Jaarrekening en Jaarverslag 2016

2 Inhoudsopgave jaarstukken 2016

I. Jaarrekening 2016

A. Algemeen 1. Voorwoord en leeswijzer 2. Bestuurlijke verantwoording 3. Financiële verantwoording 4. Overzicht van baten en lasten 5. Balans met toelichting 6. Waarderingsgrondslagen 7. Single Information Single Audit

II. Jaarverslag 2016

A. Algemeen 1. Kerngegevens 2. Portefeuilleverdeling College van Burgemeester en Wethouders 3. Bestuurlijke structuur

B. Programmaverantwoording 1. Programma’s 1. Inwoners en bestuur 2. Economie en werkgelegenheid 3. Veiligheid 4. Onderwijs en jeugd 5. Bouwen, wonen en milieu 6. Inkomensondersteuning 7. Openbare ruimte & Verkeer en vervoer 8. Sport en cultuur 9. Sociaal Domein 10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 2. Overzicht algemene dekkingsmiddelen 3. Onvoorzien en diverse volumes 4. Overzicht vennootschapsbelasting

C. Paragrafen 1. Lokale heffingen 2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 3. Onderhoud kapitaalgoederen 4. Financiering 5. Bedrijfsvoering 6. Verbonden partijen 7. Grondbeleid 8. Centrumvernieuwing Emmen

D. Afkortingenlijst

E. Bijlagen A t/m D A. Staat van reserves en voorzieningen B. Mutaties reserves per programma > € 250.000 C. Begrotingsrechtmatigheid D. Interbestuurlijk toezicht

3 4

I. Jaarrekening

5 6 1. Voorwoord en leeswijzer

De jaarstukken vormen elk jaar het sluitstuk van de planning & controlcyclus. Ze zijn als het ware het spiegelbeeld van de programmabegroting 2016. Dat betekent dat in de vormgeving zoveel mogelijk de inrichting van de programma- begroting is gevolgd. Dit om gemakkelijker te kunnen volgen of en hoe het beleid - zoals dat is voorgenomen in de begroting - is uitgevoerd en wat daaraan is uitgegeven.

De jaarstukken hebben ook in evaluatieve zin betekenis voor eerder gemaakte beleidskeuzes en de ontwikkelingen daarin: de jaarstukken bieden beleidsmatige informatie achteraf, met als oogmerk de raad in staat te stellen om goede en verantwoorde keuzes te kunnen maken voor nu en in de toekomst. De jaarstukken beogen aldus inhoud te geven aan de kaderstellende en controlerende functie van de gemeenteraad.

De jaarstukken bestaan uit twee onderdelen namelijk de jaarrekening en het jaarverslag.

Het onderdeel jaarrekening bevat vooral de bestuurlijke en financiële verantwoording, een analyse van het resultaat op hoofdlijnen en aanvullende financiële verantwoordingsinformatie. Hierover geeft de accountant een controleverklaring af.

In het jaarverslag treft u als belangrijkste onderdelen aan:  de programma’s  de paragrafen

In 2016 vormen 10 beleidsprogramma’s de basis voor zowel de programmabegroting als de jaarstukken. De programma’s zijn in belangrijke mate beleidsinhoudelijk van aard en beschrijven de politiek-bestuurlijk belangrijke onderwerpen, de beleidsspeerpunten en andere relevante zaken. In het jaarverslag, onderdeel programma’s, staan steeds drie kernvragen centraal:  Wat hebben wij gedaan? De acties/maatregelen/producten  Wat hebben wij bereikt? De behaalde doelen en maatschappelijke effecten  Wat heeft het gekost? De uitvoering/input

Per programma worden daarnaast beknopt de relevante ontwikkelingen geschetst. In de jaarrekening wordt gewerkt volgens de verkeerslichtrapportage systematiek voor de onderdelen acties (“wat hebben wij gedaan”) en doelstellingen (“wat hebben wij bereikt”). Daarbij worden de volgende mogelijkheden gebruikt:

De prestatie is gerealiseerd dan wel loopt volgens planning De prestatie is deels gerealiseerd dan wel vertraging t.o.v. de planning De prestatie is niet gerealiseerd dan wel nog niet opgestart

De 8 paragrafen bestaan uit 7 wettelijk verplichte en 1 niet verplichte. De 7 verplichte paragrafen vormen in hoofdzaak een thematische dwarsdoorsnede van onderwerpen die vooral aspecten van bedrijfsvoering en beheer belichten. De niet verplichte paragraaf gaat over Centrumvernieuwing Emmen en is meer inhoudelijk van karakter.

Het onderdeel jaarverslag bevat tevens de kerngegevens, de bestuurlijke structuur, de portefeuilleverdeling en de afkortingenlijst.

Digitale versie en papieren boekwerk (verkorte jaarrekening) De jaarstukken staan in zijn geheel op de gemeentelijke website. Daarnaast wordt een verkorte jaarrekening opgesteld, wat een samengevatte versie van de jaarrekening is. De lezer moet na het lezen van de verkorte jaarrekening weten hoe het zit en wat er speelt. Dit betekent dat er in deze verkorte jaarrekening meer beschouwingen over bestuurlijk en politiek relevante onderwerpen worden gegeven. Bovendien wordt ook in de verkorte jaarrekening een verkeerslichtrapportage opgenomen met betrekking tot de realisatie van de voorgenomen acties (“wat hebben wij gedaan”).

Voor een volledig beeld is het van belang kennis te nemen van deze volledige jaarstukken.

7 Opbouw van de stukken In de systematiek van verslaglegging over het jaar 2016 zijn er geen grote afwijkingen ten opzichte van voorgaande jaren.

Dit houdt onder meer in dat:  de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in een afzonderlijk hoofdstuk zijn vermeld;  in de jaarrekening in hoofdstuk 4 een analyse op hoofdlijnen (grensbedrag voor afwijkingen van € 250.000) is gegeven van het rekeningresultaat;  per programma inzicht wordt gegeven over de financiële ontwikkelingen over het jaar 2016, voorzien van een meer gedetailleerde analyse, waarbij als grensbedrag voor de afwijkingen een bedrag van € 50.000 is gehanteerd;  de analyses zijn toegespitst op de verschillen tussen de begroting na laatste wijziging en realisatie; verschillen tussen de (primitieve) oorspronkelijke begroting en de begroting na wijziging zijn niet toegelicht, omdat dit veelal wijzigingen zijn geweest van administratieve aard dan wel gebaseerd op bij de raad bekende bestuursrapportages;  aandacht is geschonken aan de inhoudelijke kwaliteit van de financiële analyses;  de paragrafen van toegevoegde informatiewaarde zijn voor het te geven inzicht  voldaan is aan alle verslaggevingseisen zoals verwoord in het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV).

Emmen, 18 mei 2017

College van Burgemeester en Wethouders

8 2. Bestuurlijke verantwoording

Financieel resultaat 2016 De jaarrekening 2016 sluit met een voordelig resultaat van € 8,9 miljoen (in 2015 € 2,6 miljoen). Net als in 2015 sluit de jaarrekening 2016 met een positief saldo van baten en lasten, namelijk € 5,2 miljoen (2015 € 7,1 miljoen positief). Aan de reserves is per saldo € 3,7 miljoen onttrokken (in 2015 € 4,6 miljoen toevoeging). Het positieve resultaat over 2016 is met name veroorzaakt door een aantal incidentele resultaten namelijk het voordelig resultaat van € 14,3 miljoen op de verkoop van de Enexis-aandelen, het nadelig resultaat op grond- exploitaties van € 4,2 miljoen, de afboeking ad € 0,8 miljoen van de boekwaarde van de overgedragen kleedaccommodaties en het vormen van een voorziening van € 1,1 miljoen voor de uitstaande leningen bij het Stadionbedrijf. Het eigen vermogen, inclusief het gerealiseerde resultaat, is in 2016 gegroeid van € 65,5 miljoen naar € 69,2 miljoen.

College In mei 2016 heeft Cees Bijl na ruim 15 jaren het ambt van burgemeester te hebben vervuld afscheid genomen van de gemeente Emmen om vervolgens zijn diensten voor het openbaar bestuur voort te zetten als gedeputeerde van de provincie Drenthe. Op 17 juni 2016 heeft een afscheidsreceptie plaatsgevonden in het Atlas Theater waarbij de waardering is uitgesproken over hoe Cees Bijl zich met veel toewijding heeft ingezet voor de gemeente Emmen. De functie is tijdelijk waargenomen door locoburgemeester Bouke Arends.

Burgerbegroting Op 30 juni 2016 heeft uw raad de burgerbegroting 2017/2018 Emmerhout en Nieuw-Dordrecht vastgesteld, inclusief de daarbij behorende kaders. Conform afspraak hebben beide EOP’s een bestedingsplan voor 2017 ingediend en hebben wij als college deze bestedingsplannen getoetst. Over de uitkomsten daarvan is uw raad begin februari 2017 per brief geïnformeerd. Wij vinden dat beide plannen op een goede wijze tot stand zijn gekomen. Er is veel energie gestoken in het proces om bewoners actief te betrekken bij het maken van de bestedingsplannen. Het zijn plannen voor en door bewoners geworden. Naar onze mening is daarmee in ruime mate voldaan aan het vereiste van democratische legitimiteit. Het bestedingsplan van zowel Emmerhout als Nieuw-Dordrecht hebben we inhoudelijke getoetst op aanvaardbaarheid. Wij hebben ingestemd met de verschillende onderdelen uit het plan maar hebben daarbij nog wel enkele randvoorwaarden gesteld.

In 2017 niet besteedt geld gaat op basis van een meeneemregeling over naar 2018. Hiermee blijft het volledige bedrag beschikbaar voor de plannen in het kader van de burgerbegroting. Voor het jaar 2018 zal ook weer een bestedingsplan moeten worden ingediend. Wij zullen met de beide EOP’s daar nog nadere afspraken over maken. De insteek is om daarbij te leren c.q. gebruik te maken van de ervaringen bij het opstellen van het bestedingsplan 2017 én de uitvoering van de plannen in 2017.

Werk Werkgelegenheid (“werk-werk-werk”) blijft het speerpunt voor het programma economie en werkgelegenheid. We hebben het afgelopen jaar daartoe wederom geïnvesteerd in de economische ontwikkeling van Emmen. Door lobby vanuit Vierkant voor Werk is de commissie Vollebregt – Alberda van Ekenstein samen met het ministerie van Economische Zaken vorm gegeven. De commissie heeft in 2015 en 2016 haar onderzoek uitgevoerd. Medio 2016 zijn de uitkomsten van de commissie bekend geworden in het rapport “Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk”. De bevindingen in dit rapport leggen de basis om de komende jaren nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio Emmen. De aanbevelingen van de commissie richten zich op vijf strategische kernpunten:

1. Ondernemen 2. Opleiding en kennis 3. Profiel, imago, cultuur 4. Wonen, omgeving, infrastructuur 5. Samenwerking

De Vierkant voor Werk regio gaat de komende jaren samenwerken om de economische structuur van de regio te versterken. Hiertoe is een samenwerkingsovereenkomst getekend. De tweede helft van het afgelopen jaar zijn reeds de eerste stappen gezet om invulling te geven aan de aanbevelingen van de commissie. Daar waar mogelijk maken we gebruik van al lopende activiteiten zoals de samenwerking binnen Vierkant voor Werk, de doorontwikkeling arbeidsmarktregio Drenthe en doorgaande verbetering van de bereikbaarheid en infrastructuur.

De commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein noemde reeds het economische belang van het MKB voor onze gemeente en regio. Onze inspanningen voor het MKB in 2016, en de jaren daarvoor, hebben geresulteerd in de uitverkiezing van de gemeente Emmen door MKB Nederland tot “MKB vriendelijkste gemeente van Drenthe”. Dit stimuleert ons om met onverminderde inzet de dienstverlening naar het MKB verder te verbeteren.

9 In 2016 is verder ingezet op de ambities met betrekking tot het terugdringen van het uitkeringsvolume. Het ‘investeringsplan’ bleek een succesvol middel te zijn om uitstroom te bevorderen. Er zijn projecten opgezet, bedrijfsbezoeken gedaan en er is extra tijd gestoken in handhaving. Het aantal mensen dat uitstroomt naar werk of opleiding is gestegen. We zijn erin geslaagd het aantal mensen in de bijstand te verminderen, terwijl de landelijke trend een stijging van de bijstandsgerechtigden laat zien.

Op het gebied van toerisme & recreatie zijn twee richtinggevende kaders door de raad vastgesteld. Het betreft het Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021 en het Toeristisch beleidskader Zuidoost Drenthe/BOCE. Beide kaders leggen de basis voor de inzet op het terrein van de vrijetijdseconomie de komende jaren.

Centrumvernieuwing Emmen (CvE) De projecten binnen het programma CvE geven een impuls aan de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van Emmen als vestigingsgemeente. Centrumvernieuwing Emmen draagt ook bij aan het versterken van de economische positie van de gemeente Emmen en is van groot belang voor het vergroten van de werkgelegenheid in Emmen. Het programma CvE bevindt zich in de afrondende fase. De Centrumvernieuwing Emmen is duidelijk zichtbaar geworden. Diverse projecten, zoals bijvoorbeeld Centrum Noord (inclusief parkeergarage Westerstraat), Hondsrugtunnel, Markt Emmen, Raadhuisplein, Boulevard Noord, Boulevard Zuid, nieuwe ontsluiting P-Zuid en nieuwbouw Domesta op de Zuid-Esch, zijn in 2014 en 2015 afgerond. Wildlands Adventure Zoo Emmen is op 18 maart 2016 door Koning Willem-Alexander geopend. Op 8 en 9 september 2016 is het Centrum van Emmen feestelijk geopend en op 14 en 15 oktober is het Atlas Theater feestelijk geopend.

Op 18 juni 2016 heeft de gemeente Emmen zowel de vakjuryprijs als de publieksprijs gewonnen van de Drentse Architectuurprijs voor het ontwerp voor het Raadhuisplein (ontworpen door Latz und Partner). Op 4 november 2016 heeft de gemeente Emmen de publieksprijs en de derde prijs van de jury van de City People Light Award gewonnen voor de bijzondere verlichting in de binnenstad van Emmen(ontwerpen van Titia Ex voor wat betreft het lichtkunstwerk in de Hondsrugtunnel en Studio DL voor wat betreft de verlichting van het Raadhuisplein, de Markt en de Boulevards)

Er zijn in 2016 ook diverse CvE-projecten voorbereid die nog tot uitvoering zullen komen. In januari 2016 heeft de raad het inspiratie- en ontwikkelkader voor het oude dierenpark vastgesteld en op 6 december heeft het college het concept Creatief mensenpark voor de invulling van het oude dierenpark vastgesteld. Verder zijn ontwikkelingen voorbereid voor locatie Willinkplein Zuid (inclusief parkeergarage Willinkplein Zuid) en diverse infrastructurele projecten in en om het centrum van Emmen.

In 2016 is een groot aantal subsidies met betrekking tot Centrumvernieuwing Emmen afgewikkeld. Op 28 september 2016 hebben Provinciale Staten besloten om de ‘Overeenkomst aanpassing afspraken in het kader van de Samenwerkingsovereenkomst IGO Atalanta’ met de gemeente Emmen aan te gaan. Na het vaststellen en ondertekenen van deze overeenkomst is het resterende bedrag van € 12,2 miljoen aan RSP+ middelen voor de ontwikkeling van de locatie Hoofdstraat door de provincie overgemaakt aan de gemeente Emmen.

Op 24 november 2016 heeft SNN de EFRO-definitief vastgesteld op € 12,7 miljoen. Dit is lager dan het aangevraagde bedrag. De financiële consequenties hiervan in relatie tot de eindafrekening EFRO- subsidie zijn opgelost binnen de voor CvE beschikbare budgetten.

Het programma Centrumvernieuwing Emmen is per 1 januari 2017 formeel beëindigd. In het eerste halfjaar van 2017 wordt het programma Centrumvernieuwing Emmen verder afgerond en afgesloten. Met ingang van 1 januari 2017 is het programmabureau Emmen Vernieuwt ingesteld, dat belast is met de aansturing van het programma Emmen Centrum en Bereikbaarheid (alle lopende en toekomstige projecten in Emmen Centrum en alle grote infrastructurele projecten in het kader van de bereikbaarheid), maar waar ook andere (fysieke) opgaven met een omvang en complexiteit die vragen een vergelijkbare aanpak kunnen worden ondergebracht.

Wij verwijzen u voor nadere informatie over Centrumvernieuwing Emmen naar de afzonderlijke paragraaf Centrumvernieuwing Emmen in het jaarverslag.

Opening van het nieuwe Atlas Theater Op 15 oktober opende na veertig jaar een nieuw icoon van Emmen, het Atlas Theater. Met twee gevarieerde openingsavonden van hoog niveau straalde Emmen van trots, na een memorabel afscheid van de Muzeval. Het Atlas Theater moet meer zijn dan een podium waarop wordt geprogrammeerd. De gemeente ziet het Atlas Theater ook als een toegankelijke huiskamer en als voedingsbodem voor talentontwikkeling. In 2016 is met Poppodium Apollo gestart met de lobby naar het Fonds Podiumkunsten om van de DvhN-zaal een ‘Kernpodium- C’ te maken. Deze lobby wordt in 2017 doorgezet. De gemeente hecht veel belang aan het Atlas Theater gezien haar positie als één van de vijf grote professionele culturele instellingen van de gemeente Emmen. In 2017 zet de gemeente in op versteviging van deze schakelpositie en inbedding van het Atlas Theater in de culturele infrastructuur.

10 Drentse Culturele Gemeente Emmen Emmen was van januari 2015 tot en met oktober 2016 Culturele Drentse gemeente, onder de noemer ‘Van goede grond’. Er zijn 108 culturele projecten in de hele gemeente georganiseerd. Door cofinanciering leidden de gemeentelijke subsidies van 4,5 ton tot een totale omzet van ruim 1,5 miljoen euro in de culturele sector in 2015 en 2016.

De projecten varieerden van het Culturele Café en het Minimuseum tot de Musical bij de Molen en het Bachfestival. Drie bijzondere projecten vormden de finale: de publicatie van de Canon van Emmen, muziektheatervoorstelling Bloei en het festival GrondFest. Creatieve ondernemers en vrijwilligers maakten een wekelijks cultureel Tv-programma op RTV Emmen en produceerden de documentaire ‘Geluk in Emmen’. Van goede grond krijgt gemiddeld een 8,5 als cijfer van de cultuursector, blijkt uit de eerste evaluatieresultaten. Er zijn talloze nieuwe samenwerkingen opgezet en organisatoren willen doorgaan met hun culturele initiatief. Van goede grond heeft bijgedragen aan de hernieuwde trots in Emmen op kunst- en cultuurgebied, parallel aan de centrumvernieuwing.

Ook in 2017 spant de gemeente zich in voor een bloeiend en inspirerend kunst- en cultuuraanbod. De gemeentelijke inzet en samenwerking met de sector worden vormgegeven met de nieuwe cultuurnota, met als werktitel ‘Van goede grond’.

Decentralisatieopgaven Jeugd, Werk en Maatschappelijke ondersteuning: Meer maatwerk, zelfredzaamheid en betrokkenheid van inwoners, minder verschillende hulpverleners rond één huishouden, voorkomen van escalatie van problematiek (nadruk op preventie) én meer voor minder-dus goedkoper, efficiënter en effectiever, dichtbij onze inwoners georganiseerd in een zestal gebieden. Dit zijn beknopt de ambities die we in 2016 hebben vormgegeven met betrekking tot de drie decentralisaties. Het “sociale domein” waar in dit kader steeds over wordt gesproken, is een heel breed domein: van ondersteuning, begeleiding, dagbesteding, beschermd wonen, uithuisplaatsing en pleegzorg, re-integratie, beschut werken tot een goede werkgevers dienstverlening, opvoedondersteuning, vrijwilligerswerk, aandacht voor mantelzorg en activering.

Om daadwerkelijk meerwaarde, winst en goede ondersteuning te kunnen realiseren, is een benadering vanuit de vraag en eigen leefomgeving van onze inwoners vereist. Dit betekent dat oplossingen niet vanuit de verschillende kolommen, maar vanuit de vraag van onze inwoners georganiseerd dient te worden. Onze inwoners vormen immers de basis van onze samenleving. In de ontwikkeling van het sociaal beleid in 2016 was dit voor ons vaak het aangrijpingspunt: de zorg voor en ondersteuning van onze inwoners voor zichzelf en voor elkaar.

De samenhang Via een aantal besluiten hebben we afgesproken dat de verdere ontwikkeling van het sociale domein zoveel mogelijk in samenhang wordt uitgewerkt. Het beleid op het gebied van werk en participatie, hulp en ondersteuning voor volwassenen en op het gebied van opgroeien en opvoeden, raakt vaak dezelfde groepen of zelfs dezelfde gezinnen. In het afgelopen jaar lagen de accenten dan ook vooral op samenhang en gemeenschappelijke thema’s.

Bovengenoemde ambities kunnen we niet alleen realiseren. We hebben de samenstelling van het beleid gedaan met een houding die we het laatste jaar verder vorm hebben gegeven, namelijk een houding gericht op partnerschap. Partnerschap met de instellingen en onze inwoners. Binnen dit partnerschap zijn we uitgegaan van kennisdelen en dialoog. Alleen op deze manier hebben we kennis opgedaan over wat werkt en over hoe we resultaten kunnen boeken. Ook hebben we ruimte gemaakt voor verschillen tussen gebieden en verschillen in het ondersteuningsaanbod voor individuele hulpvragers. Hierbij gaat het met name om het leveren van maatwerk en het legitimeren van dat maatwerk. Het gaat ons er vooral om dat inwoners bij hun eigen oplossingen worden betrokken. Betrokkenheid van inwoners bij hun eigen oplossing is daarbij ook vaak goedkoper. Gebiedsgericht werken is tevens een essentieel onderdeel van het samen met de partners realiseren van een optimale ondersteuning en dienstverlening.

In 2016 hebben we besloten dat de toegang tot de maatschappelijke dienstverlening in alle zes gebieden belegd wordt bij één organisatie, namelijk stichting “De Toegang”. Deze stichting is verantwoordelijk voor het creëren van 6 zogenaamde toegangsteams die zorgen voor een onafhankelijke, integrale toegang tot de maatschappelijke ondersteuning:  Onafhankelijk, om los van welk en wiens belang dan ook, de toegangstaken optimaal te kunnen vervullen.  Integraal, om de al sinds lange tijd breed gedragen ambities als ‘één huishouden, één plan, één hulpverlener’ te kunnen waarmaken.

In de komende periode gaan we de taken van “De Toegang” in een aantal fasen uitbreiden. In de loop van 2017 worden toegevoegd: toegangstaken jeugd, Wmo hulpmiddelen & vervoer, taken schulddienstverlening en Wmo-woningaanpassing. Het streven is in 2018 nadere afspraken te maken over taken die op grond van de Participatiewet gekoppeld kunnen worden aan de (integrale) Toegang. Binnen één gebied is in beginsel één aanbieder verantwoordelijk voor de hulp en ondersteuning van het gebied. Er zijn zes (hoofd)aanbieders gecontracteerd. Zij beheren het budget voor dat gebied.

11 Dit betekent echter niet dat alleen deze aanbieder de hulp en ondersteuning in het gebied levert. Er dient immers ruimte te zijn voor de reeds bestaande specialisatie van aanbieders en keuzevrijheid van inwoners. Derhalve dient de aanbieder in een gebied diversiteit van zorg en ondersteuning te waarborgen.

Zoals we boven reeds hebben gesteld: de decentralisaties maken het mogelijk dwarsverbanden te leggen tussen de Wmo, de jeugdzorg en het domein van werk en inkomen. Als college vinden wij dat er ook op financieel terrein onderlinge solidariteit mogelijk is tussen de 3 decentralisaties. Op basis hiervan is de reserve sociaal domein ingesteld. In deze reserve worden de voordelige resultaten op de 3 decentralisaties gestort dan wel de nadelige resultaten onttrokken. Het beeld is dat de reserve in de komende twee jaren uitgeput raakt. In de kadernota worden daartoe voorstellen gedaan om deze tendens structureel aan te pakken.

Woningmarkt De woningmarkt is in 2016 aangetrokken. Er zijn bijvoorbeeld meer nieuwbouwinitiatieven geweest. Toch is het nodig om kritisch naar de woningbouwmogelijkheden in de gemeente te kijken. In relatie tot de verwachte bevolkings- en huishoudensontwikkeling is er een overmaat aan plancapaciteit. Daarom hebben wij besloten om een plan ‘deprogrammeren woningbouw’ te maken. Wij willen woningbouwlocaties, die niet aansluiten op de huidige en toekomstige woningbehoefte, uit de markt nemen. Zo ontstaat ruimte voor nieuwe initiatieven die een bijdrage leveren aan een goed woon- en leefmilieu in wijken en dorpen. De ontwerp-structuurvisie “Emmen Delftlanden 2.0” loopt op dit plan vooruit. Hierin staat ons antwoord op de vraag hoe de wijk Delftlanden op een goede manier afgerond kan worden. Dat wil zeggen: hoe met minder woningen dan oorspronkelijk gedacht tóch een kwalitatief hoogwaardig woonmilieu ontstaat.

Onze woonvisie uit 2012 wordt geactualiseerd. Daarom hebben wij afgelopen jaar samen met de corporaties een woningmarktonderzoek laten uitvoeren. Dit onderzoek is een basis voor het woningbouwprogramma in de geactualiseerde woonvisie én voor de woon en leefbaarheid visies, die wij voor alle wijken en dorpen willen maken. De woon en leefbaarheid visies helpen ons om samen met bewoners en andere betrokkenen te werken aan een goed woon- en leefmilieu in dorpen en wijken. De woon en leefbaarheid visies benoemen de kansen en opgaven voor het wonen en geven richting aan de uitvoering.

12 3. Financiële verantwoording

De begroting van de gemeente wordt vastgesteld door de raad. Hierdoor ontstaat een financieel mandaat voor het college van burgemeester en wethouders om het vastgestelde beleid met de daarvoor beschikbare middelen uit te voeren.

Gaandeweg het begrotingsjaar kunnen zich vervolgens ontwikkelingen voordoen of keuzes worden gemaakt die leiden tot begrotingswijzigingen, welke telkens door de raad worden vastgesteld. De primitieve begroting en deze bijgestelde begroting vormen de referentiepunten van de (concern)jaarrekening. Afwijkingen ten opzichte van de begroting kunnen worden veroorzaakt door niet beïnvloedbare factoren, ter besluitvorming voorgelegde keuzes en door onvolkomenheden in het budgetbeheer. Deze afwijkingen, ofwel het jaarresultaat, worden aan de raad voorgelegd. Een positief resultaat kan worden toegevoegd aan een of meerdere reserves of een negatief resultaat worden onttrokken.

Naast het jaarresultaat wordt de vermogenspositie op balansdatum van de gemeente gepresenteerd in de balans. Door vaststelling van de jaarstukken wordt het college gedechargeerd voor het financiële beleid in het verslagjaar.

Algemeen  De jaarstukken zijn opgesteld volgens de BBV regelgeving, er zijn in 2016 enkele wijzigingen in de BBV geweest.  Via begrotingswijzigingen zijn de mutaties ten opzichte van de primitieve begroting door tussentijdse budget- aanpassingen, vaststelling Kadernota en Berap 2016-II in de begroting verwerkt.

3.1. Rekeningresultaat 2016 en analyse

Totaaloverzicht In de programmaverantwoording (jaarverslag 2016) is per programma aangegeven wat de baten en lasten zijn geweest en welke mutaties op de reserves hebben plaatsgevonden. Samengevat geeft dit het volgende beeld:

Exploitatie Begroting 2016 Rekening 2016 Afwijking (bedragen x na wijziging 1.000)

Lasten 419.415 N 417.905 N 1.510 V Baten 408.092 V 423.121 V 15.029 V Saldo van baten 11.323 N 5.216 V 16.539 V en lasten

Storting in 16.993 N 21.141 N 4.149 N reserves Onttrekking aan 28.297 V 24.843 V 3.454 N reserves

Resultaat 19 N 8.917 V 8.936 V

Het saldo van baten en lasten bestaat uit het saldo van alle programma’s en de algemene dekkingsmiddelen (zie tabel in hoofdstuk 4). Vervolgens worden de reservemutaties aangegeven. Het saldo dat resteert is het eindsaldo van de jaarrekening en is over 2016 € 8.917.000 voordelig.

De analyse op hoofdlijnen (netto-afwijkingen groter dan een € 0,5 miljoen) is als volgt:

Bedrag Prog. Omschrijving V/N (x € mln) 5 Grondexploitaties (afwijking ten opzichte van de begroting) -5,8 N 8 Afboeking ivm overdracht sportaccommodaties/ kleedkamers -0,8 N 10 Vrijval taakmutaties 0,6 V 10 Tussentijdse aanpassingen gemeentefonds boekjaar 2016 -0,8 N 10 Resultaat verkoop aandelen Enexis BV 14,3 V 10 Vorming voorziening lening aan stadionbedrijf -1,1 N Divers Overige netto afwijkingen < € 500.000 2,5 V Resultaat 2016 8,9 V

13

In hoofdstuk 4 is een analyse opgenomen van de voor- en nadelen per programma. Bij deze analyse is een bruto grensbedrag van € 250.000 gehanteerd. Voor een nog uitgebreidere analyse verwijzen wij u naar de programma’s waar een analyse van de verschillen groter dan € 50.000 is opgenomen.

Resultaatbestemming 2016 Tot en met 2014 konden bij een positief resultaat resultaatbestemmingsvoorstellen worden ingediend op onderdelen waarbij sprake was van niet-bestede budgetten. Met ingang van de jaarrekening 2015 is dit proces gewijzigd. Het positief dan wel negatief resultaat zal worden verrekend met de algemene reserve. Bij een positief resultaat kunnen bij Berap-I 2017 voorstellen worden ingediend die ten laste van de algemene reserve zullen komen.

3.2. Grondexploitaties

Er was een voordelig resultaat op grondexploitaties begroot van € 1,6 miljoen, conform Berap-I herrekening rentekosten. Het werkelijk resultaat op grondexploitaties bedraagt € 4,2 miljoen nadelig. De afwijking ten opzichte van de begroting bedraagt € 5,8 miljoen nadelig.

Het nadelig resultaat op grondexploitaties 2016 is als volgt opgebouwd:

Resultaatnemingen +/+ € 1,2 miljoen Mutaties voorzieningen -/- € 5,4 miljoen Per saldo nadelig resultaat -/- € 4,2 miljoen

Het nadelig resultaat van € 4,2 miljoen is ten laste van het jaarrekeningresultaat gebracht.

De boekwaarde van de grondcomplexen bedraagt per ultimo 2016 € 91,7 miljoen (2015: € 91,6 miljoen). Hier staat voor een bedrag aan € 36,1 miljoen aan voorzieningen tegenover. Dit is 39 % (2015: 33%) van de boekwaarde. Voor meer informatie over de grondexploitaties verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid.

3.3. Weerstandsvermogen

De beschikbare weerstandscapaciteit van de Gemeente Emmen bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Weerstand Peildatum Peildatum Jaarrekening (bedrag x € 1.000) begroting 2016 begroting 2017 2016

Algemene reserves 17.095 15.966 16.847

Algemene reserve Sociaal Domein 3.441 10.923 11.489

Onvoorzien 335 335 335 Vrije ruimte in de 4.675 3.974 3.712 bestemmingsreserves Rekeningsresultaat 2016 nvt 8.917 Totale weerstandscapaciteit € 25.546 € 31.198 € 41.300

Met ingang van de begroting 2016 wordt op basis van de ingevoerde risico’s in Naris een risicosimulatie uitgevoerd. Uit deze risicosimulatie volgt dat 80% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 17,5 miljoen (benodigde weerstandscapaciteit).

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Beschikbare weerstandscapaciteit € 41.300 Ratio weerstandsvermogen = = = 2,36 Benodigde € 17.476 weerstandcapaciteit

14 Het ratio van Emmen valt in klasse A en is daarmee verbeterd ten opzichte van de begroting 2017. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen (op basis van 80% zekerheid). In de paragraaf weerstandsvermogen wordt dit nader toegelicht.

3.4. Risicomanagement

Jaarlijks actualiseren, zowel bij de jaarrekening als de begroting, de afdelingen de risico’s. Daarbij is het afgelopen jaar ingezet op een steeds nadrukkelijkere rol voor de afdelingen. Waar nodig wordt dit aangevuld met risico’s die meer zijn gebaseerd op externe oriëntaties (bijvoorbeeld rijksbeleid en wetswijzigingen). De geïdentificeerde en geactualiseerde risico’s vanuit de afdelingen worden geanalyseerd. Daarnaast wordt gekeken naar samenhang tussen risico’s door de concerncontroller, risico coördinatoren en de beheerder van het risicomanagement informatiesysteem.

Voor het beheersen van de risico's wordt het systeem Naris gebruikt, waarin de concernrisico’s zijn geregistreerd. Hiermee wordt het risicoprofiel van de gemeente bepaald en wordt het weerstandsvermogen berekend, met een zekerheidspercentage van 80% (minimum) en 90% (optimum). Met het opstellen van de afdelingsjaarplannen 2017 zijn de risicoprofielen van de afdelingen geactualiseerd, en daarmee ook het risicoprofiel van de gemeente. Het geactualiseerde risicoprofiel van de gemeente is verwerkt in de paragraaf weerstandsvermogen van deze jaarrekening.

3.5. Interne beheersing

De primitieve begroting 2016 was bij vaststelling sluitend.

Op basis van de raadsbrief omtrent de septembercirculaire 2015 en een analyse over de periode januari t/m maart 2016, is bij de eerste bestuursrapportage nagenoeg een zelfde beeld gepresenteerd. Er werd een geprognosticeerd voordelig resultaat over 2016 verwacht van € 8 duizend.

De raadsbrief bij de Kadernota 2017 met daarin verwerkt het resultaateffect van de meicirculaire en het resultaateffect BUIG, beiden voor het jaar 2016, liet een nagenoeg onveranderd beeld zien. Het resultaat over 2016 verbeterde met € 18 duizend. Het vertrekpunt voor de tweede bestuursrapportage werd daarmee € 26 duizend voordelig. Op basis van de tweede bestuursrapportage is een nadeel voor 2016 geprognosticeerd van € 38 duizend.

Hierbij is aangegeven dat richting de jaarrekening 2016 nog een aantal posten met een financieel effect werd verwacht. Hiervan was de exacte omvang ten tijde van de tweede bestuursrapportage nog niet bekend. Het betrof de opbrengst van de voorgenomen verkoop aandelen Enexis, maar ook het vormen van enkele noodzakelijke extra voorzieningen/ afwaarderingen zoals bijvoorbeeld met betrekking tot de grondexploitaties.

De nu voorliggende jaarrekening sluit met een voordelig resultaat van € 8,9 miljoen. De analyse van de verschillen ten opzichte van de begroting staat op hoofdlijnen (afwijkingen > € 250.000) in hoofdstuk 4 en meer gedetailleerd (afwijkingen > € 50.000) in de programma’s.

3.6. Kosten bedrijfsvoering

Personeelslasten en inhuur derden In onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van de personeelslasten (ambtelijke organisatie en bestuur) en inhuur derden over de jaren 2012-2016 gepresenteerd.

x € 1.000 2012 2013 2014 2015 2016 Personeelslasten 66.920 65.804 58.529 57.800 58.730 Inhuur derden 4.819 4.759 7.558 11.209 11.370 Totaal 71.739 70.563 66.087 69.009 70.100

De personeelslasten zijn tussen 2012 en 2015 met ruim € 9 miljoen gedaald, ondanks de loonstijgingen en de komst van de 3D’s. Dit is het gevolg van het vertrek van personeel door onder ander de vorming van de VRD en RUD en formatieve bezuinigingen op de ambtelijke organisatie. De stijging van de personeelslasten in 2016 ten opzichte van 2015 wordt veroorzaakt door een loonindexatie van ongeveer € 1 miljoen conform de CAO. De verhouding personeelslasten en inhuur derden in de jaren 2012-2016 ligt in een bandbreedte van15% tot 17% ten opzichte van de totale gemeentelijke lasten.

15 De inhuur van derden is in het afgelopen jaar licht toegenomen van 11,2 miljoen naar 11,4 miljoen. De vrijval van vacatureruimte is (grotendeels) benut voor de dekking van inhuur derden. In de paragraaf bedrijfsvoering wordt nader op de formatie en inhuur ingegaan.

De inhuur kan als volgt nader gespecificeerd worden:

Bedragen in miljoenen 2015 2016 Afdelingen 7,9 9,1 Openbaar Onderwijs 3,3 2,3 Totaal 11,2 11,4

De inhuur van derden in 2016 is te verklaren door met name de volgende vraagstukken: - Centrumvernieuwing Emmen - Digitalisering/zaakgericht werken - Verbeterslag uitvoering gemeentelijke belastingen - Sociaal domein (jeugd, participatie en AWBZ) - Leerwerkbedrijf in oprichting

3.7. Resultaten 2016 Sociaal Domein

In de begroting 2016 is het meerjarenperspectief van de reserve sociaal domein weergegeven. Daarbij is rekening gehouden met resultaten over 2016 binnen de diverse onderdelen inzake het sociaal domein. In het kader van de Berap 2016-II is een geactualiseerde prognose gemaakt van de resultaten in 2016. Bij de jaarrekening 2016 zijn de definitieve resultaten bepaald. In de navolgende tabel is een totaaloverzicht gegeven van de resultaten. x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016-II Jaarrekening 2016 Resultaat WMO-begeleiding +/+ 1.607 +/+ 3.157 +/+ 4.441 Resultaat WMO-beschermd wonen +/+ 1.300 -/- 1.343 -/- 1.027 Resultaat WMO-voorzieningen 0 +/+ 200 -/- 545 Resultaat Jeugdhulp -/- 215 0 -/- 452 Resultaat Participatiebudget – werkdeel -/- 69 -/- 442 +/+ 243 Resultaat Investeringsplan 0 +/+ 251 +/+ 355 Resultaat Participatiebudget - WSW 0 0 +/+ 145 Resultaat MO, VO en CJG 0 +/+ 702 +/+ 1.010 Resultaat minimabeleid/bijzondere bijstand 0 0 -/- 555 Overige 0 0 +/+ 31 Totaal resultaat +/+ 2.623 +/+ 2.525 +/+ 3.646

Onttrekkingen aan de reserve sociaal domein Er zijn enkele onttrekkingen aan de reserve sociaal domein begroot. Dit betreft de uitgroei loonkosten uit werkdeel ad € 125.000, het niet halen van de taakstelling Scootmobielen ad € 150.000, extra bijdrage aan de EMCO ad € 788.000, het restantbudget inzake het investeringsplan ad € 905.000 en middelen MO ad € 80.000. Tussentijds is besloten tot een aantal extra onttrekkingen aan de reserve (minimabeleid ad € 200.000, kosten schulddienstverlening ad € 200.000 en kosten werkgeversarrangementen ad € 250.000). Bij de jaarrekening 2016 zijn de onttrekkingen aan de reserve definitief bepaald. Met name extra kosten uitvoering jeugdhulp door Sedna is een nieuwe ontwikkeling ten opzichte van de Berap-II. x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016-II Jaarrekening 2016 Uitgroei loonkosten uit werkdeel -/- 125 -/- 125 -/- 125 Niet halen taakstelling Scootmobielen -/- 150 -/- 150 -/- 150 Extra bijdrage EMCO uit reserve -/- 788 -/- 788 -/- 788 Investeringsplan -/- 905 -/- 905 -/- 905 MO -/- 80 -/- 80 -/- 80 Extra kosten Minimabeleid/bijzondere bijstand 0 -/- 200 -/- 200 Extra kosten schulddienstverlening 0 -/- 200 -/- 200

16 Extra kosten werkgeversarrangementen -/- 250 -/-250 Extra kosten uitvoering jeugdhulp Sedna -/- 298 Overige +/+ 24 +/+ 24 Totaal onttrekkingen -/- 2.024 -/-2.674 -/- 2.996

Stand van de reserve sociaal domein per 31-12-2016 Met de definitieve stortingen en onttrekkingen kan ook de definitieve stand worden gemaakt van de reserve per 31 december 2016. In deze paragraaf zijn de stortingen en onttrekkingen per onderdeel gesaldeerd gepresenteerd. Deze wijkt daarom af van bijlage A, echter de eindstand is gelijk. x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016-II Jaarrekening 2016 Beginstand reserve 1-1-2016 10.840 10.840 10.840 Bij: resultaten 2.623 2.525 3.646 Af: onttrekkingen -/- 2.024 -/- 2.674 -/- 2.996 Eindstand reserve 31-12-2016 11.439 10.691 11.489

Bij de huidige stand kunnen de volgende opmerkingen gemaakt worden: - voor het jaar 2015 en 2016 zijn door het rijk landingsgelden beschikbaar gesteld; in het jaar 2017 is dit niet meer aan de orde; - er worden (meerjarig) forse tekorten verwacht inzake de jeugdzorg en de Wsw (EMCO); Er wordt nog geen meerjarige prognose gegeven. Deze zal bij de kadernota 2018 worden geactualiseerd. Het beeld is dat de reserve in 2018/2019 in de min zal gaan lopen.

Bij de kadernota 2018 zal daarom ook een voorstel worden gedaan tot: - het vanaf 2018 via de begroting laten lopen van structurele voor- en nadelen en niet meer via de reserve sociaal domein - in 2018 de reserve te gebruiken voor incidentele knelpunten - de reserve eind 2018 op te heffen.

3.8. Verkoop aandelen Enexis

Eind 2016 is een deel (ca. 34%) van de Enexis-aandelen verkocht (aan Enexis), onder gelijktijdige algehele aflossing van de drie nog lopende EDON-leningen en aflossing van een evenredig deel (gelijk aan het deel van de verkochte aandelen) van de lening aan Enexis, tranche D. Het netto resultaat van deze transactie is € 14,3 miljoen voordelig. Met name als gevolg van lagere dividenduitkering ontstaat er vanaf 2017 een nadeel van € 0,5 miljoen in de begroting. Vanaf 2020 is het structurele nadeel nog € 0,4 miljoen.

17 4. Overzicht van baten en lasten

4.1. Inleiding

In dit hoofdstuk vindt een financiële beschouwing op hoofdlijnen per programma plaats. Voor een meer gedetailleerde beschouwing en financiële analyse per programma wordt verwezen naar het jaarverslag. In onderstaande tabel wordt een totaaloverzicht van de baten en lasten per programma weergegeven.

Primitieve begroting Begroting Rekening Programma (bedragen x € 1.000) Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Verschil begr- werk

1 Inwoners en bestuur 18.091 1.928 -16.163 18.270 1.898 -16.372 17.864 2.121 -15.743 629 2 Economie en werkgelegenheid 10.895 392 -10.503 13.742 2.363 -11.380 11.507 2.440 -9.066 2.314 3 Veiligheid 8.772 139 -8.633 8.825 533 -8.292 9.178 735 -8.443 -151 4 Onderwijs en jeugd 46.027 32.054 -13.973 49.140 35.391 -13.748 50.351 37.410 -12.941 808 5 Bouwen, wonen en milieu 47.588 42.488 -5.100 50.110 43.121 -6.989 47.445 35.514 -11.932 -4.943 6 Inkomensondersteuning 64.465 47.799 -16.665 66.159 49.804 -16.355 67.172 50.358 -16.814 -459 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer 28.182 4.605 -23.576 28.960 5.007 -23.953 30.159 6.195 -23.964 -11 8 Sport en cultuur 17.084 2.956 -14.127 19.335 2.952 -16.383 19.679 2.411 -17.268 -885 9 Sociaal domein 141.873 5.065 -136.808 146.674 6.471 -140.203 146.733 9.934 -136.799 3.403 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 10.341 102.757 92.416 17.187 103.172 85.985 17.421 117.648 100.227 14.241 Totaal programma's 393.318 240.184 -153.134 418.402 250.713 -167.689 417.509 264.766 -152.742 14.947 Algemene dekkingsmiddelen Algemene uitkering 2.159 116.788 114.629 616 119.608 118.992 - 120.316 120.316 1.324 Bespaarde rente - 1.207 1.207 - 2.047 2.047 - 2.047 2.047 1 Dividend 532 1.836 1.304 397 2.745 2.348 397 2.880 2.483 135 Lokale heffingen - 26.226 26.226 - 25.402 25.402 - 25.378 25.378 -23 Saldo financieringsfunctie - 8.898 8.898 - 7.578 7.578 - 7.733 7.733 156 Totaal algemene dekkingsmiddelen 2.691 154.954 152.263 1.013 157.379 156.367 397 158.355 157.958 1.592 Saldo van baten en lasten totaal 396.009 395.139 -870 419.415 408.092 -11.323 417.905 423.121 5.216 16.539 Toevoeging/ onttrekking reserves 1 Inwoners en bestuur 133 306 173 421 840 419 421 651 230 -189 2 Economie en werkgelegenheid 47 2.547 2.500 1.416 4.964 3.548 2.112 3.761 1.649 -1.899 3 Veiligheid 323 79 -244 323 208 -115 323 208 -115 - 4 Onderwijs en jeugd 56 288 232 253 767 514 269 673 405 -109 5 Bouwen, wonen en milieu 565 1.295 730 2.596 3.441 846 2.353 2.224 -129 -975 6 Inkomensondersteuning - - - - 400 400 178 955 777 377 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer 60 63 3 160 387 227 160 215 55 -172 8 Sport en cultuur 30 94 64 30 1.943 1.913 30 1.702 1.672 -241 9 Sociaal domein 2.908 1.456 -1.452 6.046 6.746 700 9.305 6.859 -2.446 -3.146 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 6.743 5.608 -1.134 5.747 8.600 2.853 5.991 7.596 1.605 -1.248 Totaal toevoeg./ onttr. reserves 10.866 11.736 870 16.993 28.297 11.304 21.141 24.843 3.701 -7.603 Resultaat 406.875 406.875 0 436.408 436.389 -19 439.047 447.964 8.917 8.936

Aansluiting begroot resultaat op resultaat Berap II

Omschrijving (bedragen x € 1.000) N V Nadeel uit Berap 2016-II 38 Besluiten met resultaateffect na vaststelling Berap II ( incl. overige kleine verschillen) 19 Bijgesteld resultaat 2016 19

18 4.2. Exploitatiebeeld rekening 2016

4.2.1 Exploitatieomzet (incl. reservemutaties) De gerealiseerde omzet van de gemeente Emmen ziet er volgens het hiervoor aangegeven overzicht van baten en lasten in euro’s als volgt uit: Baten Lasten Resultaat Totaal programma’s 447.964 439.047 8.917

4.2.2 Lasten 2016

Bedrag % Aantal inwoners (x € 1.000) 107.480 per inwoner 1. Inwoners en bestuur 18.285 4,2 170 2. Economie en werkgelegenheid 13.618 3,1 127 3. Veiligheid 9.501 2,2 88 4. Onderwijs en jeugd 50.620 11,5 471 5. Bouwen, wonen en milieu 49.798 11,3 463 6. Inkomensondersteuning 67.350 15,3 627 7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 30.319 6,9 282 8. Sport en cultuur 19.709 4,5 183 9. Sociaal domein 156.038 35,5 1.452 10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 23.809 5,4 222

Totaal 439.047 100,0 4.085

Lasten in procenten

1. Inwoners en bestuur

2,2 2. Economie en 5,4 4,2 3,1 werkgelegenheid 3. Veiligheid

11,5 4. Onderwijs en jeugd

5. Bouwen, wonen en milieu

35,5 11,3 6. Inkomensondersteuning

7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 8. Sport en cultuur 15,3 6,9 4,5 9. Sociaal domein

10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

19 4.2.3 Baten 2016

Bedrag % Aantal inwoners (x € 1.000) 107.480 per inwoner 1. Inwoners en bestuur 2.771 0,6 26 2. Economie en werkgelegenheid 6.201 1,4 58 3. Veiligheid 943 0,2 9 4. Onderwijs en jeugd 38.084 8,5 354 5. Bouwen, wonen en milieu 37.737 8,4 351 6. Inkomensondersteuning 51.313 11,5 477 7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 6.410 1,4 60 8. Sport en cultuur 4.113 0,9 38 9. Sociaal domein 16.793 3,7 156 10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 283.598 63,3 2.639

Totaal 447.964 100,0 4.168

Grafiek: Baten in procenten

1,4 1. Inwoners en bestuur 0,6 0,2 2. Economie en 8,5 werkgelegenheid 3. Veiligheid

8,4 4. Onderwijs en jeugd

5. Bouwen, wonen en milieu

11,5 6. Inkomensondersteuning

7. Openbare ruimte en 63,3 1,4 3,7 Verkeer & vervoer 0,9 8. Sport en cultuur 9. Sociaal domein

10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

20 4.3. Nadere beschouwing resultaten 2016 per programma op hoofdlijnen

In dit hoofdstuk analyseren wij de resultaten per programma op hoofdlijnen, waarbij we voor de financiële afwijkingen als grensbedrag per saldo € 250.000 hanteren.

In het jaarverslag is per programma een uitgebreidere verantwoording opgenomen, zowel met betrekking tot het beleidsdeel als wel het financiële deel. Bij de analyses binnen de programma’s is als grensbedrag € 50.000 gehanteerd. Voor deze meer uitgebreide analyse verwijzen we naar de programma’s.

V = Voordeel, N= Nadeel; bedragen x € 1.000.

Toelichting op afwijkingen (per saldo > € 250.000) in de jaarrekening Afwijkingen baten Afwijkingen en lasten mutaties in reserves Voor de programma's 1 en 3: nvt.

Programma 2 – Economie en werkgelegenheid

Omschrijving N V N V Centrum Vernieuwing Emmen: de bijdrage vriendenaandeel is niet in 2016 uitbetaald en 1.000 1.000 wordt doorgeschoven. Centrum Vernieuwing Emmen: resultaat op kapitaallasten door lagere afschrijvingen 502 502 (projecten later gereed) en de opbrengst Theater. Centrum Vernieuwing Emmen: resultaat op exploitatie Programmabureau op met name bereikbaarheid, tijdelijke bereikbaarheidsmaatregelen, DPE Next en Onderhoud en 256 256 beheerplan. Centrum Vernieuwing Emmen: onderhoudsbudget Theater niet uitgegeven in 2016 450

Programma 4 – Onderwijs en jeugd

Omschrijving N V N V Het saldo van baten en lasten wordt gestort in de reserve onderwijs. Conform BBV regelgeving wordt dit als last (nadeel) verantwoord. De verschillen per saldo betreffen: - hogere rijksvergoeding van het ministerie OC&W door prijsbijstelling - een aantal geplande onderhoudswerkzaamheden zijn doorgeschoven naar 2017 - afrekening verantwoording doordecentralisatiegelden 2011 t/m 2015 1.377 1.377 - van het samenwerkingsverband Primair Onderwijs is in 2016 een hogere subsidie ontvangen voor personeel dat is overgenomen in het kader van het tripartiet akkoord - conform het onderwijsakkoord zijn in 2016 o.a. de lonen met 3,8% verhoogd De lagere subsidiebeschikkingen aan kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zullen, conform 333 voorgenomen besluit, meegenomen worden in de financiering van de voorscholen.

Programma 5 – Bouwen, wonen en milieu

Omschrijving N V N V Een reeds geboekte dekking op een project is weer overgeheveld naar de reserve Duurzaamheid, Bouwen en Jeugdwerkloosheid. Dit heeft te maken met de gewijzigde BBV- 427 427 regelgeving. Bijdragen aan investeringsprojecten mogen nu pas geboekt worden bij het afsluiten van het project, niet als het nog niet gerealiseerd is. Het project saneren bodem en dempen haven industrieterrein de Tweeling dat wordt 258 258 gefinancierd uit de reserve is nog niet volledig uitgevoerd. Op basis van de voorlopige afrekening van Area en Nedvang zijn de geprognoticeerde 271 baten hoger dan verwacht. De definitieve afrekening moet nog plaatsvinden. Grondexploitaties: het resultaat is nadeliger dan begroot omdat de toevoeging aan de voor- zieningen bijna € 6,9 miljoen hoger was dan begroot. Dit nadeel wordt enigszins 5.841 gecompenseerd door hoger dan begrote (tussentijdse) voordelige resultaatnemingen van ruim € 1,0 miljoen.

21 Toelichting op afwijkingen (per saldo > € 250.000) in de jaarrekening Afwijkingen baten Afwijkingen en lasten mutaties in reserves

Programma 6 - Participatie

Omschrijving N V N V

Hogere uitgaven Minima en Bijzondere Bijstand. De hogere uitgaven worden vooral veroorzaakt 555 555 door hogere kosten woninginrichting door onder andere huisvesting statushouders.

Door een hogere groei van het aantal uitkeringsgerechtigden dan verwacht bij Berap 2, stijgen de uitgaven van de BUIG. Hierdoor ontstaat er een groter nadelig saldo dat gedeeltelijk weer 514 255 opgevangen wordt door een hogere vangnetuitkering.

Programma 7 – Openbare ruimte & Verkeer en vervoer

Omschrijving N V N V Resultaat op onderhanden (meerjarige) orders zoals Herstructurering de Tweeling, Treinstation Zuid en Gedragsbeïnvloeding. Dit resultaat wordt gedekt uit bijdragen van derden en bijdragen 1.184 1.184 uit investeringen.

Programma 8 – Sport, recreatie en cultuur

Omschrijving N V N V

In 2016 is geen gebruik gemaakt van het voorbereidingskrediet nieuwbouw zwembad Emmen. 340 340

Afboeking boekwaarde sportaccommodaties in verband met afstoten kleedgelegenheden. 1.431 Vrijval amortisatiereserve i.v.m. afstoten sportaccommodaties. 615

Programma 9 – Sociaal domein

Omschrijving N V N V Jeugdhulp: Zowel hogere zorgkosten als hogere lokale uitvoeringskosten dan begroot (waarbij 461 461 de rijksbijdrage leidend is qua dekking). Participatie: mutaties in de order administratie (meerjarig lopende projecten met externe 2.226 2.226 financiering) komen binnen de exploitatie van het dienstjaar. Participatie: lagere kosten inzet van re-integratietrajecten. Dit is maatwerk en afhankelijk van in de klant gelegen factoren, vooraf is moeilijk te bepalen welke instrumenten moeten worden 534 ingezet. Participatie: m.b.t. het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) is een hoger beroep gedaan op een aanvulling op het inkomen uit zelfstandigheid/ verstrekte leningen. Hier staat een hogere 375 412 vergoeding tegenover. Decetralisatie Participatie: betreft voordeel op middelen Arbeidsmarktregio Drenthe (AMRD) die 1.008 1.008 in de reserve AMRD gestort worden. Wmo-Begeleiding: lagere kosten zorg in natura (2.425) en PGB’s (1139). 1.387 3.564 Wmo-Begeleiding: voorbereidingskosten De Toegang. 409 Wmo-Begeleiding: lagere inkomsten uit door het Centraal Administratie Kantoor (CAK) geïnde eigen bijdragen. Zowel het vermogen als het besteedbaar inkomen van de bevolking in ZO- 332 Drenthe is relatief laag waardoor veel cliënten (ook bij stapeling van voorzieningen) slechts een lage eigen bijdrage kunnen opbrengen. Wmo-Begeleiding: het voordelig resultaat komt t.g.v. de reserve sociaal domein. 1.719 Wmo-Zorgvoorzieningen: zowel bij de vervoersvoorzieningen als bij de rolstoelvoorzieningen 527 was er sprake van meer en duurdere verstrekkingen. Wmo-Zorgvoorzieningen: lagere inkomsten uit door het CAK geïnde eigen bijdragen. 589 Wmo-Zorgvoorzieningen: het nadelig resultaat komt t.l.v. de reserve sociaal domein 759 Wmo-Beschermd wonen: lagere kosten zorg in natura en PGB’s 1.118 678 Een gedeelte van de geprognosticeerde onderschrijding op maatschappelijke opvang is bij Berap II gereserveerd voor een aanvullende subsidie voor het leger des Heils. Dit heeft in 2016 echter 308 308 niet tot uitgaven geleid. De vrijval is in de reserve Sociaal Domein gestort

22

Afwijkingen Afwijkingen baten Toelichting op afwijkingen (saldo > € 250.000) in de jaarrekening mutaties in en lasten reserves

Programma 10 – Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

Omschrijving N V N V Vrijval taakmutaties die wel zijn begroot maar niet zijn besteed 616 De raming voor het nog te betalen vakantiegeld over juli t/m dec 2016 (ivm de invoering van het Individueel KeuzeBudget) is lager uitgevallen; de berekeningsgrondslag bleek lager 885 885 te zijn dan waar rekening mee was gehouden. De onttrekking aan de reserve is hiertoe verlaagd. Tussentijdse aanpassingen gemeentefonds boekjaar 2016. 759 Ontvangen extra rentevergoeding (3 jaar) wegens vervroegde aflossing EDON-lening. 419 Terugbetaling dividend Enexis i.v.m. verkoop van een deel van de aandelen per 1 januari 401 2016. Vormen voorziening voor 50% van de uitstaande lening stadionbedrijf waar geen 1.125 zekerheden op gevestigd zijn. Resultaat verkoop aandelen Enexis Holding BV 14.308

Samenvatting analyse afwijkingen N V N V Totaal verklaarde afwijkingen 19.493 31.796 7.381 2.645 Saldo afwijkingen per saldo > € 250.000 12.303 -4.736 Overige afwijkingen < € 250.000 4.236 -2.867 Saldo afwijkingen jaarrekening 2016 16.539 -7.603

23 4.4. Incidentele baten en lasten 2016

Vanuit het BBV is vereist om in de jaarrekening een overzicht incidentele baten en lasten op te nemen. Aangegeven wordt op hoofdlijnen wat de incidentele baten en lasten zijn. De verplichting tot het aangeven van incidentele baten en lasten vloeit voort uit artikel 19, lid c (begroting) en 28,lid c (rekening). Doel hiervan is om door eliminatie van de incidentele effecten een goed beeld te houden van de structurele baten en lasten. De toelichting hierop in het BBV geeft de volgende invulling “Voor een nadere invulling van het begrip incidenteel kan worden gedacht aan baten en lasten die zich gedurende maximaal drie jaar voordoen”. Het gaat hier dus om bijzondere baten en lasten die slechts één of enkele jaren duren.

Incidentele lasten (> € 250.000) (bedragen × € 1.000)

Progr Omschrijving Bedrag 3/ 5 Compenserende capaciteit inzake het Medewerkers Portaal en niet opgeloste taakstelling N 387 voor schoonmaak en ketenverdichting en boventallig personeel. -Progr. 3 € 116.000; -progr. 5 € 271.000. 5 Grondexploitaties (toevoeging voorzieningen) N 4.200 6 Resultaat BUIG N 2.871 6 Trap op/ trap af N 592 8 Vrijval programmeringsbudget Muzeval 2016 V 243 8 Afboeking boekwaarde sportaccommodaties (1.431 nadelig) en vrijval van de amortisatie- N 816 reserve (615 voordelig) in verband met afstoten kleedgelegenheden. 10 Inhuur team Belastingen. N 698 10 Incidentele middelen 3D’s (uitvoeringskosten) N 1.932 10 Vormen voorziening voor 50% van de uitstaande lening stadionbedrijf waar geen N 1.125 zekerheden op gevestigd zijn.

Incidentele baten (> € 250.000)

Progr Omschrijving Bedrag 9 ESF-subs. verkregen op inzet re-integratie: definitieve eindafrek. van 7, 8 en 9e tender tender V 248 9 ESF-subs. verkregen op inzet re-integratie: definitieve eindafrek. Regionaal Actieplan Jeugd V 217 (waarvan 217 vrijval exploitatie en 241 gestort in reserve AMRD). 10 Rijksmiddelen gezond in de stad V 412 10 Suppletieuitkering OZB V 835 10 Ontvangen extra rentevergoeding (3 jaar) wegens vervroegde aflossing EDON-lening V 419 10 Terugbetaling dividend Enexis i.v.m. verkoop van een deel van de aandelen per 1 januari. N 401 10 Verkoop aandelen Enexis Holding BV. V 14.308 Saldo incidentele baten en lasten V 3.660

NB: voor- en nadelen die budgettair neutraal verlopen (bijvoorbeeld via een reserve) worden in dit overzicht niet weergegeven.

24 4.5. Structurele voor- en nadelen 2016

Ten behoeve van de eigen bedrijfsvoering is het noodzakelijk om te weten of er op rekeningsbasis sprake is van structurele voor- en nadelen. Deze kunnen we dan meenemen in de integrale afweging die bij de kadernota zal plaatsvinden. Ten behoeve hiervan wordt per programma aangegeven wat de structurele voor- en nadelen zijn. Als grensbedrag wordt € 50.000 gehanteerd.

Structurele voor- en nadelen (> € 50.000) (bedragen × € 1.000)

Nog te verwerken in de begroting

Progr Omschrijving Bedrag 9 Extra kosten leerlingenvervoer (1/2 jr.), t.g.v. een wetswijziging is de doelgroep N 93 gegroeid. 10 Verminderde reclame-inkomsten (o.a. door wegvallen Billboards) N 250 10 Structurele korting 10% (extra) personeel tlv 3d budget (Nb miv 2017 in progr. 9) N 50

Totaal structurele voor- en nadelen 2016 nog te verwerken in de N 393 meerjarenbegroting

4.6 Wet normering bezoldiging topfunctionarissen

De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen (hierna: WNT) is op 6 december 2011 door de Tweede Kamer aangenomen en is met ingang van 1 januari 2013 in werking getreden. De WNT stelt een maximum aan de bezoldiging van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector. Voor gemeenten wordt de gemeentesecretaris en griffier als topfunctionaris gekwalificeerd. De WNT kent een openbaarmakingregime en een maximale bezoldigingsnorm. In onderstaande tabel worden deze gegevens gepubliceerd. De maximale bezoldigingsnorm (€ 179.000) wordt niet overschreden en behoeft niet verder toegelicht te worden.

Voorzie- Beëindi- Belastbare Jaar Totaal Duur Parttime- ningen gings- Motive- Naam Functie Jaar Beloning kostenver- beëin- bezol- dienstverband factor betaalbaar uitkerin- ring goedingen diging diging op termijn gen

In dienst per 16 2015 100% € 89.817 € 0 € 12.290 Nvt. Nvt. € 102.107 Nvt. I.A.A. maart 2015 Gemeente- Oostmeijer- secretaris Oosting 2016 Onbepaalde tijd 100% € 124.496 € 452 € 14.763 Nvt. Nvt. € 139.711 Nvt.

Waarneming 2015 eindigt 16 maart 100% € 116.480 € 0 € 15.843 Nvt. Nvt. € 132.323 Nvt. Wnd. 2015 F. Disch Gemeente- secretaris 2016 Nvt.

2015 Onbepaalde tijd 100% € 94.476 € 0 € 14.423 Nvt. Nvt. € 108.899 Nvt. H.D. Griffier Werkman 2016 Onbepaalde tijd 100% € 103.921 € 0 € 14.355 Nvt. Nvt. € 118.276 Nvt.

Naast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen die in 2016 een bezoldiging boven het individuele WNT-maximum hebben ontvangen. Er zijn in 2016 geen ontslaguitkeringen betaald aan overige functionarissen die op grond van de WNT dienen te worden vermeld, of die in eerdere jaren op grond van de WOPT of de WNT vermeld zijn of hadden moeten worden.

25 5. Balans met toelichting

Balans per 31 december ACTIVA Ultimo Ultimo (bedragen * € 1.000) 2016 2015

Vaste activa

Immateriële vaste activa 19.891 32.309 • Bijdragen aan activa in eigendom van derden 19.891 32.309

Materiële vaste activa 411.937 368.560 • Investeringen met economisch nut • gronden uitgegeven in erfpacht 717 772 • overige investeringen met economisch nut 276.313 239.981 • Investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van 75.462 70.208 • Investeringende kosten een inheffing openbare kan wordenruimte met geheven maatschappelijk nut 59.445 57.599

Financiële vaste activa 75.306 81.439 • Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 2.308 2.592 • overige verbonden partijen 12.529 11.631 • Leningen aan: • woningbouwcorporaties 10.611 11.697 • deelnemingen 2.162 4.838 • Overige langlopende leningen u/g 45.625 40.960 • Overige uitzettingen met looptijd > 1 jaar 2.071 9.723

Totaal vaste activa 507.134 482.308

Vlottende activa

Voorraden 28.472 62.028 • Niet in exploitatie genomen bouwgronden 0 32.857 • Onderhanden werk, waaronder gronden in exploitatie 28.441 29.139 • Gereed product en handelsgoederen 32 32

Uitzettingen met rentetypische looptijd < 1 jaar 63.296 33.727 • Vorderingen op openbare lichamen 19.764 21.899 • Rekening-courantverhoudingen met niet-financiele instellingen 1.181 2.091 • Uitzettingen in 's Rijks schatkist 32.500 • Overige vorderingen 9.851 9.736

Liquide middelen 1.164 12.383 • Kassaldi 3 45 • Banksaldi 1.162 12.338

Overlopende activa 18.797 55.655 • Vooruitbetaalde bedragen 2.323 24.901 • Van Europese of Nederlandse overheden nog te ontvangen 1.136 7.633 voorschotbedragen specifieke uitkeringen • Overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen 15.337 23.120

Totaal vlottende activa 111.730 163.793

Totaal activa 618.863 646.101

26 PASSIVA Ultimo Ultimo (bedragen * € 1.000) 2016 2015

Vaste passiva

Eigen vermogen 70.715 65.500 • Algemene reserve 16.847 16.610 • Bestemmingsreserve 44.951 46.325 • Gerealiseerd resultaat 8.917 2.565

Voorzieningen 10.099 10.496 • Voorzieningen, waarvoor ter bestrijding van de kosten een 10.099 10.496 heffing kan worden geheven

Vaste schulden met een rentetypische looptijd >= 1 jaar 464.244 429.508 • Onderhandse leningen van: obligatieleningen 68.000 35.000 binenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 11.600 1.804 binnenlandse banken en overige financiële instellingen 353.626 331.658 overige binnenlandse sectoren 31.000 61.028 • Waarborgsommen 17 17

Totaal vaste passiva 545.058 505.503

Vlottende passiva

Netto-vlottende schulden met rentetypische looptijd < 1 jaar 34.347 71.334 • Schulden aan openbare lichamen 1.194 1.317 • Kasgeldleningen 10.000 50.000 • Overige schulden 23.153 20.017

Overlopende passiva 39.458 69.263 • Nog te betalen bedragen 22.984 30.835 • Van Europese of Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog 12.844 11.487 te besteden specifieke uitkeringen • Overige vooruitontvangen bedragen 3.631 26.940

Totaal vlottende passiva 73.805 140.597

Totaal passiva 618.863 646.101

Gewaarborgde geldleningen 7.539 7.558 Garantstellingen 349.568 357.369

27 Toelichting op de balans

Vaste activa

Bij vaste activa wordt onderscheid gemaakt in immateriële, materiële en financiële vaste activa. Immateriële vaste activa zijn kosten gemaakt voor onderzoek en ontwikkeling van een bepaald actief en bijdragen aan activa in eigendom van derden. De materiële activa zijn stoffelijk van aard, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen - investeringen met economisch nut - investeringen met economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven - investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut De financiële vaste activa tenslotte omvatten kapitaalverstrekkingen, verstrekte geldleningen en vorderingen op lange termijn. De vermeerderingen en verminderingen van de vaste activa evenals de afschrijvingen/afwaarderin- gen zijn nader gespecificeerd in de staat van activa. Deze staat van activa ligt ter inzage.

Immateriële vaste activa Immateriële vaste activa zijn kosten gemaakt voor onderzoek en ontwikkeling van een bepaald actief en bijdragen aan activa in eigendom van derden.

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Kosten onderzoek en ontwikkeling 17 0 Bijdragen activa in eigendom derden 19.874 32.309 Totaal 19.891 32.309

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de immateriële vaste activa gedurende het jaar 2016:

boek- van inves- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde voorraden tering dering schrijving waar- waarde 31-12-15 dering 31-12-16 Kosten onderzoek en ontwikkeling 0 1 16 0 0 0 17 Bijdragen activa in eigendom derden 32.309 0 24.602 36.299 665 72 19.874 Totaal 32.309 1 24.618 36.299 665 72 19.891

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) moeten de ‘niet in exploitatie genomen gronden’ nu worden verantwoord onder de immateriële en materiële vaste activa en niet meer onder de voorraden. Onder de immateriële vaste activa is het facilitair grondbeleid opgenomen en de kosten van onderzoek en ontwikkeling van de gronden die nog niet in exploitatie zijn genomen.

De investering en vermindering van € 24 miljoen op bijdragen activa in eigendom derden betreft de doorbetaling van de bijdrage van de provincie Drenthe ten behoeve van DPE Next.

Het totaal van de geboekte dekking voor bijdragen activa in eigendom derden ad € 12,3 miljoen heeft betrekking op de ontvangsten van de RSP+middelen, confinanciering en subsidie EFRO t.b.v. Centrumvernieuwing Emmen.

Materiële vaste activa De materiële activa zijn stoffelijk van aard, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen - investeringen met economisch nut - investeringen met economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven - investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut

De investeringen waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven worden afzonderlijk in de balans opgenomen. Het gaat hierbij om investeringen in riool, afval en begraven. Deze investeringen behoren tot de investeringen met economisch nut.

Investeringen (in de openbare ruimte) met een maatschappelijk nut zijn niet verhandelbaar en genereren geen inkomsten. Voorbeelden zijn o.a. wegen, bruggen/tunnels, fiets- en voetpaden, openbare verlichting, en andere investeringen waarvoor geen markt is in het private verkeer.

28 De post materiële vaste activa wordt onderscheiden in:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 In erfpacht uitgegeven gronden 717 772 Overige investeringen met economisch nut 276.313 239.981 Investeringen met economisch nut, waarvoor ter 75.462 70.208 bestrijding van de kosten heffing kan worden Investeringen in openbare ruimte met uitsluitend 59.445 57.599 maatschappelijk nut Totaal 411.937 368.560

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met economisch nut gedurende het jaar 2016: boek- correctie van vermeer- vermin- af- af- boek- voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde boek- voorraden dering dering schrijving waar- waarde ziening waarde 31-12-15 waarde dering 31-12-16 31-12-16 Investeringen met economisch nut Gronden en terreinen 10.691 42.179 244 2.309 44 0 50.761 12.051 38.709 Woonruimten 7.181 0 443 33 100 0 7.491 7.491 Bedrijfsgebouwen 163.478 -1.041 0 12.566 11 3.717 1.626 169.651 169.651 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 35.659 1.193 0 3.759 0 916 0 39.694 39.694 werken 0 Vervoermiddelen 0 0 298 0 0 0 298 298 Machines, apparaten en installaties 10.648 -139 0 1.304 31 1.442 83 10.257 10.257 Overige materiële vaste activa 12.323 -13 0 801 1.645 1.336 -82 10.212 10.212 Totaal 239.981 0 42.179 19.415 4.028 7.554 1.628 288.364 12.051 276.313

boek- vermeer- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waar- waarde 31-12-15 dering 31-12-16 Investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven Gronden en terreinen 292 0 0 0 0 292 Bedrijfsgebouwen 309 0 0 13 0 297 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 69.196 7.884 631 1.930 0 74.520 werken Machines, apparaten en installaties 244 0 0 53 0 190 Overige materiële vaste activa 167 9 0 13 0 163 Totaal 70.208 7.893 631 2.009 0 75.462

Materiële vaste activa met een economisch nut zijn alle activa die bijdragen aan de mogelijkheid om middelen te genereren, bijvoorbeeld door het vragen van rechten, heffingen, leges of prijzen. Ook activa, waarbij de mogelijkheid bestaat om deze te verkopen behoren tot de activa met economisch nut. Het gaat om de mogelijkheid de activa te verkopen, niet om de vraag of de gemeente het actief ook daadwerkelijk wil verkopen. Dit betekent onder andere dat alle gebouwen een economisch nut hebben; er is immers een markt voor gebouwen. De totale boekwaarde van de activa met economisch nut bedraagt eind 2016 € 327 miljoen. Activa die vallen onder bedrijfsgebouwen betreffen hoofdzakelijk gemeentelijke huisvesting aan het Raadhuisplein, huisvesting werkplein ZO Drenthe, de praktijkschool, scholen, sporthallen, het zwembad en de brandweerkazerne. Een deel van de investeringen van het project Atalanta zijn opgenomen onder overige materiële vaste activa.

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) moeten de ‘niet in exploitatie genomen gronden’ nu worden verantwoord onder de immateriële en materiële vaste activa en niet meer onder de voorraden. Dit betreffen de compensatiegronden, tuinbouwgebied Rundedal en de strategische grondvoorraad ad € 42,2 miljoen. Ook de op deze gronden getroffen voorziening is als correctie op de boekwaarde van deze gronden verantwoord.

De vermeerdering van de bedrijfsgebouwen betreft grotendeels de realisatie van het Atlas theater.

29 Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met maatschappelijk nut gedurende het jaar 2016:

boek- vermeer- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waar- waarde boek- dering boek- Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Gronden en terreinen 2.465 0 0 0 0 2.465 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 52.656 15.327 11.020 4.991 0 51.972 werken Machines, apparaten en installaties 1.451 667 0 127 0 1.991 Overige materiële vaste activa 1.027 309 0 -1.755 73 3.017 Totaal 57.599 16.303 11.020 3.364 73 59.445

De mutaties in investeringen in maatschappelijk nut betreffen voornamelijk Centrum Vernieuwing Emmen, zoals de Hondsrugwegtunnel en de locatie Hoofdstraat (Mensenpark). Daarnaast betreft het reconstructies van wegen, zoals de ongelijkvloerse kruising Statenweg/Stadionweg/Rondweg.

In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste investeringen weergegeven die in het boekjaar 2016 zijn geactiveerd (bedragen > 1 miljoen). verleend Werkelijk Cumulatief (bedragen * € 1.000) krediet besteed in besteed in totaal 2016 2016 Investeringen met economisch nut Theater - Wereld van de Ontmoeting 48.066 9.829 47.847 Ontwikkeling DPE next 30.000 24.000 29.000 Woonwagenwoningen kleine woonwagencentra 4.975 443 4.831 Reconstructie kunstwerken 1.826 23 23 Sloop/bouw gymzaal Emmermeer 1.650 69 69 Nieuwbouw zwembad Emmen 15.116 0 0 Kindcentrum Emmerhout 6.822 1.304 1.304 GRP 2012 - 2016 35.241 7.589 15.387 Totaal 143.697 43.257 98.461

Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Tunnel Hondsrugweg 41.566 812 26.044 Centrumplein 12.040 104 11.967 Ontwikkeling locatie Hoofdstraat 10.670 4.253 4.513 Markt Emmen Herinrichting 7.665 129 7.160 Groot onderhoud wegen 6.000 1.893 4.009 Totaal 77.941 7.191 53.693

Financiële vaste activa

Financiële vaste activa kunnen worden onderscheiden in kapitaalverstrekkingen en leningen. Voorzieningen die getroffen zijn om eventueel de oninbaarheid van vorderingen op te vangen, worden in de balans rechtstreeks verantwoord onder financiële vaste activa. Het verloop van de financiële vaste activa gedurende het jaar 2016 wordt in onderstaand overzicht weergegeven.

boek- vermeer- vermin- af- boek- voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waarde ziening waarde 31-12-15 /aflossing 31-12-16 31-12-16 Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 4.392 0 284 4.108 1.800 2.308 • overige verbonden partijen 11.631 899 12.529 0 12.529 Leningen aan: • woningbouwcorporaties 11.697 1.086 10.611 0 10.611 • deelnemingen 4.838 1.551 3.287 1.125 2.162 Overige langlopende leningen 40.979 5.589 924 45.644 0 45.644 Voorziening GKB -19 0 0 0 -20 0 -20 Overige uitzettingen met een looptijd > 1 jaar 9.723 -2.092 5.560 2.071 0 2.071 Totaal 83.240 4.395 5.844 3.561 78.231 2.925 75.306

30 Voor de kapitaaldeelname in het Stadionbedrijf Emmen ad € 1,8 miljoen is voor hetzelfde bedrag een voorziening gevormd. Voor de verstrekte geldlening waar geen zekerheden op gevestigd zijn, is voor 50% van de lening een voorziening gevormd ad € 1,1 miljoen. De redenen hiervoor zijn dat het eigen vermogen van het Stadionbedrijf volgens de meest recente jaarrekening negatief is (€ 723.000) en de begroting geen ruimte biedt om het eigen vermogen te laten groeien.

De aflossing van de lening aan woningbouwcorporaties heeft betrekking op de aflossing van de achtergestelde leningen aan Lefier en Domesta. De gemeente is aangesloten bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Indien een woningbouwcorporatie niet aan de verplichtingen kan voldoen, kan deze een beroep doen op dit fonds. De voorziening GKB ad € 20.000 is getroffen op het totaal uitstaand leningbedrag van € 126.000.

Aan DPE is een achtergestelde lening verstrekt van € 12,5 miljoen. Daarnaast is in 2010 een overbruggingskrediet van maximaal € 22 miljoen beschikbaar gesteld. In 2016 is aan DPE conform de overeengekomen procedure in het kader van het overbruggingskrediet voor een bedrag van € 5,0 miljoen aan aanvullende middelen verstrekt. Deze leningen zijn verantwoord onder de overige lang lopende leningen.

De overige uitzetting met een looptijd langer dan één jaar betreft de vordering op Stivam en de vordering op de verstrekte geldleningen aan Enexis.

Vlottende activa

Voorraden

De voorraden maken deel uit van de vlottende activa en worden uitgesplitst naar de volgende categorieën:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Niet in exploitatie genomen bouwgronden 0 32.857 Onderhanden werk, w.o. bouwgronden in exploitatie 28.441 29.139 Gereed product en handelsgoederen 32 32 Totaal 28.472 62.028

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) worden de ‘niet in exploitatie genomen bouwgronden’ met ingang van 2016 verantwoord onder de (im)materiële vaste activa.

Van de in exploitatie genomen bouwgronden kan het volgende overzicht worden gegeven:

boek van/naar naar naar inves verkopen winst boek voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde gronden in overlop. materiele tering opbrengst uitname waarde ziening waarde 31-12-15 exploitatie passiva vaste act bijdragen 31-12-16 31-12-16 Niet in exploitatie genomen bouwgronden Stads- en dorpsvernieuwing -415 -306 447 274 0 0 0 0 0 0 Industrie- en bedrijventerreinen 21.303 0 0 -21.303 0 0 0 0 0 0 Overige gronden 21.295 -146 0 -21.150 0 0 0 0 0 0

Totaal 42.184 -452 447 -42.179 0 0 0 0 0 0

In exploitatie genomen bouwgronden Stads- en dorpsvernieuwing -1.022 299 0 0 2.671 1.112 -749 1.586 1.667 -81 Stads- en dorpsuitbreiding 10.186 146 0 0 1.414 1.706 -116 10.156 7.064 3.092 Industrie- en bedrijventerreinen 41.245 8 0 0 1.385 1.930 0 40.708 15.278 25.430

Totaal 50.409 452 0 0 5.470 4.748 -865 52.449 24.008 28.441

Totaal boekwaarde 31-12-2016 52.449 Nog te maken kosten 35.180 Nog te verwachten opbrengsten 82.463 Verwacht exploitatiereslutaat (-/- = voordelig) 5.166

Om een project te kunnen realiseren moeten er investeringen worden gedaan en opbrengsten worden gegenereerd. Elk jaar bij de herziening wordt per grondexploitatie bezien of de ramingen van de nog te realiseren kosten en opbrengsten reëel zijn. Verwacht wordt dat er per 1 januari 2017 nog voor € 35,1 miljoen moet worden geïnvesteerd en voor € 82,5 miljoen aan opbrengsten moet worden gegenereerd.

31 Door het overgaan van de NIEGG naar de MVA is de voorziening gesplitst. Ten opzichte van 2015 is de voorziening met € 6 miljoen toegenomen.

Uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar of minder

De in de balans opgenomen uitzettingen met een looptijd van één jaar of minder kunnen als volgt gespecificeerd worden:

Boekwaarde voorziening balans balans (bedragen * € 1.000) 31-12-16 oninbaar waarde waarde heid 31-12-16 31-12-15 Vorderingen openbare lichamen 19.764 0 19.764 21.899 Verstrekte kasgeldleningen 0 0 0 0 Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen 1.181 0 1.181 2.091 Overige vorderingen 14.669 4.818 9.851 9.736 Uitzettingen in 's Rijks schatkist 32.500 0 32.500 0 Totaal 68.115 4.818 63.296 33.727

De vorderingen zijn als volgt gespecificeerd:

Vorderingen op openbare lichamen (bedragen * € 1.000) Debiteur ministerie OCenW en SoZaWe 2.339 BTW Compensatiefonds 13.963 Openbare lichamen 3.461 Totaal 19.764

Overige vorderingen (bedragen * € 1.000) Debiteuren 3.750 Bijstand debiteuren WWB 6.979 Belastingdebiteuren 3.645 Overige vorderingen 295 Totaal 14.669

De voorziening voor de oninbaarheid van vorderingen heeft betrekking op de volgende voorzieningen:

Voorziening oninbaarheid (bedragen * € 1.000) Voorziening dubieuze debiteuren 296 Voorziening dubieuze debiteuren belastingen 373 Voorziening bijstandsdebiteuren 4.149 Totaal 4.818

Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen SVN 1.181 Totaal 1.181

Uitzettingen in 's Rijks schatkist Schatkistbankieren 29.500 Schatkistbankieren penvoerderschap jeugdhulp 3.000 Totaal 32.500

Dagelijks worden de saldi van bankrekeningen geraadpleegd en indien nodig wordt het saldo van de Rabobank afgeroomd ten gunste van de huisbank BNG. Via het overeengekomen kortkrediet-arrangement met de BNG wordt de rente over het totaal van alle rekeningen bij de BNG tot een maximum van € 40 miljoen berekend op basis van het 1-maands Euribor met een vaste opslag van 0,25%. Ingevolge de wet op het schatkistbankieren moeten vanaf 2015 overtollige middelen (banktegoeden boven een vrij te laten drempelbedrag van € 3.053.000) worden afgestort bij ’s Rijks schatkist en deze worden weer teruggevraagd indien de stand van de liquide middelen daarom vraagt. Het hele jaar 2016 laat een forse ruimte onder het drempelbedrag zien.

