Spis Ilustracji Baiwnych Na Wkładkach Spis Ilustracji Czarno-Białych W

http://grzbiet.pl/ksiazki/mity-rytualy-i-polityka-inkow

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

SPIS RZECZY

Spis ilustracji baiWnych na wkładkach 8 Spis ilustracji czarno-białych w tekście 10 Spis tabel 13 Spis map 14

Przedmowa do wydania drugiego 17 Od autorów . 19

Wprowadzenie 21 Dzieje 25 Państwo Inków 32 Poddani 32 Rolnictwo i gospodarka 32 Administracja państwowa 36 Dzieje religii inkaskiej ...... 42 Źródła mitologii inkaskiej i religie andyjskie przed Inkami 43

Rozdział l. Stworzenie i Stwórca, czyli kosmogonia . 59 Wira Quchan ...... 60 Wira Quchan i stworzenie według Juana de Betanzosa (ok. 1551) 60 Wira Quchan według Christouala de Molina (1575?) 62 PieiWsi ludzie według don Felipe Guamana Pomy de Ayali (ok. 1615?) 66 Wira Quchan w modlitwach 68

Rozdział 2. T'unapa i wira quchowie wędrownicy 79 ŚwiętyBartłomiej według don Felipe Guamana Pomy de Ayali 79 Święty Tomasz według don Joana de Santa Cruz Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua...... 81 Pedro de Cieza de León w Cacha 86

Rozdział 3. Świat, czyli kosmologia ...... 88 Pacha podzielona na części, czyli struktura kosmosu 89 Niebiańska lama ...... 90 Miłość pasterza Aquy Tapiyi i Chuqi Llanthu, córki Słońca 91 Rysunek don Joana de Santa Cruz Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua 95

Książki historyczne, wydawnictwo: PIW Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej. http://grzbiet.pl/ksiazki/mity-rytualy-i-polityka-inkow

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Spis rzeczy

Rozdział 4. Kay Pacha, czyli Ten Świat Ziq'i Ku krańcom świata Przejścia między światami

Rozdział 5. Parya Qaqa i jego dzieła, czyli mit i historia widziane z prowincji

Rozdział 6. Człowiek, czyli o sensie życia i śmierci Droga życiowa Narodziny i dzieciństwo Ślub Śmierć, rytuały pogrzebowe i losy zmarłego w zaświatach

Rozdział 7. Stworzenie Inków i dzieje świata . Opowieści Inki Garcilasa de la Vega Opowieść rodu króla Pacha Kuti Inki Yupankiego według Juana de Betanzosa Opowieści zanotowane przez don Felipe Guamana Pomę de Ayali Czy istniał jeden mit stworzenia Inków? Dzieje ludzkości Wari Wira Qucha Runa po raz drugi Wari Runa: następna ludzkość Pururn Runa: trzecia ludzkość Awqa Runa: czwarta ludzkość Inkap Runan: imperium Inków Historia Święta i powrót Inki . Bóg, bogowie i stworzenie, albo o kole dziejów

Rozdział 8. Inka Król i Quya Królowa, czyli jak zostać ubóstwionym Teoria Praktyka społeczna Manipulacje mitami, czyli inkaskic Ministerstwo Prawdy

Rozdział 9. Święta wojna . Odsłona pierwsza, czyli Chankowie Odsłona druga, czyli Sura i Qulla Inka i wak'i Rytuały wojny Smak zwycięstwa, czyli kiedy można spożyć ciało wroga

Rozdział 10. Rytualne życie imperium Kalendarze Święta i ceremonie religijne Intip Raymin Quya Raymi - Zitwa Killa Aya Marq'a Qhapaq Raymi Qhapaq Raymi Kamay Killa Qhapaq hucha Cykle wieloletnie, albo czy Inkowie prowadzili gwiezdne wojny?

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Spis rzeczy 7

Rozdział l l. Znaki czasu . 242 Zjawiska astnmomiczne 242 Wynx'Zllie i wróżby 253

Rozdziall2. Brodacze i ich .. mówiące chusty", czyli mit, rytuał i historia w podboju Tawantin Suyu 262 Preludium ...... 262 Ustawienic figur, czyli początek partii 264 .. Gambit inkaski", czyli Brodacze i ich "mówiące chusty" 268 Szach czy mat, albo rzecz o odwracaniu szachownicy 276 Szach i mat, albo cui prodest sce/us, is fecit 283 Wątek indiański 287 Wątek hiszpański ...... 291 Epilog . .,Niewidzialna armia" i .. złoto Cuzco", czyli o sztuce intrygi modo andinico ... 293

Rozdział 13. O wojnie domowej, czyli rzecz o cudach i braterskiej nienawiści 300 Spisek ...... 314 Oblężenie, albo o .,wojnie totalnej" . . 319 Powrót z Chile, czyli z .. Krańców Świata" 326 Drugi zryw ...... 332 Decydujące starcia- Qulla Suyu, Kunti Suyu i Hminuco 335 Rok 1539 - Upadek Imperium 338 Vilcabamba- ostatnia stolica Inków ...... 341 Zagadkowa śmierć Manqu Inqi, albo: na czyje złecenie działali skrytobójcy? 344 Kopalnie Słońca 350 Przegrani zwycięzcy 355

Rozdział 14. Etyka Inków 357

Rozdział 15. Inkaski Mesjanizm 371

Rozdział 16. Schrystianizowana mitologia inkaska 397 lllap'a Piorun i jego rodzina 399 Inka Król i wizja historii 401 Pacha Mama . . . . 408 Suq'a Machula, Złośliwi Dziadowie 410 Apu Ausangate 410 Zarzynacze 418

Aneks l. Wybór wak' z systemu ziq'i wokół Cuzco 419

Aneks 2. Glosarium 429

Bibliografia . . . 449 Indeks nazwisk i nazw bóstw 458 Indeks nazw geograficznych i etnicznych 465

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

SPIS ILUSTRAOI BARWNYCH NA WKŁADKACH

Wszystkie zdjęcia są autorstwa Josego Miguela Helfer Arguedasa, z wyjątkiem nr. XXX i XXXI, które pochodzą z achiwum Ośrodka Badań Prekolumbijskich UW.

l. Tiahuanaco (Tiwanaku), kamienny posąg tzw. Monolito Ponce, stojący na płatfor mie świątynnej Kalasasaya II. Tiahuanaco (Tiwanaku), wykonana z jednego bloku andezytu tzw. Brama Słmica_ datowana na ok. 300-500 r. n.e. III. Wieża grobowa chullpa z Siliustani k. Puno (Peru) IV. Jedna ze świątyń w Chan Chan, stolicy królestwa Chimu. Stan po pracach konser watorskich V. Naczynie ceramiczne kułtury Chimu, północne wybrzeże Peru VI. Lama (Lama glama), wraz ze spokrewnioną z nią alpaką są jedynymi większymi zwierzętami (poza psem), udomowionymi w okresie przedkolumbijskim na tere nie Nowego Swiata VII. Różne odmiany kukurydzy, najważniejszej rośliny zbożowej w środkowych An dach VIII. Sprzedawca ziemniaków na indiańskim targu IX. Wyspa Słońca na jeziorze Titicaca - wg inkaskiej mitologii miejsce, z którego wzniosły się do nieba Słońce i Księżyc X. Ruiny tzw. Akila Waz i (Domu Wybranych Kobiet) na Wyspie Księżyca na jeziorze Titicaca XI. Łódź z trzciny totora, do niedawna główny środek transportu na jeziorze Titicaca. XII. Cacha k. Urcos. Centralny mur tzw. Świątyni Wira Quchana XIII. Cuzco, inkaska świątynia Quri Kancha (dosłownie: Złota Zagroda), na której mu rach Hiszpanie wznieśli kościół Santo Domingo (św. Dominika) XIV. Quri Kancha, jedno z pomieszczeń w dawnej inkaskiej świątyni Słońca XV. Saqsay Waman, głazy fundamentowe dolnego muru inkaskiej świątyni-forte(-y. gó rującej nad Cuzco XVI. Kenko, rzeźbiona naturalna skała w okolicach Cuzco. domniemane miejsce Pl' chówku Pacha Kuti lnqa Yupankiego XVII. lnkaskie ruiny w Tambomachay k. Cuzco XVIII. Thrasy uprawne w Moray k. Cuzco XIX. Inkaski ośrodek administracyjno-religijny w Pisac w dolinie Viłcanota/llrubamłla XX. Budynki inkaskie zachowane w Pisac XXI. Ołlantaytambo, dolina Vilcanota/lJrubamba. Budynki i tarasy inkaskiej osady XXII. Ołlantaytambo - brama prowadząca do sektora świątynnego XXIII. Fragment inkaskiej drogi

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Spis ilustracji barwnych na wkładkach IJ

XXIV. Viłcashuaman (dcp. Ayacucho, Peru). Inkaski ośrodek administracyjno-religijny. W głębi widoczne tzw. usnu, czyli kilkustopniowa platforma, na której w czasie ce remonii zasiadał władca inkaski XXV. Tambo Colorado - inkaskic centrum administracyjne na południowym wybrzeżu Peru. Tu większość budynków wykonana była nie z kamienia, lecz cegły mułowej adobe XXVI. lngapirca, prow. Canar, Ekwador. Inkaska świątynia Słońca wzniesiona na terenie dawnego centrum ceremonialnego ludu Canari XXVII. Chullpy. czyli grobowce z okresu inkaskiego XXVIII. Inkaskic naczynie ceremonialne. nazwane przez archeologów aryba/o (z powodu podobieństwa formalnego do greckiego naczynia o tej nazwie) XXIX. Inkaska figurka lamy, wykonana z brązu XXX. Tumi, inkaski rytualny nóż w kształcie półksiężyca, wykonany z brązu. Znalezio ny w inkaskim grobowcu w miejscowości Maucallacta k. Pampacolca, dep. Are quipa, w trakcie badań polsko-peruwiańskiego Projektu Archeologicznego Con desuyos XXXI. Inkaskic naczynie ceremonialne, stanowiące wyposażenie ofiary ludzkiej typu qhapaq hucha, odkrytej w 2004 r. w trakcie badań polsko-peruwiańskiego Projek tu Archeologicznego Condesuyos, w okolicach miejscowości Andaray (dep. Are quipa) XXXII. Khipu, służące Inkom do zapisywania liczb za pomocą systemu węzełków XXXlll. Ruiny stanowiska Picchu, posiadłości władcy Pacha Kuti lnqa Yupankiego XXXIV. Picchu (Machu Picchu) X.XXV. Picchu (Machu Picchu), budowla tzw. Torreón (Wieży), pod którą widoczna wy b.'Uta w skale komora grobowa X.XXVI. Wińay Wayna, jedno z inkaskich stanowisk w okolicach Machu Picchu \..XXVII. Qiru- drewniany kubek libacyjny (datowany na XVII/XVIII w. n.e.) XXXVIII. Indianka wróżąca z liści coca XXXIX. Procesja z okazji Bożego Ciała do sanktuarium Quyllur Rit'i XL. Tancerze Qhapaq Qulla - Bogaci Qulla w trakcie pielgrzymki na górę Ausangate z okazji święta Bożego Ciała

