Culture and Folk Literature E-ISSN 2423-7000 : T. M .U. Vol. 8, No. 34 October, September & November 2020

The Characteristics of Camel in the Folk Literature of Received: 16/04/2020 Accepted: 25/08/2020 Alireza Shahhoseini* 1, Hassan Afrakhteh 2

1. PhD of Geography and Rural Planning, Kharazmi University, Tehran, . − Corresponding Author's E-mail: 2. Professor of Kharazmi University, Tehran, Iran. [email protected]

Abstract Camel breeding has been one of the main occupation of desert dwellers since the ancient times. The climatic, economic, and cultural conditions have fascinated tribes and desert dwellers with camel breeding. Camel is an important source of their economy; therefore, they have a longstanding emotional relationship with the animal. Camels are widely reflected in the culture and literature of the people in Semnan. The purpose of this study is to collect and analyze the characteristics of camels in two dimensions of formal and transverse attributes in Semnan folk literature, particularly among camel owners. The data were collected through field study and interview. Moreover, the expert«s knowledge has been used in the data analysis. The results show that camels play an important role in the folk literature such as songs, proverbs, myths, sounds and beliefs, in the desert territory of Semnan province, the review of which is presented in the study.

Keywords: Camel breeding; oral literature; folk beliefs; cameleer; Semnan province.

Introduction Understanding the cultural significance of camel breeding requires an investigation of the traditional animal husbandry, not only because of the tremendous variety of camel names, but also because of the plethora of songs, proverbs, stories, beliefs, Sarbani«s knowledge and techniques,

285 Culture and Folk Literature E-ISSN 2423-7000 : T. M .U. Vol. 8, No. 34 October, September & November 2020 indigenous veterinary knowledge, botany, and the behavior of the camels (Farhadi, 1998, p. 206). Besides the economic value, camel breeding shows a deep emotional love and affection between human and animals. This is why a person is convinced and interested to choose such a difficult job. The special and exceptional capability of camels throughout history has made human beings think that they can employ the various capabilities of this animal, including meat, milk, wool, and bearing. On this basis, and especially in desert areas where the talent and capacity of camel breeding is higher, the camel breeding profession has a long history. According to some field studies, in the past, camel breeding was very prosperous and common in more than 130 villages of the Semnan province, but now it has decreased to 35 villages. The purpose of this article is to analyze the role of camels in the folk literature of the people in Semnan province.

Methodology The data collection was conducted through field study and interview. The expert«s knowledge has also been used through the interpretive method in the process of data analysis.

Results The traits and characteristics of camels in the folk literature are reflected in five sections as follows. -Formal attributes The formal characteristics of this animal such as ears, eyes, neck, hump, tail, skin, masculinity, head, lips, knees and its height have been reflected in the oral literature. The height of the hump indicates the fatness of the animal. This is why camel hump shrinks in dry seasons. In the following riddle, camel herders ask the animal hump: The camel died of thinness, because it had a lot of tallow (hump), near dawn, neither on the ground nor in the air. Answer: A thin camel with a load of hump (a saddle of tallow on its back) was moving over the bridge in Sham (Syria). One of the beautiful songs of the Chudari tribe is the description of camel's body parts. In this song, the eyes, ears, head, hump, lips, feet, tail, nose, forehead, neck, horseshoe, knees, tongue, chest, abdomen, and

286 Culture and Folk Literature E-ISSN 2423-7000 : T. M .U. Vol. 8, No. 34 October, September & November 2020 eyebrows of the animal are interestingly focused in the song. This song is composed through poetry.

-Different species of camels Different species of camels such as Louk (male camel), Arvaneh (female camel) and Hashi (baby camel) also are significant in the folk literature. Of the various species of camels, "Louk" has a special place in the oral literature and has the highest frequency in proverbs, songs, etc. "Louk must be proud of himself," says a Torud proverb. It means that "Louk must roar himself." It is said to people who must be self-sufficient.

-Camel equipment Camel equipment such as harness, bridle, and golafsar are reflected in the oral literature. In the nomadic culture, the child is the ornament of the parents. This is also the case in the proverbs. Like this proverb in the Elikaei tribe: "Eshter Bijahaz Bumenin.", which is translated as follows: You came with a camel without equipment. This is called a parable if a parent goes to a party or to see an adult without children.

-Transverse characteristics of the camels There are many anecdotes, legends, proverbs and songs about the transcendental traits of camels such as being emotional, resentful, intelligent, zealous, etc., which is also indicated as "Oshtor Khajow", the coldness of the old woman, the helpless young man, and the story of the camel the owner of which had entrusted to his neighbor.

- Products and uses of the camels Like meat, milk, and wool, bearing and riding are also reflected in the oral literature of the people. An example is the following song about loading camels: Unload camels, Unload camels at every alley of pomegranate At the end of each alley, make a sweet pomegranate for sick syrup.

Conclusion Oral literature, as an important part of the literary production of any nation, deserves to be preserved and scientifically studied. Collecting, documenting,

287 Culture and Folk Literature E-ISSN 2423-7000 : T. M .U. Vol. 8, No. 34 October, September & November 2020 and presenting local literature, especially in the modern world, are so essential tasks, because the indigenous folk phenomena of Iran constitute the ancient structures of the culture of the Iranian tribes. On the other hand, the national culture is in great need of these isolated parts, and basically, the validity, value, and the depth of the national culture are realized within these subcultures. None of the efforts made to narrate the true history and culture of any nation will be complete without considering the phenomena and creations of folklore. Some unique rituals, such as mourning for the death of a camel, are very important and worthy of anthropological study. There is a great deal of oral literature on the rich themes of camels that requires further study as well.

References - Amanollahi Baharvand, E. (1988). Nomadism in Iran: research on nomads and tribes (in Farsi). Tehran: Agah. - Ameri, J. & Tabatabaei, S. H. (2017). A study of the local sounds and melodies of Toroud and Satveh (in Farsi). Semnan: Hablerood.Azami Sangsari, Cheraghali (1968). Sangsar national celebrations. Historical Studies, 17, 55-37. - Farhadi, M. (1998). Recycled museums (in Farsi). Kerman: Kerman Studies Center. - Farhadi, M. (2003). Cultivation and culture, traditional methods of welfare and health and land rehabilitation in Iran (in Farsi). Tehran: Ministry of Agriculture-Jahad, Deputy for Planning and Economy, Research Institute for Planning and Agricultural Economics. - Goli Zavareh, Gh. (1990). Camel, the old friend of the desert nomads. Reserves of the Revolution, 13, 67-80. - Honary, M. (1975). Camel breeding in the desert: Anthropology and public culture of Iran 2 (in Farsi). Tehran: Anthropology Center of Iran Publications. - Shah Hosseini, A. (2017). The Choodaries, a desert dweller tribe (in Farsi). Semnan: Hablerood.

288 دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه سال 8 34، شمـارة ، مهر و آبان 9311

ویژگیهای شتر در ادبیات عامۀ مردم استان سمنان

− علیرضا شاهحسینی 1، حسن افراخته2

)دریافت: 88 9311/9/ (9311/6/4پذیرش: چکیده از گذشتههای دور، یکی از پیشههای اصلی ساکنان مناطق بیابانی، شترداری بوده است. شرایط اقتصادی و اقلیمی و پیشینۀ فرهنگی، ایالت و کویرنشینان را شیفتۀ شتر کرده بود، نهفقط بهدلیل اینکه شتر شاهرگ اقتصادی آنان بوده است، بلکه بدین سبب که روابط عاطفی و یرینهددوستانۀ ای با این حیوان برقرار کرده بودند. شتر در فرهنگ و ادبیات مردم استان سمنان ا اگستردهبازتاب ی یافته است. هدف از این تحقیق، گردآوری و تحلیل ویژگیهای شتر در دو بخش صفات صوری و عرضی در ادبیات عامۀ مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان است. شیوة دستیابی به دادهها، گردآوری میدانی با ابزار جستوجوی شنیداری اعم از پرسش و پاسخ )مصاحبه( بوده و در تحلیل و استدراک دادهها از دانشهای اهل فن بهره گرفته شده است. بازتاب شتر را می ترانهتوان در ها، مثلها، آواها، چیستانها و باورها مالحظه کرد. این ترانهها، داستانها، المثلضرب ها و غیره در کل بیانگر یشهاند امآرزوهاها، ، بیم و یدها، غمها و یدها، غم خوشی های این مردم و گذشتۀ تاریخی آن و به عبارت دیگر بیانگر روانشناسی اجتماعی و نانوشتۀ آنان است. این مقاله حاصل پژوهشی است که با استناد به مطالعات میدانی و مصاحبه با ساربانان و شترداران و مطالعات کتابخانه فراهم آمده است. باورها، ضربالمثلها، چیستانها، ترانهها، حکایتها و افسانههای مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان در این پژوهش بیان شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که شتر بهویژه در بین شترداران حوزة کویری استان

9. دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران )نویسندة مسئول(. [email protected] 8. استاد گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

سمنان، نقش مهمی در ادبیات عامه )ترانه افسانهالمثلها، ضرب هها، ا، آواها و باورها و ...( دارد. این مقاله نخستین بررسی تحلیلی در این زمینه است. واژههای کلیدی: شترداری، ادبیات شفاهی، باورهای عامه، ساربانی شتر، استان سمنان.

