25 2006 24
23 22 's-Hertogenbosch 21 20 in de rij 19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2 O & S 1 september 2006 0 20406080 Voorwoord
In deze publicatie wordt 's-Hertogenbosch vergeleken met alle gemeenten in Nederland die meer dan 100.000 inwoners hebben.
Hoe staat de stad ervoor in vergelijking met andere steden? Met de publicatie ’s-Hertogenbosch in de rij wordt op tal van onderwerpen de positionering van de stad ten opzichte van andere steden in beeld gebracht. Steeds meer is er behoefte, zo blijkt uit vragen aan het bureau voor Onderzoek en Statistiek (O&S), aan een vergelijking met andere steden. Het beeld over de eigen positie van de stad krijgt daarmee context en kan daarmee worden verscherpt. Met deze ‘benchmark’ wordt op deze vragen ingespeeld.
In één oogopslag wordt de relatieve positie van ’s-Hertogenbosch belicht op onderwerpen als bevolking, wonen, werk en inkomen, onderwijs, economie, verkeer en vervoer, leefbaarheid en veiligheid, cultuur en vrije tijd, welzijn en gezondheid.
De basis voor deze publicatie is gelegen in het werk van de werkgroep Meetlat van de Vereniging voor Statistiek en Onderzoek (VSO). Hiervan is dan ook dankbaar gebruik gemaakt.
Hoewel voor ’s-Hertogenbosch vaak actuelere gegevens beschikbaar zijn, worden die in deze publicatie niet gebruikt om de vergelijking zo zuiver mogelijk te houden. De vergelijking staat in deze publicatie immers centraal.
September 2006 O&S Inhoudsopgave
1 Bevolking 1.1 Aantal inwoners 1.2 Aandeel 0-14 jarigen 1.3 Aandeel 65 plussers 1.4 Aandeel allochtonen 1.5 Huishoudens 1.6 Aandeel alleenstaanden 1.7 Aandeel eenoudergezinnen 1.8 Migratiesaldo
2 Wonen 2.1 Percentage koopwoningen 2.2 Verkoopprijs koopwoningen 2.3 Percentage sociale huurwoningen 2.4 Aandeel huurwoningen met huursubsidie 2.5 Waardering van de eigen woning 2.6 Verhuismobiliteit 2.7 Beste woongemeente 2006
3 Werk en inkomen 3.1 Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden 3.2 Huishoudens met een laag inkomen 3.3 Arbeidsparticipatie 3.4 Werkzoekenden 3.5 Bijstand 3.6 Arbeidsongeschikten
4 Onderwijs 4.1 Ingeschreven studenten 4.2 Percentage leerlingen onvertraagd naar diploma 4.3 Aandeel hoogopgeleiden
5 Economie 5.1 Economische toplocaties 5.2 Aantrekkelijkheidsindex 5.3 Sociaal-economische index 5.4 Aantal banen voor de potentiële beroepsbevolking 5.5 Groei banen 2000-2005 5.6 Banen in de industrie 5.7 Banen in zakelijke diensten 5.8 Banen in de ICT 5.9 Jonge bedrjiven 5.10 Aandeel startende bedrijven 5.11 Aandeel opgeheven bedrijven 5.12 Aangeboden kantoorruimte 5.13 Eersteklas huurprijs kantoorruimte 5.14 Winkeloppervlakte 5.15 Aangeboden winkeloppervlakte
6 Verkeer en vervoer 6.1 In- en uitstappende treinreizigers 6.2 Bereikbaarheid Openbaar Vervoer 6.3 Bereikbaarheid met de auto 6.4 Autodichtheid 6.5 Verkeersslachtoffers
7 Leefbaarheid en Veiligheid 7.1 Sociale kwaliteit van de woonomgeving 7.2 Fysieke kwaliteit van de woonomgeving 7.3 Woninginbraak 7.4 Politieaangiftes totaal
8 Cultuur en vrije tijd 8.1 Monumenten 8.2 Toeristische bezoeken 8.3 Bioscoopbezoek 8.4 Theatercapaciteit 8.5 Horecabedrijven 8.6 Cafés/Bars 8.7 Restaurants 8.8 Hotelcapaciteit 8.9 Toerisme
9 Welzijn en gezondheid 9.1 Beddencapaciteit ziekenhuis 9.2 Kinderopvang 9.3 Aantal wachtenden in de zorg
10 Overig 10.1 Opkomst lokale verkiezingen 10.2 Algemeen Dagblad - misdaadscores, 2005 10.3 Lokale lasten 10.4 Oordeel gemeentewebsite 1.1 Aantal inwoners Betreft het aantal inwoners op 01-01-2006
Amsterdam
Rotterdam
's-Gravenhage
Utrecht
Eindhoven
Tilburg
Groningen
Almere
Breda
Nijmegen
Apeldoorn
Enschede
Haarlem
Arnhem
Zaanstad
Amersfoort
Haarlemmermeer
's-Hertogenbosch (18) 134.717
Maastricht
Dordrecht
Leiden
Zoetermeer
Zwolle
Emmen
Ede
0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000
2002 2006 aantal inwoners Bron: CBS Aantal inwoners Nederland op 1-1-2006: 16.335.509
5 1.2 Aandeel 0-14 jarigen Het percentage van de bevolking van 0-14 jaar op 01-01-2006
Almere
Amersfoort
Haarlemmermeer
Ede
Zoetermeer
Zwolle
Zaanstad
Dordrecht
Apeldoorn
Emmen
's-Gravenhage
Breda
's-Hertogenbosch (13) 17,3%
Rotterdam
Tilburg
Enschede
