BRYNJAR TAKLE Med «Bj@rghild» i mj@lkeruta Rutledal - H@yanger
Etterkrigstid og bakgrunn Ara etter 2. verdskrigen var ei oppattbyggingstid av landet med stor trong for arbeidskraft og krav om auka effektivitet innafor uJike omriide i samfunnet. Med eit attendeblikk til dei « PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 31 av den mest tungdrivne delen av innmarka gjerne nytta som beitemark for mjolke Fylkesbaatane, i samarbeid med meieriet, sette i 1947 opp batrute mellom Rutlcdal kyr. Stell av beitemark og eit noksa omfattande gjerdehald vart ei ny og noksa om og Hoyanger, og baten som gjekk denne ruta var m/b «Bjorghild», eigd av Bernhard fattande arbeidsoppgave, og bondene sakna slett ikkje fritidssyslar. Hjartholm. Pa denne tid vart det skipa ei ordning med levering av mjolk til meieri. Smor produksjon pa gardane vart avslutta, og all foredling av mjolk foregjekk fra denne tid pa meieria. Som ved mange ulike endringar av inngrodde gjerematar, vart ogsa denne endringa noksa sterkt motarbeidd av enkelte, og det vart nytta mange slags rare argument mot denne nyordninga. Mellom anna vart det hevda at skumma mjolka som kunne tingast attende fra meieriet, var eit «blavatn» som ikkje kunne nyttast ti! noko som heist, det var faktisk a rekne som helsefarleg. Kommunane Brekke, Hyllestad, og Lavik og Kyrkjebo sorside leverte mjolkeproduksjonen sin til meieriet i Hoyanger, og med det vegnettet som den gongen var, sa matte trans porten av mjolka fra desse kommunane i det alt vesentlege utforast med bat. Bernhard og Helga. Bernhard Hjartholm Hans formelle, maritime utdanning veit eg lite om, men eg har fatt vite fra folk som kunne vurdere hans evner til a sja kva som matte gjerast om bord i ein bat, og han far mange godord. Nar det gjeld navigering, sa ein med utdanning: «Med venstre tommel i kartet og hogre handa pa rattet var det ikkje mange som lurde han nar det var snakk om a finne fram. » Her puttar eg inn ei historie fra farvatnet sor-vest for Froya i Breman ger etter {i~ider baddti f~ttein nyutdanna skrytepave fra Fiskarfagskulen om bord i ~inqskebat der mannskapet hadde lcert sitt sjomannskap gjennom praksis. Skrytepaven heldt gamlekarane ncermast for narr og kom stadig med sleivspark der han smette inn noko teoretisk vas om misvisning og deviasjon som ofte var lite verdifullt i det selskap han no var i. Pa veg inn fra havet gjekk dei gjerne gjennom noko av det mest krevjande farvatnet pa heile Vestlandet med omsyn til grunnar og skjcer, og her var det ikkje snakk om kva som kunne gjerast med passar og linjal, her var det lokalkjennskap pa mikroniva som galt. Her, ovst i Breidvika, budde Bernhard og Helga og dei fire borna som kom til etterkvart. Ein av veteranane sto til rors og svinga snart hit og snart dit gjennom gronsjo og 32 PA FLUA- SOGESk'RIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 33 brott, og han brukte roret hardt av og til. Han visste pa haret kor han var og kvifor Under krigen vart denne skoyta rekvirert av tyskarane til ymse transport, m.a. han matte koyre litt slalom. Dette var jobben hans, han var kystfiskar. Skrytepaven av russiske krigsfangar i Lammetu-omradet. Dette likte Bernhard darleg og det skjonte ingen ting, og vart for ein gong skuld noksa still. Da sa rormannen: «Nei, no enda med at skoyta «havarerte» slik at ho ikkje kom i drift igjen for etter krigen, bjynde da a sja litt skummelt ut ditta her, sa no trur eg du far ta yve du so har sku totalrestaurert og da under namnet «Hjartholm l». Den same maskina som hadde lane». Skrytepaven hadde no mott veggen pa udiskutabelt vis, han lrerde pa nokre vore i «Brodrene Horgen», ein 30 hk Wickmann, vart sett inn igjen, og i 194 7 vart det sekund a passe kjeften sin for ettertida og a vise respekt for erfarne yrkesutovarar. gjort nokre ombyggingar for a tilpasse skoyta rutedrift med passasjersertifikat. Bernhard var ein av «gamlekarane» pa sjoen, om ikkje akkurat sor-vest av Froya. Etter dette fekk ho namnet «Bjorghild» Han kjopte ei skoyte som heitte «Brodrene Horgen» sor i Horgenvagen. Ei tid had (Dette med hestekrefter vart teke litt pa slump av mange batmotorprodusentar de denne sk0yta namnet «Hjartholm l» for ho kring 1947 fekk namnet «Bj0rg pa den tida, det vart litt omtrentleg i hove til definisjonen og kunne variere noksa hild». mykje fra produsent til produsent. Karane pa Rubbestadneset som laga Wickmann motoren hadde laga sin eigen definisjon som var slik, attgjeven av Norvald 0sterbo Litt bi'tthistorie som sjolv var eigar av ein 50 Hk Wickmann: «Er sylinderdiameteren sa stor at Pa internett har eg funne noko hunden kan krype igjennom sa er det ein 30-hestar, og dersom Haldor greier a som var skrive om baten av no krype gjennom sa er det ein 50-hestar» . (Haldor var ein av veteranane pa motor verande eigar som kallar seg fabrikken). Dette var tungbygde saker og svinghjulet pa ein 50 hestar hadde aleine Robert.Deter her gjort leseleg sa ei vekt pa rundt 1,5 tonn. At desse motorane ogsa gjekk under namnet Rubb kom leis: Lengda pa bilten:· 18,6 m, av at dei vart laga pa Rubbestadneset Den offisielle definisjonen pa ei hestekraft breidda: 6 m; bygd 1915 pa Moen! var og er: 75 kpm/sek. Sondeled (Knut Kristensen) for rei Med denne maskina vart skoyta sett i mjolkeruta fra Rutledal til Hoyanger med arlaget Mathisen i Bergen. Brukt mange mellomliggande stoppestader, bade med og utan kai. 30 hk var ikkje all til hilbrandfiske i Nordsjoen i tida verda a mote austavinden med innover fjorden mot Hoyanger, og det kunne ga 1930-40. Fyrst i krigsara er bilten lang tid med stamping mot austavind fra Massneset og innover for dei var framme brukt til sildefiske fra Bulandet i i Hoyanger, og sameleis pa veg utover mot vest- og nordvestavind. At det gjekk tid Askvoll. Deretter ska! baten ha for a kome fram var sjolvsagt irriterande for bade mannskap og passasjerar, men vore nytta til jlyktningetransport verre var det at det var lite maskin a hjelpe seg med nar dei skulle legge til kai i til Shetland fram til den tyske Wer- ruskever, til domes i Breidvik i nordvestkuling/ storm. For, som det vert sagt; det macht fekk tak i bilten ved Lam farlegaste du moter under seilas pa sjoen, er land. metu og Solund. Etter krigen, vart I 1952 vart maskina ombygd ved at sylinderen vart skifta ut med ein sylinder for Brynjar Takle. baten reparert ved Sagvag bat- 50 hk av same merke, men veivhus og veivaksel vart ikkje skifta. Da vart det litt meir byggeri. Fra 1947 ti! 1973 atte fart, og mykje meir a hjelpe seg med ved manovrering til kai under vanskelege Bernhard Hjartholm bilten som doypte han om til «Bjorghild» og nytta i eit ruteopp vertilhove. legg pa Sognejjorden fra Rutledal til Hoyanger med mjolk, anna last og personar. Navigasjonsutstyret var enkelt og greitt, eit magnetkompass og ei klokke i tillegg Etter 1973 kjopte Johan Ask «Bjorghild» og nytta bilten i passasjerrute Vik til kart, passar og linjal, men etter kvart vart alle kursar, tider og avstand skrivne Ortnevik. Pa 1980-talet vart bilten seld tilH. Myrdal i Oslo. Hanfekk bilten restaurert ned og lett tilgjengelege om det vart darleg sikt. over vasslinja i Danmark. Eaten fekk nytt fribord, dekk og styrehus. Eg kjenner ikkje til at dette var problematisk, men det var nrere paved eit hove I 2003 vart sa bilten seld til Skien!Porsgrunn. I 2006 kjopte nettskrivaren «Bjorg da dei gjekk etter klokke og kompass i snokave mot land pa Oppedal. Gunnar sag hild» og sette bilten pa land i Skjerkoya (Stadhelle). 