O P Ć I N A F O Č A – U S T I K O L I N A
STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA O P Ć I N E F O Č A – U S T I K O L I N A ZA PERIOD 2012. – 2016. GODINE
Foča-Ustikolina, januar 2012. godine S a d r ž a j PREAMBULA .... PORUKA NA ČELNIKA OP ĆINE METODOLOGIJA I LISTA U ČESNIKA LISTA SKRA ĆENICA
1. OPŠTI PODACI O OP ĆINI 1.1. Administrativni i geografski položaj 1.1.1. Administrativni položaj 1.1.2. Geografski položaj 1.2. Kratak historijat op ćine 1.3. Opšti podaci o stanovništvu 1.3.1. Broj stanovnika i gustina naseljenosti 1.3.2. Starosna i polna struktura 1.3.3. Obrazovna struktura 1.3.4. Etni čka struktura 1.4. Lokalna samouprava
2. INDIKATORI ZA MONITORING 2.1. Indikatori životne sredine i infrastrukture 2.2. Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja 2.3. Indikatori društvenog razvoja (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
3. ANALIZA STANJA 3.1. Životna sredina i infrastruktura 3.1.1. Trenutno stanje 3.1.1.1. Klima i reljef 3.1.1.2. Zemljište i zašti ćena podru čja 3.1.1.3. Rudna bogatstva 3.1.1.4. Vodni resursi 3.1.1.5. Zrak 3.1.1.6. Biljni svijet 3.1.1.7. Životinjski svijet 3.1.1.8. Infrastruktura 3.1.1.8.1. Cestovni saobra ćaj 3.1.1.8.2. Telekomunikacije 3.1.1.8.3. Elektrifikacija 3.1.1.8.4. Toplifikacija 3.1.1.8.5. Vodosnabdijevanje 3.1.1.8.6. Kanalizacija i otpadne vode 3.1.1.8.7. Odlaganje krutog otpada 3.1.1.8.8. Stanovanje 3.1.2 Sektorska PESTEL i SWOT analiza
3.2. Ekonomski i ruralni razvoj 3.2.1. Trenutno stanje 3.2.1.1. Opšti podaci 3.2.1.2. Poljoprivreda 3.2.1.2.1. Ratarstvo 3.2.1.2.2. Povrtlarstvo
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 2 / 182 3.2.1.2.3. Vo ćarstvo 3.2.1.2.4. Sto čarstvo 3.2.1.3. Šumarstvo 3.2.1.4. Energetika 3.2.1.5. Prera điva čka industrija 3.2.1.5.1. Prehrambena industrija 3.2.1.5.2. Drvna industrija 3.2.1.6. Gra đevinarstvo 3.2.1.7. Usluge i trgovina 3.2.1.8. Turizam 3.2.1.9. Razvoj MSP, obrta i poduzetništva 3.2.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
3.3. Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života) 3.3.1. Trenutno stanje 3.3.1.1. Stanovništvo 3.3.1.2. Obrazovanje 3.3.1.3. Zdravstvo 3.3.1.4. Socijalna zaštita 3.3.1.5. Kultura 3.3.1.6. Sport i rekreacija 3.3.1.7. Mediji i informisanje 3.3.1.8. Mladi 3.3.1.9. Nevladin sektor 3.3.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
3.4. Integralne analize faktora i usmjerenja razvoja 3.4.1. PESTEL analiza 3.4.2. SWOT analiza 3.4.3. Analiza strateških usmjerenja
4. DEFINISANJE STRATEGIJE 4.1. Izjava o viziji održivog razvoja 4.2. Definisanje prioriteta, strateških ciljeva i programa
5. AKCIONI PLAN
6. IMPLEMENTACIJA, MONITORING I EVALUACIJA
ANEKSI A1. Indikatori - Životna sredina i infrastruktura - Ekonomski i ruralni razvoj - Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života) A2. Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016. A3. Pregled važe ćih strateških dokumenata A4. Pregled aktuelnih projekata, planiranih budžetom op ćine, zapo četih u 2011. godini A5. Odluka o izradi „Strategije održivog razvoja za period 2012.-2016. godine za podru čje Op ćine
Fo ča-Ustikolina“ A6. Rješenje o imenovanju Koordinatora i Radnog tima za izradu „Strategije održivog razvoja Op ćine
Fo ča-Ustikolina za period 2012. -2016.“ A7. Odluka/Rješenje o monitoringu i evaluaciji A8. Odluka/Rješenje o usvajanju Strategije održivog razvoja
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 3 / 182 P r e a m b u l a
Op ćina Fo ča-Ustikolina preduzima zna čajne korake u planiranju sopstvenog održivog razvoja u skladu sa postoje ćim zakonskim okvirima i savremenim evropskim i svjetskim tokovima. Danas je suštinski element u bilo kojoj zemlji ja čanje lokalnih kapaciteta i razvijanje svijesti u cilju lokalnog održivog razvoja. Obzirom da je Bosna i Hercegovina jasno opredijeljena i akter je procesa europskih integracija kao i drugih me đunardonih tokova, od zna čaja za izradu ove lokalne strategije održivog razvoja je i postojanje i primjena niza me đunarodnih strateških dokumenata kao što su: Strategija održivog razvoja EU, Lisabonska strategija EU i Nova Lisabonska strategija EU, Milenijumski ciljevi (UN).... Mnoge zemlje su svoje nacionalne strategije održivog razvoja ve ć uskladile sa pomenutim nadnacionalnim strategijama i ciljevima. Bosna i Hercegovina još uvijek nema usvojenu strategiju održivog razvoja, kao ni usvojenu strategiju razvoja uop će. U maju 2010. g. Direkcija za ekonomsko planiranje BiH dovršila je izradu prijedloga Strategije razvoja BiH, ali taj dokument do danas nije usvojen, pa se i ne primjenjuje. Strategija održivog razvoja nije usvojena, niti pripremljena na nivou FBiH kao ni Bosansko-podrinjskog kantona, kome op ćina Fo ča-Ustikolina administrativno pripada. Stoga je izrada Strategije održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina referisana, u pogledu podržanosti njenih ciljeva, programa i projekata sa viših nivoa vlasti, na aktuelne sektorske strategije i druge planske dokumente od interesa za održivi razvoj, prvenstveno one usvojene na nivou BiH, FBiH, Bosansko- podrinjskog kantona i Sarajevske ekonomske makro-regije, te one koji su u proceduri usvajanja. U oblasti životne sredine i infrastrukture to su: Strategija protivminskog djelovanja BiH (2009.-2019.) Federalna strategija zaštite okoliša Federalna strategija zaštite zraka Federalna strategija upravljanja otpadom Federalna strategija upravljanja vodama - u nacrtu Strateški plan i program razvoja energetskog sektora Federacije BiH
U oblasti ekonomskog i ruralnog razvoja to su: Strategije razvoja BiH (2010-2014.) - u nacrtu Strategije razvoja Federacije BiH (2010-2020.) Projekt i Akcioni plan: Razvoj industrijske politike u Federaciji BiH (2011.-2015.) Projekt: Razvoj malog i srednjeg poduzetništva u Federaciji BiH Strategije razvoja turizma Federacije BiH (2008.-2018.) Srednjoro čne strategije razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH (2006.-2010.), koja je još uvijek u primjeni Program suzbijanja i kontrole bruceloze kod ovaca i koza u Federaciji BiH (januar 2010. - decembar 2016.) Strategija i Okvir za implementaciju razvoja Sarajevske ekonomske makroregije Program razvoja Bosansko-podrinjskog kantona Goražde do 2014. godine
U oblasti društvenog razvoja to su: Strategija zapošljavanja u BiH (2010.- 2014.) Strategije socijalne uklju čenosti BiH (2010.-2014.) Državna strategija BiH za borbu protiv nasilja nad djecom (2007.-2010.), koja je još uvijek u primjeni Akcioni plan za djecu BiH (2011.-2014.)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 4 / 182 Revidirana strategija BiH za provedbu Aneksa VII Dejtonskog mirovnog sporazuma Strategija razvoja nauke u BiH (2010.-2015.) Mapa puta i Plan aktivnosti za uklju čivanje BiH u EU programe za cjeloživotno u čenje i mladi u akciji (do kraja 2013. godine) Revidirani akcioni plan BiH o obrazovnim potrebama Roma Strategija razvoja sporta u BiH (2010.-2014.) Strategija kulturne politike u BiH Strateški plan za reformu zdravstvenog sistema u Federaciji BiH (2008.-2018.) Strategija za razvoj primarne zdravstvene zaštite u Federaciji BiH Strategija za unapre đenje seksualnog i reproduktivnog zdravlja i prava u Federaciji BiH (2010.- 2019.) Strategija zdravlje i mladi u Federaciji BiH Strategija i Plan akcije za izjedna čavanje mogu ćnosti za osobe sa invaliditetom u Federaciji BiH (2011-2015.) Strategija održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina dokument je od izuzetnog zna čaja, koji definiše održivi razvoj kao ciljno orijentisan, dugoro čan, neprekidan, sveobuhvatan i sinergetski proces koji uti če na sve aspekte života (ekonomski, socijalni, ekološki i institucionalni) na lokalnom nivou. U Strategiji se potencira izrada modela koji na kvalitetan na čin zadovoljava društveno-ekonomske potrebe i interese gra đana, a istovremeno uklanja ili znatno smanjuje uticaje koji prijete ili štete zdravoj životnoj sredini i prirodnim resursima. Op ćina Fo ča-Ustikolina ima ve ć usvojene sektorske strateške i planske dokumente u primjeni: Strategija razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina 2008.-2013. Lokalni ekološki akcioni plan (LEAP) 2012.-2018. Strategija omladinske politike op ćine Fo ča-Ustikolina
Svi prethodno navedeni op ćinski razvojni dokumenti i njihovi ciljevi, kao i budžetska planska dokumenta op ćine Fo ča-Ustikolina, Bosansko-podrinjskog kantona i Fedracije BiH uzeti su u obzir pri izradi Strategije održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina za period 2012. do 2016. godine (u nastavku: Strategija). Izradi ove Strategije pristupilo se sistematski i u partnerstvu sa Regionalnim centrom za životnu sredinu i drugim lokalnim akterima. Tokom 2009. godine potpisan je Ugovor o razumijevanju izme đu op ćine Fo ča- Ustikolina i REC-a čime se i zvani čno krenulo u realizaciju ovog dijela projekta u kojem je predvi đena izrada Strategije održivog razvoja. Da bi se stekli i drugi neophodni preduslovi za izradu Strategije, Op ćinsko vije će Op ćine Fo ča-Ustikolina je 07.07.2011. godine na osnovu članova 94-95 Statuta Općine Fo ča-Ustikolina („Službene novine Bosansko-pdrinjskog kantona Goražde“, br. 8/08) donijelo je Odluku o izradi „Strategije održivog razvoja za period 2012.-2016. godine za podru čje Op ćine Fo ča-Ustikolina“. Pored te Odluke, Op ćinski na čelnik Op ćine Fo ča-Ustikolina donio je Rješenje o imenovanju Koordinatora i Radnog tima za izradu „Strategije održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina za period 2012.-2016.“ br 02-23-795/11, kojim je imenovan tim za izradu Strategije, koji čine predstavnici lokalne uprave, kome su tokom izrade Strategije, u češ ćem na radionicama i izme đu njih, aktivno doprinijeli predstavnici Op ćinskog vije ća, poslovne zajednice, javnih institucija i preduze ća, kao i nevladinih organizacija.
Na sjednici od _____.2012. godine Op ćinsko vije će Op ćine Fo ča-Ustikolina usvojilo je Strategiju, čime je ona postala i njegov zvani čni dokument.
Projektni tim
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 5 / 182 P o r u k a O p ć i n s k o g n a č e l n i k a
Poštovani gra đani,
Na činom izrade i kvalitetom sadržaja „Strategija održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. godine je jedan od zna čajniih dokumenata usvojen u dosadašnjem radu lokalne zajednice.
Strategija je izra đena u okviru projekta „ Ja čanje kapaciteta i podrška lokalnim samoupravama“ koje finasijski podržava Ministarstvo inostranih poslova Finske a sprovodi REC (Regionalni centar za okoliš/životnu sredinu za Srednju i Isto čnu Evropu), pa bih ujedno i iskoristio ovu priliku da im se zahvalim.
Poseban zna čaj ovog dokumenta, kako u pogledu kvaliteta i održivosti, je i sam na čin izrade, koji je oslonjen na kadrove naše op ćine i u češ će lokalnog stanovništva koji su u ovaj dokument ugradili svoje znanje i iskustvo.
U naporima rješavanja problema, bržeg društveno-ekonomskog razvoja i izlaska iz kruga malih nerazvijenih lokalnih zajednica, usvojena strategija osvjetljava puteve na trasi zacrtanih ciljeva ostvarenja vizije Fo ča-Ustikolina, privredno razvijene, ekološki osvještene lokalne zajednice, privla čne za turiste i investitore u kojoj su obrazovani mladi i prirodni resursi pokreta čka snaga razvoja.
Obaveza lokalne zajednice je da svoj dio poslova na implementaciji strategije i akcionih planova izvršava kvalitetno i pravovremeno. Od nadležnih kantonalnih, federalnih i državnih organa o čekujemo da na čelna opredjeljenja ravnomjernog regionalnog razvoja preto če u konkretne oblike finansijske i svake druge pomo ći i podrške.
Ustikolina, 15.02. 2012. godine Op ćinski na čelnik
Zijad Kunovac
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 6 / 182 M E T O D O L O G I J A I L I S T A U Č E S N I K A
Ova Strategija je rezultat timskog rada članova iz op ćine Fo ča-Ustikolina, Regionalnog centra za životnu sredinu, kog finansira Ministarstvo spoljnih poslova Finske i konsultantske firme MAXIMA CONSULTING iz Beograda. Strategija održivog razvoja u op ćini Fo ča-Ustikolina za period 2012. do 2016. godine se realizuje u okviru projekta “Obrazovanje za održivi razvoj na Zapadnom Balkanu“, koji implementira Regionalni centar za životnu sredinu (REC), finansiranog od strane Ministarstva spoljnih poslova Finske. Regionalni centar za životnu sredinu (REC) je u okviru ovog projekta pokrenuo komponentu usmjerenu na podizanje kapaciteta op ćinskih uprava, kao i pružanje podrške u pogledu izrade strategija za lokalni održivi razvoj, ali i drugih strateških dokumenata ili njihovih akcionih planova. U projekat je uklju čeno 25 op ćina iz sliva rijeke Drine (iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore), putem kojeg je REC želio da pruži prakti čnu strukturiranu podršku partnerskim op ćinama, kroz seriju treninga, tehni čke podrške i aktivnosti planiranja. Pored ovoga posebna komponenta projekta je bila usmjerena na osnovne škole u ovim op ćinama, s ciljem pozicioniranja istih na osnovu lokalnih uslova i potreba, kako bi se maksimizirali lokalni potencijali radi dostizanja održivog razvoja. U čitavom procesu planiranja primjenjivan je participativni pristup, u kojem su lokalni akteri, a prije svega predstavnici op ćine Fo ča-Ustikolina i drugih relevantnih institucija, uzeli aktivno u češ će, daju ći dragocijene smjernice za ovaj strateški dokument:
A. Op ćina Fo ča-Ustikolina 1. Kunovac Zijad, Op ćinski na čelnik 2. Hadžiahmetovi ć Nihad – op ćinski koordinator za izradu SLOR, Pomo ćnik na čelnika za privredu, komunalne poslove, društvene djelatnosti, op ću upravu i finasije 3. Borovi ć Mensud, Šef unutrašnje organizacijone jedinice za društvene djelatnosti i op ću upravu 4. Čengi ć Mirsad, Šef unutrašnje organizacione jedinice za privredu, komunalne poslove i finasije 5. Baši ć Redžo, Šef unutrašnje organizacione jedinice za prostorno ure đenje, imovinsko pravne, geodetsko-katastarske poslove i stambena pitanja 6. Osmanspahi ć Ermin, Viši referent za popunu i mobilizaciju, MTS-a i opreme. 7. Karahodža Mensura, Viši referent za poslove ovjere prepisa, legalizacija potpisa i arhiviranja
B. Regionalni centar za životnu sredinu (REC) 1. Dr Radoje Lauševi ć, direktor projekta 2. Sr đan Suši ć, menadžer projekta 3. Saša Soluji ć, članica projektnog tima 4. Zorica Kora ć, članica projektnog tima 5. Ivana Tomaševi ć, članica projektnog tima 6. Аndrea Bevanda-Hrvo, članica projektnog tima 7. Мira Vasiljevi ć, članica projektnog tima
C. MAKSIMA KONSALTING (MAXIMA CONSULTING), Beograd 1. Senada Keserovi ć mr. sci. 2. Jasmina Kruni ć 3. Dr Ana Jolovi ć 4. Dr Robert Molnar
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 7 / 182 D. Partneri
I grupa: Životna sredina i infrastruktura
1. Čengić Mirsad – vo đa grupe, Šef unutrašnje organizacione jedinice za privredu, komunalne poslove i finasije 2. Osmanspahi ć Ermin, Viši referent za popunu i mobilizaciju, MTS-a i opreme 3. Baši ć Redžo, Šef unutrašnje organizacione jedinice za prostorno ure đenje, imovinsko pravne, geodetsko-katastarske poslove i stambena pitanja 4. Musli ć Šemso, zamjenik presjedavaju ćeg Op ćinskog vije ća 5. Alihodži ć Rešid, v.d direktora JKP”Uš će” Ustikolina 6. Dreca Suljo, predsjednik savjeta MZ Ustikolina, Izvi đački odred “Stolac” Ustikolina 7. Borovi ć Admir, volonter
II grupa: Ekonomski i ruralni razvoj
1. Gabel Nihad – vo đa grupe, JKP “Uš će” Ustikolina 2. Čengi ć Nusret, predsjednik savjeta MZ 3. Baši ć Šukrija, penzioner 4. Muslimovi ć Avdo, Udruženje poljoprivrednika BPK 5. Deli ć Muamera, vije ćnik Op ćinskog vije ća 6. Baši ć Izet, vije ćnik Op ćinskog vije ća 7. Kljuno Fikret, vije ćnik Op ćinskog vije ća 8. Omerbaši ć Armin, Stru čni saradnik za javne servise, kulturne manifestacije
III grupa: Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
1. Borovi ć Mensud – vo đa grupe, Šef unutrašnje organizacijone jedinice za društvene djelatnosti i op ću upravu 2. Karahodža Mensura, Viši referent za poslove ovjere prepisa, legalizacija potpisa i arhiviranja 3. Hodži ć Ešref, vije ćnik Op ćinskog vije ća, predsjednik Islamske zajednice Ustikolina 4. Deli ć Rusmira, vije ćnik Op ćinskog vije ća 5. Horo Murto, direktor OŠ “Ustikolina” Ustikolina 6. Arnaut Mensud, nastavnik OŠ “Ustikolina” Ustikolina 7. Osmanspahi ć Arnela, Udruženje “Omladinski savez” Ustikolina Fotografije br 1 i 2: Radna grupa tokom radionica za izradu Strategije
Izvor: Općina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 8 / 182 L I S T A S K R A Ć E N I C A
BDP bruto društveni proizvod BH MAC BiH Centar za uklanjanje mina BiH Bosna i Hercegovina bpk biološka potrošnja kisika BPK Bosansko-podrinjski kanton EDS Elektro distributivna stanica EPA Agencija za promociju izvoza iz BiH EU Evropska unija FBiH Federacija Bosne i Hercegovine FIPA Agencija za promociju direktnih stranih ulaganja u BiH ha hektar IT informacione tehnologije JKP javno komunalno poduze će JNA Jugoslovenska narodna armija JP javno poduze će JU javna ustanova KUD kulturno-umjetni čko društvo KV kvalifikovan LAG lokalna akciona grupa LEAP lokalni ekološki akcioni plan LER lokalni ekonomski razvoj MHE mini hidroelektrana MSP mala i srednja poduze ća MZ Mjesna zajednica NKV nekvalifikovan NSS niža stru čna sprema NUS neeksplodirana ubojita sredstva OŠ Osnovna škola OV Op ćinsko vije će PESTEL analiza politi čkih, ekonomskih, socijalnih, tehni čko-tehnoloških, ekoloških i pravnih faktora razvoja PKV polukvalifikovan REC Regionalni centar za životnu sredinu RVI ratni vojni invalidi SLOR Strategija lokalnog održivog razvoja SSS srednja stru čna sprema SWOT analiza unutarnjih snaga i slabosti i vanjskih mogu ćnosti i prijetnji TC telefonska centrala UG udruženje gra đana UN Ujedinjene nacije VKV visokokvalifikovan VSS visoka stru čna sprema VŠS viša školska sprema
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 9 / 182 1. O P Š T I P O D A C I O O P Ć I N I
1.1. Administrativni i geografski položaj
1.1.1. Administrativni položaj
Op ćina Fo ča-Ustikolina je novoformirana op ćina, osnovana 1996. godine, nakon potpisivanja Op će- okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, reintegracijom dijela prijeratne Opštine Fo ča kao i naselja Dragomili ći iz prijeratne Opštine Kalinovik u Federaciju BiH. Op ćina je osnovana Zakonom o konstituiranju novih op ćina u FBiH i izmjeni podru čja op ćina podijeljenih me đuentitetskom i me đukantonalnom crtom („Službene novine FBiH“, broj 6/08). Op ćina Fo ča-Ustikolina administrativno pripada Bosansko-podrinjskom kantonu i Federaciji BiH, a spada u kategoriju izrazito nerazvijenih općina u FBiH. Službeni jezik koji je u upotrebi je Bosanski jezik. Administrativno sjedište Op ćine je u naselju Ustikolina, smještenom na lijevoj obali rijeke Drine, na raskrsnici magistralnih puteva M20 i M18.1, devet kilometara nizvodno od Fo če, a dvadeset četiri kilometra uzvodno od Goražda, na mjestu uš ća rijeke Koline u rijeku Drinu, po čemu je i dobilo ime.
Prikaz br. 1: Mapa BiH sa istaknutom teritorijom općine Fo ča-Ustikolina
Izvor podataka: Op ćinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 10 / 182 Prema zvani čnoj statistici 1 teritorij op ćine ima površinu od 169,4 km 2, što predstavlja 33,57% teritorije Bosansko-podrinjskog kantona ( čija površina je 504,6 km 2), 0,65% teritorije Federacije BiH (čija površina je 26.110,0 km 2), odnosno 0,33% teritorije Bosne i Hercegovine ( čija površina je 51.209,2 km 2).
Op ćinski podatak 2 o površini teritorija koji ona zauzima odstupa od statisti čkog i iznosi 161,26 km 2, što uti če na nesigunrost svih pokazatelja baziranih na površini op ćine. Tako đer, ogromna su odstupanja i u broju naseljenih mjesta koja se nalaze na podru čju tri mjesne zajednice Op ćine Fo ča-Ustikolina, jer po zvani čnoj statistici 3 ih je 26, a po internim op ćinskim podacima ih je duplo više tj 55 naseljenih mjesta.
Prikaz br. 2: Prikaz mjesnih zajednica Općine Fo ča-Ustikolina
OP ĆINA FO ČA -USTIKOLINA
MZ MZ MZ USTIKOLINA CVILIN JABUKA
Izvor podataka: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Ruralni dio op ćine, po internim op ćinskim podacima, pokriva 155,90 km 2, dok se urbani dio prostire na površini od 5,36 km 2. Detaljan pregled mjesnih zajednica i pripadaju ćih površina je dat u narednoj tabeli.
Tabela 1. Pregled mjesnih zajednica i naseljenih mjesta Mjesna Pripadaju ća naselja Ukupna Ruralna Urbana zajednica površina površina površina km 2 km 2 km 2 Čurovi ći, Mihovi ći, Zebina Šuma, Mr đali ći, Brajlovi ći, Ljubuša, Donje Njuhe, Gornje Njuhe, Mravlja ča, Kutle, Ligata, Bun čići, Previla, Gornje Ustikolina 58,35 52,99 5,36 Žeš će, Donje Žeš će, Roskovi ći, Kre ča, Vrbica, Osoje, Prisoje, Grabovik, Tulovi ći, Milakova, Odžak, Filipovi ći, Poda, Glavica Čaira, Lopare, Fazlovina, Dupov čići, Bratov čići, Cvilin Radoj čići, Gorja čići, Bav čići, Sorlaci, Čalapije, 13,51 13,51 - Hodovi ći, Drugovi ći, Kožetin Mazlina, Zbi ć, Božanovi ći, Modro polje, Ra čići, Poplati ći, Lokve, Veliko Marevo, Malo Marevo, Jabuka 89,40 89,40 - Mrežica, Dragomili ći, Ljaljica, Kumjenovi ći, Podgra đe, Stojkovi ći Izvor: Općinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
1 Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011. 2 Podatak iz Prostornog plana za podru čje Bosansko-podrinjskog kantona Goražde za period 2008-2028. Prostorna osnova, Nacrt, Urbanisti čki zavod RS a.d Banja Luka, decembar 2009. 3 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 11 / 182 Regionalna pripadnost i stepen razvijenosti
Op ćina Fo ča-Ustikolina administrativno pripada Bosansko-podrinjskom kantonu i Federaciji BiH, a regionalno pripada i ekonomski je povezana sa makroregijom Sarajevo.
Bosansko-podrinjski kanton Goražde (do 2001. godine Goraždansko-podrinjski kanton) je peti od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine. Kanton se nalazi u isto čnoj Bosni i grani či sa Kantonom Sarajevo. Centar Kantona je Goražde. Površina kantona je 504,6 km² a ukupno u njemu živi 33.093 stanovnika. Kanton se sastoji od op ćina Goražde, Pale-Pra ča, i Fo ča - Ustikolina.