Haarlem
Arnhem
Utrecht
Amsterdam
Eindhoven
Leiden Nederland: 18,3%
Nijmegen
Maatstricht
Groningen
0% 3% 6% 9% 12% 15% 18% 21% 24% 27%
2002 2006 percentage van de bevolking
Bron: CBS
6 1.3 Aandeel 65-plussers Het percentage van de bevolking dat 65 jaar of ouder is op 01-01-2006
Maastricht
Emmen
Apeldoorn
Eindhoven
Haarlem
Breda
Rotterdam
Dordrecht
Zaanstad
Ede
Enschede
's-Gravenhage
's-Hertogenbosch (13) 13,2
Nijmegen
Tilburg
Zwolle
Arnhem
Amersfoort
Leiden
Groningen
Amsterdam
Zoetermeer Nederland: 14,3%
Utrecht
Haarlemmermeer
Almere
0% 3% 6% 9% 12% 15% 18%
2002 2006 percentage van de bevolking
Bron: CBS
7 1.4 Aandeel allochtonen Het percentage van de bevolking dat (niet-westers) allochtoon is op 01-01-2005
Rotterdam
Amsterdam
's-Gravenhage
Almere
Utrecht
Arnhem
Dordrecht
Zaanstad
Zoetermeer
Eindhoven
Leiden
Enschede
Amersfoort
Tilburg
Haarlem
Nijmegen
Haarlemmermeer
Breda
's-Hertogenbosch (19) 9,9%
Groningen
Zwolle
Maastricht
Ede Nederland: 10,4% Apeldoorn
Emmen
0% 10% 20% 30% 40% percentage van de bevolking 2002 2005
Bron: CBS
8 1.5 Huishoudens Het aantal personen per huishouden op 01-01-2005
Ede
Almere
Haarlemmermeer
Zoetermeer
Emmen
Apeldoorn
Amersfoort
Zaanstad
Dordrecht
Zwolle
's-Hertogenbosch (10) 2,2
Breda
Tilburg
Enschede
Haarlem
Eindhoven
Arnhem
's-Gravenhage
Rotterdam
Maastricht
Leiden
Nijmegen Nederland: 2,3
Utrecht
Amsterdam
Groningen
0123
2003 2005 aantal personen
Bron: CBS
9 1.6 Aandeel alleenstaanden Van het aantal huishoudens het percentage alleenstaanden op 01-01-2005
Groningen
Amsterdam
Utrecht
Nijmegen
Leiden
's-Gravenhage
Rotterdam
Maastricht
Arnhem
Haarlem
Eindhoven
Enschede
Tilburg
Zwolle
Breda
's-Hertogenbosch (16) 37,4%
Dordrecht
Amersfoort
Zaanstad
Apeldoorn Nederland: 34,5% Ede
Zoetermeer
Emmen
Almere
Haarlemmermeer
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
2001 2005 percentage huishoudens
Bron: CBS
10 1.7 Aandeel eenoudergezinnen Van het aantal huishoudens het percentage eenoudergezinnen op 01-01-2005
Almere
Rotterdam
Amsterdam
Zoetermeer
's-Gravenhage
Dordrecht
Zaanstad
Arnhem
Haarlem
Nijmegen
Tilburg
Amersfoort
Maastricht
Haarlemmermeer
's-Hertogenbosch (15) 6,2%
Breda
Eindhoven
Emmen
Zwolle
Groningen Nederland: 6,3%
Enschede
Leiden
Apeldoorn
Utrecht
Ede
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 2001 2005 Percentage huishoudens
Bron: CBS
11 1.8 Migratiesaldo Het saldo van vestiging en vertrek per 1000 inwoners over 2004
Haarlemmermeer
Almere
Utrecht
Zoetermeer
Breda
Amersfoort
Nijmegen
Enschede
Groningen
Ede
Zwolle
Eindhoven
Emmen
Tilburg
Apeldoorn
Maastricht
's-Hertogenbosch (17) -1,64
Zaanstad
Haarlem
Arnhem
's-Gravenhage
Dordrecht
Leiden
Rotterdam
Amsterdam
-20 0 20 40 aantal per 1000 inwoners 2002 2004
Bron: CBS
12 2.1 Percentage koopwoningen Van alle woningen het percentage koopwoningen, 1-1-2005
Ede
Haarlemmermeer
Almere
Emmen
Apeldoorn
Amersfoort
Breda
Zwolle
Utrecht
Tilburg
Zoetermeer
's-Hertogenbosch (12) 49,6%
Dordrecht
Zaanstad
Haarlem
Enschede
Leiden
Eindhoven
Groningen
's-Gravenhage Nederland: 56,4% Maastricht
Nijmegen
Arnhem
Rotterdam
Amsterdam
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
2001 2005 percentage woningen
Bron: VROM/ABF In 's-Hertogenbosch is het percentage koopwoningen op 1-1-2006: 53,1% (Bron: gemeente 's-Hertogenbosch)
13 2.2 Verkoopprijs koopwoningen De gemiddelde verkoopprijs van bestaande koopwoningen (2005)
Haarlemmermeer
Ede
's-Hertogenbosch (3) € 247.000,-
Amersfoort
Apeldoorn
Amsterdam
Breda
Leiden
Haarlem
Utrecht
Nijmegen
Maastricht
Eindhoven
Zwolle
Zoetermeer
Tilburg
Zaanstad
Almere
's-Gravenhage
Arnhem
Dordrecht
Emmen Nederland: € 223.000,- Enschede
Rotterdam
Groningen
0 50 100 150 200 250 300
2002 2005 x1000 euro 's
Bron: VROM/kadaster
14 2.3 Percentage sociale-huurwoningen Van het aantal huurwoningen het percentage sociale-huurwoningen, 01-01-2005
Rotterdam
Amsterdam
Nijmegen
Eindhoven
Groningen
Zaanstad
Arnhem
Enschede
Maastricht
's-Hertogenbosch (10) 40,2%
Zoetermeer
Utrecht
Leiden
Tilburg
Amersfoort
Zwolle
's-Gravenhage
Haarlem
Breda
Apeldoorn
Dordrecht Nederland: 33,6%
Emmen
Almere
Ede
Haarlemmermeer
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