90 % av spanta vart da skifta, pa klokka og meinte dei skulle slakke ned, men Bernhard meinte dei kunne ga eit dertil 2 dekksbjelkar og 130 Im eikehud (under vasslinja). Vil halde fram i 2010. minutt til. Diskusjonen slutta bratt da dei sag land rett fram for baugen, men det Noverande eigar seier seg interessert i all slags informasjonar om baten han har fatt gjekk bra. tak i. Han vii gjerne sende eit bilete av baten, slik han er no. Skoyta kom og gjekk som vanleg enten det var skodde eller snokave, men eg veit At baten transporterte flyktningar til Shetland under krigen finn eg ikkje stad dei matte gje opp i kamp mot grov sjo nar mjolkespanna ikkje lenger ville sta i ro, festa i litteratur som omhandlar Nordsjotrafikken under krigen. Det er ogsa ukjent sjolv med surring. Det sat alltid ein eller annan og venta pa mjolkeoppgjer for for Anfred at sk0yta vart nytta til dette. mjolka han sende, og han ville sikkert ikkje like at mjolka hans vart levert i Sogne- 34 PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 20 l l PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 35 fjorden under ein austakuling ein stad mellom Massneset og S0revikane ved hjelp re to aor sa har du et problem». Sj0lv var han veldig tidleg ute med a putte ei lita flis av lensepumpa. Sk0yta kom ein gong attende til Ikjefjorden for a banke is etter a ha av skri'ttobakken i munnen pa dei minste. Deter vel greitt at denne salongen aldri gjort vendereis ved Akre pa grunn av nedising ein sprengkald austavinddag. Det sladra pa nokon, men gullkorna skulle vore tekne vare pa. var visse omsyn a ta til det som skulle fraktast bade av levande og daudt, det var Heilt bak pa hekken var det eit do. Det var ei klosettskfil utan vassli'ts som verka ikkje berre a bryte seg fram, for tryggleik for folk og fart0y matte heile tida ivare stort sett berre slik tyngdelova sa, av og til med litt hjelp fra ei handpumpe pa takast, men litt oppkast vart det nok av og til. skottet som kunne levere sj0vatn ned i skfila om noko skulle vere litt gjenstridig. Det kan vel seiast at denne klosettskfila vart bade brukt og misbrukt, misbrukt av Tilh0va om bord mannfolk som tykte det var flaut a sitte for a late vatnet, dei skulle sta. Som ut For passasjerar var det laga ein salong mellom lasteluka og styrehuset med inn gangspunkt kan vi sja for oss eit trangt rom med lite lys, litt slingring pa grunn av gang fra styrbord side. Ein vedomn var plassert til venstre rett innafor d0ra, og sj0gang og ein 50 hestar med tilh0yrande propellutstyr som sette heile hekken pa langs veggene var det fastmonterte benker, og det var det heile. Ikkje overdriven sk0yta i ein hufsande bevegelse, i eit frekvensomrade som gjorde at heile rommet luksus etter var tids krav, men her sat passasjerar varmt og turt og kunne l0yse dei vart meir som eit nedslagsfelt a rekne nar karane «kasta vatnet» som dei sa. Kan problem som verda ogsa den gongen var sa full av. Til saman kunne det vel vere hende det var under slike tilh0ve at uttrykket «kaste vatnet» dukka opp forste gong sitteplass til 12-15 personar. Kjerringane tok seg gjerne av dei lokale utfordringane Det var desse to stadane som var tiltenkt passasjerar, men forste plassen som samstundes som dei gjorde unna litt handarbeid, medan karane tok seg av dei vart fylt opp, var rorhuset; og mannskapet ga plass for mange som ikkje hadde tyngre sakene som til d0mes Noreg sitt medlemskap i Nato og vurdering av Korea noko der a gjere, anna enn a prate, og for gutungar var dette den staden i verda der krigen. Nar karane forst var i gang var ikkje ordbruken og ordvalet alltid a likne med draum og sanning kom nrermast kvarandre. Og den som var sa heldig a fa styre det noko bleike og tannlause som vert nytta i diplomatiet, nei, her var det kontante, nokre minuttar hadde verkeleg fatt noko ut av dagen. Om det drog opp til tema tydelege og tidvis gjennomtenkte innlegg. Likevel kunne det nok oppsta tvil om kva som hadde ei slags uskriva aldersgrense sa fekk gjerne ungane ei oppmoding om a som eigentleg var bodskapen nar eit innlegg vart avslutta med eit skikkeleg klask ga fram pa baugen og sja pa «fossen», for «Bj0rghild» hadde mykje foss framfor seg pa laret med flathanda og «ditta re et smev ao sanjheitene da ska eg fortelje deg», nar ho var i siget. nrermast ropt ut og med fast og overtydande blikk retta mot den som var mest Der var handtak og hendlar for motor- og propellstyring, noksa robuste saker usamd. og noksa ulikt dagens joistick som kontrollerer uhorvelege mengder tonn og heste I tillegg til det a kunne treffe folk og fa svar pa bade det eine og det andre om krefter pa sj0en. Opp gjennom d0rken i rorhuset kom det fire jernstenger av ulik livet langs strendene, sa var denne salongen ogsa ein fin stad for dei som ville tjukne med ein pamontert tversgaande hendel pa toppen. Da vart det ein hendel studere sokkar og sko til sine medreisande, ja heile pi'tklednaden eigentleg, og for kopling, ein for omstyring (reversering) av propellen, ein for regulator (gass lukta. Lufta i salongen vart etter kvart veldig felles, da kvar einskild kunne yte sitt pedal) og ein for «spissen». Desse var plasserte pa kompassbrettet og Jett tilgjenge vesle bidrag og kunne pa den mi'tten vere ein slags medeigar. Om ein passasjer kom Iege for rormannen , medan hendelen for kopling var plassert litt for seg sj0lv og inn i salongen litt vat i t0yet, sa vart det gjerne litt vassdamp i rommet etter kvart berre vart nytta ved til- og fri'tkopling mellom motor og propellaksel, matte dei som varmen fra vedomnen fekk tak, og denne vassdampen bar gjerne med seg ein andre ofte og korrekt brukast under man0vrering om alt skulle ga bra. bodskap kor desse kleda hadde vore tidlegare. I tillegg til dette var det ikkje heilt 50-hestaren som sytte for framdrifta sto pa solide fundament i botnen av baten