KNNV-kamp Binntal, Wallis, Zwitserland, 12 t/m 26 juli 2015

1 Inhoudsopgave

1Voorwoord 4

2Excursieprogramma 5 2.1 Maandag 13 juli ...... 5 2.1.1 Geologisch leerpad Lengenbach (1) ...... 5 2.1.2 Pad langs beek en via helling naar Binn (2) ...... 5 2.1.3 Heiligkreuz via Binn (3) ...... 6 2.2 Dinsdag14juli ...... 6 2.2.1 Rondwandeling over Saflischmatta (4) ...... 6 2.2.2 BraveHendrik ...... 7 2.2.3 Langs de Binna naar Freichi en Halsensee (5) ...... 8 2.3 Woensdag15juli ...... 9 2.3.1 Twingi-Schlucht, door naar Am Wasen (Ernen) (6) ...... 9 2.3.2 Heiligkreuz - Saflischmatta (7) ...... 10 2.3.3 Camping-Binn(8) ...... 10 2.4 Donderdag 16 juli ...... 11 2.4.1 Oude Zwitser met boodschappen ...... 11 2.4.2 Camping via ImFäld - Mässersee (9) ...... 12 2.4.3 Van Ernen naar Mühlebach (10) ...... 12 2.5 Vrijdag17juli...... 13 2.5.1 Riederalp, Riederfurka en Aletschgletsjer (11) ...... 13 2.5.2 GrüssGott ...... 14 2.5.3 Aletschgebied via Riederalp (12) ...... 15 2.6 Zaterdag 18 juli ...... 15 2.6.1 Ernen - Mühlebach (13) ...... 15 2.6.2 Rhônedal Niederwald - Selkingen (14) ...... 15 2.6.3 Wandeling naar Binn ...... 16 2.7 Zondag19juli...... 17 2.7.1 Rustdag...... 17 2.8 Maandag 20 juli ...... 18 2.8.1 Griessee, Nufenenpas (15) ...... 18 2.8.2 Hogenood ...... 19 2.9 Dinsdag21juli ...... 20 2.9.1 rondwandeling vanaf Am Wasen, via Alpe Frid (17) ...... 20 2.9.2 Camping - Hockbode (18) ...... 20 2.10Woensdag22juli ...... 21 2.10.1 Brunnebiel - Binntalhütte (evt Albrunpas) (20) ...... 21 2.10.2 Furkapas en Rhônegletsjer (21) ...... 21 2.11 Donderdag 23 juli ...... 22 2.11.1 Schwalbenschwanz ...... 22 2.11.2 Sieben Seeënwanderung (22) ...... 22 2.11.3 Am Wasen via Trusera naar Mühlebach (23) ...... 23 2.11.4 Marmotten langs de Binna ...... 24 2.12 Vrijdag 24 juli ...... 24 2.12.1 Simplonpas (26) ...... 24 2.13 Vrijdag 25 juli ...... 25 2.13.1 Rondwandeling Natischerberg (28) ...... 25

3Limericks,sonnettenenanderedichtkunst 26

4Waarnemingen 29 4.1 Vlinders, door Frans Roozen, Toine Rommers, Annie van Dijk, Carla Kuit, Bart Vastenhouw, RuudKuipers,e.a...... 29 4.1.1 Dagvlinders ...... 29 4.1.2 Nachtvlinders...... 31 4.2 Vogels, door Hans van As en Jennie Schouten ...... 32 4.3 Zoogdieren, door Bart Vastenhouw ...... 36

2 4.4 Planten, door Bart Vastenhouw, Toine Rommers, Ruud Kuipers e.a...... 37 4.5 Orchideeën, door Gerard Harteveld ...... 45 4.6 Paddenstoelen en schimmels, door Toine Rommers ...... 48 4.7 Libellen, door Ruben Winter ...... 48 4.8 Zweefvliegen, door Ruben Winter ...... 49 4.9 Insecten overig, door Toine Rommers ...... 52 4.10 Amfibieën en reptielen, door Bart Vastenhouw ...... 53

5Literatuurlijst 54

6Dekampdeelnemers 55

7Foto’s 56

Lijst van figuren

1 Oreina gloriosa (Chrysomelidae) - foto: Bart Vastenhouw ...... 4 2 Marieke, Hannah en Lotte - foto: Bart Vastenhouw ...... 5 3 Turkse lelie - foto: Bart Vastenhouw ...... 6 4 Eenzijdig Wintergroen - foto: Toine Rommers ...... 7 5 Brug over de Binna - foto: Bart Vastenhouw ...... 9 6 Heiligkreuz, Lengtal - foto: Connie Stumpel ...... 10 7 Stekende wolfsklauw - foto: Toine Rommers ...... 11 8 De hangbrug over de Rhône - foto: Hannah Biesaart ...... 12 9 De Aletschgletsjer - foto: Bart Vastenhouw ...... 13 10 Stapelingen - foto: Toine Rommers ...... 14 11 Adonisblauwtje (Polyommatus bellargus) - foto: Bart Vastenhouw ...... 16 12 Pannenkoekenfeest - foto: Toine Rommers ...... 17 13 Pannenkoekenfeest - foto: Tineke Schwab ...... 17 14 Gezellig bij het kampvuur - foto: Gerard Harteveld ...... 18 15 Lunchpauze boven de Griessee - foto: Bart Vastenhouw ...... 18 16 Klappersprinkhaan (Psophus stridulus) - foto: Toine Rommers ...... 19 17 Uitzicht op de Rhônegletsjer - foto: Bart Vastenhouw ...... 21 18 Rups koninginnepage - foto: Toine Rommers ...... 22 19 Alpenmarmot - foto: Bart Vastenhouw ...... 24 20 Diverse blauwtjes en parelmoervlinders langs de Binna - foto: Bart Vastenhouw ...... 29 21 Notenkraker (Nucifraga caryocatactes) - foto: Bart Vastenhouw ...... 32 22 Zwarte roodstaart - foto: Tineke Schwab ...... 33 23 Gems met jong (Rupicapra rupicapra) - foto: Bart Vastenhouw ...... 36 24 Voorjaarsgentiaan (Gentiana verna) - foto: Bart Vastenhouw ...... 37 25 foto: Gerard Harteveld ...... 45 26 foto: dr. Helmuth Zelesny ...... 45 27 foto: Gerard Harteveld ...... 46 28 Verspreidingskaart Zwarte vanilleorchis ...... 46 29 Verspreidingskaart Witte muggenorchis ...... 46 30 foto: Gerard Harteveld ...... 47 31 Venglazenmaker (Aeshna juncea) - foto: Ruben Winter ...... 48 32 Snorzweefvlieg (Episyrphus balteatus) - foto: Ruben Winter ...... 49 33 Pyamawants - foto: Bart Vastenhouw ...... 52 34 Aspisadder (Vipera aspis) - foto: Bart Vastenhouw ...... 53 35 Tineke wordt op russische wijze toegezongen voor haar verjaardag - foto: Connie Stumpel ...... 55 36 Eerste excursiedag - foto: Toine Rommers ...... 56 37 Lunch bij de Mineralengroeve - foto: Toine Rommers ...... 57 38 De Binna - foto: Hannah Biesaart ...... 57 39 Gerard en Mauk in serieus overleg - foto: Connie Stumpel ...... 58 40 Koffiepauze - foto: Connie Stumpel ...... 58 41 Lekker aan de limonade - foto: Connie Stumpel ...... 59 42 Grote Langlijf (zweefvlieg) op de knie van Toine - foto: ToineRommers ...... 59 43 De Mineralengroeve - foto: Toine Rommers ...... 60

3 44 Vanaf de Hockbode - foto: Toine Rommers ...... 60 45 Camping Giessen in de ochtendzon - foto: Toine Rommers ...... 61 46 Volksdansen - foto: Toine Rommers ...... 61 47 Camping Giesen - foto: Annie van Dijk ...... 62 48 Koffiepauze bij de Furkapas - foto: Annie van Dijk ...... 62 49 Metaalvlinder - foto: Carla Kuit ...... 63 50 Blauwtje op teen - foto: Carla Kuit ...... 63 51 Koninginnepage - foto: Bart Vastenhouw ...... 64 52 Morgenrood - foto: Bart Vastenhouw ...... 64 53 Alpenkwastjesbloem - foto: Bart Vastenhouw ...... 65 54 Veldparelmoervlinder - foto: Bart Vastenhouw ...... 65 55 Bergkristal - foto: Bart Vastenhouw ...... 66 56 Campinglife - foto: Tineke Schwab ...... 66 57 Gezicht op Camping Giessen vanaf Fäld - foto: Tineke Schwab ...... 67 58 Witte muggenorchis - foto: Tineke Schwab ...... 67 59 De grootmeesters - foto: Tineke Schwab ...... 68 60 Tekenen en schilderen - foto: Tineke Schwab ...... 68 61 Ranonkels en viooltjes - foto: Tineke Schwab ...... 69 62 Paarse Parelmoervlinder (Boloria dia) - foto: Tineke Schwab ...... 69

4 1Voorwoord

Een zomerkamp in de bergen heeft altijd iets bijzonders. Dat zijn natuurlijk de verlokkingen van het hoog- gebergte met hoge toppen, verre uitzichten, gletsjers met het blauwe ijs, maar ook de bergflora met zijn specifieke planten en de bergmarmotten. Van al dit schoons was er voldoende aanwezig in het Binntal. Hoewel je voor het hoge werk toch eerst een flink stuk moet autorijden om het dal uit te komen. Dat moet dan door een twee kilometer lange smalle tunnel....

Rondom het kamp was floristisch veel te beleven en later in het kamp ook in hogere regionen. De echte klimgeiten hadden het er wel even moeilijk mee om op de eerste bergexcursie steeds weer stil te staan bij de bergflora.

Het weer was erg goed op een enkele onweersbui na en gelukkig hadden we de beschikking over de sleu- tel van het zaaltje, want op de laatste dag, met bonte avond, leek het onweer wel van alle kanten te komen maar konden wij droog zitten en genieten van verschillende acts, waaronder muziek van Lotte en Joost.

Rudolf

Oreina gloriosa (Chrysomelidae) - foto: Bart Vastenhouw

5 2Excursieprogramma 2.1 Maandag 13 juli 2.1.1 Geologisch leerpad Lengenbach (1)

Marieke, Hannah en Lotte - foto: Bart Vastenhouw

Na de laatste tenten van de camping volgden we het pad langs de beek tot aan de brug bij Fäld. Meteen al vele planten gezien en gezamelijk op naam gebracht. Nog geen vlinders wegens gebrek aan zon en warmte. Maar wel al de eerste orchideeën gezien. Vóór de brug en de asfaltweg een koffiepauze gehouden; jassen en truien gingen uit want de zon kwam door. Vanaf de brug het geologische pad gevolgd naar de steengroeve. Hier en daar de informatie over de gesteenten tot ons genomen.Envolopnieuweplantengezienennoten- krakers in de dennenbomen. De groeve zelf viel tegen maar verderop was een mooie plek dolomiet waar we lunchpauze hielden. Dit was tevens ons verste punt. Terug dezelfde weg tot de brug bij Fäld. Daar splitste de groep zich in snelle lopers naar de camping en minder snelle wandelaars via Fäld en de weiden op de berghelling. Nu waren er volop vlinders te zien, onder andere Apollovlinder en Koninginnepage. Om kwart over twee waren we terug op de camping.

Gerard Verroen

2.1.2 Pad langs beek en via helling naar Binn (2) Het was de eerste dag van het kamp. Alles was mooi en min of meer nieuw. Het weer was prachtig. Iedereen had het naar zijn zin. De excursie liep wat uiteen doordat het determineren van planten tijd kostte en anderen doorliepen, maar dat was geen probleem. De wat steile afdaling door het bos was evenpittigvoorsommigeongeoefendeHollandse

6 benen. Bij elkaar een prima sfeer.

Carla

2.1.3 Heiligkreuz via Binn (3) De eerste excursiedag, deels met bekende, deels met voor (Mauk en) mij nieuwe mensen. Doel was Heiligkreuz via Binn en weer terug, totaal 11 km en niet klimmend zei Rudolf en dat was bijna waar. Natuurlijk krijgen de planten en bloemen op deze 1e dag veel aandacht en Adri schreef alles ijverig op. Adri heeft heel veel sprookjeskennis en zo leerde ze ons hoe het wilgenroosje aan zijn naam komt. We zagen twee nesten jonge vogels: een rotszwaluwgezin en datvaneenroodstaart. Frans had ons eerder op een grote gele kwikstaart gewezen, Tineke nam alles wat maar enigszins de moeite was op de foto en heeft zelfs een rupsenpaar getroffen. Op de lunchplek bij Heiligkreuz had Jennie een ligstoel gereserveerd en bracht Rudolf een vlinder op naam. Op de terugweg splitsten we in twee groepen. De ene weer langs de forellenvrijver en Blausee en de andere via een hoger gelegen pad. Het was een mooie wandeling met de mogelijkheid van een terrasje in Binn. In de ochtend fris en bewolkt, circa 22°C en in de middag warm tot 28-29°C.

Connie

2.2 Dinsdag 14 juli 2.2.1 Rondwandeling over Saflischmatta (4)

We vertrekken met z‘n zessen om tien over negen vanaf de camping met twee auto‘s naar een parkeerplaats bij de Waterkrachtcentrale (GKW) bij Heilig- kreuz op een hoogte van 1458 me- ter.

Onze groep splitst zich al aan het be- gin in tweeën. Nel loopt het liefst ge- stadig door omdat dat minder vermoei- end is en Gert sluit zich bij haar aan. Met z‘n vieren - Carla, Bart, Hannah, Wies - gaan wij in kruiptempo achter hen aan.

We volgen een gruisweg naar Saflisch- matta op ongeveer 1850 meter hoogte. Het weggetje loopt geleidelijk omhoog. Niet direct een geweldig leuk wandelpad, want we hebben het niet voor ons al- leen: diverse keren moeten we aan de kant voor een auto of fietsers. Dit wordt helemaal goedgemaakt door de zon die volop schijnt en veel vlinders op snoep- Turkse lelie - foto: Bart Vastenhouw tocht brengt, onder anderen apollovlin- ders, veel morgenrood en blauwtjes. En- kele blauwtjes doen zich midden op het pad tegoed aan een niet meer te definiëren hoopje poep, het gaathunvastomdemineralendiedaarinzitten. Toch wel raar hoor, van mestkevers en vliegen vind je dat gewoon, maar zulke mooie vlinders verwacht je niet op poep. Langs de kant valt verder van alles te ontdekken. We nemen de tijd voor de Turkse lelies en bewonderen de netelereprijs. En als je even niet naar de grond of de helling tuurt, kun je van mooie vergezichten genieten. Hannah ziet een slang wegschieten. Aan de hand van de door haarbeschreventekeningvanhetdier,stelt

7 Bart vast, dat het een adder moet zijn geweest.

Pas om half twaalf treffen we de doorlopers weer. Gert toont onseendodeadder,dienogleefdetoen hij hem vond, slachtoffer van een aanrijding. We houden een half uur koffiepauze en trekken nu samen ver- der. Kort voor het hoogste punt van onze wandeling lunchen we op een schaduwrijke plek. Na nog twintig minuten lopen vinden we het paadje waarlangs we over de beboste helling afdalen. Een mooi, smal, slinge- rend paadje, waar we al onze aandacht nodig hebben voor het lopen en maar af en toe stilstaan om van de prachtige omgeving te genieten. Bijna aan het eind van de tocht ziet Gert nog een adder.

Ik ben kennelijk zo onder de indruk geraakt van al dat slangengedoe (ik zag ze tot nog zelden buiten een terrarium), dat ik vergeten ben iets over de vogels te noteren. Die waren er zeker weten wel, maar minder zeker ben ik van de soorten op deze excursie, dat krijg je als jejeverslagnietonmiddellijkmaakt.Wevinden ze wel terug in de waarnemingslijst, Bart heeft geen notitiesnodigomzeteonthouden.

Al met al was het een fijne excursie.

Wies

2.2.2 Brave Hendrik

Door de hitte, waar ik slecht tegen kan, moest ik hier en daar wat aanpassingen doen. Vroeg weg bijvoorbeeld en op tijd terug op de camping. Het wandelingetje dat ik maakte was heel simpel. Stroomafwaarts langs de Binna richting Binn. Zover kwam ik niet eens. De bermen eisten de aandacht op.

Waarom Brave Hendrik in Nederland ernstig wordt bedreigd is me een raadsel. Misschien is hij daarom wel naar Zwitserland gevlucht waar hij zijn naam heeft veranderd in ‘Guter Hein- rich’.