Unutar BiH je utvr đeno pet regija, koje su u procesu definiranja i formiranja institucionalnih okvira. Jedna od njih je i Makroregija Sarajevo (SMR).
Prikaz br. 3: Op ćina Fo ča-Ustikolina sa glavnim naseljima i putnim komunikacijama, i njena teritorija ozna čena na Mapi Sarajevskog makroekonomskog regiona (SMER)
Izvor podataka: SERDA, Razvojna agencija SMER-a
Sarajevska makroregija prostire se na podru čju oba bosanskohercegova čka entiteta i obuhvata teritorij 32 op ćine/opštine od kojih je 13 opština u Republici Srpskoj (RS) i 19 op ćina u FBIH i to četiri op ćine u Zeni čko-dobojskom kantonu (Breza, Olovo, Vareš, Visoko), tri op ćine u Srednjobosanskom kantonu, tri op ćine u Bosanskopodrinjskom kantonu i 9 op ćina u Kantonu Sarajevo. Ukupna površina SMR je 8.699,9 km², što predstavlja 17% ukupne površine BiH.
U narednoj tabeli je dat prikaz procijenjenog nivoa razvijenosti op ćine, sa socioekonomskim pokazateljima za op ćinu, kanton i FBiH, na osnovu kojih su op ćina i kanton rangirani u odnosu na FBiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 12 / 182 Tabela br 2 : Nivo razvijenosti u 2010. godini 4 Op ćine Step Step Broj u čenika GDP po Index Federacija BiH = 100 Indek Ra en en osnovnih i glavi odsutn Stepen Step Broj GDP Odsu s ng zapo neza srednjih stanovni og zaposl en učenika po tno razvij sleno posle škola na ka u KM 7 stanov enosti neza na 1.000 glavi stano enosti sti u nosti 1.000 ništva 8 posle stanovni stanov vništv 9 %5 u % 6 stanovnika nosti ka nika o u % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Fo ča- 11,1 65,5 97 8.842 -68,9 59,4 55,8 70,0 134,3 251,6 13,6 76 Ustikolina BPK 15,5 45,4 111 6.074 -20,5 82,6 99,9 80,2 92,3 65,5 84,1 6 FBiH 18,8 45,4 138 6.582 -15,3 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Po ovoj metodologiji i kriterijima rangiranja stepena razvijenosti, izrazito su nerazvijene one op ćine koje imaju indekse razvijenosti ispod 25% prosjeka FBiH. Iz navedenog proizilazi da u izrazito nerazvijene op ćine pripada i Foča-Ustikolina, koja ima indeks razvijenosti 13,6, a od koje su manje razvijene samo tri op ćine u FBiH (Pale-Pra ča, Bosansko Grahovo i Dobreti ći). Ovo je zabrinjavaju ći podatak, obzirom da se op ćina nalazi u BPK, koji je ovom istom metodologijom rangiran na 6. poziciju od ukupno 10. kantona, a obzirom na indeks njegove razvijenosti (84,1) koji je tako đer ispod prosjeka razvijenosti FBiH.
1.1.2. Geografski položaj
Op ćina Fo ča - Ustikolina je smještena na jugo-istoku BiH, odnosno na jugo-zapadu Bosansko-podrinjskog kantona. Bosansko - podrinjski kanton se nalazi izme đu 43° 34' 6.2" i 43° 46' 24.8" S.G.Š. i 18° 31' 30.5" i 19° 01' 01.4" I.G.D. Najjužnija ta čka obuhvata nalazi se u dolini Drine u op ćini Fo ča - Ustikolina (atar naselja Filipovi ći) 10 . Op ćina se ve ćim dijelom prostire na lijevoj i manjim dijelom na desnoj obali rijeke Drine. Urbani dio op ćine smješten je uz lijevu obalu rijeke Drine i uz uš će rijeke Koline. Kroz nju su od davnina vodile i u njoj su se ukrštale važne putne komunikacije i karavanski putevi, koji su išli iz pravca mediterana prema istoku i prema srednjoj Evropi, a koje pravce su u novijoj historiji naslijedili moderni putevi, što zna či da ovo podru čje tradicionalno ima važan geopoliti čki i geostrateški položaj. Op ćina Fo ča - Ustikolina grani či sa sljede ćim op ćinama: sjeverozapadno sa op ćinom Pale-Pra ča (FBiH), sjeveroisto čno sa op ćinom Goražde (FBiH), zapadno sa op ćinom Trnovo (FBiH) i op ćinom Kalinovik (RS), te južno i jugoisto čno op ćinom Fo ča (RS). Ustikolina je udaljena od Fo če 10 km i od Goražda 23 km. Prostor op ćine pripada sa aspekta fizi čko - geografske regionalizacije u Dinarsku Bosnu i Hercegovinu (Isto čna Bosna ili Pobr đe i sredogorje srednje Bosne). Nalazi se na nadmorskoj visini 360 m do 1.674 m
4 Ovdje se radi o procijenjenim podacima, a za stvarnu ocjenu socioekonomskog razvoja i dobijanje korektnog stepena razvoja op ćine, potrebno je izvršiti evaluaciju statisti čkih podataka i procjena, što podrazumijeva provjeru svih podataka u op ćini, kako bi se izvršile eventualne korekcije. Ovu evaluaciju trebalo bi da rade stru čne ekipe u op ćini čime bi se dobila visoka ta čnost i pouzdanost indikatora socioekonomskog razvoja op ćina. 5 Stepen zaposlenosti utvr đen je na osnovu podataka o zaposlenim po op ćinama u odnosu na procjenu prisutnog broja stanovnika. 6 Stepen nezaposlenosti utvr đen je na osnovu podataka o nezaposlenim po op ćinama u odnosu na radno aktivno stanovništvo. 7 Ovo je približna procjena GDP op ćina, jer nisu uzete sve komponente koje uti ču na izra čun stvarnog GDP. 8 Utvr đen je na osnovu prisutnog stanovništva po op ćinama u odnosu na stanovništvo po popisu iz 1991. godine u op ćinama koje su pripale Federaciji BiH po Daytonskom sporazumu. 9 U kolonama 7. 8. 9, 10 i 11 je pet pojedina čnih indeksa op ćine u odnosu na prosjek FBiH, a njihovim zbrajanjem dobijen je zbirni indeks razvijenosti op ćine naveden u koloni 12. 10 Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanistički zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 13 / 182 (visina najviše ta čke vrha Kacelj). Oko 20% teritorije op ćine nalazi se na nadmorskoj visini ispod 500 m, a tako đer oko 20% teritorije se nalazi na visini ve ćoj od 1.200 m, što zna či da se ve ćina tj 60% teritorije nalazi na nadmorskoj visini izme đu 500 i 1.200 m.
1.2. Kratak historijat op ćine
Naselje Ustikolina je kroz historiju imalo svoj značaj jer se nalazilo na putu koji je povezivao Beograd sa Dubrovnikom. U literaturi ovaj kraj se prvi put pominje u spisu „De administrando imperio“ Konstantina Porfirogenita iz X stolje ća. Podru čje op ćine historijski je nedovoljno istraženo iako obiluje ostacima iz ilirskog i kasnijeg perioda na šta ukazuju brojni toponimi, prona đeni predmeti i otkriveni ali još uvijek nedovoljno istraženi lokaliteti iz bogatog kulturno-historijskog naslije đa Ustikoline. Na ovom podru čju postoji ve ći broj nekropola, ste ćaka, Rimski most, odžak sa kulama porodice Čengi ć, a do rata je u samom centru Ustikoline bila i najstarija džamija u BiH.
Za vrijeme srednjovjekovne Bosne Ustikolina je locirana na važnom karavanskom tj trgova čkom putu koji je povezivao Dubrovnik sa srednjom Evropom, kojim se u tom vremenu u oba smjera odvijao izrazit trgova čki promet. Na „Putu dubrova čkih trgovaca“ izme đu ostalih bosanskih naselja i mjesta u Ustikolini su dubrov čani imali svoju trgova čku koloniju koja je bila trgovacki i zanatski centar, gdje su odsjedali karavani. U Ustikolini je bio uspostavljen trg od 1394. godine i carinarnica od 1413. godine, a koji su omogu ćavali tadašnjem ustikoljanskom stanovništvu u češ će u trgovini i razmjeni dobara sa razvijenim trgova čkim centrima tog vremena i na kojim se napla ćivala carina, kao mjestu u lancu trgovine. U trgovini izme đu dubrova čkih i doma ćih trgovaca su sklapani ugovori o isporuci i prenosu robe i davane garancije od vladara tih podru čja za bezbjednost trgovaca i njihovih roba prilikom prolaska kroz njihova podru čja.
U svom osvaja čkom pohodu, nakon što su dublje prodrli na Balkan, Osmanlije su 1443. godine, odnosno dvadeset godina prije zvani čnog pada Bosne pod vlast Osmanskog carstva, na podru čju Ustikoline prešli rijeku Drinu gdje se odigrala bitka sa bosanskom vojskom, o čemu svjedo či Tursko groblje na lokalitetu Presjeke na kojem se nalazi i endemska vrsta tužne bukve. Nakon boja sa vojskom Bosanskog kraljevstva na desnoj obali Drine, sultan je s vojskom na lijevoj obali u Ustikolini podigao čadorsko naselje na mjestu današnjeg harema. Po dolasku u Ustikolinu Osmanlije su 1448-1449. godine, pod zapovjedništvom Turhan Emin-bega, vojskovo đe sultana Mehmeda Fatiha, u središtu naselja sagradili džamiju, koja važi za najstariju džamiju u Bosni i Hercegovini i najstariju islamsku gra đevinu sagra đenu od Ohrida prema zapadu i sjeveru. Evlija Čelebija, putopisac, spominje da je Ustikolina 1644.god imala svoju čaršiju, a sa svim objektima koji su tada bili izgra đeni u Ustikolini (džamija, hamam, han, čaršija tj du ćani, ugostiteljske i zanatske radnje), ona je ispunjavala uslove varošice, a možda i šehera, pa otuda i dolazi njen naziv "Šeher Ustikolina" koji je ležao na lijevoj obali Drine, gdje se rijeka Kolina ulijeva u Drinu.
Fotografija br 3: Panorama današnjeg naselja Ustikolina
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 14 / 182 Tokom perioda vladavine Austro-ugarske monarhije, kao i za vrijeme Jugoslavije izme đu 2 svjetska rata, podru čje današnje op ćine je dijelilo sudbinu ostalih bosansko-hercegova čkih mjesta. U periodu nakon 2. svjetskog rata podru čje je pripadalo op ćini Fo ča i manjim dijelom op ćini Kalinovik, a nakon zadnjeg rata u BiH (1992.-1995.) pripalo je Federaciji BiH u okviru novoformirane Op ćine Fo ča-Ustikolina koja pripada Bosansko-podrinjskom kantonu.
1.3. Opšti podaci o stanovništvu
1.3.1. Broj stanovnika i gustina naseljenosti
Ne postoje pouzdani podaci o broju stanovnika na podru čju op ćine Op ćina Fo ča - Ustikolina, jer je zadnji popis stanovništva izvršen prije više od 20 godina tj. 1991. godine, kada je podru čje koje ona pokriva imalo 5.591 stanovnika 11 . Za vrijeme i nakon rata u BiH (1992.-1995.) došlo je do zna čajnih demografskih promjena, kompletno bošnja čko stanovništvo je bilo izbjeglo sa podru čja koje obuhvata ova op ćina. U periodu nakon njene posleratne reintegracije u FBiH, do sada se u ovu op ćinu, po internim op ćinskim procjenama, vratilo i živi ukupno oko 2.800 stanovnika, pri čemu je zadržana multietni čka struktura stanovništva. Taj podatak govori da na ovom podru čju živi samo polovina predratnog stanovništva, jer je sadašnji broj stanovnika umanjen u odnosu na predratni za čak 49,1%.
Tabela 3. Procijeni podaci o broju stanovnika po MZ Mjesna zajednica Broj stanovnika % Ustikolina 2.120 75,7 Cvilin 330 11,8 Jabuka 350 12,5 Ukupan broj stanovnika Op ćine 2.800 75,7 Izvor: Strategija Op ćinskog razvoja 2008. - 2013.
Statistički podaci o današnjem broju stanovnika na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina su mnogo nepovoljniji i po njima u decembru 2010. godine je živjelo 1.740 stanovnika, što je manje za cca 68,4% od statisti čkog broja stanovnika po zadnjem popisu iz 1991. godine.
Me đutim, kao što je istaknuto, prema procjenama na osnovu podataka dobivenih od predsjednika Savjeta MZ, trenutno na podru čju op ćine Fo ča - Ustikolina živi 2.800 stanovnika, što je za čak 60,9% više od ukupnog broja stanovnika po aktuelnoj zvani čnoj statistici (1.740 stanovnika). Ova činjenica objektivno predstavlja veliku poteško ću u sagledavanju realne slike stanja pomo ću broj čanih pokazatelja, tj. u pra ćenju pojava u privrednom i društvenom životu op ćine Fo ča - Ustikolina čije se iskazivanje bazira na broju stanovnika u cjelini i po pojedinim njegovim kategorijama.
Gustina naseljenosti po op ćinskim procjenama 12 ukupnog broja stanovnika (2.800) i površine (161,26 km 2) op ćine je 17,4 stanovnika/ km 2, što za 70% prelazi vrijednost tog pokazatelja po zvani čnoj statistici prikazanoj u narednoj tabeli.
11 Op ćina Fo ča-Ustikolina nije u vrijeme tog popisa postojala kao administrativna jedinica, pa se taj podatak dobio zbrajanjem broja stanovnika tadašnjih naseljenih mjesta koja ona danas obuhvata. 12 Po op ćinskim procjenama ukupan broj stanovnika je 2.800, a površina op ćine je 161,26 km 2.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 15 / 182 Tabela br 4 : Gustina naseljenosti u 2010. godini Op ćina Broj naseljenih Površina op ćina Stanovništvo Gustina mjesta u km 2 naseljenosti Fo ča-Ustikolina 26 169,4 1.740 10,3 FBiH 3.330 26.109,7 2,337.660 89,5 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Fo ča - Ustikolina je po zvani čnim statisti čkim podacima me đu najmanje naseljenim op ćinama u FBiH, zauzimaju ći po gustini naseljenosti čak 74. mjesto od ukupno 79 op ćina u FBiH koje su obuhva ćene ovom analizom. Od nje manju gustinu naseljenosti imaju samo op ćine Trnovo, Kupres, Glamo č, Ravno i Bosansko Grahovo, koje je npr sa 2,7 stanovnika/ km2 čak 2.745,7 puta manje naseljeno od op ćine Novo Sarajevo koja kao najnaseljenija ima 7.413,5 stanovnika/ km 2 .
1.3.2. Starosna i polna struktura
Prema op ćinskim procjenama od ukupno 2.800 stanovnika radno-sposobno je 80%, a u starije od 65 godina spada svega 4% stanovnika.
Tabela 5. Procjena starosne strukture stanovništva 0-14 godina 15-64 godina 65 godina i više Ukupno Broj stanovnika 448 2.240 112 2.800 % 16% 80% 4% 100% Izvor podataka: Strategija Op ćinskog razvoja 2008.-2013.
Zvani čni statisti čki podaci ukazuju na druga čiju starosnu strukturu stanovništva, i to na štetu radno- sposobne populacije koja po njima iznosi svega 59,08% ukupnog stanovništva, a u korist starije populacije od 65 godina života, koja po njima iznosi čak 25,11% ukupnog stanovništva.
Tabela br. 6: Stanovništvo op ćine Fo ča-Ustikolina po starosnim grupama Starosna 30.06.2008. godine 30.06.2009. godine 30.06.2010. godine grupa broj % broj % broj % stanovnika stanovnika stanovnika 0-14 281 15,77 278 15,80 275 15,80 15-64 1.053 59,09 1.040 59,09 1.028 59,08 65 448 25,14 442 25,11 437 25,11 Ukupno 1.782 100,00 1.760 100,00 1.740 100,00 Izvor: Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Po zvani čnim statisti čkim podacima u češ će stanovništva u dobi 15-64 godine starosti, tj radnosposobnog op ćine Fo ča-Ustikolina je manje od prosje čnog učeš ća ove kategorije u op ćinama Bosansko-podrinjskog kantona i FBiH.13
13 Prosje čna stopa radnosposobnog stanovništva u Federaciji BiH je 67,9%, u Bosansko-podrinjskom kantonu je 67,1%, a u susjednoj op ćini Goražde je 68,0%. Izvor podataka: Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH, Federalni zavod za programiranje razvoja, april, 2011.godine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 16 / 182 Prosje čno doma ćinstvo po procjenama broji 3 člana. Tako đer po procjenama prosje čno doma ćinstvo je brojilo 2008. godine 3,3 člana 14 .
Prema procjenama op ćinskih Službi u Op ćini Fo ča-Ustikolina od ukupnog procijenjenog broja stanovnika 2.800, udio muške populacije u ukupnom broju stanovništva je oko 46%, odnosno 1.288 stanovnika, a udio ženske populacije je 54%, odnosno 1.512 stanovnika.
1.3.3. Obrazovna struktura
Aktuelni podaci o obrazovnoj strukturi ukupnog stanovništva na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ne postoje u zvani čnim izvorima, tako da je procjena napravljena od strane op ćinskih službi jedini dostupan podatak.
Tabela 7. Procjena obrazovne strukture stanovništva Ukupno NK PK KV VK NSS SSS VŠS VSS 100% 53% 0,50% 29% 0,50% 0,50% 14% 0,50% 1,% Izvor: Strategija op ćinskog razvoja 2008.-2013.
Iz ove procjene vidljiv je izuzetno nizak nivo prosje čnog stepena obrazovanja, obzirom da je čak 53% stanovništva bez ikakvih kvalifikacija, što podrazumijeva da imaju obrazovni nivo završene srednje škole ili su čak i bez ste čenog osnovnog obrazovanja.
1.3.4. Etni čka struktura
Ne postoje zvani čni poslijeratni podaci o etni čkoj strukturi ukupnog stanovništva na podru čju op ćine, ali procjene na bazi bira čkih spiskova ukazuju na to da trenutno na teritoriji Op ćine Fo ča-Ustikolina živi oko 92% Bošnjaka i oko 8% Srba. Svjetske religije zastupljene na podru čju op ćine su Islam i Pravoslavno kriš ćanstvo.
Tabela br 8 : Nacionalna struktura stanovništva u prema popisu stanovništva 1991. godine Op ćina Ukupno Bošnjaci Srbi Hrvati Jugosloveni Ostali broj % broj % broj % broj % broj % broj % Fo ča- 5.591 100 4.231 75,7 1.286 23 1 0,02 16 0,2 57 1 Ustikolina FBiH 2,758.416 100 1,439.494 52,2 483.198 17,5 610.629 22,1 162.299 5,9 62.796 2,3 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Prijeratna etni čka struktura stanovništva bila je sa činjena od oko 75,7% bošnja čkog, 23% srpskog i 1,3% ostalog stanovništva.
14 Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 17 / 182 1.4. Lokalna samouprava
Op ćina Fo ča-Ustikolina je jedinica lokalne samouprave koja ima predstavni čku i izvršnu vlast.
Op ćinsko vije će (zakonodavna vlast) i Op ćinski na čelnik (izvršna vlast) kao organi vlasti u op ćini funkciju vlasti vrše u skladu sa ustavom, zakonom i statutom op ćine.
Op ćinski na čelnik je izvršno-upravni organ Op ćine. Op ćinskog na čelnika biraju demokratskim putem bira či na neposrednim tajnim izborima na cijelom podru čju Op ćine u skladu sa zakonom i statutom. Mandat Op ćinskog na čelnika traje četiri godine.
Za obavljanje upravnih i drugih stru čnih poslova iz samoupravnog djelovanja Op ćine, kao i drugih poslova, koji su federalnim i kantonalnim zakonom preneseni na Op ćinu, osnovane su službe za upravu.
U op ćini Fo ča-Ustikolina ne postoje dovoljni kadrovski kapaciteti za organizovanje posebnog organa lokalnog razvoja. U segmentu pra ćenja razvojnih programa na čelnik op ćine sa svojim saradnicima prati osnovne programe koji su namjenjeni lokalnom razvoju.
U postupcima standardizacije, čije je rezultat Certifikat EN ISO 9001 : 2008 koji je lokalna uprava uvela 2008. godine ,uspostavljene su jasne i precizne procedure za upravljanje najzna čajnijim procesima pružanja usluga, njihove ekonomi čnosti, efikasnosti, transparentnost i komunikacije sa korisnicima, mjerenja zadovoljstva korisnika, te stalnog poboljšanja kvaliteta.
Proaktivnost zasnovana na pra ćenju potreba gra đana zahtijeva potpuno druga čiju informacijsku osnovicu za procjenjivanje uspješnosti i upravljanje razvojem op ćine. S tim u vezi, lokalna uprava kontinuirano inicira promjene u administrativnim procedurama korištenjem digitalne tehnologije, a sve u cilju unapre đenja dostupnosti svojih usluga.
Tabela br 9 : Trenutno stanje informacijske osnovice kojom raspolažu op ćinske službe Red Naziv aplikacije Svrha Unapre đenje br Stvaranje elektronskih baza podataka mati čnih Program za vo đenje mati čnih evidencija gra đana kao osnovice za 1. DATANOVA evidencija gra đana umrežavanje mjesnih ureda sa Mati čnim uredom ali i sa eksternim korisnicima Program za pra ćenje vo đenja Stvaranje elektronskih baza podataka sa 2. DOCUNOVA zahtjeva koji se rješavaju u elektronskom arhivom što direktno uti če na upravnom postupku ekonomi čnost i efikasnost u radu Izvor podataka: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Op ćine u Federaciji BiH nemaju širok krug ovlaštenja, ve ć se ona nalaze nivou kantona i/ili entiteta, kao i budžetski kapaciteti za razvoj.
S obzirom da op ćinska uprava ure đuje i rukovodi zna čajnim dijelom javnog života u interesu gra đana, ona mora biti u stanju odgovoriti svakodnevnim zahtjevima gra đana i osigurati konstantno poboljšanje kvalitete života lokalne zajednice. Stoga je op ćinska uprava dužna osigurati visok nivo participacije gra đana u upravljanju javnim poslovima, obezbijediti jednak pristup zapošljavajnu u okviru javnog sektora, osigurati efektivne i efikasne usluge, kao i pristupa čne i transparentne mehanizme odgovornosti.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 18 / 182 Fotografija br 4: Zgrada organa uprave Općine Fo ča--Ustikolina
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Na oficijalnoj Internet prezentaciji Općine Fo ča-Ustikolina www.foca-ustikolina.ba je mogu ću prona ći sve bitne dokumente i sadržaje koje je mogu će download-ovati, a putem e-mail-a [email protected] je mogu će ostvariti kontakt sa op ćinskim na čelnikom i Službama unutar jedinstvenog organa uprave.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 19 / 182 2. I N D I K A T O R I O D R Ž I V O G R A Z V O J A
Za potrebe prikaza po četnog stanja prije implementacije ove Strategije, a naro čito za efikasno pra ćenje rezultata nastalih njenom implementacijom, pored projektnih indikatora kojima će se mjeriti ostvarenje rezultata svakog pojedinog projekta iz akcionog plana, Projektni tim je odabrao 30 klju čnih indikatora kojima će pratiti napredak u stanju životne sredine i infrastrukture, ekonomskog i ruralnog razvoja, te društvenog razvoja stanovništva, obrazovanja i kvaliteta života. Na osnovu vrijednosti tih indikatora mogu se donijeti zna čajni zaklju čci i mogu ćnosti koje slijede iz istih o polaznoj osnovi za održivi razvoj, kao i pomacima u ta tri sektora tokom implementacije Strategije, što će biti zadatak monitoringa i evaluacije tog procesa. Zbog toga je njihov odabir izvršen veoma pažljivo i to tako da ispunjavaju osnovne kriterije relevantnosti i dostupnosti. Svi selektovani indikatori (ukupno 30, odnosno po 10 iz svakog od tri pomenuta sektora) dati su u posebnom prilogu na kraju ove Strategije. Iz priloženih podataka može se primijetiti da je u op ćini Fo ča-Ustikolina u proteklom periodu neuporedivo pove ćan ukupni kvalitet života gra đana u odnosu na stanje neposredno nakon rata u BiH, ali i to da u sve tri oblasti postoji veliki prostor i potreba za dalji napredak baziran na održivom razvoju, što i jeste osnovni cilj ove Strategije.