uvanleg med oppkast pa grunn av sj0sykje og litt bleieskifting. Det kunne sj0lvsagt under rorhuset, og der nede var det berre tilgang for kvalifiserte personar, sa det luftast ved a late d0ra ut pa dekk sta opa, men da var det ofte nokon som fraus, og som gjekk for seg der nede var ikkje filment kjent. Vi prnvde a kome sa nrer dette det var ikkje heilt trygt for at det ikkje kom sj0drev inn i salongen. Og som om ikkje tekniske vidunderet som mogeleg, d.v.s. til d0ropninga ved nedgangen. Der kunne dette var nok, sa drog dei gjerne med seg ei uro kring kva dei gjenverande snakka vi sja alle dei handgrep som skulle til for a fa maskina i gang, og det var mange. Det om etter at dei hadde gatt pa land. Av eiga rnynsle kunne dei akkurat no vere neste forste var a opne pa trykkluftflaska slik at det vart trykkluft fram til «hurtigfyraren» tema. Det hende ogsa at ein passasjer tok fram ein gitar han hadde fatt til jul og som var ein kraftig fyrlampe retta inn mot «gl0dehodet» i toppen pa motoren. For sytte for litt song og spel etter eit par dagar med 0ving i romjula med m.a. «Na vii a fa maskina i gang, matte dette varmast opp med ein fresande flamme av ei jeg reise hen til Zansibar» pa ein god dag rett over nyttar. Ja, sj0lvtillit skal vi ikkje blanding trykkluft og dieselolje fra ein dagtank i nokre minutt. Desse minuttane kimse av. nytta maskinisten til a ga ein runde og sm0rje alle sm0rjepunkt, og fylle Bauer Tobakksrnyking var pa denne tida sunt og bade for kropp og sjel og lufta i apparatet med sm0rjeolje. Sa vart hovedventilen pa trykkluftflaska opna slik at salongen var av og til stinn av tobakksrnyk. Ein familiefar som budde ved ein av trykkluft nadde fram til startventilen pa syJinderen, hendeJ for «SpiSS»og regulator stoppestadane langs rute sa det slik, «Ha'kje du fatt onganje tea ta tabakkjin for dei sett i rett posisjon, stenging av avblasingsventilen, eit par slag pa hendelen pa inn- 36 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 37 sprnytingspumpa, ein siste sjekk av klokka og sa ein autorisert opning og stenging holm og til Ynnesdal, med avgreiningar til Engeset og Hauglandsneset. Det var veg av startventilen slik at stempelet som var «Spitta pa topp» fekk eit h0veleg press fra ytre til indre Oppedal, fra ytre Trcedal til 0sterb0, og pa eit vis fra Rutledal iii nedover ti! det ved hjelp av svinghjulet vart pressa opp igjen. Nar stempelet no kom Breidvik. Brnyteutstyret var pa denne tida sn0skuffer og ein spissplog laga av Lrc til 0vre vendepunkt vart det sprnyta ein oljedusj fra innsprnytingsventilen mot det fj0ler. Denne vart dregen av ein hest som vegvaktaren leigde/lante hja ein ellcr gloheite gl0dehode der olja tok fyr, og sa var det i gang. Bomstart forekom berre anna bonde. Ein spissplog vil alltid finne lettaste vegen gjennom sn0en og salcis teoretisk for dette var trauste saker og bygde pa velkjende prinsipp. Kvar gong vandre noksa mykje fra side ti! side i vegbana og det som vart brnyta var bade pa og stempelet kom til 0vre vendepunkt kom det ein liten oljesprut fra innsprnytings delvis utanfor vegen. Sikker mj0lkelevering med bil pa desse strekningane reisLc ventilen, og da gjekk «Rubben» sa lenge han fekk olje. Etter at maskina var starta fort krav om meir tilpassa brnyteutstyr og ein spissplog av still for montering pa bil vart ventilane pa trykkluftflaska stengde for a sikre reserve av trykkluft. Trykkluft vart skaffa til veges. Nar vegen vart pakka med fokksn0 pa stader som t.d. mellom for desse motorane var a samanlikne med startbatteri til nyare motorar. Klausane pc\ Midt-Takle, og ved huset til Helge pa Inst-Takle var det dugnadsarbeid Nar dagen var slutt og motoren skulle stoppast, sa var ogsa dette eit arbeid for a spa seg gjennom fennene. maskinisten. F0r brennstofftilforselen vart stop pa, var det fast prosedyre a lade luft Oskar Hjartholm som var landpostbod mellom Ytre Hjartholm og Brekke pa pa luftflaska, slik at utgangspunktet for neste oppstart var det beste. Brennstoff denne tida, nytta gjerne hest og slede pa ruta i sn0rike periodar, og robat mellom tilforselen vart stoppa, og avblasingsventilen opna, sa vart det stilt. Det var ogsa indre og ytre Hjartholm. fast prosedyre a stille stempelet ved 0vre vendepunkt slik at dette var klart til neste Om folk i Breidvik, Balen ogYtre Hjartholm skulle til Brekke for a handle, komc start, det var dette som var a «Spitte stempelet pa topp» for det vart utfort ved a ti! kyrkje, bank eller lcekjar, sa matte dei syte sin eigen skyss. Oftast vart det a ro ell er sette eit spett inn i tillaga ho! i svinghjulet og dreie det til merka posisjon. Eit par segle. Det same var det for dei som budde i Instefjord, pa Asheim, Scetre og Op pe t0rn pa sm0rjekoppen til propellhylsa og nokre minuttar med lensepumpa var dal. Ikjefjordingar som skulle ti! sitt kommunesenter, som den gongen var Lavik, ogsa rutinemessig. matte ro eller segle. Sameleis var det for dei lenger innover langs strendene. Det var Bak motorrommet var akterlugaren, og det var her mannskapet hadde k0yene sine. Nedgangen var fra dekk pa babord side under bestikken, men det var ogsa ei lita d0r mellom motorrommet og denne nedgangen. Dette gjorde vegen til arbeid noksa kort for maskinisten, berre tre-fire meter, men dette matte han betale for ved a bu der det meste av motorst0y og propellst0y samlast. Berre dei mest hard balne kunne sove der sa lenge sk0yta var i fart, og hardbalne var dei, sa dei lurte seg nedpa puta nokre minutt mellom Svortemyr og H0yanger om h0vet baud seg, og dei kunne vere noksa trygge pa at han som sto til rors hadde bade kontroll og selskap. Dei forste ara var vinsjen pa «Bj0rghild» driven ved hjelp av flatreimoverforing fra ei reimskive som var festa til svinghjulet pa Rubben, og vidare til eit opplegg med vinkeldrev og akslar under dekk fram gjennom lasterommet til vinsjen som sto pa dekk mellom lasteluka og nedgangen til forlugaren. Det sag litt skummelt ut nar maskinisten la pa denne reima medan motoren var i gang, for her ville eit uheldig grep kunne fa alvorlege fylgjer, og opplegget ville garantert ikkje vorte god kjent av noko tilsynsmyndigheit i vare dagar. Seinare vart det sett inn hydraulisk vinsj som ogsa vart driven av framdriftsmotoren, men utan den skumle reimover foringa, og akslar med vinkeldrev vart erstatta av rnyr. Kommunikasjonsvilkar for og med mj0lkeruta F0r denne sakalla mj0lkeruta vart sett i gang, var det svcert darleg rutesamband mellom dei veglause grendene langs fjorden mellom Rutledal og Svortemyr. Veg nettet var ikkje utbygt, og det som var av vegnett vart kalla «k0yreveg» og bygd for hest og kjerre. Lengste strekninga med slik veg