Frédéric Chopin Complete Nocturnes Jan Lisiecki Frédéric Chopin Complete Nocturnes

FRÉDÉRIC CHOPIN COMPLETE NOCTURNES JAN LISIECKI FRÉDÉRIC CHOPIN COMPLETE NOCTURNES

JAN LISIECKI

PIANO

2 FRÉDÉRIC CHOPIN 1810–1849

3 NOCTURNES op. 9 2 NOCTURNES op. 48 A No. 1 in B flat minor. Larghetto 6:29 M No. 1 in C minor. Lento 5:49 B No. 2 in E flat major. Andante 5:06 N No. 2 in F sharp minor. Andantino 9:35 C No. 3 in B major. Allegretto 6:50 2 NOCTURNES op. 55 3 NOCTURNES op. 15 O No. 1 in F minor. Andante 5:12 D No. 1 in F major. Andante cantabile 4:11 P No. 2 in E flat major. Lento sostenuto 5:21 E No. 2 in F sharp major. Larghetto 3:28 F No. 3 in G minor. Lento 6:15 2 NOCTURNES op. 62 Q No. 1 in B major. Andante 7:49 2 NOCTURNES op. 27 R No. 2 in E major. Lento 6:45 G No. 1 in C sharp minor. Larghetto 5:50 S H No. 2 in D flat major. Lento sostenuto 7:14 NOCTURNE in E minor op. post. 72/1. Andante 4:14 T NOCTURNE in C minor op. post., KK IVb/8 3:35 2 NOCTURNES op. 32 Andante sostenuto I No. 1 in B major. Andante sostenuto 5:36 U NOCTURNE in C sharp minor op. post., KK IVa/16 5:01 J No. 2 in A flat major. Lento 5:54 Lento con gran espressione 2 NOCTURNES op. 37 K No. 1 in G minor. Andante sostenuto 7:47 L No. 2 in G major. Andantino 5:58 JAN LISIECKI PIANO

3 WHEN you begin playing an instrument, there is music that draws you in and propels you – those works you aspire to one day, maybe, hopefully play. Many of these will be challenging, technically demanding pieces, to which your early abilities will be no match. But Chopin’s Nocturnes can provide an early introduction to the kaleidoscope of his inventive and enthralling music. It is thus that I was introduced to Chopin at a young age, with his first Nocturne (op. 9/1), spending many hours searching for the secrets hidden within. I was enamoured, and through the years of becoming better acquainted with my instrument – a process that continues to this day – Chopin’s Nocturnes have kept me company.

They embody what I cherish most in his music: the yearning, captivating melody, the SIMPLICITY framework he provides for flexibility, the endless fresh ideas. Chopin was a master of the piano, using its full range of tonal possibilities while spinning long, melodic, IS THE FINAL ACHIEVEMENT. cantabile phrases over a rich harmonization.

The Nocturnes hail from the night – a magical time of endless possibilities – and present a personal story from the interpreter to the listener. They are a canvas, a sphere to dive deep into one’s own emotions and thoughts. Frédéric Chopin Yet, most importantly, they remain elegant and simple. After all, as Chopin himself said: “Simplicity is the final achievement. After one has played a vast quantity of notes and more notes, it is simplicity that emerges as the crowning reward of art.”