Een Fransman die zag dat ik de Moesdistel aan het fotogra- feren was stak belangstellend de weg over. Het woord ‘Moes- distel’ deed geen lampje bij hem branden en het Franse woord voor Moesdistel was me even ontschoten! Ik wist hem nog wel duidelijk te maken dat de plant eetbaar was. Dit tegen een Fransman te zeggen was uit het oogpunt van natuurbescher- ming misschien niet zo slim! Eenzijdig Wintergroen is ook wel leuk om te vermelden. Vol- gens de Heukels Flora (2005) is die in 1939 voor het laatst in Nederland gevonden. Een paar Apollovlinders met weinig be- grip voor de situatie vlogen me in vliegende vaart voorbij. Geef mij maar de Watererebia. Die kwam me tijdens de rustpauze langs de Binna gezelschap houden. Hij was bijna zwart. De Eenzijdig Wintergroen - foto: Toine Rommers oogjes op de vleugels waren nog net te zien. Eerst ging hij op mijn pet zitten, toen op mijn knie en hij kroop zelfs in mijn rugzak. Toen hij me wat beter kende at hij zelfs uit mijn hand of beter gezegd ván mijn hand. Je zag hem met zijn roltong de huid aftasten. Ik gaf hem nog een paar druppels appelsap, maar daar moest hij niet veel van hebben. Hij liet nog wel toe dat ik voorzichtig het randje van zijn vleugel streelde. Ook op andere kampen heb ik erebia’s ontmoet die totaal niet schuw waren. Apollo’s, niks voor mij!

Toine

8 2.2.3 Langs de Binna naar Freichi en Halsensee (5) Vandaag gaan we veel sneller dan gisteren. Gek eigenlijk. De route is nu nog hetzelfde en de bloemen staan nog er nog net zo mooi bij. Gisteren, de eerste excursiedag, kropen we langzaam omhoog naar de groeve: kijkers, fototoestellen en boek- jes in de aanslag. Vandaag is anders: we stellen ons in op een grote wandeling, dat is duidelijk. We nemen de leuke afstekertjes en komen langs het kapelletje van Sint Christoforus. Vlak voor de groeve nemen we het paadje omhoog richting de Albrunpas. Wat een idyllisch landschap. Hou- ten hutjes en eeuwenoude muurtjes om het vee te kunnen leiden aan weerszijden van het pad. Langzamerhand komen we hoger. Wat fijn dat hier schaduw is. Onder de bomen vinden we een plekje voor de koffie. Niet iedereen heeft die bij zich maar er wordt gedeeld. Als we verder stijgen wordt het landschap opener en de begroeiing verandert. Er zijn hier meer planten in bloei dan in het dal. Het is dit jaar erg droog geweest, vandaar dat lager in het dal al veel planten zijn uitgebloeid. We zien hier grote purperrode anemonen en glinsterende pluizen vallen op tussen de stenen. Vruchtpluizen van de Dryas. Mauk helpt me mijn plantennamengeheugen op te frissen. Langzaam komen er namen terug diep uit mijn brein. Dan komen we bij een woeste rivier; Josette helpt ons erover, met gevaar voor eigen leven. Dan is er opeens een schrikdraad en als ik eroverheen ben geklommen zonder aanraken zie ik grote grijze koeien om me heen. Enorme bellen om de hals en wat een grote hoorns. Dat ik hier nu net alleen loop... Eindelijk, daar is de voorhoede in zicht. De pauze is zeer welkom. We zitten bij een koele rivier. Sommigen met voeten erin, maar niet te lang. Dat doet zeer! Hetwateriséchtkoud. Een heel grote ‘libel’ komt een demonstratie geven en dropt bouwmaterialen voor een bruggetje ofzo. Na de lunch splitsen we de groep op. De ene helft aanvaardt de afdaling zoals de excursie aanvankelijk was gepland. De andere helft gaat omhoog naar de Halsensee. Het heuveltje waar het op moet liggen oogt vriendelijk. Een sportieve klim en steeds als je denkt, achter dit hobbeltje ligt het meertje dan is er weer een hobben, en wéér een. Prachtige bloemen manshoog om je heen. Blauwe sla en veelAlpendostgeveneenprachtigdoorzicht op de bergen. Helemaal boven is het geel van de Arnica, wat een slordige bloemen trouwens. En dan eindelijk: het meertje, wat is dat aantrekkelijk. Ruben vangt er met zijn lens een pracht van een libel. Vliegend in de lucht, haarscherp! Aan de andere kant dalen we af door een prachtig moerassig gebiedje vol mossen, bloemen en veenpluis (?). We gaan over een brug waar het water flink in de rots is ingesleten. Hoe lang stroomt dit water hier al? Hierna dalen we het weggetje afnaarbeneden.Hetlooptmakkelijk,maar we nemen afstekers. Hier en daar een weide met een boerderijtje of hutje en het is nog flink dalen door een sprookjesbos met gigantische larixen waar mooie baardmossen aan hangen. Dan komen we door de weiden boven Imfeld/Fäld. Het is best steil en warm maar we zijn er bijna. De excursie liep behoorlijk uit elkaar. Als mijn groepje arriveert zit iedereen alweer voor de tent. Alles bij elkaar een prachtige dag.

Wanda

9 2.3 Woensdag 15 juli 2.3.1 Twingi-Schlucht, door naar Am Wasen (Ernen) (6)

Brug over de Binna - foto: Bart Vastenhouw

Wandeling vanaf camping over noordelijke helling naar Binn door gemaaide en ongemaaide weides, in Binn over brug (Binna) naar Ze Binn en het stuwmeertje naar Twingi-Schlucht. Door de schlucht = 2,5 km, vlakke weg met enkele kleine tunnels die ook door fietsers gebruikt worden. Er zijn natte en droge rotswanden, de laatste met o.a. tripmadam en saxifraga pariculata. Landschappelijk heel fraai; wel zonovergoten. Bij einde gerestaureerde gedeelten eindigt ook de autotunnel; het brede pad duikt hier de vallei/kloof in en kruist het riviertje. Inmiddels lopen we in de schaduw van een heel gevarieerd bos met dito ondergroei en fraai begroeide rotswand- of gruishelling. Dan komt een afsplitsing naar Wasen en Ernen en doorkruisen wehetdalopnieuwdoorboerenbedrijfjesen droge graslanden op een pad dat wat minder vlot te belopen is. Bij Wasen bij de autoweg aangekomen zien we de bushalte niet; deze is net om de bocht van de weg.

Ruud

10 2.3.2 Heiligkreuz - Saflischmatta (7)

Heiligkreuz, Lengtal - foto: Connie Stumpel

Per auto gingen 16 deelnemers naar de parkeerplaats bij Heiligkreuz. Vanaf het parkeerterrein volgen we een geleidelijk stijgend pad richting het Saflischtal. Het is al vroeg warm en zonnig, dus de schaduw die we af en toe hebben van de verspreid staande bomen en bossages is heel welkom. Tijdens de wandeling hebben we regelmatig uitzicht over het Binntal. In de verte liggen hoge besneeuwde bergen. Onderweg vinden we veel vlinders, orchideeën en bijzondere planten op de grazige bermen en weiden. De wandeling wordt afgesloten met een steile afdaling terug naar de parkeerplaats. Deze afdaling gaat voor- namelijk door bebost terrein waar we een heel andere vegetatie zien. Het hoogteverschil op deze wandeling is circa 400 meter.

Rudolf

2.3.3 Camping - Binn (8) Het weer is warm en wij zijn moe. Is er voor ons een andere keuze? Wij voelen ons een beetje kneuzen... Dus kunnen wij naar Binn weer toe.

Wij doen dat zonder veel gedoe. “Héél rustig aan” is onze leuze Zo’n houding die bevalt ons reuze. Dat is genieten, nou, en hoe!

11 Want, ook al zijn wij wat vermoeid. Onder het lopen met elkaar Nemen wij fraaie dingen waar Nee, onze dag is niet verknoeid.

Driehonderdzesenzestig jaar Ervaring is hier opgebloeid!

Adri

2.4 Donderdag 16 juli 2.4.1 Oude Zwitser met boodschappen

Rond 07.45 uur vertrokken voor een wandeling die veel schaduw op zou leveren. Langs de Binna richting Fäld. Langs de in 1980 geres- taureerde St-Christophorus Kapelle richting mi- neraalgroeve. Als je daar verder loopt kun je een brede bosweg volgen richting Binn. Langs die bosweg kun je allerlei leuke plantjes vin- den. o.a. Klein Sterrenscherm, Bruine Kla- ver, Purpergentiaan, Veldgentiaan, Bruinrode Wes- penorchis, enz. Volgens de Zwitsers is de Wolfsklauw op de foto niet de stekende maar de Gewone. De stekende heeft veel kor- tere sporenaren en meer aangedrukte blaad- jes.

De camping ligt op een hoogte van 1458 me- ter. Het hoogste punt van genoemde bosweg ligt op 1819 meter. Heel geleidelijk klim je dus toch zo’n 350 meter. Een paar jonge vo- gels vlogen vanaf de grond een boom in. On- willekeurig dacht ik aan Patrijzen. De moe- der stond nog onder een boom en was gro- ter dan een Patrijs. Ze had een duidelijk kuif. Had ze die van zichzelf of had ze die van agitatie opgezet? In eerste instantie dacht ik aan een Korhoen, maar later hoorde ik van Hans van As dat het waarschijnlijk om een Hazelhoen ging. Die hebben een echte Stekende wolfsklauw - foto: Toine Rommers kuif.

Een paar honderd meter voor het einde van de bosweg ging de afdaling naar Giesse veel minder geleide- lijk. Binnen een halve kilometer 300 meter dalen is wat je noemt steil. Langs dat smalle paadje vond ik nog de Grijze Slanke Amaniet. De steel kwam uit een beurs tevoorschijn. Dat maakte het opzoeken van de naam wat eenvoudiger.

Bijna beneden kwam ik nog een oude Zwitser tegen die met twee volle boodschappentassen de steile hel- ling beklom. Ik vroeg of hij nog helemaal naar boven moest. (indatgevalhadikbetermeteendeambulance kunnen bellen) Een klein beetje hoger bleek echter nog een paadje naar een huis te lopen. Ik had hem graag even geholpen, maar dan de andere kant op. Hij vertelde nog dathetmorgen34gradenwerd!

Toine

12 2.4.2 Camping via ImFäld - Mässersee (9) Via de camping naar de brug bij Fäld. Daar begint de officiële wandelroute, eerst het geasfalteerdeinformatievepadnaardegroeve,daneenbergpad omhoog. Maar eerst naar de lunchplek van de excursie van dag 1, want eenvandedeelnemershaddaarietslaten staan, zat erom verlegen, en wilde het graag terughebben. En jawel, Nell’s thermosfles + mok stonden er nog. Nu het bergpad omhoog, niet al te steil, redelijk breed enzeergoedtebelopen.Opbijna1000m(na 400 meter stijgen) hielden we een koffiepauze. Het pad door het bos ging verder tot de Mässeralp waar op 1980 m een splitsingspunt is. Ook verderop, op 2000 m is een splitsingspunt. Wegens de koude wind besloten 3 personen hier in de dalkom te blijven en 2 personen gingen verder omhoog naar de Mässersee en vervolgens naar 2150 m vanwaar ze in de dalkom bij de anderen konden komen. Uit- eindelijk hebben 2 deelnemers de gehele route rechtsom, en 2 deelnemers de route linksom gelopen. Vanaf een uur of een werd het iets warmer en na de (gesplitste) lunchpauze kwam de zon flink door. Met z’n drieën daalden we vlot via een andere, veelal horizontale bosroute met steile afdalingen erin af naar Giesse en vervolgens over de weg naar de camping. Om 4 uur terug, de 2 andere deelnemers waren ook al terug. Tegenvallend was de flora, vooral boven de 2000 m. Er was maar een kleine variatie aan alpiene planten. De wandeling zelf, en vooral de Mässersee, een natuurlijk bergmeertje waar gezwommen kan worden, was heel mooi.

Gerard Verroen

2.4.3 Van Ernen naar Mühlebach (10)

De hangbrug over de Rhône - foto: Hannah Biesaart

13 We zijn met twee auto’s naar Ernen gereden en zijn daar naar de hangbrug over de Rhône/Rotten gelopen. Daarna nog door het dorp gewandeld en naar de mooie huisjes gekeken. Koffiepauze hielden we op een bankje bij een waterrad. Vandaar een rondje gewandeld langs de galgenheuvel en onderweg hebben Lotte en ik nog een watergevecht gehouden bij een waterbak vanwege de hitte. Na de mooie wandeling hebben we gezamenlijk boodschappen gedaan. In totaal hebben we 7,2 km gelopen.

Hannah

2.5 Vrijdag 17 juli 2.5.1 Riederalp, Riederfurka en Aletschgletsjer (11)

De Aletschgletsjer - foto: Bart Vastenhouw

We zijn met ongeveer twintig mensen naar Mörel gereden en zijndaarmetdekabelbaanomhooggegaan. Het was een heel gedoe met de kaartjes en twintig mensen in groepen verdelen, maar het is uiteindelijk gelukt. Daarna een half uur zwetend naar Riederfurka lopen enonzegroepheeftonderwegnaarbenedeneen koffiepauze gehouden. Het was een hele mooie tocht. We liepen omhoog en omlaag. Nadatweeeneindomlaagzijngelopen,hebben we geluncht met een adembenemend uitzicht op de gletsjer Aletsch. Daarna hebben we een tussenweg geno- men vanwege het tijdtekort. Later begon het te regenen en zelfs te onweren. Het was een mooi gezicht hoe de regen tussen de bomen door viel. We hebben natuurlijk geteld hoeveel seconden na de flits de donder kwam.

Hannah

14 2.5.2 Grüss Gott

Stapelingen - foto: Toine Rommers

Vandaag zocht ik weer zoveel mogelijk de schaduw op. De steileafdalingvaneendageerdermoestdan wel voor een klein gedeelte in omgekeerde richting. Dat was nodig om op een bospaadje uit te komen dat (dalend!) richting Binn kronkelde.

De dag begon trouwens al goed met een Goudvink die op ca. 15 meter van mijn voordeur zijn veren zat te verzorgen. Verder hoorde ik tijdens de tocht het typische ‘kruu-kruu-kruu’ geluid van de Zwarte Specht. Dat geluid maken ze alleen als ze vliegen. Verder merkte ik dat alleen de Winterkoning boven het geluid van een bergbeek uit kan komen.

De baardmossen hingen van de sparrentakken. Ik vroeg me af of je dat in Nederland ook nog kunt zien. Ik vraag me altijd van alles af. Zin en onzin door elkaar. Een echtpaar dat omhoog klauterde zei vriendelijk “Grüss Gott”. Ik vroeg me af waarom. We hadden elkaar toch gewoon kunnen groeten? God heeft het al druk genoeg.

Een leuke varen die je in het bos boven het kamp kunt vinden is deLansvaren.Debladerenlijkenwel een beetje op de onvruchtbare bladeren van Dubbellloof.

Langs de Binna stond nog een apart uitziende plant. De vijf gele kroonblaadjes waren naar binnen ge- rold en daar staken drie meeldraden bovenuit. Het werk moet immers door kunnen gaan. Ik nam een blad en een paar bloempjes mee en toen maar (tevergeefs) zoeken wathetwas.Naverloopvantijdkeekiknog eens in mijn bekertje water waar de moeilijke planten in staan. Het bleek dat de gele bloempjes zich hadden ontvouwd. Vermoedelijk waren de kroonblaadjes door de warmte als een soort bescherming naar binnen gerold. Het blad leek op alpensla en in de flora vond ik hem daar ook in de buurt. Muursla!

De Zwitsers hebben de gewoonte om in bergbeken stenen op elkaar te zetten. Op de meest onmogelijke plaatsen kom je ze soms tegen. Ze hebben natuurlijk al zoveel land dat ze het op elkaar moeten stapelen, maar je moet niet overdrijven vind ik.

15 In Giesse stak ik de Binna over en werd meteen overvallen door blauwtjes, groentjes, geeltjes, bruintjes, witjes, enz. Dat vloog allemaal door elkaar heen. Als ik veel tijd heb moet ik de officiële namen er maar eens bij gaan zoeken. Eigenlijk moet ik nog eens terug naar die plek, maar als de rupsen van de Koninginnepage zo gulzig door blijven eten als dat ik ze bezig zag kom ik misschien wel voor een kale helling te staan.

‘s Avonds was er choc in de gezellige blokhut waarvan we de sleutel kregen.

Toine

2.5.3 Aletschgebied via Riederalp (12) 22 km met de auto gereden naar Mörel; aldaar gondelbaan naar Riederalp “West”. Groep (circa 25) gesplitst. Deze groep loopt over Blausee naar Chotzenlecher - bijgesteld tot Alte Stafel- en daarna retour Riederalp en gondelbaan. In drukkend warm weer op zonnige droge helling. Weides niet heel bijzonder, wat intensief beweid, maar toch zwarte vanilleorchis aangetroffen. Gelunched op de kam, zittend op dwergwilgbegroeiing. In verband met late uur en opkomend slecht weer terug richtingRiederfurkaresp.Riederalpdoorhoogste deel Aletschwald, naast en over “de zijmorene van de laatste ijstijd” tussen arven, larixen en struikbegroeiing. Frequent geluid van en zicht op notenkrakers.

De gondellift tenslotte, geplaagd door te veel wind, gaat methortenenstoten.Tenslottekomenwepas 18.00 uur terug op de camping. Toch tevredenheid alom over mooie wandeling en uitzicht op Aletschgletsjer en vondsten van vogels en planten.