gjekk fra kaia ytst pa indre Hjart- Hakon Ynnesdal i arbeid med lastebil og plog. 38 PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 39 sj0en og robaten som var 10ysinga, og nar dei forst var fra land sa var det ingen Ytre Hjartholm kontakt med omverda for dei var under land igjen, og det kunne gjerne vere i ei Her var det heller ikkje kai, og pa sama mate som i Billen, var det robat som va1 naudhamn og utan telefon for a ringe heim. Nokre motorbatar av ulik standard var forste og siste ledd i sambandet mellom meieriet og mj0lkeleverand0rane. Ser vi det nok, og dei kunne leigast til litt tyngre oppgaver. Jitt pa korleis det var a vere mj0lkeprodusent pa den tida, sa var mest all mj0lka I ii Det var eit stort framsteg for sambandet mellom grendene og bygdelaga da H0yanger handmj0lka, t0md gjennom ein sil, rett i meierispannet/transporl denne ruta kom i drift, og det kan gjerne vurderast opp mot verdien av store gode spannet som pa vegar av ulik standard vart k0yrt eller bare pa ryggen ned til sj0cn. som kom etter krigen, det__ eine etter det andre. Her kan nemnast som d0me utbyg Bat skulle setjast ut, mj0lkespannet sett om bord og roturen til bordingsstadcn ging av telefon og elektrisk straum og opne vegar vinterstid. kunne ta til. Sk0yta kom noksa mer land, sa det vart ikkje Sa langt a ro og i Stille vcr Sj0lvsagt var det nokon som var i mot mj0lkelevering til meieri, dei ville gjere og dagslys var ikkje dette alt for krevjande, men nar det vart skikkeleg ruskever, pt\ det pa gamlemilten og levere til sm0rlaget, ein klatt i veka, etter at konene hadde grensa mot det som var forsvarleg, sa var denne bordinga ei utfordring ogsa for dci mj0lka, separert, kinna og pakka sm0ret. Det er rimeleg a tru at dei som gjorde alt meir hardbalne som i siste fase av si mj0lkelevering matte sta i baten og sendc dette arbeidet sag positivt pa a vere ferdig med den tida, men for kallane som no spannet opp til ein som stoved rekka pa sk0yta og tok i mot. Sa var det a fa tom matte trille mj0lkespanna fram til henteplassen, var det ikkje noko framsteg. spann nedatt i baten for sk0yte og robat skilde lag og drog kvar til sitt. Robatcn matte gjerne settast pa land om han skulle vere trygg mot vind og bare, og retur spanna berast ti! gards. Alt dette skulle gjerast pa ein slik mate at det ikkje vart Stoppestader for mj0lkeruta skade pa verken folk eller fart0y. Rutledal Brekke Dette var «heimehamna» for «Bj0rghild». Det var her sk0yta lag nar mann Her var den beste kaia pa heile ruta. Den var eigd av Brndrene Ellingsen som skapet skulle vere heime nokre timar. «Tyskarveien» var ein slags k0yreveg som vart ogsa hadde ekspedisjonen pa Brekke. Pa strekninga Hjartholm - Brekke varl bygd under krigen, fra Rutledal til Breidvik, og dette vart sj0vegen for dei av mann mj0lka transportert med bil, det same for Engeset - Brekke, og Haugland - Brekke. skapet som budde i Breidvik, som t.d. Bernhard og s0nene hans. Etter kvart vart det Det var difor mykje mj0lk som vart samla for innlasting i «Bj0rghild» pa Brekke, slik at to bruk i Rutledal leverte mj0lk til H0yanger, og Rutledal vart i tillegg til a vere men med vinsj og tilpassa krokar a huke i spanna, gjekk dette noksa fort, og de1 kvilehamn ogsa ein stoppestad for mj0lkeruta. som vart lasta pa denne mil.ten vart plassert i Jasterommet med ein gong. Det som hadde vorte teke ombord med handemakt tidlegare pa ruta vart gjerne i forstc Breidvik omgang plassert pa dekk, men teke ned i lasterommet nar vinsjen likevel var i drift. Under krigen bygde tyskarane ei kai i Breidvik i samband med sanduttak pa I periodar av aret da mj0lkeproduksjonen var st0rst, og spesielt i samband med eigedomen til Wilhelm og sa langt veret tillet, vart denne kaia nytta av «Bj0rghild», h0gtider som jul, paske og pinse var det sa vidt at det var plass til alt som skulle om og det var ogsa veret som gjorde ende pa denne kaia som vart so pt vekk av nordves bord og mannskapet matte ha system i sakene for a fa dette til a ga i hop. Det vart ten tidleg pa 50-talet. Etter dette var ei trekai bygd pa eit berg i vika Jengst vest i sett Spann i to h0gder i Jasterommet, forst ei h0gd, sa treflakar oppa den, og Sa Breidvika. Vilhelm Breidvik var ekspedit0r og eigar av kaia. Nordvestleg vind tok neste h0gd. Og ikkje berre i lasterommet var det mj0lkespann, det sto mj0lkespann hardt under land her og skapte av og til store vanskar nar fart0y skulle legge inntil i to h0gder pa dekk ogsa for dei gjekk fra siste stoppestaden for H0yanger. Ein stor kaia. Ein stad gar det ei grense for kor trygt det er a legge til eller ikkje, og denne de! av desse spanna var lasta fra mj0lkerampar og opp pa lastebil for transport til grensa er det biltforaren sitt ansvar a finne i kvart tilfelle. Ansvar for bat, mannskap Brekke, og dei som sto for denne transporten fekk sanneleg arbeide for levebrndet. og passasjerar pa eine sida, og reisande som sto med reiseveska pa kaia og skulle ut Inge Takle og seinare ogsa Hilkon Ynnesdal handsama uhorvelege mengder i viktige rerend pa den andre, gjorde det ikkje alltid lett for biltforaren. med spann, bade fulle og tomme dei ara dei k0yrde desse rutene, og det skulle vore vanskeleg i vare dagar a fa folk til slikt arbeid. Langs ruta var det sett opp mj0lke Billen krakkar / rampar der b0ndene sette mj0lka for avhenting. Dei var i h0gd tilpassa Her var det ikkje kai i den tid det gjekk mj0lkerute, her var det heile tida barding lasteplanet og gjorde det Jettare a fa spanna over pa bilen, men dei var laga av tre og med robat. Batvane som dei var i Billen, var dette ei 10ysing dei kunne leve med, og noksa sleipe og til dels ust0 sa dei matte vise varsemd om det ikkje skulle skje fall bilde passasjerar og mj0lkespann kom og f6r utan syting og klaging, sj0lv om dei ulukker. Desse mj0lkekrakkane var gjerne felles for mange leverand0rar og vart matte k0yre mj0lka si ut pa kaia i Breidvik om veret vart for gale. Mj0lkeruta var soleis ein naturleg m0teplass for dei som sokna til krakken. totalt sett eit framsteg. Ved oppstarten av mj0lkelevering til meieri vart det peika ut kor desse krakkane 40 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 41 skulle sta, og det vart da teke omsyn til bade transport0r og leverand0r, men etter Da kaia pa Brekke ogsa var ekspedisjonskai for andre ruter, matte «Bj0rghild» som ara gjekk, kom det opp fleire og fleire krakkar og det vart tett mellom kvar flytte fra denne kaia nar lasting og lossing var ferdig for a gi plass til desse. Kvilekaia stopp. Det kan nemnast som eit plagsamt tillegg til k0yring, stopping og lemping pa Brekke var Indre Brekke. av spann, at det pa vegstrekninga Hjartholm - Ynnesdal var 13 grindar som matte latast opp og att ved passering i beitesesongen. Pa strekninga Egga - Ortneset var Indre Brekke det 5 grindar. Denne kaia var eigd av firma 0. A. Nress og var nytta i hovudsak til landing av For a sikre kvaliteten p~mj0lka, var det ynskjeleg at mj0lka vart sett til avkj0ling varer til forretninga hans. Lasteruta Bergen - Sogn - Bergen hadde Indre Brekke rett etter mj0lking, og ho skulle ikkje setjast ut pa mj0lkerampen for ho var kald, som stoppestad pa si rute som gjekk ein gong i veka. Det var lite trafikk ved denne spesielt var dette viktig om sumaren. I periodar vart difor mj0lka sett ut for henting kaia, og da ho ogsa for det meste var godt skjerma av tunge barer, var dette ei grei om morgonen, grytidleg, for pa den maten a redusere tida fra kj0lestaden og fram kvilekai, bortsett fra nar nordvesten tok laust. til meieriet. Kj0lestaden var gjerne eit kar med rennande vatn eller ei oppkomme. Sj0lve kaia var ei steinkai som var kledd med treverk og lag ca 50 m ut fra strand Slik rutetid var ikkje populrert verken for produsent eller transport0r, men alterna linja. Ut til kaia var bygd ein brei gangveg av treverk festa til pillar som var slegne tivet var at mj0lka vart staande pa kaia heile sumarnatta med h0g temperatur og ei ned i grunnen. Etter som ara gjekk og kaia var til mindre nytte for eigaren, vart blid morgonsol for den vart teken om bord for neste etappe. Regelen var at mj0lka vedlikehaldet noksa avgrensa og tilstanden deretter. Etter kvart vart ogsa batrutenc vart k0yrd fram til kaia om kvelden i dei kaldare arstider, men det var i alle fall langt endra slik at det vart h0ve for «Bj0rghild» a nytte ekspedisjonskaia til kvilekai. utanfor det som var a rekne som normal arbeidstid. I kalde vinterperiodar var det risiko for at mj0lka kunne fryse for ho kom fram til meieriet, og da var,dette eit problem det matte takast omsyn til. Biletet viser den f0rste mj0lkebilen i det som den gongen var Brekke kommune. Dette var ein Chevrolet 1937 modell, eigd av Inge Takle. Her ser vi bilen nytta som brudlaupsbil 29. juni 1946. Ivar T. Engesmter gifter seg med Malene (Malla) Nmss, og Lars Augestad gifter seg med Emma Engesmter denne dagen. Det som i 2011 er att av kaia pa Indre Brekke 42 PA FLUA-SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 43 Instefjord: Sretre Ei trekai frambygd fra ei steinfylling, var eigd av Georg Her var det ei trekai bygd ut fra berget, og pa same maten som ved andre kaiar Instefjord, sja biletet. pa ruta, sa kl'Jyrde bl'Jndene. mj0lka si ned til kaia der «Bj0rghild» noksa presis etter Pa den tida mj0lkeruta starta, hadde dei ikkje fi'ttt elek ruteheftet tok over. trisk straum i Instefjord. Det var open eld som vart nytta til bade oppvarming, koking og lys. Lyset fra parafin Ytre Oppedal Jampene var ikkje sa sterkt og lampane var berre nytta Detvartrekai ogsa pa Ytre Oppedal da ruta startai 1947, og detkan vel seiast om inne sa det var ikkje mykje lys a navigere etter pa veg fra denne som dei fleste trekaier, at dei var ikkje alt for solide for a ta i mot litt tyngrc Brekke til Instefjord der fjorden er smal i hl'Jve til dei hl'lge fart0y. Det var Mons, seinare sonen Torkjell Nesttun, som eigde denne kaia. Med fjella pa sidene. Landskugge gjer seg gjerne gjeldande i nordvesten inn fjorden fekk nok kaia pa Ytre Oppedal litt ekstra pi'tkjenningar, og slike omrade og gjer ml'Jrkret ekstra ml'Jrkt for ein naviga kanskje meir enn ho hadde godt av mange gonger. t0r. Pa denne tid var det heller ikkje vegsamband mellom Instefjord og Asheim, og Magne Instefjord, som no (2010) er teknisk sjef i Gulen kommune, nytta mj0lke Indre Oppedal ruta som skulerute nar han skulle til skulen pa Asheim. Han vart vel teken vare pa Her var det ogsa ei trekai bygd etter same uspesifiserte krav og med same stan av mannskapet og hadde meir eller mindre fast plass i «bestikken», eit lite rom av dard som andre trekaiar. Eigar her var Kolbj0rn Oppedal. Over denne kaia vart det sett til papirhandtering, alt fra sj0kart til post og fraktbrev, og dette var ogsa billett levert store mengder mj0lk da det var mange dyktige produsentar som ml'Jtte pa kontor. Rommet, eller lugaren om ein vil, hadde tilkomst gjennom dl'Jr direkte fra kaia med hest og kjerre for a levere til mj0lkeruta. Pa Indre Oppedal var det ci rorhuset. Pa skottet mellom «bestikken» og byssa som li'tg attafor, over ei lita luke, utskifting som gjorde at ein de! bl'Jnder var litt avventande med a satse pa nye byg hang eit mi'tleri av gamle «Stelle Polaris», det gamle og velkjende turistskipet som i ningar for utskiftinga var avslutta, men dei tok dugeleg igjen da ho var pa plass. si tid ofte gjekk turar pa Sognefjorden. Fastskrudd ti! ei hylle pa skottet var det ogsa Pa eit tidspunkt vart det debatt omkring fraktutjamning for mj0lk, d.v.s. at dei plassert ein Tandberg S0lvsuper. Lugaren var innreia med skinnstoppa benker som budde langt fra meieriet ikkje skulle betale meir i frakt pa mj0lka enn dei som langs skottet pa styrbord side og skottet akter mot byssa, pa babord side var det budde tett ved. Det var stort sett semje om dette mellom Jeverand0rane, men det kontorinnreiing med m.a. posthyller ti! ulike stoppestader. Pa benken pa styrbord var nokre som finrekna pa dette og fann ut at dei ikkje ville ha foremun av det, sa side lag det gjerne eit trekkspel nar Birger var om bord. Den nemnde Iuka i skottet dei gjekk sterkt i mot. Likevel vart dette vedteke med stort fleirtal. Meieriet fekk ein mellom bestikklugar og byssa gav hl'Jve til a sende mat til dei som ikkje kunne ga fra del brev i samband med dette og eit av dei var underskrive «dykkar forbanna NN» sine navigasjonsoppgaver for a ta seg ei skive og ein kaffikopp. Det var ikkje berre Magne som fann seg vel til rette i «bestikken». Her hadde Trredal mange rare skruar og mange rare historier sin arena, og her fekk nok Magne innsyn Fra ei steinfylling var det bygt ut ein trekai som ogsa tok i mot dei st0rre batanc i mykje som ikkje var akkurat a rekne som skulefag. Han kan fortelje at tobakks som Fylkesbatane hadde i rute pa Sogn. Kare Nyheim var eigar her. For «Bj0rghild» rnyken av og ti! var sa tett at det var vanskeleg a kjenne igjen «Stella Polaris» som var dette ei grei nok kai og det var oftast stille og roleg sj0 oppe i Ikjefjorden. Dei hang innrama pa skottet. som budde i Ytre Trredal hadde eit stykke kl'Jyreveg for dei var komne fram ti1 kaia, og pa ulikt vinterfore var nok dette noko slitsamt. Det var pa den tida postkontor og Asheim: butikk i Trredal rett ved kaia. Denne kaia er no borte. Her var ei steinkai bygd og eigd av AslakAsheim, som og hadde ekspedisjon