BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 1

Albert Roussel Symphony No. 1 “Le Poème de la forêt” Symphony No. 4

Orchestre de Paris Christoph Eschenbach BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 2 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 3 Albert Roussel (1869–1937)

Symphony No. 1, Op. 7 Symphony No. 4, Op. 35 “Le Poème de la forêt”

1 I. Forêt d’hiver 6:17 5 I. Lento – Allegro con brio 7:10 2 II. Renouveau 8:30 6 II. Lento molto 10:32 3 III. Soir d’été 10:43 7 III. Allegro scherzando 3:09 4 IV. Faunes et dryades 16:19 8 IV. Allegro molto 4:03 [66:53] Christoph Eschenbach, conductor

Recorded by Radio Classique Recordings: Paris, Conservatoire de Paris, July 2005 Executive Producers: Reijo Kiilunen, Kevin Kleinmann Recording Producer: Mitsou Carré Balance Engineer: Jean-Christophe Messonnier Editing: Mitsou Carré Publishers: Editions Durand Liner Notes: Damien Top, Centre International Albert-Roussel, Cassel Photos: Nanette Hooslag-Debut Art/DigitalVision (Cover Photo), Damien Top Collection (Albert Roussel), Eric Brissaud (Christoph Eschenbach) Cover Design and Booklet Layout: Eduardo Nestor Gomez Booklet Editor: Jean-Christophe Hausmann P 2007 Ondine Inc., Helsinki Ondine Inc. Fredrikinkatu 77 A 2 / FIN-00100 Helsinki Tel.: +358.9.434.2210 / Fax: +358.9.493.956 / E-mail: [email protected] 3 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 4

Albert Roussel (1869–1937) “After abandoning the sea, I had yet to discover the different aspects of the forest,” Albert Roussel admitted in 1916; “but I think that only the ocean can be more impressive than the forest.” Much to his own regret he had left his career as an officer in the navy in 1894 on health grounds and instead had started to study composition with Eugène Gigout, who introduced him to the mysteries of the profession. He then went on to enrol at the Schola Cantorum, where he studied orchestration with Vincent d’Indy. Having attracted attention with a number of songs and chamber works, he embarked on a series of orchestral pieces, starting in 1904 with the Tolstoy-inspired symphonic prelude, Résurrection. It was a series of works that was to be crowned and completed with Le Poème de la forêt (Poem of the Forest), his First Symphony.

The spell cast on Roussel by the ocean was replaced by the fascination of the forest, which left its mark on all his works up to the outbreak of the First World War: Vœu, Le Jardin mouillé, Rustiques, Le Marchand de sable qui passe and Le Festin de l’araignée are all imbued with what the French musicologist and critic Georges Jean-Aubry called “the deep blue shadow of the enchanted forest”. “I am working on a sort of ‘Nocturne’ for orchestra, in which I am experimenting with certain sonorities and divisi writing in the strings, but it has barely been developed. It may turn out to be bad, but at least it will have the merit of not being long.” Soir d’été (Summer Evening) was completed in Cormeilles on 20 October 1904 and introduced by Alfred Cortot on 15 December. The score was prefaced by lines by Léon Dierx: “Seul dans l’ombre, je sens renaître / Les premiers désirs à la fois. / Le passé frissonne en mon être / Ô jeunesse! ô parfum des bois!” (Alone in the shadow, I feel my first desires reborn all at once! The past shudders in my being! O youth! O scent of the woods!)

4 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 5

Roussel then turned his attention to another symphonic sketch, Vendanges, inspired by Leconte de Lisle, which received its first performance at the Nouveau Théâtre on 18 April 1905. In turn this was followed by Renouveau (Renewal), which he completed at Cormeilles on 15 July and sent off to d’Indy before leaving on holiday. “It’s curious,” he told Marcel Labey, “but we both had exactly the same idea for notating birdsong, in his case in the first part of his Paysage musical [d’Indy was working on Jour d’été à la montagne], so much so that he didn’t want to continue reading my score until he had finished his own. Fortunately the similarity was limited to a mere handful of details.” With his customary clairvoyance, d’Indy confessed to Labey: “Roussel has sent me an utterly delightful orchestral piece that is still in progress; if he weren’t so distrustful of himself and could really let himself go, he could do some quite splendid things!”

Satisfied with his growing command of the orchestra, the young composer now set out to combine a group of existing Poèmes as a symphony. It was with this thought in mind that he completed Forêt d’hiver (Winter Forest) at Vaucresson on 14 June 1906. The title he initially envisaged for the symphony was Poèmes champêtres (Rustic Poems), but this turned out to have been used by René de Castéra. (In the event, Castéra’s work was renamed Jour de fête au Pays Basque.) He then thought of Visages de la forêt (Faces of the Forest), but Cortot was afraid that this would provoke some witty remark by the music critic Willy and invite an ironical reference to “gueules de bois”, literally “wooden faces”, but also a colloquialism for a hangover, and he therefore suggested to change the title to Symphonie sylvestre (Sylvan Symphony). After all, Poulenc opted for Le Poème de la forêt.

The final movement was Faunes et dryades (Fauns and dryads), which Roussel completed at Vaucresson on 27 September 1906, a Rondo powerfully

5 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 6

reminiscent of the structurally original Divertissement op. 6 written the previous year. Roussel’s countryside is peopled with nymphs, alerions, fauns, griffins and sphinxes, tracing its line of descent to the sort of paganism associated with the name of Henri de Régnier. “It was a question here of dances and frolics on the part of rustic deities culminating, as is only right, in more rhythmic movements,” Roussel discreetly explained. Faunes et dryades was performed at the Concerts Lamoureux on 10 November 1907, prompting the composer to comment that “last Sunday’s performance went very well, and the piece was very well received by the audience. For me, the crucial point was to have been able to confirm that my orchestra sounded good.”

But Roussel had to wait until 22 March 1908 before the complete work was performed for the first time at the Concerts Populaires in Brussels under the direction of Sylvain Dupuis. Paris audiences heard a performance of the whole piece at a Concert Lamoureux on 7 February 1909, when the conductor was Vincent d’Indy. For Pierre Lalo, the son of the famous composer, Roussel “has a poetic vein that is both delicate and robust, together with an originality that is musical, natural and profound”. The lightness of the orchestration, the extreme suppleness of the themes and the work’s great rhythmic variety also overwhelmed the young poet René Chalupt: “No musician, in fact, has given such sincere expression to nature until now, precisely because he loves it like a lover.” Roland-Manuel confirmed this impression: “After Weber and Debussy, Roussel is arguably the one musician to have realized most profoundly this mysterious accord between soul and landscape.” Bohuslav Martinu° , too, fell in love with the work when he first heard it in 1921, and on the strength of that experience he decided to travel to Paris to work with Roussel. Composed at the same time as Debussy’s La Mer and d’Indy’s Jour d’été à la montagne, Le Poème de la forêt is in some ways the third panel of a French triptych of great descriptive works.

6 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 7

Written after the war, the Second Symphony is a transitional piece from a stylistic point of view. “Without excluding the principle of development in keeping with the logic of the idea and the intimate significance of the work, I dreamt of a style of writing that would be more concise, more refined and more schematised. From this natural tendency of mine sprang, one after the other, the Suite in F, the Sérénade, the Concerto for small orchestra and, most recently, the . I believe that I have adopted a clearer style that is the culmination of a more completely personal quest for the realization of a pure kind of music.” This new-found concision allowed Roussel to blossom, while at the same time obliging him to treat his raw materials with a greater sense of discipline. His style – one of the most mercurial ever to have existed – evolved dynamically, bearing within it the seeds of its own regeneration. Roussel remained faithful to traditional structures at a time when other composers were seeking novelty and attempting to break down existing forms. In this way he affirmed the permanence of three distinct characteristics: the use of sonata form (a form that Ravel employed only exceptionally); the use of cyclical procedures; and, above all, the use of symmetry based around a central axis, with two fast movements framing a slow movement of great expressive intensity.