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

SPIS ILUSTRACJI CZARNO-BIAŁYCH W TEKŚCIE

l. Chronologia kultur obszaru środkowoandyjskiego 2. "Ogłosił się Królem ... ". Władca Inków, Manqu Inga, na platformie usnu w otoczeniu do stojników, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 398 3. Strefy ekologiczne środkowych Andów 4. "Rada Królewska ... ". Inkaska Rada Królewska, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ay· ali, fol. 364 5. "Naczelny Rachmistrz i Skarbnik ... ". Mistrz khipu, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 360 6. Cerro Sechin. Dekoracja ryta na ścianach świątyni z połowy II tys. p.n.e. Prawdopodob nie przedstawia sceny związane ze składaniem ofiar z ludzi 7. Dekoracja naczynia kultury Moche, przedstawiająca tzw. scenę prezentacji 8. Głowa-trofeum, kultura Nasca, I-V w. n.e. Zbiory Museo Didactico Antonini. Nasca (foto Monika Rogozińska) 9. Przedstawienie dwóch postaci grających na ceramicznych fletniach Pana. tzw. antarach. Przerys dekoracji z naczynia ceramicznego kultury Nasca, I-IV w. n.e. 10. Tiahuanaco (Tiwanaku), przedstawienie Bóstwa z Berłami, centralnej postaci z Bramy Słońca 11. Cztery ery ludzkości wg Guamana Pomy de Avali (fol. 48, 53, 57. 63) 12. Święty Bartłomiej, rzekomy ewangelizator A~eryki, identyfikowany przez Guamana Po mę z herosem kulturowym, Tunapą (Guaman Poma, fol. 9~) 13. Droga Mleczna z zaznaczeniem tak zwanych czarnych konstelacji. między innymi Nie biańskiej Lamy, według informacji etnograficznych z okolic miejscowości Mismina). ze branych w latach 1970-1980 przez antropologa Gary'ego Urtona 14. Rysunek tak zwanego Głównego Ołtarza z Quri Kanchy według Pacha Cutiego Yamqui Salca Maygua 15. Rysunek tak zwanego przedstawienia Wira Quchana z Quri Kanchy według Pacha Cutie- go Yamgui Salca Maygua . 16. "Mapa Swiata Królestwa ... ". Swiat według Guamana Pomy de Ayali, fol. 984. 17. Przedstawienia mieszkanek czterech części imperium Inków wg Guamana Pomy de Ayali (fol. 173, 175, 179, 180) 18. Rekonstrukcja graficzna świątyni Quri Kancha (wg Gasparini i Margolies) 19. Bóstwa Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. ~64 20. "Bóstwa Inków". Bóstwa czterech części państwa Inków, wg Guamana Pomy de Ayali (fol. 266, 268, 270, 272) 21. Walka Inków z Antiami, mieszkańcami dżungli. Przerys przedstawienia z kolonialnego kubka libacyjnego (qiru) 22. Rysunek tratwy żaglowej, obserwowanej ok. 1618 koło miejscowości Paita na północnym wybrzeżu Peru

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Spis ilustracji czarno-białych w tekście 11

23. Noworodek, według Guamana Pomy tak zwana dziesiąta klasa wiekowa w Thwantinsuyu, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali (fol. 212) ~4.Awqa Kamayuq (wojownik), według Guamana Pomy pierwsza (i najważniejsza) klasa wie kowa w Tawantinsuyu, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali (fol.l94) ~5. Aya Marq'a- święto zmarłych, rysunek z kroniki Guamana Poma de Ayali, fol. 256 2ó ... Manqu Qhapaq Inqa··. legendarny założyciel dynastii Inków, rysunek z kroniki Guama na Pomy de Ayali. fol. Hó 27 . •. Herb Inków"' według Guamana Pomy de Ayali, wyobrażający 4 bóstwa opiekuńcze dy nastii, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali (fol. 79) ~8. Drugi .. herb Inków" ... , według Guamana Pomy de Ayali wyobrażający symbole dynastii, l)'sunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali (fol. 83) ~Q .•• Lektyka Inki"'. Qispi ... Inka i jego główna żona, Quya, niesieni w lektyce, rysunek z kro niki Guamana Pomy de Ayali, fol. 331 30 ... Zmarły Wayna Qhapaq ... ". Mumia Wayna Qhapaqa niesiona w procesji z Quito do Cuz co, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 377 31. .. Rozdział Pierwszy. Pogrzeb ... ". Władca składający hołd mumiom swych przodków, rysu nek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 287 32 . .. Dziesiąty Inka, Tupa ... ". Dziesiąty władca (według listy tradycyjnej) Tupaq In qa Yu pan ki, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 110 33. .. Dziesiąta quya (królowa) ... ". Mama Uqllu, Quya, czyli główna żona Tupaqa Inqi Yupan kiego. rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 138 34 ... Jedynasty Inka, Wayna ...... Jedenasty władca (według listy tradycyjnej) Wayna Qhapaq (Guayna Capac), rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 112 35 ... Ósmy Inka, Wira ... ". Ósmy władca (według listy tradycyjnej) Wira Qucha Inqa, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 106 36 ... Dziewiąty Inka, Pacha ... ". Dziewiąty władca (według listy tradycyjnej) Pacha Kuti Inqa Yupanki. rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayałi, fol. 108 37 ... lektyka Inki Pillqu ... ". Władca Inków wyruszający na wojnę, rysunek z kroniki Guama na Pomy de Ayali, fol. 333 38 ... Siódmy wojewoda, Inqa ... ". Wojna Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 155 39 ... Dziesiąty wojewoda Challku ... ". Wojna Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ay ali, fol. 161 40. Grota Intimachay na Machu Picchu. Góra: Widok zewnętrzny na podstawie zdjęć i skanu laserowego 3D. Dół: Plan groty, na którym zaznaczone zostały fragmenty horyzontu oraz kierunki wpadania promieni słonecznych. (Według: Ziółkowski, Kościuk i Astete, 2013) 41. Schemat rocznego ruchu Słońca obserwowanego w Cuzco według R. T. Zuidemy 42. "Sierpień. Chakra yapuy ... ". Chakra Yapuy Ki/la - miesiąc pól orania- orka i siew kuku rydzy, początek roku agrarnego w wysokogórskich dolinach środkowych Andów, m.in. w Cuzco, rysunek z kroniki Guamana Poma de Ayali, fol. 250 43. Intihuatana (Machu Picchu), ołtarz- stół ofiarny wykuty w naturalnej skale. Przeciwnie do dość ugruntowanego przekonania, którego nazwa tego obiektu jest dowodem (po ki czua "tu, gdzie przywiązuje się Słońce"), nie jest wcale pewne, czy służył on do obserwa cji astronomicznych (foto Mariusz Ziółkowski) 44. "Czerwiec. Hawkay Kuzki ... ". Hawkay Kuzki- święto przypadające w okresie przesilenia czerwcowego, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 246 45. "Wrzesień. Quya Raymi ... ". Quya Raymi Kil/a- miesiąc głównego święta poświęconego Księżycowi, połączone z rytuałem oczyszczającym zwanym zitwa, wypadający we wrześniu. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 252

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

12 Spis ilustracji czarno-białych w tekście

46. "Grudzień. Qhapaq lnti ... ". Qhapaq Raymi- główne święto Słońca, wypadające w okre sie przesilenia grudniowego, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 25R 47. "Pierwszy miesiąc, Styczeń ... ". Ceremonie pierwszego miesiąca, Qhapaq Raymi Kamay Killa, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 236 48. "Procesja, posty, pokuta ... ". Ceremonia pokutna w Cuzco, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 284 49. "Gdy zabija lamę ... ". Ceremonia lwllpa- wróżenie z wnętrzności Jamy, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 880 50. "Rozdział o bóstwach ... ". Władca Inków rozmawiający z bóstwami Wak'a, rysunek z kro niki Guamana Pomy de Ayali, fol. 261 51. Zaokrętowali się do Indii, rysunek z kroniki Guaman Pomy de Ayali, fol. 373[375] 52. "Ataw Walłpa lnqa ... ". Pierwsze spotkanie Ataw Wallpyz Hiszpanami. rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 382 53. Przedstawienie spotkania w Cajamarce, brewiarz w ręku Ataw Wallpy (fol. 390[392]) 54. ,,Ataw Wallpa Inqa ... ". Cajamarca- przebieg rozmowy Ataw Wallpyz wysłannikami Hisz panów. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 384 55. Pochwycenie Ataw Wallpy w Cajamarce według Theodora de Bry (ok. 1580) 56. "Dziesiąty Inka, Tupa ... ". Waskhar pojmany przez dowódców Ataw Wallpy. rysunek z kro niki Guamana Pomy de Ayali, fol. 115. 57. "Uwięziony Ataw Wallpa ... ". Ataw Wallpauwięziony przez Hiszpanów, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 387. 58. "Ucinają głowę Ataw ... ". Egzekucja Ataw Wallpy na placu w Cajamarce (26łipca 1533 ro ku). Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 390 59. Rzekome spotkanie władcy Wayna Qhapac z Pedro de Candia. Rysunek z kroniki Gu amana Pomy de Ayali, fol. 369 60. "Cud Maryi Przenajświętszej ... ". Cuda towarzyszące konkwiście: interwencja Najświętszej Marii Panny na placu w Cuzco, w trakcie ataku oddziałów Manqu Inqi w 1536 r. Rysunek z kroniki Guamana Poma de Ayali, fol. 402 61. "Cud Pana Jakuba Starszego ... ". Cuda towarzyszące konkwiście: pojawienie się świętego Jakuba apostoła (Santiago) po stronie Hiszpanów w trakcie jednego z decydujących stare z armią inkaską w wojnie 1536 roku. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali. fol. 404 62. Vila Oma [Willaq Umu], arcykapłan Słońca według Martin de Murua. Manuskrypt Gal vin 63. Pawilu lnqa, według akwareli z lat 1838!1850 (w: Justo Apu Sahuaraura .. Recuerdos de la monarquia peruana: O bosquejo de la historia de los Incas. compendio breve) 64. "Manqu lnqa podpala Kuyus Manqu, Święty Krzyż", czyli kaplicę zainstalowaną w budyn ku zwanym Kuyus Manqu ... z łaską Boską się nie spalił". Rysunek z kroniki guaman Po my de Ayali, fol. 400 [402] 65. Zabójstwo Francisca Pizarra przez Diega de Ałmagra «El Mozo» (Młodego). Rysunek Guaman Pomy de Ayali, fol. 410 [412]) 66. z,abójstwo Manqu Inqi przez Diega Mendez (wg Martin de Murua, Manuskrypt Galvin l 67. ,,Spioch, leniwy. Punuy ... , Grzech lenistwa. Rysunek Guamana Pomy de Ayali. fol. t\71 [885]) 68. "Vinpillai, kara dla cudzołożników". Rysunek Guamana Pomy de Ayali. fol. 30ó [30Sj) 69. "Anta caca, aravai, kara dla dziewic". Widać jednak, że chodzi o dwoje młodych osób płci przeciwnej, ukaranych zapewne za zabronione stosunki seksualne. Rysunek Guamana Pomy de Ayali, fol. 308 [310]) 70. "Naczelny policjant, chaqnay... ". "I..:agualcil", inkaski śledczy i kat. Rysunek Guamana Po ma de Ayali (fol. 344 [346])

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Spis ilustracji czarno-białych w tekście l3

71. ..lavar pampa kara (dla tych l co zabijaja trucizną". Rysunek Guamana Pomy de Ayali (fol . .HO (312)) n. .. Praca zara puqu)'... ". Złodziej zbiorów. Rysunek Guamana Pomy de Ayali (fol. 410 (llSlJ) 7.l .. Kara, sprawiedliwość, Sancai, Inkwizycja". Więzienie Inki. Rysunek Guamana Pomy de Ayali (fol. 302(3041) 74 ..,Uwięzienie Thpa Amaru ... ". Ujęcie przez Hiszpanów ostatniego władcy Vilcabamby, In ki Tupaqa Amaru. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayałi, fol. 449 75. ,.Thpa Amarowi ucinają ... ". Ścięcie Thupaq Amaru na rynku w Cuzco. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 451 76. Adam i Ewa w wizji indiańskiej, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 22 77. "Cruz Centeno", drewniany krzyż procesyjny, zdobiony znakami .,t'uqapu"- ideograma mi pochodzenia przedhiszpańskiego. Peru, epoka kolonialna, XVI-XVIII w. Zbiory Eth nologisches Museum. Berlin (foto Mariusz Ziółkowski)

