Ontmoet emervallei de Sigmaplan

September 2012

Een levendige en veilige Demervallei

“In de Demervallei tussen en Werchter staat heel wat op De eerste projectmatige werkgroep kwam in januari bijeen. Mo- stapel. Op het grondgebied van Diest, Scherpenheuvel-Zichem, menteel onderzoeken studiebureaus de milieueffecten en we- , en wordt de vallei helemaal gen ze de maatschappelijke kosten en baten af van verschillende heringericht. Het doel: de regio beter beschermen tegen onge- technische oplossingen. Pas daarna wordt beslist welke oplos- wenste overstromingen en de waardevolle Demernatuur in ere sing het meest geschikt is. herstellen. De Demervallei biedt ook volop kansen voor recreatie, In deze nieuwsbrief maak je kennis met de geschiedenis en am- erfgoed en streekontwikkeling. bities van het Demerproject. Wat ging er vooraf, en wat willen we Sinds jaren zijn er verschillende organisaties in de weer om de bereiken? In de loop van het project komen we geregeld naar Demervallei verder te ontwikkelen. Al die plannen en initiatieven je toe: met nieuwsbrieven, toelichtingen, informatieavonden of werden nu samengevoegd in één programma, dat de partners andere activiteiten waarover we je vooraf al berichten op de Sig- van de Demervallei samen gaan uitvoeren. We bouwen verder mawebsite, in de Demerkrant. Bij de grote mijlpalen in het project op het geleverde werk: de strategie die de voorbije jaren voor de krijg je ook zelf de kans om de dossiers in te kijken, opmerkingen regio werd ontwikkeld. te geven en suggesties te doen.

Zopas is beslist om het integrale project rond de Demervallei on- Zo werken we samen aan een adembenemende Demervallei, der te brengen in het Sigmaplan. Waarom dat gebeurt? Tussen waar het aangenaam wonen en leven is. Een blijvend geschenk het Demerproject en het Sigmaplan zijn er nauwe links: beide voor onszelf, onze kinderen en kleinkinderen.” projecten gaan over veiligheid en natuurontwikkeling rond de rivier. De technische en procesmatige expertise die de afgelopen jaren in het Sigmaplan werd opgedaan, kan ook erg nuttig zijn Piet Thys voor het Demerproject. projectleider Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z), namens de Demerpartners

DEMERVALLEI JULI 2012 | 01 De Demervallei: uitdagingen en troeven in één

gebied Jij bent een van de trotse inwoners van de Demervallei tussen Diest en Werchter: het schilderachtige decor waar De Witte van Zichem zijn schelmenstreken uithaalde. In de recente geschiedenis is het in de Demervallei echter niet steeds rustig wonen. Bewoners weten er alles van: bij hevige regenval kampt de regio geregeld met overstromingen.

In heel de Demervallei moesten de zandzakjes de laatste decennia al meer- maals worden bovengehaald. Vooral de zware overstroming van 1998 zal de bewoners bijblijven. Ook bovenstrooms worden jaarlijks woonkernen getroffen door wateroverlast en modderstromen tijdens hevige regenbuien. Wateroverlast én verdroging De Demervallei is gevoelig voor overstromingen. Daarbij komt nog de invloed van ingrepen van de mens op het watersysteem. Heel wat valleigebieden zijn ingenomen door bebouwing; talloze waterlopen zijn rechtgetrokken en van dijken voorzien. Bovendien is de verharde oppervlakte in de Demervallei door de jaren heen sterk toegenomen.

Tegelijk kampt de Demervallei met verdroging. Dat komt onder meer door de zandige ondergrond en doordat de natuurlijke sponsfunctie van de bodem is aangetast door de toename van de verharde oppervlakte. Verdroging is geen goed nieuws voor de natuur. Bovendien is de Demer zijn vroegere dynamiek en tientallen natuurlijke bochten kwijt: ook dat zorgt voor een achteruitgang van de natuur. Hierdoor worden zeldzame planten, dieren en leefplekken bedreigd, die Europees beschermd worden. Eén plan voor de Demervallei Maar de Demervallei is ook en vooral een positief verhaal. De rivier biedt volop kansen voor natuurontwikkeling en op een aantal plaatsen zijn de landschap- pen nog authentiek en intact. In het gebied is het dan ook heerlijk wandelen, fietsen, varen, skaten … Het Sigmaplan pakt de knelpunten en uitdagingen in de Demervallei als één geheel aan, en ontwikkelt ook de troeven van het gebied. Hoe het plan voor de Demervallei gegroeid is en wat er allemaal op het programma staat, lees je op de volgende pagina’s.

