Ballıdağ - Çangaldağı (Kastamonu) Arasındaki Bölgenin Jeolojisi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, C. 29,1 -16, Ağustos 1986 Bulletin of the Geological Society of Turkey, V. 29,1 -16, August 1986 Ballıdağ - Çangaldağı (Kastamonu) arasındaki bölgenin jeolojisi The geology of the area between Ballıdağ and Çangaldağı (Kastamonu) MUSTAFA AYDIN, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara İBRAHİM AKARSU, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara ÖMER ŞAHİNTÜRK, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara AYHAN ÜNGÖR, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara HÜSEYİN S. SERDAR, TP.A.O.,Arama Grubu, Ankara REHA ÇOKUĞRAŞ, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara YAKUP ÖZÇELÎK, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara SANCAR, KASAR, T.P.A.O., Arama Grubu, Ankara ÖZ : Sunu alanında iki ayrı tip temel vardır. Daday-İnebolu hattının doğusunda, fillit, sleyt ve meta-ofi- yolitlerden kurulu temel Triyas-Alt Jura yaşındadır. Bunlar, derinlik ve yüzey kayaçları tarafından, er- ken Dogger'de kesilmiş, Paleotetis birimleridir. Pre kambriyen ve Paleozoyik yaşlı birimler, Daday-İne- bolu hattının batısındaki Karaderede yüzeylerler. Karaderede, Üst Kambriyen-Alt Ordovisiyen birimleri Prekamibriyen birimlerini, birincil stratigrafik dokanakla üstlerler. Kambriyen'den, Üst Karbonifer'e ka- dar olan Paleozoyik birimler iki regresif istif göste rirler. Karasal ortamda çökelmiş olan Permo-Triyas birimleri, kendinden yaşlı tüm birimleri açısal uyumsuzlukla üstlerler. Gondwana ve Lavrasya kıtaları- nın çarpışması bindirmelere neden olduğundan dolayı Gondwana kıtasına ait Paleozoyik birlikler, az metamorfik fliş fasiyesi ve ofiyolit-meta ofiyolitler den kurulu Paleotetis birlikleri üzerine, erken Dog- ger zamanında, G-GB'dan, K-KD'ya doğru bindirmiş lerdir. Bu çarpışmanın neden olduğu tektonizma, çalışma alanında ayırt edilebilir. Üst Liyastan genç birimler,.bu tektoniği ve yaşlı birimleri transgresif olarak örtmüşlerdir. Transgresyon, Paleosen'e kadar devam etmiştir. Kuzeye eğimli Neotetis dalma-batma zonunun, Pontidler altına dalmasıyle ilgili adayayı volkanizması, Albiyen öncesinde başlamıştır. Ken- dinden yaşlı sedimanlar üzerine açısal uyumsuzluklarla gelen Eosen birimleri, sahada, değişik fasiyes- ler sunar. Neojen döneminde karasal birimler oluşmuştur. Bunları genç alüvyonlar izler. ABSTRACT : There are two different types of basements in investigated area. To the east of Daday-İnebo- lu line, basement is composed of phyllites, slates and metaophiolites which are Triassic to Lower Jurassic in age. These are Paleotethyan deposits which were crossed by intrusions and extrusions in the early Dogger age. Precambrian and Paleozoic units crop out around Karadere stream to the west part of Daday-inebolu line. In the Karadere Stream, rocks of Upper Cambrian and Lower Ordovician overlie the units of Precambrian age with primary stratig raphic contact. Paleozoic units form Cambrian to Carboniferous show two regressive sequences. Per mo-triassic sediments which was deposited in a con- tinental environment overlie older sediments with an angular unconformity. The collision between Gondwana and Laurasia continents caused overth rusting. So, Paleozoic assemblages