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

INDEKS NAZWISK I NAZW BÓSTW

Abraham (bibl.) 61 Ataw Wallpa (Atagualpa, Atahuallpa) zw. Adam (bibl.) 60, 68, 158, 160, 390 TkiziQhapaq27,28,30, 167,170,171, Ajmara 168 177' 178, 186, 190--192, 205, 206. Allqa Wikza, ród 64, 154-157 208-210,216,242,251,252,256,257. Ałmagro Diego de (Młodszy) 334, 344, 259,262-264,266-270,272-298,300, 345,348,350,351,357,380 301,303-305,308,311-314,316.319, Ałmagro Diego de (Starszy) 175, 265, 276, 320,336,348,380,383-385,391,394, 285,288,293,298,311,313,315-318, 395,398,405 320,329-331,333,334,337,338,345, Ataw Wallpa. przywódca powstania 351,357,380 w XVIII w. 178, 393-3% A1varado Alonso de 328-330 Atoc Suqui 342 Alvarado Juan Velazco 41 O Atuq Supa 311 Alvarez 354 Augustyn św. 46 Amaru 157, 159, 164 Ausangate (l) 125. 411. 413. 420 Amaru (Wąż) 305, 405 Ausangate (II) 414. 415 Amaru Tupaq Inqa 28, 30, 385, 387, Avalos de Ayala Luis de 380 389-391,398,403-405 Avila Francisco de 47, 121 Aiias Qullqi 314 Awa Panti Inqa 380 Anqa Wallu (Warmi Awqa) 157, 161 Ayar Awka (Ayar Sawka) 121. 153-157. Anta-allca 321 161, 187 Antonico 347 Ayar Kachi 121. 153-157, 161. 187 Apasa Julian (Tupaq Katari) 397 Ayar Manqu zw. Manqu Qhapaq 121. 143. Apu Catequil 256, 260, 270, 272, 284, 154-157, 161. 187 291 Ayar Sawka zob. Ayar A\vka Apu Kiwakta 116 Ayar Uchu zw. Wana Kawri 121. 153- Apu Salcantay 312 -157, 161, 187 Apu Sahuaraura Justo 313 Aysa Willka 200 Apu Tampu 84, 85, 359, 360 Apu Waman C'hawa Yaru Wiłłka 164 Balboa 311 Aputin Wira Qucha 75 Baldet F. 252 Aquy Tapiya 93-97 Bamba 346 Arriaga Pablo Jose 135, 136 Bartłomiej św. 81, 82 Astete Femando 19, 212 Bauer Brian l 07 Astu Warak'a 195-197 Belazar Sebastian de 274 Atagualpa zob. Ataw Wallpa Berlanga Tornas de 320 Atahuallpa zob. Ataw Wallpa Bemaku 40 l, 402

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazwisk i nazw bóstw 459

Betanzos Juan de 62-64, 81, 154, 156, Cołlapiiia 183, 192, 31 S, 328 157, 169-172, 176-178, 186-190, Con 58 195-197, 199, 207, 209, 210, 232, Condori Bemabe 311 243,256,273,283,284,288,289,291, Condori Mamani Gregorio 403, 409 292.294,302.309,314,315,317,342, Coriatao 321, 343 344,347-350,364,375 Cuilla 321 Bouysse-Cassogne 338, 339, 354, 355 Cuniraya 58 Bóg 46, 51, 61, 62, 79, 82, 83, 132, 149, Curi Guallpa 321 200, 262, 327, 333, 360-362, 377, Cuzco Wanka Inqa (Quzqu Wanka Inqa) 386, 388-3QI, 394-3Q7, 404, 406, 160, 161 409.411,416,418 Cyprian św. 40 l, 402 Bry Theodor de 277 Czerwony Byk zob. Puka Turu

Cahuide 324 Dawid, król Izrael. 79, 397 Calancha Antonio de la 58, 60 Demarest Artbur 55 Candia Pedro de 294 Diaz de Solis Juan 265 Carlos 358, 380 Diaz Ruy 330 Castro Diego de 48, 389 Diego Felipe 84, 360 Castro Lope Garcia de 381 Dios 61 Castro Vaca de 315 Dominik św. 156, 409 Ch'aska Quyllur zob. Wenus Don Juan Tampu Mayta Panaka 28, 30 Chaliko Baltassar 356 Don Juan, Indianin 89 Chaliku Chima 178, 186, 192, 208, 242, Don Martin 175 262, 263, 279, 280, 284, 291, 292, Duffait Erwan 332, 341 295-300,356,380 Duthuburru Jose Antonio de! Busto 286, Chaliku Yupanki 186, 337, 338, 356 299 Chanaku 40 l, 402 Chaiian Quri Quqa 195 Elaku, 40 l , 402 Chancha Runa 127 Espinosa Sońano 314 Chanka Wira Quchan 75, 83 Estete 306 Chawpi Churin Illap'a 162 Eugeniusz św. 304 Chawpi Namqa 123 Ewa (bib!.) 60, 68, 158 Chincha Qucha 200, 205 Chainchay Qucha 203 Felipe, Indianin 276 Chmielowski Benedykt 154 Felipillo 276, 288, 289, 296, 308 Chuk Payqu 127 Felis Yaquarundi (Chuqi Chinchay) 101 Chuki Susu 128, 129 Femandez de Enciso Martin 265 Chuki Wampu 127 Filip II 380 Chuqi Chanka Wira Quchan 75 Filip lll, król hiszp. 33, 380 Chuqi lila zob. Księżyc, Wenus Filip IV, król hiszp. 143 Chuqi Llanthu 93-97 Chuqi Waqra 200 Garela Alejo 313 Cieza de León Pedro 88, 89, 121, 186, Gasca Pedro de la 345, 356, 357 187,204,252,255,256,268,270,274, Gasparini 109, 110 Gavilan Ramos 258 278,338 Giersz Miłosz 19 Ciril z Lauroarki 412 Cobo Bemabe 67, 68, 106, 109, 110, 134, Girón Francisco H. 380 136-138,141,142,184,225,234,246 Gomara López de 311, 34 7

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

460 Indeks nazwisk i nazw bóstw

Gow Rosalind 411 Inka Yupanki (Pacha Kuti) 109, 169, 170, Grad (Quwa, Chuqi Chinchay) 101,403 189, 194, 196, 197, 199,210 Guaman Poma de Ayala Felipe 32, 33, Inkarń 304, 390 38-40,43,63,68-70,75,81-83,102- lnkill 342 -105,111,113,132,133,135,137,140, lnqa Achachi Uturunku (lnqa Achachi) 142, 157-164, 166, 170, 172-174, 176, 207,208 180, 181, 183-185, 188, 198,201,204, Inqa Manqu Qhapaq (lntip Chuńn Killap 208,214,216,219,225,226,230,234, Wawan) 160 236,238-241,243-245,259,261,265, Inqa Maytaq 204 274,276,279,283,287,294,303,304, Inqa Paqaq 327 322,344,360,363,364,366,367,369, Inqa Rumi Chaka 405 370,372,376,380,381,387,390,400 Inqa Ruq'a 28, 29, 171,405 Inqa Tuqay Qhapaq 158 Hanan Ayllu, ród 152 Inqa Urqun 30, 189, 196 Hanan Cuzco, dynastia 28-30, 171, 222, Inti zob. Słońce 231 Isbell William Harńs 60 Hanan Pacha 168 Harris 338, 339, 354, 355 Jakubśw.200,265,302.304,394 Harnawa zob. Tikzi Wira Qucha Jan św. 323, 394, 411 Hatun Ayllu, ród 188, 191, 292 Jezus Chrystus 82, 100, 137,200.304.360, 373,374,379,388,391,394,395.397. Hatun Wira Quchan 75 Haywa Qati 417 409,410,413.417-419 Juana de Castilla 380 Hemming John 280, 286, 299, 300, 317, Juana 320,325,329,333,339,347,350,352 Saka Pana 415 Herkules (mit.) 218 Kanchu Waraq 254 Heyerdhal Thor 118 Karol III Burbon, król franc. 33 Hocquenghem Anne Marie 53 Karol V, cesarz 105, 308, 320, 325. 334. Holguin Gonzalez 216 342,343,345,348,350-352,356.357. Huaitara 326 381,391 Huaman Quilcana 321 Kayu Tupa 327 Huascar zob. Waslehar Kazimierz Jagiellończyk. król pol. 31 Huch'u 100 Killa zob. Księżyc Huńn Ayllu, ród 152 Kiskis (Quisquis) 175, 186. 192.242.262. Huńn Cuzco dynastia 28, 29, 30, 171,222, 263,279.280,284,291,293,297.299. 231 300,304,305,311,312.333.380 Husson Jean-Philipe 276, 383 Kizu Yupanki 325-327 Kolumb Krzysztof 265 Illa Tikzi Wira Qucha 145-147 Kościuk Jacek 19,212 Illa Tupac 340 Księżyc (Killa) 48, 58-60. 63. 65. 77. 91. Illap'a 125, 163, 168 97, 99, 100, 108, l11. 114, 120. 152. Imay Mana Wira Qucha 65, 66, 101 159,160,170,172.173,177,205.206. Imay Mana Nawraykunap Nawin 101 211,212.215.217,225-227,229,231. Inca Garcilaso de la Vega Sebastian 27. 233,235.236,240,241.244-248,250. 31, 67, 90, 114-116, 149, 154, 161,213, 251,307,310,322,323,364.367,368. 218,223,228,246,248,251,347,352, 376,382.383,407.410 362 Kuntur 254 Inka Qhapaq Yupanki 200, 201 Kusi Rimachi 342