DEMERVALLEI SEPTEMBER 2012 | 02 Een project met een geschiedenis

Het project Demervallei begint niet van een blanco blad. Het project wortelt in een lange traditie van water-, natuur- en re- creatieprojecten, en het bouwt verder op dat werk van de voor- bije jaren. We vatten kort samen wat voorafging.

Ontwikkelingsplan de natuurlijke en agrarische structuur Demervallei, de afbakening van de klein- (AGNAS) en het ruimtelijke structuurplan stedelijke gebieden, de ontwikkeling van Demer Vlaanderen besloot het Regionaal Land- de stationsomgeving van Diest en Aar- De zware wateroverlast in 1998 en de ver- schap Noord- (RLNH) in 2007 schot, de projecten ‘Demer door Diest’ en drogingsproblematiek vormden de aanlei- de initiatieven te bundelen. RLNH coördi- ‘Laak’ en het plattelandsproject de Merode. ding om het overstromingsvraagstuk in de neerde van dan af het Strategisch Project Demervallei aan te pakken. Demervallei (SPD) met het oog op een betere afstemming van de plannen. Principiële beslissing In 1996 was reeds het ‘Integraal Waterbe- De partners van de Demervallei spraken heerproject’ (IWP) van de Demervallei tus- Zo ontstond voor het eerst een globale zopas opnieuw hun engagement uit om sen Werchter en Diest opgesteld: een om- visie op water, natuur en recreatie in het binnen één visie samen te werken aan de vangrijk studieproject, met verschillende gebied, opgebouwd rond drie krachtlijnen: toekomst van de Demer: W&Z, de Vlaamse deelstudies. Dat IWP vormde de basis voor het blauwgroene, het oranje en het dyna- overheid, het bekkenbestuur van de De- het Ontwikkelingsplan Demer (OPD). mische lint (lees hierover meer op pagina mervallei, de provincie Vlaams-Brabant Doel van het OPD: het overstromingsge- 5). Met alle betrokken partners werden en de vijf Demergemeenten, Aarschot, vaar tussen Diest en Werchter terugdrin- afspraken gemaakt, samenwerkingsver- Begijnendijk, Diest, Rotselaar en Scherpen- gen en tegelijk de verdroging tegengaan banden gesmeed en financiële middelen heuvel-Zichem. Dat deden ze door op 28 door de Demer opnieuw een natuurlijker samengebracht. De vijf gemeenten rond november 2011 de principiële beslissing uitzicht te geven. Het middel: meer ruimte de Demer ondertekenden kort daarop te ondertekenen. Onder één logo en com- geven aan de rivier. Het OPD maakt ook een charter. Daarin verbonden ze zich om municatiestrategie werken alle bestuurs- deel uit van het bekkenbeheerplan (2008- samen hun schouders te zetten onder de niveaus voortaan intensief samen aan de 2013), dat het realiseren van een integraal ontwikkeling van de Demervallei. Van dan duurzame ontwikkeling van de Demerval- waterproject centraal stelt. W&Z staat sa- af werden concrete jaarprojecten opge- lei. Ze werken vanuit één visie, waarbinnen men met het Agentschap voor Natuur en steld. de functies zich in evenwicht kunnen ont- Bos (ANB) in voor de uitvoering van het plooien. OPD. W&Z treedt op als projectcoördinator. Bij de start werden alle bestaande plan- nen en gebiedsgerichte projecten in de Kortom: wat de partners doen voor de De- Een eerste Demervallei geïnventariseerd en werd er mer binnen het Sigmaplan, het bekkenbe- overkoepelend project ook een communicatieplan ontwikkeld. heerplan of provinciale en gemeentelijke Sinds het einde van de twintigste eeuw Het strategische project werd boven- plannen heeft één doel: samen een veilige lanceerden heel wat partners initiatieven dien afgestemd met verwante projecten en vitale Demervallei maken om te wonen in de Demervallei. In lijn met de plannen in de regio, zoals het bekkenbeheerplan en te komen – nu, maar ook morgen en rond de afbakening van de gebieden van van de Demer, het natuurinrichtingsplan daarna.

