FINA Raport Polacy O Polskich Filmach
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 POLACY O POLSKICH FILMACH Opinie Polaków o polskim kinie i ich postawy wobec polskiej produkcji filmowej Badania społeczne 2 3 STOPKA REDAKCYJNA Projekt Polacy o polskich filmach – opinie Polaków o polskim kinie i ich postawy wobec polskiej produkcji filmowej. Badania społeczne zrealizowany przez zespół w składzie: dr hab. Mikołaj Cześnik, prof. Uniwersytetu SWPS – kierownik projektu dr hab. Barbara Giza, prof. Uniwersytetu SWPS, FINA dr Agnieszka Kwiatkowska, Uniwersytet SWPS dr hab. Michał Wenzel, prof. Uniwersytetu SWPS dr Marta Żerkowska-Balas, Uniwersytet SWPS Projekt dofinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej ze środków Programu Operacyjnego Upowszechnianie kultury filmowej, Priorytet IV Dane telemetryczne dostarczone przez: AGB Nielsen Media Research Sp. z o.o. Projekt graficzny i skład: Sebastian Durbacz Skład krojami pism: Bitter i Crimson Pro 4 5 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 6. WSTĘP 80. ROZDZIAŁ III. | Polacy o polskim kinie 131. Zakończenie 8. Cel projektu 81. Metodologia badania jakościowego 132. Aneks | Scenariusz badania fokusowego 10. Znaczenie projektu 81. Cel badania jakościowego 13. Koncepcja i plan badań 82. Metodologia 136. Podsumowanie wyników raportu 15. Metodyka badań 84. Analiza danych 16. Struktura raportu 85. Efekty analiz 139. Częstotliwość korzystania z polskiego kina 140. Formy (nośniki) i miejsca, w których Polacy korzystają 18. ROZDZIAŁ I. | Widownia telewizyjna 86. Trudny wybór kinomana z kina i kinowa filmu polskiego 86. Gdzie oglądamy? 142. Nie idziemy na film, tylko do kina 88. Kryteria wyboru repertuaru 143. Magia kina 19. Widownia telewizyjna polskich filmów, 2004–2019 89. Twórcy polskiego kina 143. Dlaczego nie chodzimy do kina 23. Widownia kinowa polskich filmów, 2006–2019 92. Gatunki filmowe 144. Repertuarowe preferencje Polaków 28. Profile widzów 93. Dobre i złe polskie filmy 145. Interesująca sprzeczność – oglądamy, ale mówimy, 32. Podsumowanie: jakie filmy lubi oglądać polski widz 96. Film wszech czasów że słabe 34. Aneks 1. | Metodologia 96. Nielubiane polskie filmy 146. Czego nie oglądamy 38. Aneks. 2 | Top 10 emisji polskich filmów w TV, 99. Popularne produkcje 147. Gatunki 2004–2019 103. Kino polskie, a kino zagraniczne 148. Twórcy 44. Aneks 3. | Filmy polskie o największej widowni kinowej, 149. Znajomość polskiego kina 2006–2019 106. Polaków portret własny 151. Film wszech czasów 107. Wizerunek Polaka w polskim filmie 152. Wizerunek Polaka 48. ROZDZIAŁ II. | W salonie i w kinie – Polacy 115. Zmiana wizerunku w czasie jako widownia filmowa 118. Identyfikacja z bohaterami 49. Cele badania 120. Polskość w polskich filmach 50. Metodologia 120. Tradycja 51. Kanały kontaktu z filmem 122. Rodzina 58. Idziemy do kina! 125. Religia 63. Źródła informacji o filmach 129. Historia 66. Preferencje gatunkowe 71. Popularność i ocena filmów 6 7 WSTĘP Najsłynniejszy z cytatów dotyczących kina – przypisywane Leni- nowi słowa, które w dokładnym tłumaczeniu brzmią: „Ze wszystkich sztuk najważniejszy jest dla nas film” [por. Litka 2012] – nie traci nic ze swej aktualności. Zmienił się, co prawda, kontekst polityczny i