In 1934, four days after putting the finishing touches to his Sinfonietta at his house at Vasterival in Normandy, Roussel sketched out a songlike movement in ternary form, his poignant Lento molto, which is the emotional centre of the Fourth Symphony that he wrote between 10 August and 31 December. Thirty years separate this work from Le Poème de la forêt. With this infinite melody – which owes nothing to Wagner – Roussel seems to be “engaging in a dialogue with himself in contemplation of what fascinates him most of all”, to quote Yvonne Gouverné’s felicitous phrase. The contact with all-too-discernible death in almost all his Adagios is transformed into an unquestioning sense of euphoria evinced by the rhythmic play of the Allegro scherzando. Whereas the opening

7 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 8

movement is cast in classical sonata form, the final Allegro molto represents a peak of invention and construction. When its dedicatee, Albert Wolff, introduced the Fourth Symphony at a Concert Pasdeloup on 19 October 1935, the Scherzo was encored and, according to Émile Vuillermoz, whose hostility to the Schola Cantorum was well known, the final chord was greeted with “frenetic applause”. Following the controlled rigour of the Third Symphony, Roussel provides a leisurely exploration of the rules and aspirations of the Schola, strict counterpoint bolstering the sheer ingenuity of the work’s rhythmic inventiveness and creating a kaleidoscopically shifting palette whose impact is simply breath- taking. In Alexander Williams’s words, “The Fourth Symphony is the glorious crowning of the composer’s remarkable career. It illustrates, in its force, numerous qualities which the French school can take pride in: clarity, spirit, grace and logic.”

Damien Top Centre International Albert-Roussel Translation: Stewart Spencer

Orchestre de Paris

Founded in 1967, the Orchestre de Paris grew out of the renowned Société des concerts du Conservatoire, the oldest symphonic ensemble in , which was established in 1828 by François Habeneck who was the first exponent of Beethoven’s symphonies in France.

8 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 9

Charles Munch was the first Music Director of the Orchestre de Paris (1967–1968). He was succeeded by (1969–1971), Sir (1972–1975), (1975–1989) who founded the Orchestre de Paris Chorus, Semyon Bychkov (1989–1998) and Christoph von Dohnányi who acted as Artistic Advisor (1998–1999). A new era began with the appointment of Christoph Eschenbach as Music Director in September 2000.

The orchestra has performed under the direction of famous conductors such as Abbado, Ozawa, Bernstein, Boulez, Kubelik, Giulini, Celibidache, Böhm, Haitink, Mehta, Maazel, Salonen and Gergiev and has accompanied the greatest soloists. Its repertoire covers three centuries of music, in a variety of forms from symphonies to opera. Special attention has been given to living composers with commissions and premieres of works by Gilbert Amy, , , Franco Donatoni, Pascal Dusapin, , Jean-Louis Florentz, György Ligeti, Witold Lutoslawski, Matthias Pintscher, Eric Tanguy, Iannis Xenakis and Marc-André Dalbavie, among others.

As an international ambassador of French music and culture, the Orchestre de Paris has undertaken numerous successful tours throughout the world and performed at prestigious festivals such as Salzburg, Aix-en-Provence and the BBC Proms. The Orchestre de Paris has a discography that reflects its commitment both to the traditional symphonic repertoire and to contemporary music. Many of its recordings have received major awards. For further information: www.orchestredeparis.com

9 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 10

Christoph Eschenbach

Christoph Eschenbach became Music Director of the Orchestre de Paris in 2000. Held in high esteem by the world’s foremost orchestras and opera houses for his commanding presence, versatility and consummate musicianship, he has been acclaimed for his creative insight and dynamic energy, as a conductor, collaborator and ardent champion of young musicians. He has also been Music Director of The since 2003.

A prolific recording artist, Christoph Eschenbach has made numerous recordings on various labels as conductor, pianist, or both. His discography includes works of Bach, Berg, Berlioz, Brahms, Bruckner, Mahler, Mendelssohn, Messiaen, Mozart, Ravel, Schoenberg, Schumann, Strauss, and Tchaikovsky. A champion of contemporary music, Mr. Eschenbach has also recorded works by such composers as Adams, Berio, Glass, Lourié, Picker, Pintscher, Rouse, and Schnittke.

Before turning to , Christoph Eschenbach had earned a distinguished reputation as a concert pianist. He began winning major competitions at the age of 11, and by 1965 was established as the foremost pianist to emerge from post- war Germany, making his United States concert debut in 1969 with the Cleveland Orchestra. He learned the art of conducting under, among others, , who personally took him as his protégé, and with whom he worked for over three years. In addition, Herbert von Karajan was his mentor for nearly 25 years, and he credits him as having had a tremendous influence on his development as a conductor.

Christoph Eschenbach made his conducting debut in in 1972. In 1981 he was named Principal Guest Conductor of ’s Tonhalle Orchestra, and was Chief Conductor from 1982 to 1986. Additional posts include Music Director of the (1988–1999); Chief Conductor of the Hamburg NDR

10 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 11

Symphony (1998–2004); Music Director of the Schleswig-Holstein Music Festival (1999–2002); and Music Director of the Ravinia Festival, summer home of the Chicago Symphony (1994–2003).

Among Christoph Eschenbach’s most recent awards are the Légion d’honneur of France and the Great Cross with Star and Ribbon of the German Order of Merit. In 1993 he received the Award, presented to him by the Pacific Music Festival, where he served as Co-Artistic Director from 1992 to 1998.

For further information: www.christoph-eschenbach.com

11 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 12

Roussel (left) aboard the Melpomène in 1892

12 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 13

Albert Roussel (1869–1937) « Depuis que j’ai quitté la mer, je ne m’étais familiarisé encore qu’avec les différents aspects de la forêt et ce sont probablement les plus impressionnants après ceux de l’Océan » confessait Albert Roussel en 1916. Ayant démissionné à regret de sa carrière d’officier en 1894 pour raison de santé, le marin se consacra à la composition auprès d’Eugène Gigout qui lui en enseigna les arcanes. Il rejoignit ensuite la Schola Cantorum pour apprendre l’orchestration auprès de Vincent d’Indy. Après s’être imposé avec des mélodies et des œuvres de musique de chambre, le prélude Résurrection d’après Tolstoï ouvrit en 1904 la voie à une série d’exercices orchestraux dont Le Poème de la forêt, sa Première Symphonie, constitue l’aboutissement et le couronnement.