Ruud

2.6 Zaterdag 18 juli 2.6.1 Ernen - Mühlebach (13) Met twee auto’s en 6 deelnemers zijn we naar Mühlebach gereden. Vanaf daar zijn we naar de Hängebrücke gelopen. Toen via de Galgenheuvel naar Ernen. In Ernen hebbenwerond11uurkoffiepauzegehouden tussen de mooie oude huisjes. Na de koffiepauze zijn we boodschappen gaan doen bij de Migros die er vlak bij zat en naar het kerkje gelopen. Jammer genoeg konden we niet naar binnen omdat er muziek geoefend werd binnen. Vervolgens zijn we via het wandelpad naar de auto’s in Mühlebach gelopen. Het was koud en er waren weinig vlinders en vogels wat wel jammer was.

Lotte en Marieke

2.6.2 Rhônedal Niederwald - Selkingen (14) Via Binn en Ernen naar Fiesch en Niederwald. Na de auto’s bij het station van Niederwald geparkeerd te hebben, staken we de spoorlijn over en wandelden we over het fiets- en wandelpad eerst langs de spoorlijn en vervolgens naar de brug over de Rhône. Die blijkt hier in een nauw keurslijf van stenen wanden ingebed te zijn. Na de brug liepen we aan de oostzijde langs de rivier. Geen bijzondere waarnemingen op dit traject ook omdat het somber weer was met veel wind. Vóór de brug bij Blitzingen hielden we een koffiepauze. We passeerden de brug, waren vanaf nu ook verlost van de fietsers en ontdekten enkele leuke plantensoorten. Maar de Rhône bleef ingebed tussen stenen muren. Net voor de brug bij Selkingen was een brede, drooggevallen grintstrook. Hoewel nog erg vroeg besloten we hier onze lunchpauze te houden. Enkelen onder ons konden zich niet inhouden om een dammetje in een stroompje te maken. We staken te Selkingen de Rhône weer over, wandelden door Selkingen en namen het wandelpad door de almen richting Pfafmatte. Nu begon het pad flink te stijgen, tot 1410 m om via een houten plank een beekje over te steken dat hier door een kloof naar beneden kwam. Na Chastebiel volgde een steile afdaling naar 1300 m, in Blitzingen. Daar namen we het gemakkelijke Cäsar Ritz Lebensweg pad dat ons door hooilanden leidde naar Niederwald waar we middels een steile, ruim 100 mhogeafdalingomhalf3weerbijhetstationendeauto’sarriveerden. En het was de gehele dag droog gebleven!

Gerard Verroen

16 2.6.3 Wandeling naar Binn

Vandaag met Hannah en Carla een mooie wandeling naar Binn gemaakt. Langs het fraaie pad tegenover de cam- ping aan de andere kant van de Binna zijn we heel rus- tig naar Binn gelopen. On- derweg heel veel vlinders en prachige flora. Onder andere mijn eerste aardbeivlinder ge- zien met dank aan Carla. Op zwarte toorts zaten rupsen van de helmkruidvlinder. Verder ook nog rupsen van de Ko- ninginnepage gezien. Voorbij Giesse ook mooi een grauwe klauwier wat hoger op de hel- ling bekeken. Zeer veel blauw- tjes waaronder adonis blauw- tje, bleek blauwtje en wit- streepblauwtje. In Binn gaan Hannah en ik aan het terras langs de beek en later terug naar de camping met de post- bus. Carla loopt ’s middag hetzelfde pad weer terug naar de camping. Adonisblauwtje (Polyommatus bellargus) - foto: Bart Vastenhouw Het was een heerlijke och- tend vlinderen met prachtig weer.

Bart

17 2.7 Zondag 19 juli 2.7.1 Rustdag Zondag is rustdag maar de immer actieve pannenkoekencommissie heeft haar plannen voor een grote ge- zamelijke bak-actie succesvol bekokstoofd en ten uitvoer gebracht. Iedereen heeft zich rond gegeten aan pannenkoeken en fruitsalade. Hulde!

Pannenkoekenfeest - foto: Toine Rommers

Pannenkoekenfeest - foto: Tineke Schwab

18 Gezellig bij het kampvuur - foto: Gerard Harteveld

2.8 Maandag 20 juli 2.8.1 Griessee, Nufenenpas (15)

Lunchpauze boven de Griessee - foto: Bart Vastenhouw

19 Deze dag vat Adri in een Ollekebolleke:

Dat was genieten zeg! Boven de boomgrens gaan Sneeuw binnen handbereik Als een cadeau Steenarend en vele Alpenverrassingen: Uitzichten, flora, Geweldig niveau!

Adri

2.8.2 Hoge nood

Klappersprinkhaan (Psophus stridulus) - foto: Toine Rommers

Vanmorgen liep ik naar Unners Meili, ongeveer een kilometer voorbij Binn en weer terug. Dat was niet al te moeilijk over een langzaam stijgende, brede bosweg. Toch ontstond er nog een probleem. Ben je in Nederland aan de wandel en je moet heel erg, dan schiet je gewoon ergens een bosje in. Maar hier is dat niet altijd vanzelfsprekend. Rechts een rotswand en links een steile helling. Zomaar langs het pad doe je eigenlijk, om voor de hand liggende redenen, niet graag. Ik had aan de linkerkant wel over de rand kunnen gaan hangen, maar in verband met het evenwicht is dat niet helemaal ongevaarlijk. Je loopt immers de kans eerder beneden te zijn dan datgene waar je vanaf wilt. Maar als de nood het hoogst is!

Links naast het pad lagen wat oude boomstammen. Die vormden een soort buffer waardoor ik niet de helling af kon glijden. Wel kijk je tijdens de uitvoering van de werkzaamheden wat schichtig naar links en rechts. Je wordt niet graag betrapt in dit soort situaties. Maar tijdens heel de beklimming en de afdaling naar Binn heb ik niemand gezien. Een hoop gras erover en het klusje was geklaard. En ik moet zeggen, de

20 rest van de beklimming ging een stuk vlotter!

Voor een lipbloemige zien de bloempjes van Berggamander er wat eigenaardig uit omdat ze geen boven- lip hebben. Rondbladig Stalkruid zag ik ook voor het eerst. Het Rozenkransje was ook wel leuk, De Zwitsers noemen het Kattenpootjes.

De Morgenrood die ik even zag vliegen bleek de Psophus stridulus, een sprinkhaan (zie foto). De oranje kleur als hij opvliegt is buitengewoon opvallend. Als hij zijn vleugels vouwt is hij voor vogels die hem ach- terna zitten ineens verdwenen. Maar ik hield natuurlijk zijnlandingsplaatsindegaten.Zelfsdanziejehem op de rotsen nauwelijks zitten. Blijkbaar vertrouwen ze op hun schutkleur. Ik ging er met mijn wijsvinger naar toe en raakte hem voorzichtig aan. Hij ging alleen een beetje opzij, maar vloog niet weg.

Toine

2.9 Dinsdag 21 juli 2.9.1 rondwandeling vanaf Am Wasen, via Alpe Frid (17) Bij parkeerplaats bij bushalte Am Wasen geparkeerd; hier begint wandeling langs de Trusera (oude, in ere herstelde waterleiding). Gezien warme en drukkende weer vermijden we steile stijgingen of afdalingen en kiezen steeds voor de gelei- delijke stijging of daling, maar maken zodoende wel veel kilometers! Maar we genieten van de wandeling langs de suone met mooi begroeide hellingwand, en de beschaduwde bospaden. Ook komen we langs weiden met veel uitgebloeide bloemen maar veel vlinders. Soms wisselt het frequent tussen lopen door bos en open plekken. Allemaal heel aantrekkelijk. Boven op de Alpe Frid weids uitzicht op het Aletschgebied, diep het Rhônedal in en op de Eggenhorn.

Het is een warm en droog gebied, waar geboerd wordt dankzij eentweetalsuonesdiewateraanvoeren uit het Rappetal. Het oorspronkelijke idee van een excursie via Alpe Frid naar het Rappetal hebben we laten varen in verband met het feit dat deze woeste, verlaten,nauwevalleinogvolsneeuwmetlosgewoelde boomstammen e.d. ligt!

Ruud

2.9.2 Camping - Hockbode (18) Vanaf het kamp gingen we met zijn drieën op stap richting mineralengroeve. Vandaar volgden we het brede, langzaam stijgende pad met voldoende schaduw. Bij een parkeerplaats aan het eind van dit brede pad hielden we een koffiepauze. Het was er doodstil, zelfs geen vogelgeluidtehoren. Na deze pauze nam een deelnemer afscheid en gingen we met ons tweeën verder. Omhoog ging het nu, door een bos - dus lekker in de schaduw. Het pad was smal, maar niet altesteil.Wekwamenbijeenberghut, Mässerschäller, en sloegen rechtsaf het smalle bergpad richting Hockbode op. Nog steeds lopend door het bos veranderde de vegetatie snel: purpergentiaan en alpenroosje maar ook Val- kruid kwamen we nu volop tegen. Het bos werd dunner, we hoordenkoeienbellenenbereiktendeDriStafle, eenvoudige alpenhutten voor de veeboeren. De Hockbode is eenopenalmbovendeboomgrenswaareen kudde koeien liep, grote zwarte beesten met stevige hoorns. Twee dames maakten ruzie om een pluk gras op ons pad dus weken wemaarwatuit.Hieropdeopenalm, op bijna 2100 m hoogte was het zonnig en warm. We daalden een stukje af naar een stevige, schaduwgevende lariks en lunchten er. Daarna volgde de terugweg naar het kamp. Eerst naar Kaffeestafel, dan via een zeer steil,slingerendbospaadjeheelsnelnaarbeneden. Tussen Binnen en Giesse kwamen we uit op de verkeersweg en om 3 uur waren we terug. Het was een land- schappelijk aantrekkelijke wandeling; vanaf de Hockbode isdeAletschgletsjerevenalsenkele4000-ersvanhet Berner Oberland én de bergketen aan de noordkant van de camping te zien.

Gerard Verroen

21 2.10 Woensdag 22 juli 2.10.1 Brunnebiel - Binntalhütte (evt Albrunpas) (20) 09.30 uur met de bus naar Brunnebiel, 10.00 uur aan de wandel. Door sparren- en larixbos hoog langs de Binna. Later in open landschap met groene elsenstruwelen. Hier veel geratel en gekwetter van barmsijzen. Hogerop boomloos en met steeds meer alpine planten. Veen- tjes met veenpluis en alpenzeggen etc. Fraaie uitzichten op de Gandhorn en diep het Saflischtal in tot aan de Saflischpas. Bij lunchen, en een half uur vóór de hut, gaat het even regenen en is steeds meer rommelen van onweer te horen. We gaan verder naar de hut en laven ons aan kruidenthee. Omstreeks half drie gaan we terug. Dicht bij de bus laten stoeiende alpenmormotten zich rustig bekijken en ook zijn hier veel luidruchtige sneeuwvinken. Alpenkauwen laten zich eveneens regelmatig zien en horen. De tocht terug naar de camping valt tegen qua afstand; hals zes komen we vermoeid aan. Fantastische tocht; wel vermoeiend.

Ruud

2.10.2 Furkapas en Rhônegletsjer (21) Het was een grote groep, maar er was direct voor ieder wat wils.HansenJenniezagenalpenkauwtjesen een groep sneeuwvinken, je hoorde een raaf; Ruben vond een plasje waar libellen gezocht konden worden. Er waren nieuwe soorten planten om te bekijken en te fotograferen.

Uitzicht op de Rhônegletsjer - foto: Bart Vastenhouw

Het weer was goed, half bewolkt, genoeg zon voor de fotograaf en niet zo veel dat je van de helling schroeit. Na een kort klimmetje kom je op een bijna horizontaal pad met vlak voor het zicht op de gletsjer nog een klimmetje. Mooie flora, dreigend onweer stuurde ons wat sneller weer de berg af en om 16.00 uur waren we voldaan terug op de camping.

Tineke

22 2.11 Donderdag 23 juli 2.11.1 Schwalbenschwanz

Over het onvolprezen mooie pad ben ik aan de rechterkant van de Binna naar Binn ge- lopen. Vandaar richting Hei- ligkreuz en weer terug. Die richting was ik al meer uit ge- weest, maar als je hier tien keer hetzelfde pad loopt zie je de tiende keer toch weer wat anders. De rups van de Ko- ninginnepage had ik trouwens langs dit pad al eerder gezien. Hij zat echter zo smakelijk van een Laserpitium blaadje te eten dat ik er weer maar een paar beeldjes aan waagde. Een ouder echtpaar bleef even staan. Ze voelden zich blijk- baar niet bedreigd vanwege het feit dat mijn pet achter- stevoren stond. Bij flitsfoto’s Rups koninginnepage - foto: Toine Rommers moet ik dat doen omdat an- ders de klep van mijn pet voor de flitser komt. Het echtpaar kende de rups wel. Hij zat ook bij hen in de tuin. Niet dezelfde nam ik aan! Ze noemden hem ‘Schwalbenschwanz’ . Gezien het model van de vlinder kon ik daar wel inkomen. Ik vroeg me meteen af waar de naam Koninginnepage vandaan komt.

De wandeling sleepte zich voort. (in de goeie zin van het woord). Ik passeerde het terras van Hotel Ofenhorn in Binn waar ik met Nel, Adrie, Gerard en Harry, onder de schaduwrijke Essen, heerlijke thee heb gedronken. Bij de tweede brug in Binn zat een Waterspreeuw op een groot rotsblok zijn veren te poetsen. Hij zat er prachtig met de stroomversnellingen om hem heen. De 300 mm telelens schoot tekort om hem vol in beeld te krijgen. Misschien dat het nog iets wordt met uitvergroten.

Vervolgens ben ik naar het witte kerkje geklommen. De voordeur was niet op slot. Een paar foto’s ge- maakt van het interieur. Ook wat in het offerblok gestopt zodathetkerkbestuurzichdekomendejarengeen zorgen hoeft te maken.

Nu ik toch op de religieuze toer was besloot ik nog een eindje door te lopen richting Heiligkreuz. Naast het stuwmeertje achter Binn was de ingang zichtbaar van de 1875 meter lange, water doorlatende, mollenpijp die je nodig hebt om met de auto het dal uit te komen. Zo van op afstand kon er nog geen Dinky toy doorheen.

Langs het pad richting Heiligkreuz stonden een paar prachtige Bremrapen vlak naast elkaar. Wat de waard- plant was kon ik niet zo goed zien. Ze leken het meest op de Centauriebremraap. De Boshengel zag er toch duidelijk anders uit dan de bij ons bekende Hengel. Kleine, paarsgewijs staande bloempjes met een roze gevlekte onderlip en een soort wollige bovenlip.

Toine

2.11.2 Sieben Seeënwanderung (22) Van de grote groep die de 7 merenwandeling wilde maken, waren er om half tien nog maar 2 over. Waar- schijnlijk was de wolkenlucht iets te dreigend?! Met de auto naar Bellwald; weer een smalle weg met allemaal mooie bochten. In een berm in Bellwald stond de leukste vondst van de dag te bloeien: Alpentijloos, het kleine broertje van de herfsttijloos.

23 Met de stoeltjeslift naar Flesche, op 2064m. en daar begonnenaandewandeling.Tegendeaanbevolen richting in omdat we liever klimmen dan dalen. Dat betekende uiteindelijk wel 700m. stijgen en maar 300m. dalen. Omringd door de bewolking, met soms een blik op het Rhônedal, een kleine 1000m. lager, over het ‘Pano- ramapad’ heel geleidelijk omhoog. De vegetatie viel wat tegen en bestond hoofdzakelijk uit heidesoorten: blauwe- en rode bosbes, struikheide, veel rijsbes en daarnaast alpenjeneverbes. Om 12 uur kwamen we bij een groot meer aan; de Spilsee, op 2400m.OmdeHoneggerhorntebereiken moest toen nog een flink eind worden gelopen. Tot hier was de bewegwijzering zeer goed, maar na de Spilsee ontbraken de gele wegwijzers. Om 3u. waren we op de Honeggerhorn, op 2750m. Het weer was ondertussen veranderd, de bewolking bijna verdwenen en er was een prachtig uitzicht op de besneeuwde bergen rondom. De terugweg naar Furggulti, waar het liftstation staat, was veel rotsachtiger dan de heenweg en minder dui- delijk aangegeven. En hoe laat vertrok nu de laatste lift; wasdatnietom5uur?!Kortom,destresssloeg een klein beetje toe. We hadden nauwelijks nog tijd om de prachtige schapen die er rondliepen, met zwarte koppen en zwarte pootjes (net of ze sokken droegen), te bewonderen. Uiteindelijk bereikten we om 10 minu- ten voor 5 het liftstation. Toen we beneden aankwamen werd de lift gelijk stilgezet: we waren echt de laatsten.

Voor deze wandeling van 8 km. staat 3 uur aangegeven; we hebbener6,5uurovergedaanennauwe- lijks stilgezeten. Misschien is het toch verstandiger de route andersom te lopen.... Maar het was wel een van de mooiste wandelingen van deze vakantie en zonder een druppel regen.