2.1. Indikatori životne sredine i infrastrukture
Indikatori životne sredine i infrastrukture koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji su sljede ći:
Sumnjiva minska površina zemljišta Ure đena rekreativna površina (parkovi, plaže i izletišta) po stanovniku Op ćine Dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva na podru čju Op ćine Broj korisnika usluga stabilne telefonske mreže % stambenih objekata bez priklju čka na mrežu za snabdijevanje elektri čnom energijom % doma ćinstava koja se snabdijevaju kvalitetnom vodom za pi će Ukupan broj priklju čaka na gradsku kanalizacionu mrežu Ukupan broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza čvrstog otpada Ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u toku godine
U oblasti zaštite i unapre đenja životne sredine izuzetno veliki problem predstavlja ogromna površina op ćine koja je od strane op ćinskih službi i BH MAC-a kategorisana kao sumnjiva minska površina zemljišta, koja je 2008. godine zauzimala čak 17 km 2 ili 10,54% ukupne površine op ćine (i sad je približna tom broju). Trenutna veli čina minski sumnjive površine u cijeloj BiH iznosi 1.442,84 km 2 ili 2,81% u odnosu na ukupnu površinu BiH iz čega proizilazi zaklju čak da je ugroženost minama i NUS-om 3,75 puta ve ća na podru ćju ove op ćine u odnosu na prosjek u BiH. Brzim provo đenjem programa deminiranja pove ćala bi se korisna površina poljoprivrednog i šumskog zemljišta u ruralnim podru čjima Op ćine, čime bi se stvorile pretpostavke za ve ći povratak stanovništva u ruralne sredine i omogu ćio održivi razvoj poljoprivredne proizvodnje i turizma, kao i racionalno korištenje šumskih resursa. Ure đena rekreativna površina (parkovi, plaže i izletišta) na podru čju Op ćine je izuzetno mala i iznosi svega 0,75 m2 po stanovniku op ćine (ukupan procijenjeni broj stanovnika je 2.800). Dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva na podru čju Op ćine iznosi 20 km i cilj je u narednih 5 godina pove ćati je na 60 km. Broj korisnika usluga stabilne telefonske mreže je 586, što obzirom na činjenicu da na podru čju op ćine ima 924 doma ćinstava i oko 100 privrednih subjekata nije zadovoljavaju ći broj.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 20 / 182 Zabrinjavaju ći je podatak da je čak 9,8% stambenih objekata bez priklju čka na mrežu za snabdijevanje elektri čnom energijom, što je posljedica ratnih razaranja, ali i problem koji zaslužuje urgentno rješavanje. Nije zadovoljavaju ći ni udio doma ćinstava koja se snabdijevaju vodom kontrolirane kvalitete tj onom iz javnog sistema vodosnabdijevanja, jer on iznosi svega 40,48% doma ćinstava koja se snabdijevaju kvalitetnom vodom za piće. Sva ostala doma ćinstva koriste vodu sa lokalnih seoskih ili individualnih izvorišta i bunara, koja nemaju kontrolu i mjere obezbje đenja kvaliteta vode, što je stvara rizik od bolesti i epidemija. Ukupan broj priklju čaka na gradsku kanalizacionu mrežu je 110, od čega su 70 doma ćinstva, što zna či da je 7,5% domaćinstava priklju čeno na ovu mrežu. Na podru čju op ćine postoji čak 60 divljih (nelegalnih) deponija sme ća, i cilj je u narednih 5 godina trajno sanirati 95% njih. Te aktivnosti će se reflektovati i na pove ćanje pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza čvrstog otpada jer trenutno samo jedna tre ćina doma ćinstava i 41 % provrednih subjekata i javnih ustanova koristi tu uslugu. Sigurno je da će se u narednom petogodišnjem periodu kao posljedicasaniranja divljih deponija i ve će pokrivenosti uslugama odvoza otpada pove ćati i ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u toku godine, koja sada iznosi svega 750 tona.
2.2. Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja
Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji su sljede ći:
Nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBIH BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina (procijenjena vrijednost) Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva % u češ ća radnosposobnog stanovništva u ukupnom broju stanovnika Op ćine Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja na podru čju Op ćine % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH
Op ćina Fo ča-Ustikolina prema indeksu razvijenosti spada u kategoriju izrazito nerazvijenih op ćina. Nerazvijene op ćine prema metodologiji Federalnog zavoda za programiranje razvoja su op ćine koje imaju indeks razvijenosti do 50% prosjeka Federacije, a obzirom da Op ćina Fo ča-Ustikolina ima na kraju 2010. godine indeks razvijenosti na nivou 13,6% prosjeka Federacije BiH, ona spada u rang izuzetno nerazvijenih op ćina FBiH (samo 3 op ćine iz FBiH su manje razvijene od nje). Statisti čki procijenjeni BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina je na zadovoljavaju ćem nivou, jer je za 34,3 % iznad prosjeka BDP po glavi stanovnika u FBiH. Problem uzrokuje činjenica da je on ra čunat na bazi statističkog broja od ukupno 1.740 stanovnika, a ako bi se ra čunao na bazi procijenjenog stvarnog broja od ukupno 2.800 stanovnika na podru čju op ćine, onda je vrijednost indikatora ispod prosjeka FBiH. Visoka stopa nezaposlenosti i nedovoljno razvijeni privredni kapaciteti su klju čni problem niskog nivoa stvarnog BDP po stanovniku. Iako prosje čna neto pla ća na podru čju Op ćine ima tendenciju porasta u poslednjih nekoliko godina, ona je u 2010. godini niža od prosjeka BPK i FBiH tj na nivou je od 91,35% prosje čne pla će BPK odnosno 82,7% prosje čne pla će FBiH, što ukazuje na nizak životni standard stanovništva u ovoj op ćini. Stopa nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva op ćine Fo ča-Ustikolina u 2010.-toj godini je izuzetno visoka (65,5%), zna čajno ve ća od stope u češ ća registrovanih nezaposlenih lica u FBiH (45,4%).
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 21 / 182 U ukupnom broju stanovnika Op ćine 59,1% spada u kategoriju radnosposobnog stanovništva u 2010. godini. Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine je po statisti čkim podacima 58 što je zadovoljavaju će u pore đenju sa prosjekom FBiH koji iznosi 51. Me đutim, zbog ve ć istaknutog problema sa neažurnom statistikom u pogledu ukupnog broja stanovnika treba ista ći da je vrijednost ovog indikatora u stvarnosti dosta manja jer po procjenama na podru čju op ćine živi 2.800 stanovnika što zna či da je svega 36 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika, što je znatno ispod statisti čkog prosjeka u Federaciji BiH kao i u BPK (45 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika). Broj od samo 5 registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine, obzirom na zavidan potencijal op ćine pogodan za razvoj poljoprivrede, je zabrinjavaju ći i zaslužuje posebnu pažnju s ciljem iznalaženja na čina da se taj broj zna čajno pove ća.
Na podru čju Op ćine prinos od odabranih poljoprivrednih kultura je izuzetno dobar po hektaru, natprosje čan u odnosu na kantonalni, u 2010. godini, u slu čaju uzgoja trešnje, višnje, oraha i grož đe, a jabuke, kruške i šljive su dale prinos po hektaru niži od kantonalnog prosjeka. Koli činski, najviše je u 2010. godini proizvedeno oraha, trešanja i jabuka, a potom šljiva i krušaka. Bolje prinose po hektaru zasijane površine od kantonalnog prosjeka poljoprivrednici na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ostvaruju u proizvodnji pšenice, kukuruza u zrnu, crnog luka, kupusa i kelja, a manje prinose od kantonalnog prosjeka ostvaruju u proizvodnji zelenog kukuruza, krompira, i lucerke. Evidentan je porast broja stoke i živine u zadnjih nekoliko godina, što se može povezati sa uvedenim poticajima za razvoj sto čarstva na svim nivoima (op ćinskom, kantonalnom i federalnom). Najbrojnije u uzgoju su ovce i perad, pa nakon njih p čele i goveda. Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja na podru čju Op ćine U 2010. godini procentualno gledano izvoz sa roba i usluga sa teritorije op ćine Fo ča-Ustikolina ima zanemarljiv udio u ukupnom izvozu FBiH tj svega 0,07%. U cilju podizanja nivoa ekonomskog rasta i razvoja Op ćine i prevencije potencijalne migracije stanovništva u druge, razvijenije op ćine/regione, potrebno je dodatno zapošljavanje i pove ćanje nivoa BDP po stanovniku. U cilju smanjenja visoke stope nezaposlenosti, te podizanja nivoa BDP po stanovniku neophodno je razvijati nove privredne subjekte, a kroz uvo đenje novih tehnologija ja čati postoje će kapacitete, podizati stepen njihove produktivnosti i konkurentnosti. S ciljem privla čenja doma ćih i inostranih investitora nužno je obezbijediti dodatna ulaganja u razvoj poduzetni čke infrastrukture i marketing usmjeren na izgradnju i promociju pozitivnog imidža lokalne zajednice .
2.3. Indikatori društvenog razvoja (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
Indikatori društvenog razvoja koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji su sljede ći:
Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine % mladih sa visokom stru čnom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji Službe za zapošljavanje % djece osnovno-školskog uzrasta u ukupnom broju stanovnika Op ćine % kabineta u osnovnoj školi tehni čki opremljenih u skladu sa savremenim obrazovnim standardima Broj stanovnika Općine na jednog ljekara primarne zdravstvene zaštite % korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu na podru čju Op ćine Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni objekat na podru čju Op ćine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 22 / 182 Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine na podru čju Op ćine Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na podru čju Op ćine % zastupljenosti mladih u Op ćinskom vije ću
Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina spada me đu najniže u Federaciji BiH, tako da sa 17,36 stanovnika po km 2 površine ova op ćina ima 5,2 puta manju gustinu naseljenosti od FBiH. Radni angažman visoko-obrazovanih mladih osoba je zna čajan preduslov ekonomskog i društvenog razvoja lokalne zajednice i društva u cjelini tako da je pokazatelj od scega 0,27 % mladih sa VSS u ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji Službe za zapošljavanje zadovoljavaju ći podatak i treba ga nastojati zadržati na tom nivoi i po mogu ćnosti svesti na 0 tj situaciju da na podru čju Op ćine ne bude ni jedan mladi sa tom spremom nezaposlen. Broj djece osnovno-školskog uzrasta na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina je u stalnom opadanju. U 2010. godini su djeca osnovno-školskog uzrasta imala udio od 5,2% u ukupnom broju stanovnika Op ćine. Kvalitet obrazovanja kao najzna čajnijeg resursa za razvoj ljudskih i društvenih kapaciteta u zna čajnoj mjeri zavisi od materijalno-tehni čke opremljenosti škola savremenim nastavnim sredstvima u toku nastavnog procesa, a na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina svega 11,1% kabineta u osnovnoj školi je tehni čki opremljeno u skladu sa savremenim obrazovnim standardima. U op ćini Fo ča-Ustikolina u posljednjih par godina uo čljiv je pad broja stanovnika na jednog ljekara primarne zdravstvene zaštite, dakle postoji pozitivan trend napretka u ovom procesu. Međutim može se sa sigurnoš ću konstatovati da je ipak na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina trenutno stanje od 933,33 stanovnika Op ćine na jednog ljekara primarne zdravstvene zaštite nezadovoljavaju ći, odnosno da je nepovoljan odnos broja ljekara naspram broja stanovnika. Broj korisnika socijalne pomo ći je dominantan pokazatelj o broju stanovnika lokalne zajednice u stanju socijalne potrebe , a 6,78 % ukupnog stanovništva na podru čju Op ćine koristi neki od vidova socijalne zaštite. Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina u 2011. godini postoji samo 1 objekat u funkciji kulture (biblioteka u sklopu Osnovne škole “Ustikolina), tako da na jedan aktivni kulturni objekat na podru čju Op ćine ima 2.800 stanovnika. U 2011. godini je održano ukupno 11 kulturnih doga đaja na podru čju Op ćine, što ukazuje da se nivo kulturnog života ne odvija na željenom nivou jer se u prosjeku mjese čno održi manje od 1 doga đaja, U sportske klubove na podru čju Op ćine je u 2011 godini aktivno bilo uklju čeno svega 105 mladih ljudi što je nezadovoljavaju ća situacija. Učešće mladih osoba u kreiranju op ćinske politike i definisanju strateških pravaca razvoja op ćine je od velike važnosti za sveukupni razvoj lokalne zajednice, tako da trenutni udio od 9,09% zastupljenosti mladih u Op ćinskom vije ću nije zadovoljavaju ći nivo i trebalo bi ga u narednom izbornom periodu zna čajno popraviti. Prirodni priraštaj stanovništva op ćine Fo ča-Ustikolina je trenutno negativan, ali lokalna zajednica treba nastojati podsticajnim mjerama usmjerenim ka mladim bra čnim parovima da održi trend pozitivnog nataliteta. Demografsko podmla đivanje stanovništva u budu ćem periodu bi trebalo da izazove pozitivne efekte na ekonomski i društveni razvoj lokalne zajednice. Ove mjere bi se trebale provesti kroz podsticaj u izgradnji stambenih jedinica za mlade bra čne parove, podsticaj zapošljavanja i samozapošljavanja mladih, te kroz razvoj i unapre đenje socijalnih, zdravstvenih, obrazovnih, kulturnih institucija, te sportsko-rekreativnih objekata, što bi kod mladih bra čnih parova ulilo povjerenje i sigurnost u održivost porodice i perspektivnost lokalne zajednice.
Na osnovu zapažanja koja direktno slijede iz analize selektovanih indikatora, i analiza koje će se sprovesti u nastavku, uslijedit će vizija, prioriteti i ciljevi održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 23 / 182 3. A N A L I Z A S T A NJ A
3.1. Životna sredina i infrastruktura
3.1.1. Trenutno stanje
Osim slikovite prošlosti i materijalnih historijskih ostataka, op ćina Fo ča-Ustikolina ima i zna čajna prirodna bogatstva. Podru čje je bogato čistom izvorskom vodom, bjelogori čnom i crnogori čnom šumom, potocima i bistrim rje čicama, a posebne ljepote je rijeka Drina koja kroz teritoriju op ćine proti če u dužini od 15-ak km. Navedena bogatstva predstavljaju dobru polaznu osnovu za razvoj turizma i za organsku poljoprivrednu proizvodnju na podru čju ove op ćine.
3.1.1.1. Klima i reljef
Klima
Op ćinu Fo ča-Ustikolina karakteriše umjereno-kontinentalni tip klime, djelimi čno izmjenjen nadmorskom visinom ovog podru čja.
Sa pove ćanjem nadmorske visine klima ima tendenciju pretplaninskom tipu umjereno-kontinentalne klime, pa i klimi planinskog tipa u najvišim predjelima iznad 1000 m nadmorske visine, odlikuje se subalpskom i alpskom klimom). Ovakva klima odlikuje se dugim zimama i ljetima, te kratkim periodima prolje ća i jeseni.
Uža kotlina uz rijeku Drinu ima sve odlike župnog podru čja. Zbog toga, osim relativno visoke srednje godišnje temperature zraka, ovo podru čje odlikuje se i puno manjom temperaturnom amplitudom od ve ćine krajeva u Bosni i Hercegovini. Najhladniji mjesec je januar sa srednjom temperasturom zraka od -12º C, a najtopliji mjesec je juli sa srednjom temperaturom od 19º C. Apsolutne maksimalne vrijednosti ljetnih temperatura ne prelaze 39ºC, a apsolutne minimalne temperature u zimskom periodu ne spuštaju se ispod -20º C.
Sa pove ćanjem nadmorske visine srednje vrijednosti temperatura opadaju sa prosje čnim gradijendom od 0,6 º C na svakih 100 m nadmorske visine.
Godišnja suma padavina nije velika, a raspored padavina tokom godine dosta je ujedna čen, što podrazumijeva pravilan raspored padavina na sva godišnja doba, odnosno, sve mjesece u godini.
Ovo podru čje karakteriše i veliki broj maglovitih dana (194), naro čito u predjelima ispod 700 m nadmorske visine. Magla se manifestuje kao posljedica velike vlažnosti zraka, čija je prosje čna relativna vrijednost dosta velika i iznosi 84%.
Vjetrovi ne dosežu velike vrijednosti brzine i obi čno nisu uzrok prirodne nesre će.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 24 / 182 Reljef
Op ćinu Fo ča-Ustikolina karakteriše dolina rijeke Drine sa dominantnim Cvilinskim poljem na njenoj desnoj obali, čija je prosje čna nadmorska visina 378 m, što je za 6 do 8 metara više od nivoa rijeke.
Prikaz br. 4: Topografska karta podru čja op ćine Fo ča-Ustikolina (1:25.000)
Izvor podataka: Općinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
Naselje Ustikolina, kao i naselja oko nje, nalaze se na nadmorskoj visini do 420 m. Ostali dio op ćine u svojim padinskim dijelovima je iznad ove visine, sa dva dominantna planinska vrha Stolac (1.520 mnv) i Kacelj (1.674 mnv).
Geomorfološke karakteristike 15
Na podru čju Bosansko-podrinjskog kantona, kome pripada i teritorij Op ćine, zastupljen je dio masiva Jahorine, te dio morfološke jedinice kompleksne depresije izme đu masiva Jahorine i Romanije. Niz visokih planina ovog podru čja daje mu planinski karakter. Planinski ve ći dio masiva Jahorine na zapadu razdvaja rijeka Drina od manjeg dijela planinskog masiva Ljubišnje na istoku. Uslovljenoš ću litološkim sastavom, formiran je dijelom blago izraženi reljef, a dijelom izrazitih visokih istaknutih oblika. Čitavim podru čjem dominiraju mnogobrojne poto čne doline i jaruge usije čene u klasi čne stijene paleozoika i donjeg trijasa.
Na podru čju BPK u izgra đivanju oblika reljefa i stvaranju razli čitih genetskih tipova reljefa u čestvuju razli čiti oblici erozionog djelovanja. Najizraženiji su: fluvijalni oblik erozije (mehani čki rad velikog broja rijeka i
15 Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 25 / 182 potoka), karstni oblik erozije (hemijsko rastvaranje kre čnja čkih stijena) i erozioni procesi na padinama (fizi čko-mehani čko rastvaranje pod uticajem gravitacije). Samim tim, nastali su odgovaraju ći tipovi reljefa: fluvijalni tip reljefa, padinski tip reljefa i karstni tip reljefa.
Fluvijalna ili rije čna erozija je veoma izražena za tokove rijeka Drine i drugih. Od akumulacionih fluvijalnih oblika postoje aluvijalne ravni, inundacione ravni, rije čne terase uz korita rijeke Drine i drugih. Na otkrivenim profilima terasa uo čava se djelomi čna slojevitost, ali je najve ći dio heterogen kako po sastavu, tako i granulaciji. Terase su gotovo idealno uravnjene što ukazuje na veliku energiju toka u završnim fazama stvaranja. Terasni otsjeci su često preko 2 m visine. Terase su naro čito izražene u dolini Drine kod Ustikoline. U Cvilinskom polju kod Ustikoline oštro se razlikuju dvije terase (t1 i t2) čiji su terasni odsjeci visoki i do 15 m. Valukice su diogenetskim procesima vezane i prelaze u konglomerate. Širina aluvijalnih i terasnih zaravni je promenljiva i iznosi od nekoliko desetina metara do stotinu i više metara.
Na formiranje padinskog tipa reljefa ovog podru čja uticao je niz egzogenih geoloških faktora koji su se manifestovali u oblikovanju formi reljefa eroziono-denudacionim, fluvio- denudacionim i denudacio- akumulacionim procesima. Ovi procesi su uticali na formiranje razli čitih formi reljefa. Tereni svrstani u ovaj tip reljefa uglavnom su izgra đeni od finih i grubih klastita, karbonatnih i silikatnih klasti čnih sedimenata, kao i paleozojskih klastita. Plastika reljefa usljed eroziono-denudacionih procesa predstavlja zaobljena bila s blagim padinama. Samo su pojedini tokovi duboko usje čeni i imaju tipi čnu V-obraznu formu. Erozionodenudacioni procesi uslovili su razu đenost terena. Izražene su brojne jaruge i vododerine. Buji čni tokovi koji dolaze s hipsometrijski ve ćih visina nanose velike koli čine plavinskog materijala koji se deponuje u podnožjima padina.
Na ovom prostoru koji izgra đuju karbonatne stijene su izraženi procesi intenzivne karstifikacije hemijskim rastvaranjem kre čnja čkih stijena, tako da su česte pojave vrta ča, uvala i drugih oblika intenzivne karstifikacije. Terene sa razvijenim karstom izgra đuju pretežno srednjetrijaski kre čnjaci.
3.1.1.2. Zemljište i zašti ćena podru čja
Zemljišni pokrov čine 55,5% šume, 43% poljoprivredno zemljište, 0,8% gra đevinsko zemljište i 0,7% vodno zemljište.
Struktura zemljišnih površina i pregled vlasništva nad šumskim i poljoprivrednim zemljištem su dati u narednim tabelama.
Tabela br 10: Struktura površina zemljišta Tip zemljišta Površina (km 2) % Šumsko zemljište 89,77 55,5% Poljoprivredno zemljište 69,15 43,0% Gra đevinsko zemljište 1,22 0,8% Vodno zemljište 1,12 0,7% Ukupno 161,26 100,0% Izvor podataka: Općinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
Nažalost, iako op ćina Fo ča-Ustikolina raspolaže zna čajnim obradivim površinama, zemljište nije u dovoljnoj mjeri iskorišteno. Posebnu poteško ću u iskorištenju šumskog i poljoprivrednog zemljišta predstavljaju minirana podru čja.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 26 / 182
Ve ćinski dio šuma (83,69%) je u državno-javnom vlasništvu, a nasuprot tome, ve ćinski dio poljoprivrednog zemljišta (79,61%) je u privatnom vlasništvu.
Tabela 11. Pregled vlasništva nad šumskim i poljoprivrednim zemljištem Naziv kulture Ukupna Privatno Državno-javno površina vlasništvo vlasništvo (km 2) (%) (km 2) (%) (km 2) (%) Šume 89,77 100 14,64 16,31 75,13 83,69 Poljoprivredno zemljište (ukupno) 69,15 100 55,05 79,61 14,10 20,39 Pašnjaci 19,08 100 7,33 38,42 11,75 61,58 Livade 29,83 100 27,88 93,46 1,95 6,54 Vo ćnjaci 6,75 100 6,63 98,22 0,12 1,78 Njive 13,49 100 13,21 97,92 0,28 2,08 Izvor podataka: Općinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
Potrebno je napomenuti da se podaci o ukupnoj površini op ćine iz nacrta Prostorne osnove ne podudaraju sa površinama koje su zavedene u Službi za geodetsko-katastarske poslove, kao što se ni ta dva podatka ne podudaraju sa zvani čnim statisti čkim podatkom.
Fotografija br 5: Konfiguracija zemljišta Op ćine Fo ča-Ustikolina na podru čju naselja Ustikolina
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina (fotografisala Aida Čengi ć)
Iz naredne tabele se vidi da trajni gubitak zemljišta iznosi 23.836 ha ili 1,5% teritorije op ćine. Najve će trajno zauzimanje zemljišta je za potrebe izgradnje objekata i infrastrukture i površine koje su pod vodom.
Tabela 12. Struktura trajno zauzetih površina zemljišta Korištenje zemljišta Površina Neplodna zemljišta (površinski kopovi, erozije i klizišta) 35,84 ha Deponije (op ćinska, divlje deponije) 0,50 ha Naselja i gra đevinsko zemljište 12.200,00 ha Saobra ćajnice 356,10 ha Industrijski objekti 0,50 ha Vodno zemljište 11.244,00 ha Izvor podataka: op ćinska Služba za geodetsko-katastarske poslove
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 27 / 182 Op ćina Fo ča-Ustikolina nema ura đenu prostorno-plansku dokumentaciju, što predstavlja jedan od ograni čavaju ćih faktora za dalji razvoj. Trenutno su zapo čete aktivnosti na izradi prostornog plana Bosansko-podrinjskog kantona, koji je osnova za izradu prostorno-planske dokumentacije Op ćine.
S obzirom da se na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina ne nalaze ve ći industrijski objekti, kao najve ći zaga điva či okoline, može se re ći da je stanje sa zaga đenoš ću zemljišta, zraka i voda iz ovih izvora zadovoljavaju će. Me đutim, problem predstavlja neriješen sistem otpadnih voda, koje se u dobroj mjeri odvode direktno u Drinu i Kolinu te u velikoj mjeri doprinose njihovom zaga đenju.
Pedološke karakteristike
Na osnovu pedoloških podataka od strane Federalnog zavoda za agropedologiju iz Sarajeva izdvojeno je 26 pedosistematskih jedinica na podru čju BPK, kojima pripadaju i tla op ćine Ustikolina, i to 23 iz razdjela automorfnih i 3 iz razdjela hidromorfnih zemljišta. U razdjelu Automorfnih zemljišta preovla đuju tipovi iz klase Kambi čnih i Humusno akumulativnih, a u razdjelu Hidromorfnih zemljišta iz klase Fluvijalnih zemljišta.
Sumnjive površine
Neeksplodirana ubojna sredstva i mine predstavljaju najve ću potencijalnu opasnost antropogenog karaktera za stanovništvo i materijalna dobra na podru čju Bosansko – podrinjskog kantona. Tokom rata (1992-1995) u BiH je postavljen veliki broj mina razli čitih vrsta, koje su postavljane na linijama razgrani čenja i njima je miniran veliki broj objekata infrastrukture (putevi, pruge, proizvodni objekti i drugo) a nalaze se i na neo čekivanim mjestima i velika su opasnost za stanovništvo. Sumnjive minske površine obuhvataju čak 10,54 % teritorije op ćine Fo ča–Ustikolina. Evidinecije o postavljanju mina često nisu vo đene ili su potpuno uništene i izgubljene, tako da je broj postavljenih mina u BiH predmet razli čitih procjena.
Tabela br 13: Sumnjive minske površine na podru čju Bosansko – podrinjskog kantona (po četak 2008. g.) Administrativna jedinica Ukupne Sumnjive minske površine Pregled ugroženih sumnjive minske po kategorijama (km 2) zajednica površine (km 2) I II III Visoko Srednje Nisko Općina Fo ča–Ustikolina 17,0 0,3 4,3 12,4 2 5 11 Bosansko – podrinjski 72,9 1,8 15,1 55,9 4 15 40 kanton Izvor: Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009. Podaci preuzeti iz Nacrta Studije ranjivosti prostora FBiH
Sumnjive minske površine obuhvataju 14,51 % teritorije Bosansko – podrinjskog kantona, tako da je ovo podru čje najkontamiranije minama u FBiH i u BiH.
Ve ćina nesre ća od mina dešava se u ruralnim podru čjima (pri poljoprivrednim radovima, prikupljanju drveta, sanbdijevanju vodom i drugo). Mine predstavljaju jedno od najve ćih zaga đenja prostora, a njihovo uklanjanje je uslov za privo đenje prostora kona čnoj namjeni.