مقدمه1. زندگی بشر دستکم از روزی که به مرحلۀ کشاورزی وارد شد، با دام پیوند تنگاتنگ یافته است. بنا بر برآورد دانشمندان، میش در 99 هزار سال پیش در چمی» «زاوی و عراق» «شیندر ، سگ در ده هزار سال پیش در ایالت آیداهوی امریکا، بز در 1099 سال قبل در لرستان و خوزستان ایران و گاو در 0099 سال قبل در یونان و ترکیه، و االغ در پانصد سال پیش در درة رود نیل و اسب و شتر در پنج هزار سال قبل در آسیای مرکزی، عربستان و جنوب روسیه اهلی شدهاند )اماناللهی بهاروند، 9360: 38(. در میان دامهای اهلی که آدمی با آن سروکار دارد، شتر جایگاه دارد.یژهو ای داوری دربارة غنای فرهنگی شترداری، نهفقط به العادفوقدلیل تنوع ة نام شترها، بلکه بهسبب انبوهی از ترانهها، المثلضرب ها، داستان ها، باورهای مربوط به آن و نیز دانش و فنون ساربانی، دانشهای بومی در زمینه های گیاهدامپزشکی، شناسی، و رفتارشناسی شتر است که مالزم با دامداری سنتی است )فرهادی، 9300: 896(. فرهنگ شترداری نهفقط پاسخ به ضرورت اقتصادی، بلکه بهمثابۀ نوعی عشق و عالقۀ عاطفی، توانِ رویارویی با شرایط طبیعی و شغلی دشوار و نیز تجهیز نیروی روانی برای پرورش این حیوان را فراهم کرده است. شترداری عالوه بر تأمین نیاز اقتصادی، نشانهای از نوعی عشق و عالقۀ عمیق عاطفی بین انسان و حیوان است. همین مؤلفهها هستند که شخص را متقاعد و عالقهمند میکند تا اشتغال این گونۀ سخت را برگزیند. قابلیتهای ویژه و استثنایی شتر در طول تاریخ، بشر را به این فکر واداشته تا از واداشته قابلیتهای مختلف این حیوان، اعم از گوشت، شیر، پشم، باربری و... بهره ببرد. بر همین اساس و به طور خاص در مناطق کویری ـ که استعداد و ظرفیت پرورش شتر در آن بیشتر است ـ پیشۀ پرورش شتر دیرینگی کهنسالی دارد. بر بنیاد مطالعات میدانی

292

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

نگارندگان، در گذشته شترداری در استان سمنان رونق بسیار داشته و در بیش از 939 روستای استان پرورش شتر رواج داشته، اما اکنون به 30 روستا کاهش یافته است. شتر در بین مردم استان سمنان با اسامی اُشتُر» « )سمنان، رضاآباد خواروتوران، سرکویر و طرود، سرحدات میامی(، اِشتِر» « )عشایر ایل الیکایی(، شِتِر» « )تبریزبانان شمال استان مانند چاشم، پرور و هیکو(، اِشتُر» « )افتر، سرخه و بیابانک(، اُشتار» « آبادعبدل) دَوَه»سرخه( و « )اصانلوهای ترکزبان گرمسار و (آرادان شود.شناخته می

تحقیق2.پیشینۀ در زمینۀ شتر در فرهنگ مردم، پژوهشهای اندکی انجام شده است. بیشتر پژوهشها در قالب مقاالت فرهنگی منتشر شدهاند. مرتضی هنری ) 9304الف( به رفتارشناسی شتر، بیماریگذارنامتولیدمثل، ی، ها، داغ و نشان کردن شترها در خور» « از توابع استان اصفهان پرداخته است. وی بیشتر به شیوة شترداری و دانش بومی آن در منطقۀ خور و بیابانک پرداخته و کم تر به جایگاه شتر در ادبیات عامه اشاره کرده است. گلی زواره )9361( در مقالهای به اختصاصات شتر، نامهای شتر و شتر در اشعار شعرا و امثال اشاراتی داشته است. ایران پارنژاد یزی )9380( به ادبیات شفاهی مردم روستای آشکارای حاجی آباد بندرعباس پرداخته است. وی مثلها، اشعار، ترانههای محلی و آهنگ و نوای موسیقی محلی معروف به قُجوی» «اُشتُر )خُجوی( و قصۀ مربوط به آن را بیان کرده است. شاهحسینی )9319( به چند ترانه از ساربانان استان سمنان ازجمله «بَریوگ» و روروگ» «هوی اشاره کرده است. بُرجی )9310( المثلضرب های مربوط به شتر را در دو بخش مجزا و با استناد به منابع مکتوب گرد آورده است: در بخش نخست فقط به بیان ضربالمثلهای معروف دربارة شتر بسنده کرده و در بخش دوم به ریشهیابی تعدادی از مثل های معروف و بیان داستان آنها پرداخته است. عامری و طباطبایی ) (9316 با دستهبندی مهمترین واژگان و اصطالحات مرتبط با شترداری در دهستان طرود شهرستان شاهرود، به نکتههای دیگ ری از قبیل واژگان همانند در دیگر گویشهای ایرانی، وجوه اشتقاق آن یابیها، ریشه برخی واژه های کهن ایرانی و آداب و ایرانی های کهن رسوم ساربانی در این گونۀ زبانی پرداختند و درمجموع 989 واژه و اصطالح شترداری

291

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

را گردآوری کردهاند. با اینکه در اغلب مقالهها و یا پژوهش صورها به ت گذرا به برخی مؤلفهاز های ادبیات عامه اشاراتی شده؛ اما تاکنون پژوهش مستقلی در زمینۀ ویژگیهای ویژگی شتر در فرهنگ عامۀ استان سمنان انجام نشده است. ضرورت اقتصادی و تأثیرات فرهنگی و روانی در کل، شأن و منزلتی ویژه به شتر در این فرهنگ داده است. استقرار شترداران در نقاط دوردست، از یک سو و سختی کار از طرف دیگر سبب شده است تا محققان کمتر به آن بپردازند. ثبت و ضبط ادبیات شفاهی، افزون بر معرفی آن به عالقهمندان فرهنگ عامه و فرهنگ دوستان میتواند یکی از پیشههای سنتی و اصیل راایران زمین معرفی کند. نگارندگان در این مقاله به تحلیل ویژگیهای شتر در ادبیات شفاهی مردم استان سمنان پرداخته و تالش کردهاند تا با مصاحبه و گفتوگو با ساربانان و شترداران، آنچه را دربارة شتر در ذهن دارند به رشتۀ تحریر درآورند.

3. مواد و روشها استان سمنان با مساحتی بالغ بر 10419 کیلومتر مربع در دامنۀ جنوبی رشته کوه البرز کوه البرز قرار گرفته است. از نظر موقعیت جغرافیایی بین 09 درجه و 09 دقیقه تا 00 3درجه و 3درجه و دقیقه طول شرقی از النهارنصف گرینویچ و 34 درجه و 93 دقیقه تا 30 درجه و 89 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته است. این استان 6 درصد مساحت کل کشور و از این حیث رتبۀ هفتم را در بین استانهای کشور را دارد ) سالنامۀ آماری سال استان، 9319: 81(. در چشمانداز عمومی از توپوگرافی استان، بیش از 09 درصد از گسترة استان با تمرکز در بخش جنوب و مرکزی، ارتفاعی کمتر از 099 تا 9099 متر داشته و نقاط مرتفع به صورت حاشیۀ باریکی در قسمت شمال و مرکز )واقع اند رهبری، 9318: 919(. متوسط بارندگی ساالنه تقردر ایران یباً رقمی معادل 809 یلیم متر و در استان سمنان 930 یلیم متر است و بدین ترتیب متوسط بارندگی در استان تقریباً کمی بیش از یک دوم بارندگی ایران است. عالوه بر این، زمان ریزش نزوالت جوی و محل ریزش آنها نیز با نیاز بخش کشاورزی که مصرفکنندة اصلی آب در سمنان است، مطابقت ندارد.

292

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

بیشتر مناطق استان بهویژه مناطق جنوبی و میانی آن بهسبب عوامل مختلف نظیر سیطرة پرفشار جنب احاره ی در فصل تابستان، دوری از دریا )عدم دسترسی به منابع رطوبت(، بادپناه بودن و عدم وجود عامل صعود، بارش اندکی دارند )همان: 910(. وجود مراتع وسیع بیابانی در نواحی جنوبی استان سبب شده است در این نواحی شترداری رونق زیادی یابد. طرود شاهرود، رضاآباد و احمدآباد خواروتوران، حسنآباد دامغان، عباسآباد میامی و خیرآباد سمنان از مهمترین نواحی پرورش شتر در استان سمنان در شمال کویر مرکزی ایران بهشمار میروند. پرورش شتر در نواحی وسیعی از جنوب استان سمنان سبب شده است تا فرهنگ عامۀ این نواحی با شتر و شترداری پیوند استوار داشته باشد. دادههای پژوهش پیشرو به دو روش گردآوری شده است: نخست بررسی اسناد مدون شامل کتابها، مقاالت مرتبط با شترداری در منطقه، که فهرست آنها در منابع مقاله ذکر شده است؛ دوم منابع شفاهی ناشناخته و نابودشونده : این گروه : این گروه شامل شترداران خبره و ساربانان و زنان ایلیاتی است که در محل سکونت و استقرارشان با آنها مصاحبه شده است.

