2007-2008 blauwe zaal wo 21 november 2007 Andreas Haefliger 2007-2008 Piano do 27 september 2007 Yefim Bronfman wo 21 november 2007 Andreas Haefliger wo 28 november 2007 Elisso Wirssaladze za 19 januari 2008 Jan Michiels vr 15 februari 2008 Paul Lewis wo 9 april 2008 Imogen Cooper Piano

Andreas Haefliger piano

Ludwig van Beethoven (1770-1827) Sonate nr 15 in D, opus 28 ‘Pastorale’ 24’ > Allegro > Andante > Scherzo: Allegro assai > Rondo: Allegro ma non troppo

Pictogrammen DeSingel Sonate nr 23 in f, opus 57 ‘Appassionata’ 23’ AUDIO gelieve uw GSM uit te schakelen > Allegro assai > Andante con moto > Allegro ma non troppo De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. pauze reageer & win (1797-1828) Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/ Sonate in Bes, D960 35’ concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om > Molto moderato tickets te winnen. > Andante sostenuto > Scherzo: Allegro vivace > Allegro ma non troppo

Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be

foyer deSingel enkel open bij avondvoorstellingen in rode en/of blauwe zaal open vanaf 18.40 uur kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór 19.20 uur broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes

Hotel Ramada Plaza Antwerp (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) inleiding door Lucrèce Maeckelbergh, 19.15 uur, foyer > Restaurant HUGO’s at Ramada Plaza Antwerp begin 20.00 uur open van 18.30 tot 22.30 uur pauze omstreeks 20.50 uur > Gozo-bar einde omstreeks 21.50 uur open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur teksten programmaboekje Lucrèce Maeckelbergh deSingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket coördinatie programmaboekje deSingel Beethoven en Schubert, een ideale sonatencombinatie