Verschillende partners werken samen aan een duurzame streekontwikkeling begijnendijk van de Demervallei. buitengewoon boeiend

DEMERVALLEIDEMERVALLEI SEPTEMBER JULI 2012 | 03 Onder de vleugels van het Sigmaplan

De Demervallei is een uitgestrekte regio met vele functies. Een duurzame ontwikkeling van de Demervallei vraagt een vastomlijnde visie en een planmatige aanpak. Daarom werd het overleg over de Demervallei ingebed in de bestaande werkstructuur van het Sigmaplan.

daag en morgen. Het houdt veel actoren en belangen. Want ook in de ook rekening met de gevolgen andere Sigmaprojecten vormt het vaak een van de klimaatswijziging op lan- hele uitdaging om veiligheid, natuur, recreatie gere termijn, zoals hevigere stor- en economische ontwikkeling met elkaar te men en grotere hoeveelheden combineren. neerslag. Ook bepaalde maatregelen uit het Sigmaplan Meer dan kunnen nuttig zijn in de Demervallei. Denk veiligheid maar aan het flankerende landbouwbeleid: Het Sigmaplan creëert in zijn pro- dat is een pakket van maatregelen dat de jectgebieden ook nieuwe natuur. Die gevolgen van veiligheid en natuurontwikke- ingreep spruit voort uit internationale ling op de landbouw moet verzachten. Ook verdragen en Europese richtlijnen, en is bij de herinrichting van de Demervallei zal Ruisbroek tweemaal onder water (1953 en er behoefte zijn aan zulke maatregelen. De 1976). Die rampzalige stormvloeden broodnodig voor het behoud van vele leidden tot het Sigmaplan. diersoorten. Door de jaren heen ging er na- partners van de Demervallei kunnen leren uit melijk heel wat groen verloren door mense- de kennis en ervaring opgedaan in de Sigma- lijke ingrepen. Er komen ook wandelroutes, gebieden. Wat is het Sigmaplan? vogelkijkhutten en uitkijkpunten. Kortom, het Het Sigmaplan is een slim project dat ons Sigmaplan is veiligheid, natuur en recreatie in Wie doet het? De Vlaamse waterwegbeheerder W&Z moet beschermen tegen overstromingen. één. Het houdt bovendien ook rekening met voert het Sigmaplan uit. Dat doet het sa- Het steunt op twee principes. Eén: langs de landbouwers die getroffen worden door de men met het ANB, dat de natuuraspecten Schelde en haar zijrivieren worden waar no- herinrichting van het gebied. In dialoog met voor zijn rekening neemt. In de Demerval- dig dijken verhoogd en verstevigd. Twee: in hen wordt gezocht naar oplossingen om de lei zijn, naast de partners die de principi- het hele gebied komt er een ketting van ge- landbouw zo leefbaar mogelijk te houden. ële beslissing ondertekenden, nog vele bieden om het water tijdelijk en op een ge- Het Sigmaplan heeft bovendien oog voor de andere actoren actief. Denk maar aan de controleerde manier te bergen. Dat gebeurt economische rol van de Schelde, als een van Vlaamse Landmaatschappij, het Regionaal wanneer het hevig regent, of wanneer een de drukst bevaren rivieren van Europa. Landschap Noord-Hageland, Natuurpunt, hoge vloedgolf de Schelde binnenrolt. Rivie- Boerenbond … Ook die partners krijgen de ren hebben nu eenmaal ruimte nodig om te Waarom het Sigmaplan in kans om bij te dragen tot de realisatie van kunnen stromen. de Demervallei? het project Demervallei. Ook de Demer behoort tot het stroomgebied Overstromingsgebieden worden op strate- van de Schelde. Waterbeheer en natuuront- gisch gekozen plaatsen ingericht. Daardoor wikkeling zijn de hoofdthema’s, net zoals in blijven andere plaatsen, waar gewoond en de andere gebieden van het Sigmaplan. De à Voor meer informatie over de gewerkt wordt, van wateroverlast gespaard. overlegstructuur van het Sigmaplan is hele- Sigmaprojecten kun je terecht op Het Sigmaplan beschermt ons niet alleen van- maal op maat van complexe processen, met www.sigmaplan.be.