2002 2005 percentage sociale huurwoningen
Bron: VROM/DGW
15 2.4 Aandeel huurwoningen met huursubsidie Stand huursubsidie-ontvangers op 1-1-2005
Enschede
Groningen
Almere
Emmen
Nijmegen
Tilburg
Maastricht
Dordrecht
Utrecht
Arnhem
Breda
Rotterdam
Eindhoven
's-Gravenhage
Zwolle
Leiden
Ede
Zoetermeer
's-Hertogenbosch (19) 32,5%
Apeldoorn
Zaanstad
Amersfoort
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
2002 2005 percentage
Bron: VROM DGW/systeem woningvoorraad
16 2.5 Waardering van de eigen woning N.a.v. stellingen: De woning is geschikt, - is te klein, - is slecht onderhouden, - ademt goede sfeer 2003-2004
Enschede
Tilburg
Zwolle
Zoetermeer
Dordrecht
Eindhoven
Zaanstad
Breda
's-Hertogenbosch (9) 7,5
Almere
Groningen
's-Gravenhage
Arnhem
Nijmegen
Rotterdam
Leiden
Amsterdam
5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5
2001/2002 2003/2004 waarderingscijfer
Bron: Monitor Leefbaarheid en Veiligheid
17 2.6 Verhuismobiliteit Betreft het totaal aan binnenverhuizingen plus de halve som van vestiging en vertrek (binnenlandse migratie) in 2004 als percentage van het aantal inwoners
Groningen
Utrecht
Arnhem
's-Gravenhage
Nijmegen
Enschede
Rotterdam
Maastricht
Amsterdam
Zwolle
Leiden
Breda
Tilburg
Eindhoven
Almere
Dordrecht
's-Hertogenbosch (17) 11,3%
Amersfoort
Haarlem
Apeldoorn
Ede
Emmen
Zoetermeer
Zaanstad
Haarlemmermeer
0% 10% 20% 30%
2002 2004 percentage
Bron: CBS
18 2.7 Beste woongemeente 2006 Rangorde (1=best) berekend van alle 458 gemeente betreffende: aanbod voorzieningen, zorg, woningen, economie, vrije tijd, veiligheid en kenmerken inwoners 2006
Amsterdam - 12
Arnhem - 14
's-Gravenhage - 16
Groningen - 23
Haarlem - 31
Dordrecht - 33
Utrecht - 41
Rotterdam - 44
Breda - 46
Leiden - 50
Zwolle - 53
Eindhoven - 57
Maastricht - 60
Apeldoorn - 66
's-Hertogenbosch (15) - 69 69
Nijmegen - 80
Ede - 83
Zaanstad - 88
Amersfoort - 99
Emmen - 109
Zoetermeer - 136
Enschede - 162
Haarlemmermeer - 175
Almere - 182
Tilburg - 206
0 50 100 150 200 250
plaats in rangorde 2004 2006
Bron: Elsevier, juni 2006
19 20 3.1 Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden Het bruto-inkomen min premies sociale zekerheid en andere betaalde overdrachten (o.a. alimentatie) en de loon-, inkomsten-, en vermogensbelasting over 2003
Haarlemmermeer
Zoetermeer
Amersfoort
Ede
Almere
Apeldoorn
Breda
's-Hertogenbosch (8) € 29.100,-
Zaanstad
Zwolle
Leiden
Haarlem
Utrecht
Tilburg
Dordrecht
Eindhoven Nederland: € 29.000,- Maastricht
Emmen
's-Gravenhage
Nijmegen
Arnhem
Enschede
Amsterdam
Groningen
Rotterdam
0 10.000 20.000 30.000 40.000 euro 's 2002 2003
Bron: CBS/RIO2003
21 3.2 Huishoudens met een laag inkomen De lage inkomensgrens is vastgesteld op 9.249 euro (voor alleenstaande). Het inkomen van huishoudens is gecorrigeerd voor verschillen in huishoudsamenstelling.
Amsterdam
Rotterdam
's-Gravenhage
Arnhem
Groningen
Maastricht
Enschede
Nijmegen
Dordrecht
Utrecht
's-Hertogenbosch (11) 10%
Tilburg
Eindhoven
Leiden
Haarlem
Almere
Breda
Zwolle
Emmen
Amersfoort
Ede Nederland: 9%
Zoetermeer
Zaanstad
Apeldoorn
Haarlemmermeer
0% 4% 8% 12% 16% 20%
2002 2003 percentage
Bron: CBS/RIO 2003
22 3.3 Arbeidsparticipatie De werkzame beroepsbevolking in procenten van de bevolking van 15-65 jaar in 2003-2005
Haarlemmermeer
Haarlem
Amersfoort
Zoetermeer
Leiden
Breda
's-Hertogenbosch (7) 66,5%
Almere
's-Gravenhage
Zaanstad
Zwolle
Utrecht
Apeldoorn
Dordrecht
Ede
Amsterdam
Tilburg
Nijmegen
Eindhoven
Emmen
Arnhem
Enschede Nederland: 63,6% Rotterdam
Groningen
Maastricht
0% 20% 40% 60% 80% 100% 2001/2003 2003/2005 percentage
Bron: CBS/EBB (Enquête BeroepsBevolking)
23 3.4 Werkzoekenden betreft: aantal niet-werkende werkzoekenden per 1000 personen in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 1-1-2005
Rotterdam
Arnhem
Emmen
Amsterdam
Enschede
Nijmegen
Groningen
's-Gravenhage
Eindhoven
Maastricht
Dordrecht
Breda
Almere
's-Hertogenbosch (14) 69
Utrecht
Amersfoort
Zwolle
Tilburg
Zoetermeer
Apeldoorn Nederland: 63 Leiden
Haarlem
Zaanstad
Ede
Haarlemmermeer
0 20 40 60 80 100 120 140 2003 2005 aantal niet werkende werkzoekenden
Bron: CBS/ Centra voor werk en Inkomen
