EDRYCH MLÂN Pan O’N I’N Grwt Bach Yn Tyfu Lan Yn Login, Hen Dŷ Gwyn Ar Daf, Un ‘Trît’ Y Flwyddyn Oedd Trip Ysgol Sul Capel Calfaria I Ddinbych-Y-Pysgod

PAPUR BRO RHUTHUN A’R CYLCH

Cyf 44 Rhif 3 Mawrth 2021 £1 EDRYCH MLÂN Pan o’n i’n grwt bach yn tyfu lan yn Login, Hen Dŷ Gwyn ar Daf, un ‘trît’ y flwyddyn oedd trip Ysgol Sul Capel Calfaria i Ddinbych-y-pysgod. Odden ni’r plant yn edrych mlân yn eiddgar am wythnose, yn wir, am fisoedd at yr ‘owtin’ hwnnw gan nad oedd llawer o’r rheiny i’w cael!!! Minne’n helpu ffermwr drws nesa’ i dorri ‘ragwts’ er mwyn cael mwy o bres poced at y trip! Fel arfer, roedd tua 7 o fysys Jones Login yn cario’r holl aelodau, a’r plant wedi cyffroi’n lân. Mwynhau mas draw yn whare ar y trâth trwy’r dydd, ac, yn goron ar y cyfan, ca’l côn o tsips, halen a fineg cyn mynd gatre. Atgofion hyfryd o’r paratoi ac edrych mlân at yr antur! Flynyddoedd yn ddiweddarach, roedd mynd fel teulu ar ein gwyliau yn y garafan yn creu cyffro mawr yn ein plant ninnau – roedd ‘na hen edrych mlân at y gwylie. Ond, a ninnau ar ganol y gwyliau hynny, y gri yn ddieithriad fyddai ‘Lle ni’n mynd ar ein gwylie nesa’? - eisiau rhagor o’r bywyd da ac edrych mlân am y tro nesa! Erbyn heddiw, gwelaf cymaint mae’r wyrion yn edrych mlân at bethau, a chyffroi’n lân e.e. wrth agor calendr yr Adfent bob dydd cyn y Nadolig – y wefr o agor un ffenestr fach arall, tynnu’r siocled mas, a chofio bod hynny’n mynd â nhw’n nes at y diwrnod MAWR ei hun!. Dinbych y Pysgod yn y gwanwyn Yn yr hen fywyd normal, cyn i’r Covid ddod ar ein gwarthaf, roedd edrych mlân at bethau’n rhan annatod o rythm bywyd - gwyliau, priodasau, ôl diwrnod priodas – ‘Aeth e mor gyflym, ches i ddim Meddai Nigel Holt, Athro Seicoleg, Prifysgol eisteddfodau, gwasanaethau, partis pen-blwydd ayb. amser i’w fwynhau e‘. Aberystwyth ‘Rhowch bethe i chi’ch hunan edrych Mae llawer un wedi dweud bod y cyfnod paratoi Wel, yn ôl yr arbenigwyr sy’n ymchwilio i ‘Seicoleg mlân atyn nhw, a bydd y byd yn ymddangos yn fwy a threfnu at ddigwyddiad wedi bod yn amser mwy Hapusrwydd’ (Ie, wir i chi!) mae hyn yn ffaith - mae llachar ‘. Erbyn hyn, gallwch chi lawr lwytho Apiau cyffrous na’r achlysur ei hun. Dyma sylw sawl un ar ’na les seicolegol mewn edrych mlân at bethau. sy’n nodi faint o ddiwrnodau sydd i fynd cyn rhyw ddigwyddiad arbennig - i’ch cael chi i gynhyrfu mwy fyth!! Mae disgwyl am ddigwyddiad, medden nhw, yn fwy pleserus na derbyn anrheg hyd yn oed! Trefnu i Sarà’n Sgio weld y teulu, prynu tocyn i gêm bêl - droed, bwcio gwyliau, a hyd yn oed ffonio am tecawê - i gyd yn fwy llesol na derbyn anrheg! Wrth gwrs, daeth pob cynllun mawr o’n heiddo i ben, a phedair wal ein cartrefi, er mor gysurus a chlyd, yn cau arnom ar brydiau. Er hynny, gwelwyd ar hyd y canrifoedd ein bod ni’r hil ddynol yn wydn iawn ac yn dysgu bod yn hyblyg mewn cyfyngder. Rydym ni bellach wedi addasu a dysgu sgiliau newydd, ac yn edrych mlân at gyfarfod ein teulu, ffrindiau, a’n cyd-weithwyr ar y we, a chodi gwên. Cawsom weld y gymuned ar ei orau a phawb yn gwneud y pethau bach - ffonio pobl hŷn a bregus, rhoi cnoc ar y drws, gwneud y siopa. Mae hyn wedi cynnal cymaint o bobol dros fisoedd llwm y gaea’ - roedd ganddyn nhw rywbeth i edrych mlân ato bob wythnos. Erbyn i rifyn Mis Mawrth ein cyrraedd, bydd siffrwd Eira Melyn? y Gwanwyn wedi eu chwyddo gan leisiau swynol yr adar yn hawlio’u tiriogaeth unwaith eto. Bydd blodau gwyn a melyn y Gwanwyn yn eu gogoniant yn codi’n Sarà Williams (Gronwen gynt) yn sgïo ar lethrau Eira melyn welodd Sarà wrth sgïo yn Alpau’r calonnau, a’n gwneud yn obeithiol am sblash o liw Port du Soleil, yn Alpau’r Swistir. Mae Sara’n Swistir. Ie, eira melyn! Gwynt oedd wedi chwythu yn yr haf. gweithio i Bwyllgor Rhyngwladol y Gemau tywod o’r Sahara gan greu golygfa ryfeddol. Un peth dwi’n edrych mlân ato yn yr haf ydi mynd Olympaidd yn Lausanne, Y Swistir. Ond tybed ble am dro unweth ‘to i Ddinbych-y-pysgod a ca’l profi mae ei nai, Griff? Ewch i dudalen 5 i gael yr hanes. gwefr côn o tsips, halen a fineg! Hei lwc! Iestyn Jones-Evans Tudalen 2 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 13:46 Page 1

TACHWEDD 2019 PWRS HOELION Er cof am Llew Jones, Wern Ddu, Gwyddelwern ...... £25.00 GOLYGYDDION MIS TACHWEDD Er cof am Enid Wynne Davies, Llys Iâl, Rhuthun gynt ...... £20.00 Glyn Davies, Hafan, 46 Maes Cantaba, Rhuthun. (01824 702265); Er cof am Enid Roberts, Tŷ'r Ysgol Isa, Cerrigydrudion ...... £10.00 Eirwen Jones, 7 Maes Hyfryd, Rhuthun. Teulu Ty'n y Celyn, Llanbedr DC ...... £5.00 (01824 707567); Teulu Maddie, Audlem, Sir Caer ...... £5.00 Eirlys Tomos, Llwyn Onn, Bryn Eryl, Er cof am Moss Roberts, Garage Gwyddelwern ...... £10.00 Rhuthun. (01824 705409); Er cof am Margaret Ella Evans, Rhuthun ...... £10.00 Eleri Williams, 15, Erw Goch, Rhuthun. Teulu Cai ac Elis Parry, Bro Deg, Rhuthun ...... £10.00 (01824 705277) Teulu Mali ac Ela, Llanrhaeadr ...... £10.00 GOLYGYDDION MIS RHAGFYR: Tudalen 2Dilys Tachwedd.qxp_Layout V Roberts, Einion, 1Maes 10/11/2019 Meugan, 13:46 Rhuthun Page . . 1...... £10.00 Llinos Mary Jones, Awelfryn, Gwyddelwern, Corwen. (01490 412645); Iwan a Lydia Edwards ...... £5.00 Iona Davies, Hafod y Bryn, Llandyrnog. (01824 790484); Wynne a Bethan Davies, Bro Deg ...... £12.00 Menna Cunningham, 2 Maes Hyfryd, Rhuthun. (01824 707270); Menai Williams, Pwllglas ...... £5.00 Morfudd Jones, Erw Fair, 7 Tan y Castell, Rhuthun. (01824 704350) Er Cof am Olive Lloyd Jones ...... £20.00 Gruff Richards, Lluest, Rhuthun ...... £5.00 LLYWYDD: Iwan Roberts, Trefin, Parc y Castell, Rhuthun. 01824 703906 Teulu Math Evans,Ty'n y Celyn, Llanbedr ...... £5.00 PWRS HOELION Enid Edwards, Dinmael ...... £10.00 IS-LYWYDD: Bethan Roberts, Cefn Mawr, Derwen 01824 750212 TACHWEDD 2019 Aled a Llinos Hughes, 1 Cae Llwyd, Cerrigydrudion ...... £5.00 Er cof am Llew Jones, Wern Ddu, Gwyddelwern ...... £25.00 GOLYGYDDION MIS TACHWEDD Rhiannon, Nant Erw, Maes Cantaba ...... £20.00 Er cof am Enid Wynne Davies, Llys Iâl, Rhuthun gynt ...... £20.00 YSGRIFENNYDD: Menna E. Jones, Erw Fair, 7 Tan y Castell, Rhuthun Glyn Davies, Hafan, 46 Maes Cantaba, [email protected] 01824 704350 Rhuthun. (01824Cyfanswm 702265); ……… £202.00 Er cof am Enid Roberts, Tŷ'r Ysgol Isa, Cerrigydrudion ...... £10.00 Teulu Ty'n y Celyn, Llanbedr DC ...... £5.00 Mae gan y golygyddion hawl i gywiro, talfyrruEirwen Jones, neu wrthod 7 Maes unrhyw Hyfryd, erthygl Rhuthun. a TRYSORYDD: Gareth Griffiths, 17 Erw Goch, Rhuthun LL15 1RR (01824 704039) (01824 707567); Teulu Maddie, Audlem, Sir Caer ...... £5.00 dderbynnir i’w chyhoeddi yn Y Bedol. Nid ydym yn cyhoeddi erthyglau, Eirlys Tomos, Llwyn Onn, Bryn Eryl, Er cof am Moss Roberts, Garage Gwyddelwern ...... £10.00 TREFNYDD HYSBYSEBION: Huw Williams. llythyrau neu benillion heb gael enw llawn y sawl sy’n eu hanfon. BLODAU Rhuthun. (01824 705409); Er cof am Margaret Ella Evans, Rhuthun ...... £10.00 Anfoner i Swyddfa’r Bedol. [email protected] PARCH – Rydym yn falch iawn i dderbynEleri un Williams, deyrnged 15, wediErw Goch, ei llunio Rhuthun. mewn Teulu Cai ac Elis Parry, Bro Deg, Rhuthun ...... £10.00 modd addas i’w hargraffu a heb fod yn fwy na 500 o eiriau. Nid ydym yn (01824 705277) Teulu Mali ac Ela, Llanrhaeadr ...... £10.00 TREFNYDD CLWB 100: Gerallt Tomos, anfoner i Swyddfa’r Bedol cynnwys lluniau o’r ymadawedig. GOLYGYDDION MIS RHAGFYR: MAWRTH Dilys V Roberts, Einion, Maes O’RMeugan, RhuthunEFAIL ...... £10.00 Iwan a Lydia Edwards ...... £5.00 TREFNYDD DOSBARTHU: Llinos NID Mary YW’R Jones, GOLYGYDDION Awelfryn, Gwyddelwern,O REIDRWYDD Corwen. YN CYTUNO (01490 Â’R 412645); GWAHANOL Iona Davies, Hafod y Bryn, Llandyrnog. (01824 790484); Wynne a Bethan Davies, Bro Deg ...... £12.00 AGWEDDAU A FYNEGIRGlyn YN Y Davies, PAPUR Hafan, HWN. 46 Maes Hoffai tîm golygyddol y Bedol ddiolch o galon i holl ohebyddion Y Bedol am CYSYLLTWR CAMERA: Brian Roberts, Moelwyn, Pen y Maes, Rhuthun. 01824 Menna Cunningham, 2 Maes Hyfryd, Rhuthun. (01824 707270); Cantaba, Rhuthun. (01824 702265); Menaieu gwaith Williams, caled Pwllglas yn cefnogi’r . . . . . papur. . . . . bro. . . .yn . . ystod. . . . . y. .cyfnod ...... anodd . . . . . hwn...... Diolch .£5.00 705938 Morfudd Jones, Erw Fair, 7 Tan y Castell, Rhuthun. (01824 704350) Eirwen Jones,7 Maes Hyfryd, Ero Cof galon am i’rOlive rhai Lloyd sy’n myndJones ati . . i. lythyru...... ac. . .ysgrifennu ...... erthygla ...... u. .difyr . . . .i’n . . diddori..£20.00 EIN CYFEIRIAD: GruffDiolch Richards, i chwithau’r Lluest, darllenwyr Rhuthun ffyddlon...... Cododd...... nifer. . . . ohonoch...... y ffôn. . . . .hefyd .£5.00 YSGRIFENNYDD TANYSGRIFIADAU: Gwenan K. Williams, Fferm Tyddyn LLYWYDD: Iwan Roberts, Trefin, Parc y Castell,Rhuthun.(01824 Rhuthun. 707567);01824 703906 Teului ddweud Math Evans,Ty'ncymaint yr yydych Celyn, yn Llanbedr mwynhau . . darllen...... y. papur...... Diolch...... a . Phasg. . . . .£5.00 Dedwydd, Llanfwrog, Rhuthun LL15 2AH Cofiwch fod yr holl ohebiaethEirlys Tomos, i’w Llwyn gyrru Onn, Bryni Eryl, EnidHapus Edwards, i chi un Dinmael ag oll...... £10.00 Ffôn 01824 707932 [email protected] IS-LYWYDD: Bethan Roberts,SWYDDFA’R Cefn Mawr,Rhuthun BEDOL,Derwen (0182401824 750212705409); Eleri Williams, 15, Erw Goch, Aled a Llinos Hughes, 1 Cae Llwyd, Cerrigydrudion ...... £5.00 CLERC GWEINYDDOL: Carys Morgan, Cilmeri, 57 Stryd y Brython, Rhuthun YSGRIFENNYDD:18 STRYD Menna CLWYD,E. Jones, Erw RHUTHUN, Fair,Rhuthun. 7 Tan LL15y Castell, 1HW Rhuthun Rhiannon, Nant Erw, Maes Cantaba ...... £20.00 (01824 702327) [email protected](Drws 01824ger siop704350 Elfair) Cyfanswm ………£202.00 GOLYGYDDIONTRYSORYDD: GarethMIS EBRILL Griffiths,FFÔN: 17 Erw01824 Goch, 704741 Rhuthun LL15 1RR (01824 704039) Mae gan y golygyddionPWRS hawl i gywiro, HOELION talfyrru neu wrthod unrhyw erthygl a Morfudd Jones, Erw Fair, 7 Tan y Castell, Rhuthun. (01824 704350) dderbynnir i’w chyhoeddi yn Y Bedol. Nid ydym yn cyhoeddi erthyglau, DYDDIADUR Y BEDOL LlinosTREFNYDD Mary Jones,[email protected] HYSBYSEBION: Awelfryn, Gwyddelwern, Huw Williams. Corwen. (01490 412645); Iona llythyrauEr cof am neu Mary benillion Lloyd Owen, heb gael Pennant, enw llawn Gwyddelwern y sawl sy’n eu hanfon. BLODAU£20.00 Davies, Hafod y Bryn, Llandyrnog.Anfoner (01824 i Swyddfa’r 790484); Bedol.Menna [email protected] Cunningham, PARCHTeulu Mabli – Rydym Parry yn falch iawn i dderbyn un deyrnged wedi ei llunio £5.00mewn TACHWEDD 2 Maes Hyfryd, Rhuthun. (01824 707270). moddEr cof addasam Morfudd i’w hargraffu Evans, Bryna heb Clwyd, fod yn Gellifor fwy na 500 o eiriau. Nid ydym£10.00 yn 15 Ocsiwn Addewidion, Pwyllgor Apêl Rhuthun, Clwb Rygbi, 8.00y.h. TREFNYDD CLWBY BEDOL100: Gerallt Tomos,DRWY’R anfoner i Swyddfa’rPOST Bedol Er cof am Mabel, Pencynnwys y Platt, Gwyddelwernlluniau o’r ymadawedig. £10.00 LLYWYDD:I dderbyn Iwan Y Bedol Roberts, yn gyson Trefin, drwy’r Parc ypost Castell, cysyllter Rhuthun. â Gwenan 07587 044255Williams, yr 16 Ffair Grefftau, Inner Wheel Rhuthun, Canolfan Awelon, Er cof am Jim Goddard, Ardwyn, Cerrigydrudion £10.00 TREFNYDDYsgrifennydd DOSBARTHU: Tanysgrifiadau (manylion yn y rhestr Swyddogion). 10.00y.b. – 3.30y.p. IS-LYWYDD: Bethan Roberts, Cefn Mawr, Derwen 01824 750212 Teulu NID Meleri YW’R Rees,GOLYGYDDION Nodyn y Nant, O REIDRWYDD Clocaenog YN CYTUNO Â’R GWAHANOL£5.00 Y pris yw £25 am y flwyddyn. Er cof am Gwenda Owen, Gilfach Rhuthun £20.00 23 Cyngerdd Côr Rhuthun a Côr Meibion Caernarfon, Theatr John AGWEDDAU A FYNEGIR YN Y PAPUR HWN. YSGRIFENNYDD:CYSYLLTWR CAMERA: Menna E. Brian Jones, Roberts, Erw Fair, Moelwyn, 7 Tan y PenCastell, y Maes, Rhuthun Rhuthun. 01824 Er cof am Dora Roberts £20.00 Ambrose, 7.30y.h. [email protected] 01824 704350 Er cof am Hafina Clwyd £40.00 27 Noson Gymdeithasol Nadoligaidd, Vale Country Club, Llanbedr D.C., GWEFAN Y BEDOL Er cof am Emily J Edwards,EIN Gwylfa, CY FLlanelidanEIRIA D: £20.00 TRYSORYDD:YSGRIFENNYDD TANYSGRIFIADAU: Gareth Griffiths, 17 Erw GwenanGoch, Rhuthun K. Williams, LL15 Fferm1RR (01824 Tyddyn 704039) 7.00 y.h. Er cof am Meryl Beattie £10.00 30 Mic ar y Meic ac Ocsiwn Addewidion, Canolfan Cae Cymro, Dedwydd, Llanfwrog, Rhuthun LL15 2AH Cofiwch fod yr holl ohebiaeth i’w gyrru i TREFNYDDFfôn 01824www.ybedol.com HYSBYSEBION: 707932 [email protected] Huw Williams. Rich ac Eleri Hughes BrynSWYDDFA’R Eglur, Galltegfa BEDOL, £10.00 Clawddnewydd. 7.00y.h. Anfoner i Swyddfa’r Bedol. [email protected] Leah Hughes, Bryn Eglur, Galltegfa £10.00 CLERC GWEINYDDOL: Carys Morgan, Cilmeri, 57 Stryd y Brython, Rhuthun Er cof am John18 OwenSTRYD Hughes, CLWYD, Tan Llan RHUTHUN, a Pen Gob LL15 gynt 1HW £20.00 TREFNYDD CLWB 100: Gerallt Tomos, anfoner i Swyddfa’r Bedol Tudalen 2 Tachwedd.qxp_LayoutRHAGFYR 1 10/11/2019 13:46 Page 1 (01824 702327) Ann a Trebor Edwards,(Drws Bryn Alaw, ger Betws siop GG Elfair) £10.00 7 - 8 Marchnad Nadolig a chylch sglefrio, Marchnad Rhuthun, TREFNYDD DOSBARTHU: RobatLluniau: Morgan (702327) Cyn anfon llun i’r Bedol Teulu Brenig Jones, Merllyn, Llanelidan £5.00 10:00 y.b. - 6.00 y.h. rhaid sicrhau na fyddwn yn torri unrhyw hawlfraint Teulu Beth Mosford EvansFFÔN: 01824 704741 £5.00 9 Dechrau Canu Dechrau Canmol, Eglwys y Santes Fair, CYSYLLTWR CAMERA: Brian Roberts,a berthyn Moelwyn, i’r ffotograffydd Pen y Maes, neu’r Rhuthun. cwmni Er cof am Beth Hughes, Glan Clywedog, Rhewl £30.00 Yr Wyddgrug, 7.00 y.h. 01824 705938DYDDIADURffotograffwyr trwy Y ei gyhoeddiBEDOL yn Y Bedol. Dylid Teulu Deri [email protected] £5.00 14 Pwyllgor Apêl Rhuthun Urdd 2020. Brecwast efo Siôn Corn yn nodi os oes angen rhoi enw’r ffotograffydd o dan YSGRIFENNYDD TANYSGRIFIADAU:y llun. OsGwenan na wneir K. Williams,hyn fe gymrwn Fferm ynTyddyn ganiataol Awelon, Rhuthun. 9.30-11.30y.b. TACHWEDD PWRS HOELION Cyfanswm £265.00 Dedwydd,15 Ocsiwn Llanfwrog, Addewidion, Rhuthun Pwyllgor LL15 2AH Apêlnad Rhuthun,oes hawlfraint Clwb ar Rygbi, y llun. 8.00y.h. Y BEDOL DRWY’R POST 14 Cyngerdd Blynyddol Côr Godre’r Aran, Canolfan Hamdden Penllyn, I dderbyn Y Bedol yn gyson drwy’r post cysyllter â Gwenan Williams, yr TACHWEDD 2019 Ffôn16 01824 Ffair 707932 Grefftau, [email protected] Inner Wheel Rhuthun, Canolfan Awelon, Y Bala, 7.30y.h. Ysgrifennydd Tanysgrifiadau (manylion yn y rhestr Swyddogion). Er cof am Llew Jones, Wern Ddu, Gwyddelwern ...... £25.00 BLODAU PARCH – Rydym yn falch iawn i dderbyn un deyrnged wedi ei llunio 23 Pwyllgor Apêl Rhuthun Urdd 2020.GOLYGYDDION Cymanfa Garolau. MIS TACHWEDD Capel y CLERC 10.00y.b. GWEINYDDOL: – 3.30y.p. Carys Morgan, Cilmeri, 57 Stryd y Brython, Rhuthun Y pris yw £25 am y flwyddyn. Er cof am Enid Wynne Davies, Llys Iâl, Rhuthun gynt ...... £20.00 mewn modd addas i’w hargraffu a heb fod yn fwy nag 800 o eiriau dros y Tabernacl am 6.00y.h. Glyn Davies, Hafan, 46 Maes Cantaba, (0182423 702327)Cyngerdd Côr Rhuthun a Côr Meibion Caernarfon, Theatr John Er cof am Ambrose, Enid Roberts, 7.30y.h. Tŷ'r Ysgol Isa, Cerrigydrudion ...... £10.00 cyfnod clo yma pan fo cyfyngu ar y nifer mewn angladdau . Nid ydym yn Rhuthun. (01824 702265); HYSBYSEBION cynnwys lluniau o’r ymadawedig. Teulu27 Ty'n Noson y Celyn, Gymdeithasol Llanbedr DC Nadoligaidd, ...... Vale . . . .Country ...... Club,. . . . . Llanbedr...... £5.00 D.C., IONAWR Eirwen Jones, 7 Maes Hyfryd, Rhuthun. Mae gan y golygyddionGWEFAN hawl i gywiro, Y talfyrru BEDOL neu wrthod unrhyw erthygl (01824 707567); Teulu Maddie, 7.00 y.h. Audlem, Sir Caer ...... £5.00 22 Noson yng nghwmni Nigel Owens, Pwyllgor Apêl Rhuthun, a dderbynnir i’w chyhoeddi yn Y Bedol. Nid ydym yn cyhoeddi erthyglau, Eirlys Tomos, Llwyn Onn, Bryn Eryl, Er30 Bethcof amMic am Moss ar hysbysebuy MeicRoberts, ac OcsiwnGarage yn yGwyddelwernAddewidion, Bedol? Mae’r Canolfan. . . . .prisiau . . . Cae. . . . felCymro,. . . a. . ganlyn:. . . .£10.00 Theatr John Ambrose. 8.00y.h. llythyrau neu benillion heb gael enw llawn y sawl sy’n eu hanfon. Rhuthun. (01824 705409); Er cof amClawddnewydd. Margaret Ella Evans,7.00y.h. Rhuthun ...... £10.00 www.ybedol.com 25 Noson Santes Dwynwen gyda Candelas, Marchnad Rhuthun. 1/4 tudalen - £35.00 1/8 tudalen - £20.00 Eleri Williams, 15, Erw Goch, Rhuthun. Teulu Cai ac Elis Parry, Bro Deg, Rhuthun ...... £10.00 Manylion i ddilyn. (01824 705277) TeuluRHAGFYR Mali ac Ela, Llanrhaeadr 1/16 . .tudalen ...... -. .£11.50 ...... £10.00 Dilys7 - 8 V Marchnad Roberts,Mae disgownt Einion, Nadolig Maes i’wa chylch Meugan, gael ossglefrio, Rhuthunyw’r hysbysebMarchnad ...... Rhuthun,.yn . . .Y . Bedol...... £10.00 Cyn anfon llun i’r Bedol GOLYGYDDIONCHWEFROR MIS RHAGFYR: Lluniau: Iwan a 10:00Lydia Edwardsy.b. - 6.00 . y.h...... £5.00 rhaid sicrhau na fyddwn yn torri unrhyw hawlfraint Llinos15 GigMary gyda’r Jones, Welsh Awelfryn, Whisperer Gwyddelwern, a Hywel Corwen. Pitts, Pwyllgor(01490 412645); Apêl Rhuthun, ERTHYGLAUam ERBYN 3 mis, DYDD 6 mis MERCHER, neu 12 mis MAWRTH 24 Iona Davies, Hafod y Bryn, Llandyrnog. (01824 790484); Wynne9 Dechraua Bethan CanuDavies, Dechrau Bro Deg Canmol, ...... Eglwys ...... y . Santes...... Fair, ...... £12.00 a berthyn i’r ffotograffydd neu’r cwmni Theatr John Ambrose am 7.30y.h. Hysbysebion ar gyfer mis Ionawr erbyn Menna Cunningham, 2 Maes Hyfryd, Rhuthun. (01824 707270); Menai Williams,Yr Wyddgrug, PwllglasNEWYDDION 7.00 . . y.h...... A. . HYSBYSEBION...... ERBYN...... £5.00 ffotograffwyr trwy ei gyhoeddi yn Y Bedol. Dylid DYDD GWENER IONAWR 6 nodi os oes angen rhoi enw’r ffotograffydd o dan Morfudd Jones, Erw Fair, 7 Tan y Castell, Rhuthun. (01824 704350) Er14 Cof Pwyllgoram Olive Lloyd Apêl Jones RhuthunDYDD . . GWENER,. .Urdd . . . . 2020.. . . MAWRTH. . Brecwast...... 26 .efo . . . Siôn. . . . .Corn . . . . yn. .£20.00 y llun. Os na wneir hyn fe gymrwn yn ganiataol Awelon, Rhuthun. 9.30-11.30y.b. Gruff Richards, Lluest,DOSBARTHU Rhuthun .DYDD ...... GWENER, ...... EBRILL ...... 16...... £5.00 nad oes hawlfraint ar y llun. LLYWYDD: Iwan Roberts, Trefin, Parc y Castell, Rhuthun. 01824 703906 Teulu14Codir Math Cyngerdd tâl Evans,Ty'n o £2 Blynyddol am ygyfarchion Celyn, Côr Llanbedr Godre’r neu .air .Aran, . .o . ddiolch.. .Canolfan ...... Ni .Hamdden . chodir...... unrhyw .Penllyn, . . .£5.00 Enid Edwards, Y Bala,dâl Dinmael7.30y.h. sy’n .dilyn . . . . .profedigaeth ...... neu. . . . .am . . .“Er . . . .Cof”...... £10.00 IS-LYWYDD: Bethan Roberts, Cefn Mawr, Derwen 01824 750212 Aled23 a PwyllgorLlinos Hughes, ApêlAr 1Rhuthun werth CaeCysyllter Llwyd, Urddfore Cerrigydrudion drwy’r 2020. Sadwrn, Cymanfapost neu . Ebrill. . Garolau...... 17. . .Capel . . . . . y. . .£5.00 Tabernacl am 6.00y.h. YSGRIFENNYDD:ERTHYGLAU Menna ERBYN E. Jones, DYDD Erw Fair, MERCHER, 7 Tan y Castell, TACHWEDD Rhuthun 20 Rhiannon, Nant Erw,ebost: Maes Cantaba [email protected] ...... £20.00 HYSBYSEBION [email protected] 01824 704350 Cyfanswm ………£202.00 NEWYDDION A HYSBYSEBION ERBYN IONAWR ER GWYBODAETH TRYSORYDD: GarethDYDD Griffiths, GWENER, 17 Erw Goch, TACHWEDD Rhuthun LL15 22 1RR (01824 704039) Mae22 gan Noson y golygyddion yng nghwmni hawl Nigel i gywiro, Owens, talfyrru Pwyllgor neu wrthodApêl Rhuthun, unrhyw erthygl a Beth am hysbysebu yn y Bedol? Mae’r prisiau fel a ganlyn: dderbynnir Theatr Johni’w chyhoeddi Ambrose. yn 8.00y.h. Y Bedol. Nid ydym yn cyhoeddi erthyglau, Dosbarthu yng Nghanolfan Awelon Nos Wener, Rhagfyr 13 Gallwn eich sicrhau y byddwn yn trin y wybodaeth a gawn ni oddi TREFNYDD HYSBYSEBION: Huw Williams. llythyrau25 Noson neu Santesbenillionwrthych Dwynwen heb yn gaelgwbwl gyda enw gyfrinachol Candelas,llawn y sawl a Marchnad gyda sy’n gofal. eu hanfon.Rhuthun. BLODAU 1/4 tudalen - £35.00 1/8 tudalen - £20.00 rhwngAnfoner 4.30 i -Swyddfa’r 5.00 o’r Bedol.gloch [email protected] PARCH Ni fyddwnManylion – Rydym yn i euddilyn. yn rhannu falch iawn eich imanylion dderbyn unâ chwmni/sefydliadau deyrnged wedi ei llunio eraill mewnat 1/2 Tudalen 1/16 £70 tudalen - 1/4£11.50 Tudalen £40 moddddiben addas marchnata, i’w hargraffu na a chwaith heb fod yn yn ei fwy rannu na 500 gyda o eiriau.thrydydd Nid parti. ydym yn 1/8 Tudalen £25 1/16 Tudalen £15 Ar werth fore Sadwrn, Rhagfyr 14 Mae disgownt i’w gael os yw’r hysbyseb yn Y Bedol TREFNYDD CLWB 100: Gerallt Tomos, anfoner i Swyddfa’r Bedol CHWEFROR cynnwys lluniau o’r ymadawedig. 15 Gig gyda’r Welsh Whisperer a Hywel Pitts, Pwyllgor Apêl Rhuthun, am 3 mis, 6 mis neu 12 mis TREFNYDD2 DOSBARTHU: NID Theatr YW’R JohnGOLYGYDDION Ambrose amO REIDRWYDD 7.30y.h. YN CYTUNO Â’R GWAHANOL Hysbysebion ar gyfer mis Ionawr erbyn AGWEDDAU A FYNEGIR YN Y PAPUR HWN. DYDD GWENER IONAWR 6 CYSYLLTWR CAMERA: Brian Roberts, Moelwyn, Pen y Maes, Rhuthun. 01824 Hysbysebion rhifyn Ebrill erbyn dydd Gwener 705938 Mawrth 26ain. EIN CYFEIRIAD: Codir tâl o £2 am gyfarchion neu air o ddiolch. Ni chodir unrhyw YSGRIFENNYDD TANYSGRIFIADAU: Gwenan K. Williams, Fferm Tyddyn dâl sy’n dilyn profedigaeth neu am “Er Cof”. Dedwydd, Llanfwrog, Rhuthun LL15 2AH Cofiwch fod yr holl ohebiaeth i’w gyrru i Cysyllter drwy’r post neu Ffôn 01824 707932 [email protected] SWYDDFA’R BEDOL, ERTHYGLAU ERBYN DYDD MERCHER, TACHWEDD 20 ebost:ebost: [email protected] [email protected] CLERC GWEINYDDOL: Carys Morgan, Cilmeri, 57 Stryd y Brython, Rhuthun 18 STRYD CLWYD, RHUTHUN, LL15 1HW (01824 702327) NEWYDDION(Drws Ager HYSBYSEBION siop Elfair) ERBYN ER GWYBODAETH DYDDFFÔN: GWENER, 01824 TACHWEDD 704741 22 Dosbarthu yng Nghanolfan Awelon Nos Wener, Rhagfyr 13 Gallwn eich sicrhau y byddwn yn trin y wybodaeth a gawn ni oddi wrthych yn gwbwl gyfrinachol a gyda gofal. DYDDIADUR Y BEDOL rhwng 4.30 - 5.00 o’r gloch [email protected] Ni fyddwn yn eu rhannu eich manylion â chwmni/sefydliadau eraill at Ar werth fore Sadwrn, Rhagfyr 14 ddiben marchnata, na chwaith yn ei rannu gyda thrydydd parti. TACHWEDD 15 Ocsiwn Addewidion, Pwyllgor Apêl Rhuthun, Clwb Rygbi, 8.00y.h. Y BEDOL DRWY’R POST 2I dderbyn Y Bedol yn gyson drwy’r post cysyllter â Gwenan Williams, yr 16 Ffair Grefftau, Inner Wheel Rhuthun, Canolfan Awelon, Ysgrifennydd Tanysgrifiadau (manylion yn y rhestr Swyddogion). 10.00y.b. – 3.30y.p. Y pris yw £25 am y flwyddyn. 23 Cyngerdd Côr Rhuthun a Côr Meibion Caernarfon, Theatr John Ambrose, 7.30y.h. 27 Noson Gymdeithasol Nadoligaidd, Vale Country Club, Llanbedr D.C., Cysodwyd gan DylunioGWEFAN GraffEG, 16 CrugynY BEDOL Dimai, Rhydyfelin, Aberystwyth 7.00 y.h. SY23 4PR 07737622034 [email protected] 30 Mic ar y Meic ac Ocsiwn Addewidion, Canolfan Cae Cymro, Clawddnewydd. 7.00y.h. www.ybedol.com 2 RHAGFYR 7 - 8 Marchnad Nadolig a chylch sglefrio, Marchnad Rhuthun, Lluniau: Cyn anfon llun i’r Bedol 10:00 y.b. - 6.00 y.h. rhaid sicrhau na fyddwn yn torri unrhyw hawlfraint 9 Dechrau Canu Dechrau Canmol, Eglwys y Santes Fair, a berthyn i’r ffotograffydd neu’r cwmni Yr Wyddgrug, 7.00 y.h. ffotograffwyr trwy ei gyhoeddi yn Y Bedol. Dylid 14 Pwyllgor Apêl Rhuthun Urdd 2020. Brecwast efo Siôn Corn yn nodi os oes angen rhoi enw’r ffotograffydd o dan y llun. Os na wneir hyn fe gymrwn yn ganiataol Awelon, Rhuthun. 9.30-11.30y.b. nad oes hawlfraint ar y llun. 14 Cyngerdd Blynyddol Côr Godre’r Aran, Canolfan Hamdden Penllyn, Y Bala, 7.30y.h. 23 Pwyllgor Apêl Rhuthun Urdd 2020. Cymanfa Garolau. Capel y Tabernacl am 6.00y.h. HYSBYSEBION IONAWR 22 Noson yng nghwmni Nigel Owens, Pwyllgor Apêl Rhuthun, Beth am hysbysebu yn y Bedol? Mae’r prisiau fel a ganlyn: Theatr John Ambrose. 8.00y.h. 25 Noson Santes Dwynwen gyda Candelas, Marchnad Rhuthun. 1/4 tudalen - £35.00 1/8 tudalen - £20.00 Manylion i ddilyn. 1/16 tudalen - £11.50 Mae disgownt i’w gael os yw’r hysbyseb yn Y Bedol CHWEFROR 15 Gig gyda’r Welsh Whisperer a Hywel Pitts, Pwyllgor Apêl Rhuthun, am 3 mis, 6 mis neu 12 mis Theatr John Ambrose am 7.30y.h. Hysbysebion ar gyfer mis Ionawr erbyn DYDD GWENER IONAWR 6

Codir tâl o £2 am gyfarchion neu air o ddiolch. Ni chodir unrhyw dâl sy’n dilyn profedigaeth neu am “Er Cof”. Cysyllter drwy’r post neu ERTHYGLAU ERBYN DYDD MERCHER, TACHWEDD 20 ebost: [email protected]

NEWYDDION A HYSBYSEBION ERBYN ER GWYBODAETH DYDD GWENER, TACHWEDD 22 Dosbarthu yng Nghanolfan Awelon Nos Wener, Rhagfyr 13 Gallwn eich sicrhau y byddwn yn trin y wybodaeth a gawn ni oddi wrthych yn gwbwl gyfrinachol a gyda gofal. rhwng 4.30 - 5.00 o’r gloch Ni fyddwn yn eu rhannu eich manylion â chwmni/sefydliadau eraill at Ar werth fore Sadwrn, Rhagfyr 14 ddiben marchnata, na chwaith yn ei rannu gyda thrydydd parti. 2 Pen-blwyddPen-blwydd Hapus Hapus

Pen-blwydd Priodas Hapus Pen-blwydd hapus iawn i MABLI Pen-blwydd hapus iawn i ti Pen-blwydd Hapus i ti MELERI iawn i DEI ac EDNA Cruglas yn yn 4 oed ar Fawrth 19. Cariad PENRI yn dair oed ar 16 Mawrth. yn 10 oed ar Chwefror 21. dathlu 40 mlynedd ar Chwerfor mawr gan mam, dy frawd mawr Llawer o gariad oddi wrth Mam, Llawer o gariad, oddi wrth Dad, 28. Cariad Mawr gan yr holl Steffan, a’r teulu i gyd xxx Dad a Jini; Nain a Taid Rhuthun Mam, Siwan, Gwydion a Misty! deulu xxx a Nain a Taid Llanrwst. Xxx

Pen-blwydd Hapus iawn iti Llongyfarchiadau a pen-blwydd Pen-blwydd Hapus iawn i AWEL Pen-blwydd Hapus i ALED Wyn NANSI ELLA yn 7 oed ar Fawrth hapus iawn i Nel Edwards LOIS JONES, Foel Eryr, Bylchau Hughes yn 5 oed ar Ionawr 31. Diolch iti am yr holl hwyl a’r Brynmelyn, 17 y Parc Rhuthun yn yn 5 oed ar Fawrth 20. Llawer 3, TOMOS Dafydd Hughes gwaith caled yr ydym ni wedi 90 oed ar Fawrth 3. Mam, Nain o gariad, oddi wrth Dad, Mam, yn 3 oed ar Chwefror 23 a gael eto eleni! a Hen Nain arbennig, edrychwn Leah a Megan, Taid a Nain BECA Nel Hughes yn 2 oed ar Cariad Mawr a llond y lle o cydli ymlaen i gael y cyfle i ddathlu Dwyfor, Llanrhaeadr a Taid a Fawrth 5. Penblwydd hapus wydls Mam, Gareth, Nain a Taid cyrraedd y garreg filltir hon Nain Min Greion, Bylchau xXx gan Mam, Dad, Nain Rhuthun, Bryn Eglur a’r teulu i gyd gyda’n gilydd yn fuan. Diolch Nain Pwllglas a gweddill y XXXX am fod mor gryf a rhoi gwên teulu. (ymddiheuriadau bod ar wynebau pawb bob amser. Tomos ar goll o’r llun mis Rydem yn hynod falch eich Chwefror) bod yn parhau i wella ers dod adre o’r ysbyty, mae eich gwên gariadus, eich cryfder a’ch meddwl chwim a hwyliog yn ysbrydoliaeth i ni gyd. Caru chi Nain Brynmelyn. Cariad Mawr Rich, Eleri, Gareth, Leah , a Nansi Bryn Eglur; Roland , Catrin, Elain, Will a Lois y Telpyn; Russ, Sara, Harriet a Henri, Elms Farm; Gaynor, Ed, David, Cassi, ac Emily, Tyn Rhos; Ceri Mair, Neil ac Aurora; Kate, Jo, Libby ac Austin, Llanfair a Wyn a Ceri Rhuthun. Cyfarchion pen-blwydd arbennig i Nain Merllyn, Brenig Jones, Merllyn, Pen-blwydd Hapus i DERI Llanelidan, sydd yn MACCARTER yn 5 oed Mawrth Pen-blwydd hapus iawn i BETH dathlu penblwydd 26 - Llawer o gariad, gan Mam, ERIN MOSFORD EVANS yn 10 oed arbennig ar Fawrth 31. Dad ac Ana, Nain a Taid Court ar Fawrth 18. Llawer o gariad Cariad Mawr Lois, Dylan Farm, Granny a Taid Rhuthun a’r gan Mam, Dad, Jac , Beca, Nain teulu i gyd xx Bodfan a Nain Trewyn. xxx a Bethan xxx 3 Tudalen 8-9 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:02 Page 1

CORWEN

ANRHEGU FIONA EGLWYS SEION: Y Suliau – : CYFARCHION MISCynhaliwyd MAWRTH Cymanfa Ganu Undebol Penllyn, Edeyrnion ac Uwchaled pnawn YSGOL LLANFAIR DC Dydd Sul, Hydref 6 yng nghapel DIOLCH Er Jerwsalem,cof annwyl a thyner Cerrigydrudion. am Yr Dymuna teulu y diweddar Dora briod,arweinydd tad a thaid oedd arbennig Bethan iawn, Smallwood. Plant y Cyfnod Sylfaen: Roedd Roberts,Bryn Rhyd ddiolch o JamesBu’r ParchGoddard Goronwy (Jim) Ardwyn, Owen, Y Bala yn yn bleser croesawu’r plant lleiaf yn waelod calon am bob arwydd o Cerrigydrudioncynnal Diolchgarwch a hunodd Dydd Mawrth Sul Hydref ôl i’r ysgol ar ôl Hanner Tymor ar gydymdeimlad a charedigrwydd a 6, 13.2012. Yn diweddu’r mis cafwyd ddiwedd y cyfnod clo diwethaf. Braf estynwyd iddynt yn eu profedigaeth Yngwasanaeth dawel hiraethwn Sul y Beibl yn Eglwys Mael iawn oedd gweld y plant wedi setlo’n o golli Mam,Nain a Hen Nain mor Gydaa Sulien chariad bore y cofiwnDydd Sul, Hydref 27. ôl mor sydyn gan fwynhau cwmni a annwyl gennym. Diolch arbennig OddiCofion: wrth Glenys,Anfonwn Huw ein Eryl, cofion Eleri, at Ann gyda ffrindau unwaith eto. Cawsom i Gartref Cartrefle,Llanrwst am eu Elgan,McKee Sharon, sydd wediFfion, dod Elinor, adref Tesni ar ôl treulioa ddechrau bendigedig a’r haul yn gofal caredig. Diolch i’r Parch Huw Melisa.cyfnod mewn cartref gofal yn tywynnu a phawb yn gwenu. Dylan am wasanaeth teimladwy Llanrhaeadr ac i Norman McKee ar ôl a hefyd i Peredur Roberts am y Cofiwnei ddamwain yn dyner a’i am driniaeth Hafina yn Clwyd yr ysbyty a Dysgu o bell: Mae plant Cyfnod trefniadau parchus a gofalus. yn ddiweddar. hunodd Mawrth 14, 2011. Roedd y Allweddol 2 yn parhau i gael addysg Dathlu’r Deugain: Llongyfarchiadau Bedol a’i phobol yn bopeth ganddi. rhithiol am y tro gan gyfarfod â’r Dathlu Dydd Gŵyl Dewi gydag Dymuna Ann a Trebor, Bryn Alaw, arbennig i Manon Easter Lewis am Oddi wrth Helen, Alan, Bryn a’u athrawon. Llongyfarchiadau I’r plant amrywiaeth o weithgareddau gan ddiolch am y cardiau, galwadau ddathlu deugain mlynedd fel arweinydd teuluoedd. am eu hymdrechion wythnosol. Fel gynnwys sesiwn yr Urdd yn ‘Canu o ffôn, blodau, cacennau a rhoddion Côr Merched Edeyrnion. Bu’r côr yn athrawon, rydym mor werthfawrogol gwmpas y tân’ . ariannol yn eu profedigaeth o golli fuddugol un ar ddeg o weithiau yn yr Er cof annwyl am Emrys , Rhos ac wrth ein boddau yn gweld yr hyn brawd Ann – Bob Bryn Ffanig, HelygEisteddfod , Cerrigydrudion( Genedlaethol Parc ac gynt) wedi teithio rydych chi wedi bod yn wneud. yng Nghymru. Llongyfarchiadau mawr Abergele wedyn. Roedd y cyfan yn a hunodddramor Chwefror cyn belled 26, 2020. â Barbados yn Dyma’r parti fu’n diddanu yn y Swper Cynhaeaf. diddanu cynulleidfaoedd a chystadlu i ti Celyn! Camp a hanner! Yn sgil dderbyniolI ddathlu llwyddiantiawn ar adeg Fiona mor anodd.Collins Atgofion melys amdanat. Anwen, O’r chwith, Margaret Lloyd, Gwenan Mars Lloyd, Ynyr Rogers, Osian mewn gwyliau cerddorol. Taekwondo: Yn ystod y cyfnod clo hyn bydd Celyn nawr yn cynrychioli Diolchyn ennilleto a cadwch gwobr yn saff. Dysgwr y Nia, Arwel, Nerys, Elen a’r teulu. Williams a Siân Williams, y cyfeilydd Llongyfarchiadau’r un modd i aelodau’r bu Celyn, disgybl yn mlwyddyn 5 yn Cymru ym Mhencampwriaeth Flwyddyn yn yr Eisteddfod côr sy’n aelodau o Eglwys Seion, sef Niacystadlu Jones, mewn Pantffynnon, Cystadleuaeth Glyndyfrdwy Rhithiol a’i oeddPrydain Capel o dan y 18oed. Cwm ganDymunwn ymuno pob a’r ERGenedlaethol COF yn Llanrwst, Er cof am John Owen Hughes, Tan Mari Roberts, Gwenda Humphreys, thîmTaekwondo. yn festri EnilloddEglwys Seion. Fedal EfyddEleni mae i gynulleidfallwyddiant iddi i wasanaeth yn y gystadleuaeth gan Barch ac I penderfynoddgofio’n annwyl iawn Marian am agMorfudd Eirian Llan a Pen Gob gynt. Sheila Hughes a Wendy Jones. aelodauferched rhwng o’r naw pedair a deunaw eglwys oed yng Trefori’r dyfodol. Lewis, Deganwy. Yn dilyn Evans,drefnu Bryn bod Clwyd, aelodau Gellifor. Gwraig, cangen Genedigaeth: Braf oedd clywed am ngofalaeth Edeyrnion ynghyd a ffrindiau aethom draw i Eglwys Sant Digain a mamCorwen a nain o Ferched arbennig ya Wawrhunodd yn cael Cofion annwyl iawn am Meryl, enedigaeth Math mab bach arall i Ffion o gapeli eraill yr ardal wedi dod at ei chael croeso yno gan y ficer a chyfle i cyfle i anrhydeddu Fiona. Wedi’r Mawrth 12, 2008. priod,a’i gŵr mam, Geraint merch yn a yr chwaer Wyddgrug, ail ŵyr gilydd i ffurfio cymdeithas newydd sbon. ddysgu am hanes yr Eglwys dros pryd bwyd ym mwyty’r Eryrod ar Cofio’r dyddiau dedwydd hapus, arbennigi Bryn a a’n Wendy gadawodd Jones ddeuddega nai arall i Awel Arweinydd y noson oedd Edwin Jones baned o de a chacen. Llawer o ddiolch nos Fercher Hydref 2, cyflwynwyd Cofio’r cariad, cofio’r wên, mlynedda’i gŵr ynIwan. ôl ar Byddwch Fawrth 9, yn 2009 brysur yn iawn a mwynhawyd pryd blasus iawn. Yna i aelodau’r capel am baratoi’r lluniaeth. llun wedi’i fframio o Fiona'n derbyn Cofio’r gofal mawr amdanom, 43rŵan mlwydd Taid oed. a Nain! cyflwynodd Edwin dri o ieuenctid ardal Er iddi lawio’n drwm ar brydiau, Tlws y Dysgwyr gan Eifion Lloyd Hiraeth nid yw’n mynd yn hen. Medal Gee: Ein llongyfarchiadau fel Rhuthun ymlaen i’n diddanu. Mae cawsom gyfle i ymweld â’r goeden Jones, Llywydd yr Eisteddfod Huw, Eurgain, Sian, Eryl a’r teulu. Treiglo’nEglwys dawel i Mair maeLewis yr ar amser dderbyn y Fedal Gwenan Mars Lloyd, Ynyr Rogers ac Ywen hynafol a saif wrth ymyl yr Genedlaethol. O dan y llun roedd NewidGee beunyddam ei chyfraniad mae y byd i’r Ysgol Sul trwy Osian Williams yn gystadleuwyr brwd a Eglwys. Ymlaen wedyn a chael croeso pennill roedd Eifion wedi ei I gofio’n dyner am Mabel, Pen-y- Ondei yn hoes. aros Er mae’r nad atgofion yw Mair bellach yn llwyddiannus iawn mewn eisteddfodau gan swyddogion Capel y Bedyddwyr. I chyfansoddi i gofio'r achlysur. Yn Platt, Gwyddelwern. Hiraethmedru sydd mynychu’r yr un o hyd gwasanaethau yn lleol a chenedlaethol. Cawsom ddiweddu ein pererindod i Langernyw ogystal â’r llun cyflwynodd Marian Cledwyn, Elfyn, Catrin, Sian a’u GydaSeion chariad mae a Hazel chofion Jones oddi eiwrth ffrind yn unawdau, deuawdau a thriawd yn canu bu i ni ymweld ag amgueddfa Syr Henry dau dwb o gymysgedd o flodau a teuluoedd. Rob,gwneud Dafydd, yn siŵrElin aei Tomi,bod yn Mam, cael ymuno a amrywiaeth o ganeuon. Yn cyfeilio Jones gan ddysgu am ei blentyndod grug roedd wedi ei threfnu ei hun i Bryn,chynulleidfa Rhian, Nan Capel a Helen y Bedyddwyra’r teulu yn iddynt oedd Siân Williams, mam Osian tlawd a’i gyfraniad fel addysgwr ac Fiona. Llongyfarchiadau mawr i ti Rhuthun. Rydym yn anfon ein ac yn cyflwyno’r eitemau oedd Margaret athro athroniaeth yng Nglasgow. Mae’n AtgofionFiona, rydym melys fela hwyliog cangen am yn mam,falch i gyd. dymuniadau gorau atoch Mair. Lloyd, mam Gwenan. Noson safonol amgueddfa gwerth ei gweld. Llawer o Emilyiawn J ohonot.Edwards, ByddGwylfa, erthygl Llanelidan am SWPER Y CYNHAEAF: Cafwyd iawn. Gwnaed y diolchiadau gan Edwin ddiolch i aelodau’r ddau gapel a’r ahanes hunodd Fiona yn dawel yn dysgu’r Mawrth Gymraeg19, noson arbennig i gychwyn tymor Jones. Eglwys am eu croeso cynnes. Cyn 2015.yn y rhifynGwylan nesaf o’r Wawr. Llawer Cymdeithas yr Ofalaeth ar Hydref 4 NOSON ELUSENNOL: Rhag- mynd adref bu i ni fwynhau pryd blasus o ddiolch i Eirian a Marian am gyda bwffe cynnes wedi ei baratoi gan hysbysiad bod pwyllgor lleol ardal iawn yng ngwesty’r Waterloo ym Metws drefnu noson mor hyfryd. Corwen yn cynnal noson film pryd y y Coed. Ein diolch yn arbennig i Eirian, dangosir “Mama Mia 2” yn Neuadd Edwin, Llinos Mary a Glenys am y Carrog ar DdyddFfrindiau Santes Ysgol Dwynwen, Llanfair nos yn mwynhautrefniadau bod gwych.yn ôl yn yr Braf ysgol oedd cael Sadwrn, Ionawr 25. Bydd y drysau’n cwmni’r Parch T. L. Williams gyda ni ar agor am 7.00yh. Tâl mynediad drwy y daith. docyn yw £5 a £3 i blant. Bydd elw’r GWAWR CYMRU: Croesawyd John noson yn mynd tuag at elusennauMELIN lleol. RowlandsY WIG i gyfarfod cyntaf y tymor, Y tocynnau ar werth gan aelodau’r cangen Corwen o Ferched y Wawr, nos pwyllgor yn y flwyddyn newydd. Dewch Fercher, Hydref 23. Mae John sy’n draw i fwynhau Gohebydd: cyd ganu i Emily ganeuon Daviesenedigol Ffôn: 01824 o’r Bala 750017 ond bellach yn byw yn Abba – beth am wisgo yng ngwisg y Llandyrnog, yn arbenigo ar dyfu pys cyfnod,Cydymdeimlwn yn cynnwys â Mennay sgidiau a Gwilymplatform! pêr.teuluoedd Cawsom o golli ganddo mam a drwy nain. gyfrwng PERERINDODRoberts, Trem yI Coed,LANGERNYW hefyd Glyn: Aeth a’r sleidiau wybod am hanes y blodyn aelodauteulu yn Nhai Gofalaeth Teg a Gareth Edeyrnion a’r teulu eleni hyfrydCofion ymaat bawb gan sydd ddechrau yn gaeth gyda’ii’w drawyn Rhuthun i bentref yn eu hynod profedigaeth Llangernyw o golli a wreiddiaucartrefi ynar ynysystod Sicily. y cyfnod Mae anoddJohn wedi hwn hynnymodryb ar sef Ddydd Dorothy Sul Lloyd olaf Roberts, mis Medi. ennillac hefyd sawl at gwobrbobl sydd yn heb y sioeau fod yn gandda Gofal a gwasanaeth personol DoeddBryn Rhydd y tywydd Rhydlydan. ddim yn Cofion ffafriol iawnat y gynnwysyn ddiweddar. y Sioe Genedlaethol ac eleni a phroffesiynol unigol wrthteulu i ini gyd gychwyn yn eu profedigaeth.o Gorwen a mynd ar cafodd Cymdeithas Pys Pêr hyd ffordd Telford cyn troi am Lanrwst. GenedlaetholTeledu Roedd Cymru, Oedfa Dechrau mae John Canu yn WediCydymdeimlwn cael cinio blasus hefyd ynag yEifion tŷ bwyta ar GadeiryddDechrau Canmol ohoni, bore y cyfle Sul Chwefror i roi enw Profion Glaucoma drawsDavies pontMaes Llanrwst Gwerfil ymlaena’r teulu â ynni euam Cymraeg21 yng ngofal ar fath ein diweddaraf gweinidog o ybys Parch pêr. profedigaethLangernyw. Y olleoliad golli ei cyntaf briod i niRhiannon. ymweld CyflwynwydHuw Dylan Jones.yr enw Mwynhawydsef Gwawr Cymru y Pob math o lensys cyffwrdd ar gael Cofion at Gareth, Hefin ac Arwyn a’u gwasanaeth yn fawr. Sbectol gyflawn o £44.95