Ingrid en Jan

2.11.3 Am Wasen via Trusera naar Mühlebach (23) Bij het begin van de wandeling lag het (Rhône)dal onder de parkeerplaats verscholen onder een dikke wolken- laag. Daardoor was het onwezenlijk stil. Maar al snel trokkendewolkenopenkwamendegeluidenuithet dal weer omhoog. Het is een ontspannen wandeling langs de waterleiding door bos. Al snel een behoorlijk donkere eekhoorn gezien. En in de waterleiding op veel plaatsen dode regenwormen. Koffiepauze langs ’t pad gehouden maar als we 100 meter verder waren gelopen hadden we op een uitste- kende bank kunnen zitten. Na een steile afdaling en een klein omweggetje in Mühlebach omdat de weide niet belopen mocht worden, de hangbrug over de Rhône overgestoken. Aan de overkant boven het station van Fürgangen een mooie lunchplek op de helling gezocht en gevonden in een stuk tuin bij een huis. De eigenaresse bood ons zelfs stoelen aan! Daarna de terugweg aanvaard, eerst weer de hangbrug over en vervolgens via de Dorfrundgang Ernen langs een heuvel waar vroeger de misdadigers werden gehangen en eenkruidenleerpad.

Ondanks dat we een klein groepje hadden (4 personen) wisten weonstochtesplitsen:RubenenHans volgden de flink dalende route via Niederernen en terug naar AmWasen.JennieenHarrywildenophoogte blijven en zijn in Aragon (illegaal) door een afrastering heengegaan en een steile alm beklommen en kwamen via de stal van 2 vriendelijke paarden op de weg uit. Het laatste stukje naar de parkeerplaats over de weg gelopen waar Ruben en Hans al een half uur zaten te wachten. Moraal van het verhaal: gewoon de route blijven volgen!

Jennie

24 2.11.4 Marmotten langs de Binna

Alpenmarmot - foto: Bart Vastenhouw

Omdat ik deze vakantie nog geen marmotten had gezien en dat toch graag wilde, ben ik deze middag de helling opgeklommen aan de overkant van de Binna en ben daar een paar uur in de schaduw van een dennen- boom gaan zitten kijken naar de activiteiten van de marmottenopdehellling.Dehellingzatvolgrotekuilen en gaten, dus er moest zeker wel iets zitten. Ook vanaf de camping was ’s ochtends het gefluit aan de overkant van het dal ook al goed te horen. Tijdens een paar uurtjes posten hebben vier marmotten zich mooi laten zien en ongeveer zes andere marmotten zich laten horen door middel van een schel gefluit. Het foerageren van de marmotten was mooi door de verrekijker te volgen. Tussen het eten van diverse plantensoorten door werd de omgeving scherp in de gaten gehouden. Bij het naderen van wandelaars verdwenen de marmotten in de hoge vegetatie of in een van de vele holen op de helling.

Bart

2.12 Vrijdag 24 juli 2.12.1 Simplonpas (26) Met auto naar Simplon-pas: 55 km, 1 uur en 15 minuten. 10.30 gaan lopen = struinen, het padennetwerk is onoverzichtelijk; als vanzelf komen we op de Rundweg en bij de Hopschensee, via heuvels begroeid met ‘alle’ vacciniumsoorten, struik- en kraaiheide (vaak door elkaar heen). Daar tussen veentjes met veenpluis en allerlei zeggen. Bij het meer wordt de liefde geconsumeerd. Wij houden even afstand maar laten ons niet weerhouden. Overigens weinig wandelaars vandaag; in het weekend kan het druk zijn! Er wordt wat gezwommen in het meer. Wij vinden er een bijzondere Egelskopsoort. Verder vandaag: 3 soorten wolfsklauw en leuke varens waaronder peterselievaren . Véél, helaas uitgebloeide, primula hirsuta. De grote schermen van Bupleurum staan er fraai bij. Weinig afstand gemaakt, veel planten gezien.

Ruud

25 2.13 Vrijdag 25 juli 2.13.1 Rondwandeling Natischerberg (28) Zeer afwisselende, eerste steeds stijgende route tussen oude huizen en boerenbedrijfjes door, langs rotswan- den, droge hellingen en rotsen en dan weer koel tussen bomen waar het soms tamelijk vochtig was. Veel waterkanaaltjes, een watermolentje, een “muilezeldrinkplaats” uitgehold in de rotsen met toevoer d.m.v. uitgeholde boomstammen. Veel bomen en planten die we twee weken lang niet (vaak) gezien hebben, enkele leuke varens, een nieuwe vlinder (boswachter).

Ruud Kuipers

26 3Limericks,sonnettenenanderedichtkunst

Limericks

Kamperen, ik zal er geen doekjes om winden, is jezelf met de natuur verbinden, maar ik kan zo nu en dan nog geen appel in mijn rugzak vinden.

Zwitserland, wat een prachtig land, hoog en laag naar ieder zijn tand, en is er wat leed omdat je de weg niet meer weet dan neemt Marieke je bij de hand.

Ik weet niet of ik dit al heb gemeld, dat geval met Gerard Harteveld. In zijn venusschoen zagen de kinderen geen bloem, maar een “badeendje” werd vastgesteld.

“Kijk” zei het Dambordje, een vlotte, “het is eigenlijk van de zotte, een zware last die ik draag en ik zeg het niet graag, ik zie minder dambordjes dan Lotte”

De excursies verlopen veilig en wel zonder al te veel kommer en kwel. Men komt efficiënt en vlug met mooie waarnemingen terug, maar ook met de thermosfles van Nel.

Op de hangbrug die daar hing te pronken liep ik in diep gepeins verzonken, want het voelde in ene keer als de dagen van weleer toen ik tien biertjes had gedronken.

Toine Rommers

27 Roodkapje

Zeg Roodkapje waar vlieg je hene Zo alleen, zo alleen Zeg Roodkapje waar vlieg je hene Zo alleen

Ik ga naar de Grote Stadsreus Maar niet heus, maar niet heus Wil alleen maar voor mijn wasje Een Witte Reus

Pas maar op voor de Wilde Ruben Vliegensvlug voor je ‘t weet Heeft hij jou al in zijn netje En je pootjes beet

Ik ben niet bang voor de Wilde Ruben Grote jongen met zijn net Want dan roep ik de fophommel En die bijt hem in z‘n vet.

Ingrid Andeweg en Jan Cevat

Het Binntallied (op de melodie van “Gregor”)

In het mooie Binntal waren dertig bloemenzoekers Vogelaars en vlinderaars en zweefvliegonderzoekers Allemaal deskundig op hun eigen eigenwijze klein terrein Brengen zij de boel op naam, maar ‘t liefst in ‘t Latijn

Leeftijd is er geen dilemma, zeven of haast tachtig Klimt er jong en oud elkaar na, stevig en daadkrachtig Kinderen zijn hinderen zei onze vader Cats, maar daar klopt niets van Iedereen mocht willen dat ie zulke schatten had

Joost de slimme kikkervinder, Hannah net geen kind meer Is heel goed in sfeerverslagen, hoeft niets meer te vragen En Marieke dartelt als een vlinder overal maar tussendoor Met haar knietje in ‘t verband, maar ja dat geeft niet hoor

Lotte kan je niet bedotten, zij is reuze slim Nu nog jong, maart ‘t wordt een vlotte schoonheidskoningin En dan is er Ruud, altijd bedachtzaam, met de klimgeit saam bedenkt hij elke dag drie mooie routes, dankzij één banaan

Wat is de moraal van dit verhaal, dat ga je horen Niemand wist het van tevoren, maar de Duitse gentiaan Die heeft slipjes smal en breed, een sterk vernauwde schede, ruwe aartjes, vijf kroonblaadjes met veel gaatjes, ‘t is maar dat je ’t weet

Ingrid Andeweg en Jan Cevat

28 Bedanklied voor het kampbestuur Binntal 2015 (Op de wijs van “Durp”, van Ivo de Wijs)

Wij zijn op het kamp in‘t dal van de Binne Het is hier zo mooi, er is veel te zien en Er zijn ook vier mannen die lof verdienen Ik heb het natuurlijk nu over ‘t bestuur

De voorzitter, Rudolf, die houdt van vlinders Hij is ook de opa van die drie kinders Hij leidt onze choc vakkundig want immers Dat is een gezellig en aangenaam uur

En Harry, admin, gaat over de franken Hem willen wij ook bijzonder bedanken Hij heeft ons voorzien van koeken en dranken En regelt de choc hier vol verve en vuur

Die Ruud en die Gert, die zijn met hun tweeën Zij brengen ons steeds op goede ideeën Excursies omhoog, of juist naar beneeën Ze regelen daaglijks een nieuw avontuur

Dus, mannen, ik spreek nu namens ons allen Het is qua bestuur ons prima bevallen We laten nog eens de loftrompet schallen: Bedankt voor het wijs en deskundig bestuur!

Adri

29 4Waarnemingen 4.1 Vlinders, door Frans Roozen, Toine Rommers, Annie van Dijk, Carla Kuit, Bart Vastenhouw, Ruud Kuipers, e.a. 4.1.1 Dagvlinders

Diverse blauwtjes en parelmoervlinders langs de Binna - foto: Bart Vastenhouw

Vlinders behoren tot de Lepidoptera en er bestaan ongeveer 200.000 soorten waarvan ca. 20.000 dagvlinders. Getalsmatig staan ze op de tweede plaats, want van de kevers (Coleoptera) bestaan meer dan 300.000 soorten. Dus misschien hadden we wel meer kevers moeten zien dan vlinders! Op het Binntal kamp hebben we in totaal 68 soorten dagvlinders gezien (red). Die naam ‘lepidoptera’ is eigenlijk goed gekozen. ‘Lepi’ komt van het Griekse ‘lepis’ en betekent schub. En ‘pteron’ betekent ‘vleugel’. Dus lepidoptera kun je vertalen als ‘schubvleugeligen’ .

Vlinderaars zijn over het algemeen geen luieriken! Zeker op warme dagen en dat waren bijna alle kamp- dagen, fladdert er van alles om je heen. Om dat allemaal op naam te brengen en te fotograferen moet je aan het werk! Bovendien hebben vlinders, hoe mooi ze ook zijn, maar weinig tijd om te poseren. Het seizoen in de bergen is immers maar kort. Overigens hebben veel vlinders indebergengeraffineerdeoverlevingstechnieken ontwikkeld. Er zijn bijvoorbeeld soorten die hun biologische cyclus hebben aangepast aan het kortere seizoen. Veel vlinders moeten zich tot 30°C opwarmen voor ze kunnen gaan vliegen. Erebia’s zijn dan in het voordeel met hun donkerbruine kleuren. Je ziet ze soms met uitgespreide vleugels gebruik maken van de ochtendzon.

Een rechtgeaarde KNNV ’er begint zonder dralen met het op naambrengenvanBlauwtjes,Parelmoer- vlinders, Erebia’s, enz. Natuurlijk zijn sommige vlinders,netalssommigemensen,watgemakkelijkerinde omgang. Marieke ‘plukte’ zomaar een Sint Jansvlinder van eenbloemdievervolgensophaarhandbleef zitten. Zelf heb ik een Erebia gestreeld. Probeer dat maar eens bij een Apollo!

Aan de hand van het boek “Schmetterlinge der Alpen” (Ferretti2012)hebikindevlinderlijstnaarde zeldzaamheden gekeken. Dat bleken er 6 te zijn. •Erebianivalis(Alpenglanserebia)komtvoorindeBernerAlpen, In de grensregio Oostenrijk-Italië en in de Zuid Tiroler Alpen.

30 •Erebiasudetica(GewoneZijde-Erebia)kentmaar2geïsoleerd liggende arealen. Berner Oberland en Savoyer Alpen (Frankrijk)

•Hipparchiafagi(GroteBoswachter),Hipparchiagenava(Zwitserse Boswachter) en Hipparchia alcyone (Kleine Boswachter) zijn drie soorten die alleen door organisch onderzoek van elkaar zijn te onderschei- den. •Melitaeaasteria(Dwergparelmoervlinder)komtalleeninGraubunden en Zuid Tirol voor. •Polyommatusdamon(Witstreepblauwtje)staatingenoemdboek als zeldzaam aangegeven, maar er wordt bij gezegd dat ze lokaal en soms vaak voorkomen. Bijvoorbeeld als er blauwtjeszwermen optreden. •Boloriapaphia(ZilverenMaan)wordtinhetboekgenoemdalsBoloriaselene(trouwensookinhet boek ‘Dagvlinders van Europa’ (Lafranchis 2007) Toine

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Dikkopjes Hesperiidae Aardbeivlinder Pyrgus malvae Binntal Zwartsprietdikkopje Thymelicus lineola Binntal, Natischerberg Groot dikkopje Ochlodes sylvanus Binntal, Heiligkreuz, Natischerberg, Rotten Kalkgraslanddikkopje Spialia sertorius Binntal, Heiligkreuz Groot spikkeldikkopje Pyrgus alveus Binntal Grote pages Papilionidae Apollovlinder Parnassius apollo Algemeen onder de boomgrens Zwarte apollovlinder Parnassius mnemosyne Binntal Koningspage Iphiclides podalirius Binntal, Lengtal, Heiligkreuz Koninginnenpage Papilio machaon Alpe Frid, Binntal, Heiligkreuz, Lengtal, Twingi-Schlucht Witjes Pieridae Boswitje Leptidea sinapis Algemeen onder de boomgrens Oranje luzernevlinder Colias croceus Natischerberg Zuidelijke luzernevlinder Colias alfacariensis Alpe Frid, Binntal, Lengtal, Heiligkreuz, Twingi-Schlucht Bergluzernevlinder Colias phicomone Natischerberg Veengeeltje Colias palaeno Binntal Citroenvlinder Gonepteryx rhamni Binntal, Lengtal Groot geaderd witje Aporia crataegi Binntal Groot koolwitje Pieris brassicae Binntal, Heiligkreuz, Rotten Klein koolwitje Pieris rapae Twingi-Schlucht Blauwtjes Lycaenidae Morgenrood Lycaena virgaureae Algemeen onder de boomgrens Violette vuurvlinder Lycaena alciphron Binntal, Lengtal Heideblauwtje Plebejus argus Binntal Vals heideblauwtje Plebejus idas Binntal, Heiligkreuz Alpenblauwtje Plebejus orbitulus Binntal Bruin blauwtje Aricia agestis Binntal Klaverblauwtje Cyaniris semiargus Alpe Frid Icarusblauwtje Polyommatus icarus Binntal Bleek blauwtje Polyommatus coridon Alpe Frid, Binntal, Heiligkreuz, Rotten Witstreepblauwtje Polyommatus damon Binntall Adonisblauwtje Polyommatus bellargus Binntal, Lengtal, Twingi-Schlucht Aurelia’s Nymphalidae Zandoogjes Satyrinae Rotsvlinder Lasiommata maera Binntal, Heiligkreuz, Riederalp Alpenhooibeestje Coenonympha gardetta Binntal, Heiligkreuz, Lengtal Hooibeestje Coenonympha pamphilus Natischerberg Bruin zandoogje Maniola jurtina Alpe Frid, Binntal, Natischerberg Zomererebia Erebia aethiops Lengtal Kleine bergerebia Erebia melampus Heiligkreuz Marmererebia Erebia montana Binntal, Lengtal Alpenglanserebia Erebia nivalis Binntal, Nufenenpas, Riederalp

31 Zwitserse glanserebia Erebia tyndaris Nufenenpas, Riederalp Alpenbergerebia Erebia eriphyle Binntal Bont-oogerebia Erebia oeme Heiligkreuz Karpatenbergerebia Erebia gorge Heiligkreuz Gewone zijde-erebia Erebia sudetica Heiligkreuz Amandeloogerebia Erebia alberganus Heiligkreuz Dambordje Melanargia galathea Algemeen onder de boomgrens Grote boswachter Hipparchia fagi Twingi-Schlucht Zwitserse boswachter Hipparchia genava Natischerberg Schoenlappers Apaturinae Atalanta Vanessa atalanta Algemeen onder de boomgrens Distelvlinder Vanessa cardui Lengtal Kleine vos Aglais urticae Alpe Frid, Binntal, Riederalp Gehakkelde aurelia Polygonia c-album Binntal, Heiligkreuz Parelmoervlinders Nymphalinae Moerasparelmoervlinder Euphydryas aurinia Binntal Witbonte parelmoervlinder Euphydryas cynthia Nufenenpas Tweekleurige parelmoervlin- Melitaea didyma Binntal der Knoopkruidparelmoervlinder Melitaea phoebe Binntal Veldparelmoervlinder Melitaea cinxia Binntal Bosparelmoervlinder Melitaea athalia Binntal Dwergparelmoervlinder Melitaea asteria Binntal, Heiligkreuz Keizersmantel Argynnis paphia Alpe Frid, Binntal Grote parelmoervlinder Argynnis aglaja Binntal, Heiligkreuz, Lengtal, Twingi-Schlucht Bosrandparelmoervlinder Argynnis adippe Lengtal, Twingi-Schlucht Duinparelmoervlinder Argynnis niobe Binntal, Lengtal Kleine parelmoervlinder Issoria lathonia Twingi-Schlucht Zilveren maan Boloria paphia Binntal Paarse parelmoervlinder Boloria dia Heiligkreuz Purperstreep parelmoervlin- Brenthis ino Binntal der Woudparelmoervlinder Melitaea diamina Binntal Braamparelmoervlinder Brenthis daphne Natischerberg Titania’s parelmoervlinder Boloria titania Binntall *zeldzaam

4.1.2 Nachtvlinders

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Wolfsmelkuil Acronicta euphorbiae Binntal Metaalvlinder Adscita statices Binntal Brandnetelmot Antophila fabriciana Binntal Erwtenuil (rups) Ceramica pisi Binntal Smaragdgroene Zomervlinder Chlorissa viridata Binntal Helmkruidvlinder (rups) Cucullia scrophulariae Binntal Glasvleugelpijlstaart Hemaris fuciformis Binntal Kolibrievlinder Macroglossum stellatarum Binn Blauwrandspanner Plemyrea rubiginata Binntal Sint Jansvlinder Zygaena filipendulae Binntal

32 4.2 Vogels, door Hans van As en Jennie Schouten

Notenkraker (Nucifraga caryocatactes) - foto: Bart Vastenhouw

De biodiversiteit van het Binntal zelf is beperkt. Grotendeels hangt dat samen met het feit dat het dal op ca. 1500 meter hoogte ligt. En zoals wellicht bekend neemt in het algemeen biodiversiteit met de hoogte af. Reden is het beperkte aantal biotopen. Overigens zijn ook de aantallen per soort op hoogte kleiner dan op zeeniveau. Voor dieren heeft dat vooral te maken met een beperkter voedselaanbod.