“In creatief programmeren heb ik altijd De piano was de natuurlijke uitlaatklep een gelegenheid gezien om de eigen- voor Beethoven, zijn expressiemiddel heid van werken te belichten door ze bij uitstek, het instrument ook dat hem te plaatsen in een tonale, dramatische fysiek in contact bracht met de muziek en historische opeenvolging. Op die van zijn voorgangers en tijdgenoten. manier wordt - door de opeenvolging Hij was een fantastisch virtuoos en zijn van een recitalprogramma - repertoire soms allesbehalve doorzichtige tech- waarmee we sinds lang vertrouwd zijn niek compenseerde hij met uitbarstin- in een nieuw perspectief geplaatst.” gen van passie en temperament, die het publiek met verbazing en soms de Dit motto past Andreas Haefliger toe piano aan diggelen sloegen! in zijn reeks opnamen met de titel In verband met die hypnotiserende ‘Perspectives’. Daarin worden compo- werking van een optreden van Ludwig nisten uit verschillende periodes met van Beethoven, schreef de beroem- elkaar geconfronteerd, periodes die de pianopedagoog en leerling van zowel ver als helemaal niet ver uit el- Beethoven, Carl Czerny in 1795: kaar liggen, zoals in het programma van “In welke omgeving hij ook optrad, hij vandaag. slaagde er altijd in op elke toehoorder effect te maken, zodat vaak geen oog “Out of chaos, out of strive comes droog bleef en er soms zelfs luid ge- a new order” (Daniel Barenboim) snikt werd. Na een dergelijke impro- Uit chaos en worsteling ontstaat visatie durfde Beethoven in een luide een nieuwe orde lach uitbarsten en zijn toehoorders De vooraanstaande rol van Ludwig van belachelijk maken met de emotie die hij Beethoven als componist van symfo- net zelf veroorzaakt had: “Jullie zijn gek- nieën, kwartetten en concerti staat ken”, riep hij uit”. buiten twijfel, maar toch neemt de pia- nosonate in het oeuvre van Beethoven De 32 sonates van Ludwig van een centrale plaats in. Zijn 32 sonates Beethoven worden vaak beschouwd behoren tot de belangrijkste werken als het ‘Nieuwe Testament van de mu- van het genre. Dat heeft te maken met ziek’ waarbij het ‘Oude Testament’ dan de unieke combinatie van tegelijk zelf Bachs ‘Wohltemperierte Clavier’ is. Ze pianospelen en het creatieve talent vormen een cyclus, indrukwekkend en van de componist. Elk van de sonates logisch - in tegenstelling tot de sonates beluisteren, staat voor het meebele- van Schubert die helemaal geen cyclus ven in essentie van de muzikale reis die vormen. ‘Wanderer über dem Nebelmeer’. Schilderij van Caspar David Friedrich ca. 1818 Beethoven gedurende 30 jaar doorliep. De ‘Pastorale’ is een van de vier so- © Elke Walford, Kunsthalle Hamburg nates uit 1801 en zeker de kalmste van die vier. Haar titel ‘Pastorale’ heeft ze hij is zeker passend. Toch vond Carl Dit trage deel ademt een diepe vrede, ma non troppo’ als waanzinnig tot een gekregen van de uitgever Cranz van Czerny dat de titel de grootsheid van zodanig bedrukt ook door verdriet, dat climax drijft. De aanvang van deze coda Hamburg, een gepaste titel, want er zijn het werk geen recht doet. De poëti- ‘Appassionata’ hier bijna overdreven is. werkt verscheurend, zelfs schokke- thema’s en episodes die rustiek van ka- sche kracht, de veelvuldigheid van de De variaties zijn grotendeels contem- rend. Hij lijkt de moedige, zij het tever- rakter zijn en Beethoven gebruikt ook toespelingen en de gigantische een- platief en dromerig tot een arpeggio- geefse poging uit te drukken uit de repetitieve figuren die verwijzen naar voud van haar structurele fundament akkoord voor een breuk zorgt. afgrond van de tragisch-noodlottige de ‘Pastorale Symfonie’. Het ‘Andante’ maakt van deze sonate zo’n volmaakte muziek uit te breken. in d heeft een ballade-achtige sfeer, prestatie, die zelfs alles in het werk van Volgens het verhaal van zijn leerling Na de ‘Appassionata’ zou het ongeveer de melodische bogen lijken op een Beethoven zelf overtreft. Ferdinand Ries bedacht Beethoven vier jaar duren voor Beethoven op- suggestieve spreekstijl. Het scherzo deze passage in de zomer van 1804 tij- nieuw een pianosonate componeerde. ontwikkelt een humoristische toets, Het symfonische ideaal van Ludwig dens een lange wandeling op het land, de finale is een charmant en gracieus van Beethoven doordrong tussen of onmiddellijk erna. De vrienden waren rondo, waarvan het middendeel aan 1803 en 1808 ook zijn niet-symfonische de weg kwijt geraakt en kwamen pas Een plaats naast Beethoven een fugato is toegekend. De laatste van werk. Beethoven haalt sonoriteiten ‘s avonds rond acht uur aan in Döbling, De dood tegemoet is zo goed als letter- vele heerlijke verrassingen in deze so- uit de piano die orkestraal zijn, maar waar Beethoven woonde. “Onderweg” lijk op te vatten voor de laatste piano- nate komt in de coda, waar Beethoven toch essentieel pianistiek blijven. De - aldus Ries - “had Beethoven in zich- sonate van Franz Schubert. de bucolische frasen van het hoofdthe- grootse architecturale opbouw van zelf lopen brommen en soms roepen, De avond voor zijn dood bevond ma vervangt door snelle accenten in de de ‘Appassionata’ Sonate is daar een nu eens op hoge, dan weer op lage Schubert zich in een staat