یافته4. های پژوهش برای تبیین جایگاه برجستۀ شتر در ادبیات شفاهی مردم استان سمنان، یافتههای پژوهش المثلضربدر قالب ها، یستانچ ها، دوب ها،یتی ترانهها ، افسانهها و باورها ارائه شده باورها و است. در ادامه ادبیات شفاهی مربوط به شتر به تفکیک صفات صوری و عرضی و ... در بین ایالت و روستاییان شتردار و سایر نواحی آورده میشود:

1ـ4 . صفات صوری )اعضای بدن شتر( پوست1ـ1ـ4 . پوست شتر در گذشته ارزش زیادی داشته است. در کنایات ارزش آن برابر بار یک االغ دانسته شده است: ـ اِ شتر پوست خرِ بار دَرَ

293

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

برگردان: پوست شتر بار االغ است. ییعن شتر هر قدر هم بیارزش باشد باز پوستش به اندازة بار یک االغ ارزش دارد. در انتقاد به کسی گفته میشود که بخواهد بزرگی را تحقیر کند )شاهحسینی، 9314: .)80

2ـ1ـ4 . دُمِ شتر ـ اشتری دُم زمین مرسه. برگردان: دُمِ شتر به زمین میرسد. دراعتراض به کسی گویند که وقت انجام وعدة طرف مقابل به نظر او ممتد و طوالنی است )ستوده، 9306: 94(. معادل اینکه کی به وعدهات عمل میکنی، پاسخ میشنود: وقت گل نی. در سنگسر شتر»افسانۀ تمثیلی روباه و « را بدن گونه نقل میکنند: روباهی داشت میرفت دید شتری خوابیده، روباه دور و برِ شتر گشت زد و با خودش گفت: دُمِ خودم را به دُمُ شتر گره بزنم ببینم چه میشود! دُمِ خود را به محکم به دُمِ شتر گره زد. شتر به پشت سرش نگاه میکند و میبیند که یک چیزی تکان تکان میخورد! شتر خیلی میترسد و رَم میکند و بلند میشود و پا به فرار میگذارد. روباه هم به دُمِ شتر، آویزان شده و شتر روباه را روی زمین میکشید! چند تا روباه داشتند کار این روباه را تماشا میکردند. روباه را صدا کردند: داری کجا میروی؟! روباه در حالی که آویزان بود صدا می یزند )م گوید(: چیزی نگید؛ چون که من با بزرگان پیوند امکرده ! )اسماعیلی و ایمانی 9310خوشخو، (.38: این داستان در معنای کنایی و تمثیلی خود با نگاهی طنزآلود و نکتهسنج، به اشخاص راحتطلبی اشاره دارد که آنکهیب تصور و شناخت صحیحی از تواناییها و نیز از جایگاه خود داشته باشند، درپی ترفیع خویش نه با تالش در ساخت شخصیت و پرورش بلاستعدادها ، طرکه از یق وصلت با صاحبان منزلت و مسند هستند. روشن است که این روش نادرست، نتیجهای جز دچار شدن به مشکالت نخواهد داشت.

294

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

باورهادر ی شترداران آمده است: دُمِ شتر باید دست ساربان باشد. دُمِ شتر از دست از دس ت ساربان خارج شد دیگر صاحبش نیست )سید حسین شاهچراغی(. ن3ـ1ـ4 رینگی. - اشتره گفتنش چره نریات اِز پسه؟ گُف: چی اُم اُنگار کَسه؟9 برگردان: به شتر گفتند: چرا نرینگیات رو به عقب است؟ گفت: کجایم ماند کسان است؟8 گالیه و شکایت کسی از وضعیت نابسامان خود است. همچنین گاهی توجیه کسی است که بهدلیل انجام خطایی مورد عتاب واقع شد ه است و با این گفتار، اشتباه خود را فرافکنی میکند.

4ـ1ـ4 . سر شتر یکی از صفات بارز شتر دوراندیشی است. اغلب این حیوان را با خر مقایسه میکنند که خالف شتر، همیشه سرش پایین است و آینده نگر نیست. شترداران حسن آباد دامغان بر آباد دامغان دوراندیش بودن شتر صحه می گذارند و بر این باورند که: شتر صبح که از خواب برمیخیزد و ساربان عَگالش3 را باز میکند مکثی می کند و با خود میگوید: ان شاءاهلل شاءاهلل امروز به مکه میرسم. ساعتی بعد که ساربان گله را تاب میدهد، میگوید: امروز وقت گذشته، ان شاءاهلل به کربال و عتبات می رسم. عصر که یک دست و یک پای خود را شکسته میبیند با خود میگوید: امروز هم قسمت نشد. ان شاءاهلل فردا )سید حسین شاهچراغی(. این باور در مثلها هم آمده است: ـ مثل شتر باش که دور بپایی، خر نَباش که پیش ِپایت نگاه کنی. برگردان: به دوراندیشی شتر اشاره دارد اهلل)حاج .(داد صالحی

.2ـ1ـ4 گردن ـ شِتِر گِردِن بِلِندِ دِ سَر گِردِن نَزِنِه. برگردان: اگرچه گردن شتر بلند است، اما از دو جا که نمیبرّند.4

292

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

به این نکته اشاره دارد که فراوانی مال کسی بر آن دلیل نباشد که آن را به دیگران یا به هر کس و ناکس بیش از حد و حساب خیرات کند. در کنایه به کسی گ فته میشود فته می که انتظار بیش از حدی از کسی داشته باشد )دوستعلی صالحی هیکویی(. ـ اشتری که علف میخا، گردن میکِشه برگردان: اشتری که علف بخواهد گردنش را دراز میکند.0 در زندگی باید برای رسیدن به هدف تالش کرد )طباطبایی، 9314: 84(. در اغلب مثلها گردن درازی شتر برای علف است؛ اما در برخی موارد ازجمله در افتر این نیاز برای رفع تشنگی و نوشیدن آب بوده است: ـ اِشتُر تِشون بُبو گِردن درازا کِنّه. برگردان: اگر شتر تشنه باشد، گردنش را دراز میکند. منظور آن است که آدم نیازمند واقعی تکبر نمیکند )حسنزاده و زیاری، 9319: 00(.

گوش2ـ1ـ4 . ـ اَگَ اِشتُری اِشتون گوش دِ بدی، تُ یَم مَدِ ویِنندِ برگردان: اگر شتری گوش خود را دید، تو هم مرا میبینی. هنگامی که کسی با دیگری قهر کند و تصمیم بگیرد که برای همیشه با او قطع ارتباط کند )تعدادی سنگسری، 9389: 00(.

لب7ـ1ـ4 . ـ شِتِر کاجِه خارِه، کِ وِنِ لُوچِه نَفیرِه برگردان: کجای شتر خوب است که لبش کج است )روستاهای چاشم و هیکوی مهدیشهر(. ـ آشتُره لُوشَه توصدر یف افرادی بهکار میرود که لبانی کلفت و آویزان دارند )وزیری، 9319: 989(.

8ـ1ـ4 . زانو

292

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

ـ اَشتُری کُجَه پا کَه کُ ژُ زونِی پاک بین. برگردان: کجای شتر پاک است که زانویش پاک باشد درمورد افراد ناپاک و بدنامی گفته میشود که نقطۀ روشن اخالقی در زندگی خود ندارند و اصالح پذیر هم نیستند ) 983همان: (.

شتر9ـ1ـ4 . قد بلند شتر9ـ1ـ4 جثۀ بزرگ شتر سبب شده تا این ویژگی شتر زبانزد خاص و عام شود و هر آدم بهدرشتهیکل ویژه دخترانی را که هیکلمند هستند و سنی از آنها گذشته است و در تجرد باقی ماندهاند، به شتر تشبیه کنند. تنها حیوانی که چه در صحرا و چه در بهاربند نمیتوان آن را از دیدهها دور نگه داشت، شتر است. شاید همین درشت بودن جثۀ حیوان سبب شده تا حدودی از دستبرد سارقان در امان بماند. اصانلوهای گرمسار که به زبان ترکی صحبت میکنند در این مورد این مثل معروف میرا به برند:کار ـ دَوَه مین مَک چِقات اُلماز )یعنی شترسواری دوال دوال ندارد(. این مثل در مذمت پنهانکاری بهکار برده می شود شود میراخورلی) .(قنبر

ـ1ـ4 12. کوهان شتر بلندی کوهان نشان فربه بودن حیوان است. به همین دلیل کوهان شتر در خشکسال یها ی کوچک میشود. شترداران چوداری در معمای زیر از کوهان حیوان پرسش میکنند: شتر مُرد از الغری، از بس که پیه )کوهان( بسیار داشت، نزدیک شام وقت سحر، نه در زمین نه در هوا. پاسخ: شتر الغر با بار کوهان )زینی از پیه بر پشت( در وقت سحر در شام )سوریه( از روی پل در حرکت بود. پارسا) .(علی

2ـ4 . ترانۀ عامۀ اُشتُر به چرای سر بلندی در وصف تمام اعضای بدن شتر

297

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

یکی از ترانههای زیبای طایف ۀ چوداری، توصیف اعضای بدن شتر است. در این ترانه، بهترتیب چشم، گوش، سر، کوهان، لب، پا، دُم، بینی، پیشانی، گردن، نعل، زانو، زبان، زانو سینه، شکم و ابروی حیوان بهطرز جالبی در قالب ترانه تشبیه شده است. مضمون این ۀتران متل منظوم چنین است: اُشتر6 یبه چرا سر بُلندی چشمَش به چه مانَد آینه0 بَندی گوشِش به چه مانَد، گوش کِشندی ینهآ بندی ، کشندی،گوش یاُشتر به چرا سر بلندی کلّش8 به چه ماند کلّه قندی ینهآ بندی ، شَگوش کِ ندی ، کلّه قندی اشتر به چرا بلندیی سر کوهانش به چه ماند قُلّه سنگی ینهآ بندی، گوش کشَندی، کله قَندی، قله سنگی، یاُشتر به چرا سر بلندی لَباش به چه ماند خُار و کندی ینهآ بندی ، گوش کشندی، کلهّ قندی، قُله سنگی، خار و کندی، اُشتُر به چرای سر بلندی پایش به چه ماند، را رَوندی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، یاُشتر به چِرا سر بلندی دُمِبش1 به چه مانَد جارو بَندی99 ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی اشتر به چرا ی سر بلندی ینیب اش به چه ماند: لول تفنگی

