Het Beleid Van Michel: Twee Maten, Twee Gewichten

REDACTIONEEL

Het beleid van Michel: twee maten, twee gewichten

Jean-Marie De Baene Redactielid Samenleving en politiek

Wie de sociale onrust en het groeiend verzet de solidariteit in ons sociaal verzekeringsmodel tegen het beleid van Michel beter wil begrijpen, uitholt (afbouw van uitkeringen voor jongeren raden we ten stelligste aan om dit nummer van die nog niet hebben gewerkt en van de gelijk- Samenleving en politiek aandachtig te lezen. De stelling van periodes van inactiviteit voor de bijdragen over de ‘verliezers van het regerings- berekening van het wettelijk pensioen, wat in beleid’ spreken boekdelen. Je zal snel merken het bijzonder in het nadeel speelt van vrouwen), dat het niet de critici van dit beleid zijn die aan dat ze dit rationaliseert onder het mom van beter desinformatie doen, maar dat het de regering belonen van wie werkt, maar zedig zwijgt over zelf is die de ware impact van haar beleid ver- het spiegelbeeld van dergelijk beleid: wie pech doezelt. Het is een beleid met twee maten en heeft gehad, mag op de blaren zitten. Met als twee gewichten, met verliezers en winnaars. resultaat, een hardvochtig beleid ten aanzien van zieken, jongeren, vrouwen, ambtenaren VERLIEZERS en armen. Wat meteen bewijst dat de oproep ‘Hart boven Hard’ van het brede middenveld Deze regering laat er alvast geen twijfel over geen loze kreet is. bestaan: er is wel degelijk sprake van een ideologische ommezwaai. De bijdragen in dit nummer Het aantal ‘verliezers’ dat in dit nummer wordt over ‘de verliezers’ tonen aan dat de regering opgevoerd, is overigens niet volledig. De modale handig inspeelt op een aantal hardnekkige werknemer is immers ook de klos van dit rechts vooroordelen (‘ambtenaren en langdurig zie- beleid. Werknemers moeten langer werken voor ken zijn liever lui dan moe’), dat ze stapsgewijs hun pensioen, de werkbaarheid van de jobs gaat

sampol 2016/6|1

SAMPOL_juni2016.indd 1 21/06/2016 14:07:59 Jean-Marie De Baene Het beleid van Michel: twee maten, twee gewichten

er op achteruit (beperking van landingsbanen Er is een tweede groep die zich tot de gelukkigen en tijdskrediet, meer flexi-jobs en straks interim- mag rekenen: de bedrijven en hun aandeelhou- contracten van onbepaalde duur) en ze leveren ders. Ze vroegen meer zuurstof om te onderne- in op hun koopkracht. Wat de regering van hoog men en de regering-Michel heeft hen op hun tot laag moge beweren: de beperkte belasting- wenken bediend. De indexsprong, waarvan de verlaging weegt niet op tegen de indexsprong, opbrengst in de bedrijven blijft, en de verlaging de quasi-bevriezing van lonen en de facturen van werkgeversbijdragen zijn samen goed voor van de regeringen-Michel en -Bourgeois. Wel een transfer van bijna 6 miljard euro naar het integendeel, alle tools om het koopkrachteffect bedrijfsleven. Ook wie gelooft in neoliberale van dit beleid te berekenen tonen dat onomsto- dogma’s, en dus begrip toont voor een verlaging telijk aan. En dan hebben we het nog niet gehad van de bedrijfskosten ten voordele van het on- over de geplande, structurele beperking van de dernemingsinitiatief en -rendement in een con- loonontwikkeling via de herziening van ‘de wet currentiële context, kan niet om de vaststelling op het concurrentievermogen en de werkgele- heen dat de voordelen wel zeer gratuit worden genheid’. De regering wil deze wet, die sedert toegekend en tot op vandaag weinig hebben 1996 het kader biedt voor de tweejaarlijkse opgeleverd. Bedrijven krijgen immers een rist loononderhandelingen en die ze overigens her- kortingen (op een eerste aanwerving moet een haaldelijk met de voeten treedt door eenzijdig werkgever zelfs geen enkele bijdrage meer betalen in te grijpen, drastisch hervormen zodat onze en dat onbeperkt in de tijd) zonder dat ze daar loonontwikkeling nog strikter wordt afgestemd enige verantwoording moeten voor afleggen of op deze van onze buurlanden. Wat neerkomt een tegenprestatie moeten voor leveren, zoals op nog meer ‘harmonisering’, naar beneden aantonen dat er bijkomend mensen worden wel te verstaan (zoals in de pensioenen waar de aangeworven of dat er bijkomend geïnvesteerd ambtenarenpensioenen naar het niveau van de zal worden in opleiding. Terwijl de regering er privépensioenen worden gedegradeerd). alles aan doet om te verijdelen dat de kortingen ten goede zouden komen aan loonopslag, laat WINNAARS ze het na om diezelfde redenering door te trekken naar winstuitkeringen. Mogen we er even Is het dan allemaal kommer en kwel? Geenszins. aan herinneren dat in de periode 1996-2014 Naast ‘verliezers’ zijn er ook ‘winnaars van het voor 10 miljard euro bijdrageverminderingen regeringsbeleid’. en loonsubsidies werden toegekend, terwijl er in diezelfde periode voor 12 miljard euro aan In de eerste plaats al wie er warm inzit. Want die (netto)dividenden werden uitgekeerd aan de aan- zijn gespaard gebleven van de taxshift, goed voor deelhouders (uit: sociaaleconomische barometer 7 miljard euro op kruissnelheid, maar zonder ABVV). En de resultaten blijven (voorlopig?) merkbare verschuiving van rijk naar arm. Vooral uit. Cijfers van Europa tonen aan dat onder de de indirecte belastingen die jij en ik betalen gaan regering-Michel de economische groei achter de omhoog. De extra belastingen op kapitaal zijn rest van de Eurozone aan hinkt, dit in tegenstel- van een ondraaglijke lichtheid in tegenstelling ling tot de resultaten onder de regering-Di Rupo tot wat hun ronkende namen laten uitschijnen: (eurostat). Uit cijfers van de FOD Economie diamantairtaks, doorkijktaks, speculatietaks en blijkt dat tussen eind 2014 en eind 2015 het totaal het optrekken van roerende voorheffing. aantal werkenden in België... afnam. Gedurende

sampol 2016/6|2

SAMPOL_juni2016.indd 2 21/06/2016 14:07:59 Jean-Marie De Baene Het beleid van Michel: twee maten, twee gewichten

het eerste regeringsjaar Michel gingen er 14.000 hun tweede verjaardag vieren. Maar het wordt jobs verloren. Al dat fraais ten gunste van de be- een verjaardag in mineur. Het draagvlak kalft drijven heeft nog een keerzijde: de taxshift, die af, opiniepeilingen en sociaal verzet bewijzen er vooral kwam om de arbeidskost te verlagen, dat. Zelfs voor ingewijden komt de massale is niet sluitend gefinancierd. De Nationale Bank deelname aan de vakbondsacties toch nog als rekende voor dat er een tekort is van meer dan 2 een verrassing over. Daar is meer één verklaring miljard euro. Middelen die elders moeten worden voor: de werkende bevolking pikt dit beleid van gevonden en die op het conto van de sociale ‘twee maten, twee gewichten’ niet. Het wordt zekerheid dreigen terecht te komen. Of hoe de als fundamenteel onrechtvaardig aangevoeld. bedrijven en hun aandeelhouders met de winst De bijdragen in dit nummer van Samenleving en dreigen te gaan lopen, opnieuw ten koste van politiek tonen aan dat het om meer dan percep- sociaal verzekerden. tie gaat. Vraag die we ons nu allemaal stellen: is er beterschap op komst? Heeft het verzet Een neveneffect van die bijzonder bedrijfsvrien- iets opgeleverd en komt er een grondige bij- delijke politiek is dat de werkgeversvertegen- sturing van het beleid? Daar durven we aan te woordigers best tevreden zijn met dit beleid. twijfelen. In hun reactie op de massabetoging Ze zijn de derde groep ‘winnaars van het rege- van 24 mei lieten premier Michel en minister ringsbeleid’. Ze spreken over een verademing Peeters vooral verstaan dat ze hun beleid beter na het ‘marxistisch’ beleid van Di Rupo, en zouden uitleggen. Peeters belooft van zijn kant zijn niet meer geneigd om via sociaal overleg meer rechtvaardige belastingen, maar het is water in de wijn te doen. Het interprofessio- diezelfde Peeters die onlangs beweerde dat we neel overleg is op dit moment dan ook klinisch allemaal boven onze stand leven. Het enige dood. Of het nu gaat om de door de regering wat op dat vlak al concreet is, is dat Minister gevraagde evaluatie van het stakingsrecht, de Van Overtveldt de opdracht heeft gekregen om discussie in het Nationaal Pensioencomité over de vennootschapsbelasting onder handen te zware beroepen, de herziening van de wet op de nemen. Je mag twee keer raden welke richting loonvorming of het overleg rond de wet-Peeters dit zal uitgaan. rond ‘werkbaar en wendbaar werk’: het overleg beweegt voor geen meter. Bijzonder kortzichtig, Het verzet zal dus niet zomaar verdampen. Maar als je het mij vraagt, want daarmee zet men wellicht moeten de oplossingen nu meer op het niet alleen de sociale vrede op de helling, maar voorplan komen. Na de aanklacht, de alter- dreigt men ook het overleg als pijler van de natieven. Het zou een grote stap voorwaarts sociale welvaartsstaat duurzaam te ontwrich- betekenen, mocht er een breed front tot stand ten. Er is een toenemende juridisering van de komen rond een gemeenschappelijk alternatief arbeidsverhoudingen ingezet. Als regering en programma, bijvoorbeeld rond onderwerpen als werkgevers het overleg opzij zetten, rest er voor werk, koopkracht en fiscaliteit. Het zou goed de vakbonden geen ander middel dan wetten zijn, mocht de regering daar dan ook rekening en Besluiten aan te vechten bij de rechtbanken. willen mee houden. Want de maatschappelijk tegenstroom negeren, kan haar gezondheid ALTERNATIEVEN schaden. Op korte, en zeker op iets langere termijn. Michel en zijn ploeg kunnen straks wellicht

sampol 2016/6|3

SAMPOL_juni2016.indd 3 21/06/2016 14:07:59 VERLIEZERS VAN HET REGERINGSBELEID

Armen: in de hoek waar de klappen vallen Frederic Vanhauwaert

De verschillende regeringen in ons land zouden ons allemaal ‘een steentje laten bijdragen’ in de besparingen om ons er nadien de ‘vruchten van te laten plukken’. Glijmid- del voor die vaak drastische besparingen waren de ‘sociale correcties’. Helaas zijn de besparingen bittere realiteit, zeker voor mensen in armoede, maar blijft het wachten op echte sociale correcties en de vruchten van het beleid.

SAMPOL_juni2016.indd 4 21/06/2016 14:08:00 Frederic Vanhauwaert Armen: in de hoek waar de klappen vallen

De berekeningen van Decenniumdoelen 2017, In de gezondheidszorg waren er de besparingen een samenwerkingsverband tussen arbeiders-, op de dienstverlening van de mutualiteiten, de welzijns- en armoedeorganisaties zoals het Net- verhoging van het remgeld bij de specialist en werk tegen Armoede, zijn duidelijk en worden de verhoging van de zorgpremie. De Vlaamse door niemand betwist. Gemiddeld betaalt de regering maakte ook de kinderopvang duur- onderste 20%-inkomens zo’n 44 euro per maand der en het - verhoogde - sociale tarief minder meer als gevolg van het regeringsbeleid. Onder toegankelijk door mensen te verplichten via meer de energieprijs stijgt dit jaar explosief. het OCMW te gaan. Ook de maximumfactuur Gemiddeld zal een gezin met vier personen in in het basisonderwijs verhoogde en er werd 2016 zo’n 350 euro extra moeten ophoesten om bespaard op de werkingskosten in scholen en de energiefactuur te betalen. Dat komt heus CLB’s. Op de arbeidsmarkt is er de aangepaste niet alleen door de ondertussen roemruchte beschikbaarheid voor werkzoekenden. Boven- Turteltaks van de Vlaamse regering. Ook de dien werd bij de taxshift de kans gemist om federale regering verhoogde de btw van 6 naar extra lastenverlagingen in te bouwen gericht op 21% en voerde een vennootschapsbelasting kansengroepen. De doelgroepkortingen voor in voor de intercommunales. Het maakt dat langdurig werklozen tussen 26 en 55 jaar blij- de energiefactuur uitgroeit tot een financiële ven uit. De toekomst van het Plaatselijk Werk- strop voor gezinnen die het al moeilijk hebben. gelegenheidsagentschap (PWA) en artikel 60 (het wetsartikel dat OCMW’s de mogelijkheid De besparingen snijden voor veel groepen nog geeft om cliënten aan het werk te zetten tot zij dieper in het budget dan die gemiddelde 44 euro voldoende rechten opgebouwd hebben voor een per maand. Er was de weigering van de Vlaamse werkloosheidsuitkering) is nog bijzonder onze- regering om de indexering van de huurprijzen, ker. Wel schafte men wep+ af, om het te vervan- ook die in de sociale huur, tegen te houden ter- gen door de nieuwe werkervaringstrajecten: zij wijl lage lonen en uitkeringen, inclusief de kin- worden nu uitkeringsgerechtigde werklozen in derbijslag en het belastingkrediet voor kinderen opleiding, in plaats van werknemers die sociale ten laste, wél de indexsprong ondergingen. Te- rechten opbouwen. De verplichting vervalt voor gelijk werd bespaard op budgetten voor de bouw dienstenchequebedrijven om een minimum van nieuwe sociale woningen. Daardoor blijft de aan kansengroepen tewerk te stellen, het gesco- inhaalbeweging, die zich al jaren opdringt en statuut werd ‘geregulariseerd’ (lees: men kan die door de vorige regeringen steeds opnieuw het geld ook aan andere profielen besteden), werd aangekondigd maar niet wilde vlotten, er is de aangekondigde hogere flexibiliteit bij ook nu dode letter. Zowel de federale als de interim en deeltijdse arbeid (uurroosters die 24 Vlaamse regering zorgden dan weer voor hogere uur van tevoren kunnen wijzigen), enzovoort. kosten op het vlak van mobiliteit. Ze trokken de accijnzen op diesel op (mensen in armoede die Zeer ingrijpend waren het inkomensverlies en nog een auto hebben rijden tweedehands en dus het verlies aan recht op sociale bescherming minder zuinig). Ze legden besparingen op bij voor een groot aantal mensen tout court. Er De Lijn, waardoor bustickets duurder werden. werd al geknabbeld aan de opbouw van pen- Ook bij de NMBS wordt nagedacht over een sioenrechten, maar ook op het recht op mini- prijsverhoging van de treintickets. mumpensioen. Daardoor is de verwachting dat meer mensen op pensioenleeftijd op termijn

sampol 2016/6|5

SAMPOL_juni2016.indd 5 21/06/2016 14:08:00 Frederic Vanhauwaert Armen: in de hoek waar de klappen vallen

op de inkomensgarantie voor ouderen zullen uit de laatste begrotingswijziging. Nochtans moeten terugvallen, wat voor vele oudere kop- was die eerder afgevoerd onder druk van mu- pels een verarming betekent (aangezien deze tualiteiten, vakbonden én werkgevers. Er is uitkering inkomensafhankelijk is en dus deels of sprake van 10% verlies op de uitkering voor helemaal kan wegvallen). Het is bovendien bang arbeidsongeschikten die onvoldoende meewer- afwachten wat de federale regering hier nog in ken aan ‘re-integratie op de arbeidsmarkt’. Wie petto heeft. Er is sprake van extra ingrepen in de ervaringen van mensen bij adviserende en gelijkgestelde periodes en extra gebruik van RIZIV-geneesheren wat volgt, weet dat hier een lagere forfaitaire bedragen tijdens die periodes collectieve verarming van een hele kwetsbare waarop het pensioen wordt berekend (wat nu al groep dreigt. werd doorgevoerd voor langdurig werklozen). Eerder waren er al de vele duizenden jongeren De druk op oudere werknemers en werkzoeken- - maar bijvoorbeeld ook veel dertigers, vaak den wordt verder opgevoerd: door de verdere alleenstaande vrouwen met een gezin ten laste, afbouw van het brug- en overlevingspensioen, die te onregelmatig of deeltijds hadden gewerkt Deeltijds werklozen moeten veel actiever op zoek naar bijkomende deeltijdse jobs, zo niet verliezen ze hun aanvullende uitkering. Dat is cynisch, aangezien het overgrote deel van de mensen die hier op moeten terugvallen net veroordeeld zijn tot deeltijds werk wegens onregelmatige uren en dus niet combineerbaar met ander werk, wegens gezondheidsproblemen, wegens leeftijd of wegens simpelweg zo gewenst door de werkgever.

door het optrekken van de pensioenleeftijd, sinds ze van school af waren om een volwaar- door de loopbaanvoorwaarden voor vervroegd dige werkloosheidsuitkering te bekomen - die pensioen, door het verlies aan inkomen (ook hun recht op inschakelingsuitkering zagen ge- door het afschaffen van anciënniteitstoelage schrapt. 1 op 5 van deze mensen werd intussen in de werkloosheid) en door de nog versterkte ‘opgevist’ door de OCMW’s. Van de andere degressiviteit in de werkloosheidsuitkeringen. 4 op 5 heeft iedereen het raden naar waar ze Daarbovenop richt men nu ook steeds meer gebleven zijn. Zijn ze aan de slag in precaire de pijlen op wie ziek en arbeidsongeschikt is. jobs? Keerden ze noodgedwongen terug naar Veel - vooral tevoren onregelmatig tewerkge- hun ouders? Trokken ze in bij kennissen (en stelde - invaliden en zieken leden inkomensver- verarmden die bijgevolg)? Vielen ze zonder lies door het herberekenen van hun uitkering inkomen? Niemand die het weet. Vervelend op de laatste twaalf maanden loon i.p.v. hun neveneffect ook: gezien deze jongeren niet meer laatste maandloon. Daar kwam het nieuwe uitkeringsgerechtigd werkloos zijn, passeren ze re-integratieplan bij voor wie ziek valt. En de ook nog nauwelijks bij de VDAB. financiële sanctie is terug van weggeweest, blijkt

sampol 2016/6|6

SAMPOL_juni2016.indd 6 21/06/2016 14:08:00 Frederic Vanhauwaert Armen: in de hoek waar de klappen vallen

Veel minder in het nieuws was het inkomens- integratie te tekenen. Een contract dus met verlies voor deeltijds werkenden met aanvul- extra voorwaarden, waaronder mogelijk ook lende rechten in de werkloosheidsuitkering, een afdwingbare - dus in de feiten verplichte de zogenoemde inkomensgarantie-uitkering. - gemeenschapsdienst waarvan iedereen weet Een eerste ‘kleine’ besparing kostte sommige dat die niet werkt, mensen weghoudt van de mensen in die situatie - in de praktijk vooral echte arbeidsmarkt en jobvernietigend werkt. vrouwen, waaronder veel alleenstaande moeders - soms tot meer dan 200 euro verlies per IS HET DAN AL KOMMER EN KWEL? maand. Intussen werd beslist om de controle op de ‘beschikbaarheid’ van deze mensen op te Een aantal pogingen tot ‘sociale correctie’ of voeren. Ze moeten veel actiever op zoek naar beperken van de schade zijn er wel degelijk, bijkomende deeltijdse jobs, zo niet verliezen maar het blijft toch vooral rijden met de hand- ze hun aanvullende uitkering. Dat is cynisch, rem op. De federale regering die de derde be- aangezien het overgrote deel van de mensen die talersregeling bij huisartsen verplicht, maar hier op moeten terugvallen net veroordeeld zijn nog niet veralgemeent of uitbreidt naar andere tot deeltijds werk wegens onregelmatige uren zorgverleners in de eerste lijn. De Vlaamse re- en dus niet combineerbaar met ander werk, gering die het verlies van de gratis m³ water wegens gezondheidsproblemen, wegens leeftijd compenseert, maar niet voor iedereen die dat of wegens simpelweg zo gewenst door de werk- nodig heeft. Die bouwt aan een eigen sociale gever. Deze heeft immers liever veel deeltijdse, bescherming, maar voorlopig te weinig mensen flexibel inzetbare werknemers dan voltijdse met een beperking kan voorzien van een - te laag volwaardige banen. Het is nu vooral te hopen - basisondersteuningsbudget en de wachtlijsten dat de federale regering haar voornemen om in in de gehandicaptenzorg niet voluit aanpakt. Of 2018 de inkomensgarantie-uitkering ronduit te die, zoals recentelijk beslist, wel het gevreesde halveren niet waarmaakt. Ook hier betreft het bloedbad in de kinderbijslag vermijdt en een een grote en zeer kwetsbare groep die nu al in aantal gezinnen in armoede wel degelijk voor- armoede leeft, of er op een zuchtje van staat. uithelpt - inzonderheid de werkende armen en kleinere gezinnen, gezinnen met jonge kinderen Je zou dan denken, er is altijd nog… het OCMW. ook - maar globaal de kans mist om écht in te We weten al jaren dat ook dit ‘laagste vangnet’ zetten op het bestrijden van kinderarmoede. vol gaten zit. Grove ramingen van de KUL - im- Een aantal zeer kwetsbare gezinnen verliest mers, het gaat over mensen die we logischerwijs inkomen en een deel van hun rechten wordt niet weten zitten - spreken van 50 tot zelfs 70% voorwaardelijk. mogelijke rechthebbenden op het recht op maatschappelijke integratie (leefloon) of dienstver- Ook op dé sociale correctie waar heel armoe- lening (equivalent leefloon of andere steun) die debestrijdend België op hoopt - de belofte van dit recht niet uitoefenen. Door onwetendheid, de federale regering om de laagste uitkerin- door schaamte, maar ook door weigeringen en gen (al dan niet in aanvulling op lage lonen door een steeds grotere voorwaardelijkheid. uit deeltijdse of interimarbeid) op te trekken Die ‘non take up’ dreigt binnenkort nóg groter tot de Europese armoedegrens - is het voor- te worden nu elke leefloner verplicht wordt een alsnog wachten. Na de indexsprong, die een geïndividualiseerd project maatschappelijke eerste verhoging van de uitkeringen vanuit de

sampol 2016/6|7

SAMPOL_juni2016.indd 7 21/06/2016 14:08:00 Frederic Vanhauwaert Armen: in de hoek waar de klappen vallen

welvaartsenveloppe uitvlakte, volgde nog een gevers, dan wordt het wel erg zuur. verhoging vanuit de welvaartsenveloppe en - recent - als ‘sociale correctie’ op de taxshift ook Na twee jaar regering-Michel en -Bourgeois een eenzijdige verhoging van de leeflonen en de blijft de conclusie toch vooral dat de meest minimumuitkering voor langdurig zieken die kwetsbare mensen in ons land in de hoek zit- onregelmatig gewerkt hebben met 2%. ten waar de klappen vallen. We hopen dat men binnenkort echt gaat bijsturen. Bijvoorbeeld Om u een idee te geven: een alleenstaande leef- door bij de komende begrotingsbesprekingen loner zit vandaag na al die ‘verhogingen’ nog voor 2017 eindelijk eens echt de centen op ta- altijd op een maandelijks bedrag van 850 euro. fel te leggen voor armoedebestrijding. Gaat Als je bovendien weet dat die laatste operatie men eindelijk voor uitkeringen die de Euro- 25 miljoen euro kostte en als je dit afzet tegen pese armoedegrens halen en gaan we voor een de vele miljarden die binnen de taxshift hetzij inhaaloperatie in de sociale huur? Als onze werden bespaard bij de zwaksten, hetzij werden beleidsmakers willen, kunnen ze. Het is nog verschoven richting de vermogenden en werk- niet te laat!

Frederic Vanhauwaert Coördinator Netwerk tegen Armoede

sampol 2016/6|8

SAMPOL_juni2016.indd 8 21/06/2016 14:08:00 VERLIEZERS VAN HET REGERINGSBELEID

Jongeren: gestraft door ideologische keuzes

Jaro Verberck

Jongeren worden vandaag op meerdere vlakken gestraft door de ideologische keuzes van de regering-Michel en de regering-Bourgeois. De jongerenwerkloosheid in steden als Brussel en Antwerpen is torenhoog, maar de beloofde en dure jobgroei blijft uit. Bovendien staat het, nog voor we op de arbeidsmarkt terechtkomen, reeds vast dat we langer moeten werken voor een lager pensioen. Daarnaast is de woonbonus afgeschaft, de inschakelingsuitkering afgenomen, worden werkervaringsprojecten afgeschaft, is de broodnodige onderwijshervorming afgevlakt en wordt het inschrijvingsgeld voor hoger onderwijs verhoogd. Het is duidelijk: jongeren zijn de klos van ‘de kracht van verandering’. Wij zijn op dit moment degenen die de belastingontduikers financieren.

DURE JOBGROEI VALT TEGEN een migratieafkomst, zullen het moeilijk hebben om een job te vinden. Vandaag zit 26% van de Vorig jaar organiseerden we met Jongsocialisten jongeren in Brussel zonder baan. Antwerpen, VUB een debat over jongerenwerkloosheid. Het waar N-VA-voorzitter Bart De Wever de plak feit dat er vandaag meer dan 1 op 4 jongeren in zwaait, stak Brussel onlangs voorbij: 27% van Brussel zonder job zit, vonden we een te groot de afgestudeerde jeugd is er werkloos. issue om zomaar te laten passeren. Ondanks dat er door deze regering een aantal goede maatre- Bart De Wever beloofde voor de verkiezingen gelen werden genomen, zoals de vermindering van 2014 meer jobs en een daling van de lasten van de sociale bijdragen voor de doelgroep van op arbeid om het probleem van de jongeren- jonge werknemers, wordt er nog te weinig ge- werkloosheid aan te pakken. Het is nu juni 2016. daan. Jongeren die afstuderen, zeker die met Wat zien we? Van die daling van de lasten op

sampol 2016/6|9

SAMPOL_juni2016.indd 9 21/06/2016 14:08:00 Jaro Verberck Jongeren: gestraft door ideologische keuzes

arbeid is zeer weinig in huis gekomen. Over het De waarheid is dat het niet noodzakelijk is om de aantal jobs die zouden worden gecreëerd, horen (wettelijke) pensioensleeftijd op te trekken. Het we constant tegenstrijdige berichten. De ene is een louter ideologische keuze die de huidige keer is het 60.000 jobs tegen 2021; en als het regeringsploeg maakt. Sp.a stelde tijdens de ver- wordt berekend door het Planbureau zouden kiezingen van 2014 voor om ons pensioenstelsel het er 45.000 zijn. Tegelijkertijd worden ook de op een andere manier te bekijken. Hun voorstel kosten van deze jobcreatie niet meegerekend. hield in dat iedereen een loopbaan van 42 jaar Het zou de regering meer dan 6 miljard euro zou moeten doorlopen alvorens recht te heb- kosten om die 45.000 banen te creëren, waar- ben op een volledig pensioen. Dat zou er voor door er nog meer zal moeten worden bespaard. zorgen dat iedereen even lang moet werken, wat transparanter en eerlijker is. Het werd trouwens LANGER WERKEN VOOR EEN LAGER berekend dat onze pensioenen betaalbaar zouden PENSIOEN blijven als iedereen een loopbaan van 42 jaar zou doorlopen. Daar hangt natuurlijk ook aan vast Nog voor jongeren op de arbeidsmarkt terecht- dat de teller moet blijven doorlopen in geval van komen, staat het reeds vast dat ze langer gaan ziekte en/of indien men voor een kind moet zor- moeten werken voor een lager pensioen. De gen en dat men daarvoor dus niet gestraft wordt. vooruitzichten zijn somber en het pessimisme overheerst. In een onderzoek van socioloog Jammer genoeg zien we veel hypocrisie bij de Mark Elchardus uit 2013 zien we dat bijna 90% meerderheidspartijen. Meryame Kitir (sp.a) van de Belgische twintigers en dertigers vreest diende onlangs in de federale Kamer een amen- voor een daling van de werkgelegenheid, voor dement in om de pensioensleeftijd van parle- meer druk op de sociale zekerheid en voor lagere mentsleden gelijk te trekken met de pensioen- pensioenen. Zo’n 79% van diezelfde groep vreest voorwaarden van werknemers. Dit werd door dat men alsmaar langer zal moeten werken. de voltallige meerderheid weggestemd onder het mom dat ‘dit niet de gepaste manier is en Dat laatste is alvast uitgekomen. De wettelijke niet de gepaste omstandigheden zijn’. Om de pensioensleeftijd werd door deze regering ver- pensioenleeftijd voor gewone werknemers dras- hoogd naar 67 jaar. Niet omdat de vorige gene- tisch te verhogen, waren de omstandigheden raties potverteerders zijn geweest, wel omdat het blijkbaar wel gunstig genoeg. Ondanks de ver- beleid die keuze heeft gemaakt. Er bestaan noch- kiezingsbelofte van elke meerderheidspartij om tans alternatieven voor het financieringsvraagstuk de wettelijke pensioenleeftijd op 65 te houden. van de toekomstige pensioenen: meer tewerkstelling, meer vraagstimulering en een alternatieve WOONBONUS AFGESCHAFT financiering van onze sociale zekerheid. Maar deze beleidsopties vinden geen gehoor bij de Niet alleen zullen we met zijn allen langer regering-Michel. Enkel langer werken is een optie. moeten werken, ook het ouderlijke huis verla- Mijn grootvader is op dit moment 67 jaar. Zijn ten zal een flink stuk duurder uitvallen nu de rug en knieën gaan al jaren niet meer mee. Ik zie woonbonus is afgeschaft. Jonge gezinnen die hem al geruime tijd niet meer in staat om elke een appartement of een huis willen kopen of ochtend vanuit Mechelen naar Brussel te sporen bouwen, zullen veel dieper in de buidel moeten om daar te gaan werken. tasten met deze maatregel.

sampol 2016/6|10

SAMPOL_juni2016.indd 10 21/06/2016 14:08:00 Jaro Verberck Jongeren: gestraft door ideologische keuzes

INSCHAKELINGSUITKERING AFGE- Vlaams Parlement herhaaldelijk de oppositie NOMEN en sp.a in het bijzonder toe dat ‘gratis niet bestaat’. Het is een erg selectief verwijt. Want Terwijl er vandaag een torenhoge jeugdwerkloos- tegelijkertijd zien we dat zijn partijgenoot en heid is, krijgen jongeren tegelijkertijd een klok Vlaams minister van Werk en Economie Phi- opgelegd om een job te vinden. Binnen de drie lippe Muyters de werkervaringsprojecten af- jaar nog geen job gevonden? Sorry, maar dan schaft en ze vervangt door gratis stages. Deze krijg je ook geen inschakelingsuitkering meer. werkervaringsprojecten waren nochtans een Deze maatregel werd door de liberalen naar voren ideale opstap voor jonge werknemers om hen geschoven en uitgevoerd onder de regering-Di een eerste werkervaring te laten beleven, mét Rupo. Jongsocialisten heeft zich steeds stevig verloning. Maar die wordt dus naar de prul- Jongeren zonder diploma zouden een prioriteit moeten zijn, maar ze worden dubbel gestraft. Ze hebben geen diploma en krijgen geen uitkering. Opnieuw is dit een ideologische keuze: we glijden steeds meer af naar een sociale verzekering met minder solidariteit; enkel wie bijgedragen heeft, maakt kans.

verzet tegen deze maatregel. Ook Elio Di Rupo lenmand verwezen. Gratis bestaat dan toch keerde onlangs op zijn stappen terug; hij ver- voor rechts. Zolang de werkgevers er van kun- klaarde dat de beperking in de tijd van de in- nen genieten, althans, in de vorm van gratis schakelingsuitkering een foute beslissing was. arbeidskrachten. Ze noemen dit ook wel eens ‘uitbuiting’. Als je de middelbare school trouwens verlaat zonder diploma en je bent jonger dan 21 jaar, ONDERWIJSHERVORMING AFGE- krijg je helemaal géén inschakelingsuitkering. VLAKT Jongeren zonder diploma zijn vandaag met voor- sprong de zwakste groep in onze (universitair) Onder de vorige Vlaamse regering-Peeters II diplomagerichte samenleving. Deze groep zou werden er hervormingen aangekondigd in het een prioriteit moeten zijn, maar deze jongeren onderwijs. Die zijn broodnodig: de huidige worden dubbel gestraft. Ze hebben geen diploma watervalstructuur heeft lange tijd goed gewerkt en krijgen geen uitkering. Opnieuw is dit een en zorgde er voor dat ons onderwijs werd aan- ideologische keuze: we glijden steeds meer af naar geschreven als één van de beste van Europa, een sociale verzekering met minder solidariteit; maar vandaag blinkt ons huidige ASO-TSO- enkel wie bijgedragen heeft, maakt kans. BSO-systeem vooral uit in elitarisme. Het is een systeem waarin neergekeken wordt op iedereen WERKERVARINGSPROJECTEN AFGE- die een lagere opleiding volgt. Het onderwijsak- SCHAFT koord van de vorige legislatuur, waar de huidige regeringspartijen CD&V en de N-VA deel van Matthias Diependaele (N-VA) roept in het uitmaakten, was een goede oplossing om ons

sampol 2016/6|11

SAMPOL_juni2016.indd 11 21/06/2016 14:08:00 Jaro Verberck Jongeren: gestraft door ideologische keuzes

onderwijs terug concurrentieel te maken met universiteiten, die geplaagd worden door een andere EU-landen. Het gaf elke student de kans waanzinnige besparingsideologie, moeten het om zijn of haar interesses te volgen. In plaats van nu met nog minder middelen stellen. De recto- af te vloeien naar een ‘lagere’ richting zouden ren moeten al jaren creatief omspringen met de slechter presterende leerlingen meer onder- beperkte middelen. Zo moest Paul De Knop, de steund en specifieker begeleid worden. vorige rector van de VUB, obligaties uitschrij- ven om de koten van de VUB te moderniseren. De recent aangekondigde onderwijshervor- Met alleen overheidsgeld zou dit niet kunnen. ming is slechts een eerste stap naar een échte Het is een fout signaal dat universiteiten privaat hervorming. Het is jammer om vast te stellen geld moeten aanschrijven om te kunnen blijven dat de ASO-TSO-BSO-schotten mogen wor- draaien. Zo komt het Vrij Onderzoek in gevaar. den behouden. Op deze manier bestendigt de Dat mogen we nooit laten gebeuren. Vlaamse regering het elitaire karakter van de ASO-richting door scholen de optie te bieden JONGEREN FINANCIEREN BELAS- zich enkel toe te spitsen op de voorbereiding naar TINGONTDUIKERS hoger onderwijs. Van een eliteschool gesproken. Een echte onderwijshervorming is nochtans Het valt te betreuren dat de regeringen-Michel broodnodig nu we gezien hebben dat zelfs de en -Bourgeois de keuze maken om jongeren niet partij van minister van Onderwijs Hilde Cre- te ondersteunen. Ze doen in feite zelfs meer dan vits, de CD&V, het woord ‘geletterdheid’ niet dat. Ze ontnemen de kansen om werkervaring eens correct kan spellen. Dit is een gemiste kans. op te doen, geven geen enkel perspectief op Vooral de schoolverlaters zonder startkwalificatie beterschap en vallen ons persoonlijk aan door zijn de klos. De Vlaamse regering slaagt er niet in het inschrijvingsgeld te verhogen. Tegelijkertijd de ongekwalificeerde uitstroom significant terug krijgen we te horen dat er miljarden Belgische te dringen en lijkt daar niets aan te willen doen. euro’s in Luxemburg, Zwitserland en Panama staan, maar dat daar niet aan geraakt wordt. INSCHRIJVINGSGELD VERHOOGD In de plaats besparen ze op onderwijs en op jongeren. Wij zijn op dit moment degenen die Niet alleen komt de grote onderwijshervorming de belastingontduikers financieren. Wij zijn er niet, de minister van Onderwijs Hilde Crevits degenen die gestraft worden door ideologische verhoogde ook in één klap het inschrijvingsgeld keuzes die deze regering maakt. De Belgische voor het hoger onderwijs met 270 euro. De jeugd is kwaad op dit beleid. En gelijk hebben ze.