van half be- baslijn die de muziek tot een uitdrukke- schitterend voorbeeld van met zijn toon, zonder herkenbare noten te zin- wustzijn. In zijn ijlkoorts bezwoer hij zijn lijk humoristisch en absoluut ‘pastoraal’ grandioze verbeelding en zijn extre- gen. Op mijn vraag waar hij mee bezig broer Ferdinand hem naar zijn kamer slot brengen. Carl Czerny bericht dat men in de expressie, bijvoorbeeld de was, antwoordde Beethoven: “er is te brengen in plaats van hem in een op- het een van Beethovens favoriete wer- fortissimo akkoorden die de broeden- me een thema voor het laatste Allegro trekje onder de aarde te laten. Hij ver- ken was en dat men nooit veel moest de rust van de beginpassage doen uit- van de sonate - in f opus 57 - te binnen diende toch een plaats op de aarde? aandringen om het hem te laten spelen. eenspatten. gevallen.” Als we aankwamen, zette Zijn broer verzekert hem dat hij in zijn hij zich onmiddellijk, zelfs zonder zijn kamer in bed ligt en smeekt Franz hem De Sonate opus 57 ‘Appassionata’ De Britse criticus Donald Francis Tovey hoed af te nemen, aan de piano. Ik zette toch te geloven, zoals hij altijd zijn broer, is waarschijnlijk gecomponeerd in merkte ooit op dat deze sonate het me in een hoek en hij was me al snel die zo van hem houdt, geloofd heeft. 1804-1805 maar werd pas in 1807 ge- enige werk van Beethoven is, dat in alle vergeten. Nu tobde hij minstens een Maar Franz antwoordt enkel: “Neen, publiceerd. Ze is opgedragen aan delen een tragische plechtigheid be- uur lang over die nieuwe, zo klaar voor het is niet waar, Beethoven is hier niet”. de Hongaarse aristocraat Franz waart. In het eerste deel ‘Allegro assai’, ogen staande finale van deze sonate. Brunsvick, de broer van de ongehuwde bouwen tegengestelde motieven een Tenslotte stond hij op en was verwon- Een klein tragisch tafereeltje op het Therese Brunsvick en van weduwe spanning op, die zich uit als een ‘nood- derd dat ik daar nog zat. “Vandaag kan einde van Schuberts leven, dat we Josephine Deym, twee dames op wie lotsmotief’, een variante op het motief ik geen les geven, ik heb nog werk”, vernemen uit een brief die zijn broer Beethoven verliefd werd in zijn einde- uit de Vijfde Symfonie. zegde hij.” Ferdinand schrijft aan hun vader. Twee loos verlangen naar vrouwelijk gezel- In de hele opbouw van de sonate past Wat Beethoven op deze zomerdag dagen later ligt Schubert begraven op schap. Josephine zou hem voorname- Beethoven de verhouding toe van vro- van het jaar 1804 bezighield, was een enkele meters afstand van Beethoven lijk fysiek, Therese vooral spiritueel lijke Des-dur lyriek en een stormachtig van de meest onverbiddelijke finales op het kerkhof van Währing. aangetrokken hebben. De broer diende f-moll idioom, zoals uiteengezet in het uit zijn oeuvre, een finale waarvan de Het is niet het kerkhof dat hoort bij de misschien als verpersoonlijking voor eerste deel. Er is een opvallende paral- tragische passie - volgens de woor- woonplaats van Franz Schubert tijdens de beide dames, want Beethoven zou lel tussen het ‘Allegro assai‘ eerste deel den van Tovey “de dood tegemoet ijlt”. de laatste maanden van zijn leven, het tactloos gevonden hebben de so- en de finale, ‘Allegro ma non troppo’, Beethoven geeft deze finale zo’n ge- maar Ferdinand heeft de woorden van nate aan één van beiden te hebben maar belangrijker is nog de contrast- wicht door ook nog de doorvoering en de ijlende Franz geïnterpreteerd als opgedragen. werking van het langzame deel, een de reprise te herhalen. Na die herhaling een laatste en innigste wens van zijn De titel komt - zoals die van de reeks variaties in Des op een bijna sta- begint de extatisch stampende dans broer om naast Beethoven, die hij zo ‘Pastorale’ - van de uitgever Cranz en tisch, hymne-achtig ‘Andante’-thema. van de presto-coda, die het ‘Allegro bewonderde, begraven te worden. De nazomer van 1827 is waarschijn- want hij zondert zich steeds meer af. post krijgt aan de academie en waar thema van een buitengewone sereni- lijk de laatste gelukkige periode ge- Na dit concert wordt geen enkel instru- zijn verloofde woont. De vrienden teit, zwevend, soms aarzelend, onein- weest in het leven van Schubert: “de mentaal werk van hem nog publiek uit- vinden hun plaats in de maatschappij, dig zacht en teder. Het kalme thema gelukkigste dagen die ik sinds lang gevoerd tijdens zijn leven. Het concert Schubert blijft aan de kant… knoopt aan - maar met welke innerlijke beleefd heb”. In september 1827 bracht heeft hem wel een creatieve impuls verdieping! - bij het tweede thema uit Schubert samen met zijn vriend Jenger gegeven om opnieuw genres ter hand Eind oktober wordt hij ziek na een de finale van de Sonate in a. een vakantie door in Graz als gast van te nemen die hij sinds lang niet meer maaltijd met zijn broers. De tyfusinfec- Het thema op zich is zo ruim dat het de familie Pachler. Het was een sep- beoefend heeft: werk voor pianosolo, tie die hij opdoet, geeft hem de finale bijna een hymne is, enkel verstoord tember met schitterend zomerweer een Latijnse mis, een kwintet. doodssteek en verzorgd door zijn door een dreigende trilling, diep in het en ook muzikaal was het