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazwisk i nazw bóstw 461

Kuycha Kulla 203 Maryja Warnan Tiklła 414-416 Matienzo 249 Llaqsa Churapa 126 Mayta Qhapaq 28, 99, 171,201 Llicllic 321 Medina Al paca Cesar 2 l 2 Lluminabe zob. Rumi Nawi Melchior Carlos lnqa 3 l 5, 358 Lluq'i Yupanki 28, l 71 Mena Cristobal de 278, 282, 292, 295- Lluqllay Wankupa 258 -297,299 Loayza Jerónimo de 389 Mendez Diego 345-348, 350 Loyoła Ignacy św. 387 Mihi Wayta Mata l 82 Loyoła Martin Garela de 387 Mojżesz, bibl. 47, 359, 370 Molina Christobał de 62, 64, 66, 68, 71, Łukasz św. 262 72, 75, 77, 78, 81, 87, 169, 213, 218, 223,225,227,228,232,235,254,260, Magdalena, Indianka 388 376,385 Makowski Krzysztof 19, 53, 57 Montesinos Femando de 143, 144, 148, Mallku Kuysara 339, 355, 356 149,203,239,243,253,262,347,376, Mama Chuki Uqłłu I 79 378 Mama Kuka l 75, 252, 253 Morałes Francisco de 287 Mama Qucha l Ol, 403 Murua Martin de 93, 97, 167, 182, 203, Mama Quqa 157 207,216,307,326,347 Mama Uqllu 172, 173, 177. 179, l 80, l 82, 183 Naymlap 60 Mama Uqłłu Waqu 152, 153, 155,363,377, Noe (bibl.) 45, 68, 70, 146, !58, 160, 390 379 Nuiiez Veła Błasco 265, 345, 347, 348, Mama Waqu l 55, l 56, l 58, l 60, l 73, 206, 207,208,235,239 350,351,356 Maman Warmi l 72 Mana Namqa l 27 Olivera Luis de 385, 388 Manqu Inqa 28, 64, 74, 75, 205, 242, 256, Orco Varanca 342 266,282,290,294,299,300 Orgoiiez Rodrigo 331,333-345 Manqu Qhapaq (Manqu Qhapaq Inqa) Ortiz Joan 325 27-29,31,32,65,66, 78-80,108,143, Ortiz Rescaniere Ałejandro 420 145-148, 152-161, 170, 171, 173, 175, Orwell George (właśc. Eric Błair) 186 187, 207, 222, 255, 303-307, 309- Oviedo Femandez de 333 -313, 315, 317, 319-323, 325-331 Ozcoco 343 333-338,340,342-352,355-358,360: 362, 364, 376, 377, 379, 381-383 Pacha Ch'ułła Una Quchan 72 388, 390, 394 ' Pacha Chuyru 127 Maqa Wisa 202,203,257,258, 310 Pacha Cuti Yamqui Sałca Maygua Joan Marek Aureliusz 308 de Santa Cruz 78, 79, 81, 83, 84, 88, Maria, Indianka 388 97-99, !00, 116, 175, 191, 194, 195, Mariategui 379 200,252,255,262,263 Margołies 109, l lO Pacha Kamaą 96, 97, l Ol, l 13, l 59, l 78, Martin Francisco 256 202,248,284,293,386 Martinez Lucas 246, 247, 252, 353 Pacha Kuti Inka Yupanki 27, 28, 62, 83, Martiniłlo 275, 308 !54, !68, 169, 171, 175, 185, 188- Maryja, bibl. 46, 200, 259, 302, 303, 394 -192, 194, 197, 200, 241, 243, 290, 410 ' 364,375

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

462 Indeks nazwisk i nazw bóstw

Pacha Mama 77, 86, 101,214,310,311, Pizarro Pedro 175, 190, 205, 216, 246, 391,401,410,411 247,256,264,267,276,278,284,288, Pacha Yachachiq zob. Titi Wira Quchan 306,311,312,317,319,320,323,325, Pan, mit. 54, 55 330,334,338,353 Pan Gromu 227, 241 Platt Tristan 338, 339, 352, 354-356 Pani Miedzi 309 Polo de Ondegardo Juan l 05, l 06, 133. Pani Srebra 309 141, 171,213,217,260 Pani Złota 309 Porraz Sarenecha R. 347, 350 Paqariq Tampu 159, 359, 360 Prus Bolesław (właśc. Aleksander Gło- Parpa Qalla 414 wacki) 248 Parqu Qalla 414, 415 Prządka-Giersz Patrycja 19 Puka Parya Qaqa (Pariacaca) 75, 76, 84, 120- Turu (Czerwony Byk) 305,307,308 Pumasupa 349, 350 -131' 157' 200, 202, 258, 31 o P'unchaw zob. Słońce Parya Qarqu 127 Puqin Kancha 64 Pata 59,60 Puqu Waraq 254 Pawilu Inqa 30,313-317,329-331,333, 334,337-340,351,352,354-358,383 Perez Gómez 348 Q'aqcha 191 Phaqsa Inti Usus Zapi Quya Wakcha Q'aqcha Pacha Kuti lnqa Yupanki 192 Khuyaq 172 Q'aqcha Pacha Kuti lnqa Yupanki Inqa Phirwa Pari Manqu 145, 146 zob. Ataw Wallpa Phiwi Warmi 172 Qaiiaqway Yawirka 201 Pichqa Qunka 254 Qaqa Siqa, ród 129 Pillqu Ziza 160 Qata Chillay l Ol Pinaw Qhapaq 15 7 Qati Killa 203 Pinawa 153 Qati Killay 258 Pinchimurujanin 400 Qayan Qati 417 Piorun (Chuqi lila, Illap'a) 68, 100, 101, Qaylla Wira Qucha 70 108, 119, 120, 125, 135, 136, 163, 168, Qhapaq Ayllu, ród 292 170,171,177,191,204,217,227,228, Qhapaq Apu Inqa 160, 184. 317 231,233,241,244,322,368,394,401 Qhapaq lnqa Yupanki 87 Qhapaq Piotr św. 46, 309, 404 Wari 116, 179, 180 Pitu Siray 113 Qhapaq Yupanki 28, 29, 87, 171. 253 Qhapaq Zapa Apu Pizarro Francisco 31, 154, 174, 175, 205, Inti C'huri 199 Qhari 208,252,262,265-268,272,274,276, Tupa Felipe 327 Quiiiones Juan Mogrovejo 278,280,282,284-288,290,293,294, de 326 Quisbert Pablo 352, 356 299,300,302,305,311,313,315,317- Quisquis zob. Kiskis -320, 326-331' 334, 338, 340, 342- Qulla 153 -344,348,357,380,384,386 Qullqan Pata l O l Pizarro Gonzalo 318-320, 324, 330, 331, Qullqi Punka 41 Q 334,338,345,347-351,355-357,380 Qun Titi Wira Qucha 62, 63 Pizarro Hemando 154, 273, 274, 285, 293, Qura 155, 156 294,297,299,300,318-320,323-326, Qura Manka l O l 328-331,334,338,345,348,355,357 Qura Uqllu 319, 336, 340, 342 Pizarro Juan 320, 324, 330, 334, 338, 345, Quri Kancha Wazi l O l 348,357 Qurqur Wira Qucha 75

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazwisk i nazw bóstw 463

Quya39,48, 138,171,173,177,179,180, 382-384, 386, 387, 394, 395, 407- llB, 184, 225, 241, 278, 368 --410,412 Quya Mama Uqllu 177 Solano Franciszek św. 396 Quzqu Wanka lnqa zob. Cuzco Wanka ln Sosa 311 qa Soto Hemandode 175, 273, 286, 288 Spilibergen Joris van 118 Raimondi 51 Srebrny Krzyż 417 Rawa Uqllu 155 Sucre y Aleala Antonio Jose de 398 Raymi Napa 231 Sullk'a Churin Il\ap'a 163 RimachiYupanki 346 Supno 183,192,315,328 Rique1me A1onso 285 Suscu panaca, ród 315 Rodrigez de Figueroa Diego 209, 249- Suyuntuy 254 -251. 346 Szemiński Jan 22, 44, 66, 88, 92, 95, 99, Rogozinska Monika 54 100, 108, 109, 116, 118, 121, 126, 136, Ronpa Yapangui 321 142, 143, 148, 154, 160, 162, 169- Rostworowska de Diez Canseco Maria -171, 175, 177,182, 189, 191,193, 199, 238, 278, 301, 314 249,254,260,305,307,309,310,317, Róża św. 396 323,324,354,376,379,386,387,409, Różycka Magda 19 411,412,416 Rumi Nawi 285, 293, 312 Runa Ruraq 70 Tampu T'uqu 159 Ruwa161 Tamta Namqa 122-125 Tanqui Guallpa 342 Sadowski Robert Marcin 242, 250 Tapia Gonzalo de 326 San Martin 413 Tarpuntay, ród 223, 234 San Martin Mattlora Jose Francisco de Tarku Waman 28, 171 398 Tata Purqu 354, 355 Sancho 297,305,308,310-312 Taylor Gerald 92, 122, 202, 203, 254,258 Sancta 289 Taytanchik 61 Santa Clara Gutierrez de 352 Teresa św. 404 Santo Tornas Fray Domingo de 389 Thupa Amaro Inga Joseph Gabriel, przy Sarmiento de Gamboa Pedro 170, 186, wódca powstania z XVIII w. 32, 33, 196,206,243,262 396-398,404 Sasin Mali 127 Thupa Amaru Inqa 28, 302-304, 403 Sawa Siray 113 Thupa Ayar Kachi lnqa 160, 161 Sayri Thupa Inka 28, 350, 383 Thupa Waku 161 Senor de Quyllu Rit' i 417 Thupaq Inka Yupanki (Topa Inca Yupan Sinaqara 418,419 qui) 27, 28, 116, 117, 171, 172, 177, Słońce (lnti) 48, 58, 63-65, 67, 72, 77, 179-181, 183, 184, 190,243,258,261 78. 80, 88, 91, 93-97, 99, 100, 103, Tikzi Qhapaq Inqa 192 108.111-116,119,120,129,133,136, Tikzi Wira Qucha 88, 89 142, 145-147, 150-152, 155, 156, 159, Tikzi Wira Qucha Pacha Yachachiqa 196 160, 167-170, 172, 173, 175-179, Tisoc 342 182, 184-187, 189-191, 196, 197, 199, Titi Qaqa 386 202,203,206,209,211,213,216-235, Titi Wira Quchan (Pacha Yachachiq) 65, 237,241,243-249,252,253,256,270, 159 272,306,307,309,324,333,340,353, Titu Kusi lnqa 28 354,361,363,364,367,368,376,379, Titu Kusi Wallpa 324

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

464 Indeks nazwisk i nazw bóstw

Titu Kusi Yupanki Inqa 28, 48, 74, 209, Valboa Cabello Miguel 117, 118. 179, 248-251,270,273,282,302,316,319, 239 321,325,335-337,340,342,343,346, Valverde Fray Vincente de 272, 274--277, 381, 382, 385 351,352 Titu Yupanki Pacha Kuti VI 377, 378 Vandera Damian de la 114 Titulus Waman Kichu 378 Vicaquirao panaca, ród 315 Tizu Yupanki 338, 340 Vilaoma48, 185,307,316,317,323,329 Toledo Francisco Alvarez de 188, 262, Villadi 242, 333, 335, 336, 340, 342 386,404 Tomasa Kinchu 415 Wakaytaki, ród l 08 Tomasz św. 81, 83, 84, 88, 360 Wallallu 200 Toro Alonso de 347, 349-351 Waliailu Qarwinchu 122, 125. 126. 127 Toro Pedro de 389 Wallpa Ruq'a 327 Tschopik Harry 168 Waman 254 Tumay Rika 203 Waman Taqu Amatwa 148 Tumay Warak'a 195, 197 Wana Kawri 121. 133, 159, 160, 178. Tmnbaysi 349 182, 187, 188-191, 223, 228, 231. T'unapa 79-82, 84--89, 99, 359, 400 238,261,333,334,352,354,355,376, T'unapa Wari Willka 88, 122 390 T'unapa Wihinkira 87, 88 Wari Ruma 127 Tupa Amaru 178, 287 Wari Willka 66. 335. 336 Tupa Kusi Wallpa Waslehar Inqa 279 Warmi Awqa zob. Anqa Wallu Chanka Tupa Wallpa 28, 288, 296-300, 304 Wasiłowa Zofia 315 Tupa Wanaku 231 Waslehar (Huaskhar) zw. Titu Kusi Wall Tupa Wanchiri 194 pa lnti Illap 27. 28, 30, 64. 86. 99, 167. Tupaq Katari zob. Apasa Julian 170, 171. Tupaq Wallpa 290 186. 19(}-192. 238. 242. 256. Tupay Inka Yupanki 20 l 259,262,263,267-270.278-284.289- -292, Tuqapu Wira Qucha 65, 66 295, 296, 313. 314. 316. 324. Tuqay Qhapaq 153, 157, 158 375,383 Turuegano Juan de 329 Waspar 340 Tuta Namqa 122 Wasqu Tumay Rima 195 Tutay Kiri 127 Watyaquri 122-124 Tuwa Paka (zob. Tikzi Wira Qucha) 89 Wayna P'unchaw 233 Wayna Qhapaq {Guayna [Huayna] Ca Ulehu Ch'ulla Wira Quchan 72 pac)27,28.64.171.173-175.177. Urqun Inqa 28, 30 179,181-184,186,190, 198,203,20l Urqurara l 00 252,253,278.281,292.294.299,303. Urton Gary 93, 240 305,311,314,333,351,352,364.383. Uru Saywa Wira Quchan 75 394,395,405 Usqu Willka 189, 195, 197 Wayna Qhapaq, XVIII w. 178 Ussisa Catalina (Mama Tocto Ussisa) 315 Willka Waraq 254 Utqu Chuku 127 Wenus (Ch'aska Quylłur. Chuqi lila) 100. Uturunku 15 7 101, 117,159,160,205,206,217.2.W Uturunku Inqa Achachi 116, 164, 207, -244,254 208 Wichrowska 117 Willa Urna 256 Vaca de Castro Cristobśl 345, 352, 357 Willka Waraq 254