298

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی اشتر به چرا ی سر بلندی پیشانیش به چه ماند: تخته سنگی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی اشتر به چرا ی سر بلندی گردنش به چه ماند: ستونِ سنگی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی سرچرااشتر به ی بلندی نعلش به چه ماند، فرنگیمتکای ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی اشتر به چرا ی سر بلندی زانوش به چه ماند، جنگیتیرکمان ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی اشتر به چرا ست در بلندی زبانش به چه ماند، شیر کِشَندی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی اشتر به چرا ی سر بلندی ینهس اش به چه ماند قلوهسنگی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی، قلوهسنگی

299

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

اشتر به چرا ی سر بلندی شکمش به چه ماند، باغ قشنگی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی، قلوهسنگی، باغ قشنگی اشتر به چرا ست در بلندی ابروانش به چه ماند، تیر کمندی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی، قلوه سنگی، باغ قشنگی، تیر کمندی اشتر به چرا ی سر بلندی مژهاش به چه ماند، سرمهدانی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، را رَوَندی، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی، قلوهسنگی، باغ قشنگی، تیر کمندی، سرمهدانی اشتر به چرا ی سر بلندی گردنش به چه ماند میل لنگی ینهآ بَندی ، گوش کشندی، کلّه قندی، قُلّهِ سَنگی، خار و کندی ، رَوَندیرا ، جارو بندی، لول تفنگی، تخته سنگی، متکای فرنگی، تیر کمان جنگی، شیر کشندی، قلوهسنگی، باغ قشنگی، تیر کمندی، سرمهدانی. )علی پارسا، علیاصغر میرزایی، علیقلی هروی، و خدیجه پروندی .(

گونه3ـ4 . بازتاب های مختلف شتر در ادبیات عامه

1ـ3ـ4 . لوک )شتر نر بالغ( سهلوک شتر نر ساله و باالتری است که گجفتهم نقش یری را در گله برعهده دارد و هم اینکه از نظر باربری در بین انواع شتران توان بیشتری دارد. جابنابرا ین هر صحبت ین هر جابنابرا

322

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

از بارکشی است قدرت لوک مثالزدنی است. از گونه های لوک»مختلف شتر، « در ادبیات عامه جایگاه دیژهو ای بارد و یشترین بسامد را در مثل وها و ترانه ...ها دارد.

1ـ1ـ3ـ4 . مثلها ـ لوکِ سربار میکُشه ، مَرده مُشاال. برگردان: لوک را بار اضافه میکشد و مرد را تشویق دیگران برای کار بیشتر و سنگینتر. تعریف بیش از حد موجب خسران و زیان است99 )طباطبایی، 9314: 80(. این مثل به زیبایی، یادآور کاروانهایی است که پهنۀ کویر را با استقامت و صبوری میپیمودند. در این سفرهای طاقت ـفرسا که دیگر چارپایان جرئت حضور ندارند ـ شتر تنها موجودی است که با ویژگیهای منحصربهفرد خود ازقبیل ِحرکت در طوفان، تحمل تشنگی، دید در شب فوق والعاده کمجهت مییابی نظیر توانست تاجران، مسافران و زائران را از برهوت آتشین کویر به سالمت عبور دهد و در این سفرها ناگزیر لوک ـ که قدرتمندتر و تنومندتر است ـ بار بیشتری حمل میکند و کاروانیان اسباب َدم ِ دست و خردهبارها را افزون بر بار اصلی، بر پشت لوک جاسازی میکردهاند. ـ لوک باید از خودش بُغُرّه. برگردان: لوک باید خودش غرّش کند. کاربرد: آدم باید خودش کفایت و جربزه داشته باشد )عامری و طباطبایی، 9316: 836(.

دو2ـ1ـ3ـ4 یتیب. ها طورهمان پکه یشتر اشاره شد مهمترین کاربری شتر در گذشته باربری بوده است. در رانهاغلب ت ها به کاالیی که کاروانیان با شتر حمل میکردند اشاره شده است. پنبه، زغال، پنبه یونجه، قند و حتی عسل از کاالهایی بوده است که کاروانیان و تاجران از این نواحی به شهرهای شمالی و یا جنوبی جابه کردند.جا می

شــتر خوبــه کــه بــارش پنبــه باشــه جَــوون خوبــه لَــبِش پُرخَنــده باشــه

جــــوونی کــــه نــــداره مــــال دنیــــا بمیــــره، بهتــــره تــــا زنــــده باشــــه

اَال لــــوک ســــیاه بــــارِت زغالــــه بــــز غــــالل کــــه منــــزل ســــبزوارِ

321

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

اگـــر یـــار منـــی تـــرک ســـفر کـــن شـــترداری مَکـــن کـــار دگـــر کـــن

)افراسیاب ترابی(

شــتر خوبــه کــه بــارش یونجــه باشــه جــوان خوبــه لــبش پــر خنــده باشــه

جــــوانی کــــه نــــداره مــــال دنیــــا بمیــــره بهتــــره تــــا زنــــده باشــــه

)شاه 9316حسینی، : 839(

شــتر دیــدم کــه لنگــر دار مــی رفــت عســل تــه بــار، گُــل ســربار مــی رفــت

عســـل تـــه بـــار گـــل ســـر شـــاهی بـــه دســـت مـــن بیچـــاره مـــیرفـــت

)اهلل (داد صالحی

شــــتر بــــار بنــــداز بــــار بنــــداز سر هر کوچهای یگ نـار 98 )انـار( بنـد از

ســر هــر کوچــهای یــک نــار شــیرین بــــرای شــــربت بیمــــار بنــــداز 93

)احمدرضا صالحی(94

اروانه2ـ3ـ4 . در دوبیتی زیر که در بین شترداران و ساربانان طایفۀ چوداری شاهرود به اروانه )شتر ماده( رواج دارد، سیاه شانه که ظاهراً از دیگر رنگ محبوبهای شتر یت بیشتری دارد گلهمراه با الله آمده است و ارزش آن آنقدر واالست که فقط خدا قدر و منزلت آن داند.را می

اال اللـــــــــه گـــــــــل اللـــــــــه همـــون ارنـــه )اروانـــه( ســـیا شـــانه

اُشــــــتر آمــــــد بــــــه خانــــــه کـــــه قـــــدر او رِ خُـــــدا دانِـــــه

در باور عامه شترداران برای اصالح نژاد، مادر )اروانه( مهمرا تر از پدر )لوک( می دانند و بر این باورند »بره را از رَد میش میگیرند؛ کُرّه در شکم مادیان میبالد؛ هاشی را از اروانه سوباردار90 میگیرند« )خدیجه پروندی .( ساربانان طرودی هم می »گویند: لوک جویز، اروانه حویض .« لوک )شتر نر( به اندازة گردو و اروانه )شتر ماده( به اندازة حوض )ب زرگ( باشد ربیعی) .(محمد

322

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

هاشی3ـ3ـ4 . در برخی از دوبیتیها اگلهنیز به ی از هاشی )بچه شتر( اشاره شده است که ساربان آنها را گم کرده و در جستوجوی آنهاست و یار خود را یاد میکند و آن را به گُلی تشبیه کرده است.

ســر کــوه بلنــد نــی مــی زنــم مــن شــتر گــم کــردهام پــی مــیزنــم مــن

شــتر گــم کــردهام بــا یَــگ بُــرَه هاشــی گلــی گــم کــردهام شــاید تــو باشــی

)ابراهیم قنبری نیکدل(

4ـ3ـ4 . تجهیزات شتر برای استفاده از شتر در حمل بار یا سوار شدن و سفر، باید بر پشت حیوان جهاز نهند و در اصطالح شتر را جهاز کنند. جهاز شتر هایاز قسمت مختلفی گیر،مانند عرق گیر،مانند عر ق خَطّاب، تَنگ و سینهبند تشکیل شده است. سر و گردنها ی حیوان را با گُلمَله )منگوله( و گُل افسار تزیین میکنند قنبر) (یمومن . درواقع، شتر با جهاز و افسار زینت مییابد. در فرهنگ عشایری فرزند بهمثابۀ زینت والدین است. این موضوع در مثلها نیز راه یافته نیز راه ی است. مثلها: ـ اِشتِر بیجاهاز بومونین برگردان: با شتر بدون جهاز آمدید؟ اگر پدر و مادری بدون بچهها به میهمانی یا دیدن ترهابزرگ بروند، این مثل گفته می شود ابولی) .(گلدسته ـ شِتِر وِه چه کار هاکردمی که وِن جاهازِ وه هاکنیم. برگردان: برای شتر چکار کردیم که برای جهازش بکنیم. برای امور اصلی کاری نکردیم که حاال بخواهیم برای فرعیات آن کاری کنیم )گودرزی پروری، 9318: 880(. ـ اشتر وی کرچِش پی اوساری مگرده. برگردان: شتر را گم کرده است و پی افسارش میگردد.