À l’envoûtement océanique avait succédé la fascination des sylves qui imprégna l’ensemble de sa production jusqu’à la Première guerre : Vœu, Le Jardin mouillé, les Rustiques, Le Marchand de sable qui passe, Le Festin de l’araignée, œuvres toutes nimbées de « la grande ombre bleue de la forêt aux sortilèges » chantée par Georges Jean-Aubry. « Je travaille à une sorte de “Nocturne” pour orchestre, très peu développé d’ailleurs, où j’essaie surtout des sonorités et des divisions d’instruments à cordes. Ce sera peut-être mauvais, mais ça aura toujours le mérite de ne pas être long. » Soir d’été – daté de Cormeilles, 20 octobre 1904 – fut créé le 15 décembre sous la baguette d’Alfred Cortot. Roussel avait placé en exergue ces vers de Léon Dierx : « Seul dans l’ombre, je sens renaître / Les premiers désirs à la fois. / Le passé frissonne en mon être / Ô jeunesse! ô parfum des bois! »

Puis il s’attela à une autre esquisse symphonique, Vendanges, d’après Leconte de Lisle, donnée le 18 avril 1905 au Nouveau Théâtre. Suivit Renouveau, achevé 1892

13 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 14

à Cormeilles le 15 juillet qu’il adressa aussitôt à Vincent d’Indy avant de partir en voyage. « Chose curieuse, expliqua Roussel à Marcel Labey, nous nous sommes tout à fait rencontrés dans la notation de chants d’oiseaux qu’il a placés, lui dans la première partie de son Paysage Musical [d’Indy écrivait Jour d’été à la Montagne]... à ce point qu’il n’a pas voulu continuer à lire ma partition avant d’avoir terminé la sienne. La ressemblance se bornait heureusement à ces quelques détails. » Avec sa coutumière clairvoyance, le Maître confia au même Labey : « Roussel m’a envoyé un tout à fait charmant morceau d’orchestre, encore en progrès; s’il ne se défiait pas tant de lui-même et savait se livrer carrément, il pourrait faire des choses épatantes. »

Satisfait de sa maîtrise croissante dans le maniement de l’orchestre, le jeune compositeur envisagea d’agencer certains de ses Poèmes en symphonie. Ce fut dans cette perspective qu’il termina Forêt d’hiver à Vaucresson le 14 juin 1906. L’intitulé qu’il choisit alors, Poèmes champêtres, était déjà celui d’une œuvre de René de Castéra (qui devint ensuite Jour de fête au Pays Basque). Il songea à Visages de la forêt, mais par crainte des bons mots du critique Willy qui n’aurait pas manqué d’ironiser sur ces « gueules de bois », Cortot lui suggéra de changer le titre en : Symphonie sylvestre. Roussel opta finalement pour Le Poème de la forêt.

L’œuvre se compléta de Faunes et dryades (Vaucresson, 27 septembre 1906), rondo rappelant fortement l’originale structure de son Divertissement op. 6 écrit un an auparavant. La campagne rousselienne, peuplée de nymphes, d’alérions et de faunes, de griffons et sphynges, procède aussi d’un paganisme régniérien : « il s’agit là de danses et d’ébats de divinités champêtres qui aboutissent, comme de juste, à des mouvements plus…rythmés », indiquait-il pudiquement. Aux Concerts Lamoureux, « l’interprétation de mes Faunes et Dryades dimanche [10 novembre 1907] a été excellente et le morceau fort bien accueilli par le public. Le point crucial pour moi, c’est d’avoir pu constater que mon orchestre sonnait bien. »

14 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 15

Il fallut attendre le 22 mars 1908 pour que la symphonie complète vît enfin le jour aux Concerts Populaires de Bruxelles sous la baguette de Sylvain Dupuis. Elle fut défendue à Paris chez Lamoureux par Vincent d’Indy le 7 février 1909. Pour Pierre Lalo, fils du célèbre compositeur, Roussel « a un sens poétique délicat et robuste à la fois, une originalité musicale, naturelle et profonde. » La légèreté de l’orchestration, l’extrême souplesse des thèmes et la grande variété rythmique de l’op. 7 bouleversèrent le jeune poète René Chalupt : « Nul musicien, en effet, n’a traduit jusqu’ici la nature avec semblable sincérité parce qu’il l’aime comme un amant. » Roland-Manuel le confirma : « cet accord mystérieux d’une âme et d’un paysage, Roussel est peut-être, après Weber et Debussy, le musicien qui l’a réalisé le plus profondément. » Bohuslav Martinu° éprouva en 1921 un véritable coup de foudre pour cette symphonie, qui le décida à venir de Tchécoslovaquie pour travailler avec Roussel. Contemporain de La Mer et de Jour d’été à la Montagne, Le Poème de la Forêt constitue en quelque sorte le dernier volet d’un tryptique français de grandes pièces descriptives.

Après la guerre, la Deuxième symphonie constitua une transition stylistique. « Sans exclure le principe du développement mené suivant la logique de l’idée et la signification intime de l’œuvre, je rêvai d’une manière plus dépouillée, plus épurée, plus schématisée. De cette tendance de mon esprit naquirent successivement la Suite en fa, la Sérénade, le Concert pour petit orchestre, et, tout récemment, le Concerto pour piano. Je crois avoir adopté un style plus clair, aboutissement d’une recherche plus complètement personnelle poussée vers la réalisation d’une musique pure. » Roussel s’épanouissait désormais dans la concision en disciplinant les matériaux acquis. Son écriture, une des plus mobiles qui soit, évolua dynamiquement, portant en elle les germes de sa propre régénérescence. Fidèle à la structure traditionnelle à une époque où chaque compositeur se mettait en quête de nouveauté et d’éclatement formel, il affirma la permanence de trois caractéristiques : application de la forme sonate

15 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 16

(ce que Ravel ne fit qu’exceptionnellement), utilisation de procédés cycliques et surtout établissement d’une symétrie avec axe central : deux mouvements rapides encadrent un mouvement lent où culmine l’intensité expressive.

En 1934, quatre jours après avoir mis un point final à la Sinfonietta en sa propriété normande de Vasterival, Roussel esquissa un lied tripartite : le poignant Lento molto, centre émotionnel de la Quatrième Symphonie composée du 10 août au 31 décembre. Trente ans la séparent du Poème de la Forêt. Avec cette mélodie infinie qui ne doit rien à Wagner, il semble – selon la belle expression d’Yvonne Gouverné – « dialoguer avec lui-même dans la contemplation de ce qui le fascine. » Le côtoiement de la mort perceptible dans presque tous ses adagios se mue en une irréfragable euphorie dont témoignent les jeux rythmiques de l’Allegro scherzando. Si le premier mouvement s’articule autour de la classique forme sonate, l’Allegro molto représente un sommet d’inventivité et de construction. Lorsque son dédicataire Albert Wolff révéla l’op. 53 au public des Concerts Pasdeloup le 19 octobre 1935, le Scherzo fut bissé, et dès l’accord final s’élevèrent des « applaudissements frénétiques » (selon l’antischoliste Vuillermoz!). Après la rigueur contrôlée de la Troisième symphonie, Roussel musardait sur le chemin des écoliers : un contrepoint serré étayait l’ingéniosité de ses trouvailles rythmiques et imposait avec un impact époustouflant une palette sans cesse renouvelée. « La Quatrième symphonie, estime Alexander Williams, est le glorieux couronnement de la remarquable carrière du compositeur. Elle illustre dans sa force maintes qualités dont peut s’enorgueillir l’école française : clarté, esprit, grâce et logique.» Damien Top Centre International Albert-Roussel

16 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 17

Orchestre de Paris

Créé en 1967, l’Orchestre de Paris est issu de la Société des concerts du Conservatoire, première formation symphonique française, fondée en 1828 par François Habeneck, le premier interprète des symphonies de Beethoven en France.

Le premier directeur musical de l’Orchestre de Paris fut Charles Munch (1967–1968). Lui succédèrent Herbert von Karajan (1969–1971), Sir Georg Solti (1972–1975), Daniel Barenboim (1975–1989), également à l’origine du Chœur de l’Orchestre de Paris, Semyon Bychkov (1989–1998) et Christoph von Dohnányi, comme conseiller artistique (1998–1999). Une nouvelle ère a commencé en septembre 2000 avec l’engagement de Christoph Eschenbach à la direction musicale.