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazwisk i nazw bóstw 465

Wira Qucha (Wira Quchan) 51. 55, 61- Yawar Waqi 171 -64.67.70.72.73, 75-79,81,84,85, Yayan Illap'a 162 89, 100. 101. 108, 142, 159. 184, 185, Yuthu 254 191. 195,217.227.229,335,359,377, 379.382,389,400 Zara Manka l 00 Wira Qucha Inqa 28. 29, 61, 168, 171, Zarate Augustin de 205, 288 185.189,191.193,195,196,203,290, Zinchi Ruq'a 28, 157, 171,203 313. 354. 375, 377 Ziółkowski Mariusz 19, 22, 44, 66, 88, Wira Quchan Pacha Yachachi 99 92, 95, 99, 100, 108, 109, 116, 118, Wira Quchanpa Inqan Yupanki 194 126, 136, 142, 145, 148, 160, 162, Wiraqucha lnqa (Viracocha lnca) 185 169-171, 175, 177, 182, 189, 191, 199, 212,216,241,249,264,278,279,285, Xerez Francisco 272, 285 290,296,305,307,314,317,323,324, 353,354,374,386,387,409,411,412, Yaqana 92. 119, 254 416 Yampallec 60 Zuidema Reiner Tom 29, 106, 107, 213, Yana Namqa 122 223,224 Yaranga Vatderrama Abdon 405, 410 Zupay 382 Yawar Waqaq 28

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZNYCH

Skróty: dep.- departament; g.- góra(y); jez.- jezioru; m.- miasto, miejscowość: ob.-obecnie; piw.- półwy· sep; prow.- prowincja: rz.- rzeka; stan.- stanowisko; w.- wyspa(y); zat.- zatoka.

Abacanay 331 Anti Suyu, terytorium 40, 67, 87, 95, 97. Acami, prow. 388 103,104,113,132,147,164,195,227. Achacalli, m. 41 7 254, 321, 343, 367, 386 Acopampa, m. 250 Anti, Antiowie, lud 66, 81, 85, 116. 117, Acostambo 335 122, 127,207,208,209,343,37~378 Afryka 105 Apu Rima 256 Ajmarowie, lud 379 Apurimac dep. 27. 34, 157 Akanaka 413 Apurimac (Apu Rimaq), rz. 152, 280 Alewizgran 379 Arequipa 385 Alanqu Marka, lud 201 Argentyna 23, 25, 115. 148, 317. 339. Altiplano, terytorium 148, 168, 313 383,397,414 Amay Pampa, m. 75, 331 Argentyńczycy 398 Amazonia 54 Asillu, m. 87 Ameryka 81, 82, 105, 353 Aspero, centrum ceremonialne 51 Ameryka Porudniowa 53, 247, 265, 386 Atacama, pustynia 35, 329 Ameryka Środkowa 315, 328 Atawillu, prow. 203 Amerykanie 420 Atlantyk (Górne Morze) 102, 103 Ana Warki, g. 231, 232 Ausangate 87, 412 Ancasmarca 254 Awqa Runa, lud !59, 165, 166 Ancasmayo 23, 27 Ayacucho,dep.61,68,114, 157.405 Anchi Qucha, dolina 123, 124 Ayacucho, m. 25, 114, 148.262.374,398 Andahuayllas 336, 379 Ayar Maka, lud 207 Andamarcanie 204 Aymarowie, lud 70 Ande 302 Aytacara 355 Andy 21, 23, 27, 33-36, 44, 48, 51, 58, Azja 105 60, 91, 92, 103, 105, 116, 117, 124, Aztekowie 49, 206, 239 127,132,157,238,240,254,259,303, 304,309,326,334,343,352,363,368, Bałkany 49 371,373,390,393,394,399 Berlin 419 Andy Peruwiańskie (Środkowe) 35, 56, Bizancjum (Bizantyńskie Cesarstwo) 49, 60, 121,326 281 Andyjczycy 31, 346, 349 Boliwia 23. 25, 106, 172,313,373.379, Anglicy 395 383-385,392,397,403,410.414 Anqa Wallu, lud 161 Brazylia 37, 383 Anta, m. 208 Bucnos Aires 396 Anta Waylla, prow. 193

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazw geograficznych i etnicznych 467

C'acha. centrum ceremonialne 88, 89 Chimu, terytońurn 27, 58, 60, 149 C'achicachi 321 Chincha, terytorium 27, 149, 200, 205 C'ahuachi, centrum relig. 53, 54, 56 Chinchay Suyu, terytorium 40, 42, 67, 87, Cajamarca (Kasa Marka), m. 25, 40, 64, 88, 95, 102-104, 108, l 13, 132, 140, ~b. 149,203,205,242,252,266,267, 164,214.227,312,321,337,367,386 271. 273-277, 279-293, 295-297, Chinchero, m. 179 299,300.305,308,309,311,320,321, Chinchoro, kultura archeologiczna 51 392.394 Chiny 252 C'allao. m. 420 Chipaya, lud 68 Całka. m. Q3, Q7, 242, 321, 328, 404 Chiqowie, lud 129 Caltama 354, 355 Chiriguanie, lud 203 Cana. prow. 89 Chiutamarca, rz. 355 Cailari. lud 30. 182, 200, 209, 21 O, 282, Chuki Marka, świątynia 224 291,311.313,316,328 Chuie 315 Canchi, lud 78 Chunchul Maya, strumień 236 Capi305 Chupas 344, 350, 357 Cara Baya, prow. 116 Chuqi Chaka, m. 75 Carabuco, m. 82, 85 Chuqi Marka, lud 20 l CaraL centrum relig. 51 Chuqłlu Qucha, jez. l 6 l Caranque. m. 170 Chuquisaca 355, 385 Carmenga 321 Coata, w. 258 Casa de la Santa Cruz, więzienie 47 Cochabamba 338, 339, 354, 384 Casa Marca zob. Cajamarca Cokampata 333, 352 CatequiL sanktuarium 58, 336 Colla zob. Qułla Cerrodela Sal 393 Cołlao, prow. 88, 89, 315, 317 Cerro Sechin. centrum ceremonialne 51, Compostella 394 52 Conoc, m. 242 Chachapoya. lud 203, 282, 311, 328 Copacabana,m.25, 112,258,281,313,315 Chacłla, prow. 127 Copacabana,phN.259,338,354,355 Chaco 101 Copan, m. 240 Chaka Marka, m. 86 Copayapo 317 ChakaMarka (ob. Desaguadero), rz. 87 Coquimbo, m. 149 Chan Cha, m. 58 Coropuna 113 Chanan Quri Quqa 195 Cuenca 40 Chanka 27, 149 Cułlo Mayo 327 Chankowie, lud 149, 157, 184, 189, 192- Cuzco, dep. 23, 27, 34, 144, 145, 149 -198,200,374,375,378 Cuzco, m. 19, 23, 25, 27-30, 33, 34, 40, Chaparra 312 42, 46, 48, 61--64, 66, 68, 75, 78-81, Charapoto, m. l 17 86-88, 90, 93, 94, 97, 101-103, 105- Charca., prow. 115, 149,315,354,355,375 -110, ll2, ll4, 116,119,121,122,135, Charkas. lud 115, 339, 368, 389 140, 141, 143-149, 151-161, 164, 168, Chavin du Huantar, m. 5 l 171, 173-175, 177-180, 182, 185-187, Chayanta 355 189,191-197,199,200,202,203,205, Chichas 315 206,208-211,213,214,216,218,222, Chile 23. 25, 27, 35, 42, 51, 56, l 15, 116, 223,227-233,235-238,242,249,254- 148, 149, 246, 247, 316, 3 l 7, 328-330, -258, 260, 261, 266, 271, 279-281, 353,375,383,396,397,407,414 284,287,293,295-306,308,310-312, Chilijczycy 414 314-318,320-331,333-335,339,342.

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

468 Indeks nazw geograficznych i etnicznych

343,345,347-352,357,359-361,368, Hiszpanie 27, 30, 31, 33, 34, 48, 62, 70. 375-379,381,383,385,386,389,390, 89, 106, 114, l 15, 119, 122, 130, 131, 394,396,401,403-405,408-410,412, 149,153,173,178,185,205,206,209, 418 218,222,242,246,248-252,256,260, Czarne Jezioro 414 262, 264, 266-268, 270-273, 276- Czerwony Szczyt 419 -278, 280-289, 291-313, 315-317, 319-321,323-331,333-340,342,343. Darien 265 346-349,352-356,364,373,381-384, Desaguadero, rz. 87 386-391,393-396,403-405,409.410, Dolna Kupara 128 420 Dolne Morze zob. Pacyfik Honduras 240 Dorado, zob. Eldorado Huaca de la Luna, m. 52, 53 Huaca del Brujo, m. 53 Ekwador 23, 40, 51, 60, 119, 181, 182, Huaca del Sol, m. 53 208,216,278,291,312,345,373,383 Huaillas 314 El Paraiso, centrum ceremonialne 51 Huamachuco, prow. 203, 272, 285, 291. Eldorado 21 , 116, 117 296 Escay Oya zob. Iscay Oya Huamanga, dystrykt 262, 326. 385, 389. Europa 30, 48, 81, 105, 215, 252, 270, 398 308,343,353 Huancane, m. 37 Europejczycy 31, 37,267,291,303 Huancaraylla, m. 405 Huancavelica 157 Felis Jaguarundi (Puma Jaguarundi), ska Huanuco, m. 68, 337, 340, 398 ła na wyspie Titicaca 85, 86 Huanuco Pampa zob. Wanuku Pampa Francuzi 180 Huari zob. Wari Huaricoto, stan. archeolog. 51 Germanie 308. Huaro, m. 260 Grecy 81, 294 Huarochiri, prow. 47, 81. 84. 87, 92. 121. Guamanga 348 125, 127, 130. 131,257.310 Guanca Villca, m. 116 Huayllas 314 Guarmi Auca, prow. 116 Hurin Cuzco (Dolne Cuzco) zob. Cuzco Guayaquil, zat. 37 Hurin Pacha (Dolny Świat) 72 Guayas, zat. 268 Hurin Qucha (Dolne Morze) 72 Hurin Suyu (Dolny Okręg) 152 Hanan Cuzco (Górne Cuzco) zob. Cuzco Hururo, m. 87 Hanan Pacha (Górny Świat) 72, 309 Hanan Qucha (Górne Morze) 72 Indianie 29, 33,37-39,47,58-60.68-70. Hanan Suyu (Górny Okręg ) 152 81-83.85,88,89.91,93-96.103,106. Hanqu Allu, lud 194, 200 108. l lO, l 14-116, 118. 13ó-139, 142. Hatun Qulla (Hatuncolla), m. 40, 199, 368, 146, 152-156. 160-162, 164. 165. 378 168, 171,174,175,182.195,198.203. Hatuncancha 323 205-207, 210, 216, 220-222. 227. Hawa Chumpi, w. 118 228,237,239,246,247,249.250,256. Hawk'ay Pata, źródło 88, 154, 202 260,266,268,270.285.286,289,295, Hiszpania 31, 33, 166, 220, 221, 255, 297, 302, 303, 306, 308-310. 312, 262,268,293,308,317,320,334,345, 315-317, 319, 321-331. 333, 334. 351, 352, 356-358, 395, 399, 404, 336, 339, 342, 343, 345, 349. 352- 409,416,420 -354, 356, 359, 363-365. 375, 378-