Dewis eang o fframiau AMAETHWYR CORWEN CYF. Iard yr Orsaf, Corwen, Sir Ddinbych LL21 0EG Dowch i weld Ffôn: (01490) 412272 Ffacs: (01490) 412431 e-bost: [email protected]

9 Sgwâr Sant Pedr 1916 – 2021 Nwyddau o bob math / blawdiau anifeiliaid / gwrteithiau / RHUTHUN offer ffensio / offer adeiladu / hadau / bwydydd anifeiliaid anwes / 01824 704849 gwellt a gwair / nwyddau garddio a llawer mwy . Cynrychiolwr lleol: Geraint Roberts 01745 812346 Ffôn symudol 07730 989807 Hefyd Cangen yng Ngherrigydrudion Ffôn: 01490 420443

84 Y Gymdeithas Hanes Llandyrnog a Llangwyfan Cynhaliwyd cyfarfod mis Chwefror o’r Gymdeithas LLANDYRNOG ar Zwm gyda sgwrs ddifyr dros ben gan Dr. Erin Lloyd Jones. Bu’n sôn am y ‘Sgerbydau Coll’, Gohebydd: Iestyn Jones-Evans Ffôn: 01824 790313 trwy ddilyn hanes, dirgelwch a chanfyddiadau archaeolegol am fryngaerau Oes yr Haearn. Profedigaeth: Cydymdeimlwn yn ddwys iawn gydag Trafododd Dr Erin Lloyd Jones ei chanfyddiadau Elfed, Dyffryn Awel a’r teulu oll, o golli Lis, cymeriad hi wrth iddi wneud gwaith ymchwil ar gyfer ei annwyl a bywiog dros ben. Roedd y gynulleidfa Doethuriaeth, a chanolbwyntio’n benodol ar luosog oedd yn talu’r deyrnged ola ar ochr y ffordd gloddiadau ar Foel Hiraddug, Diserth ddydd yr angladd, yn dyst o hynny Mae Erin yn hanu o Ddyffryn Ceiriog, ond erbyn Ymddeol: Dymuniadau gorau i Helen Juckes- hyn yn byw ym Modfari. Mae’n Uwch Reolwr Hughes sydd wedi ymddeol ar ôl bod yn nyrs am 31 Cyhoeddiadau a Digidol gyda Cadw, gwasanaeth o flynyddoedd. Mae hi wedi cael gyrfa lwyddiannus hanesyddol Llywodraeth Cymru, ond ar hyn o bryd ac allweddol iawn, ac yn fwyaf diweddar roedd ar seibiant mamolaeth ar ôl geni merch fach ym Mai hi’n fetron offthalmoleg yn Uned Llygaid Ysbyty 2020 - yn ystod y cyfnod clo! Abergele. Roedd Helen hefyd yn allweddol yn Bu Erin yn gweithio ar yr arbrawf ‘Llewyrch cefnogi cysylltiad yr Uned ag Adran Llygaid Prifysgol Bryngaerau’, gan gydweithio â dros 200 o Hawassa, Ethiopia, yn darparu rhaglenni addysgu a wirfoddolwyr ar ddeg o fryngaerau ar draws Cymru a gweithgareddau eraill i gefnogi’r adran. Lloegr -archwilio pam fod yr henebion wedi eu lleoli Noson Lawen: Braf oedd gweld Steffan, Plas o fewn y dirwedd, a’r cysylltiadau posibl rhyngddyn Llangwyfan yn canu a chyflwyno artistiaid lu yn nhw - a hynny ymhell bell cyn Twitter a’r Gweplyfr! Noson Lawen Dyffryn Clwyd ac yna Daniel Lloyd yn Eglurodd pam ei bod hi’n anodd iawn ymchwilio cyflwyno’r Noson Lawen artistiaid o ardal Wrecsam. i hanes y bryngaerau, gan nad oes unrhyw gofnod Braf gweld wynebau cyfarwydd a newydd yn ysgrifenedig, dim darnau arian na chrochenwaith ar serennu yn y rhaglenni gael. I wneud pethau’n anoddach, mae pridd asidig yn rhai o ardaloedd y bryngaerau, yn golygu fod Panel Cynghori Comisiynydd y Gymraeg: unrhyw ddarn o fetel neu asgwrn wedi treulio gyda Llongyfarchiadau calonnog i Rona Aldrich sy wedi threiglad amser, ac mae dod o hyd i weddillion dynol cael ei hethol am gyfnod o dair mlynedd ar Banel o Oes Haearn yn y DU yn beth prin iawn. Cynghori Comisiynydd y Gymraeg, Aled Roberts. Siaradodd am fryngaerau Dyffryn Clwyd - Moel y Rôl y Panel Mae aelodau’r Panel Cynghori yn Gaer, Bodfari, Pen y Cloddiau, Moel Fenlli, Moel y ffynhonnell o gyngor strategol i’r Comisiynydd Gaer, Llanbedr a Moel Arthur cyn troi at y chweched ar faterion sy’n berthnasol i swyddogaethau’r fryngaer, Moel Hiraddug, Diserth sy ag arwynebedd o Comisiynydd. Yn benodol, mae rôl y Panel yn 12ha. Siapiwyd y fryngaer hon dros y blynyddoedd cynnwys gan y chwarela a fu yno - gadawyd twll mawr, â’r Rhoi cymorth a chyngor i’r Comisiynydd mewn rhan waelod yn llawer iawn is na’r lefel gwreiddiol. perthynas â swyddogaethau’r Comisiynydd yn unol Mae mast ar y pwynt ucha’ erbyn hyn hefyd. Roedd â’r Mesur, a gweithredu, lle bo angen, fel ‘cyfaill un adroddiad o gloddiad yn y 1970au’n nodi fod Dr Erin Lloyd Jones beirniadol’. dau sgerbwd wedi eu canfod gan ddau fachgen lleol Bod yn fforwm lle caiff materion sy’n berthnasol i wrth un o’r mynedfeydd. Aethant â’r esgyrn yn eu swyddogaethau’r Comisiynydd eu trafod. dwylo at feddyg lleol a chadarnhaodd hwnnw mai tua 800 carreg ffon dafl, mwclis a darnau chwarae Ar gais y Comisiynydd, ystyried dogfennau esgyrn dynol oedden nhw!! Ar ôl chwilota’n fanwl am gemau bwrdd penodol a luniwyd gan y Comisiynydd a mynegi barn hanes y sgerbydau coll yma, fe ddaeth Erin o hyd Bydd y Gymdeithas yn trefnu cyfarfodydd eraill am y dogfennau hynny. iddyn nhw yn ddiogel mewn stordy ym Mhrifysgol cyn yr haf trwy Zwm. Os ydych am ymuno â’r Bywgraffiad Rona Yn wreiddiol o Fon, mae Rona Aberystwyth - roedd arian y prosiect gwreiddiol wedi Gymdeithas, e-bostiwch llangwyfanhistory@gmail. wedi byw yn Nyffryn Clwyd ers 40 mlynedd. Gyda gorffen yn rhy fuan I roi trefn ar bopeth!. com. (Ar hyn o bryd does dim tâl aelodaeth!) Croeso gradd Meistr mewn Llyfrgellyddiaeth ac Astudiaethau Yn hollol ddamweiniol hefyd, cafwyd hyd i luniau cynnes i bawb. Gwybodaeth o Brifysgol Aberystwyth, ei nôd yn o’r cloddiadau gan aelod o’r cyhoedd. Roedden (Julia Hughes) ystod ei gyrfa oedd sicrhau mynediad hwylus at nhw wedi eu storio mewn bocs esgidiau ac ar werth wybodaeth a diwylliant o bob math i bawb mewn mewn siop ail law. Trosglwyddwyd nhw’n ddiogel i cymdeithas. Cyn ymddeol roedd yn Brif Swyddog Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd Powys. gyda Chyngor Sir Conwy. Ar ôl cyfnod o fod yn Roedd pyrth bryngaerau’n bwysig dros ben yn hunan-gyflogedig, mae erbyn hyn yn eistedd yr Oes Haearn gan eu bod yn llefydd prysur drwy’r ar Bwyllgor Cymru Cronfa Gymunedol y Loteri amser, a llawer o fynd a dod. Gellir gweld siambrau Genedlaethol ac yn Is-gadeirydd Cyngor Llyfrau ceidwaid y gaer (siâp-C )gyda llefydd tân, yn y porth DYFEISIWR Cymru. Dros y blynyddoedd mae wedi dal nifer o ym Moel Hiraddug heddiw. Cafwyd hefyd hyd i swyddi yn lleol ac yn genedlaethol gan gynnwys i Y DYFODOL Lywodraeth Cymru ac wedi cynrychioli Cymru ar lefel y DU. Mae’n aelod o bwyllgor Cymdeithas Hanes Lleol Llandyrnog a Llangwyfan ac wedi cyd-olygu llyfr am y pentrefi yn ystod Rhyfel Byd 1. Ar hyn o bryd, mae’n darparu un tebyg ar gyfer diwedd Rhyfel Byd 2. Dymunwn pob dymuniad da iddi yn y swydd allweddol hon Cronfa Leddfu Llifogydd Rhuthun Mae Cyfrif Banc arbennig wedi ei sefydlu gan Gyngor Tref Rhuthun ar gyfer derbyn cyfraniadau I Gronfa leddfu Llifogydd Rhuthun. Mae taliad BACS yn gyfleus iawn. Gofynnwn i chi ddefnyddio’r manylion canlynol.

Enw’r Cyfrif – Cronfa Leddfu Llifogydd Rhuthun

Enw’r Cyfrif: Cyngor Tref Rhuthun Cộd Didoli: 40-39-16 Rhif Cyfrif: 51549375 Eich cyfeirnod: Eich cyfenw a chyfeiriad

Dylai sieciau fod yn daladwy i – Cyfraniadau Llifogydd Cyngor Tref Rhuthun, a dylid eu talu i mewn yn y Banc. Cafwyd cryn dipyn o eira yn ddiweddar yn ardal Cincinnati, Ohio. Dyma Griff, sy’n 6 oed yn clirio’r Diolch am eich cefnogaeth eira gydag aradr eira a ddyfeisiodd! Siôn o Rona Aldrich Gronwen gynt yw tad Griff.

5 Llythyrau CROESAIR DIARHEBION – o‘PLANTe GWIRIONEDDsa YW HEN DDIARHEBION’ O’R TRADDODIADOL I TIKTOK: wrando ar gigs o’r gegin, dysgu Cr ir YR URDD YN DATGELU sut i goginio bwyd stryd a gwylio TREFNIADAU EISTEDDFOD T perfformiadau gwreiddiol gan rai o 1 2 3 4 5 6 2021 berfformwyr ifanc mwyaf blaenllaw’r “Cymerwch eich sedd ar y soffa, sîn – bydd rhywbeth i bawb yn 7 tawelwch eich ffôn, a rhowch bob Eisteddfod T. chwarae teg i’r cystadleuydd nesa’ Mae Rhestr Testunau 2021 a – mae Eisteddfod T yn ei ôl!” chyfarwyddiadau ar sut i gystadlu 8 9 Yn giamstar ar ganu neu ddweud bellach ar gael ar s4c.cymru/urdd, jôc, yn feistr lip-sync neu’n hoff a chofrestru i gystadlu yn agor 10 11 o ddynwared enwogion? O’r ar Fawrth y 1af. Bydd disgwyl i traddodiadol i TikTok, mae’r gystadleuwyr gyflwyno gwaith 12 13 Urdd am gynnal gŵyl ddigidol yn cyfansoddi, fideos o berfformiadau a ystod hanner tymor y Sulgwyn lluniau o’u gweithiau creadigol o flaen am yr ail flwyddyn yn olynol, ac llaw, cyn i’r rowndiau terfynol gael 14 mae Eisteddfod T am fod yn “fwy eu darlledu mewn cyfres o raglenni arbrofol, blaengar a chyffrous nac arbennig ar S4C a BBC Radio Cymru 15 16 17 erioed o’r blaen!” dros bum niwrnod, rhwng dydd Llun, Denwyd 6,000 o blant a phobl 31 Mai a Gwener, 4 Mehefin 2021. ifanc i gystadlu yn Eisteddfod T y Yn ogystal â’r cystadlaethau llynedd. Ond eleni, mae’r Urdd yn mwy traddodiadol fel llefaru anelu at gynnal Eisteddfod T fwy neu’r alaw werin, mae modd i 18 19 20 21 arloesol fyth drwy gynnwys mwy o unigolion, grwpiau mewn ‘swigod’ gystadlaethau ac elfennau newydd a theuluoedd gymryd rhan mewn 22 er mwyn cynnig profiadau unigryw cystadlaethau mwy anffurfiol. Mae i holl blant a phobl ifanc Cymru, yna hyd yn oed cystadlaethau i 23 24 eu hathrawon a’u teuluoedd. O athrawon ac aelodau hŷn o’r Urdd!

25 26 27 28 DINBYCH DEMENTIA Llys Meddyg, Plas Eleri a Vale View 29 30 GYFEILLGAR (DINBYCH A’R yn Ninbych a Park Lodge, Trefnant CYLCH) a Plas Llanrhaeadr a hefyd Gofal Yn ddiweddar, prynodd “Dinbych Dydd Capel y Waen, Llanelwy. 31 Dementia Gyfeillgar” (DDG) Daeth yr arian i allouogi DDG i gyflenwad o Amazon Echo Dots i’w wneud hyn wedi i ysgrifenyddes y rhoddi i ddarparwyr gofal-dydd a pwyllgor, Rebecca Bowcott, redeg Ar draws: I lawr: gofal-preswyl lleol sy’n cefnogi pobl Marathon Rhithiol Llundain yn 2020 1. Haul y _____ gwaeth na gwenwyn. 1. _____ crefft heb ei dawn. sy’n byw hefo dementia. gan godi swm sylweddol iawn 5. _____ hwyr na hwyrach. 2. Hawdd cynnau tân ar hen _____. Mae gallu cerddoriaeth, ac yn mewn arian nawdd. 7. _____ ngenau’r sach mae cynilo. 3. Un wennol ni _____ wanwyn. arbennig canu, i ddatgloi atgofion Y mae’r cartrefi a’r darparwyr- 8. Dyfal _____ a dyr y garreg. 4. _____ da lle gellir gwell. a rhoi hwb I’r cof yn elfen sy’n gofal i gyd wedi mynegi eu 10. Heb _____, heb ddim. 5. _____ y gwirion y ceir y gwir. gynyddol amlwg ym maes gofal gwerthfawrogiad o’r Echo Dots a 11. Yr _____ a ffy heb neb yn ei erlid. 6. Llon _____ lle na fo cath. dementia. Y mae’n llwyddo i mawr obeithir y bydd eu preswylwyr 12. Pan gyll y call fe gyll _____. 9. _____ heb iaith, _____ heb galon. gyrraedd, mewn ffyrdd sydd a’u cleientiaid yn cael oriau o 16. _____ ffrwyn gref i farch gwyllt. 13. Mwyaf eu trwst _____ gweigion. ddim yn bosibl fel arall, y rhannau bleser a mwynhad yn gwrando 17. Athro _____ yw amser. 14. O geiniog i geiniog yr â’r _____ yn hynny o’r ymennydd sydd wedi eu cerddoriaeth a hefyd y ffeithiau 19. _____ rad, _____ eilwaith. bunt. heffeithio gan y cyflwr. diddorol a’r wybodaeth a ddaw o’u 21. _____ deg mae mynd ymhell. 15. Yr hen a ŵyr a’r _____ a dybia. Y cartrefi a’r sefydliadau a dyfeisiadau newydd. 22. Nid _____ popeth melyn. 18. I’r _____ y rhed y dŵr. dderbyniodd Amazon Echo Dot yn E DILWYN JONES – 23. _____ sang ar droed gi chwerw. 20. Cas gŵr _____ charo’r wlad a’i rhad ac am ddim oedd Dolwen, CADEIRYDD DDG 25. _____ y cwrdd dau ddyn na dau maco. fynydd. 21. Nid ar redeg mae _____. 27. Hawdd cymod lle bo _____. 24. Mwya’r _____, mwya’r rhwystr. 29. Yn _____ hwyr mae nabod 26. Enw da _____ trysor gorau. gweithiwr. 27. Rhaid cropian _____ cerdded. C. Beth sy’ efo bysedd ond fedr o 30. Adar o’r unlliw hedant _____ unlle. 28. Adar o’r unlliw, hedant _____ unlle. ddim pigo’i drwyn? 31. Diwedd y _____ yw’r geiniog. A. Cloc! Atebion ar dudalen 21

Cymdeithas Amaethwyr Corwen yn ymdopi â’r Covid

Mae hi bron iawn yn flwyddyn ers i’r cyfyngiadau ffôn ac yn eu casglu heb orfod dod i mewn i’r siop; Fel pob busnes sydd yn gwerthu nwyddau teithio cyntaf gael eu cyflwyno ym mis Mawrth ac er fod ambell un yn hoff iawn o’r sustem effeithiol angenrheidiol, mae’r Gymdeithas wedi ymdrechu 2020, a dyma ni mewn cyfnod clo arall, ac yn yma ac yn parhau i’w defnyddio, ‘roedd eraill yn i sicrhau cyflenwad digonol o stoc. Mae hyn wedi dal yn ymdrin â’r coronavirus. Mi fydd hi’n Basg colli’r cyfle i gael sgwrs. Pwy feddylia bod gwisgo bod yn anodd ar adegau gan fod llawer o gynnyrch mewn chydig o wythnosau a gyda rhan helaeth o’r mwgwd a diheintio dwylo yn ail natur i’n cwsmeriaid yn cael ei fewnforio ac mae’r canllawiau newydd boblogaeth wedi cael y brechlyn erbyn hynny, y erbyn hyn ac os na fedrwch ddod i’r siop yng sydd wedi’w cyflwyno yn sgïl Brexit yn achosi oedi gobaith yw y bydd llawer o’r cyfyngiadau wedi’w Nghorwen neu Cerrigydrudion, gallwch fanteisio ar yn y porthladdoedd. Wrth drafod hefo’n cyflenwyr, codi ac y caiff busnesau ddychwelyd i ryw fath o ein gwasanaeth danfon nwyddau yn uniongyrchol mai’n amlwg fod y pandemig wedi effeithio ar bob normalrwydd. i’r fferm drwy gyfrwng y lori fechan neu’r pick up a busnes gyda chwmnïau bychain yn gorfod cau Gan fod ffermwyr yn cael eu cyfri’n weithwyr threlar. am gyfnod os oedd y clwy yn gostwng niferoedd y allweddol, mae amaethyddiaeth yn un o’r busnesau Erbyn hyn, mae’n siwr fod llawer ohonym yn gweithlu neu os nad oedd digon o ddreifars lorïau ffodus hynny sydd wedi medru cario ymlaen fel adnabod perth’nasau neu gymdogion sydd wedi ar gael i gario’r nwyddau allan. arfer, ac ‘rydym yn hynod falch ein bod wedi llwyddo dod ar draws Covid-19. Cawsom un o staff y Fel Cymdeithas gydweithredol leol ‘rydym yn addasu er mwyn parhau i gynnig gwasanaeth i’n swyddfa yma yn Nghorwen yn profi’n bositif hefo’r ddiolchgar iawn i’n cwsmeriaid am eich cefnogaeth holl gwsmeriaid. ‘Roedd y cyfnod clo cynta’ yn cyd feirws- digwyddiad ddaeth a’r sefyllfa yn real iawn ac fel pob siop a busnes lleol arall, yn mawr fynd â chyfnod wyna; cyfnod prysur pan deimlai i ni gyd. Bu rhaid delio hefo’r ‘Track and Trace’ obeithio y bydd y gefnogaeth yma yn parhau i’r llawer ffarmwr ei fod yn hunan ynysu yn reit naturiol ag ynysu rhywfaint o’r staff -effaith hyn wrth gwrs dyfodol. Edrychwn ymlaen at amseroedd gwell. -‘roedd ein cwsmeriaid yn archebu nwyddau dros y oedd gwneud cyfnod prysur yn brysurach fyth. Bethan Roberts

6 RHUTHUN LLANARMON YN IÂL

BATHAFARN sydd heb fod yn dda’n ddiweddar, Gohebydd: Olwen E Roberts Rhaid cael ffydd, gobaith, a Yr ydym yn parhau i fod ar gau er gan obeithio y daw’r gwanawyn a Ffôn: 01824 780286 chariad. Gwerthfawrogwn ein diogelwch yr aelodau a gobeithiwn ail- newyddion gwell inni i gyd. cyfeillion a’n teuluoedd sy’n ein agor a dathlu ar ôl yr ail frechlyn. Ciliodd y gaeaf a’i dywydd garw diddori dros y We gan actio a chanu. TABERNACL ac mae’n ysbrydoliaeth i weld haul Edrychwn ymlaen am ddrama’r Derbyniais y pennill hwn. Yn ystod yr wythnos bu farw un o y Gwanwyn yn tywynnu, blodau Pasg a fydd cystal â drama’r Daw dydd i hyn fynd heibio aelodau’r Tabernacl sef R. Gwynedd tlws yn llonni’r llygad, adar bach yn Nadolig dwi’n siwr. Mi gawn ni oll gofleidio Jones, Cilan, Llys y Castell (Gwynlys, dechrau nythu a’r wyn yn prancio. O’r diwedd byddwn eto’n rhydd Rhewl gynt). Gwerthfawrogwn garedigrwydd Cymdeithas Cadwraeth Hyfryd A bydd, mi fydd ‘ne ddawnsio! Gwasanaethodd Gwynedd fel a phob cymwynas a dderbyniwn yn yw darllen erthyglau’r Gymdeithas a blaenor yng Nghapel Y Rhewl am ein hardal. Diolchir i’r Parchedigion gweld y lluniau o fywyd gwyllt y fro. Dymuniadau gorau i Marian Thomas, nifer fawr o flynyddoedd. Treuliodd Eirlys Gruffydd Evans a’r Tad Huw Capel Rehoboth ar ddathlu pen blwydd y rhan helaethaf o’i yrfa yn athro yn Brian am y gwasanaeth a dderbynnir Siop y Llan a Thafarn y Gigfran arbennig. Diolch am yr oedfaon sydd Ysgol Brynhyfryd. Roedd yn gyn- ganddynt ar y We yn ystod y cyfnod Dyma ganolfan y pentref ac mae’r ar y gwahanol gyfryngau sydd yn aelod o gantorion Meibion Menlli o anodd hwn. siop wedi bod yn agored gyda rhoi hwb i ni gyd yn y cyfnod hwn. dan arweiniad Aled Lloyd Davies a fu digonedd o neges o bob math Cofion anwylaf at bawb yn eu cartrefi farw’n ddiweddar. Roedd hefyd yn Profedigaethau Cydymdeimlwn yn ynddi. Ceir croeso cynnes gan y ac mewn Cartrefi Gofal. Parhau mae mwynhau llenydda a chyfansoddodd ddwys gyda’r teuluoedd sydd wedi gwirfoddolwyr. Felly hefyd yn y Pwyllgorau’r Synod ar Zoom. gasgliad o’i gerddi yn ystod Eisteddfod colli anwyliaid a’r rhai sydd wedi bod Gigfran sydd wedi coginio bwyd Ein cydymdeimlad cywir ag Olwen Genedlaethol Sir Ddinbych 2013. yn wael eu hiechyd yn ddiweddar. blasus a ellir ei dderbyn wrth y drws. Griffiths sydd wedi colli ei chwaer-yng- Cydymdeimlir â’r teulu oll yn eu colled Nid does cyfle wedi bod i ni i Diolch i’r holl weithwyr am eu croeso nghyfraith. a’u tristwch. fynychu’r Gwasanaeth Cymdeithasol twymgalon. Cydymdeimlwn yn ddwys iawn ac edrychwn ymlaen i ddathlu Gŵyl BETHANIA hefyd â Hannah a Hefin Roberts, Ddewi a’r Pasg. Gwerthfawrogwn Chwarel y Graig Er fod Er nad ydym wedi cael cyfarfod ym Bodfan, Ffordd Wrecsam yn eu y rhaglenni rhagorol sy’n codi ein distawrwydd wedi bod yn y chwarel Methania ers deufis bellach rydym yn profedigaethau trist - Hannah wedi calonnau ar y radio a’r teledu. am gyfnod mae cwmni newydd gwerthfawrogi’r negeseuon a gawn colli chwaer a brawd yng nghyfraith. eisoes yn brysur yn cludo cynnyrch bob wythnos gan y Parch Morris P Rydym yn meddwl amdanoch. Undeb y Mamau Gan nad oes oddi yno. Morris ac yn edrych ymlaen at gael Cofion hefyd at y rhai o’n plith sydd cyfarfod wedi bod ers dros flwyddyn cydaddoli unwaith eto’n fuan. heb fod mewn iechyd cystal neu’n bellach, dros y ffôn y byddwn Ysgol Bro Famau Hyfryd fydd dioddef o anhwylder. yn cysylltu â’n gilydd. Dymunwn clywed llawenydd y plantos yn Llongyfarchiadau i Ffion a Tom wellhad buan i’n Harweinydd Ann chwarae yn y dyfodol agos a phob ar enedigaeth eu merch fach, Mali CÔR RHUTHUN Hurst ac i Mair Lloyd. Bu’r ddwy yn dymuniad da i staff a phlant yr ysgol. Elen, chwaer fach i Harri a Deio, ac Rydym bellach wedi cynnal dau derbyn triniaeth yn yr ysbyty. Yr ydym yng nghyfnod y Grawys yn wyres gyntaf i Tudor, Min y Clwyd. ymarfer rhithiol, roedd o’n grêt cael Trist oedd y newyddion bod awr sef y cyfnod i ni baratoi tuag at Dymuniadau gorau i’r teulu bach. gweld pawb a chael cyfle i ganu. Pam Flangreaves a Ceinwen Jones y Pasg. Gobeithio cawn ganu yn y cnawd wedi’n gadael. Bydd colled ar eu Dymuniadau gorau a Phasg Cydymdeimlo Rydym yn anfon ein unwaith fydd pawb wedi cael holau. Hapus i chwi oll. cydymdeimlad dwysaf at Ann ac brechiad!! Emlyn Hughes a’r teulu wedi i Ann Danfonwn ein cydymdeimlad llwyraf golli ei mam, Morfudd Challenor, Plas at Nerys Atridge a Iona Mc Kee, Llanrhaeadr. Yr un yw’n cydymdeimlad wedi colli tad a mam annwyl iawn sef â Huw a Iona McKee a’r teulu wedi Norman ac Ann McKee o Gorwen. iddynt hwythau dderbyn ergyd drom Rydym yn meddwl amdanoch fel eto ym marwolaeth Ann McKee, mam teulu yn eich profedigaeth. Bu i Iona Huw, mor fuan ar ôl ei dad. Rydym yn hefyd golli cyfnither yn sydyn yn yr DORA EDWARDS, CERRIGYDRUDION meddwl amdanoch fel teuluoedd yn Wyddgrug. Llongyfarchiadau gwresog Bwyd Blasus eich hiraeth am anwyliaid. i Phil Jonathan ar ddwad yn daid balch Anfonwn ein cofion at bawb o’n i Dyfan, mab cyntafanedig Katrin a Fflan “Butterscotch” haelodau, yn enwedig y rheiny Chris!! Pob hwyl efo’r gwarchod! Paratowch 10 owns o grwst brau. (gellir prynu crwst fflan os dymunir) Ei rowlio i ddysgl 9”, ei bigo’n dda a’i grasu yn wag am oddeutu 25-30 RHEWL munud. Llenwad: Gohebydd: Sian Eryddon 01824700245 4 owns o fargarin 2 owns o siwgr brown tywyll Danfonwn ein cydymdeimlad at deulu Gwynedd Jones Gwynlys gynt, meddwl 2 llond llwyd de o rinflas fanila amdanoch i gyd. ½ peint o laeth Os oes gennych lygad barcud efallai ichi sylweddoli bod hysbysfwrdd newydd 2 llond fwrdd o flawd corn a’i wedi ei osod wrth y Drovers. Mae’r Cyngor Cymuned hefyd wedi prynu’r hen giosg gymysgu gyda 2 llond fwrdd o ddŵr ac am osod y diffibriwlydd yno.Ymhen amser gobeithir medru gosod tybiau blodau oer. wrth fynedfa Rhydycilgwyn. 3 melynwy

Meringue 3 gwynnwy 6 owns o siwgr man Ychydig o siwgr Demerara i’w roi ar Meringue: dop y meringue Chwipiwch y gwynnwy nes yn dew ac yn sefyll i fyny. Dull: Ychwanegwch y siwgr bob yn dipyn, Rhowch y margarin, siwgr, y rhinflas nes bydd yn drwchus. a’r llaeth mewn sosban. Yna ei Yna, rhowch y gymysgedd mewn bag gymysgu’n araf. peipio gyda nosil seren ac addurno’r Ychwanegwch y blawd corn a’r fflan yn eich arddull eich hun. melynwy. Gwasgarwch y demerara ar hyd Daliwch ati i’w gynhesu, a’i droi gwyneb y fflan. drwy’r amser, ar wres isel i’r berw, nes bydd yn llyfn ac wedi twchu. Mwynhewch gyda hufen neu hufen iâ. Gadewch i’r gymysgedd oeri ychydig ac yna rhoi’r cyfan yn y crwst.

C. Be’ ti’n galw mochyn sy’n gwneud Karate? A. Pork chop

7 Tudalen 20 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:21 Page 1

MISOEDD A MWY CRAFUYSGOL PENBARRAS

Braf iawn oedd cael gweld plant y wrthi’n gweithio’n galed yn eu cartrefi CyfnodPEN Sylfaen i gyd yn dod yn ôl i’r ac yn ymarfer eu doniau ar gyfer ysgol. Roedd y staff a’r plant wrth eu Eisteddfod T. boddau yn bod yn ôl gyda’i gilydd Diolch i’r Cyngor Rhieni ac Athrawon ac yn mwynhau. Bu llawer o hwyl a am brynu twnnel blannu i ni. Mae’r sbri wrth ddathlu dydd Gŵyl Dewi plant yn edrych ymlaen yn fawr i hefyd wrth i’rLlythyren plant fwynhau ychydiggyntaf Tachweddddechrau tyfu ydyllysiau. ‘T’. o ddawnsioDyma gwerin, 20 cliw canu’r i Anthemchi. Beth Ydy’rCroeso atebionhefyd i Miss cywir?.Morgan sy’n Genedlaethol, a chael paned a chacen fyfyrwraig gyda disgyblion Blwyddyn 1 gri.1. Mae Bu Dylanplant yr Thomas adran iau yn hefyd byw yn y lle hwna 2 am ar uny tymor adeg. yma. 2. Cwmwd yn Sir y Fflint. 3. Blodyn y ceir y cyflasyn fanila ohono. 4. Sant o’r 6ed ganrif. 5. Peiriannydd pont grog dros afon Menai. 6. Offeryn Nansi Richards. 7. Hen deulu enwog oedd yn byw nepell o Rhuthun. 8. Awdur yr Awdl ‘Cwm Carnedd’. Plant blwyddyn 1 a 2 yn mwynhau dawnsio gwerin ar ddydd Gŵyl Dewi 9. Bu’n wersyll milwrol ym Meirionnydd. 10. Cysylltir yr aderyn hwn gyda’r beiciwr Geraint Thomas. 11. Pentref genedigol y bardd Hedd Wyn. 12. Bae ar Ynys Môn. 13. Bu Hywel Harris yn byw yma. 14. Roedd y person hwn yn enwog am ei anterliwtiau. 15. Enw arall ar yr anifail hwn ydy ‘gwadd’. Ar Draws 16. Pa ffrwyth ydy ‘afal cariad’? 1. Yr ______a ŵyr a’r ifanc a dybia yw hi ym mhob mis o’r flwyddyn 17. Enw’r sawr lysieuyn ‘dill’ yn Gymraeg. 18. Ysgrifennodd Paul lythyrau at y ddau berson yma. 2. Bydd digon o wreichion yn tasgu yn y mis hwn 19. Prif ddinas y wlad lle cynhaliwyd Cwpan Rygbi’r Byd eleni. 6. O dwi’n ffŵl, mae’r mis hwn yn y croesair ddwywaith! 20. Ysgrifennodd R. Williams Parry am yr adar yma. 8. 'Gwisg genhinen yn dy gap a gwisg hi yn dy galon’ yn y mis hwn a phob mis arall! Atebion ar dudalen 31 9. Mae’r ateb yn rhan o 7 i lawr 11. Gallai hwn fod yn fis Mai ond bellach mae’n dilyn re yn rhai o’r SUDOKU carolau Disgyblion y Cyfnod Sylfaen yn barod i ddechrau tyfu planhigion yn y twnnel 12. DigwyddoddPlant y Dosbarth 7 i lawr Derbyn yn y mis yn hwncael elenite Cymreig ar ddydd Gŵyl Dewi 14. Rhaid ‘…dilyn yr _____ ar ochr y glog’ ym misoedd y Gwanwyn 15. ‘Dewch i sgwâr y pentref I weled dawns y dail’ yn y mis lliwgar hwn CORWEN18. Hwrê, mae’r adeilad yma ar gau yng Ngorffennaf 19. “Wyt ______yn oer, EGLWYS SEION: Gyda thristwch a sioc y clywsom Edwards yn ei gartref ym Maesafallen. Cydymdeimlir Ganolfan Hamdden yng Nghorwen ar ôl Huw Jones fod Ann McKee wedi huno ar Chwefror 19, cwta yn gywir iawn â’i wraig, Eirian, ynghyd A’th farrug â’i blant, yn Neilwyn.” felly yn glod ac yn goffâd anrhydeddus i ddyn a bythefnos ers iddi golli ei hannwyl briod, Norman. Yn a Heledd, Danny ag Anika a20. Rachel Bydd a Befan, pawb ynghydyn dweud roddoddy gair hwn gymaint wrth weldi chwaraeon addurniadau ac i hyrwyddo tlws ar pêl-y enedigol o Gaerfyrddin, cafodd Ann yrfa fel athrawes â’i wyrion ac wyresau, a’r cysylltiadau goeden oll. yn 10 I Lawr droed yng Nghorwen. a threuliodd flynyddoedd yn athrawes yn Ysgol Bryneglwys hyd ei ymddeoliad. Bu Ann yn weithgar AIL ENWI’R GANOLFAN HAMDDEN : Cyhoeddodd yng Nghorwen ers symud yma yn 1973. Yn aelod o Cyngor Sir Ddinbych yn ddiweddarI Lawr eu bod am Ferched y Wawr, ac o Gôr Merched Edeyrnion am ail enwi Canolfan Hamdden1. Corwen ‘Chwefror i goffáu a chwythcyn y neidr oddi ar ei nyth’, a hon hefyd sawl blwyddyn. Roedd yn un o’r rhai a sefydlodd cynghorydd poblogaidd lleol, sef Huw “Chick” Grŵp Codi Arian Tŷ Gobaith yng Nghorwen. Yn Jones. Mae’r Ganolfan wedi2. bod Mis ar gauar ddechrau’r am fisoedd flwyddyn ariannol a rhaid talu hwn aelod yng Nghapel yr Annibynwyr yn y dre hyd nes i’r ar gyfer gwaith adnewyddu 3.i greu Dyma’r ystafell nifer nofio sydd mewn ½ blwyddyn achos gau daeth Ann ynghyd â Norman yn aelodau newydd, stafell newid, eisteddfa4. Mis gwylio y ffŵl ac ywoffer hwn o Eglwys Seion, gan fod yn ffyddlon yn yr oedfaon ac ffitrwydd modern. Bydd Canolfan Hamdden Huw 5. Cewch grempog ar y 25ain o’r mis hwn yn 2020 yn y Gymdeithas. Gwraig annwyl, gadarn ei barn a Jones yn ail agor ar ôl y cyfnod clo diweddaraf. llawn hwyl. Rydym yn anfon ein cydymdeimlad cywir Bu Huw Jones yn Gynghorydd7. gweithgarDigwyddodd yma hyn yn yr Eisteddfod eleni at Nerys, Huw a Iona, ynghyd â’r wyrion a’r teulu i yng Nghorwen, yn aelod ar 8.sawl Mis bwyllgor. diwrnod Ei hoff Owain Glyndŵr gyd yn eu hiraeth a’u galar. ddiddordeb fodd bynnag oedd10. chwaraeon,Dathlwn eni’r yn Iesu yn y mis hwn Rydym yn anfon ein cofion at ein Gweinidog, y arbennig pêl-droed, a bu’n hyfforddi’r timau merched Parch T.L.Williams sydd ddim yn dda ei iechyd ar ac ieuenctid gan gael cryn lwyddiant.13. Gallwch Huw roi felly hwn oedd ar y BBQ ym mis Mehefin, os yw’r tywydd yn ffafriol hyn o bryd. y dyn perffaith i gymryd cyfrifoldeb16. “Cod, am a bortffolio chymer y plentyn … ac aros ____ hyd nes y dywedaf hamdden Cyngor Sir Ddinbych, awrthyt…” gwnaeth hynny(Mathew 2:13) CYDYMDEIMLO: Ar IonawrAtebion 25, bu farw ar dudalen Tecwyn 31 gyda brwdfrydedd am sawl blwyddyn. Mae enwi’r Canolfan Hamdden Corwen wedi cael enw newydd. 17. Bydd Guto Ffowc wedi llosgi’n ____ yn 2 Ar Draws

DYLAN EVANS GLASFRYNE. JONES & SON A CHEFNBRITH TRWSIWR CEIR CLAWDDNEWYDD Gohebydd: Helen Ellis. Ffôn: 01490 420447 GAREJ FFORDD YR ORSAF GWAITH SIFILProfedigaeth: Yn Ysbyty Gwynedd HURIO PEIRIANNAUac yn anfon ein cydymdeimlad a’n (Station Road Garage) *bu Cyflenwad farw Gwynfryn D Jones,wrˆ Crud y * cofionJ.C.B.’s atoch i gyd yn eich hiraeth. RHUTHUN 01824 704508 *Gwynt, Cyflenwad Glasfryn. Priod annwyl Bet * Komatsu a thad Melfyn, Iwan a’r diweddar Y Covid: Mae hi’n edrych ychydig • Atgyweirio ceir ar ôl damweiniau Dylan. Carthffosiaeth * yn‘Mini fwy gobeithiolDiggers’ erbyn (hefo hyn neu mae • Ail-liwio ceir fel newydd * DraenioHefyd yng nghartref ‘Cartrefle’ plant Cyfnod Allweddolheb 1ddreifar) yn hapus * ConcritioLlanrwst bu farw Dora Roberts, Cefn * oOffer fod yn malu ôl yn yrcreigiau Ysgol, ac amryw • Gwaith Yswiriant Ucha gynt. Priod y diweddar R. ohonom ni oedolion wedi cael *Elwy Tirwaith Roberts a mam Idris ac Elwen. ein brechlyn cyntaf. Cadwch yn • Gyda chyfleusterau jig/popty. ‘Rydym yn meddwl am y ddau deulu ddiogel. Am unrhyw ymholiad ffoniwch 01824 750 604 Galwch am fwy o wybodaeth Ffacs: 750402 neu Vodaffôn: 07831 121765

208 Tudalen 7 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 13:56 Page 1

YSGOL PEN BARRAS GRAIGFECHAN Gwasanaeth Diolchgarwch – Diolch i’r plant am gyflwyno gwasanaeth diolchgarwch arbennig iawn yn yr ysgol. Roedd pob plentyn wedi gwneud eu rhan yn ardderchog. Diolch am y goedwig law wnaeth y dosbarth meithrin a derbyn, Gohebydd : Gareth Jones. Ffôn : 01824 703304 tra bod blwyddyn 1 a 2 yn trafod sut medrwn ni ofalu am y byd. Diolch am yr ardal leol oedd plant blwyddyn 3 a 4 a disgyblion blwyddyn 5 a 6 yn dangos parch at ei AR ÔL: y mis bach tro yma a does gen i fawr o y blynyddoedd yn drist o glywed am farwolaeth gyda’r Pandemic a bydd hi’n bosibl ail gydio yn gilydd ac eraill. Diolch hefyd am bob cyfraniad hael at Fanc Bwyd Rhuthun. newyddion mae gennyf ofn. Mae’n braf cael gweld un o ffefrynnau cynulleidfaoedd y Cyfarfodydd ein gweithgarwch pan y bydd hi’n saff inni wneud Natur yn ail gydio ac yn dod ag ychydig o lawenydd hyn sef Y Parch Ieuan Davies, Abertawe. Bu hynny. Themâu dosbarth – Mae’r plant wedi mwynhau dysgu am eu themâu y tymor i’n gerddi ac o’n cwmpas unwaith yn rhagor. yn dod yma ar ymweliad i’r Cyrdde mawr pan yma a chael llu o weithgareddau a phrofiadu difyr. Daeth nifer o ymwelwyr i’r ysgol oedd yn gweinidogaethu mewn sawl ardal megis TRIST hefyd oedd deall am farwolaeth y diweddar i siarad gyda’r plant am eu thema a diolch i bob un ohonynt. Meithrin a Derbyn “ CAPEL EBENEZER: Yn anffodus bu’n rhaid Caernarfon, Aberteifi, Llundain a Chaerdydd a Clwyd Davies, Nant Ucha, Cricor gynt, gyda’r Y Jwngl”- Diolch i Kath o goleg Cambria, Llysfasi, am fore diddorol iawn yn Yr inni benderfynu nad yw hi’n bosibl oherwydd hynny pan yr oedd yn arferiad cynnal Oedfaon yma angladd ym mynwent Capel Salem. Pan yn iau, Uned dan 5 yn dysgu am greaduriaid o bob math sy’n byw yn y Goedwig Law. cyfyngiadau ‘Covid’, inni gynnal yn ôl ein harfer ein ar y nos Iau a thrwy dydd Gwener y Groglith gan byddai wrth ei fodd yn dod i ymweld â theulu y Blwyddyn 1 a 2 “Ych a fi!”- Cafwyd bore arbennig wrth i Bl. 1 a 2 gael Gŵyl Bregethu ar Nos Wener y Groglith eleni eto. ddiweddu hefo dau bregethwr yn Oedfa’r hwyr!! diweddar Annie a Stan Roberts yma yng Nglan cystadleuaeth paratoi brechdan iach! Diolch i’r maer, Gavin Harris am ddod i Bydd y rhai ohonoch sydd wedi ein cefnogi ar hyd Gyda gobaith bydd pethau wedi gwella cyn bo hir Dŵr. feirniadu a chael sgwrs hefo bob un o’r plant am eu brechdanau. Diolch hefyd i Iwan Edwards am helpu Bl2 i ateb y cwestiwn mawr – “Ydy pryfaid genwair yn ych a fi?” Blwyddyn 3 a 4 “Hud a lledrith” – Wel am hwyl gafwyd yn gwylio Professor Llusern hyd yn oed am ddim. Dyna paham yn gwneud ei hud a lledrith gyda’r plant - llond trol o chwerthin a digon o ryfeddu! y rhoddodd y goedwig (ddi-goed) i Cwis Cerdd Diolch hefyd i Llinos Gerallt ddaeth i sgwrsio gyda’r plant yn trafod ei gwaith yn Coedwig Rhyd-y Gaseg Fwrdeistref Rhuthun. Dros gyfnod sgriptio ar gyfer cyfresi teledu – diddorol iawn! o 10 mlynedd, tyfodd y goedwig o’r y Bedol Blwyddyn 5a 6 “Siapan” – braint yn wir, oedd i blant B5 a 6, gael treulio amser hen foncyffion. Dyma’r adeg pan yng nghwmni Noriko o Lansannan. Yn wreiddiol o Siapan, mae Noriko wedi dysgu John Roberts, Llanrhaeadr Baner yr Eisteddfod oedd y goedwig ar ei gorau i gynnal ANN DAVIES siarad Cymraeg yn wych, ac roedd ei chyflwyniad i’r plant yn arbennig iawn, wrth iddi ddisgrifio Siapan a rhai o’i thraddodiadau ac arferion bob dydd. Roedd coedwig Rhyd-y-Gaseg yn tanau oedd yn llosgi’r brigau cyn nos bywyd gwyllt. Gallech glywed y perthyn i Mr Rutherford- adeiladwr/ rhag ofn i awyrennau’r gelyn ollwng troellwr (nightjar), y troellwr bach O’r ysgafn i’r clasurol, o’r sioeau Diolch hefyd, i Connor a Steve o glwb Karate Rhuthun am roi blas o’r grefft i’r cerdd i’r operau mawreddog, plant. perchennog llongau, oedd yn byw bomiau. Tomos Edwards, Nantyr (grasshopper warbler) ac unwaith mi mae cerddoriaeth yn cyffwrdd ar y Wirral. Perthynai iddo ychydig oedd y ‘nightwatchman’ a’i waith glywais regen yr ŷd. Roedd bechgyn Cymdeithas Rhieni Ffrindiau ac Athrawon yr ysgol – Diolch o galon i eiddo arall, gan gynnwys Lodge Isaf oedd gwneud yn sicr fod y tanau o Ruthun yn hwylio rafft gyntefig ar y ein bywydau ni i gyd, ac wedi Ffrindiau’r ysgol am drefnu disgo calan gaeaf a noson o ffilmiau i’r plant. Roedd (cartref y cyn A.S. Gareth Thomas), wedi diffodd cyn iddi nosi. Un noson, llyn isaf. Roedd hyn yn beryglus iawn bod yn gysur mawr i nifer dros cefnogaeth ardderchog i’r noson a’r plant wrth eu boddau mewn gwisgoedd ffansi Distyll a’r parc lle saif olion y gwersyll clywodd fy nhad sŵn siarad yn y ac felly fe falodd fy nhad y rafft i osgoi y cyfnod clo gaeafol diwethaf. ac yn mwynhau hwyl y digwyddiad. Diolch hefyd i’r gymdeithas, am brynu llyfrau carcharorion heddiw. Pan ddaeth y goedwig. Aeth i ymchwilio, gan feddwl trychineb. Tua 1955/6 cymerodd y Beth am brofi eich gwybodaeth ddarllen i bob dosbarth - gwerth mil o bunnoedd. Mawr yw ein gwerthfawrogiad! Rhyfel, gwerthwyd y stad ym 1940. efallai fod drwgweithredwyr yno. Yna Comisiwn Coedwigaeth brydles o 99 drwy geisio ateb ychydig o Prynwyd coedwig Rhyd-y-Gaseg gan darganfod mai Tomos Edwards yn mlynedd ar y goedwig, gan glirio’r oll gwestiynau?….. Ysgolion Iach a’r Clwb Eco – Diolch i Paula Roberts am gyflwyno plac cam 5 fasnachwr coed, y cyfeiriwyd ato gan unig oedd yno a’i fod yn siarad efo fo’i o’r coed oedd wedi ail-dyfu’n naturiol, yn y cynllun “Ysgolion Iach”, a diolch i Mrs Parry a’r Cyngor Eco am eu holl waith fy nhad fel ‘Hughes y Coed’. Dwi’n hun! Cofiaf fy nhad yn dweud ei fod a phlannu coed pinwydd yn gyfan 1. Pwy oedd cyfansoddwr caled. Mae’r Cyngor Eco, hefyd, wedi bod yn plannu coed ffrwythau i greu llwybr meddwl ei fod yn un o Gymry Lerpwl. wedi gweld mwg yn dod o gyfeiriad gwbl, ar wahân i ychydig o boplys caneuon y sioe gerdd Te yn at yr ardd. Diolch i Iwan Edwards a chwmni Airbus am drefnu’r cyfan. Rydym yn Roedd gorfodaeth i dorri’r coed i lle ’roedd y llifio yn digwydd, ar ôl i’r Lombardy lle’r oedd dau bysgodlyn y Grug? ddiolchgar iawn i’r Cyngor Eco am sicrhau bod mwy o finiau ailgylchu papur yn gyd i lawr yn ystod y Rhyfel. Cofiaf dynion noswylio, a gweld fod y lludw yn arfer bod. Y peth cyntaf wnaeth 2. Beth oedd enw’r ferch a yr ysgol, gan sicrhau bellach, bod bin ailgylchu ymhob dosbarth. fod peiriant stem yn cael ei ddefnyddio poeth o’r peiriant wedi cynnau y tws y Comisiwn oedd ffensio’r goedwig i lawnsiodd y dudalen Côr-ona Cafodd blwyddyn 3 a 4 fore hyfryd yng Nghae Ddȏl yn edrych am goed derw er i droi’r bwrdd llif. Llusgwyd y coed llif. Yn ffodus, roedd tanc dŵr ar gyfer gyd. Bob Gruff a’i frawd o Dderwen ar Facebook? mwyn casglu mês wrth gymryd rhan yn y cynllun Miri Mes. 3. Pwy oedd y cyfansoddwr at y bwrdd llif gan geffylau a thractor. y peiriant stem gerllaw a llwyddodd i oedd y ffenswyr. Dyna’r tro cyntaf imi weld tractor ddiffodd y tân. Roedd y domen tws llif Ar ôl clirio’r coed i gyd (1945 a1956), clasurol enwog iawn a Cyngor Ysgol - Aeth y Cyngor Ysgol ar daith i Neuadd y Sir yn ddiweddar a arhosodd yn Nhreffynnon am dysgu llawer iawn am waith y cyngor. Diesel Field Marshall a rhyfeddu at y i’w gweld am flynyddoedd wedyn ac gellid gweld hen gloddiau ac ambell noson ar ei ffordd i Ynysoedd ffordd yr oedd yn cael ei danio. Cofiaf roedd yn lle delfrydol i nadroedd fyw! bostyn giât carreg, sy’n dystiolaeth fod Chwaraeon – Bu nifer fawr o’r plant yn cymryd rhan mewn cystadleuthau pêl- mai un o’r dynion oedd yn towlu’r Erbyn diwedd y Rhyfel, roedd y y tir wedi cael ei ffermio, mae’n debyg, yr Hebrides? droed a rygbi yn ddiweddar. Da iawn i bawb am wneud eu gorau glas. coed oedd Dei Tan Graig, oedd yn coed i gyd wedi eu gwerthu ac ’roedd cyn i lawer o dir gael ei feddiannu er 4. Pa actor enwog yw llywydd Iwan Edwards hefo’r plant fu’n plannu coed byw yn un o’r bythynnod ger Craig Hughes y Coed eisiau gwerthu’r tir mwyn magu a saethu ffesantod. Ym anrhydeddus Côr Meibion Awelon - Roedd plant Blwyddyn 1 a 2 wedi gwirioni gweld eu ffrindiau yn Llys Iddewart. Rhaid oedd diffodd y (tua 39 erw), ond doedd neb ei eisiau, mhen uchaf Rhyd-y-Gaseg roedd Trelawnyd? Awelon unwaith eto, am y tro cyntaf ers gwyliau’r haf. Roedd digon o hwyl a argae ar gyfer cynhyrchu trydan. 5. Pwy yw arweinydd Côr chwerthin trwy’r p’nawn yn gwneud ‘sleim’ a chwarae gemau! Ymddiheuriadau Lleolwyd cwt yr olwyn Pelton wrth Meibion y Brythoniaid? am y llanast llysnafeddog, ond does dim byd gwell na chwerthin lond ein boliau waelod y rhaeadr fawr. Defnyddiwyd y 6. Pa ganwr Cymraeg ar brynhawn Gwener. trydan ar fferm Plas Efenechtyd. gyhoeddodd yr albwm ‘One Mae’n debyg fod y llynnoedd wedi Voice” yn 2016? Bore Goffi MacMillan - Diolch i bawb am eu cyfraniadau tuag at ymgyrch cael eu gwneud pan oedd yr ardal 7. Ym mha ddwy ffilm yr MacMillan yn ystod ein bore coffi gan blant y Cyfnod Sylfaen. Roedd pawb yn ym mherchnogaeth Castell Rhuthun. ymddangosodd Rhyfelgan falch iawn o’r cyfanswm a godwyd sef £284.36. Diolch yn fawr iawn! Roedd brithyll ynddynt ac fe’i Gwŷr Harlech?