24 3.5 Bijstand Percentage in de bijstand op de bevolking van 15-65 jaar op 01-01-2005
Rotterdam
Amsterdam
's-Gravenhage
Arnhem
Groningen
Nijmegen
Dordrecht
Enschede
Utrecht
Maastricht
Tilburg
Eindhoven
Breda
Emmen
Almere
's-Hertogenbosch (16) 3,7%
Leiden
Zwolle
Haarlem
Zoetermeer
Amersfoort
Zaanstad
Apeldoorn
Ede
Haarlemmermeer
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12%
2003 2005 percentage
Bron: CBS
25 3.6 Arbeidsongeschikten Het percentage arbeidsongeschikten op de bevolking van 15-65 jaar op 01-01-2005 Het betreft de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen WAZ, WAO en Wajong
Emmen
Zaanstad
Maastricht
Enschede
Haarlem
Apeldoorn
's-Hertogenbosch (7) 9,3%
Arnhem
Amsterdam
Amersfoort
Zwolle
Tilburg
Eindhoven
Almere
's-Gravenhage
Utrecht
Haarlemmermeer
Nijmegen
Dordrecht
Ede
Rotterdam
Zoetermeer Nederland: 8,5% Breda
Groningen
Leiden
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12%
2003 2005 percentage
Bron: UWV
26 4.1 Ingeschreven studenten Het aantal studenten (HBO, WO) dat in de betreffende gemeente als student staat geregistreerd voor het studiejaar 2005-2006 als percentage van de bevolking (inclusief deeltijdstudenten)
Groningen
Utrecht
Nijmegen
Leiden
Zwolle
Enschede
Maastricht
Eindhoven
Tilburg
Breda
Amsterdam
Rotterdam
Arnhem
's-Hertogenbosch (14) 7,0%
's-Gravenhage
Haarlem
Ede
Amersfoort
Emmen
Almere
Dordrecht
Apeldoorn
Zaanstad
Zoetermeer
Haarlemmermeer
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
2003-2004 2005-2006 percentage
Bron: HBO-raad, VSU: bewerking GIC, Groningen
27 4.2 Percentage leerlingen (Havo/VWO) onvertraagd naar diploma Percentage geslaagden voor het eindexamen met een correctie voor het aantal zittenblijvers vanaf de derde klas
Zoetermeer
Nijmegen
's-Hertogenbosch (3) 66,8%
Tilburg
Zwolle
Enschede
Amersfoort
Zaanstad
Eindhoven
Leiden
Almere
Apeldoorn
Haarlemmermeer
Breda
Dordrecht
Maastricht
Ede
's-Gravenhage
Arnhem
Utrecht
Haarlem
Emmen
Groningen
Amsterdam
Rotterdam
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
2004 2005 percentage
Bron: Elsevier, januari 2005 'de beste scholen' Kerngegeven van de inspectie
28 4.3 Aandeel hoogopgeleiden Percentage van de beroepsbevolking met een afgeronde HBO of universitaire opleiding 2001-2003
Utrecht
Amsterdam
Leiden
Nijmegen
Groningen
Amersfoort
Eindhoven
Haarlem
's-Hertogenbosch (9) 36,8%
Breda
Arnhem
's-Gravenhage
Maastricht
Zoetermeer
Tilburg
Zwolle
Rotterdam
Nederland
Dordrecht
Ede
Almere
Haarlemmermeer
Enschede Nederland: 28,1% Apeldoorn
Zaanstad
Emmen
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
2000-2002 2001-2003 percentage
Bron: CBS/EBB (Enquête BeroepsBevolking)
29 30 5.1 Economische toplocaties Rapportcijfer voor economische groeiprestaties, economische specialisaties en vestigingsklimaat, 2003
Haarlemmermeer
's-Hertogenbosch (2) 7,8
Zwolle
Breda
Amersfoort
Utrecht
Almere
Groningen
Rotterdam
Amsterdam
Tilburg
Eindhoven
's-Gravenhage
Arnhem
Apeldoorn
Maastricht
Nijmegen
Zoetermeer
Dordrecht
Leiden
Enschede
Zaanstad
Haarlem
Ede
Emmen
0246810
2002 2003 rapportcijfer
Bron: Bureau Louter
31 5.2 Aantrekkelijkheidsindex Rangorde (1=hoogste, 50 = laagste) van de 50 grootste steden Betreft: Bereikbaarheid, cultureel aanbod, aantal misdrijven, %koopwonigen, nabijheid natuurgebieden culinair aanbod, universiteiten, %vooroorlogse woningen
Amsterdam
Utrecht
's-Gravenhage
Haarlem
's-Hertogenbosch 6
Haarlemmermeer
Amersfoort
Leiden
Nijmegen
Zwolle
Zaanstad
Zoetermeer
Tilburg
Rotterdam
Ede
Eindhoven
Arnhem
Breda
Groningen
Apeldoorn
Dordrecht
Maastricht
Almere
Enschede
Emmen
0 1020304050
2005 2006 rangorde
Bron: Atlas voor gemeenten 2006
32 5.3 Sociaal-economische index Rangorde (1=hoogste, 50 = laagste) van de 50 grootste steden Betreft: Bijstand, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, armoede, % laagopgeleiden, participatie vrouwen, banen, % groeisectoren
Haarlemmermeer
Amersfoort
Zoetermeer
Zwolle
Breda
Utrecht
Leiden
's-Hertogenbosch 12
Haarlem
Apeldoorn
Ede
Eindhoven
Amsterdam
Zaanstad
Tilburg
's-Gravenhage
Almere
Nijmegen
Groningen
Arnhem
Dordrecht
Rotterdam
Maastricht
Enschede
Emmen
0 1020304050
2005 2006 rangorde