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazw geograficznych i etnicznych 469

-381, 385-388, 392, 395, 397-399, Kolumbia 23, 27 404,409,414-416,418,419 Kondorzy Wierch 122, 124 Indie 68, 70, 81, 103. 108,265,379,381, Konstantynopol 379 383-385 Kordyliera, g. 21 Inkowie 19, 21-23, 25, 27, 29-35, 37, Korea 252 42-46, 49, 58, 60-62, 64, 65, 67, 69, Kotosh. stan. archeolog. 5 l 71. 77, 78. 81-83. 87, 88, 93, 94, 97, Kreole 393, 398 102, lOS. 106. 108, 109, 111-113, Kunti Suyu, terytorium 40, 67, 87, 88, 95, 115-117,119-121,124,128,130--134, 103, 104, l 13, 133. 153, 164, 195,321, 136. 139, 140. 142, 143, 149, 150, 153, 337,360,367,386 154, 156-161, 163-165, 167. 168, Kuntur Wasi, centrum re lig. 5 l 170,171.173,178,179,183,187,189, Kuparowie, lud 128 IQ1-194, 196, 199, 201-204, 206, Kuri Kancha zob. Quri Kancha 207, 211. 213-215. 217. 219-223, Kuya Chilli, m. 195 227,230,231.235.238,239,241.242, Kuycha Kulła, m. 203 244.246.248,249,251,254,255,257, Kuyus Manqu 322 259-263, 266-268, 278, 281, 290, 299,300.303,304,308,317,327,329, La Paz 385, 397 337,340,342,343,351,356,359,365, La Plata 37, 265, 267 371. 373-377. 389-391. 393-395, Lambayeque, dolina 60 397-399, 401. 403-406, 409, 412, Lare, m. 94 414.417,418,420 Las Salinas 334, 357 liiaquito 345 Latap Saqu, g. 123 Inqa Qaya, g. 129, 130 Lejda 106 lnqap Runan, terytorium 165 Leonu i Kastylii królestwo 400 lntimachay, grota 212 Lima 19, 47, 106, 112, 317, 318, 326, 328, Iscay Oya (Escay Oya, lskay Uya) 116 330,331,344,348,350,351,357,383, 385,388,389,395,398,400 Japonia 252 Limatombo, g. 349 Jauja (Xauxa, Sawsa), m. 40, 66, 299, 300, Llacxpalłanga 335 310,312.326-329,335,345 Llulłucha Pykyu (Źródło Wodorostów) Jezioro Wielkie 85 95 Jujuy, m. 148 Lluqisa Qina Mari, g. 87 Lukanowie, lud 198, 204, 333 Kacha Pukara, g. 85 Lupaqa, terytorium 149 Kalanqu Marka, lud 201 Lupaqowie, lud 149 Kalla Chaka, m. 194 Kambodża 21 Machu Picchu (lntihuatana) 212, 216 Kaiiari zob. Caiiari Madryt 381, 393 Kapa Kuyu, centrum ceremonialne 200 Majowie, 49, 239-241 Karaibowie 285 Malbork 31 Karay Pampa 133 Mama, prow. 127 Kasa Marka zob. Cajamarca Mama Qucha, morze 117 Kastylia 309, 310, 386, 396, 400 Mama Wata, jez. 415 Khmerowie, lud 21 Manare, prowincja 116 Kichi Qalla, m. 70 Manta zob. Puerto Viejo Killke, kultura archeolog. 23 Mantu Qalla, g. 119, 224, 225 Kiyan Qata 87 Maras m. 343

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

470 Indeks nazw geograficznych i etnicznych

Mata w Qutu, g. l 25 Pacyfik (Dolne Morze, Morze Południo Matawa, dolina l 55 we)23,27,35, 102,103, ll7, 118, i23, Maule, rz. 23, 27 265 Mawk'a Lłaqta 149 Paita, m. l l 8 Meksyk 48, 103,267 Pa1pa, m. 54 Mezoameryka 239 Pampa Chire 70 Michus Amaru l 08 Pampacona, m. 209, 249, 342 Misminay, m. 93 Panama 37, 119, 268 Moche,dystrykt44,52, 53,55, 58 Panamarca, m. 53 Mohina 314 Papre, lud 116 Morze Karaibskie l 03 Paracas, półw. 51, 53 Moskwa 379 Paragwajczycy 398 Pariacaca, g. 113, 121, 122, Moyo Moyo. lud 343 367 Pariacaca, sanktuarium 58, 88 Mułłu Kancha, świątynia l 82 Parinacocha, prow. 385, 388 Mułłu Qucha, świątynia 126, 127 Paruro, prow. 27, 143, 149 Mumahuaca 339 Paryż 405 Muru Urqu. świątynia 235 Pata Lłaqta l 09 Murzasiebie 46 Patacancha 412 Muyna, jez. 329 Pawqar Tampu, rz. 152, 153 Peru 23, 25, 27, 33, 34, 37. 4 7. 51. 53, 56, Nazca, m. 44, 53-55 58, 66, 68, 78, 88, 89, 93, 106. 118. Nazkeńczycy 53. 54 147,148,154,182.188.208.209.253. Ni, morze 58 262,265,268,276,320,325,332.334. Niemcy420 336,344,345.348.352.366,373.374, Nikaragua 286, 295 377-379,381,383-386.388,389.391. Nina Chumpi, w. l 18 394-399,403,407.409.410,414.418 Nowa Granada 396 Peruwianie 45, 395, 404, 406, 409-411. Nowa Kastylia 334 413,414 Nowa Toledo 317,320,330,334 Piłlqu Mayu l O l Nowy Świat 70, 348 Pintasayoc. grota 51 Piquaza. m. 117 Ochosuma, lud 399 Pitu Ziray 87, 93. 97. 367 Ocongate, m. 418 Pocoata 355 Podhale 46 Ołłantaytambo, m. 237, 328, 381 Polinezja 36, Opatari, prow. l 16 118 Pomacanchi 191 Oriente 393 Porudniowe Morze zob. Pacyfik Oroncay 336, 337 Poopó. jez. 87 Porco 353-355 Pacarectambo (Paqariq Tampu), m. 27, Potosi 83 65, 67, 108, 112, 143, 149, 150, 154, Północne Morze l ó l 156, 15~ 160,161,164,171,255 Pucara, m. 66, 85 Pacasmayanie 58 Puerto Viejo lManta). m. 64, 87. 117 Pacasmayo zob. Pacatnamu Pukary, góry 3 78 Pacatnamu (Pacasmayo ), stan. archeolog. Puma Jaguarundi zob. Felis Jaguarundi 58 Puna, w. 304 Pachacamac,m. 58,66,87,112,200,299 Puno,dep. 25,37

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Indeks nazw geograficznych i etnicznych 471

Puqin Kancha, świątynia 66, 233 Rzym 108, 309, 379 Puqin Pampa 133 Rzymskie Imperium 45, 308 Puqina, lud 157, 376 Puqisjanie, lud 207 Salłqantay, g. 87,412 Punnn Runa, lud 159, 165 San Cristobal 327 Puypu Wana. g. 125 San Damian de Checa, m. 47, 121 San Juan de la Frontera de Huamanga Qalla Wayowie, lud 202 zob. Ayacucho Qara Paskana. grota 415 San Lorenzo, m. 128 Qaraca 339 Santa, dolina 268 Qaracare 354, 355 Santa Fe 396 Qanninqa, l 08 Saqsa Wana, m. 168 Qarwanchu Wallullu 367 Saqsay Waman, forteca 200, 205, 232, Qati Killa 203 252,255,302,324,327 Qavtu Marka. osada 203 Sati 302 Qhalis Pukyu. źródło 232 Sawa Ziray, g. 93, 94, 367 Qhaqyawiri (Caquiaviri) 40 Sawsa zob. Jauja Qillay Zinqa.lud 210 Sawsiru 235 Qina Mari, m. 85 Sawsowie, lud 88 Qiqi Sana, rz. 152 Sewilla 275 Qiyan Qalla, g. 224 Sian, świątynia 58 Quirihuac, stan. archeolog. 51 Sieneguilla, m. 123 Quito, m. 34. 174, 175, 260, 284, 285, Sierra g. 48, 326, 330 292.299,304,311,328,345,368,375, Siklla Pukyu (Źródło Źab) 95 386 Skałogard zob. Cajamarca Qulla (Colla), lud 27, 66, 81, 149,258 Sora, prow. 68 Qulla Suyu 37, 40, 67, 84, 87, 88, 95, Sucre 359 103. 104, 113, 133, 136, 147, 153, 157, Sulla Pukyu (Źródło Mokrego Źwiru) 95 164, 191, 199, 227, 280, 313, 315- Sumbay, grota 51 -318, 321, 329, 337-340, 352, 354, Suna Qaqa, g. 128 356.367,379,386 Surowie, lud 198, 199, 204 Qullaw, terytorium 377-379 Susur Pukyu 168 Qullawa 160. 164 Qullqi Punka, g. 418 Środkowe Góry zob. Andy Peruwiańskie Quqllu Quchy, jez. 161 Śródziemnomorze 46 Ququ Chałla, dolina 128, 129 Quri Kancha (Kuri Kancha) 98-100, 108, Taipi 321, 342 109, 112, 154, 184, 187, 189, 194,217, Tambo 328, 330, 331, 342, 343 223,227,233,235,238,243 Tampu T'uqu, grota 149, 154, 160,379 Quru Puna, m. 133, 367 Tampu T'uku, terytorium 144, 148, 149, Quyłlur Rit'i, centrum ceremonialne 412 157, 158, 161,378,379 Quzqu zob. Cuzco Tangasuki 404 Quzcu Wanka lnqa, skała 161 Tarapaca, m. 246, 353 Tarima, prow. 203, 394 Rawrana CRawraya), m. 231 Tawantin Suyu 24, 32-35, 37, 40-43, 46, Rio de La Plata 265, 313 48, 83, 88, 102, 115, 130, 133, 141, Rogoaguado 394 153, 164, 168, 178, 185, 189, 192, 195, Rukri 194 196,202,206,211,237,246,248,259.