Jaro Verberck Voorzitter Jongsocialisten VUB

sampol 2016/6|12

SAMPOL_juni2016.indd 12 21/06/2016 14:08:00 VERLIEZERS VAN HET REGERINGSBELEID

Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

Celien Vanmoerkerke

Minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine is blind voor de realiteit van vrouwenpensi- oenen. Elke aankondiging opnieuw zijn vrouwen diegenen die een achteruitgang moeten incasseren. Laatst waren het de studiejaren van de ambtenaren waar het de (voornamelijk vrouwelijke) leerkrachten zijn die er op achteruit gaan. Daarvoor waren het de gelijkgestelde periodes en de minimumpensioenen. Dat Bacquelaine ongegeneerd het tegendeel verkondigt, is niet vreemd aan deze regering. In dit artikel vraag ik de nodige aandacht voor ons toekomstig pensioenstelsel en zeker de bijzondere aandacht die de vrouw hierin verdient. Want alle discriminaties die tijdens de loopbaan bestaan, worden versterkt in hun latere pensioenen. Daar kan het beleid niet onverschillig mee omgaan.

Sinds 2009 is er in de pensioenreglementering Pensioenen zijn een quasi pure weerspiege- strikt genomen geen onderscheid meer tussen ling van de situatie op de arbeidsmarkt. Elke vrouwen en mannen. Vanaf dat moment be- discriminatie op de arbeidsmarkt wordt over- reikte de wettelijke pensioenleeftijd van vrou- genomen, of zelfs versterkt, na pensionering. wen deze van mannen: 65 jaar. De regering- Dat komt door de berekeningsformule van het Michel trok deze verder op tot 67 jaar vanaf pensioen. Het pensioenbedrag wordt berekend 2030. Opnieuw werden mannen en vrouwen in functie van het inkomen verdiend over de hele ‘gelijk’ behandeld. Net daar stelt zich echter loopbaan. Ook het aantal loopbaanjaren heeft het probleem. Het gelijk behandelen van een een belangrijke impact. Zowel voor lonen als ongelijke situatie leidt in de feiten juist vaak voor loopbaanjaren is de situatie van vrouwen tot grotere ongelijkheid. nadeliger dan die van mannen: ze dragen over het algemeen minder loopbaanjaren bij, ze ken-

sampol 2016/6|13

SAMPOL_juni2016.indd 13 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

nen meer perioden van onderbreking in hun Dat is een dikwijls onbekende consequentie loopbaan, ze werken meer deeltijds en dus aan van ‘keuzes’ uit het verleden. Door de pensi- een lager loon, enzovoort. oenberekening zorgt een deeltijds inkomen (behoudens enkele uitzonderingen2) namelijk De pensioenhervorming die Minister van voor een gedeeltelijk pensioenbedrag. Dit is Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) voor een omvangrijk probleem, aangezien de mas- ogen heeft, zal de nadelige pensioensituatie van sale intrede van de vrouw op de arbeidsmarkt vrouwen alleen nog maar versterken. Niet al- voornamelijk een deeltijdse intrede was. In leen worden leeftijden en voorwaarden strenger 1983 werkte 20% van de loontrekkende vrouw gemaakt; ook de beschermingsmaatregelen die deeltijds, terwijl dit in 2013 bijna 45% was.3 De voor vrouwen werden voorzien, liggen vandaag helft van de vrouwen die deeltijds werkt, zegt onder vuur. dat ze dit doet wegens zorgnoden voor kind of familielid. Mochten er toegankelijke, betaalbare DE LOONKLOOF: HET LOON ALS BA- en kwaliteitsvolle opvangvoorzieningen zijn, SIS VOOR HET LATERE PENSIOEN zou een groot deel van hen wel voltijds aan de slag kunnen. Het inkomen vormt de basis voor het latere pensioenbedrag. Dat is geen goeie zaak voor Naast de ongelijke verdeling van zorg en ar- vrouwen, zeker als je weet dat de loonkloof aan- beidstijd spelen nog andere factoren een rol houdt en dat er binnen overmatig ‘vrouwelijke in het verklaren van de loonkloof. Een eerste sectoren’ nog steeds gemiddeld lagere lonen is het glazen plafond. Vrouwen maken minder worden uitbetaald. Vrouwen verdienen per uur snel promotie. Hoewel vrouwen 48% van de 9% minder dan mannen.1 Dit verschil kan niet werkenden uitmaken, maken ze slechts 35% worden verklaard, zelfs wanneer men rekening van de leidinggevenden uit.4 houdt met objectiveerbare verschillen in oplei- dingsniveau, aantal werkuren, enzovoort. De Ook de sector waarin je als vrouw terechtkomt, loonkloof in jaarlonen blijftquasi constant net is bepalend. Er is zelfs een dubbel negatief ef- boven de 20%. Het hogere percentage verklaart fect. Enerzijds liggen de lonen in sectoren waar zich doordat veel vrouwen deeltijds werken. voornamelijk vrouwen werken gevoelig lager En daarmee is de cirkel natuurlijk rond: het dan typisch mannelijke sectoren. Anderzijds zijn vaker vrouwen die deeltijds werken, net is de loonkloof in sectoren waar zowel mannen omdat hun inkomen lager is en het verlies voor als vrouwen werken groter.5 het gezin zo kleiner is. Het deeltijds werk van vrouwen is echter in de meeste gevallen geen Het probleem voor vrouw en pensioen begint vrije maar een opgelegde keuze. Omdat er geen zelfs al eerder, in het onderwijs. Tijdens hun stu- voltijdse jobs voor handen zijn of omdat het dies kiezen vrouwen immers vaker dan mannen om een gezinskeuze gaat met betrekking tot voor ‘zachte’ richtingen die leiden naar de min- de verdeling van betaald en onbetaald werk. der lucratieve sociaal-culturele sector, de zorg of het onderwijs. Volgens de cijfers van Vlaams De ‘gezinskeuze’ vertaalt zich in een bijzonder Zorgambassadeur Lon Holtzer (2015) is bij de ongelijk verdeelde factuur voor het persoonlijke Vlaamse verpleegkundigen in 2014 nog steeds inkomen van vrouwen na hun pensionering. 86% vrouw en in de Vlaamse gezinszorg maken

sampol 2016/6|14

SAMPOL_juni2016.indd 14 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

vrouwen 97% uit van het personeel. Mannen Waar een beleid gericht op gendergelijkheid zijn dan weer oververtegenwoordigd in de goed in pensioenen zich zou moeten richten op het betalende technologie- en industriesectoren.6 wegwerken van de hierboven genoemde bestaande discriminaties, versterken de voor- Er zijn dus verschillende oorzaken waarom ziene hervormingsmaatregelen het probleem vrouwen door hun gemiddeld lagere lonen tij- nog. De ‘invraagstelling van de gelijkgestelde dens de loopbaan een lager pensioenbedrag op- periodes’, wat vandaag gebeurt, is hierbij een bouwen. Deze lopen natuurlijk ook door elkaar. belangrijk element. Concreet betekent het dat De arbeidsmarktrealiteit, de gezinskeuzes en de verschillende maatschappelijke (economische) appreciatie voor vrouwelijke en mannelijke sectoren, beroepen en opleidingen zouden zich niet mogen vertalen in een verschillende waardering van de pensioenen.

Echter, één ding is zeker: door het belang van de nu al lagere pensioenbedragen van vrouwen het loon in de pensioenberekening wordt de dis- nog verder zullen dalen. criminatie op de arbeidsmarkt doorgetrokken en is er sprake van pensioendiscriminatie voor Kijken we naar hoe de gelijkgestelde perio- vrouwen. Dit is op zich een erg onrechtvaardige des precies verdeeld zijn, zien we de impact situatie. De arbeidsmarktrealiteit, de gezins- van het beperken van gelijkgestelde periodes.9 keuzes en de verschillende maatschappelijke Voor mannen zijn de gelijkgestelde periodes (economische) appreciatie voor vrouwelijke en hoofdzakelijk te wijten aan werkloosheid en mannelijke sectoren, beroepen en opleidingen brugpensioen. Bij vrouwen gaat het vooral over zouden zich niet mogen vertalen in een verschil- gelijkgestelde periodes voor werkloosheid. lende waardering van de pensioenen. Zeker omdat veel van die keuzes tijdens de loopbaan Door de expertencommissie, onder leiding opgelegd of genomen worden zonder goede van Frank Vandenbroucke, werd onderzoek kennis over de gevolgen op latere leeftijd. gedaan naar andere periodes in een loopbaan (vanaf 16 tot 65 jaar) die geen betaald werk zijn DE LOOPBAAN: COMPLEET VER- noch meetellen als gelijkgestelde periodes.10 SCHILLEND VOOR MAN EN VROUW Het kan dan gaan om studiejaren, periodes waarin (onbetaalde) zorg wordt verstrekt of De gemiddelde loopbaan van een vrouw be- andere periodes van inactiviteit. Deze categorie draagt vandaag 36,6 jaar. Bij mannen is dat vertegenwoordigt 40% van een loopbaan bij 42,2 jaar.7 Bovendien is een groot deel van de vrouwen, tegenover slechts 1% bij mannen. vrouwenloopbaan samengesteld uit gelijkgestelde periodes. Die periodes van inactiviteit, Ten slotte keek men naar het soort gelijkstel- die toch meetellen voor het pensioen, liggen ling op het einde van de loopbaan. Wat blijkt? vandaag onder vuur. Nochtans bestaat 50% van Van de vrouwen die inactief zijn op het einde de loopbaan van arbeidsters uit gelijkgestelde van de loopbaan is 50% werkloos, 20% ziek of periodes. Bij arbeiders is dat 39%.8 invalide (ZIV) en 21% op brugpensioen; slechts

sampol 2016/6|15

SAMPOL_juni2016.indd 15 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

6% heeft een gelijkstelling voor landingsbanen maatregelen, die tot ‘een mildering van de uitga- of tijdskrediet. Bij mannen gaat het voor 28% ven’13 dienden, gingen gepaard met belangrijke over werkloosheid, voor 19% over ZIV en voor beschermingsmaatregelen die er voor zorgden 48% over brugpensioen. dat vrouwen werden beschermd:

De regering-Michel wil periodes van werkloos- - De invoering van een ‘minimumrecht per heid (en brugpensioen) liever niet, of slechts loopbaanjaar’. Dit om de feitelijke ongelijkhe- beperkt, laten meetellen voor de pensioenbere- den op arbeidsrechtelijk vlak tussen mannen en kening en de toegang tot het vervroegd pensioen. vrouwen zo weinig mogelijk te laten doorwerken Bovenstaande cijfers tonen nochtans duidelijk in het pensioenrecht. Dit minimumrecht zorgt aan dat deze periodes op het einde van de loop- ervoor dat voor de jaren met een laag inkomen baan uitermate belangrijk zijn. Een beperking er in de pensioenberekening toch minstens ervan heeft een grote negatieve impact op het rekening werd gehouden met het minimum- pensioenniveau. loon. Dit minimumrecht geldt vanaf 15 jaar 1/3de arbeids- of gelijkgestelde periode. Een beleid dat echt op gelijkheid inzet, investeert - De versoepeling van de toegang tot het mini- (zolang er geen gelijkheid bestaat op de arbeids- mumstelsel. Een loopbaanjaar (om te voldoen markt) juist meer in gelijkgestelde periodes. We aan de toegangsvoorwaarde tot het vervroegd stellen namelijk vast dat de arbeidsmarktsituatie pensioen) telt mee zodra er 1/3de tewerkstelling is. van vrouwen niet binnen het kostwinnermodel - Het toekennen van bonusjaren voor diverse valt. Dat kostwinnermodel is nochtans de basis vormen van arbeidsherverdeling. van het huidige pensioensysteem. In 2006 werd vastgesteld dat de ongelijkheid in Conclusie? De loonkloof en de verschillen in het de pensioenen nog steeds sterk aanwezig was. Er loopbaanverloop leiden tot grote verschillen in werden voor vrouwen verbeteringen bekomen. het pensioenbedrag van mannen en vrouwen. Om vooral aan de nieuwe korte en atypische Het gemiddelde pensioenbedrag van vrouwen loopbanen tegemoet te komen, werden meer bedraagt 710 euro; mannen ontvangen gemid- bepaald twee maatregelen ingevoerd: deld 950 euro.11 Dat is dus een pensioenkloof van 25%. Houden we rekening met het gezins- - Het minimumrecht, dat in 1997 werd inge- pensioen12, dat voor 99,5% aan mannen wordt voerd, had een achterstand opgelopen ten op- toegekend, dan vergroot de pensioenkloof tot zichte van het minimumloon en werd in één meer dan 30%. beweging verhoogd met 17%, tot op het niveau van het minimumloon. VORIGE PENSIOENHERVORMINGEN - Er werd een minimumpensioen ingevoerd HADDEN OOG VOOR REALITEIT voor deeltijds werkenden. Tot dan moest je 30 jaar 2/3de tewerkstelling of gelijkstelling hebben Bij de pensioenhervorming van 1997 werd de om recht te hebben op een minimumpensioen. pensioenleeftijd voor de vrouwen opgetrokken van 60 naar 65 jaar en werd de loopbaanvoor- Hoewel we vandaag nog steeds geen gelijkheid waarde om met vervroegd pensioen te kunnen vaststellen in de loopbaan en de inkomens van gaan, opgetrokken van 20 naar 35 jaar. Deze mannen en vrouwen, houdt de aangekondigde

sampol 2016/6|16

SAMPOL_juni2016.indd 16 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

hervorming van Minister Bacquelaine hier geen pensioen van 1.124 euro heeft, in de toekomst rekening mee. Erger nog, ze haalt de beschermings- nog slechts 935 euro (1124/312*285) hebben. maatregelen in de minimumpensioenen onderuit: Al deze maatregelen worden door de regering- 1. De verbeteringen van de minimumpensi- Michel mooi verpakt onder de noemer ‘meer oenen moeten voor Bacquelaine vooral gaan pensioen voor wie werkt’. In de feiten betekent naar mensen met 45 jaar loopbaan. Echter, 75% het een afbraak van de solidariteitsmaatregelen van de vrouwen die vandaag op pensioen gaat, in ons pensioenstelsel ten koste van de sociaal voldoet niet aan die voorwaarde. Nog veel meer zwakkeren. vrouwen die nu al met pensioen zijn, voldoen daar evenmin aan. HET HUIDIG PENSIOENBELEID 2. Een nieuw minimumpensioen zou worden STRAFT VROUWEN DRIEDUBBEL ingevoerd waar je na 20 jaar effectieve tewerkstelling toegang tot krijgt. Men wil dus geen Samengevat wil Daniel Bacquelaine de band rekening meer houden met gelijkgestelde pe- versterken tussen werk en pensioen. Op basis riodes. Bovendien geldt het bedrag van het mi- van de hierboven uiteengezette geplande her- nimumpensioen van 1.145,8 euro slechts als je vormingen is het duidelijk dat dit geen enkel- 45 jaar loopbaan hebt. Met dit voorstel krijg je voudig, maar een drievoudig sociaal bloedbad dus 509 euro per maand na 20 jaar werken.14 voor vrouwen betekent: 3. Het minimumpensioen zou enkel nog in Hoewel we vandaag nog steeds geen gelijkheid vaststellen in de loopbaan en de inkomens van mannen en vrouwen, houdt de aangekondigde hervorming van Minister Bacquelaine hier geen rekening mee. Erger nog, ze haalt de beschermingsmaatregelen in de minimumpensioenen onderuit.

dagen berekend worden. Voor elke effectieve 1. De beperking van de gelijkgestelde periodes, dag krijg je dus een bepaald bedrag. De huidige die vandaag een belangrijk onderdeel vormen beschermingsmechanismes, zoals het hierboven van vrouwenloopbanen (die sowieso al korter uitgelegde minimumrecht per loopbaanjaar zijn). voor korte en atypische loopbanen, worden 2. De uitholling van het minimumpensioen, hierdoor onderuit gehaald. die vooral de beschermingen voor deeltijds werkenden en dus de solidariteit onderuit haalt. Een voorbeeld. In het huidige stelsel telt 1 jaar 3. De focus voor de toekomstige verbeteringen mee als 1 als je 285 dagen aantoont binnen dat van de pensioenen bovenop de index op het jaar. Dat wordt dan beschouwd als zijnde een minimumpensioen met een volledige loopbaan, voltijds jaar van 312 dagen. In het nieuwe stelsel terwijl we weten dat slechts 25% van de vrouwen zal iemand die vandaag 45 jaar 2/3de gewerkt een volledige loopbaan heeft. heeft, en dus vandaag het volledig minimum-

sampol 2016/6|17

SAMPOL_juni2016.indd 17 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

Bovendien werd de pensioenleeftijd voor en het minimumpensioen meer linken aan ef- vrouwen en mannen naar 67 jaar opgetrokken, fectieve prestaties. Terwijl eigenlijk juist het terwijl de levensverwachting in goede gezond- omgekeerde zou moeten gebeuren. Het resultaat heid voor vrouwen 63,7 jaar bedraagt.15 Dat zal zich aftekenen in een financiële verarming gemiddelde toont aan dat het niet alleen om van de grote groep vrouwen en mannen die werknemers(sters) actief in enkele zware beroe- geen 45 jaar voltijds kunnen werken. pen gaat, die het omwille van gezondheidsrede- nen moeilijk zullen hebben tot de nieuwe pensi- EEN ALTERNATIEF IS MOGELIJK oenleeftijd te blijven werken, maar om een grote groep van werkende vrouwen (en mannen). Tot Het behoud van de gelijkgestelde periodes is nu toe werd geen enkele beschermingsmaatregel een must. Van werknemers een loopbaan eisen voor vrouwen, noch voor andere (kwetsbare) van 45 jaar gaat gepaard met een erkenning dat werknemersgroepen, voorzien of concreet ge- niet iedereen voortdurend voltijds kan werken maakt. Integendeel. De landingsbanen werden in die 45 jaar. Het is net het doel van de sociale verstrengd, de pensioenbonus werd afgeschaft zekerheid om in de gevallen dat het niet lukt en de voorwaarden om op vervroegd pensioen toch die bescherming te geven. De gelijkgestelde te gaan werden zodanig verstrengd dat deze uit- periodes waren een compensatie voor het op- gangspoort voor vrouwen niet meer gebruikt kan trekken van de pensioenleeftijd voor vrouwen. worden: 63 jaar na 42 jaar loopbaan. De gemid- Minister Bacquelaine draait het nu om. Hij delde loopbaan van een vrouw vandaag is 36 jaar. focust voornamelijk op de verzekeringsfunctie, Deze beslissingen duiden op de afwezigheid van ten koste van de vrouwen. respect voor de vrouw. Of toch minstens op een gebrek aan begrip en realiteitszin over de huidige We pleiten voor lagere loopbaanvoorwaarden arbeidsmarktsituatie van heel wat vrouwen. voor de toegang tot het vervroegd pensioen, rekening houdend met de gemiddeld kortere Deze pensioenhervorming gaat in tegen alle loopbanen van vrouwen. Bovendien is een ver- beschermende maatregelen die vroeger zijn sterking van de minimumpensioenen een must. ingevoerd ten voordele van de vrouwen en hun De korte loopbanen van vrouwen zorgen ervoor atypische en kortere loopbanen. Elke studie dat hun (minimum) pensioenen ook laag zijn. is het eens over het feit dat de loopbanen van Het versterken van de wettelijke pensioenen vrouwen niet in de buurt komen van die van en het voorzien van bijkomende middelen om mannen en dat dat ook niet gauw zal gebeuren. dat te doen, is het enige juiste in een sociale Bovendien is het, door de flexibilisering van welvaartsstaat die garant staat voor herverde- de arbeidsmarkt, voor veel mannen vandaag ling en bescherming. Ten slotte moet er bij elke ook niet meer mogelijk om volledige voltijdse hervorming met een genderbril naar de impact loopbanen te presteren.16 Tegen al deze vaststel- gekeken worden. Vrouwen verdienen bijzondere lingen in, wil de regering nu het pensioenbedrag aandacht. De gevolgen zijn simpelweg te groot.

Celien Vanmoerkerke Studiedienst ABVV, Sociaal departement

sampol 2016/6|18

SAMPOL_juni2016.indd 18 21/06/2016 14:08:00 Celien Vanmoerkerke Vrouwen: dupe van de pensioenhervorming

Noten 6/ Persdossier, equal pay day beroepsinkomen heeft gehad. Er 1/ Loonkloofrapport 2015, p. 5. 2016. wordt dan 75% van het verdiende 2/ Sommige periodes van 7/ Planbureau, september 2015. inkomen van de kostwinner deeltijds werk worden voor de 8/ Rijksdienst voor Pensioenen. toegekend voor beiden i.p.v. 60% pensioenberekening als voltijds 9/ Expertenrapport bijlage 2.1, voor het inkomen van elke part- werk in aanmerking genomen. p. 21. ner in het andere geval. Het gaat om deeltijds met behoud 10/ Expertenrapport bijlage 2.1, 13/ Planbureau, Planning paper van rechten. Werknemers met in- p. 22. 82, De pensioenhervorming, een komensgarantie-uitkering (IGU) 11/ RVP, jaarlijkse statistiek voor nieuwe generatie en een nieuw con- krijgen onbeperkte gelijkstelling. de rechthebbende, 2015, p. 11. tract, p. 12, november 1997. Is er geen IGU dan is de gelijkstel- Het gaat hier om het pensioen als 14/ De berekening: 1.145,8 euro x ling beperkt tot 1.560 dagen. alleenstaande, dus op basis van 20/45 = 509 euro. 3/ Trends op de Belgische ar- eigen rechten: vervangingsratio 15/ Federaal Planbureau, Eerste beidsmarkt (1983-2013), Statbel. 60% tegenover 75% in geval van publicatie van 64 aanvullende 4/ Loonkloofrapport, 2015. een gezinspensioen. indicatoren naast het bbp, p. 92. 5/ ADS, Enquête naar de Struc- 12/ Dat is het pensioen dat 16/ Gender gap in pensions in the tuur en de Verdeling van de toegekend wordt wanneer één van EU, Research note to the Latvian Lonen (2012). de gehuwde partners geen eigen presidency, p. 31.

sampol 2016/6|19

SAMPOL_juni2016.indd 19 21/06/2016 14:08:00 VERLIEZERS VAN HET REGERINGSBELEID

Zieken: de stok werkt niet

Evelyne Hens

De regering-Michel riskeert met zijn harde aanpak van de ziekte-uitkeringen in de eigen staart te bijten. De forse stijging van de uitgaven voor arbeidsongeschiktheid is zo vooral te wijten aan een groeiende beroepsbevolking en een aantal beleidsmaatregelen, zoals de verhoging van de pensioenleeftijd, die dit fenomeen versterken. Mensen in arbeidsongeschiktheid zien hun zorgfactuur verviervoudigen, en lopen een hoger risico op bestaansonzekerheid. Ten slotte blijkt dat de meeste arbeidsongeschikten terug aan de slag gaan na een korte arbeidsonderbreking wegens ziekte.

De stok. Dat woord kan je plakken op het beleid Bij de recentste begrotingscontrole was het weer dat de regering-Michel hanteert voor de ziekte- prijs. Een hele rist maatregelen in de ziekte-uitke- uitkeringen, zowel voor de primaire arbeidson- ringen werden genomen, goed voor een geraamd geschiktheid (het eerste jaar ziekte) als voor prijskaartje van zo’n 390 miljoen euro tegen 2018. invaliditeit (langer dan een jaar ziek). Bij elke Op de tafel ligt een gerichte ‘herkeuring’ (het begrotingsopmaak, bij elke begrotingscontrole woord alleen al) van de erkenningen arbeids- en met de regelmaat van de klok via allerhan- ongeschiktheid, het aanzetten van mensen in de proefballonnetjes worden maatregelen die arbeidsongeschiktheid tot het hervatten van het strenger moeten controleren, harder moeten werk via vragenlijsten, gesprekken en begeleiding, ingrijpen, meer moeten responsabiliseren, meer het opvoeren van de strijd tegen sociale fraude, moeten uitsluiten, de uitkeringen moeten doen het herbekijken van het referentieloon waarop verminderen, … gelanceerd. Met evenveel snel- de uitkering berekend wordt en het responsa- heid worden de stoer aangekondigde maatrege- biliseren van zowel werkgevers als werknemers. len vaak weer ingetrokken wegens onhaalbaar, ondoordacht of met averechts effect. De bekommernis om zoveel mogelijk mensen uit ziekteverlof te halen, delen we. Niemand is

sampol 2016/6|20

SAMPOL_juni2016.indd 20 21/06/2016 14:08:00 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

graag ziek, niemand zit graag ziek thuis, en als voorkomen en de gevolgen van die risico’s be- het werk aangepast, haalbaar en uitdagend is, perken? draagt dit vaak bij tot herstel. Een beleid dat - Op sociaal-economisch vlak: hoe kan men échte fraude aanpakt, verdient ondersteuning de arbeidsongeschikte persoon begeleiden om en het is meer dan terecht om ook de werkgevers zijn sociaal-professionele herinschakeling te op hun verantwoordelijkheid te duiden. Erva- vergemakkelijken? ring en onderzoek tonen keer op keer aan dat - Op maatschappelijk vlak: hoe kan men het heel veel werkgevers niet zitten te wachten om evenwicht tussen werk en privéleven herstellen? een zieke werknemer (deels) terug aan de slag te laten gaan, noch om maatregelen te nemen De hamvraag is evenwel of de stok van de re- om het werk aangenaam en haalbaar te maken gering-Michel het juiste antwoord is. Houdt rekening houdend met de persoonlijke en ge- ze voldoende rekening met de achterliggende zondheidssituatie van een werknemer. oorzaken van de stijging? Houdt ze voldoende rekening met de draagkracht van de werkne- Het is ook niet onlogisch dat de regering de mers? Houdt ze voldoende rekening met de loep legt over deze sector. De uitgaven stijgen averechtse effecten van haar beleid? Houdt ze snel en het aantal mensen dat om psychosociale voldoende rekening met de haalbaarheid op het redenen in ziekteverlof is, is onrustwekkend terrein? De vragen stellen, is ze beantwoorden. hoog. Een aantal sprekende cijfers ter zake:1 Deze regering benadert de problematiek hoofd- - De primaire arbeidsongeschiktheid was in zakelijk vanuit een budgettair oogpunt en lan- 2015 goed voor een budget van 1,5 miljard euro, ceert maatregelen gebaseerd op vooroordelen2 een verdubbeling t.o.v. tien jaar geleden. die wijdverspreid zijn in de publieke opinie.3 Zo - Een kleine 300.000 Belgen waren in 2013 meer zou een meerderheid van de Belgen van oordeel dan een jaar in ziekteverlof tegenover 245.000 zijn dat de personen in ziekteverlof perfect in vier jaar vroeger. staat zijn om te werken of dat er onvoldoende - Psychische stoornissen zijn de belangrijkste controle wordt uitgeoefend op wie arbeidson- reden voor invaliditeit, goed voor 104.000 per- geschikt is of wordt. sonen t.o.v. 83.000 vier jaar eerder. - De invaliditeit was in 2013 goed voor een Het Socialistisch Ziekenfonds voerde een stu- budget van een kleine 4 miljard euro t.o.v. 2,85 die4 uit naar het sociaal en medisch profiel van miljard euro vier jaar vroeger. de arbeidsongeschikten en hun gebruik van de gezondheidszorg. De resultaten werpen een Volgens een recente studie van SDWorx ma- nieuw licht op de arbeidsongeschiktheid. Ze ken langdurige afwezigheden wegens ziekte nuanceren een aantal vooroordelen van deze van meer dan een maand 3% van de normaal nog steeds onvoldoende gekende sector van de gepresteerde werkdagen uit; een cijfer dat sinds sociale zekerheid. een tiental jaren constant stijgt. MEER MENSEN IN ZIEKTEVERLOF Dus ja, die evolutie doet tal van vragen rijzen: OF TOCH NIET? - Op het vlak van de gezondheid: hoe kan men de risico’s (onder meer van psychosociale aard) Het is gemeengoed te stellen dat de kosten voor

sampol 2016/6|21

SAMPOL_juni2016.indd 21 21/06/2016 14:08:00 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

arbeidsongeschiktheid de pan uit swingen om- 2. De gemiddelde duur van de arbeidsonge- dat steeds meer mensen afwezig zijn wegens schiktheid is fors gestegen. Tussen 1998 en ziekte. Dat klopt evenwel niet. Het percentage 2013 is die gestegen van 56 naar 75 dagen bij de arbeidsongeschiktheid (t.o.v. de actieve bevol- mannen (+34%) en van 61 naar 83 dagen bij de king) is relatief stabiel gebleven: van 12,2% naar vrouwen (+37%).5 Die evolutie is het gevolg van 13,3% tussen 2003 en 2012. enerzijds een veroudering van de beroepsbevolking (oudere werknemers zijn gemiddeld min- De redenen voor de stijging van de kosten voor der vaak maar wel langer ziek dan hun jongere arbeidsongeschiktheid zijn de volgende: collega’s - o.a. chronische ziektes), en anderzijds de toename van nieuwe ziektebeelden, vooral 1. Het aantal rechthebbenden op een arbeids- psychische en mentale stoornissen, die een ongeschiktheidsuitkering is aanzienlijk toe- langere arbeidsonderbreking in de hand werken. genomen (Figuur 1). De hogere aanwezigheid van vrouwen op de arbeidsmarkt en de gelei- 3. Tot slot is de gemiddelde arbeidsongeschikt- delijke optrekking van hun pensioenleeftijd heidsuitkering opwaarts bijgesteld, van 29,94 tussen 1997 en 2009 zijn hier de belangrijkste euro per dag in 1998 naar 45,84 euro per dag verklaringen. Met de leeftijd stijgt het risico in 2013 (+53%).6 Dit is onder meer te danken op arbeidsongeschiktheid, zeker bij zware be- aan de maatregelen voor welvaartsbinding van roepen. Het verlengen van de pensioenleeftijd de sociale uitkeringen en de aanpassing van verhoogt dit risico. De toenemende druk werk- de plafonds en de minimumbedragen van de vrije tijd combinatie slaat dan weer toe in alle uitkeringen over die periode. leeftijdscategorieën.