that belong to Gondwana cantinent overthrusted the Paleotethys deposits such as slightly metamorphosed flysch facies and metaophiolites, form S-SW to N-NE in Dogger. Tectonic features which are caused by this collision can be distinguished in the investigated area. Sediments which are younger than Upper Liassic, co- vered all these tectonic features and older units, tra nsgressively. Transgression progresses continuously until Upper Paleocene. Island arc volcanic activity which belongs to north dipping Neotethyan subduc- tion zone beneath the Pontides, started in pre-Aibian times. Eocene sediments which were deposited on the older units with an angular unconformity show different facies in the investigated area. Various terrestrial deposits are developed during Neogene. These are followed by young alluvium. GİRİŞ 1976 yılında, Sinop-iBoyabat yörelerinden başla- Sunu alanı, batı Karedeniz Bölgesinin yaklaşık yan çalışmalarımız, zamanla batıya kaydırılmıştır. 8257 km2 lik bir kesimini kapsamaktadır (Şekil-1). Dolayısiyle, Ketin ve Gümüş (1962) ün, Sinop-Boya- Bu sununun kapsamına giren sahalardaki jeolojik bal çalışması, bizim çalışmalarımızın da temelini faaliyetler 1976 yılından günümüze kadar olan süre oluşturmaktadır. Bu nedenle, özellikle Mesozoyik'e içerisinde, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Ka- ait formasyon adlamalarmda, Ketin ve Gümüş (1962) radeniz ekiplerindeki çeşitli çalışmacılar tarafından, adlamalarma, olanaklar içerisinde uyulmuştur. belli disiplinlerde yürütülmüştür. Sunu alammızdaki, genellikle yersel kesimleri AYDIM - ŞENTÜRK - SERDAR VE DİĞERLERİ kapsıyan eski çalışmalar, tarih sırasına göre şöyle- Birimden elde edilen ilksel brakyopodlar Kamb- ' dir; riyen yaşım vermiştir (K. Tütüncü ve F. Şaroğtu, söz- lü görüşme). Batıda, Çamdağ alanından derlenen fo- Cide-Azdavay-Abana'da Charles (1930-31), Grancy siller ise Alt Ordovisiyen yaşını vermiştir (O. Kaya, (1939), Küre-lnebolu yöresinde Kovenko (1939), Blu- sözlü görüşme). menthal (1940), Kovenko (1944), Cide-Azdavay'da Ziljstra (1952), Fratscher (1953-55), Geis (1954), Ayan- Bakacak Formasyonu Bakacak Dağında yüzeyle- cık- Sinop yörelerinde Ketin ve Gümüş (1962), Kasta- nen, kırmızı-bordo, yer yer yeşilimsi renkli, altlarda monu yörelerinde Ataman ve diğerleri (1977), Eflâni- sığ denizel, üst kesime doğru geçiş ortamı ve kara- Karadere Arpat ve diğerleri (1978), Karabük-Safran- sal ortamlarda çökelmiş çamurtaşı, silttaşı, kumtaşı bolu yörelerinde Saner ve diğerleri (1979), Devrekani litolojilerinden kurulu bu birimin kalınlığı 300 m. ci- yörelerinde Yılmaz (1980). varındadır. Ancak, batıda Çamdağ alanında 500 m. kalınlığa erişmektedir (Aydın ve diğerleri, 1984). STRATİGRAFİ Birimin yaşı, geçişli olan alt dokanak ilişkisi ve üstüne gelen birimin İstanbul Paleozoyiği ile yapılan Çalışmalarımızdan elde etmiş olduğumuz verile- korelasyonu sonucu, Alt Ordovisiyen olarak kabul rin bizleri götürmüş olduğu sonuca göre Üst Liyas edilmiştir. öncesi birimler gerek fasiyes, gerekse tektonik ko- numları açısından iki ayrı jgrupta incelenecektir. Kurtköy Formasyonu Bakacak dağında belirgin şekilde gözlenen, kırmızı-pembemsi, yer yer gri renk- Kıtasal Kabuğa Ait Birimler li, karasal ortam çökeli, çakıltaşı, çamurtaşı, kumtaşı litolojilerini içeren birimin