32 Berekening benutting drempelbedrag schatkistbankieren (bedragen x € 1000) Verslagjaar 2016

Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Drempelbedrag 3.053 3.053 3.053 3.053 Kwartaalcijfer op dagbasis buiten 's Rijks 1.536 1.502 1.219 1.473 schatkist aangehouden middelen Ruimte onder het drempelbedrag 1.517 1.551 1.833 1.580 Overschrijding van het drempelbedrag - - - -

Liquide middelen

Liquide middelen maken net als voorraden en vorderingen onderdeel uit van de vlottende activa. Voor liquide middelen geldt dat alleen positieve en negatieve banksaldi gesaldeerd mogen worden als de betreffende rekening behoren tot eenzelfde bank.

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Kassaldi 3 45 Banksaldi 1.162 12.338 Totaal 1.164 12.383

Overlopende activa

De post overlopende activa kan als volgt onderscheiden worden:

Boekwaarde voorziening balans balans (bedragen * € 1.000) 31-12-16 oninbaar waarde waarde heid 31-12-16 31-12-15 Vooruitbetaalde bedragen 2.323 0 2.323 24.901 Van Europese en Nederlandse overheidslichamen te 1.136 0 1.136 7.633 ontvangen voorschotten op specifieke uitkeringen Europese overheidslichamen 336 Rijk 0 Nederlandse 800 Overig nog te ontvangen bedragen 12.103 750 11.353 16.913 Te ontvangen penvoerderschap regionale jeugdhulp 3.985 0 3.985 6.207 Totaal 19.547 750 18.797 55.655

De voorziening oninbaarheid heeft betrekking op de volgende voorzieningen:

Voorziening oninbaarheid (bedragen * € 1.000) Voorziening afwikkeling vordering CQ 750 Totaal 750

In 2014 is een voorziening opgenomen voor de afwikkeling van het faillissement van CQ. Aangezien de afwikkeling nog gaande is, blijft de voorziening staan.

33 De in de balans opgenomen nog van Europese en Nederlandse overheidslichamen te ontvangen voorschotten op specifieke uitkeringen kunnen als volgt gespecificeerd worden:

omschrijving saldo bijgesteld toe ont saldo bedragen * € 1.000) 31-12-15 01-01-2016 voeging vangen 31-12-16

Europese overheidslichamen ESF 453 - 646 922 178 Runde Emmer-Compascuum 584 - 23 449 158 Totaal Europese overheidslichamen 1.037 - 669 1.370 336

Rijk Regionaal Actieplan Jeugdwerkloosheid 2013-2014 74 - 1.144 1.218 - Herontwikkeling AZC Emmen 13 - 14 27 0 Treinstation Zuid werkzaamheden Prorail 5.311 - - 5.311 0 Totaal Rijk 5.399 - 1.157 6.556 0

Overige Nederlandse Overheidslichamen Prov. Drenthe; voucherproject BBL- en Stageplekken 44 44- - - 0- Uitbreiding carpoolplaats Dikke Wijk - A37 23 - 0 23 - Rotondes en verdubbeling Nw-Amsterdamsestraat 552 - 50 603 - Gedragsbeïnvloeding 2 2- - - 0 Onderwijs₁ 258 258- - Windenergie 368 - 33 308 93 Herstructureren De Tweeling 318 - 932 543 707 Totaal Overige Nederlandse Overheidslichamen 1.565 305- 1.015 1.476 800

Totaal 8.001 305- 2.841 9.402 1.136 ₁) betreft posten die in de EFJ verantwoording vallen onder reserves en voorzieningen, maar volgens BBV-richtlijnen behoren tot de overlopende activa

Voor overlopende activa en passiva geldt dat posten niet gesaldeerd worden gepresenteerd in de balans. De stand van de overlopende activa eind 2015 wordt op 1 januari 2016 bijgesteld met de posten die eind 2015 een creditsaldo hebben en daarom waren gepresenteerd onder overlopende passiva, maar die in 2016 worden verantwoord onder overlopende activa.

Vaste passiva

Reserves

Het in de balans opgenomen eigen vermogen bestaat uit de volgende posten:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Algemene reserve 16.847 16.610 Bestemmingsreserves 44.951 46.325 Gerealiseerd resultaat 8.917 2.565 Totaal 70.715 65.500

In de bijlagen A en B van de jaarstukken is een toelichting gegeven over de stand van de reserves en de stortingen en onttrekkingen in 2016.

Voorzieningen

De volgende voorzieningen zijn in de balans opgenomen. Het verloop in 2016 wordt in onderstaand overzicht per voorziening weergegeven.

34 (bedragen * € 1.000) Boekwaarde toevoeging aanwending Boekwaarde 31-12-15 31-12-16 Voorziening afvalstoffenheffing 0 0 0 0 Voorziening riolering 9.961 0 397 9.564 Voorziening begraafplaatsen 0 0 0 0 Voorziening sloopkosten Aquarena 535 0 0 535 Totaal 10.496 0 397 10.099

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer

In onderstaand overzicht wordt het verloop weergegeven van de vaste schulden over het jaar 2016:

(bedragen * € 1.000) saldo vermeer aflossing boekwaarde 31-12-15 dering 31-12-16 Obligatielening 35.000 33.000 0 68.000 Pensioenfondsen en verzekeringsinst. 1.804 10.000 204 11.600 Banken en overige financiele instellingen 331.658 52.000 30.031 353.626 Openbare lichamen 61.000 0 30.000 31.000 Overige secctoren 28 0 28 0 Waarborgsommen 17 0 0 17

Totaal 429.508 95.000 60.264 464.244

Ten opzichte van voorgaand jaar zijn de langlopende schulden toegenomen met bijna € 35 miljoen. In 2016 is er voor een totaal bedrag van € 85 miljoen opgenomen bij de BNG en € 10 miljoen bij verzekerings- maatschappijen en overige geldgevers.

De rentelast in 2016 bedraagt € 10.747.551.

Vlottende passiva

Onder vlottende passiva zijn opgenomen:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Schulden < 1 jaar 34.347 71.334 Overlopende passiva 39.458 69.263 Totaal 73.805 140.597

Kortlopende schulden

De in de balans opgenomen netto vlottende schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of minder kunnen als volgt gespecificeerd worden:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Openbare lichamen 1.194 1.317 Kasgeldleningen 10.000 50.000 Overige schulden 23.153 20.017 Totaal 34.347 71.334

De post overige schulden kan als volgt gespecificeerd worden: Overige schulden (bedragen * €1.000) Crediteuren 15.419 Te betalen loonheffing en sociale lasten 6.498 Nog te verhalen posten Gemeentelijke Kredietbank 385 Overig 851 Totaal 23.153

35 Overlopende passiva

De specificatie van de post overlopende passiva is als volgt: Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Vooruitontvangen bedragen 3.631 26.940 Van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog 12.844 11.487 te besteden voorschotten op specifieke uitkeringen Europese overheidslichamen 78 Rijk 444 Nederlandse overheidslichamen 12.322 Nog te betalen bedragen 15.662 15.281 Nog te betalen penvoerderschap regionale jeugdhulp 7.322 15.554 Totaal 39.458 69.263

De in de balans opgenomen van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog te besteden voorschotten op specifieke uitkeringen kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Omschrijving saldo bijgesteld toe- vrijgevallen saldo (bedragen * € 1.000) 31-12-15 1-01-16 voeging bedragen 31-12-16

Europese overheidslichamen ESF 699 -3 617 78 Totaal Europese overheidslichamen 699 0 -3 617 78

Rijk Regionaal Actieplan Jeugdwerkloosheid 2001-2011 167 0 108 275 0 Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouw 80 0 0 0 80 Project Gat van Reef Schoonebeek 5 0 0 0 5 Werkbedrijf ArbeidsMarktRegio Drenthe 334 0 0 334 0 Brede school, Sociale Alliantie, Impuls jongeren en veiligheid 206 359 206 359 Project Ontsluiting werkzoekendenbestand 51 0 0 51 0 Totaal Rijk 844 0 467 866 444

Overige Nederlandse Overheidslichamen Uitvoering VSV 97 0 29 0 126 Toegankelijkheid bushalte 872 0 0 0 872 Inrichtingsplan Nieuw-Amsterdam/Veennoord, Vaart ZZ 0 0 400 0 400 Onderwijs² 8.744 -258 3.362 1.316 10.532 Emmermeer-Panstraat / beschermd wonen 11 0 0 0 11 Samen werken aan vitaal platteland 100 0 240 100 240 Fietspaden Bargerveen 120 0 0 0 120 Gedragsbeïnvloeding 0 -2 233 229 3 Prov. Drenthe; voucherproject BBL- en Stageplekken 0 -44 81 19 17 Europaservicepunt 0 0 1 0 1 Totaal Overige Nederlandse Overheidslichamen 9.945 -305 4.346 1.664 12.322

Totaal 11.488 -305 4.810 3.148 12.844 ²) betreft posten die in de EFJ verantwoording vallen onder reserves en voorzieningen, maar volgens BBV-richtlijnen behoren tot de overlopende passiva

Voor overlopende activa en passiva geldt dat posten niet gesaldeerd worden gepresenteerd in de balans. De stand van de overlopende passiva eind 2015 wordt op 1 januari 2016 bijgesteld met de posten die eind 2015 een debetsaldo hebben en daarom waren gepresenteerd onder overlopende activa, maar die in 2016 worden verantwoord onder overlopende passiva.

36 Overige financiële verplichtingen

Waarborgsommen en garanties

Het in de balans opgenomen bedrag voor verstrekte waarborgen aan natuurlijke- en rechtspersonen kan als volgt naar de aard van de geldlening gespecificeerd worden:

Aard/omschrijving oorspr. perc. boek boek eind (bedrag * € 1.000) bedrag borg waarde waarde datum stelling 31-12-16 31-12-15 Tuinbouwstimulering 382 100% 3 6 2017 Dierenpark Emmen 7.500 100% 7.500 7.500 2031 VV Klazienaveen sportstimulering 30 100% 15 18 2021 TC Bargeres sportstimulering 60 100% 11 14 2019 ST TC Emmen sportstimulering 100 100% 10 20 2017 Totaal 8.072 7.539 7.558

Op de borgstelling van € 7,5 miljoen bestaat het recht van hypotheek op de grond van Wildlands Adventure Zoo.

Het in de balans opgenomen bedrag voor verstrekte garanties bestaat uit de volgende garantstellingen:

Omschrijving Garantie (bedrag * € 1.000) bedrag WSW Interparis/wooncom/woonzorg: woningbouw 341.973 Nationale Hypotheekgarantie 7.595 Totaal 349.568

Langlopende financiële verplichtingen

De gemeente is voor een aantal toekomstige jaren verbonden aan verschillende, niet uit de balans blijkende, financiële verplichtingen. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste van deze verplichtingen

Omschrijving (bedrag * €1.000) ingangs huur/lease looptijd opmerking datum bedrag in jaren • Gemeentewinkel Klazienaveen 1-07-10 38 10 verlenging 5 jaar (optie) • Gemeentewinkel Emmer Compascuum 1-07-04 13 5 verlenging per jaar • Huur 'De Fabriek' CBK 1-08-14 100 5 met een mogelijkheid tot verlening van 5 jaar • Onderhoudscontract Atlas theater 19-10-16 450 20 • Lease wagenpark divers 672 divers exclusief brandstof • Mercedes bus lease 23-06-03 16 12 het leasecontract is beëindigd • Wethouders pensioenen divers 1.774 divers Totaal 3.064

De wethouders pensioenen worden aangemerkt als arbeidsgerelateerde kosten van een jaarlijks vergelijkbaar volume. Deze lasten zijn in de meerjarenbegroting opgenomen. Het risico op waardeoverdracht is opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.

37 6. Waarderingsgrondslagen

6.1. Grondslagen voor waardering van activa en passiva

6.1.1. Algemeen De jaarrekening is opgesteld met inachtneming van het “Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten”, de financiële verordening, de nota activabeleid en de nota reserves en voorzieningen.

6.1.2. Immateriële activa Het gaat hierbij om kosten verbonden aan het sluiten van geldleningen, kosten van onderzoek en ontwikkeling ten behoeve van een bepaald actief, en bijdragen aan activa in eigendom van derden (artikel 34 BBV).

Door een wijziging in het BBV behoren per 2016 de bijdragen aan activa in eigendom derden onder de immateriële vaste activa. Voorheen stonden deze onder de financiële vaste activa.

Bijdragen aan activa in eigendom van derden kunnen worden geactiveerd indien: a. er sprake is van een investering door een derde; b. de investering bijdraagt aan een publieke taak; c. de derde zich heeft verplicht tot het daadwerkelijk investeren, op een wijze zoals is overeengekomen en; d. de bijdrage kan worden teruggevorderd, indien de derde in gebreke blijft of de provincie onderscheidenlijk gemeente anders recht kan doen gelden op de activa die samenhangen met de investering (artikel 61 BBV).

Wijze van afschrijving Op de kosten van ontwikkeling ten behoeve van een bepaald materieel actief, de zogenaamde voorbereidingskosten, wordt niet afgeschreven. Het gehele bedrag zal worden beschouwd als onderdeel van de verkrijgingprijs van de materiële activa. De afschrijvingstermijn van het geactiveerde materiële actief is geldend voor het totale bedrag. Onderzoekskosten c.q. voorbereidingskosten in de vorm van de samenstelling van een plan worden in beginsel direct ten laste van de rekening van lasten en baten gebracht. Uitzondering kan bijvoorbeeld zijn de samenstelling van een “Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP)”. De afschrijvingstermijn voor deze onderzoekskosten zal gelijk zijn aan de termijn van geldigheid van de uitkomsten van het onderzoek, maar maximaal vijf jaar (artikel 64, zesde lid BBV). Wanneer deze onderzoekskosten worden geactiveerd, wordt daar bij de kredietverstrekking specifiek door de raad toe besloten. Voor bijdragen aan de activa in eigendom van derden is de afschrijvingsduur maximaal gelijk aan die van de activa waarvoor de bijdrage aan derden wordt verstrekt.

6.1.3. Materiële activa Het betreffen investeringen met een meerjarig economisch nut en met een meerjarig maatschappelijk nut (artikel 35 BBV).  Activa met een meerjarig economisch nut zijn opgenomen tegen de boekwaarde. De boekwaarde betreft de verkrijgingprijs of historische kostprijs verminderd met de reeds verstreken afschrijvingstermijnen. De verkrijgingprijs of historische kostprijs wordt volgens de uitgangspunten van het BBV geactiveerd. Eventuele bijdragen van derden die in directe relatie staan met het actief worden op de waardering daarvan in mindering gebracht. Activa met een meerjarig economisch nut komen niet in aanmerking voor extra afschrijving. Alle gewaardeerde activa is daadwerkelijk aanwezig. Nog niet in exploitatie genomen gronden worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs, verminderd met de gerealiseerde verkopen. Hierbij geldt als bovengrens de marktwaarde. Een eventuele voorziening voor strategische gronden wordt op de boekwaarde in mindering gebracht.  Activa met een meerjarig economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven: Wanneer investeringen grotendeels of meer worden gedaan voor riolering, het inzamelen van huishoudelijk afval en begraven dan worden die investeringen op de balans opgenomen in deze categorie. De waardering is hetzelfde als activa met een meerjarig economisch nut.  Activa met een meerjarig maatschappelijk nut in de openbare ruimte: Waardering vindt plaats tegen de boekwaarde. De boekwaarde betreft de verkrijgingprijs of historische kostprijs verminderd met de reeds verstreken afschrijvingstermijnen. Activering vindt plaats tegen de netto verkrijgingprijs of historische kostprijs. Verwachte duurzame waardeverminderingen worden onafhankelijk van het resultaat van het boekjaar in aanmerking genomen. Activa waarvan de bestemming veranderd, wordt hergewaardeerd tegen marktwaarde van de nieuwe bestemming.

Voor activering geldt een ondergrens voor de aanschafwaarde per investering van € 10.000 uitgezonderd gronden en terreinen en onderwijsinvesteringen. Voor onderwijsinvesteringen geldt een ondergrens van € 1.500, welke recht doet aan autonome scholen.

38 Wijze van afschrijving De wijze van afschrijving is vastgelegd in artikel 10 van de financiële verordening (verordening artikel 212 van de gemeentewet) en is bekrachtigd in de nota activabeleid. De afschrijving is in principe lineair, maar naast de lineaire methode wordt ook het gebruik van de annuïtaire methode in bepaalde gevallen toegestaan. De annuïtaire methode wordt echter wel beschouwd als een afwijking van de standaard en dient te allen tijde expliciet door de raad te worden besloten. In de nota activabeleid worden de afschrijvingstermijnen benoemd.

6.1.4. Financiële activa Onder financiële activa vallen de kapitaalverstrekkingen (o.a. in de vorm van deelnemingen), verstrekte leningen, overige uitzettingen (verstrekkingen) met een looptijd langer dan een jaar.

De waardering is tegen nominale waarde (verstrekte waarde, verminderd met aflossingen en (andere) terugontvangsten. De verleende bijdragen worden afgeschreven in de periode waarin het betrokken actief van de derde op basis van de door de gemeente gestelde voorwaarden moet bijdragen aan de publieke taak. De financiële activa worden tegen marktwaarde gewaardeerd indien de marktwaarde lager is dan de verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs.

6.1.5. Voorraden en onderhanden werken De onderhanden werken zijn opgenomen tegen de verkrijgingprijs vermeerderd met de vervaardigingkosten verminderd met de opbrengsten wegens gerealiseerde verkopen en ontvangen (rijks)subsidies. Voor verwachte verliezen wordt per complex een voorziening getroffen. Een eventuele voorziening wordt op de boekwaarde in mindering gebracht.

6.1.6. Uitzettingen looptijd korter dan een jaar Vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde. Eventuele voorzieningen wegens oninbaarheid worden op de vorderingen in mindering gebracht.

6.1.7. Overlopende activa Onder de overlopende activa worden afzonderlijk opgenomen de van Europese en Nederlandse overheidslichamen nog te ontvangen voorschotbedragen die ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel.

6.1.8. Liquide middelen Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

6.1.9. Eigen vermogen Onder het eigen vermogen zijn opgenomen de algemene reserves, de bestemmingsreserves en het saldo van de rekening van baten en lasten.

6.1.10. Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd op het nominale bedrag van de voorzienbare verplichting, het verlies en/of risico’s, voor zover de omvang hiervan redelijkerwijs is in te schatten. De voorziening voor van derden verkregen middelen die specifiek moeten worden besteed zijn bedoeld voor de tariefsegalisatie inzake heffingen van tarieven van derden met een restitutieplicht (afvalstoffen, riolering en begraven). Voor arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van een jaarlijks vergelijkbaar volume wordt geen voorziening getroffen of op andere wijze een verplichting opgenomen. Hierbij geldt als referentieperiode vier jaar.

6.1.11. Vlottende passiva De schulden zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde.

6.1.12. Overlopende passiva Onder de overlopende passiva worden afzonderlijk opgenomen de van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel die dienen ter dekking van lasten van volgende begrotingsjaren.

6.1.13. Borg en garantstellingen Voor zover leningen door de gemeente gewaarborgd zijn, is buiten telling het totaalbedrag van de geborgde schuldrestanten per einde boekjaar opgenomen. Overigens is in de toelichting op de balans nadere informatie opgenomen.

39 6.2. Grondslagen voor resultaatbepaling

De lasten en baten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Alle lasten en baten, die betrekking hebben op het boekjaar en ten tijde van het opstellen van de jaarrekening bekend waren, zijn in het desbetreffende verslagjaar verwerkt.

Opbrengsten worden verantwoord in het jaar waarin de diensten zijn verricht. Verliezen worden in aanmerking genomen in het jaar waarin ze voorzienbaar zijn. Winsten worden slechts genomen zodra ze zijn gerealiseerd.

Dividendopbrengsten van deelnemingen worden als bate verantwoord op het moment waarop het dividend betaalbaar gesteld wordt.

Afschrijvingen geschieden tijdsevenredig, op basis van de verwachte toekomstige gebruiksduur. Als startmoment voor de afschrijving geldt de datum van ingebruikneming van het actief. Afschrijvingen vinden plaats onafhankelijk van het resultaat van het boekjaar.

40 7. Single Information Single Audit7. Single Information

SiSa bijlage verantwoordingsinformatie 2016 op grond van artikel 3 van de Regeling informatieverstrekking sisa - d.d. 10 januari 2017 OCW D1 Regionale meld- en Besteding (jaar T) Opgebouwde reserve ultimo coördinatiecentra (jaar T-1) voortijdig schoolverlaten Aard controle R Aard controle R Indicatornummer: D1 / 01 Indicatornummer: D1 / 02 Besluit regionale meld- € 511.622 € 0 en coördinatiefunctie OCW D1A Regionale maatregelen Besteding (jaar T) Besteding aan contactschool Opgebouwde reserve ultimo voortijdig schoolverlaten (jaar T) (jaar T-1) 2016 - 2021

Besluit regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaten

Contact gemeenten Aard controle R Aard controle R Aard controle R Indicatornummer: D1A / 01 Indicatornummer: D1A / 02 Indicatornummer: D1A / 03 € 0 € 0 € 0 OCW D9 Onderwijsachterstandenb Besteding (jaar T) aan Besteding (jaar T) aan overige Besteding (jaar T) aan Opgebouwde reserve ultimo eleid 2011-2017 (OAB) voorzieningen voor activiteiten (naast VVE) voor afspraken over voor- en (jaar T-1) voorschoolse educatie die leerlingen met een grote vroegschoolse educatie met voldoen aan de wettelijke achterstand in de Nederlandse bevoegde gezagsorganen van Deze indicator is bedoeld voor Besluit kwaliteitseisen (conform artikel taal (conform artikel 165 WPO) scholen, houders van kindcentra de tussentijdse afstemming van specifieke uitkeringen 166, eerste lid WPO) en peuterspeelzalen (conform de juistheid en volledigheid van gemeentelijke artikel 167 WPO) de verantwoordingsinformatie onderwijsachterstandenb eleid 2011-2017

Gemeenten

Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Indicatornummer: D9 / 01 Indicatornummer: D9 / 02 Indicatornummer: D9 / 03 Indicatornummer: D9 / 04 € 2.576.440 € 0 € 0 € 85.766 OCW D10 (Volwassenen) Onderwijs Verstrekte uitkering (jaar T) Besteding (jaar T) van educatie Besteding (jaar T) van educatie Besteding (jaar T) van educatie Ten minste 50% besteed aan 2015-2017 bij roc's bij andere aanbieders dan roc's totaal (automatisch) roc’s ja/nee (automatisch) Participatiewet

Contactgemeenten Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle nvt Aard controle nvt Indicatornummer: D10 / 01 Indicatornummer: D10 / 02 Indicatornummer: D10 / 03 Indicatornummer: D10 / 04 Indicatornummer: D10 / 05 € 795.099 € 559.335 € 130.000 € 689.335 ja Reservering besteding van Onttrekking besteding van educatie in jaar T voor volgend educatie in jaar T van volgend kalenderjaar (jaar T+1 ) kalenderjaar (jaar T+1 )

Aard controle R Aard controle R Indicatornummer: D10 / 06 Indicatornummer: D10 / 07 € 105.764 € 0

41 I&M E27B Brede doeluitkering Hieronder per regel één Besteding (jaar T) ten laste van Overige bestedingen (jaar T) Correctie ten opzichte van tot Correctie ten opzichte van tot verkeer en vervoer SiSa beschikkingsnummer en in de provinciale middelen jaar T verantwoorde jaar T verantwoorde overige tussen medeoverheden kolommen ernaast de bestedingen ten laste van bestedingen verantwoordingsinformatie provinciale middelen Provinciale beschikking en/of verordening Indien de correctie een Indien de correctie een vermeerdering van vermeerdering van Gemeenten en bestedingen betreft, mag het bestedingen betreft, mag het Gemeenschappelijke alleen gaan over nog niet alleen gaan over nog niet Regelingen eerder verantwoorde eerder verantwoorde bestedingen bestedingen Aard controle n.v.t. Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Indicatornummer: E27B / 01 Indicatornummer: E27B / 02 Indicatornummer: E27B / 03 Indicatornummer: E27B / 04 Indicatornummer: E27B / 05 1 opwaarderen hoofdfietsroute € 0 € 0 Kerkhoflaan-Angelsloerdijk 201201052 2 realiseren fietsverbinding Pollux- € 0 € 0 Mr Ovingstraat 201201054

3 fietspad Foxel Klazienaveen € 0 € 0 Noord 201401156-00441102 4 toegankelijkheid bushaltes € 35.699 € 0 29/RO/201008984 5 Kopie beschikkingsnummer Cumulatieve besteding ten laste Cumulatieve overige Toelichting Eindverantwoording Ja/Nee van provinciale middelen bestedingen tot en met (jaar T) tot en met (jaar T) Als u kiest voor ‘ja’, betekent dit Deze indicator is bedoeld voor dat het project is afgerond en u Deze indicator is bedoeld voor de tussentijdse afstemming van voor de komende jaren geen de tussentijdse afstemming van de juistheid en volledigheid van bestedingen meer wilt de juistheid en volledigheid van de verantwoordingsinformatie verantwoorden de verantwoordingsinformatie

Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Indicatornummer: E27B / 06 Indicatornummer: E27B / 07 Indicatornummer: E27B / 08 Indicatornummer: E27B / 09 Indicatornummer: E27B / 10 1 opwaarderen hoofdfietsroute € 0 € 0 Nee Kerkhoflaan-Angelsloerdijk 201201052 2 realiseren fietsverbinding Pollux-Mr € 0 € 0 Nee Ovingstraat 201201054 3 fietspad Foxel Klazienaveen Noord € 0 € 0 Nee 201401156-00441102 4 toegankelijkheid bushaltes € 316.452 € 0 Nee 29/RO/201008984 5

42 I&M E28C Regionale Hieronder per regel één Gerealiseerd Ja/Nee Besteding (jaar T) Cumulatieve besteding tot en Te verrekenen met provincie mobiliteitsfondsen SiSa beschikkingsnummer en in de met (jaar T) tussen medeoverheden kolommen ernaast de verantwoordingsinformatie Deze indicator is bedoeld voor Provinciale beschikking, de tussentijdse afstemming van verordening of de juistheid en volledigheid van overeenkomst de verantwoordingsinformatie

Gemeenten

Aard controle n.v.t. Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. Aard controle R Indicatornummer: E28C / 01 Indicatornummer: E28C / 02 Indicatornummer: E28C / 03 Indicatornummer: E28C / 04 Indicatornummer: E28C / 05 1 201300073-00465630 Nee € 541.559 € 15.364.774 € 7.466.290 2 Kopie beschikkingsnummer Toelichting Eindverantwoording Ja/Nee

Als u kiest voor ‘ja’, betekent dit dat het project is afgerond en u voor het komende jaren geen bestedingen meer wilt verantwoorden Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Indicatornummer: E28C / 06 Indicatornummer: E28C / 07 Indicatornummer: E28C / 08 1 201300073-00465630 Totaal 2013 tm 2016 Nee 2 SZW G2 Gebundelde uitkering op Besteding (jaar T) algemene Baten (jaar T) algemene Besteding (jaar T) IOAW Baten (jaar T) IOAW (exclusief Besteding (jaar T) IOAZ Baten (jaar T) IOAZ (exclusief grond van artikel 69 bijstand bijstand (exclusief Rijk) Rijk) Rijk) Participatiewet_gemeente deel 2016 Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente

Alle gemeenten I.1 Participatiewet (PW) I.1 Participatiewet (PW) I.2 Wet inkomensvoorziening I.2 Wet inkomensvoorziening I.3 Wet inkomensvoorziening I.3 Wet inkomensvoorziening verantwoorden hier het oudere en gedeeltelijk oudere en gedeeltelijk oudere en gedeeltelijk oudere en gedeeltelijk gemeentedeel over (jaar arbeidsongeschikte werkloze arbeidsongeschikte werkloze arbeidsongeschikte gewezen arbeidsongeschikte gewezen T), ongeacht of de werknemers (IOAW) werknemers (IOAW) zelfstandigen (IOAZ) zelfstandigen (IOAZ) gemeente in (jaar T) geen, Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R enkele of alle taken heeft Indicatornummer: G2 / 01 Indicatornummer: G2 / 02 Indicatornummer: G2 / 03 Indicatornummer: G2 / 04 Indicatornummer: G2 / 05 Indicatornummer: G2 / 06 uitbesteed aan een € 47.913.697 € 696.506 € 3.353.688 € 12.166 € 228.826 € 0 Openbaar lichaam Besteding (jaar T) Bbz 2004 Baten (jaar T) Bbz 2004 Baten (jaar T) WWIK (exclusief Besteding (jaar T) Baten (jaar T) Volledig zelfstandige uitvoering opgericht op grond van levensonderhoud beginnende levensonderhoud beginnende Rijk) Loonkostensubsidie o.g.v. art. Loonkostensubsidie o.g.v. art. Ja/Nee de Wgr. zelfstandigen zelfstandigen 10d Participatiewet 10d Participatiewet (excl. Rijk)

Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente

I.4 Besluit bijstandverlening I.4 Besluit bijstandverlening I.6 Wet werk en inkomen I.7 Participatiewet (PW) I.7 Participatiewet (PW) zelfstandigen 2004 zelfstandigen 2004 kunstenaars (WWIK) (levensonderhoud beginnende (levensonderhoud beginnende zelfstandigen) (Bbz 2004) zelfstandigen) (Bbz 2004) Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. Indicatornummer: G2 / 07 Indicatornummer: G2 / 08 Indicatornummer: G2 / 09 Indicatornummer: G2 / 10 Indicatornummer: G2 / 11 Indicatornummer: G2 / 12 € 380.569 € 291.660 € 0 € 67.094 € 0 Ja

43 SZW G3 Besluit bijstandverlening Besteding (jaar T) Besteding (jaar T) Baten (jaar T) levensonderhoud Baten (jaar T) Besteding (jaar T) aan onderzoek Besteding (jaar T) Bob zelfstandigen 2004 levensonderhoud gevestigde kapitaalverstrekking (exclusief gevestigde zelfstandigen kapitaalverstrekking (exclusief als bedoeld in artikel 56 Bbz 2004 (exclusief zelfstandigen (exclusief Bob) Bob) (exclusief Bob) (exclusief Rijk) Bob) (exclusief Rijk) (exclusief Bob) levensonderhoud beginnende Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R zelfstandigen)_gemeented Indicatornummer: G3 / 01 Indicatornummer: G3 / 02 Indicatornummer: G3 / 03 Indicatornummer: G3 / 04 Indicatornummer: G3 / 05 Indicatornummer: G3 / 06 eel 2016 € 462.120 € 532.569 € 0 € 151.230 € 220.693 € 0 Baten (jaar T) Bob (exclusief Besteding (jaar T) aan Volledig zelfstandige uitvoering Besluit bijstandverlening Rijk) uitvoeringskosten Bob als Ja/Nee zelfstandigen (Bbz) 2004 bedoeld in artikel 56 Bbz 2004 Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. Indicatornummer: G3 / 07 Indicatornummer: G3 / 08 Indicatornummer: G3 / 09 € 0 € 0 Ja DRE DRE2C Verkeer en vervoer Hieronder per regel één Welke regeling betreft het Totale besteding in jaar T Correctie t.o.v. jaar T-1 van Cumulatieve totale besteding tot Toelichting beschikkingsnummer en in de verantwoorde totale besteding en met jaar T kolommen ernaast de verantwoordingsinformatie SiSa tussen De besteding in jaar T ten laste Tussentijds afstemmen van Tussentijds afstemmen van Hier eventueel opmerkingen of medeoverheden - van zowel provinciale middelen juistheid en volledigheid van de juistheid en volledigheid van de toelichtingen provinciale middelen als overige middelen verantwoordings-informatie ten verantwoordings-informatie ten Drenthe laste van zowel provinciale als laste van zowel provinciale als overige middelen overige middelen Uitvoeringsregling BDU Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. verkeer en vervoer Indicatornummer: DRE2C / 01 Indicatornummer: DRE2C / 02 Indicatornummer: DRE2C / 03 Indicatornummer: DRE2C / 04 Indicatornummer: DRE2C / 05 Indicatornummer: DRE2C / 06 1 Brugstraat 201502868 2.1 Verkeer, wegen en water € 0 € 0 2 Verkeersmaatregelen 2.1 Verkeer, wegen en water € 0 € 0 Statenweg-Oosterveldsestraat 201502870 3 Transferium Meerdijk 201502871 2.1 Verkeer, wegen en water € 37.000 € 37.000

4 fietsverbinding parallel aan 2.1 Verkeer, wegen en water € 0 € 0 spoor/fase Nijbracht 201502873

5 Permanente verkeerseducatie 2.1 Verkeer, wegen en water € 334.936 € 334.936 2016 VVBD/2016012 6 Kopie beschikkingsnummer De besteding in jaar T ten laste Correctie t.o.v. jaar T-1 van Cumulatieve besteding tot en Eindverantwoording Ja/Nee van alleen provinciale middelen besteding ten laste van alleen met jaar T ten laste van alleen provinciale middelen provinciale middelen

Alleen de besteding in jaar T ten Als de correctie een Tussentijds afstemmen van Als u kiest voor ‘ja’, betekent dit, laste van alleen provinciale vermeerdering is, gaat het om juistheid en volledigheid van de dat hiervoor alle besteding is middelen nog niet verantwoorde verantwoordings-informatie ten afgerond en u er de komende besteding ten laste van alleen laste van alleen provinciale jaren geen besteding meer voor provinciale middelen middelen wilt verantwoorden Aard controle n.v.t. Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. Aard controle n.v.t. Indicatornummer: DRE2C / 07 Indicatornummer: DRE2C / 08 Indicatornummer: DRE2C / 09 Indicatornummer: DRE2C /10 Indicatornummer: DRE2C / 11 1 Brugstraat 201502868 € 0 € 0 Nee 2 Verkeersmaatregelen € 0 € 0 Nee Statenweg-Oosterveldsestraat 201502870 3 Transferium Meerdijk 201502871 € 15.000 € 15.000 Ja

4 fietsverbinding parallel aan € 0 € 0 Nee spoor/fase Nijbracht 201502873

5 Permanente verkeerseducatie € 167.468 € 167.468 Ja 2016 VVBD/2016012 6

44

II. Jaarverslag 2016

45

46

A. Algemeen

47

48 1. Kerngegevens

49 2. Portefeuilleverdeling College van Burgemeester en Wethouders

Locoburgemeester B.R. Arends (PvdA) Portefeuille: Algehele beleidscoördinatie; Integraal veiligheidsbeleid, Openbare orde , Economie, Werk en Sport

Wethouder R. van der Weide (Wakker Emmen) Portefeuille: Openbare Werken en Groen, Parkeerbeleid, Vergunningen, Ruimtelijke Ontwikkeling en Duurzaamheid, Jeugd- en jongerenbeleid, Evenementenbeleid

Wethouder B.D. Wilms (CDA) Portefeuille: Verkeer, Onderwijs en Cultuur, Jeugdzorg, Recreatie en Toerisme, Vreemdelingenbeleid,

Wethouder J. Bos (Wakker Emmen) Portefeuille: Volksgezondheid, Inkomensvoorziening, Zorg, Welzijn en Bedrijfsvoering

Wethouder J. Otter (Wakker Emmen) Portefeuille: Financiën (incl. Belasting), Wonen, Toezicht en Handhaving, Land- en tuinbouw, Dierenwelzijn

Gemeentesecretaris I. Oostmeijer-Oosting De gemeentesecretaris is de hoogste ambtenaar. Zij wordt benoemd door het college. Naast de hoogste manager van de ambtelijke organisatie is zij tevens eerste adviseur van het college van B&W. Zij woont dan ook de collegevergaderingen bij.

50 3. Bestuurlijke structuur

Gemeenteraad Leden wethouders Wakker Emmen 15 3 PvdA 6 1 CDA 5 1 D66 3 VVD 2 LEF! 2 ChristenUnie 2 Seniorenbelang Noord 2 DOP 1 Groenlinks 1 Totaal 39 5

Griffier De gemeenteraad benoemt de griffier. Hij is belast met het bijstaan van de voorzitter en de leden van de gemeenteraad. De griffier is in de vergadering van de gemeenteraad aanwezig.

51 52

B. Programmaverantwoording

53

54 Programma 1. Inwoners en bestuur

Deelgebieden

Het programma ‘Inwoners en bestuur’ bevat al het beleid en de activiteiten van de gemeente op het gebied van de bestuursuitoefening.

De volgende taken maken deel uit van dit programma:

 1 e overheid  onderhouden van relaties met derden  bestuursondersteuning

1.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Trends en ontwikkelingen

Naar …. meer van de samenleving! Wij richten ons op samenwerking en samenspraak met inwoners en partners. Vraaggericht, flexibel, faciliterend en proactief zijn kernbegrippen die de komende jaren centraal staan. Denken in mogelijkheden in plaats van beperkingen. Wij blijven werken aan het vertrouwen van onze inwoners in de gemeente. Wij ondersteunen inwoners en gaan samen met hen op zoek naar passende oplossingen bij diverse vraagstukken. Via het Stimuleringsfonds Dorpen & Wijken willen wij samen met bewoners investeren in hun woon- en leefomgeving. De gemeente vervult daarbij een rol die aansluit bij de vraag van inwoners en de inhoud van het vraagstuk. Soms als regisseur, soms als verbinder of inhoudelijk expert.

Veranderingen in het sociale domein, gebiedsgericht en dichtbij de inwoners. Het aandeel van de gemeente in het sociaal domein gaat vooral om taken op het gebied van arbeidsvoorziening, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en de jeugdzorg. Wij willen de komende jaren bijdragen aan een samenleving waarin individuele vrijheid en het behouden van maatschappelijke samenhang in een goede verhouding tot elkaar staan. Wij streven naar overheidsparticipatie, faciliteren de verdere versterking van informele zorg en zoeken aansluiting bij initiatieven van onze inwoners. We willen de dienstverlening dichter bij inwoners organiseren en ‘Samen verder’ als het gaat om de verdere vernieuwing in het sociale domein. Dit vraagt om partnerschap en verdere versterking van de samenwerking met inwoners, vrijwilligersorganisaties en zorgaanbieders. In 2016 is de basis gelegd voor het gebiedsgericht organiseren en uitvoeren van onze dienstverlening in het sociale domein. Met ingang van 2017 is de Stichting de Toegang operationeel. De toegangsteams, de gebiedsnetwerken (sociale teams). informele zorg en hoofdaannemers bieden integrale zorg en ondersteuning in de zes gebieden. Zo dicht mogelijk bij de inwoners in wijken en dorpen.

1ste overheid Zaakgericht werken Sinds 2014 werkt Emmen organisatiebreed zaakgericht en is er van een groot deel van de burgers die contact opneemt met de gemeente Emmen een integraal klantbeeld beschikbaar. Alle relevante documenten en contacten (zoals telefonische vragen) worden vastgelegd. Afgelopen jaar (2016) zijn er 153.904 contacten vastgelegd en 120.096 zaken aangemaakt in het Medewerkerportaal. Groot voordeel van het zaakgericht werken is dat de contactgeschiedenis van een klant niet beperkt blijft tot één ambtenaar die de zaak in behandeling heeft, maar dat alle betrokken medewerkers inzage hebben om de klant verder te helpen met zijn vraag. Daarnaast is Emmen inmiddels aangesloten op MijnOverheid. Dit betekent dat inwoners van Emmen diverse openstaande zaken kunnen raadplegen op MijnOverheid. Nadat men op MijnOverheid toestemming geeft dat de gemeente Emmen berichten mag plaatsen, ontvangt men via de landelijke berichtenbox berichten van de gemeente Emmen, zoals het aanslagbiljet Gemeentelijke Belastingen voor 2017. Inwoners loggen bij MijnOverheid in met DigiD.

Het Antwoord© concept Landelijk is het Antwoord-concept afgerond en afgesloten. Intern binnen de organisatie Emmen blijft de focus bestaan om minstens 80% van alle binnenkomende vragen via de frontoffice direct te beantwoorden. Als gevolg van snelle en goede inhoudelijke antwoorden, schakelen we minder telefoongesprekken door naar de backoffice die daardoor ontlast wordt en meer aandacht kan geven aan dienstverlening op maat.

Modernisering GBA In verband met de invoering van de Basisregistratie Personen (BRP, voorheen de GBA) moeten gemeenten voor eind 2018 aansluiten op de landelijke BRP. Hiervoor moet de gemeente beschikken over Burgerzakenmodules en IT- voorzieningen gericht op het ondersteunen van de bedrijfsprocessen. We doen mee met de aanbesteding van Dimpact bij de leverancierscombinatie Atos/PinkRoccade voor het systeem ‘i-burgerzaken’. Met dit systeem worden diverse burgerzakenproducten volledig digitaal beschikbaar gemaakt voor de klant, zoals digitale aangifte van geboorte en overlijden. Medewerkers kunnen deze ‘self-service’ producten digitaal en zaakgericht afhandelen. Gemeenten Zwolle en Emmen hebben in 2016 hiervoor de pilot afgerond. De bedoeling voor 2017 is, dat Dimpact de verbeterpunten uit de pilot doorvoert in het programma i-burgerzaken en het daarbij behorende implementatieplan. In de loop van 2017 zal naar verwachting de implementatie van het nieuwe systeem in Emmen worden voltooid. Daarmee bieden we een uitbreiding aan op onze digitale mogelijkheden (self-service) voor onze inwoners.

55 Onderhouden van relaties met derden Samen met inwoners van wijken/dorpen realiseren wij de ambities die zijn geformuleerd in de meerjaren wijk- dorpsagenda’s. Deze plannen vormen de basis voor de uitvoering. In het jaar 2015 hebben de Erkende Overlegpartners meer handelingsruimte gekregen. In samenwerking met een EOP-werkgroep is de basis gelegd voor een nieuwe verordening op de overlegstructuren. Tevens zijn de bijbehorende beleidsregels geactualiseerd. Naast belangenbehartiging staat partnerschap centraal. Vanwege het kunnen toepassen van btw-compensatie heeft de raad besloten om de EOP-budgetten niet over te dragen. De EOP’s betrekken inwoners aan de voorzijde bij besteding van bij de inrichting en het beheer van het openbaar gebied voor hun eigen budget. Tevens zullen we onderzoek gaan doen naar de tevredenheid van inwoners en EOP’s over de behandeling van meldingen openbaar gebied. Hierbij wordt ook de beleving van het groen en het grijs in het openbaar gebied betrokken.

Gebiedsgericht werken in het sociale domein De methodiek Emmen Revisited (ER) krijgt ook in het sociale domein navolging. Er worden 6 agendateams gevormd die per gebied een sociale agenda maken. Bij het opstellen van deze sociale agenda worden inwoners en hun organisaties als ook de professionele hulpverlening betrokken. Per gebied ontstaat zo een foto van zowel de problematiek als ook de kracht van het gebied. Op basis van de sociale agenda wordt per gebied de meest passende aanpak gekozen door inwoners en professionele hulpverlening.

Voortzetting Emmen Revisited (ER) Met het beëindigen van de stuurgroep ER is besloten geen nieuwe gemeente brede structuur op te zetten. Voor de voortzetting is gekozen voor de werkwijze van een netwerkorganisatie waarin steeds (wisselende) thema's aan de orde komen die gericht zijn op innovatie.

Burgerbegroting Op 30 juni 2016 heeft uw raad de burgerbegroting 2017/2018 Emmerhout en Nieuw-Dordrecht vastgesteld, inclusief de daarbij behorende kaders. Conform afspraak hebben beide EOP’s een bestedingsplan voor 2017 ingediend en hebben wij als college deze bestedingsplannen getoetst. Over de uitkomsten daarvan is uw raad begin februari 2017 per brief geïnformeerd. De plannen van Nieuw-Dordrecht betreffen: Poort voor het kerkhof, onderhoud paden, restauratie kerk en onderhoud/plaatsing speeltoestellen. De plannen van Emmerhout betreffen: Sportplein Emmerhout, Beweegtuin 10- 80 jarigen, Jeugdplatform, Multiculturele activiteiten, Ontmoetingsplek met fruitbomen, Kermit, socialisatie door mobilisatie, Bee Highway en Sportactiviteiten voor jongeren. Wij hebben ingestemd met de verschillende onderdelen uit de plannen, maar hebben daarbij nog wel enkele randvoorwaarden gesteld.

Regiomarketing Het regiomarketingbeleid wordt uitgevoerd door de Stichting Marketing Regio Emmen (SMRE). SMRE is op dit moment op drie domeinen actief: wonen, werken en vrije tijd. Doel is om inwoners, bedrijven, bezoekers en studenten te behouden en aan te trekken. De eigen inwoners en bedrijven hebben prioriteit. Zij zijn de ambassadeurs van de regio en dragen bij aan het ‘op de kaart zetten’ van de regio. Voor het verbeteren van het imago van de regio blijven we gebruik maken van SMRE. In 2016 is een evaluatie van de periode 2012-2016 uitgevoerd. De evaluatie is eind 2016 afgerond. Emmen is goed op weg met haar regiomarketingbeleid en de uitvoering door SMRE wordt erg gewaardeerd. Het college werkt aan de hand van de resultaten aan een voorstel voor de raad voor verdere verbeterpunten in het regiomarketingbeleid voor de komende jaren.

Corporate communicatie Overheidsparticipatie heeft grote consequenties voor de gemeentelijke werkwijze, rol, houding en gedrag. Wij moeten onze rol omvormen van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’. Wij willen maatschappelijk initiatieven en sociaal ondernemerschap verder bevorderen. Kansen creëren, denken in mogelijkheden om in samenspraak met inwoners initiatieven uit te voeren. Vanuit het interne programma Emmen Ontwikkelt VeRDeR, ondersteunen we bij het communiceren over deze veranderingen. Het doel is dat iedereen in de organisatie bekend is met, en zich betrokken voelt bij de koers van de organisatie, zodat overheidsparticipatie geen doel is, maar een gegeven wordt in de samenwerking met de samenleving.

Interbestuurlijk toezicht De provincie houdt toezicht op de gemeente op risico’s of knelpunten die zich voordoen bij de uitoefening van een bij of krachtens de wet opgedragen taak. Tussen provincie en gemeente is hiervoor een beoordelingskader afgesproken. Dit beoordelingskader gaat uit van een zelfbeoordeling door de gemeenten als onderdeel van onze planning- en controlcyclus. Het resultaat van de beoordeling wordt opgenomen in de jaarrekening en is daarmee onderdeel van de verantwoording.

56 1.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken KLANTCONTACT TOELICHTING Hostmanship continu toepassen aan de Hostmanship en gastvrijheid aan receptie krijgt van de burger een balie 8,1. Het eindoordeel van de klant voor het Eindoordeel van de klant voor het telefonisch contact is inderdaad telefonisch contact is een 8.0 een 8.0 geworden. Cijfer heeft betrekking op KCC en niet op de gehele organisatie. De toptakensite geeft de burger op een Percentage bezoekers dat aangeeft de gezochte informatie overzichtelijke manier informatie. gevonden te hebben: 90%. Cijfer gemak om informatie te kunnen vinden: 7,6. ONDERHOUDEN RELATIES MET TOELICHTING DERDEN Samenwerking met de wijken en dorpen De samenwerking met de 35 Erkende Overlegpartners krijgt die zijn erkend als Erkende invulling via een overleg- en adviesrelatie over aangelegenheden Overlegpartners (EOP). die de wijk of het dorp raken. In alle gebieden is de Emmen Revisited werkmethode ingevoerd. Hierin neemt een vertegenwoordiger van de Erkende Overlegpartner deel in het lokaal team dat de uitvoering van het dorps- of wijkagenda begeleidt. Vanaf het jaar 2016 vervangen de agenda’s de vroegere meerjarenprogramma’s. De gemeente bevraagde de partners over de beleving van het grijs en het groen in het openbaar gebied. In 2014 waardeerde de inwoners van Emmen zijn buurt met een 7,6 (waarstaatjegemeente.nl). Afstemming met partners en inwoners in Het traject ‘Samen Verder in het sociale domein’ (2015-2016) is het sociale domein over de uitwerking succesvol afgerond. Met vele partners en inwoners is gewerkt aan van de decentralisaties. de vernieuwing in het sociale domein (en dus de uitwerking van de decentralisaties). Dit dienst als basis voor een vervolg in 2017 en verder. Per gebied zijn agendateams aan de slag om samen met hoofdaannemers, Sedna en inwoners de innovatie in het sociale domein verder uit te werken. Beheer EOP-budgetten door wijk- of Voor de drie jaren 2015-2017 zijn de EOP budgetten niet dorpsbelangenverenigingen. gedecentraliseerd. De oorzaak was het mogelijk wegvallen van de btw-compensatie. De EOP’s hebben in 2016 meer handelingsvrijheid gekregen waaraan zij hun budgetten besteden. In samenspraak is in de verordening bepaald dat iedere EOP zijn inwoners aan de voorzijde betrekt bij de besteding van deze gelden. De gemeente beheert de budgetten voor de EOP’s. Ook bestaat vanaf 2016 de mogelijkheid om voor geoormerkte projecten te sparen. De EOP’s willen veel vrijheid in het budgetbeheer. Zij respecteren noodzakelijke voorwaarden om goed en rechtmatig te handelen. Agendateams maken sociale agenda’s per Met vele betrokkenen is per gebied een sociale agenda opgesteld. gebied. Gewenste maatschappelijke effecten maken daar onderdeel van uit. Vanaf 2017 werken inwoners, vrijwilligersorganisaties, hoofdaanbieder en welzijnorganisatie Sedna samen aan de realisering van de maatschappelijke effecten.

BESTUURSONDERSTEUNING TOELICHTING Op een effectieve wijze ondersteunen De ondersteuning is uitgevoerd conform afspraken. van het bestuur in de uitvoering van zijn taken. Regiomarketing. Ondersteuning bestuur in nauwe samenwerking met de stichting Marketing regio Emmen. Corporate communicatiebeleid. Hier is een start mee gemaakt in 2016, maar in 2017 moet dit verder worden gerealiseerd.

57 1.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan Bevorderen overheidsparticipatie en De uitwerking van het thema 'gebiedsgericht werken in het sociale inwonersinitiatief; meer invloed van de domein' (dat onderdeel uitmaakt van de Werkagenda Samen inwoner in de eigen leefomgeving zowel Verder) heeft geleid tot een intensieve samenwerking tussen de fysiek als sociaal- Emmen neemt deel aan betrokken afdelingen. Door agendateams is het voortouw genomen landelijke overleg” met thema Burgers bij het opstellen van zes sociale gebiedsagenda’s. Samen met een sturen aan”. groot aantal betrokkenen in ieder gebied is een gebiedsprofiel opgesteld en zijn maatschappelijke effecten geformuleerd. De gecontracteerde hoofdaannemers hebben een inspanningsverplichting in het realiseren van de maatschappelijke effecten, samen met inwoners en (vrijwilligers)organisaties in de zes gebieden. De agendateams faciliteren het vervolgproces op basis van het eerder door het college vastgestelde Stuurwiel Sociaal Domein.

Wij hebben in maart 2016 een symposium georganiseerd ter afsluiting van het ontwikkelatelier “Burgers sturen aan”. Enkele bewoners hebben tijdens het symposium de plannen in Nieuw- Amsterdam en in Schoonebeek toegelicht. Wij werken actief mee aan de uitvoering van deze bewonersinitiatieven.

In 2016 is door uw raad een positief besluit genomen over de burgerbegroting 2017/2018 voor de EOP’s Emmerhout en Nieuw- Dordrecht. Bevorderen positieve beeldvorming over de De uitkomsten van de evaluatie Marketing Emmen is op 30 gemeente Emmen als aantrekkelijke november 2016 in een informatiebijeenkomst met de werk-, woon- en leefgemeente. gemeenteraad gedeeld. Marketing Emmen heeft in positieve zin bijgedragen aan het bevorderen van de positieve beeldvorming. Uit het onderzoek komt naar voren dat ook de centrum-vernieuwing hier een belangrijke rol in heeft gespeeld Optimalisatie van de dienstverlening over de drie contactkanalen:

o verhogen klantvriendelijkheid aan de De dienstverlening over de 3 contactkanalen worden periodiek balie door inzet hostmanship; gemeten en kreeg voor het jaar 2016 een 8,6 als eindoordeel.

o betere telefonische bereikbaarheid, Van de ondervraagde bellers geeft 93% aan ‘snel’ iemand aan de vermindering telefoonverkeer; lijn te krijgen en een korte wachttijd te hebben gehad.

o inwoners meer gebruik laten maken De eenvoud om zaken digitaal te regelen krijgt een 7,6. van het digitale kanaal (de website); De gebruiksvriendelijkheid van de website krijgt een 7,2.

Tevredenheidsmetingen meldingen van Er is nog geen tevredenheidsmeting ingevoerd. individuele burgers en EOP’s invoeren.

Behouden en aantrekken van inwoners, Stichting Marketing Emmen draagt hier middels diverse campagnes bedrijven en studenten. in positieve zin aan bij. De resultaten van deze inzet zijn met uw raad gedeeld in een informatiebijeenkomst 30 november jl.

Daarnaast is er met de Centrumvernieuwing volop gewerkt aan het zijn van een aantrekkelijke gemeente voor zowel inwoners, bedrijven en studenten.

Voldoen aan de eisen van het Naar verwachting wordt aan alle eisen van het toezichtskader Toezichtskader Interbestuurlijk toezicht. voldaan.

58 1.4. Meting

Inwoners en bestuur Streefwaarde2 Resultaat

2016 2015 20163 Effectindicatoren1 burgerparticipatie:  de gemeente betrekt haar inwoners voldoende bij de 3,0 2,9 plannen, activiteiten en voorzieningen  inwoners en organisaties krijgen voldoende ruimte om 3,2 3,1 ideeën en initiatieven te realiseren

Streefwaarde Resultaat Dienstverlening KCC4 2016 2015 2016  oordeel burger over dienstverlening aan de balie 8,0 7,9 8,6  oordeel burger over dienstverlening aan de telefoon 8,0 7,0 8,0  oordeel burger over dienstverlening via de website 8,0 7,3 7,2

1.5. Wat heeft het gekost?

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 01.01 College en secretaris 1.801 1.798 1.742 57 01.02 Bestuursondersteuning 6.048 6.519 6.288 232 01.03 Klantcontact 6.219 6.077 6.025 52 01.04 Onderhouden relaties met derden 2.374 2.085 2.079 6 01.05 Raad 1.068 1.082 1.052 30 01.06 Raadsondersteuning 549 554 537 17 01.07 Internationale bewustwording 33 153 141 12 Totaal lasten 18.091 18.270 17.864 406 01.01 College en secretaris 0 0 4 -4 01.02 Bestuursondersteuning 0 50 67 -17 01.03 Klantcontact 1.928 1.848 1.989 -141 01.04 Onderhouden relaties met derden 0 0 14 -14 01.05 Raad 0 0 44 -44 01.07 Internationale bewustwording 0 0 3 -3 Totaal baten 1.928 1.898 2.121 -223 Saldo 1 Inwoners en bestuur (bruto) 16.163 16.372 15.743 629 01.02 Bestuursondersteuning 306 589 389 199 01.03 Klantcontact 0 251 261 -10 Totaal onttrekking 306 840 651 189 01.02 Bestuursondersteuning 0 0 0 0 01.03 Klantcontact 133 133 133 0 01.04 Onderhouden relaties met derden 0 288 288 0 Totaal storting 133 421 421 0 Mutatie reserves -173 -419 -230 -189 Saldo 1 Inwoners en bestuur (netto) 15.990 15.953 15.513 440

1 Bron effectindicatoren burgerparticipatie: Waar Staat Je Gemeente / Beleidsthema’s, Gemeten op een schaal 1-5. 2 Streefwaardes zeggen niets over hoe je het doet, maar geven richting: het moet (nog) beter. 3 Volgens de nieuwe methodiek van het tweejaarlijks burgeronderzoek, ‘Waarstaatjegemeente.nl’. In 2015 is er geen onderzoek. 4 De resultaten zijn afkomstig uit de Klant Contact Monitor (KCM), een continu lopend klanttevredenheidsonderzoek. gemeten op een schaal van 1-10.

59

Verschillenanalyse (bedragen x € 1.000) N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren:

Lasten: 01.01 College en secretaris  Diverse kleine verschillen per saldo V 57 01.02 Bestuursondersteuning  Het niet bestede deel uit 1e en 2e Tender “Stimuleringsregeling Dorpen en Wijken”. De V 154 regeling wordt in 2017 voortgezet. Zie het nadeel bij de onttrekking reserves  Biobased economy laat een overschrijding zien als gevolg van onder andere bestuurlijke N 101 toezeggingen waarbij snel handelen vereist was  Incidenteel voordeel teruggave VNG regressovereenkomst WMO 2015 V 67 01.03 Klantcontact  Betreft m.n. lager aandeel in apparaatskosten als gevolg van vacatures V 52

Baten: 01.03 Klantcontact  Hogere verkoop ID-bewijzen aan jongeren < 18 jaar (2.412 stuks) en lagere verkoop van V 141 paspoorten (121 stuks).. In de laatste maanden zijn verhoudingsgewijs meer documenten verstrekt. De oorzaak hiervan is dat op 22 september 2011 de verstrekking van gratis id- kaarten beëindigd is. In de weken daarvoor waren meer (gratis) id-kaarten dan gebruikelijk verstrekt. Deze zijn in laatste maanden van 2016 vervangen. In totaliteit is 10 % meer reisdocumenten verstrekt. Ook de uitgifte van rijbewijzen (plus 666) was hoger. Procentueel is 6 % meer uitgegeven.

Reserves: Onttrekkingen 01.02 Bestuursondersteuning  Het niet bestede deel uit 1e en 2e Tender “Stimuleringsregeling Dorpen en Wijken”. De N 154 regeling wordt in 2017 voortgezet (zie voordeel bij lasten)

60 Programma 2. Economie en werkgelegenheid

Deelgebieden Het programma Economie en werkgelegenheid omvat alle beleid en activiteiten die door de gemeente worden uitgevoerd om de werkgelegenheid te stimuleren:  Ter bevordering van een goed ondernemingsklimaat;  Als dienstverlener aan het bedrijfsleven;  Ter verbetering van de productieomgeving;  Ter versterking van de structuur van het bedrijfsleven;  Ter versterking van de kennis- en netwerkeconomie;  Op het gebied van economische promotie;  Op het gebied van recreatie en toerisme.

2.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

De Kadernota Economie heeft ook in 2016 richting gegeven aan de uitvoering van de diverse activiteiten. Eind oktober is de nieuwe Kadernota Economie door de raad vastgesteld.

Vierkant voor Werk Begin juli 2016 heeft de commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein het rapport ‘Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk’ opgeleverd. De Vierkant voor Werk regio (Emmen, Hoogeveen, Coevorden en Hardenberg) gaat langdurig samenwerken om de economische structuur van deze regio te versterken. Daartoe is een samenwerkings- overeenkomst getekend. De bevindingen van de commissie leggen de basis om de komende jaren nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio. De uitwerking van enkele speerpunten is reeds gestart zoals programma management rondom kansrijke clusters als HTSM1, groene chemie/BBE, Olie & Gas en Transport & Logistiek. De Program Board die verantwoordelijk is voor de strategie van de regio en onder meer het uitvoeringsprogramma bewaakt en ontwikkelagenda’s samenbrengt, is geïnstalleerd en actief. De in oktober door de raad vastgestelde kadernota Economie 2016 heeft de aanbevelingen van de commissie overgenomen. Na de zomerperiode is gestart met het opstarten van programmamanagement rondom HTSM, Olie & Gas en Transport & Logistiek. Opgestarte concrete acties om het HTSM cluster op te bouwen zijn de gemeentelijke steun aan Stenden voor de opbouw van een lectoraat Smart Manufacturing en Cyber Security. Daarnaast is gemeentelijke steun verleend aan het Fieldlab Added, waarin een Smart Industry Incubator en een Shared Smart Factory worden ingericht, waar MKB bedrijven met onderzoek-, test- en productievragen ten aanzien van technologische innovaties terecht kunnen.

HBO Stenden Hogeschool, vestiging Emmen Het belang van een volwaardige en sterke hogeschool met een breed opleidingenpakket is voor Emmen en de regio groot. Het biedt kansen voor onze jongeren om een opleiding op een hoog niveau te volgen. De band versterken met de regionale arbeidsmarkt is ook één van de speerpunten van de hogeschool. De gemeente heeft middelen ter beschikking gesteld waardoor Stenden het lectoraat HTSM kan opstarten. In 2017 zal aanvullend cofinanciering worden geregeld en zal het onderwijsprogramma worden opgestart. Het lectoraat HTSM draagt bij aan de gewenste versterking en verbinding van het techniekonderwijs met de HTSM bedrijven in de regio. Tevens draagt het lectoraat bij aan een versteviging van het HBO in Emmen.

MKB vriendelijkste gemeente De gemeentelijke inzet over de afgelopen jaren om de dienstverlening naar het MKB te verbeteren heeft begin november geresulteerd in de uitverkiezing van de gemeente Emmen door MKB Nederland tot ‘MKB vriendelijkste gemeente van Drenthe’. Naast dit resultaat is Emmen van de 32 grootste gemeenten in Nederland, na Apeldoorn, op de tweede plaats geëindigd. Met onverminderde inzet zullen we de komende jaren onze dienstverlening aan het MKB voortzetten en daar waar mogelijk verbeteren. De waardering over onze MKB dienstverlening is afkomstig van MKB ondernemers binnen en buiten Emmen.

Arbeidsmarkt- en participatiebeleid Het centrale thema van het gemeentelijk arbeidsmarktbeleid is ‘werk, werk, werk’. We hebben het afgelopen jaar een samenhangend beleid gevoerd waarin economie, onderwijs en sociale zekerheid elkaar weten te vinden. Met de invoering van de Participatiewet staan gemeenten voor de uitdaging mensen met en zonder arbeidsbeperkingen te laten werken naar vermogen. Waar we in 2015 het beleid hebben vastgesteld, zijn we in 2016 concreet aan de slag gegaan om de verbinding tussen aanbod en vraag tot stand te brengen. Een belangrijke les uit 2016 is dat niet alleen uitstroom uit de uitkering centraal staat. Het ontwikkelen en begeleiden van de participatiedoelgroep naar het door de werkgever gewenste niveau wordt van groter belang om de match tussen vraag en aanbod nu en in de toekomst te laten slagen. In programma 9, Sociaal domein, wordt hier tevens op in gegaan.

1 High Tech Systemen en Materialen. Eén van de landelijke topsectoren.

61

Ruimtelijke Economische structuurvisie Emmen-centrum Het afgelopen jaar heeft de gemeente Emmen samen met ondernemersvereniging Vlinderstad het proces opgestart om te komen tot een nieuwe integrale visie op Emmen - centrum. Hierbij was sprake van een gedeeld opdrachtgeverschap. In 2016 hebben met alle stakeholders verschillende bijeenkomsten plaatsgevonden. Verder zijn er algemene bijeenkomsten geweest waarbij iedereen welkom was. Deze bijeenkomsten hebben geleid tot een integrale koers voor het centrum. In het voorjaar van 2017 zal de nieuwe visie en bijbehorend uitvoeringsprogramma worden voorgelegd aan de raad.

Biobased Economy / Groene chemie De ontwikkeling van Biobased Economy (BBE) in Zuidoost Drenthe, die specifiek verbinding legt tussen de sectoren chemie, landbouw, agrofood, tuinbouw- en uitgangsmaterialen is één van de kansrijke sectoren voor deze regio. In november 2016 is het Bedrijfsnetwerk Groene Chemie Drenthe van start gegaan. Er is een plan ontwikkeld gericht op het tot stand brengen van een campus en een test- c.q. pilotomgeving op het gebied van (bio)polymeren op het Emmtec terrein. Drie bedrijven zullen hierin de lead nemen. Op het gebied van projectontwikkeling heeft de Aanjaagorganisatie Groene Chemie ondersteuning geboden aan met name de innovatieve projecten BioPET1002, ontwikkeling van Emmen tot PHA regio3, biocomposiet golfplaten, de plantpaal en een fietsenstalling van biocomposieten. In het kader van business development zijn 5 bedrijven geholpen bij hun bedrijfs(innovatie)plannen. Het nieuwe incubator gebouw voor startende bedrijven c.q. spin-off’s van bestaande bedrijven op het Emmtec terrein is inmiddels operationeel. Onze rol als gemeentelijke overheid blijft het bevorderen en initiëren van ontwikkelingen en het stimuleren en/of leggen van kansrijke verbindingen en het ontzorgen van bedrijven. Mede door onze lobby inzet in Brussel hebben 7 bedrijven uit Emmen die actief zijn in de biobased economy een vereniging opgericht. Deze vereniging partcipeert nu actief in het Europese Biobased Industries Consortium.

Toerisme & recreatie Het Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021 is in december 2016 door de raad vastgesteld. Daarmee is de basis gelegd voor de inzet op het terrein van de vrijetijdseconomie voor de komende jaren. Kenmerken van dit beleidskader zijn de vijf iconen : Wildlands, Veenvaart, Bargerveen, Geopark Hondsrug en Emmen-centrum. We steken daarbij in op een diversiteit van aanbod van hoge kwaliteit zowel qua beleving voor de toeristen als voor het woonklimaat van onze inwoners. Daarnaast is in de raad het Toeristisch Beleidskader Zuidoost Drenthe/BOCE vastgesteld. Dit beleidskader is een start om te komen tot een verdergaande regionale en grensoverschrijdende samenwerking op het terrein van de vrijetijdseconomie. De samenwerking binnen Community of Practice 2.0 (kennis en innovatieontwikkeling)4 samen met Duitsland is een goed voorbeeld. Tevens zijn we begonnen met een oriëntatie op een verbeterde samenwerking op het terrein van promotie, marketing en informatievoorziening met diverse partijen in Drenthe waaronder Stichting Promotie Emmen, Stichting Marketing Regio Emmen, Marketing Drenthe en het Recreatieschap. In samenwerking met de Provincie Drenthe is gestart met de beleidsvisie Bargerveen. De afronding daarvan vindt in 2017 plaats. Wildlands is eind maart geopend en heeft in het eerste jaar ruim 1,3 miljoen bezoekers gerealiseerd.

Vitaal Platteland Ter versterking van de plattelandseconomie is geïnvesteerd in de toeristische infrastructuur langs de nieuwe vaarverbinding. De provincie verstrekte uit het Provinciaal programma ‘Vitaal Platteland geconcentreerde aanpak’ cofinanciering voor de uitvoering van Bruisend Nieuw Amsterdam. Met het oog op de digitale bereikbaarheid in het buitengebied van Emmen is een burgerinitiatief gestart om de belangstelling voor glasvezel te inventariseren. Dit sluit aan bij VerbindDrenthe. Dit initiatief wordt de komende jaren voortgezet. De Lokale Ontwikkelingsstrategie voor het LEADER5 gebied Zuidoost Drenthe is in werking getreden. De eerste subsidietender is begin 2016 opengesteld. De Lokale Actiegroep adviseerde over de ingediende aanvragen. De provincie verstrekt mede namens de deelnemende gemeenten de subsidie. Onze eerste jaarlijkse bijdrage is aan de provincie uitbetaald. De uitvoering van het meerjarig ‘Innovatieprogramma Landbouw Veenkoloniën 2012-2020’ is ook in 2016 ter hand genomen. Het doel is om een duurzame en vitale agrosector in de veenkoloniën te realiseren. Inzet is gepleegd om de ontsluiting van de benodigde innovatiebudgetten te laten verbeteren door het Rijk.

Werkgelegenheid De werkloosheid daalde van 15,6 % in januari naar 12,3 % in december. De werkloosheid in Emmen daalde sneller dan in de provincie Drenthe. De daling in Emmen was 21 % tegenover een daling van18 % in Drenthe. De werkloosheid in de rest van Nederland daalde minder snel dan in Emmen (12,5 % daling in Nederland versus 21 % daling in Emmen). Per december 2016 is de werkloosheid in Nederland 9,8% versus 12,3% in Emmen, een verschil van 2,5%. Het streven vanuit Vierkant voor Werk om toe te groeien naar het landelijk werkloosheidsgemiddelde komt daarmee dichterbij. We blijven daar waar mogelijk inzetten op activiteiten die een bijdrage leveren aan behoud en verdere toename van werkgelegenheid.

2 Een volledig biobased geproduceerde drinkfles. 3 Een familie van biologisch afbreekbare plastics. 4 Een community of practice is een netwerkvorm die uitgaat van het delen van kennis, samenwerking en netwerkvorming.

62 2.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken ECONOMISCHE STRUCTUUR TOELICHTING Stimuleren logistieke ontwikkelingen Gerealiseerd.

Stimuleren toeristische ontwikkeling Gerealiseerd.

Arbeidsmarktbeleid. Uitvoeren acties uit De acties in het kader van het meerjarenbeleidskader, waaronder Meerjarenkader de oprichting van het leerwerkbedrijf, het investeringsplan en de invoering van de tegenprestatie worden uitgevoerd. Zie hiervoor ook programma 9. Arbeidsmarkt- en Participatiebeleid en Het Arbeidsmarkt- en Participatiebeleid wordt uitgevoerd. Zie Vierkant voor Werk. hiervoor ook programma 9. Het sectorplan Vierkant voor Werk wordt uitgevoerd. De realisaties blijven achter. Dit is in overeenstemming met het landelijk beeld waar de realisaties ook achter blijven. Door stakeholders wordt de wijze hoe regelingen zijn opgebouwd niet als optimaal ervaren. Ondanks deze beperkingen staan we qua realisatie bij de landelijke top 5 van de 26 gehonoreerde sectorplannen. Vierkant voor Werk: stimuleren Gerealiseerd. ontwikkelingen HTSM / industrie PRODUCTIEOMGEVING TOELICHTING Centrumvernieuwing Emmen (CvE) Het programma Centrumvernieuwing Emmen (CvE) is per 1 januari 2017 beëindigd. In het eerste halfjaar van 2017 zal de formele afronding, afsluiting en afwikkeling van het programma CvE plaatsvinden. Zie hiervoor tevens paragraaf 9. Stimuleren opzetten samenwerkingsplan Het proefproject beheer openbare ruimte wordt door de VPB niet bedrijven op bedrijventerreinen voortgezet. Onderzoek realisatie Het VPB heeft aangegeven een BIZ te willen realiseren in het bedrijveninvesteringszone Bargermeer. De gemeente heeft het VPB subsidie verleend om dit mogelijk te maken. Het VPB heeft vervolgens gesprekken gevoerd met het bedrijfsleven om het draagvlak te peilen. Hieruit is gebleken dat er voldoende draagvlak is voor een BIZ. De VPB dient vervolgens een plan van aanpak voor te leggen aan de gemeente. Ruimtelijke Economische Structuurvisie Proces loopt volgens planning. Begin 2017 wordt de nieuwe visie en Emmen-centrum behorend uitvoeringsprogramma voorgelegd aan de raad. Faciliteren ontwikkelingen uit de Inzake aanpak winkelcentra zijn gewenste ontwikkelingen uit de Structuurvisie Werklocaties Structuurvisie Werklocaties ook in 2016 gefaciliteerd. Ontwikkelingen zoals aanpak leegstand, voorbereiding herinrichting openbare ruimte in Erica, Schoonebeek en centrum Nieuw Amsterdam. Uitgifte bedrijventerreinen In totaal is er 7,8 hectare bedrijventerrein verkocht. Hiervan valt 3,6 hectare binnen de grondexploitatie. De verkoop van bedrijfskavels ligt in 2016 hoger dan in 2015. Verbetering hoofdinfrastructuur De gewenste (hoofd)verkeersstructuur is vastgelegd in het beleidsdocument Oog voor Mobiliteit, gemeentelijk verkeer en vervoerplan 2012-2020 en het daarbij behorende uitvoeringsprogramma. Samen met de provincie Drenthe is gewerkt aan de opstelling van een scope voor de N862 en N391. Voorts is in het periodiek bestuurlijk overleg met de provincie Drenthe gesproken over de gedeeltelijke verdubbeling van de N 34, ongelijkvloerse afslag Emmen-west en spoorverbinding Emmen- Zwolle. Zie hiervoor ook programma 7. Revitaliseringsplan tuinbouwcentra Door de werkgroep Taskforce Tuinbouw heeft door inventarisatie van de tuinbouwgebieden, op individueel ondernemersniveau, toetsing en controle van vergunningen en huisvesting arbeidsmigranten plaatsgevonden. De SRLE 2015-2017 ondersteunt de revitalisering. Uitvoering Stimuleringsregeling In 2016 is er aan één bedrijf een beschikking afgegeven voor Revitalisering Landbouw SRLE. nieuwbouw van een kas. Het bedrijf conformeert zich aan de inspanningsverplichting voor het in dienst nemen van personen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

5 LEADER is een Europees subsidie-, kennis-, en actieprogramma voor een vitaal platteland.

63 Uitvoeren ontwikkelvisie Rundedal. Voorbereidingen zijn in 2016 getroffen voor de realisatie van een zonneakker van 19 hectare in 2017. Daarnaast is onderzoek gestart om de bestemming glastuinbouw te herzien naar (deels) de bestemming bedrijventerrein. Uitvoeren acties uit uitvoeringsprogramma Acties zijn gezamenlijk met Stenden, Drenthe College, Provincie en Biobased Economy/Groene Chemie de aanjaagorganisatie Groene Chemie/GreenPAC opgepakt. Faciliteren initiatieven Gebiedsontwikkeling Zie “Veenvaart verzilveren” onder Toerisme & recreatie Veenvaart Begeleiding en facilitering van de agrarische Vierde kwartaal 2016 is samen met de Provincie, LTO, Rabobank een sector (o.a. accountmanagement). werkgroep geformeerd voor inventarisatie van de regeling dierenwelzijn binnen de intensieve veehouderij. De landbouwsector wordt via het accountmanagement met maatwerk bediend. Stimuleren krachtige toeristische Gerealiseerd. infrastructuur Uitvoering geven aan programma de Door een relatief hoogdrempelige regeling is het voor kleinere Agenda voor de Veenkoloniën projecten niet lonend om aanvragen in te dienen. Via de provincies Drenthe en Groningen wordt er inzet gepleegd om bij het Rijk verbetering van de ontsluiting van de betreffende innovatiebudgetten te realiseren. Uitvoering geven aan het Verbrede De Lokale Ontwikkelingsstrategie voor het LEADER gebied Zuidoost Plattelandsprogramma. Drenthe is in werking getreden. ONDERNEMINGSKLIMAAT TOELICHTING Dienstverlening aan bedrijven (o.a. Accountmanagement heeft verschillende initiatieven van bedrijven accountmanagement) begeleid / gecoördineerd. Zowel beleids- als procesmatig. Voorbeelden zijn de begeleiding bij vestiging van Hartman Expeditie en nieuwbouw van Vossebelt precisiebewerking. Doorontwikkeling Ondernemersplein / Naast de Ondernemersfabriek gaan in 2017 ook de Drentse Kennispoort Ondernemerszaak en Vierkant voor Werk werken vanuit de Kennispoort. Periodiek overleg organisaties (o.a. VNO- Gerealiseerd. NCW, LTO en Koepel) Bedrijfsbezoeken wethouder en Wethouder EZ bezoekt wekelijks bedrijven, samen met een accountmanagers accountmanager. Daarnaast worden bijeenkomsten met ondernemers georganiseerd dan wel bijgewoond. Positionering in de regio Middels ‘Vierkant voor Werk’ wordt dit gerealiseerd.

KENNIS- EN NETWERKECONOMIE TOELICHTING Stimuleren van verbindingen tussen Gemeente en Provincie steunen de kennisinfrastructuur. In 2016 is onderwijs en bedrijven door kennis daarvoor subsidie verleend en zowel op HBO als MBO goede innovatieve projecten voortgang geboekt mede gezien de goede visitaties voor Stenden en Drenthe College. Bevorderen netwerkvorming De gesprekken over samenvoeging van Technieksociëteit en Ondernemers Kring Emmen (OKE) zijn voortgezet. Verder inrichten van Innovatie- en Na inrichting van Vierkant voor Werk zal Kennispoort Drenthe Kennispoort Drenthe. daarvoor de functie van uitvoeringsorganisatie op zich nemen. Daarmee zijn een duidelijke rol en positie geborgd. Het jaarwerkplan 2017 voor Kennispoort wordt uitgewerkt. Initiëren netwerk- en clustervorming in de Gerealiseerd onder meer via het project Emmen Culturele Drentse creatieve sector Gemeente. Dit bestond uit netwerkbijeenkomsten en een opdrachtverstrekking van de gemeente aan creatieve ondernemers. Growing Workplace is een coöperatief netwerk van veelal jonge innovatieve / creatieve ondernemers en start ups (circa 70). Uitwerken programmaplan en – aanpak Bio Het programmaplan wordt elk jaar uitgewerkt in een plan van Based Economy. aanpak voor de uitvoering. Het plan van aanpak 2016 is geheel uitgevoerd. Faciliteren Bedrijfsvakschool en Opleiding Gerealiseerd. AOT. Faciliteren ontwikkeling (groene) chemie. Ontwikkelingen in de groene chemie zijn gefaciliteerd vanuit de aanjaagorganisatie en gaan de komende jaren door. ECONOMISCHE PROMOTIE TOELICHTING Acquisitie van bedrijven en bevorderen van Gerealiseerd. De volgende bedrijven gaan zich in Emmen vestigen investeringen Hartman Expeditie, Fiby Products, Dutch Milling Group en Coolrec. Beursdeelname Gerealiseerd.

Up-to-date houden promotiemiddelen Gerealiseerd.

64 Promotie en vermarkting van het toeristisch- Gerealiseerd. recreatieve totaalproduct Emmen. Extra promotie voor een doelgroep Gerealiseerd. Voor bedrijven in Emmen waarvan het moederbedrijf buiten Emmen is gevestigd is een bedrijvendag georganiseerd. Reclamebelasting. Inning en verdeling In 2016 is reclamebelasting geïnd in Emmen-centrum, Klazienaveen geïnde gelden. en Nieuw-Amsterdam/Veenoord. Aan de drie stichtingen zijn de ingehouden bedragen overgemaakt, exclusief gemaakte kosten. Coördineren van het evenementenbeleid. Gerealiseerd. Verlenen subsidies. Publiciteit rond aansprekende economische Gerealiseerd. onderwerpen TOERISME EN RECREATIE TOELICHTING Onderhouden contacten met bedrijven in de Gerealiseerd. sector. Participatie in kennisnetwerken Gerealiseerd. Vanuit het project Community of Practice Toerisme wordt samen met gemeenten en bedrijven gewerkt aan kennis- en innovatievragen en is een Interreg aanvraag in voorbereiding. Daarnaast nemen wij deel aan het Toeristisch Platform Emmen, waarin vertegenwoordigers van de 5 iconen zitting hebben. Deelname aan Recreatieschap Drenthe Gerealiseerd. Door onder meer overleg binnen de Recreatiesociëteit vindt kennisoverdracht plaats tussen toeristische sector en overheden. Daarnaast wordt via het Recreatieschap deelgenomen aan verscheidene projecten zoals het aanpassen en verbeteren van de fietsknooppuntenroutes. Deelname als partner aan Geopark de Gerealiseerd. In samenwerking is het nieuwe Masterplan 2017-2027 Hondsrug en actieplan opgesteld. In november is er een intentieverklaring getekend van Stichting Geopark de Hondsrug, ten behoeve van inzet om de uitvoering van het Masterplan mogelijk te maken. Het actieprogramma vanuit de Noaberhof is uitgevoerd. Veenvaart verzilveren Gerealiseerd. Het mag echter intensiever, vandaar dat deze is opgenomen in de nota vrijetijdseconomie met bijbehorende acties. Daarnaast is een Veenweek georganiseerd welke ruim 1.400 bezoekers heeft getrokken. Onderhoud en waar mogelijk versterking Gerealiseerd in samenwerking met het recreatieschap. van het toeristisch-recreatief voorzieningenniveau. Uitwerking toeristische projecten in het Gerealiseerd. Het project gastvrij en streekeigen ondernemen is kader van “Geconcentreerde aanpak uitgewerkt door Provincie, Geopark, Recreatieschap en vijf Zuidoost Drenthe”. gemeenten. Er is een streekconsulent aangetrokken die recreatiebedrijven van advies voorziet. Ondersteuning van Stichting Promotie Gerealiseerd. Voornamelijk op financiële wijze. Emmen Stimuleren van samenwerking tussen Gerealiseerd. Evaluatieonderzoek van Stichting Marketing Regio organisaties die zich bezig houden met Emmen heeft plaatsgevonden. De aanbevelingen voor verdere promotie en marketing. samenwerking worden in 2017 opgepakt. Ondersteuning van de verblijfs- en Gerealiseerd. Naast de nieuw aangetrokken streekconsulent is dagrecreatie. vanuit het Recreatieschap een expertteam actief dat ondernemers kan ondersteunen bij vragen omtrent bedrijfsvoering, financiën en visievorming. Daarnaast is een accountmanager economie speciaal aanspreekpunt voor bedrijven in de R&T sector. Afstemmen inzake evenementenkalender. Gerealiseerd.

