SALMOPEM Przemysław Dąbrowski
ISO 9001 ul.S łowackiego 3 tel./fax 061 28 57 444 63-020 Zaniemyśl tel. kom. 0 501 314 345 NIP 972-041-30-77 e-mail: [email protected] geologia inżynierska geotechnika hydrogeologia ochrona środowiska
AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREDZKIEGO na lata 2008 - 2011
Środa Wlkp., listopad 2007 r. „SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
SALMOPEM Przemysław Dąbrowski
ISO 9001 ul.S łowackiego 3 tel./fax 061 28 57 444 63-020 Zaniemyśl tel. kom. 0 501 314 345 NIP 972-041-30-77 e-mail: [email protected] geologia inżynierska geotechnika hydrogeologia ochrona środowiska
TYTUŁ OPRACOWANIA:
AKTUALIZACJA
PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREDZKIEGO NA LATA 2008 - 2011
ZLECENIODAWCA:
STAROSTWO POWIATOWE UL. DASZYŃSKIEGO 5 63 – 000 ŚRODA WLKP.
AUTOR OPRACOWANIA: ZWERYFIKOWAŁ:
mgr Justyna Dąbrowska mgr Przemysław Dąbrowski
Środa Wlkp., listopad 2007 r.
2 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
SPIS TREŚCI
I. WSTĘP...... 7
1.1. Podstawa prawna opracowania...... 7
1.2. Przedmiot i cel opracowania...... 7
1.3. Terminologia...... 9 1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego ...... 9 1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska...... 9 1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej...... 11
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU...... 14
2.1. Dane administracyjne ...... 14
2.2. Położenie geograficzne...... 15
2.3. Warunki środowiskowe ...... 16
2.4. Użytkowanie terenu ...... 17
2.5. Walory kulturowe ...... 18
2.6. Infrastruktura ...... 22 2.6.1. Gospodarka wodno – ściekowa ...... 22 2.6.2. Gospodarka odpadami...... 26 2.6.3. Drogi i koleje ...... 26 2.6.3.1. Drogi ...... 26 2.6.3.2. Koleje ...... 30 2.6.4. Rurociągi ...... 31 2.6.5. Podmioty gospodarcze ...... 32
III. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO.....33
3.1. Rzeźba terenu ...... 33
3.2. Litologia ...... 34 3.2.1. Budowa geologiczna...... 34 3.2.2. Zasoby kopalin...... 35
3.3. Wody podziemne...... 38 3.3.1 Charakterystyka wód podziemnych...... 38 3.3.2. Główne zbiorniki wód podziemnych...... 39 3.3.3. Zasoby wód podziemnych ...... 39 3.3.4. Złoża wód geotermalnych...... 42
3.4. Wody powierzchniowe...... 42 3.4.1. Sieć rzeczna...... 42 3.4.2. Zbiorniki wodne...... 45
3.5. Gleby ...... 49
3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej...... 51 3.6.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej ...... 51 3.6.1.1. Zieleń urządzona ...... 51 3.6.1.2. Formy ochrony przyrody ...... 54
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 3
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
3.6.1.3. Sieć ECONET...... 61 3.6.1.4. Natura 2000 ...... 62 3.6.1.5. Lasy...... 63 3.6.2. Ogólna charakterystyka świata zwierząt...... 65
3.7. Zestawienie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych...... 66
IV. OCENA ZAGROŻEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO .....68
4.1. Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej...... 68
4.2. Wody podziemne...... 69
4.3. Wody powierzchniowe...... 74 4.3.1. Stan czystości rzek ...... 74 4.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych...... 79 4.3.3. Zagrożenie powodziowe...... 82
4.4. Zagrożenia dla wód podziemnych i powierzchniowych...... 85
4.5. Gleby ...... 88 4.5.1. Degradacja naturalna gleb...... 88 4.5.2. Degradacja chemiczna gleb...... 89
4.6. Powietrze atmosferyczne ...... 92
4.7. Środowisko akustyczne...... 103 4.7.1. Hałas komunikacyjny...... 103 4.7.2. Hałas lotniczy ...... 105 4.7.3. Hałas przemysłowy ...... 106
4.8. Przyroda ożywiona...... 106 4.8.1. Szata roślinna ...... 106 4.8.2. Lasy...... 107 4.8.3. Świat zwierzęcy ...... 109
4.9. Walory krajobrazowe ...... 110
4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego ...... 110
V. ŹRÓDŁA PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 113
5.1. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej ...... 113
5.2. Miejsca poboru wód podziemnych ...... 113
5.3. Miejsca zrzutu ścieków...... 116
5.4. Urządzenia wodne...... 120
5.5. Przyczyny degradacji gleb...... 123
5.6. Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery ...... 125
5.7. Źródła hałasu...... 127
5.8. Źródła promieniowania elektromagnetycznego ...... 128
4 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
5.9. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny ...... 130
5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ) ...... 131
VI. ANALIZA SWOT...... 133
VII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO ...... 138
7.1. Potrzeba edukacji ekologicznej...... 138
7.2. Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE) ...... 139 7.2.1. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa ...... 140 7.2.2. Społeczne kampanie informacyjne...... 144 7.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej ...... 144 7.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne...... 145
VIII. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ...... 148
8.1. Cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego...... 148 8.1.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych...... 148 8.1.1.1. Racjonalizacja zużycia wody ...... 149 8.1.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji...... 149 8.1.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych...... 150 8.1.2. Ochrona powietrza...... 151 8.1.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle ...... 151 8.1.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa ...... 152 8.1.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych ...... 153 8.1.3. Ochrona przed hałasem...... 153 8.1.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym ...... 154 8.1.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym...... 154 8.1.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 155 8.1.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego...... 155 8.1.4.2. Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego...... 155 8.1.5. Ochrona wód...... 156 8.1.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi...... 156 8.1.5.2. Ochrona wód...... 157 8.1.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna...... 158 8.1.6. Ochrona powierzchni ziemi...... 158 8.1.6.1. Gleby użytkowane rolniczo...... 159 8.1.6.2. Zasoby kopalin...... 159 8.1.7. Gospodarka odpadami...... 160 8.1.8. Zasoby przyrodnicze ...... 160 8.1.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych ...... 160 8.1.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym ...... 161 8.1.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ...... 161 8.1.8.4. Ochrona lasów...... 162 8.1.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody ...... 162
IX. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH...... 164
9.1. Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych ...... 164
9.2. Harmonogramy realizacyjne zadań ekologicznych...... 164
X. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 185
10.1. Założenia systemu finansowania inwestycji...... 185
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 5
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
10.1.1. Emisja obligacji komunalnych...... 186 10.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej...... 186 10.1.3. EkoFundusz...... 187 10.1.4. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej...... 188 10.1.5. Bank Ochrony Środowiska...... 190 10.1.6. Partnerstwo publiczno – prywatne...... 194
XI. SYSTEM MONITORINGU I WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 196
11.1. Instrumenty prawne...... 198
11.2. Instrumenty finansowe ...... 198
11.3. Instrumenty społeczne ...... 198
11.4. Instrumenty strukturalne...... 200
11.5. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska ...... 201
11.5.1. Zasady monitoringu...... 201 11.5.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych...... 202
XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...... 206
XIII. UWARUNKOWANIA PRAWNE...... 207
XIV. BIBLIOGRAFIA ...... 210
6 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
I. WSTĘP
1.1. Podstawa prawna opracowania
Zgodnie z zapisami art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 z późn. zm.), organ wykonawczy powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony środowiska. Obowiązek ten był formalną przesłanką do opracowania w grudniu 2003 r. przez firmę ABRYS Technika Sp. z o.o. ul. Wiślana 46, Poznań - Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego. Program ten został zatwierdzony uchwałą nr XI/59/2003 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 30.12.2003 r. w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. Z realizacji Programu Ochrony Środowiska organ wykonawczy powiatu powinien sporządzać co 2 lata raport, który przedstawia się Radzie Powiatu. W maju 2007 r. uchwałą nr IX/55/2007 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 27.06.2007 r. został zatwierdzony Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska i Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. Okres sprawozdawczy obejmował okres od uchwalenia Programu Ochrony Środowiska tj. od 30.12.2003 r. do 31.12.2006 r. W celu dostosowania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego do dokumentów nadrzędnych oraz aktualizacji danych zawartych w Programie w dniu 12.04.2007 r. została zawarta umowa pomiędzy Zarządem Powiatu Średzkiego z siedzibą w Środzie Wlkp., ul. Daszyńskiego 5, a firmą „SALMOPEM” Przemysław Dąbrowski z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3, której przedmiotem była „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska i Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego.”
1.2. Przedmiot i cel opracowania
Przedmiotem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego, który został sporządzony w 2003 r. Program Ochrony Środowiska przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, szczegółowo charakteryzuje wszystkie elementy środowiska oraz towarzyszące im zagrożenia. Przedstawia zagadnienia z zakresu ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Określa cele i priorytety ekologiczne, ustala harmonogram realizacji działań proekologicznych na lata 2008 – 2011, w perspektywie do 2015 r. oraz prezentuje mechanizmy prawno – ekonomiczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 7
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. Celem niniejszego opracowania jest konieczność ochrony środowiska lokalnego, w którym żyjemy i z którym związani jesteśmy kulturowo, społecznie i gospodarczo. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno – gospodarczego, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zaspokajania potrzeb zarówno współczesnych i przyszłych pokoleń. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie Powiatu Średzkiego. Do najistotniejszych wytyczonych dla Powiatu Średzkiego, celów i kierunków działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego należą:
1. racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); 2. ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); 3. ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); 4. ochrona gleb (racjonalne stosowanie nawozów, ochrona przed erozją); 5. ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); 6. prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań; 7. konsolidacja zadań proekologicznych na terenie powiatu (realizacja wspólnej polityki proekologicznej dla Powiatu Średzkiego);
Realizacja wyznaczonych celów ekologicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić Powiatowi Średzkiemu rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju.
8 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1.3. Terminologia
Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu, które są zgodne z definicjami zawartymi w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 129 poz. 902 z późn. zm.).
1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego
Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: • racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, • przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, • przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń.
1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska
Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: • substancje, • energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 9
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska. Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni.
10 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Pozwolenie, bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony Środowiska. Standardy emisyjne –rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.
1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej
Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: • wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze; • ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu; • wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów; • wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne; • wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie;
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 11
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu. Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków. Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Instalacje – przez to rozumie się: • stacjonarne urządzenie techniczne; • zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu; • obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: • budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także poldery przeciwpowodziowe, kanały i rowy; • zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych; • stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów; • obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych; • obiekty energetyki wodnej;
12 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych; • stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych; • mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska; • stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości. Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 13
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU
2.1. Dane administracyjne
Powiat Średzki położony jest w środkowej części województwa wielkopolskiego, na południowy – wschód od miasta Poznania. Od północy powiat graniczy z Powiatem Poznańskim i Wrzesińskim, od wschodu z Powiatem Wrzesińskim, od południa z Powiatem Jarocińskim, a od zachodu z Powiatem Śremskim. Siedzibą władz powiatu jest miasto Środa Wlkp. - oddalone od stolicy województwa wielkopolskiego - Poznania - o 33 km. Administracyjnie Powiat Średzki dzieli się na 5 gmin: • miejsko – wiejska: Środa Wielkopolska; • wiejskie: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto nad Wartą, Zaniemyśl.
Mapa 1. Podział administracyjny Powiatu Średzkiego.
14 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Zajmują one łączną powierzchnię 620,69 km2. Co do wielkości powiat znajduje się na 28 miejscu wśród 35 powiatów w województwie wielkopolskim, a w jego skład wchodzi 105 jednostek osadniczych (wsi sołeckich), w tym miasto Środa Wlkp. Na obszarze tym zamieszkuje ok. 54,6 tys. osób, z czego ponad 39 % stanowią mieszkańcy miasta Środa Wielkopolska. Pod względem liczby ludności powiat znajduje się na 26-tym miejscu w województwie. Do najważniejszych szlaków komunikacji drogowej przechodzących przez teren powiatu należą: autostrada A2 łącząca wschód Polski z zachodem, droga krajowa nr 11 Poznań – Katowice, droga krajowa nr 15 Środa Wlkp. – Gniezno, droga wojewódzka nr 432 Śrem – Września i droga wojewódzka nr 436 Śrem – Nowe Miasto n/Wartą. Głównym szlakiem komunikacyjnym kolejowym jest linia kolejowa Poznań – Ostrów Wlkp. - Katowice. Usytuowane są przy niej 4 stacje kolejowe w: Środzie Wlkp., Sulęcinku, Solcu i Chociczy. Powiat Średzki ma charakter rolniczo-przemysłowy. Teren powiatu jest równinny, monotonię krajobrazu urozmaica dolina rzeki Warty, ciąg jezior polodowcowych rynny kórnickiej oraz rozległe kompleksy leśne gmin: Krzykosy i Zaniemyśl. Z uwagi na bliskość aglomeracji poznańskiej, dobrze rozwiniętą sieć dróg Powiat Średzki jest miejscem dogodnym dla inwestycji gospodarczych, zwłaszcza na terenie miasta Środa Wlkp., gdzie bardzo prężnie rozwija się sektor przemysłowy i usługowy.
2.2. Położenie geograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno-geograficzne wg Kondrackiego obszar powiatu należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Wielkopolskie i Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej (Warszawsko-Berlińskiej) stanowiącej fragment Równiny Wrzesińskiej i Kotliny Śremskiej. Część północna Pojezierza to Równina Wrzesińska urozmaicona na południowym zachodzie długą rynną jezior Zaniemysko-Kórnickich. Południową część ziemi średzkiej zajmuje Kotlina Śremska, którą pośrodku przecina szeroka pradolina Warty, płynącej tutaj na linii wschód - zachód. Równina Wrzesińska charakteryzuje się młodoglacjalną rzeźbą terenu będącą pozostałością działalności lądolodu skandynawskiego. Cały obszar charakteryzuje płaska lub falista wysoczyzna morenowa, zbudowana z osadów glacjalnych i fluwioglacjalnych, związanych ze stadiałem leszczyńskim i poznańskim zlodowacenia bałtyckiego. Wysoczyzna odznacza się wyrównaną powierzchnią poprzecinaną niewielką ilością drobnych obniżeń dolinnych. Urozmaiceniem rzeźby wysoczyzny morenowej jest długa rynna polodowcowa, którą wypełnia 9 jezior należących do tzw. „rynny jezior kórnickich”. Region Równiny Wrzesińskiej obejmuje powierzchnię ok. 2 150 km2.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 15
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Kotlina Śremska stanowi rozszerzoną część doliny Warty w miejscu, gdzie rozgałęzia się ona, przechodząc w Poznański Przełom Warty. W dolinie Warty wydzielono trzy zasadnicze poziomy terasowe, których powierzchnię urozmaicają liczne starorzecza. Region zajmuje powierzchnię ok. 450 km2.
2.3. Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe Powiatu Średzkiego w dużym stopniu uzależnione są od położenia geograficznego, które kształtuje warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Klimat Pojezierza Poznańskiego należy do strefy klimatu umiarkowanego. Cechą tutejszego klimatu jest wzajemne oddziaływanie powietrza morskiego i kontynentalnego, co powoduje zmienne stany pogody. Najczęściej na teren powiatu napływa powietrze polarno-morskie znad północnego Atlantyku. Latem jest to powietrze chłodne, powodujące znaczne zachmurzenie i opady atmosferyczne. W zimie powietrze to powoduje ocieplenie i odwilż. Drugim typem napływającego powietrza jest powietrze polarno-kontynentalne z Europy Wschodniej i Azji. Napływa ono głównie zimą i latem przynosząc ochłodzenie z jednoczesnym wypogodzeniem. Powiat Średzki według regionalizacji klimatycznej E. Romera położony jest w krainie Wielkich Dolin. Jest to obszar o najniższym w Polsce opadzie rocznym – średnioroczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się tutaj poniżej 550 mm, największej liczbie dni słonecznych – ponad 50 oraz najmniejszej ilości dni pochmurnych w kraju – poniżej 130. Z danych Urzędu Miejskiego w Środzie Wlkp. wynika, że przeciętna suma opadów atmosferycznych w latach 1996 – 2001 na tym terenie wynosiła 550 mm, z maksimum opadów w lipcu (781 mm) i minimum w lutym (124 mm). Jest to teren leżący w strefie największych deficytów wodnych. Niedobór wody, mierzony różnicą rocznych sum opadowych i rocznej wartości parowania z wolnej powierzchni wody, wynosi ok. 300 mm. Średnie temperatury powietrza na podstawie danych ze stacji Pętkowo gm. Środa Wlkp. wynosiły odpowiednio: średnia minimalna stycznia –1,5 0C, średnia maksymalna lipca +19 0C, średnia roczna +8,8 0C. Liczba dni mroźnych waha się od 30 – 50 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi średnio 100 – 110 dni, a przeciętny czas trwania pokrywy śnieżnej waha się od 38 – 60 dni. Okres wegetacyjny trwa 200 – 220 dni. Na większości terenu przymrozki występują jeszcze w połowie kwietnia. Przeważają tu wiatry z sektora zachodniego i południowo-zachodniego, co uwarunkowane jest cyrkulacją atmosferyczną w tej części kraju. Klimat powiatu należy do łagodnych, ciepłych, w pełni sprzyjających produkcji rolnej, niemniej do niekorzystnych zjawisk atmosferycznych należy erozja wietrzna oraz występujące na wiosnę gradobicia.
16 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1.
Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Pętkowie T a b e l a 1 Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 8,8oC Średni roczny opad 550 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,7 m/sek
Teren Powiatu Średzkiego nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych, przede wszystkim ze względu na mało urozmaiconą rzeźbę terenu. Pewne różnice klimatyczne zaznaczają się okresowo na terenach wysoczyznowych oraz większych dolin rzecznych: Maskawy, Miłosławki, Strugi Średzkiej i Warty. W rejonie dolin rzecznych okresowo zalegają chłodniejsze masy powietrza o zwiększonej wilgotności oraz częściej występują przygruntowe przymrozki. Doliny rzeczne pełnią, więc okresowo rolę korytarzy umożliwiających spływ chłodnego powietrza. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym oraz podmokłościom. Pewien swoisty mikroklimat wprowadzają również kompleksy leśne rozproszone po terenie powiatu, w postaci większych i mniejszych enklaw roślinnych. Cechuje je większa wilgotność powietrza, zaciszność, zacienienie. Wpływają łagodząco na dobowe i roczne wahania temperatur. Oddziaływanie lasów na klimat terenów sąsiednich dotyczy przede wszystkim pasa o szerokości 50 – 100 m – wokół większego kompleksu leśnego.
2.4. Użytkowanie terenu
Powiat Średzki ma charakter rolniczo - przemysłowy, przy czym w gminach wiejskich zasadniczą funkcję odgrywa rolnictwo. Na terenie miasta Środa Wlkp. zlokalizowanych jest natomiast wiele zakładów usługowych i przemysłowych, a w pozostałych większych miejscowościach rozwija się handel i rzemiosło. Piękno krajobrazu i liczne obiekty zabytkowe powodują, że powiat jest również atrakcyjny pod względem krajobrazowym i turystycznym. Jeziora i atrakcyjne lesiste tereny w rejonie koryta Warty stwarzają dobre warunki dla letniego wypoczynku. Prężnie rozwija się baza noclegowa, a w gospodarstwach agroturystycznych istnieje możliwość konnej rekreacji. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie Powiatu Średzkiego, na podstawie danych otrzymanych ze Starostwa Powiatowego w Środzie Wlkp. przedstawia tabela 2.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 17
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu T a b e l a 2 Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] powierzchni [%] Powierzchnia ogólna 62 069 100,0 Użytki rolne 47 266 76,2 Użytki leśne 10 228 16,6 Grunty zabudowane i zurbanizowane 2 960 4,7 Wody 596 1,0 Tereny inne 1 019 1,5
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. – stan z dnia 01.01.2007 r.
Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych gmin powiatu przedstawia tabela 3.
Formy użytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 3 Powierzchnia Użytki Użytki Grunty zabudowane i Tereny Wody Gmina ogólna rolne leśne zurbanizowane inne [ha] Dominowo 7 874 6 869 592 297 5 111 Krzykosy 11 048 7 126 3 099 399 69 355 Nowe Miasto 11 841 8 588 2 455 497 105 199 Środa Wlkp. 20 647 17 586 1 417 1 310 107 227 Zaniemyśl 10 656 7 097 2 665 457 310 127 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. –stan z dnia 01.01.2007 r.
Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 3, najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gminy, mają gminy Dominowo i Środa Wlkp., co stanowi odpowiednio 87,2 % i 85,2 % gruntów ogółem. Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy, znajduje się w gminie Krzykosy z 64,5 % udziałem oraz Zaniemyśl z 66,6 % udziałem gruntów ogółem. Natomiast największą lesistością charakteryzuje się gmina Krzykosy z 28,1 %-owym udziałem w całkowitej powierzchni gminy.
2.5. Walory kulturowe
Na terenie Powiatu Średzkiego znajduje się wiele interesujących obiektów zabytkowych, między innymi: kościoły, zespoły pałacowo-parkowe i dworsko-folwarczne, a także ekspozycje wiatraków typu „koźlak”. Na szczególną uwagę zasługuje historyczny gród Giecz w gminie Dominowo, który w XI w był jednym z najważniejszych grodów piastowskich.
18 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Teren rezerwatu archeologicznego w Gieczu wraz z odsłoniętymi fundamentami palatium jest miejscem stałej ekspozycji i prac archeologów.
Drewniane kościoły parafialne o konstrukcji zrębowej p.w. św. Marcina z 1767 r. w Śnieciskach oraz p.w. św. Katarzyny Panny i Męczenniczki z 1751 r. w Bagrowie są obiektami niezwykle urokliwymi i cennymi architektonicznie.
Fot.1. Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Śnieciskach.
Wyspa wraz z modrzewiowym Domem Szwajcarskim położona na Jeziorze Raczyńskim w Zaniemyślu, nierozerwalnie wiąże się z osobą hrabiego Edwarda Raczyńskiego – społecznikiem oraz mecenasem nauki i sztuki. Ciekawy układ urbanistyczny z XIII – XIX w wraz z późnogotycką kolegiatą p.w. NMP Wniebowziętej jest wizytówką miasta Środa Wlkp. Niewątpliwą atrakcją jest Powiatowa Kolej Wąskotorowa z 1902 r., która regularnie kursuje w sezonie letnim na trasie Środa Wlkp. – Zaniemyśl.
Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów znajdujących się na terenie Powiatu przedstawia tabela 4.
Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów na terenie powiatu T a b e l a 4 Miejscowość Obiekt 1 2 Gmina Dominowo Bagrowo Kościół p.w. św. Katarzyny z 1751 r. Zespół dworski z końca XIX w Biskupice Zespół dworski z początku XIX w Borzejewo Zespół folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy przed 1880 r. Chłapowo Zespół dworski z XIX w Dominowo Kościół ewangelicki p.w. św. Andrzeja Boboli z początku XX w Pastorówka z początku XX w Zespół karczmy z początku XX w Dzierżnica Zespół dworsko-folwarczny z końca XIX i początku XX w Wiatrak Koźlak z 1884 r. Giecz Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja z XVIII i XIX w Pozostałości zespołu dworskiego z XIX i XX w, w tym park krajobrazowy z początku XX w Grodziszczko Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela z XVIII i XIX w Kopaszyce Zespół dworski z początku XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 19
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Marianowo Wiatrak Koźlak z 1865 r Murzynowo Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela z XVIII i XIX w Kościelne Kaplica przedpogrzebowa z XIX w Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z ok. 1888 r. Nowojewo Pozostałości zespołu folwarcznego z 1900 r. Rusiborek Wiatrak Koźlak z końca XIX w Rusibórz Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z XIX i XX w Sobaszczewo Zespół folwarczny, w tym park krajobrazowy z XIX/XX Wysławice Gorzelnia dworska z początku XX w Zberki Zespół dworski, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Gmina Krzykosy Borowo Pozostałości zespołu folwarcznego z XIX/XX w Garby Pozostałości zespołu dworskiego z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Lubrze Zespół dworski z XIX/XX w Młodzikowo Zespół pałacowy z XIX w, w tym park krajobrazowy Murzynowo Leśne Zespół dworski z 1906 r, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Murzynówko Zespół dworski z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w 2 mosty drogowe nad potokiem w kierunku Nowego Miasta z 1885 r Solec Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny z XIX/XX w Sulęcin Zespół dworski z początku XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w Zespół dworca kolejowego z końca XIX w Sulęcinek Dwór z lat 20-30 XX w Gmina Nowe Miasto nad Wartą Boguszyn Zespół pałacowy z XIX/XX w Zespół folwarczny z końca XIX w Boguszynek Kościół fil. p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP z 1773-1775 r. Chocicza Zespół dworsko - folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Chwalęcin Pozostałości zespołu dworskiego z XIX w Dębno Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP z XV – XX w Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w Klęka Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Zespół folwarczny z końca XIX w Kruczyn Zespół dworski z XIX w Skoraczew Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park leśny z 1937 r. Szypłów Zespół pałacowy z XIX w Zespół folwarczny z XIX w Nowe Miasto Zespół kościoła parafialnego p.w. Świętej Trójcy z XV – XX w Zespół kościoła ewangelickiego z XIX w Remiza strażacka z 1934 r. Młyn z początku XX w Spichlerz portowy z 1894 r. Most na zalewie Warty z 1909 r. – odbudowany w latach 1946 – 1947 Gmina Środa Wlkp. Babin Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XVIII w Bieganowo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Brodowo Zespół dworsko – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Brzeziny Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chocicza Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chudzice Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Chwałkowo Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Dróżniczówka z 1910 r. Dębicz Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most kolejki wąskotorowej nad kanałem z 1902 – 1903 r. Januszewo Zespół dworsko – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Jarosławiec Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
20 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Kijewo Dróżniczówka z początku XX w Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Koszuty Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny i Najśw. Serca Jezusowego z XIX/XX w Zespół dworski z końca XVIII w (obecnie Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej), w tym park krajobrazowy z początku XIX w Ekspozycja Wiatraków Koźlaków z XVIII i XIX w (3 sztuki) Mączniki Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XVIII/XIX w Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Nadziejewo Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Nietrzanowo Zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych XIX/XX w Ołaczewo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Pętkowo Zespół folwarczny z XIX/XX w Pierzchno Zespół dworsko – folwarczny z XVIII/XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XVIII w Zespół młyna z końca XIX w Pławce Kaplica p.w. św. Stanisława Kostki z 1934 r. Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Połażejewo Pałacowy park krajobrazowy Zespół dworsko – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Słupia Wielka Zespół dworski – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XIX Starkówiec Pozostałości zespołu dworsko – folwarcznego z końca XIX w, w tym park Piątkowski krajobrazowy z lat 80 XIX w Strzeszki Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Szlachcin Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most drogowy nad ciekiem wodnym Wielki Rów z 1907 r. Środa Wielkopolska Zespół kościoła kolegiackiego parafialnego p.w. NMP Wniebowziętej z XV/XVI w Zespół kościoła ewangelickiego p.w. Najśw. Serca Jezusa z XIX w Pozostałości zespołu klasztornego Dominikanów (kościoła p.w. Św. Krzyża i klasztoru) z XV w Zespół cmentarza grzebalnego rzym. – kat. z 1913 r. Zespół cmentarza grzebalnego ewangelickiego z początku XX w Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w Zespół dworsko – folwarczny „Źrenica” z połowy XIX i XX w Młyn z lat 30 XX w Topola Zespół dworsko – folwarczny z polowy XIX w, pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX w Trzebisławki Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym ogród Ulejno Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Winna Góra Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Michała Archanioła z XVIII/XIX w Zespół pałacowo – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XVII w Zdziechowice Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Zielniki Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Żabikowo Zespół dworsko – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Gmina Zaniemyśl Czarnotki Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy Wiatrak Koźlak z 1821 r. Jeziory Wielkie Zespół dworsko – folwarczny z XVIII w, w tym park krajobrazowy Łękno Zespół pałacowo – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z 1890 r. Mądre Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jadwigi z 1896-1897 r. Pigłowice Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Płaczki Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy Polwica Zespół dworski z początku XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 21
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Śnieciska Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Marcina z 1767 r. Zespół dworski z XIX w Zespół folwarczny z XIX w Wyszakowo Zespół dworski z lat 60 XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XX w Zaniemyśl Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XIX w Kościół ewangelicki parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP z 1854-1855 r. Zespół parkowy na wyspie Edwarda z początku XIX w Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
2.6. Infrastruktura
2.6.1. Gospodarka wodno – ściekowa
Gospodarka wodno-ściekowa w gminach należących do Powiatu Średzkiego jest obecnie tylko częściowo uregulowana. Powiat posiada bowiem, prawie pełen stopień zwodociągowania, a niedostatecznie rozbudowaną sieć kanalizacji sanitarnej. Widoczne są znaczne dysproporcje w długości sieci kanalizacyjnej pomiędzy gminą Środa Wlkp., a pozostałymi gminami wiejskimi. Zestawienie długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wg stanu na 2006 r., zawiera tabela 5.
Wodociągi i kanalizacja w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 5 Gminy Sieć w [km] Połączenia prowadzące do Zużycie wody z Ścieki budynków mieszkalnych wodociągów w odprowadzane 3 wodociągowa kanalizacyjna wodociągowe kanalizacyjne dam3 m3 w dam Środa Wlkp. 228,4 34,7 409 1 127,7 1 127,7 37,5 1 010,0 w tym 62,4 29,4 358 829,8 829,8 38,3 941,0 miasto Dominowo 74,2 8,1 89 182,1 182,1 63,8 19,0 Krzykosy 94,5 7,7 152 150,9 150,9 23,3 14,0 Nowe 119,3 29,3 515 223,5 223,5 24,7 146,5 Miasto Zaniemyśl 79,7 16,0 577 278,3 278,3 45,1 103,6 POWIAT 596,1 95,8 8 215 1742 1 962,5 35,9 1 293,1 Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2006, na podstawie sprawozdań przesłanych przez Urzędy Gmin
Aktualnie działania samorządów lokalnych koncentrują się na rozbudowie i usprawnieniu gospodarki ściekowej, realizowanych jest wiele inwestycji poprawiających gospodarkę ściekową na terenie powiatu. Budowa nowych, modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków czy rozbudowa kanalizacji sanitarnej, ewidentnie zmniejsza zagrożenie zanieczyszczenia środowiska ściekami bytowymi. Na terenie poszczególnych gmin brakuje systemu kontroli zbiorników bezodpływowych oraz oczyszczalni przydomowych.
22 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego, objętych siecią wodociągową wg stanu z października 2007 r., przedstawia wykres 1.
% mieszkańców
100 100 100 100 100 96,8 90
80
70
60
50
40
30
20
10
0 Dominowo Krzykosy Nowe Miasto Środa Wlkp. Zaniemyśl
Wykres 1. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych siecią wodociągową – stan z października 2007 r.
Wszyscy mieszkańcy gmin: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą oraz Środa Wlkp. są objęci siecią wodociągową, jedynie na terenie gminy Zaniemyśl wodociąg obejmuje 96,8 % mieszkańców. Na terenie gminy Zaniemyśl w miejscowościach Zwola i Potachy mieszkańcy korzystają z własnych ujęć wody, które bazują na gruntowym poziomie wodonośnym. Poziom gruntowy zalega zwykle kilka metrów pod powierzchnią terenu i nie jest izolowany warstwami nieprzepuszczalnymi, w związku z tym jest narażony na zanieczyszczenia antropogeniczne. Zgodnie z danymi przekazanymi przez poszczególne Urzędy Gmin sieci wodociągowe wykonane są głównie z rur PVC. Występowanie sieci wodociągowych wykonanych z azbestu zgłosiły wszystkie gminy. Rury wodociągowe z azbestocementu rozpoczęto powszechnie stosować w latach 60. Na terenie Powiatu najwięcej rur wodociągowych wykonanych z azbesto–cementu pochodzi z lat 70. i 80., a więc rury mają około 30 lat. Mechanizm korozji rur wodociągowych jest identyczny jak płyt azbestowo – cementowych, to znaczy, że wraz z wiekiem rur, nasila się proces wypłukiwania cementowego spoiwa włókien azbestowych. Rury stają się kruche i łamliwe, a do wody przedostają się włókna azbestu. W związku z brakiem inwentaryzacji sieci wodociągowej większość Urzędów Gmin nie dysponuje dokładnymi danymi odnośnie lokalizacji i ilości rur azbestowo–cemntowych znajdujących się na terenie gminy. Szacunkowo należy przyjąć, że około 15 - 20 % sieci wodociągowej wykonana jest z rur azbestowo – cementowych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 23
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Długość sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych T a b e l a 6 Długość sieci wodociągowej Gmina wykonanej z rur azbestowo-cementowych [km] Dominowo 16,5 Krzykosy 10,0* - wg. Programu usuwania azbestu Nowe Miasto 20,5 Środa Wlkp. 24,0* - wg. Programu usuwania azbestu Zaniemyśl 5,79 Źródło: Dane otrzymane z Urzędów Gmin wrzesień 2007 r.
Zgodnie z postanowieniami „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”, który 14.05.2002 r. został przyjęty przez Radę Ministrów, zastępowanie rur azbestowo – cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno następować sukcesywnie i w miarę technologicznego zużycia, albo w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe. Kolejność usuwania wyrobów zawierających azbest powinna zostać określona w lokalnych programach np.: powiatowych, gminnych, wykonanych na bazie szczegółowej inwentaryzacji. Dotychczas dwie gminy: Krzykosy i Środa Wlkp. opracowały Programy usuwania azbestu, pozostałe gminy są w trakcie realizacji powyższego dokumentu.
Dane dotyczące poboru i zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej na terenie powiatu w latach 2002 – 2006 przedstawiono w tabeli 7.
Zestawienie poboru wody na terenie powiatu T a b e l a 7 w tym na potrzeby Powiat Ogółem [m3/godzinę] [w % ogółem]
przemysłu rolnictwo i leśnictwo sieci wodociągowej 1 Rok 2003
3 715 13,6 16,0 70,5
Rok 2004 Średzki 3 615 15,7 15,4 68,9 Rok 2005 3 611 16,8 15,0 68,1 1) – pobór wody na ujęciach, przed wtłoczeniem do sieci Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2004, 2005, 2006
Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych siecią kanalizacyjną wg stanu z października 2007 r. przedstawia wykres 2.
24 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
% mieszkańców
80 80
70 68 60
50 50
40
30 30
20
10 4 0 Dominowo Krzykosy Nowe Miasto Środa Wlkp. Zaniemyśl
Wykres 2. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych siecią kanalizacyjną – stan z października 2007 r.
Dane dotyczące ilości wytwarzanych na terenie powiatu ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia przedstawiono w tabeli 8.
Ilość ścieków wytwarzanych na terenie powiatu T a b e l a 8 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagających oczyszczenia w tym oczyszczone Powiat [w % ogółem] Ogółem [dam3] mechanicznie biologicznie i z podwyższonym chemicznie usuwaniem biogenów Rok 2003 1 318 0,4 24,5 75,1 Rok 2004 Średzki 1 341 0,3 29,8 69,4 Rok 2005 1 433 0,3 33,1 66,6
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2004, 2005, 2006
Każda, spośród 5 gmin wchodzących w skład Powiatu Średzkiego, posiada gminne oczyszczalnie ścieków. Na terenie Powiatu istnieje 25 oczyszczalni ścieków, które charakteryzuje przepustowość powyżej 5 m3/d. Szczegółowy wykaz istniejących obiektów oczyszczalni na terenie Powiatu Średzkiego został zamieszczony w rozdziale V, punkcie 5.3. niniejszego opracowania - „Miejsca zrzutu ścieków”.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 25
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Dane dotyczące ilości mieszkańców powiatu obsługiwanych przez oczyszczalnie przedstawiono w tabeli 9.
Mieszkańcy obsługiwani przez oczyszczalnie ścieków T a b e l a 9 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków Powiat [w % ludności ogółem] razem Rok 2003 40,9 Rok 2004 Średzki 42,9 Rok 2005 43,6
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2003, 2004, 2005
Zgodnie z danymi przedstawionymi w tabeli 11, wskaźnik ilości ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków z roku na rok, systematycznie wzrasta. W 1999 r. wynosił 28 %, w 2002 r. - 34,9 %, a w 2005 r. uzyskał wynik 43,6 %. Pomimo systematycznego wzrostu długości sieci kanalizacyjnej, stopień zbiorowego oczyszczania ścieków na terenie powiatu jest niewystarczający, zwłaszcza że powiat posiada prawie pełen stopień zwodociągowania. W takiej sytuacji konieczne jest podjęcie działań zmierzających do całkowitego uporządkowania sytemu odprowadzania i oczyszczania ścieków.
2.6.2. Gospodarka odpadami
Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie Powiatu Średzkiego, wraz ze wskazaniem właściwych rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie gospodarki odpadami dla Powiatu Średzkiego.
2.6.3. Drogi i koleje
2.6.3.1. Drogi
Na terenie Powiatu Średzkiego istnieje dobrze rozbudowana sieć dróg. Głównymi szlakami komunikacyjnymi są drogi krajowe: nr 11 i nr 15. Ich długość na obszarze powiatu wynosi odpowiednio DK nr 11 – 36,3 km i DK nr 15 – 3,7 km.
26 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Fot. 2. Droga krajowa nr 11, widok w miejscowości Żabikowo.
Ważną funkcję komunikacyjną spełniają również istniejące drogi wojewódzkie o nr 432 i 436 oraz drogi powiatowe, nieco mniejsze znaczenie mają drogi gminne. Długość dróg wojewódzkich na terenie powiatu wynosi odpowiednio 28,3 km i 10,2 km, łączna długość dróg powiatowych 332,14 km, a dróg gminnych 340,0 km. Zestawienie danych dotyczących dróg istniejących na terenie powiatu przedstawia tabela 12. Przez teren powiatu w odległości 9 km od miasta Środa Wlkp. na odcinku 12,0 km, przebiega autostrada A-2 z Nowego Tomyśla do Konina. Trasa autostrady przebiega przez gminę Środa Wlkp. na odcinku 5,0 km oraz gminę Dominowo – odcinek 7,0 km.
Dane dotyczące dróg na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 10 Opis odcinka na terenie powiatu Nr drogi Długość [km] Nazwa 1 2 3 Autostrady A2 12,0 Markowice - Górzno Drogi krajowe 11 36,3 Trzebisławki – Wolica Pusta 15 3,7 Miąskowo – Białe Piątkowo Drogi wojewódzkie 432 28,3 Mateuszewo - Zberki 436 10,2 Świętomierz - Klęka Drogi powiatowe w rozbiciu na gminy DOMINOWO 2443 4,560 Gułtowy - Giecz 3662 9,052 Giecz - Nekla 3663 9,301 Giecz – Kopaszyce 3664 3,258 Dominowo - Orzeszkowo 3665 1,831 Orzeszkowo – Targowa Górka 3666 2,975 Zberki – Miłosław
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 27
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 3729 2,250 Dominowo - Szrapki 3730 1,685 Chłapowo - Dominowo 3731 6,375 Pławce - Chłapowo 3771 2,500 Zdziechowice - Gablin 3772 6,266 Gułtowy - Borzejewo KRZYKOSY 3671 13,545 Borowo - Krzykosy 3675 1,920 Młodzikówko - Borowo 3676 7,490 Sulęcinek - Murzynówko 3677 5,895 Witowo - Orzechowo 3734 1,700 Mądre - Garby 3735 6,006 Młodzikowo - Sulęcin 3766 2,100 Młodzikowice - Potachy NOWE MIASTO n/WARTĄ 2907 8,940 Orzechowo – Mieszków 3678 4,075 Klęka – Wolica Nowa 3679 6,373 Boguszyn - Chwalęcin 3680 3,032 Chwalęcin - Szypłów 3739 7,245 Nowe Miasto n/Wartą - Wolica Kozia 3740 2,600 Dębno - Bieździadów 3741 4,705 Klęka - Radlin 3742 7,200 Klęka - Mieszków 3743 2,462 Boguszyn - Kruczyn 3744 3,150 Kruczyn - Skoraczew 3745 0,717 Kruczyn – Chwałkowo Kościelne 4076 5,955 Świączyń – Komorze Wielkopolskie 4084 6,566 Charłub - Chwalęcin ŚRODA WLKP. – obszar miejski 2410 3,103 ul. Topolska, Witosa, Wrzesińska 2411 2,141 ul. Strzelecka 3662 1,455 ul. Nekielska 3667 3,140 ul. Harcerska 3718 1,865 ul. Brodowska 3719 1,377 ul. Jażdżewskiego, Dąbrowskiego, Brodowska 3720 3,184 ul. Kórnicka, Kilińskiego, Dolna 3721 1,910 ul. Kosynierów 3722 1,916 ul. Paderewskiego – ul. 20 Października 3723 0,966 ul. Kościuszki 3724 0,542 ul. Szpitalna, Kegla, Wiosny Ludów 3725 0,373 ul. Daszyńskiego 3725 0,078 ul. Daszyńskiego (lewa jezdnia) 3726 0,668 ul. Żwirki i Wigury 3727 1,020 ul. Hallera 3727 0,538 ul. Hallera (lewa jezdnia) ŚRODA WLKP. – obszar wiejski 2410 5,623 Krerowo – Środa Wlkp. 2411 7,493 Węgierskie – Środa Wlkp. 2481 4,066 Kromolice - Jarosławiec 3662 4,323 Środa Wlkp. - Dębicz 3667 10,790 Środa Wlkp. - Miłosław 3668 4,170 Brzezie - Grójec 3669 4,457 Połażejewo - Szlachcin 3670 5,163 Szlachcin - Brodowo 3671 5,175 Kijewo - Garby 3672 6,120 Koszuty - Pętkowo 3673 3,935 Trzebisławki - Koszuty
28 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 3674 2,245 Słupia Wielka - Śnieciska 3729 2,850 Dębicz - Szrapki 3731 1,995 Pławce - Borzejewo 3732 4,262 Środa Wlkp. - Chudzice 3733 5,152 Szlachcin - Pałczyn 3767 4,688 Janowo - Dębiczek 3768 3,969 Ulejno - Tadeuszewo 3769 3,860 Babin - Dębicz 3770 3,470 Bieganowo - Babin 3773 3,406 Biernatki - Trzebisławki ZANIEMYŚL 2468 4,176 Prusinowo - Zaniemyśl 2473 1,835 Błażejewo – Jeziory Wielkie 2474 4,620 Biernatki - Śnieciska 2475 1,200 Dębiec - Jaszkowo 3674 6,429 Śnieciska - Zaniemyśl 3675 7,080 Zaniemyśl - Czarnotki 3734 5,020 Pigłowice - Mądre 3735 8,230 Zaniemyśl - Młodzikowo 3735 0,503 ul. Raczyńskiego 3736 2,540 Śnieciska – droga 432 3737 3,690 droga 432 - Czarnotki 3738 3,910 Czarnotki - Zwola 3765 7,050 Zaniemyśl – Zwola 3766 1,100 Czarnotki - Młodzikowo 3771 1,865 - 4072 1,670 Dąbrowa - Zwola Źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Środzie Wlkp. Na terenie miasta Środa Wlkp. istnieją również ulice wchodzące w skład ciągów dróg powiatowych, które zostały ujęte w powyższej tabeli jako obszar miejski Środy Wlkp. - ich łączna długość wynosi około 24,3 km. Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Strukturę natężenia ruchu na poszczególnych drogach krajowych, wojewódzkich i powiatowych przedstawia tabela 11.
Natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich przechodzących przez teren Powiatu Średzkiego T a b e l a 11 Opis odcinka Średnie natężenie ruchu [poj/dobę] Nr drogi Długość Nazwa 2000 r. 2005 r. [km] 1 2 3 4 5 11 36,3 Trzebisławki – Wolica Pusta 13 799 13 976 15 3,7 Miąskowo – Białe Piątkowo 3 861 - 432 28,3 Mateuszewo - Zberki 3 445 - 436 10,2 Świętomierz - Klęka 2 816 - 2410 5,623 Krerowo – Środa Wlkp. 2 371 3 112 2410 4,710 Bieganowo - Jarosławiec - 3 222 2411 7,493 Kostrzyn – Środa Wlkp. 1 587 1 957 2443 4,560 Gułtowy - Giecz 684 841 2468 4,176 Jeziory Wielkie - Zaniemyśl 2 253 3 112 3662 4,323 Środa Wlkp. - Dębicz 1 611 -
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 29
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 3662 9,052 Giecz - Chłapowo 928 1 300 3662 Środa Wlkp. - Janowo - 1 988 3664 3,258 Dominowo - Orzeszkowo 969 - 3667 3,140 ul. Harcerska – Środa Wlkp. 1 705 2 104 3668 4,170 Brzezie - Grójec 563 660 3671 5,175 Kijewo - Garby 3 175 - 3671 13,545 Sulęcin - Krzykosy 2 044 1 579 3672 6,120 Koszuty - Pętkowo 735 919 3674 2,245 Słupia Wielka - Śnieciska 427 596 3676 7,490 Sulęcinek - Murzynówko 1 744 - 3676 Sulęcinek – Murzynowo Leśne - 591 3677 5,895 Witowo - Orzechowo 1 100 1 529 3678 4,075 Klęka – Wolica Nowa 1 490 1 837 3679 6,373 Boguszyn - Chwalęcin 424 558 3720 3,184 ul. Kórnicka – Środa Wlkp. 5 302 5 354 3737 3,690 Brzostek - Czarnotki 373 497 3739 7,245 Nowe Miasto n/Wartą – Wolica Kozia 1 695 2 404 3742 7,200 Klęka - Szypłów 516 390 3773 3,406 Biernatki - Trzebisławki 309 386 4076 5,955 Świączyń – Komorze Wlkp. 109 - Źródło: Zarząd Dróg Powiatowych w Środzie Wlkp.
Zarząd Dróg Powiatowych w Środzie Wlkp., wykonuje pomiary natężenia ruchu na drogach powiatowych, w różnych punktach co 5 lat. Zgodnie z uzyskanymi informacjami, natężenie ruchu na drogach powiatowych wynosi: • maksymalne – 5 354 samochodów/dobę; • minimalne – 386 samochodów/dobę; • średnie – 2 870 samochodów/dobę; Z przedstawionych danych wynika, że ruch kołowy na drogach Powiatu Średzkiego systematycznie wzrasta. Zwłaszcza na drogach nr 2410 i 2468, obserwuje się znaczne wzmożenie ruchu samochodowego, które w ciągu 5 lat wzrosło o 750 – 860 pojazdów na dobę. Systematycznie wzrastające natężenie ruchu samochodowego powoduje wzmożony hałas i emisję spalin. Na większości dróg powiatowych gospodarka wodno – ściekowa nie jest uregulowana, to znaczy, że ścieki opadowe z dróg odprowadzane są bezpośrednio do rowów, co powoduje zanieczyszczenie gleb, wód powierzchniowych i podziemnych. Podejmowane na drogach powiatowych, prace modernizacyjne mają na celu nie tylko poprawę jakości nawierzchni – zmniejszenie hałasu, ale również uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej.
2.6.3.2. Koleje
Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi linia kolejowa drugorzędna Poznań – Ostrów Wlkp. – Katowice o długości około 34 km. Przebiega ona przez środkową część powiatu, przez gminy: Środa Wlkp., Krzykosy i Nowe Miasto.
30 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Usytuowane są przy niej 4 stacje kolejowe: • Środa Wlkp., • Sulęcinek, • Solec, • Chocicza. Stacja Środa Wlkp. dysponuje bocznicą kolejową i rampami wyładowczymi.
Fot.3. Linia kolejowa Poznań – Katowice, widok na terenie gm. Krzykosy.
Niewielki fragment linii kolejowej drugorzędnej Gniezno – Jarocin przebiega na terenie gminy Nowe Miasto n. Wartą. Odcinek na terenie gminy ma długość ok. 19 km i brak przy nim stacji kolejowych. Na terenie powiatu przebiegają dodatkowo linie kolejowe wąskotorowe, które obecnie są nieczynne lub przewidziane do likwidacji (Mieszków – Czempiń). Wyjątek stanowi odcinek Środa Wlkp. – Zaniemyśl, na którym w miesiącach letnich kursuje zabytkowa wąskotorowa kolejka parowa (jedna z ostatnich w Polsce), pełniąca funkcję atrakcji turystycznej powiatu.
2.6.4. Rurociągi
Infrastruktura powiatu związana jest także z istniejącą na tym obszarze siecią systemu zaopatrzenia w gaz. Gaz ziemny transportowany jest siecią gazociągów przesyłowych PGNiG S.A., w struktury której wchodzi Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Sieć przesyłowa i liczne obiekty technologiczne systemu eksploatowane są przez regionalne oddziały przesyłu. Na terenie Powiatu Średzkiego jest to Regionalny Oddział Przesyłu w Poznaniu. Eksploatacją sieci rozdzielczej (średniego i niskiego ciśnienia) zajmują się zakłady gazownicze - terenowe oddziały PGNiG S.A. Zakłady gazownicze odpowiadają za ciągłość, jakość i bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego do klientów na wyznaczonym terenie działania, realizując zadania w zakresie dystrybucji na sieciach rozdzielczych oraz eksploatacji obiektów tej sieci. Zakłady gazownicze dostarczają gaz ziemny odbiorcom indywidualnym oraz grupie odbiorców z sektora handlu i usług. Każdy zakład posiada także przedstawicielstwa terenowe - rozdzielnie gazu. Teren powiatu obsługuje Zakład Gazowniczy w Poznaniu.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 31
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Na terenie Powiatu Średzkiego sieć gazociągowa przebiega tylko w gminie Nowe Miasto n. Wartą, Środa Wlkp. (rozdzielnia Środa Wlkp.) i Zaniemyśl (rozdzielnia Kórnik). Są to gazociągi gazu zaazotowanego GZ – 35 i GZ – 41,5. Sieci gazowej nie posiada gmina Dominowo oraz Krzykosy (planuje się doprowadzenie gazu ze stacji Pętkowo poprzez projektowany gazociąg Ø 150 Pętkowo – Miłosław z odgałęzieniem Ø 100 do projektowanej stacji pomiarowej red. 10 w Sulęcinku). Całkowita długość sieci gazowej na terenie powiatu wynosi 174,2 km. Najbardziej znaczące dla kwestii ochrony środowiska jest istnienie na terenie powiatu gazociągów wysokiego ciśnienia.