Bron: Atlas voor gemeenten 2006
33 5.4 Aantal banen voor de potentiële beroepsbevolking Het aantal banen (medio 2005) voor meer dan 12 uur, op de bevolking van 15-65 jaar
Haarlemmermeer
Utrecht
's-Hertogenbosch (3) 69%
Zwolle
Eindhoven
Groningen
Arnhem
Amsterdam
Maastricht
Nijmegen
Apeldoorn
Amersfoort
Breda
Rotterdam
's-Gravenhage
Tilburg
Enschede
Ede
Leiden Nederland: 45,6% Haarlem
Dordrecht
Emmen
Zaanstad
Zoetermeer
Almere
0% 20% 40% 60% 80% 100% percentage 2002 2005
Bron: ETIN/LISA
34 5.5 Groei banen 2000-2005 Toe- en afname van het aantal banen in 2000-2005, gerelateerd aan de bevolking van 15-65 jaar
Almere
Amersfoort
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Zwolle
Leiden
's-Gravenhage
Apeldoorn
Tilburg
Nijmegen
Groningen
Eindhoven
Ede
Enschede
Rotterdam
Arnhem
Emmen
Maastricht
's-Hertogenbosch (20) -0,9%
Utrecht
Breda
Zaanstad
Dordrecht
Zoetermeer
-20% 0% 20% 40% 60% 1996-2002 2000-2005 percentage
Bron: ETIN/LISA
35 5.6 Banen in de industrie Aandeel banen in de industrie op het totaal aantal banen, 2005
Emmen
Tilburg
Zaanstad
Eindhoven
Enschede
Dordrecht
Nijmegen
Apeldoorn
Maastricht
Haarlem
Zoetermeer
Ede
Almere
Leiden
Breda
Zwolle
's-Hertogenbosch (17) 8,4%
Rotterdam
Amersfoort
Groningen Nederland: 12,3%
Arnhem
Haarlemmermeer
Amsterdam
Utrecht
's-Gravenhage
0% 5% 10% 15% 20% 25%
2004 2005 percentage
Bron: ETIN/LISA
36 5.7 Banen in zakelijke diensten Aandeel banen in zakelijke diensten op het totaal aantal banen, 2005
Almere
Amsterdam
Amersfoort
Utrecht
Eindhoven
Arnhem
Zoetermeer
Groningen
's-Hertogenbosch (9) 18%
Rotterdam
Haarlem
Maastricht
Zaanstad
Breda
's-Gravenhage
Haarlemmermeer
Zwolle
Enschede
Apeldoorn
Ede
Nijmegen Nederland: 14,3%
Dordrecht
Leiden
Tilburg
Emmen
0% 5% 10% 15% 20% 25% 2004 2005 percentage
Bron: ETIN/LISA
37 5.8 Banen in de ICT Aandeel banen in de ICT op het totaal aantal banen, 2005
's-Gravenhage
Maastricht
's-Hertogenbosch (3) 4%
Amersfoort
Groningen
Eindhoven
Zoetermeer
Amsterdam
Utrecht
Zwolle
Haarlemmermeer
Haarlem
Apeldoorn
Almere
Nijmegen
Rotterdam
Arnhem
Breda
Ede
Zaanstad Nederland: 1,2%
Enschede
Tilburg
Emmen
Dordrecht
Leiden
0% 2% 4% 6% 8% 10% 2004 2005 percentage
Bron:ETIN/LISA
38 5.9 Jonge bedrijven Aandeel bedrijven die jonger zijn dan 5 jaar, 01-01-2005
Almere
Amersfoort
Utrecht
Groningen
Zoetermeer
Amsterdam
Arnhem
's-Gravenhage
Emmen
Eindhoven
Enschede
Haarlem
Leiden
Rotterdam
Nijmegen
's-Hertogenbosch (16) 36,5%
Zwolle
Dordrecht
Tilburg
Breda
Haarlemmermeer
Apeldoorn Nederland: 34,3% Zaanstad
Ede
Maastricht
0% 20% 40% 60%
2000 2005 percentage
Bron: VVK/KvK
39 5.10 Aandeel startende bedrijven Het aandeel startende bedrijven in 2005
Almere
Utrecht
Groningen
Dordrecht
Emmen
Apeldoorn
Arnhem
Enschede
Zoetermeer
Amersfoort
Eindhoven
's-Gravenhage
Tilburg
Leiden
Haarlem
Nijmegen
Zwolle
Breda
's-Hertogenbosch (19) 6,2%
Rotterdam
Maastricht
Zaanstad Nederland: 5,8% Ede
Amsterdam
Haarlemmermeer
0% 2% 4% 6% 8% 10% 2004 2005
Bron: VVK/KvK
40 5.11 Aandeel opgeheven bedrijven Het percentage opgeheven bedrijven in het jaar 2005
Almere
Rotterdam
Dordrecht
Enschede
Arnhem
Nijmegen
Zaanstad
's-Gravenhage
Amsterdam
Haarlem
Groningen
Emmen
Utrecht
Eindhoven
Amersfoort
Tilburg
Maastricht
Zwolle
Zoetermeer
Breda
Leiden
Apeldoorn Nederland: 5,2% Haarlemmermeer
's-Hertogenbosch (26) 4,9%
Ede
0% 2% 4% 6% 8% 10% 2004 2005
Bron: VVK/KvK
41 5.12 Aangeboden kantoorruimte Aanbod vrijkomende of op te leveren kantoorruimte in m2 per 100 inwoners In maart 2005
Haarlemmermeer
Amsterdam
Utrecht
Arnhem
Eindhoven
's-Hertogenbosch (6) 92 m2
Amersfoort
Zoetermeer
's-Gravenhage
Groningen
Breda
Rotterdam
Almere
Maastricht
Enschede
Apeldoorn
Ede
Haarlem
Nijmegen
Zwolle
Leiden
Tilburg
Zaanstad
Emmen
Dordrecht
0 50 100 150 200 250
12/2003 03/2005 m 2 vloeroppervlakte
Bron: VGM
42 5.13 Eersteklas huurprijs kantoorruimte Huurprijzen van toplokaties in euro per m 2 per jaar van de op 1-1-2005 aangeboden kantoren, exclusief BTW en servicekosten
Amsterdam
Haarlemmermeer
's-Gravenhage
Utrecht
Haarlem
Rotterdam
Amersfoort
Zwolle
Eindhoven
's-Hertogenbosch (10) € 160,-
Arnhem
Almere
Leiden
Maastricht
Zoetermeer
Zaanstad
Apeldoorn
Breda