Ondersteunen en initiëren van digitale Gerealiseerd. Overdracht website Veenvaart naar Coöperatie communicatiemiddelen. Veenvaart is gerealiseerd. Deelname in het internationale Natuurpark Gerealiseerd. Het 10-jarig bestaan is gevierd. Er is een contract Veenland / Bourtangermoor. ondertekend tussen de gemeente en andere stakeholders t.b.v. de INTERREG V A aanvraag ‘Grenzeloos Veen’. Met de middelen vanuit deze gezamenlijk gerealiseerde aanvraag worden verscheidene projecten gefinancierd, zoals de bouw van de schaapskooi in Weiteveen, de bufferzone in het Bargerveen en grens- overschrijdende wandel- en fietsknooppuntensystemen. Afstemming onderdelen toerisme en Gerealiseerd. recreatie met onder meer cultuur, evenementen en CVE.

65 2.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan Robuuste en evenwichtige economische Begin juli heeft de commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein het structuur rapport ‘Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk’  Versterking bestaande krachtige en opgeleverd. kansrijke sectoren De bevindingen van deze commissie leggen de basis om de  Vergroening van de economie komende jaren nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio Emmen. Voor de bedrijvenregeling zijn inmiddels middelen toegezegd vanuit onder meer Rijk en Provincie, ook heeft uw raad in de begroting 2017 uit eigen middelen een bedrag van € 2,2 miljoen beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn een belangrijke stap om bedrijfsinvesteringen in de regio nog beter te kunnen faciliteren.

Aan de doorontwikkeling van de arbeidsmarktregio Drenthe is verder gewerkt. De werkgeversdienstverlening is verder geoperationaliseerd en doorontwikkeld. De arbeidsmarktregio wordt ondersteund door het afgelopen jaar opgerichte programmabureau.

De visie Smart Energy Region Emmen-Haren is december 2016 in uw raad vastgesteld. Voor het uitvoeringsproject Lokale energiecoöperaties en smart grid is inmiddels subsidie toegekend in het kader van Interreg B North Sea Region programma. Voor het project Grensoverschrijdend Windpark (het andere uitvoeringsproject) is een subsidieaanvraag in voorbereiding in het kader van het Horizon 2020 Innovatieprogramma van de Europese Commissie. Wervende productieomgeving In nauw overleg met alle betrokken stakeholders zoals winkeliers,  Krachtige centrumfunctie, wervende horeca en vastgoedeigenaren zijn het afgelopen jaar stappen gezet winkelcentra en bedrijventerreinen om te komen tot de Omgevingsvisie Emmen Centrum.  Vitale glastuinbouwgebieden  Vitaal platteland De uitgifte van bedrijventerreinen trekt ten opzichte van voorgaande jaren aan. Logistiek dienstverlener Hartman Expeditie uit Zuid-Holland vestigt zich in Emmen en heeft daartoe 3 hectare gekocht op bedrijventerrein de Tweeling. Het bedrijf verwacht te gaan groeien wat een bijdrage levert aan de werkgelegenheid in onze regio.

De Structuurvisie Zonneakkers Emmen heeft geresulteerd in vergunningverlening voor een zonneakker van 19 hectare in het Rundedal. De VPB Emmen heeft toestemming ontvangen voor de ontwikkeling van een zonneakker van circa 35 hectare op Oranjepoort. Voor de ontwikkeling van een zonneakker van 9 hectare aan de Pitrus in het Rundedal is in december een omgevingsvergunning ingediend.

De Stimuleringsregeling Revitalisering Landbouw Emmen heeft geresulteerd in een subsidieverlening aan een tuinbouwondernemer. Er zijn twee tenders uitgeschreven om uitvoering te geven aan LEADER, het Europese subsidieprogramma, wat bijdraagt aan ontwikkeling van plattelandsgebieden. Aantrekkelijk ondernemingsklimaat Economische initiatieven zijn door het gemeentelijk  Versterking ondernemingsklimaat accountmanagement voortvarend opgepakt. Een voorbeeld hiervan is de vestiging van Hartman Expeditie en Fiby Products in Emmen. Florerende kennis- en netwerkeconomie Het succesvolle Biobased Event in combinatie met het 3DprintEU  Ruimer aandeel van kennisintensieve congres op 22 september jongstleden trok meer deelnemers en sectoren bedrijven dan voorgaande jaren.  Ruimer aandeel van regionaal Door vestiging van het biocomposieten bedrijf Fiby Products wordt belangrijke sectoren naast extra werkgelegenheid het groene chemie cluster in Emmen verder versterkt met kennis, nieuwe producten en innovaties. De realisatie van een innovatielab in Emmen, vergelijkbaar met die in Zwolle, start februari 2017, is een feit. Eveneens wordt gewerkt aan Sustainable Materials Business Campus samen met bedrijven, GreenPAC/Stenden en Provincie.

66 Economische promotie; ruime bekendheid De promotiefilm waarin Emmen op economisch gebied voor het van Emmen bij ondernemers, consumenten voetlicht wordt gebracht wordt inmiddels in onder meer en toeristen acquisitietrajecten gebruikt. Deze promotiefilm is in samenwerking  Meer differentiatie in tussen gemeente Emmen en Stichting Marketing Regio Emmen tot werkgelegenheid door meer stand gekomen. toeristische overnachtingen en dagtochten Er zijn door de komst van Wildlands wel meer toeristische  Een grotere koopkrachtbinding en overnachtingen gerealiseerd maar minder dan begroot. Zie –toevloeiing daarvoor programma 10. Een sterk toeristisch totaalproduct Emmen Het ‘Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021’ is in december  Versterking en economisch uitnutten vastgesteld door de raad. In samenwerking met de Provincie van het toeristisch totaalproduct Drenthe wordt de beleidsvisie Bargerveen voorbereid. Emmen Wildlands Adventure Zoo begint steeds duidelijker zijn vruchten af te werpen voor Emmen.

2.4. Meting

Streefwaarde

Effect indicator 2016 2015 2016

 Ontwikkeling werkgelegenheid (totaal aantal t.o.v. -596 -566 voorgaand jaar)  Uitgifte bedrijventerreinen [hectare in jaar] 4,5 (1) 0,35 3,6

Kerncijfers

 Aantal arbeidsplaatsen (totaal per april 2016, full- 46.678 46.112 (2) en parttime]  Aantal arbeidsplaatsen toeristische sector 2.455 n.n.b. (3)  Aantal toeristische overnachtingen 348.436 376.656

(1) Op basis van MPG 2016. (2) Provinciaal Werkgelegenheids Register Drenthe 2016. (3) Eind 2017 komen cijfers over 2016 beschikbaar.

67 2.5. Wat heeft het gekost? (x €) Programma 2 Economie en Werkgelegenheid Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 02.01 Economische structuur 1.359 2.278 2.397 -119 02.02 Productomgeving 482 864 801 63 02.03 Ondernemingsklimaat 436 493 426 68 02.04 Economische promotie 488 451 479 -28 02.05 Toerisme en recreatie 728 723 766 -43 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen 7.402 8.933 6.638 2.295 Totaal lasten 10.895 13.742 11.507 2.236 02.01 Economische structuur 0 921 981 -60 02.02 Productomgeving 43 43 43 0 02.03 Ondernemingsklimaat 133 133 172 -39 02.05 Toerisme en recreatie 216 216 229 -13 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen 0 1.050 1.015 34 Totaal baten 392 2.363 2.440 -78 Saldo 2 Economie en werkgelegenheid (bruto) 10.503 11.380 9.066 2.314 02.01 Economische structuur 0 383 336 47 02.02 Productomgeving 77 416 339 77 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen 2.470 4.166 3.086 1.080 Totaal onttrekking 2.547 4.964 3.761 1.203 02.01 Economische structuur 0 303 303 0 02.02 Productomgeving 47 47 12 36 02.04 Economische promotie 0 12 12 0 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen 0 1.054 1.785 -731 Totaal storting 47 1.416 2.112 -696 Mutatie reserves -2.500 -3.548 -1.649 -1.899 Saldo 2 Economie en werkgelegenheid (netto) 8.003 7.831 7.417 414

Verschillenanalyse N/V Bedrag

De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren: Lasten 02.03 Ondernemingsklimaat  Door de overstap naar een andere energieleverancier en door een andere verdeling V 65 van de kosten van evenementen op het marktplein ontstaat een voordeel

02.06 Centrum Vernieuwing Emmen  De bijdrage vriendenaandeel is niet in 2016 uitbetaald en wordt doorgeschoven (zie V 1.000 ook stortingen)  Resultaat op kapitaallasten door lagere afschrijvingen (projecten later gereed) en de V 502 opbrengst Theater (zie ook stortingen)  Resultaat op exploitatie Programmabureau op met name bereikbaarheid, tijdelijke V 256 bereikbaarheidsmaatregelen, DPE Next en Onderhoud en beheerplan (zie ook stortingen)  Minder exploitatie uitgaven voor Transferium Meerdijk (zie ook stortingen) V 80  Onderhoudsbudget Theater niet uitgegeven in 2016 V 450

Reserves Onttrekkingen 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen  Minder onttrekking door Vriendenaandeel wordt doorgeschoven (zie ook lasten) N 1.000  Minder onttrekking Transferium door minder uitgaven (zie ook lasten) N 80

Stortingen 02.06 Centrum Vernieuwing Emmen  Resultaat op exploitatie Programmabureau (256) en kapitaallasten CvE (502) gestort in N 722 de bestemmingsreserve Atalanta (zie ook lasten)

68 Programma 3. Veiligheid

Deelgebieden Het programma ‘Veiligheid’ omvat alle beleid en activiteiten die samen met partners als politie, openbaar ministerie, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en inwoners op het integrale veiligheidsterrein worden uitgevoerd. Het programma veiligheid is als volgt onderverdeeld:  Fysieke veiligheid;  Sociale veiligheid;  Verkeersveiligheid.

3.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Onder invloed van ontwikkelingen buiten Nederland is het thema radicalisering nadrukkelijk op de bestuurlijke agenda van de gemeente Emmen gekomen. Het thema ‘mensen met verward gedrag’ heeft eveneens het afgelopen jaar meer bestuurlijke aandacht gekregen. Op Drentse schaal wordt gewerkt aan het tot stand brengen van een 24- uurs opvang via de spoedpoli en het passend vervoer van personen met verward gedrag. Op lokaal niveau zijn gesprekken met de woningbouwcorporaties gestart en zal met de gebiedsnetwerken gezocht worden naar passende maatregelen om overlast in wijken en dorpen te verminderen.

Uit de Veiligheidsmonitor 2015 blijkt dat de gemeente Emmen met 12,4% het laagste percentage slachtoffers van één of meer delicten kent. Landelijke media melden daarop ‘Emmen de veiligste gemeente van Nederland’.

Fysieke/Externe Veiligheid De Veiligheidsregio Drenthe heeft ook het afgelopen jaar o.a. geïnvesteerd in de fysieke/externe veiligheid van het Emmtec –terrein. Begin 2016 is voor het merendeel van de bedrijven op het Emmtec-terrein het bevoegd gezag van de gemeente Emmen overgedragen aan de provincie Drenthe. In het afgelopen jaar is eveneens uitvoering gegeven aan het integrale handhavingsproject Octopus. Naast de bestaande thema’s zoals horeca, kamerbewoning en arbeidsuitbuiting is aandacht besteed aan de kleine woonwagencentra. De samenwerking met Politie, brandweer, OM, Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC), belastingdienst en FIOD geeft meerwaarde bij o.a. de integrale aanpak van de georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit.

Sociale veiligheid In 2016 is gewerkt aan een sociale gebiedsagenda. De gebiedsagenda’s vormen de basis voor passende zorg-/hulp- verleningen, probleemgerichte interventies i.c. het leveren van maatwerk in wijken en dorpen. De vernielingen in de oude dierentuin hebben geleid tot verontwaardiging in de Emmense samenleving. Het daarop volgende onderzoek heeft geresulteerd in aanhoudingen en passende maatregelen variërend van taakstraffen, reclasseringstoezicht en haltafdoeningen. Het afgelopen jaar kwam de woonoverlast in een deel van Angelslo nadrukkelijk op de agenda. Samen met bewoners is getracht om de overlast vanuit één woning terug te dringen. Het betreffende pand is in verband met een brand tijdelijk gesloten. Steeds duidelijker wordt dat de wijk Angelslo te kampen heeft met meerdere vraagstukken en een samenhangende aanpak nodig is vanuit verschillende beleidsterreinen. Vanuit diezelfde wijk is een aantal succesvolle initiatieven gestart op het gebied van jeugdactiviteiten. De stichting Catch heeft al een bereik van ca. 200 jeugdigen. In Emmerhout is InspireNation eind van dit jaar gestart. In 2016 is Veilig Thuis Drenthe (VTD) voor een half jaar (mei t/m november) onder verscherpt toezicht komen te staan. VTD heeft een groot aantal structurele verbeterpunten doorgevoerd. Met de extra inzet is het gelukt om de wachtlijst voor onderzoek weg te werken. Dit alles resulteert in een beter zicht op veiligheid.

Verkeersveiligheid Bij het verbeteren van de verkeersveiligheid is de betrokkenheid van bewoners en ondernemers vergroot. Zo hebben Nieuw-Amsterdam, Erica en Schoonebeek een ‘eigen’ centrumplan gemaakt om de veiligheid en leefbaarheid te verbeteren. Op de Vaart ZZ in Nieuw-Amsterdam zijn de werkzaamheden inmiddels begonnen. Met het EOP budget kunnen (kleinschalige) lokale initiatieven worden gerealiseerd. Ook kan Veilig Verkeer Nederland bewoners helpen met het organiseren van buurtacties om de verkeersveiligheid in de buurt te verbeteren.

69

3.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken FYSIEKE VEILIGHEID BRANDWEERZORG TOELICHTING Vergroten van het veiligheidsbewustzijn De Veiligheidsregio Drenthe verantwoordt de geleverde prestaties en het stimuleren van de eigen verant- in de jaarrekening aan het Algemeen Bestuur (AB). Vervolgens woordelijkheid voor brandveiligheid rapporteert het AB aan de raden. Een separate verantwoording per gemeente op onderwerpen is daardoor niet meer mogelijk. Geven van advies op het gebied van Idem zie de toelichting hierboven. brandveiligheid binnen de reguliere vergunningenprocedure Tijdig beschikbaar hebben van informatie Idem zie de toelichting hierboven. op het voertuig voor een veilige en goed voorbereide uitruk Stabiliseren en optimaliseren van nazorg Idem zie de toelichting hierboven. en evaluatie na incidenten CRISISMANAGEMENT Idem zie de toelichting hierboven. Adviseren van gemeentebestuur Zowel bestuurlijk als ambtelijk zijn de verhoudingen open en betreffende Veiligheidsregio en Crisis transparant en verloopt de samenwerking met de VRD naar Management Organisatie (CMO) tevredenheid. Actueel houden en borgen van CMO door De crisismanagementorganisatie is goed geborgd en wordt door oefenen een actief beleid m.b.t. opleiding en training actueel gehouden. EXTERNE VEILIGHEID TOELICHTING Pro-actie/preventie en ruimtelijke Het gemeentelijk fysieke/externe veiligheidsbeleid is vastgesteld. ordening en milieu Op uitvoeringsniveau vinden partijen als VTH, de VRD en de RudD elkaar en wordt vroegtijdig afgestemd. Ook bij calamiteiten is er sprake van een goede afstemming en samenwerking. Risico communicatie en Risico- De risico-inventarisatie en de risico-communicatie is belegd bij de inventarisatie VRD. De risico-communicatie dient samen met gemeenten verdere invulling krijgen. De uitwerking dient gezamenlijk nader vorm te krijgen. VERGUNNINGVERLENING TOELICHTING Vergunningen verlenen met betrekking Samen met de provincie Drenthe geeft de gemeente Emmen tot horeca en evenementen, openbare uitvoering aan een belangrijk Fysieke/Externe veiligheidsproject orde en veiligheid en fysieke/externe op het Emmtec terrein. Het project heeft een doorloop tot en met veiligheid 2017. De verbetering van de vergunningverlening horeca is gecontinueerd. TOEZICHT EN HANDHAVING TOELICHTING Vergunninggericht toezicht Het vergunninggericht toezicht is conform uitgevoerd. Streef- getallen zijn gehaald. Objectgericht toezicht (gebruikersfase) Er zijn wederom belangrijke stappen gezet in de verdere ontwikkeling tussen Drank & Horeca, evenementen en gebruik. Hierdoor hebben wij meer naleefgedrag weten te bevorderen. Gebiedsgericht toezicht Controleurs Openbare Ruimte hebben, conform afspraken met de Politie surveillance uitgevoerd in de wijken en buitendorpen. Hot- spots zijn bezocht, bevindingen gedeeld met de wijkagenten. Projectmatig zijn fietscontroles uitgevoerd, project bijtende honden gerealiseerd, cameratoezicht is afgerond, meldingen in de wijken zijn uitgevoerd. Thema- en projectmatig toezicht De inzet in de laatste jaren zorgt voor een goede informatie positie. Wij zijn beter in staat om van tevoren hotspots te herkennen en te benoemen. Voorbeeld is de al jaren afnemende kosten vernielingen tijdens oud en nieuw. Met name de woonoverlast blijft een terugkomende maatschappelijke problematiek die vanuit de handhaving (repressief) niet altijd valt op te lossen. Investering aan de voorkant van de problematiek zou kunnen bijdragen aan een verbetering.

70 SOCIALE VEILIGHEID VEILIGE WOON EN LEEFOMGEVING TOELICHTING Terugdringen huiselijk geweld en De reguliere taken zijn in 2016 conform de begroting uitgevoerd; kindermishandeling Eind 2016 is in de week van de kindermishandeling door middel van een symposium extra aandacht gevraagd voor geweld tegen kinderen bij de partners uit het veld. Er is gestart met de ontwikkeling van een Multidisciplinaire aanpak binnen de aanpak huiselijk (MDA++) geweld. Verminderen criminaliteit In 2016 daalt de criminaliteit op verschillende onderdelen. De daling van high impact crimes (woninginbraken en geweld -5%) zet zich in beperkte zin door. Vorig jaar was het 13,9% minder. Nu is het t.o.v. 2015 een daling van 2%. Om bewoners bewust te maken van hun eigen rol t.a.v. het voorkomen van inbraak is de preventietruck van de politie ingezet. We zien een stijgende lijn van het aantal fraudezaken (van 457 naar 476). Dit wordt mede veroorzaakt door online fraude. Het aantal winkeldiefstallen is gestabiliseerd (van 252 in 2015 naar 247 in 2016). In 2016 hebben wij de verkopers van tweedehands goederen benaderd voor deelname aan het digitaal opsporingsregister. Dit om heling verder terug te dringen. We blijven inzetten op de bestrijding van de drugshandel en – teelt. We hebben in 2016 14 panden tijdelijk gesloten (13 woningen en 1 bedrijfspand).Het geheel draagt er aan bij dat de criminaliteit op de belangrijke onderwerpen daalt. Overlast en onveiligheidsgevoel In de centrumontwikkeling is de plaatsing van nieuwe camera’s verbeteren na raadpleging van de raad meegenomen. Uit de Veiligheids- monitor 2015 blijkt dat de gemeente Emmen ten aanzien van de onveiligheidsgevoelens (score 1.9) onder het landelijk gemiddelde van de 70.000+ steden (score 2.5) blijft. JEUGD EN VEILIGHEID TOELICHTING Jeugdcriminaliteit en jeugdoverlast De digitale wereld zorgt ook voor nieuwe vormen van jeugd- verminderen criminaliteit. Jongeren schaffen via internet verdovende middelen aan om deze met winst onder de jeugd in Emmen te verkopen. De politie treedt, waar mogelijk op, tegen dit fenomeen en blijft ouders/verzorgers waarschuwen dat hun kinderen deel uit maken van een (jeugd)groep waarin drugs worden gebruikt. De overlast is na een forse daling in 2015 het afgelopen jaar gestegen. Dit wordt vooral veroorzaakt door opvallende stijgingen in Zwartemeer, Klazienaveen en Nieuw Amsterdam. Met de gebiedsnetwerken zal worden gekeken op welke wijze de overlast teruggedrongen kan worden. In Angelslo en Emmerhout zijn in 2016 mooie projecten gestart door betrokken bewoners. Zij bieden jongeren een plek. Er worden activiteiten voor/door de jeugd georganiseerd. Alle inzet is er op gericht jongeren in hun kracht te zetten, perspectief te bieden en daarmee te voorkomen dat jongeren in de criminaliteit belanden. Terugdringen overmatig drugs- en De uitgevoerde 0-meting in het kader van het Preventie en alcoholgebruik jeugd Handhavingsplan Horeca vormt de basis voor een gerichte aanpak van ons horecabeleid. BEDRIJVIGHEID EN VEILIGHEID TOELICHTING Veilige winkelcentra en We blijven samen met bedrijven, Politie en Brandweer ons bedrijventerreinen inzetten, via het Keurmerk Veilig Ondernemen, op het verbeteren van de veiligheid van onze bedrijventerreinen. Bevorderen van veilig uitgaan en veilige Wij hebben periodiek overleg met de horeca. De inzet van het evenementen horecateam van de politie levert een belangrijke meerwaarde. De afspraken over de individuele en collectieve horecaontzeggingen lopen naar tevredenheid. De ketenregisseur Evenementen is belast met het verbeteren van het evenementen proces. Dit leidt tot efficiëntere samenwerking tussen hulpdiensten, politie en beveiliging. Het geheel bevordert de veiligheid van het publiek tijdens evenementen. Openbare orde en veiligheid rondom In het veiligheidsoverleg Voetbal worden de risico’s m.b.t. betaald voetbalwedstrijden wedstrijden besproken en worden passende veiligheidsmaat- regelen getroffen.

71 VERKEERSVEILIGHEID INFRASTRUCTUUR TOELICHTING Concentraties van verkeersongevallen In 2016 lag de nadruk van de civiele werkzaamheden op aanpakken bereikbaarheid en de centrumprojecten waardoor verkeersongevallen-concentratielocaties later in uitvoering worden genomen. Wijk- en dorpsprogramma’s vertalen naar Diverse wijken/dorpen hebben vanuit het EOP-budget verkeersveiligheid maatregelen genomen om de verkeersveiligheid te verbeteren. Zo heeft Angelslo ervoor gekozen om met symbolen weggebruikers te attenderen op het 30 km regime. Infrastructurele- en Op het Stieltjeskanaal (Zandpol) is een snelheidsregime van 60 km bereikbaarheidsprojecten ondersteunen ingesteld. De fietsstroken op de Brinkenweg (Bargeres) zijn verbreed. De reconstructie van de Vaart ZZ (Nieuw-Amsterdam) is begonnen. ONDERHOUD OPENBAAR GEBIED TOELICHTING Onderhoud bermen, wegen, paden en Het onderhoud is conform de beeldkwaliteitsafspraken verlichting uitgevoerd. Onderhoud radarpalen en verkeerstekens De kwaliteit van de verkeerstekens wordt geïnventariseerd en waar nodig vindt onderhoud plaats. Onderhoud van de verkeers- borden gebeurt veelal op basis van meldingen. Die meldingen zijn binnen de kwaliteitsnormen van Emmen afgehandeld. Openbaar gebied schoonhouden Het machinaal vegen en het handvegen is in overeenstemming met de productovereenkomst uitgevoerd. Het schoonhouden van het centrum is uitgebreid naar de zondag. Het opruimen van zwerfaval is opgenomen in de bestekken van Area en de Emco. In verband met het verbod op chemisch reinigen is in 2016 het bestrijden van onkruid in de verharding uitgevoerd met de HOB methode (inzet hete lucht methode). EDUCATIE VERKEERSVEILIGHEID TOELICHTING Permanente educatie en Drentse Het educatieprogramma is uitgevoerd. veiligheidslabels uitvoeren Verkeerbrigadiers en veiligheidsregelaars Het abonnement met Stichting Verkeersregelaars Nederland opleiden en begeleiden (SVNL) is verlengd. SVNL faciliteert de theorie-instructie voor evenementenverkeersregelaars. Gedrag ten aanzien van In 2016 hebben we verkeersacties ondersteund. O.a. bij verkeersveiligheid beïnvloeden basisscholen in Oud-Emmen, Emmermeer en Zwartemeer.

3.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan FYSIEKE / EXTERNE VEILIGHEID Emmen is een bruisende gemeente, met Met alle festiviteiten in Emmen zoals de opening van Wildlands en veilige (grote) evenementen, waardoor het Atlas Theater is er sprake van sfeervolle en bruisende een aantrekkelijk vestigingsklimaat blijft activiteiten die bijdragen aan een goed vestigingsklimaat. Alle bestaan voor nieuwe en bestaande activiteiten in wijken en dorpen kunnen plaatsvinden door juiste bedrijven inzet van politie en toezichthouders. Daarnaast bevorderen wij een veilige openbare ruimte door meer inzet van BOA’s in wijken en dorpen. Samen met de ondernemersverenigingen dragen we zorg voor actuele keurmerken veilig ondernemen voor bedrijventerreinen. Het geheel draagt bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Een actief fysiek/extern veiligheidsbeleid De samenwerking met de Veiligheidsregio Drenthe (VRD) loopt goed. De betrokken functionele afdelingen en de VRD weten elkaar goed te vinden. Hierdoor is de fysieke/externe veiligheid in een vroeg stadium geborgd. Het huidige niveau van brandweerzorg in De VRD levert in 2016 hetzelfde niveau aan brandweerzorg. De stand houden brandweer bereikt in 80% van de prioriteit 1-alarmeringen binnen de vastgestelde norm de locatie. Crisismanagementorganisatie borgen en De crisismanagementorganisatie is goed geborgd en wordt door actueel houden een actief beleid m.b.t. opleiding en training actueel gehouden. Het huidig niveau van De integrale aanpak van toezicht en handhaving aangevuld door vergunningverlening en de toezicht- en een vergunning systematiek waarin geprioriteerd wordt op handhavingstaak van de gemeente veiligheid en naleefgedrag functioneert naar tevredenheid. E.e.a. borgen wordt volgens planning uitgevoerd.

72 SOCIALE VEILIGHEID Veilige woon- en leefomgeving o.a. door Veilig Thuis Drenthe heeft i.v.m. het verscherpt toezicht een groot verbeterde aanpak van de problematiek aantal verbeterpunten doorgevoerd. De meldcode wordt beter ‘achter de voordeur’ uitgevoerd. Er bestaan zorgen over het grote verschil tussen aantal politiemutaties huiselijk geweld en aantal vervolgens door Hulp-OvJ opgemaakte Risicotaxatie formulier Huiselijk Geweld (RiHG’s) voor huisverboden. Minder geweld en stabiliseren van het De daling van het geweld lijkt door te zetten. We zien een stijging aantal woninginbraken van het aantal woninginbraken in Emmen Oost. We hebben preventieprogramma’s ingezet en gaan met de politie bezien welke aanvullende maatregelen we kunnen treffen. Tegengaan hennepteelt Wij blijven inzetten op het tegengaan van hennepteelt. We zien echter dat de criminele organisaties steeds meer op zoek gaan naar kwetsbare inwoners. Bij de uitvoering van ons beleid houden wij daar rekening mee. Terugdringen alcoholgebruik onder Het preventie- en handhavingsplan wordt uitgevoerd. Op basis jongeren < 18 jaar van de uitkomsten van de 0-meting gaan wij gerichte preventie activiteiten inzetten naar ouders, horeca en sportverenigingen. VERKEERSVEILIGHEID Minder verkeersdoden en In Drenthe kwamen in 2016 zesentwintig mensen om het leven bij verkeersslachtoffers. verkeersongevallen. Twee minder dan het jaar daarvoor. In Emmen vielen er, net als in 2015, twee verkeersdoden. Het hoge aantal verkeersdoden 16 in Zuidoost Drenthe baart zorgen. Gezamenlijk met onze buurgemeenten zal gekeken worden of en op welke wijze dit teruggedrongen kan worden. Waar nodig betere verkeersveiligheid Met het actieprogramma Drents Verkeersveiligheid label helpen rond scholen. we de scholen om de veiligheid te verbeteren. De verkeersouders van de drie basisscholen in Zwartemeer hebben we ondersteuning geboden, bij een succesvolle gedragscampagne die ouders moet wijzen op hun verantwoordelijkheden.

73

3.4. Meting

FYSIEKE VEILIGHEID Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • De brandweer bereikt in 80% van de prioriteit 1- 80% 85% n.n.b. alarmeringen binnen de vastgestelde norm de locatie*  Het % op naleving gecontroleerde vergunningen (w.a. 80% 85% 85% vergunningen grote evenementen) • 90% van het aantal medewerkers in de 90% 90% 90% crisismanagementorganisatie is goed opgeleid en geoefend met behulp van min. 2 oefeningen per jaar

SOCIALE VEILIGHEID Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • Aantal woninginbraken/diefstal uit schuren / garages 4,6 4,2 3.9 per 1000 inwoners • Aantal geweldsmisdrijven (incl. mishandeling en 6,8 5,9 5.7 bedreiging) per 1000 inwoners

VERKEERSVEILIGHEID Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • Aantal verkeersslachtoffers (-doden en ziekenhuis- 55 67 n.n.b. slachtoffers) Streefwaarde in 2020 is 36.**

* De definitieve gegevens worden pas medio april, via de jaarverslagen van de instellingen bekend. De officiële cijfers zijn pas in april/mei bekend. ** Mede door onvolkomenheden in de registratie door derden zijn er nog geen betrouwbare cijfers te geven inzake verkeersslachtoffers 2016. Inmiddels zijn goede afspraken gemaakt waardoor het de komende jaren wel mogelijk is om sneller inzicht te ontvangen.

74 3.5. Wat heeft het gekost? Programma 3 Veiligheid

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 03.01 Fysiek externe veiligheid 1.255 1.255 1.568 -313 03.02 Brandweerzorg 6.589 6.589 6.589 0 03.03 Crisismanagementorganisatie 74 67 33 34 03.04 Veilige woon- en leefomgeving 824 884 958 -74 03.05 Jeugd en veiligheid 29 29 29 0 Totaal lasten 8.772 8.825 9.178 -353 03.01 Fysiek externe veiligheid 123 123 265 -142 03.02 Brandweerzorg 0 394 394 0 03.03 Crisismanagementorganisatie 0 0 0 0 03.04 Veilige woon- en leefomgeving 15 15 75 -60 Totaal baten 139 533 735 -202 Saldo 3 Veiligheid (bruto) 8.633 8.292 8.443 -151 03.01 Fysiek externe veiligheid 15 15 15 0 03.02 Brandweerzorg 0 129 129 0 03.04 Veilige woon- en leefomgeving 64 64 64 0 Totaal onttrekking 79 208 208 0 03.02 Brandweerzorg 323 323 323 0 Totaal storting 323 323 323 0 Mutatie reserves 244 115 115 0 Saldo 3 Veiligheid (netto) 8.877 8.407 8.558 -151

Verschillenanalyse N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren:

Lasten: 03.01 Fysieke externe veiligheid  Hogere apparaatskosten als gevolg van extra op inhuur personeel voor Compenseren N 116 Capaciteit inzake het Zaakgericht Werken 03.04 Veilige woon- en leefomgeving  Extra lasten die gedekt worden door eigen bijdrage van scholen inzake toezicht N 58 veiligheid rondom scholen (zie voordeel bij baten)

Baten 03.04 Veilige woon- en leefomgeving  Extra eigen bijdrage van scholen inzake toezicht veiligheid rondom scholen (zie nadeel V 58 bij lasten)

75 Programma 4. Onderwijs en jeugd

Deelgebieden Het programma ‘Onderwijs en Jeugd’ omvat het beleid en de activiteiten die door de gemeente rondom deze thema’s worden uitgevoerd. Het gaat hierbij om de volgende taken:  Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG);  Jongerenparticipatie;  Algemeen lokaal onderwijsbeleid;  Onderwijsachterstandenbeleid (OAB);  Doorlopende leerlijn en voortijdig schoolverlaten;  Onderwijshuisvesting;  Leerlingenvervoer;  Schoolbestuurlijke taak, bestuur openbaar primair onderwijs.

4.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Onderwijsachterstandenbeleid De eerste voorscholen zijn in 2016 gerealiseerd. De gezamenlijke schoolbesturen, Stichting Peuterwerk en Stichting OKCE hebben hiervoor een uitvoeringsplan opgesteld dat doorloopt tot juni 2018. Dit vanuit de ambitie dat alle peuters (2,5 tot 4 jaar) een aanbod krijgen voor voorschoolse educatie. Elke voorschool is verbonden aan een basisschool waardoor het mogelijk is onderwijs en educatie goed op elkaar af te stemmen. De dagelijkse leiding van de voorschool ligt in handen van de locatieleider van de basisschool. Aan de kwaliteit van de voorscholen is gewerkt door pedagogisch medewerkers te scholen (o.a. cursussen voor taalniveau 3F), inzet HBO-ers op de groep en door het ontwikkelen van een kindvolgsysteem.

Lokaal onderwijsbeleid (PO) In 2016 zijn, in overleg met de schoolbesturen voor primair onderwijs, de speerpunten voor het lokaal onderwijsbeleid (PO) bepaald. Dat zijn: 1) Het Jonge Kind, 2) Passend Onderwijs, 3) Toekomstbestendig Onderwijs en 4) Brede Ontwikkeling. Bij het eerste thema ligt de nadruk op het realiseren van de voorscholen en het verhogen van de kwaliteit van educatie en onderwijs voor het jonge kind. Bij het tweede thema staat de afstemming tussen onderwijs en de jeugdzorg centraal. Bij thema 3 zal een integraal meerjaren huisvestingsplan worden ontwikkeld en thema 4 richt zich op het vergroten van de ontwikkelingskansen van kinderen door een breed en gevarieerd aanbod van activiteiten, binnen en buiten schooltijd.

Lokaal onderwijsbeleid (VO en MBO) Voortijdig schoolverlaten In 2016 hebben diverse projecten en pilots geleid tot een forse terugdringing van voortijdig schoolverlaten. Daarnaast is de doelgroep verbreed en worden er ook activiteiten ontwikkeld voor jongeren van 16 tot 23 jaar in een kwetsbare positie (VSO, PRO, Entreeonderwijs), voor wie een startkwalificatie niet haalbaar is. Emmen is hiervoor in Zuidoost Drenthe RMC-contactgemeente geworden en het Drenthe College contactschool. Diverse partijen, zoals Werk en Inkomen, RMC en CJG werken nauw met elkaar samen om maatwerk te leveren, regelruimte te vinden en hardnekkige knelpunten aan te pakken. Passend Onderwijs Het Passend Onderwijs VO (Samenwerkingverband 22.02) heeft zich bezig gehouden met het (succesvol) terugdringen van het aantal (langdurig) thuiszittende leerlingen. Door in te zetten op (tussen- of plus-) arrangementen op maat kunnen ze veelal de onderwijsroute weer oppakken. Er is veel aandacht besteed aan de basis- en ondersteuningsmogelijkheden op de scholen zelf. In 2017 zal dat ook met name doorontwikkeld worden. Het SWV 22.02 heeft in de laatste maanden 2016 vooral aandacht besteed aan de doorlopende lijnen PO en VO. POVO-overleg is in volle gang over dit onderwerp. Techniek en loopbaanoriëntatie De Begeleidingsgroep Techniekpact heeft tot doel te komen tot kiezen, leren en werken in de techniek, voortuitkijkend op de enorme vervangingsvraag die er op de regio af komt. Scholen hebben zich verenigd in een begeleidingsgroep Techniekpact waaraan scholen van PO, VO, MBO en HBO samen deelnemen met afdelingen economie van de gemeenten van de AMRD, vertegenwoordigers van de brancheorganisaties Metaal en Electro en provincie. Onder voorzitterschap van de gemeente Emmen en ter voorbereiding op de plannen voor Vierkant voor Werk. De doorgaande lijn VO en MBO staat wat betreft techniek hoog op de agenda.

Schoolbestuurlijke taak openbaar basisonderwijs In 2016 is uitvoering gegeven aan de nieuwe onderwijsvisie ‘Duurzaam en sterk de toekomst tegemoet’. Vanaf 1 augustus 2016 werken alle scholen in clusters, waarbij ieder cluster wordt aangestuurd door een directeur. Op alle locaties is een locatieleider aanwezig als eerste aanspreekpunt. Deze nieuwe werkwijze is ontwikkeld vanwege de daling van het aantal leerlingen in deze regio. Door in grotere eenheden (clusters) te werken, benutten we de beschikbare middelen en expertise maximaal. Samenwerking binnen de clusters bevordert de kwaliteitsontwikkeling van het openbaar basisonderwijs.

76 4.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken Voortijdig schoolverlaten TOELICHTING Pilot integrale benadering kwetsbare Regionale aanpak ‘VSV en kwetsbare jongeren’ is geschreven, het jongeren. budget is aangevraagd en een 4-jarig programma (2017-2020) is van start gegaan. Begeleidingsgroep Techniekpact door De begeleidingsgroep vanuit het PO, VO, MBO, HBO, gemeenten Onderwijs, werkgevers en Betapunt en brancheorganisaties is actief. Er worden contacten gelegd met Noord. het bedrijfsleven. Uitvoering leerplichtwet Voortgang loopt volgens verwachting. Onderwijsbeleid TOELICHTING Vorming van nieuwe Rond diverse thema’s heeft afstemming plaatsgevonden; o.a. met afstemmingstructuren onderwijs de samenwerkingsverbanden passend onderwijs PO en VO, binnen het Groot Koepeloverleg (PO, VO), het LOBO (lokaal overleg basisonderwijs), VSV en met partners in de jeugdzorg. Implementatie lokaal educatieve agenda Het PO heeft een nieuwe beleidsstructuur ontwikkeld; Voorbereiding en ontwikkeling van beleid gebeurt in nauw overleg met de uitvoeringspartners. Ook zijn de beleidsspeerpunten geformuleerd (Het Jonge Kind, Passend Onderwijs, Toekomstbestendig Onderwijs en Brede Ontwikkeling) voor meer focus binnen de gezamenlijke aanpak. Implementatie van de plusvoorziening, In overleg is dit intern nog onderwerp van gesprek, o.a. over het deze verzorgt ondersteuning en hulp aan regisseurschap en het nog eerder inzetten van de ondersteuning overbelaste jongeren in het onderwijs. en het voorkomen van langdurige zorgafhankelijkheid. In 2016 wordt een nieuw educatieplan De plaatselijke partners (Bibliotheek,TDC/Emco, Sedna en het opgesteld, waarin laaggeletterdheid Drenthe College) hebben een nieuw plan van aanpak opgesteld meer lokaal, vanuit de gebieden, met en een subsidieaanvraag gedaan. Taalpunten zijn gerealiseerd en vrijwilligers en vanuit taalhuizen worden deze worden verder doorontwikkeld. Door de samenwerking in ingezet. De Stichting Lezen en Schrijven de kerngroep ontstaat meer verbinding tussen het formele en inventariseert op welke wijze een goede informele taalaanbod. Vrijwilligers zijn geschoold. De aanmelding infrastructuur hiervoor kan worden komt langzaam maar zeker op gang, het taboe is nog groot. De opgezet. wethouder Onderwijsbeleid is ambassadeur geworden van ‘Emmen telt mee met taal’ en support daarmee het leren lezen en schrijven. Bondgenootschapen, het Educatieplan De doelgroep weet de weg naar taalontwikkeling steeds en de WEB middelen van de gemakkelijker te vinden. In 2016 hebben ruim 200 cursisten Arbeidsmarktregio Drenthe dragen in trajecten gevolgd in rekenen, lezen, schrijven en digitale 2016 bij aan een divers lokaal aanbod vaardigheden in het informele circuit. 80 van deze deelnemers zijn voor taalontwikkeling voor volwassenen begonnen aan langere trajecten lezen en schrijven. Onderwijshuisvesting TOELICHTING Huisvestingvoorzieningen worden op Er is in toenemende mate overleg tussen de verschillende partners basis van ‘kindvoorzieningen’ over het realiseren van kindvoorzieningen. Dit zal gestalte gefinancierd. Dit gericht op de moeten krijgen in een integraal huisvestingsplan voor de gehele ontwikkeling van jeugdigen en het gemeente. voorzieningenniveau in wijken en dorpen in het algemeen. Uitvoering geven aan het Dit verloopt volgens afspraak. onderwijshuisvestingsbeleid en ondersteuning bij de totstandkoming van de schoolaccommodaties. Voorscholen TOELICHTING Tenminste 56 pedagogisch medewerkers Hier zitten we ruim boven. Ondertussen zijn bijna alle van de voorscholen zijn geschoold in pedagogisch medewerkers 3F-geschoold en –getoetst. taalniveau 3F. Toename van het aantal HBO-ers in de Ook hier zitten we met 20 HBO-ers ruim boven de norm. voorscholen. In 2016 wordt het aantal voorscholen Door de nieuwe samenwerking met de Stichting OKCE verbonden aan een basisschool (gezamenlijke kinderopvangorganisaties) kon het uitvoeringsplan uitgebreid tot tenminste 30 voor het realiseren van voorscholen pas later worden gestart. Ondertussen zijn er 11 voorscholen gerealiseerd.

77 Bestuur Openbaar primair TOELICHTING onderwijs Per 1-8-2016 zijn twee ontwikkelopdrachten voor Openbaar Onderwijsgerealiseerd. Dit betekent dat: Openbaar Onderwijs Emmen werkt in 10 Per 1 augustus 2016 is dit de nieuwe werkwijze. clusters, aangestuurd door clusterdirecteuren en op iedere locatie (school) is een locatieleider aanwezig als eerste aanspreekpunt. De clusterdirecteuren vormen samen met De clusterdirecteuren voeren al meer bovenschoolse taken uit. de afdelingsmanager een team en Samen met de adviseurs van de afdeling wordt nieuw beleid voeren naast de taken binnen het cluster gemaakt of bestaand beleid herzien. ook taken uit op bovenschools niveau (o.a. beleidsvorming). De afdeling werkt vraaggericht en heeft In 2016 is hiermee een goede start gemaakt. In 2017 krijgt dit een de organisatie ingericht op de nieuwe vervolg. structuur in het scholenveld (de 10 clusters). De adviseurs van de afdeling vormen de Dit verloopt volgens afspraak. frontoffice van de afdeling. Zij zijn eerste aanspreekpunt voor de clusterdirecteuren. De adviseurs en clusterdirecteuren Dit is opgestart. In 2017 zullen er prioriteiten worden gesteld per werken nauw samen en bereiden samen beleidsterrein. o.a. nieuw beleid voor De kwaliteit op alle scholen van OOE is Alle scholen in het basisarrangementen van de onderwijsinspectie. goed. De scholen behouden allen het basisarrangement. Realiseren kindvoorzieningen: de scholen Dit verloopt volgens het huidige uitvoeringsplan. bieden gefaseerd voorscholen aan (samenwerking met peuterspeelzalen of kinderopvang). Jongerenparticipatie en TOELICHTING jongerenbeleid Uitvoering Jeugdbeleid, waaronder het De implementatie van Jimmy’s is gestart. Het nieuwe jeugdbeleid faciliteren van jongerenparticipatie, start in voorjaar 2017. ondersteunen van activiteiten en evenementen die door jongeren worden georganiseerd

4.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan ONDERWIJS EN JEUGD Alle kinderen in de gemeente Emmen hebben optimale ontwikkelingskansen; door: Een kwalitatief hoogwaardig aanbod van Alle aanbieders van voorschoolse educatie werken met een voorschoolse educatie. erkend VVE-programma, bijna alle pedagogisch medewerkers zijn geschoold op 3F-taalniveau en er werken meer HBO-ers op de groep. De inspectie beoordeelde het aanbod in 2016 als voldoende. Meer jongeren met een startkwalificatie. Het aantal voortijdig schoolverlaters in het schooljaar 2015/2016 is 303. De regio Zuidoost scoort ruim binnen de norm die het ministerie heeft gesteld. Het knelpunt ligt bij het entreeonderwijs en basis beroeps. Dat is ook de landelijke trend. Het VO, het MBO, het ministerie en de gemeenten zijn volop op zoek naar verbetering van de route onderwijs naar arbeidsmarkt. Onderwijs op maat en dichtbij te bieden. Emmen beschikt over een gevarieerd onderwijsaanbod en een grote scholendichtheid. De demografische ontwikkelingen en de moeite om het dure techniekonderwijs (VMBO profielen en keuzedelen MBO) te kunnen blijven aanbieden, maakt samenwerking noodzakelijk. In 2016 ontstaat de eerste aanzet tot verkenning en afstemming van het totale aanbod in de regio

78 Kwalitatief goede doorlopende leerlijnen Met het ontwikkelen van de voorscholen, gekoppeld aan elke tussen voorschool, primair onderwijs en basisschool, lopen wij in Emmen voorop. De komende tijd zullen voortgezet onderwijs. we aan de slag gaan om doorlopende leerlijnen verder te ontwikkelen. Afstemming is daarin de eerste stap. Een goede aansluiting tussen onderwijs Emmen stuurt het Techniekpact in de AMRD aan. Alle en de arbeidsmarkt. schoolsoorten buigen zich over de doorlopende leerlijn techniek en de matching met het bedrijfsleven. De komende jaren komen er 6200 vervangingsvragen op dit terrein. In het Entree- en Pro- en VSO onderonderwijs worden leerlingen gecoacht richting arbeidsmarkt en worden werkgevers bij vragen ondersteund. Het realiseren en faciliteren van Ondertussen zijn er 11 voorscholen gerealiseerd. Dit verloopt kindvoorzieningen voor opvang, volgens het nieuwe uitvoeringsplan. Dit is een eerste aanzet onderwijs en opvoedondersteuning van richting de ontwikkeling van kindcentra. kinderen van 0 tot 12 jaar. Alle kinderen in de gemeente Emmen hebben optimale ontwikkelingskansen; door: Een kwalitatief hoogwaardig aanbod van Dit aanbod is op orde. Er wordt gewerkt met erkende VVE- voorschoolse educatie. programma’s, uitgevoerd door gekwalificeerde medewerkers.

Kinderen en jongeren hebben de Gaat in 2017 starten in afwachting van het defintieve advies van mogelijkheid om actief te participeren; de JongerenAdviesraad door: Het stimuleren van de Start Jimmy’s in voorjaar 2017 jongerenparticipatie. Meer evenementen voor en door Start Jimmy’s in voorjaar 2017 jongeren

4.4. Meting

ONDERWIJS EN JEUGD Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • Het aantal HBO-ers in het voorschoolse 10 7 20 • Het aantal leidsters met taalniveau 3F in het 56 60 170 voorschools * Aantal plaatsen voor- en vroegschoolse educatie 900 900 900 * Het aantal locaties waar een brede school is 30 20 11 omgevormd tot een integraal kindcentrum

NB toelichting bij de tabel: Op dit moment wordt niet gesproken over integrale kindcentra, maar over het realiseren van voorscholen gekoppeld aan basisscholen. Momenteel zijn 11 van de ca. 55 voorscholen gerealiseerd.

79 4.5. Wat heeft het gekost? Programma8. Wat heeft 4 onderwijshet gekost? en jeugd(x €)

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 04.01 Werk- Onderwijs en jeugd 2.184 2.819 2.600 219 04.02 Maatschappelijke Zaken 1.355 1.356 1.453 -97 04.03 Impuls brede scholen, sport en cultuur 751 718 721 -2 04.04 Onderwijs 29.600 32.003 34.093 -2.089 04.05 Onderwijshuisvesting 7.535 7.825 7.504 322 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid 3.582 3.701 3.596 105 04.07 Kinderopvang en peuterspeelzaalwerk 1.020 717 385 333 Totaal lasten 46.027 49.140 50.351 -1.211 04.01 Werk- Onderwijs en jeugd 1.296 1.621 1.671 -50 04.04 Onderwijs 28.471 30.891 32.855 -1.964 04.05 Onderwijshuisvesting 70 662 662 0 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid 2.217 2.217 2.221 -5 Totaal baten 32.054 35.391 37.410 -2.019 Saldo 4 Onderwijs en jeugd (bruto) 13.973 13.748 12.941 808 04.04 Onderwijs 56 56 56 0 04.05 Onderwijshuisvesting 232 333 333 0 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid 0 378 285 94 Totaal onttrekking 288 767 673 94 04.05 Onderwijshuisvesting 0 197 197 0 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid 56 56 72 -16 Totaal storting 56 253 269 -16 Mutatie reserves -232 -514 -405 -109 Saldo 4 Onderwijs en jeugd (netto) 13.742 13.234 12.536 698

Verschillenanalyse N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren:

Lasten: 04.01 Werk- Onderwijs en jeugd  Niet gebruikt budget door andere externe financiering (rechtmatig declarabel op V 142 participatiebudget en projectgelden Actieplan Jeugd). Dit is ingezet als dekking voor tijdelijke inhuur van extra personeel tbv intensievere aanpak voortijdige schoolveraters (zie programma 9).  Regiogemeenten hebben een deel van het budget Volwasseneducatie bestemd V 90 voor het opzetten van een eigen taalpunt. De realisatie daarvan verloopt traag. Conform de regeling is het toegestaan max 25% van het jaarbudget, door te schuiven naar volgend jaar (tbv reserve AMRD). De reservemutatie zit op programma 9. 04.02 Maatschappelijke zaken  Vanwege een wetswijziging vallen sinds medio 2016 ook kinderen met een N 93 psychische handicap onder het leerlingenvervoer waardoor extra taxi- en begeleidingskosten zijn gemaakt. 04.04 Onderwijs  De systematiek van de financiering van openbaar basisonderwijs vereist dat het N 1.377 resultaat van baten en lasten wordt gestort/onttrokken in/aan de onderwijsreserve. Dit komt echter niet tot uiting onder de mutatie reserves, maar conform BBV- regelgeving op de balans. Het verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door de volgende verschillen op lasten en baten op 04.04 onderwijs Conform het onderwijsakkoord zijn in 2016 o.a. de lonen met 3,8% verhoogd. Deze N 1.054 verhoging wordt gedekt door een hogere rijksbijdrage. Naar aanleiding van de EFJ-controle 2015 heeft in 2016 een correctie over 2015 N 192 moeten plaatsvinden. Dit heeft geleid tot een extra last voor 2015 en is onttrokken aan de bestemmingsreserve.

80 Door het uitvoeren van kwaliteitsaanpassingen in het kader van voorscholen N 116 ontstaat er een nadeel ten op zichte van de begroting. Wegen het feit dat er geen officiële beschikking (wel een voorgenomen besluit) vanuit de gemeente is verstrekt, is er geen inkomst verantwoord in boekjaar 2016. Voor 2016 zijn niet alle geplande onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Deze zijn V 737 doorgeschoven naar 2017. In 2016 is er een afrekening verantwoord van de doordecentralisatiegelden 2011 t/m N 109 2015. Zowel de inkomst als de uitgaven voor de voorzieningen huisvesting onderwijs voor N 95 de uitbreiding 2e semi-permanent lokaal bij de Eenspan zijn niet opgenomen in de begroting. Voor 2016 zijn er minder personeelgerelateerde uitgaven (schoolbegeleiding, V 174 schoolmaatschappelijk werk, verbetertrajecten) gedaan dan begroot. Dit wordt o.a. veroorzaakt door minder kindonderzoeken vanwege de invoering van Passend Onderwijs en een strakke inkoop van externe dienstverlening en de transitie van de jeugdzorg. 04.05 Onderwijshuisvesting  Het budget voor schadevergoedingen aan scholen is onderschreden ivm (nog) niet V 110 ontvangen declaraties over 2016.  Vrijval kapitaalslasten veroorzaakt door verlenging afschrijvingstermijn V 92 schoolgebouwen  Diverse kleine voordelen op onderwijshuisvesting van divere scholen, waardoor ook V 120 het investeringsvolume 2016 niet benodigd was. 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid  De subsidie “implementatie Jimmy’s” is in 2016 niet volledig uitgekeerd, conform V 94 besluitvorming wordt eerst 90% uitbetaald (zie nadeel bij onttrekking reserves) 04.07 Kinderopvang en peuterspeelzaalwerk  De lagere subsidiebeschikkingen aan kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zal, V 333 conform voorgenomen besluit, meegenomen worden in de financiering van de voorscholen.

Baten: 04.04 Onderwijs In 2016 is door prijsbijstelling van het ministerie OC&W meer rijksvergoeding V 1.382 ontvangen dan begroot. Van het samenwerkingsverband Primair Onderwijs is in 2016 is een hogere subsidie V 533 ontvangen voor personeel dat is overgenomen in het kader van het tripartiet akkoord. Zowel de inkomst als de uitgaven voor de voorzieningen huisvesting onderwijs voor V 95 de uitbreiding 2e semi-permanent lokaal bij de Eenspan zijn niet opgenomen in de begroting.

Mutaties reserves: Onttrekkingen 04.06 Onderwijs- en jeugdbeleid  De subsidie “implementatie Jimmy’s” is in 2016 niet volledig uitgekeerd, conform N 94 besluitvorming wordt eerst 90% uitbetaald (zie voordeel bij lasten).

81 Programma 5.. Bouwen, wonen en milieu

Deelgebieden Dit programma omvat alle gemeentelijk beleid en activiteiten op de beleidsterreinen: Omgevingswet en -visie; Ladder voor Duurzame Verstedelijking; Wonen; Statushouders; Energie en Duurzaamheid; Stimuleringsfonds Dorpen en Wijken; Welstand; Afval. 5.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Omgevingswet Op 1 juli 2015 heeft de Tweede Kamer en op 16 februari 2016 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de Omgevingswet. De inwerkingtreding van de Omgevingswet staat gepland voor begin 2019. Doel van de wet is dat procedures binnen het omgevingsrecht eenvoudiger worden mede door minder regels, de onderzoekslasten worden beperkt en de digitale beschikbaarheid verbetert. De gemeente participeerde in 2016 op landelijk, regionaal en lokaal schaalniveau aan congressen, pilots en denktanks. De gemeente heeft zich op een pro-actieve wijze een voorloperspositie in de regio weten te verwerven. De invloed van de komst van de Omgevingswet op de gemeente heeft verder vorm gekregen. De volledige impact is (nog) niet te overzien, omdat veel wetgeving nog niet gereed is.

De C-discussie van december 2015 (actieplan Fysieke Keten) past binnen het stelselwijziging van de Omgevingswet. De C-discussie kent verbetertrajecten voor korte en lange termijn. De korte termijn acties hebben in 2016 vorm en richting gekregen en de lange termijn meegenomen in de invoering van de Omgevingswet. De opgenomen acties zijn deels afgerond en zijn in voorbereiding: 1) plan van aanpak actueel toetsingskader 2017 loopt, opleverdatum 1 februari 2017; 2) flitsvergunning, is tijdig afgerond voor “bouwen”; 3) versnelde vergunningverlening en versnelde ruimtelijke advisering, tijdig afgerond, vervolgactie wordt voorbereid; 4) reisgids en voorbereiden bedrijven loket loopt nog; 5) ontheffingenbeleid, afgerond, continu proces; 6) implementatie versnelde project initiatief beoordeling, afgerond.

Omgevingsvisie Emmen-centrum De gemeente en ondernemersvereniging Vlinderstad zijn gezamenlijk een proces opgestart om te komen tot een nieuwe visie op het centrum. Beide partijen hebben zich bij de start van het proces verbonden aan de nieuwe visie, door gezamenlijk voor het opdrachtgeverschap te tekenen. Gedurende het jaar zijn de vraagstukken voor Emmen centrum benoemd, zijn de antwoorden geformuleerd op de gestelde vragen en is uiteindelijk de gezamenlijke visie opgesteld. Hiervoor zijn per fase met de betrokken stakeholders (waaronder de raad) bijeenkomsten georganiseerd. Het resultaat is een integraal gedragen koers voor het centrum.

Ladder van Duurzame Verstedelijking In 2012 is de (rijks) Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) vastgesteld. Met deze vaststelling werd de “Ladder voor Duurzame Verstedelijking” (voorheen SER ladder) vigerend (via het Besluit ruimtelijke ordening). Het doel van de ladder is een goede ruimtelijke ordening door optimale benutting van de ruimte in stedelijke gebieden. De ladder legt een motiveringseis op bij nieuwe stedelijke ontwikkelingen. De ladder krijgt zijn beslag in de Omgevingswet. Aangetoond moet worden dat een nieuwe stedelijke ontwikkeling voorziet in de regionale behoefte. Als de regionale behoefte niet kan worden aangetoond dan is een beoogde ontwikkeling niet mogelijk. Uitspraken van de Raad van State vragen om een grotere aandacht van onze gemeente voor de Ladder voor Duurzame Verstedelijking. De voorbereidingen voor een Structuurvisie Deprogrammeren Woningbouw zijn gestart, met als doel om de beschikbare plancapaciteit terug te brengen. De in voorbereiding zijnde Structuurvisie Delftlanden, waarin de toekomstige plancapaciteit voor de Delftlanden wordt bepaald, houdt nauw verband met de Ladder voor Duurzame Verstedelijking.

Wonen Op 1 juli 2015 is de Woningwet 2015 in werking getreden. Deze wet leidt tot een nieuwe werkelijkheid in de relatie gemeente, corporaties en huurdersorganisaties. De wet verplicht corporaties zich meer te richten op hun kerntaak: het huisvesten van de laagste inkomensgroepen. Gemeenten krijgen met de Woningwet een stevige regisserende rol. De wet geeft huurderorganisaties een positie bij het maken van prestatieafspraken. Het Nieuw Lokaal Akkoord (NLA) is al in de geest van de Woningwet 2015 opgesteld. Het NLA wordt jaarlijks geactualiseerd met concrete prestatieafspraken. In 2016 zijn de volgende stappen gezet:  Met Lefier, Domesta en Woonservice en hun huurdersorganisaties zijn prestatieafspraken gemaakt. Deze afspraken dragen bij aan de uitvoering van het Lokaal Akkoord 2016-2020.  De Groninger en Drentse gemeenten hebben de woningmarktregio Groningen-Drenthe gevormd. De vorming van de woningmarktregio is gedaan op grond van de Woningwet 2015. De woningmarktregio legt het werkgebied van de corporaties vast.  Samen met de corporaties is een woningmarktonderzoek uitgevoerd. De resultaten dienen als onderbouwing voor de actualisatie van de woonvisie 2012-2017.

Woonbedrijf/Woonschepenhaven De herstructurering van de kleine woonwagencentra is afgerond en de bewoners van de 25 nieuwe woningen hebben de sleutel gekregen. Het opzetten van een vastgoedexploitatie voor het woonbedrijf is verder uitgewerkt. Een vastgoedexploitatie is nodig om de eventuele overdracht naar de corporaties mogelijk te maken of te kiezen voor

82 een andere vorm van beheer. De intentie is uitgesproken om het beheer en het onderhoud van de woonwagencentra in eigen handen te houden. Er is een verkenning gestart hoe om te gaan met de Woonschepenhaven aan het Dommerskanaal.

Statushouders Gemeenten hebben op grond van de Huisvestingswet de taak om statushouders woonruimte aan te bieden. Dat kan een zelfstandige (huur)woning zijn of een met meer mensen gedeelde woning. De gemeente moest in 2016 aan 246 statushouders woonruimte aanbieden. Voor de eerste zes maanden van 2017 is een taakstelling opgelegd om 82 statushouders te huisvesten. Hierover zijn afspraken gemaakt met de woningcorporaties Lefier, Domesta en Woonservice. Op 1 januari 2017 resteert formeel een aantal van 60 nog te huisvesten statushouders. Informeel heeft de gemeente aan haar taakstelling voldaan, omdat de gemeente in een tussenvoorziening te Eelde statushouders heeft gehuisvest en voor het resterende aantal zijn woningen gevonden.

Milieuagenda De voorbereidingen om te komen tot een nieuwe Milieuagenda zijn gestart in 2016. De Milieuagenda bevat de koers van de gemeente met betrekking tot de kwaliteit van de leefomgeving en dergelijke. Verwachte behandeling in de raad is eind 2017.

Windenergie Structuurvisie Windenergie is vastgesteld conform de tijdsplanning die afgesproken was met de provincie Drenthe. De uitvoering van de Structuurvisie en de bijbehorende gedragscode is in september 2016 gestart en loopt op schema. In eerste periode wordt het gebiedsproces georganiseerd en uitgevoerd en daarna kunnen de initiatiefnemers de vergunningaanvraag indienen.

Structuurvisie Zonneakkers In 2012 is de Energienota Gemeente Emmen vastgesteld. In de nota wordt gestreefd naar een vermindering van de CO2 uitstoot in 2025 met 25% van de uitstoot t.o.v. 2012 en naar een CO2 neutraal Emmen in 2050. De voorbereidingen voor de herijking van de Energienota zijn opgestart. De aandachtpunten uit de door de raad aangenomen motie worden daarin meegenomen. Na vaststelling van de structuurvisie zonneakkers in 2015 heeft het steunpunt Zonneakkers intensief overleg gevoerd met ontwikkelaars, bedrijven, particulieren en vertegenwoordigers van de Erkende Overleg Partners. Resultaat is dat voor een zonneakker in het Rundedal een vergunning is verleend en de SDE+ subsidie is beschikt. Inzet is om in 2017 deze zonneakker daadwerkelijk te realiseren. Voor het gebied Oranjepoort heeft het college aan de Vereniging Parkmanagement Bedrijventerreinen Emmen (VPB) toestemming verleend voor de ontwikkeling van een zonneakker. Er worden gesprekken gevoerd met marktpartijen over de ontwikkeling van andere zonneakkers. De benodigde voorbereidingen om te komen tot zonneakkers is in 2016 gedaan. Realisatie zal in 2017 plaatsvinden.

Smart Energy Region Emmen Haren (SEREH) De visiedocument Smart Energy Region Emmen-Haren is door de raad van de gemeente Emmen vastgesteld op 22 december 2016. De visie bevat ook een uitvoeringsprogramma waarbij 4 projecten zijn gedefinieerd. Voor de uitvoering van deze projecten kijken we nadrukkelijk naar de Europese middelen en ondersteuning. Voor het project ‘Energiecooperaties en Smart Grid’ hebben we een Interreg 5 subsidie aangevraagd en ook toegekend gekregen van ongeveer 700.000 euro inclusief eigen bijdrage in uren van 300.000 euro. Het opstarten van dit project is in gang gezet. Doorlooptijd 3 jaar. Voor het project Grensoverschrijdend Windpark bereiden we, samen met de partners (RWE, Enexis, Univé, Twente en Stadt Haren) een Horizon2020 aanvraag voor. Daarnaast hebben we stevig lobby gevoerd in Brussel bij de Europese Commissie om ruimte te zoeken binnen de Europese regelgeving zodat die de uitvoering van de projecten mogelijk maakt.

Stimuleringsfonds Dorpen en Wijken Het Actieplan Stimuleringsfonds Dorpen en Wijken is in 2015 vastgesteld en in datzelfde jaar zijn die initiatieven ondersteund. In 2016 zijn daar ten laste van het fonds de volgende uitvoeringskredieten aan toegevoegd: 1. Winkelcentrum Rietlanden € 200.000,- 2. Kamerlingswijk € 75.000,- 3. Project van Dijk Vaart ZZ € 84.000,- 4. Vaart ZZ fase 2 € 636.000,- 5. Erica Havenstraat € € 1.076.500,-. 6. Schoonebeek fase 1 € 1.000.000,- 7. Subsidies Stimuleringsregeling / dorpsinitiatieven tweede tender € 60.732,- In de eerste tender is aan vijf bewonersinitiatieven een subsidie gegeven. De benodigde procedures zijn doorlopen en de meeste initiatieven zijn daadwerkelijk gestart. Aan vijf bewonersinitiatieven uit de eerste tender is subsidie gegeven.

Welstand In het bestuursakkoord 2014 – 2018 ‘Aanpakken en Doen’ is het herijken van het welstandsbeleid aangekondigd. In de voorbereidingen van de herijking is gewerkt aan een vereenvoudiging van het welstandsbeleid met als voornaamste doel minder welstandscriteria, toegankelijker en makkelijker welstandsbeleid. Er wordt gekozen voor de invoering van een ambtelijke toets waardoor het onderdeel welstand binnen vergunningverlening vlotter afgedaan kan worden. De welstandsnota 2016 is voor het zomerreces door de raad vastgesteld.

83

Meer afval scheiden doen we samen Eind 2016 is een start gemaakt met de uitvoering van het Maatregelenkader Afvalbeheer. In oktober is de campagne Afval. Scheidt u mee? gelanceerd en zijn nieuwe grijze containers met chip verstrekt waarmee de oude grijze container beschikbaar is gekomen voor de inzameling van PMD. Deze maatregelen moeten bijdragen om de doelstelling van het Kaderplan Afvalstoffen (60% afvalscheiding) te realiseren. Tevens moet het plan een eerste aanzet geven ter realisering van de ‘VANG-norm’ (Van Afval Naar Grondstof) van 75% afvalscheiding in 2020.

5.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken BOUWEN EN WONEN TOELICHTING Ter besluitvorming geactualiseerde Het woningmarktonderzoek dat met de corporaties is uitgevoerd is Woonvisie Emmen in het najaar 2016 opgeleverd. Dit is een belangrijke basis voor de actualisatie. De actualisatie van de woonvisie is eind 2016 opgepakt. Er is een startbijeenkomst geweest met marktpartijen, corporaties en adviesraden. Invulling geven aan de afspraken uit het Er zijn met alle corporaties en hun huurdersorganisaties Lokaal Akkoord prestatieafspraken gemaakt. Ondertekening heeft plaatsgevonden. Ter besluitvorming herijkte De gemeenteraad heeft voor het zomerreces ingestemd met de Welstandsnota Welstandsnota 2016. Voorstellen voor flexibilisering in relatie De inspanningen rondom bewustwording en kennis- en tot Omgevingswet netwerkopbouw hebben gezorgd voor ambtelijke en politieke agendering van de Omgevingswet. Ter bespreking integrale visie Emmen- Er ligt een integrale koers voor het centrum die gezamenlijk met Centrum stakeholders tot stand is gekomen. Ter besluitvorming Cultuurhistorische Opstellen cultuurhistorische waardenkaart, inclusief het Waardenkaart Emmen inventariseren karakteristieken wederopbouwwijken Emmermeer, Angelslo en Emmerhout is in uitvoering genomen. Lokale initiatieven stimuleren door de Er is aan zeven projecten een financiële bijdrage gedaan vanuit het inzet van het stimuleringsfonds in stimuleringsfonds. samenhang met andere beschikbare budgetten Inzicht geven in de projecten waarvoor 1. Winkelcentrum Rietlanden € 200.000,- het stimuleringsfonds is ingezet 2. Kamerlingswijk € 75.000,- 3. Project van Dijk Vaart ZZ € 84.000,- 4. Vaart ZZ fase 2 € 636.000,- 5. Erica Havenstraat € € 1.076.500,-. 6. Schoonebeek fase 1 € 1.000.000,- 7. Subsidies Stimuleringsregeling / dorpsinitiatieven tweede tender € 60.732,- MILIEU TOELICHTING Ter besluitvorming Structuurvisie De Structuurvisie Windenergie is vastgesteld door de gemeenteraad. Windenergie De voorbereidingen om te komen tot een gedragscode zijn opgestart. Nadere invulling windprojecten en Afspraken met provincie Drenthe zijn nagekomen. Het voorbereiden afgeven gebiedsproces krijgt vorm, waarna aanvragen behandeld worden. omgevingsvergunningen Ter besluitvorming Structuurvisie De structuurvisie Zonneakkers is vastgesteld. Het steunpunt Zonneakkers Zonneakkers legt verbindingen, waardoor de realisatie van zonneakkers in beeld komt. Opstellen gedragen integrale visie voor De voorbereidingen zijn opgestart en de aangenomen motie van energie (met partners) Wakker Emmen wordt daarin meegenomen. De visie wordt uitgewerkt in Het opstellen van uitvoeringsprogramma’s is onderdeel van de uitvoeringsprogramma’s visievorming. Invoering maatregelen om de landelijke De voorbereidingen voor een milieuagenda zijn gestart. De en gemeentelijke doelstelling te halen landelijke en gemeentelijke doelstellingen en maatregelen worden hierin meegenomen. Voorbereiding nieuw beleidsplan De voortgang van het nieuwe beleidsplan Afvalstoffenbeheer heeft Afvalstoffenbeheer wat vertraging opgelopen. Dit omdat de introductie van de PMD- container een belangrijke input is voor het beleidsplan. De PMD- container is eind 2016 ingevoerd. De eerste resultaten worden begin 2017 inzichtelijk. Informeren over Aanpak Zwerfafval Voorbereidingen om te informeren zijn gestart. Het informeren zelf gaat begin 2017 plaatsvinden. Vaststelling beoogt in februari 2017.

84 Invoeren alternatieve onkruidbestrijding Met ingang van het groeiseizoen in 2016 is het verbod op chemische onkruidbestrijding van kracht. Area heeft opdracht gegeven om de onkruidbestrijding duurzaam te bestrijden. Bestrijding is in 2016 volgens HOB-methodiek (hete lucht) uitgevoerd. Ter besluitvorming Afvalwaterplan Het Afvalwaterplan is vastgesteld in het college in het kader van de besluitvorming over het bestuursakkoord samenwerking waterketen Noordelijk Vechtstromen Ter besluitvorming Gemeentelijk In 2015 is de planperiode van het GRP verlengd totdat er een nieuw Rioleringsplan GRP wordt vastgesteld. De intentie was om in 2016 te starten met de voorbereiding van het plan en dit in 2017 vast te stellen. Voorwaarde is dat het Afvalwaterplan eerst wordt vastgesteld. Er is begonnen met het opstellen van het nieuwe GRP in samenwerking met de partners in de afvalwaterketen. Het streven is om het GRP eind 2017 ter besluitvorming voor te leggen aan college en raad.

5.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan BOUWEN EN WONEN Door het behouden en versterken van het Er zijn initiatieven geweest die een bijdrage hebben geleverd aan groene karakter en de eigen identiteit behoud/versterking van bestaande woonmilieus (van de verschillende kernen) bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de gemeente. Goede kwaliteit en samenstelling van de Dit is een doorlopend proces. In 2016 is een besluit genomen om huidige woningvoorraad door meer regie voor de komende 2 jaar een programma Wonen uit te voeren. Dit te nemen. programma is in oprichting en gaat zich richten op de kwaliteit van wonen op het niveau van dorpen en wijken. In samenspraak met bewoners investeren Eveneens een doorlopend proces. Vanuit het programma Wonen in de vitaliteit en grotere leefbaarheid wordt dit de komende jaren opgepakt. van de woonomgeving. Eenvoudigere Via het Actieplan Fysieke Keten is hier in 2016 werk van gemaakt vergunningverleningsprocessen. via meerdere acties: - ontheffingenbeleid (o.a. publieksflyers om initiatiefnemers vooraf op weg te helpen naar een ruimtelijk aanvaardbaar en passend plan); - versnelde projectinitiatiefbeoordeling: nieuw werkproces; - versnelde vergunningverlening en versnelde ruimtelijke advisering: nieuw werkproces en extra prioriteit; - versnelling en vereenvoudiging parkeervergunning en –ontheffing (naar 1-3 dagen); Enkele acties lopen door in 2017: onderzoek naar flitsvergunning, plan van aanpak actueel toetsingskader, inrichting bedrijvenloket en Reisgids voor ruimtelijke initiatieven (een heldere en eenvoudige voorlichtingsbrochure) MILIEU Verbeteren en in stand houden van Het windenergie dossier heeft veel tijd gevraagd en ervoor gezorgd milieukwaliteiten, door bewust om te dat andere doelstellingen uit de energienota onderstuk staan. gaan met onze leefomgeving door deze Verduurzaming heeft de aandacht. Binnen het programma Smart schoon en gezond te houden. Energy Region Emmen-Haren worden projecten opgezet, bedoeld om de doelstellingen uit de Energienota te realiseren. Daarnaast wordt structuurvisie Zonneakkers uitgevoerd, met als doel een zorgvuldige ruimtelijke inpassing van de grootschalige zonne- energie. Het geheel komt samen in de op te stellen Milieuagenda.. Verduurzaming (van (gemeentelijk) De voorbereidingen om te komen tot een plan van aanpak vastgoed) door renovatie en verduurzaming gemeentelijk vastgoed zijn gestart. energiezuinige maatregelen. Betere resultaten bronscheiding van De doorgevoerde maatregelen laten positieve resultaten zien, maar afval. deze zijn getalsmatig nog niet zichtbaar te maken. Het percentage ligt onder het landelijke streefgetal van 60% Doelmatige inzameling en transport van De doelmatige inzameling en transport van afvalwater is een afvalwater. standaard eis aan riolering. In 2016 is aan deze standaard voldaan via de daarvoor ingerichte standaard werkwijze.

85 5.4. Meting

RUIMTE EN WONEN Streefwaarde Resultaat 2016 2016 EMCO-Groep Toevoegingen woningen per jaar 100 De EMCO -groepAantal heeft verkochte een Meerjarenperspectief (particuliere) kavels 2007 -2011 opgesteld,18 welke is gebaseerd op een verdere uitwerking van maatregelen Aantal die verkochte in 2006 zijn (projectmatige) voorgesteld. kavelsEr zijn verbeterplannen153 opgesteld om het bedrijfsresultaat te verbeteren enActualisatie het subsidieresultaat bestemmingsplan te beheersen. De rekening 20074 wijst uit dat de EMCO-groep een positief resultaat heeftVastgestelde behaald t.o.v. bestemmingsplannen de begroting. Het resultaat is voor €10 0,33 mln. bestemd voor toekomstige21 frictiekosten. Een interne rapportage aan het DB van 27 augustus 2008 over de verbeterplannen uit 2006 is eveneens positief. Deze rapportage geeft aan dat van plannen het begrote structurele effect van bijna 1,8 mln. in 2010 meer dan gerealiseerdMILIEU zal zijn. Ondanks deze positieve geluiden prognosticeert EMCO-groep in de halfjaarrapportage 2008 een tekort van 0,2 tot 0,4 mln. over geheel 2008. Opvallend Streefwaardezijn een meevallende rijksbijdrageResultaat en een tegenvallend exploitatieresultaat.Effect indicator De nu geprognosticeerde begrotingsoverschrijding2016 kan worden opgevangen2016 binnen de resultaatbestemming• afvalscheiding 2007 door van huishoudens de EMCO-groep, mits het bestuur 60%van de EMCO -groep daartoe besluit.

WSW De WSW is met ingang van 1 januari 2008 gewijzigd. De modernisering van de WSW is ingezet om de beweging van SW-geïndiceerde van binnen naar buiten te stimuleren. Daarvoor is een aantal wetstechnische aanpassingen 5.5.vastgesteld, Wat waarmee heeft hetde wetgever gekost? beoogt de rol van gemeenten te versterken. Dit betekent o.a. dat de Programmasubsidieverstrekking 5 Bouwen, vanaf wonen2008 aan en individuele milieu gemeenten wordt verstrekt en dat van gemeenten een sterkere regievoering wordt verwacht. De gemeenteProduct (BedragenEmmen * heeft € 1.000) BMC opdrachtPrimitieve verstrekt begroting de gemeente Begrotingte ondersteunen bijRekening de bestuurlijke Verschil discussie Begr/Werk over 05.01de Grondexploitaties invulling van de regierol en de aansturing van EMCO.16.675 16.934 14.120 2.814 05.02Dit Historische heeft geleid gebouwen tot en objectende notitie “Marsroute regievoering”, twee763 miniconferenties1.975 in mei en juni2.090 2007 en de -115 05.03startnotitie Wonen Sturing op de WSW en EMCO (juni 2007). De 1.673raad is middels in 3.134het eerste kwartaal2.838 in 295 een informatiebijeenkomst geïnformeerd over deze startnotitie. In het laatste kwartaal van 2008 zullen aan College 05.04 Bouwen 2.762 2.737 3.008 -271 en Raad voorstellen worden gedaan voor de implementatie van de gemoderniseerde WSW. 05.05 Riolering 8.997 8.366 8.267 99

05.06 Afvalverzameling en -verwerking 9.353 9.949 10.172 -223 05.07 Milieu 5.194 5.042 5.061 -20 05.08 Ruimtelijke ontwikkeling 2.171 1.974 1.889 85 Totaal lasten 47.588 50.110 47.445 2.664 05.01 Grondexploitaties 16.002 17.382 8.785 8.597 05.02 Historische gebouwen en objecten 52 1.023 1.267 -244 05.03 Wonen 583 663 741 -78 05.04 Bouwen 1.978 1.169 1.143 26 05.05 Riolering 10.844 9.919 10.045 -126 05.06 Afvalverzameling en -verwerking 12.770 12.646 13.211 -565 05.07 Milieu 260 320 320 0 05.08 Ruimtelijke ontwikkeling 0 0 2 -2 Totaal baten 42.488 43.121 35.514 7.607 Saldo 5 Bouwen, wonen en milieu (bruto) 5.100 6.989 11.932 -4.943 05.01 Grondexploitaties 0 672 672 0 05.02 Historische gebouwen en objecten 0 304 68 236 05.03 Wonen 4 1.425 910 515 05.05 Riolering 0 312 54 258 05.07 Milieu 1.241 711 520 191 05.08 Ruimtelijke ontwikkeling 50 19 0 19 Totaal onttrekking 1.295 3.441 2.224 1.218 05.01 Grondexploitaties 213 365 70 295 05.03 Wonen 216 436 488 -52 05.07 Milieu 136 1.794 1.794 0 Totaal storting 565 2.596 2.353 243 Mutatie reserves -730 -846 129 -975 Saldo 5 Bouwen, wonen en milieu (netto) 4.371 6.143 12.060 -5.917

86 Verschillenanalyse N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren: Lasten: 05.01 Grondexploitaties  Een grondtransactie die gepland stond voor 2016 is vertraagd. Deze transactie N 80 passeert hoogstwaarschijnlijk in het voorjaar van 2017.  Als gevolg van de wijziging van de BBV moeten de lasten en baten van de N 116 NIEGG en overige gronden afzonderlijk worden geadministreerd (zie ook baten). Bij begrotingsopbouw2017 ook lasten budgettair begroten.  Initiatieven en ontwikkeling projectmanagement (zie ook reservemutaties). N 79  Minder bouw- en woonrijp gemaakt dan gepland (De Tweeling, Oude Meerdijk, V 1.818 Delftlanden).  Minder plankosten. V 1.273 05.02 Historische gebouwen en objecten  De baten en lasten van het gebouw Atlastheater zijn nog niet juist en volledig N 138 in de begroting verwerkt. Dit nadeel betreft m.n. de OZB. (zie bij de baten de hogere inkomsten).  De baten en lasten betreffende de Zandzoom zijn nog niet juist en volledig in N 78 de begroting opgenomen (project concentratie vastgoed), zie ook de baten.  Meerjarige projecten die gefinancierd worden uit de reserves zijn nog niet V 100 volledig uitgevoerd (w.o sloop Muzeval en asbest sanering). 05.03 Wonen  Een reeds geboekte dekking op een project is weer overgeheveld naar de V 427 reserve Duurzaamheid, Bouwen en Jeugdwerkloosheid. Dit heeft te maken met de gewijzigde BBV-regelgeving. Bijdragen aan investeringsprojecten mogen nu pas geboekt worden bij het afsluiten van het project, niet als het nog niet gerealiseerd is (zie het nadeel bij de onttrekking reserves).  De uitgaven in het kader van het ‘Aanvalsplan’’ zijn volgens de prognose van V 78 uitvoering geraamd met daartegenover een onttrekking aan de reserve. In werkelijkheid wijkt dit licht af van de prognose. (zie het nadeel bij de onttrekkingen reserves).  De taakstelling “Emmen Revisited” van € 250.000 is met ingang van 2017 N 112 structureel ingevuld. Voor 2016 is dat niet volledig gelukt en resteert een nadeel van € 112.000. 05.04 Bouwen  Hoger aandeel in apparaatskosten als gevolg van extra inhuur m.b.t. het project N 192 Zaakgericht Werken.  Hoger aandeel in apparaatskosten als gevolg van niet gerealiseerde N 79 taakstellingen schoonmaak, ketenverdichting en personeel. 05.05 Riolering  Project saneren bodem en dempen haven industrieterrein de Tweeling dat V 258 wordt gefinancierd uit de reserve is nog niet volledig uitgevoerd  In 2016 zijn meer onderhoudswerkzaamheden zijn uitgevoerd dan gepland. Het N 102 betreft (deels) inhaal van werkzaamheden van 2015. 05.06 Afvalverzameling en –verwerking  Op basis van de voorlopige afrekening van Area en Nedvang zijn de N 229 geprognotiseerde lasten hoger dan begroot, wat wordt veroorzaakt doordat de afrekening van de PMD (plastic, metaal, dozen) apart wordt gefactureerd op basis van de werkelijke tonnages. De definitieve afrekening moet nog plaatsvinden. Op basis van ervaringen van voorgaande jaren wordt verwacht dat het perspectief met de definitieve afrekening verslechterd. Indien dit het geval is zal daarover gerapporteerd worden bij Berap 2017-1. 05.07 Milieu  Geen activiteiten in het kader van de reserve 20ste penning (zie het nadeel bij V 100 de onttrekking reserves)  Er is sprake van een structurele wijziging in het takenpakket. Een deel van deze N 73 taken kan niet worden toegeschreven aan investeringsprojecten. Op begrotingsbasis is daar wel vanuit gegaan.  Inhuur van specifieke expertise inzake het SEREH- project N 61  Het resultaat van de orderadministratie op milieugebied met een reserve als V 52 dekking wordt op deze plaats in de exploitatie verantwoord (zie het nadeel bij onttrekking reserves) 05.08 Ruimtelijke ontwikkeling  Als gevolg van onderbezetting hebben er minder werkzaamheden plaats V 76 kunnen vinden voor ruimtelijke ontwikkeling.