2.6.5. Podmioty gospodarcze
Z danych uzyskanych z Urzędów Gmin wynika, że na terenie Powiatu Średzkiego funkcjonowało - stan w dniu 31 grudnia 2006 r., 5 232 pomiotów gospodarki narodowej, z czego 371 podmiotów reprezentowało branżę produkcyjną, 996 branżę handlową, 1 459 branżę usługową, a pozostałe 2 406 podmioty zaliczono jako inne. Do najważniejszych podmiotów istniejących na terenie powiatu należą między innymi: • ALIMA-BIS Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe Sp. z o.o. w Środzie Wlkp. • AQUAFORM Sp. z o.o. – Środa Wlkp., • PFEIFER & LANGEN POLSKA S.A - CUKROWNIA– Środa Wlkp., • DECORA Sp. z o.o. w Środzie Wlkp., • „HYBNER” A. Hybner, S. Hybner, L. Hybner-Mysza Sp. Jawna KNOTT Sp. z o.o. – Pławce, • LENA-LIGHTING S.A. w Środzie Wlkp., • MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. Oddział MC I i MC II w Środzie Wlkp., • PHYTOPHARM S.A. w Klęce, • SCHELLING Obrabiarki do Drewna Sp. z o.o. w Środzie Wlkp., • SOLARIS Bus & Coach Sp. z o.o. – Środa Wlkp., • Homag Machinery Środa Wlkp. Sp. z o.o., • SVEDAN-POLSKA Sp. z o.o. w Środzie Wlkp., • ULTRAMENT - MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. w Środzie Wlkp., • Średzka Spółdzielnia Mleczarska „JANA” w Środzie Wlkp., • STRADA Sp. z o.o. Czarne Piątkowo.
32 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
III. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
3.1. Rzeźba terenu
Omawiany obszar według podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej (B. Krygowski 1961) położony jest w regionie Wysoczyzny Gnieźnieńskiej, subregionie Równiny Średzkiej oraz regionie Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej, w subregionie Odcinka Śremskiego pradoliny oraz w subregionie pradoliny Żerkowsko – Rydzyńskiej, które rozdziela subregion Równina Radlińska, oba subregiony należą do regionu Wysoczyzny Leszczyńskiej. Cały obszar Powiatu Średzkiego należy zaliczyć pod względem morfologicznym do terenów mało urozmaiconych.
Fot.4. Monotonny krajobraz Równiny Średzkiej, gm. Środa Wlkp. Dominującym elementem morfologii jest wysoczyzna morenowa płaska i falista związana z akumulacyjną działalnością lądolodu zlodowacenia północnopolskiego. Znaczna część terenu powiatu posiada niewielkie deniwelacje, które nie przekraczają 10 m. Maksymalne i minimalne rzędne terenu na obszarach poszczególnych gmin wynoszą: • Dominowo - najniżej położony punkt to: 94,5 m n.p.m. (Sabaszczewo), a najwyżej położony punkt to: 125 m n.p.m. (Wzgórze Ludgardy), • Krzykosy - najniżej położony punkt to: 66,1m n.p.m. we wsi Młodzikowo, a najwyżej położony punkt to: 92,6 m n.p.m. (Góra Bismarka), • Nowe Miasto nad Wartą - najniżej położony punkt to: 65,0 m n.p.m. (Nowe Miasto), a najwyżej położony punkt to: 107,0 m n.p.m. (Szypłów), • Środa Wlkp. - najniżej położony punkt to:66,7 m n.p.m. (Nadziejewo), a najwyżej położony punkt to: 107,3 m n.p.m. (Zmysłowo),
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 33
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• Zaniemyśl - najniżej położony punkt to: 61,5 m n.p.m. (Zwola), a najwyżej położony punkt to: 106,1 m n.p.m. (Łysa Góra). Różnica, między najniżej (61,5 m n.p.m. – gmina Zaniemyśl) i najwyżej (125,0 m n.p.m. – gmina Dominowo), położonymi punktami wysokościowymi na terenie powiatu wynosi 63,5 m. W południowej części Powiatu Średzkiego dominującą formą ukształtowania powierzchni jest rozległa Pradolina Warszawsko – Berlińska, która wcina się ok. 40 m w głąb terenu. Pradolina oddzielona jest od wysoczyzny morenowej wyraźną krawędzią o wysokości ok. 10 m. Wzdłuż krawędzi wysoczyzny morenowej wydzielono terasy pradoliny rzeki Warty - terasę zalewową i terasę średnią z wydmami na powierzchni, których występują liczne starorzecza.
Fot.5. Wydmy na terenie gm. Krzykosy. Fot.6. Starorzecza w dolinie Warty, gm. Krzykosy.
3.2. Litologia
3.2.1. Budowa geologiczna
Omawiany obszar pod względem geologicznym leży w północnej części monokliny przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy platforma paleozoiczna, na której spoczywa późniejsza pokrywa skał mezozoicznych i kenozoicznych. Najstarsze utwory nawiercone na terenie Powiatu Średzkiego zaliczono do piętra waryscyjskiego. Reprezentują je karbońskie piaskowce oraz mułowce i iłowce, które zalegają na głębokości od 3268 do 3909,5 m p.p.t. Kompleks pokrywy permo – mezozoicznej monokliny przedsudeckiej zaczyna seria piaskowców, której miąższość wynosi ok. 660 m. Ten kompleks posiada najkorzystniejsze własności akumulacji węglowodorów.
34 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Utwory permu, których miąższość wynosi ok. 570 m, reprezentują ewaporaty (sole kamienne, anhydryty) i utwory ilaste. Trias wykształcony jest w postaci piaskowca pstrego przewarstwionego iłowcami i mułowcami z wkładkami piaskowców. W stropie występują wapienie na nich zalega kilka serii iłowco – mułowców z przewarstwieniami anhydrytów, gipsów i soli kamiennej. Łączna miąższość utworów triasu osiąga ok.1170 m. Osady jury to naprzemianległe serie mułowcowo – iłowcowo – piaskowcowe, w stropie jura wykształcona jest w postaci białych wapieni. Na skałach jurajskich zalegają bezpośrednio utwory neogeńskie (miocenu dolnego i środkowego), lokalnie występują piaszczyste utwory paleogenu (oligocenu). W spągu utworów mioceńskich występują piaski drobne i pylaste o miąższości 25 – 35 m. Kompleks ten przykryty jest serią węgli brunatnych, która osiąga miąższość od 2 do 16 m. Na węglach został złożony drugi kompleks piaszczysty o miąższości do 30 m, przewarstwiony seriami węgla brunatnego. W stropie utworów miocenu i spągu pliocenu występuje ił pstry, o łącznej miąższości do 100 m. Lokalnie w obrębie utworów ilastych występują soczewy piasków i żwirów o miąższości do 10 m. Utwory czwartorzędowe rozpoczyna kompleks glin zwałowych o miąższości do 30 m. W południowej części powiatu na glinach lub bezpośrednio na ile pstrym występują osady rzeczne (piaszczysto – żwirowe) zlodowacenia bałtyckiego Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej oraz holocenu doliny Warty. W rejonach starorzeczy wykształciły się namuły, gytie i torfy holocenu. Łączna miąższość utworów czwartorzędu na omawianym obszarze wynosi od 0 (na wychodniach iłów trzeciorzędowych) do 40 m w zagłębieniach terenu.
3.2.2. Zasoby kopalin
Na terenie Powiatu Średzkiego występują udokumentowane złoża gazu ziemnego, kruszywa naturalnego oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej. Zestawienie zasobów surowcowych na terenie powiatu przedstawia tabela 12.
Zasoby surowców naturalnych T a b e l a 12 Zasoby Wydobycie Surowiec Jednostka geologiczne przemysłowe [za rok 2001] bilansowe gaz ziemny [mln m3] 9.316,03 6.175,06 494,19 kruszywo naturalne [tys. Mg] 5.413,0 2.952,0 172,0 surowce ilaste ceramiki [tys. Mg] 606,0 561,0 2,0 budowlanej
Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 35
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Eksploratorem złóż gazu na terenie Powiatu Średzkiego jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Oddział w Poznaniu - Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie. Aktualnie na terenie powiatu gaz ziemny wydobywa się ze złóż położonych w Radlinie (gm. Nowe Miasto n. Wartą) oraz w Kalejach i Kępie (gm. Zaniemyśl).
Na terenie Powiatu istnieje wiele udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego – piasków i żwirów. Wydobycie złóż kruszywa odbywa się systemem odkrywkowym lądowym, dwoma poziomami eksploatacyjnymi: suchym i zawodnionym. Na terenie gminy Środa Wlkp. istnieje najwięcej udokumentowanch złóż kruszywa naturalnego (11), w gminie Krzykosy 5 złóż, w gminie Zaniemyśl 3 złoża oraz w gminie Dominowo 2, w tym jedno nie eksploatowane. W gminie Nowe Miasto n. Wartą brak jest udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego.
Na terenie gminy Nowe Miasto n. Wartą występują złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej, koncesję na wydobycie surowców ilastych posiada spółka PPHU „ CERCHO ” S.A., która jednocześnie jest właścicielem cegielni położonej na terenie górniczym. Złoże składa się z dwóch pól, dla których utworzono dwa obszary górnicze – obszar Chocicza – Zachód oraz obszar Chocicza – Wschód. Obecnie złoże nie jest eksploatowane. Na terenie Powiatu Średzkiego w największym stopniu prowadzona jest eksploatacja kruszywa naturalnego oraz gazu ziemnego.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 13.
Wykaz złóż surowców naturalnych T a b e l a 13 Zasoby Stan zag. Wydobycie za rok Wyszczególnienie geologiczne złoża przemysłowe 2001 bilansowe 1 2 3 4 5 gaz ziemny [mln m3] Kaleje 1) T 566,34 98,84 - Kaleje-E (Środa Wlkp.) R 137,00 - - Klęka 2) E 816,39 63,94 1,61 Radlin2) E 7.796,30 6.012,28 492.58 kruszywo naturalne [tys. Mg] Czarne Piątkowo E 949 828 59 Czarne Piątkowo DW E 243 243 18 Czarne Piątkowo I R 232 - - Czarne Piątkowo III R 240 240 -
36 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 Czarne Piątkowo IV E 613 613 11 Czarnotki I R 39 - - Czarnotki II Z 9 5 1 Dębiczek E 18 18 4 Dzierżnica R 631 - - Grójec E 250 194 4 Grójec I Z 515 - - Murzynowo Leśne Z 863 - - Nietrzanowo E 347 347 18 Szlachcin E 464 464 57 surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg] Chocicza E 606 561 2
1) złoże znajduje się na terenie trzech powiatów Poznań, Śrem, Środa Wlkp. 2) złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Jarocin, Środa Wlkp. Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska
Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: E – złoża zagospodarowane – eksploatowane; P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie; R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo; T – złoże zagospodarowane – eksploatowane okresowo; Z – złoże zaniechane.
Na terenie Powiatu Średzkiego, wzdłuż dolin trzech rzek: Średzkiej Strugi, Maskawy i Miłosławki, występują torfowiska niskie, na których znajdują się udokumentowane złoża torfu. Według Dokumentacji Geologicznej złoża torfu „Dolina rzeki Średzka Struga”, odcinek Środa – Kromolice (Zaremba 1957) oraz Dokumentacji Geologicznej złóż torfu „Dolina rzeki Maskawy i
Miłosławki”, na odcinku Środa – Miłosław (Stępień 1958) w podkategorii badań C2 cały obszar zajmuje powierzchnię 595,25 ha i zawiera torfowisko I o powierzchni 242 ha oraz torfowiska A, B, C, D, E, F o łącznej powierzchni 353,25 ha. Średnia miąższość torfu wynosi 1,45 m (maksymalnie 2,65 m). Ogólne zasoby torfu zostały wyliczone na 2 070 tyś. m3, z czego zasoby bilansowe stanowią 922 tyś. m3. Średni stopień rozkładu torfu w profilach glebowych (31%,32%,33%) jest prawie jednolity dla całego złoża i poszczególnie występujących gatunków torfu, natomiast wysoka popielność – 19,2 %, 19,4 %, 21,0 % - świadczy o zanieczyszczeniu złoża utworami mineralnymi w postaci zamuleń i piasku (Zaremba1957). Wykonane wiercenia wykazują w przewadze torf trzcinowy i drzewny niski o wysokiej popielności, która waha się w granicach od 17% w warstwach spągowych do 42% w warstwach stropowych. Złoża A, B, E posiadają surowiec nie nadający się do wykorzystania przemysłowego, natomiast złoża C, D i F buduje torf o cechach surowca opałowego (Stępień 1958).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 37
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Pozostawione rozległe potorfia mają otwarte zwierciadło wody gruntowej, zarastając w partiach brzeżnych trzciną i pałką wodną. Powstały w wyniku dawnej ręcznej eksploatacji torfu. Stare drobne wyrobiska zostały zasypane. Torfowiska nie są obecnie eksploatowane, a ze względu na ich lokalizację, przyszła eksploatacja jest trudna do realizacji. Są wykorzystywane rolniczo jako użytki zielone.
3.3. Wody podziemne
3.3.1 Charakterystyka wód podziemnych
Teren Powiatu Średzkiego według podziału hydrogeologicznego Polski (B. Paczyński 1977, 1980) znajduje się w makroregionie Niżu Polskiego, w rejonie wielkopolskim, subregionie gnieźnieńsko – kujawskim i pradoliny warszawsko – berlińskiej.
Występowanie poziomów wodonośnych jest ściśle związane z budową geologiczną, która warunkuje istnienie skał umożliwiających gromadzenie się wody. Na obszarze Powiatu Średzkiego, rozpoznano dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neogeńskie. Powszechnie do eksploatacji ujmowane jest piętro wód neogeńskich – poziom mioceński. Poziom ten odgrywa kluczową rolę w zaopatrzeniu w wodę pitną rejonu średzkiego.
Czwartorzędowe piętro wodonośne
W rejonie wielkopolskim występują wąskie, równoleżnikowe struktury związane z oddziaływaniem stadiałów zlodowaceń (bałtyckiego, środkowopolskiego) i okresów interglacjalnych. W związku z tym, widoczny jest silny związek struktur geomorfologicznych ze strukturami hydrogeologicznymi czwartorzędu. W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy wodonośne: gruntowy i lokalnie wgłębny: międzyglinowy i podglinowy. Gruntowy poziom wodonośny wieku plejstoceńskiego, związany jest z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej lub poza pradoliną z osadami dolin mniejszych cieków. Miąższość utworów wodonośnych waha się w granicach 7 – 15 m. Poziom gruntowy związany z pradoliną charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się na głębokości 1,27 – 4,0 m p.p.t. Zasilanie tego poziomu następuje na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Bazą drenażu jest rzeka Warta. Poza obszarem pradoliny poziom gruntowy występuje lokalnie i nie ma praktycznego znaczenia. Drugi poziom wodonośny związany z przewarstwieniami piaszczystymi w glinie zwałowej występuje w przelocie 68,0 – 79,0 m p.p.t. Utworami wodonośnymi są piaski drobne.
38 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Neogeńskie piętro wodonośne Głównym piętrem użytkowym obszaru Powiatu Średzkiego jest piętro neogeńskie, poziom mioceński. Wody podziemne występują w klastycznych osadach mioceńskich rozległego systemu wodonośnego niecki wielkopolskiej. Niecka wielkopolska została wydzielona w obrębie rozległego zbiornika mioceńskiego (Błaszyk T, Przybyłek J., Dąbrowski S., Górski J., 1992 – Stan rozpoznania i wykorzystania wód niecki trzeciorzędowej w Wielkopolsce), w oparciu o trzy kryteria: istnienie obniżenia w powierzchni mezozoicznej, ciągłość mioceńskiego poziomu wodonośnego oraz ciągłość nadkładu izolującego w postaci iłów serii poznańskiej. Niecka wielkopolska stanowi zbiornik naporowych wód wgłębnych ograniczony od: południa Wałem Trzebnickim, zachodu kanałem Obry, północy pradoliną toruńsko – eberswaldzką, wschodu górną Notecią i doliną Prosny. W piętrze neogeńskim, poziomie mioceńskim można wyróżnić trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną. Tworzą je piaski od gruboziarnistych do pylastych i mułków, przedzielonych serią iłów i pokładów węgla.
3.3.2. Główne zbiorniki wód podziemnych
Przez teren powiatu przebiega fragment głównego zbiornika wód podziemnych, GZWP nr 150 Pradolina Warszawsko – Berlińska. Występuje w piaszczysto – żwirowych utworach czwartorzędowych. Jego zasoby dyspozycyjne wynoszą 456,0 tys. m3/d, a średnia głębokość ujęć waha się między 25 a 35 m. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP występującego na terenie powiatu przedstawia tabela 14.
Parametry GZWP występującego na terenie powiatu T a b e l a 14 Średnia Powierzchnia Zasoby Nr Typ Wiek głębokość Nazwa GZWP GZWP dyspozycyjne GZWP ośrodka skał ujęć [km2] [tys.m3/d] [m] Pradolina 150 Warszawa - porowy Q 1 904 25-35 456,0 Berlin Q - czwartorzęd Źródło: WIOŚ Poznań 2006
3.3.3. Zasoby wód podziemnych
Wody podziemne należy traktować jako jeden z bardzo ważnych dla gospodarki surowców. Celowa i ekonomiczna eksploatacja surowca - wody podziemnej, nie może być prowadzona bez szczegółowej znajomości geologicznych warunków występowania oraz jakości i ilości surowca
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 39
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl zawartego w złożu. Zasoby wody podziemnej to ilość wody zawarta w określonych utworach skalnych danej struktury hydrogeologicznej. Według badań modelowych moduł zasilania poziomu gruntowego waha się w przedziale 96 do 240 m3/24h x km2 , a poziomu mioceńskiego tej części zbiornika 16 m3/24h x km2. Na terenie poszczególnych gmin powiatu występowanie wód podziemnych przedstawia się następująco: Gmina Dominowo – na terenie gminy występują dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neogeńskie. Znajdują się one poza obszarem głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP). W obrębie piętra czwartorzędowego wody występują w utworach piaszczysto-żwirowych, woda tego poziomu jest nadmiernie zażelaziona, posiada znaczną twardość, a jej zasoby nie zaspokajają w pełni potrzeb. Warstwę wodonośną piętra neogeńskiego tworzą piaski kwarcowe mioceńskie przewarstwione wkładkami węgla brunatnego. Wydajność studni, podobnie jak w piętrze czwartorzędowym, wynosi Q = 10 – 40 m3/h. Woda jest lepszej jakości, mimo to wymaga uzdatnień dla celów komunalnych. Gmina Krzykosy – eksploatowane są dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neogeńskie. W obrębie utworów czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny – plejstoceński, związany z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej i doliny Warty. Poziom ten charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się na głębokości 1,0 – 3,0 m p.p.t. Średnia wydajność jednostkowa poziomu wód gruntowych wynosi ok. 10 – 30 m3/h m. W piętrze neogeńskim występuje zasadniczo jeden poziom wodonośny – mioceński, który tworzą warstwy piasków drobnych i pylastych przewarstwionych węglem brunatnym. Poziom mioceński tworzą dwie warstwy wodonośne śródwęglowa i podwęglowa. Śródwęglowa warstwa wodonośna występuje w strefie 76, 0 – 84,0 m i tworzą ją piaski drobne. Zasadnicza warstwa wodonośna podwęglowa występuje na głębokości 92,0 – 132,0 m i zbudowana jest z piasków drobnych i pylastych przewarstwionych pokładami węgla brunatnego. W dolinie Warty poziom ten charakteryzuje się artezyjskim zwierciadłem wody, które stabilizuje się na wysokości 4 – 8 m n.p.t. Średnia wydajność tego poziomu wynosi Q = 20 – 60 m3/h. Gmina Nowe Miasto n. Wartą - na terenie gminy, występuje czwartorzędowy i neogeński poziom wodonośny oraz złoża wód mineralnych. W czwartorzędowym piętrze wodonośnym występuje jeden gruntowy poziom wodonośny wieku plejstoceńskiego. Związany jest on z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej lub poza pradoliną z osadami dolin mniejszych cieków. Poziom gruntowy charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się na głębokości 1,27 – 4,0 m p.p.t. Poza obszarem pradoliny poziom gruntowy występuje lokalnie i nie ma praktycznego znaczenia. Przeważnie ujmowany jest za pomocą studni kopanych. Z piętra czwartorzędowego korzysta również ujęcie w Aleksandrowie, które posiada zatwierdzone zasoby w ilości Q = 23,4 m3/h. Piętro neogeńskie - do celów eksploatacyjnych ujmowany jest poziom mioceński podwęglowy.
40 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Zatwierdzone zasoby komunalnych studni mioceńskich przedstawia tabela 15.
Zatwierdzone zasoby dla ujęć komunalnych T a b e l a 15 Ujęcie Zasoby zatwierdzone Depresja Wydajność 3 3 Q hśr [m /h] [m] Q [m /d] Chocicza 70 32,4 456 Chwalęcin 55 4,35 360 Nowe Miasto 35,0 8,5 302 Wolica Nowa 20,0 39,0 63,0 Q – wydajność źródło: Urząd Gminy w Nowe Miasto n. Wartą 2007 r.
Gmina Środa Wlkp. - na jej terenie występują i są eksploatowane wody dwóch poziomów wodonośnych: czwartorzędowego i neogeńskiego. Piętro czwartorzędowe – poziom plejstoceński, z uwagi na niewielką miąższość warstw wodonośnych, nie odgrywa większego znaczenia. W Brodowie, Nadziejewie, Słupi Wielkiej i Brzeziu istnieją lokalne zasoby tego poziomu, które są eksploatowane i wykorzystywane głównie przez indywidualnych odbiorców (studnie kopane). Głównym poziomem użytkowym jest poziom neogeński – warstwa mioceńska. Warstwę wodonośną budują piaski pylaste i drobne zalegające pod znaczną miąższością warstwy iłów poznańskich. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi średnio 42 – 53 m i wyraźnie wzrasta w kierunku północnym. W rejonie Środy Wlkp. zasoby eksploatacyjne wycinka basenu mioceńskiego wynoszą Q – 539 m3/h. Ujęcia przemysłowe na terenie miasta (m.in. cukrownia, mleczarnia, szpital) mają łączne zasoby 137 m3/h, ujęcia wiejskie o zatwierdzonych zasobach – 479 m3/h. Ogółem wielkość zasobów eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. „B” wynosi 1457,1 m3/h, w tym: z utworów neogeńskich – mioceńskich 1 333,3 m3/h, z utworów czwartorzędowych 124,8 m3/h. Gmina Zaniemyśl – użytkowe zbiorniki wodonośne występują w obrębie utworów czwartorzędu i neogenu. Podstawowym jest zbiornik wód neogeńskich. W utworach czwartorzędowych związanych z GZWP nr 150 występuje poziom wód gruntowych oraz lokalnie poziom wód wgłębnych. Poziom wód gruntowych występuje głównie w piaskach i żwirach, natomiast wód wgłębnych w przewarstwieniach piaszczystych wśród glin morenowych. Miąższość warstwy wodonośnej waha się w granicach 5,0 – 25,0 m. Zatwierdzone zasoby wód wynoszą 224 m3/h, z czego wykorzystuje się tylko 50 m3/h. W piętrze neogeńskim ujmowane są wody poziomu mioceńskiego. Wyróżnia się tu 3 warstwy wodonośne: dolną (poniżej 30 m p.p.t.), środkową (15 - 25 m p.p.t.) i górną (5 -10 m p.p.t.). Eksploatowane są warstwy górna i środkowa. Łączna wielkość zasobów eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. „B” wynosi 465,3 m3/h, w tym: z utworów czwartorzędowych 83,7 m3/h, z utworów neogeńskich – mioceńskich 381,6 m3/h.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 41
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
3.3.4. Złoża wód geotermalnych
Na terenie powiatu występują złoża wód geotermalnych posiadające walory lecznicze. W latach 60. wody termalne rozpoznano wierceniami w miejscowościach: • Koszuty (gm. Środa Wlkp.): - odwiert IG-2 „Środa” – głębokość użytkowa 1 040 m, temperatura samowypływu 40,5 0C, wydajność 40 m3/h, jakość wody: 0,8% solanka chlorkowo-sodowo-bromkowa, średnio zmineralizowana, dyspozycyjna ilość wody 1000 m3/d - odwiert IG-3 „Środa” – głębokość użytkowa 1300 m, wydajność zbliżona do wydajności odwiertu IG-2; • Kaleje V (gm. Zaniemyśl) - głębokość użytkowa 700 m, temperatura samowypływu 38,3 0C, dyspozycyjna ilość wody 168 m3/d, jakość wody: 0,21 % solanka chlorkowo- sodowa-bromkowa; • Polwica-1 (gm. Zaniemyśl) - głębokość użytkowa 700 m, wydajność 7,0 m3/h, temperatura samowypływu 26 0C, dyspozycyjna ilość wody 432 m3/d, jakość wody: 0,21 % solanka chlorkowo-sodowa, średnio zmineralizowana, dyspozycyjna ilość wody 168 m3/d. Wody termalne występujące na terenie Powiatu Średzkiego to solanki chlorkowo – sodowe o temperaturze samowypływu nie przekraczającej 410C i mineralizacji w granicach 8,0 g/l. Wody tego typu są wykorzystywane bezpośrednio w balneotechnice, choć można je również wykorzystać do niskotemperaturowych ogrzewań płaszczowych lub gruntowych. Aktualnie wody termalne występujące na terenie powiatu nie są eksploatowane - stanowią nie wykorzystane dotychczas bogactwo naturalne. Na przeszkodzie eksploatacji stoją względy ekonomiczne, a także brak koncepcji ich wykorzystania.
3.4. Wody powierzchniowe
3.4.1. Sieć rzeczna
Analizowany obszar Powiatu Średzkiego należy w całości do dorzecza Warty. Głównym ciekiem jest rzeka Warta płynąca równoleżnikowo ze wschodu na zachód. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z jej dopływami prawobrzeżnymi: Maskawą (Moskawa) i Kanałem Borowskim oraz lewobrzeżnym Rowem Rogusko. Pozostałe cieki to między innymi Średzka Struga, Wielka (Wielki Rów) i Miłosławka (Szywra), będące dopływami Maskawy. Tworzą one gęstą sieć
42 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl cieków o dendrologicznym układzie. W przebiegu głównych cieków dominuje kierunek południkowy; jedynie Miłosławka i Maskawa w swym dolnym biegu wykazują przebieg równoleżnikowy. Cieki charakteryzują się śnieżno-deszczowym reżimem zasilania z jednym maksimum i minimum w ciągu roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum stan wody i przepływy wyraźnie się zmniejszają. Stosunki hydrograficzne na terenie powiatu zostały częściowo ukształtowane przez człowieka. Wszystkie mniejsze cieki zostały pogłębione, wyprostowane i stanowią część systemu melioracyjnego. W związku z powyższym na obszarach wysoczyznowych, zbudowanych z glin zwałowych drobne cieki mają charakter okresowy. Rowy melioracyjne przez połączenie ich z małymi ciekami spowodowały zmianę gęstości i przebiegu sieci hydrograficznej.
Warta Dorzecze Warty leży w zlewni rzeki Odry. Warta jest głównym prawobrzeżnym dopływem Odry, o długości 808,2 km. Powierzchnia dorzecza Warty wynosi 53 710 km2. Przez obszar Powiatu Średzkiego w gminach Nowe Miasto n. Wartą i Zaniemyśl rzeka Warta przepływa na odcinku 38 km (340,0 km – 302,0 km), w tym 16 km stanowi granicę z Powiatem Śremskim. Koryto Warty ma charakter naturalny, tworząc liczne zakola. Na omawianym obszarze jest to rzeka o reżimie nizinnym. Obszar doliny rzecznej jest objęty systemem zabudowy hydrotechnicznej, Warta na całym odcinku posiada ostrogi. Po stronie północnej Warta na całym odcinku jest obwałowana, natomiast po południowej jedynie od okolic Komorza na zachód i Dębna na północny wschód. W czasie wezbrań zasięg wód powodziowych nie przekracza obszaru międzywala.
Fot.7. Rzeka Warta, gm. Nowe Miasto. Fot.8. Warciska w dolinie rzeki Warty, gm. Nowe Miasto.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 43
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W dolinie Warty występuje wiele warcisk tzn. małych zbiorników wodnych poniżej 1 ha będących starorzeczami Warty. Starorzecza i zagłębienia erozyjne pełnią rolę lokalnych zbiorników retencyjnych. Oprócz systemu wód powierzchniowych na zasoby wodne składają się również wycieki źródliskowe znajdujące się w strefie krawędziowej doliny Warty od Nowego Miasta n. Wartą po Dębno.
Maskawa Maskawa jest prawobrzeżnym dopływem Warty, uchodzącym do niej w km 307,2, 11 km, na wschód od miejscowości Śrem, w okolicach Józefowa. Całkowita długość rzeki wynosi 56,4 km, w tym 44,5 km występuje na terenie Powiatu Średzkiego, a jej powierzchnia zlewni wynosi 620,8 km2. Jest ciekiem typowo nizinnym, o średnim spadku 0,08 ‰. Zarówno na rzece głównej jak i jej dopływach istnieje szereg jazów, liczne łączące się rowy melioracyjne, a w km 29,5 rzeki Maskawy – zbiornik retencyjny „Środa” zasilany jej wodami. Rzeka przepływa przez gminy: Dominowo, Środa Wlkp. (19,4 km), Krzykosy (5,2 km) i Zaniemyśl (9,0 km). Głównymi dopływami Maskawy są: • Średzka Struga (jest prawostronnym dopływem rzeki Maskawy oraz lewostronnym dopływem rzeki Kopli, uchodzi do Maskawy w 26,0 km biegu rzeki w Środzie Wlkp. Całkowita długość Średzkiej Strugi wynosi 15,7 km, a powierzchnia zlewni 58,2 km2. Wzdłuż zachodniej strony strugi występują mokradła z zarastającymi zbiornikami wodnymi. Przepływa przez teren gminy Środa Wlkp. na odcinku o długości 10,5 km); • Wielka inaczej Wielki Rów (jest lewostronnym dopływem Maskawy i uchodzi do niej w 22,0 km biegu rzeki, całkowita długość rzeki wynosi 27,2 km, a powierzchnia zlewni 99,8 km2. Przepływa przez teren gminy Środa Wlkp. odcinkiem 9,0 km); • Miłosławka inaczej Szywra (uchodzi do Maskawy w 7,8 km biegu rzeki, długość jej wynosi 36,3 km, a powierzchnia zlewni 182,9 km2. Biegnie przez teren gminy Krzykosy – 11,7 km i gminy Zaniemyśl na odcinku 7,1 km). Wymienione dopływy Maskawy posiadają również rozbudowaną sieć własnych dopływów.
Pozostałe cieki wodne na terenie powiatu Pod względem zasobności w wody powierzchniowe, Powiat Średzki zaliczany jest do obszarów o średniej zasobności. Prócz wymienionych głównych rzek Maskawy, Miłosławki i Warty wraz z ich podstawowymi dopływami przez teren powiatu przepływają również cieki wymienione w tabeli 15. Długość rowów szczegółowych i cieków naturalnych na terenie powiatu wg ewidencji na dzień 31.12.2006 wynosi 624,86 km. Rowy te utrzymywane są przez Związek Spółek Wodnych w Środzie Wlkp. i Gminną Spółkę Wodną w Zaniemyślu.
44 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Wykaz pozostałych cieków przepływających przez Powiat Średzki T a b e l a 16 Gmina Długość cieku na terenie powiatu Nazwa cieku (przez którą przepływa ciek) [km] Kanał Miłosławski Zaniemyśl, Krzykosy, Środa Wlkp. 17,0 Kanał Borowski Zaniemyśl, Krzykosy 13,2 Rów „B” Nowe Miasto 11,5 Wielki Rów Środa Wlkp., Dominowo 11,1 Brodek Zaniemyśl 6,9 Jezierski Zaniemyśl 6,2 Polwicki Zaniemyśl 6,1 Kanał Ulgi Zaniemyśl 5,1 Kanał Pałczyński Środa Wlkp. 3,8 Drgań Zaniemyśl 3,7 Lutynia Nowe Miasto 3,5 Bystrotok Zaniemyśl 3,4 Odnoga Brzostowska Nowe Miasto 2,5 Kamionka Zaniemyśl 2,1 Kanał Dębiecki Środa Wlkp. 1,0
Źródło: Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu, Inspektorat we Wrześni.
3.4.2. Zbiorniki wodne
Do naturalnych zbiorników wodnych na terenie powiatu należą 4 jeziora (J. Raczyńskiego, J. Łękno, J. Jeziory Małe i J. Jeziory Wielkie) położone na terenie gminy Zaniemyśl. Należą one do większego zespołu (8 jezior) wypełniających polodowcową rynnę nazywaną Rynną Kórnicką. Są to jeziora przepływowe przez, które przepływa rzeka Kamionka zwana też Koplą. Dodatkowo na terenie gminy Środa Wlkp. znajduje się jeden sztuczny zbiornik retencyjny, zasilany głównie wodami powierzchniowymi.
Jeziora
Wszystkie jeziora występujące na obszarze powiatu znajdują się na terenie gminy Zaniemyśl. Zaliczano je do Rynny Kórnickiej i są to: Jezioro Raczyńskie, Jezioro Łękno, Jezioro Jeziory Małe i Jezioro Jeziory Wielkie. Ich charakterystykę morfologiczną przedstawia poniższa tabela 17.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 45
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Charakterystyka morfologiczna jezior na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 17
Powierzchnia Objętość Głębokość [m] Kategoria podatności Jezioro zwierciadła wody 3 na degradację [ha] [tys. m ] maksymalna średnia
Raczyńskie 84,4 2 342,9 5,8 2,8 III
Łękno 26,1 581,0 5,0 2,2 III
Jeziory Małe 44,3 2 600,9 8,0 3,0 II
Jeziory Wielkie 60,3 1 817,0 5,4 3,0 non
Źródło: Stan Środowiska w Powiecie Średzkim 2003.
Jezioro Raczyńskie
Jezioro Raczyńskie położone jest na południowy-zachód od miejscowości Zaniemyśl. Jest pierwszym zbiornikiem ciągu ośmiu jezior położonych w Rynnie Kórnickiej. Z Jeziora Raczyńskiego wypływa rzeka Kamionka. Zbiornik zajmuje powierzchnię 84,4 km2 i ma kształt silnie wydłużony. Dno jeziora jest silnie zróżnicowane, o średniej głębokości 2,8 m, z dwoma głęboczkami i dwoma wyniesieniami w postaci wysp. Większa – Wyspa Edwarda – ma powierzchnię 3,1 ha. Na Wyspie Edwarda znajduje się park wpisany do rejestru zabytków. Rośnie tam starodrzew liściasty z wieloma pomnikami przyrody, głównie dębami. Bezpośrednie otoczenie jeziora stanowi drzewostan liściasty z dominacją olchy – ustalono strefę ochronną jeziora na górnej krawędzi zbocza rynny jeziornej. Planuje się utworzenie obszaru chronionego krajobrazu o przewodniej funkcji rekreacyjnej, który obejmowałby m.in. zlewnię Jeziora Raczyńskiego.
Fot.9. Jezioro Raczyńskie, widok na Wyspę Edwarda.
46 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Nad brzegami jeziora zlokalizowane są sezonowe ośrodki wypoczynkowe, pole namiotowe, kąpieliska, punkty gastronomiczne i prywatne działki rekreacyjne, toteż jest ono narażone na silne obciążenie turystyczne i rekreacyjne.
Jezioro jest zbiornikiem typu sandaczowego, na którym prowadzona jest gospodarka rybacka.
Jezioro Łękno
Jezioro Łękno położone jest na zachód od Zaniemyśla. Zasilane jest przez rzekę Kamionkę wpływającą do niego od strony południowo-wschodniej, z odległego o ok. 1 km Jeziora Raczyńskiego. Jezioro to zajmuje powierzchnię 26,1 km2, a jego średnia głębokość wynosi 2,2 m. Jest ono w niewielkim stopniu wykorzystywane w celach rekreacyjnych i turystycznych – zabudowa rekreacyjna znajduje się na południowo-wschodnim brzegu. Korzystny dla Jeziora Łękno (I kategoria) jest sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej, którą stanowią chroniące zbiornik lasy.
Jezioro Jeziory Małe
Jezioro Jeziory Małe położone jest na zachód od miejscowości Łękno. Zajmuje powierzchnię 44,3 km2. Jego średnia głębokość wynosi 5,5 m. Od strony południowej zbiornik zasilany jest przez rzekę Kamionkę, a od południowo-zachodniej przez rów melioracyjny. Jezioro wykorzystywane jest w niewielkim stopniu na cele rekreacyjne – zabudowa z nią związana znajduje się na północno- wschodnim brzegu zbiornika.
Jezioro Jeziory Wielkie
Jezioro Jeziory Wielkie położone jest na południe od miejscowości o tej samej nazwie. Zasilane jest przez rzekę Kamionkę od południa i rów melioracyjny od wschodu. Kamionka po przepłynięciu jeziora wypływa z jego północnego krańca w kierunku kolejnego jeziora Bnińskiego leżącego na terenie gminy Kórnik. Średnia głębokość zbiornika wynosi 4,2 m i zajmuje powierzchnię 60,3 km2.
Zbiorniki retencyjne
Zbiornik retencyjny „Środa”
Sztuczny zbiornik retencyjny „Środa” usytuowany w 29,5 km rzeki Maskawy powyżej Środy Wlkp. (gm. Środa Wlkp.), wybudowany został w latach 1968 – 1971. Ma on powierzchnię geodezyjną 47,7 ha i objętość ok. 900 m2. Wysokość piętrzenia wynosi 7,10 m. Jazy pozwalają na piętrzenie wody
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 47
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl w celu nawadniania podsiąkowego lub ujęć bezpośrednich. Minimalna powierzchnia zalewowa wynosi 22,9 ha, średnia 35 ha, a maksymalna 45 ha. Zbiornik powstał w celu zwiększenia retencji, a także dla potrzeb rolnictwa, przemysłu i służb przeciwpożarowych. Obecnie wodę do nawodnień pobiera kilku rolników, natomiast nie korzysta z niej przemysł. Zbiornik spełnia głównie role zaplecza rekreacyjnego dla potrzeb mieszkańców Środy. Jest on zasilany wodami rzeki Maskawy.
Obiekty małej retencji wodnej Do obiektów małej retencji wodnej na terenie powiatu należy zaliczyć przede wszystkim małe zbiorniki wodne (stawy) przeznaczone do gromadzenia wody w celu nawodnień upraw rolniczych.
W okresie od 1999 r. do I półrocza 2007 r. Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. wydało łącznie 29 pozwoleń wodnoprawnych na wykonanie stawów oraz 31 pozwoleń wodnoprawnych na wykonanie stawów i pobór wód powierzchniowych.
Fot.10. Staw do nawodnień rolniczych w miejscowości Śnieciska, gm. Zaniemyśl.
Oprócz wyżej wymienionych zbiorników do obiektów małej retencji wodnej zalicza się również zbiorniki hodowlane (stawy rybne).
Wykaz istniejących stawów na terenie powiatu z uwzględnieniem podziału gminnego, przedstawia tabela 18.
48 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Wykaz stawów na terenie powiatu T a b e l a 18 Gmina Miejscowość Powierzchnia [m2] Krzykosy Garby 7 010 Krzykosy Miąskowo 3 500 Krzykosy Pięczkowo 2 000 Środa Wlkp. Annopole 14 000 Środa Wlkp. Dębiczek 5 950 Środa Wlkp. Mączniki 7 500 Środa Wlkp. Włostowo 5 200 Środa Wlkp. Zmysłowo 1 100 Nowe Miasto Boguszyn 1 000 Zaniemyśl Lubonieczek 3 220 Zaniemyśl Czarnotki 5 000 (2 stawy)
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. 2007
3.5. Gleby
Mimo monotonii ukształtowania powierzchni pokrywa glebowa jest zróżnicowana. Na piaskach występują bielicoziemy, na glinie morenowej brunatnoziemy, w płytkich zagłębieniach terenu czarne ziemie bagienne. W dolinach cieków wyróżnia się głównie grunty mineralne w postaci mad, oraz gleby torfowe i murszowo – torfowe powstałe z torfu torfowisk niskich występujących na tym terenie. Gleby występujące na obszarze powiatu w większości zaklasyfikowane zostały do gleb o średnio dobrej, średniej i słabej jakości. Gleby klasy VI i V zajmują 27 %, natomiast znaczny procent, bo 40 % stanowią ziemie IV klasy bonitacyjnej. Gleby klasy III zajmują 30 % powierzchni. Najmniejszy udział zajmuje klasa II - 2%, natomiast klasa I w ogóle nie występuje. Szczegółową klasyfikację gleb powiatu z uwzględnieniem podziału na poszczególne gminy, pod względem ich jakości bonitacyjnej przedstawiono w tabeli 19.
Zestawienie klasyfikacji gleb na terenie powiatu T a b e l a 19 Klasa bonitacyjna gruntów ornych wyrażona w [%] Powiat/gmina I II III a III b IV a IV b V VI VI RZ Średzki 0 2 15 15 30 10 17 10 1 Dominowo 0 0 10 18 43 7 13 8 1 Krzykosy 0 0 2 2 10 9 41 33 3 Nowe Miasto 0 0 8 17 40 12 20 3 0 Środa Wlkp. 0 4 26 19 28 10 9 4 0 Zaniemyśl 0 0 13 13 28 13 18 15 0 Źródło: Urzędy Gmin, 2007 r.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 49
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Największe obszary gleb należących do wyższych klas bonitacyjnych (III a i III b) znajdują się w gminach Środa Wlkp. i Dominowo. Dodatkowo, na terenie gminy Środa Wlkp. występuje niewielki obszar gleb II klasy bonitacyjnej, które należą do obszarów prawnie chronionych. Gminy położone na terenie Powiatu Średzkiego, zostały również sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 20.
Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu T a b e l a 20 Ocena gleb w punktach IUNG Ogólny Wskaźnik Jakości i przydatności wskaźnik Bonitacja syntetyczny Powiat/Gmina rolniczej rolniczej jakości przestrzeni Grunty Użytki Grunty Użytki Grunty Użytki produkcyjnej orne zielone orne zielone orne zielone Średzki 50,1 36,5 51,0 35,0 50,6 35,8 67,3 Dominowo 54,6 38,8 57,1 37,8 55,8 38,3 72,7 Krzykosy 31,6 31,9 34,7 30,7 33,2 31,3 50,5 Nowe Miasto 52,7 40,1 51,3 39,2 52,0 39,7 68,9 Środa Wlkp. 62,1 39,6 61,2 38,6 61,7 39,1 78,6 Zaniemyśl 49,5 32,2 50,7 27,7 50,1 30,5 65,6
Źródło: WIOŚ Poznań, 2005 r.
Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki mniej lub bardziej korzystne danego obszaru dla wegetacji uprawianych roślin. Im wartość wskaźnika wyższa, tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Na terenie Powiatu Średzkiego najwyższy wskaźnik charakteryzuje gminy Środa Wlkp. i Dominowo, a najniższy gminę Krzykosy. Znaczący udział w produkcji rolnej mają uprawy zbożowe – pszenica, żyto, mieszanki zbożowe, owies, pszenżyto i kukurydza. Oprócz zbóż uprawiane są na dużą skalę buraki cukrowe i ziemniaki. Powiat posiada również dobrze rozwinięte ogrodnictwo, a zwłaszcza uprawę cebuli, ogórków i kapusty. Strukturę rodzaju wybranych najpospolitszych upraw w poszczególnych gminach powiatu w roku 2006 przedstawiono w tabeli 21.
Struktura głównych upraw w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 21 Gmina Powierzchnia i rodzaj uprawy [ha] zboża ziemniaki buraki cukrowe kukurydza Dominowo 2 970 875 256 710 Krzykosy 4 987 220 45 310 Nowe Miasto 3 600 190 135 600 Środa Wlkp. 6 850 1 550 1 100 700 Zaniemyśl 3 117 482 173 629 Razem 21 524 3 317 1 709 2 949
Źródło: Urzędy Gmin, 2006 r.
50 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierzęca prowadzona na terenie powiatu. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. W ostatnich latach zauważa się znaczny wzrost produkcji kukurydzy, kosztem zmniejszenia areału innych zbóż. Według danych uzyskanych z gmin do dominujących kierunków produkcji zwierzęcej na terenie powiatu należą: tucz trzody chlewnej, fermy drobiu, hodowla bydła, owiec i koni. Na terenie powiatu w miejscowości Środa Wlkp., Sulęcinek i Murzynowo Leśne prowadzona jest hodowla strusi.
3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej
3.6.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej
Ze względu na stosunkowo niewielką lesistość powiatu, roślinność nieleśna pełni ważną funkcję przyrodniczą. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe, torfowe i szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim Warty, Maskawy i Średzkiej Strugi, a także zbiorowiska roślinności wodnej towarzyszącej brzegom jezior, głównie Jeziora Raczyńskiego i Jeziora Łękno.
Na obszarze powiatu występują również fragmenty borów mieszanych (świeżych, wilgotnych). W drzewostanie dominują gatunki drzew liściastych: 2 gatunki dębów: szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus sessilis), brzoza brodawkowata (Betula pendula), buk (Fagus.) oraz jesion (Fraxinus). Ponadto występują zbiorowiska drzew iglastych z udziałem sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), świerku (Picea) i modrzewia (Larix).
Warstwa krzewów to przede wszystkim leszczyna pospolita (Corulus avellana), ale jest to zbiorowisko raczej słabo rozwinięte.
Na szczególną uwagę zasługuje roślinność wodna, najbogatsza florystycznie i najbardziej zróżnicowana, występująca nad brzegami jezior i rzek. Z gatunków rzadkich flory wielkopolski wymienić można: wolffię bezkorzeniową, rdestnicę, świetlika, starca błotnego, goździka pysznego, oczeret, zamokrzycę ryżową.
3.6.1.1. Zieleń urządzona
Ważną rolę w systemie ekologicznym powiatu spełnia roślinność nieleśna – zieleń urządzona czyli: zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna. Zadrzewienia śródpolne, przydrożne i przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicają krajobraz powiatu, podnoszą walory estetyczno-krajobrazowe oraz spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed procesami erozyjnymi.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 51
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Pasmowe zadrzewienia, które występują przy szlakach komunikacyjnych i wzdłuż granic własności pełnią rolę nie tylko krajobrazową, ale również ochronną (zapory śnieżne). Krajobraz upiększają ogrody przydomowe, które swą różnorodnością barw i gatunków są wizytówką mieszkańców powiatu. Dopełnieniem zieleni urządzonej jest drzewostan występujący na cmentarzach czynnych jak i nieczynnych. Urząd Miejski w Środzie Wlkp. w 2007 r. przeprowadził inwentaryzację wszystkich drzew rosnących w parkach miejskich, na osiedlach oraz przy drogach publicznych na terenie miasta Środa Wlkp. Każde drzewo zostało scharakteryzowane pod względem gatunkowym, określono ich wielkość, stan zdrowotny oraz konieczne zabiegi pielęgnacyjne. Zgodnie z inwentaryzacją na terenach komunalnych miasta znajduje się 7 707 drzew, miejsce ich występowania przedstawia tabela nr 22.
Inwentaryzacja drzew na terenie miasta Środa Wlkp. T a b e l a 22 Miejsce występowania Ilość [sztuk] Drogi publiczne 3 576 Parki 1 976 Osiedla 1 525 Źródło: Urząd Gminy Środa Wlkp., 2007 r.
Ogólny rozkład ilości drzew pod względem gatunkowym przedstawia tabela nr 23.
Rozkład gatunkowy drzew na terenie miasta Środa Wlkp. T a b e l a 23 Gatunek Ilość [sztuk] Ilość [%] 1 2 3 Lipa 1 600 20,7 Klon 1 085 14,1 Jarząb 544 7,0 Topola 521 6,7 Jesion 413 5,4 Grochodrzew 385 5,0 Brzoza 294 3,8 Kasztanowiec 199 2,5 Dąb 172 2,2 Platan klonolistny 33 0,4 Miłorząb dwuklapowy 4 0,05 Glediczja trójciernista 1 0,01 Inne 2 456 31,9 Źródło: Urząd Gminy Środa Wlkp., 2007 r.
52 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Większość drzew na terenie miasta jest w dobrej kondycji zdrowotnej, około 80 % z nich posiada I klasę zdrowotności. W przyszłości Urząd Miejski planuje inwentaryzację zieleni na terenach wiejskich gminy Środa Wlkp. i systematyczną aktualizację istniejącego już dokumentu. Na terenie powiatu istnieje 60 parków o łącznej powierzchni 226,12 ha, w tym 6 parków miejskich. Część z nich została wpisana do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W tabeli 24 zamieszczono wykaz istniejących parków z uwzględnieniem przy ich lokalizacji podziału gminnego.