323

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

در مقام اعتراض به کسی گویند که مهمی را ازدست داده و در جستوجوی کاری بیارزش است. به عبارتی اصل را رها کرده و به فرع چسبیده است. قدرت شتر به هنگام حمل بار، انسان را به تحسین وادار میکند. دوبیتی زیر که از زبان شتر به صاحبش خطاب شده است، مؤید این امر است: ـ مو که چون قانع به خارم جهازم چوب و خرواری به بارم بدین مزد قلیل و رنج بسیار هنوز از روی مالک شرمسارم )اعرابی، 9313: 89 ؛ نیز علی .(اصغر میرزایی

ترانهها: شتر دیدم دَمِ روبار می رفت جهاز رنگین و بی )اوی میصال رفتافسار( برفتم من جلویش بگیرم حسینا بود به نزد یار میرفت مصیب) (گیلوری ساربان همانند چوپان اسیر بیابان و کویر است. دل زیادیتنگ های دارد و دور بودن از یار او را آزار می بنابرادهد. ین با قربان صدقه رفتن مرکب خود که همان شتر و معموالً لوک است می خواهد او را زودتر به یار رساند.

بیا ُ »لویـک « )لـوک( سـیاه یالـت بنـازم بلنــــدی کاکلــــت قصــــری بســــازم

اگـــر امشـــب مـــرا بـــر یـــار رســـانی خــودم زرگـــر شـــوم زنگـــت بســـازم

)شاه 9314حسینی، : 889(

شتر2ـ3ـ4 . تولیدات شیر1ـ2ـ3ـ4 . مهمشیر یکی از ترین تولیدات شتر است. گذشته از کاربرد این فراورده در تهیۀ غذاهای سنتی ساربانان مانند گورماست و دوغ در مثلها نیز بازتاب دارد. در فرهنگ عامه خوردن شیر هر حیوانی در کودکی سبب انتقال صفات ذاتی آن حیوان میشود. مثال

324

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

چنانچه فردی کاری را از روی نفهمی انجام دهد به او میگویند مگه شیر خر اخورده ی؟ سمنانیها بر این باورند خوردن شیر موجب انتقال صفت کینهتوزی از حیوان به انسان میشود96: ـ اُشتُر شِت بُخُرچِش برگردان: شیر شتر خورده است. اشاره به کسی که بسیار کینهتوز است )وزیری، 9319: 989(.

شتر2ـ2ـ3ـ4 . گوشت شترداران استان بر این باورند که خوردن گوشت شتر انسان را میباغیرت کند. شترداران خواروتوران بر این باورند که: »زن آبستن اگر گوشت شتر بخورد، پس از دوازدهماه پسر خواهد زایید؛ به شرط آنکه از زیر شکم شتر رد شود « )غالمحسین « ) دهشی و حسن دهدار .( شتر در زمان نحر )کشتار( در نفسهای آخر، می »گوید: سزای هر سر خاری که خوردم، دیدم. کسی که پهلوی چربم خورَد چه خواهد دید؟ « احمدی(.ولی) اهلل

2ـ3ـ4 . نقاط جغرافیایی به شترطور کلی در مناطق کویری پرورش داده میشود. اقتصاد بسیاری از شهرها و روستاهای حاشیۀ کویر بر بنیاد شترداری استوار است. کویر بهطور اعم و شهرهای پیرامون آن به طور خاص در ادبیات عامه بازتاب یافته اند. استان سمنان بر سر راه ارتباطی جنوب به شمال از قدیم االیام محل اطراق کاروانیانی بوده که از شهرهای جنوبی کشور محصوالت مختلفی ازجمله خرما، پارچه و غیره را به شهرهای شمالی کشور حمل میکردند. روستاها و شهرهای استان سمنان بهویژه طرود، حسینان، رشم، حسنآباد، دامغان و شاهرود از مهمترین بندرگاههای آنان محسوب می شده است شده اس ت هنری،) 9304 بنابراب(. ین در بسیاری از المثلضرب ها نام کویر و شهرهای کویر انعکاس یافته است. ـ اِنارکی آشتُرَه یَه

322

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

برگردان: شتر انارک است. شتر حیوانی است تنومند، مقاوم، راهبلد که از هر کجا رها شود خود را به منزل صاحبش میرساند. این مثل درمورد کسانی کاربرد دارد که همه فن حریف و مقاوم و صبورند و برای رسیدن به هدف، تالش بسیاری می کنند )وزیری، 9319: 948(. شتر کنایه از فرد پرتوان، مقاوم، صبور و ویژه شده است. در سرکویر »نیز داستان آن دهقان »نیز داستان خطاکار جندقی و عریضه نزد قاضی»علی « «معلمانی آوردن ، دقیقاً همین مضمون را تداعی میسازد که هنوز هم بسیاری از قدیمیها آن را در ذهن دارند و نقل میکنند )طباطبایی، 9316: 83(. آشنایی مردم سمنان با خصوصیت شترهای یزد و انارک، بهدلیل مراودات تجاری بین تجار شهرهای یادشده سبب شده است که در مثل از انارک» «شتر به منزلۀ سمبل منزل مقاومت و کاردانی نام برده شود. ـ مگه اوشتُرات دِ کویر ماندن؟ برگردان: مگر شترهایت در کویر گرفتار شدند؟ معادل: مگر کشتیهایت در دریا غرق اندشده ؟. کاربرد این مثل از ارزش و اهمیت بیابانی»این کشتی « در نزد مردم طرود حکایت دارد )سید حسین طباطبایی .(

4 7ـ3ـ ). کاربری شتر باربری و سواری( مهمترین کاربرد شتر، استفاده از این حیوان برای بارکشی بوده است. هر هفت نفر شتر بارکش را یک قطار مینامیدند. هدایت قطار شتران بر عهدة ساربان است. شتر در سهسالگی »حَق« نامیده میشود و از این سن به بعد ساربانان حق بارکشی از حیوان را دارند. اگرچه نوعی شتر تندرو هم وجود دارد که مخصوص پیکها و قاصدان بوده است. این شتر »جُنباز«، »جُمباز« و در برخی مناطق ازجمله گناباد و طبس »جَباز« نام دارد )پاپلی یزدی و وثوقی، 9318: 943(. بنابراین در بسیاری موارد شتر و بار آن کلیدواژههای اصلی مثلها را تشکیل دادهاند. نظیرِ: ـ اِشتِر رِ با بارِش خُنَه

322

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

برگردان: شتر را با بارش میخورد. کاربرد: اشاره به حق و ناحق کردن و ضایع کردن اموال عمومی ازسوی افراد فرصت- طلب و سودجو ابولی) .(گوهر در سنگسر نیز مثل فوق با این مضمون رواج دارد )حاجی علیان، 9314: 39 .( ـ اِشتُرونی بار بِگِرتَ برگردان: شترها را بار گرفتهاند. زمانی که جایی خیلی شلوغ باشد )بار شتران را بر زمین نهاده باشند و دست وپا گیر و شده باشد( )همان: 04(. شترداران طایفۀ چوداری بر این باورند اگر گوسفندی در اخانواده آنی تلف شود شود آنی تلف اخانواده روزخانه هفت آباد است )چون از گوشت آن همۀ اهل خانواده بهرهمند میشوند(؛ اما چنانچه شتری بمیرد آن خانه هفت سال خراب است. شتر در هفتسالگی بارکش اساسی است و درصورت تلف شدن یوانح صاحب آن دچار آسیب جدی میشود زیور) تپوک(.

حکایت8ـ3ـ4 . افسانهها و ها قصهها و یا به آستنک»عبارت محلی ها« گنجینۀ باارزش فرهنگ عامه هستند. تاریخی برای آفرینش آنها نمیتوان تعیین کرد و نامی برای آفرینندگان آنها نمیتوان شناخت. حتی زمینۀ به وجود بهآمدن آنها را درستی نمیتوان حدس زد. با اینکه تشخیص هدفی مشخص در آنها بسیار مشکل است؛ اما نمیتوان تکوین آن راه ا اتفاقی و بیهدف )تصور کرد احمدپناهی سمنانی، 9383: 889-891(.

.1ـ8ـ3ـ4 داستان چلۀ پیرزن یا پیرشکیینی چله سنگسریها پنج یا شش روز چلۀ کوچک زمستان را که معموالً بسیار سرد است، «پیرشکیینی» بَجوک»یا «اَجوک می نامند. میحکایت کنند که پیرزنی چند شتر )ماده( داشت و با استفاده از آن ها امرار معاش می کرد. یک سال هوا سرد نشد و شترهای او بر شترها اثر گرمی هوا مایل به اختالط نشدند و بیم آن یم رفت که پیرزن از کرة شتر محروم

327

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

شود و شیری هم از آن راه عایدش نشود؛ بسیار پریشان شد و شیونکنان شکایت نزد پیغمبری برد که نام او معلوم نیست. پیغمبر رئوف به هوا فرمان داد سرد و طوفانی شود تا نگرانی پیرزن رفع شود. البته همچنان که ارادة پیغمبر بود، هوا یب نهایت سرد شد و بادهای شدید وزیدن گرفت و شترهای ماده و نر درآمیختند و پیرزن شادمان و سپاسگزار شد. اکنون هر وقت بالفاصله پس از چلۀ کوچک هوا سرد میشود، سرد می میسنگسریها گویند: باز این پیرزن مزاحم پیغمبر شده است )اعظمی سنگسری، سنگسر 9340 : 993-994(. این افسانه با کمی اختالف در منطقۀ سرکویر )طرود، سطوه و روستاهای پیرامون آنها( و روستاهای خواروتوران )بخش کالتهها ازجمله ابوالحسنی( و روستای هیکو شهرستان مهدیشهر )صالحی هیکویی، 9310: 960( نقل شده است. در کمره )خمین( به چلۀ پیر پیره»زن ششلۀ زن « یا ششلۀ ننهپیر میگویند که برابر با قُنِش90 08 و مدت آن سه روز از هفتادم تا هفتاد و دوم است. در روایت کمره گویند: در زمان حضرت علی)ع( پیرزنی به خدمت ایشان می رود و می »گوید یا علی دستم به دامنت، هفتاد روز از زمستان رفته و هنوز شترها بَر»ی من « «اندنخورده 98 ، حضرت حضرت ، می »فرمایند: شترهابرو که بَر»ی تو نیز « خواهند خورد«. از آن پس هر ساله این ایام خوردن»برای بَر « شترها بسیار سرد می شود )فرهادی، 9314: 990-996(.