Jan Lisiecki

4 Even the first piece of his Op. 9 intertwines melancholy with solace, simple lines with THE ART OF THE DELICATE exquisite adornments in a way that was to become quintessential of all Chopin’s The Nocturnes of Frédéric Chopin forthcoming contributions to the genre. In swaying 6/4 time, the melody soars and sparkles, climbing up to F7. Fanning it out into octaves in the middle part, Chopin then proceeds to present the melody in popular intervals: thirds, sixths – pure comfort to the ears. Having begun in B flat minor, the journey culminates in a low B flat major chord, as if to say, “All will be well.” The second Nocturne, written in 12/8 meter, has firmly established itself as a favourite among classical works. Artfully, the accompanying left hand pursues a steadfast course, while above it a simple, “Chopin Fryderyk. Exceptional talent, musical genius.“ Such a testimonial from the briskly ornamented melody unfurls, turning to forte only for a few brief moments and Warsaw Conservatory surely places the world at one’s feet. Or does it? In financial otherwise remaining grounded in piano and pianissimo, even in the mini-cadenza terms, this distinction awarded to Chopin on 20 July 1829 did not, initially, pay off. immediately preceding the end. In his novella Tristan, Thomas Mann describes the Prior to the Conservatory’s final assessment, Chopin’s father had already submitted a fundamental interpretative challenges posed by this work: “a nervous feeling for petition to the Polish Minister of Education: in order to perfect his education, it was modulations of timbre and a joy in mobility of rhythm that amounted to the fantastic”. imperative for his son to travel abroad. Would the government be able to offer financial support? The response was dry: without a schedule of public concerts, and as long as he The three Nocturnes op. 15, dedicated to fellow composer Ferdinand Hiller, were only concerned himself with playing the piano, Chopin could hardly expect any funding. published in 1833, to be followed two years later by the two pieces of Op. 27. Both collections clearly show how deftly the composer explores and exploits the space of The year 1829 marked a turning point for Chopin: his student days were coming to these small character pieces. Borrowing from the ideal of bel canto, Chopin finds the an end, and the question of where to seek his musical fortunes loomed. Beethoven right tone for the predominantly wistful, languid yet comforting pieces. had died only two years before, Schubert a mere few months ago. Chopin decided to depart for Vienna, bringing with him two works which were presumably written in the This is again evident in the first of the two Nocturnes op. 32. The first embellishment spring of that same year: Nocturnes. Introduced by Irishman John Field, the nocturne appears in the second bar already, to be varied in the fourth bar before Chopin was a relatively young musical form: a short instrumental piece, paying tribute to the transitions delicatissamente (a term Beethoven used in the opening movement of evening or the night – one of the preferred themes of the Romantic era. Musically, the his “Moonlight” Sonata) to a second theme. Chopin works with appoggiaturas, trills, focus is undoubtedly on the melody, its cantabile style and elegant ornamentation – triplets etc., having mastered the art of finespun ornamentation. It is only at the end making it perfectly suited for performances in smaller spaces, such as Chopin loved. that he enters new thematic territory – as if this ending was wholly unrelated to the

5 earlier musings, or the piece had somehow manoeuvred itself into a corner from Chopin’s Nocturne in E minor only appeared in print posthumously, six years after which there can be no escape. The entrance to Op. 32/2 is dramaturgically conclusive, his death. Could it possibly be an early piece? There is circumstantial evidence to with the melody only setting in after two bars of chordal motives – almost reminiscent suggest he wrote it as young as age seventeen. All the same, everything that is so of an echo. And, ﬁ nally, the piece comes full circle when the same two bars are characteristic of his later works is already clearly present: the delicately unfolding repeated at the very end. A perpetuum mobile of the night, and everything might just melody, the artful accompaniment, the concentration, the ornamental treatment. begin anew … Or is it perhaps a late work after all, a form of subdued farewell? This might be supported by a claim of Franz Liszt, according to whom the last Nocturnes only The year 1840 saw the publication of the dissimilar twin works of Op. 37 (G minor and existed in manuscript form at the time of Chopin’s death. Gmajor), Op. 48 followed in 1841. Op. 55, published in 1844, once again illustrates Christoph Vratz that in Chopin’s work the arc of musical tension and release characteristically unfolds Translation: Fiona Csauth / Dorn Music in a few bars. The beginning of the F minor Nocturne is simple in its songfulness. In repeating the theme, Chopin embellishes it but still abstains from offering as much as a hint of conflictive notions. That is, until the middle section interrupts with a menacing, almost militaristic signal, a striking shift in the bass line, and harsh, imperious chords. Finally, the piece then melts away to an end of spherical heights – an ingenious turn! In the second Nocturne in E flat major, one might think Chopin had brought together Palestrina, Bach and Mozart as he leads the individual voices in an unmatched display of counterpoint – a far cry from the frivolous and shallow character of velvety salon music. The interlacing is positively masterful, bearing testimony to Chopin’s intellectual acumen and brilliance.