bu yörelerde 100 m. ka- Prekambriyen, Kambriyen ve Istanbul-Zonguldak lınlıkta olmasına karşın, Çamdağ alamnda 500 m. ; tipi üst Paleozoyik-Alt Mesozoyik birimlerini içerir kadar kalınlığı vardır. Adını, İstanbul yöresindeki (Şekil 1-2). Şengör ve diğerleri (1980) tarafından «Is- çalışmalardan alan birimin üst kesimlerindeki şeyl- tanbul Nap'ı» olarak adlandırılan bu kıtasal kabuk lerden yine İstanbul yöresinde bulunan Conurariid birlikleri, Ballıdağ, Devrekani, Araç kuzeybatısı ve (Arıç^Sayar, 1969) ve Asaphid (Haas, 1868) fosillerine Söğütözü yörelerinden elde ettiğimiz verilere göre göre birim Ordovisiyen ortası veya altı yaşlı olarak erken Dogger'de, okyanusal-denizel Triyas-Liyas bi- kabul edilebilir. rimleri üzerine güneyden, kuzeye itilmişlerdir. Yedigöller Formasyonu üzerine, transgresyonla Prfekambriyen sığ denizel ve derin denizel ortamlarda çökelmeye başlıyan Kocatöngel Formasyonunun üstüne doğru Yedigöller Formasyonu Bakacak Dağı ve kuzey- bir regresyon söz konusudur. Bakacak formasyonu batısındaki Karadere'de yüzeyleyen birimin yaşı, sığ denizel ve geçiş ortamı fasiyeslerinde çökelirken, ilk defa Arpat ve diğerleri (1978) tarafından Kambri- Kurtköy Formasyonu tamamen karasal ortamda çö- i yenden yaşlı olarak yorumlanmıştır. Bu formasyo- kelmiştir. nun üzerindeki ilk birimde bulunan ilksel brakyo- podlardan Alt Kambriyen yaşı alan bu çalışmacılar, Ordovisiyen-Silüriyen iki birim arasında da açısal uyumsuzluk düşünmüş- Aydos Formasyonu İstanbul yöresindeki Aydos lerdir. dağındaki çalışmalardan ilk defa Kaya (1973) tarafın- Adını, Bolu-Yedigöller yöresinden alan bu birim dan adlanan birim çalışma alanımızda yine Bakacak Dağında yüzeyler. En iyi şekilde Karadere ve Değir- (Serdar ve Demir, 1983), bazı aplit day klan ile kesil- men derede yüzlekler veren birim, kırmızı-mor renkli miş, metabazik, meta-granit ve amfibolit gibi litolo- sublitarenit ve beyaz renkli kuvars arenitlerden olu- I jilerden oluşuktur. Üstündeki birim Kambriyen-Alt şuktur. Bakacak ve Kurtköy Formasyonu ile yanal ve • Ordovisiyen yaşlıdır. Aralarındaki açısal uyumsuzluk düşey yönde geçişlidir. Doğuya doğru aşmalı olarak, Araç ilçesi kuzeybatısındaki Bakacak dağı, Değir- Yedigöller Formasyonu üzerine gelebilmektedir. Ka- mendere ve Karaderede açıkça gözlenebilmektedir lınlığı 424 m. olan birimin çalışma alanımızda, Kurt- ; (Aydın ve diğerleri 1984). Baykaliyen orojenik fazına köy Formasyonu ile açık ilişkisi gözlenmemesine kar- ; karşılık gelen bu uyumsuzluk nedeni ile birimin ya- şm, Çamdağ ve Ereğli güneylerinde uyumlu ve ge- ; şını bizde Prekambriyen olarak yorumluyoruz. Üze- çişli ilişkisinin olduğu kabul edilmiştir. • rine uyumsuzlukla Kocatöngel Formasyonu gelmek- tedir. Sığ denizel ve enerji indisi yüksek bir ortamda çökelmiş olan birime, Arpat ve diğerleri (1978) bul- Kambriyen-Ordovisiyen dukları «Tetra graptus» gosillerine göre Alt Ordovi- siyen yaşını vermişlerdir. Kocatöngel Formasyonu Bakacak dağında yü- zeylenen, gri-yeşil renkli, sığ denizel, yer yer derin Birim için, Yalçınlar (1956) Monograptus cf \ denizel karakterli, çamurtaşı-silttaşı ardalanmasm- rhynchophorus Linnıeye göre Alt Silüriyen; Arıç-Sa- ; dan oluşan birimin bu yöredeki kalınlığı 60 m. ol- yar (1969) Exocanularia İstanbulensis Sayar, Exoca- masına karşın, daha batıda,