Figuur 1: Evolutie van het aantal personen in primaire arbeidsongeschiktheid, 2003-2012.

Bron: Socmut.

sampol 2016/6|22

SAMPOL_juni2016.indd 22 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

ECHT ZIEK OF NIET? onderbreking wegens ziekte. Vervolgens blijft de frequentie van de contacten merkelijk hoger Ziekteverlof is geen keuze. Uit onze analyses in de maanden die volgen op de aanvang van de blijkt dat de arbeidsongeschikten kampen met arbeidsongeschiktheid, vooral voor de personen een fors verslechterde gezondheidstoestand. die langer dan 6 maanden arbeidsongeschikt Voor de meesten onder hen gaat hun gezondheid zijn. Deze vaststelling geldt ook wanneer men achteruit tijdens de maanden voor de arbeids- de consultaties met een specialist analyseert, onderbreking. Er bestaat een sterke correlatie met vooral een sterke stijging van de consul- tussen de gezondheidstoestand en de duur van tatie van specifieke specialisten (psychiaters, de arbeidsongeschiktheid. neuropsychiaters, oncologen, orthopedisten en revalidatie). Meer bezoeken aan de huisarts Meer antidepressiva Niet verrassend hebben ze veel meer contact met de huisarts. Uit Figuur 2 blijkt dat de fre- De studie toont ook aan dat arbeidsonge- quentie van de contacten met de huisarts stijgt schikten drie maal meer met antidepressiva of in de maanden die voorafgaan aan de arbeids- antipsychotica worden behandeld (Figuur 3).

Figuur 2: Opvolging van het aantal consultaties van huisartsen 12 maanden voor en 12 maanden na de arbeidsonderbreking wegens ziekte.

Bron: Socmut.

sampol 2016/6|23

SAMPOL_juni2016.indd 23 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

Gemiddeld kreeg in 2012 bijna één arbeids- dan 6 maanden arbeidsongeschikt zijn, zijn ongeschikte op twee deze medicatie voorge- er bijvoorbeeld 2,5 maal meer personen die schreven, tegen 14% van de bevolking die niet met antidepressiva en antipsychotica worden arbeidsongeschikt is. Die resultaten bevestigen behandeld ten opzichte van de personen die de vaststellingen van het RIZIV die aantonen minder dan 6 maanden arbeidsongeschikt zijn, dat de mentale stoornissen een van de belangen 4 maal meer ten opzichte van de bevolking rijkste oorzaken van arbeidsonderbreking en die niet arbeidsongeschikt is. De reden kan in aanvang van invaliditeit zijn. twee richtingen gaan: hoe langer men ziek is, hoe meer men geneesmiddelen gaat slikken. Figuur 4 geeft aan dat het verbruik van antide- Of ook: mentale gezondheidsproblemen duren pressiva en antipsychotica al hoger is tijdens de langer om volledig te herstellen. 12 maanden die voorafgaan aan de arbeidsonderbreking. Daarna stijgt het aanzienlijk na de Tot slot, als men het gemiddelde verbruik ver- aanvang van de arbeidsongeschiktheid. gelijkt van de patiënten die met antidepressiva en antipsychotica worden behandeld, ligt dit Bovendien stijgt de verhouding van personen twee maal hoger bij de personen die langer dan 6 die met antidepressiva en antipsychotica wor- maanden arbeidsongeschikt zijn dan bij de niet- den behandeld met de duur van de arbeids- arbeidsongeschikte patiënten (622 ddd7 tegen ongeschiktheid. Bij de personen die langer 358 voor de niet-arbeidsongeschikte patiënten).

Figuur 3: Percentage van de bevolking met minstens één afgifte van antidepressiva en/of antipsychotica, 2012.

Bron: Socmut.

sampol 2016/6|24

SAMPOL_juni2016.indd 24 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

Figuur 4: Percentage van de arbeidsongeschikte bevolking met minstens één afgifte van antidepressiva en/of antipsychotica tijdens de arbeidsongeschiktheid, 2012.

Bron: Socmut.

Meer en langere ziekenhuisopnames werken moeilijk of onmogelijk is.

De arbeidsongeschikten worden zes maal meer Ook hier wordt de correlatie met de duur van in het ziekenhuis opgenomen en voor een ge- de arbeidsongeschiktheid (Figuur 5) bevestigd. middeld twee maal langere duur (Tabel 1). Het Zo verbleef 42% van de personen die langer is duidelijk dat een ziekenhuisopname gepaard dan 6 maanden arbeidsongeschikt zijn in het gaat met een al dan niet langere periode dat ziekenhuis gedurende de 12 maanden na hun

Tabel 1: Percentage van gehospitaliseerde personen en gemiddelde opnameduur per patiënt, 2012 (Bron: Socmut). Primaire Aantal primai- Aantal PUG % PUG met Totaal aantal Gemiddeld arbeidsonge- re uitkerings- met minstens minstens 1 dagen klassieke aantal dagen schiktheid gerechtigden klassieke hos- klassieke hos- hospitalisatie klassieke hospitalisatie pitalisatie pitalisatieda- gen Neen 998.128 48.971 5% 242.824 5 Ja 153.592 45.940 30% 404.092 9

sampol 2016/6|25

SAMPOL_juni2016.indd 25 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

Figuur 5: Percentage van de gehospitaliseerde bevolking (klassieke hospitalisatie).

Bron: Socmut.

arbeidsonderbreking wegens ziekte en voor een Figuur 7 toont de maandelijkse evolutie van de gemiddelde verblijfsduur van 24 dagen, wat 3 zorguitgaven ten laste van de patiënt9, 12 maan- maal langer is dan bij personen die in dezelfde den voor en 12 maanden na de arbeidsonderbre- waarnemingsperiode niet arbeidsongeschiktheid king wegens ziekte. De zorgkosten stijgen reeds zijn geweest. vanaf de 5de maand voor de aanvang van de arbeidsonderbreking wegens ziekte en nemen fors LAGE INKOMSTEN, HOGE UITGAVEN toe vanaf de aanvang van de arbeidsonderbreking.

Arbeidsongeschikte personen hebben niet al- Voor de arbeidsongeschiktheden van minder leen te kampen met een slechte gezondheid dan 6 maanden stelt men een belangrijkere maar zijn ook kwetsbaarder op sociaal vlak. stijging in de uitgaven vast op het moment van de arbeidsonderbreking, gevolgd door een Ze hebben enerzijds minder koopkracht8, en aanzienlijke daling van de uitgaven. Dit kan zien anderzijds ook hun zorgfactuur met een worden verklaard door het feit dat het om acute factor vier stijgen (Figuur 6). De patiëntenfac- aandoeningen gaat waarbij de zorguitgaven in tuur voor ambulante zorgen en ziekenhuiszor- een korte periode zijn geconcentreerd. gen ten laste van de personen die een fase van arbeidsongeschiktheid hebben gekend, bedroeg Voor de arbeidsongeschiktheden van langer dan 6 in 2012 gemiddeld 531 euro tegen 138 euro voor maanden daarentegen zijn de uitgaven tien maan- niet-arbeidsongeschikten. den na de aanvang van de arbeidsongeschiktheid

sampol 2016/6|26

SAMPOL_juni2016.indd 26 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

Figuur 6: : Zorgkosten (ambulante zorgen en ziekenhuiskosten) voor de patiënt en de ziek- teverzekering, 2012.

Bron: Socmut.

nog drie maal hoger ten opzichte van de periode king terug naar de arbeidsmarkt en 79% na zes voor de arbeidsonderbreking wegens ziekte. maanden. Van de resterende 21% belandt 8% in het invaliditeitsstelsel en blijft dus langer Men stelt ook vast dat de arbeidsongeschikten dan één jaar ziek. Dit blijkt uit Figuur 8 die de een hoger risico op bestaansonzekerheid lo- verdeling van de arbeidsongeschikten illustreert pen. Zo’n 32% van de personen die langer dan afhankelijk van het aantal ziektedagen (inclusief 6 maanden arbeidsongeschikt zijn, heeft recht de periode van gewaarborgd loon), berekend in op de Verhoogde Tegemoetkoming. Onder de kalenderdagen. arbeidsongeschikten verkeert één persoon op de vijf occasioneel in financiële moeilijkheden10, De overgrote meerderheid van de arbeidsonge- drie maal meer dan bij niet-arbeidsongeschikten. schikten is kortdurig ziek. Dit neemt niet weg dat de uitgaven voor langdurige arbeidsonge- SPONTAAN TERUG AAN DE SLAG OF schiktheid een substantieel deel van de uitgaven NESTELEN IN ZIEKTE? voor ziekte-uitkeringen vertegenwoordigen. Zo stelt men vast dat 8% van de leden die in De helft van de arbeidsongeschikten keert bin- het invaliditeitsstelsel belanden, 37% van de nen de twee maanden na hun arbeidsonderbre- kosten voor arbeidsongeschiktheidsuitkeringen

sampol 2016/6|27

SAMPOL_juni2016.indd 27 21/06/2016 14:08:01 Figuur 7: Evolutie van de totale zorguitgaven ten laste van de patiënt 12 maanden voor en 12 maanden na de arbeidsonderbreking wegens ziekte.

Bron: Socmut.

Figuur 8: Percentage van arbeidsongeschikte leden afhankelijk van de duur van de ziekte, 2012.

Bron: Socmut.

sampol 2016/6|28

SAMPOL_juni2016.indd 28 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

uitmaken. Tegelijkertijd moet worden vastge- ziekte die zijn uitkering ziet verminderen en steld dat hoe langer iemand arbeidsongeschikt zijn administratieve overlast ziet toenemen, is, hoe kleiner de kans op re-integratie in de riskeert dit eveneens (er doet een boutade bij arbeidsmarkt is. ons de ronde dat je als zieke al bijna nood hebt aan een sociaal secretariaat om je papierwinkel ALTERNATIEVE AANPAK en financiën op orde te houden). Een persoon die gedwongen wordt langer te werken zonder Uit onze analyse blijkt dat een stokaanpak ge- dat de werkbelasting aangepast wordt en de baseerd op wantrouwen weinig zoden aan de werkuitdaging stimulerend blijft, ook. dijk brengt. Het zal enkel leiden tot een meer precaire situatie voor de mensen in ziekteverlof, We moeten dringend inzetten op een betere en eventueel een tijdelijke maar illusoire snellere ondersteuning van mensen die om psychoso- terugkeer naar de arbeidsmarkt. ciale redenen thuis blijven van hun werk. Een terugbetaling van eerstelijnspsychologie; een Een persoon met burn-out die wordt terugge- betere balans werk en gezin en een positieve duwd in een vijandige werkomgeving zonder werkinhoud zijn daar belangrijke puzzelstuk- enige begeleiding riskeert van de regen in de ken van. drop te komen. Een persoon met een zware

Figuur 9: Uitgaven uitkeringen afhankelijk van de duur van de ziekte, 2012.

Bron: Socmut.

sampol 2016/6|29

SAMPOL_juni2016.indd 29 21/06/2016 14:08:01 Evelyne Hens Zieken: de stok werkt niet

In het debat over werkbaar werk moet meer dan moeten samen maatregelen nemen om mensen lippendienst bewezen worden, net zoals grondig in ziekteverlof op een goede manier te kunnen nagedacht moet worden over de ongewenste herinschakelen op de arbeidsmarkt, zonder on- effecten van eenzijdig genomen maatregelen middellijk met een sanctie te dreigen. En zowel de zoals de geleidelijke beperking van de werkloos- behandelende arts, de arbeidsgeneesheer als de heidsuitkeringen in de tijd; de verhoging van adviserend geneesheer van het ziekenfonds moe- de pensioenleeftijd of het terugschroeven van ten samen instaan voor een goede behandeling het brugpensioen. Werkgevers en werknemers en begeleiding van werknemers die ziek vallen.

Evelyne Hens Directeur Studiedienst van het Nationale Verbond van Socialistische Mutualiteiten (NVSM)

Noten idées reçues. Jean-Marc Laasman, gezinssituatie. 1/ Regime werknemers, zie Leila Maron et Jérôme Vrancken. 9/ Het betreft het geheel van http://www.riziv.fgov.be/SiteCol- 5/ RIZIV, Uitkeringsstatistieken. zorguitgaven (remgeld voor de lectionDocuments/statistieken_ 6/ RIZIV, Uitkeringsstatistieken. consultatie van huisartsen en uitkeringen_2012_2013.pdf. 7/ Het geneesmiddelenverbruik specialisten, geneesmiddelen en 2/ Getuige daarvan, de gespan- wordt gemeten in DDD (Defined hospitalisatiekosten, inclusief toe- nen besprekingen binnen de Daily Dose), een meeteenheid slagen) voor arbeidsongeschikten. regering met betrekking tot het die werd gedefinieerd door de 10/ We hebben berekend dat de plan van verplichte socioprofes- Wereldgezondheidsorganisatie gewone rechthebbende arbeids- sionele herinschakeling van de en overeenkomt met de dagelijkse ongeschikten van langer dan 6 arbeidsongeschikte werknemers, behandelingsdosis van een ge- maanden binnen de 12 maanden op straffe van financiële sancties. neesmiddel waarvoor het voorna- gebruik hebben gemaakt van het 3/ Mark Elchardus en Petrus te melijk bedoeld is bij volwassenen. derdebetalerssyteem voor 21% Braak (2014), Uw gezondheids- 8/ Ter herinnering: de ziekte-uit- van de consultaties van een huis- zorg, uw mening telt, Enquête kering is het eerste jaar begrensd arts, wat drie maal meer is dan uitgevoerd voor rekening van het tot 60% van het gederfde (gepla- het percentage onder de personen RIZIV, ter gelegenheid van zijn fonneerde) loon. Na het eerste zonder fase van arbeidsonge- 50e verjaardag, p. 172. jaar is het percentage afhankelijk schiktheid. 4/ L’incapacité de travail: briser les van het gezinsinkomen en de

sampol 2016/6|30

SAMPOL_juni2016.indd 30 21/06/2016 14:08:02 VERLIEZERS VAN HET REGERINGSBELEID

Ambtenaren: gemakkelijke prooi voor besparingsdrift

Dirk Van Melkebeke

De regering-Bourgeois stelt duidelijk dat ze voorstander is van een terugtredende overheid. Het overheidsapparaat is veel te omvangrijk en moet worden afgeslankt. Afslanken op zich is niet negatief, maar is dit wel als het gepaard gaat met een ongezond hongerdieet. Tijdens de laatste jaren van mijn loopbaan als topambtenaar zag ik de Vlaamse administratie evolueren van een warm werkgeverschap naar een arm werkgeverschap. Vandaag zijn met name de ambtenaren een gemakkelijke prooi voor de besparingsdrift.

Ik ben een groot bewonderaar van econome Ma- op te treden in een richting die maatschappelijk riana Mazzucato. In haar boek De ondernemende wenselijk is. staat (2013) toont ze aan dat de overheid een belangrijke rol te spelen heeft bij het tot stand Het was van bij de start van de regering-Bour- komen van innovatie in het economisch gebeu- geois echter duidelijk dat men anders met de ren en dat veel succesvolle bedrijven, zoals Ap- ambtenarij zou omgaan dan voorheen, dat men ple, teren op het door de overheid gefinancierd er meer greep op wenste te krijgen. Teken aan en uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek. de wand was het feit dat de voorzitters van de Ook Mazzucato zou het moeilijk hebben met managementcomités (zeg maar de verzamelde de houding van de regering-Bourgeois om geen leidinggevende ambtenaren per beleidsdomein) prioriteiten te leggen bij het inzetten van over- niet langer meer door deze comités zelf aange- heidsmiddelen voor wetenschap en innovatie. duid worden maar door de regering. De ‘poli- In tijden van schaarste moeten overheidsmid- tieke evenwichten’ speelden zo zwaarder dan delen prioritair ingezet worden in sectoren die dat de voorzitter door zijn collega’s ook effectief echt een antwoord bieden op de maatschap- in die rol werd erkend. Eveneens tekenend voor pelijke uitdagingen. De overheid dient sturend deze attitude waren de uitvallen van ministers

sampol 2016/6|31

SAMPOL_juni2016.indd 31 21/06/2016 14:08:02 Dirk Van Melkebeke Ambtenaren: gemakkelijke prooi voor besparingsdrift

richting de ambtenarij als er iets fout loopt. De len worden vertaald, maar één ding staat vast: verantwoordelijkheid wordt zonder blikken de ambtenaren zullen morgen een stuk langer of blozen doorgeschoven naar de administra- moeten werken dan vandaag het geval is voor tie. Denk aan de uitval van minister-president hetzelfde, zo niet lager, pensioen. Geert Bourgeois vorig jaar bij de opmaak van de begroting richting (de federale) adminis- De contractuele ambtenaren zijn er nog het tratie die belangrijke cijfers te laat zou hebben slechtst aan toe. Ze kunnen enkel aanspraak doorgegeven. Of, recenter nog, de uitval op 10 maken op een wettelijk privé-pensioen. Welis- De regering versterkt het buikgevoel bij veel mensen dat er vanuit gaat dat ambtenaren overbetaald zijn, dat ze een te hoog pensioen krijgen, dat ze liever lui dan moe zijn en dat ze vasthouden aan een verstarde organisatie.

mei van minister Liesbeth Homans richting de waar wordt er recent aarzelend begonnen aan de Vlaamse diversiteitsambtenaar over het feit dat uitbouw van een tweede pensioenpijler voor deze het Vlaamse integratiepact op zich liet wachten. categorie, maar voor velen zal dit te laat komen.

De regering versterkt het buikgevoel bij veel Laat ons, ten slotte, niet vergeten dat bij de mensen dat er vanuit gaat dat ambtenaren over- Vlaamse overheid ook de variabele verloning betaald zijn, dat ze een te hoog pensioen krijgen, niet meer bestaat. De toekenning van de ma- dat ze liever lui dan moe zijn en dat ze vasthou- nagementtoelage en de functioneringstoelage den aan een verstarde organisatie. Besparingen (al dan niet in groepsverband) werd opgeschort. op de administratie vinden hierdoor eerder Daardoor werd het enige perspectief op een bijval dan dat er kritisch bij stilgestaan wordt. mogelijke jaarlijkse loontoeslag voor goed presterende ambtenaren afgeschaft. GEMAKKELIJKE PROOI KOPPEN SNELLEN In dit nummer van Sampol wordt de trieste lijst verliezers van het huidige regeringsbeleid U merkt het al: ondergetekende is geen voor- opgemaakt, en daarbij mogen we de ambte- stander van de huidige besparingen bij de naren dus zeker niet vergeten. Ze zitten op de administratie. Uiteraard moet er spaarzaam schopstoel. Bovendien worden de ambtena- omgesprongen worden met het geld van de be- ren niet alleen als individu evenzeer getroffen lastingbetaler. Het is de plicht van de regering door regeringsmaatregelen die de bevolking en de leidinggevende ambtenaren om er op toe raken (zoals indexsprongen, Turteltaksen, te zien dat de administratie zo efficiënt mogelijk prijsstijgingen, enzovoort), maar voor hen is haar opdracht ten dienste van de bevolking uiter natuurlijk één maatregel die er uitspringt: voert. Daartoe moet de organisatie permanent de hervorming van het pensioenstelsel. Het is tegen het licht gehouden worden en nagegaan nog niet helemaal duidelijk hoe de maatregelen worden hoe de middelen op de meest effectieve binnen de verschillende overheidssectoren zul- wijze kunnen worden ingezet. Afslanken op zich

sampol 2016/6|32

SAMPOL_juni2016.indd 32 21/06/2016 14:08:02 Dirk Van Melkebeke Ambtenaren: gemakkelijke prooi voor besparingsdrift

is niet negatief, maar is dit wel als het gepaard Ik geef een voorbeeld. Eén van de kerntaken van gaat met een ongezond hongerdieet. een departement moet mijns inziens het uit- schrijven van decreten en besluiten zijn. Hiertoe De regering besliste dat er tijdens de legislatuur moet men kunnen investeren in het aantrekken 2015-2019 lineair 1.500 koppen moeten wor- van goede juristen. Door de besparingen op den bespaard bij het personeelsbestand van de koppen lukt dit niet. Er wordt dan maar gewerkt Vlaamse administratie. Voor de goede orde: onder met het inhuren van dure advocatenbureaus. de vorige Vlaamse regeringen (met socialisten) Deze kosten vind je immers niet terug in de werd ook op koppen bespaard. Toen was 6,67% personeelsbudgetten maar zitten verstopt in minder koppen de doelstelling. De bijkomende de werkingskosten. Deze uitgaven bezwaren 1.500 te besparen koppen betekent nagenoeg de besparingsopdracht op koppen niet. een verdubbeling van de vorige doelstelling. Al- leen: deze regering besliste ook om de kritische Ook het outsourcen van talrijke andere functies, massa, waarop deze besparing van toepassing is, denk aan beveiligingsfirma’s, heeft vooral tot ge- in te krimpen. Daardoor wordt de opdracht voor volg dat de overheid nu bovenop de wedde van de resterende entiteiten veel zwaarder. Voor het de nieuwe mensen die dezelfde taak uitvoeren aan departement Economie, Wetenschap en Innovatie doorgaans een gelijkaardig inkomen ook nog eens (EWI), waar ik de voorbije jaren aan het hoofd de winst van het bedrijf én 21% btw moet betalen. stond, houdt dit een besparing in van 20% minder personeel op het aantal koppen ten opzichte van NOG RUIMTE TOT BESPAREN? 2009. Het hoeft geen betoog dat de uitvoering van zijn opdracht inzake beleidsvoorbereiding, De regering stelt echter dat er binnen de Vlaam- -monitoring en -evaluatie zwaar onder druk komt se administratie, naast de reeds opgelegde be- te staan, zo niet onmogelijk wordt. sparingen, nog extra ruimte is tot besparen. Ze schuift hiervoor twee instrumenten naar voor Bovendien heeft deze regering het gepresteerd om deze te realiseren: de digitalisering en de om de leidinggevenden die hun doelstellin- kerntakenplannen. gen van de vorige legislatuur niet haalden niet ter verantwoording zijn geroepen. Dit getuigt Digitalisering van onbehoorlijk management. Daarbovenop werden degenen die meer bespaarden dan de De ambitie van het regeringsproject ‘Radicaal voorziene 6,67% daardoor dubbel gestraft. De digitaal’ is dat tegen 2020 alle transacties van teller werd bij het begin van deze legislatuur de overheid met de burger, bedrijven en lokale immers gewoon op nul gezet om de spreiding besturen (en vice versa) via digitale weg mogelijk van de 1.500 te besparen koppen over de ver- worden. schillende entiteiten te bepalen. In het digitaliseren van interne diensten en in Het resultaat van deze rigoureuze lineaire be- de dienstverlening naar de bevolking toe zitten sparingsmaatregel is dat leidinggevenden zich zeker veel mogelijkheden om efficiëntiewinsten organiseren om toch hun kerntaken naar beho- te boeken en tegelijkertijd een verbetering van ren te kunnen uitvoeren. Er wordt, met andere de dienstverlening te realiseren. Denk aan het woorden, meer uitbesteed. feit dat je bij de apotheker niet langer een SIS-

sampol 2016/6|33

SAMPOL_juni2016.indd 33 21/06/2016 14:08:02 Dirk Van Melkebeke Ambtenaren: gemakkelijke prooi voor besparingsdrift

kaart nodig hebt, maar dat alle verrichtingen Er werden een aantal voorstellen gedaan tot kunnen verlopen via de gewone identiteitskaart. afbouw, zoals het afstoten van de psychiatrische Of denk aan het invoeren van digitale factura- instellingen in Geel en Rekem (die zich nu al tie bij de overheid die een vlotte betaling van in de buitenbaan van het Vlaamse overheids- facturen mogelijk moet maken. zonnestelsel bevinden), maar voor het overige zijn de resultaten voor de kernadministratie Dergelijke ommekeer in de organisatie van redelijk ontnuchterend. De staatshervorming diensten en in de relaties met de burger vergt heeft heel wat extra opdrachten gecreëerd voor in de aanvangsfase een serieuze investering in de administratie. Bij wijze van boutade staan hard- en software. De vraag rijst echter hoe je er tegenover één af te bouwen activiteit telkens dergelijke ambitie kan rijmen met de besparin- drie activiteiten die moeten worden versterkt. gen op de werkingsmiddelen bij de Vlaamse Wie hoopte dat er hier veel te halen viel inzake administratie. Bij de opmaak van de begroting te besparen koppen, kwam bedrogen uit. De werden er 10% werkingsmiddelen geschrapt. De koppen die vrijkomen uit de af te bouwen acti- globale besparingsopdracht van 100 miljoen viteiten, worden prioritair ingezet om de gaten euro tijdens deze legislatuur op personeel- en op te vullen en om de werking te verzekeren. werkingskosten doet bij vele verantwoordelijken de vraag rijzen hoe ze in ‘s hemelsnaam deze WARM WERKGEVERSCHAP VER ZOEK ommezwaai kunnen realiseren. Om haar opdracht waar te maken beschikt de Het Deense voorbeeld maakt duidelijk dat, Vlaamse administratie over MOD’s. Dat zijn als je als overheid wil dat iedereen mee is, je Management Ondersteunende Diensten om de zwaar moet investeren in de backoffice en in personeelsdossiers te beheren, de boekhouding te het sociale weefsel van de samenleving om er verzorgen, het transport te organiseren, de verga- voor te zorgen dat niemand uit de boot valt. De derzalen te beheren, de poetsdienst, de catering, besparingsaanpak van deze regering houdt de enzovoort. Deze MOD’s zijn deels verbonden facto een ernstig risico in dat een samenleving aan één of meerdere beleidsdomeinen en deels met twee snelheden ontstaat. al centraal georganiseerd (zoals de poetsdienst). De regering-Peeters II besliste om een fusie van Kerntakenplannen deze MOD’s door te voeren waarbij de limiet werd vooropgesteld dat elke MOD minimaal 2.000 De administratie heeft, op vraag van de rege- personeelsdossiers moest beheren. De regering- ring, de oefening gemaakt om haar takenpakket Bourgeois heeft deze operatie met één pennentrek tegen het licht te houden. Bedoeling is om via geannuleerd. Ze koos ervoor om alles te organi- dit kerntakenplan na te gaan wat er zoal kan seren door de creatie van vier centrale dienstver- worden afgebouwd en wat niet. Aangezien er leners: personeel, boekhouding, logistiek en IT. weinig taken van de overheid totaal onnuttig zijn, is die afbouw een verdoken privatisering. Een organisatorisch detail? Onderschat het Met leuk meegenomen effect dat die taken belang van deze diensten niet om de werking voortaan niet meer door ambtenaren worden van de administratie vlot te laten verlopen. Als uitgevoerd, maar door contractuelen met een het beheer van de vergaderzalen in het Ellips- zwakker statuut. gebouw, waar 1.500 Vlaamse ambtenaren zijn

sampol 2016/6|34

SAMPOL_juni2016.indd 34 21/06/2016 14:08:02 Dirk Van Melkebeke Ambtenaren: gemakkelijke prooi voor besparingsdrift

ondergebracht, in de soep draait dan hypothe- buitenlandse delegaties beperkt wordt tot 16 keert dat danig de werking van de administratie. uur en dat er daarna gefactureerd wordt. Het Ook de nabijheid en de aanspreekbaarheid van zijn allemaal zaken die ergernis opwekken bij deze diensten is van belang om een kwalitatieve de ambtenaren, en waar de macro-budgettaire dienstverlening te garanderen, zeker als er zich weerslag hoogst bedenkelijk is. Voor veel as- een probleem voordoet. pecten lijkt de factuur hoger uit te draaien dan vroeger, maar de slogans (‘minder ambtenaren’) Bepaalde diensten, zoals de poetsdienst, worden zijn blijkbaar politiek meer waard. nu al centraal verzorgd door het Agentschap voor Facilitair Management. Als de evolutie in Maar er zit ook iets fundamenteel fout. Neem het de geleverde dienstverlening, als gevolg van de volgende incident: een poetsvrouw had zich ver- besparingen, model staat voor de dienstverle- wond aan een glazen fles en panikeerde toen men ning van de toekomst dan hou ik mijn hart vast. er een dokter bij wilde haalde. Ze was bang om Ik vrees dat de Vlaamse administratie aan het evolueren is van een warm werkgeverschap naar een arm werkgeverschap.

Ik geef enkele voorbeelden. Het vervangen van ontslagen te worden, aangezien laaggeschoolden koffie in de vergaderzalen door enkele koffie- binnen de Vlaamse administratie op de schopstoel automaten verderop zorgt voor veel tijdverlies zitten. Dat laatste is een foute evolutie. De vraag door het aanschuiven van mensen aan deze is legitiem: is het afstoten van dit soort jobs voor automaten. In sommige gebouwen worden de laaggeschoolden, die het al moeilijk hebben op de beter betaalde universitairen ook nog gevraagd arbeidsmarkt, wel de juiste houding in tijden van om de vuile kopjes in afwasmachines te stoppen slabakkende werkloosheidscijfers? De Nederland- en ze nadien daar ook uit te halen. Puur aan se regering heeft precies het omgekeerde gedaan. uurlonen is dat ongetwijfeld duurder dan de Ze heeft opnieuw zelf mensen aangeworven voor ‘koffiemadam’ van vroeger. Ook het beperken poetswerk en dergelijke meer. Precies in het kader van het aantal vuilnisbakken op de werkvloer van een beleid dat laaggeschoolden meer kansen zorgt voor tijdverlies (ik heb eens omgerekend moet bieden op de arbeidsmarkt. hoeveel dit tijdverlies kostte voor de personeels- leden van mijn departement: ik kwam op een De Vlaamse overheid heeft zich steeds graag factuur van zo’n 5.000 euro per jaar!). Helemaal opgesteld als een warme werkgever. Die is hier ridicuul wordt het als we te horen krijgen dat vandaag ver zoek. Ik vrees dat de Vlaamse ad- de ondersteuning vanuit het Agentschap voor ministratie aan het evolueren is van een warm Facilitair Management bij de ontvangst van werkgeverschap naar een arm werkgeverschap.