Gwelliannau Cartref DBP defnyddiwyd ar gyfer magu hwyaid 8. Pwy gyfansoddodd y Gŵyl Cyhoeddi Eisteddfod Sir Ddinbych – Braf oedd gweld cymaint o blant gerddoriaeth i’r ddrama Pen Barras a’u rhieni wedi teithio i Brestatyn ar gyfer yr orymdaith i gyhoeddi bod gwylltion. Ar ddiwrnod saethu, gwaith fy nhaid oedd mynd a’r hwyaid mewn deledu Tywyll Heno? Eisteddfod yr Urdd yn dod i Sir Ddinbych yn 2020. Roedd nifer o blant wedi bod DEUNYDD ADEILADU 9. Pa gân oedd y cyntaf gan Syr yn brysur iawn yn dylunio a gwneud baner ar gyfer yr orymdaith, ac roedd côr o cewyll gyda cheffyl a throl i ben Graig Tom Jones i gyrraedd rhif 1 blant Blwyddyn 2 a 3 wedi canu’n ardderchog ar y llwyfan perfformio. Roedd hi’n Lom. Yna, gollyngai’r ciperiaid hwy’n yn y siartiau ? hyfryd cael cymysgu gyda phlant, rhieni ac athrawon o ysgolion eraill y sir, ac PLASTIG DINBYCH rhydd a byddai’r hwyaid yn hedfan mae’n argoeli’n dda am eisteddfod a hanner flwyddyn nesaf. yn ôl tua’r llynnoedd a’r saethwyr yn 10. Pa ganwr o Bontypridd oedd CYFLENWYR A GOSODWYR disgwyl amdanynt pan fyddent yn enillydd y Rhuban Glas yn hedfan o gwmpas. 1959? Ffenestri UPVC, Drysau, “Rockdoors”, Pan oedd fy nhad yn 9 oed, ym 1913, 11. Gilmor Griffiths a gwelodd gip ar Coch Bach y Bala, oedd gyfansoddodd gerddoriaeth Gwydr Dwbl, Unedau wedi eu selio, wedi dianc o garchar Rhuthun trwy y garol enwog Carol Catrin Ystafelloedd Gwydr, Cynteddau, ddringo i ben wal y carchar a neidio ar (Hwn yw fy Mhlentyn I) ond ben tas wair Dafydd Parry Clwyd Banc, pwy oedd awdur y geiriau? Landeri a systemau Bondo Sych, cyn ffoi i gyfeiriad Rhyd y Gaseg. Mae 12. Cyfansoddwr dros 1,100 To rwber “Firestone” a llawer mwy. Cae Pwll wedi ei amgylchynu gan y o gampweithiau a thad i goedwig ar dair ochr. Dyna le’r oedd fy dros 20 o blant. Pwy oedd nhad pan welodd ef. Roedd y Coch y cyfansoddwr enwog a Stâd Ddiwydiannol Bach wedi lapio ei hun mewn sachau, phrysur hwn? Colomendy, Dinbych mae’n debyg i guddio ei ddillad carchar 13. Pa opera gan Puccini sydd LL16 5TA ac i gadw’n gynnes a sych, cyn symud yn adrodd hanes criw o ymlaen i goedwig yn ardal Pwllglas, lle y fohemiaid sy’n byw ym Mharis yn y 1830au. ‘O am e: [email protected] cafodd ei ddal ar ôl iddo gael ei saethu. Bu farw yn fuan wedyn. law fach oer,” canai Rodolfo. Ffôn: Mae’r ffordd i Efenechtyd yn gwyro 14. O ba opera gan Prokofiev oddi wrth goedwig Rhyd y Gaseg a y daw thema’r rhaglen The 01745 818849 gelwir y darn hwn o tua chwarter milltir Apprentice? yn Penfforddnewydd, cyn ymuno â’r 15. Pa gowboi o’r hen ffilmiau www.dbphomeimprovements.com hen ffordd ger Llwyngwern. sy’n cael ei gysylltu gyda Cafodd y peiriant stem, a thema gyffrous William Tell ddefnyddiwyd yn y goedwig, ei brynu gan Rossini? gan Hughes y Garddwr, i ddiheintio ei dai gwydr oedd i’w gweld yn yr ardd Atebion tudalen 32 Creaduriaid y Goedwig Law fawr oedd ganddo lle saif stâd tai Min yr Afon heddiw.

7 9 Tudalen 20 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:21 Page 1 Tudalen 26 Tachwedd.qxp_New page Bedol 10/11/2019 14:34 Page 1

Tudalen 28 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:39 Page 1

BancMISOEDD Bwyd Cangen A MWY Rhuthun CRAFU CLAWDDNEWYDD O Orsaf TrenauBETWS Sofia, GWERFUL Bwlgaria GOCHCYDYMDEIMLO: Trist oedd clywed elwa £180 o’rRHEWL Bore Coffi misol. Mae am farwolaeth Mrs Edwards Glan yn gyfle i gyfarfod hen ffrindiau a PEN i Ganolfan Gohebydd:Awelon Maria Evans Ffôn: 01490 460360Gors. Mae ein cydymdeimlad yn chael hwyl.Gohebydd: Siân Eryddon. mynd at Myfi, Gerallt, Clwyd a’r teulu SYMUD: Mae01824 Berwyn 710245 a Cerian ETHNIYSGOL MEDI BETWS GG: Cyngor Ysgol – Ddechrau mis ddiogel o hyn ymlaen ar ôl derbyn hyfforddiant diogelwch “OherwyddBwyd roeddwn yn newynogBlasus flynedd cyn agor un yn Rhuthun. I oll o golli mam, nain a hen nain. Evans [email protected] wedi symyd i Tyn y Hydref bu aelodau’r Cyngor Ysgol ar ymweliad â Neuadd y wrth fynd ar feic ar y ffordd. rhoesoch fwyd i fi, roeddwn yn hwyluso rhedeg un Rhuthun BORE COFFI: Ym mis Medi Cae Celyn. Bydd colledd ar eu hȏl. Pob sychedigSir ayn rhoesochRhuthun i weld ddiod y lle i a fi...”hefyd i weldpenderfynwyd sut mae’r Cyngor ymuno gydaGwasanaeth Dinbych o Diolchgarwch – Cawsom wasanaeth LLONGYFARCHADAU: yn gweithredu. diolchgarwch arbennigChwarae iawn yng Clocaenog Nghapel oeddy Gro yr ddiwedd elusen i lwc Llongyfarchiadauyn eich cartref newydd i Fflur sbon. a Dyfan, MatthewBol Porc 25: 35-36 Asiaidd stici dan y teitl “Banc Bwyd Dyffryn Chwaraeon – Aeth tîm o’r merched hynaf i gystadlu yng Hydref gyda llawer o rieni a ffrindiau wedi mynychu. Diolch Maes Derw ar enedigaeth mab Llythyren gyntaf Tachwedd ydy ‘T’. Clwyd”. nghystadleuaeth pêl-droed yr Urdd yn Ysgol Uwchradd i bawb am eu cyfraniadau o fwyd ar gyfer y Banc Bwyd lleol bychan, Brychan Llŷr. Paratoi 15 munud Cynhwysion ‘glaze’ Dyma 20 cliw i chi. Beth Ydy’r atebion cywir?. Mae BancDinbych. Bwyd Hefyd Cangen aeth tîm Rhuthun o ddisgyblion Agorwyd blwyddyn Banc 3 a 4 Bwyd i drwy Rhuthun ofal Canolfan yng Ni yng Nghorwen. Aeth cynrychiolaeth wediCoginio bod 2 mewn awr 15 bodolaeth ers mis Ebrill Nghanolfan Awelon ac yna mae o hyd. gystadlu mewn twrnament Rygbi Tag2 lwy yng fwrdd Nghlwb o olew Rygbi llysiau o’r plant hynaf hefo Mr Davies i fynd a’r bwyd yno. 1. Bu Dylan Thomas yn byw yn y lle hwn ar un adeg. 2013. Rhuthun. Pawb wedi mwynhau yn fawr!Beth Diolch bynnag, i’r rhaimae fu’n pethau Cymdeithas am newid , a Rhieni ac Athrawon – Be well na pharti Dathlu Pen-blwydd MaeOnd angen beth dauyw hanes set o gynhwysionbanciau bwyd i yn Halenbydd angen a phupur cartref newydd arnom pan 2. Cwmwd yn Sir y Fflint. trefnu. Calan Gaeaf i ddiweddu hanner tymor prysur. Diolch i’r Meredydd Evans yn 100 gyffredinol?baratoi’rBeicio rysait yma– Bydd disgyblion blwyddyn 5Darnfydd a 6 Yyn maint Ganolfan hyderus bawd acyn o yncael sinsir eirhieni wedi’idymchwel am blicio drefnu’r ym parti i’r plant yn Neuadd Melin y Wig. 3. Blodyn y ceir y cyflasyn fanila ohono. Sefydlwyd y banc bwyd gwreiddiol acmis wedi’i Mawrth dorri’n 2020. fân Mae’r banc bwyd yn Mae Cymanfa Ganu Codi’r To dan 4. Sant o’r 6ed ganrif. ganCynhwysion Carol a Paddy coginio Henderson araf er cof am 1cael chilli ei coch gynnal wedi’i gan sleisio’n bedwar denau tîm o arweiniad Leah Owen i’w gynnal yn 5. Peiriannydd pont grog dros afon Menai. eu mam, Betty Trussell, yn 1997, i roi 2.5wirfoddolwyr llwy fwrdd syddo fêl yn rhoi eu hamser Theatr Twm o’r Nant, Dinbych nos 6. Offeryn Nansi Richards. cymorth1kg o fol i mochyn-dros 60 owedi’u blant oeddtorri’n yn byw 2pob lond bore llwy dyddfwrdd o Iau siwgr i sicrhau brown fod y Fercher, Tachwedd 27 am 7.30. Croeso 7. Hen deulu enwog oedd yn byw nepell o Rhuthun. yneu yrhanner orsaf trenau yn Sofia, prif ddinas 3gwasanaeth llond llwy fwrdd ar gael o soy trwy’r sauce flwyddyn. tywyll cynnes i bawb. Bwlgaria. Yn fuan iawn gofynnwyd Mae y timau yn cael eu rhedeg gan 8. Awdur yr Awdl ‘Cwm Carnedd’. 1 litr o stoc cyw iâr poeth Croen 2 lemon wedi’i gratio iddyntDarn maint roi cymorth bawd io bobl sinsir mewn wedi’i angen yn aelodau Rhuthun o Bwyllgor Banc Bwyd 9. Bu’n wersyll milwrol ym Meirionnydd. Salisbury,blicio ac wedi’i y dref dorri’n lle roedd fân eu cartref yn IDyffryn weini Clwyd – sef Morfudd Jones a 10. Cysylltir yr aderyn hwn gyda’r beiciwr Geraint Thomas. Swydd3 darn o arlleg Wiltshire. wedi’u Oplicio hyn a’u tyfodd CorianderNick Snape. wedi’i dorri’n fân Richard Jones 11. Pentref genedigol y bardd Hedd Wyn. rhwydwaithtorri’n eu hanner o fanciau bwyd trwy Brydain ChilliPa cochmor brysur wedi’i ydysleisio Cangen Rhuthun? a’i Gwmni 12. Bae ar Ynys Môn. o1 danllwy reolaethfwrdd o riceYmddiriedolaeth wine vinegar Trussell SibwnsMae’r niferoedd sydd angen cymorth 13. Bu Hywel Harris yn byw yma. yn( white 2000. wine Y nod vinegar oedd ynrhoi gweithio digon o fwyd i Hadauganddom sesame yn Rhuthun wedi cynyddu yn IARD LO EYARTH, bobl mewn angen i bara am dri diwrnod. gyson dros y blynyddoedd. Yn 2018-19 yn iawn hefyd) HEOL Y PARC, 14. Roedd y person hwn yn enwog am ei anterliwtiau. Ers hyn mae’r niferoedd mewn angen rhoddwyd pecynnau bwyd i 304 o 1 llwy fwrdd o siwgr caster. 1) Rhowch holl gynhwysion RHUTHUN 702006 15. Enw arall ar yr anifail hwn ydy ‘gwadd’. wediAr Drawscynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn. oedolion a 197 o blant sef cyfanswm o 16. Pa ffrwyth ydy ‘afal cariad’? ‘coginio’n araf’ mewn sosban Ym1. Yr Mhrydain ______a ŵ rhwngyr a’r ifanc 2013-14 a dybia yw501. hi ym Hefyd mhob cyn mis yo’r Nadoligflwyddyn 2018 17. Enw’r sawr lysieuyn ‘dill’ yn Gymraeg. dosbarthwyd bwyd i 913,000 o bobl. Yn dosbarthwydhaearn . Peidiwch 101 o hamperi ag ychwanegu Nadoligaidd 2. Bydd digon o wreichion yn tasgu yn ycynhwysion mis hwn y glaze. Dewch â Hazel, Helen a Steve yn mwynhau sgwrs a phanedAPPROVED yn y Bore Coffi 18. Ysgrifennodd Paul lythyrau at y ddau berson yma. 2018-19 cododd y nifer i 1,593, 666 – yn Rhuthun a’r Cylch. COAL sef6. tyfiantO dwi’n o 73%. ffŵl, mae’r mis hwn yn y croesairMaephopeth caelddwywaith! digoni ferwi, o rhowchfwyd i gynnal y caead y banc 19. Prif ddinas y wlad lle cynhaliwyd Cwpan Rygbi’r Byd eleni. ar y sosban a throwch y gwres yn HEN FFRINDIAU MERCHANT 20. Ysgrifennodd R. Williams Parry am yr adar yma. Y rhesymau pennaf fod pobl mewn bwyd yn gallu bod yn sialens. Ond angen8. 'Gwisg yw Incwmgenhinen Isel yn (33%), dy gap Budd- a gwisgrydym hiisel. yn Gadewchdy ni galon’ yn Rhuthun iddoyn y fud-ferwi mis yn hwn hynod am a o daliadau phob yn mis hwyr arall! yn cael eu talu (20%), ddiolchgarddwyawr. i drigolion yr ardal sydd yn Atebion ar dudalen 31 Gwerthwr Glo a9. newidiadau Mae’r ateb yn yn y fforddrhan o mae 7 i lawr budd- 2)barod, Diffoddwch trwy’r flwyddyn, y gwres i gefnogi`ra tynnwch banc y daliadau yn cael eu talu (17%). Ac i bwydporc gyda’u allan o’rrhoddion. stoc. Mae unigolion, Cludo i bob ardal wneud11. Gallai pethau hwn ynfod fwyyn fis anodd Mai ond mae bellach 3)teuluoedd, Torrwch mae’n ysgolion, ydilyn porc re yn eglwysi,yn ddarnau rhai mudiadau,o’r Ffôn fin nos: SUDOKU cyflwyno carolau System Credyd CyffredinolGwasanaeth busnesaubychain. Diolchgarwch a Rhowchsiopau yr holl ardalyr gynhwysion Ysgol i gyd yng wedi Nghapel y Gro 07786 244426 (Universal12. Digwyddodd Credit) wedi 7 i lawrcael yneffaith y mis fawr hwn bod eleniy ynglaze hael mewn dros powlenben wrth a’u gyflwyno cymysgu eu ar y stadegau, gyda llawer mwy o bobl rhoddionyn drylwyr. bwyd yn gyson. Hefyd rhaid yn14. troi Rhaid at y ‘…dilynbanciau bwydyr _____ am gymorth ar ochr y glog’4)sôn Rhowch am ym y blwchmisoedd 1 llwy casglu fwrdd y Gwanwyn yn o Archfarchnad olew mewn CYW YN DOD A HWYL A HUD dros15. dro.‘Dewch i sgwâr y pentref Tesco,sosban sydd ‘non yn stick’ cael i gynhesu, ei lenwi pob I DDYFFRYN CLWYD Dydi pobl mewn angen ddim fel arfer wythnos gan y siopwyr. I weled dawns y dail’ yn y mis lliwgarychwanegwch hwn y porc, halen a yn troi fyny mewn banc bwyd heb daleb. Arphupur ran Cangen a’i ffrio Banc ar wres Bwyd uchel Rhuthun nes Rhoddir18. Hwrê, y daleb mae’r (voucher adeilad) iddynt yma ar gan gau hoffwnyngbod Ngorffennaf y ddiolch porc yn i liw bawb brown sydd golau, wedi ein CEFNOGWCH EIN wahanol19. “Wyt asiantaethau ______fel yn Cymorth oer, I cefnogieuraid. mewn unrhyw ffordd, trwy roi Bawb, Gwasanaethau Cymdeithasol, bwyd,5) Gwnewch helpu yngyn siwr Nghanolfan eich bod yn Awelon, cael HYSBYSEBWYR Gwasanaethau A’th farrug yn Iechyd, wyn.” Canolfan dosbarthu bwyd, paratoi Hamperi gwared o’r braster drwy ddrenio’r Feddygol, Gwasanaethau Tai, Nadolig a hynny drwy ewyllys da pawb. 20. Bydd pawb yn dweud y gair hwn wrthporc. weld addurniadau tlws ar y Gwasanaethau Y Di-Gartref, Ysgolion I orffen mae’n rhaid gofyn cwestiwn.

a‘r Groes goeden Goch. yn 10 I Lawr 6)Mae Rhowch Prydain y ynporc un yno’r ôlgwledydd yn y sosban mwyaf Ond beth am Rhuthun? O dan cyfoethoghefo’r glaze. yn y Coginiwch byd. Pam maenes bod angen y porc yn edrych yn dywyll a ‘stici’ arweiniadI Lawr y diweddar Wayne Roberts, banciau bwyd o gwbwl yn y flwyddyn agorwyd Banc Bwyd Rhuthun ym mis 7)2019? Tynnwch o’r gwres a’i weini hefo Ebrill1. ‘Chwefror 2013. Roedd a chwyth banc bwyd y neidr wedi oddi ei ar eireis, nyth’, coriander, a hon hefyd chilli coch, spring sefydlu2. Mis ynar barodddechrau’r yn Ninbych flwyddyn tua dwyariannol aonions rhaid a talu hadau hwn sesame. Robert Owen-Ellis 3. Dyma’r nifer sydd mewn ½ blwyddyn 4. Mis y ffŵl yw hwn Bydd dwy Sioe Cyw yn cael eu cynnal yn Ysgol Glan Clwyd Rhagfyr 5 am 11.00 y bore a 1.45 y pnawn. Manylion llawn ar galericaernarfon.com 5. Cewch grempog ar y 25ain o’r mis hwn yn 2020 Braf oedd gweld un o hen blant Clawdd wedi dychwelyd yn ôl i 7.Guthrie Digwyddodd hynJones yn yr Eisteddfod & Jones eleni Cyfreithwyr “Glanllyn” am ginio Sul. Yn eistedd mae Geraint, Nant Clawddnewydd 8.Osian Mis Roberts diwrnod LL.B. Owain Glynd 29ŵ Fforddr Rhuthun 5 Heol Plasau gynt,PEREDUR gyda’i wraig a’i fab. YnROBERTS ymuno gyda nhw mae Cyf. teulu Bryn Coch, sef Nansi Thirsk LL.B. Dinbych LL16 3EH Y Bala Wynne, Gaenor, Einir, Sharon, Non ag Alun gyda Tomi Gwerni yn y canol. 10. Dathlwn eni’r Iesu yn y mis hwn CYFARWYDDWR ANGLADDAU Dylan Edwards B.A., LL.B. 01745 814817 01678 520428 13. Gallwch roi hwn ar y BBQ ym mis Mehefin, os yw’r tywydd yn ffafriol Gwasanaeth Personol - Capel Gorffwys Preifat Glesni Lliwen Roberts LL.B. [email protected] [email protected] CERRIG BEDDI - ARYSGRIFEN YCHWANEGOL 16. “Cod,Aelodau a chymer hynaf y Cyngorplentyn yr … Ysgol ac aros yn cyflwyno’r ____ hyd cyfraniadau nes y dywedaf bwyd i Sally GWASANAETH CYFREITHIOLLloyd Davies, Canolfan Ni, Corwen Derwgoed, Llandderfel,CYFFYLLIOG Y Bala, Gwynedd LL23 7HG wrthyt…” (Mathew 2:13) 01678 530239 / 07544 962669 Atebion ar dudalen 31 CYMRAEG YN Y SWYDDFA NEU GARTREF 17. Bydd Guto Ffowc wedi llosgi’n ____ yn 2 Ar Draws Gweithdy’r Gof, Pentrefoelas,Gohebydd: Betws Marian y Coed,Rees arConwy 710262. LL24 0HY 01690 770408 / 07884 025520 ebost: [email protected] COFION: at Mair Williams, Llwyn Diolchgarwch Eglwys y Santes Fair Derw ac Idwal Owen, Tŷ Capel sydd fore Sul 20 Hydref. yn Ysbyty Glan Clwyd a Nia Rees, OCSIWN: Cofiwch am y noson gyda PROBLEMAU GYDA’CH TO FFLAT? Cefn Mawr sydd gartref bellach ar ôl Mic ar y Meic ac Ocsiwn Addewidion DYLAN EVANS E. JONES & SON cael llawdriniaeth yn Ysbyty Walton. yng Nghanolfan Cae Cymro, Gobeithio eich bod i gyd yn gwella. Clawddnewydd nos Sadwrn 30 TRWSIWR CEIR CLAWDDNEWYDD DIOLCHGARWCH:Siop Cynhaliwyd ElfairTachwedd er budd Pwyllgor Apêl Cyfarfod Diolchgarwch Capel Salem Bontuchel a Chyffylliog tuag at GAREJ FFORDD YR ORSAF fore Sul 13 Hydref pan Eisteddfod yr Urdd Sir Ddinbych GWAITH SIFIL HURIO PEIRIANNAU 16-18 Stryd Clwyd, Rhuthun (Station Road Garage) wasanaethwyd gan Dilwyn Jones, 2020. Dewch yn llu i gefnogi! * Cyflenwad Dwrˆ * J.C.B.’s Dinbych a chafwyd Ffôn: Gwasanaeth 01824 702575 RHUTHUN 01824 704508 * Cyflenwad * Komatsu • Atgyweirio ceir ar ôl damweiniau Carthffosiaeth * ‘Mini Diggers’ (hefo neu LLYFRAU * DISGIAU • DVDS • CROCHENWAITH * Draenio heb ddreifar) GARETH ROBERTS • Ail-liwio ceir fel newydd YR ATEB NAWR YW SYSTEM DOI FIBRE GLASS * CARDIAU * GEMWAITH * GWYDR * LLECHI * * Concritio * Offer malu creigiau PEINTIWR AC ADDURNWR • Gwaith Yswiriant GAN “POLYROOF” GYDA GWARANT 20 MLYNEDD * Tirwaith CRYSAU RYGBI * CRYSAU T COWBOIS * Ffôn: 01824 702323. Ffôn Gwerthiant: 01824 707070 Gwaith o safon – prisiau rhesymol. • Gyda chyfleusterau jig/popty. Eich Contractwr Lleol AmcanDILLAD bris am ddimBABIS – sefydlwyd * DARLUNIAU 1990. * CREFFTAU * Ffacs:Am 01824 unrhyw 703000. ymholiad Ebost: ffoniwch [email protected] 01824 750 604 Min-Y-Clwyd,J. TUDOR MORRIS Hen Lôn Parcwr, Ffôn Symudol: LLAWER 07748 O NWYDDAU122 977 ERAILL O GYMRU Galwch am fwy o wybodaeth Ffacs: 750402 neu Vodaffôn: 07831 121765 BRYN YR HUDD,Rhuthun, Sir Ddinbych, LLIDIARDAU LL15 016781NA 521002 Ffôn Gartref: 01745 815451 20 28 2610 Brwydr y Coronafeirws

Mae’r flwyddyn diwethaf wedi bod yn gyfnod anodd brechlyn sy’n cael ei ddefnyddio gan feddygon teulu. i ni gyd ond erbyn hyn, mae gobaith ar gael mewn Mae angen dau ddos o’r ddau fath o frechlyn a ffiolau bach sydd yn cynnwys brechlyn i atal haint ddisgrifwyd uchod i ddatblygu imiwnedd llawn. coronafeirws. Canlyniad gwaith caled gwyddonwyr Mae penderfyniad gwleidyddol wedi ei wneud i galluog yw’r brechlyn yma. Maent yn gweithio yn ymestyn yr amser rhwng rhoi y dos cyntaf a rhoi ddistaw ac yn gydwybodol i ddatblygu triniaethau yr ail ddos. Mae tystiolaeth wyddonol ar gael i newydd er ein budd ni i gyd. Rhaid cydnabod gefnogi y penderfyniad yma, ac mae hyn yn galluogi y datblygiad anferthol sydd wedi bod mewn rhyddhau niferoedd mwy o’r brechlyn er mwyn i triniaethau meddygol dros y blynyddoedd oherwydd fwy o bobol dderbyn y dos cyntaf yn gynt. Gan eu hymroddiad. Meddyliwch faint o fywydau buasai bod un dos yn rhoi cryn imiwnedd rhag y feirws wedi cael eu hachub gan mlynedd yn ôl, yn ystod mae’r penderfyniad yma yn gwneud synnwyr, gan pandemig y ffliw Sbaeneg, pe buasai brechlyn wedi bod brechu yr unigolyn hefyd yn helpu amddiffyn bod ar gael bryd hynny. pobol eraill rhag dal y feirws. Hynny yw, os nad Mae dau math o frechlyn coronafeirws newydd ydy unigolyn yn gallu dal y feirws oherwydd bod yn cael eu defnyddio ym Mhrydain ar y hyn o bryd, er ganddo imiwnedd nid yw yn gallu ei roi i rywun bod sawl math arall yn cael eu datblygu dros y byd . arall chwaith. Felly y mwyaf ohonom sydd yn cael y Brechlyn Pfizer-Biontech oedd y cyntaf i gael brechiad y gorau ydy hi i bawb. Mae cael y pigiad trwydded ym Mhrydain. Mae yn effeithiol iawn ,ond yn rhywbeth rydym yn ei wneud dros gymdeithas yr anfantais yw bod angen ei storio ar dymheredd yn ogystal ag er mwyn ni ein hunain. isel iawn, sef 70 gradd Celsius o dan y rhewbwynt. Rydw i wedi bod yn gweithio yn y Ganolfan Brechu Yn ôl y sôn, dim ond dau rewgell arbennig sydd yn Sian, Richard Barrie ac Eirian Williams yn y Mawr yng Nglannau Dyfrdwy ers dechrau mis Ionawr. gallu disgyn i’r tymheredd yma sydd yn bodoli yng ganolfan yng Nglannau Dyfrdwy Mae yn fraint cael gwneud. Rydym yn brechu rhwng Nghymru ac mae lleoliad rhain yn gyfrinachol! Mae’r 700 a 1,000 o bobl bob dydd ac yn gweithio ein ffordd brechlyn yn cael ei ddosbarthu mewn pecynnau o 195 sydd efo’r cyfleusterau i frechu cannoedd o bobl pob drwy’r grwpiau gwahanol yn rhestr y llywodraeth. ffiol, ac unwaith i’r pecynnau unigol gael eu dadrewi diwrnod. Wrth i mi ysgrifennu hwn rydym yn brechu grwp 4 sef mae’n rhaid eu defnyddio o fewn 5 diwrnod. Mae Datblygwyd yr ail frechlyn ym Mhrifysgol y rhai dros 70 mlwydd oed a’r rhai bregus. Ar hyn o angen teneuo pob ffiol i greu 6 dos ac yna rhaid eu Rhydychen a chwmni AstraZenica sydd yn ei bryd mae’r gwaith yn mynd ymlaen ar gyflymder, felly ddefnyddio o fewn 6 awr. Felly mae’r brechlyn Pfizer gynhyrchu. Nid oes angen rhewi hwn na’i deneuo gobeithio y bydd llawer iawn mwy ohonoch wedi cael yn eithaf cymhleth i’w ddefnyddio a’i ddosbarthu cyn ei ddefnyddio. Mae’n bosib ei storio mewn eich imiwneiddio erbyn i chi ddarllen hwn! ac yn fwy addas ar gyfer canolfannau brechu mawr oergell gyffredin am wythnosau ac felly hwn ydy’r Sian Woodward Englynion a Cherddi Dafydd Jones, Clytiau Gleision

Teg Lais y Clytiau Gleision… Roedd o’n ffermwr ac yn athro. Bu’n cynnal Cerdded am dro oedd y gŵr a finna’ ryw ddiwrnod dosbarthiadau cynganeddu yn Llansannan, pan welson ni Eifion Wynne a Teresa, ei wraig, yr Cerrigydrudion, Pentrefoelas a Llangernyw a mawr ochr arall i’r stryd. Wedi sgwrsio, o bell, holodd Eifion yw diolch ei ddisgyblion am gael rhannu ei ddawn. os oeddem wedi cael copi o gasgliad Arwel Emlyn Gwelir eu gwerthfawrogiad yn y llyfryn difyr hwn. o englynion y bardd gwlad, Dafydd Jones, Clytiau Mae ei gariad o’i fro a’i chymeriadau yn amlwg Gleision. Cofiem amdano yn byw ar gyrion Mynydd yn ei waith a cheir hiwmor hyfryd hefyd. Wna’i ddim Hiraethog ac yn ddyn prysur yn ei fro pan oedden dyfynnu rhagor ond wir cefais flas ar englynion ni’n byw yn Llansannan. Difyr felly oedd deall bod megis ‘Gwin’, ‘Llygaid Cath’ a sawl un arall. Oes, Arwel Emlyn wedi casglu englynion a cherddi o’i mae englynion a cherddi yma am bob math o waith, at ei gilydd, a’u cyhoeddi mewn llyfryn. bethau - o ‘Sioe Gŵn Bryntrillyn’ i ‘Austin Seven’ ac Y pnawn hwnnw galwodd Arwel Emlyn acw mi fwynheais bob englyn a cherdd, y digri a’r dwys. gyda chopi o waith y bardd gwlad a “feistrolodd y Dylai Arwel Emlyn gael ei longyfarch yn fawr am roi cynganeddion yn 16 oed.” ar gof a chadw waith y bardd gwlad hynod hwn. Yn naturiol mae llawer o englynion yn y llyfryn Pleser oedd y ‘Tro yn y Gynffon hefyd, ond ddwedai sydd yn dangos gwerthfawrogiad Dafydd Jones o ddim mwy! Cyn i mi orffen, rhaid tynnu eich sylw fywyd gwyllt ei gynefin boed yn anifail, aderyn neu at yr englyn sydd ar glawr ôl y llyfryn. Dyma englyn flodyn. Difyr yw darllen am y dylanwad y cafodd sy’n berthnasol iawn, englyn a ysgrifennodd Dafydd y tywydd rhewllyd arno ef a’i deulu yng nghesail Jones ar ôl cael triniaeth yn yr ysbyty: Mynydd Hiraethog hefyd. Ond daw haul ar fryn: I gell y gyllell a’r gallu, - yna’n ôl Yn ward y gofalu; Mis Ebrill Yr oedd o hyd ar awr ddu Mis mwyn y gog a’r ogau Angylion wrth fy ngwely. Mis yr ŵyn a’r corau, Dydd Gwaith a gobaith yn gwau (Mae’r llyfryn ar gael drwy law Arwel Emlyn neu yn Rhian Hughes, merch Dafydd Jones, yn derbyn Yw Ebrill glas y llwybrau. Siop Elfair, Rhuthun) copi o waith ei thad gan Awel Emlyn

C. Pam oedd y dyn yn rhedeg o gwmpas ei wely? A. Achos i fod o’n trio dal i fyny efo cwsg!

Tybed wnaeth o grafu’r gylchfan neu’r car?

Brian Roberts 11 LLANBEDR DYFFRYN CLWYD LLANGWM

Gohebydd: Iona McKee Tafarn y Griffin Gohebydd: Siân Mererid Williams Ffôn: 01824 705074 Braf gweld fod yna gryn dipyn o brysurdeb yn [email protected] Nhafarn y Griffin gyda’r gwasanaeth têc awe, Plant y Cyfnod Sylfaen ciniawau Sul a’r fan Bost ar brynhawn Iau. Mae Dyweddïad: Llongyfarchiadau i Catrin Ifan, Cwm Roedd yn braf iawn gweld y plant lleiaf yn ôl yn yno hefyd ystafelloedd aros bendigedig ar gyfer Cemig gynt ar ei dyweddïad â Tomos Gwynedd yr ysgol. Cafwyd dechrau bendigedig â’r haul yn gweithwyr allweddol. Lewis o Rydymain. Pob dymuniad da i’r ddau tywynnu a phawb yn gwerthfawrogi edrych am ohonoch i’r dyfodol. arwyddion y Gwanwyn. Eglwys Sant Pedr Hyfryd gweld fod y Tad Huw wedi cynnal Iechyd: Mae amryw o’r ardal wedi bod yn cwyno ac Dysgu o bell Gwasanaeth Rhithiol yn safle’r Hen Eglwys ganol anfonwn ein cofion cynhesaf atynt oll gan ddymuno Mae plant Cyfnod Allweddol 2 yn parhau i fis Chwefror ac mae diolch pawb yn fawr i’r gwellhad buan. gael addysg rithiol, am y tro, gan gyfarfod â’r Cyngor Cymuned am eu hymroddiad i gynnal a athrawon yn rheolaidd. chadw’r safle arbennig hwn. Edrychwn ymlaen Ymgartrefu: Dyna hanes Siwan Elenid, Aeddren at weld y blodau gwyllt a blannwyd yn harddu’r a Ieuan sydd wedi symud i fyw i Ddinbych yn Profedigaeth safle ymhellach. ddiweddar. Gobeithio byddwch yn hapus yn eich Anfonwn ein cydymdeimlad cywiraf at Mrs Cofiwch am yr Ardal Fyfyrio a Gweddïo ym cartref newydd. Glenys Parry sydd wedi colli ei chwaer Rhiannon Mynwent Eglwys Sant Pedr sy’n le bendigedig i yn ddiweddar. Yr un yw ein cydymdeimlad â dreulio ennyd fach dawel yn gwrando ar yr adar. Oedfa: Braf oedd gweld darllediad o’r oedfa foreol theulu’r ddiweddar Glenys Eldridge a fu’n byw Ychwanegwyd Taith Rithiol arall i’r wefan gan y ar S4C (Chwefror 21) o Gapel Cefnnannau dan ofal yn Troed y Fenlli ers i’r tai gael eu hadeiladu yng Tad Huw hefyd. Diolch yn fawr iawn iddo – mae’n ein Gweinidog Bro - Y Parch. Huw Dylan Jones. nghanol y saithdegau. Meddyliwn am y teuluoedd brysur iawn mewn cyfnod heriol dros ben. Mae Roedd y neges - fel sy’n nodweddiadol o Huw Dylan oll sy’ wedi colli anwyliaid yn ystod y cyfnod pawb yn gwerthfawrogi ei waith yn fawr. Dyma yn gofiadwy ac amserol. heriol hwn. ychydig o hanes yr Eglwys gan Y Tad Huw. Adeiladwyd yr ieuengaf o adeiladau ein Cofion heglwys, y Sant Pedr newydd ym 1862 ers i’r hen Anfonwn ein cofion at holl drigolion y pentref eglwys ganoloesol ar y bryn, sy’n edrych dros y sydd heb fod yn dda neu yn dioddef anhwylder dyffryn, fynd yn adfail. Adeilad anghyffredin gyda Gair yn gan obeithio fod pawb yn teimlo ychydig gwell thyred meindwr pigog a tho a waliau streipïog wrth weld y Gwanwyn a’r dydd yn ymestyn. ydyw. Dylanwadwyd ar yr adeilad gan fudiad Rhydychen yn y 19eg ganrif. Mae’r dylanwad ei bryd Swydd Newydd hwn i’w weld y tu mewn hefyd gyda ffenestr liw Llongyfarchiadau i Nan Jones, Fron Ganol ar fywiog ar y gorllewin a reredos carreg y Swper Pasg 30. O.C. ei swydd newydd gyda’r BMPA (British Meat Olaf y tu ôl i’r allor. Mae yno waith celf a chrefft O gylch bwrdd y Swper Olaf Processors Association) yn Llundain. Mae’n wedi ei gynllunio i ennyn diddordeb mewn Gwelwyd ffrindiau yn tristau gweithio o adref ar hyn o bryd. Pob hwyl i ti Nan straeon Beiblaidd ac i ddysgu’r ffydd mewn Yn eu dryswch a’u hansicrwydd Am fod gwae yn agosáu. pan ddaw’r diwrnod y byddi di’n cael mynd draw ffordd ysgafn. Parhaodd traddodiad a ffydd o Rhannodd Iesu i Lundain. fewn y gymuned fechan ond bywiog hon. Ing ei fywyd gyda hwy.

Yn unigrwydd Gethsemane Ffrindiau mewn trafferthion gaed Yntau Iesu yn ei wewyr Yno’n chwysu dafnau gwaed Eto’n herio Gwŷr y cledd a’r waywffon

Yn y ddalfa gwelwyd Iesu’n Dawel herio cyfraith grym Er pob erledigaeth warthus A’r fflangellu creulon llym Safodd Iesu Er ei glwyfau yn llawn gras.

Ar ei groes yn ddirmyg Rhufain Gwelwyd Iesu dan ei loes rhwng tywyllwch ing a gwacter diwedd byd a diwedd oes. Eto Iesu Roes ei hun yn nwylo’i Dad.

Ymhen tridiau beth a welwyd Gan y gwragedd wrth y bedd? Y plant yn mwynhau edrych am arwyddion o’r gwanwyn. Nid oedd Iesu yno’n gorwedd Gan ei fod ar antur hedd Iesu’n teithio Draw ar lwybrau’r byd o’u blaen.

O na welwn ninnau heddiw Yn ein dyddiau dyrys ni Fentro mlaen mewn ffydd a gobaith Er mor gryf yw grym y lli Yn y cariad Ddaw å hedd i’r dryswch oll.

Groglith 2020 Eleni y Pasg a wasga yr hil ar hewl i Olgotha a’r diawl heria eto’r Da â’i feirws yn Galfaria.

Pasg 2020 Wedi’r anwadal alaeth, a naws hallt nos hir erledigaeth er y cur a’r oriau caeth gwelir y fuddugoliaeth. JO

Y plant wrth eu boddau yn ôl yn yr ysgol.