een plezierig broer Ferdinand, overlijdt Schubert in basregister. verblijf. Schubert denkt na zijn terug- Hij werkt tegen de sterren op en de namiddag van de 19de november. Het is als een zelfgesprek doordrongen keer in Wenen eind september met componeert het ene meesterwerk van verdwaalde eenzaamheid, van de weemoed terug aan de samenkom- na het andere. Het tweede deel van Na dit verhaal zal het u niet verwonde- typische Schubertiaanse onverklaar- sten met vrienden bij de familie Pachler ‘’ is klaar voor de uitge- ren dat de drie sonates die Schubert bare ‘Sehnsucht’ en het wegebben van waarop gezongen en gemusiceerd ver, liederen op tekst van Rellstab en een paar weken voor zijn dood vol- elke zekerheid. De melodie verloopt werd. Hoewel hij comfortabel woont bij Heine, het kwintet en drie sonates voor tooide, een verdieping van zijn alles volgens impulsen en spontaneïteit, zijn vriend Schober is zijn gezondheid piano. Toch is de zomer van 1828 een doordringende pessimisme verte- wekt onrust en verwarring, gelijkaar- slecht en hij klaagt steeds vaker over zeer moeilijke periode want het is be- genwoordigen. Het waren de eerste dig aan een droom. De schoonheid laat aanvallen van hoofdpijn. slist een tegenslag dat hij de reis naar pianosonates die hij schreef sinds de geen strikte thematische analyse toe Hij werkt hard aan de liederen die het Gmünden die hem het jaar voordien zo dood van Ludwig van Beethoven en - eerder een fantasierijke, stralende de- tweede deel vormen van ‘ Winterreise’, gelukkig gemaakt heeft, niet kan her- Schubert maakte zich de illusie zo- finitie van tonale verhoudingen. wat hem nog dieper in een gevoel van halen en bovendien is zijn gezondheid wat de belangrijkste levende Weense eenzaamheid en duisternis doet ver- slecht. Zijn vrienden noemen de staat componist van het moment te zijn en Het trage deel (Andante Sostenuto) is zinken. waarin ze hem soms aantreffen een droeg ze dan ook op aan de meest een eindeloos expressieve, lang uit- Vanaf januari 1828 neemt Schubert vorm van ‘sonnambulisme’, zo intens populaire vertolker van het moment: gesponnen melodie, die als het ware bijna nooit meer deel aan de bijeen- gaat hij op in het muziekschrijven. Johann Nepomuk Hummel. Die heeft ze door twee violen zou kunnen gespeeld komsten van de vrienden, waar teksten Op het einde van de zomer verhuist hij waarschijnlijk niet gespeeld aangezien worden. Het ostinato creëert een hallu- gelezen worden en gaat hij ook niet van Schober naar zijn broer Ferdinand ze pas tien jaar later uitgegeven wer- cinant effect dat de sfeer oproept van meer mee op café. in de wijk Neue Wieden, waar hij een den en toen was Hummel ook al dood, de tragische liederen uit ‘Winterreise’. kalm leven leidt en zijn werk van een vi- vandaar dat de uitgever Diabelli het vo- Middenin het trage deel komt er plots Op de verjaardag van de dood van taliteit getuigt die totaal in tegenspraak lume met de drie sonates opdroeg aan een briljantere passage met een nieu- Ludwig van Beethoven, 26 maart 1828, is met zijn gezondheidstoestand. De . we ritmische figuur, als een klein mira- gaat een langgekoesterde droom verhuizing naar een buurt met een kel, als een lied, aangrijpend en met een van Schubert in vervulling: een pu- slechte hygiëne, waar tyfus op de loer De drie sonates vormen een trilogie melancholisch thema. Een korte stilte bliek concert met eigen werk in de ligt, heeft hem zeker geen goed ge- en vertonen een stilistische eenheid, volstaat om het wonder weg te vegen zaal van de Musikfreunde in Wenen. daan. waarbij Schubert binnen de structuur en het thema keert terug naar een on- Niettegenstaande het concert een van de sonatevorm toch een grote vrij- beweeglijke starheid, als uiting van een groot succes is, brengt het niet het ver- Midden oktober is Schubert verlaten heid neemt en de mogelijkheden van meditatief, smartelijk, pessimistisch hoopte resultaat, namelijk het ‘esta- door al de beste vrienden uit zijn kring: de piano uitbuit in een orkestrale ver- gevoel. blishment’ van Schubert als componist Josef von Spaun is getrouwd in april, ruiming. in de Weense muziekwereld. Het en- Leopold von Sonnleithner in mei, de De Sonate in Bes, D960 is niet alleen Het scherzo is een stuk van uiterste thousiasme ebt dan ook al gauw weg, broers Hartmann vertrekken in augus- Schuberts afscheid van de piano, maar verfijning en de aanduiding ‘Pianissimo’, het verdiende geld is ook gauw opge- tus en tenslotte verhuist Moritz von zijn laatste instrumentale werk über- samen met de melodische vorm, sug- daan en Schubert blijft de marginaal die Schwind, een van zijn meest intieme haupt. gereert een versnelde herneming van hij steeds geweest is, zelfs nog meer, vrienden naar München, waar hij een De sonate opent met een prachtig het openingsdeel. Het trio heeft - on- danks zijn donkerder kleur - de kenmerken van een ‘Ländler’. Het lijkt horizonten van verloren onschuld te openen, suggereert een charmante lichtheid die uit een irreële wereld stamt als een dronken genieten van de vrijheid. Het scherzo vormt een brug tussen de vertwijfeling van het ‘Andante sostenuto’ en de ambivalente uitdrukking van de finale.