87 Baten: 05.01 Grondexploitaties  (Positieve) afsluiting diverse complexen (Huizen/Stormstraat, Huurdeman-/van V 243.000 Eklaan, Herstructurering Spanjaardspad).  Geen exploitatiebijdrage Delftlanden (tranche Megahome niet afgenomen) N 7.570.000  Minder verkopen dan geraamd (Oude Meerdijk, Businesspark Meerdijk, N 600.000 Delftlanden).  Interne bijdrages mogen niet meer rechtstreeks op het grondcomplex geboekt N 400.000 worden (BBV-regelgeving). 05.02 Historische gebouwen en objecten  De baten en lasten van het Atlastheater zitten nog niet juist en volledig in de V 122 begroting verwerkt. Administratief te laag geraamde inkomsten Atlastheater (zie ook lasten).  De baten en lasten betreffende de Zandzoom zitten nog niet juist en volledig in V 88 de begroting (project concentratie vastgoed) Zie ook de lasten. 05.03 Wonen  Verkoop van een standplaats woonwagens (zie ook reservemutaties) V 69 05.05 Riolering  Hogere aanwending voorziening a.g.v. nadelig resultaat op baten en lasten V 80 riolering en rioolheffing 05.06 Afvalverzameling en –verwerking  Vergoeding Nedvang (afvalfonds) voor PMD inzameling (zie ook lasten). V 229  Op basis van de voorlopige afrekening van Area en Nedvang zijn de V 271 geprognotiseerde baten hoger dan verwacht. De definitieve afrekening moet nog plaatsvinden. Omdat bij Berap 2016-I en Berap 2016-II reeds een bedrag van in totaal € 734.000 met betrekking tot de afvalstoffenheffing ten laste van de algemene middelen is gebracht, kan het voordeel van € 271.000 ten gunste komen van het resultaat.  Er zijn meer aanslagen opgelegd als gevolg van een betere aansluiting op de V 65 Basis Registratie Personen. Reserves Storting: 05.01 Grondexploitaties  Als gevolg van de wijziging van de BBV moeten de lasten en baten van de V 455 NIEGG en overige gronden afzonderlijk worden geadministreerd (zie ook lasten). Bij begrotingsopbouw 2017 ook baten budgettair begroten  Initiatieven en ontwikkeling projectmanagement (zie ook baten). V 52 05.03 Wonen  Het resultaat op exploitatie huurwoonwagens en standplaatsen wordt V 52 toegevoegd aan de reserve exploitatie woonwagens, conform besluitvorming in de raad. Zie ook baten en lasten. Onttrekking: 05.02 Historische gebouwen en objecten  Meerjarige projecten die gefinancierd worden uit de reserves zijn nog niet N 235 volledig uitgevoerd (w.o. sloop Muzeval en asbest sanering) 05.03 Wonen  Een reeds geboekte dekking op een project is weer overgeheveld naar de N 427 reserve Duurzaamheid, Bouwen en Jeugdwerkloosheid. Dit heeft te maken met de gewijzigde BBV-regelgeving. Bijdragen aan investeringsprojecten mogen nu pas geboekt worden bij het afsluiten van het project, niet als het nog niet gerealiseerd is (zie het voordeel bij de lasten).  De uitgaven in het kader van het ‘Aanvalsplan’’ zijn volgens de prognose van N 78 uitvoering geraamd met daartegenover een onttrekking aan de reserve. In werkelijkheid wijkt dit licht af van de prognose (zie het voordeel bij de lasten). 05.05 Riolering  Project saneren bodem en dempen haven industrieterrein de Tweeling dat N 258 gefinancierd wordt uit de reserves is nog niet volledig uitgevoerd 05.07 Milieu  Geen activiteiten in het kader van de reserve 20ste penning (zie het voordeel bij N 100 de lasten)  Het resultaat van de orderadministratie op milieugebied wordt in de exploitatie N 52 verantwoord (zie het voordeel bij de lasten)

88 Programma 6. Inkomensondersteuning

Deelgebieden Het programma Inkomensondersteuning omvat beleid en activiteiten die door de gemeente op dit terrein worden ontwikkeld c.q. ondernomen. De volgende taken maken deel uit van dit programma:  Inkomen: inkomensvoorziening voor mensen in de Participatiewet, IOAW, IOAZ; uitvoering van bijzondere bijstand, minimabeleid en Individuele Inkomenstoeslag;  Maatschappelijke zaken en zorg -door middel van schulddienstverlening – het (vroegtijdig) oplossen van (de oorzaken van) financiële problemen.  Armoedebeleid.

6.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Trends en ontwikkelingen

Armoedebeleid Door ontwikkelingen in het sociale domein (zie programma 9) is de focus in ondersteuning van huishoudens met een laag inkomen verschoven van het verstrekken van minimaregelingen naar een volwaardig armoedebeleid. Lag in het verleden vooral de focus op inkomensondersteuning, nu richten we ons meer op het bevorderen van zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie. Hierbij gaan we uit van de eigen kracht van mensen en hun omgeving. We hebben extra aandacht voor gezinnen met minderjarige kinderen en inwoners met acute financiële nood.

Een andere belangrijke wijziging was dat we het armoedebeleid waar mogelijk met lokale organisaties uit hebben gevoerd. Speerpunten voor ons beleid waren in 2016:  Het bevorderen van (financiële) zelfredzaamheid (o.a. armoedepact, subsidie aan maatschappelijke organisaties, stimuleren gebruik regelingen);  Activeren naar werk en participatie (via o.a. de regeling ontplooiing en ontwikkeling);  Gebiedsgerichte aanpak ook voor armoede (ruilgoederenbank en noodfonds);  Het bevorderen van bekendheid van de inkomensondersteunende maatregelen (minimawijzer);  Digitalisering van het aanvraagtraject (implementatie berekenuwrechtplus);  Meer inzet op kwetsbare groepen (kindregelingen, noodhulp).

Handhaving Per 2016 gold het beleidsplan handhaving Participatiewet. Hierin zijn de kaders vastgesteld voor de handhaving op het vlak van zowel uitkeringsverstrekking als re-integratie. Dit beleidsplan richt zich op rechtmatigheid binnen de Participatiewet, en is daarmee complementair aan het op doelmatigheid gerichte Meerjarenbeleidskader Participatiewet (met name arbeidstoeleiding). Het concept ‘hoogwaardig handhaven’ blijft het uitgangspunt. Met dit concept wordt ingezet op het vroegtijdig informeren van klanten, het optimaliseren van de dienstverlening, controle op maat en het daadwerkelijk sanctioneren bij geconstateerde overtredingen. Waarbij evenwicht wordt gehouden tussen preventie en repressie. Meer specifiek wordt met dit beleidsplan ingezet op het nader verbinden van handhaving in het sociaal domein, de doorontwikkeling van informatiegestuurd handhaven en het verder borgen in de dienstverlening van integrale handhaving.

Schulddienstverlening Schulddienstverlening is in 2016 uitgevoerd op basis van de uitgangspunten van het beleid in het sociale domein. Een belangrijk punt binnen dit beleid is dat schuldenproblematiek alleen kan worden opgelost als de betrokkene gemotiveerd is om hiermee aan de slag te gaan. Samenwerking met andere maatschappelijke organisaties is essentieel voor de uitvoering van een integraal aanbod. De inzet van vrijwilligers is daarbij van groot belang. Een zakelijke manier van werken, heldere verwachtingen over en weer en wederkerigheid in inzet. Waar een schuldenaar de eigen verantwoordelijkheid niet op zich kan nemen, zal de gemeente hulpverlening bieden. Bij de ‘toeleiding’ naar Schulddienstverlening wordt gewerkt met ‘’selectie naar oplosbaarheid’: alleen een traject voor schuldregeling starten als er een reële kans is dat een dergelijke regeling er ook kan komen (wat zal leiden tot een toename van het slagingspercentage).

Verhoogde instroom statushouders Nederland had te maken met een verhoogde instroom van asielzoekers. Voor gemeenten betekende dit voor het tweede jaar op rij dat zij ook grotere aantallen statushouders moesten huisvesten. In 2016 moesten we via de taakstelling huisvesting statushouders 246 statushouders woonruimte aanbieden. Dankzij (hernieuwde) afspraken met corporaties en het stimuleren van bouwprojecten door particuliere investeerders hebben we aan de taakstelling kunnen voldoen. Ook hebben we de achterstand in de taakstelling over het jaar 2015 voor een deel ingelopen.

89 6.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken INKOMENSONDERSTEUNING INKOMEN TOELICHTING Rechtmatig en doeltreffend uitvoeren In 2016 is verder ingezet op de ambities met betrekking tot het van de wettelijke taken in BOCE- terugdringen van het uitkeringsvolume. Tot en met september verband, o.a. Participatiewet, Ioaw, Ioaz 2016 is het volume gedaald. In de laatste maanden van het jaar is en Bbz; het volume weer gestegen. In vergelijking met andere grote gemeenten is het volume relatief laag gebleven.

Op het gebied van rechtmatigheid zijn geen bijzondere aandachtspunten gebleken. De uitkering is tijdig uitbetaald. De interne controle rapportages kennen aandachtspunten, maar vermelden geen grote verbeterpunten.

Voorkomen en bestrijden misbruik en Onze inzet is gericht op het voorkomen en bestrijden van oneigenlijk gebruik van bijstand. oneigenlijk gebruik. Instrumenten als inlichtingenbureau, statusformulier, huisbezoeken, het systeem van inkomsten- en wijzigingsformulieren, maar ook een observatie-auto worden ingezet om fraude te bestrijden. In verband met landelijke opmerkingen van de autoriteit persoonsgegevens wordt de observatie-auto tot nadere orde niet meer ingezet.

In 2016 is een 2e rechtmatigheidsscreening uitgevoerd. Hieruit blijken geen bijzonderheden.

Als onderdeel van het beleidsplan Handhaving Participatiewet 2016-2018 is in 2016 een 2-meting uitgevoerd, gericht op factoren die van invloed zijn op de spontane nalevingsbereidheid onder klanten en de handhavingsbereidheid onder medewerkers ten aanzien van de Participatiewet en de aanverwante wetten.

In augustus 2016 is een plan van aanpak opgesteld waar nader is ingegaan op de concrete uitwerking van de verbeteracties die voortvloeien uit de 2-meting. Deze acties richten zich met name op een betere informatievoorziening aan de klant. In 2017 vindt hier de eindevaluatie van plaats.

UITVOERING SCHULDDIENSTVERLENING Samen met andere maatschappelijke De gemeente werkt nauw samen met de maatschappelijke organisaties integrale partners in de gebiedsteams/sociale teams in de 6 Emmense schulddienstverlening bieden gebieden. De samenwerking met Sedna maakt hier onderdeel van uit. Alleen gemotiveerde cliënten worden in Uitvoering op basis van vastgesteld beleid. Met deze doelgroep behandeling genomen bereiken we namelijk de beste resultaten en kunnen trajecten succesvol doorlopen worden. Er wordt alleen een schuldregeling getroffen wanneer de schuldenaar zich Uitvoering op basis van vastgesteld beleid. De beleidsregel wordt aan de afspraken houdt en het te allen tijde toegepast. schuldenpakket geen schulden bevat die vanwege hun juridische aard een belemmering vormen Wanneer de schuldenaar wel gemotiveerd is maar om welke reden dan ook niet op korte termijn in staat is om Uitvoering op basis van vastgesteld beleid. In 2016 werden er 459 zich aan afspraken te houden, bieden we schuldenaren op deze wijze ondersteund. maximaal anderhalf jaar ondersteuning bij betalen van de vaste lasten. Hiermee wordt escalatie in de primaire levenssfeer voorkomen Wanneer crediteuren op onredelijke Hiervoor kan een moratorium of dwangakkoord ingezet worden. gronden weigeren om mee te werken Doordat de gemeente goede werkafspraken heeft gemaakt met aan een schuldregeling, dan worden de woningcorporaties (uitstel van betaling/betalingsregelingen) juridische instrumenten ingezet om hoeft een dergelijk middel praktisch nooit ingezet te worden. medewerking af te dwingen.

90 UITVOERING ARMOEDEBELEID Uitvoeren armoedepact, subsidie aan In 2016 is de samenwerking met de verschillende maatschappelijke organisaties en het maatschappelijke organisaties versterkt. Dit is o.a. gedaan door verstrekken van noodhulp het armoedepact in te richten als netwerkorganisatie, waarbij kennisdeling en gezamenlijke afstemming centraal staan. Met een aantal partijen uit het armoedepact zijn ook concrete afspraken gemaakt over de vorming en uitvoering van een fonds voor noodhulp.

Conform eerdere vastgestelde besluiten hebben Stichting Leergeld, Jeugdsportfonds en de Voedselbank een subsidie ontvangen in 2016. Daarnaast is in 2016 besloten om Stichting Knip subsidie te verlenen om budgettrainingen te kunnen aanbieden.

In 2016 hebben we meegedaan met het Jeugdcultuurfonds. Gebiedsgerichte aanpak ook voor Aan een gebiedsgerichte aanpak hebben we geen invulling armoede; gegeven. De digitale aanvraag en het regulier (armoede)beleid geven voldoende ruimte om te individualiseren en daarmee invulling te geven aan een wijkgerichte aanpak. Waar sprake is van meervoudige problematiek kan dit eventueel opgepakt worden door een gebiedsteam.

Wel is bij verschillende overleggen in de wijk aangesloten (o.a. Emmerhoutlijm, Gezondheid Versterkt in Eigen Kracht) om met bewoners en professionals te spreken over en meer bekendheid te geven aan het thema armoede. Het bevorderen van bekendheid van Middels de website www. berekenuwrechtplus.nl kan men inkomensondersteunende maatregelen. bijzondere bijstand en minimaregelingen aanvragen. Door het beantwoorden van algemene vragen ontdenkt de inwoner waar hij recht op heeft. Ketenpartners brengen de mogelijkheden van inkomensondersteunende maatregelen onder de aandacht. Dit is een voorwaarde voor subsidieverlening.

In het kader van terugdringen bijzondere bijstand voor bewindvoering bieden we onze inwoners de website startpuntgeldzaken.nl aan. Hiermee kunnen inwoners bepalen op welke uitgaveposten bespaard kan worden.

Daarnaast is in september 2016 in samenwerking met diverse maatschappelijke organisaties en de woningbouwcorporaties Lefier en Domesta een pilot uitgevoerd in het kader van terugdringen niet-gebruik minimaregelingen. Tijdens deze pilot zijn vrijwilligers huis-aan-huis gegaan bij twee straten in Bargeres waarbij samen met inwoners is gekeken of men wel gebruik maakt van de beschikbare (gemeentelijke) voorzieningen. De eindevaluatie van de pilot volgt in 2017.

Ook is de gemeente in 2016 een aantal keer fysiek vertegenwoordigd tijdens bijeenkomsten/evenementen in diverse wijken binnen Emmen:  EmmercompascuumGezond!  Angelslo vrijwilligersmarkt  Kracht on Tour evenement

Tijdens deze bijeenkomsten zijn de gemeentelijke minimaregelingen en de participatiewebshop op een laagdrempelige wijze onder de aandacht gebracht. Deze lijn zetten we ook in de komende jaren voort.

91 Verdere digitalisering dienstverlening, Bijzondere bijstand kan digitaal aangevraagd worden o.a. uitbreiding webshop. (berekenuwrechtplus.nl), voor de de stimuleringsregeling en participatieregeling wordt de webshop gebruikt.

In 2016 is gestart met de implementatie van de persoonlijke internet pagina, waarmee de klant de mogelijkheid krijgt om inkomsten- en wijzigingsformulieren digitaal in te leveren en ook kan er digitaal gecommuniceerd worden. Naar verwachting wordt deze in de eerste helft van 2017 in gebruik genomen.

Ook is gestart met het onderzoek om de webshop verder door te ontwikkelen. Door de grote hoeveelheid producten en ervaringen over het (niet)gebruik kunnen verbeteringen worden gerealiseerd.

In 2016 is tevens geïnvesteerd in de ontwikkelingen met betrekking tot de gemeenschappelijke landelijke backoffice inkomen. Samen met Zwolle, Enschede en Groningen worden mogelijkheden onderzocht om een tussenvorm van een digitale uitkeringsaanvraag te implementeren.

Door het ontbreken van een koppeling is Zaakgericht werken nog niet geïmplementeerd. Wel zijn de voorbereidingen gestart, waaronder digitalisering van de dossiers. Ook wordt gewerkt aan een nulmeting.

6.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan INKOMENSONDERSTEUNING Bieden tijdelijke inkomensondersteuning; Alle activiteiten zijn er op gericht om instroom te beperken en algemene bijstand, bijzondere bijstand en uitstroom te bevorderen. Met name de hoge instroom vanuit armoedebestrijding vergunninghouders heeft het volume doen toenemen.

In het armoedebeleid valt op dat een groot deel van het budget gebruikt wordt voor de uitgaven van woninginrichting en bewindvoering.

Het verhogen van de maatschappelijke Maatschappelijk meedoen wordt gestimuleerd door o.a. de participatie (“iedereen doet mee”) webshop. De participatieregeling 18- en stimuleringsregeling 18+ kunnen digitaal en in natura worden aangevraagd. Het klantenbestand dat van de webshop gebruik maakt is gestegen van zo’n 3.200 naar 3.860 personen. Een deel van de klanten heeft, ondanks veelvuldige persoonlijke communicatie, niet het (volledige) budget besteed.

Beperking van instroom in de uitkering Middels een sluitende aanpak en rechtmatigheidsheids-screeningen wordt de instroom beperkt. Fraude alertheid, kennis van voorliggende voorziening en matching met vacatures zorgt voor preventie.

De preventiequote (aantal uitkeringen dat niet tot toekenning komt) is uitgekomen op 33%. 5% afwijzingen, 8% sluitende aanpak (sluitend traject van leren en werken waarbij gebruik gemaakt wordt van de faciliteiten en diensten van het het Training en Diagnose Centrum), 20% afgebroken aanvragen.

30% (afname van 8% tov 2015) van de instroom komt voort uit beïnvloedbare redenen als WW, werk en scholing.

22,5% (toename 4,5%) van de instroom door vergunninghouders, dak- en thuislozen, crisisopvang en Vrouwenopvang. Het aandeel instroom i.v.m. vergunninghouders is toegenomen.

92 Bevordering van uitstroom uit de Rechtmatigheid is voortdurend een prioritair thema. uitkering (op gebied van rechtmatigheid, Ook in 2016 is hier extra op ingezet middels een 2e screening voor doelmatigheid zie programma 9) rechtmatigheid. Daarnaast wordt uitstroom gerealiseerd door inzet van handhaving en sociale recherche. Ook uitkeringsverwerking levert een wezenlijke bijdrage door het verwerken van inkomsten- en wijzigingsformulieren.

Door de rechtmatigheidsscreeningen in 2015 en 2016 is de reguliere uitstroom ivm inzet van handhavende activiteiten gedaald.

In 2015 was de beïnvloedbare uitstroom voor het eerst hoger dan de niet beïnvloedbare uitstroom. Ook in 2016 is dit weer het geval. Het beïnvloedbaar deel is zo’n 140 hoger dan het niet beïnvloedbare deel. Met name het niet beïnvloedbare deel is achter gebleven. Zie ook programma 9.

Voorkomen dat burgers in problematische We hebben uitvoering gegeven aan het plan van aanpak: schuldensituaties geraken en preventie/vroegsignalering in samen werking met onze ondersteuning bieden bij het oplossen ketenpartners. Voorbeelden hiervan zijn: wekelijks spreekuur bij de van problematische schuldensituaties van woningcorporaties en Emco, verplichte training voor toekomstige diegenen die daar ondersteuning bij uitkeringsgerechtigden bij het TDC, ondersteunen van werkgevers willen hebben voor werknemers met financiële problemen, kinderen middels de Week van het Geld, IPE.

6.4. Meting

INKOMENSONDERSTEUNING Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • Pwet aantal uitkeringen 3.443 3.497 3.520 • Preventiequote SoZa 30% 30% 33% • Aantal instroom Pwet (in administratie) 1.297 1.435 1.309 • Uitstroomquote 37,9% 37,2% 36,7% • Beinvloedbare uitstroom rechtmatigheid - 161 205 124 handhaving • Aantal aanmeldgesprekken 725 549 583 schulddienstverlening • Wachttijd tussen aanmelding en intake <4 wk <4wk <4 wk schulddienstverlening

6.5. Risico’s

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan Het tekort op het Inkomensdeel 2016, voor een vangnetbijdrage is -7,07%. Over 2016 kunnen we, mits voldaan wordt aan de voorwaarden, gebruik maken van een vangnetuitkering. De voorwaarden en de vergoedingen zijn ongewijzigd tov 2015. Het deel tussen -7,07% en -5,0% eigen risico van het rijksbudget komt in aanmerking voor 50% vergoeding. Het resultaat na inzet vangnet komt uit op -6,04 (een vangnet bijdrage van € 492.456, verwerkt in de jaarrekening als nog te ontvangen). Het college en raad zijn in 2016 geïnformeerd over de oorzaken van het tekort en wat we er aan doen om dit te beperken. De aanvraag vangnetuitkering moet tijdig ingediend zijn (augustus 2017). Eind 2017 weten we of we een vergoeding uit deze vangnetuitkering kunnen ontvangen.

93

6.6. Wat heeft het gekost? Programma 6 Inkomensondersteuning

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 06.03 Inkomen 60.476 61.808 62.877 -1.069 06.04 Maatschappelijke Zaken 3.083 3.246 3.173 73 06.06 Belastingaanslagen 905 1.105 1.121 -16 Totaal lasten 64.465 66.159 67.172 -1.013 06.03 Inkomen 47.469 49.474 50.002 -527 06.04 Maatschappelijke Zaken 330 330 357 -27 Totaal baten 47.799 49.804 50.358 -554 Saldo 6 Inkomensondersteuning (bruto) 16.665 16.355 16.814 -459 06.03 Inkomen 0 0 555 -555 06.04 Maatschappelijke Zaken 0 200 200 0 06.06 Belastingaanslagen 0 200 200 0 Totaal onttrekking 0 400 955 -555 06.03 Inkomen 0 0 178 -178 06.04 Maatschappelijke Zaken 0 0 0 0 Totaal storting 0 0 178 -178 Mutatie reserves 0 -400 -777 377 Saldo 6 Inkomensondersteuning (netto) 16.665 15.955 16.037 -82

Verschillenanalyse N/V Bedr ag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren: (bedrag x 1.000) Lasten: 06.03 Inkomen  Hogere uitgaven Minima en Bijzondere Bijstand (zie onttrekking reserve). De hogere uitgaven N 555 worden vooral veroorzaakt door hogere kosten woninginrichting (€ 512.000) door onder andere huisvesting statushouders. Het restant (€ 43.000) is een saldo van diverse regelingen.  Door een hogere groei van het aantal uitkeringsgerechtigden dan verwacht bij Berap 2, stijgen N 514 de uitgaven van de BUIG. Hierdoor ontstaat er een groter nadelig saldo die gedeeltelijk weer opgevangen wordt door een hogere vangnetuitkering (zie baten). 06.04 Maatschappelijke zaken  Betreft een voordeel op apparaatskosten van € 38.000 en een voordeel op overige externe V 73 kosten van € 35.000. Baten: 06.03 Inkomen  In het bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom is afgesproken dat de financiering van de V 178 maatschappelijke begeleiding verhoogd is van € 1.000 naar € 2.370 per statushouder. Over een periode van 24 maanden worden deze middelen voor begeleidingskosten door Vluchtelingen Werk Noord Nederland besteed. Met het ontvangen budget moet nog een aantal maanden aan begeleidingskosten gefinancierd worden. Het resultaat is gestort in de reserve statushouders.  Door hogere aantal uitkeringen zijn de lasten hoger dan ingeschat bij Berap 2. Daardoor kan er V 255 beroep gedaan worden op een hogere Vangnetregeling (zie lasten).  Door herwaardering voorziening dubieuze debiteuren een incidenteel voordeel V 107 Reserves: Onttrekkingen 06.03 Inkomen  Dekking tekort minima en bijzondere bijstand V 555 Stortingen 06.03 Inkomen  Storting reserve voor Statushouders Tussenvoorziening t.b.v. begeleiding in 2017 en 2018. N 75  Storting reserve voor gelden Statushouders algemeen. N 103

94 Programma 7. Openbare ruimte Verkeer en Vervoer

Deelgebieden Het programma ‘Openbare ruimte Verkeer en Vervoer ’ omvat de aanleg en het onderhoud van wegen, straten, pleinen, groenvoorzieningen, openbare verlichting en kanalen. Ook omvat dit programma het beleid en de activiteiten die van invloed zijn op een goede bereikbaarheid van Emmen via het (inter)nationale net van verbindingen en een veilige ontsluiting van het centrum en de woon- en werkgebieden. Dit programma omvat de volgende (beleids)producten: Openbare Ruimte  Inrichting  Vergunningen  Parkeren  Beheer  Onderhoud  Begraafplaatsen Mobiliteit  Verkeersplannen en –regelingen  Openbaar Vervoer  Gladheidsbestrijding

Het onderwerp verkeersveiligheid maakt deel uit van programma 3.

7.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Algemeen Voor de bereikbaarheid van Emmen was 2016 een bijzonder jaar. Aan het eind van het hoogseizoen is een voorlopige balans opgemaakt over het algemeen is de opvang en verwerking van de verkeersstromen richting Emmen centrum naar tevredenheid verlopen; wel zijn er een aantal punten die in 2017 nader onderzoek behoeven. Voor een meer uitgebreide verhandeling wordt verwezen naar de tussentijdse evaluatie van het Gemeentelijk Verkeer en Vervoerplan 2012-2020 die in het voorjaar van 2017 met de raad zal worden besproken.

Om de kwaliteit van de gerealiseerde infrastructurele centrum vernieuwingsplannen op een hoogwaardig peil te houden is er een integraal beheer en onderhoudsplan voor Emmen centrum opgesteld en is er extra budget beschikbaar gesteld.

Als belangrijke ontwikkeling in 2016 wordt genoemd de gestarte reconstructie centrum Nieuw-Amsterdam en de besluitvorming om het centrum van Erica op te knappen. Plannen die in een constructieve samenspraak met de betreffende dorpen tot stand zijn gekomen.

Centrumrenovatie Nieuw-Amsterdam/Veenoord Samen met de projectgroep Bruisend Centrum Nieuw-Amsterdam/Veenoord is een inrichtingsplan opgesteld voor het openbaar gebied waarin parkeren, groenvoorzieningen en een prettig verblijfsgebied een plek hebben gekregen. Dit geldt ook voor de verbinding van het centrum met de vaarroute. De uitvoering van de herinrichting van het openbaar gebied in het gehele centrum is in 2016 gestart en wordt in 2017 afgerond.

Bestuurlijk overleg met de provincie Drenthe Dit in 2015 gestarte bestuurlijk overleg over de hoofdinfrastructuur Emmen wordt door gemeente en provincie als bijzonder waardevol ervaren. Het in gezamenlijkheid blijven werken aan de (verdere)verbetering/optimalisering van de bereikbaarheid van de regio Zuidoost Drenthe/Emmen is een essentiële randvoorwaarde voor economische ontwikkeling. De opgaven zijn groot en uitdagend: de realisatie van de doelstellingen van het GVVP (inclusief meerjarenuitvoeringsprogramma) en de bereikbaarheidsaanbevelingen van de commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein (Economisch Programma 2017-2021 ‘Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk’). In 2016 zijn onder meer de volgende zaken besproken: -Uitkomsten eerste globale scope staat van onderhoud van de met de provincie Drenthe te ruilen wegen (Rondweg naar provincie en N 862 naar gemeente), het gaat hierbij om de wegverhardingen, wegmeubilair, bewegwijzering, bermen etc. Na bespreking van de eerste globale scope is afgesproken om begin 2017 een meer uitgebreide scope te doen die mede de basis zal zijn voor de onderhandelingen. -gedeeltelijke verdubbeling N 34 -spoorverbinding Zwolle-Coevorden-Emmen (halte Emmen zuid, vier keer per uur een trein –viertreinensysteem)) -inrichten N 391 als stroomweg -reconstructie van de aansluiting Emmen-Oost N 34 -bereikbaarheid algemeen (onder meer in het kader opening Wildlands)

95 Maandelijks bestuurlijk overleg parkeren Aan het maandelijks bestuurlijk overleg met de Koepel, Vlinderstad, Wildlands wordt sinds medio 2016 ook deelgenomen door Qpark, exploitant van de parkeerfaciliteit P-zuid 1. Belangrijke gespreksitems waren: werkingstijden betaald parkeren, verkeersmanagement bereikbaarheid, gevolgen wet Markt en Overheid voor het parkeren, parkeertarieven gemeente en Qpark

Parkeren Nieuw op te stellen integrale parkeervisie Op 12 september 2016 is in de commissie Wonen en Ruimte de notitie “Verder met Parkeren, c-discussie uitgangspunten nieuwe integrale parkeervisie” besproken, dit is de opmaat voor de bottom up aanpak nieuwe parkeernota. Het overleg met de samenleving vindt in 2017 plaats.

Evaluatie bereikbaarheid maatregelen Emmen Na afloop van het hoog seizoen 2016 zijn door een extern bureau de bereikbaarheidsmaatregelen (inclusief parkeren) Emmen centrum geëvalueerd. Op basis van dit onderzoek zullen er in 2017 een aantal verdiepingsonderzoeken plaatsvinden. Opvallende evaluatie resultaten: - gebruik overloopterrein P zuid 2 (Schapenveenweg) was minimaal - gebruik transferium Meerdijk (inclusief OV verbinding centrum) was minimaal - gebruik hoofdroute via N 34-Rondweg-Hondsrugweg was minder dan geprognotiseerd - het beschikbare aantal parkeerplaatsen bleek, ook op piekdagen, voldoende te zijn - de genomen maatregelen hebben bijgedragen aan een goede verkeers- en parkeersituatie (inclusief de openings- periode Wildlands) - er is geen weglekeffect geconstateerd naar de gratis parkeerfaciliteiten

Tussentijdse evaluatie GVVP De beleidsdoelstellingen van het GVVP 2012-2020 en het daarbij behorende uitvoeringsplan zijn geëvalueerd. Bij de evaluatie is onder meer gebruik gemaakt van de door een extern bureau opgestelde evaluatie maatregelen bereikbaarheid Emmen. Op 20 december 2016 heeft het college besloten om de tussentijdse evaluatie GVVP 2012-2020 aan te houden om een aantal zaken nader te bezien. De verwachting is dat de tussentijdse evaluatie in het voorjaar met de raad kan worden besproken.

Schoonhouden straten, wegen en pleinen De straatreiniging stond voor twee majeure uitdagingen: a. het gedurende een volledig kalenderjaar invulling geven aan de nieuwe gebruikersfuncties (passeren, ontmoeten, spelen, verblijven) in Emmen centrum. Nieuwe functies die hebben geleid tot een significante toename van het aantal bezoekers. In samenwerking met Area is hier goed op ingespeeld, onder meer door extra inzet in de weekenden en de zomerperiode. b. invulling geven aan onkruidbestrijding door middel van hete lucht. Mede onder invloed van klimatologische omstandigheden in de groeiperiode is het beschikbare budget niet toereikend om de nieuwe methode effectief uit te voeren.

7.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken OPENBARE RUIMTE Inrichting openbaar gebied TOELICHTING

Verbeteren fietsroute Rietlanden- Aanleg fietspad is aanbesteed. Uitvoering voorjaar 2017 Centrum Oost Rotonde Verlengde Herendijk/Dikke Wijk Planvoorbereiding gestart Opstellen plan van aanpak Planvoorbereiding van start gegaan. Er is overleg met stationsomgeving medeoverheden en direct betrokken doelgroepen. Herinrichting Brugstraat te Klazienaveen Concept inrichtingsplan is besproken met bewoners

Beheer openbare ruimte TOELICHTING

Onderzoek mogelijkheden beheer Bedrijven zijn uitgenodigd dit op te pakken. openbare ruimte op bedrijventerreinen door ondernemers te laten uitvoeren

96 Speelplekken mogelijk maken in iedere Er is budget om speelplekken / speelvoorzieningen te realiseren op buurt. De buurt neemt daarbij zoveel initiatief met inwoners en in afstemming met de EOP’s. Laatste mogelijk in samenspraak met de partijen nemen het onderhoud steeds vaker voor hun rekening. gemeente en binnen de gemeentelijke verantwoordelijkheden het onderhoud van de speelplekken voor haar rekening Extra geld voor beheer en onderhoud Extra gelden zijn op diverse locaties in voor- en najaarsrondes speelvoorzieningen besteed Samen met de burgers zorgen voor Het groen onderhoud is conform de beeldkwaliteitsbestekken adequaat niveau van groenonderhoud uitgevoerd Beheer winkelcentrum ‘de Weiert’ De gemeente participeert in de vereniging Voor Eigenaren en heeft samen met hen de zorg voor dit winkelcentrum Toezicht en coördinatie kabels en Deze taken worden overeenkomstig de regels van het Handboek leidingen Kabels en Leidingen uitgevoerd en waarbij een proactieve regie wordt nagestreefd. De komende periode extra middelen voor De extra middelen worden ingezet ter realisering van de inlopen achterstand onderhoud doelstelling dat 80% van de wegen gaat voldoen aan de CROW kunstwerken en onderhoud wegen norm.

Onderhoud openbare ruimte TOELICHTING

Opstellen onderhoudsplannen Met ingang van 2016 maken de onderhoudsplannen deel uit van de beheersplanning grijs en groen. De hiervoor gereserveerde middelen worden ingezet om het zogeheten klein leed in dorpen en wijken te verhelpen. Service gericht afhandelen van meldingen Het jaar 2016 is voor melding openbare ruimte uitgeroepen als “Jaar van het Antwoord”. Alle in 2016 ontvangen meldingen (11.715) werden beantwoord.

De gemeente stimuleert de organisatie Voor deze jaarlijks succesvolle actie wordt het budget zwerfafval van een jaarlijkse dag van schoonmaak en ingezet. bewustwording Samen met ondernemers de Ondernemers op bedrijventerreinen zijn in 2016 uitgenodigd om mogelijkheden onderzoeken om beheer meer zelf te doen in het beheer van het openbaar gebied. van het openbaar gebied en bedrijventerreinen door ondernemers ‘in eigen beheer’ uit te laten voeren Begraafplaatsen TOELICHTING Het op passende wijze mogelijk maken In 2016 is dit uitgevoerd conform de verordening. van begraven, bijzetten en verstrooien Voorts is een start gemaakt met de ontwikkeling van een nieuwe van overledenen visie op begraven die in 2017 zal worden afgerond,

Beheer en onderhoud van 21 Onderhoud en beheer zijn conform vastgelegde kwaliteitskaders begraafplaatsen uitgevoerd.

Tot en met 2019 jaarlijks extra middelen In 2016 zijn extra middelen beschikbaar gesteld. Tendens naar i.v.m. kostendekkendheid in relatie tot minder begraven en meer crematies zet zich ook in 2017 door. tarieven Vergunningen openbare ruimte TOELICHTING Het beslissen op verzoeken voor een Betreft het uitvoeren van een overheidstaak. Taak is omgevingsvergunning (betreft hier overeenkomstig de kaders (termijnen etc.) uitgevoerd. kappen van bomen en het hebben van een uitrit) VERKEER EN VERVOER Verkeersplannen TOELICHTING Uitvoeringsplan GVVP 2012-2020 Dit plan is de basis voor het realiseren van de GVVP doelstellingen. In voorbereiding zijn genomen: afwaarderen van Schaikweg, 2e fase Boermarkeweg, stationsomgeving Emmen, fietsstraat Kerkhoflaan, Ermerweg

Periodiek bestuurlijk overleg met de Strategisch beleidsafstemmingsoverleg over de (gewenste) provincie hoofdinfrastructuur Emmen. In 2016 zijn aan de orde geweest: -ruiling wegen inclusief eerste verkennende scope naar onderhoudsniveau c.a., -gedeeltelijke verdubbeling N34, inrichten N 391 als stroomweg, bereikbaarheid algemeen.

97 Inzetten op verdubbelen N 862 (provincie Op bestuurlijk en ambtelijk niveau intensieve contacten. In 2016 is Drenthe is wegbeheerder) onderzoek gedaan naar het onderhoudsniveau van de te ruilen wegen inclusief de kunstwerken, het wegmeubilair etc. Deze scope is de basis om voorwaarden te formuleren waaronder de ruiling van de Rondweg (naar provincie) en N 862 (naar gemeente) kan plaatsvinden. Inzetten op verdubbelen van de spoorlijn In 2016 is het overleg met medeoverheden en ProRail over de Emmen-Zwolle en het goed laten noodzakelijke verbeteringsmaatregelen op deze spoorlijn aansluiten van busvervoer gecontinueerd. Voor Emmen: gedeeltelijke spoorverdubbeling bij Emmen -Zuid, viertreinen systeem, verbeteren halte Emmen-Zuid. Participeren in het overleg van ProRail Zie hiervoor. aangaande verbeteringen op de spoorlijn Emmen-Zwolle (onder meer Herfte en Emmen-zuid) Het ondersteunen van de Duitse lobby Deze zaak heeft volop aandacht van overheden en bedrijfsleven. voor de verdubbeling van de E-233 naar Cloppenburg Openbaar vervoer TOELICHTING Provincie ondersteunen bij haar inzet om Zie hiervoor de knelpunten op de spoorlijn Emmen- Zwolle met voorrang op te lossen zodat z.s.m. ook voor Emmen een vier treinen per uur dienstregeling mogelijk wordt Ondersteunen provincie bij uitwerking Op bestuurlijk niveau wordt periodiek met het OV bureau Openbaar vervoer Groningen Drenthe gesproken over de dienstregeling c.a. Emmen. (bereikt resultaat: bijvoorbeeld doorzetten belbus in 2017). Verdere uitrol fysiek toegankelijke Uitvoering geschiedt conform plan van aanpak. bushaltes Parkeren TOELICHTING Beheer en exploitatie van open- en In 2016 belangrijke stappen voorwaarts gezet in de opzet van de gesloten parkeerfaciliteiten bestuurlijke monitoring exploitatie betaalde parkeerfaciliteiten. Gebleken is dat het gebruik van P-Zuid 2 Schapenveenweg ver achtergebleven is bij de prognoses. In het maandelijks bestuurlijk overleg parkeren met de Koepel, Emmen Vlinderstad, Wildlands en Q-park is het beheer en exploitatie onderwerp van gesprek.

Uitvoeren maatregelenpakket notitie Verder met Parkeren, versie 2 Het maatregelenpakket (raadsbesluit 30 april 2015, notitie Verder ((raadsbesluit 30 april 2015) met Parkeren, versie 2) is grotendeels uitgevoerd. C-discussie uitgangspunten parkeren Op 12 september 2016 is in de commissie Wonen en Ruimte de (amendement raad 30 april 2015) notitie “Verder met Parkeren, c-discussie uitgangspunten nieuwe integrale parkeervisie” besproken. Opstellen Integrale Parkeervisie, vast te Met de ambtelijke organisatie is een zogeheten c-factor stellen voor zomerreces 2017 bijeenkomst gehouden over onder meer : krachtenveld analyse en (amendement raad 30 april 2015) te bereiken doelen. In 2017 start het overleg met de betrokken doelgroepen (bottom up aanpak) Voor 1 februari 2016 een aantal Tijdig voor opening van Wildlands is het verkeersmanagement maatregelen invoeren op het gebied systeem (parkeer route informatie systeem + dynamisch route van gastheerschap, waaronder een informatie systeem + mobile route informatie systeem + transferium functionerend verwijssysteem Meerdijk met dienstregeling OV) gereed gekomen. Voorts gereed noodscenario in geval van calamiteit/extreme topdrukte. In samenspraak met Wildlands voor 25 Is tijdig gerealiseerd, zie hiervoor. maart 2016 een overloopterrein met een capaciteit van 1000 voertuigen realiseren, zodat de bereikbaarheid van deze attractie vanaf de opening kan worden gegarandeerd

98

7.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan OPENBARE RUIMTE Een aangenaam woon- en leefgebied, Het woon- en leefgebied wordt budget gestuurd onderhouden op waarin bewoners en bezoekers op een basis van (beeld)kwaliteitsbestekken. Met (individuele)burgers, plezierige en veilige wijze kunnen EOP’s en andere maatschappelijke partners vindt afstemming verblijven en zich verplaatsen naar huis, plaats om het beheer en onderhoud zoveel mogelijk in werk, school of ontspanning overeenstemming met de wensen uit te voeren.

Een samenwerking met de EOP’s die In 2016 zijn er in meerdere dorpen/wijken bewonersinitiatieven voldoet aan de tien spelregels die door de gerealiseerd. Vanuit de bewoners werden de projecten Nationale Ombudsman zijn opgesteld voor aangedragen. Met hulp en soms ondersteuning van de gemeente behoorlijke burgerparticipatie zijn deze gerealiseerd. Het betreft onder andere: speelvoorzieningen, reconstructies in het groen, plaatsen van kunstwerken, jeu de boules baan, verbetering van de woonomgeving (straatwerk en parkeren). Het percentage wegen met het In 2016 is het kwaliteitsniveau van de wegen in Emmen onder de kwaliteitsniveau ‘voldoende’ in de periode streefnorm van 80% gebleven. Wel is er een inspectie geweest die 2015-2018 te verhogen van 76% naar 80% nog moet worden geëvalueerd. Een diervriendelijke uitvoering van de Het gemeentelijk handelen op dit punt is een continue punt van gemeentelijke taken op het punt van aandacht. dierenwelzijn MOBILITEIT Een betere balans vinden tussen de Werken aan een toekomstbestendig verkeer- en vervoerssysteem verschillende modaliteiten onderling door kost veel geld, het GVVP 2012-2020 spreekt over € 150 miljoen. het aandeel fiets en openbaar vervoer te Jaarlijks bij de behandeling van de Kadernota wordt vastgelegd vergroten hoeveel geld er beschikbaar komt voor het uitvoeren van projecten zoals opgenomen in het GVVP uitvoeringsplan. Voor 2016 betreft dit: -herinrichten Brugstraat Klazienaveen -fietspad Rietlanden-centrum Oost -opstellen plan van aanpak stationsomgeving Emmen Faciliteren van mensen die hun reis ‘slim’ Met het planmatig uitvoeren van maatregelen op de onderdelen plannen door gebruik te maken van het parkeren, fietsbeleid en openbaar vervoervoorzieningen wordt meest geschikte vervoermiddel stapsgewijs aan de realisatie van deze doelstelling gewerkt. Voor 2016 betreft dit: -opstellen plan van aanpak stationsomgeving -uitbreiden P&R voorziening halte Emmen-Zuid -meer bus inzet op de koopzondagen De binnenstad voetgangersvriendelijk, Bij de uitvoering centrumvernieuwingsplannen is dit gerealiseerd. toegankelijker en veiliger maken, In het centrumgebied werd een inventariserend onderzoek waardoor het voor bewoners en bezoekers gehouden met betrekking tot de onderhoud- en beheersplanning aantrekkelijker wordt om daar langer te grijs en groen. Conform plan van aanpak is in 2016 gestart met de verblijven planopstelling reconstructie stationsomgeving Emmen, belangrijk aandachtspunt hierbij zijn de voetgangersverbindingen. Het aantal ernstige verkeersslachtoffers Zie programma 3. terugbrengen in 2020 met 50% ten opzichte van het aantal in 2008

Het goed bereikbaar houden/maken van Het beleidskader van waaruit wordt gewerkt is het GVVP 2012- Emmen 2020 met het daarbij behorende uitvoeringsplan. Een goede bereikbaarheid –zie in dit verband ook het rapport van de commissie Vollebregt- is bestuurlijk een belangrijk aandachtspunt. Samen met medeoverheden wordt hard gewerkt aan de realisatie van de meerjarige GVVP doelstellingen.

Bestuurlijke overleg vindt plaats met: -de provincie Drenthe over de hoofdverkeersstructuur Emmen (N 34, E 233 verdubbelen op Duits grondgebied, ruiling Rondweg en N 862, N 391) -ProRail: verbeteringen spoorlijn Emmen-Zwolle ( onder meer halte Emmen Zuid) -OV bureau Groningen/Drenthe: belbus, inzet OV op koopzondagen, OV-actie maand december, lijnvoering algemeen -Doelgroepen vanuit midden- en kleinbedrijf, bedrijven, EOP’s etc.

99 Bevorderen van scheiding tussen fietsers en In het GVVP 2012-2020 is de strategische beleidslijn uitgezet. gemotoriseerd verkeer, waar mogelijk in In 2016 is gestart met de planvoorbereiding om de Kerkhoflaan in centra en woon-/werkgebieden te richten als fietsstraat

Veilige fietsroutes naar scholen In het GVVP 2012-2020 is de strategische beleidslijn uitgezet. Belangrijke zaken 2016: oversteek voor fietsers Snippenveld, fietsroute Rietlanden-centrum Oost

7.4. Meting

VERKEER EN VERVOER Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • Wegen voldoen aan CROW-norm 80% in 2017 voldoende • Aantal verkeersslachtoffers (doden en 55 ziekenhuisslachtoffers

7.5. Wat heeft het gekost? Programma 7 Verkeer en Vervoer

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 07.01 Beheer openbaar gebied 11.206 11.104 12.410 -1.306 07.02 Vergunningen 26 26 2 23 07.03 Onderhoud openbaar gebied 10.490 10.808 10.792 16 07.04 Verkeer en vervoer 532 272 290 -18 07.05 Inrichting openbaar gebied 1.588 1.406 1.334 72 07.06 Begraven 1.180 1.247 1.290 -43 07.07 Parkeren 3.159 4.098 4.040 58 Totaal lasten 28.182 28.960 30.159 -1.199 07.01 Beheer openbaar gebied 353 397 1.713 -1.316 07.02 Vergunningen 117 117 134 -17 07.03 Onderhoud openbaar gebied 59 22 35 -13 07.04 Verkeer en vervoer 0 0 5 -5 07.05 Inrichting openbaar gebied 77 77 49 28 07.06 Begraven 830 599 684 -84 07.07 Parkeren 3.170 3.796 3.575 221 Totaal baten 4.605 5.007 6.195 -1.188 Saldo 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer (bruto) 23.576 23.953 23.964 -11 07.01 Beheer openbaar gebied 0 75 75 0 07.03 Onderhoud openbaar gebied 0 178 60 118 07.04 Verkeer en vervoer 63 0 0 0 07.07 Parkeren 0 134 80 54 Totaal onttrekking 63 387 215 172 07.01 Beheer openbaar gebied 60 60 60 0 07.03 Onderhoud openbaar gebied 0 0 0 0 07.05 Inrichting openbaar gebied 0 100 100 0 07.07 Parkeren 0 0 0 0 Totaal storting 60 160 160 0 Mutatie reserves -3 -227 -55 -172 Saldo 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer (netto) 23.574 23.726 23.909 -183

100

Verschillenanalyse N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren: (bedrag x 1.000)

Lasten: 07.01 Beheer openbaar gebied  Resultaat op onderhanden (meerjarige) orders zoals Herstructurering de Tweeling, N 1.184 Treinstation Zuid en Gedragsbeïnvloeding. Dit resultaat wordt gedekt uit bijdragen van derden en bijdragen uit investeringen (zie baten).  Vanuit “Beheer openbaar groen” zijn meer diensten aan derden verricht dan was N 82 begroot. Dit betreft: waterschap – Levier – EOP’s – Wildlands. Dit leidt zowel tot hogere lasten als tot hogere baten. 07.03 Onderhoud openbaar gebied  Bij Berap-I 2016 is besloten om de kosten voor het beheer en onderhoud van het V 118 centrumgebied en tunnel te onttrekken uit de reserve Atalanta. De kosten vallen lager uit doordat de contractvorming rond het onderhoud in het laatste kwartaal van 2016 is ingegaan. Zie ook nadeel bij reservemutaties.  Incidenteel extra vegen stadsvloer (w.o op zaterdag en zondag). Deels heeft deze N 71 overschrijding nog betrekking op 2015, de lasten zijn in 2016 gedeclareerd. 07.05 Inrichting openbaar gebied  Een voordeel op beheer openbare verlichting (lagere energielasten en minder uitval van V 92 openbare verlichting). 07.07 Parkeren  De tijdelijke parkeerplaatsen de Klokkenslag en Vreding zitten in de begroting voor N 54 geheel 2016. Echter zijn deze parkeerplaatsen eind maart geopend.  De beheerskosten voor open en gesloten parkeren en de fietsparkeerkelder van externe V 117 partijen (Emco, parkeerapparatuur) blijken lager uit te vallen.

Baten: 07.01 Beheer openbaar gebied  Bijdragen van derden en bijdragen uit investeringen ter dekking van uitgevoerde V 1.184 (meerjarige) orders zoals Herstructurering de Tweeling, Treinstation Zuid en Gedragsbeïnvloeding (zie lasten).  Vanuit beheer openbaar groen zijn meer diensten aan derden verricht dan was begroot. V 79 Dit betreft: waterschap – Levier – EOP’s – Wildlands. Dit leidt zowel tot hogere lasten als tot hogere baten. 07.06 Begraven  Het laatste kwartaal van 2016 laat een toename van het aantal begrafenissen zien. V 80 07.07 Parkeren  De parkeeropbrengsten blijven achter op de begrote parkeeropbrengsten als gevolg van N 237 te hoge verwachtingen van de bezettingsgraad. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de parkeerlocatie Schapenveenweg.

Reserves Onttrekking: 07.03 Onderhoud openbaar gebied  Bij Berap-I 2016 is besloten om de kosten voor het beheer en onderhoud van het N 118 centrumgebied en tunnel te onttrekken uit de reserve Atalanta. De kosten vallen lager uit doordat de contractvorming rond het onderhoud in het laatste kwartaal van 2016 is ingegaan. Hierdoor is de onttrekking uit de reserve lager. 07.07 Parkeren  De tijdelijke parkeerplaatsen de Klokkenslag en Vreding zitten in de begroting voor V 54 geheel 2016. Echter zijn deze parkeerplaatsen eind maart geopend.

101

Programma 8. Sport en cultuur D eelgebieden Het programma “Sport en cultuur“ omvat alle beleid en activiteiten die door de gemeente op dit terrein worden uitgevoerd. Sport en cultuur zijn elementen die bijdragen aan een prettig woon- en leefklimaat. Enerzijds om actief aandeel te (kunnen) nemen en anderzijds om van te genieten als toeschouwer of bezoeker. Het betreft dus zowel activiteiten als voorzieningen. Sportieve en culturele evenementen en festivals dragen bij aan een goed woon- en leefklimaat. De volgende producten maken onderdeel uit van dit programma:  Sportbeleid en sportstimulering;  Sportaccommodaties;  Bibliotheek;  Podiumkunst/ De Muzeval;  Beeldende kunst/CBK;  Kunstzinnige vorming;  Cultureel Erfgoed

8.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Sport De overdracht van de kleedaccommodaties is juridisch grotendeels afgerond en het revolverend fonds omtrent onderhoud en verduurzaming van buitensportaccommodaties is in werking getreden. Ook is de kadernota sport afgerond en zal deze in 2017 worden vastgesteld. In 2016 is ook definitief besloten tot de bouw van een nieuw zwembad. De problematiek omtrent rubbergranulaat van kunstgrasvelden speelde eind 2016 een belangrijke rol.

Cultuur In cultureel opzicht was 2016 een bijzonder jaar waarin veel ontwikkelingen tegelijk plaatsvonden. Emmen was in 2015 en 2016 culturele Drentse gemeente met het thema ‘Van goede grond’. Op 12 maart werd de laatste voorstelling gehouden in de Muzeval. De Muzeval is in december gesloopt en het personeel wordt op dit moment gedetacheerd naar het nieuwe theater.. Begin september was er een grootse opening van het culturele seizoen in combinatie met de afsluiting van Centrumvernieuwing, waar de gemeente een belangrijke rol in speelde. Dit was een succes. Op 14 en 15 oktober werd het Atlas Theater geopend in combinatie met de finale van Emmen als culturele gemeente. De gemeente trok bij al deze ontwikkelingen samen op met het Atlas Theater en vele culturele partijen. Dit heeft geleid tot een groeiend bewustzijn dat Emmen cultureel veel te bieden heeft. De ontwikkeling van het creatieve mensenpark heeft hiermee een vruchtbare bodem. In 2016 zijn voorbereidingen getroffen voor de nieuwe cultuurnota 2017-2020. De gemeente gaat voor de nieuwe nota het gesprek aan met belanghebbenden en inwoners. De nieuwe nota met als werktitel ‘Van goede grond’ wordt voor de zomer van 2017 aan uw raad voorgelegd.

8.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken SPORT SPORTSTIMULERING TOELICHTING Activering en stimulering van sport- en Door middel van actieprogramma’s hebben de buurtsportcoaches en beweegactiviteiten voor de doelgroep de seniorensport-medewerkers zich ingezet om inactieve jongeren en kwetsbare en niet-actieve senioren. ouderen en mensen met een beperking in beweging te krijgen. Er zijn veel kinderen, ouderen en mensen met een beperking bereikt.

Ontwikkeling van een actief Afgelopen jaar is het ontwikkelen van topsportbeleid betrokken bij de topsportbeleid, gericht op kadernota sport en had de gemeente een ondersteunende en ondersteuning aan faciliterende rol. topsportverenigingen/-stichtingen en individuele topsporters op de hoogste niveaus van een erkende sportbond in Nederland. Continuering van talentondersteuning Er is samen opgetrokken met Topsport Noord en Carmel College als om regionale toppers en talenten en LOOT school om de RTC’s (Regionale Trainings Centra) in Emmen te die niet worden ondersteund door faciliteren in het kader van talentontwikkeling. De samenwerking met NOC-NSF onder andere middels RTC ‘s het Carmel College en het Drenthe College verloopt prima. mogelijkheden te bieden in de eigen regio. Uitvoeren Kadernota Sportbeleid 2016- In 2016 is conform het uitvoeringsprogramma invulling gegeven aan 2020. hetgeen in de Kadernota Sportbeleid is vastgesteld. De voorbereidingen omtrent de nieuwe kadernota ‘sportief bewegen’ zijn in volle gang. Verwachting is dat de kadernota sport in 2017 aan uw raad wordt voorgelegd.

102

Inzetten op Sportimpuls Sport en De samenwerking met de 12 Drentse gemeenten vanuit Drenthe Bewegen in de buurt, Drenthe Beweegt Beweegt loopt goed. Er is sprake van een goede impuls op het gebied en JOGG. van bewegen. Jogg wordt door alle 12 Drentse gemeenten omarmt en uitgevoerd. De uitwisseling van kennis staat hierbij centraal. Zowel Jogg als Drenthe Beweegt krijgen in 2017 hun vervolg. Sportimpuls is aangevraagd en gehonoreerd aan de Praktijkschool. Organiseren/adviseren/ondersteunen van topsportevenementen zoals o.a. Afdeling Sport heeft regelmatig contact met organisatoren van Marathon en NK Triatlon Klazienaveen sportevenementen om hun te ondersteunen in de acties die gedaan moeten worden. In sommige gevallen is afdeling SPC zelf de organisator van een evenement. SPORTACCOMMODATIES TOELICHTING Bouw van een nieuw zwembad. Op 22 december 2016 heeft de raad definitief besloten voor de bouw van een nieuw te bouwen zwembad op de locatie Meerdijk. Middels een amendement is extra krediet beschikbaar gesteld voor een 8 baans wedstrijdbad en een 6 baans doelgroepenbad. De aanbestedingsprocedure is in volle gang. Verwachting is dat begin april de aanbesteding is afgerond en de gunning kan plaatsvinden. In samenspraak met vele afdelingen wordt hier integraal aan gewerkt. Bouw van een dubbele gymzaal in wijk De aanbesteding is afgerond en in maart wordt gestart met de bouw Emmermeer. van de nieuwe dubbele gymzaal. Daarvoor zal gymzaal de Blinken worden gesloopt. Oplevering van deze dubbele gymzaal zal in oktober 2017 plaatsvinden. Renovatie/Nieuwbouw sporthal Emmer- Momenteel zijn er i.o.m. ROI en OBO gesprekken gaande om te bezien Compascuum of de nieuw te bouwen sporthal gekoppeld kan worden aan de bouw van een nieuw kindcentrum. In 2017 zal hierover besluitvorming plaatsvinden. Aanleg kunstgrasvelden sportpark Begin 2017 wordt uitspraak verwacht van de Raad van State inzake Barger-Oosterveld beroepsprocedure bestemmingsplan. Hierdoor loopt deze herinrichting vertraging op. De voorbereiding is wel in volle gang; echter definitieve besluitvorming kan pas plaatsvinden nadat de Raad van State de uitspraak heeft gedaan. Inzetten op multifunctioneel gebruik Aan onze sportverenigingen wordt gevraagd hun accommodaties ook van sportaccommodaties. beschikbaar te stellen voor andere activiteiten in hun dorp en wijk. De ‘open club’ gedachte vanuit NOC/NSF is hiervoor de leidraad. Dit proces krijgt ook zijn vervolg in 2017.

Het bieden van mogelijkheden tot het Er is voldoende betaalbaar/kwalitatief goed aanbod van beoefenen van diverse sporten in sportaccommodaties voor binnen- en buitensport in de gemeente zwembaden, overdekte Emmen: sportaccommodaties, in gymnastiek- en . - 10 gemeentelijke sporthallen; spellokalen, groene sportvelden en - 21 gym- en spellokalen; sportterreinen en op tennisgebied. - 23 sportparken; - 101 sportvelden; - 36 kleedgebouwen(overgedragen aan verenigingen); - 9 tennisaccommodaties; - 3 overdekte zwembaden; - 4 geprivatiseerde stichting-openluchtzwembaden en 3 geprivatiseerde stichting-sporthallen. Het aanbieden van eigentijdse In 2016 hebben alle drie overdekte zwembaden, te weten Aquarena, zwemvoorzieningen die zowel Neptunusbad en de Slagen het keurmerk Veilig & Schoon weer recreatief, doelgroepen- en ontvangen. zwemlesgebied een rol van betekenis spelen en voldoen aan het keurmerk Veilig&Schoon. Materiële en financiële ondersteuning Afgelopen jaar hebben de 4 geprivatiseerde stichting- van geprivatiseerde sporthallen en – openluchtzwembaden en 3 geprivatiseerde stichting-sporthallen een openlucht- zwembaden. jaarlijkse exploitatiebijdrage ontvangen en daarnaast ontvangen zij een bedrag uit de knelpuntenbudget ter hoogte van € 50.000,- Voor 2017 heeft de raad besloten dit bedrag te verhogen naar € 100.000,-. Over de verdeling van het knelpuntenbudget zijn gesprekken zijn gevoerd met deze stichtingen.

103

Overdracht van kleedaccommodaties De overdracht kleedaccommodaties buitensportverenigingen wordt afgerond. Diverse juridische hobbels moeten worden genomen om alles goed af te ronden. Er is commitment met alle betrokken verenigingen. Buiten gebruik stellen van 2 gymlokalen Gymzaal Eekharst is in 2016 buiten gebruik gesteld. Gymzaal Blinkstraat zal in maart buiten gebruik worden gesteld i.v.m. de nieuwbouw van de dubbele gymzaal Emmermeer. SPORTBELEID Het actief bevorderen van Buurtsportcoaches ondersteunen groepsleerkrachten bij het geven van sportbeoefening. Alle kinderen maken bewegingsonderwijs. Sportverenigingen bieden lessen aan binnen en kennis met sport op en buiten school buiten schooltijd om kinderen in contact te brengen met diverse takken van sport. Buurtsportcoaches begeleiden kinderen met motorische achterstand en helpen deze achterstand weg te werken zodat deze kinderen deel kunnen nemen aan het gymonderwijs en lid kunnen worden van een sportvereniging. Via sportverenigingen wordt Sportverenigingen gaven clinics en deden mee aan promotiedagen. sportbeoefening gepromoot en geïnitieerd. Ondersteuning van sport- en culturele Vooral de verbinding met scholen en buitenschoolse opvang is gelegd. verenigingen om hun sociale functie In de nieuwe Sportnota wordt integraal opgetrokken met welzijn, verder te ontwikkelen, waarbij jeugdzorg en dorpshuizen om sport in te zetten als middel. eveneens de verbinding gelegd wordt met scholen, buitenschoolse opvang, welzijn, jeugdzorg, wijkcentra en/of dorpshuizen. De buurtsportcoaches vervullen daarbij een belangrijke rol

CULTUUR Algemeen TOELICHTING Voorbereiding Nieuwe Cultuurnota Van goede grond –Emmen culturele gemeente van Drenthe- heeft veel 2017-2020 opgeleverd en wordt door de cultuursector gezien als een belangrijke impuls. Hiermee vormt het de basis voor de nieuwe cultuurnota. De evaluatie van Emmen als culturele gemeente wordt in het eerste kwartaal van 2017 verwacht. De verwerking vraagt extra tijd waardoor de nieuwe nota naar verwachting medio 2017 aan de raad wordt aangeboden. Tot de nieuwe nota is vastgesteld wordt de nota 2013- 2016 ‘Maak het Mee’ gecontinueerd. Het uitvoeringsprogramma-budget voor incidentele cultuursubsidie is in de begroting 2017 e.v. verhoogd om al enige ruimte te bieden aan de doorontwikkeling van culturele initiatieven ‘Van goede grond’ uit 2016. Daarnaast wordt er naar aanleiding van de motie ‘Continuïteit culturele infrastructuur en sociale dynamiek’ van november 2016 een voorstel gedaan voor continuering van de culturele reuring in 2017, met als doel de versterking van de culturele infrastructuur. Hierbij speciale aandacht voor cultuurparticipatie in dorpen en wijken en doorontwikkeling van activiteiten vanuit ‘Van goede grond’ in 2017. Uitvoering Cultuurmonitor 2016 De Cultuurmonitor wordt in de eerste helft van 2017 uitgevoerd. De cultuurmonitor is een breed onderzoek naar cultuurparticipatie en – beleving onder inwoners van de gemeente Emmen. In de nieuwe cultuurmonitor worden vragen meegenomen over Van goede grond en het creatieve mensenpark. Investeren in samenwerking binnen de Vanuit ‘Van goede grond’ is sterk ingezet op het bevorderen van culturele sector die verbindt en verrijkt. netwerkvorming en samenwerking, bijvoorbeeld door het organiseren van netwerkbijeenkomsten. Dit heeft veel nieuwe samenwerkingsverbanden opgeleverd. Advisering/beleidsvoorbereiding en lid De gemeente Emmen is vertegenwoordigd in VDG/Onderwijs-Cultuur. Agendacommissie voor het bestuurlijk overleg VDG/Onderwijs-Cultuur.

104

BEELDENDE KUNST / CBK TOELICHTING Het in stand houden van een Centrum Het CBK Emmen heeft als doelstellingen: Beeldende Kunst als culturele -het in stand houden van een Centrum Beeldende Kunst als culturele basisvoorziening, adequaat toegerust basisvoorziening; voor tentoonstellingen, educatie en -adequaat toegerust zijn voor exposities, educatie- en participatie-activiteiten, kunstuitleen en participatieactiviteiten en beheer en behoud beheer en behoud kunstbezit. kunstbezit; -het bieden van een gedifferentieerd aanbod op het gebied van beeldende kunst en vormgeving; -het realiseren en onderhouden van beeldende kunst in de openbare ruimte. Deze doelstellingen zijn gerealiseerd en worden hieronder toegelicht. Het programmeren en vermarkten van Het CBK heeft in 2016 12.659 bezoekers gehad. Er worden naast de een hoogwaardig en gedifferentieerd bijzondere tentoonstellingen steeds meer participatieprojecten aanbod van tentoonstellingen, educatie- georganiseerd (in 2016 22). Enkele voorbeelden hiervan zijn Drentse en participatie-activiteiten en het Fietsvierdaagse en Festival Op Fietse. Hiermee trekt het CBK Emmen aanbieden. nieuwe bezoekers.

Organiseren van circa 10 exposities van In 2016 zijn er tien tentoonstellingen georganiseerd. Twee van beeldende kunst/vormgeving en semiprofessionele kunstenaars, twee van amateur-kunstenaars, en zes cultuurthema’s. tentoonstellingen van professionele kunstenaars. Een bijzonder project was het Mini-museum Emmen van Elsbeth van Beilen, waarbij heel Emmen in het kader van ‘Van goede grond’, Emmen culturele Drentse gemeente werd uitgenodigd om een klein kunstwerkje te maken over leven in Emmen. De aaibare werken in de tentoonstelling Domestic Safari van Marjolijn Mandersloot hebben in de zomer van 2016 veel publiek naar het CBK getrokken. Organiseren van educatieve projecten In 2016 zijn er 834 leerlingen van het basisonderwijs bij het CBK Emmen voor Primair Onderwijs (PO), Voortgezet geweest. Er waren zes verschillende workshops uit het vaste aanbod en Onderwijs (VO) en Brede school twee workshops ‘op maat’. De wisselende workshops bieden verdieping bij de kunst die op dat moment te zien is in de tentoonstellingen. Een ander deel van de workshops is altijd te boeken. Zo biedt het CBK scholen de kans om te kiezen wat bij hun specifieke behoefte past. Uit het voortgezet onderwijs heeft het CBK 1044 leerlingen mogen ontvangen in het jaar 2016. Het CBK doet jaarlijks mee aan de Kunstontmoetingsdag voor het VO.

Culturele infrastructuur TOELICHTING Bijdrage vanuit cultuur aan Van oktober tot en met november 2016 is met het Dreamteam actief ontwikkeling Hoofdstraatlocatie (fysiek bijgedragen aan de conceptontwikkeling voor het Mensenpark: een en qua programmering) unieke combinatie van natuur, cultuur en innovatie in een stedelijke omgeving, een creatief mensenpark. Regierol in het kader van de In 2016 is het advies Centrumprogrammering in concept ontwikkeld: Centrumprogrammering. locatieprofielen, vastgesteld profiel evenementencoördinator met actie- overzicht, samenwerking op gebied van centrumpromotie en een fonds voor onderscheidende programmering. Dit advies wordt verder uitgewerkt en met eventuele aanpassingen ter besluitvorming voorgelegd aan ons college en uw raad.

105

Cultuur, ruimte, economie TOELICHTING

Bijdragen aan de opening van het Atlas Van 8 t/m 11 september vond het gratis toegankelijke Festival de Theater, de afronding van de Opening plaats. Dit jaar was dit ook het feest ter afsluiting van Centrumvernieuwing en het 2e Festival Centrumvernieuwing onder de noemer ‘Openingsfeest Emmen’. De De Opening 2016. gemeente droeg daarom als bedankje aan de inwoners bij aan de programmering met landelijk bekende artiesten. Dit was een groot succes. De cultuursector werkt aan een vervolg hierop in september 2017. Hier is een projectleider voor aangetrokken door de Kunstbeweging.

In het weekend van 14 en 15 oktober is het Atlas Theater geopend, samen met de afsluiting van Emmen culturele gemeente van Drenthe. De eerste openingsavond was een combinatie van de muzikale theatervoorstelling ‘Bloei!’ De titel ‘culturele gemeente van Drenthe’ werd overgedragen aan Tynaarlo. Met het festival GrondFest werd zaterdagmiddag 15 oktober Emmen als culturele gemeente afgesloten. Dit festival was gebaseerd op het spektakel bij de eerste steenlegging van het Atlas Theater en het lied ‘Gewoon een Zuidoost Drent’. De tweede openingsavond van het Atlas Theater bestond uit optredens van o.a. het NNO, Carina Vinke, Daniel Lohues, Carel Kraayenhof en de Ashton Brothers. Ook werd de exploitatie van het Atlas Theater symbolisch overgedragen aan Wildlands. Het was een memorabel openingsweekend waarmee Emmen zich heeft geprofileerd als cultuurstad. Realisering tot 1 oktober 2016 van De titel ‘culturele gemeente van Drenthe’ is succesvol vormgegeven Projectplan Emmen culturele Drentse met meer dan 100 culturele projecten en drie finaleprojecten, gemeente 2015/16 inclusief de finale muziektheatervoorstelling Bloei!, festival GrondFest en de publicatie van “Emmen Culturele Drentse van de Canon van Emmen. gemeente 2015/16”. Opstellen Evaluatierapport Emmen Het evaluatierapport van Emmen als culturele gemeente wordt in april culturele Drentse gemeente 2015/16 2017 opgeleverd. De evaluatie van Emmen als culturele gemeente is gestart met een enquête onder organisatoren en een evaluatiebijeenkomst op 22 november 2016, waar ook de cultuurnota 2013-2016 werd geëvalueerd.

Realisering Uitvoeringsplan Samen met actieve erfgoedpartners uit de samenleving, verenigd in het Erfgoednota. Erfgoednetwerk Emmen, hebben wij in 2016 de concept Cultuurhistorische Waardenkaart Emmen opgesteld. De kaart bestaat uit een bronnenkaart die het erfgoed in Emmen en de waarden daarvan vastlegt, een beleidskaart die de voorgestelde omgang met het erfgoed aangeeft en een rapportage waarin het erfgoed en de voorgestelde beleidskeuzen toegelicht worden. De kaart heeft de vorm van een dynamische interactieve kaart. Dit betekent dat de conceptkaart in de loop van de tijd aangepast, aangevuld en geactualiseerd kan worden. Vaststelling van de kaart (versie 2016) wordt voorzien in het eerste kwartaal van 2017.

Daarnaast is het concept beleidskader Erfgoednota Emmen opgesteld.- Met dit beleid voldoen we aan de wettelijke taken m.b.t. de zorg voor erfgoed. Daarbij is het beleid gebaseerd op het vergroten van draagvlak en delen van verantwoordelijkheid voor erfgoed in Emmen met partners in de samenleving.

Kunstzinnige vorming TOELICHTING Gemeentelijke Visie/vraagformulering De gemeentelijke Visie en vraagformulering en het Productenboek en Producten/Dienstenboek DKB 2017. van De Kunstbeweging zijn voor 2017 geactualiseerd op basis van landelijke beleidsontwikkelingen zoals ‘Muziek in de Klas’. De Kunstbeweging heeft in 2016 het ‘Cultuurkeur’ keurmerk gekregen. Dit is een vierjarige kwaliteitscertificering vanuit de landelijke brancheorganisatie Cultuurconnectie.

106

Beleidsadvisering met betrekking tot De Kunstbeweging heeft met de drie Drentse collega-instellingen ICO, samenwerking/samengaan Drentse K&C Drenthe en Scala de wens uitgesproken tot samenwerking. In juni Kunstencentra miv 1 januari 2017. 2016 is een Visiedocument gepresenteerd aan de Drentse portefeuillehouders cultuur. Inzet is om te komen tot een gefuseerde organisatie met een optimale lokale binding. De belangrijkste samenwerkingsdoelen zijn expertise en capaciteitsdeling, sterkere impact en profilering en versterking van de interne organisatie. Besluitvorming door de besturen en raden van toezicht wordt voorzien voor de eerste helft van 2017. Beleidsinzet op realisering Compenta heeft in september 2016 het monitoring- en doelstellingen Cultuureducatie Met evaluatierapport EVI 2016 gepresenteerd. Kwaliteit (CeMK) conform Visieplan Het rapport brengt in beeld op welke manier het cultuuronderwijs Emmen-Drenthe 2014-2017. zich op de Drentse scholen ontwikkelt. Ook voor het Emmens primair onderwijs zijn de scores voor de resultaatgebieden deskundigheid (score 2,3), visie (score 2,5) , doorlopende leerlijn (score 2,0) en de relatie met het netwerk (score 2,1) beschreven. De scholen in de gemeente Emmen hebben in het derde jaar met gemiddeld 2,2 hun ambitiescenario van 2,5 nog niet behaald. Maar bij alle onderdelen is een duidelijke groei te zien ten opzichte van 2015. Ontwikkeling vervolgbeleid voor In juni ondertekende de gemeente Emmen de Noordelijke cultuureducatie PO. Intentieverklaring Cultuureducatie met Kwaliteit 2017-2020. Aansluitend heeft Compenta in Assen voor de periode 2017-2020 - namens de gemeente Emmen en de provincie Drenthe- de subsidieaanvraag ‘CO-creatie, CultuurOnderwijs, COmpenta, COntinuiteit, CO-financiering’ ingediend. Deze aanvraag is toegekend. Hiermee zijn de rijksgelden voor CemK voor de periode 2017-2020 geborgd.

Presentatie van het pilotproject 6x6 In september 2016 heeft het Netwerk Gekleurd Grijs in Emmen waarbij vergroting van de portefeuillehouders Zorg & Welzijn en Cultuur haar advies cultuurparticipatie door ouderen gepresenteerd met betrekking tot de Cultuurnota 2017-2020 ‘Van centraal staat. Goede Grond’. In het advies worden 27 aanbevelingen gedaan om de cultuurparticipatie voor en door senioren te bevorderen. Succesfactor is een brede inzet vanuit de beleidsterreinen cultuur, zorg en welzijn Bijdrage aan de organisatie van het Het Gekleurd Grijs Festival beoogde een informele ontmoeting tussen landelijke Festival “Gekleurd Grijs” dat senioren, kunstenaars/artiesten en professionals die zich bezig houden in Emmen plaatsvindt. met senioren en cultuurparticipatie. Met ca. 600 bezoekers voor het festival en 70 deelnemers aan het symposium op 25 februari 2016 was het festival/symposium een succes. Beeldende Kunst TOELICHTING Het CBK Emmen programmeert en Gerealiseerd (zie voorgaande sectie Beeldende kunst / CBK). vermarkt een hoogwaardig en gedifferentieerd aanbod van tentoonstellingen, educatie- en participatie-activiteiten. Daarvoor worden georganiseerd: Circa 10 exposities van beeldende Gerealiseerd (zie voorgaande sectie Beeldende kunst / CBK). kunst/ vormgeving en cultuurthema’s. Educatieve projecten voor PO,VO en de Gerealiseerd (zie voorgaande sectie Beeldende kunst / CBK). Brede School Participatieprojecten, waaronder In 2016 zijn 22 participatieprojecten georganiseerd. Enkele workshops en een atelierroute voorbeelden hiervan zijn Drentse Fietsvierdaagse en Festival Op Fietse. Een uitgelezen kans om bezoekers uit niet reguliere publieksgroepen binnen te halen. In het voorjaar was er ook nog de Kunstroute Emmen, een tweedaags evenement voor liefhebbers van beeldende kunst. Tijdens De Opening van het Culturele seizoen Emmen liet het CBK zich op spectaculaire wijze zien in het centrum doordat kunstenaar Adri de Fluiter een boom inpakte als kunstwerk. Experimentele In 2016 hebben zeventien studenten van de opleiding publieksparticipatieprojecten in ’t Lab, Mediavormgever van het Drenthe College hun eindexamenwerk een nieuwe ruimte in het CBK gepresenteerd in ‘t Lab. Dit heeft veel jongeren naar het CBK getrokken. Twee studenten van Minerva hebben zich gedurende negen dagen ‘opgesloten’ in het CBK, als zijnde experiment, hoe overleef je zonder moderne middelen? Het Carmel college heeft haar kunstweek in ’t Lab gehouden, er werden fotografie-workshops gegeven door Saskia Boelsums.

107

Bibliotheken TOELICHTING Gemeentelijke Visie/vraagformulering De gemeentelijke Visie/vraagformulering en het Productenboek en Producten/Dienstenboek OBE 2017. Openbare Bibliotheek Emmen zijn overeenkomstig de landelijke omschrijvingen aangepast, waardoor regionale en landelijke benchmarking mogelijk is. Eind 2016 is Stichting Openbare Bibliotheek Emmen (opnieuw) gecertificeerd. Beleidsadvisering m.b.t. herinrichting De bestuursstructuur van de bibliotheken in Drenthe verandert. Medio bestuursstructuur Drentse bibliotheken. 2017 wordt van de provincie Drenthe een helder standpunt verwacht over de positie en betrokkenheid van Biblionet Drenthe bij het lopende proces van herinrichting van de bestuursstructuur voor de Drentse bibliotheken. Er moet een duidelijke scheiding (‘governance’) komen tussen de betrokkenheid van Biblionet Drenthe. Biblionet is één van de partners van het beoogde samenwerkingsverband van de negen bibliotheekbesturen in de negen kleinere Drentse gemeenten. Biblionet is ook de provinciale steunorganisatie die een aantal provinciaal gefinancierde wettelijke taken voor alle Drentse bibliotheken moet verrichten. Emmen trekt in dit traject samen op met Assen en Hoogeveen omdat deze bibliotheken zelfstandig zijn en geen onderdeel zijn van het samenwerkingsverband tussen Biblionet en de negen kleinere Drentse gemeenten. De provincie en Drentse gemeenten werken daarnaast aan een gezamenlijke innovatie-agenda, die begin 2017 wordt vastgesteld. Podiumkunsten TOELICHTING Programmering in Theater De Muzeval Op 12 maart heeft Emmen afscheid genomen van de Muzeval. In het tot en met 12 maart 2016. laatste seizoen 2015-2016 werd gevarieerd geprogrammeerd voor diverse doelgroepen, bijvoorbeeld André Kuipers, Dolf Jansen, Ronald Snijders, Paul de Leeuw met orkest en vele andere voorstellingen. In de laatste week van de Muzeval werden er extra activiteiten georganiseerd: een DJ-workshop voor jongeren en een slotavond met Bert Visscher, Ellen ten Damme, Tangarine en vele anderen. De slotavond was een memorabele en emotionele avond. Besluitvorming met betrekking tot Het concept van de Overeenkomst Toetsingskader Culturele voorstellen theaterprogrammering cf. Programmering (OTCP) is medio 2016 afgerond en door het college “Toetsingskader Uitvoering Culturele vastgesteld. Aansluitend is dit document voorgelegd aan de directie Programmering Wereld van Theater. van Wildlands BV. Op basis van een bestuurlijke afstemming eind 2016-2017' november 2016 wordt nu de laatste hand gelegd aan een verfijning van een aantal details. Voornemen is dat beide partijen in het eerste kwartaal van 2017 over kunnen gaan tot ondertekening van dit document. Regisserende betrokkenheid bij de Gerealiseerd (zie Cultuur, Ruimte en Economie). opening van het nieuwe theater.

8.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan SPORT In de Kadernota Sportbeleid 2011-2015 Er is voldoende betaalbaar/kwalitatief goed aanbod van staat een kwalitatief goed, voldoende sportaccommodaties voor binnen- en buitensport in de gemeente en betaalbaar en eigentijds sport- en Emmen. Sportaccommodaties worden voldoende onderhouden en recreatieaanbod centraal. noodzakelijke investeringen worden uitgevoerd. Het Keurmerk Veilig & Schoon is weer behaald voor de drie overdekte zwembaden De deelname aan sport in de gemeente Er zijn nog geen cijfers bekend omtrent deelname gelijk aan landelijk Emmen is gelijk aan het landelijk gemiddelde. Uit onderzoek van onderzoeksbureau GfK in opdracht van gemiddelde. Hierbij spelen topsport en sportkoepel NOC*NSF blijkt dat 65 procent van de Drenten minstens talentontwikkeling ook een rol. één keer per week sportte in 2016. Daarmee is Drenthe de sportiefste Topsport en Talentontwikkeling draagt provincie van Nederland in 2016. bij aan de verhoging van de In 2016 is er een Europees Handbike Kampioenschap gehouden, waarbij sportparticipatie maar ook aan passieve op deze manier ook het aangepast sporten de nodige aandacht heeft recreatie (bijwonen, beleven), gekregen. bevordert het imago en economie van Emmen en daarnaast zijn topsportevenementen sociale ontmoetingsplaatsen en bieden kans op leuk en uitdagend vrijwilligerswerk

108

Het stimuleren van een leven lang Er zijn in 2016 naast de lopende gezondheidsprojecten zoals ‘Het fitte sporten. Actieve sportstimulering en brein’, cursussen omtrent valpreventie ook maaltijdwandelingen, gezond ouder worden voor meerdere fietstochten en Dynamic Tennis georganiseerd. ook wordt actief ingezet doelgroepen (per levensfase), waarbij op project ‘Gezond en Fit ouder worden’, waarbij het doel is bevorderen buurtsportcoaches een grote rol spelen. van deelname aan sport-, beweeg-, en leefstijlactiviteiten. Tevens wordt ingezet op het ontwikkelen van een gezonde leefstijl zodat ouderen in de gemeente Emmen gezond en fit ouder worden. Hierdoor kunnen ouderen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en blijft de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk. Ook M&GEZOND! is een voorbeeld hiervan waarbij de Emmense invulling van het landelijk programma GIDS (Gezond In De Stad) wordt gegeven. Het verhogen van de kwaliteit van de Het experiment Buitensport, gericht op bewustwording van sportbeoefening. Sportverenigingen sportverenigingen omtrent ‘meer van de samenleving’ en veranderingen zijn een belangrijke partner in de in de bevolkingsopbouw wordt voor de komende jaren verder uitvoering van ons beleid. De uitgewerkt. Dit onderdeel wordt meegenomen in de nieuwe kadernota gemeente streeft naar effectiviteit en sport. efficiency, krachtenbundeling en vitale verenigingen.