Wykaz istniejących parków T a b e l a 24 Powierzchnia Miejscowość Rodzaj parku parku [ha] w tym wód [ha] 1 2 3 4 Gnina Dominowo Chłapowo dworski 9,08 0,50 Dzierżnica pałacowy 8,86 0,75 Giecz (bez grodziska) podworski, folwarczny 3,30 brak Kopaszyce dworski 2,09 brak Murzynowo Kościelne dworski 2,35 0,51 Rusibórz dworski (angielski) 3,20 0,44 Zberki dworski 4,80 0,54 Gmina Krzykosy Garby dworski z II połowy XIX w 4,0 - Młodzikowo dworski z końca XIX w 2,44 - Murzynówko dworski z II polowy XIX w 2,05 - Sulęcin dworski z połowy XIX w 3,44 - Sulęcinek dworski z końca XIX w 1,48 - Borowo dworski - - Murzynowo Leśne dworski - - Gmina Nowe Miasto n. Wartą Boguszyn podworski, krajobrazowy 3,90 0,45 Chocicza krajobrazowy 5,48 0,07 Dębno krajobrazowy – styl barokowy 4,40 brak Klęka podworski, krajobrazowy 5,60 0,08 Skoraczew podworski, krajobrazowy 4,32 brak Szypłów podworski, krajobrazowy 5,72 0,25 Kruczyn krajobrazowy - - Gmina Środa Wlkp. Bieganowo podworski, krajobrazowy 1,82 0,12 Brodowo dworski, krajobrazowy 7,70 0,10 Chudzice dworski, krajobrazowy 5,00 0,15 Dębicz dworski, krajobrazowy 2,74 0,18 Januszewo dworski, krajobrazowy 0,87 0,09 Jarosłwiec dworski, krajobrazowy 6,85 0,69 Koszuty dworski 4,67 0,04 Mączniki podworski 4,90 0,35 Nadziejewo dworski, krajobrazowy 3,20 0,25 Pętkowo krajobrazowy 2,19 0,014 Pierzchno dworski, krajobrazowy 4,22 0,27 Pławce podworski, krajobrazowy 1,60 brak Połażejewo pałacowy, krajobrazowy 2,75 0,14 Rumiejki podworski, krajobrazowy 2,56 0,12 Słupia Wielka krajobrazowy 4,20 - Starkowiec Piątkowski krajobrazowy 2,54 brak Strzeszki podworski 3,45 0,05 Szlachcin pałacowy 8,20 0,20
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 53
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 Środa Wlkp. - miasto 6 parków miejskich 15,8 - Ulejno dworski, krajobrazowy 1,53 brak Winna Góra dworski, krajobrazowy 8,20 0,55 Zdziechowice dworski 4,80 0,12 Zielniki dworski 2,10 0,03 Żabikowo wiejski, krajobrazowy 2,60 0,25 Gmina Zaniemyśl Czarnotki dworski 3,0 brak Jeziory Wielkie dworski 10,30 brak Łękno dworski 9,31 0,32 Pigłowice dworski 4,17 0,4 Płaczki wiejski 2,50 0,1 Polwica dworski 1,77 0,286 Śnieciska dworski, krajobrazowy 4,03 0,20 Wyszakowo dworski, krajobrazowy 4,20 0,20 Zaniemyśl rekreacyjny, przykościelny 3,40 0,03 Zaniemyśl (wyspa) krajobrazowy 2,93 brak Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
3.6.1.2. Formy ochrony przyrody
Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej, nieożywionej i krajobrazu. Na podstawie powyższej ustawy wyróżnia się następujące rodzaje obszarów chronionych: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe wraz z ich otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000. Oprócz nich istnieje również ochrona gatunkowa niektórych roślin i zwierząt oraz ochrona indywidualna pomników przyrody, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. W tabeli 25 zamieszczono dane dotyczące wielkość obszarów objętych ochroną przyrody i krajobrazu:
Wielkość obszarów objętych ochroną przyrody i krajobrazu T a b e l a 25 Powiat Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona Pomniki Ogółem W tym przyrody [ha] % Rezerwaty Parki Obszary powierzchni przyrody krajobrazowe chronionego ogółem krajobrazu Średzki 1 240,2 2,0 21,6 1058,4 141,7 94
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2006
Na terenie powiatu obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony:
54 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Parki krajobrazowe Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy rozciąga się wzdłuż dorzecza Warty na terenie gmin: Miłosław, Nowe Miasto n. Wartą i Żerków. Został utworzony Rozporządzeniem Nr 1/94 Wojewodów Poznańskiego i Kaliskiego z 17 października 1994 r. Park obejmuje obszar 15 640 ha – w tym 1 080 ha północno-wschodniego terenu gminy Nowe Miasto, w okolicach Dębna. W rozporządzeniu powołującym park w punkcie 2 określającym granice parku nie występuje gmina Środa Wlkp., jednakże granice parku obejmują jeden staw rybny (na południe od Winnej Góry) położony w południowo – wschodniej części gminy.
Park ten leży w dorzeczu rzeki Warty na granicy zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Przedmiotem ochrony jest malownicza - bardzo urozmaicona rzeźba terenu, powstała w wyniku działalności lądolodu. Pradolinę Warty z wyraźnie zaznaczonymi terasami zalewowymi i nadzalewowymi zamyka od strony południowej spiętrzona morena czołowa tzw. Wału Żerkowskiego. W pradolinie występują niezwykle malownicze starorzecza, pełniące funkcje zimowisk ptaków wodnych i drapieżnych oraz zwierząt bezkręgowych, z których wiele to gatunki ginące lub chronione.
Szata roślinna parku to przede wszystkim lasy liściaste porastające terasę zalewową i środkową doliny Warty i Lutyni, posiadające charakter zbliżony do pierwotnego, łęgi zboczowe oraz lasy przekształcone w monokultury sosnowe. W obniżeniach terenu występują obszary zbiorowisk łąkowych. Stawy, starorzecza, doliny rzek są stanowiskami roślinności wodnej i szuwarowej. Łącznie na terenie Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono występowanie około 800 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 20 roślin chronionych.
Na terenie Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego niektóre obiekty przyrodnicze zostały objęte dodatkową ochroną, są to:
• trzy rezerwaty leśne: „Czeszewo”, „Dwunastak” i „Lutynia”,
• jeden faunistyczny „Dębno nad Wartą”.
Rezerwaty „Dębno nad Wartą” – to rezerwat faunistyczny w gminie Nowe Miasto n. Wartą istniejący od 1974 r., wchodzący w skład Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego.
Obejmuje swym zasięgiem 21,62 ha powierzchni, którą pokrywa bardzo zróżnicowana roślinność. Na stromej krawędzi Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej jest to wielogatunkowy drzewostan liściasty z dominującym dębem, a na płaskiej terasie nadzalewowej – łęg z dębami, olszami, wiązami i jesionami. W rezerwacie stwierdzono występowanie łącznie 23 gatunków drzew, spośród których najczęściej występującymi są: olsza czarna, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, sosna pospolita, robinia grochodrzew i świerk pospolity. Spotyka się tu również bluszcz pospolity – gatunek chroniony.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 55
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Rezerwat przyrody utworzony został dla zachowania i ochrony środowiska rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych: ślimaków świdrzyków (wśród których są gatunki wymierające i bardzo rzadkie) oraz równonogów, charakterystycznych dla terenów górskich.
Pomniki przyrody Za pomnik przyrody w pojęciu Ustawy o ochronie przyrody uważany jest wyróżniający się twór lub skupienie tworów przyrody ożywionej lub nieożywionej, mający szczególne wartości pod względem przyrodniczym, naukowym, historycznym, pamiątkowym lub krajobrazowym. Są to przeważnie pojedyncze stare drzewa i krzewy lub ich grupy, aleje, głazy narzutowe, źródła, jaskinie, stanowiska rzadkich gatunków roślin.
Na terenie Powiatu Średzkiego jest to przede wszystkim starodrzew, jedynie w Jeziorach Małych w gm. Zaniemyśl pomnikiem przyrody jest granitowy głaz narzutowy. Łącznie, według danych GUS na terenie powiatu występuje 100 pomników przyrody.
Fot.11. Dąb w Garbach, gm. Krzykosy. Fot.12. Aleja grabowa w Łęknie, gm. Zaniemyśl.
Wykaz pomników przyrody z podziałem na poszczególne gminy powiatu przedstawia tabela 26.
Wykaz pomników przyrody znajdujących się na terenie powiatu T a b e l a 26 Nr rejestru Miejscowość Opis przedmiotu poddanego ochronie wojewódzkiego 1 2 3 Gmina Krzykosy 245/57 Murzynowiec Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 530 cm 245/57 Murzynowiec Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 420 cm Grupa drzew (10 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. – obwód 597 Garby pierścienicy 340 - 361 cm
56 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill. obwód na wysokości pierścienicy 614 Sulęcinek 391cm 700/67 Bogusławki Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 330 cm 788/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 362 cm 789/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 573 cm 790/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 535 cm 791/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 525 cm 792/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 545 cm 793/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 600 cm 794/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 335 cm 795/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 335 cm 796/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 350 cm 797/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 335 cm 798/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 317 cm 799/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 350 cm 800/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 350 cm 801/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 380 cm 802/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 317 cm 803/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 456 cm 804/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 317 cm 805/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 508 cm 806/94 Garby Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 338 cm 807/94 Młodzikowo Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 410 cm 808/94 Sulęcin Jesion – Fraxinus - obwód pierścienicy 343 cm Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill. obwód na wysokości pierścienicy 809/94 Sulęcin 320 cm 810/94 Sulęcin Topola biała - Populus alba L - obwód na wysokości pierścienicy 550 cm 811/94 Sulęcin Olcha – Alnus - obwód na wysokości pierścienicy 268 cm Gmina Nowe Miasto n. Wartą 318 Skoraczew Grupa drzew (5 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. 319 Skoraczew Grupa drzew (4 szt.) Platan klonolistny - Platanus acerifolia Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 460 Kruczyn 630cm Sosna pospolita - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości pierścienicy 461 Szypłowo 320cm Aleja pomnikowa - Kasztanowiec pospolity – Aesculus hippocastanum – 462 Aleksandrów - Klęka P-47, L-49 Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 465 Nowe Miasto 520cm Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 689/157 Papiernia 455 cm 3 szt. Dęby szypułkowe - Quercus robur. Obwody pni na wysokości 690/157 Papiernia pierścienicy 330 cm,390 cm i 300 cm 691/158 Papiernia Grupa drzew (14 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 692/159 Papiernia 300cm 693/160 Papiernia Grupa drzew (8 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 692/159 Papiernia 300cm 693/160 Papiernia Grupa drzew (8 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. - Papiernia Grupa drzew (2 szt.) Klon polny - Acer campestre Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 694/161 Klęka pierścienicy 150cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 695/162 Klęka pierścienicy 190cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 696/163 Klęka pierścienicy 190cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 697/164 Klęka pierścienicy 215cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 698/165 Nowe Miasto pierścienicy 180cm 699/166 Klęka Grupa drzew (8 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 57
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 844/94 Nowe Miasto pierścienicy 264cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 698/165 Nowe Miasto pierścienicy 180cm 699/166 Klęka Grupa drzew (8 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 844/94 Nowe Miasto pierścienicy 264cm Gmina Środa Wlkp. 244/56 Winna Góra Grupa drzew (7 szt.) Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill. 393 Szlachcin Platan klonolistny - Platanus acerifolia – od ziemi wyrasta 7 pni Buk zwyczajny - Fagus sylvatica L. - obwód pnia na wysokości 596 Strzeszki pierścienicy 295cm Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 1001 Winna Góra 325cm Jesion wyniosły –Fraxinus excelsior L. – obwód pnia na wysokości 1002 Winna Góra pierścienicy 282cm Jesion wyniosły –Fraxinus excelsior L. – obwód pnia na wysokości 1003 Winna Góra pierścienicy 365cm Jesion wyniosły –Fraxinus excelsior L. – obwód pnia na wysokości 1004 Winna Góra pierścienicy 340cm Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill. obwód na wysokości pierścienicy 1005 Winna Góra 360cm Platan klonolistny - Platanus acerifolia - obwód pnia na wysokości 1006 Winna Góra pierścienicy 410cm Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości 1007 Winna Góra pierścienicy 460cm Wiąz szypułkowy - Ulmus laevis - obwód pnia na wysokości pierścienicy 1009 Winna Góra 375cm Wiąz szypułkowy - Ulmus laevis - obwód pnia na wysokości pierścienicy 1184/00 Winna Góra 330cm Starkówiec Lipa drobnolistna – Tilia cordata - obwód pnia na wysokości pierścienicy 1185/00 Piątkowski 550cm Gmina Zaniemyśl Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 230 Doliwiec Leśny 370cm Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 233 Doliwiec Leśny 424cm wysokość ok. 25m, do pierwszego konara 19m Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 234 Zaniemyśl 480cm, wysokość ok. 28m Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 236 Zaniemyśl 345cm, wysokość ok. 20m, rozpiętość korony ok. 15m Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 237 Zaniemyśl 345cm Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 334/92 Zaniemyśl 780cm Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 335/93 Zaniemyśl 570cm 2 szt. Dęby szypułkowe – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości 340 Łękno pierścienicy 360cm i 380cm Głaz narzutowy – granit – o obwodzie 540cm, dł. 190 cm, szer. 90 cm, 341 Jeziory Wielkie wys. 120 cm Lipa drobnolistna – Tilia cordata - obwód pnia na wysokości pierścienicy 384 Mądre 420cm, wysokość 20m, rozłożysta korona Aleja grabowa o dł. 130 m - Grab zwyczajny - Carpinus betulus L. - 501 Łękno obwód pnia na wysokości pierścienicy 10 – 56 cm, wysokość 14 – 18m 639 Zaniemyśl Grupa drzew (49 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. obwód pnia na wysokości pierścienicy 70 – 500 cm 640 Zaniemyśl Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 650cm
58 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 1186/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 308cm, wysokość 24m 1187/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 344cm, wysokość 28m 1188/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 298cm, wysokość ok. 28m 1189/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 343cm, wysokość ok. 27m 1190/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 304cm, wysokość ok. 27m 1191/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 445cm, wysokość ok. 28m 1192/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 504cm, wysokość ok. 25m 1193/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 505cm, wysokość ok. 27m 1194/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 354cm, wysokość ok. 28m 1195/00 Łękno Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy 282cm, wysokość ok. 29m Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
Obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie” został ustanowiony Uchwałą Nr X/95/95 Rady Miejskiej w Środzie Wlkp. z dnia 20 czerwca 1995 r. oraz Uchwałą Nr XXVII/367/2005 Rady Miejskiej w Środzie Wlkp. z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie wyznaczenia terenu „Bagien Średzkich” za obszar chronionego krajobrazu.
Fot. 13. Obszar Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie”- symbol i widok od strony DK 11
Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie gminy Środa Wlkp., między szosą Poznań – Katowice, a nasypem kolejki wąskotorowej Środa Wlkp. - Zaniemyśl, a szosą Kórnicką. Zajmuje powierzchnię 120,32 ha, z czego łąki 8,41 ha, doły potorfowe i rzeka Struga Średzka 39,47 ha, zadrzewienia 0,43 ha oraz 72 ha użytkowane rolniczo. Rozporządzenie wprowadza 17 ograniczeń i zakazów na terenie „Bagien Średzkich”.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 59
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Teren „Bagien Średzkich” w dolinie Średzkiej Strugi pokrywają gleby torfowe, które okresowo, zwłaszcza wiosną są zalewane. W związku z tak sprzyjającymi warunkami teren „Bagien Średzkich” jest ostoją wielu rzadkich gatunków ptaków wodnych, z których ok. 25 to gatunki chronione (stan w 1997 roku). Należą do nich między innymi: perkozy rdzawoszyje, perkozki, bąki, łabędzie, cyranki, płaskonosy, zauszniki, wodniki, błotniaki stawowe, zielonki, bataliony, śmieszki, rybitwy czarne, remizy, wąsatki. Najczęściej spotykane to przede wszystkim: rycyk, kaczka krzyżówka, płaskonos, cyranka i gęgawa.
Spośród roślinności dominują gatunki zbiorowisk łąkowych, zarośli nadbrzeżnych, szuwarów, zbiorowisk wodnych, muraw zalewowych oraz olszyn i torfowisk. Za ginące i zagrożone w Wielkopolsce uznaje się 8 gatunków roślin występujących na terenie „Bagien Średzkich”, a 2 za zagrożone w skali kraju. Ponadto występuje tutaj storczyk kukawa objęty ścisłą ochroną, kruszyna pospolita i porzeczka czarna objęte ochroną częściową.
W celu promowania walorów środowiska naturalnego na Obszarze Chronionego Krajobrazu – „ Bagna Średzkie ”, utworzono ścieżkę dydaktyczną, która została otwarta 27.IX.2005 r. Dzięki tym działaniom obszar „ Bagien Średzkich ”, na którego terenie stwierdzono występowanie wielu cennych gatunków ptaków i roślin, stał się wizytówką miasta Środy Wlkp. i atrakcją dla odwiedzających. Tablice dydaktyczne ustawione na terenie tego obszaru pozwalają mieszkańcom powiatu w pełni docenić walory przyrodnicze tego zakątka. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu – „ Bagna Średzkie ”, Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną wśród młodzieży. Organizuje wycieczki i lekcje terenowe, które mają na celu bezpośrednie zapoznanie młodzieży z unikatową w skali regionu florą i fauną środowiska wodnego, a także zwrócenie uwagi na konieczność poszanowania i ochrony przyrody.
Użytki ekologiczne Na terenie gminy Zaniemyśl zostało uznanych uchwałą Rady Gminy 6 użytków ekologicznych położonych w : • miejscowości Zaniemyśl pod nazwą „Chmielnik” o pow. 5,26 ha; • miejscowości Łękno o pow. 4,8 ha; • miejscowości Zwola o pow. 4,32 ha; • miejscowości Jeziory Wielkie o pow. 0,1345; • miejscowości Jaszkowo (2 obiekty) o pow. 1,72 i 2,04 ha. Ochroną objęto zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, grunty naturalnych łąk bagiennych oraz torfowiska; są to miejsca przebywania, dokarmiania i rozrodu dzikiej zwierzyny oraz ptactwa wolno żyjącego.
60 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
3.6.1.3. Sieć ECONET
W nawiązaniu do koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej wyznaczania, powstała Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET-PL. ECONET i Baltic Agenda 21 to programy, które realizują na szczeblu krajowym, regionalne koncepcje trwałego rozwoju. Zadaniem europejskiego systemu EECONET (European ECOlogical NETwork) jest pokrycie kontynentu siecią: rezerwatów, parków narodowych i krajobrazowych w celu zapewnienia długofalowych korzyści z tytułu trwałego rozwoju przyrodniczego. Trzon ECONET-u tworzą tereny, które zostały objęte ochroną stosownie do kryteriów indywidualnie przyjmowanych w poszczególnych krajach Europy. Krajowa sieć ekologiczna ECONET-PL jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. W jej skład wchodzi 78 dużych obszarów węzłowych zajmujących 31% powierzchni kraju, połączonych siecią 110 korytarzy ekologicznych, które obejmują 15% powierzchni kraju. Sieć ECONET-PL zawiera w sobie również obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są wbudowane w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw. biocentra regionalne i lokalne.
Dla Polski opracowano koncepcje ochrony dolin rzecznych, zgodnie z praktyką europejską, zwracającą szczególną uwagę na zachowanie różnorodności biologicznej ekosystemów rzecznych. Sieć ECONET nawiązuje do Dyrektywy Habitatowej (92/43/EWG) w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny i Dyrektywy Ptasiej (79/409/EWG) o ochronie dziko żyjących ptaków oraz potrzeb zachowania ciągłości chronionej przestrzeni dolin rzecznych. Zgodnie z tą koncepcją, Dolina Środkowej Warty - odcinek śremski (o funkcji łącznikowej pomiędzy Rogalińskim Parkiem Krajobrazowym i Żerkowsko-Czeszewskim Parkiem Krajobrazowym) został zaliczony do korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym 27K – Śremski Warty. Jest on postulowany do ochrony w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu – Pradolina Warciańsko-Odrzańska ze względu na wysokie walory przyrodnicze: kręte koryto rzeki, zespoły wydm, starorzecza, łąki torfowiskowe, lasy i zarośla na glebach hydrogenicznych. Przebiegać on będzie przez teren gminy Krzykosy, Środa Wlkp. i Zaniemyśl. Na terenie gminy Nowe Miasto przebiega korytarz ekologiczny Potok „Spod Kolniczek” – stanowi go zielona dolina potoku wypływającego w kierunku północnym z okolic Kolniczek.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 61
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
3.6.1.4. Natura 2000
Obszary Natura 2000 zostały wyznaczone w trybie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880). Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 to forma ochrony przyrody (obok istniejących parków narodowych, rezerwatów przyrody czy innych) wprowadzona w naszym kraju od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Za obszary NATURA 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Istotnym elementem systemu NATURA 2000 jest monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunkowych roślin i zwierząt, oraz ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest skuteczność działań ochronnych. W Polsce obszary NATURA 2000 mogą docelowo objąć nawet około 20 % powierzchni kraju. W skład sieci NATURA 2000 w wchodzą: • Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) - (Special Protection Areas - SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków tzw. „ Ptasiej" • Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) - (Special Areas of Conservation - SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory tzw. „Siedliskowej”, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy. W 2004 r. Ministerstwo Środowiska opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz listę proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Na opracowanych listach znajdowały się: • 72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tys. ha (w tym obszary lądowe - 2433,4 tys. ha co stanowi 7,8% pow. kraju.) • 184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 1171,6 tys. ha co stanowi 3,6% pow. kraju. Ani lista obszarów proponowanych („siedliskowych”), ani wyznaczonych („ptasich”) na terenie Polski nie jest ostatecznie zamknięta i opracowana w sposób kompletny. Pozarządowe organizacje ekologiczne w trosce o przyrodę opracowały listę dodatkowych obszarów do włączenia ich do sieci NATURA 2000 – jest to tzw. „shadow list”. W ramach tej listy sugeruje się powiększenie powierzchni wielu obszarów „siedliskowych”, dopisanie 282 nowych obszarów „siedliskowych” oraz powiększenie listy obszarów „ptasich” o 68 obszarów. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 ( Dz. U. Nr 229, poz. 2313 z późn. zm. ) część gminy Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą i Środa Wlkp. wpisane są zgodnie z §2 pkt. 57a do obszaru Doliny
62 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Środkowej Warty (kod obszaru PLB300002). Dolina Środkowej Warty zajmuje powierzchnię 57 104,4 ha, w tym gmina Krzykosy powierzchnię 1 088,5ha, gmina Nowe Miasto n. Wartą powierzchnię 1 071,8 ha i gmina Środa Wlkp. powierzchnię 37 ha. Obszar Doliny Środkowej Warty obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębnem n. Wartą. Dolina ma szerokość od 0,5 – 5,0 km – teren ten jest w różnoraki sposób użytkowany i zajęty przez mozaikę łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych, grądów niskich szuwarów i innych lasów. Znaczny fragment tego obszaru zachował się w wyniku ochrony rezerwatowej i parków krajobrazowych. Na terenie Powiatu Średzkiego jest to Rezerwat „Dębno” i Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy. W październiku 2007 r. do istniejących już obszarów NATURA 2000 dodano nowe obszary, których bazy zostały przekazane do Komisji Europejskiej w dniu 31.08.2007 r. W związku z powyższym część gminy Zaniemyśl, o łącznej powierzchni 775,6 ha została włączona do obszarów NATURA 2000 o nazwie Rogalińska Dolina Warty wraz z obszarem specjalnej ochrony - Ostoja Rogalińska. Na terenie Powiatu Średzkiego zasięg Rogalińskiej Doliny Warty w znacznej mierze pokrywa się z zasięgiem Ostoi Rogalińskiej. Obszar ten zajmuje fragment doliny Warty w okolicach Kępy Małej, Kępy Wielkiej, Potach oraz Józefowa. Rzeka Warta meandrując utworzyła na terasie zalewowej liczne starorzecza, które otaczają łąki i bagna. W dolinie zachowały się płaty lasów łęgowych (w tym zagrożonych w skali kraju łęgów wierzbowych i topolowych), a na wyższych terasach kompleksy grądów. Osobliwością terenu Ostoi Rogalińskiej jest grupa ponad 1000 dębów o obwodach od 2,0 do 9,5 m, jednakże większą część obszaru pokrywają lasy i grunty orne.
3.6.1.5. Lasy
Lasy na terenie Powiatu Średzkiego należą do zasięgu terytorialnego 3 Nadleśnictw: Nadleśnictwo Babki (gm. Zaniemyśl, gm. Środa Wlkp.), Nadleśnictwo Czerniejewo (gm. Dominowo, Środa Wlkp.) i Nadleśnictwo Jarocin (gm. Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto, Środa Wlkp., Zaniemyśl). Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Powiatu Średzkiego zaliczane są do Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin oraz Krainy Wielkopolsko – Kujawskiej. Lesistość w Powiecie Średzkim jest niska i wynosi 17,8 % i jest niższa od średniej w województwie wielkopolskim, która wynosi 25,2 %. Lasy występują w oddzielonych od siebie kompleksach, zróżnicowanych pod względem siedliskowym i gatunkowym. Najsilniej zalesiona jest środkowa i południowa część powiatu (gm. Krzykosy, Zaniemyśl, Nowe Miasto). Udział lasów do gruntów ogółem w poszczególnych gminach przedstawia tabela 27.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 63
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Powierzchnia lasów w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 27 Powierzchnia ogólna Użytki leśne Udział powierzchni leśnej do Gmina [ha] powierzchni ogólnej [%] Dominowo 7 873 586 7,4 Krzykosy 11 068 3 099 28,0 Nowe Miasto 11 841 2 453 20,7 Środa Wlkp. 20 625 1 664 8,1 Zaniemyśl 10 656 2 667 25,0 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. – stan z 2007 roku.
Dominującym typem siedlisk są bór mieszany świeży (BMśw.) i las mieszany świeży (LMśw.). W występującym naturalnym drzewostanie przeważa sosna zwyczajna z domieszką dębu, brzozy i olszy. W mniejszym stopniu występuje las mieszany (LM), gdzie w drzewostanie przeważa sosna z domieszką dębu, brzozy, topoli oraz las świeży (Lśw.) z dębem, topolą, modrzewiem i świerkiem. W pradolinie oraz wokół jezior przeważają lasy liściaste: olsy oraz łęgi olszowe, w których dominuje olszyna, osika i brzoza. W podszyciu występuje: jałowiec, jarzębina, leszczyna, tarnina, a na stanowiskach wilgotniejszych – kruszyna. Wśród runa leśnego spotyka się: borówkę czarną, jeżynę, paproć, konwalię, poziomkę orlicę i inne. Bory świeże posiadają duże walory zdrowotne i nadają się do wypoczynku. Część lasów stanowi własność prywatną. Wszystkie lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa objęte są inwentaryzacją lub planem urządzenia lasów. Właściwa gospodarka leśna pozwala lasom istniejącym na terenie Powiatu Średzkiego na spełnianie (w sposób naturalny lub też w wyniku działalności człowieka) różnych funkcji, które można podzielić na dwie podstawowe grupy: produkcyjną i pozaprodukcyjną. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społeczeństwa. Potwierdzeniem funkcji pozaprodukcyjnych lasów Powiatu Średzkiego jest występowanie na ich terenie lasów ochronnych, pomników przyrody oraz miejsc o znaczeniu historycznym i kulturowym.
64 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Lasy ochronne Zlokalizowane są one na terenie poszczególnych gmin Powiatu: • gmina Dominowo – lasy ochronne w rejonie Giecza; • gmina Krzykosy - lasy wodochronne w obrębie terasy zalewowej rzeki Warty i lasów towarzyszących Miłosławce, Maskawie i mniejszym ciekom oraz lasy turystyczno- wypoczynkowe w rejonie trasy katowickiej; • gmina Nowe Miasto – lasy ochronne I grupy, rozciągające się w pradolinie Warty, pełniące funkcje glebochronne, wodochronne, klimatyczne i turystyczne; • gmina Środa Wlkp. – niewielki obszar lasów w pobliżu m. Winna Góra oraz pas leśny długości ok. 600 m przecięty drogą krajową nr 11; • gmina Zaniemyśl - lasy ochronne zajmują powierzchnię 2 003,58 ha, co stanowi 76% ogólnej powierzchni gruntów leśnych i zadrzewionych. Stanowią one własność Skarbu Państwa w użytkowaniu przez Nadleśnictwa Jarocin i Babki.
3.6.2. Ogólna charakterystyka świata zwierząt
Świat zwierzęcy Powiatu Średzkiego jest typowy dla równinnych obszarów kraju - Wielkopolski. Do gatunków zwierzyny grubej występującej w lasach należą: sarny, jelenie, dziki, daniele. Zwierzyna drobna reprezentowana jest między innymi przez: lisy, zające, wydry, bobry, kuny, piżmaki. Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią również ptaki, żerujące i gniazdujące głównie w dolinach rzecznych, między innymi Warty, Maskawy, Miłosławki, Średzkiej Strugi. Na polach spotkać można bażanty, kuropatwy i słonki. W dolinie Warty na terenach Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego zostały wyznaczone ostoje ptaków wodnych i błotnych. Z chronionych i rzadkich gatunków można spotkać tutaj: czaplę siwą, żurawia, zimorodka, błotniaka stawowego, dzięcioła średniego. W okolicach Komorza mieści się stanowisko ptaka chronionego – remiza. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie” występują miedzy innymi: perkozy, perkozki, bąki, łabędzie, cyranki, płaskonosy, zauszniki, wodniki, błotniaki stawowe, zielonki, bataliony, śmieszki, rybitwy czarne, remizy, wąsatki. Na polach można spotkać bażanty, kuropatwy i słonki. Z gadów występują padalce i zaskrońce. Płazy reprezentują żaby, ropuchy, rzekotki i kumaki.
Unikalne w skali kraju stanowisko zwierząt bezkręgowych znajduje się w rezerwacie Dębno nad Wartą. Wśród rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych wymienić możemy ślimaki świdrzyki (wśród nich gatunki wymierające i bardzo rzadkie) oraz równonogi (typowe dla terenów górskich).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 65
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Mało zróżnicowana i ograniczona do pospolitych gatunków jest fauna ryb. W ciekach wodnych i zbiornikach wodnych można spotkać: szczupaki, sumy, okonie, płocie, leszcze i inne. Rozwojowi fauny wodnej nie sprzyja zły stan czystości wód powierzchniowych występujących na terenie powiatu.
3.7. Zestawienie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych
Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie powiatu należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 28 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój powiatu.
Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu T a b e l a 28 Element Czynniki pogarszające możliwości Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe Położenie – w • poza obszarem ekologicznego • wzrost natężenia ruchu – wzrost aktywnym zagrożenia zanieczyszczenia powietrza gospodarczo i • rozwój ruchu tranzytowego intelektualnie rejonie kraju Ukształtowanie • nie stwarza problemów budowlanych • koncentracja rolnictwa w gminach terenu – płaska • sprzyjające warunki dla rozwoju Środa Wlkp. i Dominowo powierzchnia rolnictwa i leśnictwa • zwiększona erozja na obszarach tych gmin Gleby – średnio • zastępowanie areału rolnego • uprawa gatunków roślin o niewielkich dobra, średnia i niska nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi wymaganiach glebowych (zboża) jakość bonitacyjna użytkami (łąki) • niższe plony • wykorzystanie do nasadzeń biopaliw • znaczne zanieczyszczenie gleby (wierzby energetycznej) siarką • rozwój przemysłu przetwórczego – • kompleksy gleb chronionych uprawianych gatunków roślin ograniczających rozwój zabudowy • kompleksy gleb chronionych (gmina Środa Wlkp.) oraz gleby pochodzenia organicznego – torfy (gmina Środa Wlkp., Nowe Miasto) Złoża bogactw • rozwój przemysłu przetwórczego gazu • zanieczyszczenia na etapie naturalnych – gaz, – przychody dla gmin z tytułu opłat, poszukiwania i eksploatacji złóż gazu kruszywo naturalne zapewnienie zatrudnienia – ewentualne skażenia gleby i wód • źródło ekologicznego ogrzewania – gruntowych, możliwość przerwania gaz, rośliny energetyczne, biomasa, łańcucha pokarmowego energia słoneczna • naruszenie walorów widokowych w • duża powierzchnia złóż kruszywa rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego naturalnego • nowe zbiorniki retencyjne w obszarach pokopalnianych
66 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Wody podziemne – • położenie części powiatu na obszarze • obszar deficytu wody podziemnej niewielkie zasoby głównego zbiornika wód podziemnych • niska odnawialność zbiornika GZWP-150 mioceńskiego • zasoby wód są wystarczające dla • niedobory wody wpływające na potrzeb powiatu wielkości plonów • główny poziom wodonośny • brak możliwości rozwoju niektórych (mioceński) izolowany od dziedzin gospodarki zanieczyszczeń antropogenicznych • niski procent skanalizowania regionu kompleksem warstw • nieszczelne zbiorniki bezodpływowe nieprzepuszczalnych (szamba) • niewłaściwe zagospodarowanie obszarów zasobowych wód podziemnych • możliwość skażenia wód przez działalność przemysłową Wody • urozmaicenie estetyki krajobrazu • zła jakość wód powierzchniowe – • występowanie naturalnych zbiorników • zwiększenie zagrożenia gęsta sieć drobnych wodnych w gminie Zaniemyśl powodziowego w dolinie Warty cieków wodnych, • występowanie sztucznych zbiorników • nieuregulowana ochrona wód i jeziora wód powierzchniowych (Zbiornik w pobrzeży jezior polodowcowe, duże Środzie Wlkp.) • okresowe wylewy rzeki Warty, zanieczyszczenie • gęsta sieć cieków mniejszych Maskawy, Miłosławki i Strugi • występowanie mad i torfów w Średzkiej dolinach rzek Hałas – • rozwój turystyki w rejonach poza • pogorszenie warunków mieszkania komunikacyjny i skupiskami przemysłu i z dala od ludności przemysłowy głównych ciągów komunikacyjnych • nadmierne natężenie hałasu w pobliżu zakładów przemysłowych • nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych Walory • występowanie wielu kompleksów • niska lesistość powiatu przyrodnicze – leśnych zwłaszcza w gminach • zaśmiecenia obszarów leśnych położenie poza Krzykosy i Zaniemyśl • lasy w większości to monokultury obszarem • możliwości rozwoju bazy turystycznej sosnowe ekologicznego przede wszystkim w oparciu o zagrożenia kompleks leśny i jeziora w gminie Zaniemyśl • rozwój turystyki i agroturystyki na terenach oddalonych od terenów przemysłowych zwłaszcza w dolinie Warty • występowanie malowniczych krajobrazów łąk i pól uprawnych z pasami zadrzewień • występowanie Zbiornika „Środa” o funkcji retencyjno – rekreacyjnej • występowanie obszarów chronionych będących zapleczem przyrodniczym • doliny rzeczne stanowiące lokalne ciągi wysokiej aktywności przyrodniczej • korzystne warunki klimatyczne Walory kulturowe • liczne zabytki i pomniki przyrody • ograniczenia rozwoju gospodarczego i – liczne zabytki • transwielkopolska trasa rowerowa rozwoju komunikacji spowodowane • rozwój turystyki dbałością o zachowanie dóbr kultury i • popularyzacja regionu przyrody w dobrym stanie • dbałość o zachowanie tradycji regionu
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 67
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
IV. OCENA ZAGROŻEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
4.1. Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej
Na aktualny stan środowiska przyrodniczego wpływają dwa zasadnicze czynniki: po pierwsze naturalne procesy zachodzące w przyrodzie i po drugie działalność człowieka. Wypadkowa tych dwóch czynników daje nam obraz stanu i rozmiaru przeobrażeń środowiska przyrodniczego. W wyniku działalności antropogenicznej został zachwiany naturalny rytm zjawisk przyrodniczych. Przeobrażenia środowiska, które wystąpiły na terenie powiatu są wywołane działalnością gospodarczą, rolniczą i urbanizacyjną. Mało urozmaicona rzeźba terenu Powiatu Średzkiego wespół z nieskomplikowaną budową geologiczną, dają duże możliwości rozwoju na tym terenie rolnictwa i budownictwa mieszkaniowego. Do czynników, które wywołują zmiany w rzeźbie terenu możemy zaliczyć: intensywną działalność rolniczą, powiększenie areału terenów zurbanizowanych oraz erozję naturalną i wywołaną przez rolnictwo. Innym czynnikiem wywołującym zmiany w rzeźbie terenu, na omawianym obszarze jest eksploatacja kruszywa naturalnego. Specyfika wydobycia gazu nie powoduje następstw w postaci znacznych zmian rzeźby terenu.
Fot. 14. Eksploatacja kruszywa naturalnego w Garbach, gm. Krzykosy
68 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
4.2. Wody podziemne
Powiat Średzki charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami wodnymi objawiającymi się deficytem wody. Użytkowym piętrem wodonośnym w gminie jest piętro neogeńskie, poziom mioceński. Regionalny zbiornik mioceński charakteryzuje się słabą odnawialnością zasobów. Na podstawie wyników badań regionalnych wysoczyzny średzko – wrzesińskiej, oceniono, że zwierciadło wód mioceńskich przed eksploatacją (stan naturalny odtworzony) w rejonie Środy Wlkp. kształtowało się na poziomie 83,5 m n.p.m. W strefach zasilania (wielkopolska dolina kopalna) osiągało rzędne 90 – 91 m n.p.m., w strefach drenażu rzeki Warty typu artezyjskiego 75 – 76 m n.p.m. Aktualnie rzędne zwierciadła wody na ujęciu w Środzie Wlkp. kształtują się w granicach 60,0 m n.p.m., czyli depresja wynosi 23,5 m. W warunkach naturalnego krążenia wody neogeńskie rejonu Środy Wlkp. były zasilane z północnego wschodu z terenu wielkopolskiej doliny kopalnej, drogą przesączania przez zmniejszoną miąższość pokrywy ilastej neogenu (Dąbrowski S. i inni 1987 r.). Pod wpływem eksploatacji ujęć mioceńskich na terenie miasta Środa Wlkp., a zwłaszcza ujęcia miejskiego, zmieniły się warunki krążenia wód tego poziomu. Uformował się lej depresyjny, który zlikwidował odpływ wód na południe ku rzece Warcie, a uaktywnił dopływ z południa (pradoliny warszawsko – berlińskiej) ze strefy ciśnień piezometrycznych oraz od strony zachodniej (Jezior Kórnickich). Eksploatacja poziomu mioceńskiego oraz niewielkie zasilanie powoduje, że na terenie powiatu, występuje deficyt wód podziemnych. Badania wód podziemnych, na terenie powiatu prowadzone były w latach 2003 - 2006 przez WIOŚ Poznań, w ramach określania jakości wód podziemnych w punkcie badawczym sieci regionalnej na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie oceny zakresu rozszerzonego. Kontrolowano jakość wód w jednym punkcie pomiarowym sieci regionalnej.
Sieć krajowa Konieczność dostosowania systemu monitoringu wód podziemnych do Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE), spowodowała wprowadzenie pojęcia jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), które obejmują określoną objętość wód podziemnych w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych. Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie Powiatu Średzkiego w latach 1999 – 2002 określono na podstawie badań na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym poza obszarem GZWP-150 w Środzie Wlkp., przy ul. Żwirki i Wigury. W latach 2003 – 2006 nie przeprowadzano badań monitoringowych w tym punkcie. Z monitoringu sieci krajowej wynika, że wody podziemne na terenie powiatu należą do III klasy – wody o niskiej jakości (tabele 29, 30).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 69
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Jakość wód podziemnych w sieci krajowej w latach 1999 - 2002 T a b e l a 29 Gł. Ocena jakości Użytkowanie Nazwa otworu GZWP Wody Stratygrafia stropu 1999 2000 2001 2002 terenu obszary Środa Wlkp. poza 2,5 G Q III III III III zabudowane
G - gruntowe, Q - czwartorzęd Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2000, 2001, 2002 i 2003 r.
Ocena jakości według podziemnych według badanych wskaźników T a b e l a 30 Wskaźniki o stężeniach odpowiadających wodzie o Rok niskiej jakości Klasa III NOK
1997 NO3 K III
1998 SSR, NO3 K, HPO4 III
1999 SSR, NO3 K, HPO4 III
2000 NO3 HPO4, K III
2001 Corg. HPO4, K, NO2 III
NO3 – azot azotanowy, K – potas, SSR – suma substancji rozpuszczonych, HPO4 – fosforany, Corg. – węgiel organiczny, NO2 – azot azotynowy. Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2000, 2001, 2002 i 2003 r.
Analizując powyższe dane zauważyć można, że jakość wód podziemnych na terenie powiatu utrzymuje się w tej samej klasie i nie ulega poprawie od kilku lat. Wody gruntowe objęte obserwacją są bardzo podatne na zanieczyszczenia antropogeniczne ze względu na brak izolacji w postaci utworów nieprzepuszczalnych i płytkie zaleganie zwierciadła wody. Na terenie powiatu w obszarze GZWP-150 prowadzone są lokalne badania monitoringowe, którymi objęte jest składowisko odpadów komunalnych w Pięczkowie, gm. Krzykosy.
Sieć regionalna Monitoring wód podziemnych w ramach sieci regionalnej na terenie powiatu przeprowadzono w latach 2003 - 2006 w jednym punkcie, w miejscowości Solec (gm. Krzykosy). W ramach tego monitoringu przeprowadzono badania wód neogeńskich – mioceńskich.
Punkt pomiarowy sieci regionalnej T a b e l a 31 Nr Lokalizacja Poziom Numer JCWPd Głębokość Miąższość izolacji Użytkowanie terenu ppk 72 Solec Ng (Tr) 73 103,5 57,0 Zabudowa wiejska
Ng – neogen Tr – trzeciorzęd, JCWPd – jednolite części wód podziemnych Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
W badanym punkcie wody występowały w klasie III w 2003 r., w następnych latach w klasie IV, co odpowiada wodom zadowalającej jakości (III) i niezadowalającej jakości (IV). Zauważa się tendencję do spadku jakości wód podziemnych piętra neogeńskiego, ponieważ w latach 1999 – 2002 jakość wód odpowiadała klasie II ( wody o dobrej jakości ).
70 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Jakość zwykłych wód podziemnych w sieci regionalnej w miejscowości Solec T a b e l a 32 Nr Wskaźniki stężeń odpowadające wodzie o niezadowalającej i złej jakości Rok ppk Klasa III Klasa IV Klasa V NOK
2003 Corg, K, PO4, Mn - - -
2004 - NH4, PO4 K - 72 2005 - NH4, K, PO4, Hg - - - - 2006 - NH , K, PO 4 4 Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2003, 2004, 2005, 2006 r.
Sieć lokalna Monitoring wód podziemnych w sieci lokalnej prowadzony jest dla obiektów mogących niekorzystnie oddziaływać na środowisko naturalne. W Powiecie Średzkim są to przede wszystkim składowiska odpadów komunalnych. Wykaz obiektów objętych monitoringiem lokalnym zawiera tabela 33.
Obiekty w sieci monitoringu lokalnego na terenie powiatu T a b e l a 33 Rok Liczba Gmina Miejscowość Nazwa obiektu rozpoczęcia Zbiornik Poziom otworów obserwacji składowisko odpadów Środa Wlkp. Nadziejewo 2002 LZWP Q 6 komunalnych składowisko odpadów Dominowo Orzeszkowo 2005 LZWP Q 3 komunalnych składowisko odpadów GZWP- Krzykosy Pięczkowo 2004 Q 3 komunalnych 150 składowisko odpadów Nowe Miasto Elżbietów 2005 LZWP Q 3 komunalnych zrekultywowane składowisko Zaniemyśl Zwola odpadów niebezpiecznych - 2004 LZWP Q 3 mogilnik Q – czwartorzęd, , LZWP – Lokalny Zbiornik Wód Podziemnych, GZWP-150 - Główny Zbiornik Wód Podziemnych (Pradolina Warszawsko-Berlińska) Źródło: Raporty roczne monitoring lokalny na terenie składowisk 2003, 2004, 2005, 2006 r.
Ocena jakości wód podziemnych według RMŚ (Dz. U. Nr 32, poz.284) obejmowała wartość maksymalną 9 wskaźników: odczyn, pH, przewodność elektrolityczna, OWO, Cu, Zn, Pb, Cd, Hg i WWA.
Składowisko w Nadziejewie gm. Środa Wlkp. W 2006 r. ocena chemizmu wody podziemnej z otworów P-1, P-2, P-3, P-4, wykonywana była cztery razy w roku. Z wykonanego raportu wynika, że wody podziemne z otworów P-1 i P-2 można zaliczyć do klasy IV, z otworu P-3 do klasy III, a z otworu P-4 do II klasy. Na jakość wód z piezometrów P-1 i P-2 największy wpływ może mieć najstarsza niezabezpieczona kwatera. W 2007 r. sieć monitoringową rozszerzono o kolejne 2 piezometry.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 71
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Składowisko odpadów w Orzeszkowie gm. Dominowo Na terenie składowiska prowadzony jest monitoring w sieci 3 piezometrów. Dwa razy w roku mierzony jest poziom zwierciadła wody oraz pobierane są próby do analizy fizyczno-chemicznej, które obejmują 22 wskaźniki. Zgodnie z raportem wykonanym w 2006 r. woda podziemna z terenu składowiska odpadów komunalnych w Orzeszkowie charakteryzowała się ponadnormatywną zawartością związków żelaza, azotowych i organicznych. Najwyższe stężenie Fe występowało w piezometrze P-2 w I kw. (1,4 mgFe/dm3), w pozostałych piezometrach waha się na poziomie 0,09 – 0,52 mgFe/dm3 . Ogólny węgiel organiczny występuje na poziomie 3,0 - 19,1 mgC/l. Metale ciężkie, detergenty, fenole i WWA nie występują wcale lub występują w ilościach śladowych.
Wody podziemne ze składowiska odpadów komunalnych w Orzeszkowie zakwalifikowano następująco: wody z piezometru P-1 do IV klasy, z P-2 do II klasy, a wody z piezometru P-3 do III klasy jakości. Składowisko odpadów komunalnych w Orzeszkowie nie wywołuje ujemnego wpływu na stan wód podziemnych.
Składowisko odpadów w Pięczkowie gm. Krzkosy Na podstawie aktualnych badań – Raport z badań monitoringowych przeprowadzonych w 2006 r. można stwierdzić, że wody podziemne ze składowiska odpadów komunalnych w Pięczkowie wykazują: • wahania związków nieorganicznych, a w szczególności azotu amonowego i azotynowego, siarczanów, żelaza, manganu i chlorków; zwłaszcza wielkość związków azotowych z roku na rok ulega wzrostowi; • zgodnie z oceną jakości wód podziemnych dokonaną na podstawie oznaczeń wskaźników toksycznych i nietoksycznych, według Klasyfikacji jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu środowiska ( PIOŚ 1995 ), wody podziemne z piezometru P-1, P-2, P-3 w miejscowości Pięczkowo zakwalifikowano do II klas jakości; pomimo tego, że dla piezometrów P-1, P-2, P-3 większość wskaźników nie przekracza Ia - Ib klasy jakości wód podziemnych ( najwyższej jakości ), jednak o zakwalifikowaniu do klasy zadecydowało przekroczenie następujących wskaźników: azot amonowy, azotynowy, azot azotanowy , substancje rozpuszczone, mangan i przewodnictwo; • substancje organiczne i metale ciężkie występują w ilościach śladowych, nie przekraczając dopuszczalnych dla I klasy czystości zwykłych wód podziemnych, • w odciekach składowiskowych zanotowano jedynie nieco podwyższone wartości takich
parametrów jak BZT5, ChZT, NH4, pH, OWO i substancje rozpuszczone. Wody z otworu P-1 można zaliczyć do IV klasy, a z otworów P-2 i P-3 do klasy II.
72 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Składowisko odpadów w Elżbietowie gm. Nowe Miasto n. Wartą Na podstawie aktualnych danych – Raport z badań monitoringowych wykonanych w 2006 r., można stwierdzić że: woda podziemna z piezometru P-1 usytuowanego na dopływie wód podziemnych do składowiska, charakteryzuje się wyższymi wskaźnikami żelaza (0,29 mgFe/l), azotu azotanowego (111 mgN/l) i azotu azotynowego (0,16 mgN/l), niż woda podziemna z piezometrów P-2 i P-3 usytuowanych na odpływie wód podziemnych ze składowiska. Wody charakteryzują się ponadnormatywną zawartością żelaza i manganu. Posiadają również podwyższoną ilością metali ciężkich, a zwłaszcza kadmu i niklu (0,005 mgCd/l i 0,032 mg Ni/l). Zanieczyszczenie wody podziemnej metalami ciężkimi, nie jest spowodowane nieszczelnością kwatery składowiska, ponieważ woda dopływająca i wypływająca ze składowiska niesie podobny ładunek zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia kadmem i niklem mogą pochodzić z działalności rolniczej (nawozy sztuczne i gnojowica zawierają te pierwiastki), ponieważ teren otaczający składowisko zajmują pola uprawne.
Zrekultywowany mogilnik w Zwoli, gm. Zaniemyśl Na podstawie aktualnych badań monitoringowych (2006 r.) prowadzonych na terenie zrekultywowanego składowiska odpadów niebezpiecznych w miejscowości Zwola, można stwierdzić negatywne oddziaływanie wyżej wymienionego obiektu na jakość wód gruntowych. • Woda podziemna z piezometru P-3 wykazuje silne zanieczyszczenie związkami pestycydowymi. Łączna suma wszystkich pestycydów dla piezometru P-3 wynosi 1,48 µg/dm3. Wynik ten, trzykrotnie przekroczył wartość normy zawartości sumy pestycydów dla wód pitnych. Od 2005 r. odnotowano zmniejszenie ładunku pestycydów o ok. 1 µg/dm3. • Wody podziemne z piezometru P-1 oraz z piezometru P –2, nie wykazują silnego zanieczyszczenia pestycydami. Suma pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych nie przekracza 0,5 µg/dm3, wynosi tutaj dla P–1 (0,12 µg/dm3), dla P-2 (0,11 µg/dm3). Również w tych piezometrach odnotowano nieznaczne zmniejszenie ładunku pestycydów wynoszące około 0,02 µg/dm3. • Na przestrzeni lat 2005-2006, jakość wód podziemnych ze wszystkich piezometrów uległa nieznacznej poprawie. Najsilniejsze zanieczyszczenie pestycydami wykazuje piezometr P-3, który usytuowany jest w najbliższym otoczeniu miejsca gdzie znajdowały się doły ziemne z przeterminowanymi środkami ochrony roślin. Jednocześnie analizując wyniki badań monitoringowych z roku 2006 można stwierdzić, że proces samooczyszczania i wymywania pestycydów został rozpoczęty - w piezometrze P- 3 nastąpiła poprawa jakości wód podziemnych, a migracja pestycydów odbywa się w kierunku piezometrów P-1 i P-2.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 73
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
4.3. Wody powierzchniowe
4.3.1. Stan czystości rzek
Badania stanu czystości rzek na terenie Powiatu Średzkiego prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, zgodnie z programem państwowego monitoringu środowiska. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Maskawa wraz z dopływami, nieco mniejsze znaczenie ma rzeka Warta. Zgodnie z założeniami monitoringu regionalnego jakość wód w całej zlewni rzeki Maskawy kontrolowana jest 1 raz na 5 lat. Jedynie punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany w odcinku ujściowym (do rzeki Warty) wchodzi w skład sieci monitoringu krajowego, w ramach którego badania jakości wód wykonywane są w systemie ciągłym 1 raz w miesiącu.
