Download Publicatie
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
INHOUD 3. WOORD VOORAF 4. INLEIDING 7. DE GROTE STAD ALS MOTOR VOOR DE ECONOMIE 10. DE EVOLUTIE VAN MIDSIZE BRABANT 14. RECENTE ONTWIKKELINGEN IN MIDSIZE BRABANT 19. DE CENTRUMFUNCTIE VAN MIDSIZE BRABANT 22. CONCLUSIES 25. LITERATUUR DE ECONOMISCHE KRACHT VAN MIDSIZE BRABANT WOORD VOORAF BrabantKennis is in 2014 samen met de bevolking en het verlies van hoger RUIMTEVOLK - inspiratieplatform en opgeleiden heeft bepaald niet geleid tot werkplaats voor steden, dorpen en regio’s economische stagnatie. Integendeel, - een verkenning gestart naar het toe- de werkgelegenheid laat een gunstige komstperspectief van de middelgrote ontwikkeling zien. Tegelijkertijd constateren steden in Noord-Brabant. Onder de noemer Atzema en Olden dat de steden niet langer Midsize Brabant richten we de blik op deze op zichzelf staan, maar onderdeel bijzondere categorie steden. Steden tussen uitmaken van een veel groter stedelijk de 50.000 en ongeveer 100.000 inwoners netwerk. Sturen op de ‘complete stad’, waar een kwart van de Brabantse bevol- lange tijd het ideaal van deze steden, king woont. Voormalige industrie- en lijkt daarom niet langer zinvol. Men zal groeikernen zoals Oosterhout, Waalwijk, scherpere keuzen moeten maken, bijvoor- Roosendaal, Bergen op Zoom, Oss, Uden beeld ten aanzien van het verschralend en Veghel. Het thuis van zovele Brabanders. voorzieningenaanbod. Over die keuzen, De verkenning is geboren uit nieuwsgie- gebaseerd op de eigen kracht en passend righeid. Nieuwsgierigheid naar het eigen bij de eigen ontwikkelingsgeschiedenis, verhaal van deze steden. Een verhaal dat moet het gesprek gaan. maar al te vaak onderbelicht blijft in de discussie over de ruimtelijke en economi- Joks Janssen, sche ontwikkeling van Noord-Brabant. directeur BrabantKennis In deze verkenning kijken we met open blik naar de kracht en kansen van deze steden in het licht van wereldwijde trends en ontwikkelingen. We ontwikkelen – samen met de steden – mogelijke scenario’s, die het gesprek over hun toekomst richting kunnen geven. Om de scenario’s inhoudelijk te onderbouwen hebben we prof. Oedzge Atzema en dr. Han Olden van het Expertise- centrum voor Stedelijke Dynamiek en Duurzaamheid (ESD2) gevraagd een essay te schrijven, waarin ze de sociaal-economische positie van Midsize Brabant analyseren. Ze laten zien dat de positie van Midsize Brabant minder ongunstig is dan veelal verondersteld. De bij de grote steden in Noord-Brabant achterblijvende groei van 3 INLEIDING DE ECONOMISCHE KRACHT VAN MIDSIZE BRABANT aanleiding voor het opstellen van een Een essay over het toekomst- toekomstverkenning Midsize Brabant, zoals de middelgrote Brabantse steden perspectief van de middelgrote worden aangeduid. BrabantKennis heeft het Expertisecentrum Stedelijke Dynamiek Brabantse steden in de nieuwe en Duurzaamheid (ESD2) van de Universiteit Utrecht gevraagd vanuit economisch stedelijke economie geografische invalshoek een essay te schrijven dat ingaat op de historische Wat is de positie van de middelgrote steden van de aanzuigende werking van de steden. evolutie van de middelgrote steden in in Brabant? Zijn zij te groot voor het servet Er is in Noord-Brabant sprake van een Brabant, met een doorkijk naar mogelijke en te klein voor het tafellaken? Nodig is vitaal en leefbaar buitengebied. toekomstige ontwikkelingen in deze steden. inzicht in de kennislacunes over de kracht van de middelgrote steden in Brabant. De De vraag is echter wat in dit krachtenspel De vraag naar de positie van de middelgrote stad als motor voor economie en innovatie de positie is van de middelgrote steden in steden in Noord-Brabant staat niet op is terug op de beleidsagenda. Door de Noord-Brabant. Deze vraag is des te meer zichzelf. In een breder gebied aan de verschuiving van een postindustriële naar relevant, omdat deze middelgrote steden flanken van de Randstad is de verhouding een kenniseconomie zijn steden steeds lange tijd de ruggengraat vormden van het tussen de grote steden en de middelgrote meer in trek als vestigingsplaats voor verstedelijkingsbeleid in de provincie steden punt van aandacht. De steden in de bedrijven. Binnen steden profiteren bedrijven Noord-Brabant. Deze steden zijn dan ook ring rond de Randstad van Breda tot van elkaars nabijheid. Steden zijn bovendien na de Tweede Wereldoorlog sterk gegroeid Zwolle zijn in de loop van de jaren onder- aantrekkelijke vestigingsplaatsen voor door industrialisatie en door woningbouw. deel geworden van een groter stedelijk hoogopgeleide kenniswerkers door de aan- Recent is een aantal van deze steden gebied. De economische aantrekkings- wezigheid van hoogwaardige voorzieningen. geconfronteerd met de beëindiging van kracht en vitaliteit van dit stedelijk gebied bedrijfsactiviteiten bij toonaangevende