Het aantal waargenomen soorten vogels per excursie wordt naast de aanwezige kennis bij de excursiedeelne- mers dus ook door het bovenstaande beïnvloed. Het totale aantal van rond 70 verschillende soorten geldt niet alleen voor het Binntal maar ook voor een aansluitend deel van het Rhônedal.

Opmerkelijk is het voorkomen van de huismus (Passer domesticus) in het Binntal. De ringmus, bij uit- stek bewoner van landelijke gebieden, is ondanks wat de naam doet vermoeden (Passer montanus) nergens te bekennen. Lager, in het Rhônedal bleek die wel voor te komen.

Bijzondere waarnemingen en spectaculaire soorten waargenomen tijdens de excursies zijn o.a. : •Steenarend,vaakwaargenomenmaarhetblijfteenimposantevogel •Zwartewouw,grijskopspechtenroodmustijdens1excursiein het Rhônedal tussen Niederwald en Blitzingen •Kokmeeuw,1xeenjuvenielexemplaarbijhetstuwmeervanHeiligkreuz •Rotszwaluw,alomaanwezig,waarvanvelenestenmetjongenkonden worden gespot •Waterspreeuw:inwelkebeekkwamhijnietvoor! •Roderotslijster,opdefotogezetdoorBarttussenFurkapasenRhônegletsjer

33 •Braamsluiper,bovendeboomgrensop1800meterineenstruikje aan de Halsersee •Notenkraker,waarvanweookhetgedraggoedkondenwaarnemen (o.a. bij de Riederalp/ Aletschglet- sjer). Soorten die wel zijn waargenomen tijdens een groepsexcursiemaarabusievelijknietgenoteerdophetgroene formulier, die bij privé- en eenmansexcursies zijn waargenomen dan wel op het kampeerterrein en niet op de lijst staan zijn o.a. Hazelhoen, Europese kanarie, HoutduifenGierzwaluw(totaal4soorten).

Zwarte roodstaart - foto: Tineke Schwab

Naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Steenarend Aquila chrysaetos Binntal, Saflischmatta, Am Wasen, Nüfenenpas, Simplonpas Zwarte wouw Milvus migrans Niederwald Buizerd Buteo buteo Heiligkreuz, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wasen, Nieder- wald, Alpe Frid, Naters Wespendief Pernis apivorus Binntal, Twingi-Schlucht, Niederwald, Alpe Frid Havik Accipiter gentilis Alpe Frid, Naters Sperwer Accipiter nisus Lengtal, Saflischmatta, Niederwald, Alpe Frid Torenvalk Falco tinninculus Rhônegletsjer, Naters Kokmeeuw Chroicocephalus ridibundus Heiligkreuz Zilvermeeuw Larus argentatus Rhônedal Houtduif Columba palumbus Binntal, Am Wasen, Niederwald Gierzwaluw Apus apus Binntal, Mühlebach, Aletschwald, Niederwald, Alpe Frid, Trus- era, Naters, Rhônedal Zwarte specht Dryocopus martius Binntal, Trusera Groene specht Picus veridis Binntal, Niederwald, Alpe Frid, Trusera, Naters Grijskopspecht Picus canus Niederwald Grote bonte specht Dendrocopus major Riederalp, Halsersee, Saflischmatta, Alpe Frid, Trusera Veldleeuwerik Alauda arvensis Rhônedal

34 Rotszwaluw Ptyonoprogne rupestris Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wasen, Niederwald, Rhônedal, Trusera, Na- ters Boerenzwaluw Hirundo rustica Niederwald, Trusera Huiszwaluw Delichon urbicum Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Rhônedal Waterpieper Anthus spinoletta Nüfenenpas, Binntalhütte, Rhônegletsjer Boompieper Anthus trivialis Heiligkreuz, Saflischmatta Grote gele kwikstaart Motacilla cinerea Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Mässersee, Am Wa- sen, Niederwald, Nüfenenpas, Trusera, Naters Witte kwikstaart Motacilla alba Binntal, Lengtal, Lengenbach, Heiligkreuz, Saflischmatta,Hal- sersee, Twingi-Schlucht, Am Wasen, Niederwald, Naters Waterspreeuw Cinclus cinclus Binntal, Lengtal, Lengenbach, Saflischmatta, Halsersee, Nieder- wald Heggenmus Prunella modularis Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Saflischmatta, Mässersee, Aletschwald Alpenheggenmus Prunella collaris Nüfenenpas, Rhônegletsjer Roodborst Erithacus rubecula Lengenbach, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Nieder- wald, Alpe Frid, Trusera, Naters Zwarte roodstaart Phoenicurus ochruros Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Mässer- see, Am Wasen, Aletschwald, Mühlebach, Niederwald, Nüfenen- pas, Alpe Frid, Binntalhütte, Rhônegletsjer, Trusera Tapuit Oenanthe oenanthe Rhônegletsjer Paapje Saxicola rubetra Binntal, Am Wasen Roodborsttapuit Saxicola rubicola Niederwald Zanglijster Turdus philomelos Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Saflischmatta Grote lijster Turdus viscivorus Binntal, Heiligkreuz, Saflischmatta, Aletschwald, Alpe Frid, Trusera Kramsvogel Turdus pilaris Rhônedal, Niederwald Merel Turdus merula Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Trusera, Naters Rode rotslijster Monticola saxatilis Rhônegletsjer Tuinfluiter Sylvia borin Binntal, Lengenbach, Halsersee, Saflischmatta, Mühlebach,Am Wasen, Niederwald, Nüfenenpas, Trusera Zwartkop Sylvia atricapilla Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Twingi-Schlucht, Saflisch- matta, Am Wasen, Aletchwald, Niederwald, Nüfenenpas, Alpe Frid, Trusera, Naters Braamsluiper Sylvia curruca Halsersee Bergfluiter Phylloscopus bonelli Lengtal, Halsersee, Twingi-Schlucht, Am Wasen, Alpe Frid, Trus- era Tjiftjaf Phylloscopus collybita Binntal, Lengenbach, Saflischmatta, Mässersee Goudhaantje Regulus regulus Heiligkreuz, Halsersee, Saflischmatta, Am Wasen, Aletschwald, Alpe Frid, Trusera Vuurgoudhaantje Regulus ignicapilla Saflischmatta Winterkoning Troglodytes troglodytes Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Twingi-Schlucht, Saflisch- matta, Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Alpe Frid, Binn- talhütte, Trusera, Naters Koolmees Parus major Binntal, Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Naters Zwarte mees Periparus ater Binntal, Lengenbach, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wa- sen, Aletschwald, Niederwald, Alpe Frid Pimpelmees Cyanistes caeruleus Saflischmatta, Niederwald, Naters Kuifmees Lophophanes cristatus Binntal, Heiligkreuz, Halsersee, Saflischmatta, Twingi-Schlucht, Am Wasen, Niederwald, Alpe Frid, Trusera, Naters Glanskop Poecile palustris Twingi-Schlucht Matkop Poecile montanus Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Am Wa- sen, Niederwald, Alpe Frid, Trusera, Naters Staartmees Aegithalos caudatus Niederwald, Naters Boomklever Sitta europaea Saflischmatta, Riederalp, Aletschwald, Alpe Frid, Trusera,Na- ters Boomkruiper Certhia brachydactyla Binntal, Heiligkreuz, Saflischmatta Grauwe klauwier Lanius collurio Binntal, Am Wasen, Rhônedal

35 Gaai Garrulus glandarius Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Mässersee, Am Wasen, Mühlebach, Niederwald, Alpe Frid, Trusera, Naters Ekster Pica pica Riederalp, Aletschwald, Niederwald, Naters Notenkraker Nucifraga caryocatactes Binntal, Lengenbach, Saflischmatta, Riederalp, Aletschwald, Nie- derwald, Naters Alpenkauw Pyrrhocorax graculus Halsersee, Lengtal, Saflischmatta, Nüfenenpas, Binntalhütte, Rhônegletsjer Zwarte kraai Corvus corone Niederwald, Trusera, Rhônedal Raaf Corvus corax Lengtal, Halsersee, Twingi-Schlucht, Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Alpe Frid, Rhônegletsjer, Simplonpas, Trusera, Na- ters Huismus Passer domesticus Heiligkreuz, Mühlebach, Am Wasen, Aletschwald, Nüfenenpas, Trusera, Naters Ringmus Passer montanus Naters Sneeuwvink Montifringilla nivalis Binntalhütte, Rhônegletsjer Vink Fringilla coelebs Binntal, Lengenbach, Heiligkreuz, Halsersee, Twingi-Schlucht, Saflischmatta, Mässersee, Mühlebach, Am Wasen, Aletschwald, Niederwald, Nüfenenpas, Binntalhütte, Trusera Kneu Carduelis cannabinna Binntal, Heiligkreuz, Am Wasen, Rhônegletsjer Barmsijs Carduelis flammea Binntalhütte Putter Carduelis carduelis Am Wasen, Aletschwald, Trusera Sijs Carduelis spinus Heiligkreuz, Saflischmatta, Aletschwald, Niederwald Goudvink Pyrrhula pyrrhula Binntal, Halsersee, Aletschwald, Trusera, Naters Kruisbek Loxia curvirostra Binntal, Am Wasen Roodmus Carpodacus erythrinus Niederwald Geelgors Emberiza citrinella Binntal, Twingi-Schlucht, Aletschwald, Niederwald, Alpe Frid, Trusera Grijze gors Emberiza cia Halsersee

36 4.3 Zoogdieren, door Bart Vastenhouw

Gems met jong (Rupicapra rupicapra) - foto: Bart Vastenhouw

Tijdens het kamp zijn er acht soorten zoogdieren waargenomen. Op camping Giessen, op het veld tussen de tenten werden vaak veldmuizen gezien, die vooral in de namiddag en avond actief werden en van vlakbij konden worden bekeken. Op de camping in de avond werd bij de bosrand langs de Binna minstens een keer een jagende dwergvleermuis waargenomen. Bij gebrek aan batdetectors is deze zichtwaarneming op naam gebracht als Pipistrellus sp. Gewone bospitsmuis werd op diverse plaatsen gevonden als verkeersslachtoffer. Op een van de wandelingen op de Riederalp werden twee gemzen gezien, een geit met een jong van dit jaar. Op een excursie van Jan en Ingrid naar de Rhônegletsjer werdentweesteenbokkengezien. ’s Avonds werd tijdens de choc vanaf de camping Giessen een reegezienopdehellingbovenhetgehucht Giesse. De ree liep de helling vanaf de Binna omhoog en verdween in de bosrand. Door diverse excursies werden her en der in het Binntal eekhoorns gezien. Aan de andere kant van de Binna, op een helling tegenover de camping, ligt een akker met daarin zeer veel grote gaten. Op deze plek werden regelmatig marmotten gezienengehoord.Tijdenseenmiddagjetellen werden er door middel van zicht- en geluidswaarnemingen naarschattingtienexemplarenwaargenomen.

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Gewone Bosspitsmuis Sorex araneus Heiligkreuz, Twingi-Schlucht Dwergvleermuis spec. Pipistrellus spec. Camping Giesssen Gems Rupicapra rupicapra Riederalp Alpensteenbok Capra ibex Rhônegletsjer Ree Capreolus capreolus Giesse, Binntal Rode Eekhoorn Sciurus vulgaris Binntal Alpenmarmot Marmota marmota Binntal Veldmuis Microtus arvalis Camping Giessen

37 4.4 Planten, door Bart Vastenhouw, Toine Rommers, Ruud Kuipers e.a.

Voorjaarsgentiaan (Gentiana verna) - foto: Bart Vastenhouw

Gedurende het kamp in het Binntal werden 413 verschillende soorten hogere en lagere planten op naam gebracht en genoteerd. Wat bij aankomst in het Binntal (1460 m.) meteen opviel, was debijzonderrijkeflora. Fraaie soorten als bosanjer, karthuizer anjer, esparcette,diversesoortenklokjes,grotecentaurie,zwarte toorts, wilde reseda, geel zonneroosje, kleine steentijm, wondklaver, bosorchis, bergandoorn, slangenkruid en witte en zwartblauwe rapunzel stonden volop in bloei langsdewandelpadenvanhetdal.Zekerookin combinatie met de grote hoeveelheid vlinders was het een prachtig en kleurig gezicht. Een voor mij nieuwe en erg leuke soort vond ik onder andere Fleischers wilgenroosje (Epilobium fleischeri), een soort dwergvorm van het gewone wilgenroosje met nog mooiere bloemen. Op wat meer moerassige en zure plekken werd onder andere ook vetblad, gele bergsteenbreek en grote en witte muggenorchis gevonden. Voor de floristen onder kampdeelnemers was er dus ook al in de omgeving van de camping erg veel leuks te zien. Voor de echte alpiene soorten zaten we echter in Camping Giessen nog te laag. Door middel van diverse excursies met de benenwagen, kabelbaan en auto werd echter toch de hoogte opgezocht en is ook de alpiene flora prachtig in beeld gekomen. Leuke alpiene soorten als de vele gentianen (onder andere verna en acaulis), de Soldanella alpina, de vele soorten Pedicularis en aansprekende soorten als de Aster alpina, Doronicum grandifloreum, Linaria alpina en Silene acaulis. Vanaf het Binntal omlaag in de buurt van Am Wasen en in het dal van de Rhône werden leuke laaglandsoorten gevonden als Wilde marjolein, Moerasspirea, Veldsalie en Kattendoorn.

Naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Gewone esdoorn Acer pseudoplatanus Rhônedal Muskus duizendblad Achillea erba-rotta ssp moschata Mässersee Grossblättrige schafgarbe Achillea macrophylla Binntal Duizendblad Achillea millefolium Binntal Dwergduizendblad Achillea nana Rhônegletsjer Gele monnikskap Aconitum lycoctonum Binntal Blauwe monnikskap Aconitum napellus Binntal Christoffelkruid Actaea spicata Twingi-Schlucht Alpendost Adenostyles alpina Binntal, Nufenenpas Zevenblad Aegopodium podagraria Binntal

38 Agrimonie Agrimonia eupatoria Binntal, Nufenenpas, Natischerberg Alpenvrouwenmantel Alchemilla alpina Binntal Gewone vrouwenmantel Alchemilla vulgaris Binntal Moeslook Allium oleraceum Rhônedal Kogellook Allium sphaerocephalon Binntal Grauwe els Alnus incana Binntal, Rhônedal Groene els Alnus viridis Binntal, Rhônedal Europees krentenboompje Amelanchier ovata Natischerberg Alpen mannschild Androsace alpina Nufenenpas Rotsjasmijn Androsace septentrionalis Binntal Gewone engelwortel Angelica sylvestris Rhônedal Rozenkransje Antennaria dioica Binntal, Riederalp Alpen reukgras Anthoxanthum alpinum Binntal Wondklaver Anthyllis vulneraria ssp alpestris Binntal, Lengtal, Riederalp, Simplonpas Alpen akelei Aquilegia alpina Binntal Alpen scheefkelk Arabis alpina Binntal Geitenbaard Aruncus dioicus Riederalp Selderij Apium graveolens Rhônedal Grote klit Arctium lappa Rhônedal Gewone klit Arctium minus Binntal Donzige klit Arctium tomentosum Binntal Berendruif Arctostaphylos uva-ursi Simplonpas Gewimperde zandmuur Arenaria ciliata Rhônegletsjer Valkruid Arnica montana Binntal, Nufenenpas, Rhônegletsjer Absintalsem Artemisia absinthium Binntal, Rhônedal Wilde averuit Artemisia campestris Binntal, Rhônedal Bijvoet Artemisia vulgaris Binntal, Rhônedal Mansoor Asarum europaeum Binntal Noordse streepvaren Asplenium septentrionale Natischerberg Steenbreekvaren Asplenium trichomanes Natischerberg Zwartsteelvaren Asplenium adiantum-nigrum Natischerberg Groensteelvaren Asplenium viride Binntal Alpenaster Aster alpinus Nufenenpas, Rhônegletsjer Alpenmadeliefje Aster bellidiastruma Binntal, Nufenenpas Alpen-tragant Astragalus alpinus Nufenenpas Boden-tragant Astragalus exscapus Binntal Esparsetten-tragant Astragalus onobrychis Binntal Blasen-tragant Astragalus penduliflorus Binntal Hokjespeul Astralagus glycyphyllos Binntal Zeeuwse knoop Astrantia major Binntal, Lengtal Klein sterrenscherm Astrantia minor Binntal, Lengtal Wijfjesvaren Athyrium filix-femina Natischerberg Bergerwt Astralagus cicer Alpe Frid Bartsia Bartsia alpina Nufenenpas, Rhônegletsjer Grijskruid Berteroa incana Natischerberg Zuurbes Berberis vulgaris Binntal Ruwe berk Betula pendula Twingi-Schlucht, Rhônedal Glad brilkruid Biscutella laevigata Binntal Gelobde maanvaren Botrychium lunaria Rhônegletsjer Bevertjes Briza media Binntal Sternblütiges hasenohr Bupleurum stellatum Binntal, Simplonpas Steentijm Calamintha nepeta Binntal Struikheide Calluna vulgaris Binntal, Twingi-Schlucht Huttentut Camelina microcarpa Binntal Harig klokje Campanula barbata Binntal, Rhônegletsjer Mont-Cenisklokje Campanula cenisia Nufenenpas Elfenvingerhoedje Campanula cochlearifolia Binntal Breed klokje Campanula latifolia Binntal Perzikbladig klokje Campanula persicifolia Binntal Rapunzelklokje Campanula rapunculus Binntal Bergklokje Campanula rhomboidalis Binntal