DEMERVALLEI SEPTEMBER 2012 | 04 Drie linten voor de Demervallei

De Demervallei heeft vele troeven en functies: waterberging, natuur en biodiversiteit, recreatie, erfgoed … Met een gebiedsgericht project willen we die talenten nog aanscherpen. Het doel: de banden tussen de rivier en haar vallei aanhalen, de Demervallei sterker op de toeristische kaart zetten én de streekidentiteit versterken.

Waterberging en natuur: Duurzaam toerisme en om de natuur en het landschap te bescher- men en te ontwikkelen. Die lokale dynamiek het blauwgroene lint recreatie: het oranje lint wordt momenteel verder versterkt in het De Demervallei is cruciaal om de neerslag Het unieke natuurkader van de Demerval- Demernetwerk, een partnerschap van lokale in de regio te bergen en af te voeren. Die lei biedt talloze troeven voor wandelaars besturen, andere overheden, bewoners en functie moet op een duurzame manier ont- en fietsers. Langs de Demer liggen ook tal gebruikers van het gebied. Het dynamische wikkeld worden om de ruimere regio tegen van cultuurhistorische steden, authentieke lint bundelt de krachten om de streekidenti- wateroverlast te beveiligen. De Demervallei dorpskernen, historische monumenten. In teit van het Hageland te versterken. herbergt bovendien waardevolle natuur en het gebied zijn er dan ook heel wat moge- leefplekken voor planten en dieren, die deel lijkheden voor recreatie. Dat alles zit vervat uitmaken van Natura 2000. Dat is een net- in het oranje lint. Samengevat: in de toekomst geven we het werk van natuurgebieden in heel Europa. water weer ruimte en beveiligen we de regio De waardevolle natuur van de Demervallei tegen wateroverlast. Die veiligheidsmaatre- wordt echter bedreigd door verdroging. Het Een sterke gelen gaan hand in hand met het versterken Sigmaplan past vindingrijke concepten toe streekidentiteit: van het natuurlijke karakter van de Demer- om een betere bescherming tegen overstro- het dynamische lint vallei. De toeristisch-recreatieve ontwikkeling mingen te koppelen aan ontwikkeling van De natuurlijke rijkdommen van de Demer- van de streek kan meeliften met de natuur- natte natuur. Zo slaan we twee vliegen in vallei kunnen ook andere maatschappelijke ontwikkeling. De doelstellingen van andere één klap en maken we zuinig gebruik van de domeinen een boost geven: toerisme, re- sectoren, denk maar aan de landbouw en de beschikbare ruimte. De blauwe en groene creatie, wonen en werken, horeca, lokale stedelijke kernen, worden zo veel mogelijk functies van de Demervallei komen samen economie. Willen we die kansen optimaal afgestemd op de hoofddoelstelling van na- in het blauwgroene lint. benutten, dan werken we het best samen tuur en waterbeheer.

DEMERVALLEI SEPTEMBER 2012 | 05 Welke maatregelen staan op het menu?

Welke ingrepen zijn noodzakelijkJij bent om een de vanbewoners de trotse inwoners van de van de Demervallei beter tegenDemervallei wateroverlast tussen te Diest en Werchter: het beschermen én de natuurwaardenschilderachtig in de vallei decor op waarte De Witte van Zichem krikken? De mogelijke principeszijn schelmenstrekenzijn opgelijst, maar uithaalde. In de recente hoe we de maatregelen preciesgeschiedenis zullen uitvoeren, is het in wordt de Demervallei echter momenteel nog onderzocht.niet steeds romantisch wonen. Bewoners weten er alles van: bij hevige regenval kampt Ramsel