Dirk Van Melkebeke Voormalig topman van het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI).

sampol 2016/6|35

SAMPOL_juni2016.indd 35 21/06/2016 14:08:02 FIGUUR IN DE KIJKER

De erfenis van Karel Van Miert

Het is precies zeven jaar geleden dat Karel Van Miert overleed. Vorige maand verscheen de politieke biografie Karel Van Miert. Strijder voor Europa, van de hand van Bart Hellinck. Vandaag staat Karel Van Miert in de galerij van de grote socialistische figuren maar toen hij in 1977 zijn mandaat opnam, stuitte Van Miert op veel scepticisme. Wie was immers die jonge snaak die door Willy Claes gelanceerd werd? Hoe zou hij omspringen met de Waalse kameraden? Hoe zag hij de relatie met de vakbond? Velen zagen in hem niets meer dan een overgangsfiguur. Zij dwaalden. Zijn rol in de naoorlogse geschiedenis van de socialistische partij kan en mag niet worden onderschat. Zijn voorzitterschap steunde op drie belangrijke aspecten: de openheid, het Vlaamse karakter en zijn rol in de Vredesbeweging. Die aspecten hebben tot vandaag de dag hun sporen nagelaten. In deze bijdrage maak ik de oefening hoe Karel Van Miert met de uitdagingen van vandaag omgegaan zou zijn.

DRIE PIJLERS VAN ZIJN VOORZIT- vakbond, van de mutualiteit en zelfs van de co- TERSCHAP öperatieve. Voorkeursstemmen waren taboe, de polls heilig. Het resultaat was een totaal gebrek De openheid aan toegankelijkheid.

Pas afgestudeerd, werd ik bij de gemeenteraads- Voor Willy Claes waren de nadelen van dit systeem verkiezingen van 1970 gelanceerd. Ik was een duidelijk. In een reactie probeerde hij in Limburg uitzondering. De BSP van toen was immers een de beweging open te trekken. Karel Van Miert, gesloten beweging, een monolithisch blok dat door hem geïnspireerd, zette door. De gevestigde steunde op partijtucht, discipline en organisa- waarden, met aan het hoofd de zeer sterke Ant- tie. Om voor lokale verkiezingen kandidaat te werpse en Mechelse federaties, reageerden fel. kunnen zijn moest men niet enkel aangesloten Pas bij de zogenoemde ‘grote slem’1 van 1979 - na zijn bij de partij; men moest ook lid zijn van de meer dan twee jaar dus - werd zijn gezag erkend.

sampol 2016/6|36

SAMPOL_juni2016.indd 36 21/06/2016 14:08:02 Figuur in de kijker De erfenis van Karel Van Miert

Karel stond ondubbelzinnig ook achter de Vlaanderen grote procedurele problemen zou ‘doorbraak’ beweging: hij zette de deur van onze hebben om als afgescheurde regio lid te kunnen partij wagenwijd open voor gelovige progres- blijven van de Europese Unie. Evenzeer was hij sieven. Ondanks de electorale erosie die vanaf allergisch voor de zogenoemde ‘Kleinstaaterei’ de jaren 1990 zou volgen - denk daarbij aan de die volgens hem Europa zou versnipperen en amputatie van een deel van de arbeidersklasse dus verzwakken. Na Karel Van Miert is het door het migrantendossier en de slijtage na een Vlaamse karakter van de partij vanzelfsprekend te lange regeringsdeelname - is deze openheid geworden. Dit is zijn tweede grote verdienste. tot vandaag ongetwijfeld een meerwaarde. De perceptie dat socialisten uitsluitend vrijzinnigen Zijn rol in de Vredesbeweging zijn, verdween immers en met die misvatting ook in grote mate de drempels. Vanaf einde jaren 1970 verzette Karel zich, samen met Louis Tobback en de volledige jonge Het Vlaamse karakter generatie, tegen de installatie van raketten op Belgisch grondgebied. Toen we in de regering Karel Van Miert was zijn politieke loopbaan zaten, slaagde hij erin om de besluitvorming begonnen als lid van de Rode Leeuwen, die de te doen uitstellen. Zodra wij in de oppositie Franstalige overheersing in het Brusselse en belandden, zette de centrumrechtse regering Brabantse socialisme contesteerden. Ook in Martens-Gol echter door. De polarisatie met de unitaire partij liet hij zich van meet af aan het verzet van Tobback-Van Miert leidde tot niet doen. Hij nam ondubbelzinnige Vlaamse een breed gedragen Vredesbeweging. Zelden standpunten in en aarzelde niet hierover front te of nooit kon de politisering hiervan worden vormen met de andere democratische Vlaamse aangeklaagd: Karel en Louis bleven bij hun partijen. Dit was één van de oorzaken van de standpunt, zowel bij regeringsdeelname, als splitsing van de partij. in de oppositie. Hun geloofwaardigheid werd daardoor versterkt. Zijn Vlaamse reflex was niet geïnspireerd door een vorm van nationalisme, wel door zijn strijd Dankzij de samenwerking binnen de Vre- tegen een reeks discriminaties. Stilaan groeide desbeweging gingen meer en meer leden van een groot respect voor de progressieven in de jeugdorganisaties, voor wie vroeger de drempel Volksunie, in de eerste plaats voor Hugo Schiltz, naar het socialisme te hoog was ingevolge de later ook voor een personaliteit als Maurice zuilgebondenheid, zich sterk engageren. De Coppieters. Norbert De Batselier belichaamde twintigers van die jaren 1980 zijn nu bijna vijf- in het parlement en later in de Vlaamse regering tigers geworden. Overal in ons politieke kader het Vlaamse engagement van Karel. Zelf ging vind je hen terug. In mijn eigen Sint-Niklaas ik wel eens op de rem staan; mijn vrees dat het vormen KSA’ers en scouts van toen vandaag land zou uiteenvallen was groot. Uiteindelijk het kader van onze partijafdeling. De rol van geraakten Karel en ikzelf in het laatste decen- Tobback-Van Miert in de Vredesbeweging heeft nium van zijn leven op dezelfde lijn: ondubbel- dus wel degelijk sporen nagelaten. zinnig Vlaams zijn impliceert niet noodzakelijk een drang naar separatisme. Zo steunde Karel De huidige generatie kan veel leren van de bijvoorbeeld mijn stelling dat een onafhankelijk manier waarop Van Miert de beweging heeft

sampol 2016/6|37

SAMPOL_juni2016.indd 37 21/06/2016 14:08:02 Figuur in de kijker De erfenis van Karel Van Miert

geleid. Zijn openheid, zijn Vlaams engagement Hij zou een evenwicht gezocht hebben tussen en zijn politieke geloofwaardigheid moeten een de ethische en morele plicht om mensen op de voorbeeld blijven. dool op te vangen naargelang de capaciteiten van onze eigen bevolking. Hij zou dus hebben HOE ZOU KAREL VAN MIERT MET DE gepleit voor gastvrijheid en wellicht had hij UITDAGINGEN VAN VANDAAG ZIJN emotioneel Angela Merkel ondersteund met OMGEGAAN? ‘Wir schaffen das’. Maar daartegenover zou ook zijn realistische instelling een rol hebben ‘Hoe zou Karel Van Miert met de uitdagingen gespeeld: hij zou opkomen voor klare afspraken van vandaag zijn omgegaan?’. Ik heb lang ge- tussen de lidstaten omtrent een billijke verdeel- twijfeld om deze vraag te beantwoorden. Ook sleutel, tegelijk met een betere bescherming al ben ik één van de kroongetuigen van zijn van de buitengrenzen. Karel zou uiteraard ook loopbaan, dan nog zou het antwoord op deze hebben geijverd voor een menselijke opvang vraag al te pretentieus kunnen overkomen. Bo- en de integratie van de erkende vluchtelingen. vendien heb ik mijn twijfels over hoe Karel op sommige thema’s zou reageren. Toch waag ik Terreur me eraan om mij voor zeven thema’s in Karels denkwereld in te leven. Beschouw dit niet als Karel Van Miert zou niet diametraal zijn in- een opeenstapeling van lukrake stellingen. De gegaan tegen de manier waarop de huidige re- stellingen steunen op empirische ervaringen gering het terreurdossier - een dossier zonder met de politicus en de mens. De zeven thema’s voorgaande - aanpakt. Hij zou hebben getracht die ik heb gekozen, zijn zonder meer relevant om de veiligheidsstructuren te versterken. Hij voor de politieke actualiteit. De grootste twijfel zou hebben geprobeerd om de diepe oorzaken over zijn vermoedelijke reactie koester ik voor van de radicalisering aan te pakken. Misschien het laatste thema, de Brexit. was hij minder meegegaan in het opbod rond de inzet van politiediensten en militairen. Veeleer Vluchtelingenproblematiek zou hij aandacht hebben besteed aan een grotere efficiëntie en een betere werking. Zeker zou hij Karel zou zonder twijfel woedend hebben ge- hebben geprobeerd om komaf te maken met de reageerd op de manier waarop de Europese politieke baronieën die het veiligheidsbeleid Unie deze problematiek heeft aangepakt. De in Brussel versnipperen en hypothekeren. Hij verlammende verdeeldheid is er immers de oor- zou zeker ook hebben geopteerd voor een meer zaak van dat Europa zich nu moet onderwerpen Europese aanpak. Het is ondenkbaar dat hij zou aan de grillen van een Turkse dictator. Deze zijn meegegaan in de huidige dynamiek waarbij verdeeldheid zou hij voor een groot gedeelte België haantje de voorste gaat spelen, tot en hebben toegeschreven aan de volgens hem zeer met F-16 bombardementen in Syrië. Kortom: voortijdige uitbreiding van de Europese Unie in grote trekken zou Karel Van Miert de glo- met de nieuwe lidstaten van Centraal- en Oost- bale aanpak van het gevoerde anti-terreurbeleid Europa. Karel was van oordeel dat deze landen hebben gesteund, maar met meer specifieke niet klaar waren voor een toetreding en dat zij en efficiëntie oogmerken en met een sterker het integratieproces zouden kunnen afremmen Europees kader. of zelfs blokkeren.

sampol 2016/6|38

SAMPOL_juni2016.indd 38 21/06/2016 14:08:02 Figuur in de kijker De erfenis van Karel Van Miert

Sociaaleconomisch beleid regering-Michel bleef aanslepen en de regering wankelde. Ik kreeg de volle lading: ‘Ik denk er niet aan om Hoewel Karel tijdens het laatste decennium terug te keren. Zorg dat uw ABVV-vrienden van zijn leven een aantal bestuursfuncties had zo snel mogelijk stoppen met de spoorstaking. opgenomen in het bedrijfsleven, zou hij het Onze kiezers staan te verrechtsen op het per- eenzijdige centrumrechtse beleid van de huidige ron.’ Daarmee kon ik het stellen. regering sterk hebben bekritiseerd, omdat dit En inderdaad, Karel was tegen stakingen die beleid nu eenmaal door een aantal flagrante de bevolking rechtstreeks troffen. Voor hem onrechtvaardigheden wordt gekenmerkt. De moesten die tot een minimum worden beperkt. indexsprong op federaal vlak en de Turteltaks Spelregels dienden te worden nageleefd. Indien op Vlaams niveau zijn lineaire ingrepen waarbij het overleg met de overheid of het patronaat de lage en middeninkomens het zwaarst worden mislukte, moest een stakingsaanzegging wor- aangepakt. De aantasting van de koopkracht den ingediend. Dan was Karel ronduit rechtaan. van de gepensioneerden en de mindervaliden Zo zou hij nu volle begrip hebben gehad voor de zou hij niet hebben geduld. interprofessionele acties van de vakbonden; hij zou hen hebben gesteund tegen het eenzijdige Karel zou samen met zijn kritiek wellicht hebben optreden van de regering. gepleit voor enig realisme. De maatregelen om de activiteitsgraad van de oudere werknemers Sociaal overleg, waarbij het patronaat bij voorbaat te verhogen bijvoorbeeld zou hij m.i. hebben weet dat ze bij niet-akkoord toch hun gelijk halen ondersteund. Inzake de pensioenhervorming in de regering, is natuurlijk geen ernstige werk- had hij zich meer dan waarschijnlijk afgezet methode. Karel wou steeds dat het sociaal overleg tegen de symbolische verlenging van de pen- uitgeput werd, maar vond dat de regering op het sioenleeftijd tot 67 jaar. Hij zou zich veeleer einde van de rit de knopen moest doorhakken. hebben gebaseerd op het meer samenhangend Zo botste hij geregeld met Georges Debunne, plan dat in het rapport-Vandenbroucke, vanuit die het licht bijna altijd op rood zette en die de expertengroep, werd vertolkt. Karel zou ook enkel toeliet dat de regering optrad als het voor hebben gecontesteerd dat er in de huidige rege- hem oranje werd. Hierdoor werd gedurende de ring geen maatregelen worden genomen om de periode 1978-1981 de aanpak van de crisis en fiscaliteit rechtvaardiger te maken, onder meer van de ontspoorde openbare financiën belet. Dat door het ontbreken van enige aanpak van de heeft Karel jarenlang zwaar gefrustreerd. vermogenden. LuxLeaks, Panama Papers en de grote fraude van de beschermde diamantkaste Had hij het moeilijk met Georges Debunne, zouden hem woedend hebben gemaakt. dan kon hij wel goed omspringen met sterke Vlaamse interprofessionele leiders als Louis Me- Sociale onrust lis en Marcel Schoeters. Hij gaf ook de voorkeur aan een sterke vakbondsleiding, die gewoonlijk In 1983 belde ik Karel in Straatsburg op - hierbij weinig last heeft van spontane acties en dat wat gesteund door een aantal vrienden in het par- leeft bij de werknemers, op passende wijze kan lement - om naar Brussel terug te keren, omdat kanaliseren. Zo mocht ik hem in mijn streek de spoorstaking tegen de pensioenhervorming enkele keren verwelkomen om acties van René van toenmalig pensioenminister Mainil maar Stroobant bij Nobels-Peelman en Boelwerf te

sampol 2016/6|39

SAMPOL_juni2016.indd 39 21/06/2016 14:08:02 Figuur in de kijker De erfenis van Karel Van Miert

ondersteunen. Bij die gelegenheden pleitte hij van mei tot oktober 1980 de kans om de fraude steeds voor het naleven van de spelregels en aan te pakken. De BBI werd opgericht en de sprak hij zich uit tegen elke vorm van geweld. bijzondere mechanismen in de banksector werden aangepakt. Ik kreeg hiervoor de steun van Karel zou ook hebben opengestaan voor een Karel Van Miert voor de volle 100%. De strijd verstandige dialoog over een minimale dienst- tegen de grote fiscale fraude beschouwde hij verlening, ook in de gevangenissen. Hij zou er immers als een streven naar meer rechtvaardig- wel op gewezen hebben dat de organisatie van heid. Einde van de jaren 1990 dreigde hij als de minimale dienstverlenging midden in een so- Europees commissaris in de fiscale groepen ciaal conflict weinig realistisch is. Ongetwijfeld Monti en Primarolo - waarin ik België mocht zou hij gepleit hebben voor een ruim debat, dat vertegenwoordigen - met procedures tegen bij voorkeur zou uitmonden in een consensus verdoken staatssteun, indien de bevoordeling met de sociale partners. van multinationals in bepaalde lidstaten bleef voortduren. Naast zijn rechtvaardigheidsgevoel Kernenergie vormde de verstoring van de markteconomie hierbij evenzeer een bekommernis. Hij zou Einde van de jaren 1970 gaf Karel mij zijn fiat ongetwijfeld hebben geprobeerd om de fiscale om namens de SP het woord te voeren op ma- rulings in diverse lidstaten te saneren. De kloof nifestaties tegen de kerncentrales. Vooral het tussen de fiscaal voordelige behandeling van onopgeloste probleem van het radioactief afval de multinationals en de stiefmoederlijke be- bekommerde hem. handeling van de kmo’s zou hij niet hebben aanvaard, niet als partijvoorzitter, maar ook Daarnaast was voor hem ook de machtsposi- niet als Europees commissaris. tie van Electrabel onaanvaardbaar. Als partijvoorzitter, maar ook als Europees commissaris, Brexit contesteerde hij het privémonopolie van de elektriciteitsgigant. Vanuit het gezond verstand Welke houding zou Karel Van Miert hebben zou hij de oudste kerncentrales ongetwijfeld aangenomen in het ‘Brexit’-dossier? Hier twij- hebben willen sluiten. Hij zou in opstand zijn fel ik het meest. Aan de ene kant zou hij de gekomen tegen het feit dat Electrabel werd be- uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de loond om deze langer te kunnen openhouden, Europese Unie nadelig hebben gevonden, wat wat blijkt uit het onderzoek van de Europese betreft de geopolitieke impact van Europa. Hij Commissie naar verdoken staatssteun. Wat zou echter niet hebben geduld dat een te hoge de kerncentrales betreft, stemt onze houding prijs moest worden betaald om het Verenigd in de regering systematisch overeen met onze Koninkrijk in de Europese Unie te houden. houding in de oppositie. In zulke dossiers ligt Sommige mechanismen die men nu heeft toege- dus een groot kapitaal aan geloofwaardigheid geven, dreigen elke verdieping van de Europese en daar had Karel een goede neus voor. Unie, ook in de toekomst, te hypothekeren.

Fiscaliteit

Als jonge staatssecretaris voor financiën kreeg ik lees verder pagina 49

sampol 2016/6|40

SAMPOL_juni2016.indd 40 21/06/2016 14:08:02 Patje Vandebroek - Vroenhoven brug

TOEKOMST VAN GISTEREN

De foto-expo ‘Toekomst van gisteren’ is een initiatief van het Centrum voor Beeldexpressie (CvB), met steun van de Vlaamse overheid. Voor de vijfde keer presenteert het CvB een expo met beelden uit de fotowedstrijd Prijs van Vlaanderen, deze keer samengesteld door extern curator Theo Beck. Vanwaar de titel ‘Toekomst van gisteren’? Beck: De“ nostalgie naar de oude analoge foto’s is erg merkbaar in het me aangeleverde beeldmateriaal. Vroeger had een fotograaf altijd te weinig licht; vandaar de ontelbare opnamen bij valavond waar men met lange belichtingstijden kan werken om onscherpte in water en lucht te creëren. Een foto is een opname van een ogenblik. Wanneer je die opname bekijkt, is het ogenblik reeds voorbij en behoort het tot het verleden. Maar een fotograaf fotografeert een idee, een aanklacht, een utopie, een toekomstvisie, een droom hoe zijn werkelijkheid zou moeten zijn of worden of juist niet zijn of worden.” De gratis expo loopt nog tot 26 augustus (werkdagen van 8u-20u) in SD Worx, Brouwersvliet 2, 2000 Antwerpen.

sampol 2016/6|41

SAMPOL_juni2016.indd 41 21/06/2016 14:08:04 Danny Vangenechten - Patorale in Green

SAMPOL_juni2016.indd 42 21/06/2016 14:08:05 Robert Barbarien - Stoom

SAMPOL_juni2016.indd 43 21/06/2016 14:08:08 Marc Wynen - Inside a Coolingtower

SAMPOL_juni2016.indd 44 21/06/2016 14:08:09 Alain Van Hespen - Milieu

SAMPOL_juni2016.indd 45 21/06/2016 14:08:12 Jean Luc Legrand - Passé et future en route

SAMPOL_juni2016.indd 46 21/06/2016 14:08:13 Farid Frida - Swimming Pool

SAMPOL_juni2016.indd 47 21/06/2016 14:08:16 Joost Agneessens - Green Power

SAMPOL_juni2016.indd 48 21/06/2016 14:08:17 Figuur in de kijker De erfenis van Karel Van Miert

Ik durf mij dus niet uit te spreken over welke Van Miert onze huidige voorzitter, John Crombez, invalshoek voor Karel de doorslag zou hebben voluit zou hebben gesteund. Crombez probeert gegeven. In elk geval herinner ik mij dat hij zeer met concrete dossiers en een sterk engagement ontgoocheld was toen einde jaren 1990, ook in de voetsporen van Karel te treden. Karel zou onder Tony Blair, Groot-Brittannië niet mee voor geduld hebben gepleit. De resultaten van wilde in het verdere integratieproces. Historisch zijn eigen voorzitterschap kwamen ook slechts na is dit voor de Europese sociaaldemocratie op een twee jaar aan het licht. Daarnaast zou hij hebben ramp uitgedraaid, want nooit hadden wij in de gepleit voor een selectieve oppositie. ‘Niet op alle lidstaten zoveel politieke impact als toen. Over slakken zout leggen,’ ik hoor het hem zo zeggen. de houding van Karel Van Miert ten aanzien van Soms moet je ook vanuit de oppositie durven te Brexit heerst dus ook bij mij de grootste twijfel. erkennen dat een minister op een bepaald domein goed werk levert. Hard werken, totale inzet, con- VOORZITTERSCHAP JOHN CROMBEZ sequent volhouden en streven naar een maximale geloofwaardigheid zou ook vandaag zijn devies Ten slotte ben ik er stellig van overtuigd dat Karel voor de partijleiding zijn geweest.

Freddy Willockx Minister van Staat en ereburgemeester van Sint-Niklaas

Noot 1/ De grote slem was de reactie van Van Miert in de zomer van 1979, toen hij weigerde de lineaire inleveringen in de begroting van 1980 goed te keuren. De regering-Martens II ging door de knieën en verving de maatregel door een progressieve heffing.

Karel Van Miert. Strijder voor Europa Bart Hellinck Uitgeverij Manteau, Antwerpen, 2016

sampol 2016/6|49

SAMPOL_juni2016.indd 49 21/06/2016 14:08:17 ‘We mogen ‘wederkerigheid’ niet laten kapen door rechts’ Interview met Frank Vandenbroucke Hoogleraar Universiteit van Amsterdam

Voor sommigen is Frank Vandenbroucke het gezicht van de strenge en activerende welvaartsstaat, maar nu rechtse partijen het begrip ‘wederkerigheid’ in een overdosis toe- dienen, pleit hij voor mededogen. “Wederkerigheid is het cement van de welvaartsstaat, maar een overdosis is ook niet goed. Je hebt geen oog meer voor menselijk falen. Je wordt hardvochtig.” Sociaaldemocraten mogen het begrip ‘wederkerigheid’ niet laten kapen door rechts. Van- denbroucke waarschuwt: “We moeten het kompas van wederkerigheid, voor zowel de boven- als onderkant van de samenleving, meer ongegeneerd op tafel leggen. Ik ben bang dat we, in een zoektocht om iets radicaal nieuw te bedenken, niet meer voor ons elementaire gedachtegoed willen vechten. Als dat gebeurt, zijn we alles kwijt.”

SAMPOL_juni2016.indd 50 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

In zijn politieke carrière was Frank Vandenbroucke gemeenteraadslid, volksvertegenwoordiger, partijvoorzitter, minister en senator. Europarlementslid is hij nooit geweest, hoewel Europa hem altijd heeft geboeid. In 1999 al sprak Vandenbroucke op de prestigieuze Den Uyl-lezing over de sociale doelstellingen van Europa en trok hij mee aan de kar van de Open Coördinatiemethode. In zijn ‘tweede’ carrière als hoogleraar legt hij zich vol toe op Europa. Eerst verbonden aan de Universiteit Antwerpen en de KU Leuven, nu aan de Universiteit van Amsterdam. Een bewuste keuze. “Onze noorderburen zijn een stuk eurosceptischer dan wij. In Vlaanderen was een pro- Europees verhaal, tot voor kort, mainstream. Het is een uitdaging om in Nederland mijn verhaal te vertellen. Het is soms vloeken in de Lutheraanse kerk.”

Frank Vandenbroucke heeft een duidelijk plan voor Europa. Hij wil dat soevereiniteit gedeeld wordt in een Europese Sociale Unie met een gemeenschappelijke oriëntatie, op afgesproken, realistische sociale doelstellingen en standaarden. “Zolang er geen deling van soevereiniteit is en de solidaire risicospreiding uitblijft, modderen we door,” is Vandenbroucke scherp voor het Europese project. Ook voor zijn eigen politieke beweging vreest hij. “Voor de sociaaldemocraten is dit een existentiële kwestie geworden. Slagen we hier niet in, dan worden we irrelevant als Europese stroming.”

We ontmoeten Vandenbroucke de dag na zijn oratie waarmee hij zijn Amsterdamse ambt of- ficieel aanving. Hij legde er, ietwat verrassend, sterk de nadruk op de herverdelings- en verze- keringsmechanismes in de Verenigde Staten. Het is een contra-intuïtieve vaststelling, maar in zekere zin is er in Europa evenveel ongelijkheid als in de Verenigde Staten. “We zijn ons onvoldoende bewust van het feit dat de continentale ongelijkheid in Europa buitengewoon groot is, vooral aan de onderkant. Dat is een probleem, want Bulgaren zijn voor ons op een relevante manier arm. We moeten dus een dubbel perspectief ontwikkelen. Enerzijds een sterk ontwik- kelde nationale solidariteit die je niet wil opofferen aan het Europese verhaal. Anderzijds wordt het pan-Europese perspectief in toenemende mate relevant.”

Zijn sterke nationale welvaartsstaten en Europese integratie strijdig met elkaar?

“De Founding Fathers van het Europese project gingen ervan uit dat die twee perspectieven probleemloos samenliepen. Sinds het midden van de jaren 2000 zie je de barsten in hun model; met de financiële crisis werden de constructiefouten van de Unie pijnlijk duidelijk. Ik denk echter niet dat we met een tragisch dilemma te maken hebben. Alleen moeten we nu stappen zetten. We moeten evolueren naar een Sociale Unie van welvaartsstaten die het nationale beleid oriënteert en ondersteunt. Ik pleit niet voor een Europese welvaartsstaat.”

sampol 2016/6|51

SAMPOL_juni2016.indd 51 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

Uw verhaal verschilt op dat vlak met dat van Guy Verhofstadt, die pleit voor een Verenigde Staten van Europa.

“Voor mij zit het democratisch deficit van de Europese Unie vooral bij het gebrek aan gemeenschappelijke doelstellingen. Het is goed dat Guy Verhofstadt daar een helder antwoord op geeft. De vraag is of dat het goede antwoord is. Verhofstadt belijdt een probleemloos, eu- forisch kosmopolitisme. Maar de realiteit is anders. Doordat we de Europese binnengrenzen opengooiden, worden mensen aan de onderkant van de samenleving gedwongen met elkaar te concurreren. Dat zorgt voor sociale en culturele spanningen. Maar los van de vraag of je ooit een Verenigde Staten van Europa wenst, is er de wetenschap dat je dat morgen niet hebt. Maar je hebt morgen wel een Unie van welvaartsstaten nodig.”

De Sociale Unie waar u voor pleit, moet ook nog worden bedacht. Ze bestaat nergens anders ter wereld. Die Unie is dan toch ook niet voor morgen?

“Een Europees verzekeringssysteem kan je wél op korte termijn ontwikkelen. Met een verzekeringspremie van slechts 1 of 1,5% van het bnp kan je een schokdemper maken. Je hebt daarvoor geen begroting van 10 of 15% van het bnp nodig. Ik weet wel, ook zo’n verzekeringssysteem is een work in progress. Er is nog steeds veel weerstand om gelijktijdig soevereiniteit te delen en solidariteit te organiseren. Als we slim samenwerken gaan we geen macht afgeven, maar zullen we net beleidsvermogen heroveren.”

We beseffen onvoldoende dat het nationale beleid inspeelt op het Europese beleid, en omgekeerd?

“We zijn één geheel aan het worden. In Italië heeft de helft van de werknemers geen werk- loosheidsverzekering. Dat heeft onrechtstreeks ook een impact op ons. In Nederland zijn er straks 1 miljoen zzp’ers, zelfstandigen zonder personeel die vaak in precaire omstandigheden werken. Ook dat correleert met Europa. Nederlands Minister van Sociale Zaken en Werk Lodewijk Asscher fulmineert terecht tegen Europa dat de detacheringsrichtlijn moet worden aangepakt, maar het is wel de Nederlandse regering zelf die met een doorgedreven flexibilisering de deur heeft opengezet voor arbeidsmigranten die flexi-jobs aannemen. Als je op nationaal vlak zelf dat aanbod mogelijk maakt, moet je niet bij Europa klagen dat er een probleem ontstaat aan de onderkant van jouw arbeidsmarkt.”

In België spreekt vooral Open VLD over flexi-jobs, aparte statuten in de horeca, meer studentenjobs,...

“Daar moeten we mee opletten. Je creëert een segment van werkenden die niet geïntegreerd is in de sociale zekerheid. In mijn eigen vroegere beleid was het streven naar een universeel systeem van sociale bescherming een axioma. Je kan een onderscheid maken tussen zelfstandigen, ambtenaren en werknemers, maar je mag geen gaten creëren. Zo vond ik het belangrijk dat artiesten en onthaalmoeders een aangepast statuut kregen. Dat was knutselwerk, maar we integreerden hen wel volledig in de sociale zekerheid. Dat was ook wat me moti- veerde bij het creëren van de dienstencheques.”

Waarom is het vandaag zo moeilijk om solidariteit te betonen binnen de Europese Unie?

sampol 2016/6|52

SAMPOL_juni2016.indd 52 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

“Intergouvernementeel crisismanagement is een wankele basis voor het organiseren van solidariteit. De solidariteit binnen de Europese Unie is voornamelijk ex post. Dat betekent dat regeringsleiders pas rond de tafel gaan zitten als er een probleem is; zoals bij de Griekse crisis vorige zomer. Dat heeft twee grote nadelen. Een. Je krijgt meteen eenblame game. Wie is in de fout? Vermits je absoluut moet aantonen dat jij juist en de andere fout was, leidt dat tot complicaties in de manier waarop je solidariteitsmechanismes opzet. Vervolgens moeten regeringsleiders het akkoord in het thuisland uitleggen. Dat soort solidariteitsmarathons vraagt veel politiek kapitaal. Twee. Als je ex-post optreedt, loopt de economische schade snel op. Je hebt immers vaak te maken met self fulfilling prophecies. Als men verwacht dat een land in de problemen geraakt, wordt daarop gespeculeerd en worden de problemen nog erger. Als je ex post optreedt, ben je gedoemd om daar achter aan te lopen.”

Dus moeten we vooraf solidariteitsmechanismen opzetten?

“In het vakjargon heet dit ex ante solidariteit. Deze solidariteitsmechanismen hebben een groter draagvlak, gelden voor iedereen en werken tijdig. Neem opnieuw het voorbeeld van de werkloosheid. Als je daar een Europees verzekeringsmechanisme op ent, kan dat in een crisis snel werken. Dit draagt er toe bij dat verwachtingen worden gestabiliseerd, en zo ook het vertrouwen van internationale kredietmarkten wordt ondersteund.”

Moeten we eerst aan het draagvlak werken vooraleer we aan zo’n Sociale Unie beginnen, of maken we

sampol 2016/6|53

SAMPOL_juni2016.indd 53 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

er best gewoon werk van en rekenen we erop dat het draagvlak wel zal komen? “In de jaren 1980 ben ik sterk aangesproken door het werk van de Amerikaanse filosoof John Rawls. Hij zei dat goed geordende rechtvaardige samenlevingen stabiel zijn en zichzelf als het ware in stand houden omdat de mensen een zin voor rechtvaardigheid ontwikkelen. Ik wou dat het waar was, maar mijn ervaring als politicus is dat je voortdurend moet blijven vechten om mensen te overtuigen. Draagvlak komt nooit vanzelf, en blijft dus ook niet vanzelf bestaan. Maar we mogen nu geen afwachtende houding aannemen. De geloofwaardigheid van het Europese verhaal herstellen, is een race tegen de tijd. Er is geen tijd voor uitstel: nu moeten nieuwe oplossingen op tafel gelegd worden.”