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

472 Indeks nazw geograficznych i etnicznych

264, 266, 267, 278-282, 284, 288, Viłlcanota, m. 223, 412 291,293,296,305,306,308,313,315, Viłłcanota, rz. 223 316,320,321,333,342,343,351,353, Vitcos 249, 250, 33 l, 346 354, 357-359, 361, 365, 366, 377, 386,400,403,412,417 Walia, dolina l 56 Tiahuanaco zob. Tiwanaku Wałlkiri, g. l 29 Tiąuina, m. 86 Wałłowie, lud 206-208, 239 Titicaca, jez. 25, 27, 55, 56, 63, 87, 112, Wallułłu 88 143, 149, 150, 157, 160, 164, 191,223, Warna Yaku, g. l 30 258,281,313,315,338,354,361,376, Wana Kawri, g. l II, 151, 154. 155, IX7 399 Wanka, terytorium 149 Titicaca, m. 87, 157, 191 Wanka Qucha, m. 70 Titicaca (Titi Qaąa), skała 85, 379 Wankowie, lud 88, 127, 313, 316, 32S Titicaca, w. 62, 63, 65, 67, 68, 86, 88, 335,336 142, 157, 161, 191,367,379 Wanuku Pampa (Huanuco Pampa). m. 40 Tiwanaku (Tiahuanaco), m. 25, 27, 35, 368 44, 50, 55-57, 63--66, 68, 81, 84, 86, Wari (Wiii.aąi) 25, 27, 35, 44. 50. 56. 57 87, 89, III, 142, 143, 145, 148, 149, 145, 148, 149, 161. 193,374.375 153,157,160,161,165,166,193,314, Waskhar, m. 314 374-377, 379-381 Wata Qucha, m. 70 Toledo, m. 325 Watanay, strumień 236 Toąuepala, grota 51 Wayki Husa, m. 125 Trujcillo 320, 334 Wayłła Pampa 93, 97 Tucman (Tucma), terytorium 115, 116 Wayłła Ripa, m. 70 Tuksa, rz. 414 Waypar, m. 75 Tumay Rika 203 Waywa Qanchi. lud 78 Tumbez, m. 268,313 Wenezuela 396 Turni Pampa (Tomebamba, ob. Cuenca), Wielkie Jezioro 85 m. 40, 182, 191,368 Wielkie Paititi 21, 22. 383, 393. 394. 39t> Tumna, m. 127 Willkas Waman (Vicashuaman). m. 40. 200 Tungasuca, m. 396 Wyspa Słońca 258, 313 Tupiza 317 Tutu Kachi, g. 108 Xauxa zob. Jauja

Uąhu Ruru Pukyu (Źródło Jagód) 95 Yamki Supa, centrum ceremonialne ~4. Urcos, centrum ceremonialne 75, 411 85 Urcos,jez. 331,333,411 Yana Qaqa (Czarna Skała) 129 Uru, lud 68, 376 Yarobiłca zob. Yaru Wiłłka USA29 Yaru Wiłłka, lud 33, 170 Yawira, g. 233 Vayocache 335 Yawyu, prow. 149,201.310 Viłcabamba, terytorium 31, 33, 48, 117, Yucay, m. 94, 112. 294, 321. 340. 3·B 209,248,249,276,287,332,333,340, Yunkay Pampa, m. 194 341,343-345,348-352,355-357,374, Yunkowie58, 121,122,125-128.219.273 381-386,388,389,394,399,403 Viłcaconga, g. 299, 304 Zaii.u, m. l 57 Vilcashuaman 40 Viłłcanota, g. 113, 412 Żydzi 81,416

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

lł4 Rozdział 3. Świat, czyli kosmologia

W łańcuchu gór i szczytów ośnieżonych powyżej doliny Yukayu (o cztery leguos od Cuzco sławnej swymi ogrodami i uzdrowiskami) zwanym Sawa Ziray strzegł białych lam ofiarnych. składanych przez Inków Słońcu, pewien Indianin rodem z Larego, zwany Aquy Tapiya, mło dzieniec zgrabny i wytwornego dowcipu, który całymi dniami wędrował za stadami; kiedy zaś stado odpoczywało, odpoczywał i on, grając na flecie słodko i miło, ho był w tym bardzo wprawny, gdyż nie czuł niczego, co by w nim wywoływało smutek lub naruszało jego zadowo lenie nieprzyjemnościami i troskami o sprawy własne łub cudze. Nadszedł dzień, gdy z większym zapamiętaniem grał na flecie i radował się jego tonami. co wszelkimi sposobami wtrąciło go w ogromne kłopoty; było to tak, że przyszły doń dwie cór ki Słońca, które w całych górach wszędzie miały swoje schroniska i schronienia. Owe córki Słońca mogły zjawiać się wszędzie w całych górach, cieszyć się źródłami i łąkami. lecz z na dejściem nocy zbierały się w domu, gdzie u wejścia straże i odźwierni ich strzegli, sprawdza li, czy przynoszą ze sobą jakąkolwiek rzecz, która mogłaby im zaszkodzić. Znienacka przybyły tam, gdzie pasterz sobie śpiewał, i pytały go o stada i o pastwisko, na które je pędził. Gdy niespodzianie podeszły do pasterza, on, który nigdy ich nie widział. za dziwił się ich nadzwyczajną urodą i pięknem, bo ńust'y były bardzo przystojne, i zmieszany ugiął przed nimi kolana, rozumiejąc, że nieludzka to sprawa i człowiekowi tyle piękna nie przysługuje, speszony nie odpowiedział im nawet słowem. One, widząc po jego twarzy, co w sercu się działo, rzekły mu, aby się nie obawiał, bo one są córkami Słońca, tak poważany mi w całych górach, i ujęły go za ramię, każąc mu siąść, i ponownie go pytały o jego stado. Szczęśliwy pasterz, zachęcony łaskawością ńust'. wstał. ucałował im dłonie i znów zach\\-y cił się ich pięknem i wdziękiem, a na ich pytanie odpowiedział wywodami tak prostackimi, po wodowany przestrachem i zaskoczeniem, że one także się wystraszyły. Starsza imieniem Chuqi Llanthu, której postawa i urok Aquy Tapiyi się spodobały, a na wet osobliwie ją zachwyciły, dla rozrywki zadawała mu rozmaite pytania: jak ma na imię'~ skąd jest rodem? kim są jego krewni?; na wszystko pasterz odpowiedział. czując się nieco pewniej. W trakcie owej wymiany zdań Chuqi Llanthu zwróciła wzrok na srebrny diadem. no szony przez pasterza na czole, zwany przez Indian kanipu, błyszczący wdzięcznie. i ujrzała w jego dolnej części dwa kleszcze pożerające serce; rozbawiona tym Chuqi Llanthu spytała. jak się nazywa taki srebrny diadem; Aquy Tapiya odparł, że się nazywa Utusi: dokiadnego znaczenia tego słowa nie udało się wyjaśnić, ale zauważyć należy, że temu. co zwykle n~'\\< a ją kanipu, on nadał nazwę Utusi. Nust'a obejrzała go powoli i zwróciła mu, a wraz z nim swoje serce; pożegnała się z paste rzem, zapamiętawszy dobrze nazwę plecionki z piór i kleszczy. Szła i myślała. jak delikatnie zostały zarysowane, jakby prawie żywe pożerały jej własne serce, kąsały je i zjadały. W roz mowie z siostrą po drodze zajmowała się tylko delikatnością i nadobnością pasterza. wdzię kiem, z jakim grał na flecie, i jego wypowiedziami. aż dotarły do pałacu. siedziby. w której ńust'y, córki Słońca, zamieszkiwały. U wejścia odźwierni i straże przyjrzały się im i obejrzały starannie. czy coś ze sobą wnosi ły; powiadają bowiem, że parokrotnie się zdarzyło, iż niektóre ńus(r wnosiły swoich kochan ków w pasach zwanych chumpi, a inne w paciorkach naszyjników, zatem odźwierni w obawie przed tym oglądali je bacznie. Wszedłszy do pałacu, spotkały żony Słońca, które na nie czekały, by wieczerzać: a miały przygotowane wiele rozmaitych dań podawanych w złotych naczyniaL·h. Chuqi Llanthu z niepokoju, jaki w sercu miała, nie chciała wieczerzać z siostrą i innymi. tylko zaraz poszła do swojej komnaty, powiadając, że wróciła udręczona i zmęczona po w~· drówce po górach, a po prawdzie to wspomnienie pasterza dręczyło i•! i męczyło bardziej niż zmęczenie, ho z wielką chęcią wyszłaby wędrować znów po górach w zamian za radośl~ u_jrze nia go. Powstałe zjadły, a Chuqi Llanthu zamknięta w swojej komnacie ani chwili nie mogła się uspokoić, bo serce jej płonęło żywym ogniem podsycanym samotnością i narastającym. aż pragnęła dnia, noc natomiast wydawała jej się długa i smutna. Walcząc ze swą nową miłością i od siły wysiłków, jakie czyniła, aby ją z serca wygnać, zasnęła z twarzą skąpaną łzami.

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Milość pasterza Aquy Tapiyi i Chuqi Llanthu, córki Słońca 95

W owej siedzihie przeznaczonej wyłącznic dla córek i żon Słońca znajdowały się pałace wielkie i wystawne. a w nich nieskończoność komnat starannie zdobionych, w których miesz kały wspomniane żony i córki Słońca, sprowadzone ze wszystkich czterech prowincji podle głych Ince, na jakie podzielił swoje ohszerne królestwo, zwanych Chinchay Suyu, Kunti Suyu, Qulla Suyu i Anti Suyu. Dla czterech grup żon były cztery źródła czystej, krystalicznej wody, wytryskujące i napływaj~ce ze wspomnianych części, a one kąpały się w tym źródle, z którego prowincji były rodem. Zr~dło z Chinchay Suyu, położone na zachodzie, nazywało si~ Sulła Pul-yu (Zródło Mokrego Zwiru), następne nazywało się Llullucha Pukyu, co znaczy Zródło Wodorostów, leżało w części wschodniej, czyli w Qulła Suyu; następne w kicrunku północy nazywało się Uqhu Ruru Pukyu (Źró~ło Jagó.d), należące do Kunti Suyu, a to na południu nazywało się Siklla Pul-yu. co znaczy Zródło Zab. i należy do Anti Suyu (kronikarz pomylił kierunki i znaczenia nazw -J. S. i M. Z. J. W tych źródłach kąpały się te, o których powiedzie liśmy. że poświęcone Słońcu mieszkały w domostwie. Pięknej Chuqi Lian t hu pogrążonej w głębokim śnie zdawało się, że widzi, jak słowik leci, przenosi się z drzewa na drzewo i słodko śpiewa, zabawiając ją rozkoszną harmonią śpiewu, a pośpiewawszy przysiadł jej na podołku i począł jej tłumaczyć, że jest przyczyną smutku i czę stych westchnień i żeby nic martwiła się i nie wyobrażała żadnej przyczyny zmartwienia . .Nust'a odpowiedziała, że na pewno szybko umrze, jeśli nie da jej leku na jej chorobę, na co słowik odparł, że z radością by jej lek dał, jeśli mu opowie o powodzie swego smutku; na to Chuqi Uanthu szybko wyznała mu wielką miłość, jaką czuła do pasterza Aquy Tapiyi, straż nika białych stad jej ojca, Słońca. i że szybko ujrzy jej śmierć, jeśli ona go nie zobaczy, aliści z drugiej strony jeśli żony Słońca. jej ojca, to zauważą, to jej ojciec każe ją zabić. Wówczas sło wik rzekł jej, że to nie powinno sprawiać jej smutku, niechaj wstanie i stanie pośrodku mię dzy czterema źródłami i niechaj tam zaśpiewa to, co najlepiej pamięta, a jeśli cztery źródła wspólnie z nią zaśpiewają. odpowiadając jej na to, co ona zaśpiewa, to na pewno zdoła zro bić to. czego pragnie. Powiedziawszy to, słowik uleciał, a nust'a wystraszona rozbudziła się ze snu i w wielkim pośpiechu zaczęła się odziewać; ponieważ wszyscy domownicy pogrążeni by li w głębokim śnie, to nikt nie słyszał, jak wstawała. Poszła i stanęła pomiędzy czterema źródłami i zaczęła śpiewać, wspominając kleszcze i srebrny diadem, na którym pożerały serce, i słodko mówiła mikhuq izuta khuyuq utusi kusim (dosłownie: .,jest szczęściem codziennym chrząszcz poruszający kleszcza pożerającego je", za pewne serce. Tekst wydaje się błędnie zapisany w keczua, choć można się domyślać pierwot nego sensu -J. S. i M. l.). Zaraz cztery źródła zaczęły jedno drugiemu powtarzać to samo, odpowiadając nimfie zgodnie i harmonijnie, z czego nust'a bardzo była zadowolona, bo wy dawało jej się, że niczego więcej nie musi pragnąć, skoro wszystko układało się zgodnie z jej pragnieniami i źródła okazały się jej przychylne. Zatem wróciła do swej komnaty na resztę nocy, pragnąc dnia, by ujrzeć swego ukochanego pasterza Aquy Tapiyę [... J. Po odejściu obu nust' do domu pasterz Aquy Tapiya pozostał przy stadzie, a spędziwszy je, schronił się w swoim szałasie smutny i zamyślony, wspominając piękno urodziwej nust'y, jej strój i czar, z sercem zajętym nową troską, a nawet desperacją, gdy wspominał, kim sam jest, i rozważał, kim jest ona oraz przeszkody, jakie w swej miłości może napotkać, spowodowane tym. że pasterze takie córki Słońca poważali i z wielkim traktowali szacunkiem, i nikt nie ośmielił się ich zapragnąć z obawy przed wielką karą, jaką na takich wykonywano. Z takimi rozważaniami przygrywał sobie chwilami na flecie, a czasem gorąco wzdychał z głębi duszy i kąpał ziemię wokół siebie gorącymi łzami; wydobyło się z niego jedynie smętne .. Oj", które nawet kamienie by zmiękczyło, aż lamy samotnego pasterza, takiego lamentu nieprzywykłe od swego strażnika słyszeć, podeszły do drzwi szałasu, chcąc mu pomóc, on zaś, spędziwszy pra wie całą długą noc na swych wizjach i płaczu, o świcie wstał wyblakły, siłą swej dolegliwości po konany, która niszczyła mu jego duchy życiodajne i pragnęła śmiercią pokonać śmiałka, paste rza; niewątpliwie tam by dokonał swych dni, gdyby szybko na chorobę nie nadeszło lekarstwo. Miał ów Aquy Tapiya w swoim domu rodzinnym rodzoną matkę, która niewątpliwie nale żała do tak zwanych wróżek, bardzo przez Indian szanowanych. Ona dowiedziała się o smut-