L’Orchestre a joué et joue sous la direction des chefs les plus célèbres, comme Abbado, Ozawa, Bernstein, Boulez, Kubelik, Giulini, Celibidache, Böhm, Haitink, Mehta, Maazel, Salonen, Gergiev et il accompagne les plus grands solistes. Son répertoire couvre trois siècles de musique et va du symphonique à l’opéra. Une attention particulière est portée aux compositeurs contemporains avec des commandes et des créations d’œuvres de Gilbert Amy, Luciano Berio, Pierre Boulez, Franco Donatoni, Pascal Dusapin, Henri Dutilleux, Jean-Louis Florentz, György Ligeti, Witold Lutoslawski, Matthias Pintscher, Eric Tanguy, Iannis Xenakis et Marc-André Dalbavie, entre autres.

Ambassadeur de la culture française à l’étranger, l’Orchestre de Paris effectue régulièrement des tournées dans le monde entier et est invité par les festivals les plus prestigieux comme Salzbourg, Aix-en-Provence, les BBC Proms… Enfin, l’activité discographique de l’Orchestre, dont de nombreux enregistrements ont été salués par la presse, témoigne de sa vitalité à faire vivre le patrimoine symphonique et à favoriser la création contemporaine. Pour plus d’informations : www.orchestredeparis.com

17 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 18

Christoph Eschenbach

Christoph Eschenbach est directeur musical de l’Orchestre de Paris depuis 2000. Il est tenu en haute estime par les plus grands orchestres et opéras du monde pour son autorité, sa polyvalence et sa perfection musicale. L’intuition créatrice et l’énergie galvanisatrice qui le caractérisent ont fait sa réputation comme chef d’orchestre, partenaire artistique, et ardent défenseur de jeunes talents. Depuis l’an 2003 Christoph Eschenbach est également le directeur musical du Philadelphia Orchestra.

Christoph Eschenbach a à son actif de nombreux enregistrements, sous divers labels, comme pianiste ou chef d’orchestre, si ce n’est les deux à la fois. Son répertoire de disques inclut des œuvres de Bach, Berg, Berlioz, Brahms, Bruckner, Mahler, Mendelssohn, Messiaen, Mozart, Ravel, Schönberg, Schumann, Strauss et Tchaïkovski. Défenseur de la musique contemporaine, il a également enregistré des œuvres de compositeurs tels qu’Adams, Berio, Glass, Lourié, Picker, Pintscher, Rouse et Schnittke.

Avant de se consacrer à la direction d’orchestre, Christoph Eschenbach s’était déjà acquis une réputation internationale de pianiste concertiste. Il commença sa carrière à l’âge de onze ans, gagnant d’importants concours. S’affirmant, dès 1965, comme le plus grand parmi les jeunes pianistes de l’Allemagne d’après- guerre, il fit ses débuts aux États-Unis en 1969 avec l’Orchestre de Cleveland. Il apprit l’art de tenir la baguette avec, entre autres, George Szell qui le considéra comme son protégé et avec qui il travailla pendant plus de trois ans. Fut également son mentor, pendant près de 25 ans, Herbert von Karajan à qui il attribue une influence décisive sur sa carrière de chef d’orchestre.

En 1972 Christoph Eschenbach fit ses débuts de chef d’orchestre à Hambourg. En 1981 il fut nommé premier chef invité de l’orchestre de la Tonhalle de Zurich dont il fut entre 1982 et 1986 le principal chef d’orchestre. Puis il occupa

18 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 19

successivement les postes de directeur musical de l’Orchestre symphonique de Houston (1988–1999), de chef principal de l’Orchestre symphonique du NDR à Hambourg (1998–2004), de directeur artistique du Festival de musique du Schleswig-Holstein (1999–2002) et de directeur musical du Ravinia Festival, la résidence d’été de l’Orchestre symphonique de Chicago (1994–2003).

Parmi ses distinctions les plus récentes il faut citer la Légion d’honneur et en Allemagne la grand-croix fédérale de l’Ordre du mérite. En 1993 il reçut le Prix Leonard Bernstein du Pacific Music Festival où il exerça les fonctions de co- directeur artistique de 1992 à 1998.

Pour plus d’informations : www.christoph-eschenbach.com

19 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 20

Albert Roussel (1869–1937) „Seitdem ich nicht mehr zur See fuhr, hatte ich mich zunächst ausschließlich mit den verschiedenen Aspekten des Waldes befasst, und das sind wahrscheinlich die beeindruckendsten nach denen des Ozeans“, so Albert Roussel 1916. Nicht ohne Bedauern hatte er 1894 sein Patent als Marineoffizier aus Gesundheitsgründen zurückgegeben und sich als Schüler von Eugène Gigout dem Komponieren gewidmet. Dann war er zur Schola Cantorum übergewechselt, um bei Vincent d’Indy Instrumentation zu studieren. Nach ersten Erfolgen mit Liedern und Kammermusikwerken kam es 1904, im Anschluss an das Symphonische Vorspiel Résurrection nach Tolstoi, zu einer ganzen Reihe von Orchesterstücken mit Le Poème de la forêt (Waldgedicht), seiner Ersten Symphonie, als krönendem Abschluss.

Dem überwältigenden Eindruck des Meeres war die Faszination des Waldes gefolgt, die bis zum Ersten Weltkrieg sein gesamtes Schaffen bestimmen sollte. Vœu, Le Jardin mouillé, Rustiques, Le Marchand de sable qui passe, Le Festin de l’araignée, alles Werke, die ganz in den Nimbus des von Georges Jean-Aubry besungenen „mächtigen blauen Schatten des Zauberwaldes“ getaucht sind. „Ich arbeite an einer Art, übrigens noch wenig fortgeschrittenem, ‚Nocturne’ für Orchester, wo ich vor allem mit Klängen und Streichergruppierungen experimentiere. Es wird vielleicht nicht gut, aber wenigstens nicht lang.“ Soir d’été (Sommerabend) – datiert vom 20. Oktober 1904 in Cormeilles – wurde am 15. Dezember unter Leitung von Alfred Cortot uraufgeführt. Als Motto hatte Roussel Verse von Léon Dierx gewählt: “Seul dans l’ombre, je sens renaître / Les premiers désirs à la fois. / Le passé frissonne en mon être / Ô jeunesse! ô parfum des bois!” (Einsam im Schatten fühl’ ich aufsteigen / All mein erstes Sehnen zugleich. / In mir schauert Vergangenheit / Oh Jugend! Oh Duft der Wälder!)