kultu- rowy, wciąż jednak słowa te dobrze oddają znaczenie sztuki filmowej dla współczesnego świata, państw i społeczeństw. Film i kino pełnią dziś liczne i różnorakie funkcje. Oczywiste są te WSTĘP związane z rozrywką. Chodzenie do kina (grupowo czy indywidual- nie), oglądanie filmów w telewizji czy na innych nośnikach (internet, płyty DVD, platformy streamingowe itp.) to jedne z najpopularniej- szych sposobów spędzania wolnego czasu, szeroko praktykowane na całym świecie. Mają one najpewniej związek z rosnącą w naszej kulturze rolą wizualności: „Ruchome obrazy lepiej wykorzystują na- Mikołaj Cześnik sze zmysły niż czarne linie druku układające się na białych stronach” [Stephens 1998: xi]. O ile XIX i XX wiek można – w dużym uproszcze- niu – nazwać epoką druku (masowość i dominacja prasy i literatury, ale także radia), to w XXI wieku doświadczamy zdecydowanej do- minacji wizualności w kulturze. Spada czytelnictwo książek i prasy [Crain 2018], natomiast dynamicznie rośnie „konsumpcja” materia- łów audiowizualnych [Mander, Trifonova 2019]. Trwająca od marca 2020 roku pandemia, skutkująca atomizacją i zmuszająca do zacho- wania społecznego dystansu, jeszcze wzmocniła te trendy. Równie ewidentne jest gospodarcze znaczenie kinematografii. Przemysł filmowy toduża i prężna gałąź gospodarki, w której zatrud- nienie znajdują na świecie setki tysięcy ludzi, i która generuje ogrom- ne dochody [MPAA 2016; IBISWorld 2018]. Współcześnie właściwie nie sposób sobie wyobrazić szeroko rozumianej branży rozrywkowej i kultury masowej (z jej celebrycką otoczką, blichtrem, skandalami, idolami, piszącą o gwiazdach prasą brukową itp.) bez kinematografii, bez sztuki filmowej. Jednak z naszego punktu widzenia najważniejsza jest kultu- rotwórcza rola kinematografii. Przedstawiciele państw, narodów i społeczeństw próbują za pomocą sztuki oddziaływać na rzeczywi- stość społeczną, polityczną, także gospodarczą. W ten sposób pro- mują w świecie swoje narracje, opowieści o dziejach własnych oraz 8 9 WSTĘP sąsiadów, o historii, dokonaniach, zwycięstwach i klęskach. Przed- społecznych. Opinii publicznej, ale także decydentom, interesariu- stawiają swoje punkty widzenia, racje, argumenty. Wychowują swo- szom oraz innym zainteresowanym osobom brakuje dokładnych, Cel ich obywateli, a ponadto oddziałują na obywateli innych państw, na systematycznych i całościowych opracowań. Nadal za mało wiemy projektu międzynarodową opinię publiczną. W ten sposób budują soft power, o tym, co Polacy myślą o polskim kinie i polskich filmach, w jaki spo- która jest dla interesów państw i narodów równie ważna, jak stan sób „obcują” z rodzimym kinem, jak z niego „korzystają”, co w nim uzbrojenia armii i jej liczebność, międzynarodowe sojusze, kondycja lubią, a co ich w nim złości czy denerwuje. Za mało wiemy też o roli szkolnictwa czy siła gospodarki. i miejscu kina polskiego na mapie praktyk kulturowych Polaków, czy o jego znaczeniu dla narodowej kultury – znaczeniu subiektywnym, Kulturotwórcza rola kinematografii jest w naszym przypadku postrzeganym przez zwykłych Polaków, a nie przez specjalistów, fil- o tyle istotna, że raport ten sporządzono na zamówienie instytucji moznawców, badaczy kultury i filmu. Dlatego celem niniejszego pro- publicznej. Mniej