her. Til denne kaia kom bl'Jndene med mj0lkespanna sine med hest og kjerre, og det var Eiken sjeldan dei kl'Jyrde heimatt utan a ha med seg noko i kjerra opp motbakken fra Her var det Johannes Myren som var eigar for sonen Matias overtok. I mange ar sj0en, for det var over denne kaia dei pa Asheim bade tok imot eller sende det som etter at mj0lkeruta starta, var det trekai her, og som i Trredal var det ogsa her post skulle inn eller ut or bygda. kontor og butikk nrer kaia. Med tida vart det bygd kai med betongdekke pa jern Nar vi kallar ruta for mj0Jkerute, sa er det ufullstendig: Det var i stor grad ei baneskinner som var drevne ned i grunnen og stoppestaden i Trredal vart lagd ned lasterute. Kraftf6r og kunstgj0dsel vart send med «Bj0rghild» til grendene langs for and re ruter enn mj0lkeruta. Butikken vart ogsa nedlagd i Trredal og posten flytt ruta, og landbruksprodukt av ymse slag vart med sk0yta ford fram til stoppestader ti! stoppestaden Eiken som fekk namnet Ikjefjord. der bybaten overtok. Dyr, bade levande og daude, saman med beer, poteter og egg var ikkje uvanleg last. 44 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 45 0sterb0 Svartemyr. Trekaia pa 0sterb0 var ikkje onnorleis enn trekaiene elles langs ruta. Bygd pa Pa Svortemyr var det kai der ferjekaia seinare vart bygd. Denne kaia var bra palar som var meir eller mindre drivne ned i sj0botnen med horisontale stokkar skjerma for vind og veer, men ho lag noko avbakleg til, sa det vart bygd ei ny kai mer som fenderverk, bolta med solide boltar til palane. Sa lenge alt dette var pa plass naustet og batst0a. I austavind matte dei likevel framleis nytte gamlekaia. som det skulle, var det greitt nok. Men nar tjukke jernboltar og la use fenderstokkar Passasjerar som skulle fra Fuglsetfjorden til H0yanger kunne nytte «Solrenning» stakk fram etter ar med hard medfart, var det Jett a skade trefart0y som kom inntil. som gjekk i mj0lkerute fra Fuglsetfjorden og innover langs Strendene til Ortnevik Felles for stoppestadene i Ikjefjorden var at dei var godt skjerma mot vind og for han kryssa fjorden over til H0yanger. I staden for den lange omvegen om Ortne ver, men det var ikkje uvanleg at tjukk sj0is kunne lage problem for mj0lkeruta, og vik leigde dei skyssbat til Svartemyr og reiste vidare derifra ti! H0yanger med det hende at 0sterb0 matte sl0yfast pa grunn av is pa fjorden. Da «Bj0rghild» vart «Bj0rghild». Seinare, da det kom veg fra Osland og utover, nytta dei bil for a kome sett inn pa denne ruta, var ho utan ishud og svcert sarbar for is. Men dette vart tid seg til Svartemyr og mj0lkeruta vidare enten dei skulle utover eller innover med leg ordna og sk0yta vart skapleg robust til a ga i fjordis ogsa. Mars manad var gjerne «Bj0rghild». Fra den tid, og fram til ferjesambandet Svartemyr- Nordeide vart ned den manaden pa aret som skapte st0rst isproblem, og spesielt opp mot 0sterb0. lagt, var Svartemyr faktisk eit trafikknutepunkt. Massnesberget H0yanger. Om noko skulle pa land eller om bord her sa matte det skje ved hjelp av bat da Her var det sj0lvsagt ei skikkeleg djupvasskai der det var plass for fleire batar det ikkje var kai her. Var det darleg ver, borda dei s0r for holmen. samstundes, og «Solrenning» som gjekk i mj0lkerute fra Fuglsetfjorden og Strendene lag gjerne og Iossa mj0lk i H0yanger samstundes med «Bj0rghild». Massneset «Solrenning» si rute vart seinare overteka av «Eitreim», og litt utvida. Her var det heller ikkje kai og Massneset kunne vere ein t0ff stad for hording da Med knappe 9 knops fart tok turen innover si tid. Og forst ved 12-tida var sk0yta det var ope for vind og bylgjer fra mange kantar. For batvane, sprceke folk var dette i H0yanger. noko dei kunne leve med; verre var det nar eldre folk skulle ut a reise, og nar varer av ulikt slag skulle ombord eller pa land. I ein periode i var bade Torvund og Fagerneset stoppestader for mj0lkeruta, rett nok berre laurdagar. S0revik Her var det ogsa ei trekai dei forste ara, men det firma som bygde kai i Ikjefjord bygde i same snuen kai bade i Massneset og pa S0revikane ved a nytte betong pa jernbaneskinner. Fra Kvernhusneset forde dei mj0lka si med robat til Akre der «Bj0rghild» hadde stopp. Akre Trekaia i vika her vart bygd etter krigen som erstatning for ei trekai som sto innafor neset og som vart 0ydelagd av «svartesk0yta» som tyskarane hadde lagt til kai her ei stormnatt. Sj0lv om kaia ligg litt utsett til for vestlege vindar sa vart vel knapt denne stoppestaden sl0yfa ein einaste gong. Holmen Var det lagleg ver, tok dei mj0lka si i robaten og rodde ut for a horde «Bj0rghild», men oftast bar dei mj0lka inn til Svortemyr. Hoyanger Meieri. 46 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 47 ~. Ii Trygve Kyrkjeb0 og meieriet sin Studebaker. Der vart det full fart med lossing av mj0lkespann og ombordtaking av tom spann. Ein Studebaker lastebil vart ein periode nytta i transporten fra kaia til meieriet, og eg minnest det var ein m0rkhara kar som heitte Trygve Kyrkjeb0 som k0yrde den. Det var noksa hektisk i den perioden dette gjekk fore seg, bade av omsyn til dei som arbeidde pa meieriet og til det faktum at det tag andre batar i same rerend ved kaia. Og medan dette foregjekk, var det koking av middagsmat om bard, og sa kom Fra lasterom til lasteplan pa same maten pa mlb «Eitreim» som pa mlb «Bj0rghild». tomspanna. Tomspanna vart lasta og lossa for hand, eit arbeid som bade utvikla og kravde kraftige arm- og ryggmusklar, og dei som hadde halde pa med dette nokre produsentar som skulle slite dette til gards, og i tillegg var det gjerne retur av eil ar, fekk det til a sja ut som om spanna var vektlause. slags kvitost som vi i vare dagar ikkje finn maken til saman med mat i alle fall. For Ved eit tilfelle var ein slattedreng pa Brekke komen pa kant med ein av mann ma som ein liten slipestein lag han noksa uventa pa mj0lkerampen som ei utfor skapet og hadde teke plass i skuggen fra bua pa Brekke for a vente pa eit h0ve til a dring for dei som skulle finne nytte i dette produktet. gjere opp med denne sk0ytesiglaren, men da han sag korleis vedkomande hjelpte Eg ser for meg at mannskapet at middag gaande, eller i beste fall staande, nar til med a laste spann med returmj0lk opp pa ein bil, tok han til vitet og stakk av. l det var pa det mest hektiske. Pakkar om bard, pakkar i land, tippekupongar som I tillegg til dei tomme spanna var det ikkje ta spann med returmj0lk som skulle skulle leverast for folk tangs ruta, klokker til reparasjon, passasjerar som «berre om bord. Dette var skummamj0lk som vart nytta ein del som for eller sett opp til skulle» ha sett fra seg ein pakke medan dei skulle opp i gata igjen og fortsette han syrning og vart til det som vii dag kjenner som «skumma kultur», den gongen sur delen. mj0lk eller «Sjyr». Ogsa myse vart returnert, og i periodar med stor produksjon var Deter fortalt ei historie om Bernhard som ein dag hadde teke pa seg a levere ein det tvinga retur, noko som slett ikkje var like populrert verken av transport0rar eller radio til reparasjon hja ein radioreparat0r i H0yanger. Diagnosen var reparat0ren 48 PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 49 sitt problem, men symptomane var slik. «Besso han ikkje lrete, so lretan so jrevligt, var det mange tomspann som skulle pa land, og mange spann med returmj0lk. A fi.