Zašti ćena podru čja prirodnog naslije đa
Trenutno na teritoriji op ćine nema prirodnih podru čja koja su pod zaštitom. Nacrt Prostorne osnove za Prostorni plan BPK predviđa stavljanje pod zaštitu sljede ćih prirodnih podru čja i lokaliteta, kao i podru čja namjenjenih za turizam i rekreaciju i podru čja od posebnog zna čaja za Kanton:
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 28 / 182 Predio Grebak – Kacelj (Borovac - Op ćina Goražde) –zašti ćeni pejzaž (park prirode); 16 Grobljanska cjelina “Presjeka” , na kojoj egzistira endemski primjerak žalosne bukve – spomenik prirode (dendrološki spomenik prirode); Grebak (zona za turizam i rekreaciju); Modran (zona za turizam i rekreaciju); Dolina rijeke Drine koja proti če dijelom Općine Fo ča-Ustikolina do Osanice koja predstavlja granicu sa op ćinom Goražde u dužini cca 8 km (podru čja od posebnog zna čaja za Kanton).
3.1.1.3. Rudna bogatstva
Na podru čju op ćine nalazi se više lokaliteta s mineralnim sirovinama: registrirano je više nalazišta gipsanog kamena korištenog u davno ugašenoj proizvodnji cementa u Vitkovi ćima; prirodno drobljeni kre čnjak se eksploatira za nasipanje lokalnih puteva na tri lokaliteta u MZ Jabuka; registrirano je nalazište sedre u MZ Jabuka koje se još uvijek ne eksploatira organizovano; na tri lokaliteta na teritoriji op ćine pored rijeke Drine se eksploatira rije čni šljunak i pijesak; u istraživanjima na podru čju Jabuke na đeni su tragovi cinka, olova i barita koji se još uvijek ne eksploatiraju.
3.1.1.4. Vodni resursi
Površinske vode
Podru čje op ćine pripada Drinskom slivu, izuzev jednog malog dijela atara naselja Dragomili ći, koji pripada slivu rijeke Bosne (Duboki potok oti če prema Crnoj rijeci). Op ćina Fo ča-Ustikolina smještena je na obalama rijeke Drine u dužini od oko 9 km, koja je ina če najve ći vodotok na teritoriji op ćine, kao i Bosansko – podrinjskog kantona. Pritoke Drine u Ustikolini su Kolina i Kosovska rijeka. Površina zemljišta pod rijekama u op ćini je 1,15 km 2, što čini oko 0,5 % od ukupne površine op ćine.
Drina pripada rijekama sniježno-kišnog režima dinarsko-makedonske varijante sa najve ćim proticajima u aprilu i maju. Iako je period velikih voda dugotrajan zbog postepenog topljenja snijega na planinama, katastrofalne poplave nisu česte. Izgradnjom brojnih vodenih akumulacija u slivu, prirodni režim rijeke je znatno izmijenjen i postao je ujedna čeniji. Rijeka Drina se na teritoriji op ćine koristi za vodosnabdijevanje, ribolov i rekreaciju. Hidroenergetski potencijal Drine i njenih pritoka je davno uo čen. Tome doprinose veliko vodno bogatstvo, ujedna čen godišnji i višegodišnji proticaj, zna čajan pad uzdužnih rije čnih profila i kanjonasto - klisurast sklop nekih rije čnih dolina pogodnih za izgradnju mo ćnih betonskih brana, iza kojih se formiraju vješta čka jezera. Osim onih koje su ve ć izgra đene postoje i projekti za izgradnju novih. Po hidroenergetskom potencijalu Drina nema premca na Balkanu, ali istovremeno ona ima apsolutni primat po neiskoriš ćenosti svoje hidroenergije. Njene ekonomski iskoristive vodne snage procjenjene su na 14,4 milijardi kWh, a do sada je iskoriš ćeno nepunih 5 milijardi kWh ili oko 35%. 17
16 Groblje na Presjeci kod Ustikoline, opština Fo ča – grobljanska cjelina je minirana i ugrožena nepoduzimanjem hitnih mjera zaštite od daljeg propadanja; Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH uvrstila ga je na Listu ugroženih nacionalnih spomenika BiH, i to onih najugroženijih, za koje je neophodno izvršiti hitne mjere zaštite da bi se sprije čilo njihovo potpuno uništenje. Izvor: http://kons.gov.ba/main.php?id_struct=160&lang=1 17 Izvor: Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 29 / 182 Fotografija br 6 i 7: Rijeka Drina na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina (fotografisala Aida Čengi ć)
Rijeka Osanica svojim tokom tako đer zahvata opštine Goražde i Fo ča - Ustikolina. Rijeka Osanica nastaje spajanjem Trudanjskog potoka i potoka Trševine na koti 740 mnm, oko 400 m isto čno od selaŽili ći. Ulijeva se u rijeku Drinu ispod zaseoka Bogati ći na koti 365 mnm, kod mjesta Osanica. Rijeka Osanica, snabdijeva se vodom sa sliva površine od 100,7 km 2 i posjeduje srednji godišnji proticaje od 1,45 m 3/s na uš ću u r. Drinu. Rijeka Osanica je planirana za izgradnju malih hidroelektrana.
Rijeka Kolina svojim tokom zahvata op ćine Goražde i Fo ča - Ustikolina. Rijeka Kolina nastaje spajanjem potoka Korijen i Mazlinske rijeke na koti 740,00 mnm neposredno ispod sela Modro polje. Ulijeva se u rijeku Drinu u mjestu Ustikolina na koti 371,00 mnm. Ukupna dužina toka iznosi 24.875 m sa visinskom razlikom od 369 m i prosje čnim padom od 14,80 m/km. Rijeka Kolina snabdjeva se vodom sa sliva površine od 153,80 km 2, sa srednjim godišnjim proticajem od 1,727 m 3/s na uš ću u r. Drinu. U okviru projekata zaštite od poplava, na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina zapo čet je Projekat ure đenja korita rijeke Koline u dužini 350 m uzvodno od uš ća u rijeku Drinu. Rijeka Kolina ima zna čajan hidropotencijal.
Prema klasifikaciji vodotoka, koja je na snazi u FBiH i u RS, rijeka Drina je cijelim svojim tokom kategorizirana kao rijeka II kategorije. Prema Uredbi koja je važe ća u FBiH, vodotoci koji nisu navedeni raspore đuju se u drugu kategoriju.
Tabela 14. Kategorizacija površinskih voda Naziv vodotoka Kategorija Rijeka Drina II Rijeka Kolina II Kosovska rijeka II Osani čka rijeka II Izvor: Uredba o kategorizaciji vodotoka (“Službeni list SR BiH“, broj 42/67) i Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji vodotoka (“Službeni glasnik RS“, broj 42/01)
Osim rijeke Drine, podaci o kvalitetu vode nisu dostupni ni za jedna drugi vodotok. Podaci o kvalitetu rijeke Drine su raspoloživi kroz Izvještaj Agencije za vode oblasnog sliva Save o pra ćenju kvaliteta voda vodotoka na teritoriji RS za 2009. godinu. Kvalitet je mjeren na profilu Fo če, uzorci su uzimani 4 puta godišnje, a analizirani su fizi čko-hemijski i biološki parametri. U samom izvještaju nisu prezentirani rezultati kvaliteta za Drinu ve ć je izvršena analiza grupnih rezultata za sve pra ćene vodotoke te je samo mogu će izvu ći neke navode o kvalitetu vode u rijeci Drini na mjernom profilu koji se odnose na trent-bioti čki indeks po kojem Drina na mjernom profilu ima najčistiju vodu (I klasa). Ostalim parametrima zadovoljava II klasu vodotoka u koju je i klasificirana.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 30 / 182 S druge strane, rijeka Kolina je cijelim svojim tokom prijemnik otpadnih voda te je njen kvalitet u tom pogledu zna čajno narušen. Stoga se pretpostavlja da se radi o vodotoku koji svojim karakteristikama zadovoljava III klasu.
Izvori mineralne pitke vode
Na podru čju oćine Fo ča-Ustikolina registrirano je nekoliko izvora mineralnih voda, koji su prikazani u narednoj tabeli.
Tabela 15. Mineralni izvori Naziv izvora i Temperat Hidrohemijske karakteristike Trenutna Potencijalna lokacija ura ( oC) upotreba upotreba Kiseljak Dugo Pojava bez Rekreacija Selo korištenja Kiseljak Jabuka 9,0 Sulfatno – hidrokarbonatni-kalcijski Pojava bez Rekreacija, (Rijeka Kolina) ( CO 2 = 1,36; M = 2,70; Mg = 12,00; korištenja eksploatacija HCO 3= 26,00; SO 4 = 73,00; mineralne vode, Cl= 0,27; Na = 1,00; Ca = 87,00;) ekstrakcija CO 2 Izvor Biljezi Pojava bez Rekreacija Jabuka korištenja Izvor Šahbašići Pojava bez Rekreacija korištenja Izvor Božinovi ći Pojava bez Rekreacija korištenja Izvor: Prostorni plan za podru čje Bosansko-podrinjskog kantona Goražde za period 2008-2028. Prostorna osnova, Nacrt, Urbanisti čki zavod RS a.d Banja Luka, decembar 2009.
Kiseljak u Jabuci je ve će obilnosti i sa snažnom eskalacijom CO 2. N. Mio čić (Geološki glasnik Sarajevo, 1981) navodi da je na lokalitetima Jabuke mogu ća ekstrakcija CO 2 uz prethodne istražne radove.
3.1.1.5. Zrak
Problematika zaga đivanja zraka traje koliko i industrijalizacija, a historijski se mogu izdvojiti tri karakteristi čne faze:
lokalno zaga đivanje produktima nepotpunog sagorijevanja, regionalno zaga đivanje (razmjera kontinenata) zaga đivanje kiselim kišama, globalno (svjetsko) zaga đivanje stakleni čkim gasovima.
Kada je rije č o kvalitetu zraka u BiH podaci uglavnom nisu sistematizovani niti dostupni. Ve ćina polutanata koji zaga đuju zrak poti ču od industrijskih aktivnosti, ali zna čajan dio i od saobra ćaja. Prije rata industrija je bila najzna čajniji zaga điva č vazduha u BiH.
Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ne vrši se mjerenje parametara kvaliteta vazduha, ali se pretpostavlja da je stanje zadovoljavaju će imaju ći u vidu obim i prisutnost individualnog centralnog grijanja kao osnovnog vida zagrijavanja, te korištenje uglja i drugih goriva za zagrijavanje.
U zimskom periodu nije uo čena pojava magle ili smoga, prašine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 31 / 182 Emisije iz ložišta
Na podru čju Op ćine ne postoji jedinstveni sistem centralnog grijanja nego ve ćina institucija i privrednih subjekata, kao i manji broj doma ćinstava, posjeduje vlastite kotlovnice. Kao osnovni energent koristi se ugalj iz rudnika Banovi ći a u zadnje vrijeme i iz rudnika Miljevina. Manji broj doma ćinstava koristi drvo kao ogrjev. Nisu dostupni podaci o kvalitetu uglja iz ova dva rudnika.
Emisije specifi čnih zaga đuju ćih materija iz odre đenih tehnoloških procesa
S obzirom da je od privrednih subjekata na teritoriji op ćine zastupljena drvna i prehrambena industrija, smatra se da nema emisija specifi čnih zaga đuju ćih materija iz tehnoloških procesa. Naime, privredni subjekt Mlin Ustikolina uglavnom ima emisiju prašine iz procesa mljevenja žita, dok privredni subjekt Fekry uglavnom ima emisije od sagorijevanja drveta u kotlovnici. S obzirom da nadzor nad provo đenjem relevantnih zakona iz oblasti kontroliranja emisija iz u zrak nije u nadležnosti op ćine ve ć relevantnih inspekcijskih organa na višem nivou, te da se izvještaji o monitoringu emisija u zrak dostavljaju Ministarstvu za urbanizam, prostorno ure đenje i zaštitu okoline BPK, podaci o kvalitetu emisija zaga đuju ćih materija u zrak iz predmetnih pogona nisu bili dostupni za analizu.
3.1.1.6. Biljni svijet
Flora i fauna 18
Prema izra đenoj Studiji ranjivosti prostora BPK Goražde, povoljan geografski položaj kantona doprinio je razvoju velikog broja vrsta biljnog i životinjskog svijeta ilirske florsko-faunske oblasti. U ekološko-vegetacijskom pogledu, po autoru Stefanovi ću (1983), teritorija BPK, a time i op ćine Fo ča- Ustikolina, pripada Goraždansko - fo čanskom rejonu, koji se nalazi u prelazno Ilirsko – mezijskoj oblasti, odnosno Gornje - drinskom podru čju.
Najve ći zna čaj, u privrednom i ekološkom pogledu, imaju šumski ekosistemi, sa sljede ćim zajednicama: u nižim predjelima preovladavaju hrastove fitocenoze – šume sladuna i cera (Quercetum confertae – cerris), iznad njih su šume kitnjaka i cera (Quercetum petraeae – cerris), odnosno šume kitnjaka (Quercetum petraeae montanum) na toplijim ekspozicijama, dok su na hladnijim položajima zastupljene šume bukve (Fagetum montanum). Tako đe fragmentarno egzistiraju rijetko zaostale enklave šume bukve i jele sa smr čom (Piceo – Abieti – Fagetum). u kanjonima rijeka i na liti častim padinama zastupljene su termofilne fitocenoze – šume crnog graba (Orno – Ostryietum) i šume bukve i crnog graba (Ostryo – Fagetum). veliko je učeš će površina pod brezom i jasikom kao sukcesivni vegetacijski stadij, što je direktna posljedica nekontrolisne sje če u proslosti. U dolini Drine i njenih pritoka, na vlažnijim supstratima, nalaze se manje šume crne johe (Alnus glutinosa), a u vrlo uskim i isprekidanim pojasevima kraj rijeka i vrbe (Salix sp.) i poljski jasen (Fraxinus angustifolija).
U spratu grmlja dominiraju: Drijen (Cornus sp.) Ljeska (Coryllus avellana) Glog (Crataegus sp.) Udika (Viburnum lanatana) Crvena bazga (Sambucus recemosa)
18 Izvor: Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 32 / 182 Žestika (Acer tataricum) Kleka (Juniperus communis)...
Sloj prizemne flore karakterišu brojne srednjeevropske vrste, ali i brojni ilirski florni elementi: Epimedium alpinum, Lamium arvala, Helleborus atrorubens, Primula Vulgaris, Stellaria holostea, Galium silvaticum, Galium vernum, Pulmonaria officinalis, Veronica chamaedrys, ...
Pored navedene šumske vegetacije na mjestima sa izraženom zamo čvarenoš ću razvile su se klasi čne barske biljke: mo čvarna, bro ćika, sitinac, sita, preslica, rogoz,...
Od poljoprivrednih kultura na podru čju kantona uzgajaju se: Pšenica (Triticum vulgau), kukuruz (Zea mays), raž (Secale cereale), zob (Avena sativa), ječam (Hordeum sativum), krompir (Solanum tuberosum), paradajz (Solanum lycopersicum), kao i druge povrtlarske kulture.
Šume i drvna masa
U cjelokupnom šumskom fondu BPK, preovladavaju vrste koje su ujedno i nosioci najve će zapremine i prirasta drvne mase: bukva, hrast kitnjak, sladun, cer, itd. Šumske zajednice koje egzistiraju na navedenim podru čjima su najvažnija komponenta okoliša i determinanta njegovog kvaliteta, a spadaju u najkvalitetnije prirodne vrijednosti op ćine.
Tabela br 16: Pregled površina šumskog fonda u državnom vlasništvu po kategoriji šuma Administrativn Površina (ha) a jedinica Visoke Visoke Šumske Izdana čke Površine Površine Ukupno šume sa degradi kulture šume podesne za nepodesne prirodnom rane pošumljava za pošumlja obnovom šume nje vanje Op ćina Fo ča- 1.431,2 1.666,3 789,40 3.249,0 781,0 254,9 8.182,4 Ustikolina BPK 7.464,0 4.403,8 2.167,7 8.681,5 1.548,2 632,5 24.974,4 Izvor podataka: Studija ranjivosti prostora BPK Goražde, Urbanisti čki zavod republike srpske a.d. Banja Luka, decembar 2009. Podaci preuzeti iz Nacrta Studije ranjivosti prostora FBiH
Pored proizvodnih koristi (drveta, ljekobilja, jestivog i aromatskog bilja, životinja, gljiva i dr.) ove šume imaju i sociološki zna čaj (nau čne, edukativne, duhovne, povijesne, kulturološke, turisti čke, zdravstvene, rekreativne i estetske vrijednosti). Ipak, najve će vrijednosti šuma su indirektne, koje su rezultat njihovih ekoloških funkcija (uti ču na globalno kruženje i akumulaciju ugljenika u prirodi, ublažavaju ći tako efekat staklenika i klimatske ekstreme; štite tlo od spiranja i erozije; održavaju biodiverzitet, rezervoar su geneti čkih informacija i uto čište rijetkih zašti ćenih organizama; štite vodotoke i njihov živi svijet, proizvode kiseonik, itd.). Naro čito zna čajna ekološka funkcija šuma je u generiranju i zaštiti izvora pitke vode (preko 60% planetarne svježe vode generiraju šume), a na ovim podru čjima je prisutan ve ći broj izvorišta pitke vode.
Prema podacima dobivenim iz op ćinskog katastra, sveukupne šume i šumsko zemljište na podru čju kantona zauzimaju površinu od 89,77 km 2, odnosno 55,5 % ukupne teritorije, što je više od prosjeka za Bosnu i Hercegovinu, koja ima šumovitost oko 42,7%. Promatrano sa aspekta stepena zadovoljenja, odnosno površini šuma po stanovniku (pri čemu je ura čunato ukupno 2.800 stanovnika), dobije se prosje čan iznos od 3,2 ha/stanovnik što je višestruko iznad preporu čenih evropskih normativa, koji iznose 0,3 ha/stanovnik. Me đutim, na podru čju cijelog BPK najve će u češ će miniranih površina u šumskom zemljištu je na podru čju opštine Fo ča - Ustikolina 20,19 %, a i prema u češ ću visokih šuma sa prirodnom obnovom, najnepovoljnija
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 33 / 182 struktura je na podru čju op ćine Fo ča - Ustikolina sa samo 17.49 % kvalitetnih visokih šuma. Uz činjenicu da 80,21 % ove kategorije čine šume bukve na staništima lošijeg kvaliteta, može se konstatovati da ovo podru čje spada u kategoriju siromašnih šumskogospodarskih podru čja u Federaciji BiH.
Zakon o šumama FBiH („Službene novine FBiH“, broj 20/02 ,29/03, 23/04) je zakon koji se odnosi na ovu oblast. Nažalost Op ćina po ovom zakonu nema nikakvih nadležnosti, one su prenesene na Kantonalnu uprava za šumarstvo koja je u sklopu Ministarstva privrede BPK Goražde. U skladu sa zakonom J.P. „Bosansko-podrinjske šuma“ d.o.o. Goražde, organizirano je kao privredno društvo, javno preduze će, u obliku društva sa ograni čenom odgovornošću, koje samostalno obavlja upravljanje, uzgoj, zaštitu i korištenje šuma i šumskog zemljišta pod uvjetima i na na čin utvr đen Zakonom o šumama („Službene novine Federacije BiH“ br.20/02, 29/03, 23/04). Zbog nedostatka relevantnih podataka i radi usporedbe podaci se odnose na cijeli kanton, a izvor podataka je J.P. „Bosansko - podrinjske šuma“ d.o.o. Goražde. Šume su ve ćinom bjelogori čne sa zastupljenošću bukve i hrasta i malim procentom crnogori čne šume. U svijetu je poznata endemska vrsta tužne bukve. S obzirom na sastav vrsta drve ća koje grade šumski ekosistem ovog podru čja, u kome četinari učestvuju sa simboli čnih 8,73%, ili gdje u ukupnoj nespornoj površini ŠGP - a šumski zasadi učestvuju sa 8,71%, ovo podru čje se može svrstati u kategoriju slabo- neznatno ugroženih od požara, pa i štetnih insekata. Prednju konstataciju potvr đuje i broj registriranih požara u proteklom periodu kao i objektivno mali procent oboljelih stabala (2,01% četinara i 0,32% lišćara), uglavnom nepoznate zaraze. Lista identifikovanih problema sa šumskim resursima za cijeli kanton je data u nastavku.
Tabela br 17: Upravljanje šumskim resursima – identifikovani problemi Problem Uzrok problema Posljedica Nedostatak kvalitetnih Uništen šumski fond u toku rata Nedostatak kvalitetnog drveta za šuma preradu Nedovoljan broj šumara Bespravna sje ča drva Erozija tla Loša putna Uništavanje lokalnih puteva zbog Nepristupa čnost terena za infrastruktura sje če drva stanovanje stanovništva Šumske goleti Nedovoljan broj akcija Stvaranje klizišta, ugrožen biljni i pošumljavanja životinjski svijet Izvor: J.P. „Bosansko-podrinjske šuma“ d.o.o. Goražde
Ljekobilje i šumski plodovi
Stanovnici op ćine Fo ča-Ustikolina imaju bogatu tradiciju u sakupljanju ljekovitog i aromatskog bilja, šumskih plodova i gljiva. Jedan od na čina stvaranja stalnih i dodatnih prihoda stanovništva je planska i kontrolisana eksploatacija ljekobilja i šumskih plodova, a firma Herbos d.o.o. u okviru otkupnog centra u Ustikolini raspolaže novoizgra đenim kapacitetom za njihov prihvat, pripremu, pakovanje te izvoz na evropsko i svjetsko tržište. Od biljnih vrsta najzastupljenije su: glog, islandski lišaj, imela, jagor čevina, kadulja, kamilica i dr. Sve ove vrste imaju primjenu u hemijskoj i farmaceutskoj industriji. Od šumskih plodova najzastupljeni su: borovnica, šumska jagoda, divlja jabuka, divlja kruška, drijenjak i dr. Primjenu su našli u prehrambeno-prera điva čkoj, farmaceurskoj i hemijskoj industriji. Gljive rastu po šumama i livadama i predstavljaju pravo bogastvo podru čja op ćine. Od posebnog značaja, kako zbog zastupljenosti tako i zarade, zna čajne gljive ovih krajeva su: lisi čarka, vrganj, smr čak, rujnica i dr. Upotrebljavaju se u prehrambeno-prera điva čkoj industriji i ve ći dio otkupljenih gljiva izvozi se na evropsko tržište. Izgradnjom otkupnog centra sa hladanja čom i organizovanim otkupom u Ustikolini stekli su se uslovi i potreba za izgradnjom prera điva čkog kapacitetea, posebno za proizvodnju eteri čnog ulja, kao i sušenja i konzerviranja gljiva.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 34 / 182 3.1.1.7. Životinjski svijet
Ne postoje zvani čni, niti procijenjeni dostupni podaci o strukturi životinjskog svijeta na podru čju op ćine, niti o brojnosti pojedinih vrsta. Vegetacija B оsansko-podrinjskog kantona pruža povoljne uslove za razvoj velikog broja vrsta lovne i ostale faune, kao što su: mrki medvjed (Ursus arcotos), vuk (Canis lupus), divlja svinja (Sus scrofa), srna (Capreolus capreolus), divlja ma čka (Felix catus), jazavac (Meles meles), tvor (Putoruis puterius), lasica (Mustela nivalis), vjeverica (Sciuridae), zec (Lepus europeus), lisica, kuna... Od ptica ovdje se mogu susresti jestreb (Accipiter gentilis), divlja patka (Anas platyrehyncha), fazan (Phasianidae), svrake, vrane, sove i druge. Na osnovu podataka koji su odre đeni u Ribolovnoj osnovi na bazi ispitivanja ribolovnog podru čja površine 112,10 ha, ukupan riblji fond se procjenjuje na oko 2.450 kg ili 42.250 komada. Prosje čna gustina naseljenosti je oko 17,80 kg/ha vodene površine. Najve ću vrijednost ribljeg fonda imaju poto čna pastrmka, lipljan, škobalj dok je mladice vrlo mali broj. Prirodni priraštaj poto čne pastrmke je oko 8.500 komada, mladice 92 komada, lipljana 9.000 komada i škobalja oko 7.500 komada.
3.1.1.8. Infrastruktura
3.1.1.8.1. Cestovni i zra čni saobra ćaj
Cestovni saobra ćaj
Op ćina Fo ča-Ustikolina u komunikacijskom pogledu relativno je dobro povezana sa širim podru čjem i regionom magistralnim putevima M20. (Gacko-Fo ča-Ustikolina-Goražde-Ustipra ča) koji prolazi kroz op ćinu dužinom od 9 km i M18.1. (Ustikolina-Jabuka- Grebak-Delijaš-Garež-Sarajevo), koji prolazi kroz teritoriju op ćine dužinom od 28 km.
Ostale komunikacijske veze u regionu kao i unutrašnji promet na podru čju op ćine, odvijaju se lokalnim kategorisanim i nekategorisanim (seoskim) cestama u dužini od 105 km, a i kod ovog pokazatelja su uo čljiva enormna odstupanja izme đu tih op ćinskih i statisti čkih podataka po kojima ta dužina lokalnih puteva iznosi svega 32 km.
Tabela br 18 : Saobra ćajna infrastruktura u 2010. godini Op ćina Površina Saobra ćajna infrastruktura u km u km 2 Željezni čke Magistralni Regionalni Ukupno Lokalni pruge putevi putevi magistralni i putevi regionalni Fo ča-Ustikolina 169,4 0 28 6 34 32 FBiH 26.106,70 695 2.008 2.689 4.697 8.132 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Cestovna mreža na podru čju op ćine je u dosta lošem stanju.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 35 / 182 Magistralni put M 20 u dužini od 9 km djelimi čno je popravljen. Ovaj put prolazi kroz urbano podru čje Ustikoline, gdje zbog nedovoljne širine stvara probleme u odvijanju pješa čkog saobra ćaja te u pristupu dostavnih vozila, što zna či da tokom narednog perioda treba planirati njegovu potpunu rekonstrukciju.