In July 1846, the composer wrote to cellist Auguste Franchomme: “My dear friend, I am doing my utmost to work but making no progress; and, if this state continues unabated, my new works will evoke neither the chirping of warblers nor even as much as the sound of broken porcelain.” Ultimately, things did not transpire to be quite as dismal, and Chopin finished the Polonaise-Fantaisie, the Barcarolle and the Nocturnes op. 62.

6 WENN man beginnt, ein Instrument zu erlernen, stößt man auf Musik, die einen in ihren Bann zieht und vorantreibt – jene Werke, von denen man sich wünscht, sie eines Tages, vielleicht, hoffentlich, selbst zu spielen. Oft sind das anspruchsvolle, technisch fordernde Stücke, denen die Fähigkeiten eines Anfängers nicht gewachsen sind. Chopins Nocturnes hingegen können durchaus schon früh in das Kaleidoskop seiner ideenreichen und faszinierenden Musik einführen. So begegnete mir bereits in jungen Jahren seine erste Nocturne (op. 9 Nr. 1), und ich verbrachte viele Stunden damit, ihre verborgenen Geheimnisse zu ergründen. Ich war hingerissen, und in all den Jahren, in denen ich mein Instrument besser kennengelernt habe – ein Prozess, der immer noch andauert – haben mich Chopins Nocturnes stets begleitet.

EINFACHHEIT Sie verkörpern, was ich an seiner Musik am meisten liebe: die Melodien voller Sehnsucht und Zauber, den Spielraum für Flexibilität, die unendliche Fülle neuer IST DAS HÖCHSTE ZIEL. Ideen. Chopin war ein Meister des Klaviers und wusste dessen gesamte Bandbreite klanglicher Möglichkeiten auszuschöpfen: Ausgedehnte, melodisch-kantable Phrasen entfalten sich über einer üppigen Harmonieführung.

Die Nocturnes entspringen der Nacht – einer verwunschenen Welt der unendlichen Frédéric Chopin Möglichkeiten – und sie erlauben dem Interpreten, dem Zuhörer eine persönliche Geschichte zu erzählen. Sie sind eine Leinwand; ein Raum, um tief in die eigene Gefühls- und Gedankenwelt einzutauchen.

Dennoch bleiben sie vor allem stets elegant und einfach. Wie Chopin selbst sagte, »Einfachheit ist das höchste Ziel. Nachdem man eine Unmenge Noten und noch mehr Noten gespielt hat, geht letztlich die Einfachheit als krönender Lohn der Kunst hervor.«

Jan Lisiecki Übersetzung: Fiona Csauth / Dorn Music

7 DIE KUNST DES FILIGRANEN Die Nocturnes von Frédéric Chopin

»Chopin Fryderyk. Besondere Begabung, musikalisches Genie.« Mit einem solchen Zeugnis vom Warschauer Konservatorium im Rücken lässt sich die Welt erobern. Oder nicht? Denn Geld bringt diese Auszeichnung, die Chopin am 20. Juli 1829 ausgehändigt wird, zunächst keines. Sein Vater hatte bereits im Vorfeld dieser Beurteilung ein Gesuch beim polnischen Bildungsminister eingereicht: Sein Sohn müsse ins Ausland gehen, um dort seine Ausbildung zu vervollkommnen – ob es dafür Zuschüsse vom Staat gebe? Doch der Regierungsbeamte antwortet kühl: Ein Künstler, der sich ausschließlich mit dem Klavier befasse und keine öffentlichen Konzerte spiele, könne nicht auf finanzielle Unterstützung hoffen.