\ a besso han lrete so lretan honen ikkje», muntleg overlevert reparat0ren ved inn dcsse spanna fra kaia og opp pa mj0lkebilen var handarbeid, for her var det ingcn levering av objektet. hjelpemidlar, og 40- og 50-literspann var sanneleg noko a bryne seg pa for den som Handleliste fra Samyrkelaget pa Brekke vart gjeme send med «Bj0rghild» til skulle fa desse opp pa lasteplanet. Slike 10ft er ikkje lovlege i dag, og her snakkar vi apoteket i H0yanger, og varene kom til Brekke same kvelden slik at Medisinutsalget ikkje om eit einsleg spann, men mange. vart etterfylt. Ivar Sretre var i Nokre hadde vore hja_tannlrekjar og kom medtekne ned att pa sk0yta med bl0- mange ar skippar ande munn og tydelege teikn pa at dei hadde det ille. Dei matte gjerne ha «berre eit pa «Bj0rghild», glas vatn». Det var ikkje sp0k for ein 12-aring a sta opp kl 6 om morgonen, sykle 6 han hadde den km til Brekke for a kome seg til H0yanger og tannlrekjar, llieine og litt skremd etter formelle kompe alle dei grufulle historier om pine og smerte som badde vorte levande framstilte av tansen, sertifikat, dei som sa vidt var komne levande beimatt. Her ligg det i sum stoff til st0rre verk i for a fore denne minne om vonde opplevingar. baten i rutetra Gangveien/landgangen var utan rekkverk, nrerast som ein brei b0nsestige, og fikk. Han budde den var ikkje enkel a nytte for eldre folk pa fjrere sj0. Nokon skulle «berre vore pa pa Brekkestranda do», nokon skulle «berre skifte» pa ei barnerompe, nokre skulle «berre om bord og der han saman kvile seg litt», eller «berre om bord» for a varme seg litt, eller turke seg litt~Mangeav med broren, Gun desse som skulle «berre eit eller anna» matte pa ein eller anna mate uroe mann nar, hadde bygd skapet som gjerne var midt i middagen. Ja, pa vinters tid skulle mannskapet ogsa hus med to hus passe pa at det ikkje slokna i vedomnen som sto i salongen pa dekk. Ettersyn og vrere. mindre vedlikebald matte ogsa utforast i denne perioden da maskina vart stoppa i Nar ruta enda tida fra lossing/lasting var ferdig og fram til ruteavgang. i Rutledal laurdag Nistad beitte ban, og rnrslebemma var ban, men ban var mannskapet sin faste kveld, var det ikkje bjelpar til smarerend i H0yanger. Han badde ein elektrisk rullestol og var pa kaia uvanleg at Ivar med den mest kvar einaste dag, og ban fekk alltid oppdrag, for det andre ikkje kom inn igjen til kunne skaffe, det skaffa han. Brekke med sk0y For dei som sokna til desse stoppestadane, vart det ei ny tid da dei med denne ta for a vere heime ruta badde nesten dagleg sj0vegs samband med omverda, og sj0lv om «Bj0rghild» i helga. Sj0lvsagt ikkje var spesielt godt utstyrd med omsyn til passasjertransport sa var dette likevel hadde han med eit rutetilbod som endra livet langs strendene pa alle matar til det langt betre enn seg mannskap sa det til da hadde vore. pass at det heile Men, kva slags mannskap var det som kunne halde oppe eit slikt serviceniva ar gjekk forsvarleg etter ar,medan mannskap pa mange andre batar kunne vere reine vrangpeisane? for seg. Eg veit det ikkje, men eg ser for meg at dette var personar som var oppvaksne med «Helga» var verdien av at folk hjelpte kvarandre. Det var ikkje noko overordna system for korleis tida fra laurdag utfordringar elles skulle handterast. Grender og nabolag sytte for sine som best dei kveld ved 23-tida og til sundagskveld kl 17. Da matte dei ga fra Brekke for a starte kunne, og nabohjelp var det dei hadde a lite pa om noko vart vanskeleg. ruta fra Rutledal kl 19,10. Ved 16-tida var det avgang etter ruta, og sa var det same bankinga utover som Ein kan sakte lure pa korleis mannskapet heldt ut ar etter ar. Karane pa det hadde vore innover. For ikkje a ta heilt drepen pa mannskapet sa var det, i alle mj0lkeruta hadde gjerne sin heim ein eller annan stad langs ruta, men det var i alle fall i periodar, ordna slik at sk0yta gjekk forbi mange stoppestader pa veg utover fall eitt unntak fra denne regelen. Han heitte Jostein Birkeli og var fra Svortevik mandag kveld. Pa den maten kunne dei vere pa Brekke rundt kl 19. Heile tida omradet. Han kom til Brekke som sommardreng hja Nikolai Oppedal og vart ut pa matte mannskapet syte for at det ikkje var sa mange tomspann om bord at det vart hausten mannskap pa «Bj0rghild». Han var der i mange ar, og han hadde sk0yta problem med plass til mj0lk som skulle om bord pa turen innover igjen. Pa Brekke som sin heim i denne perioden. 50 PA FLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 51 Her ser vi at ruta slutta i Rutledal laurdag kveld kl. 22.15, og starta derifra igjen sundag kveld kl. 19.10. Tida imellom var «helga» i denne perioden. 3,1 :in Mj0lkerute Mj0lkerute. H11tlcd;1l rfrckk c- lloy,1ngcr. I· r t1 og rn1·d :.!fl. 1nni t ii n~ nH'd ~~.nug:11..:1. Lelnik-Br~kke-Hoyon~er. I ri.1 ug 11w1l .i. j11ni innt ii vi.lure. 5toppf·stHdrr S111ul11~ Ty -cl aµ llrt'-da~I ur:-.da~ I .n urdng Sun.Ing Tysdng On~Jag FrC'lla11 Fr:\ Hutlcdal ...... · 1 2 1.00 I .110 '.!'.!.0(1 I .l . \11 -- Bairn ...... :11.'.!0 I. '.!O :; . ;o J'r;\ Rnlfrdol ...... 19.10 20.10 19.10 21.50 I. 51l h . 10 lljnrtholm . ytrc ...... · · 1 - Jltlll'n . ~.:lO 20.30 19.30 ...... Ti! Br.·kke ...... 1 ~'.!. .50' 2.50 '.!:uo - Hj url hoJm, yln' 19.:;u 20.50 19.50 • ...... 20.:iO - - I :!0.50 binik I J\Hindag Tnr,du i.; l'r !"d.11! til Dn,kk1' ...... 22 '.!1.50 2:.1 l\bmlug Torsdng Laurd11g FrA Dr1>kke ...... 7.00 7.00~ 7.00' 7.0li 2 I ns tcfjord - . . 7.20 7.20 7.'.'0 7.~0 7.'.!Ll Fn"1 Rrekkc ...... 6.15 6.15 ) 6.1.i I 6.15 ...... ]n,lrfjor I I r.• :--- ,,. 11ill:tt• •• 1111'1 ,,,., ' J f'\ . r u ul i J tr. I 1 -~ 1ii J 1, .f11• ~, ~.. 1 1 '1 i urmt l1 't 11 '"!-= • f 1 Ho~:·'.1~. 1 I·• Iii r,f I' ·1., i''·.::t vs; 1. .., ' fl1 f1J 11i!.1 ld ll :t I 1•\1!'"';. 1 trl 1u .r> I 1 1 111 1•.. 1~t"11. II 1. t ~ H· - f I 1•·'1. 1.W· l f'.iU. q; I ·1 h1 •l1W';rw.!~111t •, ,. r l n·.t•; L• / t1l Hrr,"...:11 1~ II I lll Jfo .•1 f1.1 Hr i 1;1.•11. Sommarrute 1949. Sommarrute 1960. 