Groningen
Tilburg
Enschede
Nijmegen
Dordrecht
Ede
Emmen
0 100 200 300 400 2004 2005 euro'seuro's
Bron: DTZ Zadelhoff
43 5.14 Winkeloppervlakte Het m 2 verkoopvloeroppervlakte per 1000 inwoners
Emmen
Groningen
Breda
Enschede
's-Hertogenbosch (5) 1.856 m2
Arnhem
Eindhoven
Zaanstad
Zwolle
Maastricht
Amersfoort
Utrecht
Apeldoorn
Haarlem
Haarlemmermeer
Nijmegen
Tilburg
Rotterdam
Dordrecht
Ede
's-Gravenhage
Amsterdam
Zoetermeer
Leiden
Almere
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 2005 2006 m 2 vloeroppervlakte
Bron: Locatus Retail Handboek 2006
44 5.15 Aangeboden winkeloppervlakte Aangeboden winkeloppervlakte in m 2 per 100 inwoners In maart 2005
Groningen
Amersfoort
Ede
Enschede
Eindhoven
Zaanstad
Emmen
Leiden
Apeldoorn
Amsterdam
Utrecht
Nijmegen
's-Gravenhage
Rotterdam
's-Hertogenbosch (15) 5,4 m2
Zwolle
Breda
Arnhem
Dordrecht
Tilburg
Haarlemmermeer
Almere
Maastricht
Haarlem
Zoetermeer
0 5 10 15 20 25 12/2003 03/2005 m 2 vloeroppervlakte
Bron: VGM
45 46 6.1 In- en uitstappende treinreizigers Aantal treinreizigers per 100 inwoners in 2005
Utrecht
Leiden
Haarlemmermeer
Amsterdam
's-Hertogenbosch (5) 32
Arnhem
Amersfoort
Zwolle
's-Gravenhage
Nijmegen
Haarlem
Eindhoven
Rotterdam
Almere
Zaanstad
Zoetermeer
Dordrecht
Groningen
Maastricht
Tilburg
Ede
Breda
Enschede
Apeldoorn
Emmen
0 102030405060
2003 2005 Aantal reizigers
Bron: NS Commercie/ Marketingonderzoek en -advies
47 6.2 Bereikbaarheid Openbaar Vervoer Bereikbaarheid van een stad gemeten over het spoor
Utrecht
's-Gravenhage
Rotterdam
Amsterdam
Leiden
Dordrecht
Amersfoort
Haarlem
Zoetermeer
Haarlemmermeer
Zaanstad
's-Hertogenbosch (12) 36
Arnhem
Tilburg
Almere
Eindhoven
Breda
Nijmegen
Ede
Zwolle
Apeldoorn
Groningen
Enschede
Maastricht
Emmen
0 10203040506070
score
Bron: Stichting Atlas voor gemeenten 2004
48 6.3 Bereikbaarheid met de auto Bereikbaarheid van een stad gemeten over de weg
's-Gravenhage
Rotterdam
Zoetermeer
Haarlemmermeer
Utrecht
Amsterdam
Leiden
Dordrecht
Amersfoort
Zaanstad
Haarlem
's-Hertogenbosch (12) 64,1
Breda
Ede
Almere
Arnhem
Tilburg
Nijmegen
Eindhoven
Apeldoorn
Zwolle Gemiddeld: 57,8 Groningen
Maastricht
Enschede
Emmen
0 102030405060708090100
score
Bron: Stichting Atlas voor gemeenten 2004
49 6.4 Autodichtheid Aantal personenauto's per huishouden, 1-1-2003
Haarlemmermeer
Almere
Ede
Emmen
Apeldoorn
Breda
's-Hertogenbosch (7) 0,99
Zoetermeer
Nijmegen
Amersfoort
Tilburg
Zaanstad
Dordrecht
Eindhoven
Zwolle
Enschede
Haarlem Nederland: 1,02 Utrecht
Arnhem
Maastricht
's-Gravenhage
Leiden
Rotterdam
Groningen
Amsterdam
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4
aantal auto's Bron: CBS/RDW/OVG
50 6.5 Verkeersslachtoffers Het aantal zware verkeersslachtoffers per 1000 inwoners over het jaar 2004 (Doden en ziekenhuisslachtoffers)
Amsterdam
Almere
Zoetermeer
Maastricht
's-Gravenhage
Rotterdam Nederland: 0,6 Nijmegen
Dordrecht
Haarlem
Zaanstad
's-Hertogenbosch (11) 0,6
Arnhem
Utrecht
Emmen
Amersfoort
Breda
Groningen
Ede
Zwolle
Leiden
Enschede
Apeldoorn
Tilburg
Eindhoven
Haarlemmermeer
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0
2003 2004 aantal zware verkeersslachtoffers
Bron: Adviesdienst Verkeer en Vervoer
51 52 7.1 Sociale kwaliteit van de woonomgeving Rapportcijfer n.a.v. uitspraken zoals: mensen kennen elkaar nauwelijks; men gaat op een prettige manier met elkaar om; gezellige buurt met veel saamhorigheid; voel mij er thuis (2003-2004) 1=slecht 10=goed
Groningen
Arnhem
Enschede
Breda
Tilburg
Emmen
Zwolle
Dordrecht
's-Hertogenbosch 6,1
Nijmegen
Leiden
Zaanstad
Eindhoven
's-Gravenhage
Amsterdam
Almere
Rotterdam
Amersfoort
5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5
2001/2002 2003/2004 rapportcijfer
Bron: Leefbaarheid en Veiligheid
53 7.2 Fysieke kwaliteit van de woonomgeving Een rapportcijfer voor verloedering wat betreft: graffiti, vernielingen, rommel op straat, hondenpoep (2003-2004) 1=laag 10=hoge verloedering
Breda
Enschede
Groningen
Maastricht
Emmen
Leiden
Nijmegen
Tilburg
's-Hertogenbosch 5
Haarlem
Amersfoort
Eindhoven
Zwolle
Dordrecht
Rotterdam
Amsterdam
's-Gravenhage
Arnhem
Zaanstad
01234567 rapportcijfer 2001/2002 2003/2004