De finale begint met een dramatisch oktaaf in G dat een rondo aankondigt waar- van de tonale tweevoud (c en Bes) zorgt voor iets raadselachtigs. Dat oktaaf in G keert geregeld terug om de loop van de beweging op te houden. Misschien is deze harmonische zijsprong een hommage aan de gelijkaardige opening van Beethovens laatste voltooide compositie, de finale van het Strijkkwartet in Bes, opus 130. Deze lichte, beweeglijke finale zweeft tussen schijnbare vlotheid en treurig-lyrische zachtheid, tussen open cantabiliteit en subtiele opwinding. Een ‘Presto’-coda brengt de sonate naar een slot in volbloed-orkeststijl.

Theodor Adorno spreekt in een essay uit 1928 over het “landschapskarakter” van Schuberts muziek: het is het landschap van de dood, dat zich afwikkelt voor de ogen van de ‘Wanderer’ die het doorkruist, zonder vooruit te komen. Robert Schumann spreekt van “hemelse lengtes”, waarbij zelfs de herhaling niet ontstaat uit “armoede” aan ideeën van de componist maar juist hoort bij dat spon- tane en dat maakt de originaliteit uit van het concept van Franz Schubert.

Andreas Haefliger © Marco Borggreve

De van oorsprong Zwitserse Andreas Haefliger studeerde bij Herbert Stessin aan de in New York en kreeg tweemaal de Gina Bachauer Memorial Prize. Als concertpianist was hij recent te horen in concerti van Mozart met het London Symphony Orchestra in het Barbican in Londen en op tournee in Duitsland en in het concerto van Schumann met het Boston Symphony Orchestra. Enkele hoogtepunten van dit seizoen zijn Beethoven concerti met het en het Concertgebouworkest Amsterdam en concerten met het Minnesota Orchestra, BBC National Orchestra of Wales en Zürcher Kammerorchester. Daarnaast speelt Andreas Haefliger ook veel recitals en kamermuziek. In de in Londen was hij te gast voor drie opeenvolgende concerten, afwisselend met de bariton , het Takács Quartet, de fluitiste Marina Piccinini en het Safri Duo. Verder gaf hij recitals op de festivals van Salzburg en Luzern, op de BBC Proms en op de Wiener Festwochen. Met zijn vader, de tenor , gaf hij een reeks liedrecitals in New York, Londen en Milaan. Voor het label Sony Classical nam Haefliger cd’s op met Mozartsonates, de ‘Davidsbündlertänze’ en ‘Phantasiestücke’ van Schumann, Impromptus van Schubert en een cd volledig gewijd aan de Russische componiste . Op het label Decca verschenen opnamen met het Takács Quartet en Matthias Goerne. De cd met Goetheliederen van Schubert werd bekroond met de Preis der Deutschen Schallplattenkritik. Met als titel ‘Perspectives’ neemt Haefliger nu voor het label Avie een reeks cd’s op waarbij de integrale Beethovensonates worden gecombineerd met sonates van Mozart, Brahms, Bartók, Janácek, Schoenberg en Ligeti. Binnenkort in deSingel Elisso Wirssaladze piano wo 28 nov 2007 / blauwe zaal / 20 uur

Elisso Wirssaladze

W A Mozart Sonate nr 17 in D, KV570 / Rondo nr 3 in a, KV511 / Sonate nr 8 in a, KV310 / Fantasie nr 3 in c, KV475 / Sonate nr 14 in c, KV457 / Sonate nr 13 in Bes, KV333

inleiding Rudy Tambuyser / 19.15 uur / foyer €20, €15 / €15, €10 (-25/65+) / €8 (<19 jaar) 2007-2008 architectuur theater dans muziek

deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma > vr 10 > 19 uur / za 16 > 19 uur www.desingel.be [email protected] T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00