CULTUUR Sterke culturele infrastructuur De sluiting van de Muzeval en de opening van het Atlas Theater Voor het stimuleren van een vormden een belangrijke wijziging in de culturele infrastructuur. De aansprekend beleid (kunst en cultuur culturele infrastructuur telt vijf grote culturele instellingen, namelijk het maken en meemaken) is een sterke Atlas Theater, de Bibliotheek, de Kunstbeweging, het CBK en RTV culturele infrastructuur van wezenlijk Emmen (vanaf 2017: streekomroep ZO!34). Daarnaast zijn er vier zgn. belang. Die moet leiden tot een goede ‘kleine culturele instellingen’, Filmhuis Emmen, Grote Kerk Cultureel, inbedding in de samenleving, een Apollo en Stichting Spiker. Deze organisaties zijn belangrijke divers en zichtbaar aanbod én gesprekspartners binnen het gemeentelijke cultuurbeleid. professionaliteit. Cultuur vormt –samen met Sport- ook voor Vanuit Emmen culturele gemeente zijn veel nieuwe organisaties en beleidsontwikkelingen op andere samenwerkingsverbanden ontstaan in 2015/16. In de nieuwe cultuurnota terreinen een belangrijke toegevoegde wordt de infrastructuur opnieuw vorm gegeven wat kan leiden tot waarde verandering van structurele subsidiestromen, met name binnen de zgn. ‘kleine culturele instellingen'. Op deze wijze kunnen de opbrengsten van ‘Van goede grond’ worden geborgd.

De provincie wil de samenwerking met gemeenten vormgeven door culturele allianties te sluiten. Hierdoor worden gemeente- overschrijdende uitdagingen samen opgepakt. De concrete allianties moeten ontstaan in de sector, waarbij de gemeente een aanjagende rol heeft.

In 2016 is gestart met het programma ‘We The North’. Dit is een samenwerking tussen de drie noordelijke provincies en Emmen, Assen, Groningen en Leeuwarden. De experimenten uit We The North sluiten aan op het rijksbeleid voor cultuur en zorgen voor een sterkere culturele verbinding tussen Emmen en Noord-Nederland.

109

Cultuurparticipatie De Kunstbeweging werkt met diverse professionele en vrijwilligers - We bieden zoveel mogelijk mensen de organisaties in de cultuursector samen aan het bevorderen van kans deel te nemen aan kunst en cultuurparticipatie, bijvoorbeeld door cultuureducatie-projecten in het cultuur. We focussen op samenwerking primair onderwijs (Cultuureducatie met Kwaliteit), talentontwikkeling op wijkniveau en zetten in op een en de maand van de amateurkunst. Daarnaast heeft de Kunstbeweging actief evenementenbeleid voor een een speciale focus op projectontwikkeling in dorpen en wijken, zoals het bruisende gemeente project ‘Guerrilla poëzie’. K&C Drenthe en PRO-Emmen realiseren in (leven/wonen/werken) waar (voor samenwerking met de Kunstbeweging cultuureducatie projecten in het jongeren) veel te doen is. Ideeën en voortgezet onderwijs. voorzieningen geëntameerd door jongeren worden ondersteund. In samenwerking met welzijn en onderwijs worden activiteiten ontwikkeld voor jeugd en jongeren, bijvoorbeeld binnen de Brede School, jeugdtheatergroep Loods 13 en in het project ‘Movements’, een samenwerking tussen Sedna Tinten Welzijnsgroep, de Kunstbeweging, Lampe Vitaal en Broekmann personeelsdiensten.

Het netwerk Gekleurd Grijs in Emmen is opgezet om de cultuursector te ondersteunen in hun aanpak om meer ouderen te bereiken.

In 2016 is het project Emmen Culturele Drentse gemeente 2015/16 –met meer dan 100 deelprojecten- hét voorbeeldproject geweest dat aan de participatiedoelstellingen invulling heeft gegeven. De projecten ‘Van goede grond’ waren laagdrempelig en vonden plaats in de hele gemeente. Cultuurparticipatie en cultuureducatie blijven een belangrijke gemeentelijke doelstelling in het cultuurbeleid vanaf 2017. Cultuur, Ruimte en Economie Investeren in cultuur stimuleert de In oktober werd het project Emmen culturele Drentse gemeente 2015/16 lokale economie. Kansen liggen er voor met succes afgerond. De resultaten hiervan worden aan uw raad versterking, behoud en ontwikkeling voorgelegd in een evaluatierapport. Inzichten uit dit rapport worden van het eigen (“nieuwe“) culturele en meegenomen in de nieuwe cultuurnota. historische erfgoed. Met de aanpak voor “Emmen culturele Drentse In 2016 is gewerkt aan het advies Centrumprogrammering. Begin 2017 gemeente 2015/16” geven we de wordt aan ons voorgelegd: mogelijke verbindingen tussen deze - Locatieprofielen voor het Raadhuisplein, Marktplein, drie sectoren maximaal de ruimte. Mensenpark, Noorderplein (‘Oud Emmen’) - Fonds ‘Emmens Trots’ voor iconische programmering - Samenwerking centrumpromotie Om de Centrumprogrammering aan te jagen is een nieuw profiel voor de evenementen coördinator vastgelegd en is de personele inzet hierop vergroot van 0,5 naar 1 fte.

In november 2016 heeft Emmen bij de City People Light Awards in Seoul twee belangrijke prijzen in de wacht gesleept, de publieksprijs en de derde plaats bij de juryprijs.

8.4. Meting

CULTUUR Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016

• Cultuurmonitor: Cultuur MAKEN 45% • Cultuurmonitor: Cultuur MEEMAKEN 90% • Cultuurmonitor: Cultuuraanbod waarderen 7

In 2017 wordt de tweede cultuurmonitor gerealiseerd.

110

8.5. Wat heeft het gekost? (x € 1.000) Programma 8 Sport, Recreatie en Cultuur Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 08.01 Sportbeleid en stimulering 1.312 1.280 1.281 -1 08.02 Sportaccommodaties 8.716 9.877 10.674 -797 08.03 Podiumkunsten / Muzeval 1.925 1.983 1.372 611 08.04 Beeldende kunst 640 773 833 -60 08.05 Bibliotheek 2.426 2.481 2.475 6 08.06 Kunstzinnige vorming 824 883 917 -34 08.07 Cultuur algemeen 1.241 2.058 2.127 -69 Totaal lasten 17.084 19.335 19.679 -344 08.01 Sportbeleid en stimulering 0 0 99 -99 08.02 Sportaccommodaties 2.136 2.133 1.925 208 08.03 Podiumkunsten / Muzeval 798 798 273 524 08.04 Beeldende kunst 22 22 33 -11 08.07 Cultuur algemeen 0 0 80 -80 Totaal baten 2.956 2.952 2.411 542 Saldo 8 Sport en cultuur (bruto) 14.127 16.383 17.268 -885 08.02 Sportaccommodaties 74 1.626 1.405 221 08.07 Cultuur algemeen 20 317 297 20 Totaal onttrekking 94 1.943 1.702 241 08.07 Cultuur algemeen 30 30 30 0 Totaal storting 30 30 30 0 Mutatie reserves -64 -1.913 -1.672 -241 Saldo 8 Sport en cultuur (netto) 14.063 14.470 15.596 -1.126

Verschillenanalyse N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren:

Lasten: 08.02 Sportaccommodaties  Niet benut voorbereidingskrediet zwembad Aquarena (zie lagere onttrekking reserve) V 340  Niet benutte gelden overdracht kleedaccomodatie (zie lagere onttrekking reserve) V 229  Minder onderhoud uitgevoerd gymlokalen; onderhoud is niet ingepland (zie lagere V 120 onttrekking reserve)  Minder onderhoud uitgevoerd diverse sportaccommodaties; onderhoud is niet ingepland V 64 (relatie lagere onttrekking reserve)  Hogere gemeentelijke heffingen als gevolg van aanpassing waarderingen: sporthallen (N N 96 33) en sportterreinen (N 63)  Afboeking boekwaarde sportaccommodaties in verband met afstoten kleedgelegenheden N 1.431

08.03 Podiumkunsten/Muzeval  Lagere apparaatskosten i.v.m. sluiting Muzeval V 368  Door sluiting Muzeval in 2e helft 2016 geen kosten meer voor voorstellingen V 243

08.04 Beeldende kunst  Extra promotie Kunst en Cultuur mede in teken van Culturele hoofdstad Drenthe (N 45) en N 60 overige verschillen (N 15)

08.07 Cultuur algemeen  Extra lasten op gebied van cultuur met dekking uit provinciale bijdrage ( zie de baten) N 69

Baten: 08.01 Sportbeleid en stimulering  Incidentele ontvangst Subsidie Provincie Drenthe voor Vuelta 2009 V 95

111

08.02 Sportaccommodaties  Lagere inkomsten van scholen en verenigingen als gevolg van minder uren verhuur. Dit is N 109 een trend die al een aantal jaren zichtbaar is ( sporthallen N 56 en sportzalen N 53)  Bij de zwembaden zijn ook minder inkomsten gerealiseerd (N 98): Aquarena heeft 9% N 98 minder bezoekers gehad t.o.v. 2015 (N 58); daarnaast een nadeel van 40 door met name minder aantal verkochte de dag- en meerbadenkaarten en is het bedrag aan zwemvangnet niet verrekend.

08.03 Podiumkunsten/Muzeval  Door sluiting Muzeval zijn er in de 2e helft van 2016 geen inkomsten meer gerealiseerd N 524

08.07 Cultuur algemeen  Niet geraamde baten landelijke subsidieregeling Cultuureducatie met Kwaliteit V 77

Reserves: Onttrekkingen 08.02 Sportaccommodaties  Restant onderhoud zwembaden (prim begr 2015) N 69  Restant voorbereidingskrediet Aquarena (zie ook voordeel uitgaven) N 340  Overdracht kleedaccomodaties (zie ook voordeel uitgaven) N 229  Restant onderhoud schoolgymlokalen (zie ook voordeel uitgaven) N 120  Restant onderhoud diverse sportaccommodaties (zie ook deels voordeel uitgaven) N 64  Vrijval amortisatiereserve i.v.m. afstoten sportaccommodaties (BW17/206) V 615

112 Programma 9. Sociaal Domein D eelgebieden Het programma Sociaal Domein omvat alle beleid en activiteiten die door de gemeente op dit terrein worden uitgevoerd. De volgende taken maken deel uit van dit programma:  Maatschappelijk en sociaal cultureel werk  Gezondheidszorg  Decentralisatie Jeugdhulp  Maatschappelijke opvang  Beschermd wonen  Werk  Participatie  Inburgering  Maatschappelijke Ondersteuning  Zorgvoorzieningen  Accommodaties zorg en welzijn

9.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Decentralisatieopgaven Jeugd, Werk en Wmo

De samenhang Meer maatwerk, zelfredzaamheid en betrokkenheid van inwoners, minder verschillende hulpverleners rond één huishouden, voorkomen van escalatie van problematiek (nadruk op preventie) én meer voor minder-dus goedkoper, efficiënter en effectiever, dichtbij onze inwoners georganiseerd in een zestal gebieden. Dit zijn beknopt de ambities die we in 2016 hebben vormgegeven met betrekking tot de drie decentralisaties . Het “sociale domein” waar in dit kader steeds over wordt gesproken is een heel breed domein: van ondersteuning, begeleiding, dagbesteding, beschermd wonen, uithuisplaatsing en pleegzorg, re-integratie, beschut werken tot een goede werkgevers dienstverlening, opvoedondersteuning, vrijwilligerswerk, aandacht voor mantelzorg en activering. Om daadwerkelijk meerwaarde, winst en goede ondersteuning te kunnen realiseren, is een benadering vanuit de vraag en eigen leefomgeving van de inwoner vereist. Dit betekent dat oplossingen niet vanuit de verschillende kolommen maar vanuit de vraag van onze inwoners georganiseerd dient te worden.

Binnen de drie decentralisaties is sprake van een duidelijke overlap in doelgroepen en problematiek. In een huishouden gaat het vaak om meerdere problemen tegelijk, die met elkaar samenhangen en dus ook in samenhang moeten worden aangepakt.

De vernieuwing Door de vaststelling van het beleidsplan ‘Samen verder in het sociaal domein’(maart 2016) is de vernieuwing in onze gemeente de komende jaren als volgt samen te vatten :  We willen een andere werkwijze, waarin professional en inwoners meer dan ooit samen optrekken. Hiervoor is een cultuurverandering nodig en moet een andere manier van werken door betrokken organisaties worden ontwikkeld.  We willen een ander aanbod dat in samenwerking tot stand komt, dat niet per se domein gebonden is en dat effectief is. Het aanbod was te vaak gericht op één levensdomein (ondersteuning, arbeid, opvoeding, financiën etc.) en veel minder op de samenhang daartussen.  We willen een ander lokaal samenspel tussen aanbieders onderling, tussen aanbieders en lokale initiatieven van inwoners, tussen aanbieders en de gemeente als opdrachtgever en financier. Dit samenspel is gericht op een effectieve oplossing van het probleem of het voorkomen van zwaardere problemen. Vanuit mededinging moesten we als gemeente de tarieven vaststellen en de spelregels bepalen volgens welke een inwoner met zijn/haar ondersteuningsvraag werd toegewezen aan een aanbieder. Ook was het voor ons als gemeente van groot belang de financiële besparingen met én via de lokale partners te realiseren.  Een andere visie op de rol van de gemeente was al in ontwikkeling om deze veranderingen te stimuleren en te ondersteunen en indien nodig aan te jagen. Deze andere visie hebben we ook in 2016 verder ontwikkeld.

De nieuwe Wmo en de nieuwe Jeugdwet In 2016 hebben we de feitelijke veranderingen die de uitvoering van ons beleid met zich mee brachten intensief gevolgd. Ook wilden we dat de oude taken en de nieuwe taken verder geïntegreerd werden en daar waar mogelijk vernieuwd werden uitgevoerd. Tevens hebben we in 2016 zowel op Wmo gebied als op het gebied van de Jeugdzorg nieuw beleid met betrekking tot 2017 ter besluitvorming aan de raad aangeboden. Hierbij hebben we het beleid zoveel mogelijk integraal vormgegeven (dit gold ook voor het inkoopproces) en er is besloten dat er een onafhankelijke toegang tot de maatschappelijke ondersteuning en jeugdhulp komt. De onafhankelijke toegang heeft de stichtingsvorm gekregen.

113 De Participatiewet Met het meerjarenbeleidskader hebben we de visie en koers bepaald voor de jaren 2015-2018, waarbij de nadruk is gelegd op `werk en wederkerigheid’. In 2016 hebben we verder uitvoering gegeven aan de beleidsvoornemens uit dit kader. Het jaar 2016 heeft in het teken gestaan van het verder transformeren (`ombuigen’) van de gemeentelijke dienstverlening, het middels het Investeringsplan omlaag brengen van het bijstandsbestand, het oprichten van het Leerwerkbedrijf en de invoering van de Wet taaleis. We hebben hierbij ingespeeld op een ruime en steeds flexibelere arbeidsmarkt.

Gezondheidszorg Ook in de eerstelijnsgezondheidszorg lag het accent het afgelopen jaar op de eigen kracht van de inwoner met ondersteuning van zorg dichtbij. Zorg in de buurt is het uitgangspunt. Verder is van belang dat de afstemming eerste lijns gezondheidszorg/preventie – WMO geoptimaliseerd wordt. O.a. de wijk-/dorpsgerichte aanpak van de preventieve volksgezondheid (doelstelling uit de Nota “Emmen gezond”) en de aanpak vanuit de drie decentralisaties bieden hiervoor goede mogelijkheden. Een aandachtspunt was de huisartsenzorg in onze gemeente. De opvolging van huisartsen, die hun praktijk beëindigen, kent een probleem door de geringe beschikbaarheid van nieuwe huisartsen. Ook bestaat de wens om in gezondheidscentra met andere gezondheidsdisciplines samen te werken. In gezondheidscentra kunnen ook voorzieningen worden getroffen om de extra medische taken, die uit de tweede lijn worden overgenomen, uit te voeren. Als gemeente hebben we in dit proces een stimulerende en faciliterende rol gespeeld o.a. om voorwaarden te scheppen voor de vestiging van deze gezondheidscentra vanuit de ruimtelijke ordening en verkeer en vervoer (bereikbaarheid).

9.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken PARTICIPATIE Vernieuwing TOELICHTING Verkenning sociaal uitzendbureau / De verkenning sociaal uitzendbureau heeft plaatsgevonden. Op detacheringsconstructie basis van deze verkenning is besloten vooralsnog niet door te gaan met de vorming van een sociaal uitzendbureau in de oor- spronkelijke vorm. In plaats hiervan vindt een verkenning plaats voor een alternatieve vorm van detacheren. Deze zal in 2017 verder worden ontwikkeld in relatie tot de ontwikkeling van het leerwerkbedrijf. Ombuigagenda vormgeven met In 2016 is gestart met het vormgeven van de ombuigagenda samen ketenpartners met onze ketenpartners, Buurtsupport en Emco. Binnen deze agenda worden gesprekken gevoerd over hoe de toekomstige leerwerkstructuur in Emmen er uit komt te zien. Dit traject wordt in 2017 voortgezet. Herijking social return on investment Het nieuwe SROI beleid is in 2016 vastgesteld. Doorontwikkelen ‘sluitende aanpak’ De sluitende aanpak is in 2016 doorontwikkeld. Doorontwikkelen arbeidsmarktregio, In 2016 is de arbeidsmarktregio Drenthe verder Werkbedrijf en Werkgeversservicepunt geprofessionaliseerd. Er is een visiedocument vastgesteld en het programmabureau is ingericht. Daarnaast is onder andere gewerkt aan de doorontwikkeling van het Werkgeversservicepunt. Deze doorontwikkeling wordt in 2017 voortgezet Uitvoeren regionale Het actieplan jeugdwerkloosheid, de sectorplannen en het arbeidsmarktprojecten (derde tranche, educatieplan worden uitgevoerd in de arbeidsmarktregio Drenthe. actieplan jeugdwerkloosheid, Deze kennen een doorloop in 2017. sectorplannen, educatieplan) Invoering Wet taaleis De Wet taaleis is ingevoerd Werk TOELICHTING Versterken gemeentelijk en regionaal In de arbeidsmarktregio Drenthe zijn de instrumenten ten behoeve arbeidsmarktbeleid van de werkgevers geharmoniseerd. Vanuit gemeentelijk arbeidsmarktbeleid is invulling gegeven aan het investeringsplan in samenwerking met EZ. Dit investeringsplan geeft geleid tot versterking van de werkgeversbenadering en een daling van het bijstandsvolume Doorontwikkelen beschut werk In 2016 hebben voorbereidingen plaatsgevonden t.b.v. de invoering (samenhang met arbeidsmatige van beschut werk. Daarnaast zijn de eerste stappen gezet om te dagbesteding uit Wmo) komen tot beleidsvorming rondom Volwaardig Participeren, met als doel meer samenhang tussen beschut werk en arbeidsmatige dagbesteding tot stand te brengen.

114 Sluiten van een lokaal sociaal akkoord Samen met betrokken ketenpartners zijn diverse bijeenkomsten georganiseerd om invulling te geven aan een Lokaal sociaal akkoord. Op basis van deze gesprekken is afgesproken dat we werkenderwijs met verschillende acties aan de slag gaan en daarmee ‘al doende’ handen en voeten geven aan een Lokaal Sociaal Akkoord. Deze acties zijn opgenomen in de verdere ontwikkeling van het leerwerkbedrijf. Doorontwikkelen vestigingsbeleid, incl. Zie programma 2 economie. Er is een reshorings-tool aangeschaft. reshoring Benutten kansen voor uitstroom naar Zie programma 2 economie. Actiedocument Duitsland wordt bedrijven in Duitsland uitgevoerd.

Scholing en onderwijs TOELICHTING Ontwikkelen toeleidingstrajecten in Met de uitvoering van het investeringsplan is verbinding tussen EZ kansrijke sectoren en Leren en Werken versterkt. Dit heeft geleid tot meer uitstroom naar werk. Inzet kortdurende, functiegerichte In 2016 hebben we in het training- en diagnosecentrum (TDC) scholing gericht op snelle samen met de EMCO nieuwe modules ontwikkeld en arbeidsinschakeling (evt. startkwalificatie) geïmplementeerd. Modules die gericht zijn op een snelle en goede doorstroom richting arbeidsmarkt. Doorontwikkelen school first aanpak We hebben ons zowel vanuit RMC als vanuit het klantmanagement jongeren gericht op het vroegtijdig oppakken van schoolverlaters. we hebben ons met name gericht op jongeren zonder startkwalificatie. Het resultaat is dat de doelstelling voor wat betreft school first (60 jongeren naar school in plaats van in de uitkering) in 2016 is behaald. Ondersteunen verbinding In het kader van het investeringsplan zijn in samenwerking met (beroeps)onderwijs en bedrijfsleven onderwijs en bedrijfsleven diverse voorschakeltrajecten ingezet. Op weg naar werk TOELICHTING

Doorontwikkelen re-integratie Het instrumentarium is doorontwikkeld en ingeregeld. instrumentarium, met name voor arbeidsbeperkten Oprichten Leerwerkbedrijf In 2016 zijn de eerste stappen gezet tot het opstellen van het bedrijfsplan Leerwerkbedrijf. De eerste tussenresultaten van dit bedrijfsplan zijn volgens plan opgeleverd. Meedoen en tegenprestatie Doorontwikkelen tegenprestatie Sinds 1 juni 2016 is gestart met de uitvoering van de tegenprestatie. Alle klanten die voor een tegenprestatie in aanmerking komen (1.148 personen) zijn benaderd. De helft van deze benaderde personen levert een tegenprestatie, de andere helft heeft een ontheffing ontvangen. Klanten kunnen bij het vinden van een tegenprestatie gebruik maken van Sedna.

Inburgering Laatste te begeleiden Alle betrokken inburgeraars hebben hun traject afgerond. inburgeringsplichtigen ondersteunen bij Het betrof hier nog lopende trajecten vanuit de oude wet halen inburgeringsdiploma: daarmee in Inburgering. 2016 de gemeentelijke taak op grond van de Wet inburgering afronden

SOCIALE SAMENHANG EN LEEFBAARHEID Opstellen en vaststellen van sociale Is gerealiseerd. De inhoud van de sociale gebiedsagenda’s is een gebiedsagenda’s in de zes gebieden. gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de inwoners, instellingen en gemeente. Dit stimuleerde en stimuleert betrokkenheid bij elkaar, burgerparticipatie, zelforganisatie en eigenaarschap van de inwoners. Bestuurlijk zijn de agenda’s in juni 2016 vastgesteld. De agenda’s blijven dynamisch. Nieuwe ontwikkelingen in de gebieden worden in de agenda verwerkt. Uitvoering WMO TOELICHTING Monitoring en, indien aan de orde In 2016 is gekoerst op de inrichting van de onafhankelijke toegang bijstelling (regierol) van de per 1 januari 2017 en de gebiedsgerichte uitvoering van de gebiedsgerichte uitvoering van de ondersteuning en de begeleiding, dagbesteding en ondersteuning, de begeleiding, mantelzorgondersteuning. Het resultaat is dat op 1 januari 2017 per dagbesteding en gebied een toegangsteam en een hoofdaanbieder actief is. mantelzorgondersteuning.

115 Het tijdig verstrekken van Maatwerkvoorzieningen en gehandicaptenparkeerkaarten zijn maatwerkvoorzieningen op grond van de tijdig verstrekt aan mensen die niet op eigen kracht in staat zijn tot WMO aan mensen die niet op eigen zelfredzaamheid en participatie. Voor hulpmiddelen geldt dat per 1 kracht in staat zijn tot zelfredzaamheid en november 2016 een nieuwe leverancier is gecontracteerd. Voor wat participatie. Het verstrekken van een betreft het tijdig leveren van hulpmiddelen is in de laatste twee Gehandicaptenparkeerkaart op basis van maanden van 2016 in enkele gevallen een marginale achterstand de Wegenverkeerswet. ontstaan. De leveringsproblemen zijn geadresseerd. Uitvoering vindt plaats via de De uitvoering van de schoonmaakondersteuning, begeleiding, gecontracteerde aanbieders. beschermd wonen en de levering van hulpmiddelen vindt plaats via gecontracteerde aanbieders. Ontwikkelen en vaststellen nieuw Wmo In 2016 is het beleidskader ‘Samen verder in het Sociaal Domein’ beleid 2017 en verder, dit in nauwe vastgesteld, evenals de Beleidsregels maatschappelijke samenhang met de verdere ondersteuning. Ook is de Verordening maatschappelijke beleidsontwikkeling in het sociale domein. ondersteuning gewijzigd vastgesteld. Ontwikkelen en vaststellen nieuw beleid Voor beschermd wonen is nieuw beleid ontwikkeld en vastgesteld Beschermd Wonen voor 2017 en verder (Beleidsregels maatschappelijke ondersteuning 2017). Uitvoering Jeugdhulp TOELICHTING De toegang tot Jeugdhulp is goed De toegang tot Jeugdhulp gaat via een verwijzing door een georganiseerd en werkt efficiënt en huisarts, een bepaling door een gecertificeerde instelling (GI) of een effectief, waaronder crisiszorg en 24 uurs beschikking door de gemeente. Voor de huisartsen en de GI’en opvang. De zorgcontinuïteit is geldt dat er is geïnvesteerd in een betere afstemming met de gewaarborgd. gemeente als eindverantwoordelijke. Voor de gemeentelijke toegang is in 2016 onder andere duidelijk geworden dat er onbalans is ontstaan tussen het beleid en de organisatie die het moet uitvoeren. Hierop is geacteerd. Crisiszorg en 24-uurs opvang werken efficiënt en effectief. De zorgcontinuïteit is gewaarborgd. Ontwikkelen en vaststellen nieuw beleid In 2016 is het beleidskader ‘Samen verder in het Sociaal Domein’ Jeugdhulp voor 2017 en verder, dit in vastgesteld, evenals de Verordening Jeugdhulp Emmen en nauwe samenhang met de verdere zorginhoudelijke en nadere regels over jeugdhulp. beleidsontwikkeling in het sociale domein. Samenhang en afstemming TOELICHTING Wmo/Jeugdzorg met medisch domein Gemeenschappelijke uitvoeringsagenda Is gerealiseerd. Structureel overleg tussen Achmea, de 12 Drentse met o.a. Achmea, waarbij de functies uit gemeenten en de provincie is tot stand gekomen. In 2016 zijn er de Zorgverzekeringswet (met name voor afspraken gemaakt over de positionering van de nieuwe functie wat betreft de wijkverpleging) en de thuisverpleging in relatie tot het gemeentelijke sociale domein. functies uit de Wmo en de Jeugdwet op elkaar afgestemd worden. Gezondheidszorg TOELICHTING

Wijk- en dorpsgericht gezondheid Wijk- en dorpsgericht gezondheid bevorderen hebben we vorm bevorderen. gegeven door zelfregie van inwoners, gericht op leefstijl en sociale en fysieke leefomgeving door uitvoering van het programma Gezond in de Stad (GIDS) in de gehele gemeente. Eén en ander is vormgegeven onder de werktitel M&GEZOND!, afstemming 1e lijnsgezondheidszorg (liaisonfunctie) en preventie met o.a. Energiek in Emmen (project vanuit Icare) in de gehele gemeente én het subsidiëren van diverse gezondheidsbevorderende projecten zoals 2getthere, JOGG, SamenOud.

Nieuw beleid gezondheidszorg Door omstandigheden is het nieuwe beleid gezondheidszorg ontwikkelen en vaststellen voor 2017 en weliswaar in concept aanwezig, maar vaststelling is voorzien verder, dit in nauwe samenhang met de voorjaar 2017. verdere beleidsontwikkeling binnen het sociale domein. Maatschappelijke opvang Uitvoeren vastgesteld beleid Is gerealiseerd via de inloopvoorziening voor dak- en thuislozen. De maatschappelijke opvang, inloopvoorziening is o.a. gekoppeld aan nachtopvang bij De vrouwenopvang en beschermd wonen. Breehof. De afspraken met de beschermd wonen organisaties zijn gecontinueerd via contractverlenging. De Vrouwenopvang vervult een landelijke functie. Vernieuwingen in het beleid worden hier doorgevoerd vanaf 2017 en verder. Ook het OGGZ netwerk speelt een belangrijke rol bij het contact leggen met moeilijk bereikbare zorgbehoevenden. In 2016 heeft het OGGZ netwerk 114 zorgmijders bereikt, waarna hulpverlening op gang is gebracht.

116 Tevens uitvoering 10 dagenmodel bij In 2016 zijn er in onze gemeente 19 huisverboden opgelegd. De opleggen van een tijdelijk huisverbod hulp wordt gegeven door Algemeen Maatschappelijk Werk van naar aanleiding van huiselijk geweld Sedna, De Reclassering en het AFPN (Algemene Forensische Psychiatrie Noord).

Uitvoering welzijnsbeleid Periodiek monitoren van de Maandelijks zijn, via een strategisch overleg met Sedna, de uitvoeringsovereenkomst 2016 met de ontwikkelingen binnen de uitvoeringsovereenkomst 2016 welzijnsorganisatie Sedna. Inhoudelijk is besproken. Op grond van de door de gemeente geformuleerde er samenhang tussen de beleidsprioriteiten binnen de uitvoeringsovereenkomst 2016 vond, uitvoeringsovereenkomst en het overige daar waar nodig, bijstelling van activiteiten plaats. beleid binnen het sociale domein.

9.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan WERK,PARTICIPATIE EN INBURGERING Centrale doelstelling: Maatschappelijke De geplande uitvoering van de drie decentralisaties ligt op schema participatie (“iedereen doet mee naar en is in 2016 volgens planning verlopen vermogen”) Op basis van genoemde hoofddoelstelling zijn de volgende subdoelen geformuleerd:  Een hogere arbeidsparticipatie Met de uitvoering van het investeringsplan is een verlaging van het bijstandsvolume gerealiseerd. De uitstroom naar werk is hoger in vergelijking met voorgaande jaren.  Sociale samenhang in alle dorpen en De sociale gebiedsagenda’s zijn opgesteld en vastgesteld in de zes wijken gebieden. De inhoud van de sociale gebiedsagenda’s is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de inwoners, instellingen en gemeente. Dit stimuleert betrokkenheid bij elkaar, burgerparticipatie, zelforganisatie en eigenaarschap van de inwoners.  Inwoners wonen zo lang mogelijk De decentralisatiegedachte is door ondersteuning dicht bij inwoners zelfstandig en veilig in hun eigen te organiseren, dat inwoners zo lang mogelijk en veilig in hun eigen omgeving omgeving wonen. Verbinding van de gemeentelijke taken binnen het sociaal domein is bij de transformatie essentieel, evenals de adressering van uitvoeringsvraagstukken tussen instanties, zoals bijvoorbeeld Gemeente - Zorgkantoor.  Jeugdhulp aan kinderen en jeugdigen Kinderen en jeugdigen die jeugdhulp nodig hebben is jeugdhulp die het nodig hebben geboden. Afbakenings- en transformatievraagstukken zijn verkend (bijvoorbeeld door faciliteren, participeren en/of effectueren van pilots en projecten).

 Een gezonde leefstijl op alle Wijk - en dorpsgericht gezondheid bevorderen hebben we vorm levensgebieden gegeven door zelfregie van inwoners, gericht op leefstijl en sociale en fysieke leefomgeving door uitvoering van het programma Gezond in de Stad (GIDS) in de gehele gemeente, vormgegeven onder de werktitel M&GEZOND! Afstemming 1e lijnsgezondheidszorg (liaisonfunctie) en preventie met o.a. Energiek in Emmen (project vanuit Icare) in de gehele gemeente én het subsidiëren van diverse gezondheidsbevorderende projecten zoals 2getthere, JOGG, Samen oud.

9.4. Meting

Referentiecijfers 2016 2015 2016 • Werkloosheid Emmen 14,1 12,7 12,4 • Aantal personen op wachtlijst jeugdhulp 0 Geen Geen • Klanttevredenheid Wmo 7 7 7

117 9.5. Wat heeft het gekost? (x € 1.000) Programma 9 Sociaal Domein

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 09.01 Decentralisatie Jeugdhulp 29.055 29.728 30.189 -461 09.02 WMO - Begeleiding 17.895 16.699 15.082 1.617 09.03 Decentralisatie Participatie 40.638 42.417 44.359 -1.943 09.05 Zorgvoorzieningen 21.093 21.452 21.701 -249 09.06 Onderhoud welzijnsgebouwen 794 1.074 1.047 27 09.07 Algemeen maatschappelijk werk 5.688 5.868 5.715 152 09.08 Dorpshuizen, wijk- en jongerencentra 13 14 14 -1 09.09 Maatschappelijk opvang 6.329 5.802 5.506 297 09.10 Algemene gezondheidszorg 2.748 3.334 3.285 50 09.11 Beschermd wonen WMO 17.620 20.285 19.835 450 Totaal lasten 141.873 146.674 146.733 -59 09.01 Decentralisatie Jeugdhulp 0 0 8 -8 09.02 WMO - Begeleiding 780 1.311 979 332 09.03 Decentralisatie Participatie 1.113 1.443 5.807 -4.364 09.05 Zorgvoorzieningen 2.037 2.637 2.140 497 09.06 Onderhoud welzijnsgebouwen 386 412 455 -42 09.07 Algemeen maatschappelijk werk 0 16 24 -7 09.08 Dorpshuizen, wijk- en jongerencentra 0 30 30 0 09.09 Maatschappelijk opvang 0 96 102 -5 09.11 Beschermd wonen WMO 750 525 390 134 Totaal baten 5.065 6.471 9.934 -3.462 Saldo 9 Sociaal domein (bruto) 136.808 140.203 136.799 3.403 09.01 Decentralisatie Jeugdhulp 0 298 751 -453 09.02 WMO - Begeleiding 0 150 -124 274 09.03 Decentralisatie Participatie 941 2.833 2.502 331 09.05 Zorgvoorzieningen 150 250 996 -746 09.06 Onderhoud welzijnsgebouwen 0 291 284 7 09.10 Algemene gezondheidszorg 365 280 122 158 09.11 Beschermd wonen WMO 0 2.644 2.328 316 Totaal onttrekking 1.456 6.746 6.859 -113 09.02 WMO - Begeleiding 1.608 3.317 4.328 -1.011 09.03 Decentralisatie Participatie 0 427 2.366 -1.939 09.05 Zorgvoorzieningen 0 300 300 0 09.09 Maatschappelijk opvang 0 702 1.010 -308 09.11 Beschermd wonen WMO 1.300 1.300 1.300 0 Totaal storting 2.908 6.046 9.305 -3.258 Mutatie reserves 1.452 -700 2.446 -3.146 Saldo 9 Sociaal domein (netto) 138.260 139.503 139.245 258

Verschillenanalyse (Bedragen x € 1.000) N/V Bedrag

De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op hoofdlijnen als volgt te verklaren: Lasten: 09.01 Decentralisatie Jeugdhulp De voor- en nadelen op jeugdhulp lopen via de reserve sociaal domein. 2016 was het tweede jaar dat de gemeente de gedecentraliseerde taken met betrekking tot jeugdzorg uitvoerde. De uitvoering is in de loop van het jaar overgedragen van de afdeling OBD aan de afdeling MZZ.  Zowel hogere zorgkosten als hogere lokale uitvoeringskosten dan begroot N 461 (waarbij de rijksbijdrage leidend is qua dekking). Bij Kadernota 2018 (voorjaar 2017) zijn voorstellen ingediend om tot een realistische en meer gedetailleerde begroting voor de Jeugdzorg te komen. Met ingang van het jaar 2017 lopen alle geldstromen via de gemeente en niet meer via de gemeenschappelijke Drentse penvoerder.

118

09.02 WMO - Begeleiding De voor- en nadelen op begeleiding lopen via de reserve sociaal domein.  Gedurende het jaar 2016 werd een fors beroep op het noodfonds gedaan: met N 155 name hoge kosten i.v.m. de afwikkeling van het faillissement van zorggroep Heerendordt, extra inzet van personeel bij Jeugdzorgorganisaties en onderzoekskosten i.v.m. de Jeugdzorg hadden een negatief effect op het beschikbare budget.  Gedurende het jaar is fors ingezet op het herindiceren van cliënten waardoor het N 95 budget is overschreden.  Het aantal aanvragen en daarmee de kosten van de Wet Chronische Zieken en V 182 Gehandicapten (WTCG) vallen lager uit.  De begrote kosten voor het mantelzorgcompliment zijn in 2016 naar beneden N 93 bijgesteld naar aanleiding van de gerealiseerde kosten in 2015. In de praktijk is echter gebleken dat de vraag naar het mantelzorgcompliment in 2016 conform initiële begroting 2015 is.  De kosten voor inloopfuncties zijn te hoog begroot. Hierdoor is een voordeel V 223 ontstaan. Bij begeleiding is er permanent sprake van onderbenutting op de in de beschikking benoemde uren. Daarnaast zijn er door de herindicatietrajecten uit 2015 minder zorgkosten in 2016 gemaakt. Deze ontwikkelingen gaan zowel op voor Zorg in natura (ZIN) als voor de Persoonsgebonden budgetten (PGB). Beide ontwikkelingen zijn in Berap I en Berap II op geld gezet. Bij de jaarrekening blijkt echter dat beiden nog lager uitvallen. Voor de PGB prognose is de gemeente Emmen afhankelijk van verantwoordingsinformatie van de Sociale verzekeringsbank (SVB). De SVB registreert gedeclareerde zorg. Het is echter gedurende het jaar onduidelijk tot wanneer wie wat gedeclareerd heeft bij de SVB. Dat maakt prognosticeren lastig. Daardoor is er per saldo sprake van een afwijking van 1,8 miljoen. Dit is 10% van de totale begroting op dit onderdeel.  Lagere kosten zorg in natura; V 2.425  Lagere kosten Persoons Gebonden Budgetten (PGB’s); V 865  Bij Berap 2 werden al voordelen voorzien maar de omvang is groter dan verwacht N 1.387 (zie de 2 regels hierboven). Het budget is verlaagd en komt t.g.v. de reserve sociaal domein;  Lagere nagekomen zorgkosten 2015 dan verwacht; V 290  Voorbereidingskosten De Toegang. N 409 09.03 Decentralisatie Participatie  De mutaties in de order administratie (meerjarig lopende projecten met externe N 2.226 financiering) komen binnen de exploitatie van het dienstjaar. Dit is per saldo budgettair neutraal (zie baten).  De regionale beleidsbudgetten t.b.v. de Arbeidsmarktregio Drenthe (AMRD) V 223 komen vaak laat ter beschikking en kennen een doorloop naar volgend jaar of jaren. Conform besluitvorming gaan saldo’s op regionale budgetten naar de reserve t.b.v. de AMRD. Saldo’s op budgetten van het Werkbedrijf, Actieplan Jeugd 3.0 en screening statushouders worden gestort in deze reserve. M.b.t. het project “Duurzame inzetbaarheid” is de beschikking pas op 1-2-2017 afgegeven. Start van het project is 1-3-2017. In 2016 zijn dus geen kosten gemaakt (zie onttrekkingen).  Er is met betrekking tot het investeringsplan – uitstroomambitie voor 2016 sprake V 139 van een voordeel van € 104.000 waarvan de verplichting doorloopt in 2017 (zie stortingen). Daarnaast een klein voordeel van € 35.000.  De inzet van re-integratietrajecten is maatwerk en is afhankelijk van in de klant V 534 gelegen factoren. Vooraf is moeilijk te bepalen welke instrumenten, en daarmee gemoeide budget en kosten, worden ingezet. Het resultaat re-integratiebudget zal worden gestort in de reserve sociaal domein.  M.b.t. het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) is het moeilijk om vooraf V 136 een goede prognose van het aantal aanvragen te maken en/ of in te schatten of N 511 er een beroep gedaan zal worden op een aanvulling op het inkomen uit zelfstandigheid (V € 136.000) en verstrekte leningen (N € 511.000). Het gemiddelde van de verstrekte uitkeringen alsmede de verstrekte leningen kan sterk verschillen met voorgaande jaren (zie ook baten).  T.b.v. het project Vierkant voor Werk is ondersteuning verleend aan de St. Werk N 103 in Beweging. De gemaakte kosten zijn gedeclareerd (zie baten).  Resultaat op bedrijfsvoering: tijdelijke inhuur van extra personeel t.b.v. N 166 intensievere aanpak voortijdige schoolverlaters. Hier staat (grotendeels) dekking tegenover op programma 4 ( € 142.000).

119

09.05 Zorgvoorzieningen De voor- en nadelen op de zorgvoorzieningen lopen via de reserve sociaal domein.  Niet geraamde bijdrage projectorganisatie Publiek Vervoer Drenthe & Groningen. N 96  In de loop van 2015 zijn maatregelen genomen waardoor het beroep op V 157 privileges m.b.t. het collectief vervoer zijn afgenomen. Ook gunstige brandstofprijzen hadden een positief effect op de kosten van collectief vervoer.  Zowel bij de vervoersvoorzieningen als bij de rolstoelvoorzieningen was er N 527 spraken van meer en duurdere verstrekkingen dan begroot: relatief veel voorzieningen in depot moesten worden afgekeurd waardoor deze niet opnieuw ingezet konden worden en dus nieuw zijn gekocht. Als gevolg van cliënten met overgewicht moesten ook relatief veel zwaardere en daarmee duurdere scootmobielen aangeschaft worden. In zijn algemeenheid nemen de kosten van voorzieningen voor cliënten in de hogere leeftijdscategorieën toe. De vergrijzing alsmede het beleid om mensen langer thuis te laten wonen wordt de laatste jaren meer en meer zichtbaar.  Lagere kosten voor PGB’s bij huishoudelijke hulpverlening hadden een positief V 205 effect op het budget. In de praktijk wordt bijvoorbeeld t.g.v. vakanties of een ziekenhuisopname veelal minder zorg afgenomen dan op grond van de beschikking zou worden verwacht. 09.07 Algemeen maatschappelijk werk  Een onderschrijding op het budget subsidies sociaal cultuurwerk als gevolg van V 140 terugbetaling teveel ontvangen subsidies. 09.09 Maatschappelijke opvang  Bij Berap 2016-II is een gedeelte van de geprognosticeerde onderschrijding op V 308 maatschappelijke opvang gereserveerd voor een aanvullende subsidie voor het leger des Heils. Dit heeft in 2016 echter niet tot uitgaven geleid. De vrijval is in de reserve Sociaal Domein gestort (zie stortingen). 09.10 Algemene gezondheidszorg  De middelen voor ‘Gezond in de Stad’ zijn onderschreden: de bestedingen zijn V 97 afhankelijk van het aantal aanvragen door inwoners en daarnaast is een aantal projecten niet meer tot stand gekomen in 2016, maar doorgeschoven naar 2017 (zie onttrekkingen). 09.11 Beschermd wonen WMO De voor- en nadelen op begeleiding lopen via de reserve sociaal domein. In de praktijk blijken er kleine verschillen te bestaan tussen de werkelijke afname van zorg en de afname die op basis van de beschikking zou worden verwacht. Bijvoorbeeld door overlijden of verhuizing. 1 cliënt beschermd wonen kost gemiddeld € 50.000. Per saldo is er sprake van een afwijking van € 150.000. Dit is 0,7% van de totale begroting op dit onderdeel.  Lagere kosten Zorg in natura en PGB’s; V 1.118  Hogere nagekomen zorgkosten 2015 dan verwacht. N 290 Baten: 09.02 WMO - Begeleiding De voor- en nadelen op begeleiding lopen via de reserve sociaal domein.  Lagere inkomsten uit door het Centraal Administratie Kantoor (CAK) geïnde N 332 eigen bijdragen. Zowel het vermogen als het besteedbaar inkomen van de bevolking in ZO-Drenthe is relatief laag waardoor veel cliënten (ook bij stapeling van voorzieningen) slechts een lage eigen bijdrage kunnen opbrengen.

120

09.03 Decentralisatie Participatie  De mutaties in de order administratie (meerjarig lopende projecten met externe V 2.226 financiering) komen binnen de exploitatie het dienstjaar. Dit is per saldo budgettair neutraal (zie lasten). In 2016 is een 9-tal subsidie/ ESF-orders definitief afgewikkeld, opgeschoond en gesloten in de administratie:  Op basis van verantwoording van subsidiabele Re-integratiekosten zijn de ESF- V 246 subsidies verkregen als cofinanciering in die kosten. De voorfinanciering daarvan heeft plaatsgevonden uit het voormalig Werkdeel en het Participatiebudget. De definitieve afrekeningen 7e, 8e en 9e leveren uiteindelijk een vrijval op van € 246.000. Hiermee is het ESF-tijdvak 2007 t/m 2014, inclusief doorloop in 2015, afgerond;  De definitieve afrekening Actieplan Jeugd, laat een gerealiseerde vrijval zien van V 217 € 458.000, hiervan komt € 217.000 terug aan de gemeente Emmen, als V 241 cofinanciering in betaalde re-integratiekosten. Vanwege de betrokkenheid van de AMRD in de regionale Actieplannen Jeugd is € 241.000 gestort in de reserve AMRD;  Bij de afrekening van ESF-projecten naar de deelnemende gemeenten, worden V 170 ook bedragen voor Coördinatie-, Ontwikkel- en Afrekenkosten verrekend. Deze worden toegevoegd aan de ESF-reserve (zie stortingen)  Betreft voordeel op middelen AMRD. Bij de jaarrekening 2015 is t.b.v. de V 555 regionale samenwerking in de AMRD, waarvan Emmen de centrumgemeente is, besloten een reserve in te stellen. In 2016 heeft de storting daadwerkelijk plaatsgevonden.  De kosten van uitgaven uitkeringen levensonderhoud BBZ kunnen voor 75-90% V 240 worden gedeclareerd bij het Ministerie. Hogere kosten betekent direct een hogere vergoeding van het Rijk (zie verschil lasten).  Door de hogere uitgaven komt er een aanvullend budgetdeel BBZ. V 172  In 2016 is het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (IMK) ingeschakeld om de systematiek Norminkomsten nader uit te werken en te verbeteren. Hierdoor zijn V 83 de gestelde Norminkomsten dit jaar wel gehaald.  T.b.v. het project Vierkant voor Werk is ondersteuning verleend aan de St. Werk V 103 in Beweging. De gemaakte kosten zijn gedeclareerd (zie lasten).  Ontvangen externe bijdrage “Vitaal platteland” t.b.v. re-integratieprojecten, V 66 meerjarig. 09.05 Zorgvoorzieningen De voor- en nadelen op de zorgvoorzieningen lopen via de reserve sociaal domein  In 2016 is van een collectief van verzekeraars een bedrag ineens ontvangen als V 70 afkoop van incidentele schades aan WMO-voorzieningen.  Lagere inkomsten uit door het CAK geïnde eigen bijdragen. Het jaar 2016 was het N 589 eerste volledige jaar voor de Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT), over de HHT uren kan geen eigen bijdrage geheven worden. Ook het positief bijstellen van de begrote eigen bijdragen bij Berap 1 lijkt achteraf een te positieve gedachte te zijn geweest. 09.11 Beschermd wonen WMO De voor- en nadelen op begeleiding lopen via de reserve sociaal domein.  Lagere inkomsten uit door het CAK geïnde eigen bijdragen. N 135 Reserves Onttrekkingen 09.01 Decentralisatie Jeugdhulp  Het nadelig resultaat komt ten laste van de reserve sociaal domein V 453 09.02 WMO - Begeleiding  Lagere onttrekking door voordeel op PGB’s N 274 09.03 Decentralisatie Participatie  Voor het project “Duurzame inzetbaarheid” is de beschikking pas op 1-2-2017 N 130 afgegeven. Start van het project is daarin gesteld op 1-3-2017. De begrote voorfinanciering is niet nodig geweest. Aan de lastenkant is het voordeel meegenomen in het bedrag van € 223.000.  De kosten van extra inzet op de werkgeversdienstverlening zijn meegevallen en/ N 191 of zijn opgevangen uit het Participatiebudget.  Ook het project “2GetThere” kent een voordeliger verloop van kosten en meer N 59 externe bijdragen. Onttrekking uit het werkloosheidsfond is niet nodig. 09.05 Zorgvoorzieningen  Het nadelig resultaat komt ten laste van de reserve sociaal domein V 724

121 09.10 Algemene gezondheidszorg  De middelen voor ‘Gezond in de Stad’ zijn onderschreden. De geraamde N 89 onttrekking vindt niet plaats.  Mutatie Re-integratiebudget n.a.v. meicirculaire 2015 t.l.v. reserve Sociaal N 69 Domein. 09.11 Beschermd wonen WMO  Het resultaat op beschermd wonen wordt onttrokken aan de reserve N 316 Stortingen 09.02 WMO - Begeleiding  Het voordelig resultaat komt t.g.v. de reserve sociaal domein. N 1.445 09.03 Decentralisatie Participatie  In 2016 zijn de 7e t/m 9e tender ESF definitief afgerekend naar de deelnemende N 170 gemeenten. Bij de afrekeningen van (ESF) subsidieprojecten, worden Centrale Opvang Asielzoekers (COA)-kosten in rekening gebracht. Deze bijdrage wordt gestort in het fonds.  M.b.t. het Investeringsplan en het Re-integratiebudget zijn er meerdere besluiten N 617 genomen met stortingen en onttrekkingen van resultaten en/ of budgetaanpassingen.  Aanvullende storting n.a.v. opmerking accountant; vanwege een doorlopende N 104 verplichting in 2017.  Bij de jaarrekening 2015 is t.b.v. regionale samenwerking in de AMRD, waarvan N 1.008 Emmen de centrumgemeente is, besloten een reserve in te stellen. In 2016 zijn zowel het totaalrestant over 2015 als de saldo’s van lopende regionale budgetten/ projecten gestort. 09.09 Maatschappelijke opvang  De vrijval ‘aanvullende subsidie leger des Heils’ is in de reserve Sociaal Domein N 308 gestort (zie lasten).

122 Programma 10. Bedrijfsvoering en Inkomstenbronnen

Deelgebieden Het programma ‘Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen’ omvat alle beleid en activiteiten die door de gemeente concernbreed op dit terrein worden uitgevoerd. In de paragraaf bedrijfsvoering wordt uitgebreid ingegaan op het onderdeel bedrijfsvoering. De volgende producten maken onderdeel uit van dit programma: geldleningen effectenbeheer, algemene uitkering, algemene baten en lasten, belastingen en heffingen, centrale bedrijfsvoering.

10.1. Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 In 2016 is het herstel op de woningmarkt duidelijk doorgezet. Het aantal verkopen is flink gestegen en ook de verkoopprijzen zitten weer in de lift, waarbij het beeld in de verschillende segmenten en delen van de gemeente niet over de hele linie hetzelfde is. Omdat de waardering altijd plaats vindt naar het waardeniveau van 1 januari van het voorafgaande jaar, de zogenaamde waardepeildatum, zal de waardering van de woningen het herstel vaak in mindere mate weergeven dan de verwachting van de belastingplichtigen. De afwijking van de verwachting is in het voordeel van de belastingplichtige. Bij de niet-woningen is het beeld zeer divers, maar in het algemeen kan gesteld worden dat deze markt nog geen herstel laat zien. Toenemende leegstand heeft een negatief effect op de waarde en op de opbrengsten van belastingen die van gebruikers worden geheven, zoals bijvoorbeeld de OZB van gebruikers, de Rioolheffing en de Reclamebelasting.

De effecten van de meicirculaire 2016 (-/- € 72.000), de september-circulaire 2016 ( +/+ € 146.000) en de december- circulaire 2016 (+/+ € 40.000) zijn verwerkt in de jaarrekening 2016. Over de uitkomsten van deze circulaires is de raad per brief geïnformeerd. Van de effecten per circulaire zijn in het jaar 2016 reeds begrotingswijzigingen gemaakt. In het kader van het Bestuursakkoord verhoogde asiel instroom zijn in 2016 middelen per plaatsing ontvangen in het gemeentefonds. Deze middelen zijn ingezet ter dekking van de extra uitkeringslasten WWB als gevolg van statushouders. Tevens is bekend geworden dat wij over 2016 nog € 362.000 krijgen inzake de Bed Bad en Brood- regeling. De middelen die hiervan nog niet besteed zijn in 2016 ad € 242.000 zijn gereserveerd in voornoemde reserve. In 2017 zal gekeken worden hoe deze reserve kan worden ingezet.

In 2016 zijn a.g.v. de verkoop aandelen Enexis eenmalige middelen ontvangen. De netto-verkoopopbrengst bedraagt circa € 14,5 miljoen. Deze eenmalige bate is verwerkt in de jaarrekening 2016.

De rol van de gemeente als meest nabije overheid vraagt veel van onze gemeentelijke dienstverlening, organisatie, informatievoorziening en infrastructuur. Dit heeft een relatie met de efficiënte en effectieve inzet van mensen en middelen. Er is verdere invulling gegeven aan Strategische Personeelsplanning en Leiderschapsontwikkeling. Ook zijn door middel van activiteiten vanuit Emmen Ontwikkelt VeRDeR invulling gegeven aan de voorwaarden om hiertoe te komen. Ook worden de initiatieven vanuit de organisatie gemonitord die een bijdrage kunnen leveren aan de gestelde doelstellingen. Processen zijn aangepast en verbeterd door diverse ontwikkelingen zoals Stichting De Toegang, het besluitvormings- proces en versnelling in de fysieke keten. Vanuit HRM is inhoud gegeven aan een geactualiseerd loopbaanbeleid. Daarnaast is een start gemaakt met het flexibiliseren van de organisatie.

Er wordt voortdurend gewerkt aan het optimaliseren van het beleid- en beheersinstrumentarium van het planning- en controlproces. In 2017 is een traject in gang gezet inzake doorontwikkeling planning & control.

10.2. Wat hebben we gedaan in 2016?

Voorgenomen maatregelen/acties en uitgevoerd/stand van zaken BEDRIJFSVOERING EN INKOMSTENBRONNEN Gemeentefonds TOELICHTING Het vertalen van rijksbeleid t.a.v. middelen Per circulaire is inzichtelijk gemaakt welke gelden wij in het gemeentefonds bestemd voor (nieuwe) gemeentefonds ontvangen. gemeentelijke taken. Nagaan of nieuwe middelen Eind 2014 is een nieuwe werkwijze vastgesteld aangaande gemeentefonds kunnen worden taakmutaties en integratie/decentralisatie-uitkeringen. Er wordt toegevoegd aan de algemene middelen per circulaire gekeken of extra middelen eventueel vrij kunnen dan wel kunnen worden toegerekend aan vallen ten gunste van de algemene middelen. Hiervoor is ook een de taakstelling taakstelling in de (meerjaren-) begroting verwerkt. Voor 2016 is de taakstelling ad € 500.000 gehaald. Het verantwoorden van een volledige Per circulaire is inzichtelijk gemaakt welke gelden wij in het algemene uitkering op basis van de gemeentefonds ontvangen. Het college en de raad zijn hierover circulaires van het ministerie van per brief geïnformeerd. Binnenlandse zaken en de geldende gemeentelijke verdeelmaatstaven.

123 Het toetsen van de uitkeringen uit het Bij de berekeningen die worden gemaakt is een toets gedaan op gemeentefonds. de basisgegevens die het Rijk hanteert. Deze toets heeft in samenwerking met de vakafdelingen plaats gevonden. Belastingaanslagen TOELICHTING Opleggen en incasseren van aanslagen Voor het jaar 2016 is dit gerealiseerd. gemeentelijke belastingen en heffingen. Procesmatig uitvoeren herwaardering. Op 2 februari 2016 heeft de Waarderingskamer goedkeuring verleend. Daarbij is als voorwaarde gesteld dat het resterende deel van het bestand in 2016 buiten moet worden opgenomen. Zie voor de uitkomsten de toelichting bij “wat hebben we bereikt”. Centrale bedrijfsvoering TOELICHTING Facilitaire dienstverlening. Binnen de afdeling Facilitaire Ondersteuning (FAC) is per 1 april 2016 een organisatiewijziging doorgevoerd. In dat kader is er planmatig gestart met instroom, doorstroom en uitstroom van personeel, maatwerk trainingen & opleidingen en wordt er gewerkt aan het realiseren van opgelegde bezuinigingen. Na de uitgevoerde peerreview is er een aangescherpte en breed gedragen visie op Zaakgericht Werken (ZGW). De externe inhuur voor ZGW wordt in stappen afgebouwd. Uitvoering geven aan procesmanagement In 2016 zijn op meerdere plekken werkprocessen tegen het licht en risicomanagement. gehouden als gevolg van ontwikkelingen zoals de komst omgevingsvergunning en oprichting van stichting De Toegang, of als gevolg van verbeterwensen, bijvoorbeeld afstemming evenementenbeleid, doorontwikkeling zaakgericht werken en het verbeteren van het besluitvormingsproces. De focus ligt op opbrengst voor bestuur en samenleving, de organisatie- onderdelen nemen hierbij eigenaarschap voor hun bijdrage en verbinden waar nodig met interne en externe partijen. Het verder invulling geven aan de realisatie In 2016 is vorm en inhoud gegeven aan het slimmer organiseren van experimenten. van meer van de samenleving andere overheid door bestaande kennis en ervaring daarover beter te ontsluiten, onder andere vanuit de experimenten. In het kader van Emmen ontwikkelt VeRDeR zijn bijv. verbindingen gelegd tussen verschillende initiatieven binnen de organisatie met betrekking tot verbetering van de samenwerking met de samenleving. Beoordelen en monitoren van In 2016 is een presentatie gegeven aan het management over de betalingstermijnen. betalingstermijnen. Acties die zijn ingevoerd zijn; -2x per week betalen -Vervanging bij afwezigheid in het betaalproces is geregeld -Managementinformatie over de stand van zaken wordt frequent gedeeld met het management -Digitaal registreren van de facturen

Bovenstaande heeft er onder andere aan bijgedragen dat in 2016 de gestelde norm is behaald. Het (in de lijn) voortzetten van het Het programma Dienstverlening & Informatievoorziening (DNI) is voormalige Programma dienstverlening en afgesloten en de taken en het personeel zijn overgegaan naar de informatiemanagement (DNI). lijn. Er is gestart met het opstellen van een informatieplan en de informatiemanagementfunctie is complementair ingevuld. Treasury TOELICHTING Uitvoering geven aan treasury, waaronder De uitvoering is conform treasurybeleid; het treasurystatuut is in administreren bespaarde rente ten 2016 gewijzigd. De treasurycommissie heeft in 2016 invulling behoeven van financiering investeringen gegeven aan het treasurybeleid. met eigen vermogen. Geldleningen Aantrekken van leningen tegen zo gunstig Dit is gerealiseerd. mogelijke voorwaarden zodat de laagste financieringskosten worden gemaakt. Verstrekken van geldleningen aan derden Dit is gerealiseerd. tegen minimaal dezelfde financierings- kosten, tenzij vooraf dekking is gevonden voor het nadelige verschil.

124

Centrale arbeidsvoorwaarden TOELICHTING Ondersteunen HRM koers – In 2016 zijn de acties in het kader van de HRM-koers opgepakt. Leiderschapsontwikkeling, Medewerkers Alle voorgenomen acties zijn gehaald. Inspiratie Onderzoek, HR21, specifieke ontwikkelbehoeften afdelingen, Conté (cultuurontwikkeling), flexibilisering goed werkgeverschap, mobiliteitsbevordering (loopbaanontwikkeling, binden en boeien jongeren en het uitzetten van ouderen op talenten). Beheer deelnemingen TOELICHTING Het beheren van gemeentelijke Het beheer van de deelnemingen vindt plaats conform de nota deelnemingen in bedrijven en/of verbonden partijen. De rol van beheer is primair gericht op het instellingen. private belang en het toezicht op de verbonden partij. Concreet betekent dit: .Toezicht op de continuïteit van de verbonden partij .Toezicht op de waarde van het financieel belang .Toezicht op de (financiële) risico’s met betrekking tot de verbonden partij .Toezicht op de naleving van formele voorwaarden ten aanzien van de verbonden partij .Beoordeling van de jaarrekening (en eventuele jaarplannen/begrotingen en tussentijdse rapportages). Administreren dividend uitstaand De dividenduitkeringen maken onderdeel uit van de beoordeling aandelenkapitaal van de jaarrekeningen van de verschillende deelnemingen.

10.3. Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan BEDRIJFSVOERING EN INKOMSTENBRONNEN Een efficiënte wijze van opleggen en De opbrengst van een aantal belastingen is achtergebleven bij de incasseren van belastingaanslagen en primitieve begroting. Het gaat dan in de eerste plaats om de heffingen conform de wettelijke eisen toeristenbelasting, de verwachte toename van het aantal overnachtingen t.g.v. de opening van Wildlands heeft zich (nog) niet voorgedaan. Ten opzichte van de primitieve begroting ad € 720.000 is er een nadeel van ruim € 300.000. Hiervan is al een bedrag van € 250.000 bij de Berap 2016-II gemeld. Daarnaast is vooral de opbrengst OZB voor niet-woningen achtergebleven. Ten opzichte van de primitieve begroting is er sprake van een nadeel van € 40.000, hetgeen ook bij de Berap 2016-II is gemeld. Dit is vooral het gevolg van in de loop van het belastingjaar zich voordoende lagere waardes van een veelheid aan objecten, waaronder ook grote. Er wordt, wellicht als gevolg van de economische situatie, vaker bezwaar gemaakt tegen de waarde en deze bezwaren moeten in toenemende mate worden gehonoreerd. De in de laatste jaren toegenomen leegstand heeft bijvoorbeeld een waardedrukkend effect op het commerciële onroerende goed. Door externe inhuur vanwege ziekte en uitval, de koppeling met de BAG-administratie, de begeleiding van een organisatie- ontwikkeling zijn de kosten van uitvoering hoger uitgevallen.

125 Het efficiënt uitvoeren van de wet WOZ Op nadrukkelijk aandringen van de Waarderingskamer is een conform wettelijke eisen externe opdracht verstrekt om met uitzondering van de woningen van de woningbouwcorporaties alle woningen te inventariseren en daarbij de primaire en secundaire objectkenmerken vast te leggen. Dat proces is afgerond en momenteel worden de resultaten gecontroleerd en verwerkt ten behoeve van de herwaardering. De Waarderingskamer heeft bij een tussencontrole kort na de zomer van 2016 aangegeven dat Emmen op de goede weg was. Helaas zijn daarna de berichten aanzienlijk minder gunstig geweest. Op het moment van schrijven is nog geen definitief oordeel voor 2017 bekend, maar bij de huidige stand van zaken geeft de waarderingskamer geen toestemming om de beschik- kingen voor woningen te verzenden. Voor niet-woningen is er wel toestemming. Voor het belastingjaar 2016 is deze toestemming in het begin van 2016 gegeven. Het verhogen van de interne efficiency; In 2016 is in het sociale domein met behulp van Instituut Publieke meer van de samenleving andere Waarden gewerkt aan interne en externe kennisuitwisseling overheid, experimenten, sociaal domein tussen de gemeentelijk afdelingen en met ketenpartners, onder (3D’s) de noemer van ‘6x anders‘. Verder is in 2016 een programma dienstverlening opgestart om de medewerkers in staat te stellen beter aan te sluiten op de gewenste klantbeleving.

In 2016 zijn veel initiatieven geweest om flexibiliteit van de organisatie en medewerkers meer vorm te geven, o.a. via loopbaan. Via het arbeidsmarktplatform “Vooruit in Drenthe” is verder o.a. een begin gemaakt om de mobiliteit tussen medewerkers van de verschillende aangesloten organisaties te bevorderen. Daarnaast is er in 2016 een vervolg gegeven aan Strategische Personeelsplanning door inzicht te geven waar vacatures (o.a. door natuurlijk verloop) ontstaan en op welke wijze deze vacatures ingevuld zouden kunnen worden door bijv. bovenformatief personeel. Tenslotte is via diverse programma’s gewerkt aan (persoonlijk)leiderschapsontwikkeling om het grootste kapitaal dat de gemeente Emmen bezit (de medewerkers) op een efficiënte en effectieve wijze in te zetten in de organisatie. Verbeteren van (de integratie van) In 2016 is per werkveld vooral de focus gelegd op de processen werkprocessen (procesmanagement) waar de meeste beweging was, met name om te werken aan goede dienstverlening. Tegelijkertijd zal ook de kwaliteit op korter termijn geborgd moeten zijn. Teams zoeken de verbinding met elkaar. In het fysieke domein is gewerkt aan de versnelling van processen. Het blijft een onstuimige reis, waarbij we ervaringen delen en samen zoeken naar de beste route. Daarnaast zijn concernbreed stappen gezet richting een facilitatorspool om het verbeteren van het werken aan opgaven en werkprocessen verder te professionaliseren.

In 2016 zijn de eerste organisatorische stappen gezet om als gemeente Emmen per mei 2018 te voldoen aan de Europese Privacy Verordening (AVG). Eind 2016 zijn de eerste nadere invoeringsrichtlijnen van de AVG beschikbaar gekomen waardoor de vereisten van de AVG scherper worden. De opgave voor 2017 is hierdoor duidelijker en wordt projectmatig opgepakt. In grote lijnen is voldaan aan de geldende eisen uit de wet- en regelgeving op het gebied van informatiebeveiliging voor de diverse basisregistraties en domeinen. Ook in 2016 is bijgedragen aan het landelijke traject ENSIA dat één verantwoordingsstelsel voor informatieveiligheid heeft ontwikkeld. In 2017 wordt dit stelsel door alle gemeenten gebruikt voor de verantwoording over de BRP, PUN, DigiD, Suwinet, BAG en BGTvoor zover dit informatieveiligheid betreft.

126 Uitvoering geven aan diverse organisatie In 2016 zijn speerpunten geformuleerd vanuit Strategische brede arbeidsvoorwaarden ter Personeelsplanning in samenhang met de geplande inspanningen ondersteuning voor de bedrijfsvoering in de HRM koers. Deze zijn vertaald naar resultaten waaronder van de gemeentelijke organisatie. ontsluiten van talenten, voor meer flexibele inzet van extern/intern personeel, meer situationeel organiseren en, leiderschapsontwikkkeling. Dit jaar zijn de eerste stappen gezet om invulling te geven aan deze resultaten. Daarnaast is het loopbaanbeleid, of de uitvoering daarvan, geactualiseerd zodat het aansluit bij de behoeftes en ontwikkelrichting van de organisatie. In 2016 is door middel van activiteiten vanuit Emmen Ontwikkelt VeRDeR ook invulling gegeven aan de voorwaarden om hiertoe te komen. Hierbij kan gedacht worden aan Feedback. Ook heeft de 2e MIO (Medewerkers Inspiratie Onderzoek) plaatsgevonden. De resultaten worden begin 2017 gepresenteerd. De omzetting van de huidige organisatie naar HR21 is afrond. Alle bestaande functies zijn omgezet en de bezwarenprocedure loopt. Via het generatiepact zijn 2 functies ingevuld door een jongere. Naast deze stimuleringsregeling zal gekeken worden naar het aantrekken van jongeren om een evenwichtigere verdeling te krijgen in de organisatie. Tenslotte is dit jaar een start gemaakt met het meer integraal beschouwen van de centrale budgetten arbeidsvoorwaarden. Het op orde hebben en houden van De P&C cyclus functioneert adequaat en de meeste processen zijn belangrijke financiële processen. adequaat ingericht. Ten aanzien van de processen aanbesteden, sociaal domein (nieuwe taken) en belastingen zijn er nog een aantal aandachtpunten (o.a. de zichtbare vastlegging). Verbeteren en realiseren van De wettelijke gestelde norm is dat 90% van de onbetwiste betalingstermijnen van facturen. facturen tijdig (dat wil zeggen binnen 30 dagen na ontvangst) dienen te worden betaald. Voor alle in 2016 betaalde facturen is de score 92,9 % en hiermee voldoen we als organisatie aan de gestelde norm. De financiën van de gemeente zijn op De begroting 2017 is sluitend. Er is ook sprake van een materieel orde door evenwichtige en sluitende evenwicht (sluitende begroting na eliminatie van incidentele begrotingen baten en lasten). Daarmee voldoen we ook aan de eisen van de Provincie als toezichthouder.

10.4. Meting

INKOMSTENBRONNEN Streefwaarde Resultaat Prestatie indicator 2016 2015 2016 • een goedkeurende verklaring van de Ja Ja Ja Waarderingskamer • objecten beschikt in het eerste kohier 99% 98% 99% • bezwaren binnen termijn afgehandeld 99% 80% 95% • facturen binnen betalingstermijn afgehandeld 90% 89% 93% • een door de provincie goedgekeurde begroting Ja Ja Ja • % bezuinigingen gehaald 95% 99% 98% % Bruto ziekteverzuim 5,5% 6,0% 6,1% % Netto ziekteverzuim 4,8% 4,5%

127

10.5. Wat heeft het gekost? (x €) Programma 10 Bedrijfsvoering

Product (Bedragen * € 1.000) Primitieve begroting Begroting Rekening Verschil Begr/Werk 10.01 Algemene uitkering 2.159 616 0 616 10.02 Eigen overige middelen 1.916 2.020 1.896 124 10.03 Treasury 532 397 397 0 10.04 Onvoorzien en overig -3.116 2.713 2.957 -244 10.05 Geldleningen 2.248 2.228 2.256 -28 10.06 Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden) 3.849 2.685 2.400 285 10.07 Bedrijfsvoering 5.444 7.542 7.773 -231 10.08 Bedrijfsvoering (IMOP) 0 0 140 -140 Totaal lasten 13.032 18.200 17.818 382 10.01 Algemene uitkering 216.071 220.054 220.762 -708 10.02 Eigen overige middelen 26.773 25.816 25.796 21 10.03 Treasury 11.940 12.369 12.661 -291 10.04 Onvoorzien en overig 0 0 14.443 -14.443 10.05 Geldleningen 2.248 2.228 2.256 -28 10.06 Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden) 311 29 29 0 10.07 Bedrijfsvoering 368 55 55 0 Totaal baten 257.712 260.552 276.003 -15.451 Saldo 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen (bruto) -244.679 -242.352 -258.185 15.833 10.01 Algemene uitkering 0 0 0 0 10.04 Onvoorzien en overig 1.509 4.158 3.273 885 10.06 Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden) 2.147 1.927 1.891 37 10.07 Bedrijfsvoering 1.953 2.515 2.432 83 Totaal onttrekking 5.608 8.600 7.596 1.004 10.01 Algemene uitkering 0 0 243 -243 10.02 Eigen overige middelen 440 440 440 0 10.04 Onvoorzien en overig 2.514 1.900 1.900 0 10.06 Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden) 1.738 1.356 1.357 -1 10.07 Bedrijfsvoering 2.051 2.051 2.051 0 Totaal storting 6.743 5.747 5.991 -244 Mutatie reserves 1.134 -2.853 -1.605 -1.248 Saldo 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen (netto) -243.545 -245.204 -259.789 14.585

Verschillenanalyse (Bedragen x € 1.000) N/V Bedrag De verschillen tussen de begroting na wijziging en werkelijk zijn op Bedragen x € hoofdlijnen als volgt te verklaren: 1.000 Lasten: 10.01 Algemene uitkering  Vrijval taakmutaties ca. die wel zijn begroot maar niet zijn besteed V 616

10.02 Eigen overige middelen  Lagere apparaatskosten met name veroorzaakt door hogere baten V 131 invorderingskosten m.b.t. de belastingdebiteuren

10.04 Onvoorzien en overig  De post onvoorzien incidenteel is niet volledig aangewend V 166  De raming voor het nog te betalen vakantiegeld over juli t/m dec 2016 (i.v.m. de V 885 invoering van het Individueel KeuzeBudget) is lager uitgevallen; de berekeningsgrondslag bleek lager te zijn dan waar rekening mee was gehouden (zie onttrekkingen)  Uitvoeringskosten 3D’s: In 2016 zijn extra kosten gemaakt voor communicatie en een N 98 projectleider inkoop/aanbesteding WMO

128  Vormen voorziening voor 50% van de uitstaande lening stadionbedrijf waar geen N 1.125 zekerheden op gevestigd zijn

10.06 Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden)  Budget personele ontwikkeling (centraal VTO-budget. Een aantal claims op dit V 208 budget is niet opgehaald of heeft geen doorgang gevonden (o.a. de kosten voor ‘Emmen Ontwikkelt Verder” zijn lager uitgevallen dan de oorspronkelijke claim).  Budget afspraakbanen: het traject Emco-medewerkers, die reeds bij de gemeente V 80 Emmen gedetacheerd zijn, een ambtelijk dienstverband te geven, heeft langer geduurd dan verwacht. De Emco-medewerkers zijn eind 2016 in dienst getreden.

10.07 Bedrijfsvoering  Diverse kleine verschillen per saldo V 66  Diverse voordelen op bedrijfsvoeringsbudgetten o.a. werving & selectie, arbo, V 216 verzekeringen en bezuiniging informatie-analist  Resultaat bedrijfsvoering: minder productieve uren als gevolg van het terugbrengen N 103 van verlofstuwmeren die zijn opgebouwd bij piekdrukte rondom de CvE projecten  Uitvoeringskosten 3 D’s: hogere lasten externe inhuur door meer inzet o.m. de N 171 jeugdwet, de participatiewet en de AWBZ naar WMO in goede banen te leiden  Resultaat bedrijfsvoering: voornamelijk veroorzaakt door inhuur derden i.v.m. N 239 langdurige ziekte bij het team belastingen

10.08 Bedrijfsvoering(IMOP)  Omdat eerder is gestart met het programma dienstverlening zijn de kosten hoger N 140 uitgevallen. Dit nadeel wordt gedekt door het resultaat op Bedrijfsvoering (centrale arbeidsvoorwaarden).

Baten: 10.01 Algemene uitkering  Bijwerken basisgegevens boekjaar 2016 naar definitieve standen N 51  Tussentijdse aanpassingen gemeentefonds boekjaar 2016 V 759

10.03 Treasury  Rentevergoeding bij verkoop aandelen Enexis V 106  Ontvangen extra rentevergoeding (3 jaar) wegens vervroegde aflossing EDON-lening V 419  Terugbetaling dividend Enexis i.v.m. verkoop van een deel van de aandelen per 1 N 401 januari 2016  Het saldo kostenplaats kapitaallasten kan als volgt worden verklaard: V 155 - lagere rente financiering (lang en kort) V 103 - lagere doorbelaste rente naar exploitatie N 103 - hogere ontvangen rente leningen UG V 28 - hogere doorbelaste rente grondexploitatie V 127

10.04 Onvoorzien en overig  Resultaat verkoop aandelen Enexis Holding BV V 14.308  Afwikkeling uitbetaling BCF 2012-2014 V 89

Reserves Stortingen 10.01 Algemene uitkering  De niet bestede middelen van de Bed Bad en Brood-regeling over de periode N 243 november 2015 tot eind 2016 worden gereserveerd in de reserve Statushouders

Onttrekkingen 10.04 Onvoorzien en overig  De niet onttrokken middelen vakantiegeld over juli t/m dec 2016 (i.h.k.v. IKB), zie N 885 lasten

10.07 Bedrijfsvoering  Diverse kleine verschillen per saldo N 83

129 130

B2. Overzicht algemene dekkingsmiddelen

131 2. Overzicht algemene dekkingsmiddelen

Hier wordt een overzicht gegeven van de algemene dekkingsmiddelen bestaande uit: 1 lokale heffingen, waarvan de bestedingen niet gebonden zijn 2 algemene uitkering 3 dividend 4 bespaarde rente 5 saldo van de financieringsfunctie

Totaal overzicht algemene dekkingsmiddelen (bedragen x € 1.000)

Omschrijving Raming 2016 Werkelijk 2016 Lokale heffingen 25.402 25.378 Algemene uitkering 119.608 120.316 Dividend en rentevergoedingen 2.348 2.484 Bespaarde rente 2.047 2.047 Saldo van de financieringsfunctie 7.578 7.785 Totaal 156.983 158.010

2.1. Lokale heffingen

De specificatie van de hierboven weergegeven algemene dekkingsmiddelen is als volgt (bedragen x € 1.000):

Omschrijving Raming 2016 Werkelijk 2016 OZB 24.911 24.951 Toeristenbelasting 466 402 Precariorechten 25 24 Totaal 25.402 25.378

Meer uitgebreide informatie over de lokale heffingen is opgenomen in de paragraaf Lokale heffingen met een beeld onder andere van de beleidsuitgangspunten, tarieven, kwijtschelding, uitvoering Wet WOZ, landelijke ontwikkelingen OZB en WOZ-taxaties.

De paragraaf lokale heffingen geeft ook informatie over o.a. afvalstoffenheffing, rioolrecht, diverse leges etc. Deze zijn geraamd en verantwoord onder de diverse programma’s.

2.2. Algemene uitkering

De algemene uitkering uit het Gemeentefonds is berekend op basis van de decembercirculaire 2016. Verder is rekening gehouden met de laatst bekende gegevens over de basisgegevens die van belang zijn bij de berekening van de algemene uitkering.

132 2.3. Dividend en rentevergoedingen

Het gaat hier om de inkomsten wegens regulier dividend en rentevergoedingen van (bedragen x € 1.000):

Dividend van Begroot Werkelijk BNG – dividend 2015 59 59 AREA – dividend 2015 393 393 WMD – dividend 2015 1 0 Enexis – dividend 2015 1.159 758 Vordering Vennootschap BV (vrijval voorziening) 656 656 Enexis bruglening 435 434 Rentevergoeding bij verkoop aandelen Enexis BV 0 107 Drie jaar rentevergoeding wegens vervroegde aflossing EDON-leningen 0 419 Rente Stivam 42 55 Toegerekende kapitaallasten over aandelenkapitaal -397 - 397 Totaal 2.348 2.484

2.4. Bespaarde rente

Dit is de netto-opbrengst van de bespaarde rente over het eigen vermogen. Via het onderdeel reserveringen programma 10 wordt een deel van deze bespaarde rente toegevoegd aan de reserves.

2.5. Saldo van de financieringsfunctie

Dit betreft het saldo van de kostenplaats kapitaallasten, alsmede de rechtstreeks op de exploitatie verantwoorde post.

Omschrijving Begroting 2016 Rekening 2016 Verschil rentelasten netto (lasten minus baten) 9.292.258 8.981.343 310.915 afschrijving 13.159.288 15.417.899 - 2.258.701 Totaal (a) 22.451.546 24.399.332 - 1.947.786 Toegerekend (b) 30.029.149 32.184.779 2.155.630 saldo kostenplaats ten gunste van de exploitatie (b-a) 7.577.603 7.785.447 207.844

Van dit resultaat is onderstaande analyse te geven:

De dekking/doorbelasting van de kapitaallasten (afschrijving en rente) is hoger: V 2.156.000 het uiteindelijke bedrag van de investeringen blijkt toch hoger dan in de loop van 2016 werd ingeschat; daarnaast is er een afwaardering op activa van € 1.773.000. Ten opzichte van de begroting is er een positief resultaat op rente V 311.000 Het voordeel op de rente is veroorzaakt door: - lagere rente langlopende leningen V 61.000 - rente korte financiering V 42.000 - per saldo rente financiering lang/kort V 103.000 - hogere rente grondexploitatie V 127.000 hogere rente verstrekte geldleningen V 81.000 Totaal V 311.000 Negatief resultaat op afschrijvingslasten als gevolg van hogere investeringen en afwaardering activa N 2.259.000 Totaal resultaat V 208.000

133 134

B3. Onvoorzien en diverse volumes

135 3. Onvoorzien en diverse volumes

3.1. Inleiding In dit hoofdstuk gaan we achtereenvolgens in op de aanwending van de post onvoorzien en de volumes per programma.

3.2. Onvoorzien De raad is in 2016 ieder kwartaal bij brief geïnformeerd over de besteding van de post onvoorzien. Onderstaand volgt een totaaloverzicht van de bestedingen in 2016.

Begroot post onvoorzien incidenteel 2016 334.792

Bestedingen 2016: Subsidie Op 't Stee i.h.k.v. bed, bad, brood regeling -120.000 Realisatie taakstelling volumes -49.000 -169.000 Niet aangewend 165.792

3.3. Volumes Het verloop van de stelpost onderuitputting volumes is als volgt:

Stelpost primitieve begroting 2016 294.000

Gerealiseerde onderuitputting volumes 294.000 Restant stelpost onderuitputting volumes 2016 0

Van het verloop van de volumes in 2016 is het volgende overzicht te geven:

Primitieve Tussentijdse Toekenning / Vrijval ultimo begroting vrijval 2016 aanwending in 2016 2016 2016

Progr 2: Economie en werkgelegeheid Cofinanciering investeringsbudget Landelijk Gebied 3.000 0 0 3.000 Totaal programma 2 3.000 0 0 3.000

Progr. 4 Onderwijs en jeugd 0 Onderwijsvolume 178.000 0 129.000 49.000 Totaal programma 4 178.000 0 129.000 49.000

Progr. 7 Openbare ruimte, verkeer en vervoer Reconstructie Rondweg (KN-09) 60.000 60.000 0 0 Investeringsbudget (KN '09) 188.000 185.000 3.000 0 Totaal programma 7 248.000 245.000 3.000 0

Prog. 8 Sport en Cultuur 0 Theater (vervalt als volume, is onderhoudsbudget) 450.000 0 0 450.000 Totaal programma 8 450.000 0 0 450.000

Totaal programma's 879.000 245.000 132.000 502.000

136

B4. Overzicht Vennootschapsbelastingplicht

137 4. Vennootschapsbelasting

Door de inwerkingtreding van de “Wet modernisering Vennootschapsbelasting overheidsondernemingen” worden overheidslichamen met ingang van het eerste boekjaar dat aanvangt op of na 1 januari 2016 vpb-plichtig over hun (winstgevende) ondernemersactiviteiten. Doel van deze wet is het scheppen van een gelijk speelveld tussen overheidsondernemingen en private ondernemingen. De gemeente is, met de invoering van voornoemde wet, dan ook vpb-plichtig.