Dio "magistralnog puta M 18.1" koji prolazi kroz op ćinu je u dužini od 5 km ura đen sa dvije kolovozne trake i kvalitetnim završnim slojem asfalta. 11 kilometara je kolovoz sa jednom trakom, asfaltiran još prije rata i u izuzetno lošem stanju, dok je preostalih 12 km sa makadamskim kolovozom. Ova saobra ćajnica je ujedno i jedna od najboljih staza za automobilske brdske utrke.
Fotografijebr 8 i 9: Asfaltiranje puta do naselja Filipovi ći i izgradnja mosta na Kolini u centru Ustikoline
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Lokalne kategorisane i nekategorisane (seoske) ceste su u izuzetno lošem stanju, od kojih je 3,9 km modernizovano u 2006. godini, 2,5 km je asfaltirano još prije rata, dok je preostalih 98,6 km sa zemljanim kolovozom koji je djelimi čno na kriti čnim dionicama nasut kamenim materijalom. U narednom periodu treba najve ću pažnju posvetiti modernizaciji ovih puteva.
Zra čni saobra ćaj
Najbliži postoje ći aerodrom, Me đunarodni aerodrom Sarajevo , je udaljen oko 75 km od Ustikoline. Iako na podru čju op ćine trenutno ne postoji infrastruktura za razvoj zra čnog saobra ćaja, korisno je ista ći da na podru čju op ćine postoji mogu ćnost izgradnje sportskog aerodroma na Modranu, na lijevoj obali Drine, oko 2 km nizvodno od Ustikoline.
3.1.1.8.2. Telekomunikacije
Op ćina Fo ča-Ustikolina ima instalisane kapacitete stabilne telefonske mreže putem telefonskih centrala u Ustikolini kapaciteta 780 priklju čaka i Jabuci kapaciteta 120 priklju čaka, dok su pojedini dijelovi – sela op ćine priklju čena na telefonske centrale iz susjedne op ćine Goražde (TC "Ilova ča" i TC "Osanica"). Na prostoru op ćine Fo ča-Ustikolina za stabilnu telefonsku mrežu ima jedan operater – "BH Telecom" Sarajevo. Telefonske centrale su instalisane ponovo nakon rata i na tom polju nema problema. Problemi se javljaju sa starim podzemnim kablovima koji često otkazuju. Stabilnom telefonskom mrežom pokriveno je više od 90 % op ćine i ovu mrežu nemaju naselja koja se tek sada obnavljaju i gdje se tek vra ćaju povratnici (sela ispod Grebka, Mravlja ča, Ligati, Sorlaci, Drugovi ći ...). Trenutni broj korisnika telefonskih usluga je 551 fizi čko lice i 35 pravnih lica.
Mobilnom telefonijom op ćina je gotovo kompletna pokrivena odašilja čima "BH Telecom" na Zebinoj Šumi i Vrhovima (izuzetak su pojedini dijelovi kanjona rijeke Koline i Kosovske rijeke), a trenutno je u izgradnji
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 36 / 182 odašilja č "HT-mobilne komunikacije" na koti Raskršće iznad Cvilina i ulazak drugog operatora "HT- mobilne komunikacije" na tržište na podru čje op ćine koji svojim signalom ve ć pokriva pojedine dijelove. Pojedina podru čja op ćine pokrivena su signalom tre ćeg operatora "Mobis", koji se preuzima sa predajnika koji su locirani u susjednim op ćinama.
Radio-televizijskim signalom op ćina je djelomi čno pokrivena predajnikom sa Zebine Šume. Radio-televizijskim signalom op ćina je samo djelomi čno pokrivena, poseban problem predstavlja što cijela MZ Jabuka nije pokrivena TV signalom, a pojedina naselja i sela u MZ Ustikolina imaju veoma loš TV signal (Kosova, Mr đeli ći, Njuhe, dijelovi Zebine Šume, ...)
3.1.1.8.3. Elektrifikacija
Op ćina Fo ča - Ustikolina se snabdijeva elektri čnom energijom od Distributera JP Elektroprivreda BiH (podružnica Elektrodistribucija Goražde). Energijom se snabdijeva 924 doma ćinstva. Ra čunaju ći da jedno doma ćinstvo broji 3 člana u prosjeku može se zaklju čiti da sva doma ćinstva na teritoriji op ćine imaju elektri čnu energiju. Svi privredni subjekti u op ćini su priklju čeni na elektroenergetsku mrežu.
Op ćina Fo ča-Ustikolina opskrbljuje se elektri čnom energijom iz dva pravca: dalekovod Goražde I – Osanica – Ustikolina od 10 kV i dalekovod Bjelašnica – Delijaš – Grebak - Ustikolina od 10 kV.
Podru čje op ćine se opskrbljuje sa 26 trafostanica 10(20)/0,4 kV, odakle se elektri čna energija putem niskonaponske mreže prenosi do krajnjih potroša ča. Na prostoru op ćine je instalisana jedna industrijska trafostanica kod Mlina u Ustikolini (10/0,4 kV do 630 kVA).
Na podru čju je instalisano 38 km srednjenaponskog voda 10 kV i 82,3 km niskonaponskog voda (NN) 10 kV, što približno iznosi oko 70 % prijeratne mreže.
Zbog ratnih razaranja uništen je najve ći dio srednjenaponske i niskonaponske mreže. Poslije rata na podru čju op ćine je rekonstruisano oko 70 % prijeratne elektromreže i sagra đeni su novi 10 kV dalekovodi iz pravca Goražda i Delijaša – Grepka putem kojih se na podru čje naše op ćine može distribuirati do 4 MW struje.
Od 1998. godine elektromreža se rekonstruiše sa betonskim stubovima ili drvenim stubovima na AB nogarima i novim kablovima, tako da op ćina ima izuzetno dobar kvalitet srednjenaponske i niskonaponske mreže.
Registrovani broj potroša ča elektri čne energije na podru čju op ćine je 810 iz kategorije doma ćinstva i 56 iz kategorije ostala potrošnja. Trenutno nedostaje oko 30 % prijeratne mreže zbog čega je oko 100 stambenih objekata čak bez priklju čka na elektromrežu.
3.1.1.8.4. Toplifikacija
Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina zagrijavanje se vrši isklju čivo preko individualnih kotlovnica u nekoliko objekata, odnosno putem individualnih ložišta u stambenim objektima.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 37 / 182 Svi objekti kao energent koriste čvrsto gorivo (ugalj, drva, briketi), čije emisije u zrak znatno uti ču na zaga đenje zraka, posebno u zimskom periodu.
Ne postoji trenutno sistem toplifikacije javnih i privatnih poslovnih i stambenih prostora. Nije izgra đen ni primarni ni sekundarni sistem za snabdijevanje distributivnim gasom.
3.1.1.8.5. Vodosnabdijevanje
Prije rata Ustikolina se vodom u javnom sistemu snabdijevala sa vodovodnog sistema Fo če. Sada se snabdijevanje vodom u općini Fo ča - Ustikolina vrši dijelom iz javnog sistema, a dijelom iz vlastitih izvora koji su uvezani u seoski sistem vodosnabdijevanja. U javnom sistemu vodosnabdijevanje se vrši iz dva izvora: prirodnog izvorišta Kre ča i bunara Drina (iz kog se voda zahvata pumpama i izbacuje u rezervoar).
Tabela br 19: Pregled javne infrastrukture za vodosnabdijevanje Mjesne zajednice Tretman vode/ Stanje mreže, dužina, starost, Izvorišta vode koje su u sistemu Hlorinacija vrsta cijevi MZ Ustikolina i ve ći Dobra, cca. 6.000 m, 12 godina, Kre ča Hlorinacija dio MZ Cvilin PVC MZ Ustikolina i ve ći Dobra, cca. 10.000 m, 3 godine, Bunar Drina Hlorinacija dio MZ Cvilin PVC Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
U 2002. godini kaptirano je vrelo Kre ča - Hajrina voda odakle se voda gravitaciono dovodi do rezervoara „Nišani“ sa jednom komorom zapremine 200 m 3. Zbog slabog dotoka rezervoar se nikada ne napuni, a u distributivnu mrežu (viša zona) rezervoar se uklju čuje preko reduciranih ventila. Voda se nakon hlorinacije upušta u sistem.
Prirodni izvor Kre ča je u prethodnom periodu služio kao jedini organizirani izvor sa kojeg je stanovništvo op ćine Fo ča - Ustikolina imalo uredno i permanentno snabdijevanje vodom. Period razvoja op ćine i intenzivni povratak stanovništva uzrokovali su probleme kod isporuke vode u ljetnim mjesecima zbog nedostatka vode. U tom cilju pristupilo se iznalaženju mogu ćih rješenja i sa relevantnim institucijama pristupilo se projektiranju i sastavljanju finansijske konstrukcije. U tom periodu kao jednom od rješenja pristupilo se izradi bunara u priobalju rijeke Drine kao mogu će rješenje u obliku bunarskog vodozahvata koji je stavljen u funkciju 2007. godine i koji sa izvorištem Kre ča obezbje đuje dovoljne koli čine pitke vode za potrebe lokalne zajednice Ustikolina.
Bunarski zahvat se nalazi u aluvionu rijeke Drine izme đu magistralnog puta Fo ča– Goražde i rijeke Drine i ra đen je za potrebe željeznica za vrijeme Austro- Ugarske monarhije. Bunarski objekat je kopani bunar pre čnika oko 2,5 m, dubine oko 6 m, sa uzvišenjem iznad terena oko 1,0 m. Bunar je ograni čenog kapaciteta i u direktnoj vezi sa nivoom vode u koritu rijeke Drine. U neposrednoj blizini bunara (na udaljenosti od 28,0 m) nalazi se i pumpna stanica sa tri pumpna agregata koja vodu prebacuje u rezervoar „Pode “ (kota terena 443,5 mnm, sa jednom komorom zapremine 100,0 m 3 i dubine 4,5 m) odakle se prirodnom gravitacijom distribuira u vodovodni sistem. Voda se prije distribucije ne hlorinira. Bunar Drina je ugrožen od poplava koje svake godine prave odre đenu štetu. Posljednja velika poplava koja se dogodila u 2010. godini je napravila štetu u iznosu od 44.000,00 KM. Iz ovog sistema se vodom snabdijevaju stanovnici centralnog dijela Op ćine i prigradskih naselja Filipovi ći, Odžak i Njuhe, te djelomi čno i stanovnici mjesne zajednice Cvilin.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 38 / 182
Pored gore navedenih izvorišta, na teritoriji op ćine postoji i izvor Smje čanska stijena zna čajnije izdašnosti (10 l/min) koji bi se u slu čaju potrebe mogao koristiti za vodosnabdijevanje. Nažalost, pozicija izvorišta je takva da bi njegovo uvezivanje iziskivalo zna čajna finansijska sredstva.
Vodovodnu mrežu na podru čju op ćine Fo ča - Ustikolina čini oko 15-20 km cjevovoda razli čitog profila, materijala i godine izgradnje. Broj priklju čaka na ovom sistemu je oko 400 od čega dva zna čajna privredna potroša ča „Mlin Ustikolina“ i „Fekry” d.o.o.
U ljetnom periodu u sistemu se javlja deficit vode, zbog pove ćane potrošnje i slabe izdašnosti izvorišta. Naselje Cvilin (desna obala rijeke Drine) se tako đer snabdijeva sa ovog sistema-cjevovod Ø100 prelazi most preko rijeke Drine.
Osim gore navedenih sistema za vodosnabdijevanje koji su pod kontrolom komunalnog preduze ća, MZ Jabuka i manji dio MZ Cvilin i MZ Ustikolina (ukupno oko 800 stanovnika) snabdijeva se vodom za pi će iz vlastitih izvorišta koja nisu pod kontrolom Op ćine i komunalnog preduze ća.
Tabela br 20: Pregled vlastitih izvorišta pitke vode Naselje Izvorište Izdašnost Tretman MZ Cvilin Popovac 4-5 l/min Ne Mirkovac 4-5 l/min Ne Ov čja njiva 3 l/min Ne Orašje 3 l/min Ne MZ Jabuka Jabuka 5 l/min Ne Lokve l/min Ne MZ Ustikolina Zebina Šuma 5 l/min Hlorinacija Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Gore navedena naselja su saglasnost za izgradnju seoskog sistema vodosnabdijevanja dobile od prijeratnih op ćinskih vlasti na osnovu analize vode na izvorištima koja su kaptirana. Pretpostavlja se da su izvorišta i cjevovodi u zapuštenom stanju bez nadzora i kontrole te da se ne vrši hlorinacija osim na izvorištu za naselje Zebina Šuma koje je hlorinator dobilo kroz donaciju UNDP -a.
Kvalitet vode na izvorištima
Nije praksa da se vrši uzorkovanje i analiza vode na izvorištima javnog vodosnabdijevanja, Kre ča i bunar Drina, te stoga nije ni poznat kvalitet sirove vode u njima. Osim ova dva izvorišta, MZ Jabuka i manji dio MZ Cvilin i MZ Ustikolina (ukupno oko 800 stanovnika) snabdijeva vodom za pi će iz individualnih izvorišta koja nisu pod kontrolom Op ćine te nije mogu će govoriti o kvalitetu istih. Smatra se da nema zaga điva ča u slivu tih izvorišta niti je intenzivna poljoprivredna proizvodnja ali postoji mogu ćnost pove ćanog organskog zaga đenja iz septi čkih jama i divljih deponija.
Kvalitet podzemne vode
Podaci o kvalitetu podzemne vode nisu dostupni jer se ni na nivou Federacije ne vrši sistematsko osmatranje kvaliteta.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 39 / 182 Problem predstavljaju individualne kanalizacione mreže i speti čke jame u seoskim naseljima zbog nekontrolisanog ispusta otpadne vode u okoliš. Kvalitet narušavaju i divlje deponije formirane u naseljima koja nisu obuhva ćena sistemom prikupljanja i odvoza čvrstog otpada.
Gubitak u proizvodnji vode
U narednoj tabeli su dati podaci o zahva ćenoj, fakturiranoj i nefakturiranoj vodi kako bi se izrazili gubici u proizvodnji vode. Podaci su dati na osnovu procjene a ne stvarnog mjerenja zahva ćenih koli čina. U nefakturiranu vodu ulaze najve ćim dijelom ilegalni priklju čci najve ćim dijelom prisutni u MZ Cvilin.
Tabela br 21: Gubitak u proizvodnji vode (2010.) Kategorija Godišnja koli čina Fakturirana voda (m 3) 120.0 00 Zahva ćena voda (m 3) 158.000 Nefakturirana proizvodnja (m 3) 22.000 Gubitak u proizvodnji vode (%) 20% Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Javne ustanove poput škola, ambulanti, džamija nisu izuzete od pla ćanja i one su redovni potrošači kojima se isporučuje mjese čna faktura za potrošenu vodu.
Mjerenje potrošnje vode
Ta čni podaci o koli čini isporu čene vode nisu dostupni i procjenjuju se na 120.000 m3/godina.
Tabela br 22: Potrošnja vode Ukupna potrošnja Specifi čna potrošnja Potroša či m3/godina po potroša ču Doma ćinstva 10.000 5 m 3/d an Privreda 1.500 / Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Procjenjuje se da jedan stanovnik prosje čno potroši 5 m3/dan, a da je 10% koli čina isporu čeno privrednim subjektima.
3.1.1.8.6. Kanalizacija i otpadne vode
Cijelo podru čje naselja Ustikolina nema riješeno odvo đenje otpadnih voda i iste se najve ćim dijelom odvode direktno u rijeke Drinu i Kolinu. Sa ostalih podru čja otpadne vode se uglavnom odvode u septi čke jame ili lokalne vodotoke, tako da je ovo jedan od ve ćih problema koji u narednom periodu treba rješavati.
Emisije otpadnih voda iz komunalnih izvora
Ne vrši se mjerenje otpadnih voda iz komunalnih izvora tako da podaci o broju ekvivalentnih stanovnika i struktura otpadne vode nisu poznati. Zbog nepostojanja zna čajnih op ćinskih zaga điva ča, može se procijeniti da je ukupni EBS koji se ispušta u kanalizaciju jednak broju stanovnika koji su priklju čeni na sistem, ta čnije 2.000 ES. Ako se uzme da jedna osoba ispušta 54 g bpk/dan, onda se procjenjuje da su emisije iz komunalnih izvora jednake 108 kg bpk/dan.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 40 / 182 Emisije otpadnih voda iz Industrijskih izvora
Podru čje op ćine Fo ča-Ustikolina u ve ćoj mjeri nije pokriveno industrijskom proizvodnjom te je i emisija otpadnih voda svedena na najmanju mjeru.Industrijski kapaciteti su MPI “Mlin“d.d. Ustikolina i pilana „Fekry“ d.o.o. u kojoj je i pogon za preradu poluproizvoda od bukovog drveta. Oba pogona nemaju ure đaj za pre čiš ćavanje otpadnih voda.
Emisije iz poljoprivrednih djelatnosti
Na podru čju Op ćine ne postoje privredni kapaciteti koji u osnovi svoje djelatnosti imaju poljoprivredu ve ć se istom uglavnom bave individualni poljoprivrednici., a tek od naredne poljoprivredne sezone bit će u funkciji Otkupni centar za vo će i povr će, koji će u tretmanu svježih poljoprivrednih proizvoda imati emisiju otpadnih voda, ali su one po projektu adekvatno zbrinute i ne će uzrokovati poluciju okolnog zemljišta i vodotoka. Osnovna intencija u ovom segmentu jeste proizvodnja organski zdrave hrane,te je upotreba hemijskih sredstava svedena na najmanju mjeru.Isto tako i primjena mineralnih đubriva nije na nivou koji može da ugrožava živote i zdravlje ljudi.
Pre čiš ćavanje otpadnih voda
Otpadne vode iz kolektora se bez prethodnog pre čišćavanja ispuštaju u rijeku Kolinu i Drinu na tri ispusna mjesta pri čemu je glavni ispust na lokaciji izme đu dva gradska mosta odmah pored ”Botani čke bašte”.
Doma ćinstva koja nisu uvezana u kanalizacijski sistem, imaju izvedene septi čke jame sa otvorenim prelivom tako da se otpadne vode slobodno procje đuju u okoliš. Broj ispusta je nepoznat.
Industrijski subjekti prisutni na teritoriji op ćine nemaju ure đaj za pre čišćavanje otpadne vode i svoje vode ispuštaju direktno u okoliš. Industrija Mlin Ustikolina svoje otpadne vode ispušta direktno u rijeku Kolinu dok industrija Fekry svoj otpadne vode ispušta u rijeku Drinu ili na zemljište.
Odvo đenje otpadnih voda
Samo uži gradski dio lokalne zajednice u naseljima centar Ustikoline i naselje Mahala je priklju čen na glavni gradski kolektor koji se prostire sa lijeve i desne obale rijeke Koline. Starost mreže je od 5 - 40 godina.
Trenutni je na kanalizacijsku mrežu priklju čeno 70 doma ćinstava u centru MZ Ustikolina i 40 privrednih subjekata osim industrije Fekry koji ima svoju septi čku jamu. To zna či da je pokrivenost uslugom iznosi svega 7%.
Kolektor nije uvezan na ure đaj za pre čišćavanje i otpadne vode se direktno ispuštaju u rijeku Kolinu na tri mjesta
Doma ćinstva i privredni subjekti iz MZ Ustiklina kao i MZ Jabuka i Cvilin, koji nisu uvezani u sistem prikupljanja i odvodnje otpadnih voda, imaju izvedene septi čke jame.
Zbog konfiguracije terena realno je o čekivati da se na kanalizacionu mrežu mogu priklju čiti samo doma ćinstva i privredni subjekti koji se nalaze u urbanom dijelu MZ Ustikolina pri čemu se radi o izgradnji tri odvojena kanalizaciona sistema.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 41 / 182 3.1.1.8.7. Odlaganje krutog otpada
Proizvedeni otpad
Zbog nepostojanja ta čnih podataka o koli čini otpada koja se u doma ćinstvima i privredi proizvede na teritoriji op ćine, u narednim tabelama su date procjene nastalih koli čina otpada. Procjene su ra đene samo za doma ćinstva jer ne postoje pouzdani podaci o koli činama otpada koje nastaju od privrednih subjekata.
Za procjenu ukupnih koli čina nastalog otpada su kao validni uzeti podaci o broju stanovnika i indikatoru proizvodnje miješanog otpada u BPK od 213 kg/stanovnik/godina koji su prezentirani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom. Pretpostavlja se da broj stanovnika ne će zna čajnije rasti u planskom periodu.
Kada je rije č o podacima o proizvedenom ukupnom miješanom otpadu iz privrede i javnih ustanova, prema trenutnim podacima od JKP “Uš će“, prikupi se 100 odnosno 50 t godišnje.
Tabela br 23: Ukupno proizvedeni miješani otpad Vrsta miješanog otpada Zapremina u tonama u 2010. godini Otpad iz doma ćinstava 600 Otpad iz privrede 100 Otpad iz javnih ustanova 50 Ukupno 750 Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Pretpostavka je da su svi privredni subjekti i javne ustanove pokriveni odvozom otpada te da je koli čina nastalog otpada jednaka koli čini prikupljenog otpada.
Za procjenu prisutnosti reciklažnih materijala u odnosu na ukupnu koli činu miješanog otpada uzeti su literaturni podaci kako slijedi: 3% ukupnog otpada čini staklo, 10% papir i karton, 4% plastika, 1% željezo i metal i 20% zeleni otpad.
Tabela br 24: Proizvedeni ukupni otpad za reciklažu Vrsta reciklažnog otpada Zapremina u tonama u 2010. godini Staklo 22,5 Papir, karton 75,0 Plastika 30,0 Željezo i metal 7,5 Zeleni otpad 150,0 Ukupno 285,0 Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Nije mogu će dati procjenu nastalog specijalnog otpada.
Sakupljanje otpada
Trenutno se otpad prikuplja iz MZ Ustikolina i njenih naselja, svih osim sela Zebina šuma i Čurovi ći, Ljubuša, Filipovi ći i Brajlovi ći. Osim naselja Filipovi ći, sva druga naselja ne mogu biti obuhva ćena sistemom prikupljanja otpada zbog udaljenosti i nepostojanja adekvatne komunikacijske mreže. MZ Cvili i MZ Jabuka nisu u sistemu prikupljanja čvrstog otpada.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 42 / 182 Otpad se u gradskoj urbanoj zoni prikuplja u jednoj vrsti kontejnera i to zatvoreni zapremine 1,1 m 3. U seoskim (ruralnim) podru čjima otpad se prikuplja u vre će. U gradskoj zoni otpad se prikuplja dva put sedmi čno, a u ruralnim zonama dva puta mjese čno zbog malog broja uklju čenih korisnika u organizirano prikupljanje otpada. Kontejneri se brzo napune pa se mora često prazniti.
Tabela br 25: Mjesto lokacija rasporeda kontejnera i njihov broj Redni Mjesto - lokacija rasporeda kontejnera Broj kontejnera broj 01. Kod mosta Cvilinskog 1 02. Ispred sjedišta komunalnog preduze ća 1 03. Željezni čka stanica (na kraju) 1 04. Željezni čka stanica (kod Doma Kulture) 1 05. Ispod škole 4 06. Škola 1 07. Doma zdravlja 1 08. Školska zgrada 1 09. Iza mosta pružnog 3 10. Kod Zlatine ku će 2 11. Iza Šemsove prodavnice 3 12. Ispod mlinske zgrade 2 13. Ispod Deli ća ku će 1 14. Na krivini kod Karovi ća 1 15. U Mahali 4 16. Iznad Džekine ku će 1 17. Prema Mekijevoj ku ći 1 18. Kasarna Kosova 3 19. Stara Kasarna 1 20. Mlin 1 21. Ispod Mlina 2 22. Ispod šakine ku će 1 23. Kod Šaje 1 24. Restorana „Drina „ 1 25. Pilana „Fekry“ 1 26. Kod ku će Dine Raš ćića 1 27. Autobusko stajalište „Njuhe“ 2 28. Donje Njuhe 1 29. Bekto 1 Ukupno 45 Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Prema podacima iz ra čunovodstva JKP “Uš će“, trenutno je uslugom obuhva ćeno 300 doma ćinstava i 41 privredni subjekt. To zna či da se otpad odvozi od cca 900 stanovnika (prosje čno doma ćinstvo broji 3 člana) Op ćine i svih privrednih subjekata. Procenat obuhva ćenosti stanovništva uslugom prikupljanja i odvoza sme ća iznosi, dakle, 32,46%. U nastavku se daju procjene koli čina prikupljenog komunalnog otpada. Ako uzmemo u obzir da se otpad prikuplja od 300 doma ćinstava sa prosjekom 3 člana po doma ćinstvu, uz pretpostavku da jedan stanovnik u prosjeku proizvede 213 kg otpada godišnje, ukupno prikupljeni otpad bi iznosio 192 t/g. Prema procjenama JKP ”Uš će“ prikupljene koli čine otpada iz privrede i iz javnih ustanova iznose 100, odnosno 50 tona godišnje. Od ukupno proizvedenog otpada (750 t/g), 342 t/g ili 45% se prikupi i doveze na op ćinsku deponiju.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 43 / 182 Mjesne zajednice i naselja koji nisu uklju čeni u sistem prikupljeni otpad spaljuju ili zakopavaju na svom imanju ili formiraju divlje deponije.