Bron: Monitor Leefbaarheid en Veiligheid
54 7.3 Woninginbraak Aantal aangiftes van (poging tot) woninginbraak in 2003 per 100 woningen
Emmen
Zaanstad
Zoetermeer Nederland: 1,5 Haarlemmermeer
Apeldoorn
Zwolle
Haarlem
Enschede
Ede
Maastricht
's-Gravenhage
Leiden
Amersfoort
Amsterdam
Almere
's-Hertogenbosch (16) 2,2
Tilburg
Nijmegen
Dordrecht
Arnhem
Breda
Groningen
Eindhoven
Utrecht
Rotterdam
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5
2002 2003 aantal inbraken per 100 woningen
Bron: CBS Politiestatistiek
55 7.4 Politieaangiftes totaal Aantal aangiftes per 100 inwoners in 2003
Emmen
Zaanstad
Ede Nederland 8,6
Haarlemmermeer
Zoetermeer
Enschede
Apeldoorn
Haarlem
Zwolle
Almere
Leiden
Amersfoort
Dordrecht
Tilburg
Groningen
Breda
's-Gravenhage
Arnhem
Maastricht
Nijmegen
Eindhoven
's-Hertogenbosch (22) 15,1
Amsterdam
Rotterdam
Utrecht
0 5 10 15 20 25
aantal aangiftes 2002 2003
Bron: CBS, politiestatistiek
56 8.1 Monumenten Het aantal rijksmonumenten per 1000 inwoners, 01-01-2005
Maastricht
Leiden
Amsterdam
Haarlem
Dordrecht
Utrecht
Zwolle
's-Hertogenbosch (8) 4,0
Groningen
Breda
Amersfoort
Den Haag
Eindhoven
Zaanstad
Arnhem
Nijmegen
Tilburg
Apeldoorn
Emmen
Enschede
Rotterdam
Ede
Zoetermeer
Haarlemmermeer
Almere
0246810121416
2004 2005 aantal rijksmonumenten
Bron: Monumentenjaarboek van de stichting Nationaal Contact Monumenten (NCM)
57 8.2 Toeristische bezoeken Het aantal toeristische bezoeken in 2005
Amsterdam
Rotterdam
's-Gravenhage
Utrecht
's-Hertogenbosch 5.696.000
Groningen
Breda
Arnhem
Maastricht
Haarlem
Tilburg
Amersfoort
Delft
Dordrecht
Leiden
Almere
0 4.000.000 8.000.000 12.000.000 16.000.000
2004 2005 aantal bezoeken
Bron: Continu Vakantie Onderzoek niet alle 100.000+ gemeenten zijn in dit onderzoek betrokken
58 8.3 Bioscoopbezoek Het bioscoopbezoek per inwoner in 2004
Enschede
Eindhoven
Groningen
Amsterdam
Arnhem
Rotterdam
Utrecht
's-Gravenhage
Amersfoort
Ede
Nijmegen
Maastricht
's-Hertogenbosch (13) 2,8
Zwolle
Leiden
Zoetermeer
Haarlem
Breda
Tilburg
Almere Nederland 1,4 Emmen
Apeldoorn
0123456
2002 2004 bioscoopbezoek
Bron: NVB
59 8.4 Theatercapaciteit Het aantal vaste stoelen per 1000 inwoners, 01-01-2005
Enschede
Amsterdam
Utrecht
Haarlem
's-Gravenhage
Breda
Nijmegen
Groningen
Apeldoorn
Amersfoort
's-Hertogenbosch (11) 11,7
Eindhoven
Maastricht
Arnhem
Emmen
Dordrecht
Zwolle
Zoetermeer
Zaanstad
Rotterdam
Ede
Leiden
Tilburg
Almere
0 5 10 15 20 25 30
aantal stoelen Bron: Theaterinstituut Nederland
60 8.5 Horecabedrijven Het aantal m 2 vloeroppervlak per 100 inwoners, 01-01-2005
Utrecht
's-Hertogenbosch (2) 70,0
Amsterdam
Maastricht
Zwolle
Arnhem
Apeldoorn
Groningen
's-Gravenhage
Eindhoven
Haarlemmermeer
Enschede
Rotterdam
Breda
Nijmegen
Ede
Emmen
Leiden
Haarlem Nederland: 40,6 Amersfoort
Tilburg
Zaanstad
Zoetermeer
Dordrecht
Almere
0 102030405060708090
2004 2005 m 2 vloeroppervlak
Bron: Bedrijfschap Horeca
61 8.6 Cafés/bars Het aantal cafés per 10.000 inwoners op 01-01-2005
Maastricht
Amsterdam
Groningen
Rotterdam
Nijmegen
Arnhem
Breda
Eindhoven
's-Hertogenbosch (9) 8,7
Haarlem
's-Gravenhage
Enschede
Leiden
Tilburg
Zwolle
Utrecht
Amersfoort
Zaanstad
Dordrecht Nederland: 6,5 Apeldoorn
Emmen
Ede
Almere
Haarlemmermeer
Zoetermeer
0 4 8 12 16 20
2004 2005 aantal cafés
Bron: Bedrijfschap Horeca
62 8.7 Restaurants Het aantal restaurants per 10.000 inwoners, 01-01-2005
Amsterdam
's-Gravenhage
Maastricht
's-Hertogenbosch (4) 9,4
Leiden
Haarlem
Groningen
Utrecht
Arnhem
Breda
Rotterdam
Eindhoven
Nijmegen
Amersfoort
Zwolle
Apeldoorn
Emmen
Enschede
Dordrecht
Tilburg
Ede
Zaanstad
Haarlemmermeer
Zoetermeer
Almere
0246810121416 2004 2005 aantal restaurants
Bron: Bedrijfschap Horeca
63 8.8 Hotelcapaciteit Het aantal bedden per 1000 inwoners, 01-01-2005
Haarlemmermeer
Amsterdam
Maastricht
's-Gravenhage
Ede
Eindhoven
Apeldoorn
Arnhem
Rotterdam
Groningen
Utrecht
Haarlem
Leiden
Breda
Enschede
Emmen
's-Hertogenbosch (17) 6,5
Nijmegen Nederland: 12,1 Zoetermeer
Zwolle
Zaanstad
Amersfoort
Dordrecht
Tilburg
Almere
0 10203040506070
2004 2005 aantal bedden
Bron: Bedrijfschap Horeca
64 8.9 Toerisme Aandeel banen in de toeristische sector, 2005
Haarlemmermeer
Amsterdam