39 Grasklokje Campanula rotundifolia Ernen, Mühlebach Scheuchzers klokje Campanula scheuchzeri Binntal Aarklokje Campanula spicata Binntal, Lengtal, Twingi-Schlucht Kolfdragend klokje Campanula thyrsoides Rhônegletsjer Ruig klokje Campanula trachelium Binntal Alpendistel Carduus defloratus Binntal Zompzegge Carex curta Binntal Stinkzegge Carex foetida Binntal Treurzegge Carex pendula Binntal Gewone bermzegge Carex spicata Binntal Zilverdistel Carlina acaulis Binntal Bergcentaurie Centaurea montana Binntal Geveerde centaurie Centaurea nervosa Simplonpas Grote centaurie Centaurea scabiosa Binntal Rood bosvogeltje Cephalanthera rubra Furkapas Alpen hoornbloem Cerastium alpinum Nufenenpas Alpen-kälberkropf Chaerophyllum villarsii Alpe Frid Wilgenroosje Chamerion angustifolium Binntal Brave hendrik Chenopodium bonus-henricus Binntal Alpensla Cicerbita alpina Binntal Cichorei Cichorium intybus Natischerberg Stengelloze distel Cirsium acaulis Binntal Akkerdistel Cirsium arvense Binntal, Lengtal Sombere vederdistel Cirsium heterophyllum Binntal, Lengtal Moesdistel Cirsium oleraceum Binntal Dichtgestekelde vederdistel Cirsium spinosissimum Binntal, Rhônegletsjer, Nufenenpas Speerdistel Cirsium vulgare Binntal, Riederalp Bosrank Clematis vitalba Natischerberg Kleine steentijm Clinopodium acinos Binntal, Lengtal Borstelkrans Clinopodium vulgare Binntal, Lengtal, Nufenenpas, Rhône- gletsjer Groene nachtorchis Coeloglossum viride Binntal Alpentijloos Colchicum alpinum Rhônedal Akkerwinde Convolvulus arvensis Binntal, Lengtal Rode kornoelje Cornus sanguinea Natischerberg Hazelaar Corylus avellana Rhônedal Oranje streepzaad Crepis aurea Binntal, Lengtal, Riederalp Gekroesde rolvaren Cryptogramma crispa Simplonpas Klein warkruid Cuscuta epithymum Binntal, Twingi-Schlucht Alpen blaasvaren Cystopteris alpinus Riederalp, Simplonpas Blaasvaren Cystopteris fragilis Riederalp Bosorchis Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii Binntal, Lengtal Gevlekte orchis Dactylorhiza maculata subsp. maculata Binntal Rood peperboompje Daphne mezereum Twingi-Schlucht, Rhônegletsjer Wilde peen Daucus carota Alpe Frid, Natischerberg Karthuizer anjer Dianthus carthusianorum Binntal, Lengtal Prachtanjer Dianthus superbus Binntal Bosanjer Dianthus sylvestris Binntal, Lengtal Geel vingerhoedskruid Digitalis lutea Natischerberg Alpen wolfsklauw Diphasiastrum alpinum Simplonpas Gämswurz Doronicum clusii Nufenenpas Grootbloemig gemzenkruid Doronicum grandiflorum Nufenenpas Geel hongerbloempje Draba aizoides Nufenenpas Hoppe-felsenblümchen Draba hoppeana Nufenenpas Zilverkruid Dryas octopetala Binntal, Riederalp, Twingi-Schlucht Geschubde mannetjesvaren Dryopteris affinis Binntal Slangenkruid Echium vulgare Binntal, Lengtal Kweek Elytrigia repens Rhônedal Kraaiheide Empetrum nigrum ssp hermaphroditum Simplonpas Alpenwilgenroosje Epilobium alpestre Riederalp Fleischers wilgenroosje Epilobium fleischeri Binntal

40 Bergbasterdwederik Epilobium montanum Binntal Bruinrode wespenorchis Epipactis atrorubens Binntal, Lengtal Brede wespenorchis Epipactis helleborine Binntal Heermoes Equisetum arvense Twingi-Schlucht Bospaardestaart Equisetum sylvaticum Binntal, Rhônedal Bonte paardestaart Equisetum variegatum Rhônedal Scherpe fijnstraal Erigeron acer Binntal, Twingi-Schlucht Alpenfijnstraal Erigeron alpinus. Rhônegletsjer Berufkraut Erigeron atticus Binntal Veenpluis Eriophorum angustifolium Binntal Eenarig wollegras Eriophorum scheuchzeri Binntal, Simplonpas Alpenkruisdistel Eryngium alpinum Binntal Koninginnekruid Eupatorium cannabinum Natischerberg Cipreswolfsmelk Euphorbia cyparissias Binntal Beklierde ogentroost Euphrasia rostkoviana Binntal Moerasspirea Filipendula ulmaria Am Wasen Bosaardbei Fragaria vesca Binntal, Lengtal Es Fraxinus excelsior Rhônedal Alpenwalstro Galium aniosophyllum Binntal Geel walstro Galium verum Binntal Kochs gentiaan Gentiana acaulis Binntal, Rhônegletsjer Gele gentiaan Gentiana lutea Rhônegletsjer Sneeuwgentiaan Gentiana nivalis Simplonpas Gespikkelde gentiaan Gentiana punctata Rhônegletsjer Purpergentiaan Gentiana purpurea Binntal Voorjaarsgentiaan Gentiana verna Nufenenpas, Rhônegletsjer Veldgentiaan Gentianella campestris Binntal Duitse gentiaan Gentianella germanica Simplonpas Bermooievaarsbek Geranium pyrenaicum Binntal Robertskruid Geranium robertianum Binntal, Rhônegletsjer Bosooievaarsbek Geranium sylvaticum Binntal Bergnagelkruid Geum montanum Binntal Knikkend nagelkruid Geum rivale Binntal Geel nagelkruid Geum urbanum Binntal Hartbladige kogelbloem Globularia cordifolia Binntal Norwegen-ruhrkraut Gnaphalium norvegicum Binntal Bosdroogbloem Gnaphalium sylvaticum Binntal, Alpe Frid Grote muggenorchis Gymnadenia conopsea Binntal, Lengtal, Twingi-Schlucht Gebogen driehoeksvaren Gymnocarpium dryopteris Binntal Rechte driehoeksvaren Gymnocarpium robertianum Binntal Kruipend gipskruid Gypsophila repens Binntal, Lengtal Klimop Hedera helix Natischerberg Alpen-süssklee Hedysarum hedysaroides Nufenenpas Geel zonneroosje Helianthemum nummularium Binntal, Natischerberg Wrangwortel Helleborus viridis Binntal Leverbloempje Hepatica nobilis Binntal, Twingi-Schlucht Gewone berenklauw Heracleum sphondylium Rhônedal Oranje havikskruid Hieracium aurantiacum Binntal Muurhavikskruid Hieracium murorum Binntal Muizenoor Hieracium pilosella Binntal, Lengtal Grasnelkenblättriges ha- Hieracium staticifolium Binntal bichtskraut Paardenhoefklaver Hippocrepis comosa Binntal Witbol Holcus sp. Binntal Berghoefblad Homogyna alpina Binntal Dennenwolfsklauw Huperzia selago Binntal Sint-Janskruid Hypericum perforatum Binntal Eenhoofdig biggenkruid Hypochoeris uniflora Riederalp, Binntal, Rhônegletsjer Zandblauwtje Jasione montana Binntal Walnoot Juglans regia Natischerberg Draadrus Juncus filiformis Binntal

41 Gämsen-Binse Juncus jacquinii Binntal, Nufenepas Alpenjeneverbes Juniperus communis alpina Binntal, Riederalp Sadebaum Juniperus sabina Natischerberg Beemdkroon Knautia arvensis Binntal, Lengtal Bergbeemdkroon Knautia montana Binntal Blauwe sla Lactuca perennis Binntal Gele dovenetel Lamiastrum galeobdolon Twingi-Schlucht Europese lariks Larix decidua Binntal Hallers laserkraut Laserpitium halleri Binntal Breedbladig laserkruid Laserpitium latifolium Binntal Berg-laserkruid Laserpitium siler Binntal Veldlathyrus Lathyrus pratensis Binntal Boslathyrus Lathyrus sylvestris Natischerberg Edelweiss Leontopodium alpinum Binntal Alpenmargriet Leucanthemopsis alpina Binntal, Rhônegletsjer Gewone margriet Leucanthemum vulgare Binntal Kleine mutterwurz Ligusticum mutellinoides Nufenenpas Berglavas Ligusticum mutellina Binntal Turkse lelie Lilium martagon Binntal, Lengtal Alpenleeuwebek Linaria alpina Rhônedal, Nufenenpas Vlasbekje Linaria vulgaris Binntal Oostenrijks vlas Linum austriacum Binntal, Lengtal Geelhartje Linum catharticum Simplonpas Grote keverorchis Listera ovata Binntal Alpenkamperfoelie Lonicera alpigena Binntal, Hockbode Zwarte kamperfoelie Lonicera nigra Rhônedal Gewone rolklaver Lotus corniculatus Binntal, Mässersee Bruine veldbies Luzula alpinopilosa Binntal Gewone veldbies Luzula campestris Binntal Gele veldbies Luzula lutea Nufenenpas Witte veldbies Luzula luzuloides Binntal Veldbies Luzula nivea Binntal Grote veldbies Luzula sylvatica Binntal Stekende wolfsklauw Lycopodium annotinum Binntal Boswederik Lysimachia nemorum Twingi-Schlucht Dalkruid Maianthemum bifolium Binntal Wilde appel Malus sylvestris Natischerberg Klein kaasjeskruid Malva neglecta Binntal Schijfkamille Matricaria discoides Binntal Luzerne Medicago sativa Ernen Hengel Melampyrum pratense Binntal Boshengel Melampyrum sylvaticum Binntal Knikkend parelgras Melica nutans Binntal Eenbloemig parelgras Melica uniflora Binntal Witte honingklaver Melilotus albus (alba) Binntal Akkermunt Mentha arvense Natischerberg Hertsmunt Mentha longifolia Rhônedal Stofzaad Monotropa hypopitys Binntal Muursla Mycelis muralis Binntal Alpenvergeet-me-nietje Myosotis alpestris Nufenenpas Borstelgras Nardus stricta Riederalp Witte waterkers Nasturtium officinale Binntal, Twingi-Schlucht Aangebrande orchis Neotinea ustulata Binntal Vogelnestje Neottia nidus-avis Alpe Frid Zwarte vanilleorchis Nigritella nigra Riederalp, Rhônegletsjer Esparcette Onobrychis viciifolia Binntal Kattendoorn Ononis repens subsp. spinosa Am Wasen Rondbladig stalkruid Ononis rotundifolia Binntal Stippelvaren Oreopteris limbosperma Alpe Frid Wilde marjolein Origanum vulgare Am Wasen, Natischerberg Walstrobremraap Orobanche caryophyllacea Ernen, Mühlebach

42 Centauriebremraap Orobanche elatior Binntal Blauwe bremraap Orobanche purpurea Binntal Grote bremraap Orobanche rapum-genistae Binntal Eenzijdig wintergroen Orthilia secunda Binntal Witte klaverzuring Oxalis acetosella Binntal Alpenzuring Oxyria digyna Nufenenpas Spitzkiel Oxytropis campestris Nufenenpas, Alpe Frid, Binntal Paradijslelie Paradisea liliastrum Binntal Eenbes Paris quadrifolia Binntal, Twingi-Schlucht Parnassia Parnassia palustris Binntal Pluimkartelblad Pedicularis foliosa Nufenenpas Kerners läusekraut Pedicularis kerneri Nufenenpas Gestutztes läusekraut Pedicularis recutita Nufenenpas Knolliges läusekraut Pedicularis tuberosa Binntal, Riederalp Kranskartelblad Pedicularis verticillata Rhônegletsjer Meesterwortel Peucedanum ostruthium Binntal Smalle beukvaren Phegopteris connectilis Binntal Halfbolrapunzel Phyteuma hemisphaericum Rhônegletsjer Bolrapunzel Phyteuma orbiculare Binntal, Lengtal Zwartblauwe rapunzel Phyteuma spicatum subsp. nigrum Binntal Witte rapunzel Phyteuma spicatum subsp. spicatum Binntal, Lengtal Fijnspar Picea abies Binntal Kleine bevernel Pimpinella saxifraga Binntal Grote bevernel Pimpinella major Binntal Gewoon vetblad Pinguicula vulgaris Binntal, Twingi-Schlucht, Simplonpas Alpenden Pinus cembra Riederalp Grove den Pinus sylvestris Binntal Ruige weegbree Plantago media Binntal Alpen-rispengras Poa alpina Binntal Gewone vleugeltjesbloem Polygala vulgaris Binntal Welriekende salomonszegel Polygonatum odoratum Natischerberg Kranssalomonszegel Polygonatum verticillatum Binntal Levendbarende duizend- Polygonum viviparum Binntal, Nufenenpas knoop Eikvaren Polypodium vulgare Natischerberg Stijve naaldvaren Polystichum aculeatum Binntal Lansvaren Polystichum lonchitus Binntal Ratelpopulier Populus tremula Natischerberg Goudgele ganzerik Potentilla aurea Binntal Ganzerik van Crantz Potentilla crantzii Binntal Tormentil Potentilla erecta Twingi-Schlucht Rechte ganzerik Potentilla recta Riederalp Rotsganzerik Potentilla rupestris Rhônedal Hazensla (Rode bergsla) Prenanthes purpurea Binntal Melige sleutelbloem Primula farinosa Binntal Behaarte Primel Primula hirsuta Binntal Grote brunel Prunella grandiflora Binntal Gewone brunel Prunella vulgaris Binntal Zoete kers Prunus avium Rhônedal Vogelkers Prunus padus Rhônedal Witte muggenorchis Pseudorchis albida Binntal, Twingi-Schlucht Adelaarsvaren Pteridium aquilinum Natischherberg Gele alpenanemoon Pulsatilla alpina apifolia Nufenenpas, Mässersee Klein wintergroen Pyrola minor Binntal Rond wintergroen Pyrola rotundifolia Twingi-Schlucht Eenbloemig wintergroen Pyrola uniflora Binntal Wintereik Quercus petraea Natischerberg Witte boterbloem Ranunculus aconitifolius Binntal, Nufenenpas Scherpe boterbloem Ranunculus acris Binntal Alpenranonkel Ranunculus alpestris Nufenenpas, Rhônegletsjer Gletsjer ranonkel Ranunculus glacialis Nufenenpas