Ook Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zei bij zijn aanstelling dat dit de Commissie van de laatste kans was voor een sociaal Europa. Verstandig? “Met het motto dat haar ambitie een sociale AAA-rating is voor de Europese Unie, creëerde de Commissie Juncker hoge verwachtingen: dat opent een window of opportunity, maar wie dan faalt, heeft zijn eigen executie georganiseerd. Ik heb een dubbel gevoel over deze Com- missie. Ze zegt dat Europa een stabilisatiemechanisme moet krijgen, wat goed is, en ze pakt nu uit met een mooi initiatief voor een Europese pijler van sociale rechten; maar het eerste blijft zeer vaag, en het tweede is onduidelijk qua operationele doelstelling. De uitdaging is om deze initiatieven met voldoende elan en voldoende concreet op de agenda van de nationale regeringen te krijgen. Anders dreigt haar zelfverklaarde ambitie als een boemerang in het gezicht te komen. Daar ben ik bezorgd over, want ik voel veel koudwatervrees. Het blijft rijden en omzien. De Commissie werkt natuurlijk met forse tegenwind: onlangs nog werden de gematigde voorstellen van Marianne Thyssen inzake detachering meteen weggeblazen.” Het begrip ‘solidariteit’ lijkt vandaag een vies woord geworden te zijn. De verantwoordelijkheid voor eigen falen wordt steeds meer bij de burger gelegd. “Een samenleving kan enkel functioneren op basis van de idee dat mensen verantwoordelijk zijn voor zichzelf en voor elkaar. Maar je kan niet alleen door de bril van verantwoordelijkheid kijken. Je moet ook mededogen hebben met menselijk falen. Als op de spoeddienst twee zwaargewonden na een ongeval worden binnengevoerd, zal men zich niet afvragen wie in fout was. Men zal beiden opereren om levens te redden, pas nadien volgt de schuldvraag. Me- dedogen dus. Op een bepaald moment worden mensen zo kwetsbaar dat je de verantwoorde- lijkheidsvraag niet meer in eerste instantie moet stellen, maar dat je moet helpen.”

In hoeverre verschilt het ‘voor wat hoort wat’ discours van het verhaal over ‘wederkerigheid’? “In het ‘voor wat hoort wat’ discours, dat we vandaag steeds vaker horen, zit geen mededogen. Het is een enge opvatting van ‘wederkerigheid’, een term waar ik meer van houd. ‘Wederkerigheid’ wil zeggen dat we dingen voor elkaar doen, niet omdat er altijd een tegenprestatie tegenover staat, maar wel omdat we geloven dat diegenen die onze hulp krijgen wel bereid zijn een tegenprestatie te leveren indien wij in nood zouden zijn. Tegelijkertijd beseffen we dat niet iedereen bij machte is een tegenprestatie te leveren. Wederkerigheid is het

sampol 2016/6|54

SAMPOL_juni2016.indd 54 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

cement van de welvaartsstaat; daarin zit ‘voor wat hoort wat’, maar een overdosis ‘voor wat hoort wat’ is niet goed. Je hebt geen oog meer voor menselijk falen. Je wordt hardvochtig. Een overdosis leidt tot wantrouwen. Daardoor ben je niet meer in staat om een samenwerking op te zetten, laat staan om elkaar solidair te verzekeren.”

Bij wederkerigheid hoort aanleunend mededogen, zegt u. Toch bent u voor sommigen het gezicht van de strenge en activerende welvaartsstaat.

“Dat sociaal beleid naast toewijzen van verantwoordelijkheid ook mededogen nodig heeft zeg ik al heel lang. Soms mankeert de verantwoordelijkheid. Als Minister van Werk in de regering- Verhofstadt II legde ik sterk de klemtoon op de verantwoordelijkheid van de regio’s. Vooral in Brussel en Wallonië liet men toen werklozen in een hoekje verkommeren, terwijl die net moesten worden geactiveerd. Aan dat strenge verantwoordelijkheidsdiscours koppelde ik dat werkzoekenden ook kansen zouden krijgen. Die combinatie heeft gewerkt. Le Forem is een dynamische instelling geworden. Soms mankeert dus verantwoordelijkheid, maar soms mankeert het mededogen. Vandaag willen centrumrechtse partijen steeds meer ‘tegenprestaties’ voor uitkeringen. Men vertrekt vanuit een diep wantrouwen tegenover wie uitkeringen krijgt; voor mededogen is hoe dan ook zeer weinig plaats. De verwijzingen naar de actieve welvaartsstaat of naar ‘flinks’ die je dan wel eens hoort, klinken voor mij daarom hol.”

Vandaag worden de uitwassen van het sociale zekerheidssysteem doelbewust als representatief voorgesteld in een poging om het draagvlak voor solidariteit onderuit te halen.

“Bij elk verzekeringssysteem is er altijd een stukje oncontroleerbaarheid. Dat is onvermijdelijk. Het is zoeken naar een goed evenwicht tussen de voordelen van een verzekeringssysteem en het zo beperkt mogelijk houden van de moral hazard, het oneigenlijk gebruik van verzekeringen. Open VLD en N-VA kijken enkel nog naar die moral hazard. Ze willen die op 0 zetten. Maar daarmee zet je ook de solidariteit zelf op 0.”

Wat moet de reactie zijn van sociaaldemocraten op politici die met hun discours het hele principe van de sociale zekerheid ondermijnen?

“Het is niet omdat de tegenpartij ‘wederkerigheid’ in een overdosis toedient, dat wij dat begrip moeten afzweren. Integendeel. Sociaaldemocraten moeten een evenwichtig verhaal van wederkerigheid mét mededogen vertellen. Tegen de elite moeten we zeggen dat ze die status te danken heeft aan de samenleving en dat ze daarvoor veel moet teruggeven. Tegen de werkende middenklasse moeten we zeggen dat de mensen die niet willen werken geen recht hebben op een uitkering, terwijl mensen die niet kunnen werken natuurlijk wel dat recht hebben; tegelijkertijd moeten we openheid vragen voor kwetsbaarheid door menselijk falen.”

Is een meer evenwichtig verhaal over ‘wederkerigheid’ voldoende verschillend van de hardere rechtse variant om electoraal te scoren?

“Dit is geen softere variant van wat rechtse partijen vertellen. Hun ‘voor wat hoort wat’-verhaal is een degeneratie van ons verhaal. Ik ben er absoluut van overtuigd dat het merendeel

sampol 2016/6|55

SAMPOL_juni2016.indd 55 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

van de Vlamingen het eens is met een verhaal van ‘wederkerigheid’ en mededogen. Wie kan, doet zijn duit in het zakje. Wie meer heeft, doet meer in het zakje. Wie niet kan, krijgt steun. Voor kwetsbaarheid door menselijke zwakheid hebben we ook mededogen.”

Valt het verhaal van wederkerigheid mét mededogen te enten op een gekleurde samenleving met minder natuurlijke cohesie? “Migratie maakt dat verhaal moeilijker, dat mogen we niet ontkennen. Maar ook daar moet wederkerigheid de leidraad zijn. Een Bulgaar kan niet zomaar naar België komen om meteen bijstand te vragen; zijn recht op bijstand ontstaat pas wanneer hij een feitelijke band ontwikkelt met onze samenleving. Ik zie geen ander verhaal dan dat. Sociaaldemocraten hebben het normatieve concept van ‘wederkerigheid’ laten kapen door rechts. We moeten dat begrip weer bij ons krijgen. Ik ben bang dat we, in een zoektocht om iets radicaal nieuw te bedenken, niet meer voor ons elementaire gedachtegoed willen vechten. Als dat gebeurt, zijn we alles kwijt.”

Gegeven uw discours over wederkerigheid, neem ik aan dat u geen voorstander bent van het basisinkomen? “Het filosofische fundament voor basisinkomen is dat de productiviteit van onze huidige samenleving het resultaat is van een erfenis van eeuwen menselijke inzet, met name inzake wetenschap en techniek; het ‘dividend’ daarvan moet je gelijk onder iedereen verdelen zonder tegenprestatie: een ‘wederkerigheidsprincipe’ is op dit ‘dividend’ inderdaad niet toepasbaar. Daar ben ik het mee eens. De volgende vraag is: moet dat dividend prioritair uitgekeerd worden in geld voor iedereen, of prioritair in toegankelijk en uitstekende onderwijs en gezondheidszorg voor iedereen? Ik kies voor het laatste. Daar moeten sociaaldemocraten voor vechten. Zal daar wat moral hazard zijn? Ja. Zullen er sommige mensen te veel naar de dokter gaan? Ja. Toch moeten we dat gevecht ongegeneerd voeren.” “Ik weet dat je tegenover mijn prioriteit voor onderwijs en zorg weer andere filosofische bedenkingen kan plaatsen. Maar toch zou ik het een grote vergissing vinden dat sociaaldemocraten vandaag voor een basisinkomen in geld pleiten. Men zou dan overigens ook moeten uitleggen hoe dat zou werken in een Europa met vrij verkeer van mensen over de grenzen; ik zie dat eerlijk gezegd niet.”

Waarom doen sociaaldemocraten het in veel landen slecht en de partijen op de flanken het goed? “Elites nemen vandaag een ongeziene vlucht qua rijkdom. Een deel van de elite profiteert ongegeneerd. Een brede middengroep van werkende mensen is daar verontwaardigd over en zou zich in theorie tot de sociaaldemocratie moeten bekennen. Alleen loopt diezelfde brede middengroep rond met allerlei ideeën over de profiteurs aan de onderkant, wat dan weer ge- koppeld wordt aan migratie. Terwijl het bijstandstoerisme grotendeels een mythe is, en hoe dan ook in het niets verzinkt in vergelijking met het morele profitariaat dat tot uiting komt in het Panama-dossier. Sociaaldemocraten hebben deze werkende middengroep in handen gelaten van rechtse partijen, die op hun beurt dan nog eens die elite beschermen. Dan krijg je natuurlijk de verkeerde coalitie.” Hoe kan je die middengroepen terughalen naar de sociaaldemocratie?

sampol 2016/6|56

SAMPOL_juni2016.indd 56 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

“Je zal die middengroepen alleen maar overtuigen als je een dubbel verhaal vertelt: zowel de elite als iemand die van de bijstand leeft, heeft plichten. Het is de enige manier om te verhinderen dat rechts een front maakt van de middenklasse en de elite. Sociaaldemocraten moeten het kompas van wederkerigheid, voor zowel de boven- als onderkant van de samenleving, meer ongegeneerd op tafel leggen.”

Is de sociale zekerheid er in eerste instantie voor de middengroep of voor de onderkant?

“Voor beiden.”

Moeten gemeenschapsmiddelen, gezien onze hoge armoedecijfers, niet prioritair naar de onderkant van de samenleving gaan?

“Bea Cantillon, van het Centrum Sociaal Beleid Herman Deleeck, vindt dat we meer aandacht moeten hebben voor de onderkant van de samenleving. Ik ga met haar akkoord. We mogen ons niet op sleeptouw laten nemen door het discours dat de hardwerkende Vlaming uitgebuit wordt en nooit iets terugkrijgt. We doen te weinig aan armoedebestrijding. We zouden op elke beleidsmaatregel een Mattheus-toets moeten doen om te kijken wat ze betekent voor de middengroepen en de zwakste groepen.” “Tegelijk wil ik wijzen op een goede lezing van wat Herman Deleeck daarover zei. Hij was sterk bezig met het feit dat er ook in het sociale en onderwijsbeleid een omgekeerde herverdeling kan zijn, maar beoordeelde dat niet per se negatief. Het punt van Deleeck was niet dat hij nooit of te nimmer ergens in een subsector een Mattheus-effect wilde zien. Wel dat er een evenwicht moest bestaan waarbij middengroepen ook iets terugkregen van de welvaartsstaat, wat een maatschappelijke deal rond sociaal beleid mogelijk maakte.”

Is het verschil met 30 jaar geleden niet dat de middenklasse vandaag meer onder druk staat?

“Sedert het pionierswerk van Deleeck is er inderdaad veel veranderd in het functioneren van de Belgische welvaartsstaat. De Mattheus-effecten

sampol 2016/6|57

SAMPOL_juni2016.indd 57 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

liggen anders dan toen hij ze situeerde, maar ook de positie van de middengroep zelf is veranderd: het feit dat de middengroep zich nu zelf door de globalisering belaagd voelt, creëert een nieuwe context waarin de eenvoudige maatschappelijke deal niet meer werkt: de middengroep is boos op de ‘profiteurs’ aan de bovenkant, maar vooral op de ‘profiteurs’ aan de onderkant van de maatschappij.”

Een interessante case in dit debat zijn de dienstencheques. Daarover heeft u met Ive Marx, ook werk- zaam bij het Centrum voor Sociaal Beleid Centrum Deleeck, een fundamenteel meningsverschil.

“Voor Ive Marx zorgen dienstencheques voor een omgekeerde herverdeling. Ik vind zijn kritiek prikkelend en daarom relevant, maar ben het er niet mee eens. Voor mij creëren dienstencheques een coalitie tussen een werkende middengroep, die er inderdaad voordeel mee doet, en mensen die dankzij die dienstencheques poetsen in wettelijk correcte omstandigheden, met een fatsoenlijk loon, vakbondsvertegenwoordiging en geïntegreerd in de universele sociale zekerheid.”

Gaat hetzelfde argument op voor de kinderbijslag? ‘Ieder kind gelijk’ komt de legitimiteit van de sociale zekerheid ten goede, zo luidt het argument bij de voorstanders van een hoge basistoeslag.

“Kinderbijslag komt inderdaad in de buurt van het dividend van de samenleving, waar we het eerder over hadden, maar vermits we met de kinderbijslag de kost van kinderen toch niet 100% kunnen compenseren, vind ik niet dat die voor iedereen gelijk moet zijn. Het akkoord van de Vlaamse regering is een voorbeeld hoe je foute uitgangspunten nog wat kan oplappen, maar niet kan rechttrekken. ‘Ieder kind gelijk’ is een dom dogma. Als je de kost van 1 kind niet kan compenseren, is dat minder erg dan als je de kost van 3 kinderen niet kan compenseren. Een rangorde heeft dus haar nut. Net zoals leeftijdstoeslagen die oplopen logica’s hebben. Het vertrekpunt ‘elk kind is hetzelfde’ verhindert een verstandige selectiviteit in te bouwen en de kinderbijslag te gebruiken om financiële armoede bij gezinnen aan te pakken. Gezinnen met meerdere kinderen zullen op termijn een minder goed stelsel erven.”

Twintigers en dertigers dreigen ook een minder goed pensioensysteem te erven. Dat moet u, als trekker van het pensioenrapport, danig frustreren?

“Ons rapport kwam er na denkwerk van 12 mensen met zeer verschillende opvattingen. We wilden dat het rapport nuttig zou zijn voor meerderheid, oppositie, werkgevers en vakbonden. Rond pensioenen moet je, net zoals bij staatshervorming, een brede consensus maken. Dat heeft de regering-Michel uitgerekend niet gedaan. Ik zie de samenhang in het beleid niet. Zo stond in ons rapport dat een belasting op vermogens de stijgende pensioenkost mee zou kunnen financieren, maar de taxshift is op dat vlak erg ontgoochelend.”

Heeft de regering aan cherry picking gedaan uit jullie rapport? “Niet alles aan de pensioenhervorming van Daniel Bacquelaine is slecht. Het optrekken van de pensioenleeftijd naar 67 jaar is uiteindelijk nodig, daar ben ik wel van overtuigd, hoewel ons rapport daar een heel andere strategie voor voorstelde. Ook het afschaffen van diplo-

sampol 2016/6|58

SAMPOL_juni2016.indd 58 21/06/2016 14:08:18 Interview met Frank Vandenbroucke

mabonificaties voor benoemde ambtenaren stond in ons rapport; dat heeft op termijn geen legitimiteit meer. Maar er zijn ook maatregelen waar ik het absoluut niet mee eens ben. Het afschaffen van de pensioenbonus is erg verkeerd; men had dit mechanisme moeten versterken. Ook de plannen in de tweede pijler komt neer op het individualiseren van de tweede pijler. Niet doen. Om echt een nieuw maatschappelijk contract tot stand te brengen, is de pensioenhervorming vooralsnog een gemiste kans.”

Is het pensioenverhaal niet exemplarisch voor de onevenwichtige keuzes van deze regering?

“Dat de regering voortdurend bevestigd wordt door werkgeversorganisaties, bewijst dat ze niet in het midden zit. Maar er is een breder probleem: een onbekwaamheid om grondig te hervormen. De regering-Michel neemt drastische maatregelen, maar her-vormt niet. Her- vormen wil zeggen dat je leiding geeft en tegelijk mobiliseert om iets nieuws te ‘vormen’, om iets nieuws tot stand te brengen. Ik zie een mentale verwarring tussen polarisatie en hervorming. Men vindt het feit dat er polarisatie is een teken dat er hervormd wordt.”

Waaraan wijt u die onbekwaamheid om te hervormen?

“Het heeft te maken met de huidige politieke constellatie, maar meer fundamenteel met de Belgische politieke cultuur. Nederland is overigens in het omgekeerde bedje ziek. Daar wordt te gemakkelijk snel en grootschalig hervormd. De Nederlandse elite houdt van slingerbewe- gingen; de Belgische niet. Hier heerst een aangeboren conservatisme waardoor we moeilijk in globale hervormingsverhalen stappen. Dat is ook niet goed. Dat België verschillende democratische fora heeft, speelt een rol. Maar ik stel in Vlaanderen hetzelfde vast.”

Heeft het te maken met deze generatie politici?

“Het zou voor mij pretentieus zijn om dat te zeggen, vermits ik daar nu niet meer bij ben. Neen, het zit dieper. Sommige administraties zijn niet in staat hervormingsplannen op tafel te leggen. Sociale actoren strijden vaak enkel voor het behoud van het verworvene. Het is niet louter een politiek gegeven.” “Het is misschien oude mannenpraat - ik ben ondertussen bijna 61 - maar door de jaren heen ben ik steeds meer belang gaan hechten aan de bekwaamheid om compromissen te maken. Veel politicologen en commentatoren houden daar niet van. Voor hen moeten de roden roder en de blauwen blauwer worden. Ik vind dat ze meer moeten uitleggen dat consensus nodig is. Kijk naar de VS. Die zijn zo gepolariseerd dat ze niets meer kunnen beslissen. België, maar ook de Europese Unie, is weinig geliefd als grijze consensusmachine, maar compromissen zijn nodig.”

Interview: Wim Vermeersch Foto’s: Theo Beck (De volledige tekst van zijn oratie kan u vinden op www.frankvandenbroucke.uva.nl)

sampol 2016/6|59

SAMPOL_juni2016.indd 59 21/06/2016 14:08:18 FLINKSE AANPAK VAN DE VLUCHTELINGENCRISIS

Linkse kiezers houvast bieden Aaron Ooms

Eindelijk! In drie bijdrages in de vorige edities van Samen- leving en politiek gaan Mark Elchardus en Jan Cornillie de discussie aan over de antwoorden van links: voor het Eu- ropa van vandaag en morgen én voor mensen op zoek naar een beter leven op het oude continent. Dat is goed nieuws, want de vluchtelingencrisis drukt ons met de neus op de feiten. Zo’n menselijke crisis verdient een antwoord vanuit de sociaaldemocratie. Maar het discours van Elchardus en Cornillie is, op zijn minst, ontoereikend te noemen.

SAMPOL_juni2016.indd 60 21/06/2016 14:08:19 Aaron Ooms Linkse kiezers houvast bieden

Mark Elchardus en Jan Cornillie voeren een oplossingen voor wat een reële crisis is. Daarbij boeiende, theoretische discussie: welke entiteit lijkt het helaas steeds vaker bon ton om dat te zal de drager zijn of worden van de welvaarts- doen als Real-politicus. Dat was exact de manier staat? Wat is de normatieve grondslag waarop hoe het Samsom-plan tot stand kwam en hoe de sociaaldemocratie haar migratie- en asielbe- de deal met Turkije het licht zag. Maar zowel leid moet enten? Met veel interesse heb ik hun het plan als de deal is (minstens) ontoereikend, discours gelezen. Maar ik kan me niet van de terwijl het evengoed mogelijk is om vanuit een indruk ontdoen dat ze een fundamentele stap sociaaldemocratische, humanistische visie een overslaan. Een stap die niet alleen hun theo- plan van aanpak voor deze crisis uit te werken. retische discours zou kunnen verrijken, maar tegelijk essentieel is om de theorie om te zetten Dat sociaaldemocratische, humanistische plan in de praktijk. Geen van beiden lijkt te (willen) vertrekt vanuit twee principes. Eén: iedereen op vertrekken vanuit de dagdagelijkse realiteit: de vlucht voor zijn of haar leven verdient hulp. met name dat mensen - in hun zoektocht naar Twee, voortvloeiend uit het eerste principe: veiligheid - vandaag nog altijd verdrinken. Een ja, wir schaffen das. Uiteraard niet als België EU-Turkije-deal ten spijt. alleen, uiteraard niet als West-Europa alleen, en uiteraard niet als de Europese Unie alleen. Theoretische debatten zijn mooi, inspirerend, en Maar dat is ook helemaal niet de vraag. Kijk hebben uiteraard hun meerwaarde in de ontwik- vandaag naar de inspanningen die pakweg keling van de sociaaldemocratie of het vormen Jordanië of Libanon leveren en we beseffen van Europa. Maar - en noem me gerust naïef - op dat 60 miljoen vluchtelingen wereldwijd een het moment dat mensenlevens op het spel staan geglobaliseerde aanpak vergt. Het is een fa- dient het startpunt van de zoektocht naar een beltje dat alle vluchtelingen in de wereld naar menselijk, menswaardig beleid de realiteit te Europa willen komen. Maar ook Europa zal zijn, met concrete uit te werken voorstellen. haar aandeel moeten leveren. Daar kunnen we Het is al te makkelijk om te zeggen dat we eerst niet onderuit als we onszelf au sérieux nemen onze welvaartsstaat moeten beschermen op en onze geloofwaardigheid willen behouden nationaal niveau (Jan Cornillie, Sampol april als het gaat om mensenrechten in de wereld. 2016) of een ode aan de grenzen neer te pennen Want het getuigt van een flinke brok cynisme (Mark Elchardus, Sampol mei 2016) zonder als wij Europeanen, in de rijkste regio van de hierbij stil te staan. Beste Jan, vergeef me, maar wereld, dan zeggen: ‘Sorry hoor, maar wir schaf- ik ben het er fundamenteel mee oneens dat en- fen das nicht’. Een ‘Deus ex Machina’-oplossing, kel torenhoge uitgaven voor veiligheid een Pax of geloven dat we verlost zijn van dit menselijk Europeana mogelijk maken. Beste Mark, een drama als aan onze grenzen een daling van het gemeenschap binnen nationale grenzen is een aantal asielzoekers wordt genoteerd (met de artificieel gegeven, vandaag voorbijgestreefd. hoera-roep van een Staatssecretaris als toetje), zet geen zoden aan de dijk. Daarentegen moeten SOCIAALDEMOCRATISCHE PRINCIPES we aan de slag. En wel meteen.

Maar, heren, sta mij toe niet mee te gaan in the- SOCIAALDEMOCRATISCH PLAN oretische discussies en integendeel een aantal concrete pistes voor te leggen. Aanzetten van Eerst en vooral is er nood aan een onmiddellijke

sampol 2016/6|61

SAMPOL_juni2016.indd 61 21/06/2016 14:08:19 Aaron Ooms Linkse kiezers houvast bieden

performante humanitaire missie in de Middel- mensen op de vlucht, in de eerste plaats voor landse Zee, in combinatie met een versterkte po- mensen die nood hebben aan medische zorg litiesamenwerking tussen de verschillende Eu- of gezinnen met kleine kinderen. Eenmaal in ropese lidstaten en de buurlanden van Europa. deze veilige havens verdient iedereen een de- Als we als Europeanen ooit nog trots willen zijn gelijke, menswaardige opvang, onder toezicht op de waarden waarop onze Unie gebouwd is, en controle van een internationale organisatie. kunnen we niet langer tolereren dat mensen op Tegelijk moeten ook de vluchtelingenkampen de vlucht verdrinken voor onze kusten. De hui- aan de grenzen van conflictgebieden safe havens dige militaire aanwezigheid in de Middellandse zijn. Nogmaals: niet iedereen wenst naar Europa Zee is totaal onaangepast: militaire schepen te trekken. Al zeker niet als ze op een veilige zijn op geen enkele wijze uitgerust om men- manier dicht bij huis kunnen blijven. In deze senlevens te redden op zee. Daarom is er nood context moeten we dan ook durven te praten aan een humanitaire vloot die bijzonder snel én over boots on the ground: VN-troepen die samen adequaat kan interveniëren bij een noodoproep. met het UNHCR de vluchtelingenkampen in- Een humanitaire vloot die voldoende uitgerust richten en beveiligen. én uitgebreid is, zodat het geen uren duurt voor ze ter plaatse zijn én met een internationaal Alleen op die manier tackelen we het probleem mandaat. Een mandaat dat toelaat in territoriale van ‘hoeveel’ en ‘wat kunnen we aan’: het is im- wateren van álle landen rond de Middellandse mers geen kwestie van er een getal op te plakken, Zee te varen. Behalve deze humanitaire vloot wel een kwestie van coherent beleid. Dat is ter is een versterkte politiemacht op zee en aan de plaatse bescherming en hulp bieden, duidelijke kusten noodzakelijk om mensensmokkelaars regels voor bescherming niet alleen aan de gren- op te sporen en onmiddellijk aan te houden. zen van het continent maar ook binnen Europa, Uiteraard vergt dat verregaande internationale een volgens draagkracht gebaseerde verdeling samenwerking. Maar als we erin slagen om met van de lasten en een efficiënt terugkeerbeleid. Turkije deals te sluiten over de uitwisseling Het is onmogelijk om alle pistes in deze bijdrage van mensen, dan moet het ook mogelijk zijn aan te halen, maar dat is ook de bedoeling niet. om hierover een internationale deal te sluiten. Stilstaan bij eerste stappen opent de discussie daarentegen wél. Ten tweede moeten wij, Europa, eindelijk zelf deel van de oplossing worden, in plaats van aan Ten derde is er nood aan een coherent Europees de zijlijn oplossingen te bieden. Waarom zijn asielbeleid. Gebaseerd op de geldende inter- safe havens enkel een optie als ze buiten onze nationale rechtsregels (ja, het asielrecht én de grenzen georganiseerd worden? Europese safe Conventie van Genève behouden we) en geënt havens, met een gemeenschappelijke standaard op waarden die we in Europa delen. Een gefe- voor opvang, zijn daarbij noodzakelijk. Want deraliseerd asielbeleid dus, precies dat wat Jan hoe sterk we een internationale politiemacht Cornillie nogal makkelijk ‘luchtfietserij’ noemt. ook maken, mensensmokkelaars zullen altijd Zoals elke stap in het Europese integratieproject nieuwe manieren vinden om hun lucratieve moeten we ook dit beleid etappe per etappe tot business draaiende te houden. Daarom moeten stand laten komen. In een eerste fase bestaat dit we - eindelijk zou ik zeggen - zelf legale routes uit twee delen: eenzelfde procedure voor toe- naar Europese safe havens organiseren voor kenning van asiel en een evenwichtige verdeling

sampol 2016/6|62

SAMPOL_juni2016.indd 62 21/06/2016 14:08:19 Aaron Ooms Linkse kiezers houvast bieden

van lasten. Expliciet dus niet eerst een gemeen- de verdienste om verder te willen gaan dan schappelijke visie over migratie(stromen) als vandaag. Maar ver vooruit komen we daar niet concept ontwikkelen; wel heel concreet te werk mee. Het is hoog tijd dat Europa dwingende gaan. Zo is de gehele Europese samenwerking ultimatums durft te stellen aan landen. U wenst immers tot stand gekomen. We hebben een dui- gebruik te maken van het vrij verkeer van goede- delijke procedure nodig die in iedere Europese ren, geachte mijnheer Orban? Wel, dan draagt u safe haven van toepassing is, zodat iedereen bij aan de gezamenlijke aanpak van deze crisis. Het is hoog tijd dat Europa dwingende ultimatums durft te stellen aan landen. U wenst gebruik te maken van het vrij verkeer van goederen, geachte mijnheer Orban? Wel, dan draagt u bij aan de gezamenlijke aanpak van deze crisis.

die naar Europa komt op voorhand weet of hij Heel wat landen - dus ook Hongarije - zullen dan of zij onder de beschermingsregels valt. Maar in een mum van tijd hun kar draaien in plaats evengoed zodat we mensen niet jaren aan het van muren op te trekken. lijntje houden zonder duidelijk toekomstper- spectief. Met andere woorden: is de aanvraag Tot slot is er onze verantwoordelijkheid in de goedgekeurd, dan begint het integratieproces aanpak van de oorzaken van conflicten we- of -traject onmiddellijk. Kom je niet in aan- reldwijd die maken dat mensen op de vlucht merking, dan is het zaak zo snel mogelijk te slaan. Dat begint bij een afdwingbaar beleid bekijken hoe samen een snelle, efficiënte en van wapenhandel, waarbij we de lobby die wa- veilige terugkeer te organiseren. Open gren- pens in conflictgebieden levert een halt toe zen zijn hier en vandaag dus niet de grondslag roepen. Maar evengoed moeten we ingrijpen voor discussie. Hoe mooi dat theoretisch op in de internationale geldstromen naar regimes papier ook is, het gaat voorbij aan de realiteit die uit oorlog en conflict hun legitimiteit halen. van deze crisis, precies het uitgangspunt van Net zoals bij de bovenstaande pistes vraagt dit deze bijdrage. een versterkte internationale samenwerking, maar gezien de wereldwijde baten die interna- Die organisatie en die financiering van de tionale samenwerking (economisch) voor heel Europese safe havens zal de Unie - net zoals wat landen betekenen, zijn er voldoende druk- de opvang en integratie - solidair én samen kingsmiddelen om ook deze samenwerking tot moeten dragen. Ik weet het, dat is geen mak- stand te brengen. kelijke opdracht. Maar als de Unie er in slaagt om Griekenland te dwingen tot bikkelharde be- RECHTS NIET VOORBIJSTEKEN sparingen (met alle sociale gevolgen van dien), moet ze er ook in slagen om iedere lidstaat tot Show me the money. Voor heel wat van ik in deze verantwoordelijkheid te dwingen in het licht bijdrage vooropstel, is uiteraard geld nodig. van een humanitaire crisis. De piste van een Maar dat geld is er. De internationale gemeen- ‘coalition of the willing’, of een Europa van schap mag niet langer talmen en moet daarom verschillende snelheden, heeft op zijn minst onmiddellijk werk maken van het organiseren

sampol 2016/6|63

SAMPOL_juni2016.indd 63 21/06/2016 14:08:19 Aaron Ooms Linkse kiezers houvast bieden

van een internationale donorconferentie. De Europa teistert. Uit angst voor extreemrechts eerste humanitaire donorconferentie in Istan- durven Europese leiders… tja niets, waardoor boel was alvast een belangrijke stap. Zo is in extreemrechts nog verder groeit en zo is de Europa 2,2 miljard euro toegezegd voor de aan- vicieuze cirkel helemaal rond. pak van de huidige crisis. Maar dat bedrag moet, wereldwijd, omhoog. Tegelijk moeten we erover Het zal heel wat voeten in de aarde hebben om waken dat deze middelen ook effectief gestort hier uit te geraken, en net daarin moet links het worden. Dat in Europa de dag van vandaag nog voortouw nemen. Rechts voorbijsteken met altijd maar 600 miljoen euro is verzameld, is ‘flinkse statements’ zal ons niets opleveren, net precies te wijten aan wankel Europees beleid. zomin als zwijgen. Het behagen van de publieke Een internationale donorconferentie zal zich opinie, wat die ook is, is nooit een goede strate- dus moeten baseren op een gericht en solidair gie. Ik ben het dan ook fundamenteel oneens met plan van aanpak dat een antwoord biedt op Tamás Boros - van de Stichting voor Europese concrete vragen: in welke landen komen er Progressieve Studies en nauw betrokken bij Europese safe havens? Hoeveel ingerichte en het beleid van linkse partijen in Hongarije - die beveiligde VN-vluchtelingenkampen komen stelt dat de Hongaarse linkse partijen nu abso- er bij? Of welke vluchtelingenkampen worden luut moeten kiezen tussen hun waarden en hun versterkt? Wie voorziet humanitaire hulp voor kiezers. Op een doordachte manier oplossingen de missie op de Middellandse Zee? aanreiken die gestoeld zijn op de waarden van vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid is daarente- Een belangrijke rem, ook bij ons, op het uit- gen wat links vandaag moet doen. Niet alleen werken van zo’n beleid is de angst van zovele zal het ons in staat stellen om aan te tonen dat beleidsmakers en politici om zich hiervoor te ook in tijden van crisis onze waarden een uitweg engageren. Een angst ook voor de publieke opi- bieden, het zal ook linkse kiezers en diegenen nie die zich steeds meer naar (extreem)rechts die nu (extreem)rechts weglopen een houvast keert. En vanzelfsprekend is xenofobie een niet bieden en inspireren. In die zin heeft de theo- te onderschatten probleem. Maar wat minstens retische discussie van Jan Cornillie en Mark een even bezwarende zaaigrond is voor extreem- Elchardus haar merites: laat het een start zijn, rechts, is het non-beleid dat tot op vandaag laat ons vooral niet zwijgen. Eindelijk!