20 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 21

Dann machte er sich an eine weitere symphonische Skizze, Vendanges nach Leconte de Lisle, die am 18. April 1905 im Nouveau Théâtre erstmals aufgeführt wurde. Es folgte der noch am 15. Juli in Cormeilles vollendete Renouveau (Lenz), den er sofort an Vincent d’Indy schickte, um dann auf Reisen zu gehen. Marcel Labey schrieb er: „Es ist seltsam, aber in der Notierung von Vogelstimmen sind wir [d’Indy und Roussel] uns regelrecht begegnet, nur dass er sie im ersten Teil seines Paysage Musical [d’Indy arbeitete damals an Jour d’été à la montagne] untergebracht hat … und es ging soweit, dass er meine Partitur gar nicht weiter lesen wollte, bevor seine nicht fertig war. Die Ähnlichkeit betraf zum Glück nur ein paar Einzelheiten.“ Mit der ihm eigenen Klarsicht gestand d’Indy dem gleichen Labey: „Roussel hat mir ein absolut bezauberndes Orchesterstück geschickt, an dem er noch arbeitet; wenn er nicht so misstrauisch gegen sich selbst wäre und ganz aus sich herausginge, könnte er tolle Sachen zustande bringen.“

Da ihm die Orchesterbehandlung sichtlich immer besser gelang, dachte der junge Komponist nun daran, einige seiner Poèmes zu einer Symphonie zusammenzufassen. Mit dieser Aussicht beendete er am 14. Juni 1906 in Vaucresson Forêt d’hiver (Winterwald). Der damals für die Symphonie gewählte Titel Poèmes champêtres (Ländliche Gedichte) war schon der eines Werkes von René de Castéra (später Jour de fête au Pays Basque). Roussel dachte an Visages de la forêt (Waldgesichter), aber aus Furcht vor den Wortspielen des Kritikers Willy, der sich unweigerlich über die „gueules de bois“ [Katerstimmung, wörtlich: Holz- oder Waldvisagen] mokiert hätte, schlug Cortot vor, den Titel in Symphonie sylvestre (Waldsymphonie) zu ändern. Roussel entschied sich letztendlich für Le Poème de la forêt.

Ergänzt wurde das Werk durch Faunes et dryades [Faune und Dryaden], ein am 27. September 1906 in Vaucresson vollendetes Rondo mit starkem Anklang an

21 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 22

die originelle Struktur seines ein Jahr zuvor komponierten Divertissement op. 6. Die mit Nymphen, Faunen, heraldischen Adlern, Greifen und Sphingen bevölkerten Fluren Roussels gehen auch auf den Paganismus Henri de Régniers zurück: „es handelt sich da um Tänze und Schäkereien von Naturgottheiten, die enden, wie es sich gehört, mit Bewegungen von deutlich … rhythmischerer Art“, so Roussels diskrete Ausdrucksweise. Bei den Concerts Lamoureux „wurden meine Faunes et dryades Sonntag [10. November 1907] ausgezeichnet gespielt und vom Publikum sehr wohlwollend aufgenommen. Für mich war die Feststellung entscheidend, dass mein Orchester gut klang“.

Die Aufführung der vollständigen Symphonie bei den Brüsseler Concerts Populaires unter der Leitung von Sylvain Dupuis ließ allerdings noch bis zum 22. März 1908 auf sich warten. In Paris wurde sie am 7. Februar 1909 bei den Concerts Lamoureux von Vincent d’Indy dirigiert. Pierre Lalo, Sohn des berühmten Komponisten, sieht bei Roussel „ein gleichzeitig feines und robustes poetisches Empfinden, eine genauso tiefe wie natürliche musikalische Originalität.“ Der junge Dichter René Chalupt war hingerissen von der Leichtigkeit der Orchestrierung, der äußersten thematischen Elastizität und der rhythmischen Vielfalt des Op. 7: „Er gibt die Natur mit einer solchen Wahrheit wieder wie kein Komponist vor ihm, denn er liebt sie leidenschaftlich.“ Was Roland-Manuel bestätigt: „Die geheimnisvolle Harmonie von Landschaft und Seele hat vielleicht seit Weber und Debussy kein Musiker tiefer wiedergegeben als Roussel.“ Bohuslav Martinu° entwickelte 1921 eine regelrechte Leidenschaft für diese Symphonie, verließ ihretwegen die Tschechoslowakei und ging zu Roussel, um mit ihm zu arbeiten. Zur selben Zeit entstanden wie Debussys La Mer und d’Indys Jour d’été à la montagne, ist Roussels Le Poème de la forêt in gewisser Hinsicht das dritte Blatt eines französischen Triptychons großer deskriptiver Stücke.

22 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 23

Nach dem Krieg bildete die Zweite Symphonie einen stilistischen Übergang. “Ohne das Prinzip der entsprechend der Logik des Einfalls und der inneren Bedeutung des Werks geführten Entwicklung in Frage stellen zu wollen, träumte ich doch von einer strengeren, geläuterteren, schematischeren Manier. In dieser Richtung meines Denkens entstanden nach und nach die Suite en fa, die Sérénade, das Konzert für kleines Orchester und, vor kurzem, das Klavierkonzert. Ich glaube, dass mein Stil jetzt klarer ist, als Resultat einer sehr viel persönlicheren Suche nach einer absolut reinen Musik.“ Von da an ging Roussel ganz in der Prägnanz auf, sowie in der Bändigung des einmal angeeigneten Materials. Sein Stil, einer der beweglichsten, die es gibt, entwickelte sich dynamisch – nicht zuletzt weil die Keime ständiger Regenerierung schon in ihm angelegt waren. In Treue zur althergebrachten Struktur – zu einer Zeit, als alle anderen Komponisten auf der Suche nach Neuem und nach Zerschlagung der Form waren – bekannte er sich zum Fortbestehen von drei Charakteristika: Anwendung der Sonatenform (die Ravel nur ausnahmsweise befolgte), Ausnutzung zyklischer Verfahren und vor allem Begründung einer Symmetrie mit Mittelachse: zwischen zwei schnellen Sätzen steht ein langsamer Satz, in dem die Ausdrucksintensität ihren Höhepunkt erreicht.

1934, vier Tage nach Abschluss der Sinfonietta, skizzierte Roussel in seinem normannischen Landhaus in Vasterival einen Satz in dreiteiliger Liedform: das ergreifende Lento molto, emotionales Zentrum der vom 10. August bis zum 31. Dezember komponierten Vierten Symphonie. 30 Jahre liegen zwischen ihr und Le Poème de la forêt. Mit einer nicht enden wollenden, und doch von Wagner völlig unabhängigen, Melodie scheint er – wie Yvonne Gouverné so schön gesagt hat – „in der Betrachtung des Faszinosums einen Dialog mit sich selbst zu führen.“ Das Sicheinlassen auf den Tod, das in fast allen seinen Adagios spürbar ist, verwandelt sich in eine nicht mehr zu unterdrückende Euphorie, von der die

23 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 24

rhythmischen Spiele des Allegro scherzando beredtes Zeugnis geben. Wenn der erste Satz noch die Regeln der klassischen Sonatensatzform befolgt, so bildet das abschließende Allegro molto einen Gipfel an Einfallsreichtum und musikalischer Konstruktion. Als der Widmungsadressat Albert Wolff das Op. 53 am 19. Oktober 1935 bei den Concerts Pasdeloup vorstellte, erzwang das Publikum als Zugabe eine Wiederholung des Scherzo, und nach dem Schlussakkord erhob sich „frenetischer Beifall“ (so der Schola-Gegner Vuillermoz!). Nach der kontrollierten Strenge der Dritten Symphonie erlaubte sich Roussel nun mehr spielerische Freiheiten: ein straffer Kontrapunkt untermauerte nun den Einfallsreichtum seiner rhythmischen Geistesblitze und brachte mit atemberaubender Wirkung eine ganze Skala von immer neuen Mitteln zur Geltung. „Die Vierte Symphonie“, meint Alexander Williams, „ist die glorreiche Krönung einer erstaunlichen Komponistenkarriere. In ihrer Wucht steht sie für Eigenschaften, die den Stolz der französischen Schule ausmachen: Klarheit, Esprit, Anmut und Logik.“ Damien Top Centre International Albert-Roussel Übersetzung: Régine Hausmann-Manet

Orchestre de Paris Das 1967 gegründete Orchestre de Paris ging aus der berühmten Société des concerts du Conservatoire hervor, dem ersten symphonischen Ensemble in Frankreich, welches 1828 von François Habeneck, dem ersten Interpreten von Beethovens Symphonien in Frankreich, ins Leben gerufen worden war.