43 Wollige boterbloem Ranunculus lanuginosus Binntal Berghanevoet Ranunculus montanus Nufenenpas Plataanbladige boterbloem Ranunculus platanifolius Binntal Wilde reseda Reseda lutea Binntal Harige ratelaar Rhinanthus alectorolophus Binntal Grote ratelaar Rhinanthus angustifolius Binntal Kleine ratelaar Rhinanthus minor Binntal Rozewortel Rhodiola rosea Mässersee, Binntal Roestbladig alpenroosje Rhododendron ferrugineum Binntal, Riederalp Bergroos Rosa montana Binntal Framboos Rubus idaeus Binntal, Lengtal Sneeuwzuring Rumex Nivalis Nufenenpas, Riederalp Spaanse zuring Rumex scutatus Binntal Boswilg Salix caprea Rhônedal Grauwe wilg Salix cinerea Rhônedal, Natischerberg Kruidwilg Salix herbacea Nufenenpas Netnervige wilg Salix reticulata Nufenenpas Kleverige salie Salvia glutinosa Natischerberg Veldsalie Salvia pratensis Binntal, Am Wasen, Natischerberg Vlier Sambucus nigra Rhônedal Bergvlier Sambucus racemosa Binntal, Lengtal Kleine pimpernel Sanguisorba minor Binntal Heelkruid Sanicula europaeae Natischerberg Muurzeepkruid Saponaria ocymoides Am Wasen Zeepkruid Saponaria officinalis Rhônedal, Natischerberg Gele bergsteenbreek Saxifraga aizoides Binntal, Twingi-Schlucht Mannsschild-steinbrech Saxifraga androsacea Nufenenpas Ruwe steenbreek Saxifraga aspera Lengtal Gespikkelde steenbreek Saxifraga bryoides Nufenenpas, Rhônegletsjer, Riederalp Keilblättriger steinbrech Saxifraga cuneifolia Binntal, Riederalp Furchen-steinbrech Saxifraga exarata Nufenenpas Flachblatt-steinbrech Saxifraga muscoides Nufenenpas Zuiltjessteenbreek Saxifraga oppositifolia Nufenenpas Rondbladige steenbreek Saxifraga rotundifolia Binntal Stersteenbreek Saxifraga stellaris Binntal Duifkruid Scabiosa columbaria Binntal, Lengtal, Twingi-Schlucht Knopbies Schoenus nigricans Nufenenpas Bosbies Scirpus sylvaticus Rhônedal Muurpeper Sedum acre Binntal Dik vetkruid Sedum dasyphyllum Natischerberg Bleke hemelsleutel Sedum telephium ssp. maximum Natischerberg Wit vetkruid Sedum album Binntal Tripmadam Sedum rupestre Binntal, Twingi-Schlucht, Natischerberg Dorniger moosfarn Selaginella selaginoides Binntal Spinnenwebhuislook Sempervivum arachnoideum Natischerberg Berghuislook Sempervivum montanum Rhônegletsjer Huislook Sempervivum tectorum Binntal, Twingi-Schlucht Grijs kruiskruid Senecio incanus Nufenenpas, Rhônegletsjer Sibbaldia Sibbaldia procumbens Nufenenpas Stengelloze silene Silene acaulis Nufenenpas Dagkoekoeksbloem Silene dioica Binntal, Lengtal Nachtsilene Silene nutans Binntal Rotssilene Silene rupestris Binntal Blaassilene Silene vulgaris Binntal Alpenkwastjesbloem Soldanella alpina Nufenenpas Echte guldenroede Solidago virgaurea Binntal Meelbes Sorbus aria Natischerberg Lijsterbes Sorbus aucuparia Rhônedal Dwergmeelbes Sorbus chamaemespilus Simplonpas Drijvende egelskop Sparganium angustifolium Simplonpas Bergandoorn Stachys recta Binntal

44 Bosandoorn Stachys sylvatica Binntal, Lengtal Bosmuur Stellaria nemorum Binntal Alpen-bergscharte Stemmacantha rhapontica Hockmatta Sierlijk vedergras Stipa eriocaulis Twingi-Schlucht Echte gamander Teucrium chamaedrys Natischrberg Berggamander Teucrium montanum Binntal, Twingi-Schlucht, Alpe Frid Akeleiruit Thalictrum aquilegiifolium Binntal, Lengtal Kleine ruit Thalictrum minus Binntal Alpenbergvlas Thesium alpinum Twingi-Schlucht Voralpen-feld-thymian Thymus alpestris Binntal Krainer thymian Thymus froelichianus Rhônedal Zomerlinde Tilia platyphyllos Rhônedal Tofieldia Tofieldia calyculata Binntal Alpenklaver Trifolium alpinum Binntal, Rhônegletsjer Hazenpootje Trifolium arvense Ernen, Mühlebach Bruine alpenklaver Trifolium badium Binntal, Riederalp Bergklaver Trifolium montanum Binntal Rode klaver Trifolium pratense Binntal Purperklaver Trifolium rubens Binntal, Ernen, Mühlebach Europese trollius Trollius europaeus Rhônegletsjer Klein hoefblad Tussilago farfara Nufenenpas Grote brandnetel Urtica dioica Lengtal Blauwe bosbes Vaccinium myrtillus Binntal Rijsbes Vaccinium uliginosum Binntal Rode bosbes Vaccinium vitis-idaea Lengtal Echte valeriaan Valeriana officinalis Binntal Drieblad valeriaan Valeriana tripteris Binntal Witte nieswortel Veratrum album Simplonpas Zwarte toorts Verbascum nigrum Binntal Koningskaars Verbascum thapsus Binntal Alpenereprijs Veronica alpina Binntal Gewone ereprijs Veronica chamaedrys Riederalp Rotsereprijs Veronica fruticans Rhônegletsjer Mannetjes ereprijs Veronica officinalis Lengtal Aarereprijs Veronica spicata Binntal Netelereprijs Veronica urticifolia Binntal, Lengtal Wollige sneeuwbal Viburnum lantana Binntal Gelderse roos Viburnum opulus Natischerberg Vogelwikke Vicia cracca Binntal Heggenwikke Vicia sepium Binntal Witte engbloem Vincetoxicum hirundinaria Natischerberg Akkerviooltje Viola arvensis Binntal, Lengtal Tweebloemig Viooltje Viola biflora Binntal Langsporig viooltje Viola calcarata Rhônegletsjer

45 4.5 Orchideeën, door Gerard Harteveld

In de literatuur worden maar liefst 27 orchideeënsoorten beschreven die normaal bloeien in tweede helft juli in de wijde omgeving van Binntal. Had de botaniste uit Binntal niet gezegd dat daar geen orchideeën (meer) bloeiden dan waren we misschien niet zo gedre- ven op zoek gegaan. Door het warme weer van begin juli wa- ren al veel soorten eerder dan gewoonlijk uitgebloeid. Met zijn al- len hebben we toch nog maar liefst 11 soorten gevonden. Een vogelaar noemt zijn dag geslaagd als hij minstens 30 vogels ge- zien en gehoord heeft. De vlinderaars scoorden dit kamp met 68. De orchidofilist is al in zijn nopjes met 11 soorten in 15 da- gen! Van alle 11 orchideeën heb ik wat bijzonderheden bij elkaar gezocht en hieronder vermeld. Drie typische bergorchissen, nr. 7, 8 en 11, vonden we bij de Furka- en Nufenenpas en bij de Aletschglet- sjer. foto: Gerard Harteveld

1. Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii (Bosorchis) De sierlijke handekenskruiden stonden in de wegbermen in grote hoeveelheden prachtig te bloeien. Feestelijk staan ze met een volle aar van wel 60 bloemen. Het honingmerk dat insecten aantrekt is opval- lend bij deze soort. Op een wit-roze ondergrond vormen de in- tens paarse strepen en lussen een donker contrast. De bestui- vende insecten krijgen geen beloning voor hun werk, omdat de plant een nectar-fopbloem is die geen nectar maakt. Toch is de vruchtzetting hoog en door de ruime biotoop is de soort niet be- dreigd. Zowel half schaduw als volle zon, basische of zure bo- dem, wisselend vocht en droogte, de bosorchis groeit met zijn meestal gevlekte bladeren overal tot op 2000 m hoogte in de Al- pen.

2. Neottia ovata (Grote keverorchis). De eivorm van twee grote tegen- overstaande bladeren zorgde voor de toevoeging ’ovata’ aan de naam. De tot 60 cm hoge orchis met wel 65 groene bloemen heeft verscheidene habi- tats. De plant is relatief tolerant voor stikstof en niet aan kalk gebonden en is een algemene soort. Een spoor ontbreekt, maar aan de lipbasis wordt foto: dr. Helmuth Zelesny nectar gevormd die op het midden van de lip in een glimmend nectarspoor druipt.

3. Epipactis helleborine (Brede wespenorchis). Het tweede deel van de naam, helleborine, is gegeven omdat de bladeren lijken op de Helleborus, Veratrum, Nieskruid. Langs de rivier vonden we de eerste dag al er een de op weg naar de mijn. Deze robuuste wespenorchis kan hoger dan 90 cm worden en komt zowel op zure als kalkrijke bodems voor. Hij gedraagt zich als een pionier en verschijnt wel spontaan in stadsparken en tuinen. Bij het uitblijven van insectenbezoek vindt er na twee dagen bloei ook wel zelfbestuiving plaats.

4. Epipactis atrorubens (Bruinrode wespenorchis) Langs de rivier vlak over het bruggetje bij de camping stond richting Binn deze kalkminnende orchis nog volop in bloei te bewonderen. De dichtbehaarde stengels zijn roodpaars aangelopen. De bloemen staan naar een kant gedraaid en ruiken naar vanille. Het napjes- vormige bovendeel van de lip bevat nectar. De onderlip heeft knobbels aan de basis. Is in Zwitserland de vroegstbloeiende Epipactis.

46 5. Neotinea ustulata (Aangebrande orchis) In de strui- ken bij de rivier vond ik een uitgebloeide aangebrande orchis met glanzende bladeren. Verderop wees Annie van de andere excursie me nog net even op een exem- plaar dat nog in bloei stond. De mensvormige bloe- metjes zijn net stoer gehelmde mannetjes die met ge- spreide armpjes naar beneden zweven. Het kleine broer- tje van de Purperorchis heeft ook aanvankelijk zwart- donker paarse (’aangebrande’) helmpjes die later lichter kleu- ren.

6. Neottia nidus-avis (Vogelnestorchis). Deze bladgroen- loze saprofitische orchis lijkt wel wat op de parasitaire Bremrapen, die we ook gevonden hebben, zoals de fraaie Blauwe Bremraap. Het vogelnestje komt voor in scha- duwrijke naald- en loofbossen. De talrijke, vlezige wor- foto: Gerard Harteveld tels staan zeer dicht opeen en lijken zo op een vogel- nest.

7. Gymnadenia rhellicani (Zwarte vanilleorchis) is een ty- pische noordelijk-alpine soort die zich uitsluitend over de bergen van midden- en zuid-Europa en over delen van Scandinavië heeft verbreid. De Zwitserse naam Schwarzes Männertreu, slaat op de niet langdurige trouw van man- nen, als een zomerliefde. Ook Lobelia en Veronica wor- den wel zo genoemd. Het Kohlröschen ook wel Brän- derli of Braunelle genoemd, ruikt naar vanille en choco- lade. Werd vroeger wel in de melk geweekt waarvan kaas gemaakt werd. De kegelvormige bloeiwijze bestaat uit 20-70 kleine, dicht op elkaar staande bloempjes die vanwege de nectar in de spoor zijn zeer geliefd zijn bij Verspreidingskaart Zwarte vanilleorchis veel insecten: 50 insectensoorten, waaronder 48 verschil- lende vlinders. De lip bij deze orchidee wijst naar bo- ven, omdat de gebruikelijk draaiing van het vruchtbegin- sel uitblijft bij deze soort. De spoor bevindt zich dan boven de helmhokjes en de nectar zuigende vlinders krij- gen de polliniën aan de onderkant van hun snuit ge- plakt.

8. Pseudorchis albida (Witte muggenorchis) De Franse naam is Orchis miel, die verwijst naar de zoete geur van de bloemen. Deze voornamelijk Europese soort groeit in bergstreken, alpen en middelgebergten - in Wallis tot 2250 m. - in de volle zon op Verspreidingskaart Witte muggenorchis bergweiden met zwakzure, magere, beslist stikstofarme bodem. Hij komt overeen met Gymnadenia maar de sepalen en petalen zijn kapvormig geneigd en lijkt op Honingorchis. Ondanks zijn witte bloemen is deze kleine, onopvallende orchidee moeilijk te vinden in lang gras. 10-30 cm hoog. Vooral als hij alleen of in een klein groepje staat. Het eerste groeneblaadjekomtnaontkiemingpasnavierjaar boven de grond.

9. Cephalanthera rubra (Rode bosvogeltje) Door Annie van Dijk op de Furkapas gevonden en gefotogra- feerd. Een bijzondere vondst zo op de rand van zijn verspreidingsgebied vanwege de hoogte, volgens de boeken tot 1900 m. Van de drie Bosvogeltjes is de Rode het verstindeAlpendoorgedrongen.Hetgevonden exemplaar stond op een zonnige, warme, droge de zuidhelling.Ookinlichtebossen,langsboswegenen -randen groeit hij graag.

10. Gymnadenia conopsea (Grote muggenorchis) De enkele aangetroffen planten waren al over hun hoogte- punt heen. Kalkhoudende bodem is wel noodzakelijk, maar zwakzuurtotbasischwordtookverdragen.

47 11. Dactylorhiza virides (Groene nachtorchis) De oude naam Coeloglossum betekent holle tong. Engelsen, Fransen en Italianen noemen deze plant kik- kerorchis (Frog Orchid, Orchis grenouille en Orchidea rana)enmeteenbeetje fantasie is de tweelobbige lip als de achterpoten van een kikker en de helm als een kikkerlijf te zien. In Italië heeft hij nog een naam die verwijst naar de (af- metingen van) de ondergrondse plantendelen: Testicolo di volpe, vossenklootjes dus. De bloemen lijken vanwege de mensvorm een beetje op de Poppenorchis en de Grote keverorchis. Het plantje wordt gemakkelijk over het hoofd gezien wegens deonopvallende, bruinig- geelgroene kleuren en de vaak geringe hoogte, 6-30 cm. Vooral alpine planten zijn klein en vaak armbladig en armbloemig. De groene nachtorchis verspreidt een aangename, zoete honingachtige vanille- geur. Daarmee trekt hij bestuivers kleine motten en dansmuggen aan die het lekkers in het zeer korte spoor van 1 à 2 mm weten te waarderen. Bij ongunstige weersomstandigheden of uitblijvend insectenbezoek treedterookzelfbestuiving op. De plant, die gemiddeld slechts drie jaar leeft, is voornamelijk te vinden op foto: Gerard Harteveld onbemeste graslanden met zwak zure tot licht kalkhoudende grond. De rozetten verschijnen in de herfst en overwinteren dan.

48 4.6 Paddenstoelen en schimmels, door Toine Rommers

Grijze Slanke Amaniet Amanita vaginata Binntal Schimmel op insecten Entomophthora grylli Binntal Roodgerande Houtzwam Fomitopsis pinicola Binntal Vissige melkzwam Lactarius volemus Binntal

4.7 Libellen, door Ruben Winter

Venglazenmaker (Aeshna juncea) - foto: Ruben Winter

Er zijn tijdens (en iets vóór) dit kamp acht zekere soorten libellen waargenomen. Er valt wel een aantal redenen te bedenken voor dit lage aantal: 1. Het stromende water in de omgeving is te woest en/of te koud voor libellen. 2. Er is weinig stilstaand water. 3. De meren en plasjes die er wel zijn, zijn vaak op grotere hoogte (dus relatief koud) en daarom maar voor een paar soorten geschikt. De meeste waargenomen soorten zijn dan ook boreale soorten die vooral in berggebieden en in het noorden van Europa voorkomen. De grote uitzondering hierop is de Zwervende heidelibel. Dit is een zuidelijke pioniersoort die relatief warme, vaak tijdelijke, ondiepe watertjes opzoekt. Deze werd dan ook gevonden op een ondergelopen weiland in de (relatief warme) Rhônevallei. De talrijkste soort in dit gebied is zonder twijfel de Venglazenmaker. Bij de Halsesee (einde van het Binntal) en de Hopschusee (Simplonpas) vlogen behoorlijke aantallen (>10) van deze soort rond, en op diverse plekken werden zwervende/jagende dieren gezien. De Venglazenmaker is een typisch voorbeeld van een boreale soort, die in het gematigde laagland (zoals bij ons in Nederland) tamelijk zeldzaam is, maar steeds algemener wordt als je op grotere hoogte of noordelijker gaat. Zelf was ik erg blij met de waarneming(en)vandeTaigaglanslibel.Ikhaddezelibel,in de 12 jaar dat ik met deze beestjes bezig ben, nog nooit eerder gezien. Net als de Venglazenmaker is dit ook een boreale soort, maar net wat kritischer (onder andere v.w.b klimaat) en dan ook net wat zeldzamer. Deze soort komt dan ook niet in Nederland voor. Er is daarnaastooknogeenmogelijkeBronlibelgezien, maar gezien het feit dat er in dit gebied twee mogelijkheden zijn (Zuidelijke dan wel Gewone Bronlibel) en het korte moment van de waarneming, staat hij niet in de soortenlijst.

Naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen (exacte locaties via http://goo.gl/sDomKK) Azuurwaterjuffer Coenagrion puella Halsesee, excursie 16

49 Watersnuffel Enallagma cyathigerum Halsesee (excursie 16), Hopschusee (excursie 26, bij Sim- plonpas), Furkapas (excursie 21, op ruim 2450 meter hoogte!), Rhônedal tussen Mühlebach en Ernen (excursie 23) Venglazenmaker Aeshna juncea Halsesee (excursie 5 en 16), Riederalp (excursie 12, alpen- tuin bij Villa Cassel), Hopschusee (excursie 26, bij Simplon- pas), Binn Taigaglanslibel Somatochlora alpestris Riederalp (excursie 12, alpentuin bij Villa Cassel), Halsesee Venwitsnuitlibel Leucorrhinia dubia Riederalp (excursie 12, alpentuin bij Villa Cassel), Sim- plonpas (excursie 26) Platbuik Libellula depressa Onbekend, gefotografeerd door Tineke Schwab Viervlek Libellula quadrimaculata Halsesee (excursie 5), Hopschusee (excursie 26, bij Simplon- pas) Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii Rhônedal, tussen Mühlebach en Ernen (excursie 23)

4.8 Zweefvliegen, door Ruben Winter

Snorzweefvlieg (Episyrphus balteatus) - foto: Ruben Winter

Tijdens het kamp zijn er 51 soorten zweefvliegen waargenomen. Een record (voor mij althans). Zelf vond ik Roodkapje (Blera fallax), Laat Hoefbladgitje (Cheilosia canicularis) en de Bloembladloper (Xylota jakuto- rum) leuke soorten, vooral ook omdat deze volledig nieuw voormijwaren.DeGroteFophommel(Arctophila bombiformis) was op meerdere plekken in aantal aanwezig. Voor mij een uitstekende gelegenheid om kamp- genoten te laten zien hoe je deze hommel-imitator kunt onderscheiden van een echte hommel. Erg leuk. Vorig jaar ben ik op het kamp in de Picos de Europa begonnen om deleukstezweefvliegenvandedagmee te nemen om ze tijdens de choc te laten zien. Dat werd toen erg goed ontvangen. Dat heb ik dit kamp voortgezet en ik heb geprobeerd om deze keer ook wat meer over de getoonde zweefvliegen (bijvoorbeeld determinatiekenmerken en biotoop) te vertellen. Ik vertelde er ook de Nederlandse namen bij, wat soms tot grote hilariteit leidde (zoals bij Roodkapje of de Onvoorspelbare Bijvlieg). Helaas betekende het meenemen van zweefvliegen in afgesloten potjes soms dat enkele beestjes het niet overleefden. Dit is jammer, maar met wat voorzorgsmaatregelen (gaatjes maken in de potjes) kan een deel van het leed voorkomen worden. Bovendien weegt het aantal ‘slachtoffers’ naar mijn idee nietoptegendeextraaandachtdiedediergroepop deze manier krijgt. Want op het gebied van zweefvliegen is buiten de Benelux nog verrassend weinig bekend.

50 Zo worden er nog regelmatig nieuwe soorten beschreven, en worden andere soorten gesplitst of juist samen- gevoegd. Ik hoop met mijn kleine bijdrage meer mensen te interesseren in deze (naar mijn idee) geweldig leuke, gevarieerde groep. Op de volgende pagina’s worden de soorten genoemd die tijdensditkampzijnweergenomen,metdeweten- schappelijke én (op een paar uitzonderingen na) de Nederlandse namen. In de derde kolom wordt weergegeven waar de desbetreffende soorten (ongeveer) zijn waargenomen.Dewebsitewaarnaarwordtverwezengeeftpre- ciezer weer waar de soorten zijn waargenomen. Hierbij is een kleine waarschuwing wel op zijn plaats: een deel van de soorten is niet gedetermineerd op de vangstplek, maar op de camping. Als de in de tabel vermelde locatie niet overeenkomt met de website, is de tabel leidend (maar dus minder exact). Naast de in de tabel vermelde soorten zijn er nog een andere bladloper (Xylota spec.) en mogelijk de Bergfop- wesp (Chrysotoxum fasciolatum) gezien. Deze soorten heb ik echter niet goed genoeg kunnen bekijken voor een sluitende determinatie. Daarom staan ze niet in de tabel.

Naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen (exacte locaties via http://goo.gl/OBzHnf) Grote fophommel Arctophila bombiformis Meerdere plekken, maar vooral langs de Binna tussen camping en mineraalgroeve (excursies 2 en 5) Vliegende speld Baccha elongata Vochtig hellingbos boven Blitzingen (Rhônedal), ex- cursie 14 Roodkapje Blera fallax Tussen Fäld en Brunnebiel aan de zuidkant van de Binna, excursie 5 Bloedrode bladloper Brachypalpoides lentus Langs de Binna tussen Binn en Giessen, excursie 2 Roodpuntbladloper Chalcosyrphus piger Ongeveer halverwege tussen Am Wasen en Alpe Frid, excursie 17 Laat hoefbladgitje Cheilosia canicularis Langs de Binna vlak bij de camping Blauw gitje Cheilosia cynocephala Vochtig hellingbos tussen mineraalgroeve en Manibo- den, excursie 9 Wollig gitje Cheilosia illustrata o.a langs de Binna ten oosten van Fäld(excursie 2), maar ook op de camping Nazomergitje Cheilosia impressa Idem - Cheilosia impudens Langs de Binna bij Fäld, excursie 2 Kervelgitje Cheilosia pagana Camping Dofbuikgitje Cheilosia proxima Camping Bolle fopwesp Chrysotoxum arcuatum Vele plekken, o.a. Halsesee (excursie 16) en camping Donkere fopwesp Chrysotoxum bicinctum Camping Stipfopwesp Chrysotoxum festivum Idem Streepfopwesp Chrysotoxum vernale Idem Zwartsprietwimperzweefvlieg Dasysyrphus pynastri Langs Binna tussen Fäld en Freichi (excursie 5) Zuidelijke bandzweefvlieg Epistrophe diaphana Excursie 14 (Rhônedal tussen Niederwald en Selkin- gen) Zwartspriet-bandzweefvlieg Epistrophe grossulariae Excursie 2 (Vanaf camping via Fäld over WaldBinn- tal) Snorzweefvlieg Episyrphus balteatus ‘overal’ in grote aantallen Kleine bijvlieg Eristalis arbustorum Langs de Binna vlak bij de camping Bosbijvlieg Eristalis horticola o.a. langs de Binna ten oosten van Fäld (excursie 2) Snuitbijvlieg Eristalis jugorum Langs de Binna vlak bij de camping Puntbijvlieg Eristalis nemorum Halsesee (excursie 16) Kegelbijvlieg Eristalis pertinax Excursie 14 (Rhônedal) Onvoorspelbare bijvlieg Eristalis similis Bos aan zuidkant van Binna, vlakbij Fäld (excursie 2) Blinde bij Eristalis tenax Idem, maar ook op vele andere plekken Terrasjeskommazweefvlieg Eupeodes corrolae Vele plekken, o.a. camping Boogkommazweefvlieg Eupeodes lapponicus Idem Donkere kommazweefvlieg Eupeodes nielseni Camping Doorzichtig-gele melkzweefvlieg Leucozona glaucia Meerdere plekken, maar o.a. bij excursie 14 (Rhône- dal tussen Niederwald en Selkingen) Withaarmelkzweefvlieg Leucozona lucorum Vochtig hellingbos tussen mineraalgroeve en Manibo- den (excursie 9) Donkergele bandzweefvlieg Megasyrphus annulipes Camping Zomerelfje Melangyna compositarum Langs Binna vlakbij camping Slanke driehoekzweefvlieg Melanostoma scalare Camping

51 - Merodon aeneus Meerdere plekken, o.a. langs Binna bij camping Doodskopzweefvlieg Myathropa florea Halsesee (excursie 16), camping - Platycheirus complicatus Vochtig hellingbos tussen mineraalgroeve en Manibo- den, excursie 9 Gewoon schaduwplatvoetje Platycheirus scutatus Excursie 2 (Vanaf camping via Fäld over WaldBinn- tal) Gewone snuitvlieg Rhingia campestris Meerdere plekken, maar o.a. hellingbos aan zuidkant van Binna tussen Binn en camping (excursie 2) Witte halvemaanzweefvlieg Scaeva pyrastri Vele plekken, o.a. langs Binna bij camping Gele halvemaanzweefvlieg Scaeva selenitica Meerdere plekken, o.a. camping Donkere veenzweefvlieg Sericomyia lappona Beekmoerasje op Maniboden (excursie 9) Gele veenzweefvlieg Sericomyia silentis Hellingbos vlak boven Mühlebach, excursie 23 Grote langlijf Sphaerophoria scripta Meerdere plekken, o.a. camping Bessenbandzweefvlieg Syrphus ribesii Langs Binna tussen camping en Fäld Hommelreus Volucella bombylans Meerdere plekken, maar vooral langs de Binna tussen camping en mineraalgroeve (excursies 2 en 5) Wespreus Volucella inanis Hellingbos op de terugweg tussen Alpe Frid en Am Wasen, excursie 17 Witte reus Volucella pellucens Vele plekken, o.a. langs Binna bij camping Stadsreus Volucella zonaria Hellingbos op de terugweg tussen Alpe Frid en Am Wasen, excursie 17 Bloembladloper Xylota jakutorum Excursie 14 (Rhônedal)

52 4.9 Insecten overig, door Toine Rommers Insecten zijn met afstand de grootste diergroep op aarde. Er zijn ongeveer een miljoen soorten ontdekt en beschreven. Het zou zomaar kunnen dat er ook een miljoen nog niet ontdekt en beschreven zijn! Als je dan het armzalige lijstje hieronder ziet dan wordt het meteen duidelijk dat dit maar een flauwe afspiegeling is van wat er werkelijk in en rond het Binntal zit. Natuurlijk hebben we tal van insecten gezien waar we geen naam op konden plakken. Dat werkt het maken van een uitvoerigeinsectenlijstuiteraardnietindehand. Misschien dat de zweefvliegenlijst van Ruben wel een mooie indruk geeft van het gebied. Dat specialisme is dus, zeker waar het insecten betreft, echt nodig. Ook de vlinderlijst geeft mijns inziens wel een mooie indruk. Maar voor al het andere ‘spul’ zullen we in ons tweede leven meer moeite moeten gaan doen!

Pyamawants - foto: Bart Vastenhouw

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Eikenbladspin Aculepeira ceropegia Binntal Muurwesp Ancistrocerus parietum Binntal Sprinkhaan Arcyptera fusca Binntal Wants Brachycoleus decolor Binntal Houtbij Chalicodoma parietina Binntal Wrattenbijter Decticus verricivorus Binntal Rode bosmier Formica rufa Binntal Pyamawants Graphosoma italicum Binntal Paardenvlieg Hybomitra spec. Binntal

53 Sluipvlieg Nowickia ferox Binntal Bladhaantje Oreina gloriosa Lengtal Schorpioenvlieg Panorpa meridionalis Binntal Hooiwagen Phalangium opilio Binntal Sluipwesp Pimpla instigator Binntal Blaasgalbladwesp Pontania proxima Binntal Sprinkhaan Psophus stridulus Binntal Zwartkopvuurkever Pyrochroa coccinia Binntal Slijkvlieg Sialis lutaria? Binntal Sprinkhaan Stauroderus scalaris Binntal Daas Tabanidae sp. Binntal Bladwesp Tenthredo notha Binntal Penseelkever Trichius fasciatus Binntal Bijenwolf Trichodes alvearius Binntal

4.10 Amfibieën en reptielen, door Bart Vastenhouw Tijdens het kamp werden twee soorten reptielen en een soort amfibie gezien; de aspisadder (Vipera aspis), de muurhagedis (Podarcis muralis) en de bruine kikker (Rana temporaria). De aspisadder werd onder andere op een excursie van Heiligkreuz naar boven bij Saflischmatta zelfs drie maal waargenomen, waarvan eenmaal helaas een jong dier als verkeerssslachtoffer. Muurhagedis werd onder andere in de Twingi-Schlucht gezien, maar ook in het Rhônedal langs de hoofdweg bij Mörel. Grote exemplaren van de bruine kikker werder op veel excursies gezien, niet alleen in het Binntal maar ook soms op alpiene stukken boven de 2000 meter.

Aspisadder (Vipera aspis) - foto: Bart Vastenhouw

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Waarnemingen Aspisadder Vipera aspis Heiligkreuz, Saflischmatta Muurhagedis Podarcis muralis Twingi-Schlucht, Mörel Bruine kikker Rana temporaria Twingi-Schlucht

54 5Literatuurlijst

•KNNVVeldgidsDagvlinders(IrmaWynhoff,ChrisvanSwaay,Kars Veling, Albert Vliegenthart, derde druk, 2014) •DeNieuweVlindergids,DedagvlindersvanEuropaenNoordwest-Afrika (Tom Tolman, Richard Le- wington) •SchmetterlingederAlpen(Ferretti2012) •DagvlindersvanEuropa(Lafranchis2007) •BeknopteVeldgidsNachtvlinders(Waring,Townsend2009) •FloraAlpina(Aeschimann,Lauber,Moser,Theurillat2004) •FloraHelvetica(Lauber,Wagner,Gygax2012) •BergfloravanEuropa(Grey-Wilson,Blamey2010) •VeldgidsNederlandseFlora(Eggelte2014) •HoverfliesofNorthwestEurope:identificationkeystotheSyrphidae. (Veen, M. P. V., & Moore, S. J.) (2004). Utrecht, KNNV Publishing. •Zweefvliegenveldgids:(Diptera,Syrphidae).(Reemer,M.) (2000). Utrecht, Stichting Jeugdbondsuit- geverij (JBU). •Zweefvliegentabel.(Barendregt,A.)(2001).Utrecht,Jeugdbondsuitgeverij. •LibellenvanEuropa:veldgidsmetallelibellentussenNoordpool en Sahara (Dijkstra, K.-D. B., Le- wington, R., & Keijl, G.) (2008). Baarn, Tirion Natuur. •Denvirtuellafloran,www.linnaeus.nrm.se/flora/welcome.html •WildeplanteninNederlandenBelgië,www.wilde-planten.nl •Cingel,N.A.vander,2001.AnAtlasofOrchidPollination-European Orchids.

•Claessens,J.&J.Kleynen,2011.ThefloweroftheEuropeanorchis. •Danesch,E.&O.,1984.DieOrchideenderSchweitz. •Danesch,E&O.,1962.OrchideenEuropas.Mitteleuropa. •Delforge,P.,OrchidsofEurope,NorthAfricaandtheMiddleEast. •Harrap,A.&S.,2009.OrchidsofBritainandIreland.Afieldand site guide. •Kretzschmar,H.,2008.DieOrchideenDeutschlandsundangrenzender Länder. Landwehr, J., 1977. Wilde orchideeën van Europa. •Reinhard,H.R.e.a.,1991.DieOrchideenderSchweizundangrenzender Gebiete. •DieOrchideenEuropas,http://www.orchis.de/

55 6Dekampdeelnemers

Tineke wordt op russische wijze toegezongen voor haar verjaardag - foto: Connie Stumpel

Jan Cees Nauta , Annie van Dijk, Gert Snoei (excursieregelaar), Harry Schram (administrateur), Wanda Koopmans, Jan Cevat, Ingrid Andeweg, Ruben Winter, Toine Rommers, Tineke Schwab, Rudolf Schwab (voorzitter), Gerard Verroen, Bart Vastenhouw, Hannah Biesaart, GerardHarteveld,AdriHarteveld-Bol, Mauk Driessen, Connie Stumpel, Ruud Kuipers (excursieregelaar), Anna Schwab, Frans Roozen, Lotte Meijer, Joost Meijer, Marieke Meijer, Nel Koorengevel, HansvanAs,JennieSchouten,CarlaKuit,Josette Koopmans.

56 7Foto’s

Eerste excursiedag - foto: Toine Rommers

57 Lunch bij de Mineralengroeve - foto: Toine Rommers

De Binna - foto: Hannah Biesaart

58 Gerard en Mauk in serieus overleg - foto: Connie Stumpel

Koffiepauze - foto: Connie Stumpel

59 Lekker aan de limonade - foto: Connie Stumpel

Grote Langlijf (zweefvlieg) op de knie van Toine - foto: ToineRommers

60 De Mineralengroeve - foto: Toine Rommers

Vanaf de Hockbode - foto: Toine Rommers

61 Camping Giessen in de ochtendzon - foto: Toine Rommers

Volksdansen - foto: Toine Rommers

62 Camping Giesen - foto: Annie van Dijk

Koffiepauze bij de Furkapas - foto: Annie van Dijk

63 Metaalvlinder - foto: Carla Kuit

Blauwtje op teen - foto: Carla Kuit

64 Koninginnepage - foto: Bart Vastenhouw

Morgenrood - foto: Bart Vastenhouw

65 Alpenkwastjesbloem - foto: Bart Vastenhouw

Veldparelmoervlinder - foto: Bart Vastenhouw

66 Bergkristal - foto: Bart Vastenhouw

Campinglife - foto: Tineke Schwab

67 Gezicht op Camping Giessen vanaf Fäld - foto: Tineke Schwab

Witte muggenorchis - foto: Tineke Schwab

68 De grootmeesters - foto: Tineke Schwab

Tekenen en schilderen - foto: Tineke Schwab

69 Ranonkels en viooltjes - foto: Tineke Schwab

Paarse Parelmoervlinder (Boloria dia) - foto: Tineke Schwab

Dit verslag is tot stand gekomen dankzij bijdragen van Annie van Dijk, Jan Cevat, Ingrid Andeweg, Ruben Winter, Toine Rommers, Tineke Schwab, Rudolf Schwab, Bart Vastenhouw, Hannah Biesaart, Gerard Harteveld, Adri Harteveld-Bol, Mauk Driessen,Connie Stumpel, Ruud Kuipers, Frans Roozen, Hans van As, Jennie Schouten en Carla Kuit. Eindredactie: Bart Vastenhouw De opmaak werd verzorgd door middel van LATEX.

70