.2ـ8ـ3ـ4 داستان احساسی بودن شتر برای شتر صفاتی چون کینهتوزی، صبوری، مقاومت و مظلوم بودن را بیان کرده اند؛ اما اند؛ اما یکی از ویژگی های شتر احساسی بودن این حیوان است که کمتر بدان اشاره شده است. پروریها داستان زیبایی را دربارة این ویژگی شتر نقل میکنند. میگویند در گذشتههای خیلی دور یکی از شترداران که قصد سفر به عتبات عالیات را داشت شترش را به امانت نزد همسایۀ خود ـ که اتفاقاً وی هم شتردار بود ـ میسپارد تا از حیوان مواظبت کند تا وی از سفر برگردد. صاحب شتر بعد از برگشت از سفر به دیدن شتر خود میرود و جویای احوالش می شود. شترش را غمگین میبیند. صاحبش از او می پرسد پرسد زمانی که او در سفر بوده آیا همسایه به شما کمتوجهی کرده، خوراک کافی به شما داده به شما داده است یا خیر. شتر پاسخ مثبت میدهد. صاحب دلیل سؤالرا یم کند. شتر در پاسخ

328

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

میگوید: همسایه زمان خوابیدن صورتش بهسمت شتر خودش بوده است و من از این قضیه ناراحتم )حسن ئیسیان(.ر

.3ـ8ـ3ـ4 اشتر خجوی یا اشتر قُجویروایت خواروتوران دختر و پسری ماهها در بیابان به بهارچرانی شتر مشغول بودند. دختر لباس مردانه بر تن داشت و پسر از این امر بی .خبر بود در آخرین روز بهارچرانی قصد سفر به دیارشان کردند. فقط یک منزل به مقصد مانده بود که پسر متوجه دختر بودن همراهش شد. پسر از دختر که جلوتر از او حرکت میکرد خواست تا سفر را یک شب به تعویق اندازند و فردای آن روز به سفرشان ادامه دهند: »اَمشوی بِمان فردا مِریم )امشب بمان فردا بریم(. اما دختر راضی به این کار نبود. او با هی کردن شتر میخواند: اُشتُر بِران زودتر بِریم . . باألخره دختر موفق میشود و همان روز به مقصد میرسند. در بین روستاییان و شترداران منطقۀ خواروتوران مقام موسیقی با نی نواخته می شود که اشتر خجوی نام دارد. این مقام برگرفته از این داستان است )اهلل .(داد صالحی هللا داد صالحی ساکن روستای ابوالحسنی از استادان این مقام است. روایت اُشتُر خجوی در روستای آشکارای حاجیآباد بندرعباس به قجوی»اشتُر « معروف است که حکایت دو برادر ساربان را بازگو میکند )ایراننژاد پاریزی، 9380: 89ـ88(.

4ـ8ـ3ـ4 . جوان ناکام )روایت طایفۀ چوداری( در گذشتههای خیلی دور کاروانی شامل سه جوان که یکی از آن ها در تدارک مخارج و ها در تدارک مراسم عروسی خود بود برای آوردن خرما و سایر مایحتاج عازم بنادر جنوب کشور می شوند. پدر تازهداماد فرزندش را از سفر منصرف کند که مسیر انتخابی آنها مسیر وحشتناکی است؛ اما نتوانست. األخرهب کاروان سه نفره راهی سفر میشوند. در مسیر به کویر باتالقی خوفناکی میرسند. دوستان جوان داماد از او میخواهند تا از ادامۀ سفر منصرف شوند و به دیار خود بازگردند. اما جوان، خود به سفرشتنهایی را ادامه سفرشتنهایی میدهد. دیری نپایید که جوان با شترانش در باتالق کویر شوند.گرفتار می

ای لـــوک ســـیاه زِ آب و آبگـــاه بگـــو اِز گـــم شـــدن رفیـــق و همـــراه بگـــو

329

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

زانـــو زدنـــت کمـــال نـــامردی بـــود یـــک بـــار دِگـــر علـــی و واهلل بگـــو

عاقبت آه پدر و نالۀ مادر، جوان را گرفت.

از آه پـــدر و نالـــۀ مـــادر نترســـیدی یکســر رفتــی و بــه مــوج دریــا رســیدی

شترعاقبت ِ کار ها زانو زدند و جوان نیز در اثر گرسنگی، تشنگی و خستگی جان علی)باخت اصغر .(یرزاییم

1تصویر : دیس حس نی ،یشاهچراغ شتردار یروستا حسنآباد دامغان Photo 1: Seyed Hossein Shahcheraghi, camel owner from Hassanabad village, Damghan

312

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

تص ی2ویر ادگار: ایدوران شتردار یوانکی، شهرستان گرمسار Photo 2: Monument of the camel breeding era, Eyvankey, Garmsar city.

3تصویر : یشتردار لیدر ا اِلیکایی، ییالق نیمی .کوهروزیف Photo 3: Camel breeding in Elikai tribe, summer of Yamin Firooz Kooh.

311

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

نتیجه2. ادبیات شفاهی بهمنزلۀ پارة مهم گنجینۀ ادبیات هر قوم، شایستۀ پاسداشت و درخور بررسی دقیق علمی است. گردآوری و مستندسازی و ارائۀ ادبیات عامه بهویژه در دنیای مدرن، امری ضروری است؛ زیرا پدیدههای فولکلوریک بومی ایران، سازههای کهن فرهنگ اقوام ایرانی را تشکیل میدهد و فرهنگ ملی به این پارههای جدا افتاده از خویش، بسیار نیازمند است و اساساً اعتبار و ارزش و ژرفای فرهنگ ملی، با این خرده- فرهنگها تحقق مییابد. هیچیک از تالشهایی که برای تبیین تاریخ و فرهنگ راستین هر ملت صورت میگیرد، بدون درنظر گرفتن پدیدهها و آفرینشهای فولکلوریک، کامل نخواهد بود. یکی از بخشهای فرهنگ عامه که تاکنون مغفول مانده است خرده فرهنگهای فرهنگ شترداران و ساربانان است. ضرورت اقتصادی و تأثیرات فرهنگی و روانی در کل، شأن شأن و منزلتی ویژه ب شترر ای در این فرهنگ ساخته است. استقرار این قشر در نقاط دوردست و از یک سو و سختی کار از طرف دیگر سبب شده است کمتر محققان به آن بپردازند. ثبت و ضبط ادبیات شفاهی یکی از پیشههای سنتی و اصیل ایرانی افزون بر معرفی آن به مندانعالقه و فرهنگ عامه، فرهنگ دوستان ایران زمین را با بخش دیگری از فرهنگ غنی کشورمان آشن سازد.ا می اقوام ساکن در استان سمنان سبب همسایگی با کویر، همواره با شتر و شترداری سروکار داشته و عموماً از این راه ارتزاق و تأم اندهین معاش کرد . از همین رهگذر انبوهی از المثلضرب ها، شعرهای فولکلوریک و کارآواها، ترانهها، باورهای دیرسال، اعتقادات آیینی و ... به ادب شفاهی مردم این دیار راه یافته است. این پدیده با وجود شدت و ضعف، در میان تمامی شترداران این استان، از شرقیترین روستای میامی )عباسآباد( تا غربیترین منطقه )گرمسار و آرادان شود.(، دیده می برخی آیینهای منحصربهفرد مانند سوگواری در مرگ شتر، بسیار بااهمیت و شایستۀ بررسی انسانشناسی و پژوهشهای بعدی است. امثال بسیار فراوان عامه برگرفته از مضامین غنی شتر است که در گذشته بیشتر پهنۀ این استان خشک و پهناور را درمینوردیده است.