Aaron Ooms Voorzitter Jongsocialisten

sampol 2016/6|64

SAMPOL_juni2016.indd 64 21/06/2016 14:08:19 FLINKSE AANPAK VAN DE VLUCHTELINGENCRISIS

Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

Stephen Bouquin

‘Het is een illusie te denken dat het Europees grensbeleid onze welvaart en welzijn gaat beschermen. De gesloten grenzen van Fort Europa hebben tot dusver geen enkel euro meer opgeleverd aan sociale zekerheid noch aan economische groei.’ Yanis Varoufakis @ #LetThemIn - Vienna conferentie

De redactie van dit tijdschrift vroeg mij te reageren op de bijdragen van Mark Elchardus (Samenleving en politiek, maart 2016 en mei 2016) en Jan Cornillie (Samenleving en politiek, april 2016) met betrekking tot Europa en de vluchtelingencrisis. Gezien ik op heel wat vlakken niet akkoord ga met beide auteurs verkies ik mijn eigen standpunt te beargumenteren in plaats van een nauwgezette kritiek uit te schrijven van andermans standpunten. Weg met de flinkse ontsporing; tijd voor een internationaal eco-socialisme.

BELEID GERICHT OP VREDE, ONT- om regimes te installeren of te ondermijnen, WIKKELING EN DEMOCRATIE en aldus de controle over strategische aardolie- reserves te verzekeren. Imperialisme bestaat Aan de basis van de vluchtelingencrisis ligt een nog steeds. De Bush-administratie zocht zelfs reeks van oorlogen waarbij EU-lidstaten en geen alibi meer bij de VN. Zeer terecht stelt NAVO-landen rechtstreeks betrokken waren Jeremy Corbyn dat Tony Blair medeplichtig is of zijn. Onder het mom van een oorlog tegen aan een stille volkerenmoord en misdaden tegen terrorisme (9/11) werden oorlogen gevoerd de mensheid. De opeenvolgende interventies

sampol 2016/6|65

SAMPOL_juni2016.indd 65 21/06/2016 14:08:19 Stephen Bouquin Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

hebben in Irak alleen al 1,3 miljoen dodelijke gewoon verplaatsen, zoals de toenemend aantal burgerslachtoffers veroorzaakt. vluchtelingen vanuit Libië bewijst (40.000 enkel in de maand mei en meer dan 1.000 doden sinds Ook in Syrië speelde het Westen een onkiese eind april 2016). rol. Wat begon als hardhandige repressie en een burgeroorlog liep vanaf 2012 totaal uit de DIT IS EEN HUMANITAIRE CRISIS hand toen Europese mogendheden - samen met Turkije en Saoedi-Arabië - een regime change Sommigen verbinden de vluchtelingenkwestie wilden forceren. Allerhande jihadistische mi- met de terreurdreiging en de aanslagen in Eu- lities werden bewapend, vooral door Turkije ropa. Voorlopige kennis van zaken wijst echter en de golfstaten. Na vijf jaar burgeroorlog is op het feit dat de terroristen allemaal uit Europa het dodental in Syrië opgelopen tot 400.000. afkomstige Syriëstrijders waren, die soms door Zes miljoen Syriërs hebben hun land verlaten. de Turkse overheid op het vliegtuig naar Europa Zolang men inzet op een regime change, de zo- werden gezet en in andere gevallen ongehinderd genaamd gematigde Jihadisten blijft bewapenen konden reizen omwille van kortsluitingen in het en de afwezigheid van Koerdische vertegen- informatienetwerk. Valse papieren werden wél woordiging in de onderhandelingen in Genève onderschept. Slechts in één geval zou een ter- aanvaardt, zal er geen vrede komen en zullen rorist Europa via de vluchtelingenroute binnen- mensen blijven vluchten. gedrongen zijn. De terreurdreiging aanpakken is nodig, maar staat los van de vluchtelingencrisis. Internationale socialisten doen er goed aan hun ogen niet te sluiten voor de oorlogen en de Internationale socialisten zouden in eerste hoogdringende noodzaak een beleid te voeren plaats de vluchtelingenkwestie moeten zien gericht op vrede, ontwapening, ontwikkeling voor wat ze is: een humanitaire crisis en geen en democratie. Een onmiddellijk embargo op migratiegolf. Een socialistische internationale wapenhandel met alle betrokken partijen is de zou bovendien moeten ijveren om levensnood- eerste dringende maatregel. Een vredesconfe- zakelijke goederen en medicijnen naar Libanon, rentie met alle betrokken partijen een must. Het Turkije en Jordanië te sturen onder verantwoor- sociaal handvest van Rojava, de verzamelnaam delijkheid van UNHCR. In Griekenland zitten voor de kantons onder Koerdisch zelfbestuur vandaag 200.000 vluchtelingen vast, waarvan in het noorden van Syrië, biedt een blauwdruk enkele duizenden aan de Macedonische grens. voor een seculier en democratisch alternatief Ook daar is er hulp nodig. met erkenning van de verschillende talen, cul- turen en religies alsook gendergelijkheid tussen De Europese S&D-familie zou eensgezind man en vrouw. Een socialistische internationale moeten ijveren voor een menswaardig onthaal zou om te beginnen het Rojava-model kun- binnen de EU. Voor een spreidingsplein met nen erkennen en steunen. Al zal Erdogan daar mogelijke hergroepering van gezinsleden die niet blij over zijn. Feit is dat ook zijn land aan afzonderlijk zijn aangekomen. In afwachting het Syrianiseren is. Turkije is geen veilig land van consensus hierover is het mogelijk via hu- meer. Het is een van de redenen waarom de EU- manitaire visa duizenden zieken, gewonden en Turkije deal onaanvaardbaar is. Net als het feit moeders met kinderen rechtstreeks naar één dat push-backs niet helpen omdat de route’s zich land te brengen. Italië is begonnen met een

sampol 2016/6|66

SAMPOL_juni2016.indd 66 21/06/2016 14:08:19 Stephen Bouquin Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

humanitaire corridor voor hulpbehoevende (S&D) en Yannick Jadot (groenen) hielden in vluchtelingen.1 Natuurlijk vergt het onthaal een april een gezamenlijk pleidooi voor een mens- integratieplan, maar ook hier in België kunnen waardig onthaal.3 Twee miljoen vluchtelingen solidariteit en creativiteit elkaar versterken. vertegenwoordigen samen maar 0,3% van een Mijn principiële standpunt luidt: socialisten Europese bevolking die 510 miljoen zielen telt. die naam waardig blijven niet ongevoelig voor De financiering van dergelijk onthaal zou am- de miserie en het leed dat mensen ondergaan. per 0,2% van het Europese Bruto Binnenlands Daarom is er altijd ruimte voor solidariteit. Product bedragen. De 30 miljard euro, waarvan hierboven sprake, zou een onderdeel kunnen ASIEL EN MIGRATIE GEEN BEDREI- zijn van een Europese New Deal waarmee op GING VOOR DE WELVAARTSSTAAT grote schaal investeringen worden gefinancierd. Op die manier wordt ook meteen werk gemaakt Als we het over bedreigingen willen hebben, lijkt van het investeringstekort dat het hele continent het mij essentieel in rangorde eerst en vooral en de eurozone in het bijzonder treft. Er circu- de vigerende neoliberale orde aan te wijzen. In leren concrete voorstellen zoals de uitgave van België verliest de sociale zekerheid jaarlijks om eurobonds door een Europese Investeringsbank Twee miljoen vluchtelingen vertegenwoordigen samen maar 0,3% van een Europese bevolking die 510 miljoen zielen telt. De financiering van dergelijk onthaal zou amper 0,2% van het Europese Bruto Binnenlands Product bedragen.

en bij de 14 miljard euro via allerhande kortin- die kan lenen bij de ECB. Volgens Yanis Varou- gen op werkgeversbijdragen. Hoeveel daarvan fakis zou dit het geaggregeerde inkomen van de bestaande tewerkstelling consolideert of tot gezinnen, ondernemingen en de overheid met extra tewerkstelling leidt, is nog steeds een mys- 8 à 10% verhogen, waardoor Europa eindelijk terie. Tel daarbij een permanente loonmatiging, uit het slop zou raken. de kostprijs van fiscale ontwijking enlast but not least de verdoken kostprijs op medische uitgaven Natuurlijk botst dit op het soberheidsfetisjisme van onze prestatiegeobsedeerde arbeidsmarkt2, van Duitsland. Zolang Sigmar Gabriel, François dan wordt dreiging voor de sociale zekerheid Hollande en een belangrijk deel van de Euro- en het welzijn toch zeer tastbaar. Indien we pese sociaaldemocratie niet wil breken met het de optelsom maken van gederfde inkomsten eurobesparingsfetisjisme en een beleid gericht en overbodige uitgaven die op conto van de op de aanbodzijde, zal de werkende bevolking neoliberalisering kunnen worden gezet, zitten het gelag betalen. we in België alleen al ruim boven de 30 miljard euro per jaar. Dat is precies hoeveel een mens- HET EUROPESE GRENSREGIME CON- waardige opvang van 2 miljoen vluchtelingen STRUEERT GLOBALE APARTHEID in de gehele Europese Unie zou kosten. Vandaag wordt de politieke geografie door harde De europarlementsleden Pervenche Berès grenzen gemaakt. De eerste grens is een papieren

sampol 2016/6|67

SAMPOL_juni2016.indd 67 21/06/2016 14:08:19 Stephen Bouquin Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

grens. De EU hanteert een ‘zwarte’ en een ‘witte’ ting van een globale taks op rijkdom kan elk Schengen lijst.4 Deze lijsten bepalen vanuit welke land een forfaitaire belasting van 10 à 15% op landen burgers een visum nodig hebben om het de winsten van multinationals heffen. Goederen land binnen te mogen voor een beperkte periode en diensten afkomstig uit landen die de ILO- of voor een beperkt aantal doelstellingen. De basisconventies niet respecteren, kunnen extra ‘zwarte lijst’ bevat 135 staten op de 195. Op de belast worden. De opbrengsten kunnen in een ‘witte’ lijst staan 60 landen, maar het merendeel fonds gestoken worden dat ten dele ook sociale betreft de OESO-landen en de EU-landen. Het bescherming in het zuiden financiert. Kortom: papieren grensbeleid bepaalt dat men vanuit een controle op kapitaalverkeer en een sociaal- Europa zonder visum naar 173 landen kan. Ie- ecologisch protectionisme vallen perfect te mand uit Syrië kan maar naar 38 landen; iemand rijmen met socialistisch internationalisme. uit Afghanistan naar 28 landen. Het recht op mobiliteit is dus vanaf de geboorte ongelijkmatig DE KOSTEN-BATEN ANALYSE VAN verdeeld. Dit is een ‘biopolitiek’ grensregime dat MIGRATIE bijdraagt tot een globale geopolitieke apartheid. Vanuit macro-economisch oogpunt is arbeids- Nederlands geograaf Henk van Houtum spreekt migratie dikwijls een welvaartsbonus. Volgens over een mondiale standenmaatschappij ‘met OESO-berekeningen zou migratie jaarlijks 2 à verstrekkende geografische gevolgen. Want om- 3% bijdragen tot het bbp. Dankzij migratie ko- dat de reguliere weg afgesloten is, blijft voor de men er geschoolde arbeidskrachten bij waarvoor geografisch ‘verkeerd geborenen’ veelal alleen nooit een eurocent is uitgegeven aan scholings- de irreguliere weg over; ook voor degenen die kosten. De werkzaamheid verhoogt, migranten recht hebben op asiel. En die irreguliere weg is, consumeren en overbruggen de demografische zoals we dagelijks zien, mensonterend en extreem kloof die zowat alle Europese kernlanden treft. gevaarlijk. De EU-grens is inmiddels de dodelijk- De komende vijftien jaar heeft Europa immers ste grens op aarde. Sinds 1995 zijn bijna 23.000 jaarlijks meer dan een miljoen additionele migranten gestorven. Hiervoor is het grensbeleid arbeidskrachten nodig.5 In Duitsland alleen van de EU verantwoordelijk: dood door beleid.’ al zijn dit er 500.000. Hele cohorten van de babyboomgeneratie gaan de komende jaren Internationale socialisten stellen de globale op pensioen, terwijl het onderwijssysteem on- neoliberale ordening fundamenteel in vraag. voldoende geschoolde arbeidskrachten aflevert. Het is deze ordening die in het noorden rijkdom uit de samenleving pompt via schuldslavernij Migratie vormt maar een sociale bedreiging in en belastingvrijstellingen voor multinationals de mate dat ze gepaard gaat met cultureel-raciale terwijl in het zuidelijk halfrond rijkdom via opdeling en ongelijkheid. Maar dat hoeft niet uitbuiting uit arbeid wordt afgeperst door de zo te zijn. Historicus Gerard Noiriel (2006) financiële beleggers, de aandeelhouders en de heeft uitvoerig gedocumenteerd hoe Frankrijk, superrijken zonder dat er van enige vorm van als land van bestemming voor ‘economische herverdeling sprake is. Dit kan niet blijven duren. vluchtelingen’ uit Vlaanderen, Italië, Polen, Spanje en de ex-kolonies hierdoor enerzijds haar Natuurlijk zal er morgen geen wereldregering structureel demografisch tekort heeft opgelost opstaan, laat staan een linkse. Maar in afwach- en anderzijds dankzij een volgehouden sociale

sampol 2016/6|68

SAMPOL_juni2016.indd 68 21/06/2016 14:08:19 Stephen Bouquin Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

strijd en ‘ondanks’ aanhoudende migraties toch mei 2016) moeten ‘internationalisten mensen een sterk sociaal stelsel heeft weten uit te bou- helpen hun landen te veranderen in plaats hen te wen. Zijn besluit lijkt me ontegensprekelijk: helpen van land te veranderen’. Een mooie slagzin racisme en discriminatie vormen altijd obstakels maar ook een valse tegenstelling. In Griekenland in de sociale strijd voor welzijn en welvaart. voerde de jeugdbeweging van Syriza campagne met de leuze ‘wij vertrekken niet maar strijden’. Laat ons ook niet uit het oog verliezen dat migratie Toch zijn er op enkele jaren tijd bijna een half de laatste honderd jaar stabiel is gebleven. Vandaag miljoen Griekse jongeren vertrokken, maar dat vertegenwoordigt de combinatie van emigratie heeft Syriza niet verhinderd populair te blijven en immigratie 3% van de wereldbevolking. Sinds onder de jeugd. Ook in Spanje hebben sinds 1990 is de ‘stock’ aan migranten gestegen van 159 het uitbreken van de crisis 400.000 veelal ge- naar 230 miljoen (in 2014), wat gelijk loopt met de schoolde jongeren het land verlaten, maar zijn globale bevolkingstoename. De zuid-zuid migratie tegelijk velen ook georganiseerd in de beweging neemt veel sterker toe dan de zuid-noordmigratie. #NoNosVamosNosEchan (‘wij vertrekken niet, Noord-noord migratie neemt ook toe, al is die we worden ertoe gedwongen’). Hun gedwongen voornamelijk intra-Europees. De grote omkering exodus gaat gepaard met acties tegen de preca- betreft Europa. Tot in de jaren 1970 behield ons risering elders in Europa. In 2006 betoogden in continent, ondanks gastarbeiders en de terug- alle Amerikaanse grote steden Latino-migranten keer van kolonisten, een positief emigratiesaldo. tegen de nieuwe migratiewetgeving die het ver- Vandaag is het Europese saldo negatief. Europa is werven van een green card definitief onmogelijk niet langer het belangrijkste emigratiecontinent. zou maken. Velen onder hen waren al actief in de lokale vakbonden. Even belangrijk is het feit dat hedendaagse migra- tiestromen andere patronen volgen dan vroeger. Brain drain uit de ontwikkelingslanden is wél Diasporamigranten komen en gaan van het ene problematisch. Daarom is het dichten van de land naar het andere. In London verblijft 75% wereldkloof tussen rijk en arm, tussen ‘rijke’ en van de buitenlanders minder dan vijf jaar. arme landen, een absolute noodzaak. Hoog tijd dat dit bovenaan de agenda komt te staan van in- Het is, ten slotte, van fundamenteel belang een ternationale socialistische bewegingen en van het onderscheid te maken tussen migratie en ‘vluch- wereldvakverbond. Maar de krachtsverhoudin- telingenstromen’. Dit laatste fenomeen neemt gen zijn op dat niveau eerder negatief. Wanneer belangrijke proporties aan wanneer regio’s ge- mensen oorlog, droogte of overstromingen ont- troffen worden door oorlogsconflicten en/of vluchten, moet hulp worden geboden. Wanneer klimaatontregeling. Volgens voorspellingen van mensen asiel aanvragen, zijn mensenrechten nog het IPCC zou het aantal klimaatvluchtelingen steeds van tel. Wat economische migratie betreft, bij ongewijzigd beleid tegen 2050 tot 250 mil- is regulering nodig. Net zoals dit het geval zou joen kunnen oplopen. Gezien dit laatste gegeven moeten zijn met kapitaalstromen. Regulering kan spreken we dan ook best over ‘eco-socialisme’. verschillende vormen aannemen: quota’s, tijdelijke verblijfsvergunningen, legale migratieroutes, MOBILITEIT VERSUS STRIJD? enzovoort. Deze regulering dient natuurlijk ook het universeel mensenrecht op mobiliteit of ves- Volgens Mark Elchardus (Samenleving en politiek, tigingsvrijheid in rekening te nemen.

sampol 2016/6|69

SAMPOL_juni2016.indd 69 21/06/2016 14:08:19 Stephen Bouquin Internationaal socialisme versus fobisch eurocentrisme

Migratiespecialisten weten dat er geen enkele stu- Tot slot moeten socialisten ook inzien dat ‘de ma- die bestaat die bewijst dat het faciliteren van toe- nier waarop een regering vluchtelingen behandelt, gang en circulatie een aanzuigeffect zou hebben.6 laat zien hoe ze de rest van ons zou behandelen Het recente onderzoek van Bart Meuleman, Marc indien ze dat zouden kunnen’ (Tony Benn). Een Hooghe, Ann Trapers en Tim Reeskens spreekt de flinkse aanpak is hier niet op zijn plaats; een in- intuïtieve opvatting dat minder grenzen tot meer ternationaal socialistische benadering op basis volksverhuizingen zouden leiden absoluut tegen. van de hierboven vermelde punten des te meer.

Stephen Bouquin Gewoon hoogleraar sociologie, Universiteit Evry-Parisud en auteur van Helemaal Anders (Critica, 2015) Een uitgebreide versie van deze bijdrage kan worden teruggevonden op https://stephenbouquin.wordpress.com/

Noten council regulation 539/2001, - Van Houtum H. (2010), ‘Human 1/ http://www.lastampa. n°851/2005 & resolutie 539/2001. Blacklisting: the global apartheid it/2015/12/16/vaticaninsider/ Zie Van Houtum (2015 & 2008). of EU’s external border regime’, eng/world-news/santegidio- 5/ http://www.npdata.be/ Society and Space, vol. 28, pp. humanitarian-corridors-open-for- BuG/274-demografieken/ 957-976, one-thousand-people-7F1BrN- 6/ http://www.lalibre.be/debats/ - De Genova, N. (2013), ‘Migra- hUFKY1CqirpOULcM/pagina. opinions/migrants-voici-dix- tion and Race in Europe: The html. raisons-d-ouvrir-les-frontieres- Trans-Atlantic Metastases of a 2/ Volgens de ILO kosten stress, 55d6040335708aa4379f81c9. Post-Colonial Cancer’, European burn-out e.d. 2 à 3 percentpunten Zie ook het interview met Bart Journal of Social Theory, 13 (3), pp. van het bbp. In de ziekte-uitgaven Meuleman en Marc Hooghe op 405-419. van de sociale zekerheid zou dit MO*: http://www.mo.be/ana- - De Genova N. (2016), The ‘crisis’ een meerkost van minstens 15% lyse/aanzuigeffect-feit-fictie. of the European border regime: van de totale ziekte-uitgaven Towards a Marxist theory of veroorzaken. Zie ILO-BIT, jaar- Beknopte Bibliografie borders, n°150. htt p://i s j.org.u k / verslag 2014. - Meuleman B., Hooghe M., the-crisis-of-the-european-bor- 3/Pervenche Berès, Yannick Trappers A., Reeskens T (2008), der-regime-towards-a-marxist- Jadot, Guillaume Duval, L’Union Migration to European countries: theory-of-borders/ peut accueillir dignement les réfu- a structural explanation of pat- - Noiriel G. (2016 [2006]), Le giés, in Alternatives Economiques, terns, 1980-2004, International Creuset français : Histoire de l’im- april 2016, p. 45. Migration Review, vol. 42 issue 2, migration XIXe-XXe siècle, Seuil. 4/ ER Common list, annex 1, pp. 476-504.

sampol 2016/6|70

SAMPOL_juni2016.indd 70 21/06/2016 14:08:19 Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

Mattias Vermeiren

Het monetair beleid van de ECB ligt steeds meer onder vuur bij het Duitse politieke establishment. Vooral de beslissing om massaal staatsobligaties op te kopen is voor veel Duit- sers het bewijs dat de ECB zich steeds verder van de ordoliberale monetaire beleidsprin- cipes van de Bundesbank heeft verwijderd. Deze ordoliberale principes zijn verweven in het institutionele DNA van het Duitse kapitalistische model, waardoor het expansieve monetaire beleid van de ECB potentieel indruist tegen een aantal centrale belangen binnen dit model. Toch is het beleid van de ECB eerder een noodzakelijke reactie op de negatieve gevolgen van de dogmatische houding van de Duitse regering tijdens de eurocrisis. Het monetair beleid van ECB weerspiegelt dan ook de dilemma’s waarmee Duitsland binnen de eurozone wordt geconfronteerd.

Eind mei beslisten de ministers van financiën rente op deze obligaties heeft verminderd.1 van de eurozone samen met het IMF om Grie- Ook na het nieuwe akkoord blijven de Griekse kenland een nieuwe schijf van 10,3 miljard euro staatsobligaties uitgesloten uit het programma te lenen. Hoewel het IMF had gepleit voor een van de ECB van ‘kwantitatieve versoepeling’. verregaande schuldherschikking was Duits- land (samen met enkele andere noordelijk lid- In maart 2016 besliste de ECB om dit program- staten, waaronder België) slechts bereid tot ma verder uit te breiden, om de economische minimale toegevingen. Nochtans krijgen alle groei in de eurozone aan te zwengelen en de andere lidstaten van de eurozone een indirecte deflatie te bestrijden: de belasting op de reser- schuldverlichting via de maandelijkse aanko- ves van banken werd verhoogd tot 0,4% en de pen van staatobligaties door de ECB, wat de maandelijkse aankopen van Europese financiële

sampol 2016/6|71

SAMPOL_juni2016.indd 71 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

activa (hoofdzakelijk staatsobligaties) werden negatieve neveneffecten die enkel via een anti- verhoogd tot 80 miljard euro en verlengd tot ordoliberaal monetair beleid konden worden minstens maart 2017. Deze expansieve maatre- getemperd. Het Duitse politieke establishment gelen liggen onder vuur bij een groeiend aantal wordt dan ook geconfronteerd met een dilem- Duitse politici en beleidsmakers, die met lede ma: ofwel aanvaardt men de anti-ordoliberale ogen moeten zien hoe de ECB steeds meer af- koers van de ECB als ‘prijs’ voor het verdedigen wijkt van het orthodoxe beleidsparadigma dat van de Duitse belangen in aantal kerndomeinen Duitsland in het Verdrag van Maastricht (1992) van de Europese monetaire integratie (zoals het heeft willen opleggen. Het expansieve monetair beheer van de macro-economische onevenwich- beleid van de ECB lijkt dan ook de limieten aan ten en de bankenunie); ofwel riskeert men een te tonen van de Duitse macht in de eurozone. re-escalatie van de eurocrisis en mogelijk een De Duitse regering heeft tijdens het beheer van desintegratie van de unie. de eurocrisis dan wel voldoende invloed gehad om erop toe zien dat de belangrijkste institutio- MONETAIR BELEID IN HET DUITSE nele hervormingen de nationale preferenties en KAPITALISME belangen van Duitsland weerspiegelden. Toch lijkt Duitsland de controle te hebben verloren De preferentie voor een orthodox monetair over de monetaire beleidskoers van de ECB, beleid maakt inherent deel uit van het institu- die mogelijk zelfs indruist tegen een aantal van tionele DNA van het Duitse kapitalisme. De zijn belangrijke nationale materiële belangen. politieke onafhankelijkheid van de Bundesbank Waarom wordt de ECB in Duitsland zo sterk om inflatie op een laag niveau stabiel te houden, bekritiseerd? En hoe kunnen we deze paradox was een centrale pijler in de Duitse Ordnungs- tussen de vermeende Duitse dominantie en politiek: prijsstabiliteit zou de kern worden van het ‘anti-Duitse’ monetair beleid van de ECB het Wirschaftswunder en zou nauw aansluiten bij verklaren? de andere institutionele pijlers van de ‘sociale markteconomie’. Zo ontstond er een duide- In dit artikel zal ik argumenteren dat de prefe- lijke complementariteit tussen het orthodoxe rentie voor een orthodox monetair beleid een anti-inflatiebeleid van de Bundesbank en het van de belangrijkste pijlers is van het overheer- concurrentievermogen van de Duitse export- sende ordoliberale gedachtegoed in Duitsland. georiënteerde bedrijven: vakbonden matigden Dit gedachtegoed houdt nauw verband met de hun looneisen tijdens onderhandelingen met institutionele logica van het Duitse kapitalis- de werkgevers om een verhoging van rente- tische model en wordt geschraagd door domi- voet en daarmee gepaard gaande werkloos- nante belangenconstellaties binnen dit model. heid te vermijden, waardoor de arbeidskost De preferenties van de Duitse regering tijdens van deze bedrijven gemakkelijk onder controle het beheer van de crisis en de onderhandelin- kon worden gebracht. Een restrictief monetair gen over de institutionele hervormingen van beleid ondersteunde eveneens het strakke be- de eurozone zijn grotendeels gebaseerd op het grotingsbeleid van de Duitse regering, die op die ordoliberalisme en de achterliggende belangen. manier loonmatiging van de vakbonden verder Hier ligt eveneens de verklaring voor het mone- stimuleerde en bijdroeg tot de prijsstabiliteit. tair beleid van de ECB: de dogmatische houding Lage inflatie was ook voordelig voor de Duitse van de Duitse regering genereerde een aantal spaarders, die zo konden genieten van hogere

sampol 2016/6|72

SAMPOL_juni2016.indd 72 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

reële rentevoeten. Dit was op zijn beurt bevor- regering-Schröder en de eruit voortvloeiende derlijk voor de Duitse spaarbanken (Sparkas- daling in arbeidskost. De zuidelijke lidstaten sen), die zo gemakkelijk spaargelden konden moe(s)ten dan ook gelijkaardige maatregelen aantrekken om de investeringen van de com- treffen en de tering naar de nering zetten om petitieve en innovatieve kleine en middelgrote wanbetaling op hun internationale schulden ondernemingen (Mittelstand) te financieren. te vermijden, wat essentieel was voor Duitse banken (die hoge sommen geld hadden geleend) Deze belangen vormen de fundamenten van en nog steeds is voor de Duitse belastingbetaler. de Duitse ordoliberale ‘stabiliteitscultuur’ die Tot slot moest het anti-inflatiebeleid van de ECB door de grootste politieke partijen (zoals de en haar terughoudendheid om staatsobligaties CDU en de SPD) wordt onderschreven en het op te kopen voldoende druk blijven zetten op uitgangspunt vormde van de regering-Mer- de zuidelijke landen om deze bezuinigingen kel tijdens het beheer van de eurocrisis.2 Het en hervormingen ook effectief door te voeren. verklaart de halsstarrige onwil van de Duitse regering om meer expansieve begrotingsmaat- Om die laatste reden hechtten Duitse politici en regelen te nemen om het hoge handelsover- beleidsmakers zoveel belang aan enkele Euro- schot te verminderen en zo de economische pese verdragsregels die volgens hen het opkopen Volgens Duitse politici kan het exportsucces van Duitse bedrijven immers in grote mate worden herleid tot de gedeeltelijke flexibilisering van de arbeidsmarkt (Hartz-hervormingen) onder de regering- Schröder en de eruit voortvloeiende daling in arbeidskost. De zuidelijke lidstaten moe(s)ten dan ook gelijkaardige maatregelen treffen.

groei in de eurozone en de zuidelijke lidstaten van staatsobligaties door de ECB verbieden: ar- te ondersteunen: zulke maatregelen zouden tikel 125 van het Verdrag van Maastricht maakt eventueel excessieve loongroei aanwakkeren en het financieel redden van insolvente lidstaten de competitiviteit van Duitse exportbedrijven ontoelaatbaar, terwijl artikel 123 monetaire ondermijnen. De budgettaire soberheid van de financiering van begrotingstekorten wettelijk Duitse regering verduidelijkt ook waarom de uitsluit. Het probleem was dat de inperking van Duitse beleidswereld zo sterk de nadruk legt op de discretionaire bevoegdheid van de ECB op bezuinigingen en arbeidsmarkthervormingen basis van een te dogmatische interpretatie van in de zuidelijke eurolanden, die op die manier deze verdragsregels de eurocrisis op verschil- de concurrentiekracht van hun bedrijven die- lende momenten dreigde te doen escaleren. nen te herstellen en via een exportgeleide groei hun internationale schulden moeten afbetalen. In het volgende deel zal ik argumenteren dat Volgens Duitse politici kan het exportsucces van deze periodieke escalatie in de hand werd ge- Duitse bedrijven immers in grote mate worden werkt door het hardnekkig verdedigen van de herleid tot de gedeeltelijke flexibilisering van de ordoliberale principes en nationale belangen arbeidsmarkt (Hartz-hervormingen) onder de door de Duitse regering, waardoor de ECB zich

sampol 2016/6|73

SAMPOL_juni2016.indd 73 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

verplicht voelde deze regels ruimer te inter- een significante schuldenherschikking; (3) de preten en van start te gaan met ‘kwantitatieve ECB kon optreden als ‘lender of last resort’ en de versoepeling’. staatsobligaties van de crisislanden opkopen van private beleggers en banken op de secundaire DE ECB EN HET DUITSE CRISIS- EN markten. Aangezien de tweede en derde optie HERSTELBELEID indruisten tegen de ordoliberale principes en materiële belangen van Duitsland en de andere Van mei 2010 tot de zomer van 2012 slaagden de noordelijke lidstaten, werd volop ingezet op Europese leiders en lidstaten er niet de markten de eerste strategie. Strenge bezuinigingen en voor Europese staatsobligaties te stabiliseren, arbeidsmarktflexibilisering behoorden dan ook ondanks de oprichting van het Europees Fi- tot de kernvoorwaarden van de hulpleningen nancieel Stabiliteitsfonds (EFSF) om landen in van het EFSF. Maar meer in het algemeen wer- financiële nood bij te staan en het doorvoeren den alle landen met handelstekorten via de van enkele institutionele hervormingen zoals nieuwe Macro-Economische Onevenwichts- de ‘Six Pack’. Deze institutionele vernieuwin- procedure aangezet hun competitiviteit te ver- gen konden niet verhinderen dat de rentes op beteren op basis van interne devaluaties. de staatsobligaties van de perifere lidstaten de pan bleven uitrijzen. Sinds het uitbreken van de Het was echter voor iedereen duidelijk - behalve Griekse crisis in 2010 begonnen beleggers en voor de Europese instellingen en voor de noor- banken zich vragen te stellen over de terugbe- delijke eurolanden - dat de zuidelijke landen talingscapaciteit van de zuidelijke eurolanden, nooit op een realistische manier zich uit het De Duitse aversie ten aanzien van een intern revaluatiebeleid heeft de zuidelijke eurolanden verplicht hun concurrentiekracht te herstellen op basis van loon- en prijsdalingen. Hierdoor zijn deze landen beland in een deflatoire spiraal die de terugbetaling van hun schulden bemoeilijkt.