12 Tudalen 19 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:19 Page 1

PWLLGLAS O’R WASG CYMDEITHAS PWLLGLAS. Nos hapus yno Nesta. BYW IAITH – TAITH I FYD Y Ddim a grwpiau eraill) – mae gan bob un Wener, Hydref 18 fe gynhaliwyd LLYDAWEG ei stori. Efallai mai ‘Hei, Mistar Urdd’ yw Cyfarfod Agoriadol y Gymdeithas COFION. Anfonwn ein cofion at Aneirin Karadog ei gân enwocaf – ac mae honno’n llawer Tudalen 30 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:42 Page 1 yn Festri Y Rhiw. Ein siaradwyr Helen Wynne, Gwyneth Llywelyn. (Gwasg Carreg Gwalch, £8.50) mwy na chân plant. gwadd oedd Rhys a Sheila Dafis o Glenys Roberts ac amryw eraill Mae’r gyfrol hon yn casglu ynghyd Lansannan a thestun eu sgwrs sydd ddim wedi bod yn dda yn straeon o Lanymddyfri, Abertawe a’r oedd 'Dau Hen Gês' Ie, yn ddiweddar ac ambell un ohonynt Borth; yn sôn am ddylanwadau o Merêd llythrennol, dau hen gês brown wedi derbyn triniaeth mewn amryw i Joan Baez, ac am brofiadau o weithio oedd ganddynt a rheini'n llawn o o ysbytai. Dymunwn ichi oll wellhad gyda Grav i fynd â’r ‘cyw melyn olaf’ i’r hen greiriau diddorol. Yng nghês buan. coleg. LLANRHAEADRRhys cafwyd Y.C. nifer o eitemau oedd yn perthyn i'w daid a'i hen ewythr a EGLWYS UNEDIG Y RHIW. Yn Gohebydd: Nerys Evans Ffôn:fu'n' ymladd01745 890294 yn y Rhyfel Byd Cyntaf ystod mis Hydref fe'n gwasan- NADOLIG YN Y CARTREF e-bost [email protected] gynnwys hen fedalau rhyfel, un aethwyd gan y Parchedigion Morris Luned Aaron tun baco unigryw a diddorol a nifer P. Morris (Gweinidog) ac Eric (Gwasg Carreg Gwalch £5.95) CAPEL Y PENTRE: Yn ystod y mis fawr o lythyrau a anfonwyd o'r Greene, Y Bala a hefyd Dafydd cafwyd gwasanaeth Cymun dan ofal ffosydd at y teulu a nifer o'r rhain Timothy, Y Rhyl a Geraint Owens, ein Gweinidog, Parch. Andras Iago. wrth gwrs wedi eu sensro cyn Rhuthun. Diolch iddynt oll am eu Cawsom gyflwyniad trawiadol gan y cyrraedd. Wrth lwc, daeth y ddau gwasanaeth a'u cenadwri. plant ar bobl ifanc yn eu gwasanaeth adref o'r rhyfel yn fyw a phan aeth diolchgarwch. Olew palmwydd oedd y ei hen ewythr i weithio wedyn i SIOP PWLLGLAS: Dydd Sul thema ar effeithiau negyddol sydd yn Ddolgarrog bu ond y dim iddo gael Hydref 13 cawsom brynhawn difyr codi o ffermio y coed yn Indoesia a ei ladd yn y drychineb fawr yno pan allan gyda'n gilydd a mynd am dro Malaysia, mae anifeiliad gwyllt yn dorrodd argae cronfa ddŵr i Plas Newydd Llangollen. Plas marw yn ogystal a chreu llygredd ir uwchlaw'r pentref. Newydd oedd cartref 'Merched amgylchedd. Diolch i’r rhieni am eu Yng nghês Sheila cafwyd nifer o Llangollen', Boneddiges Eleanor hyfforddi. Roeddynt yn annog anfon hen eitemau o'r Ail Ryfel Byd fel Butler a Sarah Ponsonby am bron rhodd ariannol tuag at WWF FOR dillad nyrsio ei mam a hithau'n i 50 mlynedd.Heddiw mae'r Tŷ yn NATURE. Ar ddiwedd y gwasanaeth Mae’r teulu hwn newydd ddychwelyd o aelod o'r Groes Goch ac yn nyrsio Amgueddfa sy'n cael ei redeg gan Lydaw. Ond nid gwyliau haf oedd eu cafodd Deryl y pleser o gyflwyno ym mhlasty'r Pale ger Llandderfel Gyngor Sir Ddinbych. Cawsom tystysgrifau i Leah, Megan, Awel, Alaw, hymweliad. Aeth y Prifardd Aneirin yn ystod y rhyfel a hefyd rhai dipyn o hanes y Tŷ a’r gerddi cyn Karadog, Laura ei wraig, Sisdial ac Tirion, Lois, Elain, Lliwen, Rhian a eitemau a berthynai i'w thad tra'n troi am adre a chael swper blasus Sioned am gymryd rhan yn Llafar a Erwan eu plant a Mukti’r ci i fyw am aelod o'r Home Guard. Roedd yn Y Britannia. Roedd pawb wedi flwyddyn i wlad y tad-cu a’r fam-gu. Byw Chân dan ofal Gwen, Lisa a Rhian ar ganddi yn ei meddiant hefyd hen mwynhau ac yn gyfle i’r y thema Stori Samson. drwy’r Llydaweg oedd y nôd. Dewch i lyfr wedi ei sgrifennu gan yr enwog gwirfoddolwyr ddod at ei gilydd i glywed eu hanesion a’u profiadau. Mae ‘Adfent’ yn golygu siocled i blant Bu oedfa’r Fro yn y Dyffryn dan ofal ein William Salesbury, un o gyfieithwyr gymdeithasu. Gweinidog. heddiw. Dyma gyfrol sy’n ailddarganfod y Beibl, yn trafod meddyginaethau, traddodiadau’r Nadolig yn y cartref a all Y GYMDEITHAS: Cawsom noson a llawer o'r rhain yn rhai llysieuol, Edrychwn ymlaen at noson yng gartrefol yng nghwmni Glyn Williams, DIAWL BACH LWCUS fynd ar goll ynghanol prysurdeb yr ŵyl tuag at bob math o anhwylderau. nghwmni Iolo Williams y Atgofion drwy Ganeuon: heddiw. Borth y Gest a’i gyfeilydd Huw Alan Noson hynod o ddiddorol a Naturiaethwr enwog Nos Wener Roberts. Roedd pob stori ddwedodd o Geraint Davies Lluniau lliw hyfryd, clawr caled – mae’n chyflwynwyd a diolchwyd iddynt Rhagfyr 6 yn Neuadd Pwllglas am addurn yn ogystal â bod yn bleser i’w Tudalen 10 Tachwedd.qxp_Layoutyn wir medde fo! Mwynhaodd 1 10/11/2019 pawb y14:03 Page 1 Gwasanaeth Diolchgarwch y plant yng Nghapel y Dyffryn gan y llywydd, Rhoswen Ellis a braf 7.30 or gloch. Mae nosweithiau Iolo ddarllen. canu, ac roedd cyfle i gymdeithasu oedd cael mwynhau paned a sgwrs yn hynod boblogaidd felly 'y cyntaf dros baned wedyn. groeso i aelodau newydd i ymuno. Mis wedyn. i’r felin' fydd hi a mae Tocynnau ar PROFEDIGAETH: Estynnwn ein dwytha daeth aelod o glwb camera gael yn ein Siop a Siop Elfair cydymdeimlad â theulu Bronallt gan Rhuthun atom i ddangos sleidiau ac SYMUD. Dymuniadau gorau i Rhuthun. Cymru a’r Môr: 10,000 o fod Russel Evans wedi colli ei dad, roedd cyfle i gael sgwrs i ddilyn hefo Nesta Williams, ErwMELIN Las sydd YEstynnwn WIG groeso cynnes iawn i Flynyddoedd o Hanes y Môr hefyd Brynle a Nesta Evans Pennant. paned a chacen. Mis Tachwedd bellach wedi symud i'w chartref ddwy sydd wedi ymuno â tîm y (Y Lolfa - £24.99) COLOFNMae Brynle wedi colli ei chwaer Beryl. Y darperir te pnawn, croeso i aelodau Sudoku YSGOL STRYDnewydd Y RHOS yn Gohebydd: yr 'Hen Deanery'Emily Davies gwirfoddolwyr Ffôn: 01824 750017 sef Mona Ffynogion Rydym yn meddwl hefyd am deulu y hen a newydd. Llanelwy. Gobeithiwn y byddwch yn a Sue Clarkson o Efenechtyd. ddiweddar Selina Peters, Pont y Bedol CLWB 100: Mis Awst: £20 Pat CAPEL: Dydd Sul olaf o fis Medi Llanrwst. Croesawyd cyfeillion o DYSGWYRgynt,Diogelwch a hefyd y teulu ffordd y ddiweddar – Daeth Becky Shirley o AdranRumney, Diogelwch £10 Ffordd Esmor y aSir Mona i siarad Jones, hefo croesawyd3 y Parch.1 HywelSIOE Edwards, FFASIWN7 Ddinmael.2 9 Vanderbijilein swyddogion Elusendai. am eu rôl wrth hyrwyddo sut£5 Jani fod ayn Jeff saff Jenkins. wrth ymyl Mis y ffordd.Medi: £20 y Parc yma i Felin y Wig. Roedd lluniaeth ysgafn i ddilyn y RhowchGWELLA y geiriau: Anfonwn yn yein cofion at J. R. Huw Roberts, £10 Carys, £5 Muriel Hydref 6. Yng Nghapel Jerusalem gwasanaeth gyda chyfle i gael sgwrs bylchau.Hughes, Atebion Bro Erin,ar dudalen Derek 29 Hughes Stark. Mis Hydref: £20 Richard Cerrig y Drudion oedd y gymanfa a chymdeithasu. Moelwyn, Arthur Webber, Pentre Isa, Williams, £10 Carys, £5 Amanda unedig 8 eleni 5 gyda Bethan DIOLCHGARWCH: Pnawn Dydd Iau Smallwood, Llangwm yn arwain. Hydref 24 roedd Gwasanaeth DEWIMerrik SANT Wheeler, Bwthyn Parc Postyn, Caley. MERCHED Y WAWR: Croesawodd Roedd y capel yn llawn gyda chanu Diolchgarwch gan blant Ysgol Betws Nonac oedd Anetta enw Williams, 1_____ CoedDewi ay Fron. LLONGYFARCHIADAU: i Celi Evans Beryl pawb i’r cyfarfod ynghyd â’n gŵr bywiog. Gwerfil Goch yng Nghapel y Gro. Sandde oedd enw ei dad. Roedd 3 Vale Cottage2 ar basio ei phrawf gyrru. gwadd Elfed Williams Dolwar, fu’n Hydref 13. Ymunwyd yng nghapel y Cafwyd gwasanaeth ardderchog a’r tadCLWB Dewi, Y______PENTAN. yn CynhelirFrenin ar y clwb yn siarad am ei waith fel cownselor gyda Gro gyda’r Parchedig Helen Wyn plant wedi dysgu eu gwaith yn dda a Ceredigion. Peulyn oedd enw athro Iechyd Meddwl. Cawsom baned gan Jones, Eglwysbach yn gwasanaethu. chanu bywiog. 3 y festri ar y 3ydd dydd Mercher o bob _____.mis amRoedd 2 o’r Dewi gloch yn y bywpnawn, bywyd Mae rhif Gwen a Nesta a thalwyd y diolchiadau Hydref 20.9 Cynhaliwyd3 Gwasanaeth8 COFION: At bawb6 yn 5 yr ardal nad symlyr acaelodau yn bwyta wedi dim lleihau ond baraac estynnwn gan Megan. o Ddiolchgarwch yma ym Melin y Wig ydynt yn dda a hefyd cofion at y rhai ac yfed 4______. Cafodd Dewi enw gyda’r Parch Gerwyn Roberts, sydd mewn Cartrefi Preswyl. 5 Llyfr newydd wedi ei ddarlunio’n newydd. Ei enw ______oedd Dewi yn siarad. Doedd rhai 13______7 5 4 (Gwasg Carreg Gwalch, £8.50) fendigedig ac yn dathlu hanes y môr ar Aquaticus – Dyn y dŵr. ddim yn gallu clywed Dewi. Yn LLANARMON YN IÂL hyd glannau gogledd-ddwyrain Cymru. sydyn, dyma’r tir yn codi ac roedd Mae fersiwn Saesneg ar gael hefyd. Geni Dewi ‘Mae caneuon fel plant,’ meddai Geraint Gohebydd: Olwen E. Roberts.pawb Ffôn:yn gweld 01824 Dewi 780286 ac yn gallu Davies (aelod o Hergest, Mynediad am Pan gafodd Dewi ei eni , 14. ______Dewi. 2 4 1 8 3 digwyddoddEGLWYS SANTpethau GARMON: 6______. Dydd Iau Nash. Dydd Gwener canlynlol DymaHydref un ohonyn 17 am nhw. 7.00 Roedd cynhaliwyd Non, cawsom gyfle i fwynhau bore coffi a Gwasanaeth Diolchgarwch dan Gwellablasu Peulyn teisen yn Ysgol Llanarmon a ei fam, wedi bod yn cysgu gyda arweiniad y Barnwr Ian Trigger gyda’i UnLlanferres tro, roedd ______, i godi athro arian Dewi tuag at 6 carregDiolch o dan i Eglwys ei phen. San Y diwrnod Pedr a’r y Parchedig yn sâl. Stuart Roedd Evans pobl am yn ceisioein gwasanaeth gwella destun diddorol a phwrpasol7 “Ein wasanaeth Macmillan. Roedd y cyfan cafodddiolchgarwch Dewi ei eni hyfryd. roedd y Perfformiwyd _____ Peulyn, eitemau ond o safonroedd uchelo’n sâl. gan Roedd ein plant. Yn Neuadd Pwllglas nos Wener Hydref 11,cafwyd noson “Ffasiwn a Ffiz” rhoddion hael y Cynhaeaf”. Yn dilyn wedi ei drefnu gan y plant a’u Cafodd plant Blwyddyn 5 a 6 lawer o hwyl yn cymryd rhan yng wediymunodd Diolchtorri ac i’r cynulleidfaroedd rhieni y boblam gref eu wedi rhoddioni fwynhau caredig llygaidhathrawon arPeulyn gyfer yn Banc a brifo. derbyniwyd Bwyd Doedd Rhuthun. o swm gydag arddangosfa o wisgoedd gan Siop Dillad Merched “Lan Llofft”, 16 ngweithgareddau awyr agored amrywiol Nant Bwlch2 yr Haearn.8 Diolch i gweldswper ffynnon wedi ei newydd baratoi ganwrth Anndraed Hurst ei ddimsylweddol. yn gallu ______. Daeth Machynlleth ac Aberystwyth, er mwyn codi arian at gronfa Pwllglas, HILL & ROBERTS 8 9 Miss Davies, Eira a Leanne am edrych ar eu holau mor dda. fam,a’r _____.merched. Mae’r Addurnwyd ______yr eglwys yno yn DewiCLWB a rhoi CINIO ei ddwy – Amser law arcinio lygaid bob dydd Eisteddfod yr Urdd Sir Ddinbych 2020. Merched lleol cafodd y fraint o o hyd.hardd a chasglwyd y llysiau a’r Peulyn.Iau bydd Yn sydyn y pensiynwyr roedd o’n yn gallu cwrdd i fodelu’r dillad. Cafwyd noson ddifyr a llawer o fwynhad. Diolch i Cyfrifwyr Siartredig ac ffrwythau i’w rhoi i’r anghenus yn ein gweld.fwynhau cinio blasus yn y Gigfan. 9Gwenllian2 Murphy1 am drefnu’r noson.7 4 3 Y Genhinenplith. Yn ystod y mis gwerthfawrogwn Daw cyfeillion gwirfoddol o’r ardal i Ymgynghorwyr Busnes Unwasanaethau tro, roedd 10______o Ewcarist ofnadwy. a Gweddi weini a gwerthfawrogwn eu Eglwys Gadeiriol Tyddewi Ateb ar Tudalen 21 RoeddBendigaid y Cymry yn absenoldebyn colli. Roedd ein rheithor Roeddgwasanaeth. Dewi wedi adeiladu gan y Parch Dylan Caradog Parry CAPEL RHIW IÂL – Cyfle i fynychu Gwasanaeth cyfrifeg, trethiant, treth ar werth, hi’n anodd gweld pwy oedd y mynachlog ger Tyddewi. Roedd y 11______.Jones, y Parch Dwedodd Stuart Dewi Evans, Paul 17 cyfarfodydd Diolchgarwch ydyw mis cyflogres, cyngor busnes cyffredinol, cynllunio ar gyfer treth Chamberlain, Gellifor ac Andrew ______Hydref i ddiolch Tyddewi a gwerthfawrogiyn lle pwysig. ein wrth y Cymry, “Rhaid i chi wisgo Daeth pobl o bob man i 18______. • R • M •ARYSGRIFEN YCHWANEGOL Seiri Coed etifeddiant, a materion trethiant busnes a phersonol arall. cenhinen.”Ginn, Caerwys. Wedyn, Organyddiondyma’r Cymry y mis rhoddion dderbyniwn drwy gydol y Ymweliad cartref drwy drefniant. oedd Mari Roberts a Sue Hanahoe. Pererinionflwyddyn oedd ac feyr enw gawsom ar y bobl y cyfle i • Arbenigwyr coed derw • yn gwisgo 12______ac ennill y GENEDIGAETH: Llongyfarchiadau i yma.wahodd y Parch Robert Parry, Lerpwl, D R VALLANCE• Ceginau • Ffenestri • Drysau • frwydr.Sioned a Sam Carey ar enedigaeth i’n harwain mewn gwasanaeth hyfryd JONES Gwaith cerfio gyda llaw 1 Tan y Castell, Rhuthun Ffôn: 01824 704545 merch fach Hydref 25. Banera thestun Dewi pwrpasol Sant am y cynhaeaf a’n 24A Heol Clwyd • Lloriau • Grisiau • Y Tir yn Codi yn Llanddewibrefi 19 (Ffurfiwyd 1971) COFIWN: am y cleifion o’r ardal Maebendithion croes ar faner lu Dewi mewn ______. awyrgylch Rhuthun. Pengwern e-bost: [email protected] Roedd Dewi yn Llanddewibrefi. 20 Ffôn : 01824 705251 gyda’n cofion a chyfarchion cynnes Mae’rdraddodiadol. _____ yn felyn. Roedd Y lliw tu ôl canui’r 01824 704889 Cyffylliog Daeth llawer o bobl i wrando ar atynt. groesardderchog ydi du. gyda Noel Parry wrth yr JOINERYCERRIG BEDDI Parc Busnes Lôn Parcwr • Rhuthun Swyddfeydd hefyd yn Yr Wyddgrug, Bala a Salford UNDEB Y MAMAU: Agorwyd y tymor organ a chynrychiolaeth dda yn ENWAU TAI LLECHEN GYMREIG pan ddaeth cynulleidfa gref i’r Eglwys bresennol. Sul cynta’r mis croesawyd a chroesawyd pawb gan y Parch y Parch David Owen, Ponciau i 19 Philip Chew. Mwynhawyd cyngerdd wasanaethu gyda chyfarfod Undebol ardderchogDiolch a hwyl gan fawr ddisgyblion i’n hathro Ysgol Mathemateg, y Sul canlynol Mr Oakes, dan wrth ofalaeth iddo y symud Parch. Broymlaen Famau i brosiectau gyda cherddoriaeth, newydd. Bu Mr OakesEirlys ynGruffudd dysgu Evansein disgyblion yng Nghapel mwy adroddiadau a cherddorfaabl a thalentog – popeth dros niferTegla, o Llandegla.flynyddoedd. Llywydd y mis oedd LLETY MAES FFYNNON yn gywrain iawn. Gwerthfawrogwn y Glenys Roberts. John Mannering, diddordeb mae’r ysgol yn gymryd yn Llanarmon fu’n ein hannerch y Gary a Carys Owen y gymuned drwy gydol y flwyddyn. trydydd Sul a’r cyfle i gwrdd â’n 25 Maes Ffynnon, Rhuthun LL15 1LX Mae canmoliaeth uchel iddynt yn gilydd. Mae croeso cynnes i bawb 01824 705225 symudol 07971 103286 cymryd rhan yn y Gymraeg a’r ymuno yn y gwasanaeth ar nos Sul Rhoddodd ein tîm pêldroed gyfrif dawww.holidaylettings.co.uk/ iawn o’u hunain yn Nhwrnament yr Saesneg. Diolchwyd iddynt gan Gill am 5.30. Urdd yn ddiweddar.rentals/ruthin/136883

30 FIRE Llansannan Ffôn:Celtân 07775 950365 fin Nos: 01745 870317 Perch: CAERWYN LLOYD Cyflenwad a Gwasanaeth Blynyddol o offer diffodd tân

Gwneuthurwyr ceginau o safon yng nghalon eich cartref.

Gydag ansawdd uchel o waith crefftus gallwn weithio gyda’ch cynlluniau a’ch syniadau.

Tel: 07766 337 681 www.calonfurniture.co.uk [email protected] 13

10 Lavender’s blue, dilly dilly… Distyll, Llanfwrog

Y mab aeth am dro hir tra roedd o adra’r Haf ‘ma. Williams, Braich am £1,176. Mae’r erthygl sy’n sôn “Lle ti di bod?” holais pan ddaeth i’r ardd am baned. am yr arwerthiant ar wefan y Llyfrgell Genedlaethol “Mi gychwynnais yn Rhuthun, ymlaen i gyrion Exmewe Hall neu Hen Fanc y Barclays a T.J. Llanfair, heibio Clwb Golff Pwll-glas ac ymlaen Roberts wedi hynny cyn dod allan yn Llanfwrog,” oedd ei Mi welais fod “Rouw’s Lavender Water” a ateb. “Mi es i heibio lle o’r enw Distyll,” meddai. Yn “Perfume of the Vale” yn cael eu gwerthu yn naturiol roeddwn am wybod lle’r oedd Distyll. “Yn Exmewe Hall neu Hen Fanc y Barclays fel y cofiaf i’r ymyl Llanfwrog,” oedd ei ateb. “Roedd Rhuthun adeilad. Y fferyllydd William Rouw a’i fab Theodore yn enwog am dyfu lafant ers talwm ac roedd y dŵr ac roeddent yn eu gwerthu yno tua 1856. Yn y llyfr croyw yn cael ei ddefnyddio i ddistyllu’r lafant,” diddorol, ‘The Buildings of Ruthin’ - David Gareth ychwanegodd. “A dyna sut y cafodd Distyll ei enw,” Evans y gwelais i hynny ac mae hysbysebion yn y ffermydd lafant o amgylch Llundain. A dyna fu. Ond wedi iddo fynd dechreuais Denbighshire Free Press o’r cyfnod hwnnw hefyd. Yn ystod amser y Tuduriaid roedd yn cael ei feddwl am Distyll. Dechreuais edrych ar y we am Gwerthwyd “Sweet Lavender” gan T.J. Roberts, ddefnyddio i wneud polish, pot pourri a sebon. wybodaeth bellach. Erbyn hyn mae modd aros ar Chemist yn 9,Well Street hefyd. Rhoddid llawer ohono mewn bagiau o liain a’u eich gwyliau yn Nhŷ Distyll. Dyma ddywed un safle hongian gyda dillad. Gwnaethpwyd te gyda lafant, gosod tai hunan-letya: The Edinburgh Encyclopaedia (Sir David Te oedd yn eich ymlacio ac roedd yr olew yn un o’r Distyll House - Ruthin 1 mile. An outstanding, Brewster 1830) ychydig bethau fyddai’n eich gwarchod rhag llau a modern ground floor wing of a Grade II listed 17th Chwilio wedyn ar y we edrych fedrwn i gael mwy chwain. century cottage, formerly a lavender distillery, set on o hanes y lafant gwyrthiol a deuthum o hyd i bwt o Ni chymerai’r frenhines Elisabeth yr un cam heb the owners’ smallholding, in the Clwyd Valley a mile dan Denbighshire yn y llyfr uchod a dyma gyfieithu fod ganddi lafant yn ei llaw a gwasgarwyd haenau o from the market town of Ruthin. eto, ‘Rhwng y lle hwn (Dinbych) a Rhuthun, mae tua flaen ei thraed tra cerddai. Hoffai’r frenhines Victoria 13 acer o lafant yn cael ei dyfu gan amlaf, ac sy’n jeli lafant gyda’i chig dafad yn well na jeli mintys. Coflein a Phapurau Newydd Ar-lein cael ei ddistyllu a’i anfon i Lundain. Dychmygwch y Wel wir! Roedd y mab yn dweud y gwir felly. “Ewch caeau piws hardd a’r arogl hyfryd! Yn ôl mewn amser ar safle Coflein, mi gewch fwy o wybodaeth yno,” Ond wyddoch chi be? Mae hanes y lafant hyd yn awgrymodd. Yn ôl Coflein, a dyma fi’n cyfieithu Lavender’s blue, dilly dilly, oed yn hŷn nag a feddyliais erioed. Gwelir cyfeiriad – ‘mae’n debyg, mai tŷ o’r ddeunawfed ganrif ydi Lavender’s Green. ato mewn hen, hen ysgrifau pryd y sonnir i Adda Distyll a’i fod yn dŷ deulawr gyda waliau o garreg When I am king, ac Efa ddod â’r planhigyn gyda hwy o ardd Eden! wedi eu gosod mewn patrwm o dan do teils gyda You shall be queen. Does ryfedd bod y planhigyn llesol hwn, o deulu’r dau stac o frics, a nenfydau o goed trwm wedi eu mintys, mor werthfawr. Mae’r hieroglyffau yn cofnodi naddu. Defnyddid y tŷ a’r caeau o’i amgylch yn Cofiaf fy mam yn canu’r rhigwm bach yma i mi a’m bod lafant yn cael ei ddefnyddio gan yr Eifftiaid. y ddeunawfed a’r bedwaredd ganrif ar bymtheg i chwiorydd pan oedden ni’n fach. Cofiaf bersawr y Mae’n debyg eu bod yn ei roi mewn cwyr siâp côn ddistyllu dŵr lafant a daeth Rhuthun yn enwog am y polish piws yn y tun crwn hefyd. Felly, mae’n debyg ac yn ei osod ar eu pennau. Yna, toddai’r côn a dŵr hwnnw’. Diolch Coflein bod lafant yn boblogaidd ers tro byd gan fy mod llifai’r cwyr hyfryd dros eu cyrff yn bersawrus. Daliais ati i chwilio safle Coflein a darganfod mai i’n eithaf hen erbyn hyn!. Ond, diolch i’r drefn mae Roedd y Groegiaid yn ei ddefnyddio hefyd rhan o Stad Castell Rhuthun oedd Distyll ac fe’i lafant ganrifoedd yn hŷn na mi. O ddarllen hwnt ac yn ei alw’n Nardus o enw’r ddinas Syriaidd gwerthwyd ynghyd â siopau, chwareli, ffermydd ag yma gwelais fod y lafant wedi dod i’r wlad hon Naarda. Cyfeirir at y lafant fel ‘nard’ yng Nghaniad di-ri a phob math o adeiladau yn 1919. Roedd gyda’r Rhufeiniaid tua’r flwyddyn AD43. Roedd yn Solomon, ‘Pan yw’r brenin ar ei wely, y mae fy nard hynny, mae’n debyg oherwydd bod y teulu mewn werthfawr fel antiseptig ac yn rhoi oglau da ar eu yn gwasgaru arogl.” Hefyd, “Y mae dy blanhigion trafferthion ariannol. Y mae cofnod yn y Free Press, dillad yn ogystal â’u cyrff. Yn wir daw’r enw Lafant yn berllan o bomgranadau, yn llawn o’r ffrwythau ar Ddydd Sadwrn Tachwedd 8fed 1919 yn dweud, o’r gair LAVARE sef ‘i ymolchi’ yn y Lladin. Yng gorau, henna a nard; narda saffrwn…” Yn y bod y Castell a 38 o lefydd a nodir uchod wedi nghyfnod y Rhufeiniaid gwerthid blodau’r lafant Testament Newydd sonnir am “nard pur” eneinio mynd ar y farchnad, yn unol â dymuniad Major am 100 denari y pwys oedd yn cyfateb i gyflog mis (Marc 14:3) ac yn Ioan 12 - “ A chymerodd Mair Cornwallis West a’i wraig, sef y perchnogion. gweithiwr fferm. Dwedir y caech dorri’ch gwallt bwys o ennaint costfawr, nard pur, ac eneiniodd hanner - can gwaith am y pris hwnnw. draed Iesu…” Dim ond y gorau felly i frenhinoedd Papurau Newydd Ar-lein Cofnodir bod caeau lawer yn llawn lafant yn a’r Iesu. Cwmni Frank Lloyd a’i feibion o Lundain oedd cael eu tyfu o amgylch palasau Llundain cyn y un o’r cwmnïau oedd yn gyfrifol am y gwerthiant. Diwygiad Protestannaidd, Tua lle mae Wimbledon I’r dyfodol Diwrnod prysur i’r cwmni oherwydd bod 1965 o heddiw yr oedd rhai o’r caeau hynny. Felly hefyd Rhaid dyfal barhau â’r ymchwil gan holi pa lafant aceri i’w gwerthu, aceri a daliadau oedd wedi dod yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Gwerthid y yw’r gorau i’w dyfu yn Rhuthun a beth yw ei â £3,300 o elw’r flwyddyn i’r perchnogion. Roedd lafant ynghyd â llawer o flodau eraill gan ‘flower rinweddau. Honnir ei fod yn cadw gwyfynod rhag Neuadd y Dref, Rhuthun dan ei sang ar ddiwrnod yr girls’ Llundain er mwyn i bobl gael rhoi ’oglau da distrywio eich piano! Tybed fedra’i brofi ei fod yn fy arwerthiant a’r gwerthu’n fwrlwm gwyllt. Gwerthwyd ar eu dillad ac ar gynfasau eu gwlâu. Mae enwau helpu i gysgu. Yn sicr byddaf yn edmygu’r planhigyn Distyll House a 25 acer i ŵr o’r enw Mr G.T. fel Lavender Hill a Lavender Place yn dyst bod hwn lawer iawn mwy yn y dyfodol. EJ

rhywun wedi tipio deugain bag yn y ffos ar ein trac preifat ni. Wedi ei riportio i’r heddlu, daeth dyn BONTUCHEL o’r Cyngor yno, ac fe ddywedodd ef yn syth, wedi CYSTADLEUAETH ogleuo’r fan, beth oedd ynddynt. ‘Roeddynt yn llawn Gohebydd : Gwenan K. Williams. o blanhigion canabis ac offer ei dyfu, a brics a mesh EGLWYSI BRO’R BEDOL Ffôn : 01824 707932 ac ati - yn amlwg fod y cnafon wedi bod yn tyfu’r E-bost : [email protected] stwff, ac yn amser symud ymlaen i le newydd, ac Dyma’r atebion cywir: angen cael gwared o bopeth. Beth wnaeth iddynt Y Capel: Gan ein bod yn dal o dan y clo mawr ddewis ei adael acw wn i ddim, ond ‘roeddem wedi 1. Eglwys Gwyddelwern - Sant Beuno oherwydd y Coronovirus, nid ydym wedi cynnal cael ein syfrdanu fod y fath beth yn digwydd mor 2. Eglwys Corwen - Sant Mael a Sant Sulien gwasanaethau yn y Capel, ond hyderwn na fydd agos atom. 3. Eglwys Cerrigydrudion - Santes Mair yn hir iawn eto cyn medrwn gyfarfod. Diolch Magdalen i’r Gweinidog am baratoi ar ein cyfer ar y wê 4. Eglwys Derwen - Santes Mair ddwy waith yr wythnos yn ystod y clo yma, 5. Eglwys Efenechtyd – Sant Mihangel a’r gwerthfawrogwn ei ymroddiad yn fawr. Holl Saint Mae sôn am i’r plant gael dychwelyd i’r ysgolion 6. Eglwys Llanrhaeadr yng Nghinmeirch – yn fuan, a gobeithio, erbyn i’r rhifyn yma ddod allan, Dyfnog Sant byddant i gyd yn eu holau gyda’u ffrindiau, er fydd 7. Eglwys Llanelidan - Sant Elidan pethau ddim ‘run fath am fisoedd lawer dwi’n ofni. 8. Eglwys Llanfihangel G M - Sant Mihangel Ychydig iawn o newyddion sydd gennyf i rannu 9. Eglwys Llanrhydd - Sant Meugan efo chi, ond digwyddodd un peth cynhyrfus iawn pythefnos yn ôl: daeth Elwyn, y gŵr i’w frecwast ar Yr enillydd yw Eleri Price, Cerrigydrudion, ôl bod yn godro, a dyma fi’n gofyn iddo “Sut wyt ti wedi cael 8/9 - boddi wrth y lan. Taleb ar ei heddiw?” gan nad oeddwn wedi ei weld cyn mynd i ffordd!! odro, gan mod i’n cysgu’n drwm! A da iawn Gwyn ag Eileen Morris o Lanbedr “’Roeddwn yn iawn tan gynne fach” meddai, am ddod yn agos iawn!! Diolch i bawb a “Pam?” atebais innau. “Mae na rywun wedi bod yn gystadlodd. “fly tipio” ar y trac” meddai. Ac yn wir i chi, ‘roedd Sachau o sbwriel

14 rhieni heddiw efallai. Mynd ar y bws i Gapel Albion Park, Caer, Cofio’n Ôl a dair gwaith y Sul, a mynd heibio Cofio Teithiau sawl adeilad oedd wedi’i fomio a’i falu dros nos, heb fawr neb yn cyffroi. Doedd cael nwyddau Tramor gan Huw Chofio’r Cofid wedi eu danfon at y drws ddim yn newydd adeg y rhyfel ac Ann Davies Brian Roberts chwaith, ac arferiad sydd wedi gweld cynnydd mawr yn ystod ’Rwyf wedi bod yn ffodus iawn ac wedi cael y pandemig presennol. Byddai gweld llawer iawn o wledydd y byd yn ystod Yn sicr iawn, mae’r cyfnod hwn hwmian eu peiriannau ar noson dynion llefrith,bara, glo, Corona ein teithiau tramor. Yn y blynyddoedd diwethaf yn ein hanes - un sy’n bodoli glir. Gwelwyd ambell sgarmes a (gair cyfredol), papur newydd, a mynd ar long teithio – cruise a gweld llawer o bellach ers mis Mawrth 2020 thanio uwchben wrth i awyrennau dynion bin yn galw yn rheolaidd, ryfeddodau a gwledydd ar un gwyliau. - yn gyfnod tywyll ac anodd Prydain o Hooton (safle Vauxhall’s a dyn gwerthu hufen iâ yn galw Ond y daith yr ydym yn ei chofio fwyaf yw na welwyd mo’i debyg gan y heddiw) ymrafael â’r gelyn. Fel heibio yn ystod yr haf. Dw i’n ein taith gyntaf i Israel a’r Aifft yn 1994, sef ein mwyafrif ohonom. Ganrif yn teulu, roeddem yn cysgodi mewn cofio un tro mynd allan i brynu taith gyntaf ar long teithio. Aros yn Cyprus a ôl, bu’r Ffliw Sbaeneg (er nad atodiad i’r tŷ dan do concrit. Ni wafer hufen iâ i’w osod ar blât, mynd am daith pedwar diwrnod i’r Dwyrain yw’r enw yn gwneud tegwch chawsom niwed - na’n cymdogion ond erbyn i mi gyrraedd drws y Canol. Cyrraedd Haiffi, yna teithio i Jerwsalem â gwlad Sbaen) yn bla ymhlith chwaith. Nid oedd y sefyllfa yn tŷ i’w fwyta dim ond dwy wafer gyda bws ac ymweld â’r Wal sy’n gysegredig i’r ein pobl ac efallai y medrwn ein poeni ni blant yn ein cartrefi mewn glasddwr oedd ar ôl a fawr Israeliaid a cherdded at y man lle croeshoeliwyd briodoli ei ledaeniad yn rhannol nac yn yr ysgol. Roedd gennym ddim llefrith na hufen ynddo, Iesu Grist. Man sydd heddiw’n eglwys. Yn ystod i’r milwyr druan ddaeth yn ôl gyfyngiadau, fel sydd heddiw dybiwn i. Ac eto, doedd fawr neb ein harhosiad nid oedd ein tywysydd yn gadael i o frynti’r ffosydd yn Ffrainc a oherwydd Cofid 19. Roedd hi’n i’w clywed yn cwyno. Efallai ein ni aros yn un man yn hir oherwydd fel yr oeddem Gwlad Belg. Lladdwyd llawer gyfraith gwlad fod gennych chi bod ni heddiw wedi byw mewn wedi sylwi roedd llawer o filwyr o gwmpas a’r o bobl yn ei sgìl ac fe adawodd ‘Blackouts’, sef llenni fyddai’n cael oes o ddigonedd - melys moes milwyr hynny i gyd gyda gynnau wedi eu llwytho lawer o bobl gydag anhwylderau eu cau yn y nos, rhag bod unrhyw mwy o hyd. Gwych o beth yw ac yn barod i danio! iechyd gweddill eu hoes. Yn olau i’w weld o’r awyr nac o bod y brechlyn yn erbyn Cofid Gadael Jerwsalem ac yna mynd i Bethlehem bellach yn ôl, yn y 14eg a’r 17eg amgylch. Gwae chi os oedd golau 19 wedi cael ei gwblhau mewn i weld yr eglwys oedd wedi ei chodi i glustnodi’r ganrif daeth y Pla Bubonig (Black i’w weld, gan y byddai heddlu blwyddyn gan ein gwyddonwyr man y cafodd Iesu Grist ei eni. Adeilad eithaf Death) i’r wlad ac mae llawer ‘spesials’ yn debyg o guro ar eich gwych ond pam felly bod rhai plaen yw’r Eglwys gyda mynedfa ddi-nod a cofnod o’r hanes dieflig hwnnw. drws a dweud y drefn - neu waeth. pobl yn cwyno bod rhaid aros bychan iawn, i feddwl bod mynedfa grand Plant bach yn canu: ‘Ring a Ring Os yw amgylchiadau heddiw am ddyddiau eto cyn cael y iawn i rai o eglwysi’r byd. Eto, sylwi ar fyddin a Roses - Pocket full o poses o dan y Cofid, yn enwedig y brechiad? Credaf fod pobl adeg Palestina wedi ei sefydlu ar ddarn o dir caled o -Atishw, Atishw - We all fall cyfyngiadau rhag mynd ymhell y rhyfel yn llawer mwy goddefgar flaen yr Eglwys gyda’u harfau ar gyfer ymladd. down (Dead)’ meddir. Ond dyna o gartref neu ymweld â theulu o dan amgylchiadau byw digon Symudodd y llong yn ystod y nos o Haiffi a ddigon am hynny. neu gyfeillion, nid oedd dim main ar lawer. glanio yn Port Said yn yr Aifft yn y bore. Yna, Yn nes at heddiw, mae’n modd mynd ymhell yn ystod y Diddorol fydd gweld sut fydd aethom ar fws, un o 12 o fysiau oedd yn ein ddiddorol edrych yn ôl at gyfnod rhyfel chwaith gan nad oedd amodau byw yn newid yn dilyn tywys i Cairo. Teithio drwy’r anialwch a’r ffordd yr Ail Ryfel Byd. Dechreuais gan lawer o bobl gar a hefyd Cofid 19. A fydd mwy o bobl mewn cyflwr da iawn a gwersylloedd y fyddin fynychu’r Ysgol Gynradd ym roedd dogni ar betrol. Prin yn gallu gweithio o gartref yn wedi ei lleoli mewn rhai mannau ond roedd mhentref (bryd hynny) Blacon ger oedd y dewis o fwydydd yn y barhaol? A fydd perchnogion llawer iawn o offer milwrol wedi cael ei adael dinas Caer ar ddechrau’r Rhyfel siopau hefyd ac roedd cwpons tai haf am ddod i fyw ynddynt ar ochr y ffordd, offer wedi torri mae’n debyg. a hynny mewn adeilad ysgol neu gardiau rations yn cyfyngu yn barhaol? A fydd angen y Cyrraedd Cairo a gweld bod tlodi yn rhan o hollol newydd. Roedd seiren ar yr hyn roeddech yn medru ei rheilffordd gostus newydd HS2 fywyd y dref. Ymlaen wedyn i weld Amgueddfa’r rhybudd wedi’i gosod ar do’r tŷ brynu - e.e. menyn, caws, cig, os bydd llai o angen teithio i Aifft, a chael gweld cyfoeth y wlad yn yr hyn tafarn ryw hanner milltir o’r ysgol, glo, a dillad. Roedd yn gyffredin Lundain a llawer o swyddi yn y oedd wedi cael ei ddarganfod yn eu pyramidiau. a phan fyddai awyrennau rhyfel i rieni ddweud wrth eu plant, farchnad arian yn symud i Ewrop Ar ein ffordd yn ôl i Port Said cawsom Almaenig yn dod drosodd ar eu ‘Cofia fwyta dy rations’. Roedd y yn dilyn Brexit? Onid gwell ymweld â lle ‘roedd y Pyramidiau’n sefyll a ffordd i fomio dociau Lerpwl, Llywodraeth hefyd yn annog pobl fyddai cryfhau ein hadnoddau hefyd cael gweld y Sffincs a manteisio ar y byddai’r seiren yn atseinio dros y i arddio a thyfu llysiau ac i fod yn a’n cyfleusterau lleol? Diolch cyfle i gael ein cario ar gefn camel. ‘Roedd pentref a’r plant i gyd yn rhedeg fwy hunangynhaliol. Efallai fod i’n Cynghorwyr Sir ac eraill am ein taith yn ôl i Port Said yn ddidrafferth ond i selar yr ysgol i geisio lloches a mwy o bobl yn meddwl gwneud sicrhau gwell parcio a syrjeri cawsom wybod gan ein tywysydd er bod 12 o diogelwch. Yn ffodus, ni wnaed hyn heddiw yn ystod y Cofid, newydd ger Ysbyty Rhuthun. fysiau wedi’n cludo - dim ond 11 ohonynt oedd unrhyw ddifrod i’r ysgol ac ni wrth iddynt orfod gweithio o Rhaid cyfrif ein bendithion o gael yn cludo twristiaid. Roedd un bws yn wag anafwyd neb. Roedd y plant gartref, a cheisio difyrrwch efallai. byw mewn bro mor gyfoethog rhag ofn i un o’r bysiau eraill dorri i lawr. Teithiai yn gorfod canu tra bo’r gelyn Syndod heddiw yw gweld pobl a chyda phob cyfleuster. Fe 2 nyrs ac 1 doctor gyda ni hefyd rhag ofn i uwchben – caneuon megis: Ten yn llwytho troli’r archfarchnad ddaw dyddiau’r Cofid 19 i ben rywun fynd yn sâl neu i derfysgwyr ymosod ar Green Bottles, One Man Went gyda phapur toiled, onid oedd y gobeithio cyn bo hir gyda’r y twristiaid. to Mow - drosodd a throsodd. Farmer’s Weekly wedi ei dorri yn brechlyn ond rhaid dal ymlaen Mae’r daith hon yn aros yn ein cof oherwydd Roedd milwyr ar hyd ac ar led ar sgwariau taclus a’i glymu hefo gyda’r arferion da welwyd dros iddi fod y gyntaf o’n ‘cruises’ ni a hefyd am i ni ymarferion o’r gwersyll yn Blacon llinyn yn ateb y gofyn ers talwm y dyddiau tywyll a ddioddefwyd gael cyfle i ymweld â’r mannau crefyddol sydd ond i ni blant roedd hyn ond yn yng nghefn gwlad? yn y misoedd diwethaf – yn yn bwysig i ni fel Cristnogion. creu difyrrwch a neb ohonom yn Roedd bywyd yn mynd yn enwedig yr angen i helpu meddwl amdanynt yn mynd dros ei flaen yn eitha’ rhwydd i ni cymdogion, cadw cysylltiadau y dŵr i ymladd ar y cyfandir. blant yn ystod y rhyfel. Cael ar y ffôn a’r cyfryngau Yn ystod y nos, gan amlaf, y chwarae allan nes iddi dywyllu cymdeithasol, a chydymdeimlo byddai’r awyrennau rhyfel (Heinkel) neu yn hwyrach, a’n rhieni ddim â’r rhai mewn tristwch oherwydd yn hedfan am Lerpwl a chlywid yn poeni gymaint amdanom â pla y Cofid 19.

Tybed oes yna rhywun o blith darllenwyr y Bedol sydd yn gwybod beth yw enw ac oedran y tractor hwn?

Ann a Huw ar gefn camelod yn yr Aifft

15 Tudalenau’r Plant Helpwch y cwningod i liwio’r wyau.

MIS MAWRTH

Mae nifer o ddyddiau pwysig yn cael eich pen-blwydd hefyd. ym Mis Mawrth fel Mawrth 1af I ni’r Cymry – Dydd Gŵyl Dewi – Dydd Gŵyl Dewi a Mawrth yw’r diwrnod pwysicaf i ni ei 17 Dydd Gŵyl Sant Padrig. gofio. Dywedodd Dewi Sant, Mawrth 20 yw dydd cyntaf “gwnewch y pethau bychain” y Gwanwyn ac ar Mawrth 28 ac mae’n bwysig ein bod yn mae hi’n Sul y Palmwydd. gallu helpu ein gilydd a dangos Mae’n siŵr bod nifer ohonoch ein bod yn Gymry da.

16 Pwy ddyfeisiodd y rhain? RHIFAU Rhowch yr enw cywir o dan y llun. MEWN Atebion ar Dudalen 32 ENWAU thermomedr Dyma gliwiau i enwau lleoedd. Mae rhif ym mhob enw. Beth yw cyfanswm y rhifau sydd yn yr enwau?

1. Prifddinas Lloegr. 2. Llosgodd Owain Glyndŵr y gramoffon castell sydd yn y dref hon. 3. ‘Llan’ i sawl sant sydd yn y pentref hwn heb fod ymhell o Gaerfyrddin? 4. Rhaid gyrru ar gyrion y antiseptig pentref hwn i fynd o Rhuthun i Wrecsam. 5. Gallwch hwylio i Rosslare o’r dre’ hon. 6. Mae’r pentre’ hwn gyda’i seintiau ar Ynys Môn yn agos i le o’r enw Llanfaethlu. teleffon 7. Mae’r Coleg ger y Lli yma. 8. Mae mwy nag un pentref gyda’r enw gwlyb yma yng Nghymru, un yn ymyl Llyn ‘Fyrnwy a’r llall heb fod ymhell o Gaerffili. lamp y glowyr microsgop Cofiwch luosi’r rhif sydd yn y ddau enw 2x? 9. Sawl marchog sydd yn B.S.M.? 10. Pentref bach tlws rhwng Porthaethwy a Biwmares. 11. Mae llawer o arian yn cael ei radio fathu yma. 12. Mae’r ddinas hon o dan y môr erbyn hyn. Cofiwch y geiriau …’O dan y môr a’i donnau…’ teledu 13. Shrewsbury yn Gymraeg. 14. Mae tair coes ar faner yr ynys hon. 15. Hwn yw’r mynydd uchaf un yng nghadwyn Cambrian yng baromedr biro Nghanolbarth Cymru. 16. Daethpwyd o hyd i olion dinosoriaid ger yr ynys hon sydd yn Ne Lloegr. 17. ‘Tre’ yn fwy na chwech yn y pentref hwn ger Aberporth yng O’r Llyfrgell Ngheredigion. 18. Sawl llo sydd yn y pentref hwn sydd yn agos i Gynwyd? Stori llawn cyffro, am gariad, dewrder 19. Mae gan bawb ddwy ond un a dyfalbarhad. Mae’r sydd yn enw’r pentref hwn yn y goleudy yn dywyll a Rhondda. thad Mali allan ar y Dysga sut i fod môr yn pysgota yn y yn arwr golchi 20. Tybed sawl un oedd yn mynd nos. A fydd Mali a’i dwylo ! Ymuna i’r ffynhonnau yn y dre’ hon yng ffrind yn gallu helpu efo’r Archarwyr i Nghanolbarth Cymru? ei thad i ddychwelyd ddarganfod sut mae yn ôl yn saff i’r golchi dwylo yn harbwr? gywir a gofalus.

17 Tudalen 10 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:03 Page 1

Mawrth ymhob mis, ond roedd ffair Fawrth yn sbesial. Gwelid mwy o stondinau ar y Sgwâr a hefyd, yn ATGOFION PLENTYN O’R bwysicach fyth i ni’r plant, byddai YSGOL STRYD Y RHOS Pat Collins a’i gymysgedd ryfedd o atyniadau yn dod i’r ffair ac yn ein cyfareddu. Byddent yn cyrraedd ar TRIDiogelwch y ffordd A – Daeth PHEDWAR Becky o Adran Diogelwch Ffordd y Sir i siarad hefo DEGAU bnawn Sul ac yn dechrau gosod ein swyddogion am eu rôl wrth hyrwyddo sut i fod yn saff wrth ymyl y ffordd. pethau’r ffair i fyny yn y cae rhwng lladd-dy Jones y bwtsiar a’r Pafiliwn. Diwrnod gwlyb, tywyll, oedd hi, yn rhy agos at y tân ac yn llosgi eu hel llus oedd peidio â dechrau eu Weithie’ byddai’r cae yn fôr o fwd, ychydig ddyddiau cyn Nadolig 2020, coesau gan adael creithiau parhaol! bwyta neu fyddai yna ddim gobaith tywydd Mawrth wrth gwrs, ond a finne yn gaeth i’r tŷ ers wythnosau Cofiaf fynd i’r gwely hefo bricsen llenwi’r piser! erbyn nos Lun roedd popeth yn ac yn edrych allan i’r ffordd – ond boeth neu un o blatiau’r popty wedi Erbyn yr hydref roedd hi’n dymor barod ac yn ei le. Roedd y Band roedd hi’n dawel fel y bedd, neb yn ei lapio mewn papur. Dim sôn am conkers. Tyfai ambell i goeden ar of Hope yn festri Capel Seion am digwydd pasio, dim plant yn chwarae iechyd a diogelwch! Cofiaf un gaeaf fin y llwybr oedd yn arwain o’r ffordd 5.30 a ninnau blant ar binnau eisiau yn y stryd, dim ond ambell i fodur caled yn ystod y Rhyfel pan oedd fawr ger y stesion i Uwch y Dre ond cael cyfarfod byr er mwyn i ni gael yn gwibio heibio bob hyn a hyn. cyflenwad dŵr y dref wedi rhewi roedd y cnwd gorau bob blwyddyn mynd i’r ffair! Ond nos Fawrth oedd Rhywfodd fe grwydrodd fy meddwl a phawb yn gorfod cario dŵr o un ar y coed ar fin y ffordd islaw plasdy y noson brysur, pawb yn heidio i’r yn ôl i gyfnod y tri a phedwar degau hydrant ar y Sgwâr! Nid yn unig Rhagatt. Y tric wedyn oedd caledu’r cae, pobl y dre a’r pentrefi cyfagos cynnar – mor wahanol oedd bywyd hynny ond doedd yna ddim trydan conkers er mwyn curo rhai ein ac wrth gwrs gweision fferm, yn bryd hynny i blentyn yn tyfu i fyny yng chwaith oherwydd bod y gwyntoedd ffrindiau, un ai trwy eu caledu’n ofalus chwilio am gariad efallai, ac am brofi Nghorwen. wedi chwalu llawer o’r polion yn y popty neu eu trochi dros nos eu nerth drwy daro’r gloch hefo’r Y newid mwyaf mae’n debyg oedd oedd yn cario’r trydan o bwerdy’r mewn finegr. Roedd gofyn gwneud morthwyl mawr. Ninnau’r plant ar ein bod yn treulio llawer mwy o amser Corwen Electric Light Company yng twll yn y conker cyn ei galedu neu fe y bumping cars a’r hobby horses yn chwarae tu allan yn yr awyr agored Nghynwyd. Ac yn goron ar y cyfan fyddai’n amhosibl ei gael ar y llinyn. a’r swings mawr. Roedd yno Wall a hynny gydol y flwyddyn. Mae un roedd rhai o beiriannau’r cwmni nwy Rhaid i mi sôn am un adeilad of Death a thro arall Globe of Death peth ynDiolch sicr, ychydig i Eglwys iawn San o Pedr deganau a’r Parchedig a safai Stuart rhwng Evans Capel am y Bedyddwyrein gwasanaeth a’r arbennig ar gornel y Sgwâr sef ac roedd sŵn motobeics yn rhuo newydddiolchgarwch a gaem ni adeg hyfryd. y Nadolig, Perfformiwyd Pafiliwn eitemau wedi o safon torri uchelhefyd. gan Fedrwch ein plant. y “Reading Room,” a oedd bryd ac arogl yr injans yn llenwi’r lle, ond ac yn y dyddiauDiolch i’r hynny rhieni roedd am eu yna rhoddion caredigchi ddychmygu’r ar gyfer Banc fath Bwydsefyllfa Rhuthun. heddiw! hynny, ynCafodd yr adeilad plant ble Blwyddyn mae llyfrgell 5 a 6 lawerchaen o hwyl ni’r ynplant cymryd ddim rhanmynd yng i mewn I chwarae ffwtbol roedd y “Rec” Corwenngweithgareddau rŵan. Yn y R.R. awyr roedd agored yna amrywiol Nant Bwlch yr Haearn. Diolch i lawer o deuluoedd mawr yn byw ar Miss Davies, Eira a Leanne am i’wedrych gweld. ar eu Roedd holau yn mor demtasiwn dda. dop ei gilydd mewn tai bychain a’r ar gael, sef y Corwen Memorial gopi o bapurau dyddiol y wlad, yn hefyd i geisio ennill ceiniog neu plant yn gorfod rhannu popeth hefo’i Recreation Park, ac yn yr haf newydd bob dydd, rhai ohonynt ar ddwy trwy rowlio ceiniog i lawr gilydd a mynd allan i chwarae ar bob cawsem chwarae criced yno. Yr unig fwrdd mawr ar ganol y llawr, ac yna at fwrdd oedd wedi ei farcio yn cyfle. Heddiw, yn ôl pob hanes, mae broblem oedd bod T. Ellis Roberts, yng nghornel y ddarllenfa ceid y sgwariau a ffigwr ar bob un, ac o yna nifer cynyddol o blant yn cau eu y bwtsiar, wedi cael caniatâd i adael papurau trymion megis y Times a’r gael y geiniog yn disgyn ar ganol hunain yn eu llofftydd yn chwarae i’w ddefaid bori yno, ac felly byddai Manchester Guardian. Ond yr atyniad y sgwâr, heb gyffwrdd yr ochr, fe gemau electronig ac yn cysylltu â codwm wrth chwarae yn debygol o mwyaf oedd bod yna danllwyth o dân gaem y nifer y ceiniogau a nodwyd phob math o bobl a gweithgareddau gael canlyniadau anffodus i grys neu yno yn y gaeaf, a’r canlyniad oedd ar y sgwâr. Treuliai rai amser maith ar draws y byd. Hyd yn oed wrth drowsus! bod yno nifer o ddarllenwyr brwd yn yn rholio eu ceiniogau ac yn ennill gerdded i’r ysgol rŵan yr un yw’r Yn yr haf byddem yn mentro i treulio oriau yno’n cadw’n gynnes a dim yn y diwedd! Roedd y stondinau patrwm - mae pob un yn edrych ar ddyfroedd yr afon Ddyfrdwy, er mai darllen newyddion y dydd yr un pryd. saethu a’r coconyt shy yn hynod y sgrin fach heb sylwi ar beth sy’n ychydig iawn ohonom oedd yn gallu Nid oedd croeso I blant yno o gwbl boblogaidd ac atyniad mawr hefyd digwydd o’u cwmpas neu dorri sgwrs nofio mewn gwirionedd ond gwyddem er y byddem yn sleifio i mewn o dro oedd yr injan stêm fawr oedd yn hefo’i ffrindiau. am y mannau peryglus yn yr afon. i dro. Rydw i’n cofio bod yna rhyw chwythu ac yn pwnio ac yn chwalu Rydw i’n cofio, pan oeddwn i’n Mannau megis y llyn tro o disa pont ogle’ nodweddiadol i’r R.R. Medraf ei mwg i bobman wrth gynhyrchu blentyn, ar ddechrau’r flwyddyn, rheilffordd yr LMS, pont nobl sydd ddychmygu hyd heddiw. trydan i oleuo’r ffair i gyd. Ionawr a Chwefror, roedd yr afon wedi diflannu ers blynyddoedd. Mae’n Y trydydd dyddiad pwysig oedd Ddyfrdwy bob amser yn gorlifo gan rhyfedd meddwl ein bod yn nofio Dyddiadau pwysig diwrnod y trip Ysgol Sul blynyddol i’r adael pyllau dŵr mawr ar gaeau hefyd ger Cae Boat ar gyrion y dref Wrth edrych yn ôl mae’n debyg fod Rhyl, ganol mis Gorffennaf. Yr ysgol Trewyn aDiolch Glan Alwen. a hwyl fawrRheiny i’n ynhathro Mathemateg,sydd ger Tŷ Mr Isa, Oakes, oherwydd wrth iddo roedd symud yna dri dyddiad pwysig i ni blant a siopau’r dref wedi cau a phawb yn rhewi a ymlaenninnau’n i brosiectautyrru yno i sglefrio,newydd. Bu Mrpibell Oakes carthffosiaeth yn dysgu ein y disgybliondref yn gwagu mwy yn ystod y flwyddyn. Y cyntaf oedd anelu at y stesion ac i mewn i drên hir abl a thalentog dros nifer o flynyddoedd. ac wrth gwrs roedd y ‘sgidie hoelion i’r afon yn uniongyrchol ychydig yn Ionawr y 1af sef Dydd Calan pan yr excursion i Rhyl. Roeddym ni blant roeddem ni fechgyn yn eu gwisgo uwch i fyny a byddai’r pysgotwyr yn fyddem yn mynd o dŷ i dŷ yn hel wedi bod yn ffyddlon iawn i’r Ysgol bryd hynny yn berffaith i wneud dweud bob amser mai yno roedd calennig, gan wneud yn siŵr mai ni Sul a’r Band of Hope am wythnosau hynny. Ond nid ar y caeau yn unig y penhwyaid (pike) mwyaf i’w cael! oedd yn gweiddi, “Fy nghalennig er mwyn gwneud yn siŵr y caem y byddem yn sglefrio. Ar ôl dipyn o Doedd ryfedd ein bod yn cwyno o ryw i a blwyddynRhoddodd newydd ein tîm dda pêldroed i chi,” ogyfrif da docyniawn o’u trên hunain a thipyn yn oNhwrnament bres poced yri rew ac eira roedd rhai o’r bechgyn salwch byth a beunydd ar ôl bod yn flaen y sawl a agorai’r drws. RoeddUrdd yn ddiweddar.fynd ar y trip! Diwrnod i’w gofio i’r hŷn wedi gwneud sglefr ar ganol y nofio yno! gennym syniad go dda ble i fynd i rhan fwyaf ohonom oherwydd hwnnw ffordd fawr, yr A5, gan gychwyn wrth Ym mis Gorffennaf, ar ôl i’r ysgol gael croeso ac ychydig o fferins a oedd yr unig daith a gaem drwy’r Fanc N.P. (NatWest ar ôl hynny) ac i dorri, roedd cyfle i fynd i hel llus siocled neu geiniog neu ddwy am ein flwyddyn, ac wrth gwrs roedd yr haul lawr heibio’r lamp fawr ar y Sgwâr. ar y mynydd ger llaw cronfa ddŵr trafferth. Hefyd byddem yn cael pisyn yn tywynnu bob tro! FIRE Llansannan Yn ffodus ychydig o draffig oedd Corwen ac weithiau mentro dros y tair newyddCeltân sbon ym Manc National Roeddynt yn flynyddoedd caled yna yn ystod cyfnod y rhyfel! Mae wal i’r mynydd mawr oedd yn ymledu ProvincialFfôn: ac 07775 afal coch 950365 yn siop groser ond roeddym ni blant yn hapus ac gen i ryw syniad bod y gaeafau yn i gyfeiriad Liberty Hall. Byddai E.B.Jonesfin Nos: (Parry 01745 cyn hynny). 870317 Ond yn gwneud y gorau o’r hyn oedd oerach o lawer yr amser hynny. Myfanwy Wood, un o deulu enwog rhaidPerch: oedd gorffenCAERWYN hel y LLOYDcalennig cyn i gennym. Yn sicr doedd yna ddim sôn Roedd ffenestri’r tŷ yn rhewi’n gorn Abraham Wood yn brolio bob amser gloch yr eglwys daro deuddeg. yr amser hynny am yr holl broblemau a phawb yn closio at y tân yn y fod yna lus maint grawnwin i’w cael RoeddCyflenwad yr ail achlysur a Gwasanaethym mis meddwl sydd i’w canfod ymhlith plant gegin - gwres canolog y dyddiau ar ben y mynydd, ond welodd neb Mawrth.Blynyddol Cynhelid ffair o offera marchnad diffodd y tândyddiau hyn. hynny! Byddai ambell un yn eistedd mohonynt erioed! Y gyfrinach hefo yng Nghorwen ar y trydydd dydd GD

Gwneuthurwyr ceginau o safon yng nghalon eich cartref.