Rzeka Warta Odbiornikiem wód rzeki Maskawy jest rzeka Warta, przepływająca w południowej części Powiatu Średzkiego. Na terenie Powiatu Średzkiego przekrój pomiarowo-kontrolny na rzece Warcie znajduje się w miejscowości Nowa Wieś Podgórna w km 342,5, a wiec 35,3 km powyżej ujścia rzeki Maskawy. Badania prowadzone w roku 2003 - 2006 wykazały, że jakość wód rzeki Warty w tym przekroju nie odpowiadała normom obowiązującym dla wód powierzchniowych. Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników w roku 2003 przedstawia tabela 34.
Stan czystości rzeki Warty w 2003 roku w punkcie pomiarowym w Nowej Wsi Podgórnej T a b e l a 34 Wskaźniki decydujące o wypadkowej klasie czystości Chlorofil a Miano Coli fek. Rok Klasa Średnia Średnia maksimu minimum maksimum minimum roczna roczna m
2003 1,9 23,0 80,9 0,002 0,027 0,04 non
Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2003 r.
W przekroju Nowa Wieś Podgórna, Warta prowadzi wody o ponadnormatywnej zawartości związków biogennych (chlorofil ”a” i miano coli). Te wskaźniki decydują o pozaklasowości wód Warty. Punkt pomiarowo-kontrolny na rzece Warcie poniżej ujścia Maskawy zlokalizowany jest w miejscowości Kawcze (powiat śremski), na 295,6 km biegu rzeki Warty.
74 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Stan czystości rzeki Warty w 2003 roku w punkcie pomiarowym w miejscowości Kawcze T a b e l a 35 Wskaźniki decydujące o wypadkowej klasie czystości
Fosfor ogólny Clorofil a Miano coli fek. Rok Klasa Średnia Średnia Średnia maksimum maksimum maksimum roczna roczna roczna
2003 0,21 0,45 36,7 117,3 0,028 0,04 non non – nie odpowiada normom Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2003 r.
W roku 2003 w przekroju Kawcze, stan czystości wód Warty nie odpowiadał żadnej z klas czystości. Wysokie ponadnormatywne stężenia chlorofilu “a” (wskaźnika określającego żyzność wód), miana coli typu fekalnego (wskaźnika określającego skażenie bakteriologiczne) oraz fosforu ogólnego wpływa na pozaklasowość wód rzeki. Warta w rozważanym przekroju była ciekiem o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu ze względu na znaczne ilości zanieczyszczeń wprowadzanych z wodami dopływów uchodzących powyżej. Do bardziej znaczących należą: Ner, Rgilewka, Kiełbaska, Czarna Struga, Prosna, Lutynia, Maskawa. O skali negatywnego oddziaływania wymienionych dopływów świadczy fakt, że wprowadzają one łącznie ponad 65 % całego ładunku zanieczyszczeń jaki z wodami dopływów kierowany jest do rzeki Warty w obrębie województwa wielkopolskiego. Poprawa jakości wód poszczególnych odbiorników jest możliwa dopiero po uporządkowaniu gospodarki wodno-ściekowej w zlewniach cząstkowych. W 2005 r. w przekrojach Nowa Wieś Podgórna i Kawcze odnotowano znaczną poprawę jakości wód rzeki Warty – tabela 36.
Stan czystości Warty w wybranych przekrojach w 2005 r. T a b e l a 36 Kilometr Ilość składników w klasach w % Klasyfikacja Punkt pomiarowy biegu ogólna rzeki I II III IV V Nowa Wieś Podgórna 342,5 47,1 23,5 19,6 9,8 0,0 III Kawcze 295,6 41,2 21,6 21,6 11,8 3,9 IV non – nie odpowiada normom. Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2005 r.
W 2005 r. wody Warty w przekroju Nowa Wieś Podgórna kwalifikowały się do III klasy jakości, wykazywały zadawalającą jakość. W niższych klasach niż III znalazły się następujące wskaźniki: barwa, stężenie ołowiu, ChZt-Cr, chlorofil liczba bakterii coli oraz coli typu kałowego (IV klasa). Zakres II/III klasy osiągało obciążenie materią organiczną, związkami azotu i fosforu, wskaźnikami biologicznymi. Pozostałe wskaźniki zasolenia, zanieczyszczeń przemysłowych oraz metale ciężkie utrzymywały się w granicach klasy I/II. W przekroju Kawcze wody Warty odpowiadają IV klasie czystości ze względu na 4 parametry: chlorofil, liczba bakterii grupy coli, grupy coli typu kałowego oraz barwa.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 75
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Rzeka Maskawa Obszar, z którego zbiera wody rzeka Maskawa należy do typowo rolniczych i z takiego rodzaju zanieczyszczeniami trzeba się liczyć przy ocenie potencjalnych zagrożeń jakości wód powierzchniowych. Poza spływami powierzchniowymi z pól Maskawa jest odbiornikiem punktowych zrzutów ścieków, gdzie głównym źródłem zanieczyszczeń jest miasto Środa Wlkp., odprowadzające ścieki komunalne zarówno do prawobrzeżnego dopływu Maskawy jakim jest Struga Średzka jak i do samej Maskawy, a także inne miejscowości. Na terenie powiatu zlokalizowany jest punkt pomiarowy monitoringu krajowego, w 1,5 km ujściowego odcinka rzeki Maskawy, w miejscowości Mała Kępa (km 307,2/1,5).
Stan czystości rzeki Maskawy w 2006 T a b e l a 37 Punkt Kilometr Ilość wskaźników w klasie [%] Rok Klasyfikacja ogólna pomiarowy biegu rzeki I II III IV V Giecz 39,6 37,3 13,7 19,6 13,7 15,7 V 2005 poniżej Środy 26,6 39,2 9,8 7,8 15,7 27,5 V Wlkp. Kępa Wielka 1,5 41,2 7,8 23,5 19,6 7,8 IV Giecz 39,6 26,8 14,6 12,2 22,0 24,4 V 2006 poniżej Środy 26,6 29,1 9,8 17,1 22,0 22,0 V Wlkp. Kępa Wielka 1,5 37,3 9,8 19,6 17,6 15,7 V non – nie odpowiada normom. Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych z Maskawy do rzeki Warty na podstawie badań monitoringowych przeprowadzonych w roku 2003 obrazuje tabela 38.
Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych z rzeki Maskawy do rzeki Warty T a b e l a 38
Rodzaj zanieczyszczeń średniorocznego Rok 2003 [mg/rok] Tlen rozpuszczony 6,2 Potas 14,4 Azot amonowy 0,18 Azot ogólny 8,61 Fosforany 2,85 Fosfor ogólny 1,59 Chlorofil a 24,7 Miano coli fek. 0,02 Klasa non non – nie odpowiada normom. Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2003 r.
76 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W oparciu o badania przeprowadzone przez WIOŚ Poznań stwierdzono, że jakość wód rzeki Maskawy w 2006 r. była zła, odpowiadająca V klasie. W stosunku do 2005 r. jakość uległa pogorszeniu w jednym punkcie kontrolno – pomiarowym (Kępa Wielka) z klasy IV na V. Na zaklasyfikowanie w 2006 r. rzeki do V klasy jakości, wpływ miały przede wszystkim wysokie stężenia substancji biogennych (fosforany, azotany, azotyn, azot i fosfor ogólny), wskaźników tlenowych (tlen rozpuszczony, BZT5) oraz mikrobiologicznych (liczba bakterii coli typu kałowego, liczba bakterii coli). Wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych utrzymują się w zakresie I – III klasy. Wszystkie metale za wyjątkiem manganu i rtęci (III i IV klasa) oznaczono w klasie I. Na złą jakość wód rzeki Maskawy wpływ mają zrzuty zanieczyszczeń z miasta Środa Wlkp., oczyszczalni ścieków w Chwałkowie, Gułtowach, Jarosławcu, Winnejgórze oraz zlewnie Strugi Średzkiej, Miłosławki i Wielkiego Rowu z obiektami o charakterze rolniczym.
Dopływy rzeki Maskawy Ostatnie badania dopływów rzeki Maskawy wykonywano w 2006 roku. W stosunku do 2005 roku w poszczególnych przekrojach zaszły następujące zmiany: • Struga Średzka Badania monitoringowe prowadzone są w odległości 0,5 km od ujścia do Maskawy. Rzeka w odcinku ujściowym charakteryzuje się wodami złej jakości klasa V (stan czystości nie uległ zmianie w stosunku do 2005 r.). Stężenie na poziomie klasy IV/V stwierdzono dla następujących wskaźników: substancje biogenne, saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu, chlorofil ”a” oraz liczby bakterii coli typu kałowego i liczby bakterii grupy coli. Wśród metali mangan oznaczono w klasie III, pozostałe metale w I klasie. • Miłosławka W profilu w Miąskowie, w km 13,5 , rzeka Miłosławka w latach 2005 -2006 prowadziła wody V klasy czystości. Wskaźniki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne utrzymywały się w przedziale IV/V klasy. Zasolenie rzeki było zróżnicowane w roku 2005 od I – V klasy, w 2006 r. od II – V klasy. Wśród składników biogenicznych w 2006 r. chlorofil i saprobowość peryfitonu oznaczono w klasie III, a saprobowość fitoplanktonu na poziomie klasy IV. Stężenia metali za wyjątkiem manganu (V klasa) i żelaza (II klasa) utrzymywały się w normach I klasy czystości. • Wielki Rów (Wielka): Badania prowadzone w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w miejscowości Szlachcin, w km 13,5 wykazały, że Wielki Rów w latach 2005 i 2006 prowadził wody klasy IV. Wpływ na niski stan jakości wody miały zły stan sanitarny, wysokie stężenie azotanów i fosforanów oraz barwa. Stan czystości rzeki przedstawia tabela 39.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 77
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Stan czystości rzeki Wielki Rów T a b e l a 39 Rok Parametry klasy IV 2005 ChZt-Cr, N Kjeldahla, N i P ogólny, substancje, rtęć, rozpuszczone, saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu 2006 tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Cr, N Kjeldahla, amoniak, OWO, N i P ogólny, substancje, rtęć, rozpuszczone, rtęć
Wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych utrzymywały się w normach II/III klasy, a mangan w klasie III. W 1995 roku, w celu ochrony całej zlewni rzeki Maskawy, władze 6-ciu gmin podpisały porozumienie gmin „Czysta Maskawa”. Jego głównymi celami było opracowanie kompleksowego programu ochrony, opracowanie programów inwestycji i określenia zasad racjonalnej gospodarki zasobami. Wymiernym efektem porozumienia było większe zaangażowanie gmin na rzecz poprawy stanu czystości wód, przed wszystkim poprzez podjecie budowy oczyszczalni w gminach: Dominowo, Krzykosy, Nekla i Środa Wlkp.
Pozostałe cieki wodne W 2005 i 2006 r. prowadzono badania wód powierzchniowych z rowu odwadniającego składowisko odpadów w miejscowości Orzeszkowo, gm. Dominowo. Badania prowadzone są dwa razy do roku. W 2006 r. woda zaliczona została do VI klasy czystości, przekroczenia norm miały miejsce w I kwartale i dotyczyły związków azotowych i BZT5 . Pozostałe występujące na terenie powiatu cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych (Maskawy i Warty), można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie powiatu cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie powiatu ma również małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest niewłaściwa działalność agrotechniczna i hodowlana oraz niska świadomość ekologiczna. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojówka i gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się to do znacznego skażenia wód oraz gleb. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze powiatu wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w zakresie budowy nowych i modernizacji istniejących oczyszczalni ścieków oraz w zakresie rozbudowy kanalizacji sanitarnej.
78 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
4.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych
Na terenie Powiatu Średzkiego w gminie Zaniemyśl znajdują się 4 jeziora: Jezioro Raczyńskie, Jezioro Łękno, Jezioro Jeziory Małe i Jezioro Jeziory Wielkie. Planowane i rzeczywiste klasy czystości jezior występujących na terenie Powiatu Średzkiego przedstawia tabela 40.
Klasy czystości jezior na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 40 Klasa czystości Kategoria podatności na Jezioro Rzeczywista wg Planowana degradację A B C Raczyńskie I II I non III Łękno I III I non III Jeziory Małe I III I non II Jeziory Wielkie II I I non non
A – jakość wody wg wskaźnika sanitarnego (miano Coli typu kałowego); B – jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole); C – wypadkowa jakość wody wg wskaźników fizyczno-chemicznych i biologicznych; non – nie odpowiada normom. Źródło: Stan Środowiska w Powiecie Średzkim - 2003 rok.
W latach 2003 -2006 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie prowadził badań jakości wód jezior na terenie Powiatu Średzkiego.
Jezioro Raczyńskie Jakość wód Jeziora Raczyńskiego określono po raz pierwszy w latach 1973/74. Odpowiadała wówczas III klasie czystości. Przebadane w 1996 roku jezioro nie odpowiadało żadnej z klas czystości. W związku z niezadawalającym stanem jakości wód Jeziora Raczyńskiego od września 1998 roku zbiornik poddano rekultywacji. Dwie grupy aeratorów napowietrzają wody jeziora na głębokości 5,8 m. W ramach działań ochronnych na obszarze zlewni odcięto dopływ kanalizacji deszczowej do jeziora, rozpoczęto budowę kanalizacji sanitarnej w Zaniemyślu oraz ustalono strefę ochronną jeziora na górnej krawędzi zbocza rynny jeziora. Przeprowadzone przez WIOŚ w 2001 roku badania monitoringowe wykazały pozaklasowy charakter wód jeziora, zaliczono je do zbiorników bardzo żyznych. Większość badanych parametrów nie odpowiadała normom, wskaźnik ChZT-Cr, dyskwalifikujący jakość wody świadczy o wysokim stężeniu substancji organicznych. Przewodność elektrolityczna właściwa wskazuje na dużą koncentrację soli mineralnych w jeziorze. Stężenia substancji biogennych (azotu całkowitego) decydują o produktywności wód i wysokiej trofii zbiornika. Badania hydrobiologiczne wykazały wysoką liczebność fitoplanktonu, zakwit okrzemkowo-kryptofilowy wiosną i okrzemkowo-sinicowy latem. Stan sanitarny odpowiadał II klasie czystości. W wodzie nie stwierdzono obecności cyjanków wolnych. Zawartość metali ciężkich odpowiadała I klasie czystości, a stężenie fenoli lotnych utrzymywało się na poziomie I – II klasy czystości wód powierzchniowych. Zarówno wiosną jak i
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 79
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl latem stwierdzono wymieszanie termiczne oraz zadowalające natlenienie wód. Jednak zbiornik łatwo ulega wpływom z zewnątrz i jest wyraźnie podatny na degradację – III kategoria, szczególnie ze względu na niekorzystne cechy morfometryczne. Dwa niewielkie dopływy prowadziły wiosną wody skażone bakteriologicznie i niedotlenione. Latem wody odpowiadające II klasie prowadził tylko jeden z dopływów. Odpływ z jeziora, rzekę Kamionkę zaliczono wiosną do II klasy, a latem do III klasy czystości. Na Jeziorze Raczyńskiego są dwa kąpieliska (na plaży głównej i ośrodku „Niezamyśl”), które podlegają sezonowym badaniom higieniczno – zdrowotnym wykonywanym przez Powiatową Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Jakość wód Jeziora Raczyńskiego na plaży głównej ( strona prawa) w okresie od 21.05.2007 do 27.08.2007 r. T a b e l a 41 Badane 2007 Jednostka parametry 21.05 04.06 18.06. 02.07 16.07. 30.07. 13.08. 27.08. Przezroczystość m 0,2 0,3 0,5 0,1 0,5 0,2 0,2 0,2 Barwa - nb nb nb nb nb nb nb nb Zapach - akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. Odczyn pH nb nb nb nb nb 9,0 nb nb
BZT5 mgO/l nb nb nb nb nb 9,04 nb nb Tlen rozpuszczony % nb nb nb nb nb 117 nb nb NPL gr. Coli w 100 ml 41 1300 500 40 160 700 300 360 NPL gr. Coli typ feralny miano 21 110 300 10 30 36 32 80 Coli w 100 ml Salmonella w 1000 ml nb nb nb 1 10 20 6 30 nw – nie występuje; nb – nie badano; Źródło: Sprawozdania z badań sanitarno-epidemiologicznych z PSSE w Środzie Wlkp.
• Plaża główna – woda w zakresie przebadanych parametrów odpowiadała wymaganiom higieniczno – zdrowotnym do kąpieli zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530), badania 21.05.2007 – 27.08.2007 r. • Ośrodek Niezamyśl – woda spełniała w badanym zakresie warunki jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach i może być wykorzystywana do kąpieli i sportów wodnych (badania 21.05.2007 – 27.08.2007 r.).
Jezioro Łękno Jest to jezioro, które należy do III kategorii podatności na degradację. Jakość wody według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) należy do III klasy czystości, natomiast jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole) należy do I klasy czystości. Wypadkowa jakość wody według wskaźników fizyczno-chemicznych i biologicznych nie odpowiada normom. Planowana klasa czystości należy do klasy I.
80 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Jezioro Jeziory Małe Jakość wody jeziora według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) należy do III klasy czystości, natomiast jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole) należy do I klasy czystości. Wypadkowa jakość wody według wskaźników fizyczno- chemicznych i biologicznych nie odpowiada normom. Planowana klasa czystości należy do klasy I. Jest to jezioro należące do II klasy pod względem podatności na degradację.
Jezioro Jeziory Wielkie Planowana jakość wód jeziora należy do II klasy czystości. Jakość wody jeziora według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) oraz jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole) należy do I klasy czystości, natomiast wypadkowa jakość wody według wskaźników fizyczno-chemicznych i biologicznych nie odpowiada normom. Jest to jezioro, które nie odpowiada normom pod względem podatności na degradację. Część jeziora wyznaczona jest jako kąpielisko, zlokalizowane na terenie Ośrodka PeKaBex - Jeziory Małe. Badania higieniczno – zdrowotne przeprowadzone w okresie 14.05.2003 – 18.08.2003 wykazały, że woda warunkowo odpowiadała wymaganiom do kąpieli. Od kilku lat plaża na terenie Ośrodka PeKaBex - Jeziory Małe, nie jest objęta badaniami higieniczno – zdrowotnym wykonywanym przez Powiatową Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Zbiornik retencyjny „Środa” Na terenie Powiatu Średzkiego w miejscowości Środa Wlkp., istnieje jeden sztuczny zbiornik retencyjny ”Środa”, zlokalizowany na rzece Maskawie. Część tego zbiornika, pomiędzy Środą Wlkp. a Janowem, przeznaczona jest na kąpielisko, które nadzoruje Ośrodek Sportu i Rekreacji w Środzie Wlkp. Jest on kontrolowany przez Powiatową Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Jakość wód zbiornika „Środa” ( strona prawa) w okresie od 21.05.2007 do 27.08.2007 r. T a b e l a 42 Badane 2007 Jednostka parametry 21.05 04.06 18.06. 02.07 16.07. 30.07. 13.08. 27.08. Przezroczystość m 0,1 0,3 0,3 0,1 0,3 0,1 0,1 0,2 Barwa - nb nb nb nb nb nb nb nb Zapach - akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. akcept. Odczyn pH nb nb nb nb nb 8,5 nb nb
BZT5 mgO/l nb nb nb nb nb 5,8 nb nb Tlen rozpuszczony % nb nb nb nb nb 84 nb nb
NPL gr. Coli w 100 ml 1400 5000 300 200 20 1000 710 700 miano NPL gr. Coli typ feralny 8 170 120 10 7 41 26 110 Coli w 100 ml Salmonella w 1000 ml nb nb nb 2 34 36 22 80 nw – nie występuje; nb – nie badano; Źródło: Sprawozdania z badań sanitarno-epidemiologicznych z PSSE w Środzie Wlkp.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 81
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W roku 2007 przydatność wód zbiornika „Środa” do kąpieli potwierdziły badania dokonane w okresie 21.05. 2007 – 27.08.2007, przez Powiatową Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp. Woda w zakresie przebadanych parametrów odpowiadała, bądź warunkowo odpowiadała wymaganiom higieniczno-zdrowotnym do kąpieli. Na długookresowe utrzymanie dobrej jakości wód zbiornika będzie miało wpływ uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej na terenie jego zlewni. Bezpośredni wpływ na jakość wód zbiornika mają bowiem cieki zasilające zbiornik.
4.3.3. Zagrożenie powodziowe
W okresie wzmożonej ilości opadów atmosferycznych i roztopów wiosennych, wody głównych rzek przepływających przez powiat stwarzają zagrożenie powodziowe. Wysoki poziom stanu wody w Warcie, przyczynia się do wylewów na przyległe tereny. Najbardziej zagrożone powodzią są tereny przez które przepływa rzeka Warta tj. gminy: Krzykosy, Nowe Miasto i Zaniemyśl. Powierzchnia zalewowa na terenie gminy Nowe Miasto wynosi 340 ha. Na tym obszarze znajdują się 4 miejscowości zamieszkałe przez ok. 107 osób, narażonych na ewentualną powódź. Tylko 2 miejscowości zabezpieczone są wałami przeciwpowodziowymi. Są to: • Rogusko – 2,4 km wałów, które w 1997 przebudowano i wzmocniono; • Dębno – 4,1 km wałów, które niedawno wybudowano. Dwie pozostałe miejscowości: Nowe Miasto i Wolica Kozia wałów przeciwpowodziowych nie posiadają. Ilustracją charakterystycznych stanów wód i przepływów rzeki Warty są wartości dla posterunków wodowskazowych IMGW w Nowej Wsi Podgórnej oraz w Śremie (zlokalizowanych poza powiatem). Charakterystyczne stany wód Warty w latach 1961 – 1990 dla profili Nowa Wieś Podgórna i Śrem przedstawia tabela 43.
82 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Charakterystyczne stany wód na rzece Warcie w latach 1961 - 1990 T a b e l a 43 Okresy Rzędna Rzędna Rzędna stanu Charakterystyka XI – IV V – X Roczne stanu wody stanu wody wody [cm] [cm] [cm] [m n.p.m.] [m n.p.m.] [m n.p.m.] Profil Nowa Wieś Podgórna W.W.W 659 73,63 560 72,64 659 73,63 S.W.W. 498 72,00 360 70,64 509 72,13 S.S.W. 314 70,18 233 69,37 273 69,77 S.N.W. 209 69,13 175 68,79 173 68,77 N.N.W. 158 68,62 130 68,34 130 68,34 Profil Śrem W.W.W 556 63,40 510 62,94 556 63,40 S.W.W. 476 62,60 383 61,67 478 62,62 S.S.W. 340 61,24 267 60,51 303 60,87 S.N.W. 233 60,17 207 59,91 200 59,87 N.N.W. 160 59,44 154 59,38 154 59,38 W.W.W. – wysoki stan wody; S.W.W. – średnio wysoki stan wody; S.S.W. – średni stan wody; S.N.W. – średnio niski stan wody; N.N.W. – niski stan wody; Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Krzykosy.
Potwierdzeniem, występowania zagrożenia powodziowego na Warcie są pomiary przepływów wykonane na wymienionych wcześniej posterunkach w latach 1961 – 1990 z uwzględnieniem podziału na okresy letnie i zimowe.
Charakterystyczne przepływy wód Warty w latach 1961 - 1990 T a b e l a 44 Okresy Profile badań Charakterystyka XI – IV [cm] V – X [cm] Roczne [cm] W.W.Q. 795 390 795 S.W.Q. 311 171 327 Nowa Wieś Podgórna S.S.Q. 121 75,6 98,2 S.N.Q. 52,9 41,9 38,6 N.N.Q. 25,6 22,0 22,0 W.W.Q. 790 435 790 S.W.Q. 336 182 356 Śrem S.S.Q. 127 79,1 103 S.N.Q. 54,4 44,5 40,6 N.N.Q. 24,3 23,2 23,2 W.W.Q. – wysoki przepływ wody; S.W.Q. – średnio wysoki przepływ wody; S.S.Q – średni przepływ wody; S.N.Q. – średnio niski przepływ wody; N.N.Q. niski przepływ wody; Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Krzykosy.
Wykaz obwałowań istniejących wzdłuż cieków podstawowych na terenie Powiatu Średzkiego przedstawia tabela 45
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 83
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Wykaz obwałowań na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 45 Nazwa doliny Długość Gmina Powierzchnia Nazwa cieku chronionej wału [km] (przez którą przepływa ciek) chroniona [ha] Warta Rogusko 2,4 (L) Nowe Miasto 165 km 318,1 – 321,0 Warta km 330,0 – 333,0 3,3 (L) Dębno Nowe Miasto 337 Lutynia km 0,0 – 2,0 1,5 (L) Warta Zwola- km 304,6 – 310,3 Józefowo- 5,0 (P) Zaniemyśl Kępa-Potachy Warta Potachy-Solec- 11,7 (P) Krzykosy km 310,3 – 323,9 Lubrze 7 236 Warta Lubrze- 7,1 (P) Krzykosy km 323,3 – 331,4 Orzechowo Maskawa Kępa Mała K. Miłosławski 13,75 (LiP) Zaniemyśl Mądre (wały wsteczne) (L) – obwałowanie lewobrzeżne, (P) – obwałowanie prawobrzeżne; Źródło: WZMiUW w Poznaniu, Inspektorat we Wrześni; stan na dzień 30.09.2007 r.
Łącznie, na terenie Powiatu Średzkiego zbudowano 44,75 km obwałowań, których zadaniem jest ochrona 7 738 ha przed wystąpieniem ewentualnych powodzi. Wysokość wału na terenie gminy Krzykosy wynosi 70,0 – 71,5 m, a szerokość korony 3,0 m. Jednak przy wysokich stanach wód dolina zostaje podtopiona na skutek filtracji wód gruntowych poprzez piaski i żwiry wypełniające dolinę (ustaje odpływ małych cieków do Warty). Na obszarze międzywala leżą tereny zalewane przez wodę stuletnią.
Fot.15. Obszar zalewowy rzeki Warty, gm. Zaniemyśl
W trakcie powodzi, która miała miejsce w 1997 roku, ucierpiały również gminy należące do Powiatu Średzkiego. W gminie Krzykosy łącznie zalane zostały 2 250 ha, z czego 400 ha to tereny
84 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl miedzywala, a 1 850 ha na przedwalu w miejscowości Krzykosy, Pięczkowo, Solec i Witowo. Na terenie gminy Nowe Miasto zalanych zostało około 217 ha, głównie terenów użytkowanych rolniczo. W gminie Zaniemyśl na terenie miejscowości Kępa, Czarnotki i Lubonieczek zalane zostały 131,54 ha, a podtopieniu uległo 77,9 ha. Na terenie powiatu znajdują się również tereny, które są okresowo podtapiane, wiąże się to częściowo z ukształtowaniem terenu i utrudnieniami w odpływie wód z niektórych obszarów. Na terenie gminy Środa Wlkp. obszary okresowo podmokłe zlokalizowane są w obrębie doliny rzeki Maskawy i Miłosławki. Na terenie gminy Krzykosy takie tereny znajdują się w dolinie Warty i Miłosławki.
4.4. Zagrożenia dla wód podziemnych i powierzchniowych
Poważnym źródłem zagrożeń dla wód podziemnych i powierzchniowych występujących na terenie powiatu, oprócz niewystarczającej infrastruktury kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków, jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierząt, zwłaszcza na skalę przemysłową. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych związkami biogennymi stanowi poważny problem ochrony środowiska, ponieważ prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych stanowiących źródło wody pitnej w większości gospodarstw wiejskich, a także rzek, które w rezultacie przyczyniają się do zanieczyszczania wód Bałtyku. Największym źródłem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego są niewłaściwie składowane odchody zwierzęce zawierające do 100 razy więcej biogenów aniżeli ścieki miejskie. Związki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w postaci nawozów sztucznych są niezbędne w rolnictwie. Mogą one jednak stanowić poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego, jeżeli nie stosuje się ich zgodnie z planami nawozowymi lub przechowuje się je w niewłaściwy sposób. Azotany przedostające się w nadmiarze do wód powodują między innymi zakwity glonów. Glony zużywają rozpuszczony w wodzie tlen - giną ryby i inne zwierzęta. Gdy zawartość tlenu gwałtownie spadnie, obumierają również glony, a ich gnijące osady znowu zużywają tlen. Równowaga zostaje na długo zaburzona. Zagrożenia powstają również w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierząt blisko cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewłaściwego stosowania nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np.: opryskiwaczy) na podwórkach lub w pobliżu ujęć wody, czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy są w znacznej części spłukiwane z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Szkodliwe związki przedostają się do wód gruntowych, a następnie powodują skażenie źródła wody pitnej, co stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi, głównie mieszkańców wsi.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 85
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Z badań monitoringowych wynika, że Polska odprowadza do Bałtyku około 200 tysięcy ton azotu ogólnego i około 13 tysięcy ton fosforu rocznie. Zgodnie z postanowieniami Komisji Helsińskiej nasz kraj zobowiązał się do redukcji zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych i osiedli wiejskich o 80% do 2020 roku. Również regulacje Unii Europejskiej oraz prawo polskie nakładają na rolników dbałość o ochronę terenów wiejskich. Nawozy naturalne mają być przechowywane na nieprzepuszczalnych płytach zabezpieczonych przed przeciekaniem nieczystości do gruntu oraz w szczelnych zbiornikach. Oznacza to konieczność prawidłowego zagospodarowania nawozów naturalnych. Polskie gospodarstwa muszą mieć szczelne płyty obornikowe oraz zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę. Jest to jeden z niezbędnych warunków ubiegania się o unijne dopłaty do produkcji rolnej. Obowiązek posiadania zbiorników o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej, wprowadziła ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89, poz. 18). W omawianej ustawie w art. 30 p. 2 proponuje się 8-letni okres na dostosowanie się gospodarstw rolnych do wymogu posiadania szczelnych urządzeń do magazynowania odchodów zwierzęcych. Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu, do roku 2008 wszystkie gospodarstwa hodowlane będą musiały posiadać zbiorniki i płyty. Zbiorniki i płyty powinny być zabezpieczone przed przenikaniem wycieku do gruntu, dlatego powinny być wykonane solidnie i z materiałów wysokiej jakości. Wykorzystanie nawozów naturalnych reguluje natomiast Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania. Aktualnie rolnicy z terenu Powiatu Średzkiego są w trakcie budowy szczelnych płyt i zbiorników, zgodnie z danymi przekazanymi przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w środzie Wlkp., 298 rolników otrzymało dofinansowanie na wykonanie szczelnych zbiorników i płyt obornikowych. Zagrożenie powodowane obecnością przemysłowych ferm drobiu, czy przemysłowych ferm tuczu trzody chlewnej wynika najczęściej właśnie z braku odpowiedniej infrastruktury zabezpieczającej przed przedostawaniem się produktów odpadowych do gruntu oraz z faktu niewłaściwego zagospodarowywania, przede wszystkim pozostałości płynnych z hodowli zwierząt. Występowanie ferm wiąże się również z bardzo dużą emisją substancji odorowych. Przemysłowe fermy hodowlane, ze względu na potencjalne zagrożenie jakie niosą dla środowiska, zostały zaliczone do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Postanowienia w tej sprawie reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z późn. zm.) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów zmieniające powyższe rozporządzenie z 2005 r. (Dz. U. nr 92, poz. 769 i z 2007 r. Dz. U. Nr 158, poz. 1105).
86 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Rozporządzenie określa rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko oraz rodzaje przedsięwzięć, dla których obowiązek sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagany. Zgodnie z tą klasyfikacją (§ 2 ust. 1. pkt. 43) sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymagają następujące rodzaje przedsięwzięć mogące znacząco oddziaływać na środowisko: chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie niższej niż 210 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP – współczynniki DJP są określone w załączniku do rozporządzenia). Zgodnie z § 3 ust. 1. pkt. 90, sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko mogą wymagać: chów lub hodowla zwierząt, w liczbie nie niższej niż 50 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP), nie wymienione w § 2 ust. 1 pkt. 43: a) w granicach administracyjnych miast, w obrębie zwartej zabudowy lub na terenach objętych formami ochrony przyrody na podstawie art. 6 ust. 1, ustawy z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody – w liczbie nie niższej niż 40 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP), b) na pozostałych obszarach – w liczbie nie niższej niż 60 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP). Powiat Średzki posiada bardzo cenne walory środowiskowe i krajobrazowe – w granicach powiatu znajdują się: Park Krajobrazowy, rezerwat przyrody, obszar Natura 2000, Obszar Chronionego Krajobrazu, obszary o krajobrazie mającym znaczenie kulturowe oraz archeologiczne, Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP-150. W związku z tym decyzje w sprawie lokalizacji hodowlanych ferm przemysłowych powinny być bardzo dokładnie przemyślane i wyważone. Podstawowym warunkiem formalnym jest zgodność projektowanej fermy z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego oraz pozytywnie zakończenie tzw. procedury oddziaływania na środowisko, określonej w ustawie Prawo ochrony środowiska. Nie bez znaczenia dla wód (a także gleby i powietrza) pozostaje funkcjonowanie na terenie powiatu gorzelni. Mając na uwadze ich potencjalne oddziaływanie na środowisko, należy za pomocą dostępnych środków formalno-prawnych wymagać zminimalizowania negatywnego oddziaływania na środowisko. Rozwiązaniem problemu wytwarzanej gnojówki, gnojowicy oraz wywaru z gorzelni może być poddawanie ich fermentacji beztlenowej w bioreaktorach, w celu dalszego wykorzystania rolniczego. Bioreaktory stanowić mogą wyposażenie indywidualnych ferm oraz gorzelni (np.: technologia VISA). Istnieje również możliwość budowy wspólnej instalacji dla tego typu pozostałości poprodukcyjnych (np.: technologia B.S.F.C.). Dodatkowym problemem na terenie powiatu, zwłaszcza na obszarach wiejskich jest wykorzystywanie starych studni czerpanych jako zbiorniki na gnojowicę. Wybudowanie sieci wodociągowej na terenach wiejskich często powoduje zaniechanie poboru wody ze studni czerpanych. Pozostaje konstrukcja studzienna, która według sporej części ludności nadaje się do wykorzystania jako zbiornik na nieczystości płynne. Bezpośredni kontakt ścieków z warstwą
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 87
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl wodonośną powoduje migrację ogromnej ilości substancji biogennych, detergentów i innych szkodliwych substancji bezpośrednio do warstwy wodonośnej, skażając wody gruntowe a dalej wody powierzchniowe. Jest to bardzo częsty proceder i jedynie dobra akcja informacyjna, poparta analizami oraz systematyczna budowa sieci kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich może spowodować, że takie sytuacje nie będą miały miejsca.
4.5. Gleby
4.5.1. Degradacja naturalna gleb
Małe urozmaicenie morfologiczne terenu powiatu powoduje, że pomimo średniej i słabej jakości gleb, stosunkowo dobrze rozwinęło się rolnictwo. Płaska powierzchnia terenu jest czynnikiem pozytywnie wpływającym na jakość i strukturę gleb, ponieważ minimalizuje zagrożenie związane z wymywaniem substancji organicznych i mineralnych oraz praktycznie wyklucza zjawisko spływu powierzchniowego. Z uwagi na prawie zerowe nachylenie terenu, niektóre obszary lub ich część okresowo jest nadmiernie zawodniona, a miejscami nawet zabagniona. W okresie wiosennych roztopów i jesienią, część łąk, a nawet gruntów ornych bywa podtapiana lub okresowo zalana wodami licznych rowów i rzek. W warunkach powodziowych zalewane są dna w dolinne rzeki Warty, częściowo Strugi Średzkiej oraz tereny wzdłuż rzeki Maskawy.
Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest także intensywne użytkowanie rolnicze. Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne 76,2 %. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie Powiatu Średzkiego (na glebach słabych), powinna ona postępować w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np.: trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare. Ze względu jednak na słabo urozmaiconą wysokościowo powierzchnię, gleby są w niedużym stopniu zagrożone spływami powierzchniowymi, będącymi następstwem opadów atmosferycznych.
88 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Obszar powiatu znajduje się w regionie deficytu wody, poziom wód gruntowych ma istotny wpływ na kształtowanie się i degradację gleb. Przy długotrwałych suszach obserwuje się spadek zwierciadła wód gruntowych, co skutkuje przesuszaniem górnych partii gleby. Efektem tego procesu jest erozja wietrzna gleb. Żyzne składniki mineralne i organiczne są wywiewane pogarszając strukturę gleb. Przeciwdziałając skutkom erozji i stepowienia należy: wprowadzać zadrzewienia śródpolne, które są bardzo dobrym regulatorem stosunków wodnych oraz stopniowo wprowadzać zmiany dotyczące struktury użytkowania gleb.
4.5.2. Degradacja chemiczna gleb
Gleby na terenie Powiatu Średzkiego są z reguły nadmiernie zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania.
Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania (w % powierzchni użytków rolnych) wyniki z lat 1994 – 1999 T a b e l a 46 Odczyn (pH) gleby Potrzeby wapnowania ny ny ny Powiat/Gmina tny ś ś ś ę dne ę lekko bardzo bardzo zb kwa kwa kwa oboj zasadowy zasadowy wskazane wskazane konieczne potrzebne ograniczone ograniczone
Średzki 11 31 31 21 6 11 14 17 16 42 Dominowo 18 30 25 22 5 15 16 16 12 41 Krzykosy 24 32 28 9 7 25 16 17 16 26 Nowe Miasto 7 47 37 8 1 6 18 27 24 25 Środa Wlkp. 10 28 31 25 6 10 13 16 16 45 Zaniemyśl 8 25 31 26 10 8 12 14 16 50
Źródło: WIOŚ Poznań stan na 2000 r.
Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby, a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb w poszczególnych gminach powiatu wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawiono w tabeli 46 oraz na wykresie nr 3. Wskazuje on na jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie powiatu.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 89
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
zasadowy bardzo kwaśny 6% 11%
obojętny 21%
kwaśny 31%
lekko kwaśny 31%
Wykres 3. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w Powiecie Średzkim.
Na tle danych krajowych dotyczących zakwaszenia (procentowy udział poszczególnych klas odczynu), gleby bardzo kwaśne 28 % i kwaśne 31 %, Powiat Średzki prezentuje się stosunkowo korzystnie, gdyż gleby bardzo kwaśne stanowią 11 %, a kwaśne 31 %. W odniesieniu do danych dotyczących województwa wielkopolskiego, gdzie gleby bardzo kwaśne stanowią 16 %, a kwaśne 30 %, Powiat Średzki mieści się w granicach średniej województwa. Jednym z kierunków działań mogącym przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej w powiecie jest ich wapnowanie.
Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. W latach 1999 - 2004, w ramach regionalnego monitoringu, na terenie powiatu prowadzone były przez WIOŚ Poznań, badania zanieczyszczenia gleb w następująco zlokalizowanych punktach: - gmina Zaniemyśl (1999 rok); - gmina Dominowo (2000 rok); - gmina Krzykosy (2001 rok); - gmina Nowe Miasto - Klęka (2002 rok); - gmina Środa Wlkp. - Szlachcin (2003 rok); - gmina Zaniemyśl - Bożydar - (2004 rok). Rok 2004 był piątym rokiem pomiarowym w badaniach gleb, a zarazem ostatnim w cyklu obejmującym lata 2000 – 2004. Ponieważ próbki pobrane w 2004 r. nie wykazały podwyższonej zawartości metali ciężkich i siarki siarczanowej w 2005 r. na terenie powiatu nie prowadzono badania gleb. W 2006 r. zaprzestano prowadzenia badań monitoringowych gleb na poziomie wojewódzkim. Zawartość metali ciężkich w glebach na terenie Powiatu Średzkiego utrzymuje się na ogół w przedziale zawartości naturalnych lub lekko podwyższonych. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach zawiera poniżej zamieszczona tabela 47.
90 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach T a b e l a 47 Zawartość w glebach [mg/kg] Pierwiastek lekkich ciężkich Kadm 3 3 Nikiel 30 100 Miedź 50 100 Ołów 50 100 Cynk 200 300
Poziom zanieczyszczenia gleb wybranymi metalami ciężkimi (kadm, ołów, cynk, miedź, nikiel oraz siarka siarczanowa), w Powiecie Średzkim przedstawia tabela 48.
Stwierdzona ilość zanieczyszczeń metalami ciężkimi w glebach Powiatu Średzkiego w latach 2003 i 2004 T a b e l a 48 Siarka Zawartość całkowita [mg/kg] Nr siarczanowa S – SO punktu 4 [mg/100g Cu Zn Cd Pb Ni Cr Mn Fe As gleby] 2003 50 2,37 4,7 24,0 0,187 10,4 4,93 6,67 161 4800 2,267 50A 0,53 5,3 18,3 0,120 7,5 8,40 10,00 131 6600 2,800 2004 50 0,25 7,7 35,3 0,320 13,0 7,8 11,67 143 7666 3,8 50A 0,25 5,3 20,7 0,160 7,8 8,47 10,00 131 7833 3,8
Źródło: WIOŚ Poznań, Informacja o stanie środowiska w Województwie Wielkopolskim w 2003 i 2004 roku.
Na terenie powiatu w latach 2003 – 2004 nie występowały w glebach przekroczenia naturalnej zawartości metali ciężkich takich jak kadm, ołów i cynk. Stopień zanieczyszczenia tymi metalami określono jako 0 stopień. Stwierdzono zanieczyszczenie gleb związkami siarki siarczanowej, jednak mieściło się ono w I stopniu zawartości. Znaczne zanieczyszczenie gleb S – SO4 informuje o pozostawaniu gleb w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze
źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w atmosferze.
Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze).
Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: • prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), • stosowanie odpowiednich płodozmianów, • właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych, • wapnowanie gleb zakwaszonych,
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 91
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• przeciwdziałanie erozji, • wprowadzenie zadrzewień śródpolnych, • rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, • zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację, kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków, • współpracę rolników z placówkami naukowo – badawczymi w celu konsultacyjnym i doradczym w zakresie rolnictwa (szkolenia, upowszechnianie innowacji, opracowywanie ekspertyz i analiz).
4.6. Powietrze atmosferyczne
Do zagrożeń jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego należą między innymi:
• zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych;
• eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku:
• spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO),
dwutlenek węgla (CO2),
• procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO),
chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH).
Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem:
• spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, • ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź.
92 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Na terenie Powiatu Średzkiego głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Większe emitory zanieczyszczeń powietrza występują przede wszystkim w Środzie Wlkp. Zestawienie ilości zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska pod względem emisji zanieczyszczeń do powietrza wg WIOŚ Poznań, na terenie powiatu przedstawiono w tabeli 49.
Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza T a b e l a 49 Posiadające urządzenia do redukcji Liczba zakładów Powiat zanieczyszczeń ogółem pyłowych gazowych Rok 2004 Średzki 1 1 - Rok 2005 1 1 - Źródło: WIOŚ Poznań Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce 2004 r. i 2005 r.
Oprócz zakładu (zgodnie z tabelą 50), ujętego w rejestrze GUS w Warszawie jako szczególnie uciążliwego dla środowiska, którym jest Cukrownia „ŚRODA” Sp. z o.o. w Środzie Wlkp., istnieje jeszcze kilka podmiotów o znacznej uciążliwości dla środowiska, zwłaszcza w zakresie powietrza atmosferycznego, które zostały wymienione w rozdziale V w punkcie 5.7., niniejszego opracowania.
Dane dotyczące ilości emisji i redukcji zanieczyszczeń powietrza, pochodzących z zakładu zakwalifikowanego jako szczególnie uciążliwego na terenie Powiatu Średzkiego w latach 2004 -2005, przedstawiono w tabeli 50.
Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza T a b e l a 50 Zatrzymane w gazowe urządzeniach oczyszczających w % Pyłowe zanieczyszczeń wytworzonych Powiat dwutlenek dwutlenek w t ogółem siarki węgla pyłowe gazowe w t Rok 2004 111 56444 233 56109 89,2 - Średzki Rok 2005 40 52556 201 52249 91,7 - Źródło: GUS, 2004 i 2005 r.
Koncentracja źródeł zanieczyszczeń w Środzie Wlkp. powoduje także zanieczyszczenie w niewielkim stopniu okolicznych terenów. Stopień zanieczyszczenia w dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 93
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Na terenie Powiatu Średzkiego badania monitoringowe stężeń zanieczyszczenia powietrza prowadzi Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna wykonując pomiary stężeń pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. Pomiary wykonywane są na stanowisku znajdującym się w Środzie Wlkp., przy ul. Żwirki i Wigury 1. W miejscowości Murzynowo Kościelne, gm. Dominowo, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi badania dwutlenku siarki i dwutlenku azotu metodą pasywną. Otrzymane wyniki średnich rocznych stężeń wielkości zanieczyszczeń w latach 2003 – 2006 przedstawiają poniższe tabele.
Wyniki pomiarów dwutlenku azotu w Środzie Wlkp. wg WSSE T a b e l a 51
Dwutlenek azotu – NO2 Rok Stężenie średnioroczne Dopuszczalne średnie [µg/m3] stężenie roczne [µg/m3] 2003 33,6 2004 21,3 40 2005 21,3 2006 nb nb – nie badano Źródło: WIOŚ Poznań
Wyniki pomiarów dwutlenku siarki w Środzie Wlkp. wg WSSE T a b e l a 52
Dwutlenek siarki – SO2 Rok Stężenie średnioroczne Dopuszczalny poziom substancji w [µg/m3] powietrzu (24 godzinny) [µg/m3] 2003 8,5 2004 8,3 1501) 2005 nb 2006 nb
1) -poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi występuje dla tego wskaźnika tylko w 24 godzinnym uśrednionym okresie pomiarów. nb – nie badano Źródło: WIOŚ Poznań
Wyniki pomiarów zapylenia w Środzie Wlkp. wg WSSE T a b e l a 53 Pył zawieszony Punkty pomiarowe Stężenie średnioroczne Dopuszczalne średnie [µg/m3] stężenie roczne [µg/m3] 2003 19,6 2004 14,7 50 2005 nb 2006 nb nb – nie badano Źródło: WIOŚ Poznań
94 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w Nadziejewie i Murzynowie Kościelnym wg IMGW T a b e l a 54 Stężenia substancji Punkty Miejscowość Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu pomiarowe 3 3 [µg/m ] [µg/m ] 2003 Nadziejewo 6,4 15,96 2004 6,97 15,37 2005 Murzynowo 6,29 19,55 Kościelne 10,94 21,1 2006
nb – nie badano Źródło: WIOŚ Poznań
Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższych tabelach, na omawianych stanowiskach nie stwierdza się przekroczenia dopuszczalnego stężenia rocznego dla wybranych zanieczyszczeń. W latach 2004 - 2005 w stosunku do roku 2003, w miejscowości Środa Wlkp. odnotowano znaczny spadek dwutlenku azotu z 33,6 do 21,3 µg/m3. Natomiast średnioroczne stężenie dwutlenku siarki utrzymuje się na stałym poziomie, nieco wyższym w Środzie Wlkp. (8,4 µg/m3), niższym w Murzynowie Kościelnym (6,6 µg/m3). Emisja pyłu zawieszonego była nieznacznie niższa w porównaniu z wartością otrzymaną w roku 2003.
W trakcie prowadzonych badań WIOŚ zarejestrował wyraźną zmienność sezonową (okres letni i grzewczy) stężeń zanieczyszczeń powietrza. Zaobserwowano zdecydowany wpływ sezonu grzewczego na średnioroczną wartość SO2 oraz pyłu zawieszonego. Duże zróżnicowanie stężeń dwutlenku siarki w sezonie letnim i grzewczym cechuje obszary zabudowane, na których w znacznej części budynków istnieją indywidualne paleniska oparte na spalaniu węgla. Wyraźne zróżnicowania stężeń w zależności od sezonu nie wykazuje NO2, ponieważ w głównej mierze jest on emitowany przez motoryzację.
W 2006 r. Powiat Średni zgodnie z klasyfikacją stref jakości powietrza znajduje się w klasie A – gdzie poziom stężeń takich zanieczyszczeń jak: SO2, NO2, PM10, Pb, C6H6, CO, O3 nie przekracza dopuszczalnej normy.
Na terenie Środy Wlkp. w 2004 r. zostały wykonane pomiary depozycji zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi. Wartości stężeń poszczególnych wskaźników obrazuje tabela 56.
Depozycja zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi w miejscowości Nadziejewo, gm. Środa Wlkp. w 2004 r. T a b e l a 55 Posterunek Przewodność Odczyn Depozycja [mg/m2]
[mS/cm] pH SO4 NO3 PO4 P N Cu Pb Zn Nadziejewo 0,1025 6,14 1193 932,8 2,71 5,75 254 2,16 1,68 24,99
Źródło: WIOŚ Poznań
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 95
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Emisja niska Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje (paleniska domowe), w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe.
Prawdopodobna wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niskiej emisji obliczona została na podstawie szacunkowych danych otrzymanych z Urzędów Gmin, wchodzących w skład Powiatu Średzkiego.
Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Według danych na terenie powiatu istnieje około 16 301 gospodarstw domowych (przy założeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 50 % (8 150) stanowią gospodarstwa opalane węglem. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (gazem, olejem). Przyjmując, że rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala się ok. 5 ton węgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji” (gospodarstw domowych) na terenie powiatu dostaje się w przybliżeniu:
• 570,5 Mg SO2;
• 326 Mg CO;
• 69,27 Mg NOx.
Podane powyżej ilości powstających zanieczyszczeń z gospodarstw domowych należy traktować jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń może się różnić od wyżej przedstawionej. Przyczyną tego może być:
• spalanie węgla o różnej kaloryczności; • opalanie drewnem; • spalanie w piecach części odpadów (makulatury, tworzyw sztucznych).
Instalacje działające w oparciu o energię odnawialną W ostatnim dziesięcioleciu wzrosło zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych – wiatru, ciepła ziemi (geotermia), wody i ścieków, słońca, biomasy. Wielkopolska należy do II klasy obszarów w Polsce pod względem zasobów energii wiatrowej i III klasie zasobów energii słonecznej. Pozwala to na stosowanie z powodzeniem urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowanie energii słonecznej. Na terenie Powiatu Średzkiego zostało zewidencjonowanych przez WIOŚ Poznań osiem instalacji działających w oparciu o energię odnawialną. Są to kolektory słoneczne montowane głównie na prywatnych budynkach mieszkalnych oraz pompy ciepła. Na terenie powiatu znajduje się:
96 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• około 35 kolektorów słonecznych na budynkach prywatnych w gminach: Środa Wlkp., Zaniemyśl, Krzykosy i Nowe Miasto n. Wartą, • 2 pompy ciepła, w tym po jednej w Hermanowie i Środzie Wlkp., • 1 kocioł na biomasę, ogrzewający budynki techniczne oczyszczalni w Chwałkowie, • plantacja wierzby energetycznej w Chwałkowie.
Emisja komunikacyjna
Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie Powiatu Średzkiego, należy jak najbardziej uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jego obszarze.
Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych, są drogi krajowe nr 11 i nr 15, a w dalszej kolejności drogi wojewódzkie i powiatowe. Łączna długość poszczególnych rodzajów dróg na terenie powiatu wynosi:
• autostrady – 12,0 km, • drogi krajowe – 39,9 km, • drogi wojewódzkie – 38,6 km, • drogi powiatowe – 332,14 km.
Średnie natężenie ruchu na drogach Powiatu Średzkiego przedstawia tabela 56.
Średnie natężenie ruchu na poszczególnych rodzajach dróg T a b e l a 56 Rodzaj drogi Pojazdy ogółem Samochody osobowe Samochody ciężarowe powiatowe 1 663 1147 516
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia:
• samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (5,76 kg), • samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju napędowego (29,52 kg). Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela 57.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 97
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju napędowego T a b e l a 57 Rodzaje zanieczyszczenia Benzyna [g/kg paliwa] Olej napędowy [g/kg paliwa] Pyły - 4,3
SO2 2,0 6,0
NO2 33,0 76,0 CO 240,0 23,0 węglowodory alifatyczne 30,0 13,0 węglowodory aromatyczne 13,0 6,0
Na podstawie wartości zamieszczonych w tabeli 57 oraz średniego natężenia ruchu obliczono emisję spalin samochodowych na poszczególnych rodzajach dróg. Otrzymane wartości przedstawia zamieszczona poniżej tabela 58.
Ilość emisji spalin samochodowych na drogach powiatowych T a b e l a 58 Ilość emisji z Ilość emisji z Rodzaje zanieczyszczenia pojazdów osobowych pojazdów ciężarowych Suma [Mg/rok] [Mg/rok] Drogi powiatowe Pyły bd 74,9 74,9
SO2 16,01 110,80 126,81
NO2 264,29 1 403,47 1 667,76 CO 1 922,12 424,73 2 346,85 węglowodory alifatyczne 249,25 240,06 489,31 węglowodory aromatyczne 104,11 110,80 114,91
Źródło: obliczenia własne
Na drogach powiatowych łączna, szacunkowa, roczna emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu komunikacyjnego wynosi:
• pył – 74,9 Mg (tylko z samochodów ciężarowych);
• SO2 – 126,81 Mg;
• NO2 – 1 667,76 Mg • CO – 2 346,85 Mg • węglowodory alifatyczne – 489,31 Mg • węglowodory aromatyczne – 114,91 Mg Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie powiatu jest niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. Linie
98 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl biegnące przez Powiat Średzki są zelektryfikowane i poruszają się po nich składy elektryczne. Wyjątek stanowi wąskotorowa kolejka parowa, która działa w sezonie letnim i jest źródłem zanieczyszczeń CO2, SO2 i pyłów w atmosferze.
O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska.
Na obszarze powiatu badania chemizmu opadu atmosferycznego prowadzone były w jednym punkcie pomiarowym, w latach 2000 i 2001, przez WIOŚ Poznań. Wyniki badań przedstawia tabela 59.
Zestawienie wyników badań chemizmu opadów atmosferycznych w latach 2000 i 2001 T a b e l a 59
pH SO4 NO3 Pogólny Nogólny kadm miedź ołów cynk Miejscowości mg/m2 mg/m2 mg/m2 mg/m2 µg/m2 mg/m2 mg/m2 mg/m2 Rok 2000 5,4 3480 1005 19,7 562,8 26,2 3,7 3,1 36,1 Nadziejewo Rok 2001 6,54 1664 487,8 14,6 378,9 0 1,931 1,527 20,98
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 2000 i 2001.
Obserwowane lekkie obniżenie pH opadów atmosferycznych w roku 2000, nie wskazuje na silne zanieczyszczenie powietrza. Jednak świadczy o jego granicznych wartościach, po przekroczeniu których może nastąpić dalsze obniżanie się pH deszczu. Jednak w roku 2001 pH odpadów atmosferycznych wzrosło co wskazuje na poprawę stanu czystości powietrza. Potwierdzeniem tego faktu jest również zaobserwowana poprawa pozostałych badanych wskaźników. W okresie X 1999 – IX 2001 nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnych całkowitego opadu metali – kadmu i ołowiu.
Ocena jakości powietrza na terenie Powiatu Średzkiego Ochrona powietrza polega między innymi na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości poprzez utrzymanie lub zmniejszenie poziomów substancji w powietrzu do poziomu dopuszczalnego. Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska oceny jakości dokonuje się w strefach, dla Powiatu Średzkiego jest to strefa obejmująca obszar całego powiatu. Ocenę jakości powietrza dla Powiatu Średzkiego zgodnie z powyższą ustawą dokonano z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 99
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. W 2006 r. ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała następujące zanieczyszczenia:
• dwutlenek azotu NO2,
• dwutlenek siarki SO2,
• benzen C6H6, • ołów Pb, • pył PM10,
• ozon O3, • tlenek węgla CO. W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono:
• dwutlenek siarki SO2,
• tlenki azotu NOx,
• ozon O3. Kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny. Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w zakresie umożliwiającym:
• dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów; klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza); • uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach, informacje te są konieczne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach; • wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach; określenie przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych; analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza.
100 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny; w trakcie oceny rocznej prowadzone są analizy jakości powietrza, których wyniki mogą wskazać na potrzebę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Wojewoda będzie co roku dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku, gdy margines tolerancji nie został określony wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. Na terenie powiatu w 2006 r. nie przeprowadzono badań jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia, w związku z tym dla określenia jakości powietrza na zasadzie analogii wykorzystano pomiary substancji wykonane na stanowiskach w innych powiatach – tabela 61. Natomiast dla oceny pod kątem ochrony roślin zostały wykonane pomiary tlenków azotu i dwutlenku siarki (tabela 55). W wyniku przeprowadzonej w roku 2006 oceny jakości powietrza jest zaliczenie Powiatu Średzkiego do klasy A dla kryterium określonego dla celu ochrona zdrowia jak i również do klasy A według kryteriów dla ochrony roślin. Klasa A (zgodnie z RMŚ z dnia 06 czerwca 2002 r. Dz. U. Nr 87, poz. 796) przypisywana jest strefie, na obszarze której jakość powietrza jest zadawalająca, a otrzymywane poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej. W tabeli 60 i 61 zestawiono klasy wynikowe dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę ogólną strefy z uwzględnieniem kryteriów pod kątem ochrony zdrowia oraz ochrony roślin.
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia T a b e l a 60 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Nazwa strefy/ Kod strefy/ Klasa ogólna zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy powiatu powiatu strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 Średzki 4.30.39.25 A A A A A A A A
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin T a b e l a 61 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Nazwa strefy/ Kod strefy/ Klasa ogólna zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy powiatu powiatu strefy SO2 NOx O3 Średzki 4.30.39.25 A A A A
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 101
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości można uzyskać przez: ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji powiatu (budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowości o zwartej zabudowie) i odnawialnych źródeł energii, likwidacji lub modernizacji kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla na gaz lub olej), poprawy nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a także budowę ścieżek rowerowych. Na terenie większości gmin Powiatu Średzkiego istnieją ścieżki piesze i rowerowe, a następne zostały wytyczone. Między innymi w 2005 r. wykonano projekt przebiegu i oznakowano Nadwarciański Szlak Rowerowy w Gminie Nowe Miasto n. Wartą. Ścieżki piesze i rowerowe przebiegające przez teren powiatu mają charakter turystyczno – rekreacyjny, znacznie mniej jest specjalnie oznakowanych odcinków przebiegających przez teren miasta Środa Wlkp. i innych większych miejscowości.
Szlaki rowerowe przebiegające przez teren Powiatu Średzkiego
• Transwielkopolska Trasa Rowerowa (TTR) Przez teren Powiatu Średzkiego biegnie południowy odcinek TTR, której założeniem jest umożliwienie amatorom dwóch kółek zwiedzenie odległych zakątków Wielkopolski. Przez powiat biegną 3 odcinki tej trasy: Zimin – Środa Wlkp. – Olszewo, Olszewo – Miłosław – Chlebowo i Pogożelica – Żerków – Radlin. Jest to ekologiczna i ciekawa forma turystyki weekendowej dla każdego. • Nadwarciański Szlak Rowerowy Jest trasą należącą do Wielkopolskiego Systemu Szlaków Rowerowych poprowadzoną w bezpośredniej bliskości rzeki Warty. • Wokół Jezior Łękno i Jeziory Małe • Wokół Jeziora Raczyńskiego i nad Wartą • Łęgi Nadwarciańskie Przebiega wśród lasów i pól w pobliżu rzeki Warty, przez wał morenowy prowadzi do jezior polodowcowych rynny kórnickiej. • Pętla wokół Zaniemyśla
Ścieżki przyrodnicze Dodatkowo, w gminie Zaniemyśl istnieją ścieżki przyrodnicze wokół obrzeży jeziora Raczyńskiego oraz szlaki turystyczne pieszo-rowerowe: • szlak czerwony im. Mieczysława Orłowicza – odcinek Kórnik – Bnin – Zaniemyśl – Majdany; • szlak czarny „Zachodni” biegnący przez Majdany – Zaniemyśl.
102 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W gminie Środa Wlkp. utworzono na Obszarze Chronionego Krajobrazu „ Bagna Średzkie ” ścieżkę dydaktyczną wraz z tablicami edukacyjnymi i informacyjnymi.
4.7. Środowisko akustyczne
4.7.1. Hałas komunikacyjny
Ze względu na powszechność i znaczny stopień oddziaływania, głównym czynnikiem mającym wpływ na pogorszenie jakości klimatu akustycznego powiatu są trasy komunikacyjne. Poziom hałasu komunikacyjnego zależy od: natężenia ruchu i udziału transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stanu technicznego pojazdów, rodzaju nawierzchni dróg oraz organizacji ruchu drogowego. Na obszarze powiatu głównym źródłem uciążliwości akustycznej są trasy komunikacyjne, przede wszystkim drogi krajowe DK nr 11 i DK nr 15 oraz drogi wojewódzkie 432 i 436. Droga krajowa nr 11 Poznań – Katowice na której koncentruje się znaczny ruch pojazdów (13 976 pojazdów na dobę) przechodzi przez gminy Środa Wlkp., Krzykosy, Nowe Miasto omijając tereny zurbanizowane tych miejscowości. Na hałas komunikacyjny narażone są jednak wsie położone wzdłuż trasy, gdzie hałas komunikacyjny jest poważnym problemem. W ramach realizacji ustawowego obowiązku okresowych pomiarów natężenia hałasu w rejonie dróg , w 2005 r. zostały przeprowadzone przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad na terenie powiatu badania poziomu hałasu w rejonie DK nr 11 w miejscowościach Miąskowo i Klęka. Uzyskane wyniki obrazuje tabela 62.
Wyniki pomiarów i rejestracji natężenia ruchu pojazdów w rejonie DK nr 11na terenie Powiat Średzkiego w 2005 r. T a b e l a 62 Miejscowość Odległość Pora dzienna Pora nocna od jezdni 600 - 2200 2200 - 600 [m] LAeq[dB] Natężenie Udział LAeq[dB] Natężenie Udział ruchu pojazdów ruchu pojazdów pojazdów ciężkich pojazdów ciężkich Miąskowo 10 72,1 747 21% 70,4 253 44% Miąskowo 20 69,4 747 21% 68,0 253 44% Klęka 10 70,1 731 22% 68,6 299 39% Klęka 20 67,4 731 22% 65,6 299 39%
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 103
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W miejscowości Miąskowo teren objęty pomiarem natężenia hałasu znajduje się poza obszarem zabudowanym, który podlega ochronie akustycznej. W miejscowości Klęka otoczenie trasy stanowi zabudowa mieszkaniowa jedno- i wielorodzinna, której pierwsza linia zabudowy oddalona jest od DK nr 11 około 10 -30 m. Dopuszczalne wartości poziomu równoważonego hałasu dla obszaru zabudowanego (podlegającego ochronie akustycznej) wynoszą 60 dB w porze dziennej i 50 dB w porze nocnej. Powyższe wyniki wskazują, że w miejscowości Klęka przed linią zabudowy dopuszczalne wartości równoważonego hałasu zostały przekroczone o 7,4 – 10,1 dB w porze dziennej i 15,6 – 18,6 dB w porze nocnej. Droga krajowa nr 15 Jarocin – Miąskowo – Miłosław - Września, prowadzi ruch pojazdów przez tereny mieszkaniowe gminy Środa Wlkp., stwarzając zagrożenie ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym. Hałas komunikacyjny występuje również wzdłuż dróg wojewódzkich o nr 432 (natężenie ruchu wynosi 6 672 pojazdów/dobę) i drodze 436. W ramach monitoringu realizowanego przez Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w 2005 r. przeprowadzono badania natężenia hałasu w rejonie drogi wojewódzkiej nr 432 w Środzie Wlkp. Uzyskane wyniki obrazuje tabela nr 63.
Wyniki pomiarów i rejestracji natężenia ruchu pojazdów w rejonie drogi wojewódzkiej nr 432 na terenie Powiat Średzkiego w 2005 r. T a b e l a 63 Miejscowość Odległość Pora dzienna od jezdni 600 - 2200 Pora nocna [m] 2200 - 600 LAeq[dB] Natężenie Udział LAeq[dB] Natężenie Udział ruchu pojazdów ruchu pojazdów pojazdów ciężkich pojazdów ciężkich Środa Wlkp. 8 69,0 386 17% 62,6 62 35%
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
Otoczenie drogi wojewódzkiej nr 432 w Środzie Wlkp. stanowi zabudowa wielorodzinna, której pierwsza linia zlokalizowana jest w odległości 7 – 10 m od drogi. Dopuszczalne wartości graniczne hałasu są analogiczne jak powyżej i wynoszą: 60 dB dla pory dziennej i 50 dB dla pory nocnej. W związku z tym w Środzie Wlkp. na drodze nr 432 wartości dopuszczalne zostały przekroczone o 9 dD w porze dziennej i 12,6 w porze nocnej. Zagrożenie hałasem występuje również na drogach powiatowych, na których w roku 2005 Powiatowy Zarząd Dróg prowadził badania natężenia ruchu. Największe natężenie ruchu odnotowano na następujących drogach powiatowych: • nr 3720 (ul. Kórnicka w Środzie Wlkp.) – 5 354 pojazdów/dobę, • nr 3667 (ul. Harcerska w Środzie Wlkp.) – 2 104 pojazdów/dobę, • nr 2410 (Bieganowo – Jarosławiec) – 3 222 pojazdów/dobę, • nr 2468 (Jeziory wielkie – Zaniemyśl) – 3 112 pojazdów na dobę,
104 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• nr 3739 (Nowe Miasto n.Wartą – Wolica Kozia) – 2 404 pojazdów/dobę. Natężenie ruchu pojazdów na wyżej wymienionych drogach jest znaczne, w związku z tym istnieje duże prawdopodobieństwo, że zwłaszcza w rejonie dróg nr 3720 oraz 3667 zostały przekroczone dopuszczone wartości hałasu.
Z przeprowadzonych badań wynika, że na terenie Powiatu Średzkiego nie stwierdzono występowania warunków zagrożenia hałasem tj. przekroczenia wartości progowych poziomu hałasu określonych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826), wskazującym na szczególnie drastyczne przypadki przekroczenia kryteriów poprawności klimatu akustycznego. Niemniej jednak na terenie powiatu istnieją rejony, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości hałasu, w związku z tym należy podjąć działania zmierzające do zmniejszenia ponadnormatywnego poziomu hałasu. W tym celu należy przeprowadzić analizę układu komunikacyjnego przede wszystkim miasta Środa Wlkp., zadbać o stan techniczny nawierzchni, zastosować osłony dźwiękochłonne oraz dźwiękoszczelne w stosunku do zabudowy mieszkaniowej podlegającej ochronie, w stosunku do projektowanej zabudowy należy zadbać o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych. Punktem wyjściowym powinno być jednak prowadzenie monitoringu hałasu na terenie powiatu, dotyczy to przede wszystkim miejscowości położonych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych – drogach krajowych.
4.7.2. Hałas lotniczy
Pewien udział w pogorszeniu klimatu akustycznego Powiatu Średzkiego ma hałas lotniczy. Na lotnisku wojskowym w Krzesinach pod Poznaniem w ostatnich dwóch latach odnotowano zwiększoną intensywność lotów, które łączą się z nadmiernym hałasem. Na lotnisku w Krzesinach stacjonują nowoczesne myśliwce F16, które są emiterami hałasu o dużym natężeniu. Zasięg oddziaływania hałasu lotniska Poznań - Krzesiny w porze nocnej na miejscowości powiatu przedstawia się następująco: - poziom równoważny przekraczający 45 dB występuje w kierunku wschodnim – osiedla Januszewo, Jarosławiec; - w strefie oddziaływania hałasów lotniczych o wartości poziomu ekspozycji powyżej 83 dB znajdują się również: Januszewo, Jarosławiec oraz Środa Wlkp. Przekroczenia poziomu hałasu w porze nocnej są dość znaczne - rzędu kilkudziesięciu dB, toteż z uwagi na jego uciążliwość powinien on podlegać stałemu monitoringowi.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 105
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
4.7.3. Hałas przemysłowy
Kolejnym źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Zakłady przemysłowe występujące na terenie Powiatu Średzkiego nie stwarzają potencjalnego zagrożenia hałasem. Na terenie Powiatu Średzkiego w latach 2003 – 2006 WIOŚ Poznań nie przeprowadził żadnej kontroli w zakresie ochrony przed hałasem. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z pozostałych podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. Lokalizacja przedsiębiorstw w obrębie miast, wymaga jednak szczególnej dbałości o wyeliminowanie nadmiernego hałasu. Na podstawie napływających do organów administracji skarg na hałas, można stwierdzić, że większy wpływ na degradację klimatu akustycznego na terenie powiatu ma działalność mniejszych zakładów usługowo-rzemieślniczych i działalność rozrywkowa. Głównym tego powodem jest przemieszczenie funkcji terenu w planach zagospodarowania przestrzennego miast, co powoduje, że zakłady te są lokalizowane w pobliżu zabudowy mieszkaniowej. Na zbiornikach wodnych Powiatu Średzkiego został wprowadzony uchwałą nr XXXV/242/2006 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 21 września 2006 r. zakaz używania jednostek pływających napędzanych silnikami spalinowymi. Zakaz obowiązuje w ciągu całej doby, przez okres całego roku. Zakaz dotyczy zbiorników wodnych położonych w granicach Powiatu Średzkiego tj. Jeziora Raczyńskiego, Jeziora Łękno, Jeziora Jeziory Małe, Jeziora Jeziory Wielkie w gm. Zaniemyśl oraz zbiornika retencyjnego w Środzie Wlkp.
4.8. Przyroda ożywiona
4.8.1. Szata roślinna
Szata roślinna występująca na terenie powiatu spełnia następujące funkcje: • sanitarno-higieniczną polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla;
106 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• ochronną – polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą ostoję i schronienie dla świata zwierzęcego; • retencyjną – polegającą na retencjonowaniu zasobów wodnych (opadów atmosferycznych i wód podziemnych); • dekoracyjną wynikającą w dużej mierze z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka; • produkcyjną – polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz bogactwo gatunkowe szaty roślinnej część powiatu została objęta obszarami chronionego krajobrazu. Wyodrębnione obszary zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami ustawy o ochronie przyrody. Ma to głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są:
• zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; • zanieczyszczenia bytowo –sanitarne; • niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; • zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci; • samowolne usuwanie drzew.
4.8.2. Lasy
Negatywnym zjawiskiem dotykającym część lasów na terenie Powiatu Średzkiego są uszkodzenia przemysłowe, wynikające z transgranicznego zanieczyszczenia pochodzącego z terenów przemysłowych. Dotknięte tym zjawiskiem są przede wszystkim lasy na terenie gminy Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą i Zaniemyśl. Mimo tego, na terenie tych gmin większość drzewostanów zakwalifikowana została do I strefy zagrożeń przemysłowych, a stan zdrowotno – sanitarny został określony jako dobry. Zanieczyszczenia wpływają między innymi na zmniejszenie odporności biologicznej drzewostanów, ekspansję roślin ruderalnych, podatność na choroby łańcuchowe, zwiększenie występowania szkodników np.: huby korzeniowej. Lasy wzdłuż tras komunikacyjnych są również bardzo zaśmiecone, z powodu braku infrastruktury sanitarnej na parkingach leśnych. Środkiem zaradczym, który przyczyni się do poprawy stanu sanitarnego lasów jest przebudowa drzewostanów monokulturowych w kierunku bardziej odpornych gatunków oraz uzupełnienia gatunkami rodzimymi. Należy zadbać o wyposażenie parkingów leśnych w zaplecze sanitarne.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 107
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Lasy na terenie powiatu są w znacznym stopniu narażone na występowanie pożarów, które spowodowane są umyślnymi podpaleniami lub wynikają z silnego zanieczyszczenia ściółki szkłem. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie powiatu prowadzone powinny być następujące działania:
• utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych; • porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych; • utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych; • oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; • patrolowanie lasów przez Straż Leśną; • wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. Lasy na terenie powiatu objęte są inwentaryzacją lub planem urządzania lasów. Zgodnie z Krajowym Planem Zwiększania Lesistości do roku 2020 lesistość na obszarze kraju ma się zwiększyć z 28 % do 30 %. W latach 2002 – 2003 Starosta, zgodnie z obowiązującą wówczas ustawą z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do (Dz. U. Nr.73, poz. 392), wydał decyzje administracyjne dla rolników indywidualnych, zezwalające na przeznaczenie gruntów rolnych o niższej klasie bonitacyjnej do zalesienia. Starosta Średzki wydał decyzje dla ośmiu właścicieli upraw leśnych. Łączna powierzchnia zalesienia na podstawie w/w decyzji wynosi 36,99 ha. W obecnym stanie prawnym Starosta nie wydaje już takich decyzji. Kompetencje w tym zakresie od 2004 r. posiada Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zgodnie z danymi ARiMR w Środzie Wlkp. na terenie powiatu w latach 2005 – 2006, zalesienia porolne objęły 11 ha, w tym 2 ha w gminie Krzykosy i 9 w gminie Zaniemyśl. Powierzchnię lasów w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 64.
Powierzchnia lasów w Powiecie Średzkim w 2006 roku T a b e l a 64 Powierzchnia lasów [ha] Lasy wg własności Ogólna Lasy państwowe Lasy prywatne Dominowo 586 bd bd Krzykosy 3 067 2 530 537 Nowe Miasto 2 004 1754 250 Środa Wlkp. 1 664 bd bd Zaniemyśl 2 640 2 480 160 Źródło: Informacje uzyskane w gminach
W ramach Programu Zwiększania Lesistości dla rejonu średzkiego na lata 2001 – 2020, przewidziano do zalesienia następujące powierzchnie:
108 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Zestawienie danych zawartych w ankiecie dot. powierzchni gruntów przewidywanych do zalesienia w rejonie średzkim na lata 2001 – 2020 T a b e l a 65 Grunty podlegające zalesieniu według własności [ha] Lata Prywatne Państwowe Gminne Pozostałe 1996 - 2000 28,0 3,8 - 5,2 2001 - 2005 140,0 6,5 1,0 - 2006 - 2010 374,0 b.d. 6,0 20,0 2011 - 2020 535,0 b.d. 22,5 30,0
Źródło: Ankieta w sprawie ustalenia powierzchni gruntów przewidywanych do zalesienia oraz warunków realizacji programu zwiększenia lesistości kraju (stan na 30.06.2000).
Z powyższej tabeli wynika, że w Powiecie Średzkim nie przewiduje się znacznych zalesień, a wynika to z typowo rolniczego charakteru tego regionu, w którym dominuje użytkowanie rolnicze.
4.8.3. Świat zwierzęcy
Zasoby świata zwierzęcego na terenie powiatu można uznać za umiarkowanie bogate. Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki zwierząt dziko żyjących (sarny, jelenie, a także lisy). Dla tej grupy największym zagrożeniem bytowania i rozwoju są:
• przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny; • kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących głównie w dolinach rzecznych (Strugi Średzkiej, Maskawy i Warty) oraz dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak pełnej kanalizacji powiatu, niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; • zmienności i niedobory stanu wód. Wymienione zagrożenia wpływają również na mało zróżnicowaną i ograniczoną ilość występowania na obszarze powiatu nawet pospolitych gatunków ryb. W ostatnich latach na terenie całego kraju w tym również Powiatu Średzkiego obserwuje się wprowadzanie do ekosystemów gatunków zwierząt i roślin pochodzących z odległych części świata. W polskich lasach można spotkać jenota pochodzącego z Dalekiego Wschodu, jelenie sika (wschodnia Syberia i Mandżuria), daniele (Azja Mniejsza, Afryka Północna). W okolicach zbiorników wodnych zadomowił się szop pracz pochodzący z Ameryki Północnej, gatunek ten przenosi pasożyta glisty, jest również przyczyną przetrzebienia rodzimych drobnych ssaków i ptaków. W rzekach żyją przybysze z
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 109
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Dalekiego Wschodu: trawianka, babka i czebaczek amurski, które konkurują o pokarm i miejsce z rodzimymi gatunkami. Bernikle kanadyjskie krzyżując się z gęsiami gęgawami wypierają ten gatunek. Na terenie powiatu, w lasach bardzo silnie rozprzestrzenia się jenot.
4.9. Walory krajobrazowe
Z uwagi na rolniczo - przemysłowy charakter powiatu, na terenach wiejskich w krajobrazie dominują łąki, pola uprawne z zadrzewieniami śródpolnymi oraz lasy. W większych miejscowościach rozwija się działalność usługowa i produkcyjna. Charakterystyczną cechą dla terenów przekształconych przez działalność człowieka jest występowanie zmiany walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np.: zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. Na terenie powiatu istnieje mała ilość dużych zakładów przemysłowych, które w większości zlokalizowane są na terenie lub w pobliżu miasta Środa Wlkp. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziałują maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie powiatu.
Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie powiatu. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” pewnego rodzaju harmonię. Na osiedlach domów jednorodzinnych usytuowane są zakłady produkcyjne, które nie tylko nie przystają architektonicznie, ale również są emiterami uciążliwych hałasów i zapachów.
Za naruszenie naturalnego krajobrazu, należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego, które nie zostały zrekultywowane. Wyrobiska w znacznej mierze występują na terenie gminy Środa Wlkp. i Zaniemyśl.
4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego
Na podstawie zebranych informacji i po dokładnej ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych jakie występują na terenie powiatu tabela 66.
110 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych na terenie powiatu T a b e l a 66 Problem ekologiczny Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania (forma degradacji występowania problemu określonemu problemowi środowiska) 1 2 3 • intensywna działalność • powiększanie areału terenów zielonych i lasów Zmiany w rzeźbie rolnicza • odpowiednia zagospodarowywanie terenów terenu • odkrywkowe kopalnie odkrywki kruszywa • działalność zakładów • współpraca na rzecz kierunków zmniejszenia przemysłowych zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych na powodująca terenie powiatu zanieczyszczenie • likwidacja indywidualnych punktów Zanieczyszczenie powietrza paleniskowych powietrza • stosowanie • przechodzenie na paliwa ekologiczne - gaz, atmosferycznego indywidualnego paliwa odnawialne ogrzewania (węglowego) • tworzenie i rozszerzanie stref ochronnych • nasilony ruch zieleni komunikacyjny • prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na • częściowy brak sieci terenach nieużytków oraz gleb o słabej gazowej bonitacji
• duży ruch • tworzenie ekranów i stref izolacyjnych wzdłuż komunikacyjny ciągów komunikacyjnych o największym • produkcja i procesy nasileniu ruchu Hałas technologiczne w • przebudowa złych rozwiązań węzłów zakładach komunikacyjnych przemysłowych • modernizacja zakładów przemysłowych pod katem ograniczenia uciążliwości w zakresie hałasu • brak kanalizacji • budowa lokalnych oczyszczalni ścieków sanitarnej na dużym • pełne skanalizowanie powiatu obszarze powiatu, • zlikwidowanie dzikich wysypisk odpadów • niewystarczająca ilość • współpraca na rzecz kierunków zmniejszenia oczyszczalni lokalnych, zanieczyszczeń z poza terenu powiatu • spływ zanieczyszczeń pochodzących spoza terenów powiatu Zanieczyszczenie wód • wykorzystanie starych powierzchniowych studni kopanych jako zbiorniki na nieczystości • degradacja wód związana z działalnością rolniczą • zmiany stosunków wodnych w obrębie kopalni kruszywa naturalnego • dzikie wylewiska • pełne skanalizowanie wszystkich gmin • nieszczelne zbiorniki położonych na terenie powiatu Zanieczyszczenie wód bezodpływowe • zlikwidowanie dzikich wylewisk podziemnych • położenie powiatu w • kontrola szczelności zbiorników strefie małych zasobów bezodpływowych - szamb wodnych • przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych • degradacja wód związana z działalnością rolniczą
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 111
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• zanieczyszczenie • ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowych i powietrza gazowych atmosferycznego • potrzeba wapnowania • niewłaściwa działalność • ograniczenie zużycia związków chemicznych Skażenie gleby rolnicza (nawozy, środki • większa świadomość ekologiczna wśród ochrony roślin) rolników - współpraca rolników z placówkami • erozja wietrzna naukowo - badawczymi • niewłaściwa struktura upraw • skażenie gleb wynikające z emisji przemysłowej i komunikacyjnej • zanieczyszczenie • ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznych atmosferycznego • właściwa pielęgnacja szaty roślinnej • degradacja gleb • stosowanie gatunków odpornych na • wypalanie traw zanieczyszczenia, Degradacja szaty • nowe ekspansywne • zalesianie nieużytków, roślinnej gatunki roślin • wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi • degradacja naturalna i (kompost) chemiczna gleb • stworzenie zaplecza sanitarnego na parkingach • monokultury sosnowe – leśnych osłabienie odporności drzewostanu na choroby • zagrożenia pożarowe • dzikie wysypiska • zanieczyszczenie • ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń Ubożenie świata powietrza, gleby i wody powietrza, gleby i wody zwierzęcego • kłusownictwo • walka z kłusownictwem • wprowadzenie nowych, • dokarmianie i szczepienia ochronne bardzo ekspansywnych gatunków zwierząt • obiekty pochodzenia • nie sytuowanie elementów naruszających antropogenicznego walory estetyczne i krajobrazowe powiatu Obniżenie walorów • estetyka zabudowy • uporządkowanie zabudowy estetyczno widokowych mieszkalnej • rekultywacja terenów pokopalnianych w • eksploatacja kruszywa kierunku wodnym • wysypiska śmieci legalne • rekultywacja wysypisk śmieci w kierunku i nielegalne leśnym • odpowiednie planowanie i lokalizacja inwestycji mogących zaburzyć ład przestrzenny
112 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
V. ŹRÓDŁA PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
5.1. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej
Na terenie Powiatu Średzkiego do działalności przeobrażających teren, należą przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze, budownictwo oraz kopalnie odkrywkowe surowców naturalnych. Użytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagrożenie, niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie i zakrzewianie słabych gruntów i nieużytków. Na terenie powiatu silnie rozwija się budownictwo mieszkaniowe domów jednorodzinnych i rekreacyjnych. W celu zapewnienia lokalizacji nowym inwestycjom, wiele gruntów rolnych zostało przekształconych w grunty budowlane. Eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona jest przede wszystkim na terenie gminy Środa Wlkp. Powoduje ona zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci znacznych obszarów wyłączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk.
5.2. Miejsca poboru wód podziemnych
Na obszarze Powiatu Średzkiego rozpoznane są dwa piętra wodonośne –czwartorzędowe i neogeńskie. Powszechnie do eksploatacji ujmowane jest piętro neogeńskie – poziom mioceński, który odgrywa kluczową rolę w zaopatrzeniu w wodę pitną ludności. Powiat Średzki posiada dobrze rozbudowany system zaopatrzenia w wodę, większość czynnych studni pracujących na tym terenie to ujęcia grupowe i wiejskie, które swym zasięgiem obejmują kilka miejscowości. Miejscowe ujęcia grupowe składają się przeważnie z dwóch studni pracujących w systemie naprzemiennym. Woda ze studni przepompowywana jest do stacji uzdatniania wyposażonych w filtry, sprężarki, chloratory i zbiorniki czystej wody. Największym ujęciem na terenie powiatu jest ujęcie w Środzie Wlkp., które składa się z 17 studni. Zasoby eksploatacyjne ujęć znajdujących się na terenie Środy Wlkp. - ujęcie miejskie + ujęcia przemysłowe (szpital, mleczarnia, cukrownia) wynoszą Q = 530 m3/h przy depresji S = 60 m. W ostatnich kilku latach zauważa się tendencję do budowy nowych ujęć wód podziemnych, na potrzeby odbiorców indywidualnych. Te ujęcie przede wszystkim wykorzystywane są w celach nawadniania ogródków przydomowych oraz pól uprawnych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 113
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Fot. 16. Ujęcie wody w Garbach, gm. Krzykosy.
Wykaz ujęć wód podziemnych na terenie powiatu przedstawia tabela 67.
Wykaz ujęć wód podziemnych na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 67 Zasoby Średni pobór Właściciel/ Nr Głębokość 3 Ważność Lokalizacja studni wody [m /d] z: Użytkownik studni [m] pozwolenia [m3/h] Q Ng (czwartorzędu) (neogenu) 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Dominowo Dominowo Urząd 1 144,0 42,0 - 282,5 31.12.2010 Gminy 2 145,5 Giecz Urząd 1 145,0 24,0 - 101,2 31.12.2010 Gminy 2 146,0 Murzynowo Urząd 1 127,0 27,0 - 135,0 31.12.2014 Kościelne Gminy Rusibórz „Agrofirma” 1 68,0 24,0 77,0 - - Gmina Krzykosy Urząd 1Z 16,0 22,0 Garby 331,5 31.12.2012 Gminy 2 118,3 13,0 Młodzikowo 1 102,0 Urząd 2 134,0 27,5 - 552,0 01.05.2017 Gminy 2a 101,5 Pięczkowo Urząd (Q ) 4 118,0 60,0 „B” - max 31.12.2013 Gminy 1151,0 Gmina Nowe Miasto n. Wartą Aleksandrowo ALWOROL 2 15,0 Wolica 23,4 125,3 - - 2A 14,0 Nowa Chocicza Urząd 1 133,0 70,0 - 364,8 31.12.2014 Gminy 2 133,0 Chwalęcin Urząd 1 156,0 55,0 - 405,61 31.12.2016 Gminy 2 160,0
114 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 8 Urząd 3 97,0 Nowe Miasto 37,5 - 392,6 31.12.2020 Gminy 4 93,5 GRSP Wolica Nowa Wolica 1 142,0 20,0 - 63,0 - Nowa Gmina Środa Wlkp. MPECWiK 2 132 Babin 41,5 - 320,0 31.12.2010 Środa Wlkp. 3 137 1 47,0 10,0 792,0 MPECWiK Brodowo 2 50,0 10,0 792,0 792,0 31.12.2010 Środa Wlkp. 3 138,0 23,0 Emilia Jan Chwałkowo 1 132,5 27,0 - 103,2 31.12.2014 Rajewicz AWRSP 2 115,0 Jarosławiec 37,0 - 336,0 - o/Poznań 3 118,0 Zakład 1 150,0 Przetwórstwa 2a 150,0 Kijewo 154,0 - 600,0 31.12.2016 Owocowo - 3 145,0 Warzywnego 4 152,0 Polski Związek Kijewo 1 95,0 7,5 - 135,0 31.12.2015 Działkowców POD MPECWiK 1 Koszuty 102,5 18,8 - 87,0 31.12.2010 Środa Wlkp. 2 Zakłady Papiernicze Olszewo EKO- 1 27,0 5,1 70,0 - 31.12.2020 PAPIER Sp.z o.o Instytut Włókien Pętkowo 1 140,0 23,0 - 13,7 - Naturalnych Poznań RSP 1 126,0 Połażejewo 40,0 - 94,0 - Połażejewo 2 127,0 Starkówiec MPECWiK 1 127,0 25,0 - 156,0 31.12.2010 Piątkowski Środa Wlkp. 2 122,0 1E 150,0 12B 150,0 12C 151,0 7C 150,0 13Aw 153,5 9C 149,0 9B 142,0 MPECWiK 9Aw 150,0 Środa Wlkp. Środa Wlkp. S1C 154,0 335,01) - 840,02) 31.12.2010 . . S2B 155,0
S2C 156,0 11Aw 150,5 11B 154,0 10D 150,0 8C 145,0 S1B 150,0 Cukrownia 3 146,0 Środa Wlkp. 46,0 - 244,32 31.12.2010 „Środa” 3/2 143,8
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 115
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 8 Środa Wlkp. MPECWiK 1 110,0 31.12.2010 – Szpital 44,0 - 1056,0 Środa Wlkp 2 150,0 Powiatowy „Jana” Średzka Środa Wlkp. 3 102,0 53,0 - 409,38 31.12.2015 Spółdzielnia Mleczarska MPECWiK 1 108,0 Trzebisławki 60,0 - 240,0 31.12.2010 Środa Wlkp. 2 110,0 Gmina Zaniemyśl Danuta i Bożydar Marek 1 98,0 2,5 - 60 31.12.2027 Sobkowiak Henryk Bożydar 1 100,0 2,0 - 48,0 31.12.2027 Joachimiak Urząd 1 100,0 Brzostek 20,0 - 238,0 31.12.2020 Gminy 2 100,5 Urząd 1 112,0 Czarnotki 32,0 - 288,0 31.12.2015 Gminy 2 120,0 Jaszkowo Urząd Gminy 1 98,0 14,5 - - - 1 103,5 Jeziory Wielkie Urząd Gminy 30,0 - 297,6 31.12.2010 2 91,0* Polskie Górnictwo Naftowe i Kępa Wielka 1 15,0 - 0,6 - 31.12.2020 Gazow. S.A. Odz. Zielona Góra Urząd 112,0 Płaczki - 36,0 - 49,5 - Gminy 98,0 RKS Polesie ------Śnieciska Urząd 1 100,0 Polwica 28,0 - 312,0 31.12.2010 Gminy 2 101,0 Urząd 1 112,0 Śnieciska 36,0 - 202,1 - Gminy 2 98,0 Urząd 2 Zaniemyśl 96,0 70,0 - 632,2 31.12.2010 Gminy 3 * - studnie nie eksploatowane; 1) – zasoby całego ujęcia wspólne dla 16 studni; 2) – średni pobór wody dla ujęcia; MPECWiK – Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Wodociągów i Kanalizacji w Środzie Wlkp., AWRSP – Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa; GRSP – Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa; WZMiUW – Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych; RKS – Rolniczy Kombinat Spółdzielczy; Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., Urzędy Gmin.
5.3. Miejsca zrzutu ścieków
Wszystkie gminy Powiatu Średzkiego posiadają własne oczyszczalnie ścieków. Najlepiej rozbudowany system kanalizacji sanitarnej posiada Gmina Środa Wlkp., do której należy największa oczyszczalnia ścieków na terenie powiatu. Oczyszczalnia miejska w Chwałkowie, jest w pełni zmodernizowaną i nowoczesną oczyszczalnią, której średnie przepływy w 2006 r. wynosiły 3 400 m3/dobę. Na terenie Gminy Środa Wlkp. dodatkowo funkcjonują 22 oczyszczalnie ścieków typu
116 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl biologicznego o przepustowości powyżej 5 m3/dobę oraz 165 wiejskich oczyszczalni o przepustowości poniżej 5 m3/dobę. Małe oczyszczalnie wiejskie (przyzagrodowe) to przede wszystkim oczyszczalnie z drenażem rozsączającym, pracujące w oparciu o metodę osadu czynnego oraz ze złożem biologicznym.
Fot.17. Oczyszczalnia ścieków w Łęknie, gm. Zaniemyśl Fot.18. Oczyszczalnia ścieków w Klęce gm. Nowe Miasto
Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni przedstawia tabela 68.
Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni ścieków T a b e l a 68 Ważność Przepustowość Miejscowość Właściciel Odbiornik pozwolenia Typ [m3/d] wodnoprawnego 1 2 3 4 5 6 Gmina Dominowo rów melior. Chłapowo Urząd Gminy R-67 do 150,0 31.12.2015 mech-biol rz. Maskawy rów melior. Giecz Urząd Gminy 59,0 31.12.2016 mech-biol R-DO-16
Murzynowo Urząd Gminy Rów Wielki 54,0 31.12.2016 mech-biol Kościelne
rów na czas Zberki Urząd Gminy 23,0 mech-biol melioracyjny nieokreślony Gmina Krzykosy BIOBLOK Kanał Sulęcinek Urząd Gminy 95,0 31.12.2015 PS 75 (2 Borowski szt.) Gmina Nowe Miasto n. Wartą BIOBLOK Chocicza Urząd Gminy rów B 234,0 31.12.2015 WS 400 rów melior. Klęka Urząd Gminy do rz. Warty 277,0 31.12.2015 LEMNA
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 117
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 rów melior. BIOBLOK Nowe Miasto Urząd Gminy 430,0 31.12.2012 do rz. Warty PS 150 Gmina Środa Wlkp. Bieganowo Urząd Miejski rów R-TU-5 20,0 31.12.2011 mech-biol Brodowo A Urząd Miejski rów R-G 19,5 31.12.2015 mech-biol Brodowo B Urząd Miejski rów R-3 18,3 31.12.2015 mech-biol rów melior. Brzeziny Urząd Miejski 5,8 31.12.2012 mech-biol R-B rów melior. Chudzice Urząd Miejski R-Ź-8 Rów 12,0 31.12.2015 mech-biol Źrenicki rów D-4 i Chwałkowo M.P.C.W.i K. 5 000,0 31.12.2020 mech-biol Rów Drgań TURBOJET Czarne Piątkowo Urząd Miejski rów R-G 6,5 31.12.2015 EP-50 Rów Dębiczek Urząd Miejski 25,0 31.12.2015 mech-biol Rusiborski rów melior. Januszewo Urząd Miejski 13,0 31.12.2007 mech-biol R-14 Agencja rów melior. BIOBLOK - Jarosławiec Nieruchomości 439,0 31.12.2005 400 Rolnej Jarosławiec Dusar rzeka Kijewo Industrie Sp.z Maskawa o.o. rów melior. Koszuty Urząd Miejski 34,6 31.12.2014 mech-biol R-K-6 rów melior. Koszuty Huby Urząd Miejski 9,0 31.12.2015 mech-biol R-3 rzeka Nadziejewo Urząd Miejski 9,0 31.12.2015 mech-biol Maskawa rów melior. Olszewo 14 Urząd Miejski 0,75 31.12.2015 mech-biol R-Z-17 Olszewo 2 Urząd Miejski Rów Źrenicki 3,0 31.12.2015 mech-biol rów melior. Połażejewka Połażejewo Urząd Miejski 20,0 31.12.2015 mech-biol dopływ Rowu Wielkiego Romanowo Urząd Miejski rów R-P-1 31,5 31.12.2014 mech-biol rów melior. C.O.B.O.R.U R-5a do Słupia Wielka 60,0 31.12.2015 mech-biol Słupia Wlk. Struga Średzka Słupia Wielka Urząd Miejski rów r-B-2 56,0 31.12.2015 mech-biol rów R-D-3 Strzeszki Urząd Miejski. dopływ rowu 11,0 31.12.2015 mech-biol Drgań TURBOJET Szlachcin Urząd Miejski Wielki Rów 32,0 31.12.2015 EP-160 Cukrownia – Pfeifer&Lange Struga Środa Wlkp. 1 850 31.12.2015 mech-biol n Średzka Polska S.A. rów melior. Tadeuszewo Urząd Gminy 8,0 31.12.2014 mech-biol R-ZS-17
118 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 rów melior. Topola Urząd Miejski 13,0 31.12.2015 mech-biol R-T-1 St. Hybner Struga Winna Góra Rolniczy Zakład 72,0 31.12.2017 mech-biol Miłosławska Doświadczalny rów melior. Zdziechowice - R-Pł.-15 Urząd Miejski 54,0 31.12.2015 mech-biol Pławce dopływ rou Pławieckiego Rów Zielniki Urząd Miejski 22,0 31.12.2015 mech-biol Zielnicki Gmina Zaniemyśl ciek Łękno Urząd Gminy szczegółowy śr. 750,0 31.12.2014 mech-biol „Polwicki” Źródło: Dane przekazane przez Urzędy Gmin i Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
Wiele spośród istniejących oczyszczalni nie jest w pełni wykorzystanych z powodu braku infrastruktury technicznej (kolektory kanalizacyjne, przepompownie), umożliwiającej doprowadzenie ścieków do oczyszczalni. Zbyt małe obciążenie jest między innymi przyczyną nieprawidłowej pracy oczyszczalni, z tego względu należy w trakcie planowania inwestycji z zakresu gospodarki wodno – ściekowej zadbać o dociążenie istniejących oczyszczalni. O niezadowalającym stanie pracy niektórych obiektów oczyszczalni świadczą wyniki kontroli przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat ochrony Środowiska Poznań w latach 2003 – 2006.
Działalność kontrolna WIOŚ Poznań na terenie Powiatu Średzkiego w zakresie gospodarki wodno – ściekowej w latach 2003 – 2006 T a b e l a 69 Rok Oczyszczalnia Gmina Wyniki kontroli Uwagi 1 2 3 4 5 2003 Chłapowo Środa Wlkp. nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i rażących uchybień w funkcjonowaniu oczyszczalni 2003 Sulęcinek Krzykosy przekroczenie dopuszczalnych czyszczenie osadnika stężeń azotu ogólnego i BZT5 wtórnego 2003 Klęka Nowe Miasto przekroczenie dopuszczalnych odroczenie kary ze n. Wartą stężeń zanieczyszczeń – ustalono względu na rozbudowę karę biegnącą przepompowni ścieków i budowę kanalizacji w Aleksandrowie, która dociąży oczyszczalnię i wpłynie na lepszą pracę oczyszczalni 2003 Słupia Wielka Środa Wlkp. przekroczenie dopuszczalnych - stężeń zanieczyszczeń – ustalono karę biegnącą 2004 Jarosławiec Środa Wlkp. nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i rażących uchybień w funkcjonowaniu oczyszczalni
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 119
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 2004 Łękno Zaniemyśl nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i rażących uchybień w funkcjonowaniu oczyszczalni 2004 Chwałkowo Środa Wlkp. nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i uchybień w gospodarce odpadami 2005 Łękno Zaniemyśl nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i uchybień w funkcjonowaniu oczyszczalni 2005 Sulęcinek Krzykosy nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i uchybień w funkcjonowaniu oczyszczalni 2006 Miąskowo Krzykosy nie stwierdzono przekroczenia - dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, stwierdzono uchybienia w gospodarce osadami pościekowymi 2006 Zberki Dominowo przekroczenie dopuszczalnych - stężeń azotu ChZT – ustalono karę biegnącą Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2003, 2004, 2005, 2006 r.
W większości przypadków kontrole przeprowadzane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Poznań na terenie oczyszczalni, nie wykazywały uchybień w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, odpadami oraz naruszeń przepisów ochrony środowiska. W latach 2003 – 2006 w 4 przypadkach stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach w stosunku do pozwolenia wodnoprawnego wydanego przez Starostę Średzkiego. Zalecenia pokontrolne zostały wdrożone, co zapewniło poprawę jakości odprowadzanych ścieków.
5.4. Urządzenia wodne
Na istniejącej na terenie Powiatu Średzkiego sieci rzecznej rozmieszczone są obiekty hydrotechniczne. Zgodnie z danymi przekazanymi przez Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych – Inspektorat we Wrześni, oddział Środa Wlkp. ilość budowli hydrotechnicznych na terenie powiatu od 2003 r. nie uległa zmianie. Budowle na bieżąco, w miarę potrzeby podlegają naprawie i konserwacji.
120 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Fot. 19. Jaz na Kamionce w Jeziorach Wielkich, gm. Zaniemyśl.
Wykaz istniejących budowli hydrotechnicznych wraz z ich podstawowymi parametrami technicznymi przedstawia tabela 70.
Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie powiatu T a b e l a 70 Parametry Lokalizacja techniczne Ważność Budowla Maksymalna Światło pozwolenia rzeka miejscowość wysokość budowli piętrzenia [m] [m] 1 2 3 4 5 6 Gmina Dominowo Przepust – Maskawa 2x1, nie Bagrowo 0,80 zastawka nr 12 km 38+900 25 wymaga Przepust – Maskawa 2x1, nie Chłapowo 0,80 zastawka nr 13 km 43+370 25 wymaga Gmina Krzykosy Jaz nr 3 iglicowo Kanał nie - szandorowy Miłosławski Miąskowo 1,30 3,45 wymaga km 12+425 Jaz nr 4 Kanał nie szandorowy Miłosławski Miąskowo 1,30 3,20 wymaga km 11+370 Jaz nr 5 Kanał nie szandorowy Miłosławski Miąskowo 1,50 3,0 wymaga km 9+950
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 121
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 Jaz nr 6 Kanał nie szandorowy Miłosławski Miąskowo 0,80 3,16 wymaga km 9+250 Jaz nr 7 iglicowo Kanał nie - szandorowy Miłosławski Murzynowo 1,10 3,40 wymaga km 8+100 Jaz nr 8 iglicowo Kanał nie - szandorowy Miłosławski Murzynowo 1,10 3,40 wymaga km 6+300 Jaz nr 9 iglicowo Kanał nie - szandorowy Miłosławski Sulęcinek 0,80 4,10 wymaga km 4+310 Jaz nr 3 Maskawa Miąskowo 1,50 4,0 31.12.2014 km 16+050 Jaz nr 5 Maskawa Murzynowo 1,40 4,0 31.12.2014 km 12+285 Jaz nr 6 Maskawa Kaźmierki 1,40 4,0 31.12.2014 km 10+250 Jaz nr 7 Maskawa Garby 1,20 4,0 31.12.2014 km 9+985 Przepust – Kanał Borowski 3x1, nie Młodzikowo 0,70 zastawka nr 1 km 3+000 25 wymaga
Jaz nr 2 Kanał Borowski 1,58 (max) nie km 5+200 Młodzikowo 2,50 0,80 (użyt.) wymaga Przepust – Kanał Borowski nie Sulęcinek 0,70 0,80 zastawka nr 3 km 9+150 wymaga Zastawka nr 4 Kanał Borowski nie Sulęcinek 0,80 0,80 km 11+370 wymaga Gmina Nowe Miasto Zastawka nr 1 Rów „B” nie Boguszynek 0,80 1,50 km 3+050 wymaga Gmina Środa Wlkp. Jaz nr 1* Kanał Czarne nie Miłosławski - 2,75 Piątkowo wymaga km 15+690 Jaz nr 2 Kanał Czarne nie Miłosławski 1,0 2,65 Piątkowo wymaga km 13+553 Jaz nr 2 Maskawa Nietrzanowo 1,20 4,0 31.12.2014 km 20+940 Jaz nr 4 Maskawa Marianowo 1,40 4,0 31.12.2014 km 13+800 Brodowskie Maskawa km 29+400 Jaz nr 10* Środa Wlkp. - 3,0 -
122 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 Jaz nr 11* Maskawa Źrenica - 3,0 - km 27+100 Zastawka nr 14 Maskawa nie Środa Wlkp. 0,60 2,50 km 28+600 wymaga Zbiornik Maskawa 38,8 retencyjny km 29+540 Środa Wlkp. 7,10 31.12.2020 ha „Środa” Gmina Zaniemyśl Jaz nr 1 Maskawa Kępa Mała 1,60 8,42 31.12.2014 km 0+160 Jaz nr 2 Maskawa Lubonieczek 1,40 9,0 31.12.2014 km 3+500 Jaz nr 3 Maskawa nie Czarnotki 1,30 10,0 km 5+523 wymaga Jaz nr 4 Maskawa nie Mądre 1,10 6,0 km 8+430 wymaga Jaz nr 1 Kanał nie Miłosławski Madre 1,93 3,0 wymaga km 1+080 Przepust – Kanał Ulgi nie Czarnotki 0,80 0,80 zastawka nr 1 km 1+150 wymaga Jaz nr 1 Kamionka Jeziory 1,35 3,0 - km 27+585 Wielkie Przepust – Kamionka 2x1, Doliwiec 0,83 - zastawka nr 2 km 29+914 25
* - nie eksploatowany, do likwidacji; Źródło: WZMiUW Poznań – Inspektorat we Wrześni; stan na dzień 01.01.2007 r.
W sumie na terenie Powiatu Średzkiego znajdują się 33 budowle piętrzące i 1 zbiornik retencyjny. Na terenie powiatu działają dwie spółki wodne: Gminna Spółka Wodna Zaniemyśl z siedzibą w Śnieciskach oraz Związek Spółek Wodnych w Środzie Wlkp. obejmujący swym działaniem pozostałe gminy. Zadaniem spółek wodnych jest przede wszystkim konserwacja i utrzymanie w odpowiednim stanie urządzeń melioracji szczegółowej. Szczegółowe zadania Spółek Wodnych i Związków Spółek Wodnych określa ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne.
5.5. Przyczyny degradacji gleb
Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, będące efektem naturalnej, najczęściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 123
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: • monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, • wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co może prowadzić do pustynnienia danego obszaru, • osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, • zbyt intensywne nawożenie, • niewłaściwie składowane ścieki i różnego rodzaju odpady, • stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, • zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne.
Na terenie powiatu w latach 2003 – 2004 monitoring skażeń gleb prowadziła Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza w Poznaniu. Na terenie powiatu nie stwierdzono podwyższonej zawartości metali ciężkich i siarki siarczanowej. Jedynie w 2003 r. stwierdzono zanieczyszczenie gleb związkami siarki siarczanowej, która wystąpiła w II stopniu zawartości co odpowiada słabemu zanieczyszczeniu.
Zanieczyszczenie gleb S – SO4 informuje o pozostawaniu gleb w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu
SO2 w atmosferze. Głównymi źródłami zanieczyszczenia siarką są emisje przemysłowe oraz spalanie paliw płynnych, w glebach użytkowanych rolniczo siarkę wprowadza się również wraz z nawozami oraz pestycydami. Inne obserwowane zmiany degradacyjne gleb, objawiają się między innymi zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów. Bowiem kwaśny odczyn pH gleb, wpływa na pogorszenie przyswajalności mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb.
Zagrożeniem dla gleb jest również ich zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Zawartość metali ciężkich i zanieczyszczenie gleb tymi składnikami na terenie powiatu jest stosunkowo niewielkie i kształtuje się głównie na poziomie zawartości naturalnej. Jedynie przy drodze krajowej nr 11 może wystąpić podwyższony ich poziom. Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze).
124 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
5.6. Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery
Do ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie Powiatu Średzkiego należy zaliczyć zakłady posiadające pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza. W tabeli 71 wymieniono największe źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza. Nie uwzględniono natomiast instalacji, z których wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza nie wymaga pozwolenia, a wymaga zgłoszenia w trybie art. 152 ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.
Zestawienie ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie Powiatu Średzkiego T a b e l a 71
Lp. Nazwa zakładu Adres Uwagi
Odlewnia Żeliwa PP-H-U ul. Chudoby 16 1 - P.M. Wiśniewscy 63 – 000 Środa Wlkp. ul. Obornicka 1 Dotyczy zakładu w Środzie 2 Solaris Bus & Coach Sp. z o.o. Bolechowo Wlkp. przy ul. Kórnickiej 62 – 005 Owińska 52 ul. Prądzyńskiego 24 3 Homag Machinery Środa Wlkp. Sp. z o.o. - 63 – 000 Środa Wlkp. „HYBNER” A. Hybner, S. Hybner, L. Hybner- ul. Prądzyńskiego 26 4 - Mysza Sp. Jawna 63 – 000 Środa Wlkp. Zakład Usług Galwanicznych ul. Rzemieślnicza 9 5 - „GALBATEX” Tadeusz Skibiński 63 – 000 Środa Wlkp. ul. Libelta 2 6 STRADA Sp. z o.o. - 63 – 000 Środa Wlkp. ul. Prądzyńskiego 24a 7 AQUAFORM Sp. z o.o. - 63 – 000 Środa Wlkp. ul. Prądzyńskiego 20 8 MC Bauchemie Sp. z o.o. - 63 – 000 Środa Wlkp. Dotyczy zakładu w Środzie ul. Kórnicka 52 9 Lena Lighting S.A. Wlkp. przy ul. 27 Grudnia 63 – 000 Środa Wlkp.
Producent Styropianu „GENDERKA” Ul. Szajnochy 26 10 Dotyczy zakładu w Grójcu Jacek Genderka 85 – 738 Bydgoszcz Klęka 1 11 Phytopharm Klęka S.A. - 63 -040 Nowe Miasto Łękno 8A 12 Fabryka Mebli „FUTURE” - 63 – 020 Zaniemyśl Miąskowo 14 A 13 HAND-MIĘS Spółdzielnia Rolnicza - 63 – 040 Nowe Miasto Dotyczy Cukrowni ul. Mickiewicza 35 14* Pfeifer & Langen Polska S.A. „ŚRODA” przy ul. 60 – 959 Poznań Niedziałkowskiego 27 Źródło: wg. pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wydanych przez Starostę Średzkiego
* Pfeifer & Langen Polska S.A. ul. Mickiewicza 35, 60 – 959 Poznań dla zakładu Cukrownia „ŚRODA” przy ul. Niedziałkowskiego 27 posiada: • pozwolenie zintegrowane dla instalacji do produkcji lub przetwórstwa produktów spożywczych z surowych produktów roślinnych o zdolności produkcyjnej ponad 300 ton
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 125
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
wyrobów gotowych na dobę, instalacji do spalania paliw o mocy nominalnej ponad 5 MWt oraz instalacji do produkcji wapna w piecu o zdolności produkcyjnej ponad 50 ton na dobę; • zezwolenie na uczestnictwo we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji
dwutlenku węgla (CO2) dla elektrociepłowni i pieca wapiennego. W latach 2003 -2006 na terenie Powiatu Średzkiego kontroli Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, w zakresie ochrony powietrza podlegały następujące podmioty gospodarcze:
Działalność kontrolna WIOŚ Poznań na terenie Powiatu Średzkiego w zakresie ochrony powietrza w latach 2003 – 2006 T a b e l a 72 Rok Zakład Gmina Wyniki kontroli Uwagi 2003 P.P.H.U. Zaniemyśl nie stwierdzono przekroczenia w czasie kontroli nie było OLBUD sp. z o.o. dopuszczalnych stężeń na produkcji z tego powodu ul. Dworcowa podstawie pomiarów własnych nie wykonano kontrolnych Zaniemyśl zakładu pomiarów emisji. 2003 Zakład Usług Środa brak wykazu zawierającego - Galwanicznych Wlkp. informacje o zakresie korzystania „GALBATEX” ze środowiska ul. Rzemieślnicza Środa Wlkp. 2003 „ABIS” Środa Wlkp. Środa nie stwierdzono uchybień w - Wlkp. zakresie ochrony powietrza, braki w ewidencji emitowanych zanieczyszczeń do powietrza 2004 „AQAFORM” Środa przekroczenie wartości - Sp. z o.o. Wlkp. dopuszczalnych stężeń gazów i Środa Wlkp. pyłów wprowadzanych do powietrza 2004 Odlewnia Żeliwa Środa brak wyników pomiarów emisji - P.P.H.U. Wlkp. zanieczyszczeń Środa Wlkp. 2005 „STOMIL” Sp. z o.o. Środa przekroczenie wartości - Środa Wlkp. Wlkp. dopuszczalnych stężeń gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza 2006 „Hand–Mięs” Krzykosy brak wyników pomiarów emisji - Sp. Rolnicza w zanieczyszczeń Miąskowie Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2003, 2004, 2005, 2006 r.
Na stan środowiska atmosferycznego wpływa również komunikacja (składniki spalin: tlenki węgla, tlenki azotu). Na terenie powiatu największymi liniowymi emitorami zanieczyszczeń do atmosfery są drogi krajowa nr 11 oraz droga powiatowa nr 432, gdyż panujące na nich natężenie ruchu powoduje emisję znacznych ilości spalin samochodowych. Źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na terenie powiatu. Obiekt dystrybucji i magazynowania paliw może spowodować zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, zarówno w trakcie jego eksploatacji i likwidacji, ale przede wszystkim podczas nagłych, nieprzewidzianych awarii. Do najbardziej zagrożonych komponentów środowiska należą :
126 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• grunty, a w szczególności warstwa gleby – w związku z dystrybucją paliw płynnych występuje możliwość rozlewania niewielkich ilości paliwa przy tankowaniu pojazdów oraz uzupełnianiu zbiornika paliw; rozlane paliwo częściowo paruje do atmosfery, a częściowo może wraz z opadami infiltrować do gruntu zanieczyszczając go, • wody podziemne – pierwszy poziom wodonośny (gruntowy) oraz wody powierzchniowe, • powietrze atmosferyczne, • klimat akustyczny. Również duży udział w łącznym ładunku zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza mają źródła emitujące zanieczyszczenia w sposób niezorganizowany, czyli nie posiadające emitorów (emisja punktowa w postaci związków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz zanieczyszczeń bakteriologicznych), do których należą m. in.: składowiska odpadów, zabiegi agrotechniczne, oczyszczalnie ścieków, fermy hodowlane, będące również źródłem zanieczyszczeń zapachowych (odorów). W 2006 r. przeprowadzono badania emisji metanu na składowiskach odpadów komunalnych w Nadziejewie i Pięczkowie. Na składowisku w Nadziejewie, gm. Środa Wlkp. stwierdzono dużą zmienność stężeń metanu w studniach odgazowujących, wahającą się między 3 % a 27,9 % - przy czym stężenie krytyczne metanu przy, którym występuje zagrożenie wybuchem wynosi 5 %. Na składowisku w Pięczkowie, gm. Krzykosy stężenie metanu w powietrzu wynosiło 0,2 % objętości. Niski poziom emisji związany jest ze specyfiką deponowanych odpadów – na składowisko trafia niewielka ilość odpadów biodegradowalnych. Emisja punktowa powstaje także podczas awarii, pożarów, robót ziemnych. Niestety wielkość emisji nie jest znana ze względu na brak badań prowadzonych w danym zakresie.
5.7. Źródła hałasu
Hałas jest powszechnym zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego. Spośród wielu jego źródeł do najbardziej uciążliwych zalicza się hałas komunikacyjny i przemysłowy. Na terenie Powiatu Średzkiego szczególnie uciążliwy jest hałas komunikacyjny, który występuje na drogach krajowych nr 11 oraz nr 15. Drogi wojewódzkie i powiatowe też mają wpływ na emisję hałasu, ale ze względu na mniejszą przepustowość i natężenie ruchu pojazdów stanowią mniejsze zagrożenie. Wyjątek stanowią trasy przechodzące przez miasta i miejscowości o zwartej zabudowie położonej wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, ma to miejsce przede wszystkim w Środzie Wlkp. i Zaniemyślu. Również hałas kolejowy, a także lotniczy stwarza dużą uciążliwość dla środowiska przyrodniczego i społecznego. Drugim rodzajem źródeł emisji hałasu jest przemysł. Zakłady przemysłowe prowadzące działalność na terenie Powiatu Średzkiego nie posiadają decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu, gdyż nie stwierdzono u nich przekroczeń.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 127
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu wydaną w 2003 roku przez Starostwo Powiatowe, posiada jedynie Pływalnia Miejska w Środzie Wlkp. Podczas kontroli przeprowadzonej przez WIOŚ Poznań w 2002 roku, wykonano pomiary podczas normalnej działalności pływalni przy otwartych i zamkniętych oknach budynku. Wyniki wykazały, że użytkowanie pływalni przy zamkniętych oknach nie powoduje przekroczeń wartości kryterialnych, natomiast przekroczenia występują przy otwartych oknach – stąd decyzja. W 2003 r. w zakresie ochrony przed hałasem WIOŚ Poznań przeprowadził kontrolę Zakładu Wielobranżowo – Usługowo – Produkcyjnego przy ul. Okrzei 1 w Środzie Wlkp. Wyniki pomiarów emisji hałasu do środowiska nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych. Istotnym czynnikiem wpływającym na klimat akustyczny jest intensywnie rozwijająca się mała działalność rzemieślniczo-usługowa, która często lokalizowana jest pomiędzy zabudową mieszkaniową.
5.8. Źródła promieniowania elektromagnetycznego
Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie Powiatu Średzkiego znajdują się przede wszystkim punktowe oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Wykaz stacji bazowych sieci radiowej oraz telefonii komórkowej, które znajdują się na terenie powiatu przedstawia tabela 73.
Stacje bazowe sieci radiowej oraz telefonii komórkowej T a b e l a 73 Nazwa stacji Lokalizacja Poziom emisji 1 2 3 Gmina Dominowo Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Dominowo, ul. Sportowa 10 559 W – dla anten PLUS GSM 900 MHz (działka nr 88/4) sektorowych 316 W – dla anteny parabolicznej Wieże przekaźnikowe telefonii Dominowo, gm. Dominowo b.d. komórkowej Wieże przekaźnikowe telefonii Chłapowo, gm. Dominowo b.d. komórkowej Gmina Krzykosy Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Sulęcinek, ul. Klonowa 37 (działka 292 W – dla anten
128 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 PLUS GSM – 900 MHz nr BT-30597 nr 294) sektorowych 1819 W – dla anten radioliniowych Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Miąskowo, działka nr 111 3 pary anten sektorowych – PTK CENTERTEL system GSM - 900 2x25 W 1 antena paraboliczna – 0,063 W Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Sulęcin, działka nr 118/9 933,25 – 2767,32 W – dla PTK CENTERTEL system GSM - 900 anten sektorowych 1820 W – dla anten radioliniowych
Gmina Nowe Miasto n. Wartą Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Klęka b.d. ERA GSM 900 MHz Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Nowe Miasto n/Wartą – teren 559 W – dla anten PLUS GSM – 900 MHz oczyszczalni ścieków rozsiewczych 456 W – dla anten radioliniowych 15 W – dla nadajników Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Chocicza 559 W – dla anten PLUS GSM systemu GSM – 900 sektorowych 316 W – dla anteny parabolicznej Gmina Środa Wlkp. Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Środa Wlkp., ul. Prądzyńskiego 16 458 W i 469 W– dla anten PTK CENTERTEL (działka nr 1240/2) sektorowych Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Środa Wlkp., ul. Daszyńskiego 9 20 W – dla anten ERA GSM 900 (Średzka Spółdzielnia Mleczarska rozsiewczych „Jana”) Stacja bazowa radiowej sieci łączności Środa Wlkp., ul. 299,9 W, 150,3 W, 212,3 W trunkingowej Niedziałkowskiego (działka nr - dla anten typu K 3080/1) Stacja transformatorowa 110/15 kV Kijewo, gm. Środa Wlkp. (działka 110/15 kV nr ewid. 155/1 i 155/12) Stacja trunkingowa Środa Wlkp., ul Nekielska (działka 191 W – dla anteny nr 1137) nadawczo-odbiorczej; 100 W – dla anteny kierunkowej Stacja linii radiowej Energetyki GZP Kijewo, gm. Środa Wlkp. 126 W – dla anteny linii Poznańskiej S.A radiowej typu Celwave Stacja lini radiowej ENEA Kijewo 126 Stacja Bazowa Linii Radiowych Januszewo 818,6 W PWPO Środa Wlkp. 20142,8 W 28452,5 W 537,5 W Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej Środa Wlkp., ul. Dąbrowskiego 247,2 – dla anten PTK CENTERTEL – GSM 900 sektorowych
Stacja Bazowa Łączności Środa Wlkp., ul. Prądzyńskiego 24a 3565 W Radioliniowej NETIA Telecom Telemedia S.A.
Gmina Zaniemyśl Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Łękno 10a – gm. Zaniemyśl (Plac GSM 900 ERA i PLUS Gminnej Spółdzielni Samopomoc - Chłopska)
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 129
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej Łękno 8A - gm. Zaniemyśl (na 5938,41 – dla anten PTK CENTERTEL – GSM 900 terenie Spółdzielni Kółek nadawczych Rolniczych) 1479,1 – 4385,91 W – dla anten sektorowych 813 W – dla anteny radioliniowych 813 W - dla anten parabolicznych b.d. – brak danych; Źródło: Urzędy Gmin
Pomiary kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych wykonuje się bezpośrednio po pierwszym uruchomieniu stacji telefonii komórkowej oraz każdorazowo w razie zmiany warunków pracy stacji, o ile zmiany te mają wpływ na poziom emisji pól elektromagnetycznych.
Na terenie powiatu prócz stacji telefonii komórkowej, zlokalizowane są następujące źródła promieniowania elektromagnetycznego:
• elektroenergetyczne linie napowietrzne NN, WN 400 kV (relacji Poznań-Plewiska – Ostrów Wlkp.,), 220 kV i 110 kV oraz ŚN 15 kV, • stacje elektroenergetyczne (GPZ w Środzie Wlkp.), • stacje transformatorowe ŚN 110/15 kV, • cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W, • urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu policji, straży pożarnej, pogotowia, wojska, placówek naukowo - badawczych i zakładów przemysłowych.
Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym na obszarze powiatu. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.
5.9. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny
Ze względu na wyjątkowo wartościowe zasoby przyrodnicze i krajobrazowe część obszaru Powiatu Średzkiego została objęta ochroną w postaci: Obszaru Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie” (środkowa część gm. Środa Wlkp.), Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego (północno-wschodni teren gm. Nowe Miasto n/Wartą), rezerwatów i użytków ekologicznych, pomników przyrody zgodnie z wymogami Ustawy o Ochronie Przyrody. Działania te, mają na celu przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i kulturowych.
130 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych, • zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym, • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych.
W zasobach świata zwierzęcego występującego na terenie powiatu dużą grupę stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących. Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są:
• nieprawidłowa gospodarka leśna np.: niekontrolowane wyręby lasów, • kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. • rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska Dla zwierząt wodnych dodatkowymi zagrożeniami są: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania części osad, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska.
5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ)
Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się jako "nadzwyczajne zagrożenia środowiska" (NZŚ). Obejmują one następujące rodzaje zdarzeń: • zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, • pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska, • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych, • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji NZŚ jest ewidencja źródeł, które mogą spowodować tego typu zagrożenia. Na terenie powiatu nie ma obiektów zakwalifikowanych do zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku awarii. Potencjalnymi sprawcami awarii mogą być następujące zakłady:
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 131
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• Średzka Spółdzielnia Mleczarska „Jana”, • Cukrownia „ŚRODA” – ul. Niedziałkowskiego, Środa Wlkp., • SOLARIS Bus & Coach Sp. z o.o. – Środa Wlkp., • „HYBNER” A. Hybner, S. Hybner, L. Hybner-Mysza Sp. Jawna • Gazociąg w/c DN 200 Kórnik – Środa Wlkp. (PGNiG), • Magazyn soli i zbiornik solanki na terenie Bazy Służby Liniowej Rejonu Dróg krajowych w Środzie Wlkp. przy ul. Nekielskiej (przy jeziorze), • Galwanizernia – Tadeusz Skibiński, ul. Rzemieślnicza w Środzie Wlkp., • Termo Schiessel Sp. z o.o. oddział Wielkopolska w Ruszkowie – gm. Środa Wlkp., • Zakład Przetwórstwa Owocowo – Warzywnego Sp. z o.o. w Kijewie – gm. Środa Wlkp., • Stacje paliw. W latach 2003 -2006 na terenie powiatu nie wystąpiły zdarzenia mające znamiona poważnej awarii. Lista substancji niebezpiecznych znajdujących się lub magazynowanych na terenie tychże jednostek zawiera kilka pozycji; są to: amoniak, freon, kwas siarkowy, kwas azotowy, olej napędowy, olej opałowy, etylina oraz oleje smarowe. Zakłady posiadają opracowania pn. „Sposoby postępowania na wypadek zagrożenia pożarowego i innego miejscowego zagrożenia”. Przez obszar powiatu transportowane są również materiały niebezpieczne przewożone z wykorzystaniem transportu drogowego i kolejowego, stwarzając potencjalną możliwość wystąpienia NZŚ. Transportem drogowym przewozi się głównie substancje ropopochodne i gaz płynny oraz niewielkie ilości amoniaku i chloru.
Do źródeł stwarzających potencjalne NZŚ należy również przebiegająca przez Powiat Średzki linia przesyłowa gazu ziemnego wysokiego ciśnienia (Kórnik – Środa Wlkp.).
132 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
VI. ANALIZA SWOT
Nazwa SWOT jest skrótem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu). W przypadku badania środowiska, analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron poszczególnych elementów środowiska oraz badania szans i zagrożeń jakie stwarza dla nich otoczenie. SWOT oparta jest na schemacie klasyfikacji dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję elementów środowiska, tj.:
• zewnętrzne w stosunku do danego elementu i mające charakter uwarunkowań wewnętrznych, • wywierające negatywny wpływ na dany element środowiska i mające wpływ pozytywny. Z porównania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników: • wewnętrzne pozytywne – mocne strony, czyli atuty danego elementu środowiska; mocne strony to walory elementu środowiska, które w pozytywny sposób wyróżniają go na tle średniej województwa, kraju; • wewnętrzne negatywne – słabe strony danego elementu środowiska; słabe strony to konsekwencja ograniczeń zasobów; • zewnętrzne pozytywne – szanse; szanse to zjawiska i tendencje w otoczeniu elementu środowiska, które gdy odpowiednio wykorzystane staną się impulsem podniesienia jego jakości, osłabią zagrożenia i umożliwią realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju; • zewnętrzne negatywne – zagrożenia; zagrożenia to wszystkie czynniki zewnętrzne, które są postrzegane jako bariery dla podniesienia jakości środowiska i realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Ogólne wytyczne wynikające z analizy SWOT są bardzo proste, ale niestety trudne do realizacji, które zakładają: • unikanie zagrożeń/emisji zanieczyszczeń, • wykorzystywanie szans, • wzmacnianie słabych stron, • opieranie się na mocnych stronach.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 133
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
ANALIZA SWOT POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA POWIATU I. STAN POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Silne Strony Słabe Strony • Niewielki stopień zanieczyszczenia • Koncentracja zanieczyszczeń w mieście • Pozytywny wpływ na zdrowie i jakość życia Środa Wlkp. i terenach okolicznych mieszkańców • Koncentracja zanieczyszczeń wzdłuż • Dostateczna, choć poniżej średniej najważniejszych ciągów komunikacyjnych wojewódzkiej, powierzchnia lasów • Pogorszenie jakości powietrza w sezonie • Objęcie pozwoleniami emisyjnymi dużych grzewczym – kotłownie węglowe zakładów przemysłowych Szanse Zagrożenia • Wprowadzanie alternatywnych źródeł • Ponadlokalność zagrożeń związanych z energii: biopaliwa, gaz, olej opałowy, zanieczyszczeniem powietrza energia słoneczna • Stosowanie indywidualnego ogrzewania • Modernizacja kotłowni tradycyjnych. (węglowego) • Rozbudowa sieci gazowej na terenie gmin • Spalanie odpadów powiatu • Niewielkie objęcie gmin powiatu siecią • Termomodernizacja budynków. gazowniczą • Współpraca na rzecz kierunków • Wzrost liczby samochodów i natężenia zmniejszenia emisji zanieczyszczeń z ruchu drogowego zakładów przemysłowych na terenie powiatu • Brak zainteresowania wśród średnich i • Zwiększenie powierzchni terenów leśnych. małych zakładów przemysłowych • Wzrost roli środków transportu przyjaznych wdrażaniem systemów zarządzania środowisku: rower (krótkie dystanse) i środowiskiem (np. ISO 14000) transport zbiorowy (długie dystanse). • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do • Powstanie dróg rowerowych poprawy jakości powietrza atmosferycznego • Spełnienie przez zakłady przemysłowe norm dotyczących emisji zanieczyszczeń. • Wzrost świadomości ekologicznej oraz zamożności mieszkańców – zaprzestanie spalania odpadów II. STAN WÓD PODZIEMNYCH Silne Strony Słabe Strony • Położenie części powiatu na obszarze • Położenie w region należącym do obszarów głównego zbiornika wód podziemnych o deficycie wody podziemnej GZWP-150 • Brak zasobów wód piętra neogeńskiego • Występowanie złóż wód geotermalnych • Niska jakość wód gruntowych, posiadających właściwości lecznicze. zanieczyszczonych ściekami bytowo – • Zasoby wody pitnej są wystarczające dla komunalnymi i brak tendencji do ich potrzeb powiatu poprawy • Brak izolującej pokrywy w stropie warstwy wód gruntowych • Konieczność uzdatniania wód głównego piętra wodonośnego ( miocenu ) Szanse Zagrożenia • Pełne skanalizowanie miejscowości powiatu • Niewielki stopień skanalizowania – budowa oczyszczalni przyzagrodowych miejscowości powiatu tam gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione • Niewystarczające możliwości oczyszczalni • Kontrola szczelności zbiorników na ścieki ścieków • Przeciwdziałanie zmianie stosunków • Niewystarczający stopień uzdatniania wody wodnych pitnej • Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć • Brak szczelnych zbiorników na ścieki • Prowadzenie akcji edukacyjnej propagującej • Tolerowanie dzikich wylewisk optymalizację zużycia wody • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do • Eliminowanie nieuzasadnionego poprawy jakości stanu wód podziemnych wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych i rolnych
134 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
III. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH Silne Strony Słabe Strony • Występowanie gęstej sieci drobnych cieków • Wysoki stopień zanieczyszczenia wód oraz kilku jezior polodowcowych • Występowanie zagrożenia powodziowego w • Występowanie rzeki Warty dolinie Warty • Okresowe wylewy rzeki Warty, Maskawy, Miłosławki i Strugi Średzkiej • Ze względu na powolny odpływ (równinne ukształtowanie terenu) zdolność do powstawania dużej koncentracji zanieczyszczeń w ciekach • Wysoki stopień podatności jezior na degradację Szanse Zagrożenia • Budowa lokalnych oczyszczalni ścieków. • Wpływ zanieczyszczeń spoza terenu • Pełne skanalizowanie powiatu – budowa powiatu na stan czystości wód oczyszczalni przyzagrodowych tam gdzie • Niewystarczający stopień skanalizowania jest to ekonomicznie uzasadnione miejscowości powiatu • Zlikwidowanie dzikich wysypisk odpadów i • Tolerowanie dzikich wysypisk odpadów wylewisk ścieków • Intensywna gospodarka rolna – możliwość • Współpraca na rzecz kierunków zanieczyszczenia wód nawozami i środkami zmniejszenia zanieczyszczeń spoza terenu ochrony roślin powiatu • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do • Prawidłowe stosowanie nawozów i środków poprawy jakości wód powierzchniowych ochrony roślin w rolnictwie IV. STAN GLEB Silne Strony Słabe Strony • Występowanie kompleksów gleb • Przewaga gleb o dobrej i średniej jakości chronionych oraz gleb pochodzenia bonitacyjnej organicznego (torfy) • Dominacja gleb o dużej podatności na • 30% udział gleb o III klasie bonitacyjnej i degradację 40% udział gleb klasy IV • Zakwaszenie gleb • Brak zanieczyszczenia gleb metalami • Podtapianie i zalewanie znacznych obszarów ciężkimi w czasie roztopów • Małe zagrożenie spływem • Erozja wietrzna gleb powierzchniowym Szanse Zagrożenia • Uprawa gatunków roślin o niewielkich • Niewłaściwa działalność rolnicza wymaganiach glebowych • Recesja lub stagnacja gospodarcza • Zmiana struktury użytkowania gleb niskich • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do klas: zastępowanie areału rolnego poprawy stanu gleb nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami • Wykorzystanie nasadzeń do produkcji biopaliw • Rozwój przemysłu przetwórczego uprawianych gatunków roślin • Ograniczenie emisji pyłowych i gazowych. • Wapnowanie gleb zakwaszonych. • Ograniczenie zużycia związków chemicznych • Prawidłowa rekultywacja gleb zdegradowanych • Wprowadzanie zadrzewień śródpolnych i przybrzeżnych • Większa świadomość ekologiczna rolników.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 135
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
V. STAN ŚRODOWISKA AKUSTYCZNEGO Silne Strony Słabe Strony • Brak występowania zagrożeń związanych ze • Duży ruch komunikacyjny szkodliwym oddziaływaniem hałasu poza • Zakłady przemysłowe ciągami komunikacyjnymi i skupiskami • Hałas lotniczy związany z lotnictwem przemysłu wojskowym Szanse Zagrożenia • Prowadzenie monitoringu hałasu – • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do szczególnie wzdłuż ruchliwych tras poprawy stanu środowiska akustycznego komunikacyjnych • Budowa ekranów akustycznych i stref izolacyjnych wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu • Przebudowa wadliwych węzłów komunikacyjnych • Poprawa stanu technicznego nawierzchni drogowych • Ograniczenia prędkości na odcinkach dróg najbardziej zagrożonych hałasem • Modernizacja zakładów przemysłowych. • Dbałość o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych od zabudowy • Tworzenie lasów ochronnych wzdłuż tras komunikacyjnych VI. STAN FAUNY I FLORY Silne Strony Słabe Strony • Położenie poza obszarem ekologicznego • Dostateczna, choć poniżej średniej zagrożenia wojewódzkiej, powierzchnia lasów • Istnienie obszarów chronionych będących zapleczem przyrodniczym • Istnienie ekosystemów dolin rzecznych, przede wszystkim doliny Warty, Maskawy i Miłosławki pełniących rolę korytarzy ekologicznych • Liczne pomniki przyrody • Umiarkowanie bogate zasoby świata zwierzęcego • Większość drzewostanów zakwalifikowana jest do I strefy zagrożeń przemysłowych Szanse Zagrożenia • Ograniczanie lokalnych źródeł • Zanieczyszczenie powietrza zanieczyszczeń powietrza, gleby i wód atmosferycznego, gleby i wód • Walka z kłusownictwem • Kłusownictwo • Dokarmianie i szczepienia ochronne • Degradacja gleb • Właściwa pielęgnacja szaty roślinnej • Pożary lasów • Zalesianie nieużytków • Wypalanie traw • Przebudowa drzewostanów leśnych w • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do kierunku bardziej odpornych na poprawy stanu fauny i flory zanieczyszczenia gatunków oraz uzupełnienia gatunkami rodzimymi. • Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych.
136 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
VII. STAN KRAJOBRAZU Silne Strony Słabe Strony • Brak dużych obiektów kubaturowych • Chaotyczna i nieujednolicona stylowo wpływających na pogorszenie walorów zabudowa mieszkalna krajobrazowych • Estetyka współczesnej zabudowy mieszkalnej, handlowej i przemysłowej • Lokalizacja masztów telefonii komórkowej i linii wysokiego napięcia • Istnienie wyrobisk poeksploatacyjnych kruszywa naturalnego (gł. gmina Środa Wlkp.) Szanse Zagrożenia • Ochrona cennych krajobrazowo terenów • Brak regulacji dotyczących estetyki nowej • Rozwój eko i agroturystyki zabudowy mieszkalnej, handlowej i przemysłowej. VIII. STAN WALORÓW KULTUROWYCH Silne Strony Słabe Strony • Występowanie licznych zabytków i parków • Lokalizacja chaotycznej, nieujednoliconej i przydworskich nieestetycznej zabudowy w sąsiedztwie • Zachowany historyczny układ urbanistyczny zabytków miasta Środa Wlkp., wsi Zaniemyśl i • Zaniedbane obiekty zabytkowe i parki Krzykosy przydworskie Szanse Zagrożenia • Popularyzacja regionu - powstanie koncepcji • Brak koncepcji promocji turystycznej Polski rozwoju turystycznego Wielkopolski i i regionu Powiatu Średzkiego • Brak funduszy na inwestycje zmierzające do • Rozwój turystyki – wzrost dochodów na utrzymania walorów kulturowych powiatu utrzymanie zabytków • Wyznaczone szlaki i trasy rowerowe
Efektem przeprowadzonej analizy jest lista najważniejszych problemów zrównoważonego rozwoju powiatu:
• Koncentracja zanieczyszczeń powietrza w mieście Środa Wlkp. i terenach okolicznych oraz wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych. • Hałas komunikacyjny w mieście Środa Wlkp. oraz wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych. • Zła jakość wód powierzchniowych i podziemnych na terenie powiatu wynikająca z nieuregulowanej gospodarki ściekami. • Niewielkie zasoby wód podziemnych. • Podatność gleb na degradację w związku z intensywną gospodarką rolniczą na glebach o słabej jakości. • Niska lesistość. • Chaotyczna, nieujednolicona stylowo i estetycznie zabudowa. Powyższe problemy znalazły odzwierciedlenie w konstruowaniu harmonogramu najważniejszych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska w Powiecie Średzkim.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 137
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
VII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO
Edukacja ekologiczna znalazła stosowną rangę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie oświaty. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika również z podpisanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. W wyniku realizacji ustaleń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, powstał w 1997 r. dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE), która w latach 1999 – 2000 została poddana aktualizacji. Zostały w nim określone cele, z których do podstawowych należą miedzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przełożone na konkretne zadania, ujęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2001 r.). Na podstawie postanowień tego dokumentu powinna być realizowana edukacja ekologiczna na obszarach jednostek samorządowych. W marcu 2005 r. została przyjęta Strategia Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ dotycząca edukacji dla zrównoważonego rozwoju.
7.1. Potrzeba edukacji ekologicznej
Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcją kształcenia i wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego. Jej celem jest podniesienie świadomości społecznej w zakresie ochrony i racjonalnego korzystania z dóbr przyrody, czego skutkiem będzie dbałość o stan środowiska naturalnego i zachowanie go w możliwie nie przekształconej formie. Ochrona środowiska jest obowiązkiem nie tylko władz publicznych, ale przede wszystkim każdego obywatela. Działania społeczeństwa na rzecz ochrony i poprawy środowiska należy realizować we wszystkich grupach społecznych zgodnie z hasłem „myśleć globalnie, działać lokalnie". Edukacja ekologiczna to działania zmierzające do przedstawienia informacji o stanie środowiska, procesach zachodzących w środowisku przyrodniczym, działaniach prowadzonych w celu racjonalnego kształtowania i ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna aby była skuteczna musi docierać do wszystkich grup społecznych i wiekowych, a treści przekazywane powinny w najprostszy i najskuteczniejszy sposób trafiać do odbiorcy.
138 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
W związku z tym ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, by podejmowane działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej objęły swym zasięgiem wszystkie grupy społeczne Powiatu Średzkiego. Uwzględniając konieczne zróżnicowanie form i treści przekazu, można przyjąć podział mieszkańców na cztery główne grupy, do których trafiać będą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne: • pracownicy samorządowi powiatu i gmin (zarząd i pracownicy urzędów), • dziennikarze i nauczyciele, • dzieci i młodzież, • dorośli mieszkańcy. Podejmowane działania w zakresie edukacji ekologicznej mają na celu wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców, która w bezpośredni sposób przyczyni się do większej dbałości i ochrony środowiska przyrodniczego Powiatu Średzkiego. Popularyzacja zagadnień ochrony środowiska przez działania edukacyjne, informacyjne i praktyczne powinna mieć jasno sprecyzowane cele i efekty jakie ma przynieść. Do najważniejszych z nich należą: • Promowanie zachowań proekologicznych we wszystkich dziedzinach życia zgodnie z zasadami ochrony przyrody w następującej formie: zebrania wiejskie, szkolenia, akcja ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje itp. • Dbałość o otaczającą zieleń (zadrzewienia, parki, lasy, tereny zielone, ogrody). • Ograniczenie zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych. • Prawidłowa gospodarka odpadami w gospodarstwach domowych - ograniczenie masy odpadów oraz ich selekcja w celu ponownego ich przetworzenia. • Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego poprzez zmianę dotychczasowego sposobu ogrzewania węglowego na bardziej ekologiczny, zaprzestanie spalania odpadów. • Zwiększenie sprzyjającego nastawienia społeczności lokalnej do ochrony środowiska.
7.2. Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE)
Koordynacją działań funkcjonowania kampanii edukacji ekologicznej na terenie Powiatu Średzkiego, zajmuje się Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE), które zostało utworzone 20.12.2004 r. przy Wydziale Środowiska Starostwa Powiatowego w Środzie Wlkp. Utworzenie PCEE wynikało z przyjętego systemu edukacji ekologicznej zawartego w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego. Zadaniem PCEE jest koordynacja wszystkich zadań w zakresie edukacji ekologicznej zgodnej z zasadą zrównoważonego rozwoju, inicjowanie nowych przedsięwzięć w tym zakresie, zapewnienie powszechnego dostępu do informacji o środowisku, wspieranie ekologicznej
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 139
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl działalności pracowników oświaty, udostępnianie fachowej literatury i materiałów dydaktycznych przydatnych w realizacji programów edukacji ekologicznej w szkole, a także wspieranie komunikacji społecznej w oparciu o wykorzystanie prasy lokalnej, ulotek i strony internetowej. W ramach projektów związanych z edukacją ekologiczną w latach 2004 -2007 zrealizowano: konkursy dla uczniów, nasadzenia drzew i krzewów wokół terenów szkolnych, wycieczki edukacyjne, opracowanie broszur, ulotek i folderów dotyczących ochrony środowiska. W ramach programu upowszechniania wiedzy o środowisku, zorganizowano konferencje i bezpłatne szkolenia dla podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Co roku PCEE koordynowało w powiecie akcję „Sprzątanie Świata” - zakupiono rękawice i worki dla uczniów biorących udział w akcji. Działania edukacyjne prowadzone przez Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej obejmują: 1. edukację ekologiczną obejmującą decydentów (pracownicy samorządowi, starostowie, burmistrzowie, wójtowie, sołtysi, radni), oraz osoby mające przekazywać informacje pozostałym grupom społecznym (nauczyciele, dziennikarze, pracownicy służb komunalnych), 2. edukację ekologiczną dzieci i młodzieży opartą na ścisłej współpracy z placówkami oświaty, 3. edukację ekologiczną dorosłych członków społeczności lokalnych, realizowana między innymi przez politykę medialną oraz prowadzenie okresowych akcji ekologicznych obejmujących wszystkich mieszkańców np.: sprzątanie świata, wystawy, konkursy, festyny, 4. upowszechnianie informacji o stanie środowiska przyrodniczego powiatu.
7.2.1. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa
Decydenci Do pierwszej grupy decydentów należy zaliczyć przede wszystkim starostów, burmistrzów, wójtów, sołtysów oraz radnych. Do nich w dużej mierze należy podejmowanie działań z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładają się one później na działania inwestycyjne i organizacyjne, związane z ochroną środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. Właściwy poziom świadomości ekologicznej oraz zrozumienie zasad rządzących zrównoważonym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezbędnych działań.
Elementami edukacji ekologicznej wśród tej grupy powinny być organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizują podobne zadania z zakresu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Należy podkreślić, że akcja edukacyjna prowadzona wśród decydentów nie może mieć charakteru jednostkowego. Powinna być prowadzona w sposób cykliczny, uwzględniając pozostałe obowiązki wynikające z pełnionych przez te osoby funkcji, oraz zapewniając ciągłe doskonalenie się i dokształcanie tej grupy osób.
140 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Drugą grupą osób („decydenci pośredni”), które powinny zostać objęte akcją edukacyjną w pierwszej kolejności są osoby, które z racji wykonywanego zawodu mają częsty kontakt z szerszą grupą mieszkańców. Do grupy tych osób należy zaliczyć między innymi nauczycieli, dziennikarzy, księży a także pracowników służb komunalnych. Prowadzenie wśród tej grupy osób edukacji powinno koncentrować się na zorganizowaniu im głównie cyklu spotkań i szkoleń, a także zapewnienia dostępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, książki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby być także wyjazdy terenowe pozwalające przekonać się naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest aby w zaplanowanym cyklu spotkań znalazło się co najmniej jedno dotyczące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób mających bezpośredni kontakt z większą liczbą osób. Nabyta wiedza powinna im ułatwić przekazywanie informacji, prowadzenie spotkań czy wykładów, przekonywania do własnego stanowiska.
Istotne jest aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy dużego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnień ochrony środowiska. Muszą być przygotowani do spotkania z ludźmi o różnym poziomie świadomości ekologicznej i umieć odpowiednio dostosować formę przekazywanych informacji.
Edukacja dzieci i młodzieży Prowadzenie edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży to najważniejszy segment działań edukacyjnych. Dzięki wyrobieniu w nich nawyków właściwego postępowania w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska, można się spodziewać, że wprowadzane inwestycje i zmiany, będą znajdowały przychylniejsze przyzwolenie społeczeństwa.
Jak wynika z doświadczeń dzieci i młodzież mogą stać się swoistym przekaźnikiem treści ekologicznych w swoich rodzinach. Mogą one „upominać” i nakłaniać rodziców do właściwego postępowania z odpadami powstającymi w gospodarstwie domowym, prowadzenia właściwej gospodarki wodno-ściekowej, itp. W pewnym stopniu poprzez swą świadomość ekologiczną dzieci i młodzież będą kształtować także model konsumpcyjny w rodzinie. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w dużej mierze opiera się na placówkach oświatowych wszystkich szczebli. Zagadnienia edukacji ekologicznej realizowane są w ramach programów nauczania dla poszczególnych grup wiekowych. Dotyczy to w większości następujących przedmiotów: przyroda, biologia, geografia, chemia, wiedza o społeczeństwie czy lekcja wychowawcza.
Poza przekazywaniem treści ekologicznych w czasie lekcji, konieczne jest właśnie w stosunku do dzieci i młodzieży zastosowanie także innych form przekazu takich jak: konkursy, wycieczki np.: na składowisko odpadów, oczyszczalnie ścieków, stacje uzdatniania wody. Corocznie Powiatowe
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 141
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Centrum Edukacji Ekologicznej w Środzie Wlkp. jest inicjatorem i organizatorem wielu konkursów o tematyce ekologicznej oraz wycieczek fakultatywnych.
Nie ulega wątpliwości, że nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie władz samorządowych w zakresie edukacji ekologicznej, mogą i podejmują w praktyce szereg działań na rzecz środowiska lokalnego, które znacznie przekraczają obowiązki programowe szkoły. Przykładami wspierania ze strony powiatu ekologicznych działań szkół są między innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak:
• organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • programy edukacyjne np.: związane z gospodarowaniem odpadami w gminie lub innym realizowanym przez gminę przedsięwzięciem na rzecz ochrony środowiska, • konkursy związane z tematyką ochrony środowiska, • udział pracowników samorządowych w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, • udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, na temat zagrożeń i prośrodowiskowych działań powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszkańców tego terenu, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie biblioteki PCEE w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ochroną środowiska, • wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działań, Przy prowadzeniu edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży zasadne jest podjęcie współpracy z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi tzw. NGO (Non-Goveremental Organisations). Na terenie powiatu taka współpraca istnieje, placówki oświatowe bezpośrednio lub pośrednio przez PCEE współpracują z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi (np.: PTOP „Salamandra”), które przeprowadzają szkolenia dla dzieci i młodzieży oraz organizują wycieczki ekologiczne. Współpraca taka przyczynia się do wzbogacenia zakresu merytorycznego prowadzonych działań. Do największych organizacji ekologicznych działających na terenie całego kraju można zaliczyć między innymi: Ligę Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Federację Zielonych, Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra.
Edukacja dorosłych Edukacja ekologiczna osób dorosłych należy do trudnych zadań ze względu na ograniczony odzew tej grupy społecznej na wszelkie przeprowadzane akcje (spotkania, wykłady). Problem ten nie
142 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl dotyczy tylko zagadnień ochrony środowiska, ale również innych dziedzin. W każdej społeczności jest grupa osób zaangażowanych oraz grupa, która nie wykazuje zainteresowania, a dotarcie do tej biernej grupy społeczeństwa jest bardzo trudne. Z badań wynika, że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też współpraca z mediami (prasa lokalna, rozgłośnie radiowe, telewizja) nie tylko poszerza znacznie krąg edukowanych, ale także przekazuje treści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach.
Edukacja ekologiczna dorosłych powinna opierać się na trzech głównych filarach: 1. edukacja medialna ( przede wszystkim prasa lokalna i regionalna), 2. okresowe kampanie informacyjne – przede wszystkim festyny, akcje ulotkowe, wystawy, 3. wykłady i spotkania. Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu ukształtowanie świadomości mieszkańców przejawiającej się w ich konkretnych działaniach, związanych z troską o otaczające ich najbliższe środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości i estetyki całego powiatu, miasta czy wioski. Treści te należy przekazywać kilkakrotnie stosując odmienne, interesujące formy przekazu. Edukacja ekologiczna w mediach, przede wszystkim w prasie, jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Wymaga odpowiedniego przygotowania dziennikarzy. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką społeczności lokalnych. W ramach której mogą być propagowane również treści ekologiczne. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin. Tym samym jest możliwość do włączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych jest bardzo skuteczną formą przekazywania treści ekologicznych. Do ich organizacji można wykorzystać Gminne Ośrodki Kultury czy remizy strażackie (wystawy) a także boiska czy sceny widowiskowe (festyny). Nie należy również zapomnieć o sezonowych „akcjach ekologicznych” np.: Sprzątanie Świata, Dni Ziemi. Stawiają sobie one za cel ochronę przyrody, ostrzegają przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 143
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
7.2.2. Społeczne kampanie informacyjne
Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej w swych działaniach kładzie duży nacisk na realizację szerokich kampanii edukacyjnych, których celem jest propagowanie idei zrównoważonego rozwoju. Realizacja takich zadań prowadzona jest z wykorzystaniem wszystkich lokalnie dostępnych form.
7.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej
Niezbędnym elementem pomyślnego promowania zagadnień ekologicznych jest wsparcie prowadzonych działań w środkach masowego przekazu. Współpraca samorządu z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska oraz promowanie postaw proekologicznych i prospołecznych. Na terenie Powiatu Średzkiego PCEE ściśle współpracuje z lokalnymi mediami, przekazując najnowsze informacje w zakresie prowadzonych przedsięwzięć i projektów proekologicznych.