de regio geregeld met overstromingen. Natuurreservaat Langdonken Natuur en veiligheid Prinsenbos Het plan bundelt een pak maatregelen om de Rodebergbos veiligheid en de natuur in de Demervallei te ver- Testelt beteren. In vakjargon heten de hoofdingrepen Begijnendijk Eikelenberg dijkaanpassing, hermeandering en verondieping. Hulpe De haalbaarheid van al die maatregelen wordt Zwarte Beek momenteel nog bestudeerd. Een woordje uitleg. Molenstede Demer Zichem Grote Laak Hier een dijk, daar geen dijk. In en rond woon- Blaasberg Langdorp Laarbeek kernen worden de dijken plaatselijk opgehoogd Meetshoven Stedelijk museum Aarschot Zwarte Beek of komen er nieuwe dijken. Op andere plaatsen, Scherpenheuvel-Zichem

Aarschot Wijnputhol waar dat kan, is het verlagen van de dijk of het Waaiberg Diest slaan van bressen in de dijk een mogelijke maat- Betekom regel. Zo ontstaat meer ruimte voor de rivier om Moutlaak De Grote Laak Grote Motte Vossekothol op geschikte plaatsen te overstromen. Op som- O.-L.-Vrouwebasiliek mige plaatsen is het herstel van het winterbed Werchter Demer Leybos Natuurreservaat Rillaar mogelijk; elders bieden overstroombare dijken Vorsdonkbos-Turfputten een oplossing. ‘s-Hertogenheide De Winge Rock Werchter Heidelaakbeek De Demer mag weer kronkelen. Meanders zijn Heikant Gelrode Dijle de natuurlijke bochten van de rivier. Ze zorgen E314 voor dynamiek en leven in het water, geven de E314 E314 E314 rivier een natuurlijke structuur en houden het Rotselaar Mostingbos water op, wat helpt tegen verdroging. Hermean- Natuurreservaat Wijngaardberg dering is het herstellen van oude meanders; langs Wezemaal de Demer liggen er zo wel tientallen. Nadat is na- E314 gegaan of er geen wateroverlast ontstaat, krijgt E314 de Demer waar mogelijk opnieuw zijn natuurlijke loop van tweehonderd jaar geleden. Op sommi- Natuurreservaat ge plaatsen kan het wel; daar worden afgesneden Dunbergbroek meanders weer op de Demer aangesloten.

Ondiep is naturel. Drempels in de bedding van de rivier (‘verondieping’) verhogen het waterpeil in de rivier tijdens droge perioden. Het grondwa- terpeil komt zo hoger te staan. Door die vernat- ting krijgt de natte natuur in de vallei weer alle kansen.

DEMERVALLEI SEPTEMBER 2012 | 06 Ramsel

Natuurreservaat Langdonken

Prinsenbos Rodebergbos Testelt

Eikelenberg Begijnendijk Hulpe

Zwarte Beek Molenstede Tremelo Demer Zichem Grote Laak Blaasberg Laarbeek Meetshoven Stedelijk museum Langdorp Aarschot Scherpenheuvel-Zichem Zwarte Beek

Aarschot Wijnputhol Betekom Waaiberg Diest

Moutlaak De Grote Laak Grote Motte Vossekothol O.-L.-Vrouwebasiliek Werchter Demer Leybos Natuurreservaat Rillaar Vorsdonkbos-Turfputten ‘s-Hertogenheide De Winge Rock Werchter Heidelaakbeek Heikant Gelrode Dijle E314

E314 E314 E314 Rotselaar Mostingbos Natuurreservaat Wijngaardberg Wezemaal

E314 Een boost voor Oog voor de landbouw E314 zachte recreatie Natte natuur is niet altijd te verenigen met Natuurreservaat De fraaie natuur van de Demer is er ook landbouw. Daarom zijn er specifieke maat- Dunbergbroek om van te genieten. Met vogelkijkhutten, regelen gepland, die de effecten van het zitbanken en toegankelijke fiets- en wan- Sigmaplan op de landbouwers verzach- delpaden die aansluiten op de bestaande ten. Bovendien kunnen landbouwers, als netwerken, brengen de partners van het verbreding van hun activiteiten, helpen met Sigmaplan de Demer opnieuw dichter bij het beheer van de natuur of de kleine land- de mensen. schapselementen in de vallei. In overleg met de landbouwsector kan, net zoals in andere Sigmagebieden, een flankerend landbouw- beleid uitgewerkt worden met compen- serende maatregelen voor landbouwers in de betrokken gebieden.