Gydag ansawdd uchel o waith crefftus gallwn weithio gyda’ch cynlluniau a’ch syniadau.

Tel: 07766 337 681 www.calonfurniture.co.uk [email protected]

18 10 Tudalen 23 Tachwedd.qxp_New page Bedol 10/11/2019 14:25 Page 1

CLOCAENOG

Gohebydd: Sioned Malethan Ffôn: 01824 750181 YSGOL CARREG EMLYN: Gŵyl Gyhoeddi Eisteddfod yr Urdd – Cafodd pawb hwyl fawr yn gorymdeithio ym Mhrestatyn er mwyn croesawu Eisteddfod yr Urdd i Sir Ddinbych. Roedd plant y Cyfnod Sylfaen wedi gwneud baner fendigedig a buont hefyd yn canu ar lwyfan yr ŵyl. Rydym i gyd yn edrych ymlaen at yr Eisteddfod yn Ninbych ym mis Mai rwan. Grwpiau Disgyblion – Rydym wedi Tudalen 24-25 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:32 Page 2 bod yn dewis ein grwpiau disgyblion ar ddechrau’r flwyddyn ysgol. Llongyfarchiadau i’r rhai sydd wedi cael eu dewis a phob lwc iddynt yn eu rôl. Mae gennym saith grŵp sef Y Cyngor Ysgol, Yr Eco Bwyllgor, Llysgenhadon Gwych, Llysgenhadon Chwaraeon, Yr E-Dim, Criw y Ddraig LLANDYRNOG a Swyddogion Ifanc Diogelwch y Ffordd. Maent i gyd wedi dechrau ar Gohebydd: Iestyn Jones-Evans Ffôn: 01824 790313 eu gwaith ac yn brysur yn sicrhau bod gwreiddiol yn y Llyfrgell wybodaeth uniongyrchol ac unigryw a GAIR YN EI BRYD llais y plentyn yn gryf yn yr ysgol. Genedlaethol. Fel rhan o deitl ei gawn ni ym marddoniaeth Sialens Ddarllen yr Haf - ddarlith PoeticBETWS License in the Vale of A’RGanoloesol BYD am y canlynol: Catrin o FY NHRYSOR I Llongyfarchiadau mawr i’r plant fu’n DWEUD Y DREFN brysur yn darllen dros yr haf. Mae nhw Plant blwyddyn 3 a 4 wediClwyd, gwisgo eglurodd i fyny Gwynnyn ystod fod Diwrnod gan MôrFerain, ladron a Llanefydd Morwyr a’i gwaed (A MUNUD I FEDDWL) GAN GWYNETH EVANS i gyd wedi cael tystysgrif a medal am ‘trwydded farddol’ (poetic license) brenhinol; Bach y Graig, ddau ystyr yn y Saesneg: Tremeirchion, cartref Richard Clwch Erbyn i’r rhifyn hwn o’r Bedol gael meddiannu’r trafodaethau. Rhai gyflawni Sialens Ddarllen yr Haf yn y ELFYN LLWYD eiMae’r gyhoeddi, testun mae’nwedi bod debyg yn cylchdroi y bydd y wythnosol;fel’na ydyn y gymdeithasni, ynte, pan yn yfo’n festri; cefnau llyfrgell – da iawn chi! (a) Yr adeg hynny, cyn i fardd gael tâl (ail ŵr Catrin), un o’r tai brics cyntaf; yn fy meddwl a minnau’n holi mi fy Merched y Wawr; sgwrs ddifyr Mae clawr da yn dal iddo ymlwybro penderfyniad i adael Ewrop neu yn erbyn y wal. Yn union fel amryw o Esther Andrews - Daeth Esther am farddoni a medru cynnal ei hun, Gabriel Goodman, Rhuthun, Deon hun beth yw trysor? Mae’n debyg mewn boreau coffi; cyngherddau llygad bob amser coridorau San beidio wedi ei wneud, neu o leiaf ei greaduriaid diniwed byd natur pan Andrews sy’n gweithio gyda’r Eglwys roedd rhaid iddo eistedd arholiad a Westminster ail-sefydlodd Ysgol y gellith fod yn emau gwerthfawr i melys; ‘steddfodau bach a mawr; a be ydych chi Steffan. Ac mae ohirio am gyfnod pellach. fyddont wedi eu cornelu. Peth felly yng Nghymru i’r ysgol i arwain chael gradd. Trefnwyd yr arholiadau Rhuthun; a Humphrey Llwyd, un, llythyr neu bennill gan berson cyfarfod â theulu a ffrindiau ac yn y eisiau’n well ei ddealltwriaeth Os gadael, ildio i fodloni galwadau yw’r natur ddynol. gwasanaeth ym mis Hydref. Neges y cyntaf un i roi trefn ar y beirdd a’u cartograffydd ac Aelod Seneddol dros arbennig i rywun arall ac efallai fod blaen. Felly wedi teimlo’r golled am ar glawr na o fyd cymhleth croch y rhai a gafodd lond bol ar Tybed a oes yna sefyllfaoedd pan sgwrs oedd fod yn bwysig cael graddio, yng Nghaerwys, a’i alw’n Ddinbych. trysor un person yn medru bod yn hyn oll, penderfynu mae’r TRYSOR lliwiau gleision tlws, gwleidyddion a fewnfudwyr a ffoaduriaid sydd am yw’n angenrheidiol ac yn iawn i gobaith. Mwynhaodd y plant y sgwrs Eisteddfod (ystyr tipyn gwahanol i un Roedd cyfarfod dilynol y Gymdeithas llanast i’r llall. I blentyn bach medrith pennaf a feddaf ar hyn o bryd yw llyn llonydd a gŵr gwleidyddiaeth yn adael gormes, trais ac anobaith eu ddweud y drefn? Dweud y drefn a yn fawr ni heddiw). Roedd angen i’r prif feirdd yn Lansio Prosiect Ail Ryfel Byd 2025 fod yn llond tun o fotymau amryliw; fy RADIO. Mae wedi bod yn gwmni glandeg mewn siwt hollol amlwg wrth gwledydd eu hunain. Ildio, yn enw gwylltio yn hytrach nag esbonio yn Diolchgarwch - Cawsom ein (pencerdd) astudio am 8 mlynedd i – prosiect i ddynodi 80 mlynedd ers gwahanol gregyn a cherrig glan môr; da iawn i rywun ar ben ei hun, dda! inni gael cip, yn y democratiaeth, i ddyheadau’r rhai gadarn a hunanfeddiannol, a dangos Gwasanaeth Diolchgarwch yn Eglwys feistroli’r 24 mesur a’r holl diwedd y Rhyfel yn y Neuadd, Dydd nifer o farblis, neu bethau mae’n eu wrth ochr y gwely ac yn y gegin Efallai na ddylwn llyfr, ar ei waith caled Clocaenog. Y thema eleni oedd gynganeddion, cyn cael gradd. Mae Sul 10 Tachwedd. Ceir manylion nadcasglu ydynt o gae mewn ’steddfod sefyllfa neu sioe, i wneud ac yneffaith y gaethglud ymddygiad yma ers neu blwyddyn anfadwaith ‘Diolch am ein Cartrefi’ a daeth i gellwair ond dyna yn jyglo bywyd arysgrif yn Eglwys Santes Fair, llawn yn y rhifyn nesaf. penderfyniadaumae’n cael llawer o mor bleser enfawro agor a gron.mewn Ambell ffordd fore, gytbwys. gwrando ar John Ameina Khan o elusen Atal apeliodd ata’ i. Yna, rhwng ei deulu ym Caerwys yn coffáu rhoi Comisiwn YSGOL BRYN CLWYD: Mae’r phellgyrhaeddol.y tun o bryd i’w gilydd Hynny a rhyfeddu yn hytrach HardyBeth am am5.30 yna cholli ein deigryn bywydau pan ni ein Digartrefedd Gorwel, sy’n ran o Grŵp edrychais Meirionnydd a’i Brenhinol i Urdd y Beirdd gan Harri disgyblion Iau wedi dechrau cael nagatynt. ymddiried ‘Os na newidiwn yn y rhai i foda etholwyd yn i gyflwynoddhunain a digwyddiadau Benedictus a dyddChwm i ddydd, Cynefin, i siarad gyda’r plant am ei yn fanwl ar y waith yn Llundain. VIII, i’w caniatáu i gynnal yr gwersi gitâr. Rhodd gan aelodau’r wneuddebyg y iddynt....’ cyfryw benderfyniadau ar ein Rhondda.a helbulon Ymlaen bywyd? drwy’r dydd gyda gwaith yn helpu’r digartref yn Sir teitl. BETWS A’R Cawn ganddo Y plant gafodd dystysgrifarholiadau am gwblhau hyn Sialens- yr Eisteddfod, Ddarllen yryn Haf gymunedyn Llyfrgell oedd Rhuthun y gitârs acwstig, a bu rhan.Wedi chwilio rownd a rownd y Dylan‘Wel Jones oes a’i siwr, griw, beth a Shan am Cothiblentyn yn Ddinbych. Diolch i’r Parch Richard BYD - a dyma fy gipolwg ar agwedd 1523. Yn 1567, cynhaliwyd ail rhai o’r rhieni’n rhoi o'u hamser yn tŷOnd - wel, beth mae bynnag gen i jygiau am hynny, di-ri, un mae’r o bobcamymddwyn? amser yn rhoi gwên. Neu Rwy’n pan fo Carter am ymuno â ni hefyd. hyn a ddysgon nhw gyda gweddill yr nghywreinrwydd yn senedd Seisnig Eisteddfod yng Nghaerwys, ac fe wirfoddol i roi gwersi, a help llaw i’r hynInterlaken oedd ac un o Prague yn i nodweddugofio ein cydganucamgymeriad gydag ambell pwysig un- dim wediond ei Ymweliad â’r Gampfa - Cafodd plant ysgol yn ystod Wythnos Gwrth Fwlio y cael ei danio eto – a’u hanwybodaeth mis yma. roddodd y Frenhines Elisabeth 1 ei disgyblion. trafodaethau’rgwyliau yno; jygiau misoedd gawsom diwethaf ar ben- yn rhwngwneud y bedair gan wal rai cofiwch!a ddylai Ynawybod yn y Cyfnod Sylfaen brynhawn diddorol pam Betws a pham Byd? weithiau o Gymru. PC Llinos - Daeth PC Llinos i roi hun wobrau o arian pur. Cadwyd y Yn ystod y gwaith ar thema Ffermio siambraublwydd ein San priodas Steffan, arian ynddo’ia rhuddem, hun, Dewiwell? Llwyd, Mae’n Vaughan rhaid Roderick, eu dysgu nhw na yng Nghampfa Celtic Strength. Adnabyddais y gŵr yn syth, Dyna i mi yw difyrrwch y llyfr sgwrs i blant Bl 3 a 4 am Ddiogelwch rhain yn ddiogel gan yr Arglwydd ac Amaethyddiaeth, daeth Merfyn ynjwg destun Nain apryder. jwg anti Y Martha. cecru, yOnd cyhuddo Jenallant Jones, ymddwynIfan Jones Evans, fel hynny, Beti neu Cawsant amser da yn gwneud yr wrth gwrs, dyma Elfyn Llwyd, cyn hwn. Ceir ynddo gipolwg ar ymarferiadau a gweld faint o hwyl ydi y We – neges bwysig iawn. Siaradodd Mostyn ac mae’r delyn aur yn dal yn Parry, ein Cynghorydd Cymuned, a ni gweld fydd gan bai, y aplant hynny syniad mewn o ble cywairy Georgewneud ac i goroni’r hynny cyfan eto. noswylio Mae pob aelod seneddol Plaid Cymru yn fywyd dyn sydd wedi llwyddo cadw’n heini. Diolch yn fawr i mam gyda plant Bl 6 am sut i ddelio â Neuadd Mostyn. draw â thractor Massey Ferguson i’r ymosodoldaethant acac niannifyr, fyddant yn yn hollolgwybod groes gydarheswm Geraint dros Lloyd. ddweud Un noswaith, y drefn o a bod San Steffan am bron i chwarter i gynrychioli ei gyd-Gymru yn Jac am y croeso. sefyllfaoedd ble maent yn teimlo’n (b) Roedd y beirdd hefyd yn tueddu i ysgol. Bu’r plant yn ei ddefnyddio fel i’rdim hyn o’u y hanes, disgwyliwn ar wahân ei i’r weld ffaith mewn fod gwmpasyn ddig y Pasg, mewn pan amgylchiadauyn dal i wrando fel canrif. A’r llyn yn y cefndir, mi Llundain. Dyn sydd a’r gallu i fod Jambori - Cafodd plant y Cyfnod anghyfforddus, sef uned o waith ddefnyddio ail ystyr y geiriau ‘rhyddid rhan o’u gwaith mathemateg - cymdeithasy genhedlaeth wâr. nesa’n A dweud fwy cynnil y drefn. neu wedihyn, hanner ‘does nos, bosib? Andrea Bydd Bocheli’n hynny yn gredaf, yn cynrychioli ei etholaeth yn ffrindiau gyda nifer o bobl ac Sylfaen hwyl fawr yn y Jambori gyda newydd y mae Llywodraeth Cymru ac barddol’ - bydden nhw’n gor-ganmol amcangyfrif a mesur maint er mwyn finamilisticMewn amgylchiadau eu syniadau fel na hyn, fuom pan ni fo canuarwain ‘Music atof Hope’ wella ac pethau Ave Maria’ ac at y eang ym Meirionnydd ac wedyn iddynt ddaliadau hollol wahanol Martin Geraint eto eleni. Bu Gruffydd Heddlu’r Ysgolion wedi cydweithio a chlodfori’r uchelwyr a’u teuluoedd i’r dylunio lluniadau wrth raddfa. cymaintwiwerod! yn Mae y fantol, gennai mae’ngloc gafodd naturiol, mewncanlyniad theatr wag yr ydym yn Milan. am Gwychei weld.’ Meirionnydd Nant Conwy. i’w ddaliadau ef ei hunan. Ia, “an yn ddigon lwcus i gael ei ddewis i’w arno yn ddiweddar. cymylau. Mae’n ddoeth derbyn nifer Daeth sawl teulu i’r ysgol i wrando ar debyg,fy niweddar bod Dad teimladauam ei wasanaeth cryfion, i ond teimladwy dros ben. Mae’r Beth am Betws ‘te? Brysiais affable Welsh Nationalst.” helpu gydag un o’r caneuon! Twrnament Rygbi Bl 3 a 4 - Cafodd o’r cerddi gyda ‘phinsiad bach o y disgyblion yn adrodd y straeon rhwystredigaethgapel Ffynhonnau acpan oeddwn emosiwn i’n yn radio wedi fy nghadw’n ddifyrIolo ac Dafydd drwy ragair Vaughan Hughes, Mae trefn daclus i’r darllen yn y Cynhadledd Gwrth Fwlio - Bu tîm rygbi Bl 3 a 4 hwyl fawr yn yr Ŵyl halen,’ medd Gwynn! Roedd llawer brawychus roedden nhw wedi eu ddeg oed ac yn symud i ardal Groes yn parhau i wneud hynny gyda Rygbi yng Nghlwb Rygbi Rhuthun yn Benllech a chyflwyniad yr awdur er llyfr hwn fel ag yr oedd trefn i waith Ciaran, Elan, Emily ac Annie o o’r boneddigion yn feirdd medrus eu hysgrifennu yn y dosbarth. Roedden i fyw. Mae’n gloc sy’n taro ar yr awr rhaglenni amrywiol ac iaith goeth, ddiweddar. Da iawn nhw am chwarae mwyn cael gwybod mwy a buan caled Elfyn Llwyd, ond mae pytiau Flwyddyn 6 yn cynrychioli’r ysgol hunain, eto’n barod iawn i dalu beirdd nhw hyd yn oed yn eu gwisgoedd a phob hanner awr, ond wedi i un o’r a thra bo Aled Huws yn cyhoeddi mor dda! iawn y deuthum i ddeall bod Betws o storïau am hwn a’r llall ac arall DINMAEL mewn Cynhadledd Gwrth Fwlio yn i glodfori herodraeth a llinach y teulu. ffansi, er mwyn cael pawb yn yr plant gwyno ei fod yn swnllyd ac yn eto ac eto fod pâr o draed bach Ninbych. Byddant, r Pêl-droed yr Urdd - Llongyfarchiadau ElfynBlwyddyn Llwyd yn 1, llawer 2 a 3 ehangachyn perfformio na aryn lwyfan dangos yr fodŴyl ganddo ym Mhrestatyn synnwyr ŵan, yn rhannu’r Soniodd Gwynn hefyd am y ‘ysbryd’ iawn. difetha ambell raglen deledu, dyna Cymraeg newydd wedi cyrraedd, Betws y Coed lle y tyfodd i fyny. digrifwch iach hefyd a rhaid bod Gohebydd: Sioned Jones – 01490 460419 i’r plant am chwarae mor dda yn y Sylfaen am bwysigrwydd bwyta’n iach beidio ei weindio a rhoi taw arno! mae gobaith yn y tir. Yn ôl y garol Roedd ei Fetws ef yn Fyd o ganddo groen fel eliffant ar brydiau twrnament cyn hanner tymor. ac i roi gweithdy i Fl 5 a 6 am beryglon MaeYMDDIHEURIAD gan bopeth, mewn: Nid gwirioneddoeddwn wedi adnabyddus-Bronafallen. ‘Gwerthfawr Cydymdeimlwn drysor, yn â’i brysurdeb Rhaid oedd rhoi clust ac amynedd Job, i ymdrin â’r a’r Daethant yn ail yn eu grŵp. alcohol. Cafodd Bl 5 a 6 fenthyg y beic rywsylweddoli stori fach bod tu cefn byddin iddo. o Rwy’nbobl wedi y theulupreseb oll. Iesu Cafodd a gaed,’tydi ofal arbennig bob baban gan barod i’w etholwyr, cwffio am Byd a’r Betws. Diwrnod Môr Ladron a Morwyr – Fel smwddi hefyd er mwyn gwneud cofiobod wrthi’ndeud wrth paratoi y gŵr y ryw baneri dro hyfrydein bachNerys yn arei grudhyd yyn blynyddoedd, wyrth o drysor? roedd decwch i bobl ledled Cymru ac Efallai i mi gellwair ar ddechrau’r rhan o’u gwaith thema y tymor yma fe smwddis gan ddefnyddio ynni eu bodar gyferyn mynd yr Eisteddfod.yn hŷn a’i bod Diolchyn yn Rwy’ny ddwy teimlo yn mod deall i wedi ei gilydd dod i nabod i’r dim. yn wir Lloegr. Gwnâi hynny tra’n adolygiad hwn ond tyfodd fy gafodd Bl 3 a 4 ddiwrnod arbennig ble coesau yn hytrach na ynni trydan. brydogystal i ni fyndi Sian ati Sarahi ddechrau a Seth clirio. am eu tîmLlawer radio Cymru’n o hwyl, dda sgwrsio iawn aa baswn chroeso derbyn gwawd ambell i wleidydd mharch tuag at Elfyn Llwyd a’i gwaith. bob amser yn Tegfan. gwisgodd pawb i fyny fel môr-ladron Roedd hyn yn rhan o waith thema’r A’i ymateb? “Paid poeni dim, fydd yn teimlo reit gyfforddus o gwmpas y a thrwy’r bwrlwm o brysurdeb yn waith wrth ddarllen a synnu at Hefyd, cydymdeimlwn â theulu Pen neu forwyr. Daeth cwmni Mewn dosbarthiadau y tymor yma. y plant ddim yn hir yn cael sgip.” bwrdd dros bryd o fwyd gyda nhw - aelod seneddol oedd yn cefnogi ymroddiad y gŵr glandeg mewn COFION: Anfonwn ein Cofion at Mrs Y Bryn, mae Heulwen Evans wedi Cymeriad i’r ysgol gyda’r sioe ‘Ydych Gwersi Pres – Mae Bl 5 a 6 wedi bod Yn ôl Efengyl Mathew, “Peidiwch â yn fy mreuddwydion ynde! ei wlad a’i phobl. Mae’r llyfr hwn siwt dda. Enid Owen, Fferm Tŷ Nant gynt colli ei chwaer, Carol, oedd yn chi am fynd i’r Môr’ a daeth yn cael gwersi chwarae offerynnau chasglu trysorau lle mae gwyfyn a Mae’n rhaid cael ffydd y daw gwell yn cofnodi’r prysurdeb yn fanwl a sydd wedi cael anffawd yn ei wreiddiol o Bentrecelyn a Rhuthun. cynrychiolydd o’r RNLI i siarad gyda’r pres y tymor yma gan Louise o rhwd yn difa a lladron yn lladrata, byd i bawb cyn bo hir drwy bob chytbwys. BETWS A’R BYD – ELFYN chartref yn Llanrwst, Gobeithio y Yn ddiweddarach yn y mis, daeth y dosbarth am eu gwaith pwysig yn Gonsortiwm Cerddoriaeth Sir cans lle mae dy drysor yno hefyd dawn a roed i ddyn a chariad at ein achubMi bywydauddwedwn pobli ei fod sydd yn wleidydd mewn Ddinbych.LLWYD (Gwasg Mae hi’n y Lolfadod mewn - £9.99) am awr caiff wellhad a dychwelyd adref o’r newydd trist fod Dwyfor Jones, Tai mae dy gallon.” Geiriau doeth. Felly, gilydd. I orffen, wele bennill o emyn trafferthionpraff a’i yngefndir y môr. ym myd y gyfraith yrDiolch wythnos i’r wasg i roi gwersam yr i’rhawl dosbarth i ac ysbyty yn fuan. Mawr wedi ein gadael ar ôl brwydr mae’n berygl gwirioni’n ormodol ar Lewis Valentine, chwiliwch amdani:- Ysgolwedi Iach bod - o Daeth fudd mawrPaula iddo Roberts wrth o mae’rddefnyddio plant wrthllun o’reu clawr).boddau – ac yn ddewr. Cydymdeimlwn eto â’r teulu adran Ysgolion Iach Sir Ddinbych i’r gwella pob wythnos. Bydd gennym ddimPROFEDIGAETHAU: yn tydi? Dyna hen ddigon Estynwn o ein i Ygyd. mae gennyf drysor, trysor mwy ysgol ambell waith cyn hanner tymor. fand pres gwerth chweil erbyn ’Dolig! ragymadrodd!cydymdeimlad dwysaf â thri teulu yn na’rMae byd, ein yn hardal yr Iesu ar hawddgar, ei cholled cyfaill ac yn Daeth i siarad gyda plant y Cyfnod y Mae’r fro sydd teulu, wedi fel i bawb, colli anwyliaid yn drysor yn plantnewid y byd. yn gyflym, colli cymeriadau mwyystod gwerthfawr y mis diwethaf nag aur ‘ma. wrth gwrs traddodiadolA phe baswn ayn gweithgar gorfod gadael o fewn fy y acCollwyd rwyf am rannu Mrs llun Sallieo’r wyrion Evans nghartrefgymdeithas. am unrhyw reswm rhyw aGroesfaen, gymerwyd chwe oedd blynedd yn yn Nghartref ôl dro, base’r ddau beth yma’n sicr pan gyrhaeddais oed yr addewid. ymysg y pethau fase’n dod hefo fi, y Cawsom ein bendithio ag wyth radio a’r llun. ohonynt. Roedd Hywel, eu diweddar Un peth yn olaf, ac wedi i’r Daid yn hoff iawn o gap stabl a pandemic ddod â ni at ein coed T: 01824 704 701 M. 07810 543 915 chanddo rai ar gyferCEFNOGWCH gwaith a gobeithio, dwi’n siŵr fase pob un E: [email protected] hamdden, rhag y gwynt, glaw a’r wan jac yn cytuno hefo fi mai’r haul. Gwelir hwy yn eu gwisgo yn y trysor mwya’ gwerthfawr a feddwn Plant yr ysgol yn gorymdeithio yng Ngŵyl Eisteddfod yr Urdd ym MerfynBryn Parry,Goleu, ein Llanfair Cynghorydd Dyffryn Cymuned, Clwyd, yn Rhuthun, dangos ei dractor Massey llun rwyf yn ei drysori. yw iechyd a’r fraint ein bod wedi Mhrestatyn Ferguson i’r ysgol. EIN HYSBYSEBWYR Sir Ddinbych, LL15 2SE OND, yn ystod y cyfnod cloi cael profi oes euraidd o ryddid a yma collasom holl drysorau ein heddwch am dri chwarter canrif pan 23 cenedl yn fy marn i - y fendith fo bywyd mor frau â glaswelltyn. gafwyd mewn gwasanaeth capel Nain, Bodfan

PEIDIWCH Â GADAEL I’CH FFERM GAEL EI THARGEDU GAN LADRON

Am amcangyfrif am ddim Cysylltwch â

Trysor Nain Bodfan – yr wyrion a’r wyresau

1925 Pigiad CRAFU gan Rob Evans PEN Mae pob ateb yn dechrau efo un o’r Yn ystod mis Ionawr fe wnaeth y syniad fy nharo Chi bobl ifanc heddiw! Does gennych chi ddim llythrennau hyn. M…A…W…R…TH i fod y gair ‘pigiad’ yn llawer gwell disgrifiad o’r syniad o faint roeddem ni’n gorfod ei ddioddef! weithred na’r gair Saesneg ‘jab’. Mae ‘jab’ yn Mae pethau’n llawer gwell erbyn hyn wrth gwrs ac 1. Math o berarogl y ceir sôn amdano yn y awgrymu gweithred sydyn a diofal tra bod ‘pigiad’ roeddwn i’n edrych ymlaen at gael y peth drosodd. Beibl. yn awgrymu rhywbeth mwy gofalus a thyner. Dydi o Am chwech o’r gloch ar ddiwrnod olaf mis Ionawr 2. Cerddor o’r Almaen ddaeth ag opera i’r ddim yn help bod ‘Jab’ yn odli efo ‘stab’. roeddwn i’n eistedd yn yr adeilad yma oedd wedi amlwg. Roeddwn wedi cael y llythyr i ddweud mod i’n cael ei addasu ar gyfer marathonau o bigiadau. 3. Gwyddor gwella clefydau drwy gyfrwng mynd i gael y pigiad yn ystod yr wythnosau canlynol Chwarae teg i’r Gwasanaeth Iechyd roedd y ffordd pelydr. ac i ddisgwyl y llythyr a fyddai yn cadarnhau’r o weithio yn reit slic. Roedden ni i gyd yn eistedd ar 4. Enw arall ar yr aderyn ji-binc. apwyntiad. gadeiriau ar ddwy ochr yr ystafell hirsgwar a fi oedd 5. Enw Cymraeg am Matilda neu Maud. Roedd fy meddwl yn mynd yn ôl i fy nyddiau ysgol y cyntaf yn y rhes. Dyma’r nyrs yn dod ataf fi efo’i 6. Cyflwr abnormal yn y corff dynol. a’r diwrnod pan fyddai’r nyrs yn galw i roi injecshyn throli, tynnu clipfwrdd allan ac yn cadarnhau fy enw 7. Roedd y teclyn hwn yn ysgolion Cymru i ni. Dyna beth oedd o yn y dyddiau hynny, roedden a chyfeiriad ac ati ac wedyn yn gofyn cwestiynau ers talwm. ni’n cael injecshyn oherwydd roedd hyn flynyddoedd am fy nghyflwr iechyd. Dwi’n falch o ddweud fy 8. Enw arall ar genau goeg. cyn i rywun benderfynu bod y gair ‘pigiad’ yn llawer mod i wedi ymateb i bob un yn gywir ac fel gwobr 9. Teclyn hen ffordd o gyfrif. gwell. Doedd dim sensitifrwydd yn y weithred, roedd am hynny fe ges i’r pigiad. Wedyn mi wnes i siomi 10. Enw arall ar y llysiau erfin. holl blant y dosbarth yn sefyll mewn rhes ac yn fy hun, ia, mi wnes i grio! Ond roeddwn i’n teimlo’n 11. Ceir y gair hwn mewn emyn, “Wele’n gweld pob plentyn o’u blaenau yn gwingo mewn llawer gwell ar ôl i’r nyrs roi cwtsh i mi! sefyll …” poen. Os oeddech chi ar ddiwedd y rhes roeddech Hen dric dw i’n gwybod, ond mae’n gweithio pob 12. Defnyddir mewn seremoni yn yr yn ofnus iawn erbyn i’ch tro chi ddod! tro! Eisteddfod Genedlaethol. 13. Pêl-droediwr dawnus o wlad Portiwgal. 14. Enw cyntaf Arlywydd America 1901 i 1909. 15. Aelod o deulu’r cangarŵ. 16. Enw duw o Fytholeg Sgandinafia. EGLWYS Y SANTES FODDHYD, 17. Enw awdur y llyfr “Hen Wynebau” o ardal Rhydcymerau. 18. Opera gan Verdi. CLOCAENOG 19. Dinas yn Syria sydd yn y newyddion yn ddiweddar. Eglwys fechan hardd yw Eglwys 20. Mor - leidr o Gymru ddaeth yn enwog yn y Santes Foddhyd ym mhentref Jamaica. Clocaenog. Saif ar fryncyn sy’n 21. Neidr wenwynig. edrych ar ysgol newydd Carreg 22. Ynys chwedlonol sy’n gysylltiedig â’r Emlyn a nant o’r enw Nant Ddu. Brenin Arthur. Ystyr yr enw Clocaenog yw bryncyn 23. Enw ar goeden ac enw cyntaf cyn mwsoglyd. Cysegrwyd yr eglwys i’r Archesgob Caergaint. Santes Foddhyd y Forwyn a oedd 24. Bardd a heddychwr o Sir Benfro. yn ferch i Sant Idloes, Llanidloes. 25. Enw cyntaf anarferol cerddor o Gymru fu Cyfeirir ati weithiau fel Eglwys Sant farw’n ddiweddar. Trillo ond Sant Foddhyd yw’r enw a 26. Gwraig Jacob o stori sy’n y Beibl. ddefnyddir gan amlaf. 27. Peiriannydd o’r Alban a gysylltir â ffyrdd. Arferai Esgob Bangor aros mewn 28. Palas yn Ne Sbaen. tŷ yn y pentref a chyfeirir at y tŷ 29. Cotwm rhesog. fel Tŷ Mawr. Ym 1856 chwalwyd 30. Cynhaliwyd Cystadleuaeth y Gwpan hon Tŷ Mawr ac adeiladwyd bwthyn yn y Celtic Manor. a gefail yn ei le ond ni wŷr neb yn union ble roedd Tŷ Mawr. Atebion ar dudalen 29 Mae’r eglwys wedi ei chofrestru’n adeilad Gradd II oherwydd ei Aelodau o Eglwys St Foddhyd yn cyfarfod ym mis Tachwedd bod yn enghraifft dda o adeilad o’r canol oesoedd ag iddi nifer o nodweddion o safon uchel iawn yn y gwaith coed sydd ynddi. Mae’n anodd credu ond mae sôn am yr eglwys yn y Norwich Taxation DiddorolLlythyrau oed darllen am bentref Llanelidan yn 1254, yn 1266 ac ym 1349. gan Alun Coetmor. Tyfais i fyny’n Eir i’r eglwys drwy borth- Llanelidan ond am fod bws yn mynd mynwent ac mae 1691 ar ei do heibio Caerddinen aeth Iris, fy chwaer, a ac wedyn ymlaen i’r eglwys drwy minnau i Ysgol Pentrecelyn. Ond, roedd fy borth a ychwanegwyd yn y 19eg chwiorydd Meta a Josie wedi mynd i Ysgol ganrif. Mae drysau’r eglwys yn Llanelidan - cyn dyddiau’r bws. dderw cadarn ac iddynt golfachau Yr unig amser yr oedden yn mynd i’r o haearn gyr. Llawr o lechen sydd Llan oedd i wasanaeth Diolchgarwch yr i’r eglwys ond mae llawr y gangell eglwys neu gyda’n rhieni pan oeddent yn deils du a choch. Ceir drws arall yn pleidleisio yn yr ysgol. Caed ambell ar ochr ogleddol yr eglwys. gyngerdd yn yr hen Neuadd Bentref hefyd. Aed ati i adfer yr eglwys ym 1800 Daeth i gof lyfr yr annwyl Catherine a chadwyd y sgrin grog hardd sy’n Cooke - Caneuon Glannau Hesbin. Bûm dyddio o ganol y 1500au. Mae hon efo Mrs Cooke yn Ysgol Llanfair am wedi ei cherfio’n fanwl a gwelir Eglwys y Santes Foddhyd gyfnod a chofiaf ei phriod, Y Parch Percy ddeiliach yn disgyn, tywysennau Cooke, rheithor gweithgar Llanelidan a o wenith a dail y winwydden arni. osodwyd hi. Roedd y llythrennau cist fawr a gerfiwyd allan o un Derwen Roedd galeri’n arfer bod yn yr ADMCCCXXXVII (1538) ar waelod darn o bren yn Eglwys y Santes Diolch Alun am yr erthygl ddifyr. eglwys ond tynnwyd y galeri wrth y ffenest flynyddoedd yn ôl. Credir Foddhyd hefyd. Rhyfeddod felly Diolch hefyd am erthygl A.J.E. yn iddynt atgyweirio’r eglwys yn 1800. I’r rhain gael eu dinistrio yn ystod yw’r ffaith bod yr eglwys mewn sôn am William Jones, (Ehedydd Iâl), Rheswm arall am ei thynnu I lawr Y Diwygiad. Mae rhai darnau o’r cyflwr mor dda a’r aelodau yn dal Rhydmarchogion, Llanelidan. Cofiaf am oedd bod y plant, “yn chwarae gwydr gwreiddiol wedi cael eu i’w chefnogi. Cenir y gloch cyn y y teulu’n dda ac rwy’n gyfarwydd iawn â marblis yno ac yn taro’r naill gosod yn ôl gyda’r gwydr plaen. gwasanaethau a daeth yr aelodau hanes yr emyn, ‘Y nefoedd uwch fy mhen.’ a’r llall”. Cafodd y sgrin grog ei Dwedir bod gweddill y gwydr wedi ynghyd yn yr awyr iach i addoli Diolch yn fawr. hadnewyddu yn 2001. cael ei gladdu yn y cae gyferbyn yn ystod y misoedd diwethaf. Elisabeth Jones Honnir bod y ffenest, sydd a’r eglwys. Gellir cadw cyswllt gyda’r ofalaeth wrth ymyl yr allor, wedi dod o Dim ond crybwyll ychydig o hefyd drwy ymweld â’r wefan Abaty Glyn y Groes, Llangollen. hanes yr eglwys a wneir yma. Mae - https://dyffrynclwyd.co.uk/ Byddai gwydr o bob lliw ynddi pan enghreifftiau o greiriau eraill megis worship

20 CYFFYLLIOG BYD Y BLODAU Gohebydd: Marian Rees Ffôn: 01824 710262 Priodas Pob dymuniad da i Gwion, Cofion at Iolo Lloyd, Nant Isa a SIONED PARRY Glan Corris a Stephanie ar eu dreuliodd noson yn yr ysbyty yn ystod priodas yng Nghanada yn ddiweddar. mis Chwefror. Gobeithio dy fod yn Gobeithio y bydd Stephanie yn gwella Iolo. ymgartrefu’n dda yng Nghyffylliog. Pen-blwydd Priodas Cartref newydd Dymuniadau gorau Llongyfarchiadau i Dei ac Edna, i Cadi, Clwydfa yn ei chartref newydd Cruglas ar ddathlu eu Priodas yn Llanfair Dyffryn Clwyd. Pob hwyl Ruddem ddiwedd mis Chwefror. Pob BE GA’N NI? BEGONIA! iti Cadi. dymuniad da ichi’ch dau. Profedigaethau Cofion at deuluoedd Pen-blwydd Dymuniadau gorau i I’r rhai ohonoch oedd o gwmpas Llwyn Derw, Ysgeibion Fawr a Iorwen, Fferm Ysgeibion a ddathlodd yn y 70au fe fydd yr enwau mwya Cruglas sydd wedi colli perthnasau’n ben-blwydd arbennig ddiwedd mis ffasiynol ym myd planhigion ddiweddar. Chwefror. dyddiau yma yn gyfarwydd iawn i chi. Pwy sy’n cofio Monstera (Swiss Cheese Plant) neu’r Iâr a’i Chywion

(Spider plant)? Fe gofiaf ddysgu’r 1 2 3 4 5 6 grefft o macrame er mwyn creu G W A N W Y N G W E LL basged grôg i fy ‘stafell yn y coleg 7 ar gyfer y planhigyn hwnnw! W E N I A Y NG Fel yn y 70au, diolch i’r Pandemig 8 9 E L A D O N C G A a’r aros adre dychwelodd ffasiwn y 10 11 planhigion tŷ. Roedd y “come back” DD U W E U O G ar droed eisoes wrth i ni feddwl am 12 13 gartrefi mwy gwyrdd a mwy llesol. W Y M H E LL N D Gwyddom am allu’r planhigion 14 yma i buro’r awyr, a dengys gwaith D E E A ymchwil diweddar bod planhigion 15 16 17 Gosodiadau i harddu’r grisiau I C A I S D A R yn gallu gwella perfformiad yn y ‘stafell ddosbarth, dod â phwysau E T L I gwaed cleifion i lawr mewn ysbytai cymdeithasol megis Instagram. A 18 19 20 21 a gwneud pobl yn fwy cynhyrchiol pha ryfedd - gyda enwau gwych U P P R Y N A R A yn y gweithle. Gall lliw y planhigyn fel Tân Gwyllt, Escargot, Vesuvius, 22 hefyd effeithio’r amgylchedd- a Chwmwl Arian mae’r cyfoeth o A A I A U R N 23 24 gwyrdd tywyll i ymlacio, coch i liwiau a ffurfiau sydd ar gael yn N N A B E fendigedig ac yn berffaith ar gyfer helpu i ganolbwyntio a melyn neu 25 26 27 28 wyrdd llachar i roi mwy o egni. lluniau trawiadol. C Y N T C A R I A D Ond yn ogystal â’r rhinweddau Mae fy archeb i am gasgliad 29 30 yma, gallant hefyd hefyd roi hwb i’r ohonyn nhw eisioes wedi anfon a W Y Y R I R

economi leol. Yn hyn o beth mae derbyniais e bost hyfryd yn diolch Croesair Atebion 31 R G Â N G gennym arbenigwyr cenedlaethol i mi am eu cefnogi mewn amser S ar garreg ein drws. Yn ogystal â’r o argyfwng. (Beth am un o botiau Streptocarpus enwog mae cwmniau blodau bendigedig Siop Elfair i’w fel Dibleys yn tyfu llu o blanhigion dal?) Felly dyna chi - dau mewn un- 4 3 1 5 7 2 9 6 8 eraill i’r cartref gan gynnwys llesol i chi a llesol i’r economi leol. Begonia. Dyma’r planhigyn sy wedi Win, Win! ( nid Chwyn, Chwyn!). tyfu fwya mewn poblogrwydd yn Nawr dyna blannu hedyn yn eich 9 8 5 1 4 6 3 7 2 ddiweddar diolch i’r gwefannau pennau. 6 7 2 9 8 3 5 6 4 1 9 3 8 2 4 6 5 7 GYRFA HIRFAITH! 8 6 7 3 5 9 4 2 1 Wedi 46 mlynedd ddi-dor yn yr gyda channoedd lawer o blant wrth alwedigaeth arbennig o addysgu plant iddyn nhw droedio trwy’u haddysg 5 2 4 7 6 1 8 3 9 cynradd, bydd Llinos Mary Jones gynradd. yn ymddeol ar ddiwedd Tymor y Mae hon wedi bod yn yrfa hynod 2 4 8 6 3 7 1 9 5 Gwanwyn eleni. ddiddorol ac amrywiol, ond teimla A hithau’n un o ferched “mwynder Llinos Mary bod yr amser wedi dod i Maldwyn”, cychwynnodd ar yr yrfa drosglwyddo’r fantell i’r genhedlaeth 7 1 6 4 9 5 2 8 3 hirfaith hon fel athrawes yn Ysgol iau. Ar ddiwedd y cyfnod arbennig Gynradd Llanfyllin ym Medi 1975, hwn, dywed fod ganddi gymaint 3 5 9 2 1 8 7 4 6 wedi tair blynedd yn y Coleg Normal i fod yn ddiolchgar amdano. Sudoku Atebion ym Mangor. Dychwelodd i’r Normal Gwerthfawroga’r ffaith ei bod wedi yn rhan amser am dair blynedd cael iechyd da i’w galluogi i godi’n yn ddiweddarach gan gwblhau gynnar i fynd i’r ysgol yn ddyddiol a cwrs gradd yn 1983. Yn 1979, fe’i gweld dechrau a diwedd pob un o’r hapwyntiwyd yn athrawes fro gyntaf 137 o dymhorau!! Mae’r cyfan wedi i Awdurdod Addysg Powys, cyn cyfoethogi ei bywyd, a’r atgofion yn symud ymlaen a newid sir ac ardal yn rhai y bydd yn eu trysori am byth! 1984, i ddod yn brifathrawes ar Ysgol Gynradd Gwyddelwern. Treuliodd 13 mlynedd hapus yng Ngwyddelwern, ac er aros yno i fyw, Llinos symudodd ymlaen i gymryd mantell Mary Pennaeth Ysgol Gymraeg Glanrafon, Jones Yr Wyddgrug yn 1997, ac mae wedi arwain yr ysgol honno am 24 mlynedd tan ei hymddeoliad. Yn ystod yr yrfa arbennig hon, dywed Llinos Mary ei bod wedi cael cyfle i gyfarfod ac i gyd weithio gyda phobl arbennig iawn, ac mae’n gwerthfawrogi cwmni pob un ohonynt. Mae wedi cael y fraint o gyd gerdded

21 YSGOL CERRIGYDRUDION

Dosbarth Mrs Edwards ac Anti Jane yn dathlu Dydd Gŵyl Dewi Gwaith celf a chacennau cri Elias

Croeso’n ôl i ddisgyblion y Cyfnod Sylfaen – mor braf gweld y dosbarthiadau’n Bu’r plant yn brysur ar Ddydd Gŵyl Dewi yn canu, pobi a chreu celf i ddathlu llawn bwrlwm unwaith eto. eu Cymreictod. Bu rhai o’r plant yn cymryd rhan yn y fideo ‘Hanes Dewi Sant’ – Menter Iaith Conwy a chawsant wylio’r gwaith ar You Tube.