Ako se pogledaju ciljevi postavljeni Strategijom zaštite okoliša FBiH, do 2014. bi uslugom prikupljanja i odvoza otpada trebalo obuhvatiti najmanje 85% stanovnika a do 2018. 95% stanovnika. S obzirom da postoje objektivne okolnosti koje onemogu ćavaju drasti čno pove ćanje broja stanovnika koji bi bili obuhva ćeni uslugom, ono što je realno za op ćinu Fo ča-Ustikolina, ukoliko bi se ispunili osnovni tehni čki uvjeti opremljenosti, je pove ćanje obuhva ćenosti uslugom na 50% do 2014. godine i 70% do 2018. godine. Otpad od privrednih subjekata se sakuplja na istovjetan na čin kao što se sakuplja i od fizi čkih lica. Svi privredni subjekti su evidentirani i nalaze se u sistemu javnog gradskog komunalnog preduze ća.
Tabela br 26: Prikupljeni miješani komunalni otpad Kategorija Zapremina u tonama u 2010. godini Prikupljeno iz doma ćinstava 192 Prikupljeno iz privrede 100 Prikupljeno sa „zelenih otoka“ 50 Papir 0 Plastika 0 Ukupno 342 Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Ukoliko se uspostavi sistem odvojenog prikupljanja otpada, u skladu sa Federalnom strategijom zaštite okoliša, cilj je prikupiti: 45% do 2014. a 55 % do 2018. od ukupno proizvedenog papira u otpadu 6% do 2014. odnosno 15% do 2018. od ukupno proizvedene plastike.
Komunalna oprema
Komunalno preduze će raspolaže sa jednim vozilom marke Mercedes za odvoz sme ća sa potisnom plo čom čija godina proizvodnje je 1991. Vozilo nije u lošem stanju uz redovno održavanje. JKP ”Uš će” je u pregovorima sa donatorom jednom manjeg sme ćara i kamiona za čiš ćenje kanalizacionih cijevi i septi čkih jama uz potrebno u češ će od 50% vrijednosti donacije. Na terenu su raspore đena 32 kontejnera od 1,1 m 3. Neki od kontejnera su u dobrom stanju dok je odre đeni broj djelomi čno uništen (bez poklopca, to čkova i sl.). Nažalost trenutni broj kontejnera nije dovoljan te je potrebna nabavka najmanje 10 novih kako bi se zamijenili dotrajali i dopunili postoje ći u naselju Odžak (1 kontejner), prema naselju Mr đevi ći (1 kontejner), te po jedan kod op ćine i škole. Trenutno se rade aktivnosti na animiranju stanovnika MZ Cvilin da jednom ili dva puta sedmi čno gra đani iznesu sme će na dogovorene lokacije kako bi kamion komunalnog preduze ća mogao pristupiti i preuzeti otpad. Komunalno preduze će će obezbijediti vre će za sme će svakom doma ćinstvu.
Regionalna deponija
Strategijom zaštite okoliša FBiH i Zakonom o upravljanju otpadom uveden je regionalni koncept upravljanja čvrstim otpadom. Op ćina Fo ča - Ustikolina je potpisala me đuop ćinski sporazum sa op ćinama u RS za odlaganje na deponiji u Goraždu, koja trenutno nije sanitarna. Nažalost aktivnosti u tom pravcu su obustavljene sa osnovu odluke op ćina iz RS da istupe iz regionalnog koncepta odlaganja te je Op ćina krenula u rješavanje vlastitog pitanja odlaganja čvrstog otpada na lokalnoj deponiji koju je potrebno sanirati i prevesti u sanitarnu.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 44 / 182 Lokalna deponija
Otpad se trenutno odlaže na lokaciji u naselju Gavri ći koja se nalazi 4,5 km od Ustikoline prema Jabuci. Putna komunikacija prema deponiji je ure đena a na lokalitetu postoji vlastito vodosnabdijevanje. Dobivene su na čelne saglasnosti od ministarstva nadležnog za okoliš i poljoprivredu BPK da se lokacija može koristiti za deponovanje otpada te se od novembra 2009. godine otpad odlaže na nesanitaran na čin. Otpad se istresa na odre đenu plohu i zatrpava zemljom jednom sedmi čno. Deponija nije ogra đena i nema ostalu potrebnu infrastrukturu. Ura đeno je idejno rješenje deponije otpada te se pristupilo iznalaženju sredstava za nastavak aktivnosti na ure đenju lokacije za sanitarno odlaganje. Namjera je sanirati postoje ću plohu za odlaganje i ostalu površinu urediti na na čin da se dostigne najve ći mogu ći stepen zaštite okoliša. Trenutno ne postoje pouzdani podaci koji bi kvantificirali uticaje ovog odlagališta na okoliš. U blizini op ćinskog odlagališta je registriran potok koji se ulijeva u Kosovsku rijeku. U blizini nisu locirana izvorišta vode za pi će. S obzirom da se na deponiju otpad odlaže od novembra 2010. godine može se pretpostaviti da je do sada odloženo oko 300 tona otpada. Uzimaju ći podatak iz stru čne literature da 1 tona otpada proizvede od 0,05-0,1 t CH 4, mogu će je procijeniti da se sa odlagališta trenutno emituje do 30 t CH 4 u okoliš. Koli činu procjedne vode koja nastaje na odlagalištu nije mogu će procijeniti jer ona zavisi od bilansa voda u tijelu odlagališta.
Divlja odlagališta
Na teritoriji op ćine formirano je najmanje 10 ve ćih divljih odlagališta i to: Prljage, Bratovski potok, pored mosta u Cvilinu, Nišani, kod Osani čkog mosta, u naselju Val, naselju Mr đeli ći, kod mosta na Kosovskoj rijeci, u naselju Knježak, ispod rasadnika na Cvilinu i Odžaku. Osim ovih 10 ve ćih divljih deponija, procjenjuje se da ima još najmanje 50 lokacija na koje se nekontrolisano odbacuje otpad u manjim koli činama (cca. 3 m 3). Sva odlagališta gravitiraju naseljima koja nemaju organizirani odvoz otpada. Ve ćina divljih deponija se nalazi u blizini vodotoka. Divlja deponije Nišani je stara deponija na koju se odlagalo u ratnom periodu. Ona je više puta djelimi čno sanirana sredstvima op ćine a sada je potrebno uraditi Plan aktivnosti za njenu potpunu sanaciju. Planirana je i potpuna sanacija divlje deponije na Kosovskoj rijeci. Op ćina izdvaja sredstva povremeno da se saniraju divlje deponije. Na ve ćini lokacija su istaknuta upozorenja o zabrani bacanja otpada ali bez rezultata.
Drugi objekti
Trenutno na teritoriji op ćine ne postoje objekti za primarnu obradu otpada. U planu je izgradnja centra za upravljanje komunalnim otpadom na lokaciji deponije Gavri ć gdje bi se vršilo odvajanje plastike, papira i metala u saradnji sa tre ćim licima koja bi bila zainteresirana za finansiranje takvih aktivnosti.
Stepen naplate komunalnih usluga
Komunalno preduze će JKP ”Ušće” usluge vodosnabdijevanja, odvodnje otpadnih voda i prikupljanje i odvoz otpada napla ćuje preko jedinstvenih ra čuna na kojima su odvojeno prikazane ove stavke. U narednoj tabeli su sažeto dati podaci o tarifama sa svaku pojedina čnu uslugu, ostvareni prihodi u 2010. godini i stepen naplate. Iz bilansa stanja JKP ”Ušće” za protekle dvije poslovne godine može se vidjeti da je od komunalnih naknada preduze će ostvarilo prihod od 64.500,84 KM. Rad preduze ća op ćina subvencionira sa 2.500 KM mjese čno. Od cca 550 doma ćinstava koja su priklju čena na sistem javnog vodosnabdijevanja svega 32% se fakturira. Pošto javno komunalno preduze će na prostoru ove op ćine radi i poslove vodosnabdijevanja i
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 45 / 182 poslove odvoza sme ća, 33,3% od ukupnog broja korisnika se fakturira i za naplatu odvoza sme ća. Otprilike, taj broj uklju čuje oko cca 300 doma ćinstava.
Tabela br 27: Cijene komunalne usluge i stepen naplate Stavka Korisnik Cijena Cijena vode Doma ćinstva 0,60/m 3 + PDV Privreda 1,80/m 3+PDV Cijena kanalizacije Doma ćinstva 30% od utroška vode Privreda 30% od utroška vode Cijena prikupljanja i Doma ćinstva u gradskoj zoni 0,05 KM / m 2 + PDV odovoza otpada Doma ćinstva u ruralnoj zoni 0,05 KM / m 2 + PDV Privreda 0,4 KM / m 2 + PDV Stepen naplate (%) 79% Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Ukoliko bi se ispunili tehni čki uvjeti u smislu bolje opremljenosti komunalnog preduze ća sa dodatnim vozilom, te bolje organiziranosti stanovništva u naseljima u kojima zbog uskih ulica nije mogu će pri ći svakom doma ćinstvu, mogu će bi bilo raditi na proširenju pokrivenosti.
3.1.1.8.8. Stanovanje i parkovske površine
Prema popisu iz 1991. godine na podru čju Op ćine bilo je registrovano 1.314 individualnih stambenih objekata i 54 u društvenom vlasništvu.
Fotografije br 10: Naselje Ustikolina
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Trenutno je obnovljeno 958 individualnih stambenih objekata i 50 stanova koji su bili u društvenom vlasništvu ali sada su otkupljeni
Parkovske površine
Tabela br 28: Raspoloživost parkovskih i prirodnih podru čja Lokacija % površine Broj Ukupna površina Površina/ broj korisnika op ćine Park „Botani čka 0,98 m 2/st 1 2.090 m 2 0,001% bašta“ (2.120 stanovnika MZ Ustikolina) Izletište 26,67 m 2/st 1 80.032 m 2 0,005% Modran (2.800 stanovnika op ćine) Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 46 / 182 Na teritoriji op ćine nalazi se jedan park i jedno izletište. U samom centru općine nalazi se jedna parkovska površina pod imenom ”Botani čka bašta” gdje je zasa đeno oko 30 vrsta raznog bilja i koju koriste stanovnici centra Ustikoline.
Izletište ”Modran” nalazi se uz rijeku Drinu prema izlazu iz Ustikoline za Goražde i koristi se za vikend izlete od strane lokalnog stanovništva i susjednih op ćina, te osnovnih škola za održavanje nastave u prirodi. Na izletištu ”Modran” organiziraju se prvomajski uranak i korida kada se okupi i do 5.000 ljudi iz svih op ćina koje okružuju Ustikolinu. Zemljište je u vlasništvu J.P. „Bosansko - podrinjske šume“ d.o.o. Goražde.
Opremljenost parkova i izletišta infrastrukturom
U narednoj tabeli je dat pregled opremljenosti gore pomenutih parkovskih podru čja odgovaraju ćom infrastrukturom za posjetioce.
Tabela br 29: Opremljenost parkovskih podru čja infrastrukturom Lokacija Korpe za Rekreacijski Eko-info Edukacijski Klupe Šetnice Toaleti otpad sadržaji pult sadržaji Park „Botani čka 10 2 5 - 2 - - bašta“ Izletište ------Modran Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Park ”Botani čka bašta” je opremljena klupama, šetnicama i korpama za otpad i procjenjuje se da je njihov broj dovoljan. Izletište Modran nije opremljeno adekvatnom infrastrukturom, posebno sa aspekta prikupljanja čvrstog otpada, što stvara probleme u vrijeme održavanja masovnih manifestacija kao npr koride, ali i nakon vikend posjeta ovom podru čju. Komunalno preduze će nije zaduženo za uklanjanje sme ća te je uglavnom prepušteno volji gra đana i stavljeno u obavezu organizatoru koride.
Fotografije br 11 i 12: Urbana javna infrastruktura
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina (fotografisala Aida Čengi ć)
Na predmetnim lokacijama nisu zabilježene prirodne vrste biljaka i životinja koje su autohtone, zašti ćene, odnosno ugrožene. Radi se o sveprisutnom biljnom rastinju koje je karakteristi čno za ovo podru čje. Uo čen je nemaran odnos stanovništva prema infrastrukturi i prirodnom rastinju, što ukazuje na potrebu podizanja ekološke svijesti gra đana.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 47 / 182 3.1.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, održanih novembru i decembru 2011. godine, na kojima se od strane sektorske radne grupe za životnu sredinu i infrastrukturu, a potom i kompletne radne grupe za izradu SLOR, diskutovalo o svim klju čnim faktorima koji uti ču na o čuvanje zdrave životne sredine i na razvoj infrastrukture, kako u urbanim, tako i u ruralnim podru čjima op ćine Fo ča-Ustikolina.
PESTEL analiza
Zajedni čka ocjena članova radne grupe za životnu sredinu i infrastrukturu je da na razvoj ovog sektora najve ći pozitivan politi čki uticaj imaju aktivna uloga Općine i gra đana u rješavanju pitanja iz oblasti životne sredine i infrastrukture, kao i konstruktivno u češ će vladinog i nevladinog sektora u donošenju odluka iz ovih oblasti. Me đu politi čkim faktorima koji ograni čavaju će djeluju na o čuvanje životne sredine i unapre đenje infrastrukture na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina prepoznati su politi čka nestabilnost u zemlji, te blizina entitetske granice (negativno djelovanje na životnu sredinu – vodozaštitne zone, kruti otpad, vodotoci..... zbog čestih opstrukcija susjednih op ćina iz RS u rješavanju ekoloških problema). Izazov svakako predstavlja i ograni čena nadležnost lokalne samouprave u donošenju odluka u oblasti okoliša i infrastrukture, te politi čka neodlu čnost na svim nivoima vlasti u provo đenju zakonskih propisa iz ove obasti.
U okviru ekonomskih faktora od zna čaja za životnu sredinu i infrastrukturu kao pozitivni su ocijenjeni posjedovanje zavidnih prirodnih resursa i uvo đenje standardizacije u poljoprivrednu proizvodnju. S druge strane, kao klju čni ograni čavaju ći faktori za efikasniju zaštitu okoliša i razvoj infrastrukture su istaknuti nedostatak izvornih nov čanih sredstava, nedovoljna iskorištenost prirodnih resursa i loša putna infrastruktura naro čito u ruralnim podru čjima.
Radna grupa je u okviru socijalnih faktora identificirala kao pozitivno uti čuće na životnu sredinu i infrastrukturu povoljnu bezbjedonosnu situaciju, kao i relativno razvijen nevladin sektor.
Negativnim socijalnim faktorima, koji ograni čavaju zaštitu okoliša i razvoj infrastrukture, ocijenjeni su nezadovoljavaju ći kvalitet života jer destimulativno djeluje na brigu stanovništva o okolišu i na pove ćano nekontrolisano iskorištavanje prirodnih resursa (naro čito šumskih), kao i još uvijek naglašen nedostatak svijesti gra đana o zna čaju i zaštiti okoliša.
Tehni čko-tehnološki faktori koji idu u prilog razvoju infrastrukture i o čuvanju okoliša po ocjeni radne grupe su raspoloživi tehnološki podsticaji, nepostojanje prljave industrije, te ura đeni projekti za infrastrukturne planirane investicije.
Radna grupa je ocijenila da veliki problem u zaštiti okoliša čine nizak nivo tehni čko-tehnološkog razvoja i zastarjelost infrastrukture i objekata
U okviru ekoloških faktora ova grupa je prepoznala kao pogodnosti za zaštitu okoliša i razvoj infrastrukture očuvanu životnu sredinu, kao i djelimi čnu spremnost gra đana za u češ će u akcijama zaštite životne sredine.
Nasuprot tome, kao faktori koji direktno ugrožavaju životnu sredinu, a time i održivi razvoj, identificirani su nedovoljno razvijena svijest stanovnika, nepostojanje inspekcijskih organa na nivou op ćine i nedostatak adekvatne deponije i kvalitetne opreme, kao i postojanje podru čja pod minama i NUS.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 48 / 182
Radna grupa je me đu pravnim faktorima koji pozitivno uti ču na o čuvanje životne sredine i razvoja infrastrukture istakla postojanje podrške državnih i federalnih nivoa vlasti u izgradnji infrastrukture i zaštiti okoliša, kao i postojanje op ćinskih odluka u ovoj oblasti.
Me đutim, pravni kontekst djeluje i ograni čavaju će na unapre đenje infrastrukture i zaštitie okoliša, a radna grupa je uo čila da je to u najve ćoj mjeri posljedica nedostatka zakonske regulative, nedosljednosti u primjeni zakona i propisa i nedovoljne podrške kantonalnih organa vlasti za kapitalne investicije.
SWOT analiza
SWOT analiza, kao klju čni aparat za identifikaciju mogu ćih prednosti lokalne zajednice u odnosu na komparativne sisteme, utvrdila je osnovne pravce djelovanja i predstavlja rezultat diskusija i analiza o internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogu ćnostima koje karakterišu razvoj infrastrukture i zaštitu okoliša na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su rada u česnika radionica, predstavnika privrede, relevnantih institucija i kompetentnih pojedinaca u Op ćini, i zbirni je iskaz njihovog vi đenja postoje ćeg stanja.
Snage: Slabosti:
Posjedovanje prirodnih resursa Nedovoljna iskorištenost prirodnih resursa Očuvana životna sredina Nedostatk adekvatne deponije i kvalitetne Aktivna uloga op ćine i gra đana o pitanjima iz opreme oblasti životne sredine i infrastrukture Zastarjelost infrastrukture i objekata Povoljna bezbjedonosna situacija Nedovljo razvijena svijest gra đana Nepostojanje prljave industrije Nepostojanje inspekcijskih organa na nivou Ura đeni infrastrukturni projekti op ćine Učeš će vladinog i nevladinog sektora u Nizak nivo tehni čko-tehnološkog razvoja donošenju odluka Loša putna infrastruktura u ruralnim podru čjima Usvojen LEAP Kvalitet života Djelimi čna spremnost gra đana na u češ ću u akcijama zaštite životne sredine Postojanje op ćinskih odluka Postojanje NVO Porast nivoa obrazovanja stanovništva
Mogu ćnosti: Prijetnje:
Podrška državnih i federalnih organa vlasti u Politi čka nestabilnost u zemlji izgradnji infrastrukture i zaštiti okoliša Nedostatk izvornih nov čanih sredstava lokalne Tehnološki podsticaji samouprave Uvo đenje standardizacije u proizvodnju Podru čja zaga đena minama i NUS Postojanje zakonske regulative iz oblasti Nedoslijednost u primjeni zakona i propisa okoliša Nedovoljna podrška kantonalnih organa vlasti za Uvo đenje EU standarda u proizvodne kapitalne investicije procese privrednih subjekata Blizina entitetske granice zbog česte opstrukcije u provo đenju zajedni čkih infrastrukturnih i ekoloških projekata
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 49 / 182 3.2. Ekonomski i ruralni razvoj
3.2.1. Trenutno stanje
3.2.1.1. Opšti podaci
Pokazatelji ekonomskog razvoja
Općine na podru čju FBiH nemaju širok krug ovlaštenja, ve ć se odgovornost i ve ćina ovlaštenja i finansijskih sredstava nalazi na nivou kantona, tako da je iznalaženje rješenja za ublažavanje negativnih efekata globalne ekonomske krize uslovljeno boljom saradnjom i podrškom od strane viših nivoa vlasti.
Kao što je ve ć istaknuto op ćina Fo ča-Ustikolina prema indeksu razvijenosti spada u izrazito nerazvijene op ćine na podru čju FBiH. 19
Me đutim, analizu situacije na podru čju Op ćine u velikoj mjeri, kako je to ve ć istaknuto, otežavaju nedostatne i neta čne informacije o broju stanovnika i demografskoj strukturi stanovništva, koje su posljedica demografske nestabilnosti prouzrokovane ratnim i poslijeratnim dešavanjima i neefikasnim statist čkim sistemom.
Na osnovu raspoloživih statisti čkih podataka, op ćina Fo ča-Ustikolina spada me đu op ćine sa natprosje čnim procijenjenim bruto društvenim proizvodom (BDP) po glavi stanovnika, koji je u 2010. godini bio za 34,3% iznad prosje čnog BDP-a po glavi stanovnika na podru čju FBiH.
Tabela br 30 : Bruto doma ći proizvod (BDP) u 2010. godini 20 Op ćina Stanovniš GDP - u GDP po glavi GDP po glavi tvo hiljadama KM stanovnika u stanovnika u KM KM FBiH = 100 Fo ča-Ustikolina 1.740 15.385,00 8.842,00 134,3 FBiH 2,337.660 15,385.420,00 6.582,00 100,0 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Federalni zavod za programiranje razvoja je obra čunavao, bolje re ći grubo procjenjivao, BDP po metodologiji koja se bazira na broju zaposlenih i prosje čnoj neto pla ći na podru čju odre đene op ćine i na podru čju FBiH. 21
19 Index razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina iznosi 13,6 pri čemu prosje čni index razvijenosti za sve op ćine u FBiH iznosi 100, a za izrazito nerazvijene op ćine iznosi 34,2. “Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH u 2010. godini”, Federalni zavod za programiranje razvoja; April, 2011.godine. 20 Federalni zavod za statistiku ne radi izra čun GDP po kantonima i op ćinama. Procjenu za 2010. godinu po kantonima i op ćinama u FBiH izvršio Federalni zavod za programiranje razvoja po formuli: broj zaposlenih u op ćini x prosje čna pla ća u op ćini x GDP FBiH broj zaposlenih u F BiH x prosje čna pla ća u FBiH Ovim se dobija približna procjena GDP kantona i op ćina, jer nisu uzete sve komponente koje uti ču na izra čun stvarnog GDP. 21 Federalni zavod za programiranje razvoja je izvršio procjenu BDP po op ćinama po formuli (Broj zaposlenih u op ćini x prosje čna pla ća u op ćini) / (Broj zaposlenih u FBiH x prosje čna pla ća u FBiH) x BDP FBiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 50 / 182 Tabela br. 31 : Bruto doma ći proizvod po glavi stanovnika u 2010. godini (KM) Žep če Trnovo Kiseljak Visoko Breza Olovo Fo ča- Kupres Vareš FBiH Ustikolina 1.982 2.929 4.454 6.105 6.374 6.751 8.842 9.096 10.204 6.582 Izvor: “Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH u 2010. godini”, Federalni zavod za programiranje razvoja; April, 2011.godine
Me đutim i podatak koji ukazuje da je procijenjeni BDP po glavi stanovnika na podru čju ove Op ćine iznad prosjeka FBiH treba uzeti u kontekstu malog ukupnog broja stanovnika (1.740) koji se vodi u statisti čkim bazama, dok je u stvarnosti on oko 2.800, tako da i BDP per capita u stvarnosti proporcionalno opada na 5.494,60 KM što je znatno ispod prosjeka FBiH.
U strukturi privrednih djelatnosti na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina podjednako su zastupljena pravna lica i obrti, a posmatrano po broju registrovanih poslovnih subjekata najzastupljenije su uslužna i trgova čka djelatnost.
Tabela br 32 : Registrirani poslovni subjekti po djelatnostima, stanje 31.12.2010. Broj jedinica u Broj obrta Broj pravnih O sastavu lica zn pravnih lica Djelatnost ak Fo ča- BPK Fo ča- BPK Fo ča- BPK a Ustikol Ustikoli Ustikoli ina na na A Poljoprivreda, lov i šumarstvo 1 9 2 4 4 62 B Ribarstvo - - - 1 - - C Va đenje ruda i kamena - 1 - - - - D Prera điva čka industrija 3 65 2 18 6 57 E Proizvodnja i snabdijevanje elektri čnom 1 3 - 2 - - energijom, plinom i vodom F Gra đevinarstvo 1 19 - 6 - 13 G Trgovina: popravak motornih vozila, 4 92 10 161 10 182 motocikla,te predmeta za vlastitu upotrebu i doma ćinstva H Ugostiteljstvo 1 21 1 21 10 126 I Prijevoz, skladištenje i veze 1 17 3 34 6 87 J Finansijsko posredovanje - 1 - 25 - - K Poslovanje nekretninama, iznajmljivanje i 1 2 - 9 2 45 poslovne djelatnosti L Državna uprava i odbrana; obavezno 2 32 1 20 - - socijalno osiguranje M Obrazovanje 2 19 1 10 - 3 N Zdravstveni i socijalni rad 2 24 1 11 - 5 O Ostalne javne komunalne i vlastite uslužne 20 168 5 91 1 36 djelatnosti P Privatna doma ćinstva sa zaposlenim ------osobljem Q Eksteritorijalne organizacije i tijela ------Ukupno 39 495 26 413 39 616 Izvor: Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 51 / 182 3.2.1.2. Poljoprivreda
Podru čje op ćine Fo ča - Ustikolina po svom geografskom položaju, klimatskim, hidrografskim, reljefnim i drugim karakteristikama predstavlja pogodno podru čje za razvoj vo ćarstva, povrtlarstva (kako klasi čne proizvodnje, tako i proizvodnje u zatvorenom prostoru), sto čarstva, ratarstva i djelimi čno pčelarstva. Sve ove djelatnosti imaju svoju tradiciju i zna čaj u razvoju op ćine.
Poljoprivreda na podru čju op ćine pretrpjela je velike štete u periodu 1992-1995. Na podru čju Op ćine ne postoje privredni kapaciteti koji u osnovi svoje djelatnosti imaju poljoprivredu, ve ć se istom uglavnom bave individualni poljoprivrednici a poljoprivredna proizvodnja svedena je na vlastite potrebe i veoma male koli čine za tržište. Zbog okolnosti koje su se desile u proteklim 90-im godinama, sva imovina je bila napuštena, te uslijed toga je došlo do zapuštenosti velikih površina posjeda, ali se to postepeno normalizuje.
Reljef Op ćine Fo ča - Ustikolina je brdsko-planinski sa dijelom kotline koja se proteže uz rijeku Drinu u dužini od desetak km, gdje se nalazi Cvilinsko polje površine oko 180 ha. Cvilinsko polje je kandidat u projektu Svjetske banke za navodnjavanje i intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju na površini od 80 ha. Od ukupne površine op ćine oko 4203 su privatna posjeda, dok u društvenom sektoru su 31 posjed. U op ćini nije prisutno navodnjavanje poljoprivrednih površina.