Der erste Musikdirektor des Orchestre de Paris war Charles Munch (1967–1968). Ihm folgten Herbert von Karajan (1969–1971), Sir Georg Solti (1972–1975),

24 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 25

Daniel Barenboim (1975–1989), der den Chor des Orchestre de Paris gründete, Semyon Bychkov (1989–1998) sowie Christoph von Dohnányi als künstlerischer Berater (1998–1999). Eine neue Ära begann im September 2000 mit der Ernennung von Christoph Eschenbach zum Musikdirektor.

Seit seiner Gründung hat das Orchester unter der Leitung der angesehensten Dirigenten gespielt, darunter Abbado, Ozawa, Bernstein, Boulez, Kubelik, Giulini, Celibidache, Böhm, Haitink, Mehta, Maazel, Salonen und Gergiev, und es hat die größten Solisten begleitet. Sein musikalisches Repertoire erstreckt sich über drei Jahrhunderte und schließt zahlreiche Gattungen von Symphonik bis Oper ein. Ein besonderes Augenmerk gilt der zeitgenössischen Musik, wovon vielfache Kompositionsaufträge und Erstaufführungen zeugen (Werke von Gilbert Amy, Luciano Berio, Pierre Boulez, Franco Donatoni, Pascal Dupin, Henri Dutilleux, Jean-Louis Florentz, György Ligeti, Witold Lutoslawski, Matthias Pintscher, Eric Tanguy, Iannis Xenakis und Marc-André Dalbavie, u.a.).

In zahlreichen Tourneen rund um die Welt hat das Orchestre de Paris seine herausragende Rolle als Botschafter französischer Musik und Kultur unter Beweis gestellt. Regelmäßig tritt es bei so angesehenen Festivals auf wie in Salzburg, Aix-en-Provence, BBC Proms u.a. Die Diskographie des Orchesters, die zahlreiche mit Auszeichnungen dotierte Aufnahmen enthält, spiegelt sein vitales Engagement sowohl im Bereich des etablierten symphonischen Repertoires wie auch für Werke lebender Komponisten wieder.

Für weitere Informationen: www.orchestredeparis.com

25 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 26

Christoph Eschenbach

Christoph Eschenbach ist seit 2000 Directeur musical des Orchestre de Paris. Bei den weltbesten Orchestern und Opernhäusern ist er wegen seiner Präsenz, Vielseitigkeit und musikalischen Ambition hoch angesehen. Einfallsreichtum und Dynamik haben ihm als Dirigenten, künstlerischen Partner und leidenschaftlichen Förderer junger Musikbegabungen weltweite Anerkennung eingebracht. Seit 2003 ist Christoph Eschenbach auch Music Director des Philadelphia Orchestra.

Christoph Eschenbach kann auf zahlreiche Einspielungen bei verschiedenen namhaften Labels verweisen, als Pianist wie als Dirigent, wenn nicht gar beides zugleich. Seine Aufnahmen umfassen unter anderem Werke von Bach, Berg, Berlioz, Brahms, Bruckner, Mahler, Mendelssohn, Messiaen, Mozart, Ravel, Schönberg, Schumann, Strauss und Tschaikowski. Als engagierter Förderer zeitgenössischer Musik hat er auch Kompositionen wie die von Adams, Berio, Glass, Lourié, Picker, Pintscher, Rouse und Schnittke eingespielt.

Bevor er sich dem Dirigieren zuwandte, hatte Christoph Eschenbach bereits einen internationalen Ruf als Konzertpianist. Seine Karriere begann er im Alter von elf Jahren als Sieger von großen Wettbewerben. 1965 war er im Nachkriegsdeutschland als führender junger Pianist anerkannt. 1969 gab er mit dem Cleveland Orchestra sein Debüt in den Vereinigten Staaten. Das Dirigieren erlernte er unter anderem bei George Szell, der ihn als persönlichen Protégé unter seine Obhut nahm und mit dem er mehr als drei Jahre lang arbeitete. 25 Jahre lang war auch Herbert von Karajan sein Mentor. Ihm schreibt er den größten Einfluss auf seinen Werdegang als Dirigent zu.

Seinen ersten Auftritt als Dirigent hatte Christoph Eschenbach 1972 in Hamburg. 1981 wurde er zum Ersten Gastdirigenten des Tonhalle-Orchesters Zürich ernannt; zwischen 1982 und 1986 war er dessen Chefdirigent. Weitere Positionen

26 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 27

folgten: Music Director des Houston Symphony Orchestra (1988–1999), Chefdirigent des NDR Sinfonieorchesters Hamburg (1998–2004), Intendant und Künstlerischer Leiter des Schleswig-Holstein Musik Festivals (1999–2002) und Music Director des Ravinia Festival, der Sommerresidenz des Chicago Symphony Orchestra (1994–2003).

Zu seinen jüngsten Auszeichnungen zählen das Große Verdienstkreuz mit Stern und Schulterband des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland und die Aufnahme in die französische Ehrenlegion. 1993 wurde er mit dem Leonard Bernstein-Preis des Pacific Music Festival ausgezeichnet, wo er zwischen 1992 und 1998 als Intendant fungierte.

Für weitere Informationen: www.christoph-eschenbach.com

27 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 28

Roussel and his wife in Varengeville (1935) BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 29

Albert Roussel (1869–1937) ”Jäätyäni pois meriltä olin tutustunut vasta joihinkin metsän puoliin, ja ne ovat varmasti vaikuttavimmat elämykseni valtameren jälkeen”, tunnusti Albert Roussel 1916. Jouduttuaan terveydellisistä syistä luopumaan upseerin urastaan laivastossa 1894 hän omistautui sävellystyölle Eugène Gigout’n johdolla, joka ohjasi hänet musiikin salaisuuksiin. Hän siirtyi sen jälkeen Schola Cantorumiin opiskelemaan orkesterointia Vincent d’Indyn johdolla. Herätettyään aluksi huomiota lauluillaan ja kamarimusiikiteoksillaan hän aloitti 1904 preludillaan Résurrection (Ylösnousemus) Tolstoin mukaan sarjan orkesteriharjoitelmia, jonka päätti ja kruunasi Le Poème de la forêt (Metsän runo).

Valtamerten lumousta oli seurannut metsän lumovoima, joka tuntui Rousselin tuotannossa aina ensimmäiseen maailmansotaan saakka: Vœu (Lupaus), Le Jardin mouillé (Kastunut puutarha), Rustiques (Kohtauksia maalaiselämästä), Le Marchand de sable qui passé (Nukkumatin tulo) ja Le Festin de l’araignée (Hämähäkin pidot) ovat teoksia, joita kaikkia ympäröi Georges Jean-Aubryn lausuma ”noidutun metsän suuri sininen varjo”. ”Kirjoitan eräänlaista ’Nocturnoa’ orkesterille, tosin hyvin vähän kehiteltyä, jossa kokeilen ennen muuta sointeja ja jousiston jakamista. Se on ehkä kehno, mutta sen ansiona on joka tapauksessa olla riittävän lyhyt.” Soir d’été (Kesäilta), joka oli päivätty Corneilles’ssa 20. lokakuuta 1904, sai kantaesityksensä 15. joulukuuta Alfred Cortot’n johdolla. Roussel oli sijoittanut otsakkeeksi Léon Dierxin säkeet: ”Seul dans l’ombre, je sens renaître / Les premiers désirs à la fois. / Le passé frissonne en mon être / Ô jeunesse! ô parfum des bois!” (Vain varjossa tunnen taas syntyvän / anivarhaisen kaipuuni kaiken. / Menneisyys värähtää sielussani. / Oi nuoruus, oi metsien tuoksu!)