wordt mede bepaald door de differentiatie Ook in Noord-Brabant is de opkomst van bedrijven, zoals Organon in Oss en Philip in stedelijke woonmilieus en door het de stad zichtbaar (figuur 1). Na 2008 kwam Morris in Bergen op Zoom. Zijn dit inciden- aantrekkelijke woon-/en leefklimaat. meer dan de helft van de Brabantse ten of is er iets structureels aan de hand? Midsize Utopia laat zien dat de ´stad´ bevolkingsgroei terecht in de vijf grootste inmiddels veel groter is dan de oorspron- steden. De steden blijken bovendien Het toekomstperspectief van deze kelijke centrale stad (Zandbelt 2011). aantrekkelijker vestigingsplaatsen voor middelgrote steden is vooralsnog onduide- Voorbeelden buiten Noord-Brabant zijn: hoger opgeleiden. Hierdoor zou Noord- lijk. Hebben deze steden last van een de positie van Kampen binnen de regio Brabant zich langzamerhand ontwikkelen remmende voorsprong of blijven ze in de Zwolle-Kampen; de verhouding binnen tot een samenhangend en grootstedelijk nieuwe stedelijke economie voldoende de Stedendriehoek tussen Apeldoorn, gebied: een metropoolregio (BrabantKennis, aantrekkelijk als vestigingsplaats voor Deventer en Zutphen; de plaats van 2014). De gebieden in Noord-Brabant bedrijven en bevolking? De kennislacunes Almelo, Hengelo, Oldenzaal en Borne buiten de grote steden lijken vooralsnog over de economische kracht van de binnen Netwerkstad Twente, waar Enschede weinig negatieve effecten te ondervinden middelgrote steden is voor BrabantKennis de grootste stad is; en Food Valley, waar 4 DE ECONOMISCHE KRACHT VAN MIDSIZE BRABANT Na 2008 kwam meer dan de helft van de Brabantse bevolkingsgroei terecht in de vijf grootste steden. gemeenten als Ede, Veenendaal, Wageningen, Barneveld en Nijkerk de economische groeikracht bepalen. Ook in de Randstad zelf speelt het vraagstuk, bijvoorbeeld in het tussengebied tussen de stadsregio Utrecht en de stadsregio Amersfoort. Hier is de functie van plaatsen zoals Zeist, Soest, De Bilt en Bunnik aan de orde. Dit essay besteedt aandacht aan het toekomstperspectief van de middelgrote steden in Noord-Brabant in de nieuwe stedelijke economie. Centraal in het essay staat de veranderende positie van Midsize Brabant in het stedelijke netwerk van Noord-Brabant. Het essay verbindt theoretische inzichten over de economische evolutie van steden met feitelijke ontwik- kelingen in de grote en middelgrote steden van Noord-Brabant. De weerbaarheid van stedelijke en regionale economieën krijgt hierbij bijzondere aandacht. FIGUUR 1: BEVOLKINGSGROEI IN NOORD-BRABANT (2005-2012) Dit is het vermogen van steden en regio’s EINDHOVEN om op de lange termijn hun economische structuur aan te passen en te ontwikkelen. TILBURG De inbedding in het stedelijke netwerk BREDA NEDERLAND speelt hierbij een cruciale rol. Naast de BRABANT economische perspectieven krijgen ook BRABANT ZONDER STEDEN DEN BOSCH veranderingen in de voorzieningenstruc- tuur aandacht. De traditionele hiërarchie, OOSTERHOUT OSS HELMOND waarin ook de middelgrote gemeenten een BERGEN OP ZOOM verzorgingsfunctie vervullen, staat onder ROOSENDAAL druk. Hierbij gaat het niet alleen om gebieden die worden geconfronteerd met demografische krimp. Als het gaat om gezondheidszorg en maatschappelijke BRON: ATLAS VOOR GEMEENTEN (2013) BEVOLKINGSGROEI (% GROEI 2005-2012) voorzieningen spelen bijvoorbeeld ook schaalvergroting en bezuinigingen bij de 5 FIGUUR 2: DE MIDDELGROTE STEDEN VAN MIDSIZE BRABANT OSS WAALWIJK OOSTERHOUT UDEN VEGHEL BERGEN ROOSENDAAL OP ZOOM HELMOND overheid een rol. In de detailhandel zijn de veranderende voorzieningenstructuur. effecten van e-commerce en de dalende Doel is het benoemen van bouwstenen koopkracht merkbaar. Het gevolg is voor de toekomstverkenning Midsize concentratie op een beperkter aantal Brabant, die BrabantKennis samen plekken, waarbij de middelgrote gemeen- met Ruimtevolk uitvoert. ten functies kunnen verliezen aan omliggende gemeenten. Leeswijzer Het essay start in paragraaf 2 met een Tot Midsize Brabant zijn in dit essay theoretische beschouwing over agglome- gerekend acht gemeenten, waarvan er vier ratievoordelen en metropoolvorming. in de stadsregio van een grote stad liggen Paragraaf 3 gaat dieper in op de verschil- en vier in een kleinere stadsregio. In de lende ontwikkelingspaden van de Midsize stadsregio’s van Breda, Tilburg, Den Bosch Brabant gemeenten. Paragraaf 4 schetst en Eindhoven gaat het steeds om de een beeld van de uiteenlopende ontwikke- gemeente die na de grote stad de meeste lingen van wonen en werken sinds het inwoners en werkgelegenheid telt. Dit zijn einde van de vorige eeuw. In paragraaf Oosterhout, Waalwijk, Oss en Helmond. In 5 staat de verzorgingsfunctie centraal. de kleinere stadsregio’s gaat het steeds om De belangrijkste conclusies zijn de twee grootste gemeenten, te weten opgenomen in paragraaf