Djelatnost poljoprivrede, lova i šumarstva je danas na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina zna čajno nerazvijenija u odnosu na prosjek FBiH, uzimaju ći u obzir samo zvani čne podatke. U ovoj djelatnosti je registriran zna čajno manji broj radnika od prosjeka zaposlenosti u ovoj djelatnosti na podru čju FBiH.
Op ćina ima zna čajne mogu ćnosti za razvoj odre đenih poljoprivrednih proizvodnji koje se mogu staviti u funkciju ukupnog razvoja Bosansko-podrinjskog kantona i rješavanja problema nezaposlenosti. Uprkos zna čajnijim potencijalima za razvoj poljoprivrede (posebice proizvodnje vo ća, povr ća i sto čarstva), te razvoj šumarstva, op ćina Fo ča-Ustikolina u ovim djelatnostima ne proizvodi dovoljno da bi kroz zapošljavanje u ovim djelatnostima stvorila realan izvor prihoda za zadovoljenje potrebe lokalnog stanovništva. Jedno od mogu ćnih objašnjenja je izrazito veliki obim sive ekonomije u ovoj djelatnosti. U svakom slu čaju, poljoprivreda, lov i šumarstvo je djelatnost u kojoj na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina postoji zna čajan prostor za dodatno zapošljavanje, pa je to djelatnost kojoj treba posvetiti dodatnu pažnju i raditi na njenom razvoju.
Struktura poljoprivrednih površina
Pdaci o ukupnoj površini op ćine pogodnoj za iskorištenje kroz razne vidove poljoprivredne djelatnosti su izuzetno nezahvalni za ozbiljnu analizu jer njihove vrijednosti drsti čno odstupaju, ovisno o izvoru iz koga dolaze. To može biti posljedica i činjenice da je u pitanju op ćina koja je novoformirana 1996. godine, tako da podaci o zemljišnim površinama i u okviru njih onim poljoprivrednim još uvijek nisu uspostavljeni i ažurirani na pouzdan na čin.
Tako, prema internim podacima Općinske Službe za geodetsko-katastarske poslove na podru čju op ćine ima 6.915 ha poljoprivrednog zemljišta. Za zemljoradnju je raspoloživo oko 11,5 % (njive i vo ćnjaci), dok je za uzgoj stoke (livade i pašnjaci) raspoloživo oko 30,3 % ukupnog zemljišta koje zauzima op ćina.
Me đutim podaci zvani čne statistike odstupaju, tako da se pod poljoprivrednim zemljištem na podru čju op ćine vodi ukupno 8.118 ha, a i sama struktura tog zemljišta je druga čijih vrijednosti površina po pojedinim kategorijama, što je prikazano u narednoj tabeli.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 52 / 182 Tabela br 33 : Poljoprivredna površina po kategorijama korištenja u 2010. godini Op ćina Ukupno u Obradiva površina u ha Pašnjaci Ribnj Trstici i ha Svega Oranice i Vo ćnjaci Vinogr Livade u ha aci u bare u bašte adi ha ha 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fo ča- 8.118 5.778 607 3.420 2 1.751 2.340 0 0 Ustikolina FBiH 1,148.979 715.156 408.344 41.719 2.840 262.253 431.817 4 2.002 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
U pogledu zemljišta za zemljoradnju (ratarstvo, povrtlarstvo) prema statisti čkim podacima obra đeno je svega 35,9% tj 220 ha od ukupno obradivih 612 ha.
Tabela br 34 : Oranice, bašte i vrtovi u 2010. godini Op ćina Oranice, bašte i vrtovi Ukupno Obra đeno Ostalo na Ugari Neobra đene % obradivo u ha oranicama u ha oranice i bašte neobra đenog u ha u ha u ha zemljišta 1 2 3 4 5 6 7 Fo ča-Ustikolina 612 220 24 199 169 27,6% FBiH 403.656 192.801 1.823 14.126 194.910 48,3% Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Uz rijeku Drinu, sa njene desne strane, nalazi se Cvilinsko polje, koje je najve će polje u gornjem toku Drine. Ostali dijelovi su blage padine pogodne za vo ćarstvo, koje prelaze u pašnja čka prostranstva pogodna za uzgoj sitne stoke. Preostali dijelovi Općine su prekriveni šumom.
Ukoliko se uzme u obzir da je 6.915 ha prekriveno poljoprivrednim zemljištema te da se procijenjuje da u op ćini ima 2.800 stanovnika, onda je odnos poljoprivrednog zemljišta po stanovniku u hektarima jednak 2,5 ha/st. U odnosu na svjetske standarde prezentirani pokazatelji su zadovoljavaju ći i imaju iznadprosje čne vrijednosti potrebne za zadovoljenje potreba stanovništva za obezbje đenje proizvodnje hrane, što je posljedica omjera površine i broja stanovnika op ćine (dodatno umanjenog ratom uzrokovanim migracijama lokalnog stanovništva). Me đutim, problem predstavlja izuzetno niska stopa iskorištenja tog obradivog poljoprivrednog zemljišta.
Fotografija br 13: Poljpoprivredna djelatnost na Cvilinskom polju
Izvor podataka: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Na osnovu podataka iz prostornog plana Op ćine, u tabeli koja slijedi predstavljen je bilans nešumskog i poljoprivrednog zemljišta prema upotrebnoj vrijednosti.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 53 / 182 Tabela br. 35: Kategorije poljoprivrednog zemljišta op ćine Fo ča-Ustikolina Kategorija Oranice Vo ćnjaci Livade Pašnjaci Kultivisano Ostalo Ukupno zemljište poljoprivredno zemljište površina (ha) 99,13 321,88 472,34 652,69 64,58 268,29 1.878,90 Izvor: Prostorna osnova Bosansko-podrinjskog kantona
Treba ista ći da ovaj izvor pokazuje tre ću razli čitu ukupnu površinu poljoprivrednog zemljišta koja po njemu iznosi svega 1.878,9 ha, što ja 3,7 puta manja površina od one koju u svojoj evidenciji ima Op ćinska Služba za geodetsko-katastarske poslove (6.915 ha), a čak 4,3 puta manja površina od one koju u evidencijama vodi zvani čna statistika (8.118 ha), stoga je najvjerovatnije i najmanje pouzdan.
Opremljenost i osposobljenost za poljoprivrednu proizvodnju
Opremljenost mehanizacijom – traktorima, priklju čcima i drugim radnim mašinama, od kojih su najzastupljeniji motokultivatori sa priklju čcima, još uvijek nije zadovoljavaju ća, iako su u posljednjih desetak godina izvršena znatna ulaganja u poljoprivrednu mehanizaciju, a iz godine u godinu broj traktora i priklju čnih mašina se pove ćava. Snabdjevenost raznim poljoprivrednim ure đajima i opremom na gazdinstvima (aparati za mužu, laktofrizi i druga oprema) tako đer nije zadovoljavaju ća. Kako bi se tehnološki unaprijedila individualna gazdinstva potrebna su znatno ve ća i sopstvena ulaganja i podrška šire zajednice u modernizaciji poljoprivredne mehanizacije i opreme.
Fotografija br 14: Plasteni čki uzgoj na obalama Drine
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina (fotografisala Aida Čengi ć)
U sklopu UNDP-vog projekta “Lanci vrijednosti za zapošljavanje”, kojeg finansira holandska vlada u iznosu od 1,98 miliona dolara, u op ćini Fo ča-Ustikolina izgra đen je i otvoren krajem 2011. godine u samom centru Ustikoline moderni Otkupni centar za vo će i povr će, koji će biti certificiran prema svim standardima potrebnim za izvoz proizvoda na EU tržište i putem kojeg će se poljoprivredni proizvodi plasirati prvenstveno na tržište Njema čke, Austrije, Slovenije, ali i na podru čje skandinavskih i drugih zemalja Evropske unije. Otkupni centar je montažni objekat površine 225 m 2, izgra đen prema zahtjevima HACCP standarda, sa obezbije đenim saobra ćajnim prilazima, a sastoji se od tri hladnja če (kapaciteta 250 tona), skladišnog, kancelarijskog i pomo ćnog prostora. Općina Fo ča-Ustikolina je kao partner u implementaciji projekta obezbijedila zemljište i sve potrebne dozvole za gra đenje otkupnog centra kojim se riješava jedan od najve ćih problema poljoprivredne
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 54 / 182 proizvodnje na podru čju Op ćine i šire tj nedostatak tržišta i uvezanost svih subjekata u procesu proizvodnje i prodaje, te se direktno pove ća konkurentnost lokalnih proizvo đača vo ća i povr ća. Centar je u vlasništvu op ćine Fo ča-Ustikolina koja će i nadzirati korištenje centra. Centrom će upravljati sarajevska kompanija Herbos, koja će kao partner op ćine Fo ča-Ustikolina dodatno investirati u tehni čku opremu potrebnu kako bi ovaj projekat zaživio, kupovinom dvije hladnja če koje služe za pripremu i doradu vo ća i povr ća. UNDP će pored izgradnje objekta finansirati kupovinu još jedne hladanja ču za brzo zamrzavanje što će omogu ćiti da proizvodi zadrže svoja kvalitetna svojstva. Prema nekim procjenama, otkupna koli čina vo ća i povr ća će se realizacijom ovog projekta pove ćati i za deset puta. Lokalni poljoprivrednici će biti u prilici da ostvare ve će prihode, jer će u svojoj lokalnoj zajednici imati firmu koja će otkupljivati njihove proizvode, dodavati im novu vrijednost te ih kao gotov proizvod plasirati na tržište Evropske unije.
Vrijedno je napomenuti da osim ovog otkupnog centra na podru čju Bosansko-podrinjskog kantona postoje odre đeni kapaciteti prehrambene industrije koji koriste poljoprivredne sirovine kakve se mogu proizvoditi na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Osim toga, Sarajevo je najve ći potroša č i najja če tržište poljoprivrednih proizvoda u BiH, a blizina op ćine Fo ča-Ustikolina ostavlja mogu ćnost lakšeg plasmana poljoprivrednih proizvoda na njegovom tržištu, a time i ve ću konkurentnost proizvoda u odnosu na one iz udaljenijih podru čja BiH i iz regiona.
Savremena poljoprivredna proizvodnja traži proizvo đače koji poznaju i primjenjuju nove i moderne tehnologije, pa otuda stru čno obrazovanje poljoprivrednih proizvo đača daleko zaostaje za stvarnim potrebama poljoprivrede na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Pozitivno nedavno iskustvo u ja čanju ljudskih kapaciteta za poljoprivrednu proizvodnju na podru čju op ćine je proces koji je trajao uporedo sa izgradnjom Otkupnog centra za vo će i povr će i tokom kog se radilo na edukaciji 23 poljoprivredna proivo đača koji su dobili certifikate za Global Gap standard koji predstavlja preduslov za izvoz tih proizvoda na tržište zemalja Evropske Unije. U okviru kantonalnih i lokalnih razvojnih dokumenata, usvojenih u posljednjih nekoliko godina, razvoj poljoprivrede komplementarno sa turizmom prepoznat je kao prioritet u cilju postizanja održivog razvoja, kako Kantona tako i op ćine Fo ča-Ustikolina, čemu će svakako zna čajno doprinijeti i ova strategija.
3.2.1.2.1. Ratarstvo i povrtlarstvo
Glavni usjevi su krompir, lucerka, djetelina i pšenica, a proizvodnja krompira i graha u posljednje vrijeme se intenzivira.
Tabela br 36: Zasijana površina odabranih usjeva u 2009/2010 godini Administrativna Zasijana površina u ha jedinica Pšenica Raž Je čam Zob Kukuruz Krompir Luk crni Grah Fo ča-Ustikolina 10 - 1 - 2 54 6 5 BPK 59 3 15 2 40 350 23 32 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Tabela br 37: Zasijana površina odabranih usjeva u 2009/2010 godini Administrativna Zasijana površina u ha jedinica Kupus Paradajz Paprika, Djetelina Lucerka Kukuruz Sto čna Trav.djet i kelj zelena zeleni repa smjese Fo ča-Ustikolina 3 4 8 30 35 4 6 35 BPK 44 25 31 92 936 25 8 65 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 55 / 182 Klasi čna proizvodnja povr ća kojoj se sve više priklju čuju i zatvoreni proizvodni objekti – plastenici, zauzima podru čja uz vodne tokove te ravince op ćine Fo ča-Ustikolina.
Kao što je vidljivo u naredne tri tabele, bolje prinose po hektaru od kantonalnog prosjeka poljoprivrednici na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ostvaruju u proizvodnji pšenice, kukuruza u zrnu, crnog luka, kupusa i kelja.
Tabela br 38: Prinos odabranih usjeva u 2010. godini Administr Prinos u tonama ativna Pšenica Raž Je čam Zob Kukuruz-zrno jedinica ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha Fo ča- 40 4,0 - - 2 2,0 - - 8 4,0 Ustikolina BPK 222 3,8 8 2,8 43 2,9 5 2,6 63 1,6 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Tabela br 39: Prinos odabranih usjeva u 2010. godini Administr Prinos u tonama ativna Krompir Grah Luk crni Kupus i kelj Paradajz jedinica ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha Fo ča- 540 10,0 - - 108 18,0 45 15,0 72 7,5 Ustikolina BPK 7.760 22,2 52 1,6 242 10,5 619 14,1 226 9,0 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Tabela br 40: Prinos odabranih usjeva u 2010. godini Administr Prinos u tonama ativna Djetelina Lucerka Kukuruz zeleni Sto čna repa Trav.djet.smjese jedinica ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha Fo ča- - - 98 2,8 21 5,3 42 7,0 74 2,1 Ustikolina BPK 403 4,4 7.351 7,9 861 34,4 92 11,5 326 5,0 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Po statisti čkim podacima mnogo manje prinose od kantonalnog prosjeka po hektaru zasijane površine poljoprivrednici na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ostvaruju u proizvodnji zelenog kukuruza, krompira, i lucerke.
Podru čje Rasadnika u površini od 15 ha se planira dati na korištenje KPZ Sarajevo radi upošljavanja zatvorenika (radna terapija) za poljoprivrednu proizvodnju gdje će se proizvoditi hrana za sve KPZ-ove na podru čju Federacije BiH.
Proizvodnja zdrave hrane
Op ćina Fo ča-Ustikolina za organsku proizvodnju ima odli čne preduvjete poput podru čja izuzetno čistog zraka, nezaga đenog obradivog zemljišta, iskonskih pašnjaka i bistre vode.
Raspoloživo poljoprivredno zemljište, izuzev pojasa uz saobra ćajnice, je ekološki o čuvano i zadovoljava standarde za organsku proizvodnju.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 56 / 182 Ljekovito i aromati čno bilje
Veoma interesantna mogu ćnost na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina je i eksploatacija ljekovitog i aromati čnog bilja klasi čnom eksploatacijom, koje se još uvijek uglavnom sakuplja kao samoniklo, pa se tako uve ćava prihod seoskih porodica.
3.2.1.2.3. Vo ćarstvo
Što se ti če vo ća najviše je na podru čju op ćine zastupljena šljiva, te jabuka i kruška.
Tabela br 41: Prinos odabranog vo ća u 2010. godini Administr Prinos ativna Jabuke Kruške Šljive Breskve Orasi jedinica ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ tona stablo tona stablo tona stablo tona stablo tona stablo Fo ča- 464 6,7 203 5,8 269 1,5 2 3,3 660 16,5 Ustikolina BPK 1.265 10,1 366 6,7 499 1,9 2 3,3 721 14,7 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Tabela br 42: Prinos odabranog vo ća u 2010. godini Administrativna Prinos jedinica Trešnje Višnje Kajsije Grož đe ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ tona stablo tona stablo tona stablo tona čokot Fo ča-Ustikolina 420 40,0 16 7,0 1 7,0 30 3,65 BPK 585 15,0 48 5,5 1 7,0 40 3,2 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010“, 2011
Izuzetno dobre prinose po hektaru, natprosje čne u odnosu na kantonalne, u 2010. godini dali su trešnje, višnje, orasi i grož đe, a jabuke, kruške i šljive su dale prinos po hektaru niži od kantonalnog prosjeka. Koli činski, najviše je u 2010. godini proizvedeno oraha, trešanja i jabuka, a potom šljiva i krušaka.
Fotografija br 15: Plantažni uzgoj na Cvilinskom polju
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Program podizanje malinjaka, koji je omogu ćio da 23 poljoprivrednika sa podru čja op ćine Fo ča-Ustikolina osnuju zasade maline na 40 duluma zemlje, zajedno sa UNDP-om pokrenut je 2010 godine i pokazao se veoma uspješnim. On u prvoj fazi treba da zasadi 45 duluma i od toga će direktno imati koristi cca 100 stanovnika op ćine. UNDP-ov projekat „Lanci vrijednosti za zapošljavanje-razvojni program UN-a u BiH“, u 2012. godini na podru čju op ćina Goražde, Fo ča-Ustikolina, Pale-Pra ča i Čajni če planirano je da se osnuje 100 duluma
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 57 / 182 zasada maline za 50 poljoprivrednih proizvo đača, koji izraze interes za ovakav vid poljoprivredne prozvodnje.
3.2.1.2.4. Sto čarstvo
Za razvoj sto čarstva Op ćinu Fo ča - Ustikolina je svrstana me đu najpovoljnije op ćine u BiH, jer se po svom geografskom položaju nalazi u jugo-isto čnom dijelu BiH gdje je klima umjereno-kontinentalna. Veliko učeš će livada i pašnjaka u ukupnim poljoprivrednim površinama predstavlja dobru osnovu za razvoj sto čarske proizvodnje. U brdsko planinskim podru čjima op ćine sto čarstvo je prakti čno jedini ekonomski isplativ na čin korištenja zemljišta i važan uslov za demografsku pokrivenost prostora.
Od sto čnog fonda najviše ima živine, ovaca i goveda, a broj grla stoke je slijede ći: goveda 263 grla od čega 239 krava i steonih junica, ovaca 2.400 grla od toga 1.805 ovaca za rasplod, svinja 50 grla od toga 5 krma ča , konja 10 grla od toga 2 kobile i ždrijebne omice, koza 50 grla, peradi (kokoši) 3.500 brojlera od toga 2.700 koka nosilica.
Pet farmi drže više od 5 grla goveda, tridesetsedam farmi drži od 2-5 grla goveda, dok ostala doma ćinstva drže po jednu muznu kravu za potrebe doma ćinstva. Sedamnaest farmera drže sitnu stoku (ovce i koze) čiji broj je viši od 50 grla, a od toga osam farmera drži više od 100 grla ovaca, dok su ostali sitni sto čari koji drže do 50 grla ovaca. Zdravstvenu zaštitu životinja u op ćini pružaju Veterinarska ambulanta iz Ustikoline (Filipovi ći) i Veterinarska ambulanta Goražde.
U poslijeratnom periodu sto čarska proizvodnja je doživjela rast, poboljšanje pasminskog sastava i pove ćanje proizvodnje po grlu, ali ipak se može re ći da je sadašnji proizvodni potencijal u ovoj grani nizak i ima prostora za daleko snažniji razvoj. Problemi koji prate sto čarsku proizvodnju su: nizak stepen finalizacije proizvoda, nizak nivo primjene standarda kvaliteta, nedovoljan nivo opremljenosti objekata u proizvodnji, preradi i čuvanju poljoprivrednih proizvoda, nedostatak infrastrukture za sakupljanje i otkup proizvoda.
Govedarstvo
Govedarstvo se smatra pokreta čem razvoja ukupne poljoprivrede, a ujedno je i važan uslov intenzifikacije ratarske proizvodnje na području op ćine Fo ča-Ustikolina. Proizvodnja mlijeka je strateška aktivnost i osnova reprodukcije u govedarstvu. Velika usitnjenost proizvodnje i privla čnost izravne prodaje na zelenim pijacama u mnogome otežavaju bolje rezultate na ovom planu.
Ov čarstvo
Ovčarstvo je zadržalo tradicionalan na čin proizvodnje, nedozvoljavaju ći skoro nikakve tehnološke promjene. Zbog svoje integrisanosti u doma ći proizvodni prostor, ov čarstvo se pokazalo rezistentnim i relativno se brzo obnavlja. Broj ovaca danas iznosi 2.400 grla, od kojih se 1.805 ovaca koristi za rasplod.
Peradarstvo
U peradarstvu je posljednjih godina prisutna tendencija pove ćanja proizvodnje (postoji oko 3.500 brojlera od toga 2.700 koka nosilica) kao rezultat poduzetničkih ulaganja poljoprivrednih doma ćinstava.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 58 / 182 Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina egzistira više malih proizvo đača kojima je tov pili ća dopunska djelatnost.
Pčelarstvo
Pčelarstvo ima zapažen zna čaj, koji se naro čito o čituje kroz snažan poslijeratni razvoj. Velike površine livada i pašnjaka sa bogatom florom i obiljem medonosnog bilja, uslovili su povoljne uslove za razvoj pčelarstva. Proizvodi pčela su: med, polen, propolis, mati čna mlije č, vosak, rojevi, matice. Pčelarstvom se bavi cca 49 pčelara koji posjedaju cca 1.000 košnica. Gubici i stradanje pčela česta su pojava zbog nepostojanja organizirane borbe protiv bolesti pčela. Plasman meda je otežan i neizvjestan zbog nepostojanja organiziranog otkupa i prodaje, pa se on svodi na individualne pokušaje i aktivnosti, što sve nosi nesigurnost i neizvjesnost. Stoga bi bilo poželjno osnivanje jedne ili više zadruga za potrebe pčelara, preko koje bi se nabavljao neophodni materijal i lijekovi te osiguravao plasman proizvoda. Tehnologija proizvodnje meda nema velikih zahtjeva u po četnim fazama. Ukoliko bi se pove ćavao broj košnica po jednom pčelaru, bilo bi potrebno uvoditi nove tehnologije, za što bi se trebao angažirati stru čnjak za ovu oblast. Velika izdašnost resursa i pokazana volja ljudi da se bave p čelarstvom treba da budu osnovni pokretači daljeg razvoja ove grane poljoprivrede.
3.2.1.3. Šumarstvo
Veliki potencijal za razvoj drvne industrije na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina su šumsko zemljište i šume koje po podacima Općinske Službe za geodetsko-katastarske poslove obuhvataju 7.513 ha u državnom vlasništvu, a 1.464 ha su šume u privatnoj svojini. Šumsko podru čje omogu ćava preradu drveta i proizvodnju gotovih proizvoda od drveta.
Kao i kod poljoprivrednog zemljišta ogromna su odstupanja izme đu op ćinskih i podataka koji se vode u zvani čnoj statistici, po kojima na podru čju op ćine ima čak 3,2 puta veća površina šumskog zemljišta.
Tabela br 43: Šumsko zemljište u 2010. godini Op ćina Površina u ha Drvna masa u 000 m 3 Drvna masa u m3/ha Fo ča-Ustikolina 28.619 4.694 164 FBiH 1,335.968 223.480 167 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Prosje čna drvna masa po hektaru šumskog zemljišta na području op ćine je manja od prosjeka za Federaciju BiH, što ukazuje na relativno nizak kvalitet šuma za industrijsku preradu.
3.2.1.4. Energetika
Rijeke na podru čju Op ćine imaju solidan hidroenergetski potencijal koji još uvijek nije iskorišten. Planirana je izgradnja MHE: „Ustikolina “, „Kiseljak“, „Jabuka“, „Modro polje“, „Ra čići“ i „Tahulji ći“ na Kolinskoj rijeci Planom su tako đer predvi đene i sljede će MHE : „Ljalji ćka rijeka“ – na Ljalji ćkoj rijeci
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 59 / 182 „Mazlina“ – na Mazlinskoj rijeci „Marisoli ći“ – na Miloševi ćkom potoku „Kosovska rijeka“ – na Kosovskoj rijeci
Trenutno je samo dodjeljena koncesija za MHE „Modro polje“ i „Kolina 4“
3.2.1.5. Prera điva čka industrija
Prera điva čka industrija je dosta nerazvijena djelatnost na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Na ovo ukazuje i izuzetno mali broj registrovanih privrednih društava u ovoj oblasti, čiji se pogoni prera điva čke industrije nalaze na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina, obzirom na velike prirodne potencijale koji se kroz poljoprivredu, šumarstvo i eksploataciju mieralnih resursa mogu iskoristiti kao sirovinska osnova.
Op ćina Fo ča - Ustikolina ima mogu ćnosti za eksploataciju gipsa, kre čnjaka, sedre i prirodnog šljunka. Na teritoriji op ćine se vode aktivnosti oko iznalaženja zainteresovanih za eksploataciju i preradu gipsa. Gipsane naslage zauzimaju velike površine terena sela Šahbaši ći i njegove šire okoline. Pruža se od Presjeke pa do Hrdžavaca, Štuka i Pobiranovi ća u dolini Kolinske rijeke. Debljine gipsanih naslaga su tako đer znatne i kre ću se do cca 20 m. Regionalnim geološkim istraživanjem koje su izvršili E. Kulenovi ć i E. Ramovi ć 1976. godine, procijenili su da rezerve gipsa iznose 49,000.000. tona. Ovo nalazište je trenutno u fazi pripreme za eksploataciju, ve ć je izdata koncesija i vrše se potrebna ekonomska i ekološka istraživanja za eksploataciju od strane Ministarstva za privredu BPK-a.
3.2.1.5.1. Prehrambena industrija
Od predratnih industrijskih pogona obnovljen je rad Mlinsko pekarske industrije „MLIN“ Ustikolina koja se bavi proizvodnjom pšeni čnog brašna i pekarskih proizvoda. Firma je uspjela da se uspješno vrati na BH tržište sa svojim prepoznatljivim proizvodima tj. skladištenje žitarica, prerada pšenice i prizvodnja pšeni čnog brašna i pekarskih proizvoda.