29 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 30

Seuraavaksi Roussel kävi käsiksi sinfoniseen luonnokseen Vendange (Viininkorjuu) Leconte de Lislen mukaan, joka esitettiin 18. huhtikuuta 1905 Nouveau Théâtressa. Sitä seurasi Corneilles’ssa 15. heinäkuuta valmistunut Renouveau (Uusi kevät), jonka hän lähetti heti Vincent d’Indylle ennen lähtöään matkoille. ”Merkillinen juttu”, selitti Roussel Marcel Labeylle, ”satuimme molemmat nuotintamaan lintujen laulua, jonka hän sijoitti Paysage Musicalin ensimmäiseen osaan [d’Indy kirjoitti juuri teostaan Jour d’été à la montagne (Kesäpäivä vuoristossa)]… joten hän ei halunnut jatkaa partituurini lukua ennen kuin oli saanut omansa valmiiksi. Yhtäläisyydet rajoittuivat onneksi vain näihin muutamaan yksityiskohtaan.” Selvänäköiseen tapaansa maestro uskoi niin ikään Labeylle: ”Roussel on lähettänyt minulle hyvin viehättävän orkesterikappaleen, jossa hän edistyy yhä; jos hän ei epäilisi niin suuresti kykyjään ja uskaltautuisi antautua estoitta, hän pystyisi loistaviin suorituksiin.”

Tyytyväisenä orkesterinkäsittelynsä lisääntyvään hallintaan nuori säveltäjä päätti koota eräät Poèmes’insa sinfoniaksi. Tässä tarkoituksessa valmistui teos Forêt d’hiver (Talvinen metsä) Vaucressonissa 14. kesäkuuta 1906. Otsikko jonka hän silloin sinfonialle valitsi, Poèmes champètres (Maalaisrunoelmia), oli jo René de Castéran erään teoksen nimi (teos sai myöhemmin nimekseen Jour de fête au Pays Basque, Juhlapäivä Baskinmaassa). Roussel ajatteli nimeä Visages de la forêt (Metsän kasvot), mutta peläten pilkkakirves-kriitikko Willyä, joka ei olisi malttanut olla kutsumatta teosta ironisesti nimellä ”Gueule de bois” (ilmaisu tarkoittaa krapulaa, mutta sen sananmukainen käännös olisi ”puukuono” tai ”metsänaama”) hän muutti Cortot’n ehdotuksesta otsikoksi Symphonie sylvestre (Metsäsinfonia). Lopulta Poulenc päätyi nimeen Le Poème de la forêt.

Teoksen täydennykseksi syntyi Faunes et dryades (Faunit ja metsänneidot, Vaucresson, 27. syyskuuta 1906), rondo joka muistuttaa suuresti hänen vuotta

30 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 31

aikaisemmin kirjoittamansa Divertissementin opus 6 alkuperäistä rakennetta. Rousselin maaseutu, joka on täynnä keijuja, vaakunakotkia, fauneja, aarnikotkia ja sfinksejä, on peräisin Henri de Régnier’n (ranskalainen runoilija, 1864–1936) pakanuudesta; ”siinä on kysymys maalaisjumaluuksien tansseista ja iloitteluista, jotka huipentuvat tietysti rytmikkäimpiin … osiin”, hän ilmoitti vaatimattomasti. Lamoureux’n konserttisarjassa ”teokseni Faunes et dryades esitys sunnuntaina [10. marraskuuta 1907] oli loistava ja yleisö otti teoksen erittäin hyvin vastaan. Minulle oli ratkaisevaa, että orkesterini soi hyvin.”

Oli odotettava maliskuun 22. päivään 1908 saakka ennen kuin koko sinfonia esitettiin Brysselin Kansankonserteissa Sylvain Dupuis’n johtamana. Vincent d’Indy johti sen Pariisissa Lamoureux’n konserttisarjassa 7. helmikuuta 1909. Pierre Lalon, tunnetun säveltäjän pojan mielestä Rousselilla ”on yhtä aikaa herkkä ja vankka runollisuuden taju sekä luonnollinen ja syvä musikaalinen omaperäisyys.” Orkestraation keveys, äärimmäisen taipuisat teemat ja suuri rytminen vaihtelu tässä opus 7:ssä järkyttivät nuorta runoilijaa René Chaluptia: ”Yksikään säveltäjä ei ole todellakaan vielä tulkinnut näin rehellisesti luontoa kuin hän, koska hänellä on siihen rakastajan suhde.” Roland-Manuel vakuutti samaa: ”tuo sielun ja maiseman salaperäinen sopusointu – Roussel on ehkä Weberin ja Debussyn jälkeen muusikko, joka on toteuttanut sen syvimmin.” Bohuslav Martinu° ihastui 1921 tähän sinfoniaan, joka sai hänet lähtemään Tsˇekkoslovakiasta työskentelemään Rousselin johdolla. Debussyn La Merin ja d’Indyn Jour de l’été à la montagnen aikalaisteoksena Le Poème de la forêt muodostaa tavallaan kolmannen osan suurten kuvailevien ranskalaisten teosten triptyykkiin.

Sodan jälkeen Toinen sinfonia muodostui tyylilliseksi käännekohdaksi. ”Luopumatta ajatuksen johdonmukaisuudesta ja intiimin merkityksen kehittelyn periaatteesta uneksin sävellystyylistä, joka olisi pelkistetympää,

31 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 32

jalostetumpaa ja kaavamaisempaa. Tästä henkisestä pyrkimyksestä syntyivät peräjälkeen Suite en fa, Sérénade, Konsertto pienelle orkesterille ja aivan vastikään Pianokonsertto. Uskon omaksuneeni selvemmän tyylin, joka on tulosta paljon täydellisemmästä henkilökohtaisesta pyrkimyksestä kohti puhtaan musiikin säveltämistä.” Siitä pitäen Rousselin sävelkieli puhkesi kukoistukseensa ytimekkäänä käytetyn materiaalin hallintana. Hänen sävelkielensä, olkoonkin että se oli joustavimpia mitä oli, kehittyi dynaamisesti ja kantoi itsessään oman uudistumisensa ituja. Uskollisena perinteelliselle rakenteelle aikana, jolloin jokainen säveltäjä etsi uutuutta ja muotojen hajoittamista, Rousselin musiikissa oli pysyvinä kolme piirrettä: sonaattimuodon käyttö, (mitä Ravel teki vain poikkeuksellisesti), jaksollisten menettelytapojen käyttö ja erityisesti symmetrian luominen keskiakseliin nähden: kaksi nopeaa osaa ilmaisullisesti intensiivisen hitaan osan ympärillä.