312

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

پینوشتها 9. یکی از خصوصیات شگفتانگیز شتر این است که آلت نرینۀ حیوان بهسمت عقب متمایل است. در بین عوام داستانی شنیدنی دربارة میهمانی حضرت ابراهیم )ع( و ارتباط نآ با انحراف نرینگی شتر وجود دارد که جهت اطالع نک: هدایت، 9306: 903. 8. در گویش ایل الیکایی آمده است: اِشتِرِ رِ بویتِنَن چی کِشِت پَسَه، بویتَه چیم بِه هَمَه کَسَه. ریس3. مانی کوتاه بافته شده از پشم گوسفند که در انتهای آن قطعهچوبی وصل شده است و با آن، زانوی شتر را با روش خاصی یم بندند. 4 گویند:یم. در شهمیرزاد شُتُرِ گِردِن دَرازَه، ولی چَن جاز بَه نَزِنّه. گردن شتر دراز است؛ ولی چند جای آن را نمیزنند )نمیبرند( )صدفی و موسوی، 9319: 903(. نک0 . نیز )در سرخه 9386مهربان، : 986؛ المثلضرب های یاسرخه ، 9388: 89( و در سمنان )احمدپناهی سمنانی، 9383: 10(. 6.. اُشتُر (ostor): شتر. .0 ینهآ )eyna(: آینه. .8 کلّش (kallas): سرش. .1 دُمبش dombeÍ: دمش. 99. در روایت دیگری آمده است: دمب ش به چه ماند باد زنندی. 99 . عشایر الیکایی شهرستان های گرمسار و آرادان هم گویند:یم »مَردِ حرف کوشِنه، لویکِ سَربار .« 98 عمالً. امروزه ثابت شده که در آنها میوه و سبزی بیشتری مصرف یم شود، افراد آن مملکت از سالمت زیادتری بهره )مندند نوربخش، 9309: 30 بجال(. و تر اینکه وجود چنین نظریاتی دربارة یوهمخواص نهسبزها و یجات فقط در طب سنتی که حتی در طب عوامانۀ ما از قرنها و هزارههای پیش وجود داشته است. بیهوده نیست که فرهنگ عوام را گنجینۀ فرضیات علمی بر یم شمارند. در یم فرهنگ ایرانی به یوهم یسبزها و ها و در کل گیاهان به چشم نیرویی شفابخش نگاه یم شده است. یم هدیۀ میوه به بیمار که امروزه نیز در یمارستانب های ما بسیار رواج دارد، امری است بسیار کهن که بازتاب خود را در ادبیات شفاهی و آداب و رسوم عامۀ ایران بازیافته است. برای نمونه در یک دوبیتی به شفابخش بودن انار شیرین برای د رمان بیماران اشاره شده است )فرهادی، 9388: 884 .( 93. این بیت در اشعار جنوب خراسان نیز دیده شده است. در سرکویر شاهرود نیز مانند تربت حیدریه داستان شیدایی و دلدادگی »حس «ینا مشهور است. یکی از ابیاتی که در این باره یم خوانند، چنین است: حسینا غم مخور، غمخوارت آمد درخت سُوز گوهر بارت آمد

حســـینا غـــم مخـــور، مثـــال شـــب و روز عجـــب آبـــی بـــه روی کـــارت آمـــد

)قهرمان، 9383 : 080( 313

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

94. چنین اشعاری در ترانههای چوپانی نیز دیده میشود: سر کوه بلند میش بره دنبال خبر آمد یارم گشته بیمار دو دستمال پُر کنم سیب و گل و نار یارریمکه فردا وم دیدن 90 . سوبار دار به دو معنی است: 9. نژاد اص یل، 8. شتر باربر. سویه )suye( بهمعنای نژاد، ژن و تیپ )ساخت ژنتیکی یک فرد در ارتباط با یک یا دستهای از صفات است(. این واژه هنوز در گویشهای محلی ایران و بهویژه در میان دامداران و عشایر کاربرد دارد و در ترانههای عامه شترداران نقاط کویری شاهرود نیز وارد شده است. 96. نگارندگان این صفت را در بین شترداران مشاهده نکردند و آنها انسانرا هایی مهربان و صلحجو یدهد اند. 90. زمستان را در کمره به پنج هجده روز تقسیم یم کنند و پایان هر هجده روز را یک هیژده»قُنش « )هجده( گویند که عبارتاند از: قُنش هیژده )هجده(، وقنش سی شش، قنش پنجاه وچهار، و قنش و هفتادودو )فرهادی، 9314: 999(. 98 . بَر خوردن بهمعنی جفتگیری و آبستن شدن است.

منابع الف( منابع مکتوب 0 احمدپناهی سمنانی، محمد )9383(. آداب و رسوم مردم سمنان. تهران: پژوهشگاه علـوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 0 اسماعیلی، عصمت و ندا ایمانی خوشخو )9310(. »رمز »حیوان« در افسانه های تمثیلی استان سمنان«. پژوهشنامۀ پنجم، از فرهنگ و گویشهای کومش. کتاب چهارم، آثار و مقاالت پنجمین جشنوارة پژوهشی فرهنگ و گویشهای استان سمنان. به کوشش اسماعیل همتی با همکاری انجمن فرهنگ و زبان کومش و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسالمی استان سمنان. سمنان : کتاب سمنگان. صص -38 .48 0 اعرابی، گلوردی )9313(. سرگذشت کندو، روستای کول، و شکار و نی. سـمنان: کتـاب سمنگان. 0 اعظمی سنگسری، چراغعلی )9340(. »جشنهای ملی سنگسر«. بررسیهای تاریخی. ش 90. صص-30 .00 0 اماناللهی بهاروند، سکندر )9360(. کـول نشـینی در ایـران )پژوهشـی دربـارة عشـایر و ایالت(. تهران: آگاه.

314

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

0 ایراننژاد پاریزی، عزیزاهلل )9380(. »جایگاه شـتر در فرهنـگ مـردم آشـکار حـاجی آبـاد بندرعباس«. نجوای فرهنگ. ش 99. صص -00 .88 0 برجی، حسن )9310(. »کاربرد شتر در کنایات و ضربالمثلهای عامیانه«. دومین کنگـرة ملی شتر. بندرعباس: دانشگاه هرمزگان. 0 پاپلی یزدی، محمدحسین و فاطمه وثوقی )9318(. فرهنگ ناقص. اصفهان: علمآفرین. 0 تعدادی سنگسری، فاطمه )9389(. ادبیات عامیانۀ سنگسر. تهران: سیب سبز. 0 حاجی علیان، یداهلل )9314(. ضربالمثلهای سنگسری. سمنان: حبلهرود. 0 حسنزاده میرعلی، عبداهلل و حسن زیاری )9319(. »معرفی و بیان موارد کاربرد یکصـد مثل از گویش افتری«. فرهنگ قومس. دورة جدید. ش 46- صص41 30. - .66 0 رهبری، مهناز )9318(. الگوی مدیریت توسعۀ پایـدار سـکونتگاه هـا ی روسـتای ی )مـورد مطالعه: استان سمنان(. رسالۀ دکتری تخصصی. رشتۀ جغرافیـا و برنامـه ریـزی روسـتایی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 0 سالنامۀ آماری استان ـ 9319 )9319(. سمنان: استانداری سمنان، معاونت برنامهریزی. 0 ستوده، منوچهر )9306(. فرهنگ سمنانی )امثال و اصطالحات و اشـعار (. تهـران: وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردمشناسی ایران. 0 شاهحسینی، علیرضا )9319(. »ترانههای ساربانی«. فرهنگ و گویشهـای کـومش کتـاب سوم. به کوشش اسماعیل همتی. سمنان: کتاب سمنگان. 0 ـــــــــــــــــ )9314(. ادبیات عامیانۀ ایل الیکایی. سمنان: حبلهرود. 0 ـــــــــــــــــــ )9316(. چــوداریهــا قبیلــهای کویرنشــین. ویراســت دوم. ســمنان: حبلهرود. 0 صالحی هیکویی، دوستعلی )9310(. گنجینۀ هیکو. سمنان: حبلهرود. 0 صدفی، علیرضا و مریم موسوی )9319(. ضربالمثـل هـا ی اصـیل شـهمیرزادی . تهـران : راستی نو. 0 ضربالمثلهای سرخهای )9388(. به کوشش انجمن رسالت قلم سرخه. تهـران: انجمـن قلم ایران. 0 طباطبایی، سیدحسن و سید حسین طباطبـایی )9316(. فرهنـگ واژگـان و اصـطالحات گویشی مردم سَطوِه. سمنان: دانشگاه سمنان. 0 طباطبایی، سیدحسین )9314(. گزیدة ضربالمثلهای سر کویری. سمنان: حبلهرود.

312

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

0 عامری، جواد و سید حسین طباطبایی )9316(. پژوهشی در آواها و نواهای محلی طـرود و سطوه. سمنان: حبلهرود. 0 فرهادی، مرتضی )9388(. کشتکاری و فرهنگ، شیوههای سنتی بهـورزی و بهـداری و توانبخشی زمین در ایـران . تهـران: وزارت جهـاد کشـاورزی، معاونـت برنامـه ریـزی و اقتصادی، مؤسسۀ پژوهشهای برنامهریزی و اقتصاد کشاورزی. 0 ــــــــــــــ )9314(. کمرهنامه )هشت در هشت منظر از هفـت هـزار خـوان )هشـت ریزمردمنگاری از فرهنگ فرادادی مردم کمره )شهرستان خمـین( و دو ضـم یمه(. تهـران: دانشگاه عالمه طباطبائی. 0 ـــــــــــــ )9300(. موزههای بازیافته. کرمان: مرکز کرمانشناسی. 0 قهرمان، محمد )9383(. فریادهای تربتی. مشهد: نشر ماهجان. 0 گلی زواره، غالمرضا )9361( »شتر یار دیرین کولنشینان کویر«. ذخایر انقـالب . ش 93. صص -60 .89 0 گودرزی پروری، محمدرضا )9318(. پرور، دیار فراموششده. سمنان: حبلهرود. 0 مهربان، رضا )9386(. فرهنگ لغت و اصطالحات سرخه. قم: نسیم حیات. 0 نوربخش، کمالالدین )9309(. »تحولی بزرگ در روش باغداری ایـران «. تـالش . ش 39. صص-30 .31 0 وزیری، ذبیحاهلل )9319(. گنجینهای از مثلهای گویش سمنانی. 8 ج. سمنان: آبرخ. 0 هدایت، صادق )9306(. نیرنگستان. تهران: جاویدان. 0 هنری، مرتضی )9304الف(. »شترداری در کویر«. مردمشناسی و فرهنگ عامـۀ ایـران . ش 8. تهران: انتشارات مرکز مردمشناسی ایران. صص -00 .66 0 ـــــــــــــ )9304ب(. شناخت دو شاهراه کویری ایران. تهـران: سـازمان جغرافیـایی کشور.