Das Jahr 1829 bildet für Chopin eine Zäsur: Die Schülerzeit geht zu Ende, und die Frage, wo er künftig sein musikalisches Glück finden soll, steht im Raum. Also fährt Chopin zunächst nach Wien. Beethoven ist erst zwei Jahre tot, Schubert nur wenige Monate. Im Gepäck hatte er vermutlich zwei Werke, die wohl schon im Frühjahr desselben Jahres fertig geworden waren: Nocturnes. Dabei handelte es sich um eine relativ junge Gattung, die der Ire John Field in die Musikwelt eingeführt hatte. Ein kurzes Instrumentalstück als Ode an den Abend, an die Nacht – ohnehin eines der Lieblingsthemen der Romantiker. Musikalisch liegt der Fokus eindeutig auf der

8 Melodie, auf ihrer Gesanglichkeit und einer eleganten Ausschmückung – bestens Das zeigt sich erneut in der ersten der beiden Nocturnes aus op. 32. Schon im zweiten geeignet für Aufführungen in kleineren Räumen, wie Chopin sie liebte. Takt erfolgt eine erste Ausschmückung, im vierten Takt wird sie variiert, bevor Chopin delicatissamente (eine Bezeichnung, die Beethoven im Kopfsatz seiner sogenannten Bereits das erste Stück aus op. 9 verbindet Melancholie und Trost, schlichte Linien »Mondschein-Sonate« verwendet hat) zu einem zweiten Thema überleitet. Chopin und elegantes Schmuckwerk auf eine Weise, die für Chopins sämtliche Beiträge zu arbeitet mit Vorschlägen, Trillern, Triolen etc. – er beherrscht die Kunst der filigranen dieser Gattung bezeichnend sein wird. Er schreibt im wiegenden 6/4-Takt, lässt die Verzierung. Erst am Schluss betritt er thematisches Neuland – als habe dieser Schluss Melodie bis zum viergestrichenen F hinaufklettern, lässt sie glitzern und schweben. Im nichts mit der Träumerei davor zu tun, als habe sich das Stück nun in eine Sackgasse Mittelteil breitet er sie fächerartig in Form von Oktaven aus, bevor er sie in beliebten hineinmanövriert, aus der es nicht mehr rauskommt. Dramaturgisch gesehen ist der Intervallen darstellt: Terzen, Sexten – Schmeicheleinheiten für jedes Ohr. Am Ende Übergang zum zweiten Stück von op. 32 insofern schlüssig. Denn bevor hier die mündet die Reise in einen tiefen B-Dur-Akkord. Alles wird gut, lautet die Botschaft, Melodie anhebt, stehen zwei Takte mit akkordischen Motiven – ein Nachklang? Eine schließlich begann alles in b-Moll. Die zweite Nocturne, mittlerweile ein Favorit im zyklische Rundung dieses Stückes ergibt sich endgültig, wenn am Ende die beiden klassischen Repertoire, notiert Chopin im 12/8-Takt. Gewandt zieht die Begleitstimme Anfangstakte wiederholt werden. Ein Perpetuum mobile der Nacht, und alles könnte ihre gleichmäßigen Bahnen, während sich darüber eine schlichte, rasch verzierte wieder von vorne beginnen … Melodie ausbreitet, die nur für kurze Momente ins Forte umschlägt, ansonsten aber im Leisen und sehr Leisen verhaftet bleibt, selbst in der Mini-Kadenz kurz vor Schluss. Die Aus dem Jahr 1840 stammen die beiden ungleichen Schwesterwerke von op. 37 (in grundlegenden gestalterischen Herausforderungen an dieses Werk – einen »nervösen g-Moll und G-Dur), von 1841 die Nocturnes op. 48. Die beiden Werke op. 55 von 1844 Sinn für differenzierte Klangfarbe und eine Freude an rhythmischer Beweglichkeit, die zeigen einmal mehr, dass sich das musikalisch-dramatische Geschehen bei Chopin bis zum Fantastischen ging« – hat Thomas Mann in seiner Tristan-Novelle umschrieben. meist innerhalb weniger Takte vollzieht. Der Beginn der f-Moll-Nocturne ist wiederum liedhaft schlicht. Wenn Chopin das Thema wiederholt, schmückt er es aus, doch Die drei Nocturnes op. 15 werden im Jahr 1833 veröffentlicht und sind dem Kompo- Konfliktwelten scheinen unendlich weit weg. Bis der Mittelteil mit einem bedrohlichen, nistenkollegen Ferdinand Hiller gewidmet. Zwei Jahre später erscheinen dann die fast militärischen Signal einsetzt, mit einer markanten Bewegung im Bass und beiden Stücke op. 27. In beiden Sammlungen wird klar, wie minutiös der Komponist schroffen, appellhaften Akkorden. Am Ende jedoch löst sich das Stück in sphärischen den Raum dieser kleinen Charakterstücke durchmisst. Chopin findet für die überwie- Höhen auf. Eine geniale Wendung! Bei der zweiten Nocturne in Es-Dur gewinnt man gend wehmütigen, matten und doch trostreichen Stücke den richtigen Ton, abge- den Eindruck, als habe Chopin hier Palestrina, Bach und Mozart zusammengebracht. lauscht dem Ideal des Belcanto. Wie er die einzelnen Stimmen führt, das ist Kontrapunkt der Extraklasse – und weit weg vom plüschigen Charakter unterhaltsamer, seichter Salonmusik! Hier zeigt sich Chopins ganzer intellektueller Scharfsinn, eine meisterhafte Vernetzung von Stimmen.