Viimeisteltyään Sinfoniettan vuonna 1934 Roussel luonnosteli neljä päivää myöhemmin tilallaan Normandian Vasterivalissa laulumaisen, kolmijaksoisen osan: sydäntäsärkevän Lento molton, joka oli tunnepitoinen keskiö 10. elokuuta–31. joulukuuta sävelletystä Neljännestä sinfoniasta. Poème de la forêt’sta sen erotti kolmekymmentä vuotta. Tässä päättymättömässä melodiassa, joka on kaukana Wagnerin tyylistä, hän tuntuu – Yvonne Gouvernén kauniin ilmaisun mukaan – ”mietiskelevän itsekseen häntä kiehtovia asioita”. Lähes kaikissa hänen adagioissaan tuntuva Kuoleman läsnäolo muuttuu ylittämättömäksi kiihkoksi, mistä todistavat Allegro scherzandon rytmiset leikit. Jos ensimmäinen osa niveltyy klassiseksi sonaattimuodoksi, Allegro molto –finaali edustaa kekseliäisyyden ja rakenteellisuuden huippua. Kun Albert Wolff, jolle opus 53 oli omistettu, esitti sen yleisölle Padeloupin konserttisarjassa 19. lokakuuta 1935, Scherzo jouduttiin uusimaan ja viimeiset akordit herättivät ”raivokkaat suosionosoitukset” (Schola Cantorumin vastustajan, Vuillermozin mukaan!). Kolmannen sinfonian hallitun ankaruuden jälkeen Roussel tarjoaa

32 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 33

rauhallisen tutkimusmatkan Scholan sääntöihin ja tavoitteisiin, tiukka kontrapunkti tukee teoksen nerokkaan rytmistä kekseliäisyyttä ja luo kaleidoskooppisesti uudistuvan sointipaletin, jonka teho on henkeäsalpaava. ”Neljäs sinfonia”, arvioi Alexander Williams, ”on säveltäjän merkittävän uran loistelias kruunaus. Se ilmentää voimassaan useita ominaisuuksia, joista ranskalainen koulu voi ylpeillä: kirkautta, henkevyyttä, suloa ja johdonmukaisuutta.

Damien Top Kansainvälinen Albert Roussel -keskus Suomennos: Anja Fantapié

Orchestre de Paris

Orchestre de Paris perustettiin vuonna 1967. Sen edeltäjä oli vuonna 1828 perustettu kuuluisa konservatorion konserttiyhdistys (Société des Concerts du Conservatoire), ensimmäinen sinfoninen kokoonpano Ranskassa, jonka perustaja François Habenek toi ensimmäisenä Beethovenin sinfoniat Ranskaan.

Orkesterin ensimmäinen musiikillinen johtaja oli Charles Munch (1967–1968). Häntä seurasivat Herbert von Karajan (1969–1971), Sir Georg Solti (1972–1975), Daniel Barenboim, joka perusti Orchestre de Paris’n kuoron (1975–1989), Semyon Bychkov (1989–1998) ja taiteellisena neuvonantajana Christoph von Dohnányi (1998–1999). Uusi kausi alkoi, kun Christoph Eschenbach nimitettiin taiteelliseksi johtajaksi syyskuussa 2000.

Orkesteri on esiintynyt useiden merkittävien kapellimestarien johdolla – Abbado, Ozawa, Bernstein, Boulez, Kubelik, Giulini, Celibidache, Böhm, Haitink,

33 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 34

Mehta, Maazel, Salonen ja Gergijev – sekä lukuisien huomattavien solistien kanssa. Sen ohjelmisto sisältää musiikkia kolmelta vuosisadalta ja eri musiikin lajeista sinfoniamusiikista oopperaan. Nykymusiikki on erityisen tärkeässä asemassa, ja orkesteri onkin tilannut ja esittänyt ensi kertaa teoksia useilta nykysäveltäjiltä, joita ovat olleet mm. Gilbert Amy, Luciano Berio, Pierre Boulez, Franco Donatoni, Pascal Dusapin, Henri Dutilleux, Jean-Louis Florentz, György Ligeti, Witold Lutoslawski, Matthias Pintscher, Eric Tanguy, Iannis Xenakis ja Marc-André Dalbavie.

Ranskalaisen kulttuurin arvokkaana lähettiläänä Pariisin orkesteri on tehnyt lukuisia menestyksekkäitä kiertueita ulkomailla ja esiintynyt merkittävillä festivaaleilla, kuten Salzburg, Aix-en-Provence, BBC Proms jne. Orkesterin vireä levytystoiminta osoittaa sen vaalivan perinteistä sinfonista kulttuuripääomaa ja edistävän aikamme luovaa taidetta. Monet orkesterin levytyksistä ovat olleet arvostelumenestyksiä.

Lisätietoja www.orchestredeparis.com

Christoph Eschenbach

Christoph Eschenbach on toiminut Pariisin orkesterin musiikillisena johtajana vuodesta 2000 lähtien. Maailman suurimmat orkesterit ja oopperat arvostavat hänen auktoriteettiaan, monipuolisuuttaan ja musiikillista täydellisyyttään. Hänelle ominainen luova intuitio ja mukaansatempaava energia ovat vakiinnuttaneet hänen maineensa kapellimestarina, taiteellisena partnerina ja nuorten kykyjen innokkaana puolustajana. Vuodesta 2003 lähtien Christoph Eschenbach on ollut myös Philadelphian orkesterin musiikillinen johtaja.

34 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 35

Christoph Eschenbachilla on takanaan lukuisia levytyksiä eri levymerkeille sekä pianistina, kapellimestarina että molempina. Hänen levyohjelmistonsa sisältää Bachin, Berliozin, Brahmsin, Brucknerin, Mahlerin, Mendelssohnin, Messiaenin, Mozartin, Ravelin, Schönbergin, Schumannin, Straussin ja Tsvaikovskin teoksia. Aikamme musiikin puolustajana hän on lisäksi äänittänyt sellaisten nykysäveltäjien teoksia kuin Adams, Berio, Glass, Lourié, Picker, Pintscher, Rouse ja Schnittke.

Ennen ryhtymistään kapellimestariksi Christoph Eschenbach oli jo saavuttanut kansainvälistä mainetta konsertoivana pianistina. Hän aloitti uransa yhdentoista vuoden ikäisenä voittaen merkittäviä kilpailuja. Saavutettuaan 1965 aseman sodanjälkeisen Saksan suurimpana nuorena pianistina hän esiintyi ensimmäisen kerran Yhdysvalloissa 1969 Clevelandin orkesterin kanssa. Orkesterinjohtoa hän opiskeli muun muassa George Szellin kanssa, joka piti häntä suojattinaan ja jonka kanssa hän työskenteli yli kolmen vuoden ajan. Hänen opastajanaan oli myös lähes 25 vuoden ajan Herbert von Karajan, jonka hän katsoo vaikuttaneen ratkaisevasti kapellimestariuraansa.

Christoph Eschenbach debytoi kapellimestarina Hampurissa 1972. Vuonna 1981 hänet kutsuttiin Zürichin Tonhalle-orkesterin ensimmäiseksi vierailevaksi kapellimestariksi vuosiksi 1982–1986. Sen jälkeen hän toimi Houstonin sinfoniaorkesterin musiikillisena johtajana (1988–1999), Hampurin NDR –sinfoniaorkesterin ylikapellimestarina (1998–2004), Schleswig-Holsteinin musiikkijuhlien taiteellisena johtajana (1999–2002) ja Ravinian musiikkijuhlien musiikillisena johtajana Chicagon Sinfoniaorkesterin kesäpaikassa.

Viimeaikaisista kunnianosoituksista mainittakoon Ranskan Kunnialegioonan ja Saksan liittotasavallan ansioritarikunnan suuri ansioristi tähden ja nauhan kera. 1993 Eschenbach sai Leonard Bernsteinin palkinnon Pasific Music –festivaalilta, jonka toisena taiteellisena johtajana hän toimi 1992–1998.

Lisätietoja www.christoph-eschenbach.com

35 BookletRoussel2 6/12/06 12:54 Page 36

ODE 1092-2