4.1. Vpb-heffing gemeente Emmen

In de afgelopen 1,5 jaar is intensief onderzoek gedaan naar de impact die de vernieuwde wetgeving omtrent de vpb- plicht heeft op de gemeente. De uitkomsten van het onderzoek geven het beeld dat in de reguliere activiteiten, de ICT dienstverlening, de dienstverlening sociaal domein, grondexploitaties en parkeeractviteiten sprake is van geen tot zeer geringe vpb-plicht.

4.2. Administratieve verwerking vpb-heffing

De vpb-heffing is een nieuwe last die voorkomt in de begroting en wordt berekend op basis van fiscale grondslagen en niet op basis van het bedrijfseconomisch resultaat. Dit betekent dat (extracomptabel), conform de voornoemde grondslagen, het winst/voordelig saldo wordt bepaald en de daaruit voortvloeiende vpb-heffing in de begroting wordt opgenomen.

Het fiscale resultaat wijkt af van het bedrijfseconomische resultaat omdat bij de bepaling van de winst rekening wordt gehouden met een fiscaal maximaal toegestane gemiddelde marktrente van 1,5%, in plaats van de interne rekenrente van 2,25%.

De vpb-heffing wordt als één bedrag, op een centrale post, opgenomen in het programmaplan. Dit omdat de resultaten op fiscaal belaste activiteiten onderling worden verrekend en dat aangifte zal worden gedaan over het (totale) gesaldeerde resultaat. Er vindt dus geen nadere toerekening plaats aan programma’s. De vpb-heffing wordt verwerkt als last op een algemeen programma en maakt op die manier onderdeel uit van het saldo van baten en lasten.

Aangezien verwacht wordt dat er sprake is van geen tot zeer geringe VPB-plicht, is geen bedrag voor vpb-heffing begroot en opgenomen in deze jaarrekening. De vaststelling van het fiscale resultaat op basis van de definitieve jaarcijfers zal in de loop van 2017 plaats vinden.

138

C. Paragrafen

139

140 1. Paragraaf lokale heffingen 2016

1.1. Inleiding In deze paragraaf gaan we nader in op de lokale belastingen en heffingen. De paragraaf begint met een overzicht van de beleidsuitgangspunten en ontwikkelingen ten aanzien van lokale belastingen en heffingen Vervolgens wordt ingegaan op de gerealiseerde opbrengsten in 2016 van de gemeentelijke belastingen en heffingen. Daarna volgt een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid en de uitvoeringskosten Wet WOZ. Deze paragraaf wordt afgesloten met een overzicht van de belastingdruk in 2016 in de gemeente Emmen. Een deel van het hierna gestelde is overigens al aan de orde gesteld bij de behandeling van de tweede bestuursrapportage van 2016.

1.2. Beleidsuitgangspunten

Algemeen Volgens het bestuursakkoord 2014-2018 van mei 2014 “Aanpakken en Doen!”, waarin de bestuurlijke uitgangspunten voor de bestuursperiode 2014 – 2018 zijn neergelegd, golden in deze periode de volgende uitgangspunten voor de lokale heffingen: “ Voor diensten aan individuele derden (inwoners, organisaties, bedrijven, instellingen) geldt in principe het uitgangspunt kostendekkendheid. De OZB wordt in 2015 en 2016 bevroren (geen stijging) en stijgt vanaf 2017 ten hoogste met het inflatiepercentage. De gemeentelijke afvalstoffenheffing en de rioolretributie zijn kostendekkend. Huishoudens met een inkomen tot 110% van het bijstandsniveau blijven in aanmerking komen voor kwijtschelding van lokale lasten”.

Ontwikkelingen in 2016 Het aantal bezwaren tegen de WOZ waarde is in 2016 per bezwaard object geregistreerd. In 2016 waren dat 1.213 objecten, tegen 745 in het jaar daarvoor. Daarbij kan worden opgemerkt dat een tweetal partijen bezwaar gemaakt heeft tegen elk ongeveer 100 objecten én dat met ingang van dit jaar ook bezwaar tegen een te lage waarde mogelijk is geworden. Dat kan voor verhuurders van belang zijn omdat de WOZ waarde met ingang van 2016 een rol speelt bij het bepalen van de maximale huur. Een van bovengenoemde bezwaren tegen 100 objecten ging over een mogelijk te lage waarde. In 2016 is in overleg met beide woningbouwcorporaties overeenstemming bereikt over de te hanteren waardes. Dit was een uitvloeisel van het in 2015 bereikte compromis. Ook met andere grote zakelijk gerechtigden is overeenstemming bereikt, dat betreft onder meer het ziekenhuis en Wildlands. De belastingherziening op rijksniveau door middel van een verbreding van het gemeentelijk belastinggebied, met daartegenover een vermindering van de uitkering via het gemeentefonds met mogelijk € 4 miljard, is in feite over de verkiezingen van maart jl. heen getild. Het onderwerp speelt een rol bij de kabinetsformatie, de uitkomst is nog ongewis. De aangekondigde invoering in de kwijtscheldingsregeling van de kostendelersnorm, zoals die in de Participatiewet geldt, is van rijkswege niet doorgevoerd.

Automatisch betalen De goedkeuring van de herwaardering voor het belastingjaar 2016 door de Waarderingskamer kwam in de loop van januari 2016 tot stand, vervolgens is het overgrote deel van de aanslagen eind februari 2016 opgelegd. Dat maakte het weer mogelijk dat vrijwel iedereen gebruik kon maken van 10 betalingstermijnen (bij automatische incasso).

Belastingen en heffingen In de onderstaande tabel zijn de opbrengsten van de verschillende belastingen en heffingen ten opzichte van de in de begroting (primitief en actueel) geraamde bedragen vermeld. Op grotere afwijkingen zal per belastingsoort in het navolgende worden ingegaan, waarbij ook een korte beschrijving van de belastingsoort zal worden gegeven.

141

(bedragen in euro ‘s) Omschrijving Primitieve Actuele Werkelijk Verschil begroting begroting 2016 2016 2016 Onroerende zaakbelasting gebruikers (bruto opbrengsten)  niet-woningen 4.044.622 4.112.872 4.127.514 14.642

Onroerende zaakbelasting eigenaren (bruto opbrengsten)  woningen 15.309.173 15.055.173 15.059.088 3.915  niet-woningen 6.152.093 5.742.843 5.765.166 22.323 Rioolrechten gebruikers  woningen 3.263.590 3.284.590 3.292.127 7.537  niet-woningen 616.374 574.374 570.498 -3.876 Rioolrechten eigenaren  woningen 4.851.218 4.851.218 4.851.420 202  niet-woningen 968.978 875.978 875.439 -539

Afvalstoffenheffing 12.365.843 12.365.843 12.430.882 65.039 Leges Bouw- en woningtoezicht  Omgevingsvergunning - - -  leges Wabo bouw grote projecten 707.176 - - -  Planologie bouwplannen 150.000 186.825 36.825  Bouwvergunningen 1.051.051 901.051 898.410 -2.641  Sloop- en asbestvergunning 39.442 442 199 -243  Makelaarsvragen 16.909 16.909 8.214 -8.695  Welstandsadviezen m.b.t. grote 155.286 92.462 53.264 -39.198 projecten  Vooroverleg (nieuw) - - 200 200

Leges rij- en reisdocumenten (bruto) 1.578.019 1.528.491 1.633.820 105.329 Leges overige documenten 116.620 91.620 107.295 15.675 Leges burgerzaken (bruto) 160.710 140.710 164.203 23.493

Diverse vergunningen  Gebruiksvergunningen 41.112 41.112 26.644 -14.468  Welstand/kap- en inritvergunning. 10.150 10.150 4.407 -5.743  vergunning Middenstand en handel - - 1.627 1.627  vergunning evenementen, 53.460 53.460 54.698 1.238 bijzondere wetten  Parkeren (0verheid) 20.154 20.154 9.807 -10.347 Parkeergelden  Emmen centrum Noord 1.912.014 - - -  Gesloten 456.450 2.362.423 2.248.638 -113.785  Open 698.849 1.300.300 1.176.312 -123.988  Parkeerboetes gefiscaliseerd 102.212 102.212 118.912 16.700

Toeristenbelasting 720..000 466.000 402.146 -63.854 Reclamebelasting 282.500 274.500 264.433 -10.067 Precario - 25.000 24.495 -505 Grafrechten 755.329 599.401 679.083 79.682 Sporttarieven c.a. 1.989.322 1.985.822 1.736.848 -248.954 Totaal 58.438.656 57.025.110 56.772.614 -252.476

142 Onroerende zaakbelasting (OZB) In geld gemeten is de onroerende zaakbelasting de belangrijkste belasting in Emmen. De opbrengst hiervan is vrij besteedbaar. Voor woningen betalen alleen de eigenaren OZB. Bij kantoren, schuren, winkels en andere gebouwde eigendommen moeten zowel de eigenaar als de gebruiker OZB betalen. De aanslag wordt bepaald door de (eigendoms- of gebruiks)situatie op 1 januari van het belastingjaar. In de loop van het jaar hebben een aantal ontwikkelingen tot begrotingswijzigingen geleid. Bij de tweede bestuursrapportage zijn de betreffende wijzigingen van de begroting aan u gemeld. Dat betrof met name een tegenvallende opbrengst van ruim € 400.000 bij de eigenaren van niet-woningen. De begrote bedragen na deze wijzigingen zijn ruim gerealiseerd.

Rioolheffing Gelet op de geldigheidsduur van een GRP zou voor 2016 een nieuw GRP van toepassing hebben moeten zijn. Er is echter in samenwerking met Borger-Odoorn, Coevorden, Hardenberg en Ommen en een tweetal waterschappen gewerkt aan een zogenaamd Afvalwaterketenplan. Dit overkoepelende beleidsplan moet de basis vormen voor een nieuw GRP. Dat betekent dat het nieuwe GRP op zijn vroegst in de loop van 2017 ter besluitvorming voor zal liggen. Hoewel het GRP voor 2016 voorzag in een verhoging van het tarief per aansluiting van € 60, is door de raad gekozen voor een verlenging van de geldigheid van het bestaande GRP in combinatie met het bevriezen van bestaande tarieven. Dit betekende een groter beroep op de bestaande voorziening en minder beschikbaarheid van middelen voor investeringen. De verlaging van de gemeentelijke rekenrente voor investeringen (ook voor investeringen uit het verleden) verzachtte dit effect enigszins. In 2016 was de Rioolheffing voor bijna 94% kostendekkend. Het verschil is ten laste van de egalisatievoorziening gebracht. Bij de tweede bestuursrapportage is voor met name de niet-woningen melding gedaan over het achterblijven van de opbrengsten, dit heeft tot een wijziging van de begroting geleid. De na wijziging begrote bedragen zijn, behoudens marginale afwijkingen, gerealiseerd.

Afvalstoffenheffing Het tarief is kostendekkend. De basis voor het tarief wordt gevormd door de kosten van de uitvoering. In het tarief wordt rekening gehouden met de samenstelling van de gezinnen, de kwijtschelding en de perceptiekosten. In het kader van de bezuinigingsvoorstellen/dekkingsvoorstellen (meerjaren)begroting 2014-2017 is bij de begrotingsbehan- deling voor het jaar 2014, vooruitlopend op het afsluiten van een nieuw verwerkingscontract voor restafval in 2016, het daaruit verwachte voordeel al voor de belastingjaren 2014 en 2015 in mindering gebracht op het tarief van de afvalstoffenheffing. In 2016 zijn de effecten van het vernieuwde contract gerealiseerd. Door egalisatie van dit voordeel over de periode 2014 t/m 2017 is een tariefsverlaging van € 12,92 per jaar per aansluiting doorgevoerd. De financiële gevolgen zouden via de egalisatiereserve worden opgevangen, de ontstane tekorten uit de eerste twee jaren dienden in 2016 en 2017 weer te worden aangevuld. Door een wijziging van het BBV was het echter niet mogelijk om met een negatieve voorziening te werken en moest het tekort ten laste van de algemene middelen worden gebracht. De baten van de Afvalstoffenheffing zijn € 65.000 hoger uitgevallen dan de begrote opbrengst, dat is bijna 0,5%. Daarbij speelt met name de verhouding tussen één en meerpersoonshuishoudens een rol.

Bouwleges Hier is kostendekkendheid eveneens het uitgangspunt. Een raming van de opbrengst is altijd moeilijk te maken omdat deze samenhangt met het bouwvolume. Er kunnen daardoor flinke fluctuaties voorkomen. De oorspronkelijk begrote inkomsten omgevingsvergunning zijn bij de Berap I als risico gemeld en bij Berap II afgeraamd met een bedrag van ruim € 800.000,--. Met name het aantal en bouwvolume van grote bouwprojecten is tegengevallen. Het achterblijven van de opbrengsten grote projecten heeft tevens zijn weerslag op de legesinkomsten voor welstandsadviezen.

Rij- en reisdocumenten Voor rij- en reisdocumenten is de gemeente gebonden aan de door het rijk vastgestelde inkoop- en verkoopprijs. De verkoop is op rekeningsbasis ruim € 100.000 hoger dan geraamd. Dit betreft vooral een extra omzet aan ID- bewijzen. In de laatste maanden zijn verhoudingsgewijs meer documenten verstrekt. De oorzaak hiervan is dat op 22 september 2011 de verstrekking van gratis id-kaarten beëindigd is. In de weken daarvoor waren meer (gratis) id- kaarten dan gebruikelijk verstrekt. Deze zijn in laatste maanden van 2016 vervangen. In totaliteit is 10 % meer reisdocumenten verstrekt. Ook de uitgifte van rijbewijzen (plus 666) was hoger. Procentueel is 6 % meer uitgegeven.

Parkeergelden In oktober 2015 zijn, als uitwerking van de besluitvorming rond de notitie “Verder met Parkeren” in april 2015, nieuwe tarieven en een nieuwe gebiedsindeling doorgevoerd. Het onderscheid wordt vanaf die datum gemaakt tussen open en gesloten terreinen (met of zonder slagboom). Verder is het areaal betaald parkeren met een tweetal terreinen uitgebreid. Op de baten is er een nadeel van bijna € 238.000 ten opzichte van de begroting na wijziging. Dit is een gevolg van een te hoge verwachting van de bezettingsgraad.

143 Toeristenbelasting Bij de tweede bestuursrapportage is al gemeld dat de geprognotiseerde verdubbeling van het aantal overnachtingen als gevolg van de opening van Wildlands niet in die mate is gerealiseerd. De toename bleek bij een tussentijdse quick- scan ongeveer 12% te bedragen. Het nadeel ten op zichte van de oorspronkelijke begroting werd daarmee € 254.000. Het nu gepresenteerde bedrag aan werkelijke opbrengst blijft daarbij bijna € 64.000 achter. Dit bedrag is echter gebaseerd op de voorlopige aanslagen 2016, die op hun beurt zijn gebaseerd op de definitieve aanslagen 2015. De definitieve aanslagen 2016 worden in het voorjaar van 2017 opgelegd, daarin zullen naar verwachting nog effecten van de opening van Wildlands na-ijlen.

Reclamebelasting In 2016 zijn weer aanslagen reclamebelasting opgelegd in een drietal deelgebieden van de gemeente. De acceptatie van deze vorm van belasting in combinatie met ondernemersfondsen blijkt in de loop van de jaren toegenomen. De begrote opbrengst is, vermoedelijk door de moeilijke economische situatie waarin de detailhandel verkeert en de daarmee samenhangende leegstand van winkelruimte, niet volledig gehaald. Als er geen gebruiker van een pand is, kan er ook geen aanslag worden opgelegd. Er is onderzoek gedaan naar een andere heffingsmaatstaf, waarbij bijvoorbeeld de WOZ-waarde een rol zou kunnen spelen. Dit heeft nog niet tot een uitgewerkt voorstel geleid.

Precariobelasting Deze belasting wordt alleen geheven over aan de oliewinning gerelateerde leidingen. De geraamde opbrengst is vrijwel geheel gerealiseerd. Emmen kent geen precarioheffing op kabels en leidingen van nutsbedrijven. De heffing daarvan zal naar verwachting in 2017 door het rijk worden verboden, vooral omdat deze heffingen, daar waar ze wel bestaan door de nutsbedrijven worden doorberekend, ook in gemeentes waar die heffing niet bestaat. Dat is in onze regio niet het geval.

Begraven In de bestuursrapportages van 2016 is aangegeven dat de inkomsten vanuit het begraven sterk zijn teruggelopen. In aanmerking nemend dat er de afgelopen jaren forse tariefsverhogingen (38%) zijn doorgevoerd is bij de behandeling van de kadernota 2016 besloten om niet door te gaan met deze extra tariefsverhogingen; dit betekent dat het principe van kostendekkendheid niet meer als beleidsuitgangspunt wordt gehanteerd. Bij de tweede bestuursrapportage is de begrote opbrengst verlaagd met ongeveer € 110.000. Op rekeningbasis blijkt echter dat de resultaten van het begraven in de tweede helft van 2016 minder sterk zijn gedaald dan verwacht, het positieve verschil is bijna € 80.000.

Sporttarieven De opbrengsten zijn met een bedrag van ruim € 248.000 achtergebleven bij de begroting. Voor de sporthallen is dit een bedrag van € 47.000 en voor de sportzalen een bedrag van € 50.000. De verhuur aan verenigingen en scholen blijft al enkele jaren achter bij de begrote omvang. Bij de zwembaden zijn ook minder inkomsten gerealiseerd t.o.v. begroting; Aquarena heeft 9% minder bezoekers gehad dan in 2015. Er is een kleiner aantal dag- en meerbadenkaarten verkocht dan begroot. Ook bij de zwembaden is het al jaren een trend dat deze (te hoog begrote) inkomsten niet meer gehaald worden.

Kwijtschelding Wanneer iemand een laag inkomen heeft kan soms kwijtschelding worden verkregen van gemeentelijke belastingen. Of iemand in aanmerking komt voor gehele of gedeeltelijke kwijtschelding hangt af van de persoonlijke financiële situatie. Verzoeken om kwijtschelding moeten worden getoetst aan de landelijke normen die zijn vastgesteld in de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990. Enige beleidsvrijheid bestaat er met betrekking tot de normering. De gemeente Emmen maakt hierbij gebruik van de meest ruime norm, namelijk 100% van het inkomen op bijstands- niveau.

De lasten voor kwijtschelding maken onderdeel uit van de tarieven voor de Afvalstoffenheffing en Rioolrecht. In 2013 is de mogelijkheid in het leven geroepen om ondernemers die op bijstandsniveau opereren voor hun privéaanslagen kwijtschelding te verlenen. Voor het belastingjaar 2016 was het aantal aanvragen van ondernemers 42.

De primitieve begroting ging nog uit van € 907.000, maar in de loop van het jaar is bij de eerste bestuursrapportage een bedrag van € 200.000 bijgeraamd. Deze bijraming was gebaseerd op de op dat moment bestaande werkvoorraad aan aanvragen en een inschatting van de daarmee verband houdende bedragen aan kwijtschelding. Het uiteindelijke beslag is nog € 16.000 hoger uitgevallen. Hiervoor bestaat een aantal verklaringen, die gemeen hebben dat ze allemaal met de economische crisis te maken hebben.

Allereerst zijn er meer mensen die in aanmerking komen voor kwijtschelding, bijvoorbeeld omdat hun inkomen is gedaald omdat ze hun baan hebben verloren, of zolang een werkloosheidsuitkering hebben ontvangen dat ze inmiddels op een WWB uitkering zijn aangewezen. Daarnaast doet zich inmiddels de situatie voor dat in steeds meer gevallen de waarde van de woning (daarvoor wordt de WOZ-waarde gehanteerd) zover is gedaald dat die lager is dan de restant hypotheekschuld, de woning “staat onder water”. Tenslotte is het ook duidelijk dat op het vermogen in de vorm van spaargelden wordt ingeteerd vanwege de huidige crisis.

144

Uitvoeringskosten Wet WOZ Met ingang van 2009 vindt de vergoeding plaats via de algemene uitkering van het Gemeentefonds. Deze vergoeding bedroeg in 2016 € 484.123. Dit ligt iets hoger dan het begrote bedrag van € 472.877. Het betreft een vergoeding voor de werkzaamheden die voor de andere gebruikers van de WOZ-waarde (het rijk voor de inkomsten- belasting en de waterschappen voor hun heffingen) worden verricht. De rest van de kosten, globaal 55%, komen voor rekening van de gemeente.

1.3. Tarieven 2016 Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende tarieven in 2016.

Soort Grondslag 2015 2016 OZB - woningen gebruiker % van WOZ- 0,00 0,00 - woningen eigenaar waarde 0,2111 % 0,2086 % - niet woningen eigenaar 0,2919 % 0,2968 % - niet woningen gebruikers 0,2420 % 0,2504 %

Rioolrecht - eigenaar woning % van WOZ- 0,0695 % 0,0685 % - gebruiker woning waarde 0,0482 % 0,0476 % - eigenaar niet-woning 0,0685 % 0,0705 % - gebruiker niet-woning 0,0491 % 0,0501 % Afvalstoffenheffing - eenpersoonshuishoudens 241,36 242,19 - meerpersoonshuishoudens 275,44 276,15 Leges - paspoort 67,10* 64,40* - Europese identiteitskaart 53,05** 50,40** - rijbewijs 38,20 38,95 - huwelijk/samenlevingsregister Minimaal 389,50 399,25 - uittreksel uit bevolkingsregister 10,95 10,95 - bouwvergunning Bepaald promillage van de 64,95 bouwsom, met een minimum van Precariobelasting - leidingen NAM per m per jaar 2,40 2,45 Toeristenbelasting per overnachting 1,20 1,20 Reclamebelasting Emmen centrum A-gebied per pand 500,00 500,00 Emmen centrum B-gebied 300,00 300,00 Klazienaveen 500,00 500,00 Nieuw-Amsterdam/Veenoord gebied A 500,00 500,00 Nieuw-Amsterdam/Veenoord gebied B 300,00 300,00

* personen van 18 jaar en ouder, ** eveneens personen van 18 jaar en ouder, deze maximumprijzen zijn door het rijk vastgesteld

145 1.4. Belastingdruk 2016 diverse groepen In de onderstaande tabel is voor een aantal voorbeeldhuishoudens per belastingsoort en in totaal de belastingdruk in 2016 in vergelijking met 2015 weergegeven: Daar waar gesproken wordt over een gemiddelde woning betreft het zowel eigen woningen als huurwoningen.

2016

Tarief riool Tarief ozb Totaal WOZ Eigen Gebr. Eigen Gebr. Afval aar aar Gemiddelde waarde huurwoning Eigenaar 280,43 101.200 69,32 48,17 211,10 0 276,15

Gebruiker 324,32 Gemiddelde woningwaarde Emmen 149.060 102,11 70,95 310,94 0 276,15 760,15

Individuele eigen woning laag 166.979 114,38 79,48 348,32 0 276,15 818,33

Individuele eigen woning hoog 253.000 173,31 120,43 527,76 0 276,15 1.097,64

2015

Tarief riool Tarief ozb Totaal WOZ Eigen Gebr. Eigen Gebr. Afval aar aar Gemiddelde waarde Eigenaar 280,60 huurwoning 100.000 69,50 48,20 211,10 0 275,44

Gebruiker 322,49 Gemiddelde woningwaarde Emmen 147.293 102,37 71,00 310,94 0 275,44 759,74

Individuele eigen woning laag 165.000 114,68 79,53 348,32 0 275,44 817,96

Individuele eigen woning hoog 250.000 173,75 120,50 527,75 0 275,44 1.097,44

In bovenstaand overzicht wordt ingegaan op de ontwikkeling van de woonlasten voor de bewoners/eigenaren van een viertal categorieën woningen, uitgaande van de in 2016 geldende tarieven. Daarbij is het volgende van groot belang: - De waarde van de gemiddelde woning is een feitelijk gegeven; - De andere drie waardes betreffen voorbeelden om de ontwikkeling te illustreren; - De waarde van een gemiddelde huurwoning is niet bekend, daarvoor zou een uitgebreide analyse van de bestanden nodig zijn. Het gaat dus om een gekozen waarde, die naar onze inschatting de werkelijkheid redelijk benadert; - De andere voorbeelden zijn min of meer willekeurig gekozen. Wél is van de vooronderstelling uitgegaan dat de waardeontwikkeling bij deze categorieën niet afwijkt van het gemiddelde. Andere conclusies kunnen zonder nader onderzoek niet worden getrokken.

146 In de volgende grafiek is de meerjarige belastingdruk voor de verschillende categorieën grafisch weergegeven. Hieruit blijk dat er geen significant verschil is tussen de woonlasten in 2016 en 2015.

Meerjarige belastingdruk gemeente Emmen

147 2. Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In de begroting en in de jaarstukken worden de risico’s vermeldt die de financiële positie van de gemeente kunnen beïnvloeden. Bij het opstellen van de begroting en de jaarstukken wordt met de voorzienbare en kwantificeerbare risico’s rekening gehouden. Risico’s beschouwen we niet als iets negatiefs, die zoveel mogelijk moeten worden vermeden. Beleid maken en uitvoeren is nu eenmaal risico nemen. Dat betekent dat van te voren goed moet worden nagedacht over de gevolgen, zodat een afgewogen besluit kan worden genomen. Risicomanagement heeft dan ook een politieke kant: de mate waarin risico’s worden genomen is een politiek bestuurlijke afweging. In deze paragraaf beperken we ons tot de meest in het oog springende risico’s.

2.1. Beleid betreffende risicomanagement en weerstandsvermogen Het beleid is gericht op een proactief risicomanagement, waarbij voortdurend de relatie met de beschikbare weerstandscapaciteit in ogenschouw wordt gehouden. Het doel van weerstandscapaciteit is daarbij om niet iedere tegenvaller direct van invloed te laten zijn op het lopende beleid, waardoor de reguliere dienstverlening in het gedrang komt. Risicomanagement heeft als doel bij te dragen aan het behalen van de beleidsmatige, financiële en organisatorische doelstellingen. Een risico is een gebeurtenis die wel of niet kan optreden waarbij het gevolg een negatief effect (schade) heeft op de (continuïteit van de) dienstverlening en het realiseren van de doelstellingen van de organisatie. Risicomanagement is in dezen dan het identificeren en kwantificeren van risico’s en het bepalen van activiteiten die de kans van optreden en/ of de gevolgen van risico’s beheersbaar houdt.

Wij hanteren 14 beleidsuitgangspunten als het gaat om risicomanagement en het benodigd weerstandsvermogen. De beschikbare weerstandscapaciteit dient alleen ter dekking van de incidentele resterende risico’s. Wij hanteren een zekerheidspercentage op basis van een ingroeimodel in de nieuwe systematiek. Er is gestart met 75% en we willen doorgroeien naar 90%. Bij de jaarrekening 2016 wordt uitgegaan van een zekerheidspercentage van 80%. De lijn die bij de begroting 2017 is ingezet wordt doorgezet. Als blijkt dat het weerstandsvermogen matig, onvoldoende of slecht is, moet worden aangegeven welke concrete maatregelen zijn/ worden getroffen om het weerstandsvermogen op peil te brengen. Het beleid ten aanzien van risicomanagement is uitgebreid beschreven in de beleidsnota ‘Risicomanagement en Weerstandsvermogen’.

2.2. Risicoprofiel Om de risico's in kaart te brengen, is een risicoprofiel opgesteld. Dit risicoprofiel is tot stand gekomen met behulp van het Risicomanagement Informatie Systeem NARIS® van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR), waarmee risico's systematisch in kaart worden gebracht en beoordeeld. Via inventarisatie zijn alle financiële risico's in kaart gebracht. Daarnaast onderkent de gemeente nog kwaliteits- en imagorisico's die 'niet financieel' van aard zijn, of waarvan de omvang op dit moment niet te bepalen valt (p.m.). In het onderstaande overzicht worden de risico’s boven de zogenaamde rapportagegrens gepresenteerd (zie figuur 1 hieronder: risicokaart en rapportagegrens). De invloed van deze risico’s bedraagt ca. 67% van de totaal benodigde weerstandscapaciteit.

Figuur 1. Risicokaart en rapportagegrens (x € 1.000) Rapportagegrens

≥ € 2.500

€ 1.250 ≤ € 2.500

€ 500 ≤ € 1.250

€ 125 ≤ € 500

≤ € 125 Kans 10% 30% 50% 70% 90%

148 Tabel 1: Risico’s boven rapportagegrens

t.o.v. Financieel Nr Risico Maatregelen Kans Invloed begr. gevolg 2017 1 REP-regionaal bijdrage van het Rijk à € 10 miljoen Actief 30% max.€ 25,20% kan niet, of niet volledig worden verkregen, of niet - Aanstellen adviseur subsidies die de 10.000.000 (volledig) worden ingezet ter dekking van de subsidievoorwaarden bewaakt en contacten met ontwikkeling van de locatie Hoofdstraat (inclusief de de subsidiegever onderhoudt; aan DPE te betalen schadeloosstelling van € 65,5 - Decentraliseren REP-middelen; miljoen). - Heldere en vastgelegde afspraken omtrent de adressering van de REP-regionaal bijdrage maken met provincie Drenthe en laten vastleggen in een subsidiebeschikking. In voorbereiding - In kaart brengen van de subsidievoorwaarden in relatie tot uit subsidie te dekken investeringen. 2 Grondexploitaties - niet realiseren grote Actief 30% max.€ 17,87% incidentele verkopen bedrijventerrein 14.400.000 - Versterken van de aquisitie; Toelichting: het onderzoek van bureau Louter "Bedrijventerreinanalyse Zuid-Drenthe" van maart - Verbeteren vestigingsklimaat; 2016 geeft aan dat de gemeente een aanbod heeft - Implementatie aanbevelingen commissie van 99 ha bedrijventerrein en dat vraag 74 ha is met Vollebregt/ Alberda; daarnaast een mogelijke incidentele grote uitgifte - In 2015 en 2016 is de programmering voor van 20 a 30 ha. grootschalige bedrijventerreinen voor het Voor grote incidentele verkopen is nog 25 ha in Rundedal neerwaarts bijgesteld en financieel programmering. Indien de verkoop van 25 ha niet afgewaardeerd. Hiervoor is een voorziening gerealiseerd wordt zal dit indicatief extra verlies getroffen van € 4,3 miljoen. opleveren van ca € 11,5 miljoen. Bovenstaand risico is - Overleg met provincie en waarschijnlijk inclusief het risico op het complex Het Rundedal. omliggende gemeenten noodzakelijk over Indien de bestemming grootschalige bedrijventerrein planvoorraad (mbt Rundedal; op het Rundedal niet gerealiseerd wordt van ca. 21 - Werkgroep is gestart om bestemming te wijzigen ha grote incidentele verkopen, geeft dit een verlies en of de grondexploitatie vast te stellen (mbt van ca. € 12,6 miljoen. Het tekort op het niet Rundedal). verkopen van de overige 4 ha zal een verlies van ca. € 1,8 miljoen opleveren. In totaal een risico van € 14,4 miljoen. Bij de begroting 2018, op basis van de ervaringen in eerste helft 2017, bezien of er moeten worden overgeschakeld naar een andere (hogere) risicoklasse. 3 Onjuistheid en/of onvolledigheid van ramingen en Actief 30% max.€ 7,43% calculaties ontwikkeling locatie Hoofdstraat. - Continue hercalculatie en verfijning van 6.000.000 calculaties; - Raadplegen/inzetten van deskundigen op het betreffende vakgebied voor de calculaties op elk van de deelprojecten. In voorbereiding - Second opinion op belangrijke ramingen en calculaties laten uitvoeren; - Concretisering en invulling en uitwerking van plan locatie Hoofdstraat. 4 Het inkoopmodel Jeugd 2017 heeft een negatief In voorbereiding 50% max. € 5,57% financieel effect. Het verwachte financieel tekort op 2.500.000 jeugd loopt daardoor verder op. - Continu met de aanbieders in gesprek zijn over de te hanteren bouwstenen en met de toegang in gesprek over de te hanteren toekenningscriteria;

- Monitoren van de facturering voor Jeugd via het IJW. Per kwartaal zal een rapportage gemaakt worden van de prognose op het eindresultaat. De tussentijdse prognoses kunnen aanleiding zijn voor het aanpassen van beleid.

ongewijzigd gestegen gedaald N nieuw

149 t.o.v. Financieel nr Risico Maatregelen Kans Invloed begr. gevolg 2017 5 Stadionbedrijf Emmen BV Geïmplementeerd 50% max.€ 4,76% Met Stadionbedrijf Emmen BV is een sterke financiële - Door de betrokken partijen dient een duidelijke 2.275.000 betrokkenheid aangegaan, te weten: lening 1 € en relevante bijdrage te worden geleverd in de 2.247.000 in de vorm van een 25 jarige annuïteiten financiële opzet. In dit kader is o.a. door private lening tegen een rente van 2,75% en lening 2 € partijen een lening ad € 1,5 miljoen verstrekt; 1.040.000 in de vorm van een 25 jarige - Lening 2 is met zekerheidsstelling (recht van 1e annuïteitenlening tegen een rente van 3%. Als zich hypotheek oost en zuid-tribune); continuïteitsproblemen bij het Stadionbedrijf voordoen moeten de verstrekte geldleningen worden - Monitoring op basis van begroting en afgeboekt; dit omdat de overeengekomen rente en / jaarrekening; of de aflossingen niet door het Stadionbedrijf betaald - Er is een voorziening ad € 1.125.000 gevormd kunnen worden. (50% van lening 1: zonder zekerheidsstelling). 6* Als zich continuïteitsproblemen bij Wildlands Actief 10% max.€ 13,02% voordoen moeten de verstrekte geldleningen en de - Er zijn zekerheden gesteld op onroerend goed 46.000.000 gemeentelijke inbreng worden afgeboekt; dit omdat op de locatie Noordbargeres; de overeengekomen rente (3,25%) en/of aflossingen - Er vindt adequate monitoring en auditing plaats verstrekte geldleningen aan DPE (€ 12,5 miljoen, 3,5 van DPE op de realisatie van DPE Next. mln, € 6 mln en max. € 22 miljoen) en een financiële inbreng van € 10 mln. (te zijner tijd) niet door DPE Next betaald kunnen worden. Of DPE vraagt in de toekomst, om een extra gemeentelijke bijdrage/financiering in verband met investeringsoverschrijdingen en exploitatietekorten in de parkexploitatie DPE Next of in de exploitatie van het Theater.

* nummer 6 valt buiten de rapportagegrens (risico < 10%) maar staat wel in de top 5 op basis van ‘invloed’ (13,02%).

Overige risico’s Naast de in de tabel 1 genoemde risico’s zijn voor de berekening van het risicoprofiel, onder andere ook de volgende risico’s meegenomen, maar vallen onder de rapportagegrens:  Locatie Vreding;  Betalingsverplichting aankoop ontwikkelrechten van de hoeken van het FC Emmen stadion in 2020;  Grondexploitaties (voor zover hierboven niet vermeld);  Sociaal domein (voor zover hier niet vermeld, zie subparagraaf hieronder);  Parkeerexploitatie;  Gemeentefonds;  Emco;  Afvalverwerking;  Boekwaarde gemeentelijke gebouwen;  Bouwleges;  Waardeoverdracht wethouderspensioenen;  Etc.

2.3. Sociaal domein Voor de risico’s binnen het sociaal domein hebben we een afzonderlijke reserve ingesteld. In 2017 bedraagt de omvang van deze reserve € 9,98 miljoen. In het risicoprofiel van de gemeente is het sociaal domein vertegenwoordigd met:

t.o.v. Financieel Risico Kans Invloed begr. gevolg 2017 Jeugdhulp - inkoopmodel 2017 50% max. € 2.500.000 52,92% Jeugdhulp - de toegang 70% max. € 500.000 14,65% Reïntegratiebudget 30% max. € 1.250.000 14,77% Wet maatschappelijke ondersteuning 50% max. € 500.000 11,21% BUIG - budget (inkomensdeel) 30% max. € 500.000 5,90%

150 Er is een afzonderlijke risicosimulatie voor deze 5 risico’s uitgevoerd binnen Naris. Hieruit komt naar voren dat bij 80% zekerheid een reserve sociaal domein benodigd is van € 2,1 miljoen (bij 90% € 2,5 miljoen).

Omvang reserve sociaal domein € 11.489.154 Ratio reserve sociaal domein = = = 5,48 Benodigde € 2.097.220 weerstandcapaciteit

De reserve sociaal domein valt, net als bij de begroting 2017, in de categorie uitstekend. Ten opzichte van de begroting 2017 is met name het risico met betrekking tot de Jeugdhulp gestegen (zie ook paragraaf 2.2 Risicoprofiel: tabel 1/ nummer 4).

2.4. Risicosimulatie Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag ad. € 99.099.000 ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Figuur 2 en de bijhorende tabel tonen de resultaten van de risicosimulatie.

Bedragen x € 1 mln. Figuur 2: cumulatieve verdeling Percentage Begr. Begr. Jaarrek. ‘16 ‘17 ‘16 75% 24,5 21,5 16,2 80% 26,1 23,8 17,5 85% 28,2 26,8 19,2 90% 31,1 30,9 22,4 95% 36,5 36,6 28,3

Tabel 2: benodigde weerstands- capaciteit bij verschillende zekerheidspercentages

Uit de grafiek en de bijbehorende tabel volgt dat 80% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 17.475.680 (benodigde weerstandscapaciteit).

In tabel 2 valt af te lezen dat het totaalbedrag van de risico’s is gedaald ten opzichte van de begroting 2017. Dit komt op hoofdlijnen door: - een aantal risico’s met betrekking tot Centrumvernieuwing Emmen zijn afgevoerd, of naar beneden zijn bijgesteld. U bent hierover bij de brief omtrent de septembercirculaire reeds geïnformeerd. - Risico’s met betrekking tot de grondexploitaties zijn naar beneden bijgesteld: o niet realiseren grote incidentele verkopen bedrijventerreinen. Daarnaast is een voorziening getroffen; o de gewijzigde regels op basis van het BBV (max. looptijd 10 jaar) zijn naar beneden bijgesteld. - Er is een voorziening getroffen voor het stadionbedrijf.

Hier staat tegenover dat de risico’s met betrekking tot het sociaal domein licht zijn gestegen (zie hiervoor paragraaf 2.3 Sociaal domein).

151 2.5. Beschikbare weerstandscapaciteit De beschikbare weerstandscapaciteit van Gemeente Emmen bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken. Weerstand Peildatum Begroting 2017 Jaarrekening begroting 2016 2016 Algemene reserves 17.095.089 15.965.899 16.846.851 Reserve Sociaal Domein 3.440.762 10.923.196 11.489.154 Onvoorzien 334.792 334.792 334.792 Vrije ruimte in de 3.974.458 3.711.984 bestemmingsreserves 4.675.443 Rekening resultaat nvt nvt 8.917.000 Totale weerstandscapaciteit € 25.546.086 € 31.198.345 € 41.299.781

Tabel 3: Beschikbare weerstandscapaciteit

2.6. Relatie benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen (op basis van 80%).

Beschikbare weerstandscapaciteit € 41.299.781 Ratio weerstandsvermogen = = = 2,36 Benodigde € 17.475.680 weerstandcapaciteit

Categorie Ratio Betekenis Iedere categorie vergt een andere manier van handelen. Voor de categorieën D, E en F geldt dat de A X > 1,5 Uitstekend beschikbare weerstandscapaciteit onvoldoende is.

B 1,2 < X < 1,5 Ruim voldoende Er zijn dan twee mogelijkheden; 1. De beschikbare weerstandscapaciteit moet worden C 1 < X < 1,2 Voldoende aangevuld. D 0,8 < X < 1 Matig 2. De benodigde weerstandscapaciteit terugbrengen door extra beheersmaatregelen. E 0,8 < X < 0,5 Onvoldoende Voor de categorie C geldt geen specifieke handeling. F X < 0,5 Slecht Van belang is om deze uitkomst in stand te houden. Voor de categorieën A en B geldt dat de beschikbare Tabel 4: Beoordeling weerstandsvermogen weerstandscapaciteit kan worden afgeroomd.

Het ratio van Emmen valt daarmee in klasse A obv 80% zekerheid (bij de begroting 2017 was dit nog klasse B, obv 80% zekerheid). Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen conform bovenstaande normtabel.

Op basis van 90% is de uitkomst 1,84 (€ 41.299.781/ € 22.426.580) en valt ook in de categorie ‘Uitstekend’.

152 2.7 Financiële kengetallen Met ingang van de begroting 2016 moet de gemeente ingevolge het BBV een aantal kengetallen opnemen. Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans en kunnen helpen bij de beoordeling van de financiële positie van de gemeente. Voorgeschreven is dat deze paragraaf de volgende kengetallen bevat: netto schuldquote en de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, solvabiliteitsratio, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit. Deze kengetallen maken inzichtelijk(er) over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Ze geven zodoende inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid. In deze paragraaf wordt volstaan met een samenvatting. In de paragraaf financiering is een nadere uitwerking weergegeven.

Rekening Begroting- Begroting Kengetallen: 2016 2016 2017 netto schuldquote 103,5% 105,9% 124,3% netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte 89,7% 90,9% 108,9% leningen solvabiliteitsratio 11,4% 7,4% 6,4% structurele exploitatieruimte 0,6% 1,6% 1,0% grondexploitatie 6,7% 15,0% 16,5% belastingcapaciteit 106,3% 105,9% 104,7%

153 3. Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen

3.1. Wegen

Basisgegevens / uitgangspunten De gemeente beschikt over een wegennet met een lengte van circa 1.314 km met een totale oppervlakte van ruim 7.569.000 m2. Het aantal kilometers fietspad binnen de gemeente bedraagt in totaliteit 70

Kerncijfers 2016 Verhardingssoorten: Gesloten verhardingen (beton, asfalt) 3.900.000 m2 Open verhardingen (klinkers, tegels) 3.600.000 m2 Zandwegen 33 km Bermen 135 ha Onderhoud sloten 250 km Lengte wegen binnen de kom 751 km Lengte wegen buiten de kom 452 km Vrij liggende fietspaden met eigen trace 70 km

Het beleidskader Zoals bij alle kapitaalgoederen in het openbaar gebied is ook bij wegen, sprake van een levensduur. Om optimaal gebruik te maken van deze levensduur wordt klein onderhoud gepleegd (ook wel correctief onderhoud genoemd). Naast klein onderhoud is er sprake van groot onderhoud. Deze maatregelen worden uitgevoerd door middel van een jaarplanning. Het op orde houden van het onderhoud van de wegen conform onze doelstellingen en de CROW normen is de basis voor de prioriteitskeuze ten aanzien van het onderhoud van de wegen. De onderhoudstoestand wordt tweejaarlijks bepaald aan de hand van de globale visuele inspectie-methode van het CROW (nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer en vervoer en openbare ruimte). Hierbij worden drie kwaliteitsniveaus gehanteerd: voldoende, matig en onvoldoende.

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties Het wegenonderhoud is erop gericht dat 80% van de wegen voldoet aan de CROW norm ‘voldoende’. Waar deze norm niet gehaald wordt is sprake van een lager kwaliteitsniveau van de wegen. Dit kan invloed hebben op de ervaren verkeersveiligheid, het gebruikerscomfort en de woonbeleving. Wanneer de verkeersveiligheid in het geding is wordt actie ondernomen. De wegen-beheerplanning wordt jaarlijks bijgesteld. Naast de technische inspectie is de prioritering afhankelijk van prioritering burgers (EOP’s) en de eventueel ontstane winterschade.

De vertaling van de financiële consequenties in de begroting Voor het besturen van de openbare ruimte is het noodzakelijk om te beschikken over actuele, volledige en betrouwbare beheerinformatie. Zonder deze informatie is het niet mogelijk om b.v. bestekken op de markt te zetten, bezuinigingsscenario’s door te rekenen en begrotingen op te stellen. Hiervoor wordt door de gemeente Emmen gebruik gemaakt van het DHV beheerpakket. Elke twee jaar wordt er een inspectie uitgevoerd en wordt daarmee de informatie van het beheerpakket geactualiseerd. In 2013 heeft de laatste meting plaatsgevonden. De conclusie uit die meting was dat het budget voor het onderhoud van de wegen op de langere termijn onvoldoende was om nu en voor de langere termijn voor 80% van de wegen te laten voldoen aan de CROW-norm voldoende. Uit de inspectie van het begrotingsjaar 2013 kwam naar voren dat hiervoor gedurende 8 jaar een extra investering nodig is van 3 miljoen per jaar. De Raad heeft met de kadernota’s van 2014, 2016 en 2017 inmiddels 9 miljoen (3 x 3 miljoen) beschikbaar gesteld om aan de gewenste ambitie van 80% voldoende te kunnen voldoen. In 2015 is een nieuwe inspectie uitgevoerd. Deze is wegens technische redenen in 2016 opnieuw uitgevoerd. Verwachting is dat er aan de hand van de resultaten van deze meting met berap-1 2017 / kadernota 2018 gerapporteerd kan worden over de effecten van de gedane investeringen. Op basis daarvan kan een bijstelling van de meerjarenplanning plaatsvinden.

3.2. Riolering

Basisgegevens / uitgangspunten De gemeente Emmen beschikt over een uitgestrekt rioolstelsel. Onderstaand staan de belangrijkste kerncijfers op het gebied van het aandachtsgebied riolering.

Kerncijfers 2016: Vrijverval riolering 972 km Drukriolering /Vacuümriolering 235 km Persleidingen 34 km Vacuümstations 8 stuks Drukunits / vacuumputten 1445 stuks Aantal rioolgemalen 117 stuks

154 Aantal straatkolken 48.500 stuks Aantal nieuwe huisaansluitingen 50 stuks

Het beleidskader Het Gemeentelijk Riolerings Plan (GRP) geeft invulling aan de wettelijke zorgplicht betreffende een doelmatige inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater en bevat de hoofdlijnen van aanpak voor het bereiken van een gewenste situatie. De gemeenteraad heeft op 21 oktober 2010 het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) vastgesteld voor de periode 2010 - 2015. De planperiode van het GRP is in september 2015 verlengd totdat er een nieuw GRP wordt vastgesteld. De verwachting is dat eind 2017 een nieuw GRP wordt vastgesteld in samenwerking met de betrokken partners in de afvalwaterketen. Door de verlenging voldoet de gemeente aan ex artikel 4.22 Wet Milieubeheer. De aandacht voor gemeentelijke watertaken is toegenomen. Richting-gevend hierbij zijn de Wet Milieubeheer, Gemeentewet, Waterwet, de deelstructuurvisie water Emmen en het Waterplan Emmen. Vertaling van wettelijke taken en eigen beleid naar bestemmingsplannen en een nieuw GRP zijn hierbij belangrijke aandachtspunten.

Bijzondere aandacht in het kader van de uitwerking van de deelstructuurvisie water Emmen heeft op dit moment het opstellen van een regenwaterstructuurplan. Hierin wordt nu samen met de waterschappen gewerkt aan een meer gedetailleerde integrale aanpak van waterkwantiteit en water kwaliteitsopgaven voor Emmen-centrum en de omliggende wijken. In het Nationaal Bestuursakkoord Water is afgesproken dat waterschappen en gemeenten bij het op orde brengen van het watersysteem samen streven naar kostenoptimalisatie ten behoeve van de burger en dat het meest kosteneffectieve scenario bepaald moet worden. In het begrotingsjaar 2016 is de eerste periode van deze samenwerking afgerond. Op basis van de behaalde resultaten, het waterketenplan Noordelijke Vechtstromen heeft het college aangeven de samenwerking te willen continueren. Het college heeft in dit kader ingestemd met het bestuursakkoord samenwerking waterketen Noordelijke Vechtstromen 2017-2020 als invulling van de tweede periode van deze waterketen-samenwerking.

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties De investeringsplanning op het gebied van riolering en water zijn in de begroting 2016 meegenomen. Doel van alle werkzaamheden is het efficiënt en effectief functioneren van het Emmens rioleringssysteem. Om aan de zorgplicht te voldoen waren voor 2016, naast de afhandeling van calamiteiten, een aantal projecten gepland. Onderstaand staat de stand van zaken van deze projecten :

- Vervangen riolering tussen de Kap en Langespruitstraat in Klazienaveen. Doel is de hydraulische problemen terug te dringen. Start uitvoering 2016, gereed in 2017. - Vervangen riolering Mr. Ovingstraat in Klazienaveen. De bestaande riolering wordt vervangen tijdens de aanleg van een fietspad. De voorbereiding is gereed. De uitvoering staat voor 2017 gepland. - Vervangen riolering Jagerslaan e.o. in Nieuw Amsterdam. Het bestaande rioolstelsel wordt vervangen door een gescheiden rioolstelsel. Het plan wordt aansluitend uitgevoerd op de rioolvervanging Wijkstraat – Ringlaan. Doordat er meer prioriteit is gegeven is aan de herinrichting van Nieuw-Amsterdam Centrum (Bruisend Nieuw- Amsterdam) is de voorbereiding naar achteren geschoven. De verwachting is nu dat het project in 2017 wordt voorbereid en in 2018 in uitvoering komt. Het project Wijkstraat is in 2016 aanbesteed en zal in 2017 tot uitvoering komen. - Vervangen riolering aan de Koppelwijk in Emmer-Compascuum. De bestaande riolering wordt vervangen tijdens werkzaamheden vanuit wegbeheer. Dit project is aanbesteed en de uitvoering zal begin 2017 starten. - Overstortvijver Houtweg in Emmerhout. De overstortvijver wordt gebaggerd en eventueel heringericht. De geplande start is verschoven, omdat er meer prioriteit gegeven wordt aan de ontwikkeling van het Kindcentrum in Emmerhout. Tijdens de bouw van de school en herinrichting van het gebied kan de naastgelegen overstortvijver niet gebaggerd worden, omdat dit de bouwsituatie kan frustreren. - Vervangen riolering Rademakerstraat Emmer-Compascuum. De riolering in de Rademakerstraat is in matige staat en de weg is slecht. Daarom zal de riolering vervangen worden door een gescheiden stelsel en de weg herstraat worden. Dit project is in voorbereiding. Geplande start werkzaamheden is medio 2017. - Een project dat niet op de begroting van 2016 rust, maar wel tot uitvoering is gekomen, is het project afvoer naar het Oranjekanaal. Er wordt een leiding aangelegd tussen Emmen-Centrum en het Oranje-kanaal. Deze leiding dient om overtollig afvalwater af te voeren tijdens extreme buien en daarmee de wateroverlast in Emmen- Centrum sterk terug te dringen. De aanbesteding heeft vertraging opgelopen doordat er met de diverse grondeigenaren onderhandeld is en daarna er een aangepaste uitvoeringswijze gekozen is. De aanbesteding was eind 2015 en de uitvoering in 2016. Het project is naar verwachting in april 2017 gereed. - Relinen zinkers onder kanalen. Om de afvoer van leidingen die onder kanalen doorlopen te waarborgen zullen we deze leidingen gaan relinen. Elk jaar zullen er 3 a 4 zinkers gerelined worden. Er zijn dit jaar geen zinkers gerelined. We onderzoeken de staat van de zinkers en proberen tot een prioritering te komen. We verwachten dat we in 2017 een drietal zinkers gaan aanpakken

De vertaling van de financiële consequenties in de begroting De lasten worden gedekt uit de vastgestelde rioolheffing. Bij de verlenging van de planperiode van het GRP is afgesproken dat de rioolheffing op het niveau van 2015 gehandhaafd wordt. De (jaar-lijkse) operationele tekorten worden gedekt uit de egalisatiereserve riolering.

155 3.3. Water en kunstwerken

Basisgegevens / uitgangspunten De gemeente bezit 501 water- en civieltechnische kunstwerken. Deze zijn in de navolgende hoofd-groepen onderverdeeld. Daarnaast heeft de gemeente 845 hectare aan binnenwateren in eigendom en beheer.

Kerncijfers 2016: Beweegbare brug 18 stuks Houten brug 54 stuks Betonnen brug 54 stuks Stalen brug 31 stuks Viaduct 20 stuks Tunnel 7 stuks Duiker 218 stuks Steiger 56 stuks Keermuur/wand 4 stuks Schanskorf 8 stuks Overig 31 stuks

Het beleidskader Bij deze kunstwerken is, zoals bij alle kapitaalgoederen in het openbaar gebied, sprake van een levensduur. Om optimaal gebruik te maken van deze levensduur wordt klein onderhoud gepleegd (ook wel correctief onderhoud genoemd). Naast klein onderhoud is er sprake van groot onderhoud. Deze maatregelen worden uitgevoerd middels een jaarplanning. De onderhoudstoestand wordt eenmaal per vier jaar bepaald aan de hand van NEN-normeringen. Daarbij wordt een prioritering aangebracht op basis van veiligheid, functionaliteit, duurzaamheid en toonbaarheid. In 2013 is opnieuw een inspectie van de onderhoudstoestand van de kunstwerken uitgevoerd.

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties Het onderhoud van de kunstwerken is er op gericht dat deze voldoet aan kwaliteits- en veiligheids-normen. Naar aanleiding van de inspectie 2013 is gebleken dat voor het borgen van de veiligheid in de periode 2014 t/m 2017 een investering noodzakelijk is van € 831.742 en voor de categorie functionaliteit € 1.826.341. Deze middelen zijn door middel van de kadernota 2014 en 2016 be-schikbaar gesteld door de Raad. De inspectie van het voorjaar van 2015 bevestigt de juistheid van deze keuzes. Met de uitvoering van het veiligheidsonderhoud is in 2015 begonnen en in 2016 is dit uitgewerkt in een aanpak en een aanbestedingsproces voor de komende jaren.

De vertaling van de financiële consequenties in de begroting De financiële consequenties zijn met het beschikbaar stellen van de kredieten door de Raad vertaald naar de meerjarenbegroting.

3.4. Openbaar groen

Basisgegevens / uitgangspunten Onderstaande gegevens zijn nog gebaseerd op analoge gegevens van het beheersysteem (Geovisia). Op basis van het beheerssysteem en de invoering van de BGT (Basisregistratie Grootschalige Topografie) zal er in de loop van 2017 een revisie plaatsvinden van deze data.

Kerncijfers 2016 Stedelijk groen 845 ha Landschappelijk groen 1162 ha Bermen en singels langs wegen 135 ha Begraafplaatsen 51 ha Water 1046 ha

In het stedelijk groen zijn circa 1.750 speeltoestellen/ speelplaatsen aanwezig. Deze worden conform planning onderhouden en eventueel vervangen. Daarnaast zijn er vier multifunctionele sport- en speellocaties.

Het beleidskader Het groenonderhoud is op basis van beeldkwaliteitsbestekken inbesteed aan de Emco. Dit contract loopt tot eind 2016. In 2016 is de voorbereiding voor de nieuwe bestekken die vanaf 1-1-17 gelden gestart. De taakstellingen uit de verschillende bezuinigingsrondes zijn verwerkt in de bestekken. Omdat de bezuinigingen een te groot kwaliteitsverlies tot gevolg hebben heeft de Raad met de kadernota 2017 extra middelen beschikbaar gesteld om dit op te lossen.

Groenreconstructies (groot onderhoud) worden uitgevoerd op basis van een jaarplanning. In december wordt jaarlijks een planning vastgesteld voor het daaropvolgende jaar. Hierbij wordt zowel gekeken naar de wensen van de Erkende Overlegpartners (belevingsonderhoud) als naar werkzaamheden die noodzakelijk zijn vanuit technisch oogpunt of vanuit veiligheid (groot onder-houd). Deze werkplanning is integraal van opzet, dat wil zeggen, de werkzaamheden worden waar mogelijk gecombineerd met disciplines als riolering en wegen.

156

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties De verwerking van de financiële taakstellingen in de groenbegroting heeft tot gevolg dat het groen-onderhoud in het openbaar gebied sterk versoberd is. Dit leidt tot een andere kwaliteit van het openbaar gebied dan voorheen. Het doorvoeren van een meer ecologische benadering van het groenbeheer is hierin leidend. Toename van het areaal en verhoging van het kwaliteitsniveau heeft een stijging van de onderhoudskosten tot gevolg.

De vertaling van de financiële consequenties in de begroting Op basis van een analyse van de aangepaste bestekken is de verwachting dat het aframen van het onderhoudsniveau afdoende is voor een andere kwaliteit van het openbaar gebied op langere termijn zonder dat dit tot schade op de lange termijn leidt (inhaalinvesteringen). Met de kadernota’s van 2016 en 2017 heeft de Raad besloten extra middelen beschikbaar te stellen voor de toename van areaal als gevolg van de realisatie van Centrum Vernieuwing Emmen. Daarnaast zijn er middelen beschikbaar gesteld om de onderhoudsknelpunten op te lossen die zijn veroorzaakt doordat er in het verleden ingrijpend bezuinigd is op het groen.

3.5. Gebouwen

Basisgegevens Het gemeentelijk basisgebouwenbestand omvat naast de 36 scholen (incl. dislocaties) voor openbaar onderwijs. 15 gymlokalen, 11 sporthallen, 15 welzijnsaccommodaties, 3 kantoren voor gemeente-personeel, 3 brandweerposten, 3 zwembaden, het Atlastheater, Villa Lindenhof en diverse ge-bouwen in de voormalige Dierentuin. Ook zijn er enkele 'historische gebouwen en objecten', waar-onder de synagoge, een kerktoren en drie ja-knikkers.

Het beleidskader In de notitie vastgoedbeheer is richting gegeven aan het eigendom, het beheer en het onderhoud van gemeentelijke gebouwen. Op basis van de notitie vastgoedbeheer is de vastgoedportefeuille ingedeeld in vier categorieën:

 gebouwen nodig voor een functie voortvloeiend uit gemeentelijk beleid  strategische gebouwen  historische gebouwen en monumenten  af te stoten gebouwen

Om te komen tot een doelmatiger en professioneler vastgoedbeheer is besloten tot concentratie van het vastgoedbeheer bij het team Vastgoed & Grondzaken van de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling en Infrastructuur met ingang van 01-01-2016. De 'eigenaarsrol' met uitzondering van de onderwijs- en de sportgebouwen is daar nu ondergebracht. Om de operationele dienstverlening vanuit het team vastgoed en grondzaken goed vorm te geven wordt gewerkt met dienstverleningsovereen-komsten. In dit kader is gestart om alle eigendommen (grond en gebouwen) beter in beeld te brengen. In 2016 is hiermee begonnen en dit zal in 2017 gecontinueerd worden. De verwachting is dat er een goed beeld is van de portefeuille maar dat een aantal rechten m.b.t. opstallen van derden juridisch beter vastgelegd dienen te worden.

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties Het portefeuillebeheer wordt meer sturend en er is een proces in gang gezet van vastgoedbeheer naar vastgoedmanagement. In dit kader wordt o.a. gestreefd naar het verhogen van de bezettingsgraad per gebouw, het samenvoegen van functies en het - waar mogelijk - afstoten van gemeentelijke gebouwen.

In het jaar 2015 is op basis van inspecties een conditiemeting uitgevoerd om de staat van onderhoud van de gemeentelijke basisgebouwen te bepalen. Op basis van deze 0-meting is:

 het achterstallig onderhoud in beeld gebracht;  het benodigde planmatig onderhoud in beeld voor de komende 10 jaar.

Het achterstallige onderhoud is in 2016 weggewerkt.

Financiële consequenties In het voorjaar van 2016 zijn de resultaten van de 0-meting opgeleverd. Hierdoor is een gedegen beeld ontstaan hoeveel aan (extra) financiële middelen de komende jaren benodigd is om de gemeentelijke basisgebouwen1 in de gewenste conditie te krijgen en te behouden. Dit financiële beeld is vertaald naar de kadernota 2017 en in de begroting bekrachtigd.

Dit heeft erin geresulteerd dat de raad € 550.000 beschikbaar heeft gesteld voor het begrotingsjaar 2017 en het jaar 2018 en € 1.050.000 voor de jaren 2019 en 2020 voor de uitvoering van het onder-houdsprogramma. Voor de uitvoering van het onderhoudsprogramma voor de jaarschijven 2017 en 2018 wordt ook gebruik gemaakt van de nog beschikbare middelen uit de beschikbare reserve onderhoud gebouwen.

1 De onderwijsgebouwen vallen hier buiten. Deze kennen een andere financieringslijn

157

Op basis van het huidige gebouwenbestand is nu inzichtelijk dat voor de komende vier jaar er voldoende middelen beschikbaar zijn om de gebouwen in de gewenste onderhoudsstaat te behouden. Indien het gebouwenbestand gelijk blijft zijn na het begrotingsjaar 2020 extra financiële middelen benodigd om het gemeentelijk gebouwenbestand op een voldoende onderhoudsniveau te houden.

Daarnaast bestaat sinds het begrotingsjaar 2015 een reserve Boekwaarde en Sloopkosten. Deze reserve wordt ingezet voor de dekking van sloopkosten en het nemen van boekwaardeverliezen op gemeentelijke gebouwen. Dit laatste speelt met name bij de verkoop van gebouwen. De marktwaarde blijkt in bepaalde gevallen lager dan de boekwaarde. Bij verkoop moet dan het boekwaarde-verlies worden genomen en in financiële zin afgeboekt. Daarnaast wordt deze reserve ingezet om het verlies af te dekken wanneer een gebouw in de administratie zijn maatschappelijke functie verliest en de economische waarde van het gebouw lager is. Deze locatie moet dan in de administratie worden opgenomen tegen de lagere waarde.

In 2016 zijn 2 gebouwen verkocht en 3 gesloopt en/of is gestart met het slopen van de betreffende locatie.

158 4. Paragraaf Financiering

4.1. Inleiding Het treasurybeleid van de gemeente Emmen is vastgelegd in het treasurystatuut. In 2016 is het statuut geactualiseerd omdat een aantal bepalingen in het statuut niet meer goed aansloten op de geldende praktijk (de offerte-eis voor kasgeldleningen en de definities van geld en kapitaalmarkt) en er is een hardheidsclausule opgenomen.

4.2. Algemene ontwikkelingen

4.2.1. Leningenportefeuille Bij de beslissingen tot het aantrekken van vaste geldleningen is ook in 2016 steeds gebruik gemaakt van de mogelijkheden om (tijdelijk) kort te financieren. De kasgeldlimiet wordt in principe niet overschreden (Treasurystatuut art 6.1, lid 1) maar, indien de gemeente dat wel doet, moet na een overschrijding van maximaal drie kwartalen een plan aan de toezichthouder worden voorgelegd binnen welke termijn de overschrijding ongedaan wordt gemaakt (Treasurystatuut art 6.1, lid 2). Dit laatste kan ook door het financieringstekort weer te laten dalen tot binnen de kasgeldlimiet. In het eerste kwartaal van 2016 is de kasgeldlimiet overschreden, maar in de rest van het jaar 2016 is weer aan de eis van de kasgeldlimiet voldaan door het aantrekken van nieuwe geldleningen. Tijdelijke financiering met kort geld (voornamelijk kasgeldleningen) was in 2016, maar ook nog begin 2017, erg aantrekkelijk doordat de te betalen rentepercentages op kasgeldleningen vaak rond 0,25% lager liggen dan de rente over het rekening-courantkrediet of zelfs nog lager. Dit is tot uiting gekomen in de lagere kosten voor rente kort geld waar een voordeel ten opzichte van de gewijzigde begroting is behaald van € 42.000; ten opzichte van de primitieve begroting is het voordeel zelfs € 442.000.

Opgenomen geldleningen Het verloop van de opgenomen geldleningen in 2016 kan als volgt worden weergegeven (bedragen x € 1.000): Eigen financiering Doorgeleend Totaal aantal bedrag aantal bedrag aantal bedrag Stand 1-1-2016 37 394.806 12 34.684 49 429.490 Opgenomen geldleningen 9 95.000 0 0 9 95.000 Niet meer doorgeleend 1 1.265 -1 - 1.265 0 0 Algehele aflossing - 3 - 40.000 0 0 -3 - 40.000 Reguliere aflossingen 0 - 18.822 - 1 - 1.441 -1 - 20.263 Stand 31-12-2016 44 432.249 10 31.978 54 464.227

Verstrekte leningen In 2016 is een aantal nieuwe leningen verstrekt; dit betreft: - één nieuwe lening in het kader van de 1/3-regeling; - twee leningen om de verkoop door de gemeente van grond en opstallen mogelijk te maken; en verder zijn bedragen verstrekt op reeds lopende leningen: - aan DPE (5.018) in het kader van de lening ten behoeve van de exploitatie van DPE en voor gemeentelijke regelingen (132). De algehele aflossingen in 2016 betreft: - 3 EDON-leningen (Enexis), vervroegd afgelost (1.551) - 1 lening bibliotheek (276) - 5 leningen sportverenigingen (38) - 1 gemeentelijke regeling (1)

Het verloop van de verstrekte geldleningen in 2016 kan als volgt worden weergegeven (bedragen x € 1.000): aantal bedrag Stand 1-1-2016 70 57.514 Verstrekte geldleningen 3 439 Vermeerdering lopende leningen 0 5.150 Algehele aflossing - 10 - 1.866 Reguliere aflossingen 0 - 1.695 Stand 31-12-2016 63 59.542 Hiervan is doorgeleend 10 31.931 Verstrekt uit eigen financiering 53 27.611

159 4.2.2. Liquiditeitenplanning De liquiditeiten zijn te onderscheiden in de kasstromen (lopende uitgaven/inkomsten), de financieringsstromen (nieuwe geldleningen minus aflossingen) en de investeringsstromen. Er is veel gebruik gemaakt van korte financiering middels kasgeldleningen; de rente op kasgeldleningen was gedurende het hele jaar 2016 negatief en dus ruim beneden de rentevergoeding die over de rekening courant met de BNG Bank moet worden betaald.

4.2.3. Renteverloop Bij het aantrekken van vaste geldleningen (looptijd langer dan 2 jaar) wordt getracht zo optimaal mogelijk gebruik te maken van financiering met kort geld; daarbij wordt de mogelijkheid de kasgeldlimiet gedurende maximaal drie kwartalen te overschrijden - indien nodig - volledig benut. In 2016 zijn 9 leningen aangetrokken ter consolidatie van de vlottende schuld (in 2015 5 leningen). Het verloop van de rente voor kort (1- en 3-maands euribor) en lang (10-jaars lening met lineaire aflossing volgens opgave van de BNG) geld was de afgelopen jaren als volgt:

1-mnds 3-mnds 10-jr lineair rente rente rente 31 december 2011 1,02% 1,36% 2,61% 31 december 2012 0,11% 0,19% 1,83% 31 december 2013 0,22% 0,29% 2,16% 31 december 2014 0,02% 0,08% 0,95% 31 december 2015 -0,21% -0,13% 0,99% Medio 2016 -0,36% -0,29% 0,50% 31 december 2016 -0,37% -0,32% 0,65%

Uit dit overzicht blijkt dat de korte rente zeer sterk is gedaald. In het hele jaar 2016 is de korte rente zelfs negatief geweest. De lange rente (voor een 10-jaars lineaire lening) vertoonde een soortgelijk verloop, maar na september 2016 is er een licht stijgende lijn te zien.

Het gemiddelde rentepercentage dat in 2016 over de leningenportefeuille van € 446,9 miljoen (gemiddelde stand in 2016) moest worden betaald bedroeg 2,44%.

Het renteresultaat is als volgt opgebouwd (bedragen x € 1.000): Begroting Rekening Verschil Omschrijving 2016 2016 2016 Rentelasten langlopende geldleningen 10.816 10.755 61 Rentebaten langlopende geldleningen 2.228 2.256 28 Per saldo lasten langlopende geldleningen(a) 8.588 8.499 89 V

Rentelasten kortlopende financiering 10 - 32 42 Rentebaten kortlopende financiering (grondexploitatie) 1.800 1.927 127 Per saldo baten rente kortlopende financiering(b) 1.790 1.959 169 V

Lasten bespaarde rente(c) 2.494 2.494 0 V

Totaal nettolasten rente 2016 (a-b+c) 9.292 9.034 258 V V= voordeel; N= nadeel

Het positieve resultaat op rente ter grootte van € 258.000 ten opzichte van de begroting na wijzigingen is veroorzaakt door: - lagere rente lang door een lager gerealiseerd investeringsniveau, maximale financiering met kort geld en lagere percentages voor nieuw aangetrokken leningen V 61.000 - op de korte financiering is een voordeel behaald door lagere werkelijke percentages V 42.000 - aan de grondexploitatie is meer rente toegerekend op de complexen in 2016 V 127.000 - hogere ontvangen rente verstrekte geldleningen V 28.000 Totaal voordeel V 258.000

160 4.3. Treasurybeheer

4.3.1. Renterisicobeheer In de Wet fido is een kasgeldlimiet en een renterisiconorm gegeven om de invloed van (externe) rentewijzigingen op de financiële resultaten van de gemeente te beperken.

4.3.2. Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet is bedoeld om een grens te stellen aan de korte financiering (met een rentetypische looptijd tot één jaar). De kasgeldlimiet bedraagt 8,5 procent van het totaal van de jaarbegroting van de gemeente bij aanvang van het jaar; in ons geval € 34,6 miljoen. De rentepercentages van korte financieringsmiddelen zijn doorgaans lager dan de rentepercentages van lange financiering. Rekening houdende met de renteontwikkeling, wordt deze ruimte zo optimaal mogelijk benut. Met name wordt kort geld aangetrokken voor de voorfinanciering van investeringen inclusief grondbedrijf alsmede het afdekken van liquiditeitstekorten gedurende het lopende jaar op de exploitatie. Als hulpmiddelen worden gebruikt de liquiditeitenplanning en de rentevisie.

Uit onderstaand (volgens de regelgeving voorgeschreven) overzicht blijkt dat in 2016 de totale vlottende schuld alleen in het eerste kwartaal de kasgeldlimiet heeft overschreden; de rest van het jaar is de vlottende schuld onder de kasgeldlimiet gebleven.

Berekening kasgeldlimiet (bedragen x miljoen):

1e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Omvang begroting per 1 januari 2016 € 407 1. Toegestane kasgeldlimiet In procenten van de grondslag 8,50% 8,50% 8,50% 8,50% In bedrag 34,6 34,6 34,6 34,6 2. Omvang vlottende schuld Opgenomen gelden < 1 jaar 57,7 54,7 13,3 6,7 Schuld in rekening courant -13,6 -25,0 -13,4 - 17,4 Gestorte gelden door derden < 1jaar Overige geldleningen niet zijn vaste schuld 3. Vlottende middelen Contante gelden in kas Tegoeden in rekening courant Overige uitstaande gelden < 1 jaar Toets kasgeldlimiet 4. Totaal netto vlottende schuld (2 – 3) 44,1 29,7 -0,1 -10,7 Toegestane kasgeldlimiet (1) 34,6 34,6 34,6 34,6 Ruimte - 9,5 4,9 34,7 45,3

4.3.3. Renterisiconorm De risiconorm wordt berekend door een in de Uitvoeringsregeling fido vastgesteld rentepercentage van 20% te vermenigvuldigen met het begrotingstotaal. Het doel van deze norm is het beheersen van de renterisico’s op de vaste schuld (schuld met een rentetypische looptijd van één jaar of langer) door onder andere het aanbrengen van spreiding in de looptijden in de leningenportefeuille.

In de volgende tabel wordt het renterisico in relatie tot de norm aangegeven:

161

Bedragen x miljoen euro Renterisiconorm en renterisico’s vaste schuld 2016 1.a Renteherziening op vaste schuld (o/g) 0 1.b Renteherziening op vaste schuld (u/g) 0 2. Netto renteherziening (1a - 1b) 0 3.a Nieuw aangetrokken vaste schuld 95,0 3.b Nieuwe verstrekte lange leningen 5,5 4. Netto nieuw aangetrokken vaste schuld (3a - 3b) 89,5 5. Betaalde aflossingen 60,3 6. Herfinanciering (laagste van 4 en 5) 60,3 7. Rente risico op vaste schuld (2 + 6) 60,3 Renterisiconorm: 8. begrotingstotaal 2016 407 9. Het normpercentage 20 10. Rente risiconorm (8*9/100) 81,4 Toets renterisiconorm 10. Renterisiconorm 81,4 7. Renterisico op vaste schuld 60,3 11. Ruimte (+) / Overschrijding (-); (10 - 7) 21,1

Uit bovenstaande tabel blijkt dat onze gemeente ruim binnen de risiconorm blijft.

4.3.4. Kredietrisicobeheer De kredietrisico’s doen zich voor bij de verstrekte geldleningen. In onderstaande tabel is te zien welke risicogroepen er zijn en welke zekerheden zijn overeengekomen. (bedragen x € 1.000) Kredietrisico op verstrekte gelden Met/zonder Restantschuld Restantschuld (hypothecaire) op op 31 decem- Percentage Risicogroep zekerheid 1 januari 2016 ber 2016 van totaal Energiebedrijven zonder 1.551 0 0,00% Sportverenigingen zonder 329 285 0,48% Stadionbedrijf Emmen BV zonder 2.247 2.247 3,77% Dierenpark Emmen (lening provincie Drenthe) zonder 6.000 6.000 10,08% Fietsplan zonder 1 0 0,00% PC-privé zonder 52 41 0,07% Zakelijke regelingen zonder 104 68 0,11% Gemeentelijke kredietbank zonder 126 99 0,17% Totaal zonder zekerheid 10.410 8.740 14,68%

Openbare bibliotheek met 505 175 0,29% Zorginstellingen met 1.804 1.600 2,69% Woningbouw met 11.697 10.611 17.82% Dorps- en wijkcentra met 677 652 1,18% Stadionbedrijf Emmen BV met 1.040 1.040 1,75% Dierenpark Emmen met 12.500 12.500 20,99% Dierenpark Emmen met 14.921 19.940 33,49% Wereld van Ontmoeting met 3.500 3.467 5,82% Peter van Dijk Holding BV met 450 450 0,76% Duoduro BV met 0 360 0,60% Hypotheken ambtenaren met 10 7 0,01% Totaal met zekerheid 47.104 50.802 83,32%

Totaal 57.514 59.542 100,00%

162 4.3.5. Gemeentefinanciering

Financiering De financiering van gemeentelijke activiteiten is in principe gebaseerd op integrale financiering. De totale financieringsbehoefte van de gemeente is de graadmeter. De ruimte die de kasgeldlimiet biedt om kort geld aan te trekken voor onder andere voorfinanciering van investeringen wordt optimaal benut. De renteontwikkeling voor de korte en lange termijn alsmede de ruimte ten opzichte van de kasgeldlimiet zijn belangrijke factoren die meespelen bij het consolideren van kortgeld in langgeld ten behoeve van investeringen. De looptijd van de geldlening wordt afhankelijk gesteld van de aard van de investeringen alsmede door de resterende looptijd van de bestaande leningen en de te betalen rentepercentages bij de verschillende termijnen van de leningen. Bij het aantrekken van geldleningen wordt bij tenminste drie financiële instellingen een offerte gevraagd.

Uitzetting De gemeente verstrekt in beginsel geen geldleningen aan derden. Aanvragen van derden, die geen leningen kunnen aantrekken van financiële instellingen zonder gemeentegarantie, worden afzonderlijk ter besluitvorming aan het college voorgelegd.

Relatiebeheer Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) De BNG te Den Haag is de huisbank van de gemeente, hetgeen inhoudt dat het betalingsverkeer nagenoeg geheel via de huisbank wordt afgewikkeld.

Rabobank Alleen het storten en het wisselen van chartaal geld en de betaling van een klein deel van de bijstandsuitkeringen vindt plaats bij de plaatselijke Rabobank Emmen-Coevorden.

4.4. Administratieve organisatie Het geldverkeer vereist een goede administratieve organisatie. In het treasurystatuut is bij de toewijzing van bevoegdheden rekening gehouden met de vereiste functiescheiding tussen besluitvorming, uitvoering, administratie en controle. Van de hardheidsclausule is in het verslagjaar geen gebruik gemaakt. De hardheidsclausule houdt in dat het college in bijzondere gevallen kan afwijken van de bepalingen in het treasury statuut, indien toepassing daarvan tot onbillijkheden van overwegende aard zou leiden.

4.5. Financiële kengetallen Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans en kunnen helpen bij de beoordeling van de financiële positie van de gemeente.

In deze paragraaf worden de volgende (verplichte) kengetallen weergegeven: netto schuldquote en de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, solvabiliteitsratio, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit. Deze kengetallen maken inzichtelijk(er) over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen.

Voor de beoordeling van de financiële positie is het belangrijk dat zowel naar de balans als naar de exploitatie wordt gekeken. In de kengetallen structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit komt tot uitdrukking of de gemeente over voldoende structurele baten beschikt, en welke mogelijkheid er is om de structurele baten op korte termijn te vergroten. De kengetallen netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, solvabiliteitsratio en grondexploitatie hebben betrekking op de balans.

In het najaar van 2016 zijn voor de raadsleden workshops georganiseerd om de betekenis van de kengetallen te kunnen doorgronden en zo inzicht te krijgen in de financiële positie van de gemeente. Een beoordeling van de onderlinge verhouding van de kengetallen in relatie tot de financiële positie is daarvoor essentieel. Daarbij is het ook relevant om inzicht te hebben in de ontwikkeling van de kengetallen over de jaren heen.

4.5.1A. Netto schuldquote Dit kengetal geeft een indicatie van de hoogte van de schuld. Hiermee kan een oordeel worden gevormd in hoeverre het inkomen van de gemeente toereikend is om aan de schuldverplichtingen te kunnen voldoen. Het kengetal drukt het saldo van de bruto schulden en de geldelijke bezittingen uit in een percentage van het inkomen.

163 Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A Vaste schulden 405.787 429.508 474.227 464.244 B Netto vlottende schuld 55.245 71.334 62.000 34.347 C Overlopende passiva 47.388 69.263 52.170 39.458 D Financiële activa 13.386 56.253 25.594 16.908 E Uitzettingen < 1 jaar 31.561 33.727 35.873 63.296 F Liquide middelen 633 12.383 11.000 1.164 G Overlopende activa 35.167 55.655 54.464 18.797 H Totale baten (dus excl. mutaties reserves) 358.416 410.089 405.108 423.121

Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100% 119,30% 100,50% 113,90% 103,50%

4.5.1B. Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen Doordat een schuld kan worden veroorzaakt doordat er leningen zijn afgesloten en die gelden vervolgens worden doorgeleend aan bijvoorbeeld woningbouwcorporaties wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen).

Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A Vaste schulden 405.787 429.508 474.227 464.244 B Netto vlottende schuld 55.245 71.334 62.000 34.347 C Overlopende passiva 47.388 69.263 52.170 39.458 D Financiële activa 66.768 113.748 86.462 75.306 E Uitzettingen < 1 jaar 31.561 33.727 35.873 63.296 F Liquide middelen 633 12.383 11.000 1.164 G Overlopende activa 35.167 55.655 54.464 18.797 H Totale baten (dus excl. mutaties reserves) 358.416 410.089 405.108 423.121

Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100% 104,40% 86,50% 98,90% 89,70%

4.5.2. De solvabiliteitsratio Dit kengetal geeft de mate aan waarmee de gemeentelijke bezittingen zijn betaald met eigen middelen. Anders gezegd, het aandeel van het eigen vermogen in het totaal vermogen. Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen.

Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten. De hoogte van deze ratio geeft in combinatie met andere kengetallen (o.a. weerstandscapaciteit) een indicatie over de financiële positie van de gemeente.

Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A Eigen vermogen 58.351 65.500 51.024 70.715 B Balanstotaal 576.643 646.101 687.622 618.863 Solvabiliteit (A/B) x 100% 10,10% 10,10% 7,40% 11,40% Uit bovenstaand overzicht blijkt de in de begroting 2016 verwachte daling van het eigen vermogen zich niet heeft voorgedaan; een belangrijke oorzaak is de incidentele bate uit de verkoop van een deel van de Enexis aandelen van ruim € 14 mln. Zonder die bate zou de solvabiliteitsratio 9,1% zijn.

4.5.3. Kengetal grondexploitatie Het financiële kengetal ‘grondexploitatie’ geeft aan hoe groot de grondpositie (boekwaarde) is ten opzichte van de jaarlijkse baten. De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitatie een forse impact heeft op de financiële positie van de gemeente. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. Met ingang van het jaar 2016 worden de ‘Niet in exploitatiegenomen bouwgronden’ niet meer onder de voorraden verantwoord, maar onder de materiële vaste activa. Als gevolg daarvan daalt het kengetal grondexploitatie fors.

164 Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A Niet in exploitatie genomen bouwgronden 34.653 32.857 32.438 0 B Bouwgronden in exploitatie 24.603 29.139 28.138 28.441 C Totale baten (dus excl. mutaties reserves) 358.416 410.089 405.108 423.121 Grondexploitatie (A+B)/C x 100% 16,50% 15,10% 15,00% 6,70%

4.5.4. Structurele exploitatieruimte De structurele ruimte geeft aan hoe wendbaar de gemeente is. Bij structureel hogere baten dan de structurele lasten is de gemeente meer flexibel dan in een situatie waarbij de structurele baten en lasten in evenwicht zijn. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder rente en aflossing van leningen) te dekken. Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht wordt onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele baten en lasten. Bij incidentele baten en lasten gaat het om eenmalige zaken die zich gedurende maximaal drie jaar voordoen. Structurele baten zijn bijv. de algemene uitkering en eigen belastinginkomsten. Bij structurele lasten zijn dat bijvoorbeeld de personeelslasten, kapitaallasten en bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen. Op basis van deze gegevens is het saldo van de structurele baten en structurele lasten berekend. Daarbij wordt het saldo opgeteld van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves.

Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A Totale structurele lasten 359.639 400.102 399.603 405.160 B Totale structurele baten 351.096 404.932 405.362 407.083 C Totale structurele toevoegingen aan de reserves 6.331 18.770 8.156 11.653 D Totale structurele onttrekkingen aan de reserves 6.718 7.498 9.116 12.384 E Totale baten 394.097 436.666 430.507 447.964 Structurele exploitatieruimte ((B-A)+(D-C))/(E) x 100% -2,10% -1,50% 1,60% 0,60%

4.5.5. Belastingcapaciteit: Woonlasten meerpersoonshuishouden De ruimte die de gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Het Coelo publiceert deze lasten ieder jaar in de Atlas van de lokale lasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB en de rioolheffing en reinigingsheffing voor een woning met gemiddelde WOZ-waarde in de gemeente. De belastingcapaciteit van de gemeente wordt daarom berekend door de totale woonlasten meerpersoonshuishouden in enig jaar te vergelijken met het landelijk gemiddelde in het voorgaande jaar en uit te drukken in een percentage. Uit onderstaande tabel blijkt dat de woonlast in Emmen langzamerhand – zij het iets minder dan verwacht - toegroeit naar het landelijk gemiddelde. In de begroting 2017 is te zien dat deze trend zich verder voortzet (van 104,7% in 2017 naar 102,8% in 2020).

Ultimo jaar Rek. 2014 Rek. 2015 Begr. 2016 Rek. 2016 A OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde € 318 € 310,94 € 310 € 310,94 B Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde € 176 € 173,37 € 172 € 173,06 C Afvalstoffenheffing voor een gezin € 276 € 275,44 € 276 € 276,15 D Eventuele heffingskorting E Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D) € 770 € 759,74 € 758 € 760,15 F Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1 € 697 € 704 € 716 € 715 Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde jaar er voor (E/F) x 100% 110,50% 107,90% 105,90% 106,30%

De gezamenlijke toezichthouders (de 12 provincies en het ministerie van BZK) hebben geconstateerd dat het financiële beeld dat uit de kengetallen naar voren komt, belangrijk is voor het inzicht in de financiële positie van de gemeenten. Er is door de toezichthouders besloten om voor het verkrijgen van een goed beeld, aan te sluiten bij de zogeheten ‘signaleringswaarden’ die afkomstig zijn van de stresstest voor 100.000+ gemeenten. In de tabel hieronder is te zien welke waarden bij welke categorie (A, B of C) behoren. De signaleringswaarden worden dit jaar voor het eerst gebruikt.

De kengetallen die in de jaarrekening 2016 (zie hierboven) zijn opgenomen, zijn in onderstaande tabel ingedeeld naar de drie categorieën. Aan deze categorieën is nog geen kwalificatie gegeven; de normering moet in eerste instantie door de gemeente zelf worden gedaan; het gemeentelijk normenkader zal op korte termijn worden opgesteld. Wel kan over het algemeen worden gesteld, dat categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest.

165 Waarde Kengetal kengetal Categorie A Categorie B Categorie C

1a. Netto schuldquote 103,5% <90% 90-130% >130%

1b. Netto schuldquote gecorrigeerd 89,7% <90% 90-130% >130%

2. Solvabiliteitsratio 11,4% >50% 20-50% <20%

3. Grondexploitatie 6,7% <20% 20-35% >35%

4. Structurele exploitatieruimte 0,6% Begr >0% Begr = 0% Begr <0%

5. Belastingcapaciteit 106,3% <95% 95-105% >105%

Bovenstaande “waardering” is op basis van het landelijke/Drentse normenkader.

In de paragraaf weerstandsvermogen is aangegeven dat het vermogen op 31 december 2016 (€ 71 miljoen) uitstekend is; op basis van het Drentse normenkader zou het eigen vermogen (uitgedrukt in de solvabiliteitsratio) in de categorie meest risicovol vallen. Een eigen vermogen van meer dan € 300 miljoen – noodzakelijk om in categorie A van het landelijk / provinciaal normenkader te kunnen vallen - is niet alleen niet reëel, maar absoluut ook niet wenselijk.

166 5. Paragraaf Bedrijfsvoering

5.1. Inleiding

In de paragraaf bedrijfsvoering wordt in hoofdlijnen ingegaan op realisatie van de plannen en activiteiten waar in het begrotingsjaar 2016 uitvoering aan is gegeven in het kader van de verdere optimalisering van de interne bedrijfsvoering. In 2016 is verder invulling gegeven aan de overheveling van rijkstaken naar gemeenten op het gebied van jeugd, werk en zorg en zijn de eerste stappen gezet voor de invoering van de omgevingswet. Tegelijkertijd is het programma dienstverlening opgestart voor een effectievere en efficiëntere dienstverlening, vooral als het gaat om de gedragskant van de organisatie. In deze paragraaf komen onder meer de verdere ontwikkeling van de Emmense organisatie en de invoering van het strategisch HRM beleid aan de orde. Tevens wordt ingegaan op ‘meer van de samenleving’, dienstverlening & informatiemanagement, planning & control, informatiebeveiliging en de onderzoeksopdrachten van de discipline concerncontrol. Tot slot wordt met een aantal tabellen en figuren de personeelssterkte, verzuimcijfers en stage/ werkervaring in beeld gebracht over het jaar 2016.

5.2. Organisatieontwikkeling

Algemeen Maatschappelijke, economische, technologische ontwikkelingen maken dat de organisatie voortdurend in staat moet zijn flexibel en wendbaar te reageren op een steeds dynamischer en snel veranderende context. Werkwijzen en inzet van de juiste kwaliteiten (lees mensen) worden steeds meer situationeel bepaald. Deze ontwikkelingen hebben zijn weerslag op het organisatie- en personeelsbeleid en de interne bedrijfsvoering. In 2016 is in de bedrijfsvoering op diverse manieren ingespeeld op deze ontwikkelingen. Het organisatieontwikkelingstraject Emmen ontwikkelt VeRDeR geeft daarvoor de richting.

Veranderende organisatie In 2016 is nadrukkelijk gewerkt aan de verschillende onderdelen van het organisatieontwikkeltraject Emmen ontwikkelt VeRDeR: • Goede dienstverlening; • Meer van de samenleving. En om deze ambities waar te kunnen maken zijn er drie essentiële randvoorwaarden: • Bevlogen medewerkers; • Slagvaardige organisatie; • Situationeel organiseren. En om de ambities en randvoorwaarden goed te verbinden met elkaar is (persoonlijk) leiderschap nodig.

Op de ambitie goede dienstverlening is ingezet door het opstarten van een programma dienstverlening in het besef dat goede dienstverlening vooral beleefd wordt in de interactie tussen inwoner/bedrijf en de medewerker. Daarnaast is gewerkt aan het verbeteren van verschillende processen (zie ook het programma bedrijfsvoering). Ook is nadrukkelijk invulling gegeven aan de ambitie ‘Meer van de Samenleving’. Onder meer door het faciliteren van diverse initiatieven van bewoners en bedrijven en het ophalen van sociale gebiedsagenda’s in de onderscheiden gebieden van de gemeente. Daarnaast is geïnvesteerd in de randvoorwaarden op het vlak van HRM (Human Resource Management). In 2016 is ook via diverse initiatieven vanuit de medewerkers zelf geïnvesteerd in de versterking van de randvoorwaarden. Bijvoorbeeld het faciliteren dat medewerkers gemakkelijker 1-2 dagen bij een andere afdeling in de ‘keuken’ kunnen kijken met behulp van een zogenaamde ‘voucher’. Maar ook het organiseren van ontspanning door middel van verschillende activiteiten met betrekking tot beweging en muziek in de pauze.

HRM-beleid Het strategische personeelsbeleid ‘de HRM-koers’ (Human Resource Management) is leidraad bij het vormgeven van instrumenten die ons bij de organisatieontwikkeling ondersteunen. Een groot aantal elementen is in gang gezet en op onderdelen wordt de koers verder uitgewerkt. Met deze route wordt ingezet op een organisatie die in staat is adequaat en flexibel te reageren en anticiperen op een steeds dynamischer en snel veranderende context. In het programma Bedrijfsvoering staat op hoofdlijnen de stand van zaken beschreven. Hieronder wordt specifiek ingegaan op 4 in het oog springende thema’s die in 2016 speelden.

De Participatiewet is per 1 januari 2015 ingevoerd. Deze wet heeft o.a. tot doel dat meer mensen met een arbeidsbeperking meedoen op de arbeidsmarkt. In het Sociaal Akkoord hebben het kabinet en de sociale partners afgesproken om in totaal 125.000 extra banen te realiseren voor mensen met een arbeidsbeperking, waarvan 25.000 (oplopend tot 2012) bij de overheid. De afspraken zijn vastgelegd in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. De gemeente Emmen heeft zich tot doel gesteld jaarlijks 5 banenafspraakbanen te realiseren.

167 Met het mogelijk maken van 10 banenafspraakbanen (2015-2016) binnen de gemeente Emmen neemt ze haar verantwoordelijkheid om werkplekken te bieden voor mensen met een arbeidsbeperking. Hiermee toont de gemeente het goede voorbeeld aan de andere werkgevers in de regio. De norm voor een banenafspraakbaan is 25,5 uur per week, dat houdt in dat een werknemer bij een volledig dienstverband van 36 uur per week 1.41 banenafspraakbaan vervult. Zoals bekend zijn per november 2016 de detacheringsovereenkomsten van 9 WSW-ers omgezet naar een ambtelijk dienstverband. Dit resulteert in een totaal van 11.45 gerealiseerde banenafspraakbanen (1 banenafspraakbaan is 25.5 uur per week). Hiermee is door de gemeente Emmen voor 2015 en 2016 ruim aan de opgelegde verplichting voldaan.

Emmen ontwikkelt VeRDeR en dit vraagt om een andere benadering van ons loopbaanbeleid. Voorop staat flexibiliteit en inzetten op (eigen) talent en ontwikkeling. In 2016 is het loopbaanbeleid daarom aangepast en is het arbeidsmarktplatform VooruitinDrenthe van start gegaan. Een regionaal platform waarop alle vacatures, klussen, stages en projecten geplaatst worden en waar alle medewerkers een e-portfolio kunnen maken waarmee kennis, ervaring en talenten inzichtelijk worden gemaakt.

In november 2016 is - volgend op het Medewerkers Inspiratie Onderzoek (MIO) van 2014 - voor de tweede maal een MIO uitgevoerd. Ruim 77% van de medewerkers heeft aan dit onderzoek deelgenomen. De meest in het oog springende uitkomsten zijn: - positieve ontwikkeling ten opzichte van 2014 op het gebied van bureaucratie, professionele regelruimte en aansturing medewerkers; - medewerkers zitten positiever in hun vel, zijn meer betrokken en presteren beter; - veranderingen lijken een wissel te hebben getrokken op rolduidelijkheid, passendheid, vitaliteit en inspiratie van medewerkers De voornaamste aanbevelingen betreffen: - geef medewerkers (meer en beter) inzicht in de doelen die de organisatie zich heeft gesteld en de doorvertaling naar afdeling, team en eigen werkzaamheden; - onderzoek de mogelijkheden om leidinggevenden verder te ontwikkelen, van waarderen en ondersteunen naar actief stimuleren van inspiratie en bevlogenheid; - veranker inspiratie en bevlogenheid in het HR-beleid door o.a. in de gesprekscyclus hier aandacht aan te besteden. Te concluderen is dat er vanaf 2014 flinke stappen zijn gemaakt als het gaat om de werkbeleving van de medewerkers. Tegelijkertijd biedt het MIO 2016 ook een aantal aanknopingspunten om verder te ontwikkelen naar een (nog) meer inspirerende en bevlogen werkomgeving.

In 2016 is begonnen met het treffen van de voorbereidingen om per 1 januari 2017 uitvoering te kunnen geven aan het door medewerkers te benutten Individueel Keuzebudget (IKB). Het IKB is een vrij besteedbaar budget dat medewerkers naast hun salaris ontvangen. Het bedraagt 16,3% van het bruto maandsalaris. Dat budget kan de medewerker maandelijks besteden, in de vorm van uitbetalen, verlofuren kopen of voor specifieke doelen besteden, zoals het kopen van een fiets, ov-jaarkaart, studie en bedrijfsfitness. In het najaar van 2016 is begonnen met het geven van voorlichting aan medewerkers over het IKB. Daarvoor zijn diverse voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd, zowel in het gemeentehuis als op de diverse externe gemeentelijke locaties. Verder is een aparte projectenpagina op INGE gemaakt, met informatie over het IKB. Ook is in het najaar begonnen met het inrichten van het digitaal systeem waarmee de medewerker per 1 januari 2017 de IKB-keuzes kan bepalen en te gelde kan maken. Daarbij is alles op tijd gerealiseerd.

Formatie en inhuur De behoefte aan een flexibele, wendbare en effectieve organisatie betekent het maken van bewuste keuzes bij de inzet van extern personeel naast de vaste formatie. Uitgangspunt daarbij is een maximale benutting van beschikbare kwaliteiten van de vaste formatie en het totaal beschikbare (personeels)budget. In 2016 is de formatie licht gestegen, met 5,5 fte, van 955,7 fte naar 961,2 fte. De bezetting is licht gedaald, met 2,0 fte, van 896,4 fte naar 894,4 fte. De verdere analyse van de formatie en bezetting is terug te vinden in paragraaf 5.6.

De stijging van de formatie met 5,5 fte bestaat in hoofdlijnen uit een aantal ontwikkelingen: - het in dienst nemen van +/+ 10 fte van de EMCO in het kader van de baan-afspraak-banen - uitbreiding van de formatie in het sociaal domein, onderdeel Jeugdhulp met +/+ 7 fte - het invullen van een bezuinigingsvoorstel bij de afdelingen Inkomen ad -/- 7 fte - het invullen van een bezuinigingsvoorstel op management/bedrijfsvoering ad -/- 5 fte In 2017 wordt het laatste deel van de in 2014 vastgestelde bezuinigingsvoorstellen formatief ingevuld (betreft met name de taakstelling op management/bedrijfsvoering ad 3 fte). Voor het nog in te vullen deel van de afdeling INK (circa 2 fte) zal een voorstel bij de Kadernota 2018 worden gedaan. De afdeling LNW heeft nog een in te vullen taakstelling van circa 3 fte. Deze taakstelling zal in 2017 op geld worden gerealiseerd. Vanaf 2018 gaat deze taakstelling mee naar het Leerwerkbedrijf.

168 De inhuur van derden is in 2016 (11,4 miljoen) licht toegenomen met 0,2 miljoen ten opzichte van 2015 (11,2 miljoen. De inhuur van derden in 2016 is te verklaren door met name de volgende vraagstukken: - Centrumvernieuwing Emmen - Digitalisering/zaakgericht werken - Verbeterslag uitvoering gemeentelijke belastingen - Sociaal domein (jeugd, participatie en AWBZ) - Leerwerkbedrijf in oprichting Ieder team kent een flexibele schil voor de reguliere uitvoering van taken, dit om goed in te kunnen spelen op vragen vanuit de samenleving. Dit betekent het kunnen inspelen op pieken in het werk en het kunnen inzetten van specifieke kennis/ervaring die niet continu nodig is. Ook worden voor bijzondere projecten extra middelen beschikbaar gesteld om deze te kunnen realiseren. In de P&C-cyclus wordt gestuurd op beide vormen van inhuur en wordt gemonitord of hiervoor dekkingsmiddelen aanwezig zijn.

‘Meer van de samenleving’ De wijze waarop de gemeente samenwerkt met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties verandert onder invloed van het zo goed mogelijk willen voldoen aan de behoefte van bewoners in dorpen en wijken enerzijds en het bewustzijn van een eigen verantwoordelijkheid als lokale overheid anderzijds. Dit raakt zowel de wijze van beleidsontwikkeling als de uitvoering daarvan. In 2016 zijn de volgende zaken gerealiseerd: - de lessen uit 2013-2015 zijn in 2016 gebruikt om nog effectiever in te kunnen spelen op initiatieven vanuit de samenleving en bij het vormgeven van overheidsbeleid - voorbereidingen voor een ‘spoorboekje’ als handreiking voor initiatieven en een ambtelijke initiatievenmakelaar die toegang biedt tot kennis, knowhow en de juiste contacten; - stap voor stap is de gebiedsgerichte werkwijze verder vormgegeven en zijn de (sociale) gebiedsagenda’s opgeleverd, en waar mogelijk verbonden met afspraken met de hoofdaannemers voor de huishoudelijke hulp. Dit zijn de eerste stappen in het zogeheten Stuurwiel Sociaal Domein; - de Stichting De Toegang is gevormd, die vanaf 1-1-2017 het loket voor alle huishoudelijke hulpvragen (WMO) heeft overgenomen van de gemeente. Later volgt ook de Jeugdwet en (delen van) de Participatiewet; - de voorbereiding is gestart om in 2017 Het Grote Voor Elkaar Festival te organiseren voor en door inwoners en voor en door ambtenaren. Met deze beweging willen we gezamenlijk invulling geven aan ‘meer van de samenleving’ en daarmee zo goed mogelijk leren hoe we kunnen voldoen aan de behoefte van bewoners in dorpen en wijken; - in de experimenten ‘6x anders’, ‘10x anders thuis’ en ‘Instituut Publiek Waarden (IPW) Emmerhout’ is en wordt in het sociaal domein gewerkt aan de ontwikkeling van de vraagstelling: ’wat is mijn functie en wat kan ik van daaruit doen om jouw problemen op te lossen?’ naar ’Wat heb jij nodig (van mij) om jouw probleem op te lossen?’. Met deze experimenten leren we hoe we ‘gelegitimeerd maatwerk’ kunnen leveren. Daardoor kunnen complexe uitdagingen waar meerdere hulpverleners bij betrokken zijn, effectiever worden opgelost.

Dienstverlening en informatiemanagement De afdeling facilitaire dienstverlening heeft in 2016 als voorloper van Emmen ontwikkelt VeRDeR een doorontwikkeling ingezet. Het doel hiervan is om de lijnorganisatie en andere ketenpartners beter te ondersteunen om gezamenlijk tot een betere dienstverlening aan de samenleving en eigen medewerkers te komen, terwijl transparantie daarbij in acht wordt genomen. De eerste stappen die daarin in 2016 onder andere zijn gerealiseerd, zijn: - Een groot deel van de medewerkers volgt een ontwikkeltraject om zijn kwaliteiten beter te kunnen benutten en in te zetten; - De IT-board heeft in 2016 zijn weg gevonden waarbij het informatiebeleidsplan het kader van de IT-board is geworden; - Het informatiebeleidsplan 2016-2020 ‘Onderweg naar Morgen’ is met behulp van de scrummethodiek vanuit de I-keten tot stand gekomen; - 2016 was het pilotjaar voor de inzet van centralisatie applicaties om de lijnorganisatie te ontzorgen en beter te ondersteunen; - In de BOCE-gemeenten zijn diverse ‘proeftuinen’ opgezet in kader van “BOCE/Emmen werkt overal” om te ervaren wat de behoeften van de klant zijn; - De businesscase Zaakgericht Werken is opgesteld waarvan een verdere vertaling plaats vindt in een gezamenlijke scrum met de managers; - De doorontwikkeling van Zaakgericht Werken heeft vorm gekregen en de externe inhuur met betrekking tot ZGW zal gefaseerd afgebouwd worden; - Kansen worden gezien ten behoeve van samenwerkingen met andere (buur-)gemeenten die voor hetzelfde vraagstuk staan (Dimpact, Gemeenschappelijk Backoffice Inkomen, Samen Organiseren, Kadaster in het kader van de Omgevingswet, AVG); In het kader van een klantgerichte en efficiëntere overheid richting 2020 kan voor 2016 gezegd worden dat we hier belangrijke mijlpalen gerealiseerd hebben om deze toekomst te realiseren.

169 Intergemeentelijke samenwerking Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen (BOCE) Het verder doorontwikkelen van de samenwerking met buurgemeenten en de provincie op het gebied van bedrijfsvoering en specifieke of specialistische dienstverlening kan kostenefficiency en kwaliteitsverhoging versterken en kwetsbaarheid verminderen. In de bedrijfsvoeringsonderwerpen die in het BOCE-verband worden opgepakt is dat ook nadrukkelijk de insteek. Begin 2016 heeft de stuurgroep van gemeentesecretarissen de accenten gelegd voor de doorontwikkeling van de samenwerking. Het accent in de samenwerking verschuift van lopende processen naar doorontwikkeling en van bedrijfsvoering naar beleidsonderwerpen. De inzet zal daarbij zijn: de verbetering van de profilering en positionering van Zuidoost Drenthe; zowel in Drenthe, als landelijk, als internationaal. In 2016 is op de volgende onderwerpen invulling gegeven aan de samenwerking: - Op uitnodiging van de colleges van Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen hebben de gemeenteraden van de drie BOCE-gemeenten gezamenlijk rond de tafel gezeten om over de onderlinge samenwerking te praten. - Samenwerking Beleidsagenda: er zijn onderwerpen afgesproken waarop een verdere verkenning tot samenwerking wordt ondernomen, nl. Leefbaarheid en krimp; Recreatie en toerisme; Infrastructuur en Omgevingswet. - Samenwerking HRM: er zijn aanknopingspunten voor een gezamenlijke aanpak. Thema’s hier zijn: flexibilisering; lerende organisatie; professionalisering en leiderschapsontwikkeling - Er is een MIO uitgevoerd op BOCE niveau: er wordt binnen de respectieve organisaties aan de slag gegaan met de uitkomsten; zoeken naar de verbindingen en niet de verschillen uitvergroten - eHrm: Het eindrapport e-HRM is opgeleverd. Projectdoelstelling was het ontwikkelen van een gezamenlijke BOCE-visie op e-HRM.

5.3. Planning en Control

Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten De vernieuwing BBV houdt onder andere in dat alle gemeenten gaan werken met een uniforme set van 50 taakvelden. Deze taakvelden zijn inmiddels onderdeel van de begroting 2017 en de in de gemeentelijke administratie en in de IV3 geïntegreerd. Met de voorgestelde uniforme functies in combinatie met de Iv3 categorieën kunnen de gegevens voor het EMU saldo in voldoende mate (vergeleken met de huidige situatie) worden verkregen. Eveneens worden met ingang van 2017 alle overheadkosten (intern ondersteunende dienstverlening) op één taakveld en onder één programma verantwoord. De consequenties voor heffingen, leges en grondexploitaties zijn in de betreffende paragrafen verwoord. Daarnaast behelst de vernieuwing BBV een voor provincie en gemeenten vaste basisset van financiële kengetallen, die met ingang van de begroting 2016 zijn opgenomen en een basisset van beleidsindicatoren, die met ingang van de begroting 2017 zijn opgenomen.

Juridische Control In 2016 is een legal audit gehouden waarmee in beeld komt hoe de juridische kwaliteit van de gemeentelijke organisatie is, met inbegrip van werkwijzen, producten en diensten en ook het feitelijk handelen van de gemeente. Op basis van de bevindingen worden aanbevelingen gedaan voor verbetering.

5.4. Informatiebeveiliging In 2016 zijn de eerste organisatorische stappen gezet om als gemeente Emmen per mei 2018 te voldoen aan de Europese Privacy Verordening (AVG). Naast Privacy onder te brengen in de portefeuille van wethouder J. Bos is de Functionaris Gegevensbescherming voor de gemeente Emmen benoemd en aangewezen als toezichthouder in de zin van titel 5.2 van de Algemene wet bestuursrecht. Eind 2016 zijn de eerste nadere invoeringsrichtlijnen van de AVG beschikbaar gekomen waardoor de uitvoeringsvereisten van de AVG scherper worden. De opgave voor 2017 is hierdoor duidelijker en wordt projectmatig opgepakt. Binnen trajecten zoals de omgevingswet, Leerwerkbedrijf en Collectieve Informatievoorzieningen en Dienstverlening (GDI) is privacy als element opgenomen. Als reactie op een aantal incidenten in het gebruik van SUWInet heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een escalatieprotocol SUWInet opgesteld waarin de gemeenten vanaf 2016 worden verplicht om jaarlijks verantwoording af te leggen over het gebruik van SUWInet. Deze verantwoording moet aantonen dat het stelsel van de door de gemeente genomen maatregelen voor de SUWI-taken voldoet aan het SUWI-normenkader. Op 1 september 2015 is het informatiebeveiligingsplan SUWInet-inkijk 2015-2018 vastgesteld. Hierin is het gebruik van SUWInet en de controle hierop beschreven. In 2016 zijn de laatste verbeterpunten gerealiseerd om te voldoen aan het aangescherpte SUWI-normenkader. De periodieke controles op het rechtmatig gebruik van SUWInet hebben in 2016 geen afwijkingen aangetoond. Vanaf november 2016 wordt gewerkt met een “whitelist”. Geautoriseerde medewerkers kunnen alleen klantgegevens raadplegen die op deze whitelist staan. Met de klanten op de whitelist heeft de gemeente een dienstverleningsrelatie. Van pogingen om andere klanten te raadplegen krijgt de gebruiker een melding van afwijking van de whitelist en wordt een log gemaakt van deze bijzondere raadpleging. Deze technische functionaliteit draagt bij aan het zorgvuldig en bewust omgaan met de privacy van klanten. In 2017 wordt geanalyseerd wat de gevolgen zijn.

170 5.5. Onderzoeken concerncontrol Dualisering van het gemeentebestuur brengt een verplichting met zich mee voor het College van Burgemeester en Wethouders om periodiek onderzoek te verrichten naar doelmatigheid en doeltreffendheid (ingevolge artikel 213a van de Gemeentewet). In 2016 is onderzoek gedaan naar de (in de afgelopen jaren) gehouden 213a onderzoeken, om te kijken in hoeverre de aanbevelingen uit de organisatieonderzoeken van de afgelopen jaren zijn opgepakt en die adviezen geven over de aanpak van de 213a onderzoeken voor de toekomst. Verder is onder de noemer van 213a onderzoek een legal audit uitgevoerd (zie ook paragraaf 5.3). Beide onderzoeken waren eind 2016 nog onder handen en zullen begin 2017 worden voorgelegd aan de Auditcommissie van de gemeenteraad.

5.6. Personeelssterkte en formatie Het aantal medewerkers in 2016 bedroeg in totaal 1.023; 508 mannen (50%) en 515 vrouwen (50%). De man/vrouw verhouding is ten opzichte van het verslagjaar 2015 vrijwel gelijk gebleven. Het aantal medewerkers is in 2016 met 4 gedaald naar 1.023. De toegestane formatie is in 2016 gestegen met + 5,5 fte en de personeelsbezetting is afgenomen met -2,0 fte. De onderbezetting is toegenomen van -59,3 fte in 2015 naar -66,8 fte in 2016. De onderbezetting blijft stijgen ten opzichte van voorgaande jaren.

Tabel 1: Formatieoverzicht in meerjarenperspectief Formatieoverzicht 31-12-2013 31-12-2014 31-12-2015 31-12-2016 verschil * fte fte fte fte fte Formatie 1087,1 962,1 955,7 961,2 5,5 Bezetting 1036,6 911,6 896,4 894,4 -2,0

Onder(-)/ over(+) bezetting -50,5 -51,7 -59,3 -66,8

Figuur 1

Parttime-factor Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verdeling van medewerkers met een voltijdbaan (volledige aanstelling van 36 uur) en met een deeltijdbaan (<36 uur). Als een medewerker fulltime werkt, maar de uren zijn verdeeld over twee functies, dan wordt dit geteld als twee deeltijdbanen. In onze organisatie werkt in 2016 41% parttime. In 2014 was dit 38,8%.

171 Tabel 2: Verdeling van medewerkers met een voltijdbaan (volledige aanstelling van 36 uur) en met een deeltijdbaan < 36 uur 0-16 31-12-2016 Aantal % Fulltime % Parttime % uur 16-28 uur 28-36 uur man 508 49,7% 426 83,9% 82 16,1% 9 22 51 vrouw 515 50,3% 178 34,6% 337 65,4% 25 160 152 Totaal 1.023 100,0% 604 59,0% 419 41,0% 34 182 203

Salarisschaal In 2016 zijn 367 medewerkers ingeschaald in de schalen 10 en hoger (35,9%). Het percentage ‘medewerkers in schaal 10 en hoger’ stijgt licht in de afgelopen jaren ( 2012 (31,3%), 2013 (32,5%) 2014 (33,7%) en 2015 (34,2%)). 205 medewerkers zijn ingeschaald in de schalen 1 t/m 6. Het percentage ‘medewerkers in schaal 1 t/m 6’ daalt licht (2012 (25,9%), 2013 (21,9%) en 2014 (21,9%) 2015 (20,7%). Het aantal medewerkers in de schalen 7 t/m 9 is 451. Het percentage ‘medewerkers in de schalen 7 t/m 9’ steeg van 41,7% in 2012 naar 45,2% in 2015. In 2016 daalt het percentage naar 44,1%.

Tabel 3: Personeelssterkte per salarisschaal Personeelssterkte per salarisschaal 31-12-2013 31-12-2014 31-12-2015 31-12-2016 man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % 1 t/m 3 1 5 6 0,6% 1 5 6 0,6% 1 5 6 0,6% 1 5 6 0,6% 4 t/m 694 94 116 106 222 21,3% 116 106 222 21,3% 108 98 206 20,1% 105 199 19,5% 7 t/m 9 173 289 462 44,4% 173 289 462 44,4% 174 290 464 45,2% 159 292 451 44,1% 10 t/m 12 213 101 314 30,2% 213 101 314 30,2% 210 104 314 30,6% 218 114 332 32,5% 13 en hoger 23 13 36 3,5% 23 13 36 3,5% 25 12 37 3,6% 25 10 35 3,4% Totaal 526 514 1040 526 514 1040 518 509 1027 508 515 1023

Leeftijdsopbouw De gemiddelde leeftijd van de medewerkers in 2016 is 49,4 jaar (50,9 bij de mannen en 47,9 bij de vrouwen). In 2015 was de gemiddelde leeftijd 49,2 jaar. Dit betekent een kleine stijging van 0,2 kalenderjaren vergeleken met 2015. 30,9% van de medewerkers is 55 jaar en ouder. Een stijging ten opzichte van 2015 (29,9), 2014 (28,7%) en 2013 (25,6%). De uitstroom vindt hoofdzakelijk plaats in de leeftijdscategorie 60+ (zie figuur 2). Dit is de waarschijnlijke oorzaak dat de ‘gemiddelde leeftijd in kalenderjaren’ met slechts 0,2 kalenderjaar is gestegen in 2016.

Het percentage jonge medewerkers (0-35 jaar) neemt af over de afgelopen jaren (van 15,8% in 2012 naar 10,7% in 2016). Maatregelen voor verjonging van het personeelsbestand, zoals o.a. het generatiepact, zijn daarom belangrijk.

Tabel 4: Gemiddelde leeftijd medewerkers onderverdeeld naar mannen, vrouwen en totaal. Gemiddelde leeftijd 31-12-2013 31-12-2014 31-12-2015 31-12-2016 man vrouw Totaal man vrouw Totaal man vrouw Totaal man vrouw Totaal 48,9 45,9 47,5 50,4 46,7 48,6 50,8 47,5 49,2 50,9 47,9 49,4 Verschil * 1,5 0,8 1,1 0,4 0,9 0,6 0,1 0,3 0,2 * ten opzichte van het vorige jaar

172

Figuur 2

Tabel 5: Leeftijdsopbouw naar leeftijdscategorie verdeeld naar mannen, vrouwen en totaal.

Leeftijdsopbouw 31-12-2013 31-12-2014 31-12-2015 31-12-2016 man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % man vrouw Totaal % 0-25 jaar 6 1 7 0,6% 1 1 2 0,2% 2 1 3 0,3% 3 4 7 0,7% 25-35 jaar 68 81 149 12,7% 44 64 108 10,4% 42 55 97 9,4% 44 58 102 10,0% 35-45 jaar 148 176 324 27,6% 107 165 272 26,2% 103 155 258 25,1% 92 140 232 22,7% 45-55 jaar 198 197 395 33,6% 172 187 359 34,5% 172 190 362 35,2% 174 192 366 35,8% 55-60 jaar 122 68 190 16,2% 113 64 177 17,0% 108 66 174 16,9% 100 72 172 16,8% 60+ 83 28 111 9,4% 89 33 122 11,7% 91 42 133 13,0% 95 49 144 14,1% Totaal 625 551 1.176 526 514 1.040 518 509 1027 508 515 1.023

In- door en uitstroom Er zijn 57 medewerkers uitgestroomd (5,6%) en 53 medewerkers ingestroomd (5,2%). Per saldo is het aantal medewerkers in 2016 afgenomen met 4 medewerkers.

Er zijn 48 medewerkers doorgestroomd naar een andere functie of afdeling. Personele mutaties als gevolg van o.a. organisatiewijzigingen worden niet meegeteld bij het bepalen van de interne mobiliteit. Het doorstroompercentage is 4,7%. De doorstroom vindt in de gehele organisatie plaats.

Tabel 6: In door en uitstroom naar getal en percentage.

In- door en uitstroom Gemeente Emmen M V Totaal Stand 31-12-2015 518 509 1027 Instroom 25 28 53 Uitstroom 35 22 57 Stand 31-12-2016 508 515 1023 Percentage instroom 4,8% 5,5% 5,2% Percentage uitstroom 6,8% 4,3% 5,6% Doorstroom 23 25 48 Percentage doorstroom 4,4% 4,9% 4,7%

173 5.7 Verzuimcijfers

Het verzuimpercentage in 2016 bedraagt 6,16 %. Dit is een lichte stijging van 0,16 procentpunt ten opzichte van 2015. Het streefcijfer is 5,5%.

Figuur 3

De mate waarin medewerkers zich ziek melden, de meldingsfrequentie, is 1,42 in 2016. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2015 (meldingsfrequentie 1,38). Hoewel de relatief lage meldingsfrequentie een belangrijke graadmeter is voor de omvang van het verzuim heeft deze trend zich in 2016 niet vertaald in een lager verzuimpercentage. In 2016 blijft het terugdringen van het langdurig verzuim evenals voorgaande jaren een belangrijk speerpunt. De verwachting is dat de lage meldingsfrequentie zich op termijn zal vertalen in lagere verzuimcijfers.

Figuur 4

5.8. Emmen biedt mogelijkheden voor stage en werkervaring Werkervaring banen

Werkervaringskandidaten Binnen de gemeente Emmen worden werkervaring banen ingezet met als doel werkzoekenden de mogelijkheid te bieden werkervaring op te doen zodat hun kansen op een reguliere baan groter worden. Het is de bedoeling om minimaal 25 werkervaring banen per jaar te laten vervullen door mensen in de leeftijd van 18 tot 65 jaar met een WW-uitkering, WW- of Wajongindicatie of Wwb-uitkering. Daarnaast kunnen ook niet-uitkeringsgerechtigden (nuggers) die als werkzoekende ingeschreven staan bij het UWV WERKbedrijf in aanmerking komen voor een werkervaring aan binnen de gemeente Emmen.

In 2016 zijn 40 werkervaringsbanen opengesteld waarvan er 4 zijn komen te vervallen. Van de in totaal 56 werkervaring kandidaten die werkzaam zijn geweest in 2016 zijn er 24 uitgestroomd. Het opleidingsniveau is overwegend MBO.

De uitstroom laat een mooi resultaat zien. Van de 24 uitstromers zijn 16 werkervaringskandidaten (67%) doorgestroomd naar regulier werk. Van 3 kandidaten is de overeenkomst regulier geëindigd, 2 kandidaten zijn wegens ziekte en 3 wegens studie uitgestroomd.

174

Figuur 5

Stageplaatsen In 2016 hebben 120 stagiaires in de gemeente Emmen gewerkt (30 meer dan in 2015). Dit is circa 12% van de personele bezetting. Het streefcijfer van 6% is ruimschoots gerealiseerd. Evenals in 2015 worden stageplekken overwegend ingevuld door MBO en HBO stagiaires. De afdelingen Sport en Cultuur (52), Vergunningen Toezicht en Handhaving (11), Ontwikkeling, Beleid en Directiestaf (8) en Personeel, Juridische Zaken en Communicatie (7) hebben de meeste stagiaires begeleid.

Figuur 6

175 6. Paragraaf verbonden partijen

6.1 Inleiding In de paragraaf verbonden partijen besteden wij aandacht aan derden rechtspersonen (verbonden partijen), waarmee de gemeente Emmen een bestuurlijk en/of financieel belang heeft. Verbonden partijen betreffen (participaties in) ondernemingen, gemeenschappelijke regelingen, stichtingen en verenigingen.

6.2 Definities Van bestuurlijk belang is sprake wanneer de gemeente op enigerlei wijze zeggenschap heeft, door een zetel in het bestuur of door stemrecht. Onder financieel belang wordt verstaan dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt raakt ingeval van faillissement van de verbonden partij of dat de gemeente voor een bepaald bedrag aansprakelijk wordt gesteld als de verbonden partij zijn/haar verplichtingen niet na komt.

6.3 Doelstelling Elke verbonden partij draagt direct of indirect bij aan de beleidsdoelen van de gemeente. Dit is verwoord onder visie ten opzichte van de doelstelling in onderstaande tabel. In april 2008 heeft de raad de Nota verbonden partijen gemeente Emmen vastgesteld. In de Nota wordt ingegaan op de visie en de beleidsuitgangspunten ten aanzien van verbonden partijen en het beheer en toezicht op verbonden partijen.

6.4 Ontwikkelingen

Verkoop aandelen Enexis Holding BV In 2016 zijn er aandelen van Enexis Holding BV verkocht. Een nadere toelichting hieromtrent is opgenomen in hoofdstuk 3 financiële verantwoording.

6.5 Deelnemingen

De deelnemingen zijn gerubriceerd naar de volgende categorieën:  Deelname in Vennootschappen (NV’s, BV’s, VOF’s en CV’s);  Deelname in Gemeenschappelijke regelingen;  Deelname in overige verbonden partijen;  Deelnemingen niet zijnde verbonden partijen.

176 Deelname in Vennootschappen (NV’s, BV’s, VOF’s en CV’s)

Bestuurlijk Verbonden partij belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie Area Reiniging NV Via stemrecht op 1.600.699 aandelen á € 1 nominaal (volgestort). In Uitvoering geven aan de in de Vastgelegd in Gevestigd aandelen: 54,94%. de begroting 2016 is rekening gehouden met een Wet milieubeheer opgedragen productovereenkomst te Emmen De dividend van € 405.000. Op dit moment zijn de verplichting tot inzameling van portefeuillehouder marktontwikkelingen voor Area Reiniging NV huishoudelijk afval. Milieu dusdanig dat de dividendverwachting onder druk vertegenwoordigt staat. de gemeente Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Emmen in de AvA. E.V. begin 2015: € 5,5 miljoen E.V. eind 2015: € 5,7 miljoen V.V. begin 2015: € 11,7 miljoen V.V. eind 2015: € 10,1 miljoen Resultaat 2015: € 715 duizend In 2016 is € 393 duizend aan dividend over 2015 ontvangen. NV Bank Via stemrecht op 58.266 aandelen á € 2,50 nominaal (volgestort). In Het tegen zo laag mogelijke Het aandelenbezit in de BNG Nederlandse aandelen: 0,105%. de begroting 2016 is rekening gehouden met een kosten toegang verkrijgen tot de heeft voor de gemeente Emmen Gemeenten (BNG) De dividend van € 55.500. kapitaalmarkt. een duurzaam karakter. Gevestigd te Den portefeuillehouder Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Haag Financiën E.V. begin 2015: € 3.582 miljoen vertegenwoordigt E.V. eind 2015: € 4.163 miljoen de gemeente V.V. begin 2015: € 149.923 miljoen Emmen in de AvA. V.V. eind 2015: € 145.348 miljoen Resultaat 2015: € 226 miljoen In 2016 is € 59 duizend aan dividend over 2015 ontvangen. ENEXIS Holding N.V. Via stemrecht op Op basis van de in 2009 aangegeven verwachtingen Enexis is het voormalig net- Het beleid van Enexis is Gevestigd te aandelen: is de dividenduitkering van Enexis BV geschat op werkbedrijf van Essent. Enexis is toekomstgericht en ondersteunt Rosmalen 0,8977%. € 804.000. als onafhankelijk de transitie naar een meer De Inschatting eigen vermogen, vreemd vermogen en netwerkbeheerder duurzame energievoorziening. portefeuillehouder resultaat: verantwoordelijk voor aanleg, Financiën E.V. begin 2017: € 3.706 miljoen onderhoud, beheer en vertegenwoordigt E.V. eind 2017: € 3.806 miljoen ontwikkeling van transport – en de gemeente V.V. begin 2017: € 3.700 miljoen distributienetten voor Emmen in de AvA. V.V. eind 2017: € 3.800 miljoen elektriciteit en gas in Noord-, Resultaat 2017: € 200 miljoen Oost- en Zuid Nederland. In 2016 is € 1,0 miljoen aan dividend over 2015 ontvangen (obv een resultaat van € 223,1 miljoen).

177 Bestuurlijk Verbonden partij belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie Publiek Belang Via stemrecht op De dividenduitkering van PBE BV geschat op Energy Resources Holding BV Elektriciteits Elektriciteitsproductie aandelen: € 97.000. Op dit moment zijn de (ERH) is een energiebedrijf dat Productiemaatschappij Zuid- B.V. 0,8977%. De marktontwikkelingen voor PBE BV dusdanig dat de zich bezig houdt met de Nederland (EPZ ) is eigenaar van Gevestigd te portefeuillehouder dividendverwachtingen onder druk staan. productie en handel in energie. de huidige kerncentrale in ‘s-Hertogenbosch Financiën De activiteiten van ERH vonden Borssele. ERH en Delta zijn beide vertegenwoordigt Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: in het verleden plaats onder de voor 50 % aandeelhouder van de gemeente E.V. begin 2016: € 1,6 miljoen paraplu van Essent. Door de EPZ. EPZ is een grootschalig Emmen in de AvA. E.V. eind 2016: € 1,6 miljoen (inschatting) verkoop van Essent aan RWE en productiebedrijf met een V.V. begin 2016: € 118 duizend het verbod van de rechter om de productiepark dat bestaat uit een V.V. eind 2016: € 45 duizend (inschatting) belangen van ERH mee te kern-, een kolen- en biomassa- Resultaat 2016 : € 65 duizend voordelig vervreemden, is ERH centrale en een windpark. In de (inschatting) verzelfstandigd en heeft ERH verkoopovereenkomst tussen haar huidige vorm verkregen. Essent en RWE is geregeld dat Alle aandelen van ERH worden het EPZ-belang van Essent wordt sinds de verzelfstandiging meeverkocht aan RWE. Vanwege gehouden door PBE, waarvan de juridische procedure die alle aandelen op hun beurt daartegen door Delta is gestart, worden gehouden door de was de daadwerkelijke levering voormalige publieke echter niet mogelijk. Tegen die aandeelhouders van Essent. achtergrond is ERH losgemaakt van Essent en uitgezonderd van de betreffende verkooptrans- actie, tegen inhouding van een bedrag van € 950 miljoen op de totale koopsom, aandeel gemeente Emmen circa € 8,5 miljoen. Verkoop Vennoot- Via stemrecht op Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Deze vennootschap is in het Voor RWE is deze vennootschap schap BV aandelen: E.V. begin 2016: € 84,8 miljoen leven geroepen voor een het centrale aanspreekpunt voor Gevestigd te 0,8977%. De E.V. eind 2016: € 1,4 miljoen (inschatting) efficiënte afwikkeling van de het benaderen van de ‘s-Hertogenbosch portefeuillehouder V.V. begin 2016: € 30,1 miljoen rechten en verplichtingen van de aandeelhouders. Verkoop Financiën V.V. eind 2016: € 2 duizend (inschatting) verkopende aandeelhouders. Na Vennootschap BV heeft toegang vertegenwoordigt Resultaat 2016: € 430 duizend nadelig (inschatting) afronding van de transactie met tot alle trans-actiedocumenten de gemeente RWE heeft Verkoop om zo haar taken adequaat te Emmen in de AvA. Vennootschap BV daartoe alle vervullen. Expliciet staat in de rechten en verplichtingen statuten dat de AvA vooraf overgenomen van de verkopende toestemming moet geven aan de aandeelhouders. bestuurders om claims onder de koopovereenkomst af te wikkelen.

178 1e CSV Amsterdam B.V. Via stemrecht op Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Op 9 mei 2014 is de naam van De looptijd van deze (was tot 9 mei 2014 aandelen: E.V. begin 2016: € 42 duizend nadelig Claim Staat Vennootschap B.V. vennootschap is afhankelijk van Claim Staat 0,8977%. De E.V. eind 2016: € 3,2 miljoen (inschatting) gewijzigd in CSV Amsterdam B.V.. de periode dat een eventuele Vennootschap B.V.) portefeuillehouder V.V. begin 2016: € 50 duizend De statuten zijn gewijzigd zodat de schadeclaim wordt gevoerd te Financiën V.V. eind 2016: € 162 duizend (inschatting) nieuwe organisatie nu drie tegen de Staat en dat claims (die ‘s-Hertogenbosch vertegenwoordigt Resultaat 2016: € 3,3 miljoen voordelig doelstellingen vervult: door Waterland tot 5 jaar na de gemeente (inschatting) a. namens de verkopende completion (mei 2019) kunnen Emmen in de AvA aandeelhouders van Essent worden ingediend) worden een eventuele afgewikkeld. schadeclaimprocedure voeren tegen de Staat als Conform de gevolg van de WON; verkoopkoopovereenkomst b. namens de verkopende (“SPA”) zal de escrow-rekening aandeelhouders eventuele tot 5 jaar na completion blijven garantieclaim procedures staan voor de afwikkeling van voeren tegen RECYCLECO potentiële claims van Waterland. B.V. (“Waterland”); c. het geven van instructies aan de escrow-agent wat betreft het beheer van het bedrag dat op de escrow- rekening n.a.v. verkoop Attero is gestort. Vordering op Enexis BV Via stemrecht op Afwikkeling volgens overeengekomen schema Deze vennootschap is in het leven - Gevestigd te aandelen:0,8977%. van de vordering inzake de verstrekte bruglening. geroepen om de ‘s-Hertogenbosch De Rentevergoeding tegen een vooraf aandeelhouderslening (Bruglening) portefeuillehouder overeengekomen rentepercentages. van Financiën Op basis van de aangegeven verwachtingen is de € 1,8 miljard aan Enexis doelmatig vertegenwoordigt rendements-uitkering van Vordering op Enexis BV en efficiënt te beheren. de gemeente geschat op € 435.000. Emmen in de AvA. Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: E.V. begin 2016: € 850 miljoen E.V. eind 2016: € 350 (inschatting) V.V. begin 2016: € 12,2 miljoen V.V. eind 2016: € 6,3 miljoen (inschatting) Resultaat 2016: € 17 duizend nadelig (inschatting) C.B.L. Vennootschap BVVia stemrecht op Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: De functie van CBL vennootschap is - Gevestigd te aandelen: E.V. begin 2016: $ 9,5 miljoen dat zij de verkopende ‘s-Hertogenbosch 0,8977%. E.V. eind 2016: $ 830 duizend (inschatting) aandeelhouders zal De V.V. begin 2016: $ 445 duizend vertegenwoordigen als portefeuillehouder V.V. eind 2016: $ 155 duizend (inschatting) medebeheerder van het CBL fonds, Financiën Resultaat 2016: $ 270 duizend nadelig naast RWE , Enexis en Essent. Zij vertegenwoordigt (inschatting) vertegenwoordigt de

179 de gemeente Op 18 april jl. is in de Algemene Vergadering van aandeelhouders in eventuele Emmen in de AvA. Aandeelhouders in Arnhem besloten de finale andere relevante Cross Border vrijval uit het CBL Escrow Fonds met inhouding Leases aangelegenheden en van USD 1 mln. uit te keren aan de fondsen. aandeelhouders. In juli hebben wij als gevolg daarvan eenmalig € 69.000 dividend ontvangen. Stadionbedrijf Via stemrecht op Certificaten 55.132 á € 1 nominaal. Beheer en exploitatie van het De afgegeven vergunningen voor Emmen BV aandelen. 2 leningen (nominaal): stadion. het organiseren van groot- Gevestigd te Vertegenwoordi- € 2.350.000; rente 2,75% schalige evenementen zijn nog Emmen ger van de € 1.024.000; rente 3% steeds geldig. Op dit moment gemeente Emmen wordt onderzoek gedaan naar als aandeelhouder Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat ontwikkelingsmogelijkheden van is de (afwijkend boekjaar): het stadion tot een multifunctio- portefeuillehouder Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: neel gebouw, teneinde additio- Financiën. E.V. 30/6 2015: € 324 duizend negatief nele opbrengsten te genereren. E.V. 30/6 2016: € 723 duizend negatief V.V. 30/6 2015: € 3,5 miljoen V.V. 30/6 2016: € 3,5 miljoen Resultaat seizoen 2015/2016 : € 400 duizend nadelig

Deelname in Gemeenschappelijke regelingen

Bestuurlijk Verbonden partij belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie EMCO groep 3 gemeenten De gemeente draagt bij in het tekort van de Behartiging van de belangen op Op 26 maart 2009 heeft de raad Gevestigd te participeren in de EMCO groep. het gebied van de sociale besloten de GR EMCO groep op Emmen EMCO groep. De Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: werkvoorziening. te heffen. Hieromtrent zijn nog portefeuillehou- E.V. begin 2015: € 2,4 miljoen geen definitieve afspraken ders Participatie E.V. eind 2015: € 1,8 miljoen gemaakt. (voorzitter) en V.V. begin 2015: € 14,6 miljoen Financiën hebben V.V. eind 2015: € 13,5 miljoen zitting in het Resultaat 2015: € 679 duizend nadelig bestuur. Gemeentelijke De 12 Drentse In de begroting 2016 is rekening gehouden met Het bevorderen en beschermen van Middels een kaderbrief worden Gezondheidsdienst gemeenten een gemeentelijke bijdrage van € 2.387.000 voor de gezondheid van de inwoners jaarlijks vooraf het voorgenomen Drenthe (GGD) participeren. De de jeugd en € 917.000 voor de overige taken. van de twaalf Drentse gemeenten takenpakket en de Gevestigd te Assen portefeuillehouder Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: en van risicogroepen in het dienstverlening ter beoordeling Volksgezondheid E.V. begin 2016: € 2,5 miljoen bijzonder. aangeleverd. is voorzitter van E.V. eind 2016: € 2,6 miljoen het DB en lid van V.V. begin 2016: € 2,2 miljoen het AB. V.V. eind 2016: € 3,1 miljoen Resultaat 2016: € 275.000 voordelig

180 Bestuurlijk Verbonden partij belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie Gemeenschappe- De 12 Drentse In de begroting 2016 is rekening gehouden met Behartigen van de belangen op het Middels een kaderbrief worden lijke Veiligheids- gemeenten een bijdrage van € 9,43 per inwoner aan de VRD. terrein van de openbare orde en jaarlijks vooraf de voorgenomen regio Drenthe (VRD) participeren. De Inschatting eigen vermogen, vreemd vermogen veiligheid. het takenpakket en de dienst- Gevestigd te Assen Burgemeester is en resultaat: verlening ter beoordeling plv. voorzitter. E.V. begin 2016: € 4,1 miljoen aangeleverd. E.V. eind 2016: € 3,3 miljoen V.V. begin 2016: € 13,7 miljoen V.V. eind 2016: € 12,6 miljoen Resultaat 2016: € 461.000 voordelig. Recreatieschap De 12 Drentse In de begroting 2016 is rekening gehouden met Het in samenwerking met de Het ontwikkelen van een Drenthe gemeenten parti- een bijdrage van € 108.333 aan het aangesloten gemeenten komen tot samenhangend beleid op het Gevestigd te Diever ciperen. Namens Recreatieschap Drenthe. versterking van het recreatief- gebied van recreatie en toerisme. de gemeente is de Inschatting Eigen vermogen, vreemd vermogen toeristisch beleid in de Provincie. portefeuillehouder en resultaat: Recreatie en E.V. begin 2017: € 562 duizend Toerisme lid van E.V. eind 2017: € 549 duizend het dagelijks en V.V. begin 2017: € 501 duizend algemeen bestuur V.V. eind 2017: € 501 duizend Resultaat 2017: nihil Eems Dollard Regio De gemeente is in In de begroting 2016 is rekening gehouden met Het in samenwerking met de Voor de EDR staat voor de (EDR) het bestuur een bijdrage van € 8 duizend aan de Eems Dollard aangesloten partijen te komen tot komende jaren ongeveer € 40 Gevestigd te Bad vertegenwoordigd Regio. regionale samenwerking. miljoen ter beschikking uit de EU. Nieuweschans door de porte- “Economie, technologie en feuillehouder Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: innovatie”, “Duurzame regionale Mondiaal beleid; N.B. ontwikkeling” en “Integratie en ontwikkelings- maatschappij” zijn vastgelegd als samenwerking. prioriteiten. Bestuursacademie De gemeente is in Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Het nakomen van afspraken met--- Noord Nederland het bestuur verte- N.B. betrekking tot het personeel na de - (BANN) genwoordigd door privatisering Gevestigd te de portefeuille- Groningen houder Organisa- tie en Personeel. Regionale De gemeente is in De bijdrage vanuit Emmen bedraagt op basis van Het op verzoek en ten behoeve van - Uitvoeringsdienst het bestuur de begroting 2016 van de RUD € 2,7 miljoen. één of meerdere deelnemers en/ of Drenthe vertegenwoordigd Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: derden verrichten van diensten. Gevestigd te Assen door de E.V. begin 2016: 1,2 miljoen portefeuillehouder E.V. eind 2016: € 699 duizend V.V. begin 2016: 4,8 miljoen V.V. eind 2016: € 3,9 miljoen Resultaat 2016: € 501 duizend nadelig.

181

Deelname in overige verbonden partijen

Bestuurlijk Verbonden partij belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie Stichting Namens de De gemeente draagt financieel bij aan het fonds Het saneren van bodemverontreini- - Bodembeheer gemeente is de dat door de stichting beheerd wordt. ging en het mogelijk maken van Schoonebeek portefeuillehouder grondtransacties (uitruil) in het Gevestigd te Emmen Milieu en Duur- Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: kader van de landinrichting zaamheid lid van N.B. Schoonebeek. de raad van toezicht. PPS Alle partijen De baten en lasten worden gezamenlijk evenredig Duurzame ontwikkeling van het - bestemmingsplan hebben een gelijke verdeeld over de partijen. bestemmingsplan Stroomdal. Stroomdal stem. Besluiten Gevestigd te kunnen alleen Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: Schoonebeek worden genomen N.B. als alle partijen aanwezig zijn en met unanimiteit van stemmen. Coöperatieve De portefeuille- De gemeentelijke bijdrage voor het basis en Beschikken over en aanbieden van Ontwikkelen / leveren van vereniging DIMPACT houder Financiën zakelijk pakket is begroot op € 4,09 per inwoner gemeentelijke digitale oplossingen voor gemeentelijke Gevestigd te vertegenwoordigt in 2016. dienstverlening. digitale dienstverlening van Enschede de gemeente in publiekrechtelijke instellingen. het algemeen Eigen vermogen, vreemd vermogen en resultaat: bestuur van de N.B. vereniging en de gemeentesecre- De werkelijke bijdrage voor het basispakket per taris is voorzitter inwoner aan Dimpact was in 2015 € 3,59. van de raad van commissarissen.

182 Deelnemingen niet zijnde verbonden partijen

Omdat de hieronder gepresenteerde deelnemingen in strikte zin geen verbonden partijen zijn, is de kolom “financieel belang” bij een aantal deelnemingen niet ingevuld. Door middel van onderstaand overzicht schetsen wij een totaalbeeld van de betrokkenheid van de gemeente bij externe partijen.

Bestuurlijk Deelneming belang / Financieel belang Visie t.o.v. doelstelling Beleidsvoornemens participatie Vereniging VEGANN De portefeuille- - Organiseren van afstemmingsover- - houder Financiën leggen Noord – Nederlandse aan- vertegenwoordigt deelhouders van Enexis Holding de gemeente in de NV, Attero BV, PBE BV en een vereniging. viertal tijdelijke vennootschappen. Stichting tot Het college heeft Verstrekte geldlening aan NDP BV van € 12,5 Alle aandelen van Noorderdieren- - instandhouding recht van binden- miljoen, rente 3,285% en een garantstelling (met park BV zijn ondergebracht in de Noorder Dierenpark/ de voordracht tot hypothecaire zekerheidstelling) voor een stichting Tot Instandhouding Noorderdieren-park benoeming 4 van rekening courant krediet van € 2,27 miljoen bij Noorderdierenpark in Emmen. BV de 6 leden in het de Rabobank. stichtingsbestuur. Verstrekte achtergestelde, langlopende geldlening aan DPE van maximaal € 22 miljoen, rente 3,25% onder voorwaarden en zekerheidsstelling. Stivam II De gemeente In 2016 is het ingebracht commanditair kapitaal Beheren afvalverwerkingscontract - Emmen heeft een ad € 2.147.281 terugbetaald. met de VAM. zetel in het DB van STIVAM II. Vereniging De gemeente - De vereniging heeft ten doel om de - Internationaler Emmen heeft een natuurbescherming van het Naturpark zetel in het DB en veenlandschap te ontwikkelen en Bourtanger Moor de ledenverga- te ondersteunen en om het geheel Bargerveen dering. in te bedden in de ontwikkeling van de regio als geheel. Stichting Als oud-Essent - Toezicht houden op de naleving - Duurzaamheid aandeelhouder van de duurzaamheids-afspraken Essent neemt de gemeen- tussen RWE AG en Essent NV. te Emmen deel in de Stichting.

183

7. Paragraaf grondbeleid

Inleiding In de jaarrekening wordt in de paragraaf grondbeleid gerapporteerd over de financiële neerslag van het gevoerde grondbeleid. Hiervoor worden alle grondcomplexen per 1 januari naar de laatste inzichten geactualiseerd en bijgesteld.

7.1. Grondbeleid

Nieuwe regelgeving Per 1 januari 2016 is de vennootschapsbelasting (Vpb) voor overheidsondernemingen ingevoerd. Hierbij gaan overheden die winst of structureel overschotten behalen met activiteiten die concurreren met de ‘markt’, vennootschapsbelasting betalen. 1Met het huidige beeld op basis van de MPG 2016 zal over 2016 geen Vpb verschuldigd zijn. Deze beoordeling moet jaarlijks gaan plaatsvinden. Hierover zal in de MPG jaarlijks gerapporteerd worden. Daarnaast heeft de commissie BBV een wijzigingsbesluit genomen ten aanzien van de verslaggevingsregels rondom de grondexploitatie. Deze wijzigingen zijn met terugwerkende kracht per 1 januari 2016 van toepassing. Vooral het afschaffen van de categorie ‘Nog niet in exploitatie genomen gronden’ (NIEGG), de rentetoerekening, de disconteringsvoet en de richttermijn van 10 jaar hebben grote invloed. De nieuwe (reken)regels zijn toegepast voor het bepalen van het financiële resultaat voor de grondcomplexen voor de jaarrekening 2016.

Beleidsprogramma’s In het bijzonder zijn een tweetal programma’s in de begroting van de gemeente van belang voor het grondbeleid. Dat zijn de programma’s ‘Bouwen, wonen & milieu’ en ‘Economie en werkgelegenheid’. De grondexploitaties zijn een financiële vertaling van het geldende grondbeleid. Vooral de daadwerkelijke grondverkoop en de programmering van grondverkoop van woningbouw en bedrijventerreinen zijn belangrijke onderdelen van de grondexploitaties en bepalen in belangrijke mate het financieel resultaat.

Woningbouw Voor de uitgifteprognose woningbouw is in oktober 2014 een onderzoek verricht door Companen. Volgens het rapport Companen is de verwachte woningbehoefte voor de komende 15 jaar 1.500-2.250 woningen. De jaarlijkse woningvoorraad dient met 100-150 woningen per jaar toe te nemen om de groei van het aantal huishoudens op te vangen. Hiervan komt tussen de 48-70 woningen voor rekening van de gemeente Emmen. In september 2016 is in opdracht van de gemeente en de woningbouwcorporaties door RIGO een woningmarkt- onderzoek Emmen opgesteld. Deze dient (tevens) als input voor de nieuwe woonvisie welke in 2017 gereed is. Dit woningmarktonderzoek komt tot het jaar 2026 netto ongeveer op een toevoeging van 600 woningen tot 950 woningen in de positieve variant. De toevoegingen zouden met name moeten bestaan uit luxere woningtypen in een prijsklasse van tussen de € 200.000 en € 250.000. De gemeente Emmen heeft per 1 januari 2017 bouwgrond voor 380 woningen in de harde plancapaciteit vooral in de luxere woningbouwtype (2 onder een kap en vrijstaand).

Per 1 januari 2016 had de gemeente nog bouwgrond voor 569 woningen in programmering. Er zijn 40 kavels verkocht waarvan 20 kavels voor particuliere bouw en 20 voor projectmatige bouw. Daarnaast is op de Delftlanden voor ca. 148 woningen aan bouwgrond uit de programma genomen. Op 1 januari 2017 heeft de gemeente Emmen nog bouwgrond voor 380 woningbouwkavels.

De volgende woningbouwcomplexen zijn gereed en afgesloten; ‘Zwartemeer- De Huizen/Stormstraat’, ‘Nieuw Schoonebeek- Huurdemanslaan’ en ‘Schoonebeek – Spanjaardspad’. In 2016 zijn de volgende complexen vastgesteld; ‘Emmen- Woningbouw Prinsenlaan’, ‘Winkelcentrum Rietlanden’ en ‘Emmen-Willinkplein’.

Delftlanden Het college heeft op 25 oktober 2016 besloten een nieuwe visie voor de woonwijk Delftlanden ter inzage te leggen. Hierin worden ook gemeentelijke kavels geschrapt (ca. 148 kavels). Dit heeft financiële consequenties. Hoewel de visie nog wel door de raad geaccordeerd dient te worden (maart 2017), worden deze verliezen, omdat die voorzienbaar zijn voor de jaarrekening meegenomen. Bij de berekening is uitgegaan van de fasering zoals aangeven in de structuurvisie. Conform het wijzigingsbesluit BBV wordt gewerkt met een planperiode/horizon van 10 jaar. De gronden in de latere faseringen worden gestald bij de strategische grondvoorraad en zijn afgewaardeerd naar een duurzaam lagere marktwaarde. Hiermee is voor het ontwikkel risico is een substantiële voorziening getroffen. Tegenover de nadelige boekwaarde van 7 miljoen op het complex is een voorziening getroffen van 5,7 miljoen.

1 Moet nog worden beoordeeld door de belastingdienst

184

Bedrijventerreinen In opdracht van de provincie Drenthe en de zes gemeenten in Zuid Drenthe heeft het Bureau Louter het rapport ‘Bedrijventerreinenanalyse Zuid-Drenthe, maart 2016’opgesteld. In 2016 had de gemeente 99 hectare in aanbod. Volgens het rapport van Louter is de vraag naar bedrijventerrein 74 ha met daarnaast een mogelijke incidentele grote uitgifte van 20 à 30 hectare. Voor grote incidentele verkopen is nog 25 ha in programmering. Basis voor de prognose uitgifte bedrijventerreinen Emmen is bovenstaande onderzoek. Voor de prognose van 2017 en 2018 wordt uit gegaan van daadwerkelijke betaalde opties van bedrijven voor de kavels. Het Rundedal is alhoewel niet vast gesteld wel meegenomen in de uitgifte prognose. In 2016 is 3,5 hectare verkocht aan vastgestelde bedrijventerrein. De raming was 4,6 hectare. Financieel gezien is in 2015 ca 64 hectare uitgeefbare grond in verschillende grondcomplexen uit het programma genomen. Daarnaast is voor het jaar 2016 voor het Rundedal een extra 5 hectare bedrijventerrein afgewaardeerd. Financieel is de programmering hiermee afgedekt. De ruimtelijke vertaling is echter niet doorgevoerd, dezelfde bestemming is behouden. De vraag vanuit de markt is richtinggevend. Hierdoor zijn andere gronden in de programmering meegenomen dan in de jaarrekening 2015.

Compensatie en strategische gronden Naast gronden in exploitatie heeft de gemeente ook gronden, waarvan de planvorming nog niet bekend is. De gemeente heeft 191,2 hectare compensatiegronden. Deze worden ingezet als compensatie/ruilmiddel voor het verwezenlijken van plannen. Daarnaast heeft de gemeente 149,5 hectare strategische gronden Deze gronden zijn aangekocht om toekomstige plannen te kunnen verwezenlijken. In 2016 is 8,7 hectare verkocht. Toegevoegd is 2,1 hectare; gronden van de Voormalige Brandweerlocatie, gronden van theater de Muzeval en gronden van voormalige SKW in Klazienaveen. De compensatie en strategische gronden worden elk jaar door de interne taxateurs gewaardeerd. Strategische gronden op perceel niveau en compensatie gronden tegen de gemiddelde waarde per m2. Indien de boekwaarde hoger is dan de waardering wordt een voorziening getroffen.

7.2. Resultaten van de grondexploitaties Het resultaat van een grondexploitatie wordt bepaald door de gemaakte en verwachte kosten en opbrengsten in de tijd te zetten. De uitkomst van deze grondexploitatiebegroting, wordt daarbij uitgedrukt in de contante waarde. Dit contante waarde resultaat (cw-resultaat) is een prognose. Toekomstige ontwikkelingen zijn moeilijk te voorspellen maar beïnvloeden wel het cw-resultaat. Derhalve worden alle grondexploitaties elk jaar per 1 januari herijkt naar de nieuwste inzichten en verwachtingen. De herijking bevat de volgende onderdelen:  Het verloop van de boekwaarden.  De rekenparameters, welke kosten- en opbrengstenstijging en rentevoet wordt gehanteerd.  De ramingen van nog te maken kosten en te genereren opbrengsten.  Hieruit volgt het herijkt financieel resultaat in contante waarde per 1 januari 2017.

Verloop boekwaarden Het overzicht van de boekwaarden is aangepast aan de nieuwe regelgeving van de BBV. De categorie ‘nog niet in exploitatie genomen gronden’ bestaat niet meer. Hiervoor zijn de categorieën ‘materiële vaste activa’ en ‘facilitair grondbeleid’ in beeld gekomen. Onderstaande tabel geeft per categorie de boekwaarde en de mutaties aan in het jaar 2016.

185

Overzicht van de mutaties in de boekw aarde van de grondcomplexen boekjaar 2016

Boekw aarde Saldo Mutaties Boekw aarde Bedragen x 1.000 1-1-2016 31-12-2016 A. Bouw grond in exploitatie 1 Stads- en dorpsvernieuw ing (herstructurering) -723 2.309 1.586 2 Stads- en dorpsuitbreiding (w oningbouw ) 9.330 74 9.404 3 Industrie- en bedrijventerreinen 41.253 -545 40.708 Totaal A 49.860 1.838 51.697

B. Voorraden 1 Compensatiegronden 5.071 0 5.071 Totaal B 5.071 0 5.071

C. Materiële vaste activa 1 Strategische grondvoorraad 16.078 -112 15.967 2 Voorheen nog niet in exploitatie genomen gronden 21.303 -1.962 19.341 Totaal C 37.382 -2.074 35.307

D Voorbereidingskosten 1 Facilitair grondbeleid -454 12 -442 2 Gemeentelijk grondbezit -267 302 35 Totaal D -721 314 -407

Totaal 91.592 78 91.670

De boekwaarde van alle gronden per 1 januari 2017 bedraagt € 91,7 miljoen. Per 1 januari 2016 bedroeg de boekwaarde € 91,6 miljoen. De totale boekwaarde is slechts met € 78 duizend gestegen.

De boekwaardestijging op de ‘Bouwgrond in exploitatie’ bestaat voornamelijk uit:  Stads- en dorpsvernieuwing herstructurering: door het afsluiten van drie projecten, door de tussentijdse winstneming op vijf complexen, aankoopkosten voor gronden die zijn gekocht voor de ontwikkeling van de Brede School in Emmer-Compascuum en overigens kosten gemaakt voor bouw- en woonrijp maken en plankosten.  Stads- en dorpsuitbreiding: kosten voor woonrijp maken en plankosten met daar tegenover verkoopopbrengsten.  Industrie- en bedrijventerreinen: kosten gemaakt voor bouwrijp maken op het complex ‘Nieuw-Amsterdam-De Tweeling’, financieringskosten en plankosten. Hiertegenover staan verkopen op onder andere de complexen ‘Emmen-Bargermeer’, ‘Emmen-Bedrijvenpark A37’ en ‘Nieuw-Amsterdam-De Tweeling’.

De boekwaardedaling op ‘Materiële vaste activa’ bestaat uit een verkoop van agrarische gronden op ‘Het Rundedal’.

De boekwaardestijging op ‘Facilitair grondbeleid’ wordt veroorzaakt door plankosten die het afgelopen jaar gemaakt zijn voor de complexen ‘Verplaatsing Terra-college’ en het ‘Molenplan Erica’.

De boekwaardestijging op ‘Gemeentelijk grondbezit’ wordt veroorzaakt door plankosten voor de projecten ‘Ontwikkeling Ericasestraat’ en ‘Ontwikkeling voormalige brandweerlocatie’.

Plankosten De plankosten worden via de methodiek van tijdsregistratie rechtstreeks toegerekend aan de grondexploitaties. De niet-rechtstreeks aan projecten toe te rekenen kosten, de indirecte uren, worden via een verdeelsleutel doorbelast. De plankosten in de grondexploitaties worden per kalenderjaar genormeerd. Hierdoor is er meer inzicht en wordt er actief gestuurd op de plankosten. In het jaar 2016 is voor € 1,6 miljoen aan plankosten toegerekend, dit ligt in de lijn met vorig jaar.

Parameters Volgens het wijzigingsbesluit BBV wordt de rentetoerekening over de vastgestelde grondexploitaties gebaseerd op de werkelijke rente op vreemd vermogen. Het rentepercentage is bijgesteld van 3,5% voor de jaarrekening 2015 naar 2,1% voor de jaarrekening 2016. De lagere rente heeft een groot effect op het raamkrediet maar ook op het geprognosticeerd resultaat van de grondexploitatie. Verliezen en winsten worden hierdoor lager. Het wijzigingsbesluit BBV heeft bepaald dat voor het contant maken van het resultaat een discontovoet gehanteerd dient te worden van 2%. Het resultaat op contante waarde is van belang voor grondexploitaties met een verlies. Voor het verlies op contante waarde moet een voorziening getroffen worden. De gehanteerde parameter voor de kostenstijging is 2%. Deze heeft aansluiting met de index op Grond-, Weg en Waterbouw index (GWW) en heeft aansluiting met referentie-gemeenten.

186

Landelijk stijgen de grondprijzen, maar regionaal worden de verschillen groter. Derhalve is het reëel om tot 2022 uit te gaan van 0% en daarna een opbrengstenstijging van 1% te hanteren. Indien de looptijd van een grondexploitatie langer is dan 10 jaar is conform het Wijzigingsbesluit BBV geen stijging gehanteerd voor de opbrengsten.

Nog te maken kosten en opbrengsten Om het vastgesteld cw-resultaat te kunnen realiseren moet enerzijds nog geïnvesteerd worden en anderzijds opbrengsten gegenereerd. Per 1 januari 2017 is aan nog te maken investeringen € 35,2 miljoen, aan financieringslasten € 12,3 miljoen geraamd en aan opbrengsten € 82,5 miljoen.

Raamkrediet2 Door de herijking van de grondexploitaties is bijstelling van het raamkrediet voor de grondexploitaties nodig. Vooral de bijstelling van de renteparameter van 3,5% naar 2,1% heeft invloed op het benodigde krediet. Met het vaststellen van de jaarrekening worden raamkredieten die nodig zijn voor de grondexploitaties opnieuw vastgesteld. Het benodigde raamkrediet voor de vastgestelde grondexploitaties bedraagt per 1 januari 2017 € 200,9 miljoen. Het raamkrediet (geïndexeerd) bedroeg per 1 januari 2016 € 269,3 miljoen. Het benodigde raamkrediet is € 68,5 miljoen lager. De grootste mutaties in het raamkrediet worden veroorzaakt door:  De lagere rekenrente deze heeft vooral invloed op de complexen met een hoge boekwaarde en een lange looptijd: project ‘Emmen-Businesspark Meerdijk’, Nieuw-Amsterdam De Tweeling’ en ‘Klazienaveen Bedrijvenpark A37.  De grondexploitaties die zijn afgesloten: ‘Zwartemeer-De Huizen/Stromstraat, Schoonebeek-Huurdemanlaan en ‘Nieuw-Schoonebeek-Spanjaardspad.  De in 2016 geopende grondexploitaties: ‘Emmen-Winkelcentrum Rietlanden’, ‘Emmen-Woningbouw Prinsenlaan’ en ‘Tankstation Emmen Zuid’.  De nieuwe visie voor de Delftlanden.  Extra kosten voor planvoorbereiding en onderzoeken voor de bestemmingsplanprocedure van ‘Emmen- Rondom de Bibliotheek’ In de bijlage wordt het nieuwe raamkrediet ten opzichte van het jaar 2016 weergegeven.

Het geprognosticeerde Contante Waarde saldo per 1 januari 2017 De optelling van de cw-resultaten van alle vastgestelde grondexploitatie geeft het totaal geprognosticeerde resultaat binnen de grondcomplexen, het contante waarde – saldo (cw- saldo). Dit geeft op totaal niveau de verwachting weer in welke mate het geïnvesteerde vermogen nog goedgemaakt wordt door het saldo van de toekomstige kosten en opbrengsten. In onderstaand tabel staat de geprognosticeerde cw-resultaat met een vergelijking van vorig jaar.

Vergelijking CW saldo Het geprognotiseerde CW saldo Bedragen x 1.000 1-1-2017 1-1-2016 verschil Stads- en dorpsvernieuw ing (herstructurering) -1.310 -161 -1.149 Stads- en dorpsuitbreiding (w oningbouw ) -1.143 446 -1.589 Industrie- en bedrijventerreinen -8.689 -8.829 139 cw saldo -11.143 -8.544 -2.599

Het verwacht cw- saldo per 1 januari 2017 bedraagt afgerond € 11,1 miljoen negatief (voor de verliesgevende grond- complexen is een voorziening getroffen). Het cw-saldo per 1 januari 2016 bedroeg € 8,5 miljoen (geïndexeerd).

Stads- en dorpsvernieuwing (herstructurering) Voor de post herstructurering wordt dit vooral veroorzaakt door een aantal (tussentijdse) winstnemingen.

Stads- en dorpsuitbreiding (woningbouw) Ook bij woningbouw is het cw-resultaat gedaald. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door ‘De Delftlanden’.

Industrie- en bedrijventerreinen Hoewel op totaal niveau het cw-resultaat geen grote afwijking vertoont zijn er op individueel complexniveau wel grote mutaties. Zie paragraaf 7.3 resultaat boekjaar 2016.

7.3. Resultaat boekjaar 2016 De BBV heeft richtlijnen opgesteld voor het nemen van resultaat van grondcomplexen. Voorziene verliezen worden in de jaarrekening opgenomen zodra zij bekend zijn. Winsten kunnen pas genomen worden wanneer voldoende zekerheid bestaat dat zij gerealiseerd zijn. Dit kan bij afsluiting maar ook tussentijds. De gemeente Emmen neemt tussentijds winst indien 75% van de opbrengsten in een project gerealiseerd zijn.

2 Raamkrediet = investeringskosten + opbrengstenstijging + rentekosten

187

Jaarresultaat 2016 Het resultaat op het boekjaar 2016 van de grondcomplexen wordt in onderstaande tabel weergegeven. Het resultaat is € 4,2 miljoen nadelig.

Resultaat grondexploitaties 2016

Resultaatnemingen afgesloten mutatie Resultaat tussentijds x € 1000 complexen voorzieningen 2016 Voorbereidingskredieten € 0 € 0 € 276 € 276 Woningbouw € 243 € 557 -€ 2.918 -€ 2.118 Bedrijventerreinen € 0 € 0 -€ 2.821 -€ 2.821 Strategische en overige gronden € 0 € 440 € 0 € 440 Totaal € 243 € 997 -€ 5.463 -€ 4.223 V V N N

Het resultaat is als volgt opgebouwd:

Voorbereidingskredieten De voorziening voor het voorbereidingskrediet voor ‘Verplaatsing Terra College’ en ‘Emmen-Winkelcentrum de Riet- landen’ zijn vrijgevallen. De gemeentelijke voorbereidingskosten voor ‘Verplaatsing het Terra College’ zijn conform overeenkomst door de externe initiatiefnemers betaald. De grondexploitatie voor ‘Winkelcentrum de Rietlanden’ is in 2016 vastgesteld. De voorbereidingskosten zijn overgeheveld naar de grondexploitatie.

Woningbouw De complexen ‘Zwartemeer-De Huizen/Stormstraat’, Nieuw-Schoonebeek-Huurdemanslaan/van Eklaan en ‘Schoone- beek-Herstructurering zijn afgerond met tezamen een positief resultaat van € 243.000. Conform de beleidsregels zijn tussentijdse winsten genomen op de complexen ‘Emmen-Aireydorp’, ‘Emmen- Emmerschans Bolwerk’, ‘Emmen- Emmerhout Noord’, ‘Klazienaveen-Derksweg’ en ‘Erica-Veenschapswijk’ van tezamen € 557.000. In de tabel hieronder staan de mutaties van de voorzieningen.

Mutatie voorziening woningbouw Aanpassing voorziening x € 1000 Oude Meerdijk € -156 Delftlanden € -2.221 Klokkenslag € -13 Wilinkplein Zuid € -47 Winkelcentrum Rietlanden € -400 Rondom de bibliotheek € -108 Tankstation Emmen-Zuid € -9 Achter de Dorpshoeve € 37 mutatie voorziening € -2.918

De mutatie van de voorziening wordt voornamelijk veroorzaakt door ‘De Delftlanden’. Naar aanleiding van de vaststelling van de visie door het college is een nieuwe grondexploitatie opgesteld waarbij een deel van de gronden (in de nabije toekomst) niet ontwikkeld wordt. Daarnaast is voor ‘Emmen-Woningbouw Oude Meerdijk’ het resultaat nadeliger doordat de grondprijzen in de vastgestelde grondprijzenbrief neerwaarts zijn bijgesteld. Voor winkelcentrum de Rietlanden bleek dat de uit te voeren werken niet haalbaar waren binnen het vastgesteld budget. Derhalve is een nieuwe raming opgesteld en is het krediet bijgesteld. Voor ‘Emmen Rondom de Bibliotheek’ zijn extra kosten opgenomen voor planvoorbereiding en onderzoeken voor de bestemmingsplanprocedure.

Bedrijventerrein De mutatie van de voorziening wordt vooral veroorzaakt door een aantal bedrijventerreinen:

188

Mutatie voorziening bedrijventerrein Aanpassing voorziening x € 1000 Vreding e.o. € 62 Ten noorden v/d Rondweg € 1.223 BAHCO-Drenthecollege € 17 Bedrijvenpark A37 € 377 Pollux IV € -37 Businesspark Meerdijk € -678 De Tweeling € -785 Rundedal € -3.000 mutatie voorziening € -2.821 Rundedal is niet vastgesteld

Voor ‘Emmen-ten noorden v/d Rondweg’ valt € 1,2 miljoen aan voorziening vrij. Een grootschalige verkoop is niet doorgegaan en de optie is vervallen. Voor redenen van werkgelegenheid was een lagere grondprijs bedongen. Nu de verkoop niet door gaat is de hogere vastgestelde grondprijs weer in de herziene grondexploitatie opgenomen. Voor ‘Klazienaveen-Bedrijvenpark A37’ is een deel van het programma wegens overprogrammering (financieel) uit het programma gehaald. Naar aanleiding hiervan is de post bouw- en woonrijp maken bijgesteld. Het is wenselijk en bestemmingsplan technisch mogelijk dat op ‘Emmen-Businesspark Meerdijk’ functies met een maatschappelijke invulling komen zoals scholen, sport etc. Maatschappelijke functies kunnen veelal een lagere grondprijs betalen dan die van hoogwaardige bedrijven. In de grondexploitatie is voor 20% van de opbrengsten een grondprijs voor maatschappelijke functies gehanteerd. Voor ‘Nieuw-Amsterdam-De Tweeling ’zijn de grondprijzen in de vastgestelde grondprijzenbrief 2017 neerwaarts bijgesteld. Het bestemmingsplan van ‘Het Rundedal’ is nog niet vastgesteld. Daarnaast zit een risico op het verkopen van incidentele grootschalige bedrijventerrein. Derhalve is een extra 5 hectare bedrijventerrein op het Rundedal afgewaardeerd en is hiervoor een voorziening getroffen.

Strategische en overige gronden Het tussentijdse resultaat betreft de verkoop van gronden met winst uit strategische gronden.

7.4. Risico’s Voor het algemene risico met betrekking tot grondexploitaties is geen specifieke reserve verplicht; de afdekking van de risico’s inzake de grondexploitaties loopt via het algemene weerstandsvermogen. In Paragraaf 2 ‘Weerstandsvermogen en Risicobeheersing’ wordt uitgebreid ingegaan op deze materie. Bij het berekenen van het risicoprofiel van de gemeente Emmen zijn een tweetal risico’s vanuit de grondcomplexen gekwalificeerd en opgenomen:

Richttermijn BBV wijzigingsbesluit van 10 jaar In het wijzigingsbesluit BBV wordt gesteld dat een grondexploitatie maximaal een looptijd van 10 jaar mag hebben. Deze 10 jaar is een richttermijn. Van de 10- jaars richtermijn kan gemotiveerd afgeweken worden. Deze motivatie moet worden geautoriseerd door de raad en verantwoord in de begroting en de jaarstukken en worden voorzien met risico- beperkende beheersmaatregelen.

Er zijn vijf projecten welke een langere looptijd hebben dan 10 jaar. Dit zijn ‘Emmer-Compascuum- Koppelwijk Maatschappijweg’, ‘Nieuw Amsterdam- De Tweeling’, ‘Emmen- Businesspark Meerdijk’, ‘Klazienaveen-Bedrijvenpark A37, en ‘Emmen-Ten Noorden van de Rondweg’.