ب( منابع شفاهی)مصاحبهشوندگان( - ابولی، گلدسته. شهرستان آرادان. ایل الیکایی. - ابولی، گوهر. شهرستان آرادان. ایل الیکایی. - احمدی، ولیاهلل. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران. - پارسا، علی. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران.

312

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار

- پروندی، خدیجه. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران. - تپوک، زیور. شهرستان میامی. طایفۀ چوداری روستای کالته فرهنگ. - ترابی، افراسیاب. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران. - دهدار، حسن. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران. - دهشی، غالمحسین. شهرستان شاهرود. طایفۀ چوداری رضاآباد خواروتوران. - ربیعی، محمد. شهرستان شاهرود. روستای طرود. - رئیسیان، حسن. شهرستان مهدیشهر. طایفۀ پروری. - سرکبیری، مجتبی. شهرستان سمنان. روستای خیرآباد. - شاهچراغی، سیدحسین. شهرستان دامغان. روستای حسنآباد. - صالحی هیکویی، دوستعلی. شهرستان مهدیشهر. روستای هیکو. - صالحی، احمدرضا. شهرستان شاهرود. روستای ابوالحسنی خواروتوران. - صالحی، حاج اهللداد. شهرستان شاهرود. روستای ابوالحسنی خواروتوران. - طباطبایی، سیدحسین. شهرستان شاهرود. روستای سطوه. - قنبری نیکدل، ابراهیم. شهرستان آرادان. روستای فروان. - گیلوری، مصیب. شهرستان آرادان. روستای اسالمآباد. - محمدآبادی، حسین. شهرستان میامی. روستای ارمیان. - محمدحسینی، علیاکبر. شهرستان میامی. روستای عباسآباد. - مؤمنی، قنبر. شهرستان آرادان. روستای حسینآباد کردها. - میراخورلی، قنبر. شهرستان گرمسار. روستای شهسفید. - میرزایی، علیاصغر. شهرستان میامی. روستای رضاآباد خواروتوران. - نبوی، سید صادق. شهرستان مهدیشهر. روستای چاشم. - هروی، علیقلی. شهرستان شاهرود. روستای رضاآباد.

References - Ahmadpanahi (Panahi Semnani), M. (2004). Traditions of the people of Semnan (in Farsi). Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. - Amanollahi Baharvand, E. (1988). Nomadism in Iran (research on nomads and tribes) (in Farsi). Tehran: Agah. - Ameri, J. & Tabatabaei, H. (2017). A study of the local sounds and melodies of Toroud and Satveh (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Arabi, G. (2014). The story of the Kendoo, the village of migration, and

317

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه hunting and reed (in Farsi). Semnan: Samangan book. - Azami Sangsari, Ch. (1968). Sangsar national celebrations. Historical studies, 17, 37-55. - Borji, H. (2016). The use of camels in folk allegories anwd proverbs (in Farsi). Second National Camel Congress. Bandar Abbas: Hormozgan University. - Esmaili, E. & Imani Khoshkhoo, N. (2015). The code of "animal" in the allegorical legends of Semnan province (in Farsi). In: the fifth research paper, from the culture and dialects of Koomesh, the fourth book, works and articles of the fifth research festival of culture and dialects of Semnan province by the efforts of Ismail Hemmati in collaboration with the Koomesh Culture and Language Association and the General Directorate of Islamic Culture and Guidance of Semnan Province (pp. 32-42). Semnan: Samangan Book. - Farhadi, M. (1998). Recycled museums (in Farsi). Kerman: Kerman Studies Center. - Farhadi, M. (2003). Cultivation and culture, traditional methods of welfare and health and land rehabilitation in Iran (in Farsi). Tehran: Ministry of Agriculture-Jahad, Deputy for Planning and Economy, Research Institute for Planning and Agricultural Economics. - Farhadi, M. (2015). Kamrehnameh (eight in eight perspectives from seven thousand readers: eight micro-ethnography of the meta-culture of the people of Kamreh, Khomein city, and two appendices) (in Farsi). Tehran: Allameh Tabatabai University. - Ghahraman, M. (2004). Torbati shouts (in Farsi). Mashhad: Mah-Jan Publication. - Goli Zavareh, Gh. (1990). Camel, the old friend of the desert nomads. Reserves of the revolution, 13, 67-80. - Goodarzi Parvari, M. (2013). Parvar, the forgotten land (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Haji Alian, Y. (2015). Sangsar’s proverbs (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Hassanzadeh Mir Ali, A. & Ziari, H. (2012). Introduction and expression of the uses of one hundred proverbs of the Aftar dialect: Ghoomes Culture. New era, 46-49, 37-66. - Hedayat, S. (1977). Neyrangestan (in Farsi). Tehran: Javidan. - Honary, M. (1975a). Camel breeding in the desert: Anthropology and public culture of Iran (in Farsi). Tehran: Anthropology Center of Iran Publications - Honary, M. (1975b). Recognition of two desert super ways of Iran (in Farsi). Tehran: Geographical Organization of Iran. - IranNejad Parizi, A. (2008). The place of camels in the culture of the people of Ashkara, Hajiabad, Bandar Abbas. The whisper of culture, 10, 31-42. - Mehraban, R. (1386). Dictionary of words and phrases (in

318

ویژگیهای شتر در ادبیات عامة مردم استان سمنان ______علیرضا شاهحسینی و همکار Farsi). Qom: Nasim Hayat. - Noorbakhsh, K. (1971). A great change in Iranian gardening method. Talash, 30, 37-39. - Papoli Yazdi, M. H. & Vosoughi, F. (2013). Imperfect culture (in Farsi). Isfahan: Elm-Afarin. - Rahbari, M. (1398). Sustainable development model of rural settlements (Case study: Semnan province). PhD dissertation. Geography and Rural Planning. Tehran: Shahid Beheshti University. - Sadafi, A. & Mousavi, M. (2011). Shahmirzadi's pure proverbs (in Farsi). Tehran: Rasti-No. - Salehi Hikouei, D. A. (2018). The treasury of Hiko (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Shah Hosseini, E. (2012). Camerleer’s songs: from the culture and dialects of Koomesh (edited by Ismail Hemmati) (in Farsi). Semnan: Samangan book. - Shah Hosseini, A. (2014). Elikai folk literature (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Shah Hosseini, A. (2017) The Choodaries, a desert dweller tribe (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Sorkhe Resalat-e- Qalam Association. (2003). Sorkhe Proverbs (in Farsi). Tehran: Qalam Association of Iran. - Sotoudeh, M. (1977). Semnani culture (proverbs, phrases and poems) (in Farsi). Tehran: Ministry of Culture and Arts, Anthropology Center of Iran. - Tabatabaei, H. (2015). The selected proverbs of Sarkavir (in Farsi). Semnan: Hablerood. - Tabatabaei, H. & Tabatabaei, H. (2017). Dictionary of words and idioms of the people of Satveh (in Farsi). Semnan: Semnan University. - Tedadi Sangsari, F. (2002). Sangsar folk literature (in Farsi). Tehran: Sib-e-Sabz. - Vaziri, Z. (2012). A treasury of Semnani dialect proverbs (in Farsi). Semnan: Ab-rokh. - Unknown (2012). Statistical yearbook of the province – 2011 (in Farsi). Semnan: Semnan Governor's Office, Deputy of Planning.

Oral resources (interviewees) - Aboli, Goldasteh. Aradan city. Elikaie tribe. - Aboli, Gohar. Aradan city Elikaie tribe. - Ahmadi, valiollah. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Kharoturan. - Dehdar, Hassan. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Khar o turan. - Dehashi, Qolamhossein. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Khar o turan. - Ghanbari Nikdel, Ebrahim. Aradan city. Farvan village.

319

سال 8، شمـارة 43، مهر و آبان 9411______دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه

- Gilvari, Moseyeb. Aradan city. Eslamabad village. - Heravi, Aliqoli. Shahroud city. Reza Abad village. - Mirakhorli, Ghanbar. Garmsar city. Shah Sefid village. - Mirzaei, Ali Asghar. Shahroud city. Reza Abad village. - Mohammadabadi, Hossein. Mayamay city. Armian village. - Mohammad Hosseini, Ali Akbar. Mayamay city. Abbas Abad village. - Momeni, Ghanbar. Aradan city. Hosseinabad Kordha village. - Nabavi, Seyed Sadegh. Mehdi Shahr. Chashm village. - Parsa, Ali. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Khar o turan. - Parvandi, Khadijeh. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Khar o turan. - Rabiee, Mohammad. Shahroud city. Toroud village. - Reisian, Hassan. Mehdi Shahr city. Parvar tribe. - Salehi, Ahmad Reza. Shahroud city. Abolhassani Khar o Turan village. - Salehi, Haj Allah Dad. Shahroud city. Abolhassani Khavar and Turan village. - Salehi Hikouei, Dust Ali. Mehdi Shahr city, Hiko village. - Sarkabiri, Mojtaba. Semnan city. Khairabad village. - Shahcheraghi, Seyed Hossein. Damghan city. Hassanabad village. - Tabatabayi, Seyed Hossein, Shahroud city. Sotveh village. - Tapuk, zivar. Maymay city. Chudari tribe, Kalateh Farhang village. - Torabi, Afrasiab. Shahroud city. Chaudari tribe of Rezaabad Kharoturan.

322