GWYDDELWERN YSGOL BRO ELWERN

Gohebyddion; Iorwerth ac Eirys Roberts Tyddyn y Cae Hir Ffôn 01490 412917 E-bost [email protected]

Estynnwn ein cydymdeimlad i Mathew a Jane a’u teuluoedd yn eu profedigaeth o golli eu rhieni, Bob a June Speakman, Maesgamedd Plas, o fewn amser byr i’w gilydd ar ôl iddynt gael y cofid 19. ‘Roeddynt yn gymeriadau hoffus a difyr a fu’n amaethu yn y Plas am dros ddeng mlynedd ar hugain yn cynhyrchu stoc ac wyau. Cydymdeimlwn hefyd gyda Hilda Jones Maes yr Efail sydd wedi colli brawd sef Wyn Roberts, Ivy House gynt. Mae pawb yn falch bod Rhian Edwards Highgate adre ar ôl cyfnod yn yr ysbyty, ‘rydym yn meddwl amdani a Gwilym. Gan fod y sefyllfa fel ag y mae, erfyniwn ar bawb yn yr ardal i gysylltu ag Eirys a Iorwerth gyda newyddion a hanesion i roi yn y Bedol. Y plant lleiaf yn mwynhau eu gwersi yn Ysgol Mae’n braf bod yn ôl yn yr ysgol yw barn disgyblion Stori dda! Gwyddelwern Ysgol Gwyddelwern Gan bod digwyddiadau yn brin, dyma i chi stori ddigwyddodd yn ffair Braf oedd cael croesawu yn hapus iawn gyda ni yma yn Ysgol Davies-Smith sydd ar brofiad dysgu Gwyddelwern ar ddechrau y bedwaredd disgyblion y Cyfnod Sylfaen Bro Elwern. o’r brifysgol gyda ni, dwi’n hyderus y ganrif ar bymtheg. Mae’n debyg bod ffair yn ôl i’r ysgol yn dilyn Croeso hefyd i Miss Siwan Hughes bydd y ddwy ohonoch yn mwynhau yn cael ei chynnal dair gwaith y flwyddyn gwyliau hanner tymor. Mae’r sydd wedi ymuno gyda Staff yr ysgol eich hunain yma yng nghymuned yr yng nghanol y pentre. Aeth cymeriad o disgyblion wedi setlo yn ôl yn ers Mis Ionawr a hefyd i Miss Alaw ysgol. ardal Glanrafon sef Huw Dolben Roberts rhwydd ac yn mwynhau ail- Bryn Coch, a oedd yn enwog yn y gydio yn y dysgu a mwynhau cyffiniau am ei gryfder, i’r ffair, a dyma fel y yng nghwmni ein gilydd. cofnodwyd yr hanes. Rydym yn edrych ymlaen at Gwelodd heffer ddwyflwydd at ei groesawu’r disgyblion hyn bwrpas a chafodd ateb mai £4 ( cyffredin yn ôl cyn gynted ag y cawn yr adeg honno)oedd ei phris. “Gofyn £4 wneud hyn. am damed o heffer ” ebe Huw “Mae hon Hoffwn fel ysgol ddiolch yn fwy o damed nag a fedrwch chwi rhoi yn arbennig i’r plant a rhieni yn eich ceg” ebe’r perchennog “mi cariai am y gwaith sydd wedi cael hi yn fy ngheg ar hyd y Llan” medde Huw. ei wneud tra ein bod yn “Mi roi beint o gwrw i chi os medrwch” dysgu ‘o bell’ ers ychydig ebe’r llall . Bargen! ddyddiau cyn y Nadolig! Er “Mi es i forol dau gortyn a mi rois un mor rhyfedd mae’r cyfnod wedi tu ôl i’w choesau blaen, a’r llall tu blaen bod, braf oedd cael gweld i’w choesau ôl, ac mi glymes y ddau ar ei gwaith arbenig y disgyblion yn • Pob agwedd o waith Toi chefn, ac mi gydies yn y cyrt â ngheg ac ogystal â chael sesiynau byw mi codes hi oddierth y llawr, ac mi caries wythnosol. Roedd yn ffordd • Gwaith Llechi a Theils hi ar y mol ar hyd y llan ac yn ôl ac mi dda o godi calon yn ystod yr nilles y bet, heblaw aml i beint gan eraill wythnosau. • To Fflat a gwaith Plwm am y job.” Mae disgyblion newydd Yr oedd o leiaf ddwy dafarn yn wedi dechrau gyda ni’r tymor • Ffascias a Gwteri Gwyddelwern adeg hynny sef y “Rose and yma croeso cynnes i Begw, Crown” a’r “Blue Bell” a hawdd dychmygu Elin a Nel i ddosbarth y Cyfnod y bwrlwm yn y llan ar ddiwrnod ffair. Sylfaen, dwi’n siŵr bydd y dair

22 Tudalen 12 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:05 Page 1

Hefin Clwyd Davies Nant Ucha, BleClwyd mae ac Arthurnhw Cricor, rwan? straeon ar y buarthPentre Celyn gynt. am brynu ŵyn yn yr ocsiwn neu Ddiwedd Ionawr eleni bu i ni lwytho defaid i’r RUTHtrelar neu hanes JONES Blodau Parch fel teulu golli brawd ac ewythr ryw lo bach newydd. Yn blant arbennig iawn - Clwyd. Cawsom byddem yn amlY ynGables, mynd i aros Llandyrnog alwad ar y dydd Iau yn dweud yn Nant Ucha at Nain a Taid Teyrnged Mrs Dorothy Lloyd Roberts doedd neb yn gallu cystadlu efo nain. Aeth bod y Covid arno. Galwad dydd a byddai Clwyd yn hoff iawn (Dora), Bryn Rhyd,Rhydlydan Hywel i fyw gyda Nain a Taid i’r Byngalo Llun yn dweud bod eisiau i ni o’n gweld yn tynnu coes ac yn Gellir dweud mai’r ddwy elfen bwysica’ pan oedd tua 10 oed er mwyn iddo fod baratoi am y gwaethaf. Dydd chwarae rhyw dric diniwed ar yn ei bywyd oedd teulu a gwaith ond nid ar y ffarm, doedd dim arall amdani, ac Mawrth roedd Clwyd druan wedi Nain druan a hwyl a chwerthin dwy elfen arwahan mohonynt - roeddynt yno cafodd ofal gan Nain am 8 mlynedd ein gadael ni. Cymerodd lai nag iach yn dilyn wedyn. yn annatod glwm yn ei gilydd ac fel llinyn tan iddo symud i Parc ond ni stopiodd y wythnos i’r Covid ddarfod Clwyd A dyma ni’n cyrraedd Nain. drwy’r cyfan un o nodweddion mawr gofal. Roedd Nain dal yn mynnu ei fod yn ni. Rhoddodd Nain ei bywyd i Clwyd. ei phersonoliaeth - ei gwȇn arbennig - mynd yno am swper ac wrth gwrs doedd Magwyd Clwyd yn Nant Ucha Cafodd y gofal gorau gan y fam rhywbeth y mae pawb yn cyfeirio ato a HywelGWION ddim am anghytuno.OWEN Hyd yn oed yn ardal Cricor, Pentrecelyn, yn orau. Fe edrychodd ar ôl Clwyd rhywbeth fydd yn rhan o’ch hiraeth a’ch ar ôl i Hywel ag Alwen briodi a hithau yn fab i Emyr a Phyllis Davies ac yn drwy gydol ei bywyd nes i henaint atgofion am yn hir iawn. gwneud cinio dydd Sul roedd Hywel yn frawd iau i Ann. Roedd yn ewythr ddod i’w rhan. Ar un adeg roedd O’ch rhan chi, fel teulu, bu’n wraig, gofyn i Dora ‘neud y stwffin achos doedd i mi a Gwynedd ac yn hen ewythr y ddau yn Ysbyty Glan Clwyd ar mam, nain a hen nain, chwaer a modryb un Alwen ddim patch ar un nain!! i Bedwyr, Osian, Anest ac Iwan. yr un pryd. Nain a ddaeth adref Buaswn wrth fy modd yn gwahodd gyflymaf ym Mhrydain, o ran nifer. arbennig. Cafodd ei geni yn 1925 a’i Roedd hi hefyd, fel nain, yn dal i gymryd Treuliodd sawl cyfnod yn gyntaf, ac un o’r pethau mwyaf gwybodusion a chynllunwyr polisi yr hen Dewisiais y brîd gan ei fod yn diddordeb ymarferol yng ngwaith y ffarm a Ysbyty Gobowen tra’n blentyn, emosiynol erioed imi ei brofi magu ar fferm Cwm Cottage, Bethel, fyd ‘ma draw i’n buarth ni i weld be sydd flaengar am recordio a mesur Llandderfel, y nawfed o ddeg o blant. rhywyn mynd stîl arbennig ymlaen ynyma. perthyn Ond iddi.dwi’m Roedd yn nodweddionrhai ohonynt proffidiol am sy’n fisoedd bwysig ar ary tro. oedd mynd a Nain ar Ddydd San Ac yn Cwm Cottage y bu yn gweithio ganddimeddwl hiwmor y buasen arbennig nhw ddim a byddai callach wastad gan gyfer maguMae anifeiliaid; mam yn acofio dyna ysy’n byddent mynd yn Steffan 2016 i weld Clwyd yn hyd nes iddi gyfarfod â Robert Elwy a’r yneu siarad bod wedi yn blaen colli cymaintgan ddweud o gysylltiad yn union ymlaen myndar fuarth ato Hendre i Gobowen Arddwyfaen i ymweld y Ysbyty Gymunedol Dinbych a’r cyfarfyddiad hwnnw yn garreg filltir bwysig bethgyda’r oedd amgylchedd ar ei meddwl. a chefn Tra roedd gwlad hi yn ei dyddiau pobyma. dydd Rwyf Sul. eisoes Yn blentyn wedi pwyso ddau wedi bod ar wahan am gryn iawn yn ei bywyd. Priododd y ddau ac hungyffredinol yn wraig a ffitfuasen iawn nhw byddai’n ddim yn deallawgrymu’n pob llo, cafodd ar ei fwriad, fynd i gartref drwy eu Mrs dal Evans, a’u wythnosau. Hynny ydy, doedd ymgartrefu yng Nghefnhirfynydd Ucha’ a gynnilcylchred os oeddy gadwyn Alwen fwyd. yn dechrauErs pryd magumae tagio ynGwynfryn, nhrelar y motobeic.Graigadwywynt Bydd hyni gael Nain a Clwyd byth ar wahan, ond dyna ddechra’ cwmnïaeth oes nid yn unig pwysauallforiadau drwy carbon ddweud, buwch “Ti’n sydd hogan yn pori gref.” yn cael eiychydig ddefnyddio o gefnogaeth i fesur rhwyddineb un i un, a’r wastad efo’i gilydd. fel gŵr a gwraig ond hefyd fel cydweithwyr Acar er ei laswellt bod wrth sydd ei bodd yn allan tyfu ar y ffarm ar y tarw a’rdiweddar fuwch i loea. Barchedig Unrhyw D.S. broblem Wynne Mae ein diolch i nifer o ar y fferm. Roedd wrth ei bodd yn ffermio, mewnphotosynthesis dillad bob dydd yn gwneud a welingtons, mwy roedd o a byddafyn yn dod cael i gwaredNant Ucha o’r fuwch i’w gludo neu’r swyddogion a gofalwyr sydd allan yn yr awyr agored yng nghanol byd hefydniwed wrth i’r ei amgylcheddbodd yn hoffi na cael hedfan esgus i tarw ganyno. fod llo Eirian marw ei neu ferch drafferthus yn fy atgoffa’n yn wedi cynorthwyo a chefnogi natur a gweithiodd yn galed heb gwyno wisgo’nawyrennau smart. o gwmpas y byd? cael effaithddiweddar ar ffrwythlondeb y bydden y nhwfuwch ill ac Clwyd dros y blynyddoedd. Ruth Jones Ta waeth, yn ôl i’r buarth. Gyda’r yn waeth fyth ar fy mhoced!! o gwbl. Yn ystod y cyfnod yma bu carreg Bu un garreg filltir bwysig arall yn ei dau yn cael cryn hwyl a thynnu DwiPan wedigollasom bod ynNain Wisconsin, yn Chwefror UDA am gwahanol. Y fferm gynta’ yr aethom i filltir bwysig iawn arall yn ei hanes a golwgHydref pan wedi ddaeth dod a’ryn hen tywydd nain wedi a hynny troi i Mae’rcoes tag yn yng fy nghwmningalluogi iei gadw gilydd. darn Ar 2017, symudodd Clwyd i Gartref rydyn ni’n dod â rhai o’r buchod ar bach o’r glust ar gyfer DNA. Ia DNA. fis bellach ar fferm odro 2300 acar. Dwi’n ymweld â hi oedd Rosy Lane Holsteins. chyfoethogwyd hapusrwydd y ddau pan ugain o or-wyrion a gor-wyresau. Dipyn ôl hynny aeth i ysgol arbennig Leonard Cheshire Dolywern sydd lloeau i mewn i arbed y tir ac wrth Rwyf bellach yn gallu nodi yn union pwy byw hefo teulu yr Hinchleys sydd wedi Roeddwn i’n edrych ymlaen at weld y rhwng Y Waen a Glyn Ceiriog. ddaeth yn fam i ddau o blant, Idris ac owneud record! Ac hynny fel y nodwyd yn dyfnu’r eisoes lloeau. roedd yw tad ayn mam Wrecsam genetig ac y ynallo. Gallafymlaen nodi i rhoi croeso mawr i fi. Ar hyn o bryd fferm hon oherwydd yn ôl ym mis Elwen. Afraid dweud ei bod yn ymhyfrydu wrthGwartheg ei bodd Stabiliser yn eu gweld sydd ynyma galw bellach heibio’r os fydd o’nganolfan foel a phahyfforddiant liw fydd ei i’r epiliaid anabl yn mae’rMae’n Hinchleys gartref ynarbennig, godro 220 ac o wartheg Chwefror ês i gyfarfod AHDB lle roedd ynddynt bob amser ac yn fawr ei gofal byngaloers y flwyddyn - mi fydde 2000. wrth Croesiad eu bodd wedi yn ei a llawer Henllan.mwy. drwyedrychwn robot lely,ymlaen mae fel teulu gan at y fedru sied y Lloyd a Daphne o Rosy Lane yn siarad. ohonynt. Pan oedd Robert Elwy a Dora yn chwaraesefydlogi cuddio yn Amercia a thynnu ydi Stabiliser coes gyda - ond hwy. DiwrnodPethau dyfnu byddafbach syml yn pwyso’r fyddai’n llo rhoi dechnolegcefnogi euddiweddaraf hymdrechion i wneud codi yn siwr Cawsom daith o amgylch y fferm a eu pumdegau cynnar bu iddynt adeiladu bellachRoedd dyma’rhi hefyd brîd yn syddarbennig yn datblygufel modryb i weld papleser mor i ddaClwyd. oedd Gwrando y fuwch ar am ganu bodarian y yn gwartheg y dyfodol mor drwy gyfforddus ymweld â chyflwyniad gan Lloyd am sut mae nhw byngalo ar dir o’u heiddo yn Rhydlydan a - Anti Dora - a dyma rai o atgofion fagu drosemynau yr haf aar phwysau y radio neu a chyflwr CD. Cael y phosib.a’u Ffair Mae’r Haf gwartheg a Ffair Nadolig. yn gorwedd ar wedi bod yn ymdopi gyda phrisiau llaeth fat waterbed ac yn cerdded ar lawr gwael yn yr UDA dros y 4 mlynedd symud o Gefnhirfynydd yno i fyw ac fel y NiaGWASANAETH TEIARS amdani, - “Pan ddeuthum i fyw i’r fuwch i ci weld bach sut ar wnaethei lin yn hiy tŷ. ymdopi Gwylio â Cafodd ofal o’r radd flaenaf yn dywedodd Dora ar y pryd - “Gai fwynhau’r ardal cofio Anti Dora ac Yncl Elwy ‘y hynny hefyd.cŵn yn Y helbwriad defaid ydi acael helpu buwch drwy rwberDolywern hefo slatiauac er i’r sy’n Cartref cael gadw ei garthu diwethaf. Yr ail ddiwrnod aethom i lle cyn imi fynd rhy hen a beth bynnag dwi ngwneud iSARACENS mi deimlo yn rhan o’r teulu yn sy’n pwysoweiddi 560 “shw”. i 580kg, Roedd gan ei wrth bod ei yn fodd bobyn awr lan ganrhag robot y Covid lely amarall. gyhyd, Hefyd ac mae ymweld â ffarm organig lle roedden nhw yna 30 ffan sy’n cadw’r sied ar y hefyd wedi gweld pris llaeth yn disgyn, ddim yn bwriadu ymddeol byth na bod syth. ‘Roeddem yn hoff iawn o sirioldeb bwyta llawertu allan, llai nayn buwchpwyso fawr,ar fonet ac yn y cary er i Clwyd baffio sawl brwydr yn tymheredd optimwm. Mae fferm yr ond ddim byd i’w gymharu â’r ffermydd yn segur.” Ac yn sicr felly y bu. Yn fuan Anti Dora bu fel ail Nain i Nanw. Trwy’r diwedd ynac cynhyrchuyn gwylio mwybeth obynnag gilogramau oedd ystod ei oes, mi fuodd y Covid yn o gig yn yr haf. Hinchleys yn boblogaidd iawn yn yr confensiynol. Mae’r diwydiannau iawn datblygodd y byngalo yn bencadlys blynyddoedd olaf, a hithau yn gaeth i’r yn mynd ymlaen ar y buarth. ardal,drech yn argyntaf y cyfan. oherwydd y robots ac yn organig yn yr UDA wedi dechrau -HQ- y fferm a doedd dim yn pasio heb tŷ, ‘roedd ei gwên yn un amhrisiadwy a’i Yn ogystalYn y cyfnodâ hyn mae’r mwyaf brîd diweddar yn mesur Nid oes amheuaeth bod Clwyd pa mor effeithiol mae teirw yn troi bwyd ail gan eu bod yn gwneud teithiau fferm. marchnata eu hunain yn y blynyddoedd i’r ddau fod allan yn nrws y garej. Yn y hiwmor yn disgleirio. byddai’n mwynhau mynd am dro wedi cyfoethogi ein bywydau yn gig ac rwyf wedi ffeindio allan bod y Felly nid yn unig dwi wedi bod yn helpu diwethaf ac ers hynny wedi gweld mwy bach yn y car gyda’i ofalwr a galw mewn ffordd arbennig iawn. byngalo hefyd roedd y penderfyniadau Treuliodd flwyddyn olaf eu bywyd yng tarw uchaf ei berfformiad yn bwyta 5% ar y fferm ond hefyd dwi wedi bod yn o alw am laeth organig, yn enwedig yn y pwysig i gyd yn cael eu gwneud. Byddai’r Nghartrefle, Llanrwst ac yn sicr cafodd yn llai mewn na’r tarwambell salaf gaffi am yn y yr fro un am cynnalWrth rhai dyfu o’r i fynyteithiau, roeddem lle dwi yn wedi bod dinasoedd. ddau yn dreifio rownd yn y pic-yp coch flwyddyn o hwyl yn chwarae gemau, creuperfformiad. ginio neu Nodwedd baned a hanfodolsgon. ar yn adnabod mynd â Clwyd phlant fel ysgol Clwyd o amgylch ac y Ar y drydedd fferm cawsom ddarlith bob dydd, rownd pob ffarm, gyda Dora yn hafoc, a’u cadw nhw’n brysur. Roedd hi agyfer ei roiI’r rhai i’r fucheshynny ohonoch gyfan os oedd am ffermnid yn lle ôl maent ei anabledd yn cael neu cyfle ryw i odro gan ddau filfeddyg. Roedd y ffarm odro gyfrifol am agor y giatiau. Ac nid ffarmio Gwynfryn yn ddau ddrwg a dweud y lleiaf.gynhyrchu yn adnaboda magu yn Clwyd, effeithiol. rwy’n siwr y Ashleylabel yfeddygol fuwch a benodol.dewis pwmpen Yn yr un yr un yma yn godro 2500 o wartheg ac roedd oedd yr unig waith roedd hi’n ei wneud A diolch am y gofal ardderchog gafodd Petasai’rbyddai gwybodusion sŵn hwyl ymaa chwerthin ddim ond yn o’r modd,cae. ni wnaeth fy mhlant innau ganddi sied hanner milltir o hyd! Roedd - mae llawer o blant ardal Pentrefoelas yng Nghartrefle. Ac wrth i chi fel teulu yn gwyboddod fod i’r meddwlamaethwyr yn syth.y wlad Roedd ’ma Ddechrauerioed holi fis ‘be Hydref oedd ces yn i’r mater cyfle efoi fynd y ffarm hon wedi gwneud llawer o yn eu hadnabod fel “Mrs Roberts tacsi” heddiwCERRIGYDRUDION gofio am fam. nain, hen nain a yn deallyn natur hoff aiawn chylchred o ddynwared bywyd acpobl i’r sioeClwyd?’. World Clwyd Dairy Expo.oedd ClwydRoedd ay sioe arbrofion a chasglu data i weld yr effaith a bu’n cludo plant i’r ysgol am oddeutu modryb cwbl unigryw boed i chi gael cysurwedi meddwlpan fyddai am yntau hyn yn yn sgwrsio bell o’u yn byddwnanhygoel, yn gyda trysori dros hynny 800 oam stondinau byth. ar wahanol ffyrdd o fagu lloi. Yn deng mlynedd ar hugain, swydd roedd yn a chynhaliaeth(01490) o’r 420335/355 cofio hwnnw. blaenau gyda’inhw! Yn hunan. wir, mae Hanesion ychydig o hyn a drosDiolch 200 am o wartheg Clwyd. yn cael eu dangos. Wisconsin y broblem fwyaf maent yn ei Yn ogystal mi wnes i gofrestru i wneud wynebu hefo lloi ydy niwmonia. Roedd y ei fwynhau yn fawr. Ond er mor bwysig HDJ yn digwyddcymdogion yn fy muarth megis bach Maldwyn i. neu Y Teulu BALA (01678) 520906 cwrs rhyngwladol, lle roeddem yn mynd ffarm yma wedi gweld y nifer o achosion oedd gwaith ym mywyd y ddau roeddent i 4 fferm odro i ddysgu am bynciau yn gostwng ar ôl cychwyn bwydo’r lloi 3 hefyd yn mwynhau amser hamdden - gwaith y diwrnod yn hytrach na 2 a mynd am bryd o fwyd a mynd ar wyliau. gwneud yn siwr bod y colostrwm cyntaf mynychu gemau rygbi rhyngwladol a yn cael ei fwydo mor fuan â phosib, o chyngherddau Bryn Terfel - mor bell ac fewn yr awr gyntaf. Roeddent hefyd yn Efrog Newydd. Mae gan Trefor atgofion pwysleisio pa mor hanfodol oedd niferus a da amdanynt wrth dyfu i fyny gan hylendid, roeddent yn sicrhau bod eu gynnwys mynd am swper ar nos Sadwrn bwcedi yn cael eu golchi ar ôl bwydo ac i’r ‘Lodge’ ger Dolgarrog yn ogystal ag yn cael dŵr cynnes glân 3 gwaith y amryw o lefydd eraill a mynd i garafanio diwrnod. i’r Alban gyda hwy a’i rieni yntau (Gwyn Y fferm olaf aethom i’w gweld oedd y a Sarah - chwaer Dora wrth gwrs). Yn fwyaf, roeddent yn godro 4,500 ar ddwy anffodus cafodd brofedigaeth fawr ddeg safle. Roedd un safle yn godro Jerseys a’r llall yn godro Holsteins. Roedd y mlynedd yn ôl pan gollodd Robert Elwy a fferm yma wedi ymdopi hefo’r bu hynny’n gnoc creulon iddi a hwythau blynyddoedd drwg wrth ehangu, mae wedi treulio oes yng nghwmni ei gilydd yna ddywediad yn yr UDA ‘pan mae pris a heb amheuaeth bu’r ymweliadau i’r llaeth yn dda rhaid godro mwy o wartheg byngalo yn arbennig gan y wyrion ac a phan mae pris llaeth yn wael rhaid wyresau bach y blynyddoedd diwetha’ yn godro mwy o wartheg’. Mae prisiau gysur mawr iddi. heffrod yn wael iawn yn yr UDA ar hyn A dyna garreg filltir arall hynod o bwysig or bryd, sy’n ddrwg i’r rhai sydd eisiau yn ei bywyd - dod yn nain ac fel nain eu gwerthu ond yn dda i’r rhai sydd roedd hi’n star. Nain byngalo oedd hi ac eisiau prynu mwy, fel y ffarmwr yma. roedd bob amser yn ymfalchïo ei bod 812333 Roedd yn gallu prynu lloi heffrod Jersey hi’n nain i griw go lew. Ymddiddorai yn am 25 doler sydd yn gyfwerth â £19.76. hanes pob un o’i hwyrion a’i hwyresau ac Dwi wedi dysgu cymaint yn y mis roedd wrth ei bodd yn dilyn hynt a helynt cynta o fod yn Wisconsin a chyfarfod llawer o bobl yn y diwydiant godro. pawb. Ac wrth gwrs roedd nain wastad Uchafbwynt y mis cynta yn bendant a gwȇn fawr ar ei hwyneb a’r wên honno oedd y World Dairy Expo a dwi’n yn goleuo byd pawb oedd yn ei chwmni. argymell i bawb fachu ar y cyfle i fynd yn A deud y gwir i’w hwyrion a’i hwyresau y dyfodol.

12 23 Tudalen 27 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:37 Page 1 Tudalen 31 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:43 Page 1

CERRIGYDRUDIONAdolygiadGWYDDELWERN o CD Côr GRAIGFECHANPWLLGLAS Gohebydd: Gareth Jones Ffôn: 01824 703304 CAPEL JERIWSALEM: Ein tro ni beth y dylem ddiolch. Cafwyd Wyn brawd bach i Leia Ogwen.Gohebyddion: Elfyn GlynEcoysgol a Gladwen bod Jonesyr ymgyrch Miri Mês, oedd cynnal Cymanfa Ganu'r darlleniadau gan David H Jones a ac Ann yn dod yn daid a nain amFfôn: y 01490Cyfoeth 412432 Naturiol Cymru, yn un CydymdeimloDATHLU: Bu’n. Cydymdeimlwn rhaid imi edrych â yn plesermai Tan oyr Allt groesawu yn unig a atom adeiladodd John Meibion Llangwm Gareth Roberts a’r teulu, Brynteg John Jones, Llannerch Gron a hynny Henaduriaeth eleni, dan arweiniad Dorothy Jones. degfedPROFEDIGAETH: tro! Cydymdeimlwneithriadol BORE bwysig COFFI o ran MACMILLAN: cynnal a ofalus yng nghofnodion y Capel pan Griffiths, Rhuthun i wasanaethau'r Bethan Smallwood, a daeth tyrfa Diolch i Mena, Elen, Catrin a Sian am YSGOLyn ddwys CERRIGYDRUDION: iawn â AudreyBETHAN Jones, chynydduTOMOS Dymuna nifer Kate y coedPhillips sy’n a’r teulucael euddiolch ac glywaisyntau wedi i'r sî gancolli un ei o'rgefnder, aelodau Idwal efallai misi’w ail-wraig. diwethaf Ond yn nid ydym ein Hoedfayn hollol sylweddol ynghyd ar brynhawn eu gwaith yn hyfforddi'r plant ar gyfer DawnsGrove i Bawb House – a'r Ar teulu ôl ym cyfnod marwolaeth o plannu, yn felly fawr gofynwyd iawn i bawb am gefnogaeth a gyfrannodd Owen,bod Cyffylliog John a Rhiannon yn ddiweddar. Pugh, Bryn Ddiolchgarwchsicr eto pwy yn arunion y Sul adeiladodd cyntaf, a'r y Hydref 6. Cafwyd gwasanaeth y gymanfa ganu a'r gwasanaeth ychydigTyrd,ei aros phriod, wythnosau am funud Llew Jones. o wersi, Hefyd einy plantmewn a chasglwyd unrhyw 40Kg fodd ato fês. y bore Bydd coffi. AnfonwnCoch wediein cofion dathlu atoch eu priodas Gareth aurgan Parchgweddill R o’r Ifor tai. Jones, Diolch Bae i Margaret Colwyn; ganol mis Hydref (Ia 50 Mlynedd!) Ac Arwel Roberts, Rhuddlan a Celfyn dechreuol gan blant ysgol Sul diolchgarwch ac i Dorothy am ei llwyddoddYn ystodcydymdeimlad y Cyfnod y Cyfnod âClo Jim cyntaf, SylfaenWatson, Pen i yry rhainGwnaed yn cael elw o eu £1,520. plannu mewn obeithio eich bod yn dal i wella. Jones, Y Gorlan, Tan y Bryn am ei Jeriwsalem. Llywyddwyd a diolchwyd harddangosfa ar ddiwrnod gyflwyno dawns ardderchog am y meithrinfa goed ac yn dychwelyd i’r yn wir i chwi priodwyd y ddau yng Williams, Y Groes ar y Suliau cyhoeddoddArdd, a'r Côrteulu Meibion ym marwolaeth Llangwm John LLONGYFARCHIADAU: i Dona a chymorth a da yw dweud bod eraill gan y Parch Carwyn Siddall. diolchgarwch. GryffaloWatson. yn y Goedwig. Roedd ardalGari mewn Roberts, blwyddyn Bryn Domwy neu ddwy. ar ddod YsbytyNghapel. Ar hyn Ebenezer o bryd armae yr Iorwerth 11 o fis canlynol.hefyd yn holi Mae o gwmpas ein diolch ynghylch yn fawr Cyfeiliwyd gan Alison Thomas gyda'r Am 2 y pnawn cafwyd pregeth gan y mwynhadeu trydydd y dawnswyr cryno ddisg yn amlwgsef Tyrd, iawn Ardderchog! Diolch i bawb a fu’n Hydref 1969 - Llongyfarchiadau iddynt oll am eu cenadwri a'u aros MERCHEDam funud, ynY WAWR:dilyn llwyddiant Nos Fercher, yn Nain a Taid eto, Mared a’r partner Jones, Llwynedd, Tan y Bryn yn yr hanes y tai hyn. Gobeithio y bydd band dan arweiniad Nia Morgan yn Parch Aled Davies, Chwilog. yn canolbwyntio’n25 o Fedi, daeth wychLisa Jane yn creuDavies ocasglu’n wedi ddyfal. cael bachgen bach a brawd i calonnog i'r ddau ohonoch ac i'r teulu ffyddlondeb inni yma yn Ebenezer Ysbryd y Gael ym 1996 a Dilyn y ysbyty yn derbyn triniaeth ac mae ‘r gennym dipyn mwy o wybodaeth ichi cynorthwyo. Diolch i chwiorydd Yna, am 7.30 cafwyd cyngerdd wedi'r symudiadauLandrillo cydlynol, atom a acchawsom yn sicr, noson Ysgolion Caio aUwchradd Begw. – Daeth cyfle i Parcholl ym T.L.Williams Mryn Coch. hefyd Lle'r aeth yn ei yr ôl amser yn ORGANerbyn y rhifynEBENEZER: nesaf o’r Wedi Bedol. deugain Fflam yn 2004. Yn 2020 roedd y côr - dwn ni ddim! mlynedd o wasanaeth clodwiw daeth Jeriwsalem am baratoi'r baned ac i oedfa gydag Eryrod Meirion o ardal roeddddifyr pawb iawnoedd yn yn ei gwylio chwmni. wedi cael ddisbyglion Blwyddyn 6 gael dyddiau yr ysbyty ond mewn hwyliau pur dda Diddorol oedd darllen yn rhifyn bwyllgor y gymanfa am gyflenwi'r Llanuwchllyn. Ar y noson clywsom blasyn dathluarbennig ei ben-blwyddar y cyflwyniad. yn 90 oed blasu yn Ysgol Dyffryn Conwy ac Wrth edrych am y manylion deuthum dyddiau'r Organ hynod soniarus i ben yn ôl a ddeallwn. Bellach mae Alan Chwefror o’r Bedol (tudalen 7) erthygl bisgedi. griw o 14 o ddynion ifanc dawnus Nosona pha ffordd Goffi –well Roedd o ddathlu bwrlwm na lansio yn Ysgol Godre’r Berwyn a bu noson ar draws y ffaith bod Derek Roberts, rhyw fore Sul yn ystod mis Medi - a Gan nad oedd y Parch Eifion Jones iawn dan arweiniad Branwen Hâf. Yn neuaddCD newydd. yr ysgol nos Iau 17 Hydref agored yn Ysgol Brynhyfryd. YaxleyY Garreg adref Lwyd ac yn gynt gwella’n ac Angela foddhaol hefyd doeddAlan Jones, canu'r Rhydonnen Emynau i am gyfeiliant y cymeriad y yn abl i gynnal ei wasanaeth trefnwyd arwain y noson yn hwyliog iawn panCasgliad gynhaliwyd o ganeuon y Noson ysgafn Goffi Ymwelwyr – Croeso eto i PC wediwedi iddo dathlu dderbyn eu triniaeth priodas i’w aur yn pianoHuwcyn ddim a fu’n yn gweithio ein plesio. i’w dad Trwy yng cyfarfod gweddi diolchgarwch ar 'roedd Gruffudd Antur. Cyflwynwyd flynyddoleu naws sydd wedi ar y ei CD, threfnu y math o gan Wheway a fu’n siarad gyda’r plant am arddwrn.gynharach Anfonwn yn ein y cofion flwyddyn atoch sef ddigwyddiadNghefnmaenllwyd, inni sôn Gwyddelwern wrth y Parch. R. Hydref 13. Cymerwyd rhan gan gan Ffuon Williams a diolchwyd gan Gyfeillionganeuon yr sy’n Ysgol. cael Bu’n eu canu llwyddiannus gan y côr ymddygiad, i Cass Meurig am ei i gydChwefror ac i bawb 22 1969 arall -sydd diwrnod heb hynod fod o W.yn y(Bob) tri degau. Jones, Roedd Wrecsam gan ddiweddHuwcyn Megan Roberts, Mair Davies, Mena Einion Edwards. Os ydych am orig iawnmewn gyda cyngherddau. stondianu amrywiol, (Cyngerdd? cyfle Be i gwasanaeth ac i’r Parch Carol cystaloer eu gyda hiechyd. eira trwm wedi syrthio y mischwaer Medi yn am byw y digwyddiad, ym Mhwllglas ymhen a gofyn llai Price a Gillian Jones. ddifyr o ganu a hiwmor iach yna drio’chdi hwnnw lwc mewndudwch?!!) gemau A amrywiolgan nad oesa Roberts a ddaeth i siarad gyda CA2 noson gynt. Llongyfarchiadau namae saith Alan oes diwrnod rhywun roedd yn gwybod gennym Hydref 20 oedd ein diwrnod cysylltwch â’r côr, ni chewch eich unwaith eto i'r ddau ohonoch. Y Parch Organ arall hyfryd dros ben wedi ei phanedposib cynnal wrth gwrs.cyngherddau Diolch i y bawb dyddiau a am ei rôl yn yr eglwys. Tai Y Rhiw. Ydy, mae saga Tai y rhywbeth amdani. Gobeithio bod diolchgarwch ac yn y bore cafwyd siomi! fynychodd ac a gyfranodd at y noson Clybiau ar ôl ysgol – Parhaodd Bl 5 A. Brian Evans, ein Gweinidog ar y hanrhegu inni gan gyfeillion Capel Y yma, beth am brynu’r casgliad yma o Rhiw yn parhau. Cawsom ar ddeall rhywun o Bwllglas yn ei chofio. gwasanaeth gan y plant ar y thema Dymuniadau gorau i Meredydd Price ym mhob ffordd. a diweddglo6 i ddatblygu pwerus eu sgiliau i’r emyn. codio gan pryd a fu’n Gweinidogaethu yn y Groes, Wrecsam ac mae'n diolch cerddoriaeth. Cafwyd anerchiad gan sy' drosodd yn Seland Newydd yn Raliganeuon GB – i’w Bu mwynhau nifer o rieni,adre? staff a gynhyrchuMae’r côr gwrthrychau wedi cynnwys diddorol y ffefryn fel ddwy briodas ac mae wedi bod yn iddynt yn fawr am eu caredigrwydd. Arwel Jones, cyn athro'n Ysgol y gweithio am 'chydig fisoedd. chyfeillionDeuddeg yr o ysgol ganeuon yn gwirfoddolisydd yma a i reidiauYsbryd ffair y Gael disgyblion ar y casgliad Bl 3 ayma 4 yn bleser inni i'w ail groesawu yntau yn Diolch hefyd i dri o'n 'hefi mob' (Keith, Berwyn, gyda'r plant yn mynd i hwyl Llongyfarchiadau i Jonathan ac Elin weithiophob un dros namyn benwythnos un yn cael y eu rali, canu yn mwynhauhefyd sef y gweithgareddaucyfuniad bendigedig gyda o ȏl i'r Graigfechan ar ambell i Sul a Ifor a Gareth) am 'hwffio a phwffio' fel wrth ateb ei gwestiwn i bwy neu am Kerry ar enedigaeth eu mab Macsen gwneudyn y Gymraeg. pob math Mae o swyddi yna amrywiaeth i helpu. Menterlais pur IaithMairi MacInnes Conwy a’ra lleisiau Cyfnod fynteLLANFIHANGEL erbyn hyn wedi dod yn fod GLYN yr offeryn ynMYFYR dod i mewn i'r Diolcho ganeuon, o galonrhai gwreiddiol i bawb. ac eraill Bu’n Sylfaenmelfedaidd yn aelodau’r gwella ffitrwydd côr. Mae gyda Weinidog yng Nghapel Pendref, adeilad mewn un darn ac i Margaret benwythnosyn drefniannau llwyddiannus a chyfieithiadau iawn o i’r cynrychiolwyrhon yn un o ofy wasanaeth ffefrynau ynHamdden ogystal Rhuthun unwaithGohebydd: eto. Meinir Jones.Paradwys Ffôn : 01490 am 420344 y paneidiau te a'r gyrrwyr,ganeuon gwylwyr poblogaidd ac i goffrau’r mewn sawlysgol! Gwledigâ’r trefniant Conwy. bywiog Bu sesiynau o Sigla fi,pellach Iôr a CAPEL EBENEZER: Cawsom y cacennau i'n cadw ar fynd! Gwasanaetharddull. Mae’r gân Diolchgarwch gyntaf, sy’n rhoi– hefydDringo gan a wnaf Wasanaeth – curiad y Ymgysylltu drwm yn GENI Llongyfarchiadau i Llyr ac yn fawr i staff meddygfa Uwchaled am Bnawnei henw i’r Mawrth CD, yn dangos 22 y Hydref,côr Disgyblion,gwneud i fyRhieni nhraed a’r Ysgol.dapio! Diolch Mae yn Emma Derwydd ar enedigaeth mab eu trefniadau hwylus. gwahoddwydar ei orau a’r unsain y hyfryd cyhoedd ar y i’r fawrdwy garol i yn Gerallt y casgliad Owain hefyd sef am bach arall, Gruffydd John, brawd bach gwasanaeth lle cafwyd cyfraniadau weithgareddau diddorol. dechrau yn dangos y lleisiau cynnes, carol hyfryd Mansel Thomas Seren i Dwynwen a William. NEWID CARTREFI Dymunwn pob gancyfoethog bob dosbarth sy’n nodwedd a sgwrs ddifyr o’r côr. iawn Llaeth y Llan ac Aldi – Rydym yn hapusrwydd i Brian a Maggi Harding gan Y Parch. Huw Dylan Jones. parhauy Nadolig i gasglua charol caeadauarbennig Gilmor potiau Fel sydd ar bob CD gan gôr o PROFEDIGAETHGLASFRYN Estynwn ein A CHEFNBRITHa’r teulu o dafarn y Goron yn eu cartref Diolch iddo am ei amser a’r neges iogwrtGriffiths Llaeth Anwylyn y Llan Mair. a sticeri Aldi. cydymdeimlad ag Eiffl Roberts 3 Bro newydd yn Glanrafon ac estynnwn amserol.Gymru, mae yna gân hyfryd gan Diolch yn fawr i bawb sydd wedi bod Gohebydd: Helen Ellis 01490 420447 MiriRobat Mês Arwyn – Penderfynodd sef Ave Maria, y pwyllgor ac yn ynFel brysur y soniais yn casglu i eisoes, yn barod. yn y Alwen a’i deulu yn eu profedigaeth groeso cynnes i Richard Mason a’i y gân yma mae’r lleisiau yn asio’n cyfnod yma pam na fedrwn ni o golliY GYMDEITHAS: ei frawd yn ngyfraith, I gyfarfod Eric mis Clwyd.deulu sydd 'Rydym wedi ynymgartrefu cydymdeimlo'n yn y berffaith yn y ddeuawd rhwng y fynd i neuadd bentref i fwynhau DaviesHydref, o Siopcroesawyd Stanley atom Cerrigydrudion y milfeddyg ddwysGoron. gyda'i Mae llawerwraig, yn Rhian, edrych ei ymlaenblant Dyfrig Williams, o filfeddygfa'r Wern. Elgan, Gareth, Eifion, Teleri ac Elen tenoriaid a’r baswyr. Mae’n rhaid cyngerdd, beth am i chi brynu’r a gynt o Glan y Gors. Mae ambell i i’r drysau agor pryd fydd yn ddiogel. cael emyn hefyd wrth gwrs a braf deuluCawsom arall hefydnoson wedi hwylog colli a anwyliaid, difyr yn ei a'uHefyd teuluoedd, mae Bob a a GwynfrynSue Neuadd a Bet,Wen LLANGWMCD yma i ddod â chyngerdd gwmni a chlywsom sut y bu iddo Crud y Gwynt, ei dad a'i fam. Cofion yw clywed yr organ yn cyfeilio yn cydymdeimlwn â chwi oll. wedi symud i fyw i Llog, ac edrychwn i’ch cartref? Mae nhw ar gael ddewis milfeddygaeth fel gyrfa a cynnes atoch i gyd. Morte Criste. Mae’r lleisiau’n uno yn ymlaen i groesawu Gill o ardal CȎR MEIBION LLANGWM: Wedi drwygan aelodau’r ganu tipyn Côr o neu ‘mouth Trystan music’ llwyddo, er gwaetha sawl anhawster. CAPEL: Cynhaliwyd ein gŵyl unsain ar ddechrau’r pennill olaf cyn YMDDIHEURO A DIOLCH Yr wyf Manceinion sydd yn dod i fyw yn hir ddisgwyl, cyrhaeddodd y cyflymEdwards a rhythmig,01490 420111 ac esiampl neu Bethan o’r Cyflwynwyd gan Prys a diolchwyd Ddiolchgarwch yn ystod mis Hydref. ffrwydropenwythnosGalwodd yn bedwarMagi yr oedd Ann llais aelodauyn gan y Boregreu Côr Coffi MacMillan‘waulking01490 420500. yn songs’ y Neuadd traddodiadol a dyma hi– hefo fi ganMeinir Jo. Bro Yng Alwen, ngofal Llanfihangel y baned 'roedd TrefnwydNeuadd Wen rhaglen yn y dyfodol arbennig agos. ac Meibion LlangwmKate, y weditrefnydd, bod a’i yn phlant caneuon Georgina, a genid Zac acers Eleanor talwm wrth i GlynGlyn, Myfyr Eifion, yn ymddiheuroDei a Rhys. i holl amserol gan Buddug, a gyda hi yn disgwyl yn eiddgar amdano ers tro, ferched drin gwlân. Mae’n wir i ddarllenwyrPROFEDIGAETH yr ardal: a’rTristwch Bedol mawr am nad i ni cymerydSEFYDLIAD rhan 'roeddY MERCHED Rhian, Gwenda, Erbyn sef y cyfle unwaith eto i gyd-ganu ddweud mai uchafbwynt y ymddangosoddoedd clywed amnewyddion farwolaeth yn ystod Dylan, Lowribydd ay phartiBedol canu'rmis Mawrth merched. yn dod Hob o’r gydagPEREDUR un o artistiaid gwerinROBERTS cyngherddau Cyf oedd / cyflwyniadLtd misTegfan, Ionawr Glasfryn,a Chwefror. yn Hoffwn ysbyty ddiolch Glan oeddwasg, Llywydd bydd blwyddyn y mis. wedi diflannu enwocaf yr Alban, sef Mairi emosiynol Mairi a’r Côr o’r hen yn fawr iawn am yr holl garedigrwydd ers i ni gyfarfod. Mae wedi bod yn MacInnes.Cyfarwyddwr Angladdau Annibynnolffefryn / Independent ‘Ysbryd y Gael’Funeral ar ddiwedd Director y a dderbyniais, y galwadau ffôn niferus, flwyddyn wahanol, dim cyfarfodydd TrefnwydBridge dauStreet, gyngerdd, Corwen, y naill Denbighshire yng noson, LL21 gyda 0AB sain . 01490 y bagbibau 413452 yn cardiau, blodau tlws,a’r anrhegion yn misol,a dim cymdeithasu gyda’n Ngharno a’r llall yng Ngherrigy mynd â ni i bellafoedd yr Alban i dilyn yr anffawd a gefais ar ddiwrnod gilydd ac mae’r dyfodol yn ansicr drudion - cyngherddau a fydd yn gloi’r nosweithiau Celtaidd eu olafAtebion 2020. Llawer i’r iawn geiriau o ddiolch yn i holl iawn ar hyn o bryd.Yn ystod 2020 aros ynCapel y cof Gorffwys am flynyddoedd. Preifat | naws.Private Chapel of Rest staff warddechrau 7 YGC, ac gyda’rysbyty Stoke am bu ein cais am arian o gronfa Elusen Cafwyd croeso twymgalon yn Yn dilyn y cyngherddau, gwnaed y gofal arbennig, ac am y gofal gan fy Cymunedol Llanfihangel GM yn Gwasanaeth dydd a nos | 24hr service neuadd orlawn Carno, a’r lle yn cyfraniad o £500 i'r elusennau nheulu, ffrindiaullythyren a chymdogion “T” ar ôl llwyddiannus,a dymunwn ddiolch yn dechrau llenwi ymhell cyn amser Mudiad Ymchwil y Galon a Chronfa dod1. Talacharn; adre i Alun 2, a Tegeingl; finnau . 3. Tegeirian; fawr i’r ymddiredolwyr a’r aelodau. Yr dechrau.01678 Yna,530 ar239 y nos Sul, yng Ambiwlans Awyr,01690 a hynny 770 er 408cof am 4. Teilo; 5. Thomas Telford; 6. Telyn ydym yn dal i gadw cysylltiad gyda’n Nghapel07544 962 Jeriwsalem 669 dan un o’n haelodau07884 selocaf 025 a fu520 farw deires; 7. Thellwall; 8. Tilsley; 9. arweinyddiaeth medrus Trystan yn frawychus o sydyn a chyn- Y BRECHLYN COVID Deallaf fod gilydd trwy sgyrsiau ffôn ac ati. Mae’r niferTonfannau; o drigolion 10. yr ardal Titw wedi Tomos; derbyn 11. y gwanwyn ar y ffordd a daliwn ymlaen i Edwards cafwyd perfformiadau amserol rai misoedd yn ôl. Byddai Trawsfynydd; 12. Trearddur; 13. grymus,Derwgoed teimladwy a chynnes. Ber, Ystrad wediGweithdy'r bod wrth ei foddGof brechlyn cyntaf rhag y covid 19, diolch obeithio y cawn gyfarfod eto cyn hir. Trefeca; 14. Twm o’r Nant; 15. Twrch; GanwydLlandderfel Mairi ar un o ynysoedd gyda’r cyngherddauPentrefoelas ac yng nghanol allanol Heledd, sef De Uist, ac y yr holl hwyl a’r direidi. Dymuna’r 16. Tomato; 17. Trymsawr; 18. maeY Bala hi’n hoff o hyrwyddo Côr ddiolch yn fawrBetws iawn i bawby Coed fu’n Timotheus a Titus; 19. Tokyo; 20. traddodiadauGwynedd cerddorol ei phobl yn trefnu’r ddwy noson, ac yn arbennigConwy Tylluanod. yrLL23 iaith 7HG Gaeleg; gwnaeth hynny i Bethan a Gwerfyl am LL24ein paratoi. 0HY BETWS GWERFUL GOCH Gohebydd: MariaAciwbigo Evans yngTrebor, BrynNghlinig Alaw a’r teulu, Ann wedi Ffôn 01490Stryd 460360 y Ffynnon,colli ei brawd Rhuthun o Betws yn Rhos Wedi ei ddefnyddio yn llwyddiannus am flynyddoedd lawer i drin Profedigaeth Trist iawn oedd clywed Teledu Daeth Cwmni Rondo i’r ardal Llongyfarchiadau calonnog i Marial Gwynn Edwards (Pentre Draw, cyflyrau poen. STEVE MELLOR am ymadawiadPoen Rhianon cefn, Davies, sciatica, Maes niwed i’ryn gwddf ddiweddar a’r ysgwydd i recordio gan gynnwys eitemau ar Pentre Llyn Cymer) ar ei phriodas â Harry Edward Guttridge (Market TRWSIWR CEIR Gwerfil, cydymdeimlwn yn fawr gydag gyfer rhaglen Dechrau Canu Dechrau Bosworth) yng Nghapel Jeriwsalem, Cerrigydrudion ar Fehefin 29. anafiadau atchwipio a fferdod ysgwydd. Dros 12 mlynedd o brofiad Uned 1G Ystad Ddiwydiannol Lôn Parcwr, Rhuthun Eifion, ei gŵr a Hyfforddiantgweddill y teulu llawn yn mewn eu AciwbigoCanmol. Tsieneaidd Gobeithir Traddodiadol. y bydd yn cael Mae'r ddau wedi ymgartrefu yn Y Bala. Pob dymuniadau gorau iddynt Llongyfarchiadau i’r Parch Reuben ac Aelwen Roberts gynt o i'r dyfodol. galar. www.wellstreetclinic.co.uk www.ricchamberlainacupuncture.co.ukei ddangos yn ystod mis Mawrth, WyddelwernFfôn: 01824 ar ddathlu 702244 eu priodas Ffacs: aur 01824 ar Hydref 707386 18 gan eu teulu a’u Hefyd cydymdeimlwnCysylltwch â gydag Ric ar Ann01824 a 750732cofiwch neu ffoniwchwylio. am apwyntiad ar Mobile: 07711ffrindiau. 400045 01824 709777 Trwsio ceir ar ôl damweiniau - 134 Parc y Dre, Ail Chwistrellu. Gwaith Contract, Gosod Ceginau, HYFFORDDIANT PREIFAT Lloriau, Ffenestri, Drysau a GwaithRhuthun Saesneg dan ofal athrawes brofiadol (Cert.Ed., Rydym wedi ein cymeradwyo gan AERON JONES H. A. Cynnal a Chadw o bob math B.A., (Hons.), M.A., plant o oedran ysgol gynradd, gwmnïau yswiriant i drwsioTy’n yceir. Cefn, Llanuwchllyn ysgol uwchradd, i fyny at TGAU a Lefel A. Cyfleusterau Jig ELLIS Prisiau rhesymol gyda gwaith Mathemateg i blant o oedran ysgol gynradd, ARGRAFFU ysgol uwchradd, i fyny at TGAU Popty Crasu Rhaglenni,ar wres isel Adroddiadau, Taflenni a mwy. Saer Coed o safon uchel Hefyd, Anghenion Dysgu Ychwanegol Cysylltwch â

Am fanylion pellach, cysylltwch â 01490 450241 ACCIDENT REPAIR CENTRE LTD 07729 960484 [email protected] 01824 702994 24 27 31 y canol oed a’r rhai hŷn yn yr eglwys i gymysgu a dod i adnabod ei gilydd yn well. Sialens y dathliad Hanes Gŵyl Ddramau Bethania (50 mlynedd) i’r ifanc a’r canol oed yw cadw’r traddodiad yn fyw, gan estyn mwyniant a boddhâd i gynulleidfaoedd am flynyddoedd lawer eto. Iwan Vaughan Evans Mae’n gorffen yr erthygl gyda’r penillion yma. Bedair blynedd ar hugain yn ddiweddarach maent yr un mor berthnasol heddiw. Fel arfer fe fyddai trydedd neu bedwaredd wythnos Mae edrych yn ôl ar raglenni’r Ŵyl yn dangos fod Mis Chwefror (hanner tymor ysgolion) yn wythnos rhwng 90 a 100 o bobl yn rhan o’r wythnos, tua Traddodiad gwych a berthyn Gŵyl Ddramau Capel Bethania a byddai rhifyn Mis hanner ohonynt yn actorion. I glymu’r cyfan at ei I griw Bethania Rhuthun, Mawrth neu Ebrill o’r Bedol yn cynnwys lluniau gilydd mae’n rhaid cael ysgrifennydd trefnus ac Actio dramau am wythnos lawn o’r rhai fu’n cymryd rhan. Ond eleni, oherwydd effeithlon, a dyma gyfle i ddiolch i Margaret Roberts Gan ddangos dawn amheuthun amgylchiadau’r feirws Corona, bu’n rhaid gohirio, am ei gwaith trylwyr dros y blynyddoedd diwethaf. a hynny am y tro cyntaf ers cyn co’. Byddai’r Rhaid cael pobl i ddewis a chastio’r dramau, i helpu Rhydd gyfle i gymysgu wythnosau ar ddechrau’r flwyddyn newydd wedi bod gyda chynhyrchu, llywyddu’r nosweithiau, gofalu am Ynghyd â gwers i’w dysgu, yn brysur, gyda phum cwmni oedolion ac o leiaf un y drws, paratoi a chlirio’r llwyfan, paratoi paned i’r Sef glynu i’r ‘sgript’, ac nid oes wiw neu ddau griw o ieuenctid yn ymarfer yn festri’r capel actorion a chyfeilio’r anthem ar ddiwedd pob noson, Rhoi ciw nad yw yn gweddu! ddwywaith neu dair gwaith yr wythnos i gael popeth Ar yr ochr dechnegol rhaid diolch i Eifion Hughes yn barod ar gyfer yr wythnos fawr. Doedd yna byth am ei ofal o’r goleuadau ers blynyddoedd. Ni fydd A dathlu wnawn eleni, ddigon o amser, ond byddai’r cynhyrchiadau terfynol awduron y dramau yn hawlio tâl am eu perfformio ac Ar ôl pumdeg o flwyddi yn llawn hwyl a doniolwch, ac yn plesio’r gynulleidfa fe fu’r Ŵyl yn cefnogi elusen arbennig bob blwyddyn O estyn mwyniant pur ei chwaeth niferus bob tro. gyda’r arian a arbedwyd. I bawb a ddaeth i’r festri. Cynhaliwyd yr Ŵyl Ddrama ers blynyddoedd Nid yw dewis dramau yn waith hawdd! Mae rhai lawer. Ysgrifennodd y diweddar Barch O. R. Parry dramau yn fwy addas na’i gilydd! Y rhyfeddod mwyaf Daw hefyd hiraeth creulon erthygl yn Y Bedol yn ystod 1997 yn dathlu hanner yw fod cymaint o bobl mor barod (gan amlaf!) i roi Wrth gofio hen actorion can mlynedd Cymdeithas Ddrama Bethania 1947- o’u hamser i berfformio ar lwyfan, a’r nifer helaeth Groesodd y llwyfan hwn sawl tro, 97. Dywed fod traddodiad drama’r capel yn mynd ohonynt yn aelodau’r capel. Ni fyddai cyfraniad Cyn cilio i’r cysgodion. yn ôl mor bell a 1923 a’i fod wedi ei gynnal ar hyd ieuenctid y capel wedi bod yn bosibl heb gymorth y blynyddoedd yn ystod gweinidogaethau John nodedig Eirlys W Tomos. Fe ysgrifennodd Eirlys dros Er mwyn y rhain a ninna Williams (1923-33), O. J. Evans (1940-46) a Gwilym hanner cant o ddramau a dramodigau ar eu cyfer cyn Mawr yw ein disgwyliada I. Davies (1947-1959). Mae’n debyg mai o 1947 rhoi’r gorau iddi y llynedd. Roedd Eirlys yn adnabod Y cedwir oed, a’r un hen hwyl ymlaen y cynhaliwyd gŵyl o ddramau byrion. Bu yr ieuenctid yn dda ac yn ysgrifennu ei dramau yn Yng ngŵyl Dramau Bethania. O.R.Parry a Mrs Parry yn ymwneud â’r dramau am benodol i’r unigolion oedd am actio. Diolch iddi am roi 37 o flynyddoedd o 1960-97. Fe fu John a Nerys cyfle i’r ieuenctid fagu hyder ar lwyfan a bod yn rhan Un flwyddyn o orffwys fydd hi felly gobeithio Tudor yn actio yn eu tro ac mae Morris a Glenda mor bwysig o’r Ŵyl yn flynyddol. ac edrychwn ymlaen yn fawr at ail afael ynddi a Morris wedi parhau â’r traddodiad. Yn ei erthygl yn 1997 fe ddywed O.R.Parry pharhau’r traddodiad y flwyddyn nesaf pan fydd Nid ar chwarae bach mae trefnu wythnos o Cadwodd y Gymdeithas Ddrama yr ysbryd chwerthin, direidi a throeon trwstan yn dychwelyd i ddramau, tair drama bob nos am chwech noson. teuluaidd yn fyw yn ein mysg, a bu’n gyfle da i’r ifanc, lwyfan y festri ar Stryd Mwrog.

Lena Jones, Eirlys Lloyd, Ted Roberts, Saunders Bob Lloyd, Wyn Lloyd, Clwyd Davies, OR Parry, Alun Roberts, Glyn Jones, Stephen Roberts, Dewi Davies, Griffith Richards, Henry Ames. Gwyneth Edwards, Haf Jones. Jones, Nesta Davies, Beryl Evans, Lena Jones a Gwyndaf Hughes.