9 An den Cellisten Auguste Franchomme meldet Chopin im Juli 1846: »Mein Guter, ich tue mein Möglichstes, um zu arbeiten, aber ich komme nicht von der Stelle; und wenn dieser Zustand anhält, so werden meine ferneren Produktionen weder an den Gesang der Grasmücken noch an zerbrochnes Porzellan erinnern.« Ganz so schlimm kommt es denn doch nicht: Chopin beendet die Polonaise-Fantaisie, seine Barcarolle sowie die Nocturnes op. 62.

Die Nocturne in e-Moll erscheint erst posthum im Druck, sechs Jahre nach Chopins Tod. Ist es womöglich ein frühes Werk? Es gibt Indizien für die Vermutung, dass er es bereits als 17-Jähriger geschrieben hat. Jedenfalls ist alles, was seine spätere Musik auszeichnet, hier bereits vorhanden: die sich zart entspinnende Melodie, die kunstvolle Begleitung, die Verdichtung, die Verzierungen im weiteren Verlauf. Oder ist alles ganz anders, und es handelt sich doch um ein Spätwerk, um eine Art von stiller Abschiedsmusik? Das zumindest würde eine Behauptung von Franz Liszt bestätigen, wonach Chopins letzte Nocturnes bei seinem Tod lediglich als Manuskripte vorlagen.

Christoph Vratz

10 KIEDY zaczynasz grać na instrumencie, spotykasz utwory które masz nadzieje w przyszłości zagrać, i to one motywują do pracy i dają inspiracje. Wiele z nich będzie trudnymi i technicznie wymagającymi kompozycjami, niemożliwymi do wykonania przy początkowych umiejętnościach. Ale Nokturny Chopina mogą stanowić wczesne wprowadzenie do kalejdoskopu jego twórczej i fascynującej muzyki. Właśnie w ten sposób poznałem Chopina jako dziecko, jego pierwszym Nokturnem (op. 9 nr 1), i spędziłem wiele godzin na poszukiwaniu ukrytych w nim tajemnic. Pokochałem tą muzykę, i od tego czasu Nokturny towarzyszą mi w nieustannym procesie poznawania fortepianu.

PROSTOTA Uosabiają to, co najbardziej cenię w muzyce Chopina: melancholię, tęsknotę, urzekające melodie, strukturę która pozwala na swobodę, nieskończoną JEST OSTATECZNYM OSIĄ GNIĘ CIEM. wyobraźnię. Chopin był mistrzem fortepianu, wykorzystując pełne spektrum możliwości brzmieniowych i tkając długie, śpiewne frazy nad bogatą harmonizacją.

Nokturny wywodzą się z nocy – magicznego czasu nieograniczonych możliwości Fryderyk Chopin – i przedstawiają słuchaczowi personalną opowieść pianisty który je wykonuje. Są płótnem, sferą, w której można zanurzyć się głęboko we własnych emocjach i myślach.