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Rozdział 3. Świat, czyli kosmologia

ku i cierpieniu, które jej jedyny syn znosił, i że na pewno szybko życie jego dobiegnie kresu, jeśli nie otrzyma pomocy. Poznawszy zatem przyczynę jego choroby za sprawą demona. wzię ła laskę wytworną i malowaną. jaką miała, obdarzoną wielką mocą w takich sprawach, i bez zwłoki ruszyła drogą przez góry, wspomagana przez tego, który ją powiadomił o cierpieniu syna, tak że przed wschodem słońca stanęła w synowskim szałasie. Weszła i ujrzała go wyblakłego, wpółmartwego, całkiem zalanego łzami; z trudem go obu dziła i doprowadziła do przytomności. Aquy Tapiya, ujrzawszy i rozpoznawszy swą matkę, za dziwił się, nie wiedząc, jak dotarła tam tak szybko; matka, świadoma jego choroby, zaczęła go pocieszać, mówiąc, że powinno mu ulżyć, bo zaraz da mu lekarstwo na jego smutek i choro bę, więc niechaj nabierze ducha, a potem wyszła z szałasu i obok pewnych skał nazbierała po krzyw, jadło zdaniem Indian dobre na smutek i cieszące serce, i je na swój sposób uwarzyła. Jeszcze potrawy nie skończyła, a już obie siostry, córki Słońca, stały u wejścia do chatki Aquy Tapiyi. Chuqi Llanthu bowiem o świcie ubrała się i z siostrą pod pozorem przechadzki po zielonych łąkach górskich wyszła z domu i pośpieszyła do swojej nowej miłości, ponieważ serce jej w inną stronę jej nie poprowadziło; nieco zmęczone drogą siadły obok wejścia, a zo baczywszy staruchę w środku, zaczęły z nią rozmawiać, prosząc, aby im dała coś do jedzenia. bo dotarły zgłodniałe. Starucha, klęcząc na kolanach, powiedziała, że nie ma nic prócz po trawki z pokrzyw, którą bardzo chętnie przyjęły i z nie mniejszym smakiem zaczęły jeść. Chuqi Llanthu rozglądała się po chatce, by ujrzeć swego ukochanego Aquy Tapiyę. ale w chwili gdy ona z siostrą nadeszła, z polecenia swojej matki skrył się w lasce, którą mu przy niosła. Chuqi Llanthu skoro go nie widziała, zapytała o niego; stara jej odpowiedziała, że po szedł ze stadem, a Chuqi Llanthu, zachwycona kunsztownie zrobioną laską. ponownie zapy tała, czyja jest owa tak piękna laska i skąd ją przyniosła; starucha odparła, że niegdyś należa ła do jednej z ukochanych żon Pacha Kamaqa, wak'i najsławniejszej na Równinach obok Mia sta Trzech Króli, o cztery leguy od niego odległej, i że ją odziedziczyła. Chuqi Llanthu laską zachwycona prosiła o nią uporczywie, aż stara, chociaż z początku jej odmawiała. aby ją bar dziej kusiła, w końcu się zgodziła; wzięła ją Chuqi Llanthu w swoje dłonie i spodobała jej się jeszcze bardziej, a potem po chwili ze staruchą, podniecana pragnieniem ujrzenia Aquy Ta piyi, pożegnała się z nią i odeszła przez łąki, strzelając niespokojnymi i pięknymi oczyma z miejsca na miejsce, aby go ujrzeć. Dzień cały obie siostry spędziły, z miejsca na miejsce wędrując bezustannie z pragnienia Chuqi Llanthu rozkoszowania się widokiem i rozmową z pasterzem, z czego jej siostra cał kiem sobie sprawy nie zdawała; gdy słońce już się chyliło i cienie rozciągało, zmęczone zawró ciły do pałaców z wielkim bólem Chuqi Llanthu, że nie zdołała ujrzeć tego. którego ze sobą nosiła umieszczonego w lasce. Gdy doszły do bram, straże je obejrzały starannie. jak to za każdym razem czyniły, a ponieważ z nowinek ujrzały jedynie laskę jawnie obnoszoną. za mknęły bramy, a one poszły do swoich pomieszczeń; Chuqi Llanthu nie chciała uczestniczyć w wieczerzy wraz ze swą siostrą i pozostałymi córkami i żonami Słońca, ponieważ ogień w jej piersi płonący nie pozwalał jej na zadawanie się z innymi, bo pragnął płonąć w samotności. aby jeszcze bardziej się rozpalać; postawiwszy więc laskę przy łóżku, położyła się. a ponieważ myślała, że jest sama, zaczęła płakać i do pasterza wzdychać, aż koło półnoq· się pospała. Wtedy Aquy Tapiya wyszedł z laski, w której się ukrywał, i klęcząc przy łóżku swej liust\·. łagodnym głosem ją przywoływał po imieniu. Ona ocknęła się przerażona, z wielkim stra chem uniosła się na łóżku i obok niego ujrzała swego pasterza ukochanego, który łzy lał: wi dząc to, takim wydarzeniem poruszona, objęła go i pytała, jak się tu do środka dostał. skow pałace były pozamykane; odpowiedział jej, że w lasce podarowanej przez matkę dotarł przez nikogo niezauważony. Wówczas Chuqi Llanthu otuliła go tkaninami liiphi i qumpi. które w łóżku miała, i kochankowie spali razem, a kiedy poczuli, że świt się zbliża. Aquy Tapiya schował się w lasce na oczach swojej nust)•. Gdy Słońce skąpało całą ziemię, Chuqi Lian t hu, aby sama się radować bez przeszkód roz mową z Aquy Thpiyą, wzięła swą laskę i pozostawiwszy siostrę w pałacach, wyszła i poszła

Przykładowy rozdział książki: Mity, rytuały i polityka Inków

Rysunek don Juana de Santa Cruz Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua 97

przez łąki z laską w dłoni, a dotarłszy do ukrytej kotliny, siadła, by rozmawiać ze swoim pa sterzem ukochanym, który tymczasem z laski wyszedł. Atoli tak się zdarzyło, że jeden ze strażników spostrzegł, iż Chuqi Llanthu wychodziła sama, czego nigdy nie robiła, poszedł więc za nią i w końcu. mimo że miejsce hyło ukryte, znalazł ją z Aquy Tapiyą w jej podołku i na taki widok podniósł wielki wrzask. Aquy Tapiya i Chuqi Llanthu zrozumiawszy, że zosta li odkryci. w strachu, że jeśli ich złapią, to ich skażą na śmierć. ponieważ ich przestępstwa już ukryc się nie dało. wstali i uciekali w kierunku łańcucha gór obok centrum ceremonialnego Callca. a zmęczeni marszem usiedli na pewnej skale sądząc, że już są bezpieczni i ocaleni, i tam ze zmęczenia posnęli: gdy we śnie usłyszeli wielki hałas, wstali, ona trzymając jeden san dal w n;ce, ho drugi miała obuty na nodze. a kiedy chcieli dalej uciekać zwróceni w kierunku centrum ceremonialnego Callca, oboje zostali zamienieni w kamień. Dziś widać oba posągi z Waylla Pampy i z Cali ki i z wielu innych miejsc, i ja sam je widziałem wielokrotnie. Nazywa się owo miejsce Pitu Zira, i taki był koniec miłości obojga kochanków Aquy Tapiyi i Chuqi Llanthu. 2

Podwójnie tłumaczona tragiczna miłość córki Słońca i pasterza słonecz nych lam, być może syna Pacha Kamaqa, Duszy świata i Pana podziemi, za kończyła się ustanowieniem miejsca kultu, chyba najważniejszego w Anti Suyu, które Inkowie, patrząc z Cuzco, uważali za położone na północy. Prawdziwe znaczenie opisanych wydarzeń pozostaje niejasne, bo nie wiemy, jakie były kompetencje wak'i Pitu Ziray. W każdym razie jest to świadectwo kontaktu między górnym a dolnym światem.

RYSUNEK DON JOANA DE SANTA CRUZ PACHA CUTI YAMQUI SALCA MAYGUA

Jedyną dziś znaną próbę przedstawienia całego kosmosu podjął don Jo an de Santa Cruz Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua, a mianowicie po pro stu narysował go. Ów rysunek stał się przyczyną zaciekłych sporów między specjalistami. Część z nich uważa, że za wzór posłużył autorowi ołtarz kościelny umiesz czony na ścianie szczytowej (stąd wziąłby się charakterystyczny obrys - p. ił. 13 ), skoro zaś model był katolicki, to zapewne także i zawartość. Po nieważ jednak autor, kolonialny katolik, był także andyjskim szlachcicem, automatycznie zastosował andyjskie reguły porządkowania rysowanych składników. Rysując Słońce, umieścił je więc na górze i po prawej stronie heraldycznej. Lokalizacja rysunku Słońca przesądzała o umieszczeniu sy metrycznie po lewej heraldycznej Księżyca i dalszych elementów niebie skich, ziemskich i podziemnych. Dla każdego z nich można znaleźć przykła dy w kolonialnych przedstawieniach katolickich, zatem rysunek jako całość nie może przedstawiać żadnego andyjskiego ani inkaskiego kosmosu.

2 Murua 1615/1964, t. II, rozdz. 91-93, ss. 17-25.

Książki historyczne, wydawnictwo: PIW Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.