Maastricht
Emmen
Haarlem
Nijmegen
Enschede
Arnhem
Eindhoven
Groningen
Apeldoorn
Tilburg
Breda
's-Gravenhage
Ede
Leiden
Rotterdam
Almere
Amersfoort
Zaanstad
Utrecht Nederland:6,4% Zwolle
's-Hertogenbosch (23) 4,1%
Dordrecht
Zoetermeer
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
2004 2005 percentage
Bron: LISA
65 66 9.1 Beddencapaciteit ziekenhuizen Het aantal ziekenhuisbedden per 1000 inwoners, 2005
Groningen
Nijmegen
Leiden
Zwolle
's-Hertogenbosch (5) 8,4
Breda
Eindhoven
Utrecht
Amersfoort
Tilburg
Maastricht
Haarlem
Rotterdam
Ede
Arnhem
Amsterdam
Dordrecht
Apeldoorn
's-Gravenhage
Emmen
Zoetermeer
Almere
0 5 10 15 2004 2005 ziekenhuisbedden
Bron: RIVM
67 9.2 Kinderopvang Het aantal kindplaatsen in dagopvang per 100 inwoners van 0-3 jaar (2003)
Leiden
Nijmegen
Groningen
Amsterdam
Haarlemmermeer
Haarlem
Almere
Zaanstad
Amersfoort
's-Gravenhage
Zoetermeer
Utrecht
Rotterdam
's-Hertogenbosch (14) 18,5%
Arnhem
Eindhoven
Zwolle
Enschede
Maastricht
Breda
Apeldoorn
Tilburg Nederland 13,9%
Dordrecht
Ede
0 5 10 15 20 25
aantal kindplaatsen Bron: Netwerkbureau Uitbreiding Kinderopvang
68 9.3 Aantal wachtenden in de zorg Het aantal wachtenden in de zorg per 1000 inwoners, betreft; thuiszorg, verzorgingstehuis en verpleegtehuis (stand op 1-10-2003)
Zwolle
Zoetermeer
Leiden
Groningen
's-Gravenhage
Zaanstad
Maastricht
Apeldoorn
Amsterdam
Emmen
Almere
Enschede
Arnhem
Nijmegen
Haarlemmermeer
Ede
Amersfoort
Eindhoven
Haarlem
Utrecht
Dordrecht
Rotterdam
's-Hertogenbosch (23) 5
Tilburg
Breda
02468
aantal
Bron: RIVM
69 70 10.1 Opkomst lokale verkiezingen Opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2006
Ede
Zwolle
Amersfoort
Nijmegen
Rotterdam
Leiden
Emmen
Groningen
Apeldoorn
Zoetermeer
Dordrecht
Haarlem
Utrecht
Maastricht
Zaanstad
Enschede
Amsterdam
's-Hertogenbosch (18) 51,5%
Haarlemmermeer
Breda
Tilburg
Arnhem
Almere
Eindhoven
's-Gravenhage
40% 50% 60% 70% 80%
percentage
Bron: www.verkiezingsuitslagen.nl
71 10.2 AD - misdaadscores, 2005 Rangorde n.a.v. 12 delicten die hier worden vergeleken, hoe lager de score, hoe onveiliger. 1 = onveiligst
Rotterdam
Eindhoven
Tilburg
's-Hertogenbosch (4) 5
Amsterdam
Arnhem
Utrecht
Breda
Nijmegen
Maastricht
Amersfoort
's-Gravenhage
Groningen
Dordrecht
Haarlem
Leiden
Enschede
Almere
Zwolle
Apeldoorn
Zoetermeer
Haarlemmermeer
Zaanstad
Ede
Emmen
0 50 100 150 200 250
2004 2005 rangorde van alle gemeenten
Bron: Algemeen Dagblad
72 10.3 Lokale lasten Het gemiddelde bedrag dat een meerpersoonshuishouden betaalt aan ozb, rioolrecht en reinigingsheffing, 2006
RotterdamLeiden - Kantoor 'Delftse Poort'
AmsterdamArnhem - Rembrandttoren
Tilburg Utrecht - Domtoren
's-HertogenboschRotterdam (4) - Provinciehuis 110
Haarlemmermeer's-Gravenhage - Kantoor 'Castalia' Haarlemmermeer - Verkeerstoren Schiphol 's-Gravenhage Amersfoort - Onze-Lieve-Vrouwetoren Dordrecht Arnhem - Eusebiuskerk Haarlem Breda - Grote of OLV-Kerk Zwolle Nijmegen - Erasmusgebouw, KUN 's-Hertogenbosch (10) € 555,- Groningen - Martinitoren Zoetermeer Eindhoven - Woontoren 'de Regent' Apeldoorn Tilburg - Kantoor Interpolis Maastricht Zwolle - Peperbus of OLV-toren Eindhoven Haarlem - Grote of St. Bavo-toren Breda Dordrecht - Woontoren 'Sequoia' Almere Maastricht - Sint Janskerk Nijmegen Apeldoorn - Grote Kerk
Utrecht Leiden - Naturalis
ZaanstadEmmen - Kantoor 'Saentower'
ZoetermeerGroningen - Woontoren 'Noordwaard'
ZaanstadAlmere - Woontoren
EmmenAmersfoort - Woontoren Emmerhout
EdeEnschede - Deltaflat
Enschede Ede-Oude Kerk
0 1000 200 20 40 300 60 400 80 100 500 120 600 140 160 700
meters 2005 2006 euro's
Bron: Coelo Amsterdam; € 483,- / € 587,-
73 10.4 Oordeel gemeentewebsite Gewogen scores betreffende: gebruiksvriendelijkheid, algemeen, (bestuurlijke) informatie, dienstverlening, participatie (stand juli 2006) (100 = maximum en beste score)
Dordrecht
Enschede
's-Gravenhage
Amsterdam
Rotterdam
Arnhem
's-Hertogenbosch (7) 80,7
Leiden
Groningen
Eindhoven
Almere
Nijmegen
Zoetermeer
Maastricht
Zwolle
Apeldoorn
Haarlemmermeer
Tilburg
Amersfoort
Breda
Zaanstad
Emmen
Ede
Utrecht
Haarlem
0 102030405060708090100
aug-2005 jul-2006 score Bron: www.advies.overheid.nl,2006
74