Motivatie De motivatie van de afwijking is dat de gemeente Emmen in de grondexploitaties uit gaat van reële programmering en prijzen. De programmering in de grondexploitaties zijn getoetst op basis van de behoefte onderzoeken van bedrijventerrein en woningbouw zie hierboven paragraaf 7.1. Daarnaast worden de grondprijzen jaarlijks getaxeerd en getoetst op marktconformiteit door interne taxateurs.

Twee risicobeheersmaatregelen worden toegepast om het risico van de opbrengsten op langere termijn te beperken: 1. Bij de berekening van het resultaat op contante waarde wordt geen opbrengsten index gehanteerd op opbrengsten na 10 jaar. 2. Het kwantificeren van het risico voor de geprognosticeerde opbrengsten na 10 jaar.  De kwantificering van het risico wordt berekend op basis van een inflatiepercentage gelijk aan de disconteringsvoet. Hoe later in de tijd de opbrengst wordt geprognosticeerd hoe hoger het gekwantificeerde risico voor de opbrengst. De totale risicoberekening voor bovenstaande grondexploitaties bedraagt afgerond € 3,0 miljoen.

189

Grootschalige incidentele verkopen en Het Rundedal Daarnaast zijn nog twee risico’s opgenomen in het algemene weerstandsvermogen van de gemeente Emmen. Het risico op het niet realiseren van de bestemming bedrijventerrein op het Rundedal en het risico op het niet realiseren van de grote incidentele verkopen van bedrijventerrein. Tezamen is een risico berekend van € 14,4 miljoen.

Daarnaast zijn ten aanzien van het grondbeleid een aantal risico’s te benoemen:  Hoewel de waardering van bedrijventerreinen op grondpositie is aangepast, is de bestemming niet gewijzigd. Indien besloten wordt gronden uit te geven die in principe afgewaardeerd zijn kan dit ten koste gaan van een ontwikkeling elders, met mogelijke financiële gevolgen.  Bij nieuwe stedelijke ontwikkelingen (woningbouw en bedrijventerreinen) moet worden getoetst aan ‘de ladder voor duurzame ontwikkeling’. Er moet aangetoond worden dat regionale behoefte aan die ontwikkeling bestaat.  Het complex het Rundedal heeft een hoge boekwaarde. Indien de bestemming niet conform vastgestelde visie gewijzigd wordt is een forse afwaardering op de gronden nodig.

Ten einde de specifieke financiële risico’s van de grondexploitaties adequaat te monitoren worden deze jaarlijks volledig herzien. Op basis van deze herzieningen worden de resultaten en het risico herijkt. Voor een verliesgevend resultaat op contante waarde wordt een voorziening getroffen. In totaal is een voorziening beschikbaar van € 36,1 miljoen; vorig jaar bedroeg de totale voorziening € 30,6 miljoen. In onderstaande tabel staan de getroffen voorzieningen en de mutaties.

Getroffen voorziening Voorzieningen Wijziging Totaal voorzieningen voorzieningen 2016 7045 Oude Meerdijk -131 -156 -287 7050 Delftlanden -3.474 -2.221 -5.694 7061 Vreding e.o. -398 62 -335 7065 Klokkenslag -945 -13 -958 7070 Wilinkplein Zuid -1.220 -47 -1.267 7071 Ten noorden v/d Rondweg -2.009 1.223 -786 7072 BAHCO-Drenthecollege -42 17 -25 7079 Verplaatsing Terracollege -88 88 7089 Winkelcentrum Rietlanden -188 188 0 7089 Winkelcentrum Rietlanden 0 -400 -400 7093 Rondom de bibliotheek 0 -108 -108 7094 Tankstation Emmen-Zuid 0 -9 -9 7196 Bedrijvenpark A37 -1.656 377 -1.279 7198 Pollux IV -1.543 -37 -1.580 7271 Strategische gronden -7.759 0 -7.759 7288 Rundedal -1.292 -3.000 -4.292 7420 De Tweeling -6.900 -785 -7.685 7450 Businesspark Meerdijk -2.901 -678 -3.579 7511 Achter de Dorpshoeve -52 37 -16 Totaal voorzieningen over 2016 -30.597 -5.463 -36.060

190

7.5. Bijlage: kredietaanvraag door herzieningen

Raamkrediet x €1000 Vastgestelde complexen Benodigd krediet Benodigd krediet grex grex Stads-en dorpsvernieuwing (herstructurering ca) Herziening 1-1-16 Herziening 1-1-17 Verschil Lokaal akkoord (geïndexeerd 2%) 7 086 Emmerschans - Bolwerk e.o. 2.089 2.009 80 7 089 Rietlanden - Winkelcentrum Rietlanden 0 1.645 -1.645 7 090 Emmen - Emmerhout-Noord 2.838 2.7 58 80 7 1 7 7 Zwartemeer - De Huizen/Stormstraat 223 0 223 7 21 6 Klazienaveen - Derksweg 114 125 -11 7 266 Oude bouw Nieuw-Weerdinge 523 508 15 7 51 4 Schoonebeek - Huurdemanlaan 69 0 69 7 541 Nieuw-Schoonebeek - Spanjaardspad 832 0 832 Overig 7 054 Emmen - Emmermeer - Aireydorp 4.17 8 4.108 70 7 07 0 Willinkplein - Zuid 2.355 2.318 37 7 07 6 Ontwikkeling Buitenweg Europan 630 613 17 7 095 Emmen - Woningbouw Prinsenlaan 0 348 -348 7 1 06 Emmermeer - Winkelcentrum fasen 2a, 3a en 3c 900 868 32 7 1 1 9 MFC Emmer-compascuum 4.27 8 4.205 73 Stads- en dorpsvernieuwing (woningbouw) 7 045 Emmen - Woningbouw Oude Meerdijk 4.997 4.819 17 8 7 050 Emmen - Delftlanden I 7 4.117 12.648 61.469 7 065 Emmen - Centrum - Klokkenslag 4.313 4.142 17 1 7 093 Emmen - Rondom de bibliotheek 455 582 -127 7 1 02 Emmermeer - Schuilingstraat o.z. 1.513 1.482 32 7 1 1 8 Emmer-Compascuum - Koppelwijk/Maatsch.weg 4.115 3.944 17 2 7 1 53 Barger-Compascuum - Ten Nrd. Van de Postweg 1.333 1.340 -6 7 1 7 8 Zwartemeer - Zuid-West 3.030 2.942 88 7 21 9 Klazienav een - De Planeet 6.636 6.7 39 -103 7 232 Erica - Veenschapswijk 3.7 43 3.620 124 7 265 Nieuw - Weerdinge - Mandebroek III 2.7 47 2.650 97 7 51 1 Nw.-Schoonebeek - Achter de Dorpshoev e 2.331 2.256 75 7 520 Weiteveen - Bouwplan Kienholt 2 1.893 1.859 34 7 540 Schoonebeek - Stroomdal 8.595 8.409 186 Industrie- en bedrijventerreinen 7 061 Emmen - Centrum - Vreding e.o. 2.827 2.664 162 7 07 1 Emmen - Ind.terr. ten N. v/d Rondweg - Emmtec 9.7 16 10.7 52 -1.036 7 07 2 Emmen - Bahco - Drenthe College 2.035 1.883 152 7 07 3 Emmen - Ind.terr. ten Z. van de NAM 12.282 12.155 127 7 07 7 Emmen - Bedrijvenpark Eigenhaardweg 8.099 7 .983 116 7 094 Emmen - Tankstation Emmen Zuid 0 126 -126 7 1 1 6 Emmer-Compascuum - Bedr.terr. Kijlweg 192 199 -7 7 1 96 Klazienaveen - Bedrijvenpark A 37 31.310 28.636 2.67 4 7 1 97 Klazienaveen - Pollux West Bedrijvenpark 6.532 6.511 21 7 1 98 Klazienav een - Pollux IV 2.902 2.7 7 8 124 7 202 Klazienaveen - Bedr.terr. Pollux II 393 391 2 7 420 Nieuw-Amsterdam - De Tweeling Oost + Credo 22.559 20.051 2.509 7 440 Emmen - Bedrijventerrein Waanderveld 5.945 5.897 48 7 450 Emmen - Businesspark Meerdijk 25.7 39 23.897 1.842 269.381 200.860 68.521

Project geopend 2016 Project afgesloten 2016

191 8. Paragraaf Centrumvernieuwing Emmen/Atalanta

8.1. Programma CvE

Aanleiding De gebiedsontwikkeling van Emmen-Centrum is één van de topprioriteiten van de gemeente Emmen en de provincie Drenthe. Het Masterplan Emmen Centrum 2020 (MEC 2020) beschrijft de visie op de toekomst van het centrum van Emmen. Rode draad in het MEC 2020 is de versterking van de stedelijke functie van Emmen: een duurzame, economische impuls voor Noord-Nederland.

Doel CvE versterkt de economische ontwikkeling van de gemeente Emmen. Dit fungeert als vliegwiel voor de versterking van de sociaaleconomische en maatschappelijke infrastructuur van Noord-Nederland.

Projectnaam. Onder de naam Centrumvernieuwing Emmen (CvE) geeft de gemeente Emmen de metamorfose van het centrumgebied van Emmen vorm. Het Programma Centrumvernieuwing Emmen is een bundeling van Atalanta projecten en andere CvE projecten.

Afronding programma Per 1 januari 2017 wordt het programma CvE formeel beëindigd. Het grootste deel van de projecten is inmiddels formeel afgesloten, afgerekend met de subsidiegevers en overgedragen naar de lijnorganisatie. Begin 2017 zal een financiële eindafrekening worden opgesteld van alle projecten en het programma CvE.

In relatie tot de beëindiging van het programma CvE per 1 januari 2017 zal vanaf 2017 ook de reguliere viermaandelijkse CvE-rapportage komen te vervallen. De laatste reguliere CvE-rapportage betreft de rapportage CvE 2016-3, die in de loop van het eerste kwartaal 2017 zal verschijnen.

Met ingang van 1 januari 2017 worden alle lopende en toekomstige projecten in en om het centrum van Emmen en alle lopende en toekomstige grote infrastructurele projecten in het kader van de bereikbaarheid van Emmen ondergebracht in het nieuwe Programma Emmen Vernieuwt.

192 8.2. Stand van zaken projecten CvE

193 8.3. Financiering en dekking CvE

Ten aanzien van de totale dekking / financiering van de CvE-projecten is een risicoprofiel opgesteld waarin de hardheid van de dekking in beeld wordt gebracht. Per soort project is in totaal bedragen aangegeven hoe hoog het risico / de onzekerheid ten aanzien van de realisatie van de betreffende dekking / financiering is.

Risicoprofiel dekking investeringen CVE Investeringen Financiering Financiering Financiering Financiering Financiering Totaal gemeente Geen risico (is gedekt) Beperkt risico Redelijk risico Hoog risico Nog ongedekt bedrag bedrag bedrag bedrag bedrag bedrag bedrag in mln. in mln. in mln. in mln. in mln. in mln. in mln. Totaal Atalanta-projecten 229.865.593 205.666.807 24.198.786 - - 229.865.593 Totaal CVE projecten 52.025.676 46.331.100 5.694.576 - - - 52.025.676 Totaal DPE/DPE Next 79.000.000 79.000.000 - - - - 79.000.000 Totaal GENERAAL 360.891.269 330.997.907 29.893.362 - - - 360.891.269

Het dekkingsrisico is nog het grootst ten aanzien van de dekking van de locatie Hoofdstraat (schadeloosstelling à fonds perdu aan DPE ter verkrijging van de grond locatie Hoofdstraat) en de grond- en parkeerexploitaties. Voor de dekking van de locatie Hoofdstraat is er nog een beperkt risico van € 10 miljoen ten aanzien van de REP regionaal middelen en een risico van € 7,7 miljoen ten aanzien van de grondexploitatie.

REP regionaal Op 20 januari 2015 heeft het college besloten om de “Overeenkomst overdracht middelen regionaal REP in het kader van de IGO Atalanta” met de provincie Drenthe aan te gaan en de provincie Drenthe te vrijwaren voor eventuele aanspraken vanuit het Rijk ten aanzien van het REP-regionaal voor zover betrekking hebbend op de aan de gemeente Emmen “doorgedecentraliseerde” REP-regionaal middelen van € 10 miljoen. Deze “doordecentralisatie” van REP-regionaal middelen geeft overigens nog geen zekerheid over de daadwerkelijke verkrijging van deze middelen. Er zal vanaf nu rechtstreeks verantwoording t.a.v. de inzet van REP-regionaal middelen afgelegd moeten worden aan het Rijk. De uitbetaling van de € 10 mln. REP-regionaal aan de gemeente Emmen heeft inmiddels plaatsgevonden. Deze € 10 miljoen is als dekking verantwoord op de locatie Hoofdstraat (ter dekking van de schadeloosstelling à fonds perdu van € 65,5 miljoen ten behoeve van de verkrijging van de locatie Hoofdstraat), maar er bestaat nog wel een beperkt risico, omdat hierover nog verantwoording afgelegd moet worden.

Grondexploitatie Het restant van de dekking locatie Hoofdstraat dat op beperkt risico staat (€ 7,7 mln.) heeft betrekking op de dekking vanuit de grondexploitatieopbrengsten locatie Hoofdstraat.

Ook voor de grondexploitatie Willinkplein Zuid en locatie Vreding bestaat nog een beperkt risico dat betrekking heeft op de dekking uit grondexploitatieopbrengsten ( € 4,7 mln).

De risico’s met betrekking tot de dekking uit grondexploitatie staan op beperkt risico, maar zijn pas van toepassing op het moment dat er een grondexploitatie wordt geopend en er ook daadwerkelijk kosten worden gemaakt.

Parkeerexploitatie Van het totale dekkingsrisico dat op beperkt staat heeft € 7,5 mln. betrekking op de parkeerexploitatie van Willinkplein Zuid, omdat de opbrengsten uit parkeerexploitatie nog onzeker zijn.

194 8.4. Reserves programma CvE

Bestemmingsreserve Atalanta Voor een adequate financiële beheersing en verantwoording van het Atalantaproject is bij raadsbesluit van 17 december 2009 besloten een bestemmingsreserve Atalanta in te stellen. Middels deze bestemmingsreserve Atalanta vindt een egalisatie van overschotten en tekorten op het exploitatiebudget Atalanta plaats.

Alle beschikbare budgetten (inclusief die voor kapitaallasten) in de gemeentelijke exploitatie 2009 en volgende jaren in relatie tot Atalanta, worden aangewend voor de dekking van de kosten van de realisatie van het Atalanta- project.

Bijdrage begrotingstekort 2017 ev en structureel onderhoud Hondsrugtunnel Vanuit de voor CvE beschikbare middelen zal vanaf 2017 een structurele bijdrage van € 721.750 per jaar worden gedaan ten behoeve van het begrotingstekort 2017 en verder een structurele bijdrage ten behoeve van het Onderhoud van de Hondsrugtunnel ad € 230.000 per jaar. Deze bijdragen zijn van invloed op de besteedbare structurele budgetten van CvE en komen tot uitdrukking in de onttrekkingen en stortingen op basis van het FMP 2016.

Bestemmingsreserve rente voorfinanciering (Atalanta) Bij raadsbesluit van 20 december 2010 “Overbrugging naar DPE Next” heeft de raad besloten een bestemmingsreserve voor mogelijke rentelasten van voorfinanciering van investeringen met betrekking tot DPE Next in te stellen. Door middel van deze bestemmingsreserve worden restantbudgetten op in de gemeentelijke begroting opgenomen budgetten voor financiering van de overbrugging DPE van € 600.000 structureel per jaar vanaf 2012 en voor rentelasten van voorfinanciering voor een bedrag van € 187.285 in 2011 oplopend tot structureel € 748.000 per jaar vanaf 2014, gereserveerd voor de dekking van mogelijke rentelasten van voorfinanciering van investeringen.

195 Projectbudget rentelasten voorfinanciering Middels onderstaand overzicht wordt een inschatting gegeven van de verwachte inzet van de budgetten, die voor de dekking van eventuele rentelasten van voorfinanciering beschikbaar zijn en van het verwachte verloop van de reserve rentelasten voorfinanciering.

Bijdrage dekking kapitaallasten € 17 mln. en € 10 mln. Bij de begroting 2016 is door de raad besloten om de dekking van deze € 17 miljoen met betrekking tot de dekking van de schadeloosstelling à fonds perdu van € 65,5 miljoen ten behoeve van de verkrijging van de locatie Hoofdstraat te regelen middels de afdekking van de kapitaallasten (op basis van een afschrijvingstermijn van 40 jaar en projectrente van 2%) binnen de beschikbare budgetten van CvE.

Daarnaast is door de raad besloten bij de begroting 2016 een investeringskrediet van € 10 miljoen beschikbaar te stellen om ‘de basis op orde’ te krijgen voor de locatie Hoofdstraat en deze af te dekken ten laste van de binnen CvE beschikbare budgetten op basis van dekking van de kapitaallasten van deze investering, berekend op een afschrijvingstermijn van 40 jaar en een projectrente van 2%.

De dekking van de kapitaallasten van € 17 mln. en € 10 mln. vindt grotendeels (voor € 911.750) plaats uit het budget voor rentelasten voorfinanciering en voor het overige deel uit het structurele rentelastenbudget CvE.

196 8.5. Planning

: dit project is onderdeel van het project Atalanta

= voorbereiding = uitvoering = gereed

197 8.6. Procesbeheersing CvE

Administratieve organisatie en interne beheersing In het kader van de opzet en de werking van de administratieve organisatie en interne controle zijn de volgende beleid- en beheersdocumenten vastgesteld en in uitvoering genomen:

Beleidsdocumenten:  Programmaplan Centrumvernieuwing Emmen 2012-2020.  Financieel Meerjaren Perspectief Atalanta (FMP)

Beheersdocumenten:  Programmaorganisatie gebiedsontwikkeling Emmen Centrum  Plan van aanpak programmabureau Centrumvernieuwing Emmen  Begroting programmabureau Centrumvernieuwing Emmen 2016  Accountingmemo Centrumvernieuwing Emmen.  Informatieconvenant  Audit-jaarplan  Risicomanagementsystematiek CvE  Rapportages CvE

8.7. Kostenbeheersing CvE

Toerekening algemene proces en voorbereidingskosten

De hierboven genoemde exploitatie- en investeringskredieten voor programmabureau CvE t/m 2016 zijn gebaseerd op het raadsbesluit ‘Krediet algemene proces--en voorbereidingskosten CvE 2013-2015’ d.d. 30 mei 2013. De algemene proces-en voorbereidingskosten CvE tot en met 31 december 2016 ad € 2.500.000 zijn nader uitgewerkt en middels ‘Begroting 2016, inclusief meerjarenraming 2017-2019’ d.d. 5 november 2015 vastgesteld door de raad.

De kosten programmabureau CvE (exploitatie) betreffen een optelling van de jaarlijkse exploitatiekosten m.b.t. het programma CvE over de jaren 2009 t/m 2016. Deze kosten worden per jaar verantwoord ten laste van de binnen de gemeentelijke exploitatie beschikbare budgetten Atalanta/CvE van het betreffende jaar. Het grootste deel van deze exploitatiekosten 2009 t/m 2016 betreft rentekosten (rente tijdens de bouw).

Programmabureau CvE (investeringen) wordt toegerekend aan / gedekt uit investeringsbudgetten projecten. Deze kosten zijn opgenomen in de ramingen voor deze projecten. In de kredietaanvragen uitvoeringskredieten wordt met deze toe te rekenen algemene proces- en voorbereidingskosten CvE rekening gehouden. Een deel van het investeringskrediet van het programmabureau CvE wordt gedekt uit de bestemmingsreserve Atalanta.

Tot en met december 2016 is in totaal € 27.509.439 uitgegeven aan algemene proces- en voorbereidingskosten CvE. Het nog resterende budget algemene proces-en voorbereidingskosten CvE tm 2016 exploitatiedeel ad € 722.373 is toegevoegd aan de Bestemmingsreserve Atalanta en zal mogelijk deels weer worden onttrokken ten behoeve van de formele afronding, afsluiting en afwikkeling van het programma CvE (CvE-1). Het resterende investeringsdeel ad € 1.922.790 zal worden ingezet voor de verwachte kosten van de formele afronding, afsluiting en afwikkeling van het programma CvE (CvE-1) en de kosten van het nieuwe programmamanagement voor de nieuwe programmastructuur voor het jaar 2017.

198

D. Afkortingenlijst

199

200 Afkortingenlijst

Afkorting Omschrijving AFPN Algemene Forensische Psychiatrie Noord AMK Advies- en meldpunt kindermishandeling AMRD Arbeidsmarktregio Drenthe AOT Allround Operationeel Technicus APE Een onderzoeks- en adviesbureau voor de publieke sector AvA Algemene vergadering Aandeelhouders AVOI Algemene verordening ondergrondse infrastructuur AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten B&W Burgemeesters en Wethouders BAHCO Bargermeer herstructureren en collectief ondernemen BAG Basisregistratie Adressen en Gebouwen BANN Bestuursacademie Noord- Nederland BAR Budgettaire Algemene Reserve BAW Bestuursakkoord Water BBE Biobased economie BBP Bruto binnenlands product BBV Besluit Begroting en Verantwoording BBZ Bijstandsbesluit Zelfstandigen BCF BTW Compensatiefonds BDU Brede Doel Uitkering Bibob Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur BIE Bouwgrond in exploitatie BGT Basisregistratie Grootschalige Topografie BJZ Bureau jeugdzorg BKV Beeldende Kunst en Vormgeving BkVg Beleidskader beeldende kunst vormgeving BLS Besluit Locatiegebonden Subsidies BMC Een managementadvies bureau BNG Bank Nederlandse Gemeenten BNR Beleid en Regie BOA Bijzondere Opsporingsambtenaar BOCE Borger- Odoorn, Coevorden en Emmen BRO Basis Registratie Onderhoud BRP Basis Registratie Persoonsgegevens BRW Brandweer Brzo Besluit risico's zware ongevallen BSO+ Buitenschoolse Opvang + BTW Belasting Toegevoegde Waarde (omzetbelasting) BUIG Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten BV Besloten Vennootschap BVH Basisvoorziening handhaving BWS Besluit Woninggebonden Subsidies BZK Binnenlandse Zaken CAK Centraal administratiekantoor CBK Centrum Beeldende Kunst CBL Cross Border Lease CBS Centraal Bureau voor Statistiek CC Concerncontrol CDIR Concerndirectie CeMK Cultuureducatie met kwaliteit Cer Compensatie eigen risico CEVAN Centrum voor automatisering Noord- Nederland CHW Culthistorische Waardenkaart CI Culturele Infrastructuur CIZ Centrum Indicatiestelling Zorg CJG Centrum jeugd en gezin CKB Cultuur- Kennis- en beleefcentrum CKV Culturele Kunstzinnige Vorming CMO Crisismanagement organisatie COCI Centre for Open Chemical Innovation COELO Centrum voor onderzoekvan de economie van de lagere overheden CP Cultuurparticipatie CPB Centraal Plan Bureau CQ Centrum voor de Kunsten in zuid-oost Drenthe CRE Cultuur, ruimte en economie CROW Nederlandse organisatie die kennis over verkeer en vervoer bundelt CRS Centraal Registratie Syteem (overlegpartners) CUO Culturele Uitvoeringsovereenkomst CV Commanditaire Vennootschap CVE Centrumvernieuwing Emmen CVPO Culturele Vorming Primair Onderwijs CvV College van vereffenaars CWI Centrum voor Werk en Inkomen DB Dagelijks Bestuur DJP Digitaal Jongeren Platform DNI Dienstverlening en informatiemanagement DNW Dorpen en wijken DOLG Duurzame Ontwikkeling Landelijk Gebied DP Drents Plateau DPE Dierenpark Emmen DST Directiestaf EBR Energiebedrijf Rundedal EDR Eems Dollard regio EFRO Europees fonds voor regionale ontwikkeling EGN European geopark network EMU Economische en monetaire Unie

201 Afkorting Omschrijving ENTP European new town platform EOP Erkende Overleg Partner EPZ Electriciteits Productiemaatschappij Zuid-Nederland ER Emmen Revisited ERH Energy Resources Holding ESF Europees Sociaal Fonds ESGEVA Overlegorgaan van de GFT contractanten onderling en met de VAM ETS Europese territoriale samenwerking EV Externe Veiligheid EZ Economische Zaken (ministerie van) FAC Facilitaire ondersteuning FC Football club FES Fonds Economisch Structuurversterking FIDO Financiële Decentrale Overheden FLO Functioneel leeftijdsontslag FMP Financieel meerjaren perspectief FNB Financiën en belastingen FPU Flexibel pensioen en uitkering FTE Fulltime- equivalent FV Fysieke Veiligheid FvCP Fonds voor Cultuurparticipatie GBA Fonds voor Cultuurparticipatie GFT Groente-, fruit- en tuinafval GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst GHOR Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen GLB Gemeenschappelijk Landbouw Bedrijf GOA Gemeentelijk Onderwijs Achterstandsbeleid GR Gemeenschappelijke regelingen Greenpac Green Polymer Application Centre GRIF Griffie GRP Gemeentelijk Rioleringsprogramma GS Gedeputeerde Staten GSB Grote Steden Beleid GVVP Gemeentelijk Verkeers-en Vervoersplan GW Gemeentewet H&V Hulpmiddelen en voorzieningen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs HBO Hoger Beroeps Onderwijs HG Huiselijk Geweld HH Huishoudelijke Hulp HHT Huishoudelijke Hulp Toelage HIC High Impact Crimes HRM Human Resource Management IAU Incidenteel Aanvullende Uitkering IBT Inter Bestuurlijk Toezicht ICC Interne cultuurcoördinator ICT Informatie en Communicatie Technologie ICO Centrum voor kunst en cultuur IE In exploitatie IGO Integrale gebiedsontwikkeling IKC Integraal KindCentra IKDrenthe Innovatie en Kenniscentrum Drenthe ILG Investeringsbudget landelijk gebied IMOP Informatie meerjarenontwikkelplan INK Inkomen iNUP informatie Nationaal Uitvoeringsprogramma IOAW Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers IOAZ Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen IPO Inter Provinciaal overleg ISV Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing IVB Integraal Vervoersbeleid JGZ Jeugdgezondheidszorg JOGG Jongeren op gezond gewicht JOT Jongeren Opvang Team KCC Klantcontactcentrum KCE Kennis campus Emmen KLIC Kabels en leidingen informatie centrum KN Kadernota KRW Kaderrichtlijnen Water KvK Kamer van koophandel LAP Landelijk afvalbeheersplan LEADER Stimuleringsprogramma platteland LNW Leren en Werken LPL Lagere publiekrechtelijke lichamen LSA Landelijk samenwerkingsverband aandachtswijken LTO Land- en Tuinbouworganisatie MAU Meerjarig aanvullende uitkering MBO Middelbaar Beroepsonderwijs MDW Medewerker MEC Masterplan Emmen centrum MER Milieu Effect Rapportage MFA Multi Funcionele Accommodatie

202 Afkorting Omschrijving MFS Multifunctionele speelvelden MIRT Meerjarenprogramma infrastructuur, ruimte en transport MKB Midden- en Kleinbedrijf MO Maatschappelijke Opvang MOMO Modernisering van de monumentenzorg MOP Meerjaren ontwikkelplan MOPSV MOP SV beschrijving erbij MOR Meldingen openbare ruimte MPG Meerjaren perspectief grondexploitaties MPV Meerjaren perspectief vastgoed MZZ Maatschappelijke zaken en zorg NAM Nederlandse aardolie maatschappij NAR Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement NASB Nationaal Actieplan Sport en Bewegen NBW Nationaal Bestuursakkoord Water NDHS Nieuw Dordrecht historische en cultureel NDP Noorder dierenpark NEA Nederlandse vervoerswetenschappelijk instituut, Economisch bureau voor het weg en watervervoer en Administratie en automatiseringscentrum voor het beroepsvervoer NEN Nederlandse Norm NNGB Nationale Norm Gezond Bewegen NNIEGG Nog niet in exploitatie genomen gronden NOM Noorderlijke ontwikkelingsmaatschappij NUG Niet Uitkeringsgerechtigden NUP Nationaal uitvoeringsprogramma NV Naamloze vennootschap NWW Niet-werkende werkzoekenden O&P Organisatie & Personeelsbeleid OAB Onderwijs achterstandenbeleid OBD Ontwikkeling, Beleid en Directiestaf OBE Openbare Bibliotheken Emmen OBO Openbaar onderwijs OC&W Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap OGGZ Openbare Geestelijke Gezondheidszorg OKE Ontwikkelingskansen door kwaliteiten en educatie OM Openbaar Ministerie OMG Outlawmotorgangs OOGO Op Overeenstemming Gericht Overleg OV Openbaar vervoer OVD Overeenkomst van dienstverlening OZB Onroererendezaakbelasting P- Parkeerterrein P&C Planning & control P&O Personeel en organisatie PAR Participatie PBE Publiek belang Electriciteitsproductie PCFO Publiek Contacten en Facilitaire Ondersteuning PGB Persoonsgebonden Budget PIOFACH personeel, informatie, organisatie, financiën, administratie, communicatie en huisvesting PJC Personeel, juridische zaken en communicatie PM Pro Memorie (er worden kosten verwacht, maar de hoogte daarvan is nog niet bekend) PMJP Provinciaal meerjaren programma plattelandsontwikkeling PMS Provincie nieuwe stijl PO Primair onderwijs POD Positief Opvoeden Drenthe POP Plattelands ontwikkelingsprogramma PPS Publiek Private Samenwerking PW Participatie Wet Raad Gemeenteraad van Emmen RBD Regionale brandweer Drenthe REP Ruimtelijk Economisch programma RIEC Regionaal Informatie en Expertise Centrum RMC Regionaal Meldpunt en coorditie centrum ROC Regionaal Opleidings Centrum ROI Ruimtelijke ontwikkeling & infrastructuur RSP-ZZL Regionaal specifiek pakket zuiderzeelijn RUD Regionale Uitvoeringsdienst RUDDO Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden RvC Raad van Commissarissen RWE Rhienische- Westfalische elecktricitatswerke SCP Sociaal Cultureel Planbureau SER Sociaal Economische Raad SIOF Strategisch Innovatie en Ontwikkelings Fonds SIV Sociaal Integratie en Veiligheid SNN Samenwerkingsverband Noord Nederland SOZA Sociale zaken SPC Sprt en cultuur SRGE Stimuleringsregeling glastuinbouw Emmen SRLE Stimuleringsregeling Revitalisering Landbouw Emmen SRME Stichting Marketing Regio Emmen SROI Social Return On Investment STIVAM Stichting Vuilafvoersmaatschappij SVB Sociale verzekeringsbank SVIR Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte SW Sociale werkvoorziening TDC Trainings-en Diagnosecentrum

203 Afkorting Omschrijving TROP Toeristisch Recreatief Ontwikkelplan UvW Unie van Waterschappen UWV Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen VAM Vuil afvoermaatschappij VANG Van Afval Naar Grondstof VAR Vrije Algemene Reserve VAZVAZ Van Architectuur tot Zang en Van Aesthetiek tot Zeden en gewoonten VDG Vereniging Drentse Gemeenten VenJ Veiligheid en Justitie (ministerie van) VEGANN Vereniging van gemeenten aandeelhouders Noord- Nederland VHROSV Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening Stedelijke Vernieuwing Vip- COM Verbeter- en innovatieprogramma communicatie VMBO Voortgezet Middelbaar Beroeps Onderwijs VNG Vereniging Nederlandse Gemeenten VO Voortgezet Onderwijs VOF Vennootschap onder firma VPB Vereniging parkmanagement bedrijventerreinen VRD Veiligheidsregio Drenthe VROM Ministerie van volkshuisvesting ruimtelijke ordening en milieubeheer VSV Voortijdig Schoolverlaten VTH Vergunningen, toezicht en handhaving VTO Vorming, Training en Opleiding VVE Voor- en Vroegschoolse Educatie VVN Veilig Verkeer Nederland VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs VWS Volksgezondheid, Welzijn en Sport (ministerie van) Wabo Wet Algemene Bepaling Omgevingsrecht Wajong Werk en Arbeidsondersteuning Jonggehandicapten Wak Week van de Amateurkunst WAR Weerstandsdeel algemene reserve WBb Wet Bodembescherming WE Voor- en Vroegschoolse Educatie WEB Wet Educatie en Beroepsonderwijs Wet HOF Wet Houdbaarheid Overheidsfinanciën WGS Wet gemeentelijke schuldhulpverlening WI Wet inburgering WIA Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen WIJ Wet investeringe in Jongeren WION Wet Informatie Ondergrondse Netwerk WKO Warmte koude opslag WLB Werkleerbedrijf WMD Waterleidingmaatschappij Drenthe WML Wettelijk Minimum Loon WMO Wet Maatschappelijke Ondersteuning WOZ Wet Waardering Onroerende Zaken WRK Werk WRO Wet Ruimtelijke Ordening WSJG Waar Staat Je Gemeente WSV Wet stedelijke verniewing WSW Wet Sociale Werkvoorziening Wtcg Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten WVDO Wereld van de ontmoeting WVG Wet Voorziening Gehadicapten WW Werkloosheidswet WWB Wet Werk en Bijstand WWNV Wet Werken naar Vermogen XPC Expertisecentrum YIA Youth in action ZVW Zorgverzekeringswet ZZP Zelfstandigen zonder personeel

204

E. Bijlagen A t/m D

205

206 A. Staat van reserves en voorzieningen

Reserves Bedragen in hele euro's Algemene reserve FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1Resultaat 2015 Stortingen Onttrekkingen Stand 31/12 75100 100 Budgettaire algemene reserve 9.884.783 2.565.491 100.000 3.636.331 8.913.943 75101 101 Vrije algemene reserve -762.393 1.883.000 675.072 445.535 75102 102 Weerstandsdeel algemene reserve 7.487.374 0 0 7.487.374 Totaal - Algemene reserve 16.609.763 2.565.491 1.983.000 4.311.403 16.846.851 Amortisatiereserve FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1 Stortingen Onttrekkingen Stand 31/12 75301 301 Amortisatiereserve investeringsubsidies instellingen 1.681.916 58.867 290.941 1.449.842 75302 302 Amortisatiereserve Willinkplein Zuid 0 1.000.000 0 1.000.000 75318 318 Amortisatiereserve sportvelden 500.292 0 48.520 451.772 75340 340 Amortisatiereserves sporthal Klazienaveen 371.250 0 11.250 360.000 75344 344 Amortisatiereserve herwaarderingsreserve onderwijs 196.095 0 56.027 140.068 75373 373 Amortisatiereserve schoolgebouwen 3.523.531 123.334 231.796 3.415.069 75388 388 Amortisatiereserve kleedgebouwen 629.879 0 629.879 0 Totaal - Amortisatiereserve 6.902.963 0 1.182.201 1.268.413 6.816.751 Egalisatiereserve FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1 Stortingen Onttrekkingen Stand 31/12 75308 308 Egalisatiereserve verkiezingen 143.320 133.278 42.152 234.446 75312 312 Egalisatiereserve expertisecentrum 191.233 0 1.766 189.467 75313 313 Egalisatiereserve programma D&I 103.571 0 103.571 0 75330 330 Egalisatiereserve Melkert 1 51.446 0 28.004 23.442 Totaal - Egalisatiereserve 489.570 0 133.278 175.493 447.355 Overige bestemmingsreserve FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1 Stortingen Onttrekkingen Stand 31/12 75303 303 Reserve Arbeidsmarkt Regio Drenthe 0 1.307.991 39.562 1.268.429 75304 304 Bestemmingsreserves overlegpartners 220.254 287.553 0 507.807 75311 311 Fonds Bouwen, Duurzaamheid & Jeugdwerkloosheid 2.077.686 20.000 646.482 1.451.204 75321 321 Bestemmingsreserve ontwikkeling landelijk gebied 97.485 11.680 0 109.165 75324 324 Bestemmingsreserve exploitatie woonwagens 473.362 195.521 90.000 578.883 75325 325 Bestemmingsreserve werkloosheidsfonds 322.873 40.182 0 363.054 75328 328 Bestemmingsreserve eenmalige kosten 2.531.998 3.869.185 3.969.463 2.431.720 75337 337 Bestemmingsreserve onderhoud gebouwen 1.527.138 29.369 90.007 1.466.500 75339 339 Bestemmingsreserve strategische innovatie (SIOF) 3.435.806 12.290 929.386 2.518.710 75342 342 Bestemmingsreserve brandweerkazerne 64.731 0 0 64.731 75346 346 Fonds Dorpen en Wijken 936.500 500.000 669.184 767.316 75350 350 Bestemmingsreserve onderhoud gymzalen 147.149 0 5.753 141.396 75351 351 Bestemmingsreserve ESF 495.571 169.806 42.232 623.146 75353 353 Bestemmingsreserve boekwaarde 1.414.860 121.815 471.266 1.065.409 75354 354 Bestemmingsreserve veiligheid 250.464 0 79.000 171.464 75357 357 Bestemmingsreserve museale voorzieningen 273.089 30.000 207.000 96.089 75359 359 Bestemmingsreserve SRLE 1.200.000 0 174.880 1.025.120 75362 362 Bestemmingsreserve stedelijke vernieuwing 214.358 250.500 309.026 155.832 75364 364 Bestemmingsreserve besluit lokatiegebonden subsidies 51.652 0 0 51.652 75365 365 Bestemmingsreserve bodemsanering 2.722.541 1.794.396 520.167 3.996.771 75366 366 Bestemmingsreserve ILG 153.000 0 92.711 60.289 75367 367 Reserve Sociaal Domein 10.840.864 7.876.172 7.227.882 11.489.154 75368 368 Reserve asielzoekers/statushouders 0 558.989 0 558.989 75372 372 Bestemmingsreserve maatregelen kredietcrisis 95.711 0 0 95.711 75374 374 Bestemmingsreserve cofinanciering 227.918 0 210.263 17.655 75375 375 Bestemmingsreserve citymarketing en promotie 590.970 0 97.052 493.918 75378 378 Bestemmingsreserve Atalanta 5.752.890 722.375 3.201.611 3.273.654 75381 381 Bestemmingsreserve 20e penning 456.946 0 0 456.946 75382 382 Bestemmingsreserve nationaal actieplan bewegen 104.084 0 0 104.084 75386 386 Bestemmingsreserve preventiebudget Emmermeer 80.483 0 0 80.483 75391 391 Bestemmingsreserve buitenkunst bezit 135.860 0 0 135.860 75393 393 Bestemmingsreserve startende ondernemers tuinbouw 12.934 0 0 12.934 75394 394 Bestemmingsreserve resultaatbestemming 2009 24.943 0 7.555 17.388 75397 397 Bestemmingsreserve Atalanta rente voorfinanciering 1.997.846 62.528 24.451 2.035.923 Totaal - Overige bestemmingsreserves 38.931.966 0 17.860.351 19.104.932 37.687.386 Totaal - Bestemmingsreserves 46.324.498 0 19.175.830 20.548.837 44.951.492 Totaal - Reserves 62.934.261 2.565.491 21.158.830 24.860.240 61.798.343

207 FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1Resultaat 2015 Stortingen Onttrekkingen Stand 31/12 Voorzieningen FCL nr + omschrijving reserve/voorziening Stand 1/1 StortingenVrijval+Aanwending Stand 31/12 75402 402 Voorziening dubieuze vorderingen 1.665.196 16.611 1.385.487 296.319 75408 408 Voorziening dubieuze debiteuren belastingen 370.000 380.000 377.000 373.000 75458 458 Voorziening GKB risicofonds 19.365 2.000 1.522 19.843 75460 460 Voorziening bijstandsdebiteuren 3.804.139 344.979 0 4.149.118 75478 478 Voorziening op vordering verkoop vennootschap BV 656.245 0 656.245 0 75480 480 Voorziening grondvoorraad / overige gronden 0 12.051.408 0 12.051.408 75481 481 Voorzieningen grondexploitatie 30.596.756 4.454.683 11.043.238 24.008.201 75482 482 Voorziening deelneming stationbedrijf Emmen BV 1.800.000 0 0 1.800.000 75484 484 Voorziening riolering 9.960.717 0 396.984 9.563.733 75487 487 Voorziening lening CQ 750.000 0 0 750.000 75488 488 Voorziening order windenergie 368.000 0 368.000 0 75489 489 Voorziening sloopkosten Aquarena 535.000 0 0 535.000 75490 490 Voorziening lening stadionbedrijf 0 1.125.000 0 1.125.000 Totaal - Voorzieningen 50.525.418 0 18.374.681 14.228.477 54.671.622

Totaal - Reserves en voorzieningen 113.459.680 2.565.491 39.533.511 39.088.717 116.469.965

208 B. Mutatie reserves per programmma > € 250.000

Begroot Werkelijk Verschil Pr. Omschrijving Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten 2 Bijdrage grondkosten Theater tbv Willinkplein Zuid 1.000.000 1.000.000 0 2 Continuering programmabureau CvE 1.900.000 1.900.000 0 2 Bijdrage parkeergarage Willinkplein-zuid 430.916 430.916 0 2 Bijdrage vriendenaandeel DPE-next 1.000.000 -1.000.000 2 Ledscherm theater 325.000 325.000 0 2 Onttrekking tbv kapitaallasten CvE 406.000 406.000 0 2 Resultaat CvE 2016 722.375 -722.375 2 Afrekening Vaarverbinding Erica - Ter Apel 303.000 303.000 0 2 Middelen 2016 werk, werk, werk 250.000 207.293 -42.707 3 Voordeel VRD (5% eff. taakstelling) 323.187 323.187 0 5 Uitvoering aanvalsplan bouwen, duurzaamheid en jeugdwerkloosheid 933.885 563.482 -370.403 5 Herstructurering bedrijventerrein De Tweeling 390.000 390.000 0 5 Bijdrage BOSA fonds aan ISV kosten 2016 386.260 406.953 20.693 5 Meerjarenuitvoeringsprogramma bodem 2016-2020 1.658.396 1.658.396 0 6 Dekking tekort bijzondere bijstand / minima 554.931 554.931 8 Restant voorbereidingskrediet Aquarena 340.111 -340.111 8 Overdracht kleedaccomodaties 830.000 601.452 -228.548 8 Vrijval reserve ivm afboeken boekwaardes sportaccommodaties 615.529 615.529 9 Subsidie maatschappelijke opvang 702.000 1.010.370 -308.370 9 Uitvoeringsovereenkomst 2016 Sedna 297.666 297.666 0 9 Resultaat decentralisatie jeugdzorg 453.256 453.256 9 Extra bijdrage aan EMCO 788.000 788.000 0 9 WMO - begeleiding 3.317.166 4.053.491 -736.325 9 WMO - beschermd wonen 2.643.963 2.327.947 -316.016 9 WMO - beschermd wonen 1.300.308 1.300.308 0 9 WMO - voorzieningen 745.852 745.852 9 Eigen bijdrage WMO - voorzieningen 300.000 300.000 0 9 Arbeidsmarkt regio Drenthe (AMRD) 2016 282.000 734.900 -452.900 9 Storting reserve AMRD 555.562 -555.562 9 Werkloosheidsfonds en 2GetThere 250.000 40.182 -40.182 -250.000 9 Continuering Werkgevers Arrangementen 250.000 250.000 0 9 Participatie - Werkdeel 398.000 398.000 0 9 Voortzetting investeringsplan 2016 905.000 905.000 0 9 Voordeel op Reintegratiebudget 2016 400.000 -400.000 10 Niet bestede middelen verhoogde asielstroom 2016 942.150 -942.150 10 FLO Brandweer 359.864 359.864 0 10 Imop 283.708 283.708 0 10 Huidige bovenformatieven 585.938 561.312 -24.626 10 Dekking kosten personele voorstellen KN 2016 445.000 445.000 0 10 Tijdelijke verlaging flexibel P-budget 323.000 323.000 0 10 Budget bovenformatieven 927.957 917.954 10.003 10 Individueel keuze budget 2.700.000 1.814.907 -885.093 10 Onttrekking aan BAR tbv stimuleringsfonds 500.000 500.000 0 10 Storting in stimuleringsfonds tlv BAR 500.000 500.000 0 10 Amendement bezuinigingen toevoegen aan VAR 1.000.000 1.000.000 0 10 Onttrekking ter dekking van kapitaallasten 285.797 290.941 5.144 10 Invulling knelpunt taakstelling management 265.000 265.000 0 10 Niet te realiseren taakstellingen afdeling FAC 707.000 707.000 0 10 Aanloopkosten natuurlijk verloop afdeling FAC 344.000 338.977 -5.023 10 Frictiekosten personeel 1.600.000 1.600.000 0 10 Dimpact 11 fte KN 2009 440.000 440.000 0

209 C. Begrotingsrechtmatigheid

1 Algemeen In verband met de regelgeving omtrent begrotingsrechtmatigheid moet het college bij de jaarrekening inzicht geven in de begrotingsoverschrijdingen.

Volgens de financiёle verordening van de gemeente Emmen handhaaft de raad de lasten van de begroting op programmaniveau. Dit betekent dat bij begrotingsoverschrijdingen aan de lastenkant het college een analyse in de jaarrekening opneemt, waarbij de oorzaken en de achtergronden worden toegelicht. Bij de jaarrekening krijgt de raad vervolgens het voorstel voorgelegd om de begrotingsoverschrijdingen alsnog te autoriseren.

Voor de analyse is gebruik gemaakt van de landelijke indeling van het Nederlands Instituut van Registeraccountants (NIVRA). Deze indeling is als volgt:

1 = Kostenoverschrijdingen die geheel of grotendeels worden gecompenseerd door direct gerelateerde inkomsten. 2 = Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid, maar die niet tijdig konden worden gesignaleerd. 3 = Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid, maar waarbij de accountant ondubbelzinnig vaststelt dat die ten onrechte niet tijdig zijn gesignaleerd. 4 = Kostenoverschrijdingen inzake activiteiten die niet passen binnen het bestaande beleid en waarvoor men tegen beter weten in geen voorstel tot begrotingsaanpassing heeft ingediend. 5 = Kostenoverschrijdingen inzake activiteiten welke achteraf als onrechtmatig moeten worden beschouwd omdat dit bijvoorbeeld bij nader onderzoek van de subsidieverstrekker, belastingdienst of een toezichthouder blijkt. 6 = Kostenoverschrijdingen op activeerbare activiteiten (investeringen) waarvan de gevolgen voornamelijk zichtbaar worden via hogere afschrijvings- en financieringslasten in het jaar zelf of pas in de volgende jaren.

Budgetafwijkingen welke weliswaar in financiële zin binnen de begroting blijven, maar waarbij zeer duidelijk is dat aanzienlijk minder prestaties zijn geleverd c.q. activiteiten zijn ontplooid dan in de financiële begroting specifiek als doelstelling was aangegeven en welke niet in de jaarrekening zijn toegelicht vormen een aparte categorie “begrotingsoverschrijdingen”. Het gaat hier om afwijkingen van beoogde prestaties en niet om financiële budgetafwijkingen c.q. niet financiële informatie die de accountant soms wel waarneemt, maar waar hij niet standaard op toetst. Indien de accountant deze vorm van onrechtmatigheid waarneemt heeft dit geen gevolgen voor de strekking van de accountantsverklaring. Wel zal de accountant deze waarnemingen opnemen in zijn verslag van bevindingen.

2 Analyse

2.1. Algemeen De analyse van de begrotingsoverschrijdingen hebben we opgesplitst in: - begrotingsoverschrijdingen voor wat betreft lasten per programma exclusief reservemutaties (rekening van baten en lasten); - begrotingsoverschrijdingen voor wat betreft investeringskredieten (investeringen).

210 2.2. Begrotingsoverschrijdingen lasten per programma (rekening van baten en lasten) In onderstaand overzicht komen alleen de lastenoverschrijdingen (met een ondergrens van € 390.000) aan de orde. Deze ondergrens vindt zijn basis in het controleprotocol en wordt gehanteerd om de analyse bij overschrijdingen op hoofdlijnen te kunnen uitvoeren. Een overschrijding aan de lastenkant wil niets zeggen over het tekort op het programma als geheel, want er wordt geen rekening gehouden met extra inkomsten. Bij de toelichting op de oorzaken binnen een programma hebben wij ons beperkt tot de hoofdlijnen. Voor een gedetailleerd overzicht van de onder- en overschrijdingen verwijzen wij u naar de desbetreffende programma’s in het jaarverslag.

Lasten exclusief reservemutaties (x € 1.000) Programma Lasten begroting Lasten volgens Overschrijding na wijziging rekening 4 Onderwijs en Jeugd 49.140 50.351 1.211 6 Inkomensondersteuning 66.159 67.172 1.013 7 Openbare ruimte en Verkeer en Vervoer 28.960 30.159 1.199

Programma 4 Onderwijs en jeugd (te verklaren overschrijding € 1.211)

Productgroep Lasten Lasten Over- Categorie Toelichting naar oorzaak en begroting volgens schrijd NIVRA- achtergronden na rekening ing indeling wijziging 04.04 Onderwijs 31.900 34.025 2.125 1  Conform het onderwijs-akkoord zijn in 2016 o.a. de lonen met 3,8% verhoogd. Deze verhoging wordt gedekt door een hogere rijksbijdrage (€ 1.054.000).  De systematiek van de financiering van openbaar basisonderwijs vereist dat het resultaat van baten en lasten wordt gestort/ onttrokken in/ aan de onderwijsreserve. Dit komt echter niet tot uiting onder de mutatie reserves, maar conform BBV-regelgeving op de balans (€ 1.377.000).

Programma 6 Inkomensondersteuning (te verklaren overschrijding € 1.013)

Productgroep Lasten Lasten Over- Categorie Toelichting naar oorzaak en begroting volgens schrijd NIVRA- achtergronden na rekening ing indeling wijziging 06.03 Inkomen 61.808 62.877 1.069 1/2  Hogere uitgaven Minima en Bijzondere Bijstand. De hogere uitgaven worden vooral veroorzaakt door hogere kosten woninginrichting (€ 512.000) door onder andere huisvesting statushouders. Hier staat een reservemutatie tegenover.  Door een hogere groei van het aantal uitkeringsgerechtigden dan verwacht bij Berap 2, stijgen de uitgaven van de BUIG (€ 514.000). Hierdoor ontstaat er een groter nadelig saldo. Dit wordt gedeeltelijk weer opgevangen door een hogere vangnetuitkering.

211 Programma 7 Openbare ruimte en Verkeer en Vervoer (te verklaren overschrijding € 1.199 )

Productgroep Lasten Lasten Over- Categorie Toelichting naar oorzaak en begroting volgens schrijd NIVRA- achtergronden na rekening ing indeling wijziging 07.01 Beheer 1.556 2.742 1.186 1  Resultaat op onderhanden openbaar (meerjarige) orders zoals Herstruc- gebied turering de Tweeling, Treinstation Zuid en Gedragsbeïnvloeding. Dit resultaat (€ 1.184.000) wordt gedekt uit bijdragen van derden en bijdragen uit investeringen.

2.3. Begrotingsoverschrijdingen investeringskredieten (investeringen) De begrotingsoverschrijdingen op investeringskredieten worden jaarlijks inzichtelijk gemaakt bij de jaarrekening. Voor de afwijking geldt een ondergrens van € 50.000. Bij de jaarrekening 2016 is er geen sprake van kredietoverschrijdingen groter dan € 50.000.

212 D. IBT Zelfbeoordeling 2016 Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Monumentenwet (Planologische) Check op digitaal beschikbare Objectief: bescherming ruimtelijke plannen op -Zijn in de Toelichting, Regels Nog niet of onvoldoende voldaan aan cultuurhistorische en www.ruimtelijkeplannen.nl. en Verbeelding van eisen MW maar daar wordt wel aan archeologische 1-Check via provinciale bestemmingsplannen gewerkt. waarden via actuele planadviseurs en gemeentelijke visie op erfgoed gemeentelijke beleidsmedewerkers en/of (beschermende) Intensiteit toezicht gemiddeld ruimtelijke plannen. cultuurhistorie en archeologie. maatregelen opgenomen voor In 2015 is begonnen met een verkenning om cultuurhistorie, archeologische te komen tot een Erfgoednota. In 2016 is de Deskundige advisering 2-Een overzicht van: monumenten, archeologische Cultuurhistorische waardenkaart als vergunningverlening a. het aantal adviezen van de verwachtingsgebieden en bouwsteen voor de Erfgoednota opgesteld. (omdat ondeskundige Monumentencommissie dat beschermde stads- en Verder is het inventariseren karakteristieken omgang met erfgoed jaarlijks wordt afgegeven, hoe dorpsgezichten? wederopbouwwijken Emmermeer, Angelslo, onherroepelijke vaak hiervan wordt afgeweken en -Vragen gemeenten adviezen en Emmerhout is in uitvoering genomen. gevolgen heeft). de motivering daarvan; aan Monumentencommissies b. het aantal malen dat jaarlijks en archeologisch deskundigen archeologievoorwaarden aan een en hoe besluiten zij daarop omgevingsvergunning worden (wel/niet opvolgen). verbonden, hoe vaak hiervoor deskundig advies werd Subjectief: ingewonnen, hoe vaak hiervan is -Beoordeling informatie afgeweken en de motivatie aangereikt door daarvan. beleidsmedewerkers cultuurhistorie en archeologie 3-‘Piep-systeem’

213 Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Huisvesting Tijdige huisvesting van - Maandelijkse realisatiecijfers Objectief: statushouders het aantal van het Rijk via het Centraal - Aan de hand van de Achterstand 31-12-2015 : 72 statushouders Orgaan Opvang Asielzoekers maandelijkse realisatiecijfers Taakstelling 2016 : 273 overeenkomstig (COA). van het COA. Te huisvesten in 2016 : 345 halfjaarlijkse - (Half)jaarlijkse rapportage van taakstelling van het B&W aan de gemeenteraad. Subjectief: Geplaatst vlg COA op 31-12- 2016 : 285 Rijk. - Regionale overleggen met - Aan de hand van de + geplaatst in tussenvoorziening : 30 gemeenten, corporaties, COA en rapportages van B&W aan de Totaal gehuisvest : 315 vluchtelingenwerk. gemeenteraad en de regionale overleggen. Achterstand op 31-12-2016: 28

NB: Conclusie: - Op het moment dat de In 2016 is grootste taakstelling tot nu toe gemeentelijke cijfers afwijken van opgelegd. Ook was er nog een forse de realisatiecijfers van het COA, achterstand uit 2015. gelden de realisatiecijfers van het Inmiddels is d achterstand terug gebracht tot COA. - Indien een gemeenten van 28 personen. groen naar rood schiet dient de gehele interventieladder te Dit hebben we gerealiseerd door de worden doorlopen. volgende acties te ondernemen - Indien het Rijk de lopende taakstelling tussentijds verhoogd geldt de lopende taakstelling Gerealiseerd in 2016 (exclusief verhoging) voor de -Tussenvoorziening (32 personen) beoordeling. De verhoging dient -Kamerverhuur op 4 locaties (16 personen) de volgende taakstellingsperiode te zijn gerealiseerd. -Hernieuwde afspraken corporaties per 1 juni 2016

Gepland in 2017 1. Laan van de Bork 101 Verbouw kantoorpand naar18 appartementen (1 en 2 persoons) door

particulier.

214 2. Boslaan 20 Verbouw kantoorpand naar 45 appartementen (1 en 2 persoons) door particulier. 3. Tiny houses Particulier wil 12 tiny house plaatsen, waarvan 6 bedoeld voor statushouders 4. Vijverkroost Voormalig schoolpand wordt omgebouwd tot 5 woningen voor grote gezinnen.

Intensiteit toezicht gemiddeld.

Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Ruimtelijke Actuele - Check op digitaal beschikbare Objectief: Voldaan aan eisen Wro ordening bestemmingsplannen ruimtelijke plannen op - Zijn bestemmingsplannen en aanwezigheid www.ruimtelijkeplannen.nl. ‘jonger’ dan tien jaar. Intensiteit toezicht laag Structuurvisie(s) bij - Beschikken gemeenten Bestemmingsplannen binnen de gemeente gemeenten conform - Check via planadviseurs over Structuurvisies? Emmen zijn actueel. In die gevallen dat dat wettelijke eisen in Wro. provincie naar progressie in niet het geval is geldt een beheerverordening planprocedure bij Subjectief: en wordt het desbetreffende bestemmingsplannen van - Beoordeling o.b.v. bestemmingsplan met voorrang herzien. Dat gemeenten. informatie m.b.t. voortgang geldt bijvoorbeeld voor de bedrijventerrein aangereikt door Bargermeer. De voorbereidingen om te - Check via Relatiebeheerders Relatiebeheerders en komen tot een geactualiseerd provincie bij gemeenten naar Planadviseurs. bestemmingsplan zijn gestart aanwezigheid dan wel progressie voor wat betreft Het relatiebeheer tussen gemeente en Structuurvisies. provincie verloopt soepel. De “lijnen” zijn kort en indien nodig worden inhoudelijk betrokkenen bij gesprekken betrokken.

215 Toelichting Archiefzorg

Algemeen: Om inzicht te krijgen in het functioneren van de informatiehuishouding van de gemeente zijn de zogenaamde “Kritische Prestatie Indicatoren” (KPI’s) ontwikkeld. Deze KPI’s vormen de input voor de beoordeling van de situatie op de gekozen cruciale thema’s. Uit de uitgebreide serie KPI’s zijn vier KPI’s geselecteerd die kern- informatie bevatten voor de kwaliteit van de informatiehuishouding. Ten behoeve van het opstellen van de jaarrapportage archiefbeheer is over de jaren 2015 en 2016 een KPI-meting uitgevoerd. Deze meting is gebruikt bij het bepalen van de “goed-matig-slecht”-score voor wat betreft het archiefbeheer. Voor de zogenaamde “kern-KPI’s” zijn verbetermaatregelen geformuleerd.

Zelfevaluatie: De gemeente Emmen heeft in zijn algemeenheid het archief- en informatiebeheer matig op orde. Er zijn verschillende onderdelen waar de komende tijd een inhaalslag moet worden gemaakt.

Er wordt gewerkt volgens wettelijke kaders. De archiefordening geschiedt planmatig, het systeem en de materialen staan borg voor de authenticiteit, de context, de toegankelijkheid en de duurzaamheid van de archiefbescheiden. Het digitaal aanbieden van de ontvangen post aan de organisatie geschiedt al vanaf 2008 en vraagt veel aandacht. Daarnaast is de gemeentelijke organisatie met ingang van 17 november 2014 voor een groot deel overgegaan tot het zogenaamde “Zaakgericht werken”. Dit vergt erg veel capaciteit van het team documentaire informatievoorziening. Er worden meer poststukken geregistreerd, hetgeen ook een forse toename laat zien in de benodigde verwerkingstijd.

Op dit moment (januari 2017) heeft het team Documentaire Informatievoorziening een organisatiewijziging met substantiële formatieve consequenties achter de rug. In de formatie van het team DI zijn nieuwe functies opgenomen, zoals informatiecoach, gemeentearchivaris, functioneel beheerder en (tijdelijk) projectleiderschap. Mede hierdoor is een flinke impuls gegeven aan de nieuwe ontwikkelingen: doorontwikkeling van Zaakgericht Werken, invulling KPI’s, (documentair) informatiebeleid en informatiebeheer, herpositionering gemeentearchief etc. De eerste resultaten hiervan worden voorzichtig zichtbaar: Het nieuw gevormde Cluster Ontwikkeling digitalisering en archivering is gestart en maakt extra zichtbaar op welke terreinen structureel dan wel incidenteel werk is blijven liggen. Door de extra formatie is er slagkracht om verschillende zaken op te pakken. Veel georganiseerder dan tot nu toe wordt aandacht gevraagd voor het informatievraagstuk binnen de gemeente als geheel en binnen nieuw te starten projecten in het bijzonder. Door aan de voorkant mee te denken, mee in te richten en richting te geven in proces- en informatievraagstukken, wordt informatie vanaf de start beter vastgelegd en verwerkt. Dit komt de transparante informatiehuishouding van de gemeente direct ten goede. Verder zijn een aantal zaken in de steigers gezet, maar deze vinden hun afronding in 2017. Voorbeelden hiervan zijn de herijking informatiebeleid, gespreksronden met afdelingen over nut en noodzaak van (digitaal) archiefbeheer, het instellen van een Strategisch Informatie Overleg, herijking positie gemeentearchief, de archiefbewerking van de oude gemeente Schoonebeek, een inhaalslag in archiefvernietiging, een steviger verbinding met het Erfgoed Netwerk Emmen en het digitaliseringsproject van de Emmer Courant in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek.

216 Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Archiefzorg Controle van de Interne verantwoording en Objectief: aan de hand Intensiteit toezicht: gemiddeld kwaliteit van de beoordeling (in de reguliere van de invulling van de informatiehuishouding jaarlijkse beleidscyclus) op de vier KPI’s van de VNG op de van overheden, zoals afgesproken, risicogerichte punten die betrekking die nodig is voor cruciale thema’s: hebben op de cruciale adequate thema’s. verantwoording, 1 Het beheer van zowel analoge 1.De gemeente Emmen heeft op dit moment geen bewijsvoering en als digitale overheidsinformatie Subjectief: interpretatie kwaliteitssysteem, maar beschikt m.b.t. de historisch onderzoek. voldoet aan toetsbare eisen van de wijze waarop de archiefzorg en postbehandeling wel over van een toe te passen organisatie invulling geeft procedures, protocollen en kwaliteitssysteem. aan de wettelijke criteria handleidingen/instructies. Deze kunnen als en, voor zover van componenten van een kwaliteitssysteem worden toepassing, afspraken tot beschouwd. verbetering maakt en Verbeteringen die voor 2017 gepland zijn: nakomt. - opstellen informatiebeleid; - kwaliteitshandboek; Jaarlijks wordt een concept beoordeling door de provincie opgesteld en besproken met de betrokken overheid, alvorens officiële vaststelling en eventuele daarop gebaseerde vervolgacties plaatsvinden.

2 Zowel analoge als digitale 2. De gemeente Emmen beschikt over een overheidsinformatie wordt in overzicht in de vorm van een zestal concept- goede, geordende en inventarissen op dossierniveau. In het Document toegankelijke staat gebracht. Management Systeem Corsa is geregistreerd waar dossiers zich bevinden. In de archiefbewerking en -inventarisatie zijn aanzienlijke achterstanden te constateren.

217 Er wordt gewerkt met het metadataschema TMLO, maar deze is niet overal consequent doorgevoerd. Er is (nog) geen volledig overzicht van gebruikte besturings- of toepassings- programmatuur. Voor 2017 staat gepland dat er een beschrijving komt van (aanvullende)metagegevens in een metadataschema en dat een overzicht wordt gemaakt van gebruikte besturings- en toepassingsprogrammatuur.

3. Jaarlijks wordt een verklaring van vernietiging opgesteld. Voor het selecteren van de informatie- elementen wordt gebruik gemaakt van de 3 Zowel analoge als digitale geldende selectielijsten die collectief voor alle overheidsinformatie wordt tijdig Nederlandse gemeenten vernietigd dan wel zijn vastgesteld. overgebracht, openbaar De gemeente heeft nog geen archiefbescheiden gemaakt en beschikbaar vervangen of vervreemd gesteld. maar vervanging is noodzakelijk in het kader van onder meer Zaakgericht Werken. Het vervangingsbesluit zal in 2017 van kracht worden. Gemeente Emmen heeft haar archieven overgebracht naar de archief- bewaarplaats maar er zijn nog geen inventarissen of verklaringen van overbrenging van overgebrachte archieven opgemaakt.

In januari 2016 werd het project Vervanging opgestart. Doelstelling is binnen afzienbare tijd vervanging te “regelen” voor fysieke stukken voor zover opgenomen in het Zaaksysteem en

218 personele stukken, opgenomen of op te nemen in Corsa. Dit project wordt in 2017 afgerond. Verder zullen in 2017-2025 archiefinventarissen van inmiddels overgebrachte archieven worden opgesteld en verklaringen van de overbrenging.

4.De archiefbewaarplaatsen voldoen aan de eisen zoals gesteld in het Archiefbesluit 1995 en de Archiefregeling en zijn in 2008 goedgekeurd door Gedeputeerde Staten van Drenthe. Niet onderzocht is of de serverruimten waar digitale archiefbescheiden 4 Zowel analoge als digitale worden beheerd, voldoen aan de daaraan te overheidsinformatie wordt stellen eisen (Archiefregeling). duurzaam beheerd en is Er zijn nog geen concrete stappen gezet om te geplaatst in daartoe geëigende komen tot de inrichting van een e-depot. omgevingen. De komende jaren 2016 – 2020 zullen de Ter onderbouwing worden de volgende verbeteringen worden ingevulde KPI’s, zoals die door de doorgevoerd: VNG zijn opgesteld voor de interne - voorbereiden e-depot voorziening; verantwoording en beoordeling van de - onderzoek eisen serverruimten; archiefzorg, meegeleverd of - archief compleet in beeld brengen en beschikbaar gesteld. begin maken met wegwerken achterstanden; - bezoekersreglement opstellen; - opstellen calamiteitenplan archieven. - vernieuwen Archiefbesluit en Besluit Informatiebeheer

219

Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Financiën Het bevorderen van - Begroting die voldoet aan Objectief financieel gezonde het Besluit begroting en Aan de hand van landelijk Goed gemeenten om taken verantwoording (Bbv). afgesproken criteria (zowel autonoom als - Begrotingswijzigingen. Intensiteit toezicht: laag medebewind) te - Jaarstukken. Subjectief kunnen uitvoeren - Raadsstukken. Interpretatie van de Voor 2016 is repressief toezicht van toepassing. zonder dat (onnodig) - Verordeningen ex. artikel genomen maatregelen De p&c documenten voldoen aan de wettelijke financiële problemen 212 en 213 om begroting en regelgeving. op de collectiviteit van Gemeentewet. meerjarenramingen gemeenten sluitend te maken (Gemeentefonds) worden afgewenteld.

220 Domein Belang toezicht Informatie arrangement Weging en beoordeling Score Wabo Bescherming van mens De hoofddocumenten van de Objectief: aan de hand van de Intensiteit toezicht: laag en natuur tegen schade eigen beleidscyclus: criteria uit de Wet algemene en gevaar; kwaliteit van - (meerjarig probleem of bepalingen omgevingsrecht Inzicht in nalevingstoezicht. de uitvoering van risico- analyse (Wabo), Besluit omgevingsrecht De gemeente heeft alle vereisten op vergunningverlening, - (meerjarig) (Bor) en de Regeling orde/er is inzicht in nalevingstoezicht. nalevingstoezicht en uitvoeringskader omgevingsrecht (Mor). handhaving (milieu - jaarlijks programma * Actueel beleid (vergunningen-en bouwen en wonen) - jaarlijks verslag 1.Beoordeling van de werking handhavingsbeleid inclusief veiligheid, En bij steekproef: de dossiers van van de beleids- en bouwplantoetsing, bodembeleid en de organisatie (nalevingstoezicht) uitvoeringscyclus (big 8) op probleem- en risicoanalyse (<4 jaar) is systeemniveau. beschikbaar voor GS. Een bestuurlijk vastgestelde 2. Beoordeling van de zelfevaluatie uitwerking van de big 8 naar * Beleid bevat doelen en prioriteiten risicothema’s. Jaarlijks zullen Een bestuurlijk vastgesteld een of enkele thema’s worden * Beleid en probleem- en risico analyse verbeterplan geselecteerd. Huidige thema’s: besteedt aandacht aan Wabo risicothema’s.

Vanaf 1 januari 2015: er is een Op gebied van milieu: Doelen en normen zijn behaald volgens bestuurlijk vastge-stelde De asbestregelgeving door het eisen in Wabo, Bor en Mor. Er is sprake eindmeting. toezicht op en de handhaving van een consistent programma met van sloopmeldingen en het voldoende operationele doelen, afwijkingen opsporen en tegengaan van zijn begrijpelijk geformuleerd. illegale asbestverwijdering; Jaarverslag bevat conclusies over mate van De regelgeving m.b.t. uitvoering , bijdrage aan beleidsdoelen, de verontreinigde grond door beheersing van risico’s en of beleid, toetsing van meldingen en prioriteiten en /of programma bijgesteld toezicht op het gebruik en de dienen te worden. afvoer van bouwstoffen. In Jaarprogramma zijn voor wat betreft De regelgeving m.b.t. vergunningverlening systematiek en brandveiligheid bij opslag werkzaam-heden voor actueel houden voor gevaarlijke stoffen door het risicovolle activiteiten beschreven. opnemen van de juiste voorschriften in de

221 omgevingsvergunning en het handhaven van deze vergunning. Vergunningverlening en handhaving van de regelgeving m.b.t. risicovolle inrichtingen. Op het gebied van Bouwen: De regelgeving m.b.t. constructieve veiligheid en brandveiligheid door aandacht hiervoor bij vergunningverlening en handhaving. Op gebied van Monumentenzorg Het hebben van een actuele gemeentelijke monumentenverordening en een onafhankelijke en deskundige gemeentelijke monumentencommissie Deskundige uitvoering van vergunningverlening en handhaving t.b.v. aanbrengen van wijzigingen aan rijksmonumenten.

Subjectief: interpretatie van de wijze waarop de organisatie invulling geeft aan de wettelijke criteria en, voor zover van toepassing, afspraken tot verbetering.

222 BIJLAGE – Uitleg beoordeling

Toezicht Beoordeling groen (goed) Beoordeling oranje Beoordeling rood domein (voldoende/matig) (onvoldoende) Monumentenwet Voldaan aan eisen MW Nog niet of onvoldoende Niet voldaan aan eisen MW. (art. 15, 36 lid 1-3, 38-41, voldaan aan eisen MW Bro (3.1.6 lid 2) maar daar wordt wel aan gewerkt.

- Nieuw vast te stellen - Bestemmingsplannen --Bestemmingsplannen voldoen bestemmingsplannen nog niet voldoende niet aan de MW, Bro ondanks actueel op Monumentenwet-proof inzet overleg en ruimtelijk Monumentenwet en Bro. aangaande erfgoed als planinstrumentarium door - Monumentencommissies geheel of op provincie. en archeologisch onderdelen -Geen adviezen gevraagd aan deskundigen adequaat (bijvoorbeeld alleen Monumentencommissie en/of om advies gevraagd. cultuurhistorie). archeologisch deskundigen Gemeentelijk - afwijking adviezen zonder erfgoedbeleid nog in motivatie ontwikkeling. -Cultuurhistorische waarden - Monumentencommissi (monumentale en/of es en archeologisch archeologische deskundigen waarden/verwachtingen) gaan onvoldoende adequaat (ongezien) verloren om advies gevraagd - Cultuurhistorische waarden (monumentale en/of archeologische waarden) gaan soms (ongezien) verloren

Intensiteit toezicht laag Intensiteit toezicht Intensiteit toezicht hoog (Rood). (Groen). gemiddeld (Oranje).

Huisvesting Voldaan aan de Niet voldaan aan de Na de 2de kanstermijn niet statushouders halfjaarlijkse taakstelling halfjaarlijkse taakstelling voldaan aan de halfjaarlijkse taakstelling

1) Gemeente heeft voldaan Niet voldaan aan de 1) Niet voldaan aan de laatste aan de laatste taakstelling taakstelling en de taakstelling en de achterstand is en heeft geen achterstand of achterstand is niet meer meer dan 100% van de laatste loopt hierop in. dan 100% van deze taakstelling. taakstelling. 2) Niet voldaan aan de 2) Er is sprake van verwijtbaar laatste taakstelling met een Uitvoering toezicht door handelen. Hiervan is sprake als maximale afwijking hierop middel van een gemeente de 12 weken van 25% of 1 statushouder. interventieladder fase 1 tot termijn structureel overschrijd en en met fase 3, waarbij de er wel voldoende koppelingen laatste fase bestaat uit: worden gemaakt door het COA. a) GS overleggen met B&W door middel van

223 een brief waarin B&W Uitvoering toezicht door middel een 2de kanstermijn van interventieladder fase 4 tot wordt geboden van 1 en met fase 6. taakstellingsperiode. a) GS voeren overleg met B&W. b) Gemeente stelt een b) GS besluiten om wel of niet in plan van aanpak de plaats te treden. Huisvesting Statushouders op, met een maximale looptijd van 2 taakstellingsperiodes, dat door B&W is goedgekeurd. Na afloop looptijd plan van aanpak dient gemeente ‘groen’ te zijn.

Intensiteit toezicht laag Intensiteit toezicht Intensiteit toezicht hoog. gemiddeld. Ruimtelijke Voldaan aan eisen Wro. Niet voldaan aan eisen Na de ‘2de kanstermijn’ niet ordening Wro. voldaan aan de taakstelling

- Bestemmingsplannen - Bestemmingsplannen Niet voldaan aan de taakstelling (bijna) actueel. niet allemaal actueel c.q. en de achterstand is nauwelijks ‘jonger’ dan tien jaar oud. gereduceerd of zelfs verder - Actuele Structuurvisie Met name status opgelopen n.a.v. de ‘2de kansen aanwezig Bestemmingsplan termijn’. Buitengebied weegt zwaar. Dat plannen in concreet in voorbereiding/ procedure Uitvoering toezicht door middel zijn, geeft geen reden tot van interventieladder fase 4 tot plaatsing in het ‘groen’. en met fase 6 (in de plaatstreding). - Structuurvisie niet - GS voeren overleg met B&W. actueel, dan wel nog niet - GS besluiten om wel of niet vastgesteld. Dat visies om in de plaats te treden. concreet in voorbereiding/ procedure zijn, geeft geen reden tot plaatsing in het ‘groen’.

Uitvoering toezicht via interventieladder fase 1 tot en met fase 3 dat bestaat uit: - GS overleggen met B&W door middel van een brief waarin B&W een 2de kanstermijn wordt geboden van 6 maanden.

224

Gemeente overlegt binnen 6 maanden gegevens over de termijn waarbinnen zij de verplichtingen van de Wro zal nakomen. In elk geval moeten daarbij binnen 1 jaar concrete resultaten kunnen worden overgelegd. De raad moet het betrokken zijn bij de verbeteringsslag.

Intensiteit toezicht laag Intensiteit toezicht Intensiteit toezicht hoog (Rood). (Groen). gemiddeld (Oranje). Archiefzorg Er wordt voldaan aan alle Er wordt niet voldaan Er wordt niet voldaan aan alle wettelijke vereisten bij de aan alle wettelijke wettelijke vereisten bij de cruciale thema’s. vereisten bij de cruciale cruciale thema’s en er is geen thema’s, maar er is een verbeterplan (SMART) verbeterplan (SMART) geformuleerd of voorzien, geformuleerd en/of er is ofwel er worden duidelijk grote aannemelijk gemaakt dat risico’s gelopen. het te lopen risico aanvaardbaar is. Er wordt volgens de landelijke beleidskaders (indeplaatsstelling Monitoring van het en schorsing/vernietiging) verbeterplan met gehandeld bij de aanpak door de tussentijdse beoordeling provincie. van de uitvoering behoren tot de mogelijkheden,

Intensiteit toezicht laag Intensiteit toezicht Intensiteit toezicht hoog (Rood). (Groen). gemiddeld (Oranje). Financiën Goed Voldoende/matig Onvoldoende

1. Geraamde structurele 1. Geraamde structurele 1. Geraamde structurele uitgaven en inkomsten uitgaven en inkomsten uitgaven en inkomsten zijn voor het begrotingsjaar voor het begrotingsjaar niet in evenwicht en, in evenwicht en, zijn in evenwicht. Uit 2. Meerjarenraming maakt niet 2. Uit meerjarenraming is meerjarenraming is aannemelijk dat dit aannemelijk dat dit nog niet aannemelijk evenwicht wordt hersteld. evenwicht wordt dat dit evenwicht Ook kan er sprake zijn van gecontinueerd en, behouden blijft, of, één of meer bestuurlijk 3. Er is, voor zover 2. Geraamde structurele relevante onderwerpen die bekend, geen sprake uitgaven en inkomsten de financiële positie nadelig van bestuurlijke zijn niet in evenwicht. kunnen beïnvloeden. Hierbij relevante onderwerpen Uit de kan gedacht worden aan de die de financiële positie meerjarenraming is jaarrekening, het substantieel nadelig aannemelijk dat dit weerstandsvermogen, de kunnen beïnvloeden. evenwicht wordt grondexploitatie, het Hierbij kan gedacht hersteld, en/of, onderhoud kapitaalgoederen worden aan de 3. Er is sprake van één of of andere onderwerpen.

225 jaarrekening, het meer bestuurlijk Deze onderwerpen weerstandsvermogen, relevante onderwerpen onderbouwen mede de de grondexploitatie of die de financiële kleuring. andere onderwerpen positie nadelig kunnen beïnvloeden.

Intensiteit toezicht: laag Intensiteit toezicht: Intensiteit toezicht: hoog gemiddeld

- begroting vergt geen - begroting vergt geen - instelling preventief toezicht goedkeuring goedkeuring. - goedkeuring - regulier ambtelijk - Verdiepingsvragen begroting/begrotingswijziging contact (< 2 x per jaar). rondom meerjarige en noodzakelijk - Monitoren financiële problematiek - besluit toezicht op maat begrotingswijizigingen - Intensivering ambtelijk - intensivering ambtelijk en - Themaonderzoeken en bestuurlijk contact bestuurlijk contact (> 5 x per - Onderzoek (2-5 x per jaar) jaar) programmarekening met - Monitoren van - verdiepingsvragen rondom accountantsverslag herstelmaatregelen/be financiële problematiek Opvragen nota’s grotingswijzigingen - afspraken rondom termijn deelonderwerpen - Het zijn van herstel financiële positie sparringpartner - monitoren van - Themaonderzoeken herstelmaatregelen - Onderzoek - het zijn van sparringpartner programmarekening - themaonderzoeken met - Onderzoek accountantsverslag programmarekening met accountantsverslag Opvragen nota’s - Opvragen nota’s deelonderwerpen deelonderwerpen financiële financiële positie positie Facultatief: het houden van een begrotingsscan (i.s.m. BZK)

WABO Inzicht in Onvoldoende inzicht in Weinig tot geen inzicht in nalevingstoezicht. nalevingstoezicht. nalevingstoezicht.

De gemeente heeft alle De gemeente heeft een of De gemeente heeft meerdere of vereisten op orde/er is meerdere van de vereisten geen van de vereisten op orde of inzicht in nalevingstoezicht. niet op orde. laat onvoldoende verbetering zien na interventie. * Actueel beleid Beleid en/of probleem- en (vergunningen-en risicoanalyse is niet Geen beleid en/of probleem- en handhavingsbeleid inclusief actueel (>4 jaar) of risicoanalyse. Belangrijke risico’s veiligheid, bouwplantoetsing, incompleet worden niet onderkend. bodembeleid en probleem- Gemeente heeft geen en risicoanalyse (<4 jaar) is Beleid bevat geen doelen (vastgesteld) jaarprogramma of beschikbaar voor GS. en of prioriteiten, pas na 1 maart vastgesteld door ambitieniveau is niet in lijn B en W en beschikbaar voor GS * Beleid bevat doelen en met capaciteit. en aangeboden door de raad. prioriteiten Gemeente heeft geen begrijpelijk Beleid en/of probleem- en programma.

226 * Beleid en probleem- en risicoanalyse besteedt risico analyse besteedt geen of onvoldoende Op vele punten voldoet de aandacht aan Wabo aandacht aan onderkende beleidscyclus niet aan de risicothema’s. Wabo-risico’s. wettelijke eisen.

Voor 1 januari is vth Programma is niet op 1 De stukken bevatten ernstige programma aan de raad januari maar wel voor 1 omissies t.o.v. wat in Wabo, aangeboden en aan GS maart vastgesteld. Door B Bor, en Mor wordt vereist. gestuurd en W, beschikbaar voor GS en aangeboden aan de Gemeente heeft niet genoeg of Voor 1 april (dan wel samen raad. onvoldoende gekwalificeerde met jaarrekening voor 15 mensen om programma uit te juli) is het jaarverslag vth Jaarprogramma roept voeren (ambitieniveau is te aan de raad aangeboden en vragen op (onduidelijk hoe hoog). aan GS gestuurd. het pro-gramma is Doelen en normen zijn afgestemd op de Gemeente heeft geen behaald volgens eisen in onderkende Wabo en jaarverslag of pas na 1 Wabo, Bor en Mor. Er is gemeentespecifieke september aangeboden aan raad sprake van een consistent risico’s en beschikbaar voor GS. programma met voldoende Geen of onduidelijke operationele doelen, relatie met beleidsdoelen, afwijkingen zijn begrijpelijk prioriteiten en evaluatie geformuleerd. vorig programma v.w.b. Jaarverslag bevat conclusies risicovolle taken. over mate van uitvoering , Beschikbare middelen zijn bijdrage aan beleidsdoelen, onvoldoende voor de beheersing van risico’s uitvoering programma. en of beleid, prioriteiten en Informatie over /of programma bijgesteld systematiek en dienen te worden. werkzaamheden voor het In Jaarprogramma zijn voor actueel houden van wat betreft vergunningen ontbreekt of vergunningverlening is onduidelijk. systematiek en werkzaam- Jaarverslag is niet tijdig heden voor actueel houden beschikbaar. Verslag is voor risicovolle activiteiten niet op 1 april, of samen beschreven. met jaarrekening op 15 juli, maar wel voor 1 september aangeboden aan raad en beschikbaar voor GS. Jaarverslag roept vragen op.

Intensiteit toezicht laag Intensiteit toezicht Intensiteit toezicht hoog (Rood). (Groen). gemiddeld (Oranje).

227