die als gevolg van aanhoudende handelstekorten financiële moeras konden exporteren zonder een enorme internationale schuldenberg had- compenserende expansieve begrotingsmaat- den opgestapeld. regelen en bijhorende ‘interne revaluaties’ in Duitsland en de noordelijke landen. Ten eerste Er waren immers slechts drie mogelijkheden zou, als gevolg van deze asymmetrische verde- om het schuldenprobleem van deze landen op ling van de aanpassingslast tussen deficit- en te lossen: (1) deze landen moesten op basis surpluslanden, de binnenlandse vraag in de van een ‘interne devaluatie’ hun concurrentie- eurozone zodanig verzwakken dat de totale kracht herstellen en via een exportgeleide groei handelsbalans van de regio zou evolueren naar voldoende financiële middelen genereren om een hoog surplus. Een handelsoverschot legt deze schulden af te betalen; (2) de schulden- weliswaar normaal gezien een opwaartse druk berg van deze landen kon worden verlicht via op de wisselkoers van de euro, wat vooral nade-

sampol 2016/6|74

SAMPOL_juni2016.indd 74 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

lig is voor bedrijven uit de zuidelijke lidstaten namelijk in de staatsobligaties van hun overheid (vanwege hun specialisatie in de productie van met de hoop hieruit een mooie winst te halen.4 prijselastische goederen). Met andere woorden, Bijgevolg maakten deze liquiditeitsprogramma’s de onwil van de noordelijke lidstaten om via ex- van de ECB de balans van deze banken nog meer pansieve maatregelen hun handelsoverschotten kwetsbaar ten aanzien van prijsdalingen in de te reduceren maakte het moeilijk voor de zuide- obligatiemarkten en van wanbetaling door hun lijke lidstaten om hun concurrentiekracht ten overheid. Wanneer in de eerste helft van 2012 de aanzien van de rest van de wereld te herstellen. rentevoeten op de Spaanse en Italiaanse staats- Ten tweede heeft de Duitse aversie ten aanzien obligaties gevaarlijke hoogtes hadden bereikt, van een intern revaluatiebeleid de zuidelijke gingen de Europese leiders daarom van start eurolanden verplicht hun concurrentiekracht met de onderhandelingen over de bankenunie. te herstellen op basis van loon- en prijsdalin- De redenering was dat enkel een bankenunie gen. Hierdoor zijn deze landen beland in een deze problematische verwevenheid tussen pri- deflatoire spiraal die de terugbetaling van hun vate banken en hun publieke overheden in de schulden bemoeilijkt. De asymmetrische ver- zuidelijke lidstaten zou kunnen doorbreken, deling van de aanpassinglast is dan ook een onder meer door te voorzien in een gezamen- van de belangrijkste oorzaken van de huidige lijk Europees Resolutiefonds. Het werd echter deflatiedruk in de eurozone.3 snel duidelijk dat Duitsland en enkele andere noordelijke lidstaten niet van plan waren dit Telkens de eurocrisis als gevolg van deze nega- fonds sterk te spijzen met eigen belastingsgeld, tieve neveneffecten dreigde te escaleren, werd wat nochtans een van de voorwaarden was van de ECB gedwongen niet-conventionele stimule- een succesvolle bankenunie. ringsmaatregelen te nemen. In december 2011 en februari 2012 lanceerde de ECB twee ‘lange- Uiteindelijk kon de crisis op de markten voor termijnherfinancieringsoperaties’, waarbij pri- Europese staatsobligaties enkel worden bezwo- vate Europese banken aan een lage rentevoet ren door de ECB, die in september 2012 haar (1%) voor meer dan 1.000 miljard euro geld programma van ‘outright monetary transacti- konden lenen van de centrale bank (met een ons’ (OMT) aankondigde: voortaan zouden afbetalingstermijn van drie jaar). Deze liqui- eurolanden in een financieel hulpprogramma diteitsinjecties werden sterk bekritiseerd door bij het Europees Stabiliteitsmechanisme (de Duitse monetaire beleidsmakers en waren een institutionele opvolger van het EFSF) kunnen van de redenen waarom Axel Weber (toenmalig rekenen op de steun van de ECB, die een ongeli- voorzitter van de Bundesbank) en Jürgen Stark miteerde hoeveelheid staatsobligaties zou kopen (hoofdeconoom en bestuurslid van de ECB) om hun rentevoeten naar een aanvaardbaar ontslag namen. De vrees was dat deze goed- niveau te brengen. De OMT-aankondiging was kope leningen van de ECB voornamelijk zouden bijzonder bevorderlijk voor de stabilisatie van dienen om insolvabele banken uit de zuidelijke de staatsobligatiemarkten: beleggers zagen in lidstaten te ondersteunen en te behoeden van deze beslissing van de ECB eindelijk de bereid- een faillissement. Het waren inderdaad hoofd- heid op te treden als lender-of-last-resort voor zakelijk zuidelijke banken die gebruik maakten nationale overheden (zoals normale centrale van de geldinjectie: zij leenden voor meer dan banken) en begonnen weer te investeren in de 700 miljard euro en investeerden dit geld voor- staatsobligaties van de perifere lidstaten. Des-

sampol 2016/6|75

SAMPOL_juni2016.indd 75 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

alniettemin bleef het OMT-programma enkel van de ECB om ‘ongelimiteerd’ staatsobligaties bij een principiële bereidheid en werden geen op te kopen kon volgens het Hof enkel worden staatsobligaties ook effectief opgekocht. Van een gerealiseerd wanneer men ook op de primaire monetaire stimulatie op basis van kwantitatieve markt (dus onmiddellijk bij de uitgifte door de versoepeling was dan ook geen sprake. Enkel overheid) deze obligaties zou aankopen. Boven- door de toenemende deflatiedruk in de loop van dien riskeert de ECB verliezen te lijden op de 2013 en 2014 besliste de ECB om bankreserves aankoop van deze staatsobligaties. Hierdoor te beginnen belasten en van start te gaan met zouden de lidstaten (en vooral Duitsland als het maandelijkse aankopen van staatobligaties. belangrijkste aandeelhouder) het kapitaal van Hoewel de ECB deze maatregelen legitimeerde de ECB via belastingsgeld moeten aanzuiveren, vanuit haar mandaat om de inflatie in de euro- wat zou neerkomen op een collectivisatie van zone onder maar dichtbij de 2 procent te hou- publieke schulden. den, vreest men in Duitsland voor de negatieve effecten op de Duitse economie. Ondanks deze aantijgingen delegeerde het Fe- deraal Grondwettelijk Hof de ultieme beslissing DUITSE KRITIEK OP HET ECB-BE- over de wettelijkheid van OMT naar het Euro- LEID pees Hof van Justitie (EHJ). Toen de advocaat- generaal van het EHJ in januari 2015 besliste Duitse monetaire beleidsmakers waren fel dat de OMT wel degelijk in overeenstemming gekant tegen de OMT-aankondiging en het kunnen worden gebracht met de Europese ver- aankoopprogramma van de ECB. Het is een dragen, werden de laatste juridische obstakels publiek geheim dat Jens Weidman, voorzitter voor een programma van kwantitatieve vervan de Bundesbank, tegen deze maatregelen soepeling voor eens en voor altijd verwijderd. heeft gestemd. Welke argumenten gebruikt men De bekendmaking van het programma op 22 hiervoor? En waarom krijgen deze argumenten januari 2015 toonde weliswaar aan dat de ECB zoveel aanhang in Duitsland? zoveel mogelijk heeft rekening willen houden met de Duitse vrees dat de aankopen van staats- In het begin was de Duitse kritiek tegen de obligaties konden leiden tot een indirecte collec- aankopen van staatsobligaties hoofdzakelijk tivisatie van publieke schulden: de ECB besliste juridisch en normatief van aard: volgens veel dat minstens 80% van deze aankopen moesten Duitse politici en beleidsmakers zijn zulke aan- gebeuren door de nationale centrale banken, die kopen in strijd met het Verdrag van Maastricht bij eventuele verliezen moeten worden geher- en zullen ze de druk verlichten op de zuidelijke kapitaliseerd door hun nationale overheid. Bo- lidstaten om ‘structurele hervormingen’ door vendien zouden de aankopen verlopen volgens te voeren. Een groep van Duitse politici diende het aandeel van deze nationale centrale banken een motie in bij het Federaal Grondwettelijk in het kapitaal van de ECB. Aangezien de Bun- Hof om de legaliteit van de OMT-beslissing te desbank met 18% de grootste aandeelhouder is onderzoeken. Het Hof kwam in 2014 daarbij tot van de ECB, bestaan de meeste aankopen uit de conclusie dat deze beslissing indruist tegen Duitse staatsobligaties. Volgens veel economen zowel Artikel 123 (verbod op monetaire finan- belemmeren deze modaliteiten de effectiviteit ciering) als Artikel 125 (verbod op overname van het stimuleringsprogramma.5 van publieke schulden van lidstaten). De belofte

sampol 2016/6|76

SAMPOL_juni2016.indd 76 21/06/2016 14:08:19 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

Ondanks deze voorwaarden blijven veel Duitse lende winstmarges.6 Hoewel de ECB erop wijst politici van uiteenlopende ideologische en po- dat de negatieve gevolgen van haar monetair litieke strekkingen zich weren tegen de maat- beleid op de winstmarges van banken worden regelen van de ECB. Dit doet vermoeden dat er gecompenseerd door hun lagere financierings- belangrijke materiële belangen schuilen achter kosten en de prijsstijgingen van financiële ac- hun juridische en normatieve bezwaren. De tiva, houdt men volgens Duitse beleidsmakers meest gehoorde aantijging is dat de expansieve te weinig rekening met deze specialisatie van maatregelen van de ECB de rentevoeten op de Duitse spaarbanken. Dat kan ook negatieve

Duitse politici wijzen op de negatieve impact van het monetair beleid op de stabiliteit en winstgevendheid van de Duitse financiële sector. Duitse spaarbanken worden volgens hen benadeeld omwille van hun specifieke businessmodel: aangezien deze kleinere banken zich hoofdzakelijk financieren via spaartegoeden en geld lenen aan bedrijven, krijgen zij door de maatregelen van de ECB te kampen met dalende winstmarges.

spaarrekeningen hebben uitgehold. Duitsers implicaties hebben voor de kredietverlening staan bekend om hun schulden-avers en con- aan de Mittelstand-bedrijven, die zich hoofd- servatief spaargedrag, waarbij hun spaargeld zakelijk via deze spaarbanken financieren. Ook op bankrekeningen en bij pensioenen verde pensioens- en verzekeringsfondsen, die een zekeringsfondsen wordt geplaatst. Hierdoor vast rendement moeten garanderen, komen leeft de algemene perceptie dat het monetair volgens Duitse politici door de negatieve reële beleid van de ECB inkomen herverdeelt van rentevoeten in de problemen. Duitse spaarders naar spilzieke debiteurs uit de zuidelijke lidstaten. Dat de reële rentevoe- Nog een andere kwestie is de impact van het ten op Duitse spaarrekening tussen 2012 en expansieve monetaire beleid van de ECB op de 2014 negatief waren en door de lagere inflatie Duitse loononderhandelingen. In het Duitse ka- sindsdien stegen, doet hier weinig afbreuk aan. pitalistische model wordt de loonmatiging van de vakbonden traditioneel in de hand gewerkt Daarnaast wijzen Duitse politici op de negatieve door een conservatief monetair beleid. Door impact van het monetair beleid op de stabiliteit de krapte op de arbeidsmarkt en de monetaire en winstgevendheid van de Duitse financiële versoepeling worden de Duitse vakbonden de sector. Duitse spaarbanken worden volgens hen laatste jaren meer assertief in hun looneisen. In benadeeld omwille van hun specifieke business- 2014 kregen de vakbonden zelfs de steun van model: aangezien deze kleinere banken zich Jens Weidman, voorzitter van de Bundesbank, hoofdzakelijk financieren via spaartegoeden die pleitte voor loonstijgingen van minstens en geld lenen aan bedrijven, krijgen zij door 3% om de inflatie in Duitsland te verhogen de maatregelen van de ECB te kampen met da- (wellicht met de ijdele hoop dat de ECB zo

sampol 2016/6|77

SAMPOL_juni2016.indd 77 21/06/2016 14:08:20 Mattias Vermeiren Van vriend naar vijand: Duitsland en de ECB

niet van start had moeten gaan met de kwan- project opnieuw meer leefbaar te maken. Als het titatieve versoepeling). Vooralsnog hebben de Duitse politieke establishment wil verhinderen loonstijgingen de concurrentiekracht van de dat de ECB nog meer expansieve maatregelen Duitse bedrijven in de exportgeoriënteerde moet nemen en erop wil toezien dat de ren- sectoren niet fundamenteel aangetast. Als dit tevoeten opnieuw kunnen stijgen, moet men in de nabije toekomst wel zou gebeuren, kan de dringend werk maken van het ondersteunen van ECB nog meer kritiek verwachten. Nochtans is de binnenlandse vraag. Inflatie in de eurozone zal het aanwakkeren van inflatie in Duitsland en wellicht te laag blijven zolang de Duitse regering de andere noordelijke lidstaten de doelstelling weigert om expansieve begrotingsmaatregelen te van haar beleid. nemen en strenge besparingen blijft eisen van de andere lidstaten. Een anti-ordoliberaal monetair BESLUIT beleid is dan ook de prijs die Duitsland moet betalen voor de asymmetrische verdeling van Hoewel de koers van de ECB steeds meer afwijkt de aanpassingslasten tussen de deficit- en sur- van de ordoliberale principes en materiële be- pluslanden in de regio. De aanstelling van een langen van Duitsland, zijn de kritieken op haar Duitser als gouverneur van de ECB, zoals steeds monetair beleid onterecht. Zowel de OMT-aan- meer conservatieve politici bepleiten, wordt mis- kondiging als het programma van kwantitatieve schien de laatste uitweg om opnieuw controle te versoepeling waren noodzakelijk om de negatieve krijgen over het Europese monetair beleid. Het effecten van het Duitse crisis- en herstelbeleid valt echter te betwijfelen of de euro een Duitse op te vangen en de euro als monetair integratie- ECB-gouverneur zou kunnen overleven.

Mattias Vermeiren Assistent professor Politieke Economie, UGent

Noten (2016) ‘Germany’s Institutional Chadha J. & den Haan W. (2015) 1/ De Grauwe P. (2016) ‘The ECB Power and the EMU Regime ‘Risk-sharing and the Effective- Grants Debt Relief To All Eu- After the Crisis: Towards a ness of the ECB’s Quantitative rozone Nations Except Greece’, Germanized Euro Area’, Journal of Easing Programme’, VoXEU.org, Social Europe, 19 mei. Common Market Studies, Vol. 52, 23 Oktober. 2/ Howarth D. & Rommerskir- No. 2, pp. 388-407. 6/ Busch R. & Memmel C. (2015) chen C. (2013) ‘A Panacea for 4/ Acharya V. & Steffen S. (2013) ‘Banks’ Net interest Margin all Times? The German Stability ‘The ‘Greatest’ Carry Trade Ever? and the Level of Interest Rates’, Culture as Strategic Political Understanding Eurozone Bank Deutsche Bundesbank Discussion Resource’. West European Politics, Risks’. NBER Working Paper No. Paper No. 16/2015. Vol. 36, No. 4, pp. 750-770. 19039. 3/ Steinberg F. & Vermeiren M. 5/ Armstrong A., Caselli F.,

sampol 2016/6|78

SAMPOL_juni2016.indd 78 21/06/2016 14:08:20 UITGELEZEN

Dit is morgen

Thomas Decreus en Christophe Callewaert epo, Berchem, 2016

Even de leescontext schetsen. hoop of perspectief. Enkel vormen van apartheid en een Cipiers staken al weken en de tegen-boodschap blijft ecologische catastrofe van vernielen de inkom van het hangen, een positieve bood- jewelste. Nog nooit toonde kabinet van minister Geens. schap van verandering hoor de werkelijkheid zo duidelijk In Frankrijk worden de je nauwelijks. dat we op een andere manier betogingen steeds grimmiger moeten gaan produceren, dis- en steken actievoerders een Dit is morgen biedt dan het tribueren en consumeren. En politiewagen met agenten juiste tegengif. Heel toepas- toch - aldus de auteurs - had- in brand. In België maken selijk beginnen de auteurs den we er nog nooit zo weinig de vakbonden zich op voor met te situeren wat histo- vertrouwen in dat we dit een zoveelste grote beto- risch altijd de sterkte was ook kunnen, dat een andere ging tegen het beleid van van de socialisten. Niet het economische organisatie wel de regering-Michel. Ze zijn behoud van rechten maar degelijk mogelijk is. tegen de afbraakpolitiek en nieuwe dromen om voor te voor het behoud van verwor- vechten. Niet een hete herfst, Hoopvol aan dit boek is dat ven rechten. maar een nieuwe lente. Niet niet gestopt wordt bij deze krampachtig reageren, maar analyse, maar dat kiemen Deze regering is niet goed ‘sterft gij oude vormen en worden gelegd voor een bezig. Ze ontneemt zuurstof, gedachten.’ nieuw emancipatorisch ze verstikt, ze breekt af, ze toekomstproject, waarbij ontneemt hoop,… Maar de Het blijft een vreemde pa- meer rechten, meer vrijheid, antwoorden die op straat radox van deze tijd. Toene- meer gelijkheid, een betere komen, bieden evenmin veel mende ongelijkheid, nieuwe verdeling van de rijkdom en

sampol 2016/6|79

SAMPOL_juni2016.indd 79 21/06/2016 14:08:20 een ecologisch bewustzijn historische benadering van duurzaam is? Dit hoofdstuk centraal staan. de ‘commons’ en hedendaags inspireert, alhoewel de vertaald in allerhande lokale auteurs een wel heel negatief Utopisch? Misschien, initiatieven maar ook in een beeld van werk ophangen en bijwijlen, maar de auteurs groter verhaal waarbij onze weinig aandacht besteden slagen er wonderwel in om informatie-economie en een aan andere invalshoeken een aantal tegenkantingen vervagende grens tussen zoals werkbaar werk. Dit meteen te doorprikken en producent en consument hoofdstuk overtuigt, alhoe- hun ideeën historisch te (denk aan de komst van de wel er onbeantwoorde vragen verankeren. Hierdoor lijkt de 3D-printers) een belangrijke blijven, zoals: kunnen de haalbaarheid misschien nog rol toegewezen krijgen. kennisjobs wel in de 30-urige veraf maar niet onbereikbaar. werkweek? Wil iedereen wel Hierdoor krijg je goesting, Laat ons dromen en vechten minder werken om vervol- hierdoor krijg je hoop. Uiter- voor een collectieve arbeids- gens meer in zijn eigen tuin te aard blijven er losse flodders, duurvermindering, zodat oogsten, zijn huis ecologisch uiteraard zijn er ‘ja maar’ be- weer meer tijd vrijkomt voor te renoveren of mantelzorg merkingen te maken, maar de wat écht belangrijk is, voor op te nemen? Wat met de grote verdienste van dit boek wat ons echt interesseert. ‘nieuwe’ jobs (denk maar aan is dat het perspectief biedt. Onmogelijk? Neen. In een AirBnB, Uber,…): wordt dat eeuw tijd is de arbeidstijd het nieuwe zwartwerk? De auteurs doen dit aan de gehalveerd. Nu lijken we ons hand van een zestal actuele collectief te hebben neerge- Laat ons nadenken over thema’s, gaande van gemeen- legd bij de vijfdagenweek. een nieuwe invulling van schappelijk goed, arbeids- We kunnen vandaag in een sociale zekerheid, waarin duurvermindering, basisin- werkuur van 16 uur produ- rechten meer losgekoppeld komen, open grenzen tot ‘wie ceren wat we in 1970 in 40 worden van werk (in een zal dat betalen?’ en ‘wie zal uur produceerden. Volgens samenleving waar werk een dit realiseren en hoe?’. Poliargus kan de 30-urige andere betekenis krijgt) en werkweek gerealiseerd waarin het onvoorwaardelijk Laat ons bouwen aan een worden in een tijdspanne van karakter terug ingang vindt. wereld waarin eigendom 15 tot 20 jaar zonder econo- Jawel, laat ons een duidelijke en geld opnieuw minder misch verlies. Wordt het dus linkse invulling geven aan belangrijk worden, en waarbij geen tijd om onze toegeno- het basisinkomen. De auteurs gemeenschappelijk - zowel men efficiëntie om te zetten geven zelfs een aantal cru- materieel als immaterieel - in meer vrije tijd? Wordt het ciale randvoorwaarden mee goed weer geherwaardeerd dus geen tijd om een nieuw om de rechtse valkuilen te wordt, klinkt het. Een wereld evenwicht te zoeken tussen vermijden: het basisinkomen waarin het algemeen be- zij die te veel werk hebben en moet hoog genoeg zijn om de lang en de gebruikswaarde zij die te weinig werk hebben? onderhandelingspositie van primeren op het individueel Wordt het dus geen tijd een werknemers te versterken; belang en de ruilwaarde. Dit arbeidsmarkt en economie het mag geen excuus vormen wordt gekaderd in een mooie te bouwen die ecologisch om de sociale zekerheid af te

sampol 2016/6|80

SAMPOL_juni2016.indd 80 21/06/2016 14:08:20 schaffen en het moet worden bewust dat alles staat of valt ultieme compromis maar de gefinancierd op een manier met die vraag. Ze hebben hun overwinning de doelstelling die de ongelijkheid niet doet antwoord klaar, maar die is moet zijn. Maar daarvoor is toenemen. gekend en met weinig nieuwe het uiteraard cruciaal dat we argumenten onderbouwd. weten waar we tegen zijn, wat Laat ons onbevangen gaan Laat ons resoluut gaan voor we precies willen overwinnen voor open grenzen. Het blijft een rechtvaardige belastingen hoe we dat zullen doen. een eeuwig moeilijk links politiek. Stop de belastingpa- En bovenal - en een werk debat, en ook de auteurs radijzen, voer een mondiaal van lange adem -: je moet de worstelen ermee. Het is het financieel kadaster in en denk mensen overtuigen van de hoofdstuk dat het minst na over een maximuminko- noodzaak van de ideeën waar overtuigt met gerichte argu- men en maximale loonkloof. je voor staat. Door een geza- menten, en het meest beroep menlijk project te creëren. moet doen op voorafnames, Meer inspirerend is het laat- Met lange termijn, duidelijke dogma’s of een groot theore- ste hoofdstuk: macht. Hoe keuzes en een utopische hori- tisch discours over racisme. bouw je macht op om deze zon. Dit is morgen. utopie te realiseren? Via poli- Evelyne Hens Wie zal dat betalen? Decreus tiek, is toch het laatste woord. en Callewaert zijn zich ervan Politiek waarbij niet het

sampol 2016/6|81

SAMPOL_juni2016.indd 81 21/06/2016 14:08:20 UITGELEZEN

Ongelijk spel Verontwaardiging als bouwsteen voor vooruitgang

Rudy De Leeuw Borgerhoff & Lamberigts, Gent, 2016

Dat de voorzitter van een over onrechtvaardigheid wil realiseren. De 19de eeuwse vakbond een boek schrijft hij vechten voor welvaart en Franstalige bourgeoisie is is een belangrijke gebeur- vooruitgang. vervangen door een Neder- tenis. Vakbonden staan landstalige. Vreemdelingen immers onder vuur. Ze Zijn verontwaardiging knapt en Walen zijn de zondebok- zouden iedere verandering een aantal keer af op de ken. Het doet De Leeuw sterk of modernisering tegenhou- actuele politieke situatie. In denken aan de jaren 1930. den en gedragen zich vaak 2014 is volgens hem kiezers- heel onverantwoordelijk. bedrog gepleegd, want geen Het is een regering geworden Via de uitbetalingsinstel- enkele partij heeft vooraf van de rijken, een factuur- lingen halen ze daarenboven aangekondigd dat ze de pen- regering. De besparingen overheidsgeld binnen dat sioenleeftijd zou verhogen of worden uitvoerig opgesomd. die overheid beter zelf kan besparingen zou uitvoeren De voorzitter vraagt zich af gebruiken. Een voorzitter op het inkomen van gewone hoe we daar tegen in kunnen die een boek schrijft moet mensen. Voor een keer heb- gaan. Dat kan niet alleen met daarop ingaan en dat doet ben de partijen die uiteinde- rationele argumenten, het Rudy De Leeuw. Hij levert lijk aan de macht gekomen moet door beroep te doen geen autobiografisch verhaal zijn, minder gezegd dan wat op het rechtvaardigheids- af, maar geeft zijn visie op de ze van plan waren. Vooral de gevoel: ‘Als rede en emotie wereld van vandaag. De titel N-VA moet het ontgelden. botsen, wint emotie altijd’ is veelzeggend: verontwaar- Het nationalisme wordt als (71). Daarom vooral wil hij diging is zijn basismotivatie. hefboom gebruikt om een zijn ABVV-verhaal vertellen Vanuit verontwaardiging economisch programma te en inspelen op wat leeft bij

sampol 2016/6|82

SAMPOL_juni2016.indd 82 21/06/2016 14:08:20 de bevolking. De vakbond vlak nauwelijks of geen pro- noodzaak om de economie staat volgens hem immers bleem bestaat. Het federaal te heroriënteren. Ook de nog heel dicht bij de mensen, planbureau heeft uitgerekend klimaatopwarming vraagt alleen vindt die niet altijd de dat het verlies aan export- om een ander economisch gepaste vertaling. aandeel slechts voor 1/3de te model, dat meer duurzaam, maken heeft met de kosten rechtvaardig en sociaal is. De Leeuw is natuurlijk voor voor de bedrijven (loonkost De klimaatopwarming toont een sterke federale sociale is daar maar een van). De het falen van het kapitalisme, zekerheid. Die is de enige structuur van de economie het is tijd om over te stap- garantie dat er voor iedereen zit niet goed en moet worden pen naar een koolstofarme gezorgd wordt, maar dat ook opgewaardeerd. Dat kan economie. Dat zal echter iedereen er kan aan winnen. alleen door te investeren, in slechts gaan indien er ook op De twee basisprincipes - soli- O&O (waar er in ons land Europees niveau iets gebeurt. dariteit en verzekering - moe- een reëel deficit is) en in Vandaag heeft Europa geen ten worden gevrijwaard. En mensen. Ook het verschil in bevoegdheden in sociale de federale ruggengraat moet energieproductiviteit moet zaken. De idee is dat uit eco- worden uitgemaakt door het worden weggewerkt, want in nomische groei automatisch loonoverleg, het arbeidsrecht, ons land wordt voor de pro- sociale bloei zou moeten de sociale zekerheid en de ductie van een zelfde product volgen. Dat automatisme is vennootschapsbelasting. Dat meer energie gebruikt dan in echter een illusie. Alle sociale wil niet zeggen dat de auteur het buitenland. Het verschil vooruitgang moet gewoon het bestaan of zelfs het nut in loonkost wordt voor de bevochten worden, ook al van een regionale sociale rest quasi volledig verklaard moet De Leeuw toegeven bescherming zou ontkennen. door een verschil in produc- dat er tot nu geen Euro- Hij wijdt er een heel hoofd- tiviteit. We verliezen terrein, pese tegenbeweging op gang stuk aan om aan te tonen dat dat is waar. Maar dat heeft gebracht kon worden. Als er op dat vlak integendeel nog te maken door de bewuste voorzitter van het Europees veel werk op de plank ligt. keuze om lager geschoolden Vakverbond wil hij daar in aan het werk te houden (bij- elk geval toe bijdragen. De toekomst van die sociale voorbeeld via dienstenche- zekerheid hangt af van de ques). En ondertussen geeft Het boek van De Leeuw is sterkte van de economie. de regering miljarden aan geen boek over ideologie, En precies daar wringt het voordelen aan de bedrijven. maar hij ontwijkt die ook schoentje: er is nood aan een Ze gaan bijna volledig naar niet. Wanneer hij terugkomt nieuw industrieel beleid, aan de winstuitkeringen van de op het sociaal pact van 1944 meer innovatie en aan een aandeelhouders, zonder dat lijkt hij te betreuren dat de verhoging van de productivi- er voorwaarden aan ver- vertegenwoordigers van de teit. En aan een verlaging van bonden worden om jobs te werknemers te ver gegaan de loonkost? De Leeuw aar- creëren. zijn in de erkenning van het zelt niet om zich in dat debat gezag van de werkgevers. te smijten. Hij is er immers Er is overigens niet alleen Toen is de strijd tegen het van overtuigd dat er op dat een economische en sociale kapitalisme al te zeer afge-

sampol 2016/6|83

SAMPOL_juni2016.indd 83 21/06/2016 14:08:20 zwakt, ook al werden die le- ten flink moeilijk gemaakt. krachten. vensbelangrijke principes van In ons land zijn de gesprek- sociale verzekering overeen ken over het zogenaamde De publicatie van een boek gekomen. De erkenning door Herenakkoord afgesprongen. van de voorzitter van het de werkgevers van het syndi- Volgens De Leeuw omdat ABVV is belangrijk. Hij caal feit was op dat moment de werkgevers niet op zoek geeft een mooi overzicht een overwinning, maar het waren naar een actualisering, van de problemen waar de aanvaarden van het wettelijk maar naar mogelijkheden om vakbonden vandaag mee af te gezag van de werkgevers toch de vakbonden, onder meer rekenen hebben. Men voelt eerder een nederlaag. In de financieel, aan banden te bijna op iedere bladzijde dat socialistische vakbond zijn er leggen. Hij ontkent dat er een De Leeuw wel degelijk door een aantal momenten waarin gebrek aan transparantie zou verontwaardiging voortge- men dat heeft proberen recht zijn. De uitbetalingsinstellin- stuwd wordt. Hij doorprikt te zetten, maar het is niet echt gen bestaan in ons land om een aantal verhalen over de gelukt om de economische historische redenen en ze zijn vakbonden en overtuigt door democratie in te voeren. vandaag nog altijd perfor- zijn Europees pleidooi. Het manter en goedkoper dan de valt echter op dat je nergens Toch wanhoopt de voorzit- Hulpkas Voor Werkloosheid, iets leest over deeleconomie ter niet. Nog grote delen van die inspringt voor wie niet en basisinkomen. Niet dat je de bevolking staan positief gesyndiceerd wil zijn. Die verwacht dat zijn vakbond tegenover de vakbonden. Dat uitbetalingsinstellingen, die daar een groot voorstander belet niet dat het vertrouwen een veel ruimere benadering zou van zijn, maar een argu- in die bonden achteruit gaat geven dan de Hulpkas, wor- mentatie zou wel interessant en daar kunnen ze zelf ook den overigens heel minutieus zijn. Het economisch alter- iets aan doen. Ze zijn hele- gecontroleerd. Een vermen- natief waar de auteur voor maal niet tegen verandering, ging met de syndicale mid- pleit zou er misschien beter alleen willen ze geen veran- delen is niet mogelijk. Voor uit de verf door komen. En dering die geen verbetering die syndicale middelen is er op ideologisch vlak had hij is. In een ideale wereld zou- voldoende interne controle. toch ook wat verder kunnen den er geen vakbonden nodig De stakingskassen kunnen gaan. Niettemin heeft hij een zijn, maar de wereld is nu niet publiek gemaakt worden meer dan lezenswaardig boek eenmaal niet ideaal. In veel omdat anders inzage gege- geschreven. landen wordt het syndicalis- ven wordt in de syndicale Luc Vanneste

sampol 2016/6|84

SAMPOL_juni2016.indd 84 21/06/2016 14:08:20 UITGELEZEN

De grote verwarring Hoe moeten we reageren op het islamitisch fundamentalisme?