52 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 53 «Bj0rghild»; Veketimar i sommarruta 1949: Mj0lkerute I tillegg til a ga i rute mellom Rutledal Brekke -Heya nger 22:15:00 og H0yanger var denne sk0yta gjernc nytta ti! ekstraturar. Det kunne skje ved ( \Ijb «Bjurghil Siste rutetabell for Mj0 lkeruta Denne rutetabellen er fra tida etter at det vart vegsamband mellom Brekke og Rutledal. Mannskapet som budde i Breidvik matte tidleg opp for a kunne ha sk0yta klar for avgang fra Brekke kl 07.00, og dei var ikkje heime i Breidvik igjen for seint pa kveld. Sj0lvsagt kunne dei ligge om bord, men det vart mykje ti! at dei reiste heim. *stoppar for passasjerar (stjernestopp). Om vi skal sja pa timetalet dei matte vere om bord, styrde av rutetider, kjem vi opp i over 67 timar pa ei veke, og i tillegg til dette var det alltid eit eller anna a gjere med fart0y og utstyr, for som det vert sagt, sa er det «alltid noko a gjere padekk». Berge M. Takle star og spelar fele. 54 PA FLUA-SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PAFLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 55 Biletet pa forrige side viser «Bj0rghild» pa veg fra Hjartholm til Lavik med Anfred hadde til saman 10 ar om bord i dennc brurefyljet til Aslaug Aas og Bjarne Handal. Om nokon skulle kunne ta slike turar, sk0yta, og etter folkeh0gskule og FiskarfagskuJe had matte dei skaffe h0veleg fart0y til a ga ruta, og det avgrense dette noksa mykje om de han sertifikat for a fore «Bj0rghild» i rutetrafikk. det var snakk om rutedagar. Seinare utdanna han seg til sj0kaptein og reiste man ge ar utanriks som kaptein, men avslutta si karriere Bernhard og Helga pa sj0en og vart bonde i Breidvik. hadde tre s0ner og ei dotter, Bj0rg-Hilda. S0nene var, Birger, Anfred og Gunnar, og Gunnar var den som etter kvart overtok og forde alle desse hadde sine periodar som mannskap om bord pa «Bj0rghild» etter kvart reiarrolla i familien vidare, og etter at mj0lkeruta vart som dei vaks til. nedlagd og «Bj0rghild» seld, kj0pte han fart0y som gjekk i rutetrafikk bade pa Sognefjorden og i ytre de I er av Nordfjord. Her kan nemnast. «Opstad», «Bjarting», «Munin», «Reidulf» og «Kila». Han dreiv reiarlaget til J\nfredsom eit slagtilfelle sette stopp for hans yrkeskarriere. sprek 75-aring. Det var ikkje uvanleg at folk som kom om bord som passasjerar, hamna i byssa der dei fekk bade mat og drikke. Hjartelaget var alltid til stades. Eg kan ikkje minnast at mannskapet var plaga av tungsinn. Sj0lvsagt var det dagar som ikkje var like gode som andre, men gode historier og latter var eit vanleg kjenneteikn som m0tte dei dette mannskapel skulle tene. Det var difor lett a forsta at forste plassen som vart fylt opp med passasjerar, var rorhuset, der det heile tida var gode tema oppe til diskusjon. Elles hadde mannskapet n0ye merka seg ser trekk ved ein del av dei fast framm0tte pa dei ulike I fer sit Gunnar i stoua si stoppestadene, og dette vart krydder i kvardagen. pa Egga og kan sja utouer Pa den tida var det ikkje noko som heitte passiv Sognejjorden fra Auen til rnyking, ordet var ikkje oppfunne. Men rnyking var Rutletangane, og proppa oppfunne og rekna for bade helsesamt og fornuftig. Det hende at dei nytta sk0yta til turar til m.a. med historier og minne Det var liksom ikkje motforestillingar i det heile, og Ikjefjord pa dansefest. Da vart det lange vakter fra eit liu pa sj0en er dette den som ikkje rnykte sj0lv, kunne berre ta seg ein tur for den som hadde gatt med sk0yta heile ein fin stad a uere for Gun- opp i rorhuset pa «Bj0rghild» sa fekk han fort det han ruterunden pa laurdag, og sa fra Rutledal til nar. trong av rnyk. Eg tek vel gjerne feil, men i minnet ligg Brekke for a ta om bord ungdom som skulle vere eit bilete av rnyken i rorhuset nar 5-6 mann fyrte pa med i Ikjefjorden pa fest. Etter nokre timar med det likaste med sin «Tiedemans rnd» som ein slags isolasjonsmasse, liknande gra dansing m.m. vart det ut pa morgonkvisten ult. Og om aktiv rnyking var sa mykje meir effektiv enn den passive rnykinga i den kasta laust i Ikjefjord med kurs for Brekke og ne atmosfceren, veit eg ikkje. Det svei i augo i alle fall, og dette var ein plass for dei Rutledal. sterke/ sj0sterke. Etter mange ar om bord pa «Bj0rghild» vart Varer av ymse slag kom alltid om bord i tillegg til mj0lk og kunne vere alt fra Birger forar av baten «H0yang», eigd av Naco i lrelast til blomsterbukettar, det var i grunnen berre plassen og veret som avgrensa H0yanger. Han busette seg i H0yanger og hadde dette. Ruta var ogsa postforande. sitt arbeid pa < 56 PAFLUA - SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011 57 nautbeist heist om bord ved hjelp av vinsj og eit segl under magen. Vitskremde med vrengde auge t0mde dei bade tarm og blrere noksa grundig der dei hang i seglet med dinglande bein over kai og dekk, og arenaen var ikkje akkurat da rette staden for snerper. A handtere dyr pa eit avgrensa areal om bord pa eit fart0y set krav til mannskap som ligg langt utanfor fagplanen pa maritime skular, men dette var h0gst aktuell praksis for desse karane. Ein ilsken stutepose med tvilsamt lynne pa si siste reis er ikkje akkurat noko kosedyr som vekkjer tillit, men han matte ha skyss fram mot rettarstaden, og da var mj0lkeruta og «Bj0rghild» med sitt mann skap gode a ha. Avlshingsten pa si varlege reise fra gard til gard var ogsa av dei som matte ha hjelp av «Bj0rghild» med mannskap for a kome dit han skulle. Han var forresten som andre, reisevan og tok det heile med stor ro, med eller utan segl. Om segl mat te nyttast sa var det svrert viktig at «juvelane» hans ikkje kom i klemma pa nokon mate, det var no dei som var det viktigaste med heile reisa hans. Rutetider og stoppestader vart med ara endra, men det var mange ar at denne sk0yta med sitt mannskap ikkje hadde meir enn tre-fire fridagar i 10pet av eit ar, bortsett fra ev. feriedagar. Dette vil kunne leSast ut i fra ruteheftet fra ulike ar. Etter ein samtale med Anfred sit eg igjen med det faktum at det var fire heile dagar i aret at denne sk0yta lag ved kai, og det var 1. dag jul, paske og pinse. Skjrertorsdag var litt uviss, for da var det fest i Ikjefjorden og s0nene til Bernhard stilte gjerne opp ogsa den dagen, og Bernhard viste dei tillit. Ei nesten utruleg tid slutta da mj0lka vart levert andre vegar i 1972, t.d. til Due sund, og eit fantastisk mannskap vart sakna, godt likte som dei var og utan uvener i alle desse ara. Dei kunne sja attende pa ein uvurderleg innsats for folk langs ruta, og ikkje minst, det var ikkje skade pa ein einaste passasjer alle desse ara. Her ligg «Bj0rghild» ved sida av «Opstad» ved kai i Ortnevik. 58 PA FLUA- SOGESKRIFT FOR BREKKE 2011