Ale co najważniejsze, pozostają eleganckie i proste. Przecież, jak powiedział sam Chopin: „Prostota jest ostatecznym osiągnięciem. Gdy zagrasz już wiele nut, to prostota wyłania się jako ukoronowanie sztuki.” Jan Lisiecki

11 nadawał się do występów w kameralnych pomieszczeniach, które upodobał sobie SZTUKA DELIKATNOŚCI Chopin. Nokturny Fryderyka Chopina Już pierwszy utwór z opusu 9 przeplata melancholię z ukojeniem, proste linie z wykwintnymi zdobieniami, w sposób, który miał stać się kwintesencją wszystkich nadchodzących dzieł Chopina tego gatunku. W kołyszącym się metrum 6/4 melodia szybuje i mieni się, wspinając się aż po czterokreślne F. W środkowej części Chopin rozmienia ją na oktawy, jakby nagle rozpostarł kunsztowny wachlarz, a następnie przechodzi do prezentacji popularnych interwałów: tercje, seksty – czysta uciecha „Chopin Fryderyk. Wyjątkowy talent, muzyczny geniusz”. Takie świadectwo z Konser- dla uszu. Podróż, która zaczęła się w b-moll, kończy się głębokim akordem B-dur, watorium z pewnością kładzie świat u stóp. A może nie? Pod względem finansowym jakby Chopin chciał powiedzieć, że wszystko będzie dobrze. Drugi Nokturn, który to wyróżnienie, przyznane Chopinowi 20 lipca 1829 r., początkowo nie przyniosło później stał się faworytem wśród dzieł klasycznych, został napisany w metrum 12/8. korzyści. Przed ostateczną opinią Konserwatorium ojciec Chopina złożył petycję do Akompaniament umiejętnie kreśli równe trajektorie, a nad nimi rozwija się prosta, polskiego Ministra Edukacji: aby doskonalić swoje kształcenie, syn musi wyjechać za bystro zdobiona melodia, która na krótką chwilę zamienia się w forte, ale poza tym granicę. Czy rząd byłby w stanie zaoferować wsparcie finansowe? Odpowiedź była pozostaje w piano i pianissimo, nawet w mini-kadencji tuż przed końcem utworu. sucha: artysta, który zajmuje się wyłącznie fortepianem i nie gra publicznych koncer- Tomasz Mann podsumował w swojej noweli Tristan zasadnicze wyzwanie twórcze tów, nie może liczyć na wsparcie finansowe. tego utworu, to „nerwowy zmysł dla zróżnicowanej barwy dźwięku i upodobanie do ruchliwości rytmicznej, dochodzącej do fantastyczności”. Rok 1829 był dla Chopina punktem zwrotnym: jego studenckie dni dobiegały końca, i pojawiło się pytanie, gdzie szukać muzycznej kariery. Tak więc Chopin jedzie Trzy Nokturny op. 15 opublikowane w roku 1833, są dedykowane kompozytorowi najpierw do Wiednia. Beethoven zmarł zaledwie dwa lata wcześniej, a Schubert Ferdynandowi Hillerowi. Dwa lata później wydano op. 27. W obu zbiorach widać, tylko kilka miesięcy przed jego przyjazdem. Chopin prawdopodobnie przywiózł ze jak skrupulatnie kompozytor mierzy przestrzeń tej małej, charakterystycznej formy. sobą dwie prace, które zostały ukończone wiosną tego samego roku: Nokturny. Czerpiąc z ideału bel canto, Chopin odnajduje właściwy ton dla tych, w przeważającej Zaprezentowany przez Irlandczyka Johna Fields „Nokturn” był stosunkowo nową mierze melancholijnych, rozmarzonych i równocześnie kojących utworów. formą muzyczną: krótkim utworem instrumentalnym, będącym hołdem wieczoru lub nocy – preferowanych tematów epoki romantyzmu. Muzycznie niewątpliwie Pokazuje to ponownie pierwszy z dwóch nokturnów z op. 32. Już w drugim takcie skupiony na melodii – na jej śpiewnym stylu i eleganckich zdobieniach – doskonale znajdziemy pierwszy ornament, a w czwartym jego wariację, po czym kompozytor