Prasa lokalna Współpracując z prasą władze samorządowe za pośrednictwem PCEE dysponują specyficznymi formami edukowania społeczeństwa m. in. poprzez: • Ogłoszenie, w którym w prosty, hasłowy sposób można przekazywać wiadomości o stanie środowiska, a także promować postawy proekologiczne. • Wkładka informacyjna do gazety - powinna być skonstruowana w formie tematycznej ulotki lub broszury. Ulotka powinna zawierać najważniejsze aspekty omawianego problemu oraz promować prawidłowe postawy. • Stała rubryka dotycząca ochrony środowiska – w której, publikowane są cykliczne artykuły poświęcone poszczególnym zagadnieniom ochrony środowiska.
Internet Z racji dużej popularności jakim cieszy się Internet szczególnie wśród młodych ludzi, należy wykorzystać możliwości jakie w kampanii edukacji ekologicznej daje ta forma przekazu. • Strona internetowa - www.środawlkp-powiat.pl. Aktualnie na stronie internetowej Starostwa Powiatowego istnieje zakładka PCEE, na której znajdują się wszystkie bieżące informacje dotyczące działań z zakresu ochrony środowiska. Publikowane są informacje o zakresie działań PCEE, zasady korzystania z zasobów literatury fachowej PCEE, sondy dotyczące ochrony środowiska, nowe informacje dotyczące sposobów ochrony środowiska czy sprawozdania z realizacji konkursów, wycieczek i innych akcji prowadzonych przez PCEE.
144 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• Poczta elektroniczna - daje możliwość zgłaszania przez internautów pytań i postulatów związanych z ochroną środowiska. Odpowiedzi na te pytania mogą być publikowane na stronie www lub w lokalnej prasie.
Lokalne rozgłośnie radiowe Współpracując z lokalnymi rozgłośniami radiowymi władze samorządowe za pośrednictwem PCEE mogą propagować wybrane zagadnienia z zakresu ochrony środowiska za pomocą: • Radiowego spotu informacyjnego dotyczącego ważnego problemu ekologicznego na terenie powiatu czy gminy. Ważne by informacja była zrozumiała dla słuchaczy w różnym wieku i różnym stopniu świadomości ekologicznej. Powinna być emitowana o różnych porach i podkreślać hasło kampanii edukacyjnej. • Dyskusji na antenie radiowej z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych i powiatowych, gdzie słuchacze zadają pytania na nurtujące ich problemy dotyczące ochrony środowiska. Dzięki dyskusji władze poznają stosunek społeczeństwa do decyzji samorządów, dają również możliwość wytłumaczenia zasadności podjętych decyzji. • Ankiety radiowej, za pomocą której można uzyskać informacje na temat wiedzy mieszkańców o problematyce wybranych zagadnień z zakresu ochrony środowiska. Charakteryzuje się ona stosunkowo wysokim stopniem anonimowości respondentów, a co za tym idzie maleje kontrola nad informacjami.
Lokalna stacja telewizyjna Niektóre treści i przesłania ekologiczne dotyczące powiatu i gminy mogą być przekazywane za pomocą lokalnej stacji telewizyjnej i nie koniecznie muszą się wiązać z dużymi kosztami. Współpraca PCEE i urzędu gminy z lokalną telewizją może zaowocować cyklem programów o tematyce krajoznawczej czy interwencyjnej. • Programy interwencyjne, w których poruszane są bardzo ważne problemy lokalnej społeczności, w tym także ochrony środowiska. • Programy krajoznawcze, które promują walory turystyczno - krajoznawcze poszczególnych gmin powiatu średzkiego.
7.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne
Do najpopularniejszych i stosunkowo łatwych do przeprowadzenia działań z zakresu kampanii informacyjnych należy zaliczyć: akcję ulotkową, festyny, rajdy i wycieczki.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 145
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Akcja ulotkowa Akcja ulotkowa to najpopularniejsza forma przekazu treści ekologicznych. Jest ona zawsze wsparciem przy wprowadzaniu konkretnych działań związanych z ochroną środowiska. Z założenia ulotki (broszury informacyjne) trafiają bezpośrednio do adresatów czyli mieszkańców. Bezpośrednie dostarczanie wybranej grupie daje większą gwarancję osiągnięcia zamierzonego celu.
Istotną sprawą jest aby kolportaż ulotek był przeprowadzony przed podjęciem konkretnych działań „technicznych”. Mieszkańcy będą mieli właściwe przygotowanie merytoryczne w chwili wprowadzanych zmian.
Ulotki powinny wyjaśniać i uzasadniać wprowadzane przedsięwzięcia, a także przedstawiać korzyści wynikające z jego wprowadzenia. Treść ulotek musi być jasna i skrótowa, a forma przejrzysta i czytelna, aby zainteresować problemem odbiorcę. Pełen zakres informacji powinien być przekazywany za pomocą innych form przekazu.
Festyny Festyn ma być w założeniu imprezą rodzinną, na której spotykają się wszyscy mieszkańcy danej miejscowości. Organizatorami tego typu imprez mogą być: gminy, satrostwo we współpracy z PCEE, osoby prywatne i organizacje ekologiczne.
Oprócz typowej rozrywki w czasie trwania festynu mogą być przekazywane mieszkańcom także informacje ekologiczne. Mogą to być różnego rodzaju konkursy: sprawnościowe, wiedzy z danej dziedziny itp. Wskazane aby proponowane formy edukacji poprzez zabawę angażowały w nią dzieci i rodziców.
W trakcie trwania festynu można propagować treści z szeroko rozumianej ochrony środowiska: • Prezentacja gospodarstw agroturystycznych z terenu gmin powiatu. • Wystawa zdrowej żywności połączona z degustacją. • Prezentacja miejscowego nadleśnictwa. • Prezentacja parków krajobrazowych z terenu gmin powiatu. • Wystawa sadzonek drzew, krzewów, kwiatów. • Prezentacja literatury ekologicznej i prac plastycznych związanych z ekologią, wykonanych przez młodzież. • Promocja roweru i tras rowerowych połączona z prezentacją walorów krajobrazowych poszczególnych gmin powiatu.
146 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Rajdy i wycieczki Biorąc udział w rajdach i wycieczkach organizowanych przez jednostki samorządowe we współudziale z PCEE, ośrodki kultury czy szkoły, mieszkańcy powiatu nie tylko poznają walory kulturowo – przyrodnicze, ale również zapoznają się z problemami ochrony środowiska. W programie wycieczek i rajdów o tematyce proekologicznej należy zaplanować zwiedzanie obiektów, które mają duże znaczenie dla ochrony przyrody np.: zwiedzanie składowiska odpadów, stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków. Właściwa prezentacja i fachowe wyjaśnienie sposobu działania tych obiektów wpłynie na podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 147
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
VIII. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ
Szczegółowa analiza stanu środowiska naturalnego oraz uwarunkowań społeczno – gospodarczych w Powiecie Średzkim, pozwoliła zidentyfikować źródła i rodzaje zagrożeń oraz stała się podstawą do aktualizacji priorytetów i harmonogramu realizacji Programu Ochrony Środowiska. W celu realizacji przyjętych założeń uaktualniono główne zasady polityki ekologicznej Powiatu Średzkiego w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wyznaczono: • cele ekologiczne – cele po osiągnięciu, których ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska, stanowiące ostateczne efekty podejmowanych kierunków działań (a w ramach kierunków działań - zadań ekologicznych), • kierunki działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych, • zadania ekologiczne – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków działań w ramach danego celu ekologicznego. Zadania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Ponadto poddano aktualizacji harmonogram działań ekologicznych, który podzielono na działania krótkoterminowe obejmujące lata 2008 - 2011 i długoterminowe, których realizacja odbędzie się w latach 2012 – 2015. W harmonogramach uwzględniono środki niezbędne do osiągnięcia celów ekologicznych, jednostki odpowiedzialne za realizację wytyczonych celów oraz koordynację oraz mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Aktualizacja polityki ekologicznej Powiatu Średzkiego, oparta została na Polityce Ekologicznej Państwa, Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego oraz istniejących uwarunkowaniach prawodawstwa polskiego jak również Unii Europejskiej. Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie zadań określonych w Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju powiatu.
8.1. Cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego
8.1.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych
Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych.
148 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Racjonalizacja użytkowania wody; • Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji; • Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Osiągnięcie określonego celu za pomocą wyznaczonych kierunków działań powinno być realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.1.1. Racjonalizacja zużycia wody
Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z jej zasobów. Konieczne jest zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzaniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: 1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik – BAT (przedsiębiorstwa na terenie powiatu); 2. Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie; 3. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji rolnej); 4. Realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. wprowadzających zamknięte obiegi wody). 5. Propagowanie wykorzystania do celów przemysłowych i rolnych wód gruntowych ( łatwiej odnawialnych ).
8.1.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji
Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa gdyż prowadzi do zmniejszenia ilości zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa istniejące na terenie powiatu do stosowania technologii odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 149
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
(zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów); 2. Wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem właściwej metody ponownego wykorzystania bądź unieszkodliwiania; 3. Wprowadzenie nowych niskoodpadowych technologii wykorzystujących surowce wtórne. 4. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.).
8.1.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
Zbyt duża energochłonność procesów produkcyjnych jak również nieracjonalne wykorzystanie energii w sektorze mieszkalnictwa jest przyczyną uwalniania do środowiska dużych ilości zanieczyszczeń jak również szybkiego wykorzystania zasobów naturalnych węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz gazu ziemnego. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych wynosi w Polsce zaledwie 2,5 %. W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie w roku 2010 zużycia energii na jednostkę produktu krajowego o 25% w stosunku do 2000 roku. Strategia Rozwoju Energii Odnawialnej zakłada wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo – energetycznym kraju. Przewiduje osiągnięcie następujących poziomów odzysku energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej: w 2010 - 7,5%, w 2020 r. - 14 %. Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, słońca, wód geotermalnych oraz biogazu z odpadów. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Opracowanie i wdrożenie przez gminy (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energię. Dokument ten powinien określać rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce oraz podniesienie ich sprawności. 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą) kierunkową orientacją stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła.
150 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
6. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. Na terenie Powiatu Średzkiego można to osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim energii słonecznej oraz zasobów biomasy (wierzby, słomy, drewna).
8.1.2. Ochrona powietrza
Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle; • Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa; • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. Osiągnięcie określonego celu ekologicznego w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle
W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przemysł. Na terenie powiatu oprócz miasta Środa Wlkp. nie ma koncentracji dużych zakładów przemysłowych i ciepłowniczych, które w znaczący sposób wpływałyby na pogorszenie stanu powietrza atmosferycznego. Nie mniej jednak skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie na terenie powiatu pewne efekty ekologiczne. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję. 2. Objęcie pozwoleniami emisyjnymi w ramach gospodarczego korzystania ze środowiska dużych zakładów przemysłowych. 3. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 151
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
4. Zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000) w obrębie przedsiębiorstwa. 5. Wyznaczenie, w oparciu o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, stref na terenie powiatu pozwalających na lokalizację zakładów przemysłowych, których produkcja będzie związana z nadmierną emisją zanieczyszczeń. Strefy powinny być tak wyznaczone aby zapewniały jak najmniejsze oddziaływanie na środowisko oraz mieszkańców. 6. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń. Strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane. 7. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny.
8.1.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa
Tak zwana niska emisja zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach ok. 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach wiejskich ok. 80%. Źródłem powstawania zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości węgla, a także różnego typu materiały odpadowe. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania drewna, wierzby energetycznej, a przede wszystkim gazu. 2. Promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa. 3. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych, zwłaszcza na terenie miast oraz w budynkach zarządzanych przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. 4. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze powiatu i zwiększenie liczby odbiorców. 5. Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne. 6. Propagowanie wśród rolników produkcji biopaliw, szczególnie na nieużytkach i gruntach o słabych klasach bonitacyjnych. 7. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).
152 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych
Do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu przyczynia się stale wzrastający ruch samochodowy. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń nie tylko dla powietrza, ale również dla wód podziemnych i powierzchniowych oraz gleb. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast, budowa obejść drogowych obwodnic, przebudowa dróg o małej przepustowości. 2. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. 3. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów. 4. Rozbudowa transportu publicznego na terenie powiatu oraz zachęcanie mieszkańców do korzystania z tego rodzaju transportu. 5. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. 6. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane.
8.1.3. Ochrona przed hałasem
Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy jest on dotrzymany”. Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Ochrona przed hałasem komunikacyjnym. • Ochrona przed hałasem przemysłowym. Osiągnięcie określonego celu ekologicznego w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 153
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym
Przez teren Powiatu Średzkiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, które mają znaczący wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu. 2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic. 3. Wspomaganie gmin w modernizacji i budowie dróg (budowa obwodnic, optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu). 4. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków. 5. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren powiatu. 6. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem.
8.1.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym
Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Częstą przyczyną złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie map akustycznych obrazujących rzeczywisty poziom hałasu wokół największych zakładów przemysłowych. 2. Systematyczna kontrola przedsiębiorstw, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych lub na ich terenie. 3. Egzekwowanie w przedsiębiorstwach zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych). 4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół przedsiębiorstw, w obrębie których nie należy lokalizować budynków mieszkalnych. 5. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem. 6. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół przedsiębiorstw.
154 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Poziom promieniowania niejonizującego jest jednym z czynników wpływających na jakość życia człowieka. Uwzględniając założenia ochrony przed promieniowaniem określono cel ekologiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego. • Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Osiągnięcie wyznaczonego celu ekologicznego w ramach określonych kierunków działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego
W celu określenia wielkości elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego oraz oceny jego wzrostu, konieczna jest realizacja następujących zadań: 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu. 2. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie.
8.1.4.2. Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego
Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców powiatu należy w ramach ochrony podjąć następujące działania: 1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych. 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed skutkami promieniowania pola elektromagnetycznego. 3. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego. 4. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 155
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.5. Ochrona wód
Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności. Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią
Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Zarządzanie zasobami wodnymi. • Ochrona wód. • Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna. Osiąganie założonego celu w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno być realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi
Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Ma to istotne znaczenie dla Powiatu Średzkiego ze względu na mały zasób wód podziemnych oraz niską jakość wód powierzchniowych i poziomu gruntowego. Gospodarowanie zasobami wód powinno być prowadzone zgodnie z zasadą racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód podziemnych i powierzchniowych z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gmin powiatu. 2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej dla poszczególnych gmin powiatu, stanowiących podstawę do dalszych przedsięwzięć w tym zakresie. 3. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie powiatu.
156 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.5.2. Ochrona wód
Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej o dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi. 2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej. 3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody. 5. Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć. 6. Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz ujęć wody. 7. Ochrona obszaru wodonośnego związanego ze strukturą Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej przez uregulowanie stosunków wodno – ściekowych oraz sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu szczególnie w obszarze najwyższej ochrony zbiornika (ONO). 8. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników. 9. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody w przemyśle. 10. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie powiatu. 11. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa. 12. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe. 13. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania. 14. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych. 15. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód powierzchniowych w układzie zlewniowym rzek. 16. Wyeliminowanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 157
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
17. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych. 18. Poprawa jakości wód powierzchniowych poprzez odnowę zieleni niskiej i wysokiej spełniającej rolę filtra biologicznego.
8.1.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna
W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze względu na potencjalne zagrożenie powodziowe na terenie Powiatu Średzkiego, istotne jest podjęcie jak najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. W ramach wyznaczonego kierunku działania należy realizować następujące zadania ekologiczne: 1. Realizacja zadań określonych w powiatowym planie operacyjnym ochrony przed powodzią, stanowiącym element składowy Planu Reagowania Kryzysowego Powiatu Średzkiego. 2. Przeprowadzenie działań formalno-prawnych w zakresie planów zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych w dolinie rzeki Warty. 3. Systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów i urządzeń wodnych. 4. Rekonstrukcja wałów przeciwpowodziowych. 5. Inwentaryzacja, odbudowa oraz prawidłowa eksploatacja systemów melioracji wodnych. 6. Zwiększenie zasobów wodnych przez realizację obiektów i urządzeń małej retencji. 7. Ochrona i zachowanie oczek wodnych, torfowisk i starorzeczy jako naturalnych zbiorników retencji wody.
8.1.6. Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości. Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Gleby użytkowane rolniczo. • Zasoby kopalin. Osiągnięcie wyznaczonego celu w ramach określonych kierunków działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
158 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
8.1.6.1. Gleby użytkowane rolniczo
Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie Powiatu Średzkiego, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia metalami ciężkimi, należy dążyć do racjonalnego wykorzystania gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Zaktualizowanie map glebowo – rolniczych, co będzie stanowiło podstawę w zakresie określenia potrzeb wapnowania i nawożenia gleb, walki z erozją i sposobu zagospodarowania terenu. 2. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek działalności przemysłu. 3. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej). 4. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb kierunków i intensywności produkcji. 5. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu. 6. Ochrona i wprowadzenie zadrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną. 7. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu. 8. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. 9. Rekultywacja terenów zdegradowanych. 10. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów komunalnych .
8.1.6.2. Zasoby kopalin
Złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Najistotniejsze znaczenie dla Powiatu Średzkiego mają złoża gazu oraz zasoby surowców kruszywa naturalnego i ceramiki budowlanej. Istniejące zasoby wód geotermalnych jak dotąd nie są użytkowane. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Rozpoznanie możliwości zasobowych i perspektywicznych regionu w zakresie zasobów złóż gazu ziemnego.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 159
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
2. Prowadzenie dalszych poszukiwań i szczegółowe dokumentowanie istniejących zasobów surowcowych. 3. Wyznaczenie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin (w oparciu o dokumentacje surowcowe) obszarów perspektywicznych, przeznaczonych do wykorzystania górniczego lub ochrony. 4. Prowadzenie eksploatacji złóż kopalin pospolitych (piaski, żwiry, torf) na cele lokalne. 5. Prawidłowa rekultywacja terenów kopalnianych i pokopalnianych.
8.1.7. Gospodarka odpadami
Zagadnienia związane z gospodarką odpadami zostały szczegółowo omówione w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego.
8.1.8. Zasoby przyrodnicze
Ochrona zasobów przyrodniczych realizowana jest przez zachowanie cennych ekosystemów wraz z ich różnorodnością biologiczną, utrzymanie równowagi przyrodniczej, a także stwarzanie warunków do optymalnego rozwoju flory i fauny. Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności , w tym wzrost lesistości powiatu Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych. • Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym. • Ochrona gatunkowa roślin i zwierzą. • Ochrona lasów. • Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Osiągnięcie określonego celu w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych
Rozwój gospodarczy powiatu pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno gospodarczym.
160 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Opracowanie planów ochrony obszarów chronionych na terenie powiatu. 2. Wykonanie opracowań ekofizjogeograficznych i przyrodniczych poszczególnych gmin. 3. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. 4. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 5. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków, pomników przyrody. 6. Powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi powiatami. 7. Tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000.
8.1.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym
Ze względu na zagęszczenie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy na terenie powiatu, należy zadbać o uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania poszczególnych gmin powiatu, wniosków wynikających z istniejącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu). Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo. 2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych.
8.1.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt
Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 161
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
2. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wyłączyć np.: z zalesiania. 3. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji roślin i zwierząt.
8.1.8.4. Ochrona lasów
Istniejące na terenie powiatu obszary leśne, wymuszają podjęcie zdecydowanych działań ochronnych istniejących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej, społecznej i gospodarczej). Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki). 2. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów. 3. Zwiększenie lesistości powiatu poprzez: a) zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych, b) stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków i gruntów o słabszych bonitacyjnie glebach ( V, VI, VIz ) będących ich własnością. 4. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki leśnej. 5. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów.
8.1.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody
Edukacja ekologiczna ma na celu zwrócenie uwagi oraz wyczulenie społeczeństwa na problemy i zagrożenia dotyczące środowiska przyrodniczego. Obszar powiatu jest intensywnie użytkowany rolniczo, rozwija się sektor przemysłowy i usługowy, powiększają się tereny objęte zabudową, rozwija się turystyka i agroturystyka -wszystkie powyższe czynniki mają duży wpływ na zaburzenie równowagi przyrodniczej. Znając przyczyny oraz skutki negatywnego wpływu działalności człowieka na stan środowiska naturalnego możemy przeciwdziałać i zapobiegać degradacji środowiska. Ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to: 1. Promowanie wśród mieszkańców powiatu zachowań proekologicznych zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody.
162 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej. 3. Tworzenie i rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 163
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
IX. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH
Wyznaczone cele ekologiczne, a w ich ramach kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań ekologicznych na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie powiatu, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska, które przekazane zostały przez Urzędy Gmin wchodzące w skład powiatu, instytucje ustawowo zajmujące się ochroną środowiska na obszarze powiatu oraz przez najważniejsze podmioty gospodarcze zlokalizowane na terenie Powiatu Średzkiego.
9.1.Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych
Do najważniejszych kryteriów w skali powiatu, branych pod uwagę podczas sporządzania aktualizacji planu operacyjnego na lata 2008 – 2011, z perspektywą do roku 2015 należy wymienić: • cele i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa, • zadania i kierunki zawarte w Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, • kryteria przyjęte w Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego, • kryteria przyjęte w Strategii Rozwoju Powiatu Średzkiego i Planie Rozwoju Lokalnego, • cele i zadania przyjęte w strategiach rozwoju gmin, • dysproporcje pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym, • wymogi wynikające z obowiązujących ustaw, • możliwość uzyskania wsparcia finansowego z różnych źródeł, • ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia, • obecne zaawansowanie inwestycji, • potrzeby powiatu ważne przy osiągnięciu zrównoważonego rozwoju, • wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
9.2. Harmonogramy realizacyjne zadań ekologicznych
Z uwagi na szeroki zakres przedsięwzięć koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych celów, spośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka, które są kontynuacją realizacji przyjętej strategii ochrony środowiska Powiatu Średzkiego. Zestawienie zadań priorytetowych stanowi
164 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl krótkoterminowy harmonogram realizacyjny - plan operacyjny Programu Ochrony Środowiska - zawierający zadania priorytetowe na lata 2008 - 2011 (tabela 74). Część pozostałych zadań ekologicznych będzie realizowana w okresie długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu realizacyjnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2011-2015 (tabela 75). W aktualizacji harmonogramów krótko i długoterminowego, przygotowanych dla Powiatu Średzkiego, poszczególnym celom strategicznym w ramach wyznaczonych kierunków działań, przyporządkowano konkretne zadania priorytetowe z określeniem czasu ich realizacji i instytucje, które powinny je realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np.: edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne będą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego. Zgodnie z danymi uzyskanymi w Urzędach Gmin, terminowość wykonania inwestycji przewidzianych do realizacji w harmonogramie krótkoterminowym, uzależniona jest przede wszystkim od możliwości dofinansowania zadania ze środków pomocowych UE. Pozostałe zadania ekologiczne nie ujęte w żadnym z harmonogramów, a zamieszczone w części opisowej dotyczącej polityki ekologicznej, stanowią dla powiatu dodatkową bazę możliwości realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu może nastąpić na etapie przewidzianej Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji polityki ekologicznej państwa. Bowiem w takim samym cyklu założono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 165
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 – 2011 Tabela 74 Jednostka Szacunkowe Kierunek działania Jednostka współpracująca Czas realizacji koszty Źródła Zadanie priorytetowe realizacyjna lub wdrożenia finansowania nadzorująca [PL]
1 2 3 4 5 6 7
Cel 1. Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Racjonalizacja 1. Realizacja przez zakłady planów Zakłady przemysłowe Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne zużycia wody racjonalnego gospodarowania wodą (np.: Podmioty gospodarcze kosztowych jednostek, wprowadzanie zamkniętych obiegów wody) kredyty
2. Ograniczenie wykorzystywania wód Zakłady przemysłowe Gminy Zadanie ciągłe Brak danych podziemnych do celów przemysłowych i Podmioty gospodarcze Powiat kosztowych - nawodnień rolniczych Rolnicy
Zmniejszenie 3. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla Gminy Powiat Zadnie ciągłe Zależny od Środki własne materiałochłonności i przedsięwzięć proekologicznych (ulgi możliwości jednostek, odpadowości podatkowe, możliwość współfinansowania) budżetowych dotacje produkcji Zmniejszenie 4. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej Ciepłownie, Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne energochłonności w systemach przesyłowych oraz prowadzenie Podmioty Powiat kosztowych jednostek, gospodarki i wzrost odzysku ciepła gospodarcze kredyty, dotacje wykorzystania 5. Poprawa parametrów energetycznych Gminy, Powiat Powiat Zadnie ciągłe Środki własne energii ze źródeł budynków (wymiana okien i ocieplenie Właściciele jednostek odnawialnych budynków) – przede wszystkim budynki mieszkań, Zarządcy użyteczności publicznej budynków 5.1. Wymiana dachu na budynku Urzędu Gmina - 2008 1 000 000,00 Budżet Gminy Miejskiego w Środzie Wlkp. 5.2. Termomodernizacja budynków: SP nr III, Gmina - 2008 - 2011 2 600 000,00 Budżet Gminy Gimnazjum nr I, Gimnazjum nr II, Domu Pogodnej Jesieni w Środzie Wlkp. oraz SP w Jarosławcu, gm. Środa Wlkp. 6. Rozpowszechnienie stosowania Właściciele mieszkań Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne indywidualnych liczników ciepła (budynki Zarządcy budynków kosztowych jednostek komunalne) 7. Podjęcie działań promocyjnych i doradztwa Województwo, - Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne związanego z wdrażaniem pozyskiwania Powiat, kosztowych jednostek energii ze źródeł odnawialnych Gminy
166 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7
7.1. Działalność informacyjna i doradcza Powiat Powiat Zadanie ciągłe Bezkosztowo Środki własne specjalisty do spraw ekoenegetyki jednostek Cel 2. Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów niszczących warstwę ozonową) Ograniczenie emisji 1. Uzyskanie pozwoleń emisyjnych przez Zakłady emitujące Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne do powietrza w zakłady emitujące zanieczyszczenia (od zanieczyszczenia do kosztowych jednostek energetyce i których decyzje są wymagane) zgodnie z powietrza realizujących przemyśle obowiązującymi przepisami prawnymi Ograniczenie emisji 2. Zamiana węgla na alternatywne nośniki ciepła Właściciele obiektów Gminy Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne w sektorze (gaz, brykiet drzewny, pelety drzewne, Powiat kosztowych jednostek, mieszkalnictwa biomasa) – modernizacja kotłowni kredyty, dotacje węglowych w obiektach użyteczności publicznej 3. Wsparcie finansowe dla mieszkańców Gminy Gminy Zadanie ciągłe Zależne od Środki własne zmieniających ogrzewanie węglowe na Właściciele obiektów Powiat możliwości jednostek, bardziej ekologiczne budżetowych kredyty, dotacje
4. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze PGNiG S.A. O WZG Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne powiatu i zwiększanie liczby odbiorców Poznań Powiat kosztowych jednostek, dotacje 4.1. Opracowanie koncepcji gazyfikacji dla Gmina Powiat 2008 - 2011 Brak danych Budżet Gminy gminy kosztowych Krzykosy 4.2. Gazyfikacja miejscowości Mądre, gm. Gmina Powiat 2008 - 2009 Brak danych Budżet Gminy, Zaniemyśl kosztowych kredyty, dotacje 5. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na temat oszczędności energii cieplnej i elektrycznej oraz stosowania proekologicznych nośników energii, szkodliwości spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych 5.1. Konkursy dla szkół podstawowych, Powiat Powiat 2008 - 2011 10 000,00 PFOŚiGW gimnazjów i szkół ponadpodstawowych 5.2. Druk ulotek informacyjnych Powiat Powiat 2008 - 2011 3 000,00 PFOŚiGW 5.3. Kordynacja akcji sprzątanie świata Powiat Powiat 2008 - 2011 6 000,00 PFOŚiGW
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 167
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 Ograniczenie emisji 6. Usprawnienie systemu komunikacyjnego Generalna Dyrekcja Powiat Zadnie ciągłe zanieczyszczeń (poprawa nawierzchni i warunków Dróg Krajowych i komunikacyjnych bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i Autostrad, wraz z regulacją rozbudowa dróg) Wielkopolski Zarząd - - gospodarki ściekowej Dróg Wojewódzkich, na drogach Zarząd Dróg Powiatowych, Gminy 6.1. Budowa ronda na skrzyżowaniu ulic: Zarząd Dróg Powiat 2008 1 143 333,00 Budżet Powiatu Daszyńkiego, Witosa, Nekielskiej i Powiatowych w Wrzesińskiej w Środzie Wlkp. Środzie Wlkp. 6.2. Przebudowa dróg powiatowych na odcinku Zarząd Dróg Powiat do XII 2011 9 330 000,00 Budżet Powiatu- Borowo – Kijewo, gm. Środa Wlkp. Powiatowych w 1 399 500,00 Środzie Wlkp. ZPOOR - 6 997 500,00 Budżet Państwa- 933 000,00 6.3. Przebudowa dróg powiatowych na odcinku Zarząd Dróg Powiat 2008 6 428 462,00 Budżet Powiatu- Trzebisławki – Koszuty - Kijewo, gm. Środa Powiatowych w 964 269,00 Wlkp. Środzie Wlkp. ZPOOR - 4 821 347,00 Budżet Państwa- 642 846,00 6.4. Opracowanie dokumentacji projektowej na Zarząd Dróg Powiat do XII 2010 550 000,00 Budżet Powiatu przebudowa dróg powiatowych na odcinku Powiatowych w Krzykosy – Borowo – Kijewo, gm. Środa Środzie Wlkp. Wlkp. i Krzykosy 6.5. Budowa drogi w miejscowości Kijewo, gm. Gmina Powiat 2008 1 237 000,00 Budżet Gminy Środa Wlkp. 6.6. Budowa drogi w miejscowości Koszuty, gm. Gmina Powiat 2008 500 000,00 Budżet Gminy Środa Wlkp. 6.7. Przebudowa drogi gminnej w Murzynowie Gmina Powiat 2008 2 385 000,00 Budżet Gminy, Leśnym i Garbach, gm. Krzykosy kredyty, dotacje 6.8. Przebudowa drogi gminnej w Murzynowie Gmina Powiat 2009 1 220 000,00 Budżet Gminy, Leśnym, gm. Krzykosy kredyty, dotacje 6.9. Przebudowa drogi gminnej Pięczkowo- Gmina Powiat 2010 7 320 000,00 Budżet Gminy, Wiosna- Murzynówko, gm. Krzykosy kredyty, dotacje
168 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 6.10. Przebudowa drogi gminnej w Sulęcinku, gm. Gmina Powiat 2010 150 000,00 Budżet Gminy, Krzykosy kredyty, dotacje
6.11. Renowacja rynku i ulic przyległych w Gmina Powiat 2008 - 2010 3 000 000,00 Budżet Gminy- Nowym Mieście n. Wartą,; gm. Nowe Miasto 750 000,00 n. Wartą ZPOOR - 2 250 000,00 6.12. Budowa drogi w miejscowości Boguszyn, Gmina Powiat 2009 2 200 000,00 Budżet Gminy- gm. Nowe Miasto n. Wartą 550 000,00 ZPOOR - 1 650 000,00 6.13. Budowa drogi w miejscowości Chocicza, gm. Gmina Powiat 2010 3 300 000,00 Budżet Gminy- Nowe Miasto n. Wartą 825 000,00 ZPOOR - 2 475 000,00 6.14. Budowa drogi w miejscowości Kępa Wielka, Gmina Powiat 2008 Brak danych Budżet Gminy, gm. Zaniemyśl kosztowych kredyty, dotacje
Cel 3. Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku Ochrona przed 1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu Właściciele Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne hałasem wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych i zarządcy obiektów kosztowych jednostek komunikacyjnym przechodzących przez teren powiatu (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich, Zarząd Dróg Powiatowych) oraz WIOŚ 1.1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu Zarząd Dróg Powiat 2010 Brak danych Środki własne wzdłuż dróg powiatowych Powiatowych w kosztowych jednostek Środzie Wlkp. 2. Sporządzenie map akustycznych dla dróg, linii Właściciele i Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne kolejowych i lotnisk, których eksploatacja zarządcy obiektów, kosztowych jednostek może powodować przekroczenia WIOŚ dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 169
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 Ochrona przed 3. Systematyczna kontrola zakładów WIOŚ Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne hałasem przemysłowych (zwłaszcza zlokalizowanych w kosztowych jednostek przemysłowym pobliżu zabudowy mieszkalnej) Cel 4. Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja 1. Prowadzenie rejestru urządzeń będących Gminy Powiat Zadanie ciągłe - - źródeł źródłem promieniowania promieniowania elektromagnetycznego elektro- magnetycznego Cel 5. Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią Zarządzanie 1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami RZGW w Poznaniu Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne zasobami wodnymi i wodnymi; Powiat kosztowych RZGW ochrona wód 1.1. Opracowanie wykazów RZGW w Poznaniu Gminy Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne - wód powierzchniowych i podziemnych, które Powiat kosztowych RZGW są lub mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia - wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli - wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migrację ryb - wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których dopływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć 1.2. Założenie i prowadzenie katastru wodnego RZGW w Poznaniu Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne dla regionów wodnych Powiat kosztowych RZGW 1.3. Opracowanie: RZGW w Poznaniu Gminy Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne - analizy stanów zasobów wodnych w regionach Powiat kosztowych RZGW wodnych - analizy ekonomicznej gospodarowania wodami w regionie wodnym
170 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 1.4. Opracowanie katalogu pozwoleń Powiat Powiat 2008 Bezkosztowo - wodnoprawnych wraz z bilansem wodnym dla poszczególnych gmin powiatu 1.5. Poprawa stanu czystości jezior i zbiornika Gmina Zaniemyśl Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Budżet Gmin retencyjnego w Środzie Wlkp. Gmina Środa Wlkp. kosztowych PFOŚiGW
2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – Gminy Powiat 2008 Brak danych Budżet Gmin ściekowej na terenach gmin powiatu, będących kosztowych podstawą do podejmowania dalszych przedsięwzięć w tym zakresie (dla gmin, które nie posiadają w/w opracowań)
3. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania Gminy, Powiat Zadnie ciągłe Środki własne wody, hydroforni w celu zapewnienia Przedsiębiorstwa - jednostek, właściwej jakości wody wodociągowe dotacje, kredyty
4. Rozbudowa sieci wodociągowej oraz Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne wymiana wyeksploatowanych odcinków sieci, kosztowych jednostek, zwłaszcza sieci azbestowych dotacje, kredyty
4.1. Budowa sieci wodociągowej na osiedlu MPECWiK w Gmina 2008 348 000,00 Środki własne Strzelecka – Polna w Środzie Wlkp., gm. Środzie Wlkp. Środa Wlkp. 4.2. Budowa sieci wodociągowej na ulicy Hłaski - MPECWiK w Gmina 2008 280 000,00 Środki własne Miłosza w Środzie Wlkp., gm. Środa Wlkp. Środzie Wlkp. 4.3. Budowa sieci wodociągowej na ulicy MPECWiK w Gmina 2008 200 000,00 Środki własne Paderewskiego w Środzie Wlkp., gm. Środa Środzie Wlkp. Wlkp. 4.4. Budowa sieci wodociągowej w miejscowości MPECWiK w Gmina 2008 80 000,00 Środki własne Janowo, gm. Środa Wlkp. Środzie Wlkp. 4.5. Budowa sieci wodociągowej w miejscowości MPECWiK w Gmina 2009 620 000,00 Środki własne Chocicza i Dębicz, gm. Środa Wlkp. Środzie Wlkp. 4.6. Wymiana sieci wodociągowej na terenie MPECWiK w Gmina 2008 2 990 000,00 Środki własne, miasta Środa Wlkp. Środzie Wlkp. 2009 2 205 000,00 dotacje, kredyty 2010 2 054 000,00 2011 1 784 000,00 5. Zintensyfikowanie rozbudowy sieci kanalizacji Przedsiębiorstwa Powiat Zadanie ciągłe - Środki własne sanitarnej i deszczowej na terenie powiatu; wodociągowo- jednostek, kanalizacyjne, dotacje, kredyty Gmin
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 171
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 5.1. Budowa sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Gmina Gmina Budżet Gminy, Środa Wlkp. Powiat ZPOR 5.2. Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gm. Gmina Gmina Budżet Gminy, Środa Wlkp. Powiat ZPOR 5.2. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Gmina Powiat 2008 4 085 455,64 Budżet Gminy, Sulęcinek – etap III, gm. Krzykosy ZPOR 5.3. Budowa kanalizacji sanitarnej w Gmina Powiat 2010 4 085 455,64 Budżet Gminy, miejscowościach: Pięczkowo i Witowo, gm. ZPOR Krzykosy 5.4. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Gmina Powiat 2007 - 2009 900 000,00 Budżet Gminy- Komorze, gm. Nowe Miasto n. Watrą 225 000,00 ZPOOR - 675 000,00 5.5. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Gmina Powiat 2009 800 000,00 Budżet Gminy- Dębno, gm. Nowe Miasto n. Watrą 200 000,00 ZPOOR - 600 000,00 5.6. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Gmina Powiat 2005 - 2009 1 197 741,00 Budżet Gminy- Kolniczki, gm. Nowe Miasto n. Watrą 299 435,00 ZPOOR - 898 301,00 5.7. Budowa kanalizacji sanitarnej w Gmina Powiat 2007 - 2010 Brak danych Budżet Gminy, miejscowościach: Zwola, Łękno – Jeziory kosztowych dotacje, kredyty Małe – Jeziory wielkie, gm. Zaniemyśl 6. Optymalizacja wykorzystania, modernizacja oraz Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne budowa oczyszczalni ścieków Przedsiębiorstwa kosztowych jednostek, wodociągowo- dotacje, kredyty
kanalizacyjne 6.1. Budowa oczyszczalni ścieków na terenach Gmina Powiat 2008 -2011 Brak danych Budżet Gminy, wiejskich gminy Środa Wlkp. koszowych dotacje, kredyty 6.2. Budowa oczyszczalni ścieków wraz z Gmina Powiat 2008 Brak danych Budżet Gminy, kanalizacją w miejscowości Giecz, gm. 2008 koszowych dotacje, kredyty Dominowo 6.3. Budowa oczyszczalni ścieków wraz z Gmina Powiat Brak danych Budżet Gminy, kanalizacją w miejscowości Murzynowo koszowych dotacje, kredyty
Kościelne, gm. Dominowo 6.4. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Gmina Powiat 2008 4 026 400,00 Budżet Gminy, miejscowości Sulęcinek, gm. Krzykosy ZPOR
172 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 6.5. Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Gmina Powiat 2011 - 2014 Brak danych Budżet Gminy, Śnieciska, gm. Zaniemyśl koszowych dotacje, kredyty
Ochrona 7. Inwentaryzacja, odbudowa i regulacja oraz WZMiUW Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne przeciwpowodziowa prawidłowa eksploatacja systemów melioracji w Poznaniu Powiat kosztowych jednostek i mała retencja podstawowej
7.1. Odbudowa rzek na terenie Powiatu Średzkiego WZMiUW Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne w Poznaniu Powiat kosztowych jednostek 7.2. Propagowanie i promocja małej retencji Powiat Powiat Zadanie ciągłe Bezkosztowo - budowy stawów w celu nawadniania upraw rolniczych 8. Wdrażanie powiatowego planu operacyjnego Powiat, Gminy Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne ochrony przed powodzią Powiat kosztowych jednostek
8.1. Zakup sprzętu na potrzeby magazynu Powiat Powiat Zadanie ciągle 5 000,00 PFOŚiGW przeciwpowodziowego Wydział Zarządzania na rok Kryzysowego i Bezpieczeństwa Obywateli 8.2. Modernizacja magazynu Powiat Powiat 2008 130 000,00 PFOŚiGW przeciwpowodziowego w Lubrzu Budżet Powiatu 9. Przeprowadzenie działań formalno - prawnych Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne jeżeli w istniejących planach i studiach kosztowych jednostek dotyczących zagospodarowania przestrzennego nie zostały objęte ochroną tereny zalewowe (przede wszystkim w dolinie rzeki Warty) 10. Odbudowa i konserwacja rowów melioracji Związek Spółek Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne wodnej szczegółowej Wodnych w Środzie kosztowych jednostek, Wlkp., Gminna dotacje, kredyty Spółka Wodna w Zaniemyślu, Rolnicy Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Gleby użytkowane 1. Kształtowanie struktury upraw ODR, Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne rolniczo przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się Gminy, kosztowych jednostek jakości gleb Właściciele gruntów
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 173
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 2. Podjęcie działań zmniejszających poziom ODR, Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne zakwaszenia gleb Właściciele kosztowych jednostek gruntów 3. Założenie i prowadzenie rejestru terenów, na Powiat Gminy, WIOŚ Zadanie ciągłe Zadanie Środki własne których stwierdzono przekroczenie standardów Wojewoda ustawowe jednostek jakości gleb lub ziemi Marszałek Zasoby kopalin 4. Rozpoznanie możliwości zasobowych i PGNiG S.A. Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne perspektyw regionu w zakresie zasobów złóż Warszawa, Odział Powiat kosztowych jednostek gazu ziemnego i ropy naftowej Zielonogórski 5. Bieżąca rekultywacja terenów Eksploatatorzy Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne poeksploatacyjnych zasobów Powiat kosztowych jednostek 6. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne planach zagospodarowania przestrzennego kosztowych jednostek obszarów złóż i objęcie ich ochroną
Cel 7. Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności w tym wzrost lesistości powiatu
Ochrona i rozwój 1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Gminy, Powiat, Wojewódzki Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne systemu obszarów pomników przyrody Województwo Konserwator kosztowych jednostek chronionych Przyrody 1.1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków, Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne terenów zieleni publicznej i pomników kosztowych jednostek przyrody na terenie gmin: Krzykosy, Dominowo, Nowe Miasto, Środa Wlkp., Zaniemyśl 1.2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Powiat Gminy Zadnie ciągłe 20 000,00 Budżet Powiatu pomników przyrody otaczających obiekty na rok będące własnością Powiatu Integracja aspektów 2. Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych Gminy Powiat Zadnie ciągłe - ekologicznych z chroniących tereny cenne przyrodniczo przed - planowaniem przeinwestowaniem przestrzennym 2.1. Racjonalne i rozważne planowanie wycinki Gminy Powiat Zadanie ciągłe - - drzew przy procesach inwestycyjnych Powiat 3. Aktualizacja planów ochrony siedlisk gatunków Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne zagrożonych Nadleśnictwa kosztowych jednostek, Pozarządowe dotacje organizacje ekologiczne
174 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 3.1. Ochrona zagrożonych drzew kasztanowców na Gminy Gminy Zadanie ciągłe Zgodnie ze PFOŚiGW terenie gmin Powiatu Średzkiego Zarząd Dróg Powiat złożonymi Powiatowych w wnioskami i Środzie Wlkp. możliwościami PFOŚiGW średnio około 20 000,00 na rok 3.2. Ochrona populacji i hodowla zwierzyny leśnej Koła łowieckie Gminy Zadanie ciągłe Zgodnie ze PFOŚiGW na terenie gmin Powiatu Średzkiego Powiat złożonymi wnioskami i możliwościami PFOŚiGW średnio około 15 000,00 na rok Ochrona lasów 4. Stały monitoring środowiska leśnego w celu Nadleśnictwa Gminy Zadnie ciągłe Bezkosztowo - przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki) 5. Przestrzeganie postanowień zawartych w Właściciele lasów, Powiat Zadanie ciągłe Bezkosztowo - inwentaryzacji lub planach urządzania lasów Nadleśnictwa, 5.1. Opracowanie nowych planów Powiat Gminy Zadanie ciągłe Według potrzeb PFOŚiGW urządzania lasów dla właścicieli lasów nie Nadleśnictwa stanowiących własności państwa 5. Pełnienie nadzoru nad lasami nie stanowiącymi Powiat, Nadleśnictwa Gminy Zadanie ciągłe 20 000,00 Budżet Powiatu własności Skarbu Państwa na rok 6. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z Powiat, Gminy Zadanie ciągłe 75 000,00 Środki ARiMR działaniami prowadzącymi do zróżnicowania Nadleśnictwa, na rok Warszawa struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury ARiMR przekazywane wiekowej drzewostanów dla rolników przez Starostwo Powiatowe Edukacja 7. Utrzymanie istniejących i zaprojektowanie Nadleśnictwa Powiat Zadanie ciągłe Według potrzeb Budżet Gmin, ekologiczna nowych ścieżek dydaktycznych wraz z opisem Gminy, szkoły, PFOŚiGW społeczeństwa w przyrody organizacje zakresie ochrony pozarządowe i przyrody ekologiczne 8. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej Powiat Gminy Zadanie ciągłe 7 000,00 - PFOŚiGW proekologicznych organizacji pozarządowych Organizacje 8 000,00 pozarządowe i ekologiczne
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 175
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 8.1. Konkursy, szkolenia dla dzieci i młodzieży Powiat Gminy Zadanie ciągłe 7 000,00 - PFOŚiGW oraz wycieczki ekologiczne Organizacje 8 000,00 pozarządowe i ekologiczne np. PTOP „Salamandra” 9. Działalność Powiatowego Centrum Edukacji Powiat Gminy Zadanie ciągłe 3 000,00 PFOŚiGW Ekologicznej (PCEE) przy Wydziale
Środowiska Starostwa Powiatowego 9.1. Aktywna współpraca Gmin z PCEE Gminy Gminy Zadanie ciągłe Brak danych GFOŚiGW kosztowych PFOŚiGW 9.2. Systematyczne doposażanie PCEE w Powiat Gminy Zadanie ciągłe 3 000,00 PFOŚi GW urządzenia i materiały dydaktyczne niezbędne w procesie edukacji ekologicznej 10. Promowanie zachowań proekologicznych we Powiat, Organizacje Zadanie ciągłe 5 000,00 Środki własne wszystkich dziedzinach życia zgodnie z Gminy, pozarządowe i na rok jednostek, zasadami ochrony przyrody w następującej Szkoły ekologiczne PFOŚiGW formie: zebrania wiejskie, szkolenia, akcja ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje itp. 10.1. Prelekcje i wycieczki o charakterze Powiat Gminy Zadanie ciągłe 1 000,00 PFOŚiGW ekologicznym szkoły na rok 10.2. Artykuły o treści proekologicznej w prasie Powiat Gminy Zadania ciągłe Bezkosztowo - lokalnej 10.3. Koordynacja ogólnopolskich i Powiat Gminy Zadanie ciągłe 2 500,00 PFOŚiGW ogólnoświatowych imprez proekologicznych na rok
Cel 8.Odnowa i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego powiatu i dostosowanie do potrzeb turystyki Ewidencja obszarów 1. Inwentaryzacja obszarów atrakcyjnych Gminy Powiat 2008 - 2009 Brak danych Środki własne cennych przyrodniczo pod kątem wykorzystania tych kosztowych jednostek przyrodniczo dla obszarów dla turystyki potrzeb turystyki 1.1. Opracowania dotyczące walorów Powiat Gminy Zadanie ciągłe 20 0000,00 – Budżet Powiatu ekologicznej przyrodniczo-turystycznych Powiatu 30 000,00
1.2. Wydanie mapy przyrodniczo – turystycznej Powiat Gminy 2009 Brak danych Budżet Powiatu Powiatu kosztowych
1.3. Promocja walorów przyrodniczych i Powiat Gminy Zadanie ciągłe 5 000,00 Budżet Powiatu turystycznych Powiatu na targach i giełdach na rok turystycznych
176 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 1.4. Współpraca z organizacjami turystycznymi Powiat Gminy Zadanie ciągłe Bezkosztowo - działającymi na terenie województwa i kraju Tworzenie ścieżek i 2. Budowa ścieżek, tras dla turystyki pieszej i Gminy Powiat 2008 - 2009 Brak danych Budżety Gmin, tras turystycznych rowerowej uwzględniających walory kosztowych Budżet Powatu, przyrodnicze Powiatu PFOŚiGW Wzmocnienie 3. Systematyczne nasadzenia nowych drzew i Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne walorów krzewów na terenie wszystkich gmin Powiatu kosztowych jednostek przyrodniczych i 3.1. Zakup drzew i krzewów dla szkół na Dzień Powiat Gminy Zadanie ciągłe 2 000,00 PFOŚiGW estetycznych Ziemi szkoły na rok Konsolidacja 4. Współpraca przedstawicieli Powiatu i Gminy Powiat Zadanie ciągłe Bezkosztowo - przedsięwzięć poszczególnych Gmin w celu realizacji wspólnej Powiat proekologicznych polityki proekologicznej Powiatu Średzkiego
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 177
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2012 – 2015 T a b e l a 75 Jednostka Szacunkowe Kierunek działania Jednostka współpracująca Czas realizacji koszty Źródła Zadanie priorytetowe realizacyjna lub nadzorująca wdrożenia finansowania [PL]
1 2 3 4 5 6 7 Cel 1. Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Racjonalizacja 1. Ograniczanie wykorzystywania wód Zakłady przemysłowe Gminy Zadnie ciągłe Brak danych - użytkowania wody podziemnych do celów przemysłowych i Podmioty gospodarcze Powiat kosztowych nawodnień rolniczych (poza przemysłem Rolnicy spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji) Zmniejszenie 2. Stosowanie bodźców ekonomicznych dla Gminy Powiat Zadnie ciągłe Zależne od Środki własne materiałochłonności przedsięwzięć proekologicznych (ulgi możliwości jednostek, dotacje i odpadowości podatkowe, możliwości współfinansowania) budżetowych produkcji Zmniejszenie 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków Gminy, Powiat Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne energochłonności termorenowacja Właściciele mieszkań, kosztowych jednostek gospodarki i wzrost Zarządcy budynków wykorzystania 4. Stopniowe zwiększanie udziału energii Gminy, Powiat Środki własne energii ze źródeł otrzymanej z surowców odnawialnych w Zakłady przemysłowe, Brak danych jednostek odnawialnych Zadanie ciągłe całkowitym zużyciu energii Właściciele i zarządcy kosztowych budynków Cel 2. Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową) Ograniczenie emisji 1. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej Zakłady przemysłowe Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne do powietrza w wokół dużych emitorów zanieczyszczeń Powiat kosztowych jednostek energetyce i 2. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli Zakłady przemysłowe WIOŚ Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne przemyśle emisji zanieczyszczeń na terenie zakładów Powiat kosztowych jednostek przemysłowych Ograniczenie emisji 3. Sukcesywna zamiana węgla na alternatywne Właściciele obiektów Gminy Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne w sektorze nośniki ciepła (gaz, brykiet drzewny, pelety Powiat kosztowych jednostek, mieszkalnictwa drzewne, biomasa) kredyty, dotacje 4. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do Zakłady ciepłownicze Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne likwidacji małych kotłowni Powiat kosztowych jednostek, dotacje, kredyty
178 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 5. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze powiatu PGNiG S.A. O WZG Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne Poznań Powiat kosztowych jednostek, dotacje, kredyty 6. Wsparcie finansowe dla mieszkańców Gminy Gminy Zadanie ciągłe Zależne od Środki własne zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej Właściciele obiektów Powiat możliwości jednostek, ekologiczne budżetowych kredyty, dotacje
7. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji Powiat, Gminy, Powiat Zadnie ciągłe 20 000,0 PFOŚiGW ekologicznej na temat oszczędności energii Szkoły, Pozarządowe GFOŚiGW cieplnej i elektrycznej oraz stosowania organizacje proekologicznych nośników energii, ekologiczne szkodliwości spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych Ograniczenie emisji 8. Usprawnienie systemu komunikacyjnego Generalna Dyrekcja Powiat Zadnie ciągłe zanieczyszczeń (poprawa nawierzchni i warunków Dróg Krajowych i komunikacyjnych bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i Autostrad, rozbudowa dróg) Wielkopolski Zarząd - - Dróg Wojewódzkich, Zarząd Dróg Powiatowych, Gminy 9. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne poprzez likwidację barier technicznych oraz kosztowych jednostek tworzenie ścieżek rowerowych Cel 3. Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku Ochrona przed 1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu Właściciele Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne hałasem wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych i zarządcy obiektów kosztowych jednostek komunikacyjnym przechodzących przez teren powiatu (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich, Zarząd Dróg Powiatowych) oraz WIOŚ
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 179
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 Ochrona przed 2. Opracowanie programu ograniczenia hałasu na Zarządzający drogą, Właściciele i Powiat Zadnie ciągłe Brak danych hałasem terenie powiatu (dokonanie rozpoznania linią kolejową lub zarządcy kosztowych komunikacyjnym klimatu akustycznego - sporządzenie map lotniskiem, obiektów, WIOŚ akustycznych - ze wskazaniem terenów WIOŚ szczególnie narażonych na emisję hałasu) 3. Wspieranie inwestycji ograniczających wpływ Właściciele Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne hałasu (budowa ekranów akustycznych i i zarządcy obiektów kosztowych jednostek tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej, a (Generalna Dyrekcja także izolacja budynków) Dróg Krajowych i Autostrad, Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich, Zarząd Dróg Powiatowych) 4. Integrowanie planów zagospodarowania Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych przestrzennego z problemami zagrożenia kosztowych -* hałasem Ochrona przed 5. Systematyczna kontrola zakładów WIOŚ Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne hałasem przemysłowych (zwłaszcza zlokalizowanych w kosztowych jednostek przemysłowym pobliżu zabudowy mieszkalnej) 6. Egzekwowanie w zakładach zmian Zakłady przemysłowe Powiat, Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne technologicznych w przypadku przekroczeń WIOŚ kosztowych jednostek emisji hałasu (stosowania obudów, dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych) 7. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej Zakłady przemysłowe Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne wokół zakładów Gminy kosztowych jednostek Cel 4. Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja 1. Prowadzenie rejestru urządzeń będących Gminy Powiat Zadnie ciągłe Bezkosztowo źródeł źródłem promieniowania elektromagnetycznego promieniowania -* elektromagnety- cznego
180 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 Cel 5. Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią Zarządzanie 1. Rozbudowa sieci wodociągowej oraz Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne zasobami wodnymi wymiana wyeksploatowanych odcinków sieci, kosztowych jednostek, i ochrona wód zwłaszcza sieci azbestowych w celu minimalizacji dotacje, kredyty strat wody
2. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania Gminy, Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne wody, hydroforni w celu zapewnienia Przedsiębiorstwa kosztowych jednostek, właściwej jakości wody wodociągowe dotacje, kredyty 3. Prowadzenie akcji edukacyjno – PCEE, Gminy, Powiat Zadnie ciągłe ok. 5 000,00 Środki własne informacyjnej propagującej optymalizację Szkoły, Pozarządowe na rok w jednostek, zużycia wody przez indywidualnych organizacje ramach PFOŚiGW, użytkowników ekologiczne środków GFOŚiGW przyznanych na edukację ekologiczną 4. Zintensyfikowanie rozbudowy sieci kanalizacji Przedsiębiorstwa Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne sanitarnej i deszczowej na terenie powiatu wodociągowo- jednostek, kosztowych kanalizacyjne, Gminy dotacje, kredyty 5. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) Gminy, Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne oraz budowa nowych i modernizacja istniejących Przedsiębiorstwa kosztowych jednostek, oczyszczalni ścieków wodociągowe dotacje, kredyty 6. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na Gminy, Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne terenach gdzie budowa sieci kanalizacji mieszkańcy kosztowych jednostek, sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn dotacje, kredyty ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych 7. Ewidencja wszystkich zbiorników Gminy, Powiat 2012 Bezkosztowo - bezodpływowych i zintensyfikowanie ich Przedsiębiorstwa kontroli technicznej oraz częstotliwości wodociągowo- opróżniania kanalizacyjne 8. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie WZMiUW w Powiat 2015 Brak danych Środki własne programów ochrony wód powierzchniowych Poznaniu, RZGW, kosztowych jednostek, w układzie zlewniowym rzek Powiat, Gminy dotacje, kredyty (współpraca ponadlokalna)
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 181
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 9. Ochrona i rekultywacja wód jeziornych Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne kosztowych jednostek, dotacje, kredyty 10. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz Gminy, Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków kosztowych jednostek, dotacje wodnych Ochrona 11. Wdrażanie powiatowego planu operacyjnego Powiat, Gminy Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne przeciwpowodziowa i ochrony przed powodzią (dla terenów Powiat kosztowych jednostek mała retencja zagrożonych zalaniem) 12. Odbudowa, prawidłowa eksploatacja oraz Właściciele cieków, Powiat Środki własne systematyczna kontrola systemów melioracji Marszałek Brak danych jednostek Zadanie ciągłe (wałów i urządzeń wodnych) Województwa, kosztowych realizujących, RZGW, Spółki wodne dotacje, 13. Odbudowa i konserwacja rowów melioracji Związek Spółek Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne wodnej szczegółowej Wodnych w Środzie kosztowych jednostek, Wlkp., Gminna Spółka dotacje, kredyty Wodna w Zaniemyślu, Rolnicy Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Gleby użytkowane 1. Prowadzenie właściwej struktury Rolnicy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne rolniczo zagospodarowania przestrzennego Gminy Gminy kosztowych jednostek, (zagospodarowywanie gruntów o niskiej dotacje, kredyty przydatności rolniczej, uprawy na gruntach o wyższej klasie bonitacyjnej) 2. Kształtowanie struktury upraw ODR, Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się Gminy, kosztowych jednostek jakości gleb Właściciele gruntów 3. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do Gminy Gminy Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne powietrza , gleb i wody Mieszkańcy Powiat kosztowych jednostek Zasoby kopalin 4. Bieżąca rekultywacja terenów Eksploatatorzy Gminy Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne poeksploatacyjnych zasobów Powiat kosztowych jednostek 4.1. Likwidacja odwiertów Radlin-16a, Radlin-17, Eksploatatorzy Gminy Do 2014 Brak danych Środki własne Radlin-20 zasobów Powiat kosztowych jednostek 5. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne planach zagospodarowania przestrzennego kosztowych jednostek (jeżeli obecnie nie są uwzględnione) obszarów złóż i objęcie ich ochroną
182 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 Cel 7. Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności w tym wzrost lesistości powiatu Ochrona i rozwój 1. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków Gminy Pozarządowe Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne systemu obszarów ekologicznych i zespołów przyrodniczo - organizacje kosztowych jednostek chronionych krajobrazowych na terenach rolniczych, ekologiczne gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu
2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Gminy, Powiat, Wojewódzki Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne pomników przyrody Województwo Konserwator kosztowych jednostek Przyrody 2.1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków, Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych Środki własne terenów zieleni publicznej i pomników przyrody kosztowych jednostek na terenie gmin: Krzykosy, Dominowo, Nowe Miasto, Środa Wlkp., Zaniemyśl
2.2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Powiat Gminy Zadnie ciągłe 20 000,00 Budżet Powiatu pomników przyrody otaczających obiekty na rok będące własnością Powiatu Integracja aspektów 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa Gminy Powiat Zadnie ciągłe Brak danych ekologicznych z mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach kosztowych -* planowaniem chronionych (środki administracyjno – przestrzennym prawne) 4. Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych Gminy Powiat Zadnie ciągłe - chroniących tereny cenne przyrodniczo przed - przeinwestowaniem 4.1. Racjonalne i rozważne planowanie wycinki Gminy Powiat Zadanie ciągłe - - drzew przy procesach inwestycyjnych Powiat Ochrona gatunkowa 5. Ochrona populacji i hodowla zwierzyny leśnej Koła łowieckie Gminy Zadanie ciągłe Zgodnie ze PFOŚiGW roślin i zwierząt na terenie gmin Powiatu Średzkiego Powiat złożonymi wnioskami i możliwościami PFOŚiGW Ochrona lasów 6. Stały monitoring środowiska leśnego w celu Nadleśnictwa Gminy Zadnie ciągłe Bezkosztowo - przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki)
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 183
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 3 4 5 6 7 7. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z Powiat, Nadleśnictwa, Gminy Zadanie ciągłe 75 000,00 Środki ARiMR działaniami prowadzącymi do zróżnicowania ARiMR na rok Warszawa struktury gatunkowej lasów i poprawy przekazywane dla struktury wiekowej drzewostanów rolników przez Starostwo Powiatowe 8. Pełnienie nadzoru nad lasami nie stanowiącymi Powiat, Nadleśnictwa Gminy Zadanie ciągłe 20 000,00 Budżet Powiatu własności Skarbu Państwa na rok Edukacja 9. Utrzymanie istniejących i zaprojektowanie Nadleśnictwa Powiat Zadanie ciągłe Według Budżet Gmin, ekologiczna nowych ścieżek dydaktycznych wraz z opisem Gminy, szkoły, potrzeb PFOŚiGW społeczeństwa przyrody organizacje w zakresie ochrony pozarządowe i przyrody ekologiczne 10. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej Powiat Gminy Zadanie ciągłe 7 000,00 - PFOŚiGW proekologicznych organizacji pozarządowych - Organizacje 8 000,00 konkursy, szkolenia dla dzieci i młodzieży oraz pozarządowe i wycieczki ekologiczne ekologiczne 11. Działalność Powiatowego Centrum Edukacji Powiat Gminy Zadanie ciągłe 3 000,00 PFOŚiGW Ekologicznej (PCEE) przy Wydziale
Środowiska Starostwa Powiatowego 12. Promowanie zachowań proekologicznych we Powiat Organizacje Zadanie ciągłe 5 000,00 Środki własne wszystkich dziedzinach życia zgodnie z Gminy pozarządowe i na rok jednostek, zasadami ochrony przyrody w następującej szkoły ekologiczne PFOŚiGW formie: zebrania wiejskie, szkolenia, akcja ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje itp. Cel 8.Odnowa i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego powiatu i dostosowanie do potrzeb turystyki Tworzenie ścieżek i 1. Budowa ścieżek, tras dla turystyki pieszej i Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Budżety Gmin, tras turystycznych rowerowej uwzględniających walory kosztowych Budżet Powiatu, przyrodnicze Powiatu PFOŚiGW Wzmocnienie 2. Systematyczne nasadzenia nowych drzew i Gminy Powiat Zadanie ciągłe Brak danych Środki własne walorów krzewów na terenie wszystkich gmin Powiatu kosztowych jednostek przyrodniczych i estetycznych Konsolidacja 3. Współpraca przedstawicieli Powiatu i Gminy Powiat Zadanie ciągłe Bezkosztowo - przedsięwzięć poszczególnych Gmin w celu realizacji Powiat proekologicznych wspólnej polityki proekologicznej Powiatu Średzkiego
184 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
X. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA
10.1. Założenia systemu finansowania inwestycji
Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska (gospodarki odpadami) wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców aglomeracji, powiatu lub związku komunalnego. Dlatego w przypadku Powiatu Średzkiego należy dążyć, aby podejmowane działania miały charakter powiatowy lub przynajmniej obejmowały swym zasięgiem kilka gmin (np.: międzygminne działania na rzecz ochrony środowiska, związkowy model gospodarki odpadami).
Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcie winno być realizowane wspólnie. W zależności od przyjętego w danym przypadku rozwiązania wariantu organizacyjnego poszczególne miasta i gminy samodzielnie lub wspólnie finansować będą realizację konkretnych zadań. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska pochodzić mogą z następujących źródeł: • własne środki miast i gmin; • dofinansowanie gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej; • emisja obligacji komunalnych; • fundusze pomocowe i związane z eko-konwersją (Ekofundusz); • kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach (np.: Bank Ochrony Środowiska); • pozyskanie inwestora strategicznego, może nim być także inwestor zagraniczny. Należy zaznaczyć, że wszystkie instytucje udzielające pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagają od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale również przedstawienia szeregu opracowań i dokumentacji, planujących czy opisujących dane przedsięwzięcie. Są to między innymi.: • plan zagospodarowania przestrzennego i strategie rozwoju powiatu lub gminy; • program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami, koncepcje gospodarki wodno- ściekowej, plan zalesiania itp.;
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 185
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłową dokumentacją ekonomiczną, finansową i przetargową; • studium wykonalności (lub biznes plan w przypadku przedsięwzięć komercyjnych); • wymagane przez prawo zezwolenia na realizację projektu.
10.1.1. Emisja obligacji komunalnych
Emisja obligacji jest nowo wprowadzanym sposobem gromadzenia środków finansowych. Daje ona emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje - korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane z budżetu samorządów, z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku.
Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na tyle wysoki, aby pokrył związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się myślenia kategoriami majątkowymi.
10.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Polskie miasta i gminy najczęściej korzystają z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez pożyczki) wdrażania projektów, związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. Wniosek do NFOŚiGW składa się wg wzoru stosowanego w Funduszu. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej. W NFOŚiGW istnieje możliwość umarzania pożyczek jeśli: • zadanie zostało zrealizowane terminowo, • osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny,
186 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej pożyczki wraz z oprocentowaniem. Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklarują przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty pożyczki wynosi maksymalnie 5 lat.
10.1.3. EkoFundusz
EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. konwersja długu). EkoFundusz jest niezależną fundacją działającą według prawa polskiego, a w szczególności wg Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. Nr 21, poz. 97). Środki EkoFunduszu pochodzą z bezzwrotnej pomocy zagranicznej i z tzw. ekokonwersji (zamianę kwot polskiego długu zagranicznego na środki inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska). Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej. W Statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi: • ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; • ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej; • ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu); • ochrona różnorodności biologicznej; • gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji, a także preferencyjnych pożyczek, nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych, a także studiów i opracowań oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji projektowej. Dla samorządów dotacja może pokryć do 30% kosztów (w przypadkach szczególnych do 50%), a dla jednostek budżetowych, podejmujących inwestycje proekologiczne wykraczające poza ich zadania statutowe, dofinansowanie EkoFunduszu może pokryć do 50% kosztów. Specyfika EkoFunduszu polega również na tym, iż inwestor może liczyć na zwolnienie dokonanych za granicą zakupów od ceł i opłat granicznych. Dla pozarządowych organizacji społecznych dotacja EkoFunduszu może pokryć do 80% kosztów w projekcie z dziedziny ochrony przyrody i do 50% w inwestycjach związanych z ochroną środowiska. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 187
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a Inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. Wśród projektów technicznych wyróżnić można projekty komercyjne, czyli takie które generują znaczne zyski po ich zakończeniu. Projekty niekomercyjne, to takie, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz względy społeczne, a przyszłe opłaty użytkowników jedynie pokrywają koszty, bez generowania zysków, bądź generują zyski w niewielkiej wysokości. W obydwu grupach projektów można wyróżnić projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsięwzięcia innowacyjne EkoFundusz rozumie takie, które wprowadzają na polski rynek nowe, lepsze niż dotąd rozwiązania techniczne służące ochronie środowiska. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju lub w danym regionie rozwiązań.
10.1.4. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej
Fundusz Spójności
Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Wykorzystanie pomocy z Funduszu Spójności następuje w oparciu o Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 - 2013 oraz Strategię wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2007 - 2013. Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybuowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują konkretne projekty akceptując je, a następnie finansując. Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich).
188 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Fundusz może przyczyniać się do finansowania:
• projektów, • etapów projektu, które są technicznie lub finansowo niezależne, • grupy projektów powiązanych ze sobą widoczną strategią tworzącą spójną całość. Współfinansowanie z Funduszu Spójności w obszarze ochrony środowiska mogą otrzymać m.in. inwestycje z dziedziny racjonalizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi. Do ubiegania kwalifikują się inwestycje o wartości całkowitej powyżej 10 mln euro, a beneficjentami pomocy mogą być jednostki samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne. Maksymalny poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowalnych, 15% zagwarantować musi beneficjent. Fundusz może zapewnić pomoc dla: • projektów dotyczących środowiska, przyczyniających się do osiągnięcia celów art. 130 R Traktatu, łącznie z projektami wynikającymi z przyjętych zgodnie z art. 130 S działań, a w szczególności projekty zgodne z priorytetami nałożonymi na wspólnotową politykę w zakresie ochrony środowiska przez Piąty Program Polityki i Działania odnoszący się do Środowiska i Stałego Rozwoju; • projektów pozostających we wspólnym interesie, dotyczących infrastruktury transportu, finansowanych przez państwa członkowskie, które są objęte wytycznymi wymienionymi w art. 129 C Traktatu; jednakże inne projekty dotyczące infrastruktury transportu, przyczyniające się do osiągnięcia celów zawartych w art. 129 B Traktatu, mogą być finansowane aż do przyjęcia odpowiedniej orientacji przez Radę. Fundusz może również udzielać pomocy: • na wstępne badania odnoszące się do kwalifikujących się projektów, łącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia; • na środki wsparcia technicznego, a w szczególności: a) na środki poziome takie jak badania porównawcze mające na celu ocenę wpływu pomocy wspólnotowej; b) na środki i badania, które przyczyniają się do oceny, monitorowania lub oszacowania projektów, oraz wzmocnieniu i zagwarantowaniu koordynowania projektów i ich spójności, a w szczególności spójności z politykami wspólnotowymi; c) na działania i badania pomagające w sporządzeniu koniecznych dostosowań we wprowadzanych projektach.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 189
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Fundusze strukturalne
Fundusze strukturalne są najważniejszym instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Są to specjalne instytucje, których zadaniem jest wspieranie i modernizacja gospodarki krajów UE. Fundusze te są kierowane do tych regionów i sektorów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. Inwestycje związane z ochroną środowiska finansowane są w ramach funduszy strukturalnych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Między innymi środki pochodzące z Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz z sektorowego Programu Operacyjnego - Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Środki dostępne w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego mogą być wykorzystane na budowę, modernizację, rekultywację lub likwidację składowisk odpadów, kompleksowy system zagospodarowania odpadów budowę i modernizację systemu kanalizacyjnego czy remont obiektów użyteczności publicznej.
Środki z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norwe- skiego Mechanizmu Finansowego
Beneficjentami środków z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą zostać instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe, utworzone w prawny sposób w Polsce i działające w interesie publicznym. Środki finansowe z tych mechanizmów zostały podzielone na sześć obszarów priorytetowych, z których poniższe dwa priorytety mają odniesienie w inwestycjach z zakresu ochrony środowiska: • Priorytet: Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii. • Priorytet: Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast. Maksymalny wkład środków dla projektów finansowanych z publicznych środków krajowych wynosi 85 % kosztów całkowitych, w pozostałych przypadkach – 60 % kosztów projektu.
10.1.5. Bank Ochrony Środowiska
Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków NFOŚiGW i WFOŚiGW, z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji i ochronę środowiska.
190 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Na bazie wieloletniego doświadczenia Bank realizuje zadania związane z jego proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundacją Polska Wieś 2000 im. M. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi.
Bank udziela na cele proekologiczne następujących instrumentów:
• Kredyty na inwestycje służące ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFOŚiGW – kredyty udzielane są ze środków WFOŚiGW (w tym w formie linii kredytowych) lub ze środków Banku z dopłatami WFOŚiGW do oprocentowania z przeznaczeniem na inwestycje służące ochronie środowiska przynoszące wymierny efekt ekologiczny. Przedmiotem kredytowania są inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegające na realizacji/modernizacji obiektów służących: a) ochronie wód i gospodarce wodnej (np.: oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii służące oszczędności wody), b) ochronie atmosfery (np.: budowa i modernizacja instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), c) ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady utylizacji odpadów) • Kredyty na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska - kredyt dla Sprzedawców lub/i Wykonawców na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, materiałów do ociepleń budynków, pomp ciepła, okien termoizolacyjnych, itd. Przedmiotem kredytowania jest zakup, zakup i montaż lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, grzejników konwekcyjnych, kotłów gazowych, olejowych lub zasilanych energią elektryczną, zaworów termostatycznych, materiałów do ocieplania budynków, okien termoizolacyjnych, rolet zewnętrznych i okiennic, drzwi zewnętrznych charakteryzujących się niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Kredytowane urządzenia i wyroby winny posiadać wymagane prawem dokumenty potwierdzające jakość (aprobaty, certyfikaty, deklaracje producenta, itp.) - zgodne z ustawą o badaniach i certyfikacji oraz rozporządzeniami wykonawczymi do tej ustawy. Montaż wyrobów może być kredytowany w przypadku gdy: a) Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie Wykonawcą, b) Wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez Sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienie, c) Bank podpisał z Wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 191
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Kwota kredytu – do 100% kosztów inwestycji - czyli ceny zakupu i montażu urządzenia lub wyrobu. Okres kredytowania: do 5 lat. Oprocentowanie: według zmiennej stopy procentowej lub indywidualnie dla każdego wyrobu i urządzenia. • Kredyty na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia – kredyt na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia ulic, placów itp. polegające na zmianie dotychczasowych urządzeń na energooszczędne, udzielany jest ze środków Banku Ochrony Środowiska S.A. Przedmiotem kredytowania jest pełny lub częściowy zakres prac związanych z modernizacją oświetlenia (zakup i instalacja żarówek, opraw, urządzeń sterujących, słupów i wysięgników). Kwota kredytu do 100% wartości przedsięwzięcia. Okres kredytowania do 5 lat, zależny od uzyskiwanych oszczędności energii (nie więcej niż suma okresu realizacji inwestycji, ewentualnej karencji w spłacie kapitału oraz okresu spłaty całego kredytu). • Kredyty na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych – kredyt na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych m.in. na ulepszenia, w wyniku których następuje: a) zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej lub zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, b) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, c) całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne). Przeznaczenie kredytu dla jednostek samorządu terytorialnego realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne w budynku stanowiącym ich własność i wykorzystywanym do wykonywania zadań publicznych. Przedmiotem kredytowania są: a) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania ciepłej wody: - w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, - w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%, - w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%, b) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%, c) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym.
192 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
Kwota kredytu: do 80% kosztów inwestycji. Okres kredytowania do 10 lat. Oprocentowanie wg zmiennej stopy procentowej
• Kredyty na przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu agroturystyki ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund" - kredyt na inwestycje związane z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniejących przedsięwzięć gospodarczych w zakresie agroturystyki na wsi lub w miastach do 10 tys. mieszkańców obejmujące tworzenie i rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Przeznaczony dla Rolników i członków ich rodzin oraz innych osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą, spółek handlowych, organizacji pozarządowych (fundacji i stowarzyszeń) posiadających osobowość prawną, zarządów gmin (o kredyt nie mogą ubiegać się jednostki państwowe ani spółdzielcze). Przedmiot kredytowania: a) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja budynków mieszkalnych, towarzyszących i gospodarskich (stodoły, stajnie, itp.) na agroturystyczną bazę noclegową dla turystów (pokoje gościnne, domki rekreacyjne, pensjonaty, kwatery grupowe, itp.), w tym budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w budynkach przewidzianych do użytkowania jako agroturystyczna baza noclegowa, b) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja, adaptacja obiektów/punktów przeznaczonych do świadczenia usług gastronomicznych dla turystów, w tym założenie/instalacja urządzeń kuchennych, budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w pomieszczeniach kuchennych, jadalniach oraz w zapleczu magazynowym artykułów spożywczych, c) zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów stanowiących lokalną atrakcję turystyczną, związanych z bezpośrednim świadczeniem usług rekreacyjno- sportowych i kulturowych dla turystów obejmujące zakładanie pól biwakowych i kempingów, budowę i modernizację lokalnych obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych (wypożyczalnie sprzętu turystycznego, kąpieliska, plaże, przystanie kajakowe i żeglarskie, ścieżki rowerowe, ścieżki zdrowia, stałe parki rekreacyjno-rozrywkowe i szlaki turystyczne, wyciągi narciarskie), zakup koni oraz budowa i modernizacja stajni i padoków służących usługom jeździeckim, sportowym i leczniczym, zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów/punktów lokalnej kultury ludowej (warsztaty tkackie, kowalsko- artystyczne, garncarskie, wikliniarskie, galerie oraz punkty sprzedaży wyrobów lokalnego rękodzieła i rzemiosła artystycznego), d) zakup niezbędnego, pierwszego wyposażenia inwestycyjnego budowanych obiektów agroturystycznych obejmującego zarówno środki trwałe, jak i inne rzeczowe składniki majątku obrotowego wielokrotnego użytku (np. naczyń, sztućców, pościeli) ściśle i
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 193
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
jednoznacznie związanego z wyposażeniem i funkcjonowaniem wymienionych wyżej obiektów.
10.1.6. Partnerstwo publiczno – prywatne
Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) to oparta na umowie współpraca podmiotu publicznego i partnera prywatnego, służąca realizacji zadania publicznego, w ramach którego partner prywatny w całości albo w części ponosi nakłady na wykonanie przedsięwzięcia będącego przedmiotem współpracy lub zapewni ich poniesienie przez osoby trzecie. Ustawą regulującą współpracę sektora publicznego i prywatnego jest Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 169, poz. 1420). Istnieje już nowy projekt ustawy o PPP z dnia 31 lipca 2007 r. W przypadku samorządu terytorialnego, budowa i wdrożenie partnerstwa ma na celu prywatyzację sektora użyteczności publicznej w tym zakresie, w którym określone zadania mogą być wykonywane przez podmioty sektora prywatnego np.: budowa zakładu gospodarki odpadami.
Rezultatem takiego partnerstwa powinno być uzyskanie lepszej jakości świadczonych usług. Dodatkowo dla samorządów, taka współpraca oznacza ograniczenie zadań własnych jedynie do kontrolowania podmiotu prywatnego, szczególnie w zakresie wykorzystania przekazywanych środków. Komisja Europejska wyróżnia trzy podstawowe rodzaje partnerstwa publiczno-prywatnego. Są to:
• BOT (Build-Operate-Transfer) – model zakłada, że udział inwestora prywatnego jest ograniczony do budowy i eksploatowania inwestycji (np.: zakładu gospodarki odpadami) przez określony czas, a następnie przekazania jej (wraz z prawami do eksploatacji) władzom publicznym. Prywatny inwestor jest finansowany za pomocą subwencji z kasy samorządowej. Przez cały czas prawnym właścicielem inwestycji jest samorząd. • DBFO (Design-Build-Finance-Operate) – w tym modelu przez czas trwania kontraktu inwestycja jest w zasadzie własnością inwestora prywatnego, który jest zobowiązany do znalezienia środków finansowych potrzebnych do jej zrealizowania. Koszt bieżącej eksploatacji (oraz np.: spłata długów) jest pokrywany z samorządowej subwencji. Po określonym czasie - tak jak w BOT – prawo własności przechodzi na władze. Główną zaletą modelu jest zdjęcie z samorządu ciężaru finansowania budowy inwestycji, a wadą - według KE – są skomplikowane procedury (przetargu, przekazania własności itp.). • BOO (Build-Own-Operate) – ten model różni się od DBFO jednym ważnym szczegółem - inwestor prywatny ściąga opłaty z użytkowników inwestycji (np. składowiska); w ten sposób zbiera pieniądze na jej utrzymanie i ewentualną spłatę długów. W tym przypadku inwestor
194 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
prywatny jest właścicielem inwestycji (na czas trwania kontraktu). Koncesja zdejmuje z samorządu wszystkie obciążenia finansowe. Uwzględniając istniejący model gospodarki na terenie gmin Powiatu Średzkiego oraz prawdopodobny jego kształt w najbliższych latach można przypuszczać, że uzyskanie funduszy ze środków pomocowych będzie nie możliwe. Przyczyną będzie: • przyporządkowanie Powiatu Średzkiego w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego do Zakładu Zagospodarowania Odpadów w Jarocinie, • brak realizacji działań z zakresu gospodarki odpadami, które obejmowałyby obszar całego powiatu lub przynajmniej kilku gmin, • wysokie, w skali pojedynczej gminy, progi kosztowe uzyskania pomocy finansowej, • wymóg osiągnięcia pozytywnego ponadgminnego efektu finansowanych działań, Planowane przez gminy Powiatu Średzkiego inwestycje z uwagi na lokalny charakter, nie spełniają wymogów stawianych w przypadku uzyskania dofinansowania ze środków pomocowych. Możliwymi do pozyskania środkami na realizacje założeń gospodarki odpadami, zgodnymi z Powiatowym Programem Ochrony Środowiska, dla gmin Powiatu Średzkiego będą głównie środki budżetowe, środki z gminnego, powiatowego lub wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska oraz kredyty bankowe .
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 195
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
XI. SYSTEM MONITORINGU I WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA
Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym programem. Zarządzanie programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązkami podmiotów zarządzających. System ten powinien obejmować następujące elementy: • zasady realizacji programu,
• instrumenty zarządzania,
• monitoring,
• struktura zarządzania programem,
• sprawozdawczość z realizacji programu,
• harmonogram realizacji,
• działania w zakresie zarządzania.
W odniesieniu do powiatowego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której spoczywają główne zadania zarządzania tym programem jest Starostwo Powiatowe. Jednak całościowe zarządzanie środowiskiem w powiecie będzie odbywać się na kilku szczeblach. Oprócz szczebla powiatowego są jeszcze szczeble wojewódzki i gminne obejmujące działania podejmowane w skali województwa i gminy, a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Każdą z tych jednostek nałożone są różne (czasami zbieżne) obowiązki.
Ustawowe zadania poszczególnych samorządowych jednostek organizacyjnych T a b e l a 76
Jednostka administracyjna Zakres obowiązków
1 2 Województwo • opracowanie strategii rozwoju • opracowanie planów wieloletnich • opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego • realizacja polityki rozwoju • edukacja publiczna • promocja i ochrona zdrowia • pomoc społeczna • ochrona środowiska • gospodarka wodna • obronność i bezpieczeństwo publiczne
196 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Powiat • zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany • gospodarka wodna • ochrona środowiska i przyrody • ochrona przeciwpowodziowa • zapobieganie nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska • promocja i ochrona zdrowia • administracja geologiczna Gmina • gospodarka odpadami komunalnymi • zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych • oczyszczanie ścieków komunalnych • tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej • tworzenie niektórych obszarów chronionych • ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej • wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu • prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych
Na trochę innych zasadach odbywa się zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Kierują się one głównie rachunkiem ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, choć od jakiegoś czasu uwzględniają one także głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: • dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa; • porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń; • modernizacje stosowanych technologii; • eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska; • instalowanie urządzeń ochrony środowiska; • stałą kontrolę zanieczyszczeń. Instytucje działające w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: • racjonalne planowanie przestrzenne, • kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, • porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, • instalowanie urządzeń ochrony środowiska. Instrumenty służące do zarządzania programem ochrony środowiska wynikają z obowiązujących aktów pranych (np.: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym,
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 197
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.
11.1. Instrumenty prawne
Do instrumentów prawnych zaliczamy: • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, • decyzje zatwierdzające plany gospodarki odpadami, • koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych, • raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniejących inwestycji, • uchwały zatwierdzające plany zagospodarowania przestrzennego. Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawym.
11.2. Instrumenty finansowe
Do instrumentów finansowych zaliczamy: • opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki, • administracyjne kary pieniężne, • odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna, • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.
11.3. Instrumenty społeczne
Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić współdziałanie.
Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na:
198 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
• narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można w nich wyróżnić dwie kategorie dotyczące: a) działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), b) powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości – kampanie edukacyjne). • narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych: a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, b) strategie i plany działań, c) systemy zarządzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych. • narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. • narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: a) wskaźniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania. Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych.
Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy powiatowymi służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie, które będą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć.
Niezbędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np.: mieszkańców przez tereny, których posesji będzie przebiegać wodociąg). Nie może
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 199
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl mieć miejsce sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np.: prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa, w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni, co nie oznacza, że nie należy go prowadzić. Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni, a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla: • pracowników administracji, • samorządów, mieszkańców, • nauczycieli szkół wszystkich szczebli, • dziennikarzy, • dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji.
11.4. Instrumenty strukturalne
Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju powiatu jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np.: dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp. W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie powiatu wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego mieszkańców.
200 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
11.5. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska
11.5.1. Zasady monitoringu
W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu.
Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach:
• monitoring środowiska, • monitoring programu, • monitoring odczuć społecznych. Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np.: WIOŚ, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, użytków ekologicznych) znany jest instytucjom takim jak np.: Urzędy Gmin, RDLP, Dyrekcje Parków Krajobrazowych.
Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np.: co roku, na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej przyczyny. Powodem mogą być np.: brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana kolejności przewidzianych w programie zadań priorytetowych.
Monitoring odczuć społecznych – jest on sprawowany na podstawie badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do powiatowych władz środowiskowych.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 201
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
11.5.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych
W ocenie postępu wdrażania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów.
W efekcie realizacji wyznaczonych dla Powiatu Średzkiego celów ekologicznych powinno uzyskać się zamierzone efekty ekologiczne (tabela 77).
Zakładane efekty działań proponowanych w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego T a b e l a 77
Proponowane działania Zakładany efekt 1 2 Ochrona powietrza Kontrola emitowanych • Przestrzeganie limitów emisyjnych zanieczyszczeń przez podmioty gospodarcze Rozbudowa sieci gazowej • Przestrzeganie limitów emisyjnych • Poprawa jakości powietrza atmosferycznego • Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów • Przestrzeganie limitów emisyjnych Zmiana systemu grzewczego i • Ograniczenie emisji niskiej do powietrza energetycznego na terenie gmin • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza związkami siarki i powiatu pyłami • Wzrost zapotrzebowania na „ekologiczne” surowce energetyczne (gaz, drewno wierzba energetyczna, słoma) • Możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych • Tworzenie nowych miejsc pracy Poprawa (usprawnienie) systemów • Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii przesyłania energii cieplnej oraz • Ograniczenie zużycia surowców energetycznych poprawa parametrów cieplno- • Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza energetycznych budynków • Zmniejszenie efektu cieplarnianego • Ograniczenie ilości odpadów ze spalania Reorganizacja transportu zbiorowego • Zapotrzebowanie na ekologiczne środki napędowe (gaz, biopaliwa) • Ograniczenie emisji spalin
Przebudowa układu • Zmniejszenie natężenia ruchu drogowego w miastach komunikacyjnego • Ograniczenie emisji spalin • Zwiększenie zatrudnienia • Ograniczenie poziomu hałasu Tworzenie stref ochronnych wokół • Zwiększenie zadrzewień największych emitorów • Ograniczenie rozprzestrzeniania się emitowanych zanieczyszczeń zanieczyszczeń oraz najbardziej uczęszczanych ciągów komunikacyjnych
202 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Nowe nasadzenia – zalesianie • Zwiększenie potencjału „produkcji tlenu” • Zwiększenie produkcyjnego charakteru lasu – możliwości pozyskiwania drewna • Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i sztucznych • Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców stref ochronnych wokół • Obniżenie hałasu największych emitorów hałasu oraz • Polepszenie warunków rozwoju fauny najbardziej uciążliwych ciągów • Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu komunikacyjnych • Zwiększenie estetyki Ochrona wód Opracowanie bilansu wodno – • Stworzenie założeń ochrony zasobów wodnych na terenie powiatu gospodarczego powiatu Zwodociągowanie i skanalizowanie • Zmniejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i terenu powiatu podziemnych • Dostarczanie ludności wody pitnej o dobrych parametrach jakościowych • Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej • Zmniejszenie zagrożenie zdrowia ludzi • Zwiększenie atrakcyjności turystycznej powiatu Podłączenie maksymalnej ilości • Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców mieszkańców do istniejących lub • Zwiększenie atrakcyjności turystycznej powiatu nowo projektowanych) oczyszczalni • Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory ścieków zbiorczych i przydomowych • Ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Wymiana azbestowych odcinków • Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców sieci wodociągowej Bieżąca modernizacja stacji • Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców uzdatniania wody i sieci • Dostarczenie ludności wody pitnej o dobrych parametrach wodociągowej jakościowych • Ograniczenie strat wody związanych z przesyłem i awariami Wyznaczenie norm zużycia wody • Zachowanie zasobów wodnych powiatu przy poszczególnych rodzajach • Możliwości rozwojowe powiatu – osadnictwo, działalność działalności produkcyjnej gospodarcza • Zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód Promowanie dziedzin produkcji o • Ograniczenie zużycia wody małej wodochłnności • Zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków
Zwiększenie kontroli poboru wody i • Naliczanie właściwych stawek za użytkowanie wód zrzutu ścieków Budowa lokalnych zbiorników • Zmniejszenie zagrożenia przeciwpowodziowego retencyjnych • Zwiększenie łatwo dostępnych zasobów wodnych • Wzrost atrakcyjności turystycznej • Nowe miejsca wypoczynki i rekreacji Kontrola oraz konserwacja wałów i • Zmniejszenie strat materialnych w przypadku wystąpienia urządzeń przeciwpowodziowych powodzi • Zmniejszenie zagrożenia powodziowego Odbudowa oraz prawidłowa • Zmniejszenie zagrożenia powodziowego eksploatacja systemów melioracji • Poprawa warunków upraw
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 203
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Aktywizacja turystyczna jeziora na • Poprawa walorów turystycznych terenie gm. Zaniemyśl oraz zbiornika • Budowa infrastruktury technicznej związanej z ochroną i „Środa” użytkowaniem zbiorników • Wzrost zatrudnienia • Polepszenie warunków rozwoju fauny i flory Ochrona gleb i powierzchni ziemi Prowadzenie racjonalnej gospodarki • Zachowanie walorów użytkowych terenów upranych uprawowej • Utrzymanie plonów na dotychczasowym poziome lub ich zwiększenie • Zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w skutek przenawożenia Upowszechnienie zasad dobrej • Wykorzystanie potencjału rolnego powiatu praktyki rolniczej oraz • Wzrost przedsiębiorczości związanej z gospodarką rolną nowoczesnych metod i technologii • Nowe możliwości przychodów dla mieszkańców upraw Wykorzystanie kompostu do • Wzrost wydajności uprawianych gleb nawożenia gleb • Podniesienie jakości (żyzności) gleb • Podniesienie wydajności upraw Prawidłowa rekultywacja terenów • Zwiększenie estetyki pokopalnianych • Powstanie nowych zbiorników wodnych
Wprowadzanie nowych • Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców niskoemisyjnych technologii i • Możliwość kontroli sposobu użytkowania obszarów ochronncyh systematyczna kontrola klimatu akustycznego wokół obiektów najbardziej uciążliwych Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja źródeł • Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów promieniowania • Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii elektromagnetycznego Ochrona dóbr kultury Prowadzenie renowacji istniejących • Zachowanie zabytków dla przyszłych pokoleń zabytków • Zwiększenie atrakcyjności powiatu • Wzrost świadomości narodowej Wprowadzenie właściwego • Zwiększenie atrakcyjności powiatu oznakowania i opisu zabytków • Promocja powiatu Tworzenie ścieżek edukacyjnych • Zwiększenie atrakcyjności powiatu przyrodniczych i kulturowych • Promocja powiatu • Edukacja ekologiczna i historyczno-kulturowa Odpady Zmiana profilu produkcji • Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów - zmniejszenie materiało i • Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii odpadochłonności • Zmniejszenie zapotrzebowania na instalacje do przerobu wykorzystania i unieszkodliwiania odpadów • Zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska) • Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń Likwidacja dzikich wysypisk śmieci • Zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia ludzi • Poprawa estetyki powiatu • Zmniejszenie zagrożenia dla rozwoju fauny i flory • Zmniejszenie potencjalnych zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych
204 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
1 2 Wprowadzenie selektywnej zbiórki • Zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska odpadów • Pozyskiwanie czystych surowców do przerobu • Zmniejszenie liczby dzikich wysypisk śmieci • Zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia ludzi • Ochrona terenu – zmniejszenie zapotrzebowania na teren pod składowiska • Poprawa estetyki powiatu • Zwiększenie zatrudnienia Przerób odpadów • Wydłużenia czasu eksploatacji istniejących i projektowanych składowisk • Produkcja wyrobów z odpadów np. elementy małej architektury, kompostu • Zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności produkcji • Wykorzystanie kompostu do pielęgnacji terenów zielonych • Pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu gospodarki odpadami Prowadzenie akcji edukacyjnej • Unikanie powstawania odpadów • Właściwe postępowanie z odpadami • Ochrona środowiska • Wzrost świadomości ekologicznej
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 205
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
W związku ze zmianami jakie nastąpiły w prawodawstwie ochrony środowiska, w celu dostosowania Programu Ochrony Środowiska do dokumentów nadrzędnych dokonano aktualizacji Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008- 2011 w perspektywie do 2015 r. W niniejszej Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dokonano aktualizacji i uzupełnienia charakterystyki zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu Powiatu Średzkiego, w zakresie takich elementów środowiska, jak: rzeźba terenu, litologia, wody podziemne i powierzchniowe, gleby oraz flora i fauna. Na podstawie szczegółowej analizy scharakteryzowanych elementów środowiska sporządzono ocenę zagrożeń i tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego. Wskazano również źródła i przyczyny zachodzących przeobrażeń. Stan poszczególnych elementów środowiska na terenie powiatu nie zmienił się radykalnie w ciągu ostatnich 4 lat i został oceniony jako dobry. Nadal dużym zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego jest nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa, hałas i emisja komunikacyjna, zwiększony pobór wód podziemnych oraz przekształcenia krajobrazu spowodowane rozwojem budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego. W związku z powyższym do najbardziej zagrożonych degradacją komponentów środowiska przyrodniczego Powiatu Średzkiego należą: • wody powierzchniowe – niska jakość wód powierzchniowych spowodowana jest w dużej mierze nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową oraz intensywną gospodarką rolną; • wody podziemne – wieloletnia, nadmierna eksploatacja mioceńskiego zbiornika wód podziemnych powoduje systematyczne obniżanie się poziomu głównego piętra wodonośnego oraz drastyczne zmniejszenie zasobów dyspozycyjnych; • powietrze atmosferyczne – zanieczyszczenia związane są głównie z emisją komunikacyjną, powodowaną przez drogi krajowe nr 11 i nr 15, na których panuje duże natężeniu ruchu oraz z emisją niską z palenisk domowych; • środowisko akustyczne – obniżenie jakości środowiska akustycznego spowodowane jest zwiększonym poziomem hałasu komunikacyjnego w miejscowościach zlokalizowanych wzdłuż dróg krajowych, zwłaszcza DK nr 11 i na terenie miasta Środa Wlkp. Uwzględniając stan poszczególnych elementów środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, zaproponowano działania zmierzające do poprawy istniejących warunków. W ramach powiatowej polityki ekologicznej zaktualizowano zadania, których realizacja będzie przebiegała w dwóch etapach zawartych w harmonogramie krótkoterminowym obejmującym lata 2008 – 2011 i długoterminowym realizowanym w latach 2012 – 2015.
206 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
XIII. UWARUNKOWANIA PRAWNE
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2006 Nr 129, poz. 902). 2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 Nr 239, poz. 2019). 3. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późniejszymi zmianami). 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz. U. 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późniejszymi zmianami). 5. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008). 6. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz. 435). 7. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591). 8. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898). 9. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43). 10. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717). 11. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638). 12. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607). 13. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji ( Dz. U. Nr 25, poz. 202). 14. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495). 15. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20). 16. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. Nr 191, poz. 1956). 17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984). 18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 207
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji (Dz. U. Nr 187, poz. 1341). 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826). 21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 158, poz. 1105). 22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. Nr 126, poz. 878). 23. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. Nr 109, poz. 752). 24. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzenia planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 66, poz. 620). 25. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzenia planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 46, poz. 333). 26. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858). 27. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 548/549). 28. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne ( Dz. U. Nr 128, poz. 1347). 29. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru formularza przyjęcia odpadów metali (Dz. U. Nr 197, poz. 2033). 30. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 października 2005 r. w sprawie szczegółowego postępowania z odpadami opakowaniowymi (Dz. U. Nr 219, poz. 1858). 31. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami ( Dz. U. Nr 49, poz. 356). 32. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75, poz. 527). 33. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie rodzaju odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności (Dz. U. Nr 16, poz. 154).
208 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
34. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzaju odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1735). 35. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. Nr 8, poz. 103). 36. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. Nr 134, poz. 1140). 37. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2007 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 121, poz. 832). 38. Rozporządzenie Ministra z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzaju odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 220, poz. 1858). 39. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 października 2005 r. w sprawie wymagań dla punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 214, poz. 1806). 40. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U. Nr 247, poz. 1816). 41. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów na składowiska podziemne (Dz. U. Nr 163, poz. 1156). 42. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. nr 134, poz. 1140). 43. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. nr 183, poz. 1530). 44. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81). 45. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. nr 115, poz. 1030). 46. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 162, poz. 1153).
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 209
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
XIV. BIBLIOGRAFIA
1. Informacja o stanie środowiska w Powiecie Średzkim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań, maj 2003 r. 2. Informacja o stanie środowiska w Powiecie Średzkim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań, wrzesień 2004 r. 3. Informacja o stanie środowiska w Powiecie Średzkim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań, czerwiec 2005 r. 4. Stan środowiska w Powiecie Średzkim, 2006 r. 5. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dominowo, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań 2002 r. 6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krzykosy, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań 2000 r. 7. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Środa Wlkp., Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań 2002 r. 8. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowe Miasto n/Wartą, Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego Politechniki Poznańskiej w Poznaniu, 2001 r. 9. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zaniemyśl, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań 2002 r. 10. Informator średzki z 2003 r. 11. Transwielkopolska Trasa Rowerowa – atlas rowerowy, Pietruska & Mierkiewicz, Wydawnictwo i Bank GeoInformacji Sp. z o.o., Poznan 2003 r. 12. Krygowski B., 1961 – Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, cz. I – Geomorfologia, PTPN Poznań. 13. Malinowski J. [red], 1991 – Budowa geologiczna Polski – tom VIII hydrogeologia, Wydawnictwa Geologiczne Warszawa. 14. Błaszyk T, Przybyłek J., Dąbrowski s., Górski J., 1992 – Stan rozpoznania i wykorzystania wód niecki trzeciorzędowej w Wielkopolsce, Wydawnictwo AGH, Kraków. 15. Dąbrowski S., Zboralska E., Zborowska T. – 1987 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów zwykłych wód podziemnych podsystemu wodonośnego wysoczyzny średzko – wrzesińskiej regionu wielkopolskiego , PG Odział Poznań. 16. Gawroński J., 2001 – Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski – arkusz Środa Wlkp, PIG Warszawa. 17. Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w miejscowości Orzeszkowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2006 r., SALMOPEM Zaniemyśl.
210 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011
„SALMOPEM” ul. Słowackiego 3, 63 – 020 Zaniemyśl
18. Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w miejscowości Pięczkowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2006 r., SALMOPEM Zaniemyśl. 19. Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w miejscowości Elżbietowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2006 r., SALMOPEM Zaniemyśl. 20. Raport o stanie lasów w Polsce w 2002 roku, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Warszawa 2003 r. 21. Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim w roku 2002, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań 2003 r; 22. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Średzkiego. 23. Krajowy plan gospodarki odpadami. 24. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, ARCADIS Ekokonrem Sp. z o. o., Poznań 2001 r. 25. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gdańsk 1999 r; 26. Geografia Fizyczna Polski Jerzy Kondracki, Wydanie VI, Warszawa 1988 r. 27. Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2002 r. 28. Raport o stanie środowiska w 2003 roku na obszarze województwa wielkopolskiego, WIOŚ w Poznaniu 2004 r. 29. Raport o stanie środowiska w 2004 roku na obszarze województwa wielkopolskiego, WIOŚ w Poznaniu 2005 r. 30. Raport o stanie środowiska w 2005 roku na obszarze województwa wielkopolskiego, WIOŚ w Poznaniu 2006 r. 31. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2 r. 32. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2000 r. 33. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2001 r. 34. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2002 r. 35. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa 2002 r. 36. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gdańsk 1999. 37. Materiały i informacje uzyskane z Urzędu Miasta Środa Wlkp., Gmin Powiatu Średzkiego oraz Starostwa Powiatowego.
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011 211