DEMERVALLEI SEPTEMBER 2012 | 07 Wat staat er zoal te gebeuren?

Contact Vóór de uitvoering op het terrein kan starten, Volgende stadia is er nog heel wat werk aan de winkel. Dit jaar De volgende stap is het inrichtingsplan. Dat wordt er eerst nog heel wat kennis verza- beschrijft hoe een gebied ruimtelijk wordt meld. In deze fase lopen er nog verschillende ingevuld. Waar liggen de exacte contouren onderzoeken en studies over de Demervallei. van het overstromingsgebied? Waar worden Met vragen kun je terecht bij: Ook komt er een milieueffectenrapportage welke natuurtypes ontwikkeld? Hoe blijven de Piet Thys (MER). Dat plan-MER brengt de impact van landbouwpercelen toegankelijk? Dan stellen Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) het project op het leefmilieu en de omge- we het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan [email protected] ving in kaart door het vergelijken van alter- (GRUP) op. Dat plan vervangt de bestem- tel. 03 224 67 01 natieven. Kunnen de omwonenden hinder mingen en voorschriften van het huidige verwachten? Wat is het effect op de bodem gewestplan door nieuwe bestemmingen en www.sigmaplan.be/demervallei en de waterlopen? Zijn er gevolgen voor de voorschriften die de maatregelen in het kader biodiversiteit? Daarna volgt een maatschap- van het Sigmaplan mogelijk maken. Zodra die pelijke kosten-batenanalyse (MKBA), die de vergunningen afgeleverd zijn, kan de inrich- voor- en nadelen van de verschillende maat- ting van de overstromingsgebieden van start regelen in de Demervallei oplijst. Alles wordt gaan. Dat zal ten vroegste in 2015 het geval nauwgezet berekend en zo nauwkeurig zijn. Colofon mogelijk beschreven. Inspraak Voorkeursbeslissing Al die mijlpalen verlopen volgens wettelijk Op basis van de resultaten van al die onder- vastgelegde werkwijzen. De procedure om- zoeken neemt de Vlaamse regering een voor- vat inspraakmogelijkheid tijdens een open- Verantwoordelijke uitgever: keursbeslissing, een duidelijke keuze voor één baar onderzoek. Suggesties of opmerkingen Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) alternatief. Die beslissing vormt dan de basis over de plannen kun je gedurende een vast- Afdeling Zeeschelde voor de verdere stappen in de uitvoering. gestelde periode formeel indienen bij het ir. Wim Dauwe gemeentebestuur. Projectbesluit Lange Kievitstraat 111-113, bus 44 2018 Antwerpen De voorkeursbeslissing leidt tot een defini- Maar we hebben meer in petto. Bij elke fase tief projectbesluit. Dat is de finale en gemoti- informeren we je uitgebreid. Bovendien krijg veerde keuze van de Vlaamse overheid voor je de kans om te participeren door jouw op- een bepaald alternatief. Het projectbesluit merkingen op de plannen te geven, of sug- omvat ook een financiële raming en beschrijft gesties te formuleren tijdens een van onze eventuele bijkomende maatregelen. Ook de events of via de projectwebsite. Bij grote vergunningen, machtigingen en bestemmings- mijlpalen ontvangen omwonenden alvast wijzigingen zijn erin opgenomen. een nieuwsbrief en een uitnodiging voor een infomarkt. Zo krijgen ze uitgebreide informa- tie over de stand van zaken van het project in hun buurt. Tijdens zo’n infomarkt kan bijvoor- beeld het inrichtingsplan worden bekeken en is er de mogelijkheid om vragen te stellen aan de initiatiefnemers.

DEMERVALLEI JULISEPTEMBER 2012 | 08 2012 | 08