ją interesują bowiem aspekty rozrywkowy i gospo- jektu jest systematyczna, wszechstronna i pogłębiona akademicka darczy omawianej branży, natomiast aspekt kulturotwórczy, pozwa- analiza odbioru polskiego kina przez Polaków. Nasz raport dostarcza lający państwu i jego agendom oddziaływać na społeczną rzeczywi- stosowną wiedzę na ten rzadko (a na pewno za rzadko) badany do tej stość, jest dla niej kluczowy. pory temat – niezwykle ważny dla polskiej kultury i polityki kultural- nej państwa. Wstęp przedstawia całościową koncepcję badania Polacy o pol- skich filmach, zrealizowanego w latach 2019–2020 przez zespół bada- Oczywiście każda metodologicznie poprawna analiza empiryczna czy z Uniwersytetu SWPS na zlecenie Filmoteki Narodowej – Instytu- wymaga jasnych definicji podstawowych pojęć. W przypadku niniej- tu Audiowizualnego (FINA). Prezentujemy w nim główny cel projektu, szego projektu i raportu nie może być inaczej. Kino więc rozumiemy jego znaczenie, a także koncepcję, plan i metodykę zaplanowanych szeroko, jako całą polską produkcję filmową, dawną i obecną, fabu- przez nas i zrealizowanych badań terenowych oraz analiz przepro- larną i niefabularną, krótkometrażową i pełnometrażową, ambitną wadzanych na zgromadzonym materiale empirycznym. i popularną. Interesują nas filmy oglądane i odbierane za pomocą najróżniejszych mediów. Z naszych analiz wyłączamy seriale. Choć to utwory bardzo bli- Cel projektu skie filmowi (rozumianemu sensu stricto), operujące podobnymi środkami wyrazu, warsztatem realizatorskim i technologią, to jednak Naczelnym celem projektu (i raportu) jest zbadanie opinii Po- ich cykliczna specyfika zmusza nas do wyłączenia ich z analizy. Nie laków o polskim filmie. Interesują nas: wiedza polskich obywateli mamy jednak wątpliwości, że rola seriali we współczesnej kulturze na jego temat, sposoby kontaktu z filmem, jego ocena i odbiór, jest tak duża, że zasługują na osobne opracowanie. a także społeczne zróżnicowanie praktyk kulturowych związanych z filmem (nierówne „rozłożenie” praktyk w poszczególnych grupach, Nasze badanie ma rozpoznawczy, eksploracyjny charakter. Nie warstwach i klasach polskiego społeczeństwa). W dobie dużych, mamy gotowych tez, nie stawiamy w nim odwołujących się do teo- a często wciąż rosnących, nierówności społecznych [Therborn 2015] rii hipotez, ale mamy pewne wyobrażenia (i oczekiwania) dotyczące ten ostatni wątek wydaje się nam szczególnie ciekawy i wart analizy. przedmiotu naszych badań. Domyślamy się istnienia sporego zróżni- cowania między wyróżnianymi – ze względu na wykształcenie, miej- Refleksja nad opiniami Polaków o polskim kinie i ich postawami sce zamieszkania, wiek, posiadany kapitał kulturowy itp. – w polskim wobec niego nie jest bardzo bogata, szczególnie w przypadku badań społeczeństwie grupami, zarówno jeśli chodzi o wiedzę o polskim ki- 10 11 WSTĘP nie, jego znajomość, gusta filmowe i ocenę poszczególnych produkcji, Gustaw Holoubek, Halina Mikołajska). jak i o tryb obcowania z polskim filmem, używane środki przekazu itd. Cel Ta specyficzna, wyjątkowa spuścizna nie pozostaje bez wpływu na projektu dzisiejszy odbiór kina i filmu w polskim społeczeństwie, a przynaj- mniej w jakiejś jego części. Kinematografia ma nie tylko dostarczać