12 przechodzi delicatissamente (termin użyty przez Beethovena w pierwszej części W lipcu 1846 roku kompozytor napisał do wiolonczelisty Augusta Franchomme‘a: tzw. „Sonaty Księżycowej”) do drugiego tematu. Opanowawszy sztukę zdobnictwa „robię wszystko, co w mej mocy, aby pracować, ale jakoś mi to nie idzie, a jak tak precyzyjnego, Chopin używa appoggiatur, tryli, trioli itp. Dopiero pod koniec dalej będzie, to moje utwory nie będą przypominały świergotu żołn ani nawet wkracza na nowe terytorium tematyczne – zakończenie jest zupełnie oddalone od dźwięku tłuczonej porcelany”. W końcu jednak nie było tak źle: Chopin kończy wcześniejszego rozmarzenia, jakby utwór wmanewrował się w ślepą uliczkę, z której Poloneza-Fantazję, Barkarolę i Nokturny op. 62. nie może już się wydostać. Z dramaturgicznego punktu widzenia przejście do drugiej części op. 32 jest spójne. Bo zanim pojawi się melodia, rozbrzmiewają dwa takty Nokturn e-moll Chopina ukazał się drukiem dopiero sześć lat po jego śmierci. Czy z motywami akordowymi – czy to echo? Kompozycja zatacza koło, gdy na samym to może być jedna z jego wczesnych prac? Istnieją poszlaki sugerujące, że napisał końcu powtarzają się te same dwa takty. Niczym perpetuum mobile nocy i wszystko go w wieku siedemnastu lat. W każdym razie zawiera już w sobie wszystko, co mogłoby zacząć się od nowa … charakteryzuje muzykę dojrzałego Chopina: delikatnie rozwijana melodia, pomysłowy akompaniament, intensywność, ornamentacja. A może jednak jest to późny utwór, W 1840 roku ukazują się dwa odmienne utwory op. 37 (g-moll i G-dur), a op. 48 rodzaj cichej muzyki pożegnalnej? Potwierdzałoby to przekonanie Franciszka Liszta, rok później. Nokturny op. 55, wydane w 1844 roku, po raz kolejny pokazują, że że ostatnie nokturny Chopina były dostępne w postaci rękopisów dopiero po jego wydarzenia muzyczno-dramatyczne w twórczości Chopina rozgrywają się zwykle śmierci. w obrębie kilku taktów. Początek Nokturnu f-moll odznacza się śpiewną prostotą. Christoph Vratz Kiedy Chopin powtarza temat, ozdabia go, ale światy konfliktów wydają się Tłumaczenie: Dorn Music nieskończenie odległe, aż do środkowej części, która zaczyna się groźnym, niemal militarnym sygnałem, z szokującą linią basu i ostrymi, władczymi akordami. Jednak Nokturn rozpływa się w przestrzeni – genialne zakończenie! Drugi Nokturn Es-dur sprawia wrażenie, jakby Chopin połączył Palestrinę, Bacha i Mozarta, prowadząc poszczególne głosy w niezrównanym popisie kontrapunktu – dalekim od aksamitnej, frywolnej, płytkiej muzyki salonowej. Ta mistrzowska sieć głosów daje świadectwo intelektualnej błyskotliwości Chopina.

13 JAN LISIECKI BEETHOVEN: COMPLETE PIANO CONCERTOS Recording: Berlin, Emil Berliner Studios, Meistersaal, 10/2020 Recording Producer & Recording Engineer: Stephan Flock Piano Technician: Daniel Brech

Recorded, edited and mastered by Emil Berliner Studios

Executive Producer: Valérie Groß Production Coordinator & Scores Administration: Natalia Kononchuk MATTHIAS GOERNE Production Managers: Tanja Dorn, Fiona Csauth (Dorn Music) JAN LISIECKI BEETHOVEN: SONGS Product Manager: Philipp Zeidler Creative Production Manager: Nicole Albring

ൿ 2021 Deutsche Grammophon GmbH, Stralauer Allee 1, 10245 Berlin Ꭿ 2021 Deutsche Grammophon GmbH, Berlin

Cover Photo © Stefano Galuzzi Artist Photos: © Stefano Galuzzi; © Dorn Music (p. 10) Special thanks to ICON Magazine for the photos Design: Anja Hoppe www.deutschegrammophon.com JAN LISIECKI MENDELSSOHN