Luckas Vander Taelen Houtekiet, Antwerpen, 2016

De boodschap van Luckas Maar laat ik met een positieve Veel linkse personen hante- Vander Taelens boek laat noot beginnen: Vander Tae- ren in discussies te vaak de zich als volgt samenvatten: len kaart terecht een aantal ‘techniek van het wafelijzer’. links zit in een keurslijf van zaken aan waarover binnen Ze relativeren een probleem een naïef, politiek-correct bepaalde stromingen van de binnen een bepaalde etnisch- denken, waardoor ze het linkse, progressieve bewe- culturele gemeenschap met groeiende probleem van de ging een zekere ongemak- het argument dat dit pro- radicale islam ontkent, laat kelijkheid bestaat. Ik denk bleem ook binnen de eigen staan aanpakt. Dat zorgt hierbij vooral aan de grote of andere gemeenschappen voor veel verwarring bij de gevoeligheid bij veel moslims voorkomt. Deze techniek is politici zelf, hun traditio- over alles wat met seksualiteit fout: ze pakt het probleem nele achterban en de bredere en gender te maken heeft. niet aan en overtuigt ook de maatschappij. Op dit centrale Zonder te willen culturalise- achterban niet. thema borduurt de auteur ren of te veralgemenen, is er een boek lang verder zonder hier nog steeds een probleem. Een eerste pijnpunt van het evenwel tot een genuanceer- Dat probleem is complex, boek is echter dat de auteur de en diepgravende analyse kent veel verklaringen en zeer verschillende zaken te komen. Het boek bestaat verdient een genuanceerd over dezelfde kam scheert uit een aaneenschakeling van antwoord. en problematiseert. Weini- persoonlijke anekdotes en gen zullen het probleem van éénzijdige mediaberichten, Een andere rake observatie islamitisch geïnspireerde waarbij de auteur van de hak neemt de auteur over van terreur ontkennen. Luc- op de tak springt. filosoof Maarten Boudry. kas Vander Taelen koppelt

sampol 2016/6|85

SAMPOL_juni2016.indd 85 21/06/2016 14:08:20 dit geweld echter aan de minst goed onderbouwd door leerlingen viseren of de niet groeiende populariteit van de auteur. Een heikel punt neutrale handelingen direct halal-slagers in Brussel, het blijft niettemin de radicale, aanpakken? Of wil hij vooral dragen van de hoofddoek gewelddadige islam. Links bepaalde religieuze druk of door moslima’s, de gebeur- heeft dit groeiende probleem de groeiende populariteit van tenissen in Keulen tijdens inderdaad te lang onderschat. de radicale islam tegengaan? afgelopen Nieuwjaarsnacht Slechts recent heeft men hier De vraag is dan of een verbod en de groeiende culturele en aandacht aan geschonken. De op hoofddoeken hiervoor wel religieuze diversiteit in onze waarheid is echter dat zowel het beste middel is. samenleving tout court. Dit is links als rechts dit probleem meer dan één brug te ver. De onderschat hebben. Het bleef Ten slotte is het jammer dat terroristen baseren zich bij voor veel partijen, midden- Luckas Vander Taelen ei- hun geweld inderdaad op een veldorganisaties en over- genlijk de centrale vraag van éénzijdige en zeer specifieke heidsdiensten te lang onder het boek niet beantwoordt: lezing van de koran, maar de radar. hoe moeten we reageren op niet alle moslims zijn daarom het islamitisch fundamen- radicaal, laat staan geweld- Ten derde zijn er verschil- talisme? Honderdtwintig dadig. Een religie die door lende punten zeer slecht pagina’s lang neemt hij links anderhalf miljard mensen uitgewerkt door de auteur. op de korrel. Maar hoe hij de op de wereld beleden wordt Een voorbeeld: religie is voor radicale, gewelddadige islam en uit talloze denominaties, Vander Taelen een strikt wil bestrijden, lezen we enkel nationale stromingen en sub- private aangelegenheid, dus in de voorlaatste alinea van stromingen bestaat, is niet pleit hij voor een hoofddoe- het boek: ‘Repressie kan niet en kan niet dé oorzaak van kenverbod in de publieke het enige antwoord zijn. … terreur zijn. ruimte. Het is echter ondui- Er moet worden ingezet op delijk hoever hij hierin wil de plaatselijke verenigingen Het tweede probleem is de gaan. Mogen enkel ambte- om jongeren te bereiken. selectieve blindheid van naren geen hoofddoek meer Men moet hen tonen dat er de auteur. Hij verwijt de dragen of ook bijvoorbeeld een alternatief is voor het partijen sp.a en Groen om leerlingen in de klas of op radicalisme en hen betrekken te weinig de eigen waarden de speelplaats? En wat met in projecten die tolerantie te verdedigen, waaronder de islamleerkrachten, verpleeg- en pluralisme bevorderen. gendergelijkheid, scheiding sters in ziekenhuizen of Jongeren hebben behoefte tussen kerk en staat, vrijheid verkoopsters in het Kruidvat? aan opvoeding en duiding.’ Ik van seksuele geaardheid en Hij geeft ook nauwelijks ar- stel voor dat Luckas Vander andere belangrijke princi- gumenten voor zijn pleidooi Taelen deze ideeën nu eens in pes. De congresteksten en tegen religieuze symbolen in volgend boek verder uit- partijprogramma’s van de het openbare leven. Vreest hij werkt. Of zijn deze ideeën te afgelopen decennia staan een gebrek aan neutraliteit politiek-correct? echter bol van deze principes. in het overheidshandelen? Pieter-Paul Verhaeghe Deze stelling is dus aller- Maar waarom dan ook de

sampol 2016/6|86

SAMPOL_juni2016.indd 86 21/06/2016 14:08:20 UITGELEZEN

Let op je woorden Politiek, taal en strijd

Jan Blommaert epo, Berchem, 2016

Vind je ook dat de loonkost door de media, de beleidsma- Blommaert reikt ons een te hoog is, dat de loonlast kers en door onszelf dag- methodologie aan om die voor werkgevers niet meer dagelijks gebruikt worden. strijd te voeren. Uitgangs- te dragen is en dat de loon- Dekt de vlag nog de lading en punten daarbij zijn: er bestaat kloof met onze voornaamste beseffen we dat we door be- niet zoiets als objectieve of handelspartners groter wordt? paalde woorden te gebruiken neutrale taal, een onderzoek Of ben je ook bezorgd over de ook (ideologische) keuzes naar het gebruik is dan nodig, vluchtelingenstroom, of beter maken? daarbij zijn de volgende vra- gezegd de tsunami van vluch- gen een hulp: wiens woord telingen, de vluchtelingencri- Jaren geleden was het pu- is dit? Voor welke concrete sis die onze sociale zekerheid blieke debat vrij eenvoudig realiteit wordt dit woord bedreigt? Dag in dag uit stelt Blommaert: het werd gebruikt? Welke politieke communiceren we met elkaar gevoerd in de massamedia of positie dekt dit woord? met taal. De media gebruiken live op diverse debatactivitei- taal, de politici gebruiken hun ten. Door de digitale revolu- Het boek nodigt uit tot eigen taal en de man/vrouw tie is het aantal actoren in het diepere analyse van het in de straat nemen, vaak onbe- publieke debat geëxplodeerd taalgebruik en verwijst naar wust, die taal over. en is de controle op de kwa- de verschillende betekenis- liteit op de geuite meningen sen van woorden (volgens het In dit (werk)boekje gaat zoek. Zijn stelling is dan ook woordenboek, sociale beteke- taalkundig antropoloog Jan dat wie de sociale strijd wil nis…), framing en perceptie. Blommaert in op de diepere aanvatten ook een taalstrijd Een handige oefening is het betekenis van woorden die moet voeren. herformuleren van woorden

sampol 2016/6|87

SAMPOL_juni2016.indd 87 21/06/2016 14:08:20 vanuit een ander (ideolo- Terwijl de klassieke massa- gelijken, met aan de ene kant gisch) gezichtspunt. Ik herin- media meer en meer volgens een lastigere en veeleisende ner me dat gewezen minister vaste formats werken en meer burger en aan de andere kant van Werk, Renaat Landuyt, geconcentreerd worden, de politici die het lastiger ooit de term risicogroepen ontstaat er een nieuwe infor- hebben om hun ‘slecht beleid’ (mensen die zwak stonden in matiewereld, waar kennis en of ‘slecht begrepen beleid’ te de arbeidsmarkt, langdurig informatie doorgaans gratis vergoelijken. Er is dan wel en kort geschoolde werklo- zijn en waar er vanuit een een winnaar: de democratie. zen) verving door kansen- crowdsourcing en peer-to- groepen. peermodel wordt gewerkt. Er volgen dan nog enkele Ook in deze wereld zijn er oefeningen als aanzet van een Het boek wordt in een twee- deskundige burgers (Kijk actief voeren van de taal- de deel erg concreet en past maar naar StRaten-generaal, strijd. Het blijft tenslotte een de methodologie toe op vier Ademloos en Ringland). Die werkboekje. actuele thema’s: economie, deskundigheid is nodig, want vormen van arbeid, vakbon- gevoelige politieke dossiers, In de hele commotie over den en stakingen, migratie en met een klein maatschap- het zwangerschaps-/ouder- veiligheid. Telkens worden pelijk draagvlak, worden schapsverlof die Gwendolyn het heersende discours en vaak technisch verpakt. Voor Rutten onlangs veroorzaakte de daarbij horende woorden Blommaert was de G1000 las ik een leuke herformule- ontleed en stelt Blommaert als oefening in deliberatieve ring in De Standaard. Daar via een herformulering een democratie dan weer geen stelde iemand voor om het ander verwoording voor. Een goed voorbeeld. woord ouderschapsverlof boeiende oefening. te veranderen in ouder- De slotparagraaf van het schapsdienst. Het zit soms Het boek wordt afgesloten boek vat het goed samen: als in kleine dingen, maar laat met enkele ruimere beschou- burgers even goed com- ons er voortdurend werk van wingen over communicatie municeren als politici dan maken. en democratie. communiceren we meer als Mil Kooyman

sampol 2016/6|88

SAMPOL_juni2016.indd 88 21/06/2016 14:08:20 UITGELEZEN

Buy buy art De vermarkting van kunst en cultuur

Robrecht Vanderbeeken epo, Berchem, 2015

Of het nu de beweging ‘Hart len: De Cultuurstrijd, De van de buitenwacht botst boven hard’ is, of de cul- Grote Aanvaarding en De vaak op een verdedigingsre- turele wereld in tijden van Grote Uitverkoop. flex. Opbouwende zelfkritiek besparing, of de critici van Al in de inleiding wordt aan- is dan een beter antwoord. het (neo)kapitalisme, veel gegeven waar het om draait: Over de relevantie van kunst mensen zijn verontwaardigd de culturele sector krijgt een formuleert Vanderbeeken 3 over de vermarkting van marktconforme onderbouw stellingen: maatschappelijke waarden en en gaat tegelijk een waar- - ‘De relevantie van kunst dus ook van kunst en cultuur. denkader uitdragen dat de is een kwestie van gedeelde De kritiek op deze vermarkt- vermarkting goedpraat. verantwoordelijkheid: de cul- ing wordt gemakkelijk in de Er wordt eerst een kritische tuurpolitiek, de kunstenaar, mond genomen, maar niet analyse van kunst en cultuur de media, de academies en altijd stevig onderbouwd met gemaakt. De kaalslag in cul- ook de cultuurliefhebber.’ feiten en argumenten. In het tuur, door drastische bespa- - ‘Opkomen voor kunst en boek Buy buy art wordt de ringen door de overheid, is in cultuur betekent niet dat we kritische stem tegen het ver- Vlaanderen misschien nog elke vorm van cultuurcreatie worden van kunst en cultuur beperkt, maar in Nederland moeten verdedigen.’ tot marktproducten stevig ge- is die ingrijpend. Of cultuur - ‘Elke kunst neemt onvermij- staafd met soms onthutsende wel gesubsidieerd moet wor- delijk een maatschappelijke feiten, sterke argumenten en den, is een uitspraak die bij rol op en diversiteit is daarbij rijke literatuurbronnen. ons ook soms valt. Maar kan van belang.’ Robrecht Vanderbeeken de culturele sector zelf goed Over de maatschappelijke rol bouwt zijn boek op in 3 de- omgaan met kritiek? Kritiek van de kunstenaar worden in

sampol 2016/6|89

SAMPOL_juni2016.indd 89 21/06/2016 14:08:20 het boek een reeks voorbeel- Europe heeft men het ook (grote instellingen versterken) den gegeven in binnen- en over het spillover effect, het en instrumentaliseren (cul- buitenland. overloopeffect. De kunsten- tuur moet reclame maken De marktkritiek wordt mooi sector als bruisende bron voor de regio Vlaanderen). In geïllustreerd door de ont- van innovatie moet de grote de houdgreep van dit regeer- maskering van zogenaamde bedrijven stimuleren tot akkoord slaat de minister vol- integere mecenassen die vernieuwing. Dat de overloop gens Vanderbeeken vijf gaten ervoor zouden zorgen dat de ook in de andere richting in de cultuur: er werd meteen vrije markt autonome kunst gaat, de instroom van com- in het lopende cultuurjaar mogelijk maakt. merciële praktijken en zaken- bespaard, ook in cultureel Als kunst en cultuur dan modellen in de cultuursector erfgoed werd 5% bespaard, toch naar de markt moeten wordt niet verteld. de bibliotheekplicht werd merkt de auteur fijntjes op De kunstenaar-ondernemer is afgeschaft, het luik ‘kunste- dat de markt zelf faalt en dat geboren. Subsidies zijn maar naars’ werd uit het doelgroe- zogenaamde marktprincipes een deel van de middelen, er penbeleid voor tewerkstelling haaks staan op culturele moet een terugverdieneffect geschrapt, op de projectsubsi- uitgangspunten: socialisering zijn en het nieuwe toverwoord dies voor individuele kunste- van de kosten en privatise- is alternatieve financiering. naars en kleine organisaties ring van de winst, vraag en De cultuursector gaat dan werd 35% bespaard. aanbod, competitie, monopo- ook door de fases die neolibe- Het boek eindigt met een lie en monocultuur, de klant rale denktanks bedenken: de hoopvolle boodschap onder is koning, enzovoort. ontkenningsfase (wie denkt de titel: ‘De verbeelding aan De kern van het betoog in het dat de sector bedreigd wordt, de macht’. Wat wordt er mee boek is dat een groot deel van ziet spoken), in de tweede bedoeld? De tussentitels de schuld bij Europa ligt. Daar fase komt het charmeoffen- spreken voor zich: het schone worden immers onder de vlag sief waarbij de markt als op- leren genieten, cultuur zien ‘Creative Europe’ kunst en lossing wordt voorgesteld (zie als een veld van conflict en cultuur gekanteld in creative Nederland en het Verenigd consensus, beseffen dat kunst industries. Europa voegde de Koninkrijk) en ten slotte de ideologisch debat nodig heeft, budgetten van media en cul- ‘technofix’ van de alternatie- ijveren voor een sector met tuur samen en zet die in voor ve financiering (private-pu- soevereine kunstenaars, wer- een belevingseconomie. blieke samenwerking, fiscale ken aan een tegen-hegemonie. Door alles op een hoop te aftrekbaarheid, taxshelter en Buy buy art is meer dan le- gooien (cultural and creative crowdfunding). zenswaardig. Niet alleen voor industries) wordt elke inno- De auteur gaat uiteindelijk mensen in de culturele sector vatieve bedrijfstak lid van de ook het cultuurbeleid van de (voor hen is het ‘verplichte’ club. De Europese Commis- huidige minister van Cultuur, lectuur te noemen), maar sie gaat nog een stap verder Sven Gatz, niet uit de weg. ook voor al wie een grondige en maakt misbruik van de In het Vlaams regeerakkoord analyse wil maken van het cultuursector om de crea- wordt het cultuurbeleid gego- (neo) kapitalisme en het tieve economie te stimuleren. ten in 4 principes: vermark- (neo)liberale denken. In de teksten over Creative ten, besparen, verticaliseren Mil Kooyman

sampol 2016/6|90

SAMPOL_juni2016.indd 90 21/06/2016 14:08:21 UITGELEZEN

Rusteloosheid Pleidooi voor een mateloos leven

Ignaas Devisch De Bezige Bij, Amsterdam, 2016

We hebben het allemaal van weergeven. Devisch haas aanbieden, zelfs niet vreselijk druk, maar niets voert ons mee naar de 14de gratis. Hij wil er achter aan, doen lukt ons niet. Ook in eeuw, naar Francesco Datini, hij wil jagen, hij zoekt onze vrije tijd lopen we van een koopman die nooit afleiding en activiteit. Rust hot naar her. We willen daar genoeg had, die een steeds staat gelijk aan verveling en is iets aan doen, door zowel op grotere kookpot wilde. Hij psychisch niet te verdragen. het werk als in de vrije tijd te werd er ziek van. Hij toont Pascal is ervan overtuigd dat verlangzamen. Ignaas ook hoe Breugel een artifici- mensen niet stil kunnen Devisch vraagt zich af of dit ële wereld creëert die staan, omdat ze niet in het klopt. Is de rusteloosheid die ontsnapt aan het onrustige reine geraken met hun ons voortduwt wel een leven. En hij staat uitvoerig sterfelijkheid. Het geluk ligt probleem? Zou rusteloosheid stil bij een aantal filosofen bij in de buit, in de rust op het ook niet positief kunnen zijn, wie hij de fundamentele einde van de jacht, maar zelfs voorwaarde voor een oorzaken vindt waarom we eigenlijk kunnen we die rust interessant en creatief leven? tot vandaag worstelen met niet aan en herbeginnen we Hij schreef er een boeiend rusteloosheid. Pascal en Hob- telkens opnieuw. Mensen zijn boek over. bes zijn de belangrijkste. fundamenteel onbevredig- baar, ze zijn per definitie een Rusteloosheid is niet nieuw. In de Gedachten van wiskun- tekort. Voor Pascal kon alleen In een eerste deel schetst de dige en natuurkundige Blaise God een reddingsboei auteur een korte geschiedenis Pascal (1623-1662) staat een gooien. Ook filosoof Thomas van de rusteloosheid. Ik kan beroemde analyse van de Hobbes (1588-1679) er maar een paar elementen jacht. Je moet de jager geen waarschuwt dat een eeuwige

sampol 2016/6|91

SAMPOL_juni2016.indd 91 21/06/2016 14:08:21 gemoedsrust een illusie is. sterfelijk wezen is, heeft geen stuwt ons vooruit en dat heeft Het leven is per definitie tijd meer te verliezen en te maken met verbeeldings- beweging, maar omdat de probeert van zijn leven iets te kracht, verlangen, streven, mogelijkheden voor een maken. Sinds de zwarte pest passie en dat is gewoon wat mens oneindig zijn, is in de 14de eeuw wordt dit nog we rusteloosheid noemen. En rusteloosheid onvermijdelijk. verhevigd, want de dood loert daar gaat het laatste deel van Vrijheid heeft mateloosheid altijd om de hoek. Je wilt het het boek over: de drukte is in zich. Sinds de moderne leven onder controle krijgen helemaal niet de bron van alle tijden is er voor de mens geen en meer doen in dezelfde tijd ellende. We willen zowel in vaste plaats meer en is de en zo de dood wat uitstellen. het werk als in de vrije tijd controle over het eigen leven Waar Prometheus het vuur onszelf ontplooien, maar daar weg. Het leven gaat steeds van de goden stal, steelt de is nu eenmaal geen boven- sneller, we kunnen altijd moderne mens tijd. Maar hij grens aan. Rusteloosheid en meer en hebben nooit kan dat gevecht niet winnen mateloosheid zijn positief, voldoende gedaan. en heeft voortdurend tijd het zijn de drijfveren voor een tekort. Onze wedloop met de interessant en creatief leven. In deel twee gaat Ignaas tijd is een geseculariseerde Mochten we ons echt uit de Devisch dieper in op de manier om met de dood om rusteloosheid willen bevrij- veranderingsprocessen die te gaan. den, dan zou dat lukken. tot de paradox in de moderne Maar eigenlijk willen we dat samenleving gevoerd hebben: Individualisering is het derde niet. Als er een probleem is, dromen van rust en onrust proces. Om dit uit te diepen dan heeft het te maken met creëren. Hij ziet drie proces- laat Devisch zich door een de mogelijkheden om onze sen: versnelling, secularisatie hele plejade denkers leiden en dagen op een zinvolle manier en individualisering. De inspireren. Belangrijk is dat in te richten. Niet de tijds- versnellingsprocessen die individualisering niet ervaren druk, maar de zinvolheid van onrust aanwakkeren hebben wordt als een bevrijding, de activiteiten doen er toe. te maken met een economie, maar als een inspanning, als Rusteloosheid heeft te maken die op jacht is naar steeds aanhoudende beweeglijkheid met doordrijven, gedreven- meer winst en voortdurend en rusteloosheid. We hebben heid, leiden van een mateloos op kosten en tijd wil besparen steeds meer mogelijkheden leven. Je hebt dat nodig om en daardoor juist voor om te kiezen, maar moeten iets van je leven te maken. tijdsnood zorgt. Concurren- daardoor juist steeds meer Maar in een zinvol leven tie zorgt voor een permanen- laten vallen. En daar is geen moet iedereen zichzelf te staat van onzekerheid en uitweg voor: je wilt alles uit je voortdurend uitvinden. beweeglijkheid. De keuzemo- leven halen en dat zowel in je Pascal zag in de jacht een gelijkheden nemen steeds werksituatie als in je vrije doel op zich en precies dat maar toe, maar dit zorgt voor tijd. soort doelen, die alleen fragmentatie in het dagelijks omwille van zichzelf worden leven en dus voor onrust. Maar dan vraagt Devisch: en nagestreefd, kunnen best dan? Waarom zou dat zingevend zijn. Het komt Wie beseft dat hij een negatief zijn? Iets in ons erop aan zich mateloos in te

sampol 2016/6|92

SAMPOL_juni2016.indd 92 21/06/2016 14:08:21 zetten voor dingen die in het Gepassioneerd bezig zijn, geseculariseerde samenle- leven de moeite waard zijn. daar gaat het kennelijk om. ving wordt men met de neus Mensen verlangen vooruit te op het tekort gedrukt. En nee komen in het leven. Zelfs wie Maar blijft dan toch niet de het probleem is niet tijds- erover klaagt dat het te druk vraag waarom we daar ziek druk, die mag al groot zijn is wil eigenlijk niet stilzitten. van worden? Francesco vooraleer men daar ziek van Dat is de kern van de Datini wilde een steeds wordt. Het probleem is dat rusteloosheid. grotere kookpot en dat lukte het gepassioneerd bezig zijn hem ook. Hij was gepassio- de eindigheid toch niet kan Laat mij dit nog eens heel neerd bezig met geld verdie- opheffen. We hollen aan een kort samenvatten, vooraleer nen, steeds meer geld. Dat stuk door, maar we bereiken me aan een appreciatie te was zijn doel: het verwerven, ons doel niet. We zijn niet wagen. Ignaas Devisch vraagt het oppotten, de jacht op zinvol bezig als we ons doel zich af hoe het mogelijk is dat geld. En hij werd er depressief niet bereiken, niet op ons mensen lijden onder de van. Er klopt iets niet in de werk en niet in onze vrije tijd. voortdurende tijdsnood en er redenering van Devisch, hoe Devisch legt er zich bij neer niets aan doen. Misschien is boeiend en leerrijk zijn boek dat we onze eindigheid die drukte niet het probleem, ook is. Pascal wist heel goed ontvluchten, hij zoekt er zelfs maar wel het feit dat mensen waar het probleem zat: de de zin van het bestaan in. Ik niet zinvol kunnen bezig zijn, jager ontvlucht zijn sterfelijk- denk persoonlijk dat het vindt hij. Mensen willen heid, is bang om te sterven. mogelijk is om in eindigheid vooruitgaan en dat mag best Wie zich overgeeft aan te leven, zonder zoals Pascal met enige vaart. Mateloos activiteiten zonder duidelijke in laatste instantie bij God bezig zijn is toe te juichen, als doelgerichtheid wil geen beschutting te zoeken. Ik het gaat om dingen die de keuzes maken. Natuurlijk denk zelfs dat het aanvaarden moeite waard zijn. En dan kiest hij, maar het besef dat van de eindigheid de enige noemt Devisch de jacht. Wie dan niet gekozen wordt voor mogelijkheid is om zinvol te jaagt heeft geen ander doel een oneindigheid aan leven en niet aan rusteloos- dan het jagen. De buit is van mogelijkheden vindt hij heid ten onder te gaan. geen tel, de jager wil die zeker lastig. Heeft Devisch het over Verstrooiing, het woord is niet op een andere manier het mateloos bezig zijn met van Pascal, is inderdaad een verwerven dan door de wat de moeite is of met het geseculariseerde manier om activiteit van de jacht. En je mateloos ontkennen dat het met de dood om te gaan. Het kent ze wel, de mateloze straks over is? blijft echter een gelovige jagers of vissers of wielertoe- manier. risten of welke fanatieke Pascal verwees in laatste Luc Vanneste vrijetijdsbelevers dan ook. instantie naar God. In een

sampol 2016/6|93

SAMPOL_juni2016.indd 93 21/06/2016 14:08:21 UITGELEZEN

Economie zkt Geluk Hoe worden we welvarender én gelukki- ger?

Peter Van Rompuy Lannoo, Tielt, 2016

Peter Van Rompuy, onder- ‘werkbaar’ houden van de Peter Van Rompuy zoekt voorzitter van het Vlaams samenleving. Het einddoel is met dit boek een alternatief Parlement en voormalig de ‘sociale, groene en mense- centrumvertoog voor het senator (CD&V), wijdt een lijke vrije markt’ (p. 127). zoutloze besparingsbeleid dat interessant pamflet aan het sinds de crisis veel mensen thema ‘geluk’, en de band met De inspiratie voor het boek de adem afsnijdt. Het succes de economie. Zonder expli- komt uit de koerswending in van Podemos en Syriza, of ciete referenties - het boek de economische theorie, weg beter nog de onmacht van probeert zo nieuw mogelijk van de neoklassieke richting Syriza om het tij te keren, zijn te voelen en te lezen - sluit dit die in de jaren 1980 en 1990 duidelijke tekenen dat een aan bij het personalisme van het debat domineerde. Wat bureaucratische uitleg voor de christendemocratische auteurs als Jacques Généreux het EU-besparingsbeleid on- en uiteraard ook de bredere (Samenleving en politiek, okto- voldoende legitimiteit biedt. christelijke traditie, die het ber 2011) of Thomas Piketty Men kan het antwoord in het nastreven van rijkdom als hebben herhaald - economie voorliggende boek op twee hoogste goed afkeurt, of heil is een sociale wetenschap, niet manieren interpreteren. Of- ziet in de matiging als maat geregeerd door eigen wetten, wel is dit een poging om de der dingen. Van Rompuy maar door machtsverhoudin- consensus in het overheids- probeert een nieuwe gemene gen - wordt ook steeds vaker beleid te verleggen, en zo iets ethische deler te vinden. Hij aangevuld met een psycholo- te doen aan de onderliggende doet dat via op het eerste gische component, bijvoor- machtsverhoudingen die lei- gezicht kleine praktische beeld om irrationele financiële den tot de opgesomde kwalen maatregelen, gericht op het bewegingen te verklaren. (burn-out, depressie, verlies

sampol 2016/6|94

SAMPOL_juni2016.indd 94 21/06/2016 14:08:21 aan mentaal perspectief). Of- kraan’ of het opbouwen van Fundamentele hervormingen wel is dit geen verweermiddel schulden om te remediëren bevat het boek niet, maar wel tegen evidente tekortkomin- aan samenlevingsproblemen. een waslijst aan praktische gen van het economische Het pleidooi van Paul De suggesties, niet altijd in een systeem, maar enkel tegen Grauwe (o.a. Sampol, april rechtstreeks verband met de moeilijk te weerleggen 2016) en andere economen het hoofdthema. Geïsoleerd kritiek erop ter linkerzijde. om broodnodige en in België verhelpen die niets aan de Nicolas Sarkozy kondigde al lang te sterk terugge- structurele problemen van zo bij zijn verkiezing in 2007 schroefde investeringen de samenleving. Het pleidooi twee initiatieven aan. Eerst buiten de balans te houden, voor meer ‘intéressement’ een commissie onder leiding vindt geen gehoor. Dit van de werknemers door hen van Jacques Attali - in dit staat nochtans haaks op de een supplement in aandelen boek veel geciteerd - en de duidelijk uitgedrukte wens uit te betalen is tegelijk geen toen nog onbekende Em- om meer duurzaamheid. De vernieuwing (het bestaat manuel Macron, met als de concrete test komt natuurlijk al in België), maar inherent groei te ‘bevrijden’. Ver- bij specifieke maatregelen: ook geen rem op prestatie- volgens een initiatief onder welke kant kiezen bij de ‘ver- druk. Van Rompuy koppelt leiding van Amartya Sen en soepeling’ van de 38-uren- bijvoorbeeld slechte arbeids- Joseph Stiglitz, om het bnp week, zoals voorgesteld door voorwaarden en druk op de als graadmeter te herdenken, partijgenoot Kris Peeters (en arbeidsmarkt aan oneerlijke in dit boek geciteerd (pp. ook mogelijk gemaakt in de concurrentie tussen multi- 79-80). Het eerste initiatief Loi-El Khomri)? Wat met nationals en kmo’s. Hij vindt wordt nu ten dele uitgevoerd de zondagsrust? Als arbeids- dat hier op Europees niveau door François Hollande met duurverkorting resulteert in maatregelen moeten worden de Loi-Macron (2015) en een loutere productiviteits- genomen (p. 96). Zal dit de Loi-El Khomri (2016). verhoging en dus meer stress, nobele voornemen weerstaan Het tweede is bij een aanzet moet er dan niet gekeken aan de lobbykracht van grote blijven steken: het politieke worden naar de onderlig- bedrijven? debat in Frankrijk gaat zowel gende machtsverhoudingen ter rechter- als ter linkerzijde in de economie? Dit boek is een poging vanuit over werkloosheidscijfers, de christendemocratie om overheidsschuld en belastin- Dit boek moet worden be- zonder taboes (bijvoorbeeld gen. Kan het ‘dashboard aan oordeeld aan de hand van het inzake onderwijs, waar testen indicatoren’ (p. 80) in het objectief dat vooropstaat: het onder de tien jaar worden jaarverslag van de Nationale balanceren van economische uitgebannen) het beleid te Bank, ingevoerd met steun omstandigheden en levens- heroriënteren op waarden die van de auteur als parlements kwaliteit, ten voordele van deels gemeenschappelijk zijn lid, een echt kader vormen ‘meer waarden’ (p. 115). Van met de sociaaldemocratie. In voor de regering-Michel? Rompuy looft de prestaties die zin is het ook voor (cen- van de sociale zekerheid en trum)links een interessante Van Rompuy gelooft niet in zet zich duidelijk af tegen een oefening, die getuigt van een het ‘openzetten van de geld- individualistisch perspectief. gelijkaardige openheid als

sampol 2016/6|95

SAMPOL_juni2016.indd 95 21/06/2016 14:08:21 Ctrl+Alt+Del van John Crom- gesprekspartners evenwel belangrijke uitgangspunten. bez. Wil links terug wegen op noodzakelijk om ideeën om Het publieke debat in Vlaan- het beleid, dan moet uiter- te zetten in beleid. Het erken- deren wordt zo hopelijk rijker aard eerst het debat geclaimd nen van gedeelde symptomen dan het de laatste vijftien jaar worden. In een volgende stap, en een gedeeltelijke identifi- geweest is. binnen de instellingen, zijn catie in waarden zijn daarbij Frederik Dhondt

sampol 2016/6|96

SAMPOL_juni2016.indd 96 21/06/2016 14:08:21