C. Pa fath o fiwsig sy’n codi ofn ar falwn? A. Pop miwsig!

25 Tudalen 11 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:03 Page 1

COLOFN YR IFANC COLOFN Y â phrosiectau sy’n annog cymunedau Siriol Ellis, Cefn Brith lleol yn ardal Conwy i ddefnyddio egni yn fwy effeithlon. Maent yn anelu DYSGWYRAR Y at gael systemau hydro bychain i ysgolion gwledig er mwyn eu gwneud BUARTHMAE DYSGU CYMRAEG YN GRÊT! yn hunangynhaliol. Fel rhan o’m swydd, roeddwn yn gweithio gydag GobeithioELIS eich EDWARDS bod chi sy’n dysgu ysgolion yn ardal Conwy trwy gyflwyno Cymraeg yn ardal Y Bedol yn cytuno gweithdai i ddisgyblion er mwyn eu efo’r teitl a’ch bod chi’n mwynhau dysgu haddysgu am y budd o ddefnyddio RwyfCymraeg yn gyn-ddisgybl fel dw i wedi eio Ysgolwneud Twm ar hyd egni adnewyddadwy megis egni o’ry blynyddoedd, Nant ac Ysgol ac, Glan y bydd Clwyd. ychydig Er i omi fy hydro. Mwynheais gynnal y gweithdai fwynhauhanes i o fy help nghyfnod i chi i ynddal Ysgol ati i Glanddysgu hyn gan eu bod yn fy ngalluogi i godi ClwydCymraeg. fe benderfynais Dechreuais i nadpan oeddwnoeddwn yn ymwybyddiaeth o’r pwysigrwydd o amfy mlwyddyn fynd i’r chweched olaf yn Ysgol dosbarth Stryd y Rhos ddefnyddio egni adnewyddadwy yn wedipan oeddi mi gwblhau Eisteddfod arholiadau Genedlaethol TGAU yr ogystal ag annog disgyblion i barchu’r Urdd yn Rhuthun. Yna dilyn ymlaen yn a dewisais ddilyn cwrs Diploma amgylchedd. Ysgol Brynhyfryd gan astudio Cymraeg Estynedig mewn Rheolaeth Cefn Roedd y profiad o gynnal gweithdai fel ailiaith yn llwyddiannus yn gyda disgyblion ysgol wedi gwneud i GwladArholiadau yng NgholegTGAU a LefelCambria, A. Es Llysfasi. i wedyn Roeddi Brifysgol y cwrs Caer hwn i astudio yn brofiad Hanes, hollol ac, ar mi deimlo yr hoffwn ganolbwyntio ar wahanolȏl graddio i fod yn treulio yr ysgol blwyddyn a mwynheais ym hyfforddi ac felly dyma ymgeisio am yrMhrifysgol elfennau ymarferol Bangor gan i wneud ddysgu Cwrssut i swydd fel Hyfforddwr Gofal Anifeiliaid ddefnyddioHyfforddi Athrawon cerbydau apob cael tirwedd cyfle ac ar yng Ngholeg Cambria, Llaneurgain. offerymarfer amrywiol dysgu i idorri ddysgu a thocio Cymraeg coed. i Roedd rhan o’m cwrs yn y Brifysgol Roeddddisgyblion cael Ysgoly profiad Borthyn, o ddefnyddio Rhuthun llifac yn ymwneud ag astudio ymddygiad gadwynYsgol Llanbedr fel ail natur DC i mi - profiadgan fy mod wnes i anifeiliaid yn yr amgylchedd ac roedd Siriol a Gwion wedifwynhau’n arfer llifiofawr iawn.a chnocio coed er pan y swydd hon yn cyplysu popeth oeddwnErbyn ynhyn blentyn. dw i’n athrawes Byddai fy yn ffrindiau Ysgol yr oeddwn yn mwynhau ei wneud Ym mis Medi, 2014 dechreuais ar mhrifddinas uchaf y byd, La Paz sydd yn Penmorfa, Prestatyn. Llynedd roeddwn sef hyfforddi myfyrwyr a gofalu am gwrs gradd gyfun mewn Cymraeg a 12,000 troedfedd uwchben y môr, dinas o’r ysgol gynradd yn rhyfeddu pan yn athrawes Blwyddyn 5 ac eleni Sbaeneg ym Mhrifysgol Aberystwyth. Yn lle’r oedd y bobl frodorol wedi cadw oeddent yn dod draw i Erw Deg Isa’ a Elis Edwards ar gefn un o’i geffylau neidio. anifeiliaid. Roeddwn yn hen gyfarwydd Blwyddyn 3. Cefais gyfle i ddysgu y drydedd flwyddyn cefais fy lleoli mewn diwylliant yr Andes yn gryf gyda’u dillad gweld fel yr oeddwn wedi adeiladu den â thrin anifeiliaid gan fy mod wedi fy Cymraeg i’r disgyblion a rhoi cyfle tref o’r enw Jerez yn Ne Sbaen. Ystyr traddodiadol a’u hiaith Quechua. Roedd yn y coed. ‘Ydy dy fam a dy dad yn magu gyda llond lle o anifeiliaid anwes iddynt ddefnyddio’r Gymraeg mewn Jerez yw ‘Sherry’ a dyma’r lle mae pob yr awyr yn fain iawn yma, yr elltydd yn gadael i ti gael llif a morthwyl?’ fyddai yn ogystal â cheffylau. Fy nymuniad gwasanaethau, cyngherddau a Sherry yn y byd yn cael ei gynhyrchu. rhy serth i’w cerdded a phobl yn cnoi dail cwestiwn cyntaf yr hogiau ac roeddent oeddwn yn gadael y coleg. Dysgodd Wedi i mi adael Coleg Cambria ar adeg fy mhen-blwydd pan oeddwn gweithgareddau eraill. Mis Ionawr 2020 Mae Jerez yn nhalaith Andalusia sef yr coca i helpu i ymdopi ag effeithiau’r yn synnu bod gennyf fy mocs tŵls fy Jason Mohammad y Gymraeg fel ail penderfynais gymryd blwyddyn allan yn blentyn oedd cael mochyn cwta, byddaf yn mynd â disgyblion yr ysgol ar ardal o Sbaen lle mae fflamenco yn rhan uchder. Mae pobl Bolivia a Peru, lle’r hun a minnau ond yn ddeg oed. iaith yn Ysgol Uwchradd Glyn Derw, o’r coleg cyn mynd i’r Brifysgol. Nid cwningen neu afr Pygmy fel anrheg a gwrs i Wersyll yr Urdd yng Nghlanllyn a Nia Haf Jones mor greiddiol o’r diwylliant ac y mae aethon ni wedyn, yn bobl ysbrydol iawn, Yn ystod fy nghyfnod yng Ngholeg Caerdydd. Pwysleisiai fanteision teithio oedd yn mynd â mryd ond byddwn yn fodlon iawn fy myd. Dw rhoi mwy o gyfle iddynt ymarfer a siarad Y Bedol, ac yn dysgu disgyblion o ardal Cerdd Dant i Gymru a chefais y fraint o sy’n addoli’r Fam Ddaear ‘Pachamama’ Cambria, cefais fy ngwobrwyo yn dwyieithrwydd a’r cyfleoedd gwaith yn hytrach roeddwn yn awyddus i i’n cofio fy chwaer yn gofyn i fy rhieni Cymraeg. digon Seisneigaidd i ddysgu Cymraeg. flasu’r diwylliant unigryw yno. a chredoau cadarn ganddynt yn tarddu Fyfyriwr y Flwyddyn ar ddiwedd fy posibl i bobl sydd â sgiliau dwyieithog. ddatblygu fy sgiliau trin a hyfforddi a fuasai’n cael dod a chywion ieir Peth arall sydd wedi fy helpu i ddysgu Rwan dw i’n teimlo fel Cymraes yn fy Caniataodd fy oriau gwaith byr fel o ddyddiau cyn yr Incas. Wedi croesi i mlwyddyn gyntaf ac ar ddiwedd yr ail Mynnai na fyddai ef yn gyflwynydd ceffylau gan fy mod wedi ymddiddori adref o Ysgol Twm o’r Nant. Roedd y Cymraeg ydy cystadlu yn ngwlad fy hun. Yn ddiweddar cefais athrawes Saesneg a’r grant hael gan yr Peru, ymlaen â ni am Machu Picchu. a darlledwr radio a theledu heddiw ym myd ceffylau neidio ers ddiweddar Mrs Gwyneth Roberts yn flwyddynEisteddfodau’r derbyniais Urdd wobr efo Myfyriwr llefaru y a wybod fy mod yn cael anrhydedd Undeb Ewropeaidd, trwy gynllun Yno, gwelsom adfeilion yr hen ddinas a oni bai ei fod wedi dysgu’r Gymraeg blynyddoedd lawer. Dyma benderfynu dod ag wyau i’r ysgol a’u rhoi mewn Flwyddynllenyddiaeth Coedwigaeth ac mewn a Chadwraeth. llawer o arbennig yn Eisteddfod Genedlaethol yr Erasmus, i mi deithio i rannau eraill o dysgu am hanes yr Incas. Wedi treulio Yneisteddfodau wahanol i Ysgol eraill. Glan Mi wnesClwyd i roedd ennill Urddyn yr ysgol. Sir Ddinbych Dyma’r pwnc 2020 yr sef oedd bod yn mynd i dreulio blwyddyn gydag deorydd adeg y profion cenedlaethol Sbaen. Dyma wraidd fy awydd i deithio. mis ar uchder o dros 10,000 troedfedd, i rhanMedal helaeth y Dysgwyr o’m cwrs yn cael Eisteddfod ei Feistreso’n rhagori Seremoni ynddo ac Medal oherwydd y Dysgwyr. ei aelodau o’r teulu ar Ynys Môn a chael fel bod y plant yn cael mwynhau gweld Wedi graddio, roeddwn yn ysu i weld lawr â ni at yr arfordir a chael ymlacio ac gyflwynoGenedlaethol trwy yr gyfrwng Urdd yn y EryriSaesneg – wna ond i Fellyganlyniad mae dawedi yn bodei lefel yn Awerth Cymraeg i mi fodfe’i cyfle i dorri ceffylau i mewn yn ogystal y cywion yn deor yn hytrach na phoeni mwy ar y byd. Erbyn mis Chwefror 2019, anadlu’n rhwydd unwaith eto. O Peru, fe erbyth hynny anghofio’r fe adewais profiad y colegarbennig gyda’r hwnnw wediderbyniwyd dysgu i Goleg Cymraeg. Prifysgol Gobeithio Abertawe y â marchogaeth amrywiaeth o geffylau am y profion. Daeth fy chwaer adref roeddwn wedi cynilo digon i godi fy aethon ni i ganol y byd - i Ecuador lle farnac yn bod teimlo y Gymraeg mor falch yn rhan fy modallweddol wedi gwnewchi astudio Cymraegchi i gyd sy’n a Gwleidyddiaeth. dysgu Cymraeg neidio mewn sioeau gan gynnwys fy gyda bocsaid ohonynt gan fod Mrs mhac a chychwyn ar fy nhaith i Dde buon ni’n cymryd rhan mewn o’mdysgu llwybr Cymraeg. gyrfa. Pleser oedd gwrando iRoedd ddal ati ei fel gyflwyniad y dywedais wedi ar y ysbrydoli’rdechrau – ngheffyl fy hun. Roedd y profiad a Roberts wedi rhoi dau am bris un iddi America. Yn lwcus iawn, roedd fy anturiaethau e.e. weiren zip uwchben y ar ErbynJason Mohammad, hyn dw i’n y siaradwr gallu siarad maemyfyrwyr dysgu di-gymraeg Cymraeg yn yn gret! ogystal Pob â’r hwyl gefais yn sicr wedi cynyddu fy hyder ac felly bu’n rhaid prynu cwt ieir a’i roi nghariad Gwion hefyd yn awyddus i jwngl ar fin yr Amazon. Wrth gwrs, roedd gwaddCymraeg yn y yn seremoni rhugl, ynwobrwyo ysgrifennu pan a irhai bawb. rhugl eu hiaith. ac erbyn hyn fy mhrif ddiddordeb yw yng ngwaelod y cae. Cawsom fodd i deithio, felly fe ddaeth o gyda fi! yn rhaid cael sefyll ag un droed o boptu’r darllen Cymraeg, yn mwynhau darllen Nia Haf Jones, Rhuthun. prynu ceffylau ifanc a bridio rhai fy fyw yn gweld y cywion yn tyfu ac yna’n Dechreuodd ein taith ym Mrasil yn cyhydedd yn hemisffer y gogledd a’r de hun, eu torri i mewn a’u hyfforddi i dechrau dowdy, er rhaid i mi ddeud, ninas Rio de Janeiro. Roedd cymaint o hefyd. rybuddio wedi bod inni fod yn ofalus yno, Y wlad olaf oedd Colombia lle treulion neidio. Braf yw derbyn negeseuon gan bod ‘Boio Bach’ y ceiliog dandi yn roedden ni’n dau braidd yn rhy ofalus ac ni fis yn mwynhau bwydydd egsotig, bobl sydd wedi prynu rhai o’m ceffylau feistr corn arnom ni i gyd. wrth edrych yn ôl, wnaethon ni ddim yfed coffi ffres, mwynhau byd natur a a chlywed am eu llwyddiannau a’r Feddyliais i erioed y byddwn yn llawn werthfawrogi bwrlwm y ddinas pharagleidio dros y ddinas a fu ar un pleser a gânt yn eu marchogaeth. hyfforddi myfyrwyr ymhen ychydig anferthol a phrysur yma. O Frasil aethon adeg y ddinas beryclaf yn y byd. Dyma Law yn llaw â marchogaeth ceffylau flynyddoedd i ofalu am ieir, geifr, i raeadr Iguazu sydd ar y ffin â’r wlad ein hoff wlad o’r daith, lle ’roedd y bobl fe ailgydiais yn fy addysg ac es i cwningod ac amrywiaeth o anifeiliaid honno, ac i Paraguay a’r Ariannin. Mae’r yn gyfeillgar, y môr yn glir, yr awyr yn las Brifysgol Bangor i eraill megis mwncïod, ymlusgiaid, rhaeadr yma yn gyfuniad o 275 o a ninnau’n teimlo’n hollol ddiogel. I ddilyn Cwrs BSc mewn Cadwraeth pysgod ac adar o bob math. Rhaid i raeadrau ac roedd mawredd y lle yn orffen, roeddem yn teimlo ein bod angen Amgylcheddol. Wedi i mi raddio cefais mi gyfaddef bod gennyf fy ffefrynnau gwbl anhygoel. gwyliau. Felly dyna wnaethon ni. Fe swydd fel Swyddog Egni gyda Menter ymysg yr anifeiliaid ond dydy’r llygod Yna, ymlaen â ni i Buenos Aires, dreulion ni bythefnos ar arfordir y Caribî Iaith Conwy. Mae M.I.C. yn ymgymryd mawr yn sicr ddim ar fy rhestr! dinas ag iddi naws mwy Ewropeaidd a yn ymlacio mewn hamocs a hel ein chyfarwydd. Wedyn i fynyddoedd meddyliau cyn mynd yn ôl i realiti yng Patagonia'r a’r Ariannin a Chile am fis a Nghymru. chael ein cyfareddu gan fawredd y Ers mis Medi, mae’r ddau ohonom yn O’R LLYFRGELL mynyddoedd a’r rhewlifoedd. Aethon ni astudio i fod yn athrawon a De America yn ein blaenau trwy Bolivia gan aros ym yn teimlo’n bell yn ôl! Dyma rai o’r llyfrau a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar gyfer oedolion * Archwiliad clyw a chwyr rhad ac am ddim * Cymhorthion digidol diweddaraf * Ymweliad gartref rhad ac am ddim * Gwared cwyr drwy ‘microsuction’ * Dysgwr Cymraeg

Nofel gignoeth am Hunangofiant gonest Cyfrol o atgofion yr gyfeillgarwch a thyfu a llawn hiwmor awdures Fflur Dafydd, a i fyny ac am oedolion yr amaethwr a’r fu erioed yn syllu tuag at y sy’n ymddwyn fel plant. canwr adnabyddus lloer. Mae’n gyfrol hudolus Mae’n cynnwys iaith gref o Lanbryn-mair a a doniol sy’n pontio a golygfeydd ar gyfer ennillodd y Rhuban rhwng y gorffennol, y oedolion yn unig. Glas yn 2006. presennol a’r dyfodol. 11 26 Tudalen 30 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:42 Page 1 HOFF LE ADFER CLOC Y DREF LLANRHAEADR Y.C. Cloc y Dref – adeilad, ac yn wir yn gweithio ers rhai degawdau, ac ar symbol o Ruthun fel tref, rydym yn ryw adeg mae gwaith cerrig y ffynnon Gohebydd: Nerys Evans Ffôn: 01745 890294 cerdded a gyrru heibio yn ddyddiol. wedi cael ergyd sydd wedi arwain at e-bost [email protected] Canolbwynt y dref, ac a gafodd ei ran ohoni yn hollti i ffwrdd. CAPEL Y PENTRE: Yn ystod y mis adeiladu yn wreiddiol i gofio am Yn ddiweddar mae trefi megis cafwyd gwasanaeth Cymun dan ofal Joseph Peers – dyn a oedd yn Machynlleth sydd gyda chloc fel ein Gweinidog, Parch. Andras Iago. Glerc Heddwch yn Sir Ddinbych am symbol eu tref, wedi cymryd camau Cawsom gyflwyniad trawiadol gan y dros 50 mlynedd yn ystod canol y i sicrhau fod eu cloc ddim yn dirywio plant ar bobl ifanc yn eu gwasanaeth bedwaredd ganrif ar bymtheg. ymhellach, ac wedi ei adfer mor agos diolchgarwch. Olew palmwydd oedd y Cafodd y cloc ei ddylunio gan a phosib i’w gyflwr gwreiddiol. Fel y thema ar effeithiau negyddol sydd yn bensaer o Gaer o’r enw John dywedir yn Saesneg fod un pwyth codi o ffermio y coed yn Indoesia a Douglas, ar safle lle yr oedd Neuadd mewn pryd yn arbed naw, o bosib fod Malaysia, mae anifeiliad gwyllt yn y Dref yn arfer sefyll tan 1863 pan hi rwan yn hen bryd adfer yr adeilad marw yn ogystal a chreu llygredd ir adeiladwyd y Neuadd bresennol ar yma yn ein tref ni? amgylchedd. Diolch i’r rhieni am eu Stryd y Farchnad. Fe adeiladwyd y Mae grŵp bychan ohonom bellach hyfforddi. Roeddynt yn annog anfon Mae gan bawb ohonom ein hoff le fel T. Llew Jones gyda Cwm Alltcafan ac cloc yn 1883 ac mae wedi bod yn yn gweithio ar brosiect i adnewyddu rhodd ariannol tuag at WWF FOR eisiau i bawb fynd ar ymweliad â’r lle arbennig hwn: un o adeiladau eiconig Rhuthun ers yr adeilad – nid i’w newid o gwbl, ond NATURE. Ar ddiwedd y gwasanaeth “Fuoch chi yng nghwm Alltcafan cafodd Deryl y pleser o gyflwyno hynny. Wrth gwrs, mae’r cloc yn yn hytrach ei adfer gymaint a phosib Lle mae’r haf yn oedi’n hir? adeilad hanesyddol sydd wedi ei i’r ffordd yr oedd yn edrych pan tystysgrifau i Leah, Megan, Awel, Alaw, Naddo? Naddo wir?” Tirion, Lois, Elain, Lliwen, Rhian a warchod ar gofrestr Cadw fel adeilad gafodd ei adeiladu. Nid yw gwaith Sioned am gymryd rhan yn Llafar a rhestredig Gradd 2, a wedi bod yn adfer o safon yn golygu newidiadau Mae’r gerdd unigryw hon fel petai yn ein cymell i fynd yno ar fyrder. Gellir arall Chân dan ofal Gwen, Lisa a Rhian ar destun ymchwil gan haneswyr lleol mawr, a gan amlaf dydi pobl yn eirio’r geiriau hyn am fy man arbennig innau: y thema Stori Samson. megis Gwynne Morris ers cryn amser. cerdded heibio ddim yn ymwybodol Bu oedfa’r Fro yn y Dyffryn dan ofal ein “Fuoch chi ar ben Moel Famau Dyma’r cwestiwn i ddarllenwyr ei fod wedi cymryd lle. Yn ein barn Gweinidog. Lle mae golygfeydd mor wych? y Bedol a‘r cyhoedd yn gyffredinol ni fel grŵp, mae rhaglen o adfer ac Y GYMDEITHAS: Cawsom noson Naddo? Naddo wir? ...” - faint ohonom sydd wedi edrych adnewyddu yn angenrheidiol. Mae’r gartrefol yng nghwmni Glyn Williams, yn wirioneddol fanwl ar gloc y dref grŵp o wirfoddolwyr sydd wedi Borth y Gest a’i gyfeilydd Huw Alan Wel, am olygfeydd ysblennydd a pharadwysaidd sydd yno ymhob tymor: yn ddiweddar neu hyd yn oed dros dod at ei gilydd gyda’r bwriad o Roberts. Roedd pob stori ddwedodd o “Chwiliwch y byd – drwyddo i gyd amryw o flynyddoedd? Rydym o hyd gwblhau y prosiect adfer yn cynnwys yn wir medde fo! Mwynhaodd pawb y Gwasanaeth DiolchgarwchDoes unman y plant yn debyg yng Nghapel i …” Moel y DyffrynFamau! yn brysio heibio rywsut – angen i fynd trigolion lleol, haneswyr, cynghorwyr canu, ac roedd cyfle i gymdeithasu i apwyntiad neu cwrdd am baned, tref ac arbenigwyr adeiladau, gyda dros baned wedyn. groeso i aelodau newydd i ymuno. Mis Mae’n siŵr bod nifer ohonoch sy’n Wrth gwt yr haf daw’r hydref a heb feddwl am pam y mae yno neu chefnogaeth gan Gyngor Tref PROFEDIGAETH: Estynnwn ein dwytha daeth aelod o glwb camera byw yng nghanol, “Dyffryn clodwiw “gwrid y rhos ar frigau’r drain a’r am ei gyflwr presennol. Rhuthun. Fodd bynnag, fel mae’nn cydymdeimlad â theulu Bronallt gan Rhuthun atom i ddangos sleidiau ac Clwyd” - ardal ein papur bro - yn perthi’n goelcerth gain.” Ie, golygfa Os ydi rhywun yn edrych yn digwydd, Cyngor Sir Ddinbych roedd cyfle i gael sgwrs i ddilyn hefo fod Russel Evans wedi colli ei dad, cytuno gyda mi. Yno ceirMELIN profi hud a Ymor WIGwahanol a lliwiau hydrefol y coed ofalus, tra mae strwythur yr adeilad sydd yn berchen y Cloc, a hefyd yn hefyd Brynle a Nesta Evans Pennant. paned a chacen. Mis Tachwedd lledrith natur yn ein swyno’n lân. Gellir a’r ffrwythau amrywiol yn gryn atyniad yn dal mor gryf ag erioed, mae’r gefnogol iawn i’r prosiect i’w adfer. Mae Brynle wedi colli ei chwaer Beryl. darperir te pnawn, croeso i aelodau cyrraedd yno mewnGohebydd: car neu Emilyar droed Davies i’w Ffôn: fwynhau 01824 - 750017mwyar duon yn drwm nodweddion ar ochr allanol yr adeilad Wrth gwrs, mae gwaith adfer Rydym yn meddwl hefyd am deulu y hen a newydd. o gyfeiriad Rhuthun neu Yr Wyddgrug ar y mieri, cnau’n wisgi ar y coed yn cychwyn dirywio, mae’r gwaith angen nawdd – mae’r grŵp gyda ddiweddar Selina Peters, Pont y Bedol CLWB 100: Mis Awst: £20 Pat acCAPEL: mae’r arwyddion Dydd Sul yn olafglir iawn. o fis Sonnir Medi cyll,Llanrwst. sawl concr Croesawyd yn disgyn cyfeillion o’r coed o croesawyd y Parch. Hywel Edwards, Ddinmael. cerrig ar ochr y cloc yn gwanhau, gwybodaeth a brwdfrydedd ond dim gynt, a hefyd teulu y ddiweddar Shirley Rumney, £10 Esmor a Mona Jones, am y llecyn hyfryd hwn gan George castanwydd a chael mwynhau “ail bwt £5 Jan a Jeff Jenkins. Mis Medi: £20 y Parc yma i Felin y Wig. Roedd lluniaeth ysgafn i ddilyn y mae rhannau o’r cloc yn fudr (fel arian hyd yn hyn. Y bwriad yw creu Vanderbijil Elusendai. Burrows yn ei lyfr ‘Wild Wales’ fel “the o haul, bitw haf.” Digon o ryfeddod GWELLA: Anfonwn ein cofion at J. R. Huw Roberts, £10 Carys, £5 Muriel Hydref 6. Yng Nghapel Jerusalem gwasanaeth gyda chyfle i gael sgwrs unrhyw adeilad gerllaw priffordd) ac prosiect adfer gyda dwy ran. Bydd bald motherly hill with magnificent oedd gweld y grug yn ymgripio ar Hughes, Bro Erin, Derek Hughes Stark. Mis Hydref: £20 Richard Cerrig y Drudion oedd y gymanfa a chymdeithasu. elfennau gwreiddiol wedi eu colli. Er rhan un yn cynnwys hel gwybodaeth Moelwyn, Arthur Webber, Pentre Isa, Williams, £10 Carys, £5 Amanda views.”unedig A dyna eleni daro’r gydahoelen ar Bethan ei hydDIOLCHGARWCH: y cloddiau fel clytwaith Pnawn Dydd o garped Iau enghraifft, ar ryw adeg, roedd gan fur a sicrhau caniatadau angenrheidiol, Merrik Wheeler, Bwthyn Parc Postyn, Caley. phenSmallwood, - paradwys Llangwm o le heb unrhyw yn arwain. porfforHydref - 24“fflur roedd y maen, Gwasanaeth ffiolau’r mêl.” y cloc sydd yn gwynebu’r gylchfan ar gyda’r targed erbyn diwedd y rhan ac Anetta Williams, Coed y Fron. MERCHED Y WAWR: Croesawodd amheuaeth.Roedd y capel Mor hyfrydyn llawn ydy gyda bod chanu yno DiolchgarwchTymor y gaeaf gan …oes blant rhywbethYsgol Betws i’m y Sgwâr ffynnon ddŵr addurniadol. yma o wybod beth yn union sydd LLONGYFARCHIADAU: i Celi Evans Beryl pawb i’r cyfarfod ynghyd â’n gŵr gydabywiog. “dadeni dewinol y gwanwyn” swynoGwerfil bryd Goch hynny? yng Nghapel Mae cerdded y Gro. Nid yw’r ffynnon yn ôl y sôn wedi bod angen ei wneud (drwy gyflogi pensaer Vale Cottage ar basio ei phrawf gyrru. gwadd Elfed Williams Dolwar, fu’n a’rHydref ffrwydrad 13. Ymunwyd o ddeffroad yng nghapelymhob twll y arCafwyd y foel gwasanaethyn hudolus gyda’r ardderchog rhew yna’r cadwraeth), y costau o wneud hynny CLWB Y PENTAN. Cynhelir y clwb yn siarad am ei waith fel cownselor gyda a chornelGro gyda’r - y coed Parchedig yn blaguro Helen yn eu Wyn crensianplant wedi o dysgudan draed eu gwaith neu hyd yn ddayn oed a a ymchwilio ffynonellau nawdd y festri ar y 3ydd dydd Mercher o bob Iechyd Meddwl. Cawsom baned gan gwyrddniJones, Eglwysbach newydd, yr ynadar gwasanaethu. yn canu’n ynchanu yr eira bywiog. a gweld gwychder y dyffryn posib a chael y caniatadau priodol mis am 2 o’r gloch y pnawn, Mae rhif Gwen a Nesta a thalwyd y diolchiadau swynolHydref ac 20. yn Cynhaliwydbrysur fel lladd Gwasanaeth nadredd ynCOFION ei gwrlid: At o bawbwynder yn perffaith yr ardal - nad mewn lle yn barod. Bydd rhan dau yr aelodau wedi lleihau ac estynnwn gan Megan. yno adeiladu Ddiolchgarwch eu nythod, yma yrym ŵyn Melin bach y Wig “cwrlidydynt yn gwyngalchog dda a hefyd cofionhirlwm at y ygaeaf.” rhai i ddilyn - y gwaith ei hun o adfer yr yngyda’r prancio’n Parch llon ar Gerwyny caeau, yr Roberts, awel Arsydd y coed mewn y canghennau’nCartrefi Preswyl. bendrwm adeilad. Rydym ar hyn o bryd yn hel yn fwyn fel siampên oer, yr haul yn fel petaent mewn gwisgoedd o wlân gwybodaeth a cheisio sicrhau nawdd LLANARMON YN IÂL ceisio ei orau i ymddangos o’r cymylau, ysgafn. ar gyfer rhan un – gan obeithio y blodau’r gwanwyn yn drwch ar y llwybr Er gwychder sawl lle yng Nghymru bydd ein ceisiadau am nawdd yn Gohebydd: Olwen E. Roberts. Ffôn: 01824 780286 cul a throellog. Ac ar y copa cael cyfle ac ar hyd a lled y byd does unman llwyddiannus. Os byddant, bydd cyfle i sawru’r golygfeydd rhyfeddol a gweld yn debyg i mi fel Moel Famau achos EGLWYS SANT GARMON: Dydd Iau Nash. Dydd Gwener canlynlol i drigolion tref Rhuthun a’r ardal gael gogoniant y dyffryn ar ei newydd wedd. yno, ymhob tymor, “mae rhin i’n Hydref 17 am 7.00 cynhaliwyd cawsom gyfle i fwynhau bore coffi a cyfle i leisio eu barn am y Cloc a’r Yn nhymor yr haf ceir gwledd o bywydau ymhob hin”. Ddarllenwyr y Gwasanaeth Diolchgarwch dan blasu teisen yn Ysgol Llanarmon a camau i adfer yr adeilad. Os byddwn arweiniad y Barnwr Ian Trigger gyda’i Llanferres i godi arian tuag at liw gyda’r blodau - crafanc y frân a papur bro ewch da chi i fwynhau hud yn ddigon ffodus i yrru ymlaen at destun diddorol a phwrpasol “Ein wasanaeth Macmillan. Roedd y cyfan dant y llew melynlliw, meillion coch a a lledrith Moel Famau a hynny ymhob ran dau y prosiect, bydd cyfle i gael rhoddion hael y Cynhaeaf”. Yn dilyn wedi ei drefnu gan y plant a’u gwyn, clychau’r gog glas, a bysedd y tymor - ni chewch eich siomi. Ac fel y llawer mwy o addysg am hanes y ymunodd cynulleidfa gref i fwynhau hathrawon a derbyniwyd swm cŵn yn eu cotiau coch. Yna golygfa dywedodd T. Llew Jones ar ddiwedd Cloc a mewnbwn gan y cyhoedd. Yn swper wedi ei baratoi gan Ann Hurst sylweddol. wahanol i’r gwanwyn - y peiriannau ei gerdd Cwm Alltcafan - “peidiwch fuan iawn, rydym yn gobeithio gallu a’r merched. Addurnwyd yr eglwys yn CLWB CINIO – Amser cinio bob dydd amaethyddol yn gwibio o gae i gae oedi mwy… rhag ofn.” Peidiwch cyhoeddi y bydd y prosiect yn mynd hardd a chasglwyd y llysiau a’r Iau bydd y pensiynwyr yn cwrdd i gyda’r cynhaeaf gwair a’r silwair a’r chwithau ag oedi mwy cyn mynd i yn ei flaen. Rydym yn anelu am 2023, ffrwythau i’w rhoi i’r anghenus yn ein fwynhau cinio blasus yn y Gigfan. anifeiliaid yn mwynhau’r borfa fras yma ganol ysblander a’r paradwys o le hwn 140 mlwyddiant adeiladu’r Cloc i gael plith. Yn ystod y mis gwerthfawrogwn Daw cyfeillion gwirfoddol o’r ardal i a thraw a’r haf yn ei rwysg rhyfeddol ar - Moel Famau. gorffen y prosiect a’r Cloc wedi ei wasanaethau o Ewcarist a Gweddi weini a gwerthfawrogwn eu bob llaw. EWT adfer – dymunwch pob lwc i ni! Bendigaid yn absenoldeb ein rheithor gwasanaeth. gan y Parch Dylan Caradog Parry CAPEL RHIW IÂL – Cyfle i fynychu Fiona Gale Jones, y Parch Stuart Evans, Paul cyfarfodydd Diolchgarwch ydyw mis Cloc y dref Rhuthun Pwyllgor Adfer y Cloc Chamberlain, Gellifor ac Andrew Hydref i ddiolch a gwerthfawrogi ein • R • M • Ginn, Caerwys. Organyddion y mis rhoddion dderbyniwn drwy gydol y Seiri Coed oedd Mari Roberts a Sue Hanahoe. flwyddyn ac fe gawsom y cyfle i • Arbenigwyr coed derw • GENEDIGAETH: Llongyfarchiadau i wahodd y Parch Robert Parry, Lerpwl, • Ceginau • Ffenestri • Drysau • Sioned a Sam Carey ar enedigaeth i’n harwain mewn gwasanaeth hyfryd JONES merch fach Hydref 25. a thestun pwrpasol am y cynhaeaf a’n • Lloriau • Grisiau • Does dichon cael torri ein gwalltia’, COFIWN: am y cleifion o’r ardal bendithion lu mewn awyrgylch gyda’n cofion a chyfarchion cynnes draddodiadol. Roedd canu Ffôn : 01824 705251 Na phyrmio, na gwneud unrhyw blania’. atynt. ardderchog gyda Noel Parry wrth yr JOINERY Parc Busnes Lôn Parcwr • Rhuthun Chai mynd i le’n byd. UNDEB Y MAMAU: Agorwyd y tymor organ a chynrychiolaeth dda yn pan ddaeth cynulleidfa gref i’r Eglwys bresennol. Sul cynta’r mis croesawyd Dwi adra o hyd - a chroesawyd pawb gan y Parch y Parch David Owen, Ponciau i Yn fama yn gori - go drapia! Philip Chew. Mwynhawyd cyngerdd wasanaethu gyda chyfarfod Undebol ardderchog gan ddisgyblion Ysgol y Sul canlynol dan ofalaeth y Parch. CEFNOGWCH EIN HYSBYSEBWYR Bro Famau gyda cherddoriaeth, Eirlys Gruffudd Evans yng Nghapel adroddiadau a cherddorfa – popeth Tegla, Llandegla. Llywydd y mis oedd LLETY MAES FFYNNON yn gywrain iawn. Gwerthfawrogwn y Glenys Roberts. John Mannering, 27 diddordeb mae’r ysgol yn gymryd yn Llanarmon fu’n ein hannerch y Gary a Carys Owen y gymuned drwy gydol y flwyddyn. trydydd Sul a’r cyfle i gwrdd â’n 25 Maes Ffynnon, Rhuthun LL15 1LX Mae canmoliaeth uchel iddynt yn gilydd. Mae croeso cynnes i bawb 01824 705225 symudol 07971 103286 cymryd rhan yn y Gymraeg a’r ymuno yn y gwasanaeth ar nos Sul www.holidaylettings.co.uk/ Saesneg. Diolchwyd iddynt gan Gill am 5.30. rentals/ruthin/136883

30 Cafodd nifer o fabis eu geni yn ystod y Cyfnod Clo, dyma 4 mam yn adrodd eu hanes Babis Cyfnod Clo ac yn rhannu eu profiadau.

yn fwy amlwg nad oedd y Wrecsam yn arbennig. Fe i’r profiad ddeunaw mis yn CaiCroesofeirws yn mynd i i ffwrddfro’r ac gyrhaeddodd Bedol Cai Llewelyn gynharach pan gefais fy mab Pan gyhoeddodd y Prif y byddwn yn geni fy mabi y byd yn saff ar 16/6/20 Deio. Bryd hynny roedd yr Weinidog bod y wlad yn yng nghanol pandemig. am 16.32 ac roedd Siôn wythnosau yn cael eu llenwi mynd mewn i gyfnod clo mis Oherwydd cymhlethdodau yn cael aros hefo ni am gan ymweliadau gan deulu, Mawrth diwethaf roeddwn gyda fy meichiogrwydd awr ar ôl y geni. Doedd ffrindiau, mynychu grwpiau chwe mis yn feichiog cyntaf cefais y dewis i gael dim ymwelwyr yn cael dod babis a chael cyfarfod gyda fy ail blentyn. Dwi’n c section y tro hwn ac ar ôl i’r ysbyty felly y tro nesaf mamau eraill am ginio a cofio meddwl wrth wylio’r trafod gyda’r arbenigwyr y byddai Siôn yn cael ein choffi, ond y tro yma roedd newyddion ‘dwi’n siwr fydd penderfynais mai dyma’r gweld oedd pan oeddwn yr ymweliadau a’r grwpiau pethau wedi gwella erbyn opsiwn gorau. Pan ddaeth yn barod i ddod adre. Yn i gyd dros ‘Zoom’ neu ar- mis Mehefin’. Roedd hi’n y diwrnod roedd yn rhaid i ffodus iawn, aeth pob dim lein. Er gwaetha’r cyfnod gyfnod ansicr iawn ar y Siôn fy ngŵr aros yn y car yn iawn gyda’r llawdriniaeth anodd iawn dros y flwyddyn pryd oherwydd ychydig am rai oriau nes fy mod ac roedd Cai yn gwneud ddiwethaf, mae Cai wedi iawn o ymchwil oedd ar yn barod i fynd i theatr. Yn yn dda felly cawsom ddod dod â gymaint o lawenydd gael ynghylch effaith y naturiol roeddwn yn teimlo’n adref ar ôl 24 awr. Roedd i’n bywydau ac mae ei wên coronafeirws ar ferched nerfus iawn yn mynd i y profiad o fod adre gyda yn codi ein calonnau bob beichiog. Wrth i’r wythnosau mewn fy hun, ond roedd babi bach newydd mewn dydd. fynd heibio roedd hi’n dod y gofal a gefais yn Ysbyty pandemig yn gwbl wahanol Glesni Roberts Cai yn wên i gyd

yn frawd mawr balch iawn. Mae’r gyda’u sŵn! Caradog Gwern cyfnod mamolaeth hwn wedi bod Un peth yn sicr, beth bynnag Pan ofynnwyd i mi gan y Bedol am bwt o hanes Cafodd Gwern ei eni ym mis yn un gwahanol iawn i mi, dim yw’r tywydd, mae’n rhaid mynd am fy nghyfnod mamolaeth dan glo, gofynnais Gorffennaf 2020 ac roedd Owain, grwpiau babis, dim ymwelwyr allan am dro bob dydd – a pa un?! Ia cofiwch, dwi wedi treulio dau gyfnod oedd yn ddwy a hanner ar y pryd, a dim gallu cyfarfod mamau bydd Gwern bob amser â gwên mamolaeth dan glo! Un yn gorffen fy mamolaeth eraill am baned, cacen a sgwrs. fawr ar unrhyw un sy’n edrych gydag Arthur yn 2020, a’r llall rwan yn croesawu Serch hynny mae rhywbeth eithaf i’w gyfeiriad! Ac os oes angen Caradog yn Ionawr 2021! Gydag Eigra bellach cysurus mewn gallu ymlacio gwisgo mwgwd, mae Gwern yn dair oed, Arthur yn ugain mis, a Caradog yn adre drwy’r dydd heb boeni am wrth ei fodd yn tynnu arno yn fis a hanner, fedrwch chi ddychmygu’r flwyddyn ymwelwyr yn cyrraedd a gweld ceisio chwarae pi-po! ryden ni wedi’i gael yma! Roedd Gwanwyn 2020 y golwg arna i a’r tŷ! Roedd hi Byddai pethau wedi bod yn yn her- blinder a salwch y 3 mis cychwynnol o’r hefyd reit braf peidio gorfod wahanol iawn i mi petawn i beichiogrwydd tra’n magu babi naw mis a merch brysio i lefydd neu deffro Gwern ddim ar gyfnod mamolaeth, mi egnïol dwy a hanner heb re-inforcements teulu o’i nap er mwyn cyrraedd rhywle fuaswn i wedi bod yn gweithio ar i warchod am saib bach! Diolch i’r nefoedd am ar amser penodol. Ar y llaw arall, y rheng flaen yn Ysbyty Maelor, dywydd braf, corlaniad o ŵyn llywaeth yn yr ardd roedd hi’n anodd iawn peidio Wrecsam yn trin cleifion ac yn a milltiroedd o lonyddwch ar stepen ein drws! gallu gweld teulu fel y dymunwn delio gyda Cofid bob dydd. O ran profiad bod yn feichiog dros gyfnod ac mae’n drist eu bod yn colli Dwi’n aml yn teimlo’n euog nad clo, dwi’n hynod falch mai trydydd babi oedd allan ar y cyfnod gwerthfawr ydwi yno gyda fy nghydweithwyr hwn. Roeddwn yn wynebu pob apwyntiad a yma. yn y ‘frwydr’ Cofid, serch hynny sgan ar fy mhen fy hun, a dim ond am 6 awr Un o’r buddion o’r cyfnod mae’r cyfnod hwn rwyf wedi ei dros gyfnod y geni fuodd Guto’n cael bod yn clo mae’n siwr ydy bod y gŵr gael adre gyda Gwern ac Owain rhan o’r ochr hynny. Dwi’n codi fy het i’r rhai yn gweithio adre ac felly mae yn arbennig iawn i mi, ac er ei sy’n wynebu hyn am y tro cyntaf, er bod pob un Gwern yn gweld ei dad llawer fod yn anodd ar adegau, mae yn cael gofal arbennig iawn gan staff y GIG. mwy aml nac y byddai wedi o’n amser dwi’n drysori. I mi, Mae Caradog wedi cael croeso mawr gwneud petai o’n gorfod teithio beth sydd wedi helpu yw caffin, iawn gan ei chwaer a’i frawd mawr, ac mae’r i’r swyddfa bob dydd, er mae’n siocled, a sicrhau ein bod yn teulu wedi bod yn gefn mawr iawn i mi yn ein ddigon o her ceisio cadw Owain gadael y tŷ rhyw ben bob dydd! swigen yn ystod y mis a hanner cynta ‘ma. Gwern a’i frawd mawr Owain a Gwern rhag tarfu ar eu tad Glesni Jones Mi fyddai jyglo pawb ein hunain wedi bod yn fynydd go anodd i’w ddringo heb deulu mor gymwynasgar. Bu i Arthur ddysgu cropian, cerdded, dringo ond mae erbyn hyn yn dipyn o yn arw i gael crwydro gyda Gwilym a reidio beic i gyd heb weld prin neb yn ein Gwilym giamstar ar “Facetime”! ac iddo gael cyfarfod â theulu a cymdeithas. Tybed be fydd oed Caradog yn Mae dod â bywyd newydd i’r byd Rydw i’n berson cymdeithasol ffrindia unwaith y bydd hi’n ddiogel cael gweld y byd go iawn? A beth fydd ei yn brofiad hollol anhygoel, ond iawn ac yn mwynhau cwrdd a i ni wneud hynny a gobeithio cawn driciau o erbyn i hyn ddod i ben? Mi fyddai’n dydi cychwyn fy mywyd i fel mam ffrindiau a chael sgwrs dros banad, symud i’n cartref newydd yn fuan! edrych yn ôl ar y cyfnod yma fel un arbennig heb fod fel yr oeddwn wedi ei ond mae’r ochr gymdeithasol Llinos Williams iawn, sydd wedi profi ein bod yn gallu wynebu ddychmygu. o gael babi mewn “lockdown” unrhyw her sy’n ein hwynebu, gan roi gwir Ganwyd Gwilym ar gychwyn mis wedi bod yn anodd ac yn eitha’ bwrpas i’r dywediad i fyw bywyd un dydd ar y Tachwedd yng nghanol cyfnod clo unig ar brydiau, yn enwedig a tro. y “fire breaker”, a oedd yn golygu minna’ wedi gorfod gweithio o Heledd Lynch nad oedden yn cael gweld neb tu adra a hunanynysu yn ystod fy allan i’n “bybl”. Roedd y profiad meichiogrwydd. Rwyf wedi bod yn o gael babi bach newydd sbon ffodus iawn o gael cadw cysylltiad a dim ymwelwyr i’r tŷ yn deimlad gyda mamau eraill a chymryd rhyfadd iawn yn enwedig a finna’n rhan mewn sgyrsiau a grwpiau i wreiddiol o Sir Fôn ac Owain y famau a babis ar lein, sydd wedi gŵr yn o Ddyffryn Ardudwy, sy’n bod yn help mawr yn ystod y golygu bod rhan helaeth o’n teulu cyfnod yma gan nad oes modd a’n ffrindia yn bell o Rhuthun. ymgynnull mewn grwpiau arferol Rydym yn ffodus ein bod ni’n . Diolch byth am dechnoleg a’r byw gyda fy mam ar hyn o bryd cyfryngau cymdeithasol er mwyn tra ein bod yn trin ein cartref ni yn cael sgwrsio a rhannu profiadau Llandyrnog. Mae cael cefnogaeth gydag eraill! mam ar gychwyn bywyd Gwilym Er gwaetha’r sefyllfa erchyll sy’n wedi bod yn help mawr imi, yn herio’r wlad ar hyn o bryd rydym enwedig a ninnau ddim yn cael ni yn hynod lwcus o gael creu cymysgu gyda gweddill y teulu. atgofion arbennig fel teulu bach Mae Gwilym yn dri mis oed gyda Gwilym ac yn cael ei weld yn bellach a dim ond wedi cael tyfu ac yn datblygu bob dydd. Mae Caradog, Arthur ac Eigra llond llaw o ymwelwyr i’r ffenest, Owain a finna’ yn edrych ymlaen Gwilym Emrys yn 3 mis oed 28 Tudalen 14 Tachwedd.qxp_Layout 1 10/11/2019 14:09 Page 1

PENTRECELYNMenter a Busnes COFIO ’NHADCROWN A BARD MAM Gohebydd:NATURALLY Elizabeth Jones ETHICAL – John Hugh Jones (1902 – 1966) ‘YNFfôn: NATURIOL07740542051 AC YN FOESOL’ac Elizabeth Jones (1905 – 1994). Yr Hafod, Llangwm Gwelwn arwyddion clir o’r39 Gwanwyn Stryd gyda’ry Ffynnon, RhuthunRobin Gwyndaf Cyn dyddiau’r cerbyd, yr Hafod, cartref fy rhieni, fy Eirlysiau’n garped gwyn; y Cennin Pedr yn Bu fy nhad yn athro Ysgol Sul arferem, fel teulu, gerdded o’r nain (mam fy mam, bu farw chwifio ynNi yr fu awel Prydain, a’r adar erioed yn brysur bron, yn heb nythu. ei yng Nghapel M.C. Cefn Nannau Capel i lawr Llwybr Hyll, ar 1954), a chwech ohonom ni, y Fel hyn phrotestiadauy dywed Roger na’iJones: hymgyrchoedd. ar ddosbarth o fechgyn ifanc am hyd Dôl Tŷ Cerrig a glannau plant. Oedais yn hir cyn gallu Maent yn rhy niferus i’w rhestru ond nifer o flynyddoedd, a Mam yn Afon Ceirw; croesi’r Ffordd sgrifennu’r gerdd hon i gofio fy NYTHbydd nifer ohonom yn cofio’r ymgyrchu dros arwyddion ffyrdd dwyieithog, dros cyfeilio yn yr un capel am dros Dyrpeg a buarth fferm Tŷ Cerrig, rhieni hoff, ond hyfryd yw cael Ni fu saer na’i fesuriad gael sianel deledu Gymraeg (S4C), yn 60 mlynedd. Claddwyd y ddau ac yna troedio’r llwybr serth gwneud hynny nawr a’i rhannu yn rhoierbyn graen cau pyllau glo ac yn erbyn treth y ym Mynwent Capel y Cefn. drwy’r coed nes cyrraedd fferm gyda darllenwyr Y Bedol. Ar grefftpen. ei Rhaiwneuthuriad protestiadau yn llwyddo, Dim onderaill adar yn methu. mewn cariadOnd ar y cyfan, credir Sylwais fod sȇl cist ceir ar draws y Crown Bard Yn gwneudiddynt tŷ ddod heb ganiatâd â gwelliannau. Mae I fynwent hoff Cefn Nannau Mi glywaf dyner lais fy nhad ffordd i Sainsbury’s ar y ffordd i mewn i’r Maent yn dywedyd fod McDonalds protestiadau yn parhau heddiw a’r rhai Af innau ar fy nhro, Yn sôn am Grist, Fab Mair, Rhyl, felly mynd draw am sgowt, siom eisiau torri coed sy’n dod yn fwy amlwg ac yn fyd–eang Cans yno mae fy nhad a mam A rhes o lanciau mewn llawn hwyl Bydd gweld yr ŵyn bach yn donic. Croeso’n oedd deall ei bod yn costio i fynd mewn, Ar Ffordd y Dderwen lle bu derw erioed yw’r rhai yn ymwneud â’r amgylchfyd. Yn gorwedd yn y gro; Yn gwrando ar bob gair; ôl i blant yr ysgol hefyd a phob dymuniad da 80c, ond ta waeth am hynny! Ymlwybro Gan fod hen dafarn wedi ei thynnu i lawr Enw cyfarwydd yn y newyddion y Ond er mor sanctaidd yw y tir, A llais fy mam, fel bu erioed, iddynt a staff yr ysgol. Diolch am gael gweld o gylch y ceir wedyn, bob math o A’i gwastadeiddio a’r siom yn fawr, dyddiau hyn yw Greta Thunberg y ferch cymaint o feicwyr a cherddwyr yn codi llaw Ni raid im aros yno’ngeriach, hir. rhai’n amlwg yn broffesiynolMor bêr â’r fel eosDdim yn y siomcoed. am y cwrw, na phwy na be 16 oed o Sweden sy’n herio sawl wrth iddynt fwynhau eu cymuned. prynwyr a gwerthwyr, eraill yn clirio eu Ond am mai Cymreig oedd enw y lle; llywodraeth ar draws y byd i ‘wrando ar Wrth blygu glin ar lantai goeu iawn,bedd, ond fawr ddim ynYn apelio. sŵn yr orfoleddusY Crown gân Bard, dyna oedd ei henw hi, y gwyddoniaeth’ yn wyneb yr argyfwng Yn ddwysTudalen diolchaf 12 Tachwedd.qxp_Layout i 1 10/11/2019Mi awn i’m14:05 Arcartref ȏl Page Barddes gwyn, 1 y Goron yn Y Rhyl ’53, PEN BLWYDDsy’n dilyn HAPUS newid hinsawdd a chodi Eu bod yn fyw ac annwylWeithiau iawn mae rhywbeth ynAr eichhyd ytaro, ddôl a’rLle llwybr enillodd serth Dilys goron hardd Dymuniadautymheredd gorau y i Bob, ddaear. Tan MudiadBryn yn amlwgdathlu Yn nwfn fy nghalona dyna i; lle ‘roedd, ar flanced, wediI’r Hafod eu arA y hithau’n bryn. farddes nid yn fardd! pen blwyddarall arbennig sy’n gweithredu’n yn saith deg gryf oed. yn yr un gosod yn ddestlus, y llythrennau maes yw’r ‘Gwrthryfel Difodiant’ Ni aed â hwy i’r ‘bywyd gwell’ A daw i gof ar dannau’r gwynt “CROWN BARD”. Llythrennau mawr Ond mae llythrennau’r Crown Bard ar PROFEDIGAETH(Extinction Rebellion) yn bennaf er Rhyw nefoedd ddiddychwelyd, bell. Y cariad mawr fu yno gynt. coch tywyll, llythrennau o fur y dafarn ar werth yn awr Gyda gofidmwyn y gwarchodclywsom bywydam farwolaeth naturiol aLis bio- draws y ffordd. Roedd yr ysfa i’w prynu Ar ȏl i rhywun eu tynnu i lawr, amrywiol y blaned. Eu gwynfyd hwy oedd treulio’u hoes Ble bynnag ’raf ar daith drwy’r byd, Ble mae nhw rwan? Morris, Llandyrnog. Bu Lis yn athrawes yn gryf ac yn afresymol, rhyw ynys o Maent werth eu cadw ydynt wir Os ydych chi o’r farn bod angen Yn cario croes y tlawd Pa stormydd bynnag ddaw, lanw, lawn hiwmor a brwdfrydig yn yr ysgol. draddodiad Cymreig ynghanol geriachar Ery mwyn buarth clodfori Cymreictod ein tir gweithredu parthed y pryderon hyn, A’r unig rai, a derbyn pawb Yno y bydd fy nhad a mam I Ysgol Pentrecelyn y daeth ei meibion i gael Seisnig. Ac er mwyn i rhywun weld yn ein byd mae modd i chi hefyd wneud cyfraniad Jayne Bedford eu haddysg a hwythau’n byw yn Brenhinlle Yn ffrind, yn chwaer,“Faint?” yn frawd; I afael yn fyFod llaw; olion Cymreictod yma o hyd! RUTH JONES yn ôl eich gallu a’ch dymuniad. Bach, Llandegla. Estynnwn ein cydymdeimlad (prynu ac ail-lenwi), Rhannu neu siampw eu nef â dynolryw,Dim ateb. Bob munud awrYn eu y ddauhenaid air: hwy Crown Bard, ceir stori tre’ Agorwyd y siop ‘Naturally Ethical’ yn 39 Y Gables, Llandyrnog arbennig. Pan yn siopaA rhoi am i eraill unrhyw flas ar fyw.“How much?” Fydd un â’m henaidA llwyddiant innau mwy.merched yn hawlio eu lle; diffuantStryd-y-ffynnon gyda’i phriod ymElfed mis a’i Mehefintheulu oll eleni yn eu gynnyrch, mae’n werth ystyried a ydynt “£30, they’re worth at least £3 each” Ond yn enw datblygu rhaid torri’r coed hiraeth.gan Jayne Bedford wedi cyfnod yn y yn gynnyrch masnach degMi af – o’ryn fynwentdod o yn yYndyn Cefn, mwn, ond i be? I 9wneud Ionawr rhyw 2021 A chwalu traddodiad, fel erioed, Castle Mews. Bwriad y siop yw cynnig goedwigoedd cynaladwy er enghraifft – eiriau fel BROWN CARD! Fe godir McDonalds i fwydo’r byd GWELLHADamrywiaeth BUAN o gynnyrch safonol megis Yn ysgafn iawn fy ngham, Cyhoeddwyd gyntaf yn Barddas, neu a yw’r gweithwyr dramor sy’n Gadael nhw yno a dal i fynd rownd a Heb le i’r Crown Bard ar gornel y stryd; Dymuniadaudillad gorau babanod, am wellhad tegannau buan i i Beti blant, I mewn i’r Capel bach gerllaw rhif 348, Gaeaf 2021. cynhyrchu’r dillad efallai yn cael eu rownd, gweld dim, ond roedd meddwl Er gwn mai datblygiad llawer iawn mwy Parry, Penllainwen,wellingtons ar a ôl slipars, treulio acyfnod defnyddiau yn hr Yng nghwmni nhad a mam; hecsbloetio ac ar gyflogau pitw. am y llythrennau fel magnedau coch yn Oedd Barddes y Goron yn ennill ei glanhau ar gyfer y cartref a’r unigolyn, A bydd pob sedd ar fyr o dro ysbyty. Cofion anwylaf ati. Mae ‘na gyfle hefyd yn y siop i fy nhynnu’n ȏl. phlwy’. er enghraifft. Yr hyn sy’n nodweddu’r Yn llawn o leisiau mwyn y fro. fwynhau paned o goffi, cawl, Gallwn ni ddim eu gadael does bosibl! cynnyrch a werthir yw eu bod yn Ymddengys mai cyfarfodydd brechdannau a danteithion fegan. Mae Dychwelyd. gynnyrch moesol (ethical) ac yn Cymreig, pwyllgorau yr Urdd a ballu yn Jayne yn hapus iawn i sgwrsio gyda’i Cynnig £20 a hollti’r gwahaniaeth, a’u gynnyrch masnach deg. Maent hefyd GWION OWEN y dafarn, yn sgîl agor Ysgol Glan Clwyd, chwsmeriaid a thrafod eu gofynion. cael am £25. Methu gadael iddynt, yn gynnyrch di-blastig, gan fod hi’n arweiniodd at enwi’r dafarn. Gofynnodd Credir bod mwy a mwy o bobl yn Methu gadael i CROWN BARD droi CWMPENANNERamlwg bellach y fath niwed sy’n y tafarnwyr beth allai roi fel enw i’r sylweddoli eu cyfrifoldeb i wneud yn BROWN CARD neu eu chwalu yn digwydd er enghraifft i fywyd naturiol y dafarn. Eglurodd rhywun oedd yno fod ymdrech, boed fach neu fawr, yn y sgîl enw lle a elwir yn “ONWARD” in the moroeddGohebydd: oherwydd Gwawr gwastraff Davies plastig a dynes wedi ennill y goron yn agos i’r frwydr i warchod y blaned rhag cael ei name of progress, neu “COWARD” am waredirFfôn: yn wael,01824750067 heb sôn am yr holl Buaswn wrth fy modd yn gwahodd gyflymafsafle yn ym Eisteddfod Mhrydain, Y o Rhyl ran nifer. yn 1953. ddifwyno gan sbwriel blastig a newid beidio eu prynu. sbwriel a welir yn aml ar hyd ochr ffyrdd gwybodusion a chynllunwyr polisi yr hen Dyna Dewisiais ni wedyn: y CROWN brîd gan BARD. ei fod yn [email protected] hinsawdd ac i sefyll yn erbyn Ond cytuno ar y ddêl a thrafod a deall y wlad. fyd ‘ma draw i’n buarth ni i weld be sydd flaengarGyda’r holl am sôn recordio diweddar aam mesur hybu anghyfiawnder yng ngwledydd tlawd y fod y wraig wedi gweithio yn y “Crown Mae gan Sir Ddinbych gynllun ar yn mynd ymlaen yma. Ond dwi’m yn nodweddioncyfraniad merched, proffidiol mae’n sy’n ddegawdau bwysig ar Profedigaeth: Gyda thristwch y clywsom i ni trydydd byd. Pawb i wneud ei ran felly! Bard” ac wedi cadw’r llythrennau oedd gyfer rhieni newydd sy’n rhoi £75 iddynt meddwl y buasen nhw ddim callach gan gyferbellach magu ers anifeiliaid; i Dilys Cadwaladr a dyna sy’n ennill mynd y GalwchTeulu’r heibio Hafod, Jayne yn 39 Stryd-y- ar un o’r muriau. Gyda llaw, 1, Ffordd y golli un tuago gymeriadau at gostau prynuannwyl clytiau a hawddgar babi a ellir yr eu bod wedi colli cymaint o gysylltiad ymlaenGoron ar ar liwt fuarth ei thalent Hendre ei Arddwyfaenhun ac mae’n y ffynnonLlangwm, neu ffoniwch c. 1957 Rhuthun. 707234 Dderwen oedd cyfeiriad y “Crown Bard”, ardal, Mreu Wyn hailddefnyddio. Williams, Godre’r Mae Jayne Cwm, yn gyntbarod o gyda’r amgylchedd a chefn gwlad yn dyddiaudrist gweld yma. bod Rwyf un cofnod eisoes o wedihynny pwyso wedi o gael rhagor o wybodaeth am a’r sî oedd mai McDonalds oedd yn Capele.i Estynnwngynorthwyo ein rhieni cydymdeimlad gyda’r cynllun diffuant hwn Rhes flaen, gyffredinol a fuasen nhw ddim yn deall pob ei chwalu. llo, ar ei fwriad, drwy eu dal a’u gynnyrch y siop, neu ewch ar y wefan mynd i gael ei adeiladu yno. Cael deall fel ardala’u gyda’r cynghori. teulu oll.Felly Bu’n hefyd ŵr ihynod bobl o driw bob a o’r chwith: cylchred y gadwyn fwyd. Ers pryd mae tagio yn Dilysnhrelar Cadwaladr y motobeic. Bydd hyn www.naturallyethical.co.uk. hefyd fod tua wyth o goed derw efallai gweithgaroed i’w sy’n ardal, chwilio pob am amser gynnyrch yn mwynhau moesol at Rhiannon, allforiadau carbon buwch sydd yn pori ynUn caelo’r rhai ei ddefnyddio sydd yn rhywun i fesur - rhwyddinebcoron hon i’w dymchwel i wneud hynny. sgwrs addefnydd hel atgofion. bob dydd, Cofion cewch atoch brynu chi brwsfel John Hugh Jones, ar laswellt sydd yn tyfu ar y tarw a’r Ȃ’i fuwch hanes i loea.arobryn Unrhyw broblem Brian Roberts teulu. dannedd bambw, hylif golchi llestri Elizabeth Jones, photosynthesis yn gwneud mwy o a byddaf A dyliai yn mwy cael eigwared dilyn, o’r fuwch neu’r Glenys, niwed i’r amgylchedd na hedfan tarw gan fodHynt llo y marwferch neuddaeth drafferthus gyntaf un. yn Pen-blwydd Arbennig: Llongyfarchiadau awyrennau o gwmpas y byd? cael effaith ar ffrwythlondebArwel y fuwch Emlyn ac Ruth Jones Ta waeth, yn ôl i’r buarth. Gyda’r yn waeth fyth ar fy mhoced!! mawr i Rheinallt, Pentre Bach, ar ddathlu ei Rhes gefn: Dwi wedi bod yn Wisconsin, UDA am gwahanol. Y fferm gynta’ yr aethom i ben-blwydd yn 70 oed yn ddiweddar. Pob Aeryn, Tegwyn, Hydref wedi dod a’r tywydd wedi troi Mae’r tag yn fy ngalluogi i gadw darn rydyn ni’n dod â rhai o’r buchod ar bach o’r glust ar gyfer DNA. Ia DNA. fis bellach ar fferm odro 2300 acar. Dwi’n ymweld â hi oedd Rosy Lane Holsteins. dymuniad da i chi Rheinallt! Eifion, Gwyndaf. Cystadleuaeth lloeau i mewn i arbed y tir ac wrth RwyfFaint bellacho eiriau yn Cymraeg gallu nodi fedrwch yn union chi pwy ei byw hefo teulu yr Hinchleys sydd wedi Roeddwn i’n edrych ymlaen at weld y wneud hynny yn dyfnu’r lloeau. ywwneud tad aallan mam o’r genetig llythrennau y llo. Gallaf“CROWN nodi rhoi croeso mawr i fi. Ar hyn o bryd fferm hon oherwydd yn ôl ym mis Gwartheg Stabiliser sydd yma bellach osBARD”. fydd o’n Anfonwch foel a pha eichliw fydd cynigion ei epiliaid i’r mae’r Hinchleys yn godro 220 o wartheg Chwefror ês i gyfarfod AHDB lle roedd ers y flwyddyn 2000. Croesiad wedi ei aSwyddfa llawer mwy. erbyn Rhagfyr 2 os gwelwch drwy robot lely, mae gan y sied y Lloyd a Daphne o Rosy Lane yn siarad. sefydlogi yn Amercia ydi Stabiliser - ond ynDiwrnod dda. Efallai dyfnu y byddaf cewch yn GORON pwyso’r ynllo dechnoleg ddiweddaraf i wneud yn siwr Cawsom daith o amgylch y fferm a bellach dyma’r brîd sydd yn datblygu iwobr! weld pa mor dda oedd y fuwch am bod y gwartheg mor gyfforddus â chyflwyniad gan Lloyd am sut mae nhw fagu dros yr haf a phwysau a chyflwr y phosib. Mae’r gwartheg yn gorwedd ar wedi bod yn ymdopi gyda phrisiau llaeth fat waterbed ac yn cerdded ar lawr gwael yn yr UDA dros y 4 mlynedd GWASANAETH TEIARS fuwch i weld sut wnaeth hi ymdopi â hynny hefyd. Y bwriad ydi cael buwch rwber hefo slatiau sy’n cael ei garthu diwethaf. Yr ail ddiwrnod aethom i Colofn y Dysgwyr – Dewi Sant CRAFU PEN bob awr gan robot lely arall. Hefyd mae ymweld â ffarm organig lle roedden nhw 1 2 SARACENS sy’n pwysoGRAIG 560 i 580kg, gan ei bod yn mam (mother), Sandde (Dewi’s 1. Thus 2. Wilhelm Wagner yna 30 ffan sy’n cadw’r sied ar y hefyd wedi gweld pris llaeth yn disgyn, 3 bwyta llawer llai na buwch fawr, ac yn y father), Dewi (the patron saint 3. Radioleg 4. Asgell fraith tymheredd optimwm. Mae fferm yr ond ddim byd i’w gymharu â’r ffermydd 4 5 diwedd yn cynhyrchu mwy o gilogramau of Wales), dŵr (water), newydd 5. Mallt 6. Thrombosis o gigMOTORS yn yr haf. Hinchleys yn boblogaidd iawn yn yr confensiynol. Mae’r diwydiannau (new), 7. Welsh Not 8. Madfall FFORDD GRAIG, ardal, yn gyntaf oherwydd y robots ac yn organig yn yr UDA wedi dechrau 6 7 Yn ogystal â hyn mae’r brîd yn mesur rhyfedd (strange), y garreg (the 9. Abacus 10. Rwdins pa mor effeithiol mae teirw yn troi bwyd ail gan eu bod yn gwneud teithiau fferm. marchnata eu hunain yn y blynyddoedd 8 9 DINBYCH stone), Non (Dewi’s mother), 11. Myrtwydd 12. Aberthged yn gig ac rwyf wedi ffeindio allan bod y Felly nid yn unig dwi wedi bod yn helpu diwethaf ac ers hynny wedi gweld mwy ffynnon (well), 13. Ronaldo 14. Theodore tarw uchaf ei berfformiad yn bwyta 5% ar y fferm ond hefyd dwi wedi bod yn o alw am laeth organig, yn enwedig yn y 10 brwydr (battle), 11 y Cymry (the 15. Wallabi 16. Thor yn llai na’r tarw salaf am yr un cynnal rhai o’r teithiau, lle dwi wedi bod dinasoedd. Welsh), 12 cenhinen (leek), 13pobl 17. D. J. Williams 18. Rigoletto perfformiad. Nodwedd hanfodol ar yn mynd â phlant ysgol o amgylch y Ar y drydedd fferm cawsom ddarlith (people), 14 clywed (hear), 15 19. Aleppo 20. Harri Morgan gyfer ei roi i’r fuches gyfan os am fferm lle maent yn cael cyfle i odro gan ddau filfeddyg. Roedd y ffarm odro Peulyn (Dewi’s teacher), 16 gweld 21. Mamba 22. Afallon gynhyrchu a magu yn effeithiol. Ashley y fuwch a dewis pwmpen yr un yma yn godro 2500 o wartheg ac roedd (to see), 23. Rowan 24. Waldo Williams Petasai’r gwybodusion yma ddim ond o’r cae. ganddi sied hanner milltir o hyd! Roedd Ddechrau fis Hydref ces i’r cyfle i fynd y ffarm hon wedi gwneud llawer o 17 mynachlog (monastery), 25. Washington (James) yn gwybod fod amaethwyr y wlad ’ma GORSAF M.O.T. i’r sioe World Dairy Expo. Roedd y sioe arbrofion a chasglu data i weld yr effaith 18 Tyddewi (St. David’s), 26. Rachel 27. Macadam CERRIGYDRUDION yn deall natur a chylchred bywyd ac 19 20 wedi meddwl3, 4, am 5 hyna 7 yn bell o’u yn anhygoel, gyda dros 800 o stondinau ar wahanol ffyrdd o fagu lloi. Yn sant (saint), mae’r groes (the 28. Alhambra 29. Melfaréd (01490) 420335/355 a dros 200 o wartheg yn cael eu dangos. Wisconsin y broblem fwyaf maent yn ei cross is) 30. Ry d e r blaenau nhw! Yn wir, mae ychydig o hyn yn digwydd yn fy muarth bach i. Yn ogystal mi wnes i gofrestru i wneud wynebu hefo lloi ydy niwmonia. Roedd y BALA (01678) 520906 01745 815606 cwrs rhyngwladol, lle roeddem yn mynd ffarm yma wedi gweld y nifer o achosion i 4 fferm odro i ddysgu am bynciau yn gostwng ar ôl cychwyn bwydo’r lloi 3 gwaith y diwrnod yn hytrach na 2 a 14 29 gwneud yn siwr bod y colostrwm cyntaf yn cael ei fwydo mor fuan â phosib, o fewn yr awr gyntaf. Roeddent hefyd yn pwysleisio pa mor hanfodol oedd hylendid, roeddent yn sicrhau bod eu bwcedi yn cael eu golchi ar ôl bwydo ac yn cael dŵr cynnes glân 3 gwaith y diwrnod. Y fferm olaf aethom i’w gweld oedd y fwyaf, roeddent yn godro 4,500 ar ddwy safle. Roedd un safle yn godro Jerseys a’r llall yn godro Holsteins. Roedd y fferm yma wedi ymdopi hefo’r blynyddoedd drwg wrth ehangu, mae yna ddywediad yn yr UDA ‘pan mae pris llaeth yn dda rhaid godro mwy o wartheg a phan mae pris llaeth yn wael rhaid godro mwy o wartheg’. Mae prisiau heffrod yn wael iawn yn yr UDA ar hyn or bryd, sy’n ddrwg i’r rhai sydd eisiau eu gwerthu ond yn dda i’r rhai sydd eisiau prynu mwy, fel y ffarmwr yma. 812333 Roedd yn gallu prynu lloi heffrod Jersey am 25 doler sydd yn gyfwerth â £19.76. Dwi wedi dysgu cymaint yn y mis cynta o fod yn Wisconsin a chyfarfod llawer o bobl yn y diwydiant godro. Uchafbwynt y mis cynta yn bendant oedd y World Dairy Expo a dwi’n argymell i bawb fachu ar y cyfle i fynd yn y dyfodol.

12 Ym mis Ionawr eleni, fe gofiwch i ran o Ruthun MENTER A BUSNES ger Stryd-y-felin, y Park Place a gerllaw, fynd o dan ddŵr (eto!) yn dilyn glaw eithriadol. Roedd lefel y dŵr yn codi’n gyflym un gyda’r nos ac roedd gryn banig ymysg y trigolion lleol. Curwyd ar ddrŵs I T Williams (Cyf.) – Min- tŷ Min-y-clwyd i ofyn a oedd ganddynt fagiau y medrid eu llenwi â thywod er mwyn eu gosod wrth y-Clwyd, Hen Lôn Parcwr, waelod drysau’r tai a oedd dan fygythiad o lifogydd. Llwyddwyd i gael hyd i 300 o fagiau ac er mwyn Rhuthun LL15 1NA rhoi cymorth ychwanegol i’r trigolion lleol, a hithau’n (Ffôn: 01824 707070) dechrau nosi, aeth Arfon a Catrin a’r plant bach â’r JCB gyda’r bwced blaen yn llawn o dywod a rhawiau Mae bron i naw mlynedd wedi mynd heibio ers i mi i lawr at y Park Place. Bu pawb wrthi fel lladd ymweld â chwmni I T Williams ac adrodd ychydig nadroedd am dair awr, dan oleuadau’r stryd a’r JCB, o’i hanes bryd hynny yn Y Bedol. Ers 2013 mae’r yn llenwi’r bagiau a’u gosod rhag y llif. Wedi’i lefel cwmni yn nwylo Tudor Williams a’i ddwy ferch yr afon ostwng a’r dyfroedd gilio, aethpwyd â sgip i Catrin a Ffion, a bu dipyn o newid o ran blaenoriaeth Stryd-y-felin am ddim at ddefnydd y trigolion druan gwaith y Cwmni wrth i’r merched gydio fwy-fwy yn yr oedd angen clirio’r difrod. Gweithgaredd caredig tu awenau. Dal ymlaen mae’r gwasanaeth hurio sgips, busnes wedi sicrhau cryfder y Cwmni. Mae’r defnydd hwnt ar adeg o argyfwng a gafodd ei werthfawrogi’n gwerthiant lorïau a threilars, gwasanaeth cludiant / ohonynt yn amrywiol gyda nifer wedi’u dosbarthu fawr. Bu i’r Archifdy yn yr hen garchar y dref hefyd cariwrs, llogi offer HIAB, a hefyd didoli gwastraff fel i Scottish Power ar gyfer cadw cemegau yn hollol geisio storfa ddur gan ITW yn dilyn y dilyw. bod modd ail-gylchu llawer ohono neu’i waredu. Un ddiogel ar eu safleoedd ar y môr rhag i’r cemegau Y gobaith at y dyfodol, meddai Catrin, yw dal i elfen o’r gwasanaeth hwn yw gwaredu gorchuddion ollwng ac achosi llygredd. Yn dilyn Cofid 19 aethpwyd ehangu gwaith y cwmni. Ar ysgwyddau y ddwy plastig oddi ar y ffermydd. â 50 storfa i Fwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr i gadw offer ifainc mae’r cyfrifoldeb mawr yn disgyn gan i Tudor Mae Ffion yn gweithio yn y swyddfa yn delio hefo’r PPE a hefyd tanciau ocsigen yn ddiogel. Cwmni arall fod yn ddigon bodlon ei fyd yn gyrru’r lorïau a busnes hurio sgips a threfnu cludiant tra bo Catrin sydd wedi elwa ohonynt yw Brighter Foods,Tywyn. chludo’r storfeydd. Mae plant bach a chyfrifoldebau yn delio â’r storfeydd dur (containers). Ers yn ifanc Cyn cyfnod y Cofid 19 (sef cyn 2020) byddai Catrin teuluoedd gan y ddwy – Iori ac Edi yn chwech a roedd Catrin eisiau ail-frandio a chynnig arweiniad yn prynu storfeydd o borthladd Lerpwl ond bellach phump oed gan Catrin, a Hari yn wyth oed, Deio ymlaen i’r Cwmni. Rhoddodd ddelwedd newydd oherwydd y prinder yno mae’n rhaid iddi drefnu gyda’r yn bedair oed, a Mali yn fis oed, gan Ffion. Da yw i’r Cwmni yn ôl yn 2008 gyda’r enw a’r logo a welir gwerthwyr yn Hong Kong a chwmnïau mewnforio gweld eu hymroddiad i gadw cwmni lleol i fynd yn ar y lorïau a’r sgips. Ond ei phenderfyniad mawr i’w prynu o Felixstowe yn ne Lloegr. Mae costau llwyddiannus er gwaetha’r Cofid 19 ac ansicrwydd oedd mynnu fod y cwmni’n datblygu’r defnydd o’r storfeydd wedi codi yn dilyn Brexit a hefyd mae’n Brexit. Rhoddir gwaith i 20 o bobl gan gwmni sy’n storfeydd dur, elfen o waith y cwmni ddechreuwyd dipyn fwy o siwrnai i’r cwmni eu casglu o Felixstowe. cynnig gwasanaethau gwerthfawr a charedig i’r dref gan Tudor dros ugain mlynedd yn ôl. Serch hyn i gyd, mae Catrin yn gweld y dyfodol yn a’r fro. Bydd pawb ohonom yn edrych ymlaen at y Erbyn hyn mae’r Cwmni wedi mwy na threblu eu bositif. Mae defnydd eang i’r storfeydd, rhai bach a dyddiau pan fydd llacio ar gyfyngiadau y Cofid 19 pryniant o’r storfeydd dros y blynyddoedd diwethaf a mawr, – gyda nifer wedi’u haddasu’n swyddfeydd, a hefyd bydd Catrin, Ffion a’u teuluoedd yn medru bellach mae dros 350 ohonynt ar osod a llawer mwy tai haf bychain, neu weithdai - ac mae modd edrych ymlaen at fwynhau seibiant haeddiannol yn wedi’u gwerthu ymlaen ar hyd a lled y wlad. Mae saith addasu’r storfeydd gyda drysau, ffenestri, dodrefn eu carafannau wrth lan y môr ym Mhen Llŷn. Pob gweithiwr yn cael eu cyflogi i’w sandio, weldio a’u gosod, trydan, a dŵr, a chreu dyluniad arbennig yn ôl dymuniad da i gwmni I T Williams a fydd yn dathlu chwistrellu, a’u haddasu yn ôl y galw. Gwelodd Catrin dymuniad y cwsmer. Medrir gweld lluniau ohonynt 75 mlynedd o fodolaeth yn 2022. botensial y storfeydd ac mae llwyddiant yr ochr hyn o’r wedi’u haddasu ar y wefan: www.itwilliams.co.uk. Brian Roberts

i Nia a fi ddechrau cadw diadell o fe benderfynodd Nia a fi fod hynny’n ddefaid pedigri ym Mro Morgannwg. syniad a oedd yn apelio i ninnau. Ble maen nhw rŵan? Border Leicesters oedd y brid cyntaf Tydi hi a fi erioed wedi hedfan gyda’n - defaid hynod ddel ac annwyl, ond, gilydd, ond dros bron i ddeugain yn anffodus, ddim mor boblogaidd a mlynedd mae’r ddau ohonom wedi Myrfyn Jones, Lleifior, gwerthfawr â’r Blue Face Leicesters treulio llawer o amser ar longau sydd ym mhobman erbyn hyn! Newid Brittany Ferries! Felly, ers Dolig 2014 wedyn i Charollais - roedd y rhain ryden ni’n byw yn agos i dref hynafol Llanrhaeadr Y.C. gynt yn ddefaid llawer mwy poblogaidd Chateaubriant, tua hanner ffordd ac roedd yna deimlad gwych pan rhwng Nantes a Rennes. Fe roedd hi’n dipyn o syndod y dydd o’r Saesneg - cyllidebau dipyn llai ond gefais bris gorau’r brid yn un o brif Fe wnaeth pedair dafad (wedi blaen wrth sylweddoli mod i wedi gadael cynulleidfaoedd llawer mwy! Tipyn arwerthiannau Llanelwedd. ymddeol) wneud y daith i Ffrainc. Dyffryn Clwyd hyd yn oed cyn i rifyn o deithio gyda’r cyfresi “Welsh and Roedd cadw defaid yn dipyn o Roedd hi’n dasg hir, cymhleth cyntaf ‘Y Bedol’ gael ei gyhoeddi! Mae Wealthy” a “The Secret of Success” help wrth i mi gynhyrchu’r gyfres a chostus i gael y gwaith papur tipyn wedi newid dros y degawdau. (gan gynnwys rhaglen gyda David wledig “Grass Roots” a rhaglenni HTV angenrheidiol ac, wrth gwrs, wnaeth Chwech oed oeddwn i pan Richards, yn wreiddiol o Lanfair D.C., o’r Sioe Frenhinol. Ond yn 2001 fe yr un swyddog tollau ym Mhrydain na gyrhaeddais Llanrhaeadr (gyda fy - fo oedd pennaeth tîm Fformiwla1 ddaeth newid mawr, wrth i mi symud Ffrainc ofyn am weld yr un ddogfen rhieni a fy mrawd) ar ôl i nhad dderbyn Benetton a thîm ralïo Prodrive/Subaru). i ofalu am gyfres fwyaf poblogaidd o unrhyw fath! Dim ond un ddafad galwad i fod yn weinidog ar gapeli’r Cefais lawer iawn o bleser hefyd yn erioed y cwmni – “The Ferret”. Roedd sydd ar ôl bellach, ond fe wnaeth y Pentre - Y Glyn a’r Wern. Does gen cynhyrchu a chyfarwyddo’r gyfres datrys problemau defnyddwyr Cymru lleill gyrraedd tair ar ddeg a phedair ar i ond atgofion hapus o’r ardal a’r “Snowdon Shepherd”, blwyddyn yn yn waith called, trist a thorcalonnus ddeg oed. dyddiau yn Ysgol Gymraeg Dinbych ac dilyn dau ffarmwr cwbwl wahanol o ar brydiau, ond ar adegau yn rhoi Dydy Brexit heb fod yn bwnc trafod yna Glan Clwyd - er mai’r un gri oedd ran cefndir wrth iddynt ofalu am eu boddhad mawr. Does ddim llawer o mawr ymysg ein cymdogion – roeddynt gan y rhan fwyaf o’r athrawon,”Gall defaid ar lethrau’r Wyddfa. swyddi lle mae’r problemau yn gallu yn ymwybodol ei fod yn mynd ymlaen wneud yn well!” Breuddwyd fy nhad ar hyd y amrywio o sedd toiled gwerth £5 i ond yn methu’n lân a deall pam fod y Roeddwn i wedi hen benderfynu blynyddoedd oedd cael cae i gadw gwch pleser gwerth mwy na miliwn! fath beth yn digwydd. Doeddwn i ddim mod i isio bod yn newyddiadurwr ychydig o ddefaid. Wnaeth o erioed Yn 2013 fe benderfynodd y Ferret, yn medru rhoi ateb call, dim ond cytuno felly dyma ddechre fel cyw riportar lwyddo ond roedd o’n hapus iawn Chris Segar, ymddeol. Ei fwriad oedd â nhw “C’est une catastrophe!” Ar hyn ar y “Free Press”. Roedd o’n le da pan wnes i briodi merch ffarm ac treulio mwy o amser yn Ffrainc - ac o bryd mae ’na beth prinder o nwyddau i ddysgu ac yn fuan iawn roeddwn Prydeinig yn y siopau (Baked Beans, yn cael cynnig shifftiau gan y BBC HP Sauce ac ati) ond fe fues i’n ddigon ym Mangor ac yna cytundeb yn yr call i brynu digon o fagiau te i’n cadw ni ystafell newyddion yng Nghaerdydd. i fynd am rai misoedd! Yn ogystal â’r rhaglenni newyddion Ar y cyfan mae’r tymheredd ’chydig roeddwn i hefyd yn cyflwyno a yn gynhesach ac mae hi’n sychach chynhyrchu cyfres foduro Radio na’r henwlad. Mae’r gwin yn rhatach Cymru - “Carbraw”. Mae ceir wedi ond mae’r bwyd yn ddrutach. Mae bod o ddiddordeb mawr i mi ar hyd y safonau gyrru’r Ffrancwyr yn erchyll blynyddoedd (ar ôl i mi lwyddo’r prawf ond mae’r ffyrdd llawer tawelach a gyrru fe benderfynodd blaenoriaid does dim tyllau yn y ffordd! Mae’r Capel y Pentre bod rhaid rhoi tarmac gwasanaeth iechyd yn arbennig o ar y maes parcio fel bod neb arall yn dda a chyflym – ond mae’na brinder gallu creu rhychau yn y cerrig mân wrth difrifol o frechiadau. Does unman wneud ‘handbrake turns’ bob nos! yn berffaith! Ond mae byw yma Pan sefydlwyd S4C symudais yn siwtio’n iawn ar hyn o bryd – yn i adran materion cyfoes HTV i enwedig gyda gemau Cwpan Rygbi’r weithio ar raglenni fel “Y Byd ar Byd yn Nantes yn 2023 a’r Gemau Bedwar”, ond yng nghanol y 90au Olympaidd y flwyddyn wedyn! fe ddechreuais weithio ar raglenni A bientot... 30 COLOFN Nid Chwarelwr BYD NATUR ydwyf i! RHAN 5 PUMED DIWRNOD O DAITH LLWYBR Y LLECHI. ARWEL EMLYN A HUW DYLAN YN CERDDED O CROESOR I LLAN FFESTINIOG DRWY BLAENAU FFESTINIOG Un peth calonogol sydd wedi pawb yn hoff o weld ein coed collddail deillio o amgylchiadau rhyfedd a brodorol yn deilio. O edrych ar y tirlun, Croesor i Tanygrisiau thrist y deuddeg mis dwetha yw’r ymddengys ein bod yn byw mewn 7.4km, 4.6milltir cynnydd yn nhrafodaethau ar faterion gwlad eitha coediog, ond wrth edrych amgylcheddol. Ymddengys fod ar fap daw’n glir fod y rhan fwyaf o’r Cwmorthin cytundeb, mewn egwyddor o leiaf, gorchudd yn goed masnachol. Mae Mae Cwmorthin yn dipyn o “Ghost Town” fod rhaid symud ymlaen mewn modd angen rhaglen o blannu ar raddfa yn ei ffordd ei hun, hen weithfeydd, hen sydd yn gwneud dyfodol ein byd yn enfawr i newid hyn, ond rhaid gwneud lefydd i aros wedi mynd yn adfail, hen greiddiol i bob penderfyniad. Yn hyn yn siwr fod y rhywogaethau cywir yn gapel a rhyw naws ysbrydol os nad oes o beth, mae’r uwch-gynhadledd yn cael eu plannu mewn llefydd addas, ysbrydion yno hefyd. Fel petai rhyw adlais Glasgow ar ddiwedd y flwyddyn yn gyda chytundeb a chydweithrediad o’r hen ganu yn sibrwd drwy’r lle. Ysbryd y holl bwysig. Ai hwn fydd y cyfle olaf, tirfeddianwyr. Mae gwarchod ein tragwyddol Dduw disgyn arnom ni. Wedyn mewn gwirionedd i ni dynnu’n ôl o’r coedlannau brodorol fel ecosystemau ffwrdd a ni am Tanygrisiau. dibyn a rhwystro dinistr ecolegol a iach yn hollol hanfodol hefyd – mae chymdeithasol ar raddfa ni allwn ei rhain wedi datblygu ag aeddfedu amgyffred? Er gwaetha’r consensws dros genhedlaethau, ag fe gymrith Tanygrisiau ‘meddal’, mae llawer o bwerau ar ganrifoedd i’r coedlannau newydd Yn Tanygrisiau mae cofnod ar dai i rai draws y byd sydd yn gweld unrhyw gyrraedd yr un safon o fioamrywiaeth. a godwyd o dai chwarel yn fawrion gytundeb fel bygythiad i dŵf rhempus Yn Lloegr, mae nifer o’r coedlannau cenedl fel Merêd a Gwyn Thomas ac cyfalafiaeth, ond o leiaf erbyn hyn hynafol yn cael eu dinistrio RWAN eraill mae’n siwr. Bobl wedi eu codi o’r mae deiliad y Tŷ Gwyn yn cydnabod i greu llwybr i reilffordd HS2. Mae werin a rhywsut felly gyda eu traed ar y fod angen gwneud rhywbeth o ddifrif. cefnogwyr y cynllun gwallgo yma yn ddaear drwy eu hoes, eu traed ar ddaear Mae rhain yn faterion mawr, cyfiawnhau hyn drwy ddweud fod lechi oedd yn sicrhau rhyw urddas yn eu lle mae angen cytundeb rhwng miliynnau o goed ifanc yn cael eu cerddediad a’u hymwneud ȃ’r byd. gwladwriaethau y byd, ond mae’n plannu yn eu lle – mae’r fath agwedd rhaid i gyfundrefnau unigol hefyd yn haerllyg ag yn dangos lefel o Tanygrisiau i Llan Ffestiniog wneud eu rhan. Er gwaetha’r geiriau anwybodaeth ecolegol rhyfeddol. 8.6km, 5.4milltir ddaw o enau Mr Johnson, nid oes Gobeithio cewch gyfle i fwynhau gen i lawer o ffydd yn ei ymroddiad i coed a choedlannau y gwanwyn hwn, Blaenau Ffestiniog Mynediad i’r hen gapel, warchod ein cynefinoedd, a thybed mae gan ddyffryn Clwyd a bro’r Bedol Mae’r llechi fel papur wal Cwmorthin oes gan Mr Drakeford yntau y pwerau nifer o’r llecynnau tawel a hudolus O amgylch waliau mynyddoedd y dre, digonol i sicrhau fod Cymru yn yma fydd yn fwrlwm o natur dros yr Yn codi yn domeni gwastraff uchel a llwyd chwarae ei rhan? wythnosau nesaf. Er cof am ddiwydiant llewyrchus dros ben Mae hi’n wanwyn eto, ag mae Iwan Roberts A dylllwyd o grombil hen lechweddau’r lechen las. Nid rhyfedd fod pob dim yn adlewyrchu llwydni’r lle, Y toeau, y creigiau, y niwl dop, y gwynt ar glaw, Fel Caer fawr fynyddig a’r tomeni yn fur O amddifyniad sy’n creu hunaniaeth cryf Drwy’r gymdeithas hon lle bu cabannau gynt MENTER IAITH Yn rhannu diwylliant holl weithiwyr y graig, Lle bu capeli yn orymdaith ar stryd Yn chwifio baneri cymanfa fawr NERTH DY BEN Ac o graig i graig mae atgofion gynt Yn eco o lechwedd i lechwedd drwy y cof. Cân newydd ar Ddydd Miwsig Bywyd caled, clên, cymuned di-lol a chlos, Cymru i lansio gwefan, Nerth Dy Didostur weithiau ac eto’n llawn o hwyl Ben A thra bo caledi yn ein caledu ni Glywsoch chi gân cynllun newydd, Mae atgofion melys o gwmpas y fro Nerth Dy Ben, sydd wedi ei sefydlu A’r lechen las yn cadw’r glaw o’r tŷ. gan chwe ffrind, yn cael ei lansio ar Ddydd Miwsig Cymru, ‘Byw i’r Lewis Glyn Cothi Dydd’? Mae gwefan newydd, Nerth Allan o gydestun neu be ond prynais gyfrol swmpus, drwm o’i waith yn Dy Ben, yn rhannu syniadau ac siop Yr Hen Bost, Blaenau. Siop sy’n ddigon o ryfeddod, yn orlawn o ysbrydoliaeth am gryfder meddwl gyfrolau hen a Newydd, gwych iawn. Yr unig fistêc gyda cyfrol Lewis yng nghefn gwlad Cymru? Glyn Cothi oedd fod angen ei chario yn y rycsac i lawr Cwm Bowydd ac Pwrpas y cynllun yw rhoi llwyfan yn ôl i fyny i Lan Ffestiniog, sôn am drwm ar ddiwedd taith. Roedd hynny i unigolion rannu profiadau positif, yn ei hun yn haeddu gwahoddiad i’r Orsedd! Neu efallai dyliai cario ei yn y Gymraeg, am fyw a gweithio waith dros bant a bryn fod yn anghenrhaid i ddod yn aelod o’r Orsedd! yng nghefn gwlad Cymru, a hynny Ta waeth yr oedd y Gwaith yn wych, bron chwe canrif oed ond yn hynod drwy gyfrwng cân, fideo, sgwrs, o Ddyffryn Clwyd sy’n canu ddealladwy, mwy felly na nifer o feirdd heddiw! Sy’n rhyfeddol a dweud y podlediad, stori a llun. Cyfeiriad y ar y sengl. Daniel Lloyd, gwir, Lewis Glyn Cothi Rŵls! wefan yw: www.nerthdyben.cymru Mared Williams, Arwel Lloyd Mae’r sengl newydd ‘Byw i’r Owen, Jacob Elwy a Celyn David James, Bron Gadair, Llan Ffestiniog Dydd’ wedi ei chyfansoddi gan yr Cartwright gydag aelodau o Gôr Dyma i mi yw darlun perffaith o chwarelwr diwylliedig, gwȃr, blaenor amryddawn, Rhydian Meilir gyda’r Aelwyd Dyffryn Clwyd. Morgan yng nghapel Peniel, Llan Ffestiniog pan oedd fy nhad yn weinidog yno. bardd Ffion Gwen, o Lannefydd Elwy o Danyfron, Llansannan Cymwynaswr, dod a’i ysgol, trwsio to… am ddim. Yn troi glo mȃn yn yn cydweithio â Rhydian a’rw y ddyluniodd y clawr ac ef hefyd glapiau ac yn osgeiddig ar ei draed ac yn ei gorff ond yn cael trafferth geiriau. Y cerddor dawnus, Mei oedd yn gyfrifol am greu’r fideo sy’n anadlu ar brydiau oherwydd yr hen lwch yna. Yn eiddil ond yn galed, yn Gwynedd gynhyrchodd y sengl. cyd-fynd â’r gân. wan a chryf ar yr un pryd. Mawr fy mharch ato. Cefn i fy nhad dwi’n siwr. Criw o gerddorion talentog Ffion Clwyd Edwards Overall, Cefn, clên, overôls.

C. Pa bryd mae’r lleuad drymaf? C. Beth sydd gan bedwardeg o goesau ac sy’n canu? A. Pan mae hi’n llawn! A. Côr yr ysgol!

31 Chwaraeon Gwylio’r Nic a’r criw Goliau

Erbyn i chi ddarllen hwn y tebygrwydd ydy y bydd Pel-Droed ein Cynghrair Genedlaethol yn ôl yn fyw ar S4C ac wedi bod ers dyddiau’n unig. Nid hwn yw’r tro cyntaf i’r tymor gael ei atal fwy neu lai ar ei hanner, a chanlyniad y cyfan fydd gorfod ail strwythuro ffurf y gystadleuaeth fel y gwnaethpwyd llynedd er mwyn cael canlyniad ar ei diwedd. Gwyddom bellach na fydd unrhyw glwb yn colli eu lle yn y gynghrair a hynny gan na all unrhyw glwb esgyn i’r gynghrair gan fod pob cystadleuaeth o dan lefel yr Uwch Gynghrair wedi ei atal hyd y tymor nesaf Yr hyn sy’n bwysig yw bod y cyhoedd yn deall yr ymdrechion a wnaethpwyd gan y Clybiau i wneud y gemau yn ddiogel i’r chwaraewyr, y swyddogion ac i ni sy’n darlledu. Gwneir hyn er bod y rhan fwyaf o’r clybiau’n dibynnu’n llwyr ar wirfoddolwyr ac ar incwm y giat sydd wedi ei golli yn llwyr. Cyn cael ein gilydd (chydig o or-ddeud yn fanno falle!) O leia nifer, yn help i bobl ymlacio, yn saff. mynediad, mae’n rhaid cwblhau ffurflen o flaen llaw, fedr o ddim gwasgu top fy nghoes fel mae’n mynnu Beth sydd bron yn gwbl bendant fodd bynnag yw pasio dau brawf ar y dydd a gwisgo mwgwd ym ei wneud reit aml! na fydd unrhyw lacio yn cael ei ymestyn i gefnogwyr mhobman oni bai eich bod yn y broses o ddarlledu. O ystyried y fath ofal ac ymdrech, mae ‘na bwyso gael mynd i unrhyw gêm arall y tymor hwn. O Chaiff neb ond y chwaraewyr a’r dyfarnwr gamu ar y mawr ar i gemau gael ail-ddechrau. Bu’r Aelod safbwynt ein tim cenedlaethol, fe fydd Euros ond maes, cyfyngir yn arw ble cewch gerdded, ac mae’r Seneddol Liz Saville Roberts efo ni mewn gem yn y heb y rhai sy’n cyfri, y cefnogwyr. Y cwestiwn amlwg gofod sydd raid ei gadw rhwng Malcolm Allen a fi yn Bala’n ddiweddar i dystio i’r gofal aruthrol sy’n cael wedyn yw…. Beth ydy’r pwynt? y pwynt sylwebu yn ei gwneud hi’n anodd i ni glywed ei gymryd i wneud gweithgaredd sydd, ym marn Nic Parry

CWIS CERDD Y BEDOL o Ruthun sydd wedi ymuno â chlwb (neu gyda rhywun o’r un tŷ) am 1. Al Lewis; 2. Catrin Toffoc; Cyfnod Huddersfield yn y bencampwriaeth. ychydig o wythnosau, caniatawyd 3. Felix Mendelssohn; Ers hynny mae Pat Jones wedi i grwpiau bach chwarae hefo’i 4. Jonathan Pryce; 5. John Eifion; chwarae mewn tair gêm i dîm cyntaf gilydd gan roi sylw i ymbellhau 6. Aled Jones; 7. Zulu a How Corona y clwb (mae’n debyg y bydd o wedi cymdeithasol. Eto, fel y chwaraeon Green Was My Valley cael mwy o gyfleon erbyn i chi ddarllen eraill, roedd canllawiau covid yn cael 8. Gareth Glyn; 9. It’s Not RHAN 2 hwn) ac yntau ddim ond yn ddwy eu goruchwylio gan weinyddwyr y Unusual; 10. Stuart Burrows; ar bymtheg oed. Cychwynnodd yn gamp, Golff Cymru. Yn ychwanegol 11. Aneirun Prys Williams; 12. J S Yn bennaf oherwydd colledion gêm gwpan yr FA yn erbyn Plymouth i ymbellhau cymdeithasol, doedd Bach; 13. La Boheme; 14. Romeo ariannol dros gyfnod hir mae clwb Argyle ac o fewn pedwar munud roedd golffwyr ddim yn cael cyffwrdd â’r a Juliet; 15. The Lone Ranger pêl-droed Wrecsam wedi llithro i lawr o wedi curo ei wrthwynebwr lawr polyn fflag, doedd ne ddim cribyn y gynghrair genedlaethol a hynny yr asgell a rhoi croesiad i mewn i’w yn y ‘bunkers’ i gribinio’r swnd, dim ers 2008. I fod yn deg mae pethe gyd chwaraewr Romoney Critchlow i glanhawr peli ac yn y blaen. Yn y RHIFAU MEWN ENWAU wedi bod yn eitha’ sefydlog ers i’r benio gôl gampus i Huddersfield. Yn bôn, dim cyffwrdd rhywbeth allai gael 1. Llundain = 1 clwb gael ei roi yn nwylo’r cefnogwyr anffodus collodd Huddersfield y gêm ei gyffwrdd gan rywun arall! Ac wrth 2. Rhuthun = 1 yn 2011, ond gyda’r arian sydd ar o dair gôl i ddwy. Yn ddiweddarach gwrs dim cymdeithasu yn y bar ar ôl 3. Llanpumsaint = 5 gael drwy’r ‘model’ yma mae hi’n aeth Pat ymlaen fel eilydd yn erbyn y rownd ychwaith! Gyda lwc bydd 4. Llandegla = 10 annhebygol y bydde hi’n bosib cael Watford a Millwall hefyd. Mae gan Pat golff yn un o’r campau cyntaf i gael ail 5. Aberdaugleddau = 2 dyrchafiad i’r ail adran o’r gynghrair agwedd anhygoel o bositif, mae o’n ddechrau pan ddaw’r llacio. 6. Llanddeusant = 2 pêl-droed, ac wedyn aros yno heb barod i weithio yn galed dros ben, ac Fel y rhan fwyaf o’r campau eraill, 7. Aberystwyth = 8 fod mwy o arian ar gael. Ond, fel y yn aberthu llawer o bethau y byddai yn ystod y cyfnod pan oedden ni’n 8. Abertridwr = 2x3 = 6 gwyddom erbyn hyn, mae’n debyg hogyn o’i oed yn disgwyl eu gwneud rhydd i gwrdd ag eraill, agorwyd 9. Bryn Saith Marchog = 7 iawn bod y mewnlifiad o arian sydd (hyd yn oed mwy oherwydd covid y canolfannau chwaraeon a 10. Llandegfan =10 ei angen yn mynd i gyrraedd yn o 19). Mae o’n gyflym a hynny heb champfeydd, hynny fel rydym wedi 11. Llantrisant = 3 fuan gyda dau o sêr ‘Hollywood’ sef sôn am y sgiliau pêl-droed arbennig clywed eisoes gyda chanllawiau i 12 Cantre’r Gwaelod = 100 Ryan Reynolds a Rob McElhenney sydd ganddo. Dwi’n siŵr ein bod yn gadw ni’n saff rhag y feirws. Ar y 13. Amwythig = 8 am brynu’r clwb! Mae’r broses yn gobeithio y caiff y llwyddiant mae cyfan doedd y profiad o ddefnyddio’r 14. Ynys Manaw = 4 edrych fel petai’n symud yn ei flaen o’n ei haeddu yn y dyfodol gyda cyfleusterau tra’n di heintio offer, 15. Pumlumon = 5 a chyda lwc, erbyn y tymor nesa, mi Huddersfield - a phwy a ŵyr gyda gwisgo mwgwd a golchi neu lanhau 16. Ynys Wyth = 8 fydd chwaraewyr o safon uwch wedi Chymru hefyd! dwylo trwy’r adeg ddim yn bleserus 17. Tresaith = 7 ymuno â Wrecsam a bydd y clwb yn O ran clwb Rygbi Rhuthun mae iawn. Ond er hynny yn well na dim! 18. Llandrillo = 3 edrych i gael dyrchafiad yn ôl i’r ail pethe wedi bod yn dipyn anoddach Erbyn hyn rydym yn troi’n ôl at ‘Joe 19. Pont-y-clun = 2 adran, ac wedi hynny hyd yn oed yn nag yr oedd hi i’r pêl-droedwyr lleol. Wickes’ a’i debyg yn ein cartrefi! 20. Llandrindod = 3 uwch! Mae Reynolds a McElhenny Ers mis Mawrth dim ond ychydig o Er bod rhedwyr a beicwyr wedi CYFANSWM = 195 wedi bod yn hael iawn gyda’u ymarfer rygbi ‘mini’ sydd wedi cael medru parhau i ymarfer ar eu pennau cefnogaeth i drigolion Wrecsam ar ei ganiatáu a hynny o dan ganllawiau eu hunain, ac am ychydig o amser yn fwy nag un achlysur yn barod, heb tyn iawn a oruchwyliwyd gan Undeb ystod diwedd yr haf a’r Hydref gydag sôn am roi dipyn o hysbys i gwmni Rygbi Cymru. Eto, fel sy’n rhesymol eraill mewn grwpiau bach, mae’r PWY DDYFEISIODD Y RHAIN? trelars Ifor Williams, sydd wedi bod a de ni’n deall erbyn hyn, does cystadlaethau arferol wedi cael eu 1. gramoffon - EDISON; yn noddwyr crysau’r clwb ers ambell dim syniad gan unrhyw un, pryd canslo ym mhob man! 2. thermomedr - GALILEI; flwyddyn erbyn hyn. y bydd Rygbi arferol yn medru ail Ar y cyfan mae hi’n anodd iawn 3. lamp y glowyr - HUMPHRY Gobeithio y cawn unwaith eto gyfle gychwyn. Gobeithiwn yn fawr y gall meddwl am unrhyw gamp gystadleuol DAVY; 4. antiseptig - LISTER; i weld Wrecsam yn herio’r mawrion fel rygbi rhanbarthol a’r gystadleuaeth sydd heb gael ei heffeithio’n ddrwg 5. microsgop - JANSSEN; yr oedd Arfon Griffiths, Joey Jones, chwe gwlad fynd yn eu blaenau fel y gan y firws corona. 6. teleffon - GRAHAM BELL; Mickey Thomas, Dixie McNeil a rhai trefnwyd, o leiaf bydd gemau rygbi i’w Braf fydd dychwelyd yn ôl i fod yn 7. radio - MARCONI; 8. biro - eraill tebyg iddyn nhw yn ei wneud gwylio ar y teledu. ‘normal’, hwyrach y ‘normal’ newydd LÁZLÓ BIRÓ; 9. teledu - JOHN erstalwm - gobeithio’r gorau! Yn ystod yr haf diwethaf, ar ôl mae pawb yn sôn amdano! LOGIE BAIRD; 10. baromedr - Ar dudalen ôl Y Bedol, yn rhifyn chwarae Golff ar ben ein hunain Wynne Davies TORRICELLI mis Rhagfyr, gwelwyd hanes hogyn 32