Fotografije br 16 i 17: Prera điva čki kapaciteti prehrambene industrije
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina (fotografisala Aida Čengi ć)
Kapacitet proizvodnje Mlina je 50 tona na 24 sata. 2009. godine, Mlin Ustikolina je od Ministarstva za urbanizam, prostorno ure đenje i zaštitu okoline BPK dobio okolinsku dozvolu br. UP-I:09-23-2/09 od 20.3.2009. Prema raspoloživim podacima, Mlin Ustikolina nema dobivene vodne akte.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 60 / 182 U op ćini Fo ča-Ustikolina, osim mlina, ne postoji razvijena prehrambena industrija, uzimaju ći u obzir da na njenoj teritoriji postoji ogroman potencijal zemljišta na kojem se mogu proizvoditi potrebne sirovine za prehrambenu industriju, naro čito proizvodnju vo ća, žitarica, mesa i mlijeka.
Prehrambena industrija u budu ćnosti bi trebala da postane jedna od vode ćih grana prera điva čke industrije na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina, jer za to postoje kvalitetni infrastrukturni, položajni, sirovinski i drugi resursni uslovi.
3.2.1.5.2. Drvna industrija
U drvo-prera điva čkoj djelatnost registrovana su samo dva pravna lica: „Dam palma“ d.o.o. i na lokalitetu Njuhe otvorena firma „Fekry“ d.o.o. koja se bavi proizvodnjom rezane gra đe. Kapacitet preduze ća je prerada od 12.000 do 13.000 kubnih metara drveta godišnje. 2009. godine, Fekry d.o.o je od Ministarstva za urbanizam, prostorno ure đenje i zaštitu okoline BPK dobio okolinsku dozvolu br. UP-I:09-23-5/09 26.6.2009. Prema raspoloživim podacima Fekry d.o.o nema dobivene vodne akte.
3.2.1.6. Gra đevinarstvo
Gra đevinarstvo ne predstavlja izuzetno razvijenu granu industrije na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina.
Tabela br 44: Vrijednost izvršenih gra đevinskih radova 2009. godini Administrativna jedinica Vrijednost u 000 KM visokogradnja niskogradnja ukupno Fo ča-Ustikolina 97 1.418 1.515 BPK 3.803 8.547 12.350 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Gra đevinarstvo u Federaciji BiH 2010“, 2011
Po zadnjim dostupnim statisti čkim podacima neuporedivo ve ća vrijednost tokom 2009. godine ostvarena je u niskogradnji nego u visokogradnji.
Tabela br 45: Završene zgrade po namjeni u op ćini Fo ča-Ustikolina Godina Namjena zgrade samo za stanovanje ukupno broj m2 m3 broj m2 m3 2009. 31 2.013 5.469 31 2.013 5.469 2010. 40 2.743 7.594 40 2.743 7.594 Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statisti čki bilten „Gra đevinarstvo u Federaciji BiH 2010“, 2011
Tokom 2009. kao i 2010. godine u visokogradnji je završena izgradnja samo stambenih objekata (ukupno 71 objekat u te 2 godine), dok nije bilo završene izgradnje objekata drugih namjena (poslovni objekti, garaže...). Primjetan je porast kako broja završenih objekata tako i izgra đene površine.
3.2.1.7. Usluge i trgovina
Uslužne djelatnosti na podru čju Op ćine Fo ča –Ustikolina su sljede će:
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 61 / 182 taksi prevoz obavljaju četiri registrovana prevoznika kroja čke i frizerske usluge obavlja po jedan samostalni obrtnik. registrovan je jedan samostalni obrtnik koji obavlja poslove dimnja čara.
Finansijske institucije i dostupnost sredstava
Na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina ne postoje finansijske institucije, te stanovništvo i privredni subjekti potrebna finansijska sredstva nabavljaju putem finansijskih institucija koje svoju djelatnost obavljaju na teritoriji op ćine Goražde. Trgovina
Na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina trgovina se obavlja putem malotrgovinskih objekata. Ukupno ima 9 trgovinskih radnji koji zapošljavaju ukupno od 30-70 uposlenika.
Tabela br 46: Vanjskotrgovinska razmjena u 2010. godini Naziv op ćine Uvoz u Učeš će u Izvoz u Učeš će u Pokrivenost Saldo robne 000 KM uvozu 000 KM izvozu uvoza razmjene u FBiH u % FBiH u % izvozom u % 000 KM Fo ča-Ustikolina 1.359 0,02 3.398 0,07 250,04 2.039 FBiH 8,598.493 100,00 4,871.245 100,00 56,65 -3,727.248 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Tabela br 47: Vanjskotrgovinska razmjena po stanovniku u 2010. godini Naziv op ćine Uvoz + Broj Uvoz po glavi Izvoz po glavi Uvoz + Izvoz Izvoz stanovnika stanovnika stanovnika po glavi u 000 KM u KM u KM stanovnika u KM 1 2 3 4 5 6 Fo ča-Ustikolina 4.757 1.740 781,03 1.952,87 2.733,91 FBiH 13,469.738 2,337.660 3,678,25 2,083,81 5,762,06 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
U oblasti spoljno-trgovinske razmjene na teritoriji Op ćine Fo ča-Ustikolina djeluje jedno preduze će, koje se ina če bavi drvno-prera điva čkom industrijom kao svojom osnovnom djelatnoš ću.
3.2.1.8. Turizam
Prema ekonomskim pokazateljima, Op ćina Fo ča - Ustikolina se smatra privredno izuzetno nerazvijenom op ćinom koja svoju perspektivu, izme đu ostalog, vidi u razvoju turizma. Op ćina raspolaže zna čajnim prirodnim potencijalima za razvoj turizma, naro čito u oblastima seoskog, zdravstvenog i sportsko- rekreativnog turizma, te djelimi čno kulturno-historijskog. Me đutim do danas niti jedan od navedenih oblika u bilo kojem segmentu nije organizaciono uspostavljen, niti su stvoreni atraktivni smještajni i sadržajni kapaciteti za zna čajnije turisti čke posjete. U posljednje vrijeme se javljaju pokušaji nekolicine poduzetnika u ovoj oblasti koji nastupaju sa kreativnim projektima i kojima je potrebna stru čna, materijalno-tehni čka, odnosno infrastrukturna i organizacijska pomo ć.
U turisti čkoj djelatnosti na podru čju op ćine djeluju samo dva pravna lica „Baša“ d.o.o. i „Sazzding“ d.o.o. U ponudi su i dva smještajna objekta:
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 62 / 182 «Pansion Baša» koji se nalazi na desnoj obali Drine u urbanom dijelu op ćine raspolaže sa osam dvokrevetnih soba i restoranom kapaciteta šezdeset mjesta Turisti čko naselje «Ada» koja raspolaže sa 5 bungalova, moderno opremljena kupatilima sa po 4 kreveta u svakom bungalovu. Zajedni čki dnevni boravak sa prate ćom kuhinjom kao i sa vanjskim roštiljima i sa čem, prostorom za kampovanje.
Što se ti če podataka o raspoloživim turisti čkim smještajnim kapacitetima op ćine Fo ča-Ustikolina ne postoje zvani čni podaci o njima kao ni relevantni turisti čki pokazatelji kao što su ukupan broj turista (inozemnih i doma ćih), broj no ćenja, prihod ostvaren od turizma, broj uposlenih u turizmu i sl. Jedinstvenu ponudu u Ustikolini čini splavarenje Drinom, koje nudi jedan od najintenzivnijih i najzahtjevnijih raftinga u Evropi (rangiran kao nivo 3-5). Svake godine u organizaciji Turisti čke zajednice BPK Goražde i Vlade Kantona po četkom jula organizira se manifestacija Drina-Pra ča, kada je na Drini prisutno više od deset splavova i drugih neobi čnih plovila, a u ponudu je pored splavarenja uklju čen doru čak, ru čak i preno ćište.
Fotografija br 18 i 19: Splavarenje Drinom i Turisti čko naselje “Ada”
Izvor: Turisti čko naselje „Ada“
Za turizam su od zna čaja i razne privredne i kulturne manifestacije, kao npr „Festival okusa“, „Korida“, „Ustikolinsko ljeto“, „Drina i Pra ča nove turisti čke destinacije“, koje privla če doma će i strane posjetioce. Tokom „Festivala okusa“ u čestvuju proizvo đači sa prostora BPK-a kao i proizvo đači iz Hercegovine, Makedonije, Italije, a prire đuje se i kulturno-zabavni program u kojem u čestvuju i u čenici iz osnovne škole u Ustikolini. Op ćina ima indirektnu korist od ovih manifestacije kroz posjetu turista.
Fotografija br 20: Festival okusa Ustikolina 2009
Izvor podataka: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 63 / 182 Raznovrsnost ribljeg fonda, izrazito bogatstvo mladicom i drugim vrstama ribe, te briga o zaštiti ovih vrsta, proizveli su potrebu za formiranjem sportskog ribolovnog društva «Halil Sofradžija», u čijoj organizaciji se ve ć niz godina za redom odvija tradicionalno takmi čenja u ribolovu pod nazivom «Memorijal Halil Sofradžija» na podru čju toka Drine kroz Op ćinu Fo ča - Ustikolina. Povoljna konfiguracija zemljišta, odgovaraju ća klima i šumska bogatstva osnovni su činioci više lovnih revira na podru čju Ustikoline, koju karakteriziraju razli čite vrste lovne divlja či i tradicija u lovstvu. U svrhu očuvanja i zaštite lovne divlja či na podru čju BP kantona postoje četiri lova čka društva osposobljena za sportsko-profesionalni odnos spram lovstva i lovnog turizma. Jedno od tih udruženja je registrirano u Op ćini Fo ča - Ustikolina i broji 200 članova.
Prikaz br 5: Turisti čka mapa Bosansko-podrinjskog kantona Goražde
Izvor: Vlada BPK, www.bpkg.gov.ba
Turisti čku ponudu Op ćine, pored pomenutog čine i : bistra i brza rijeka Drina podesna za odmor, rafting i splavarenje sportski teren – staza za brdsku auto trku koja se nalazi na putu Ustikolina Jabuka
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 64 / 182 vjerski turizam: Turhan Emin-begova džamija, kao najstarija džamija u BiH, te dovište Dobre vode koje iz godine u godinu ima sve ve ću posjetu. bogato kulturno-historijsko naslje đe: Groblje na Presjeci kod Ustikoline, grobljanska cjelina koja se nalazi u katastarskoj op ćini Donje Žeš će, ima status Nacionalnog spomenika od 2004. godine; Most u Kožetinu, u katastarskoj op ćini Cvilin, ima status nacionalnog spomenika od 2005. godine. grobljanska cjelina „Okolište“ (Zebina šuma) u kojoj se nalazi i spomen-obilježje prvoj organizovanoj vojnoj akciji Armije BiH za vrijeme agresije 1992-1995. (ovom Strategijom predvi đeno je njeno ure đenje)
Fotografija br 21: Manifestacija „Drina i Pra ča nove turisti čke destinacije“
Izvor podataka: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Treba spomenuti da postoji mogu ćnost za izgradnju kampova i sportskih terena pored rijeka Drine i Koline («Ada», «Modran», «Kolina»), izgradnju kampa na obroncima Jahorine (lokalitet Grebak) za ljubitelje planina i planinarstva, a vrijedno pomena je i izletište Jabuka, te izgradnja pristaništa za splavove.
3.2.1.9. Razvoj MSP, obrta i poduzetništva
Broj i struktura malih i srednjih poduze ća i obrta na podru čju Općine nisu trenutno zadovoljavaju ći.
Tabela br 48: Struktura poslovnih subjekata, stanje 31.12.2010. Op ćina Stanovniš Broj poslovnih subjekata Broj poslovnih tvo Ukupno Pravna Poslovnih jedinica Fizi čka subjekata lica u sastavu pravnih lica na 1.000 lica obrtnici stanovnika Fo ča-Ustikolina 1.740 101 37 25 39 58 BPK 32.931 1.474 465 393 616 45 FBiH 2,337.660 119.529 43.772 23.218 52.539 51 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Na polju promocije ku ćne radinosti i zanatstva na podru čju op ćine Fo ča - Ustikolina djeluje Udruženje žena “Emina”, koje se bavi proizvodnjom slatka od šljiva, ajvara i drugih tradicionalnih proizvoda, kao i očuvanjem tradicionalnih recepta sa ovog prostora. Svoje proizvode promoviraju izlaganjem na sajmovima u BiH i inostranstvu.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 65 / 182 Poduzetni čka infrastruktura
Iako na podru čju Općine trenutno ne postoji posebna poduzetni čka infrastruktura (poslovni inkubator, biznis centar, lokalna razvojna agencija, edukacijski centar...) koja bi ubrzala generiranje novih biznisa, izra đenom Studijom izvodljivosti u cilju formiranja industrijskih zona na podru čju Sarajevske makro regije (SMR), utvr đeno je da se na teritoriji Op ćine nalazi neperspektivno uništeno skladište bivše JNA u Vrbni čkom potoku, koje je idealna lokacija za formiranje budu će industrijske zone.
Prikaz br 6: Mapa Industrijske zone Vrbni čki potok
Izvor: SERDA- Razvona agencija Sarajevske makro regije (SMR)
Predvi đene Zona se nalazi jugozapadno od naselja Ustikolina i udaljena je 1.600 metara, a sa naseljem je povezana asfaltnim putem. To je kotlinski teren koji se proteže južno uz Vrbni čki potok, ukupne površine 120.000 m2 (12 ha) i zemljište se nalazi u državnom vlasništvu. Pošto je to bilo ura đeno za skladištenje i opremu bivše JNA, postoji ura đena kompletna infrastruktura i voda, struja, telefoni, a kompletan kompleks je ogra đen ži čanom ogradom. Prema studiji, pošto je u blizini te zone veliko nalazište gipsa, mogla bi se u njoj izgraditi fabrika za preradu gipsa. Transport od nalazišta do lokacije mogao bi se vršiti ži čarom, što bi znatno pojeftinilo troškove. Alternativno je u njoj mogu ća i izgradnja ribogojilišta.
Prekograni čna i me đuregionalna saradnja
U trenutku nastanka ovog dokumenta lokalnim zajednicama u BiH dostupna su sredstva IPA fondova EU. Druga kategorija ovih fondova je namijenjena prekograni čnoj i me đuregionalnoj saradnji na podru čjima Zapadnog Balkana (IPA CBC), Mediteranskog mora (MED), Jadranskog mora (IPA Adriatic) i Jugoisto čnog Evropskog prostora (SEES), tako da Op ćina i interesenti za održivi lokalni razvoj trebaju oja čati svoje kapacitete i saradnju sa drugim akterima za efikasnije korištenje ovih sredstava.
Razvojna pozicija
S obzirom na prirodna obilježja op ćine Fo ča-Ustikolina (67% teritorije pod šumom), može se zaklju čiti da najve ći potencijal za razvoj op ćine leži u oblasti drvo-prera điva čke industrije, eksploatacije gipsa, kre čnjaka, sedre i mineralne vode. Osim toga, šanse za razvoj bi se mogle tražiti u oblasti turizma i poljoprivrede. Op ćina Fo ča-Ustikolina je osniva č Sarajevske regionalne razvojne agencije, preko koje ostvaruje lokalno u češ će u regionalnom razvoju Gornjeg Podrinja i Sarajevske makroregije. Po pitanju lokalnog privrednog razvoja i pomo ći MSP, op ćina se oslanja na biznis centre koje je osnovala SERDA u susjednim op ćinama Fo ča i Goražde.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 66 / 182 U narednom pregledu su sumirani dosadašnji klju čni napori koje je op ćina Fo ča-Ustikolina u činila po pitanju pospješivanja lokalnog ekonomskog razvoja.
Tabela br 49: Pregled provedenih Programa za pove ćanje zaposlenosti, institucionalne pomo ći, socijalne politike od 1997 do 2011 Program Projekti Broj obuhva ćenih Ocjena stanovnika uspješnosti Program razvoja i Izgradnja farmi za uzgoj sitne 7 Uspješno podrška sto čarstvu stoke Izgradnja i opremanje otkupnih 1.000 Veoma stanica - Ustikolina, Jabuka i Cvilin uspješan Program razvoja i Podrška projektu izgradnje i 300 Uspješno podrške ratarstvu i podizanja plastenika plasteni čkoj Podrška projektu nabavke i proizvodnji instaliranja opreme za sušenje žitarica Program razvoja i Izgradnja prera điva čkih kapaciteta podrške vo ćarstvu Projekat otkupa ljekobilja Projekat rekonstrukcije i sanacije 1.000 Uspješno sušare za vo će Izgra đena Nije u funkciji Podizanje malinjaka 1997.god Projekat izgradnje otkupne stanice 100 Uspješno za vo će i ljekobilje sa hladnja čama U izgradnji Do kraja 2011. (225 m 2) će biti u funkciji Program ure đenja Izgradnja šetališta uz rijeku Drinu turisti čke infrastrukture sa ribarskom kolibom i pistaništem za splavove Ure đenje izvi đačkih kampova uz rijeku Drinu Program aktiviranja Proizvodnja povrtlarskih i Rasadnik postoji rasadnika u Cvilinu u vo ćarskih kultura, kao i rasadni čka u zapuštenom saradnji sa KPZ proizvodnja stanju, a Sarajevo – PJ program će Ustikolina startati po četkom 2012. Program podizanja Na lokaciji Cvilinsko polje, u Očekuje se da će staklenika na površini stakleniku će se proizvoditi povr će biti potpisan od 2,5 h pod ugovor do kraja pokroviteljstvom 2011. godine UNDP Program izgradnje Sve poljoprivredne parcele u Ve ć se priprema sistema Donjem Cvilinu (90 ha) bez obzira projekat u navodnjavanja dijela na vlasništvo će dobiti svoj sistem Institutu Cvilinskog polja u navodnjavanja površini od 90 ha, pod pokroviteljstvom Svjetske banke i Vlade FBiH Izvor:Op ćinska služba za privredu
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 67 / 182 Primjetno je da Op ćina nastoji u raspoloživom kapacitetu prioritetno djelovati na razvoju poljoprivrede i turizma, u partnerstvu sa višim nivoima vlasti, donatorskim organizacijama i privatnim investitorima. Op ćina će u predstoje ćem srednjoro čnom periodu odrediti uposlenika zaduženog za razvoj i provesti edukaciju grupe uposlnika i drugih aktera, po pitanjima pra ćenja državnih i entitetskih fondova usmjerenih ka lokalnom razvoju, kao i fondova Evropske Unije koji su dostupni lokalnim zajednicama iz BiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 68 / 182 3.2.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, održanih u novembru i decembru 2011. godine, na kojima se od strane sektorske radne grupe za ekonomski i ruralni razvoj, a potom i kompletne radne grupe za izradu SLOR, diskutovalo o svim klju čnim faktorima koji uti ču na razvoj privrede i poduzetništva, kako u urbanim, tako i u ruralnim podru čjima op ćine Fo ča-Ustikolina.
PESTEL analiza
U okviru politi čkih faktora od zna čaja za ekonomski i ruralni razvoj kao pozitivni su od strane radne grupe ocijenjeni formiranje vlasti na nivou FBiH i BPK Goražde, saradnja kantonalnih vlasti sa nižim nivoima zadovoljavaju ća, lokalni izbori. S druge strane, radna grupa je prepoznala i politi čke faktore koji ograni čavaju će djeluju na ekonomski i ruralni razvoj, me đu kojima su istaknuti politi čka nestabilnost u regionu i BIH, neformiranje Vije ća ministara BiH, složen administrativni aparat BPK obzirom na njegovu površinu i broj stanovnika.
Klju čni ekonomski faktori koji poti ču razvoj privrede u urbanim i ruralnim podru čjima op ćine Fo ča- Ustikolina su prirodni resursi ( drvo, voda, gips, turizam), trend porasta preduze ća male privrede i poljoprivrednih proizvo đača, spremnost na saradnju sa potencijalnim ulaga čima, izgradnja i rekonstrukcija saobra čajnica i obala utvrda oko rijeke Drine, uvo đenje standardizacije u proizvodnju. Radna grupa je identifikovala i ekonomske faktore koji ograni čavaju će i usporavaju će djeluju na razvoj privrede, pri čemu su klju čni globalna ekonomksa kriza, nedovoljna stimulativna sredstva za razvoj privrede, nefunkcionalno tržište kapitala ( nedostatak radnih mjesta)
Socijalni faktori koji idu u prilog privrednom i ruralnom razvoju na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina su sigurnosna bezbijednost, nevladin sektor, istureni odjeli visokoškolskih ustanova u BPK i susjednim op ćinama. Među socijalnim faktorima sa negativnim dejstvom na privredu radna grupa je izdvojila kao posebno važne prirodni priraštaj i mortalitet, zdravstvo – nedostatak stru čnog kadra, nepostoje ća stambena politika mladih.
Tehni čko-tehnološki faktori koji pozitivno djeluju na razvoj ekonomije na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina su izrada elaborata za eksplataciju i preradu prirodnih resursa, organizovan otkup biljnih proizvoda po tehnološkim standardima, pozitivna iskustva u preradi drvne sirovine uz korištenje novih tehnologija (poluproizvodi i briketi). Negativno dejstvo tehni čko-tehnoloških faktora na ekonomski razvoj Op ćine imaju nepostojanje kolektora, tehnološka zastarjelost opreme i još uvijek nedovoljni tehnološki podsticaji.
Na razvojne mogu ćnosti privrede op ćine Fo ča-Ustikolina pozitivno uti ču i odre đeni ekološki faktori, kao što su obilne šume i vode, iskustvo u proizvodnji zdrave organske hrane. Na iskorištenje prirodnih i privrednih potencijala ove lokalne zajednice ograni čavaju će djeluju nepostojanje adekvatne deponije sme ća, nepostojanje reciklaže, hidroelektrana Paunci.
Me đu pravnim faktorima sa pozitivnim dejstvom na ekonomski i ruralni razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina izdvojeni su kao posebno važni poštivanje prava na rad i druge oblike izražavanja, usvojen LEAP. Ipak, odre đeni pravni faktori negativno uti ču na mogu ćnosti razvoja privrede u urbanim i ruralnim podru čjima Op ćine, a prije svih neregulisanost zakonom grantova od viših nivoa vlasti prema op ćini i nezadovoljavaju ći set propisa koji ure đuje poslovanje privrednih subjekata.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 69 / 182 SWOT analiza
SWOT analiza, kao klju čni aparat za identifikaciju mogu ćih prednosti lokalne zajednice u odnosu na komparativne sisteme, utvrdila je osnovne pravce djelovanja i predstavlja rezultat diskusija i analiza o internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogu ćnostima koje karakterišu ekonomski i ruralni razvoj na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su rada u česnika radionica, predstavnika privrede, relevnantih institucija i kompetentnih pojedinaca u Op ćini, i zbirni je iskaz njihovog vi đenja postoje ćeg stanja.
Snage: Slabosti:
Prirodni resursi (drvo, voda, gips...) Nedostatak poduzetni čkog mentaliteta i ideja resursi za turizam Prirodni priraštaj i mortalitet Trend porasta malih privrednih Nedovoljan intentzitet otvaranja malih i i srednjih preduzeća i poljoprivrednih proizvo đača preduze ća Spremnost na saradnju sa Nefunkcinalno tržište kapitala (nedostatk radnih potencijalnim ulaga čima mjesta) Izrada elaborata za eksploataciju i Tehnološka zastarjelost opreme preradu prirodnih resursa Nepostojanje adekvatne deponije otpada Proizvodnja organske hrane i Nepostojanje kolektora organizovan otkup biljnih proizvoda po Nedostatk stru čnog kadra u zdravstvu tehnološkim standardima Nepostoje ća stambena politika prema mladima Pozitivna iskustva u preradi drvne Nepostojanje reciklažnog sistema sirovine Neizvjesnost rezultata lokalnih izbora NVO Nedovoljna razvijenost privrednih kapaciteta i loš Izgradanja i rekonstrukcija marketinški pristup biznisu saobra čanica i obala utvrde rijeke Drine Nepostojanje poduzetni čke infrastrukture (agencija Uvo đenje standardizacije u proizvodnju lokalnog razvoja, centar za poduzetništvo, trening Usvojen LEAP centra, poslovnih inkubatora, laboratorije za kontrolu kvaliteta poljoprivrednih i dr proizvoda....)
Mogu ćnosti: Prijetnje:
Saradnja kantonalne vlasti sa nižim Politi čka nestabilnost u BiH i regionu nivoima- zadovoljavaju ća Nezadovoljavaju ći set propisa za poslovanje Istureni odjeli i visokoškolske ustanove Globalna ekonomska kriza u susjednim op ćinama Nedovoljna podsticajna sredstva za razvoj privrede Formiranje vlasti na nivou FBiH i BPK Grantovi viših nivoa vlasti prema op ćini – nisu Goražde regulisani zakonom Razvoj potreba Sarajevskog tržišta Složen administrativni aparat BPK, obzirom na površinu i broj stanovnika HE Paunci Neformiranje Vije ća ministara
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 70 / 182 3.3. Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
3.3.1. Trenutno stanje
3.3.1.1. Stanovništvo
Demografska i migraciona kretanja
U posljednjih nekoliko godina je na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina zabilježena stagnacija prirodnog prirasta stanovništva.
Tabela br 50: Prirodni priraštaj u FBiH u 2010. godini Op ćina Stanovništvo Živoro đeni Umrli Prirodni Prirodni priraštaj na priraštaj 1.000 stanovnika Fo ča-Ustikolina 1.740 12 24 -12 -6,9 FBiH 2,337.660 21.509 18.922 2587 1 Izvor: Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Prirodno kretanje stanovništva po mjestu prebivališta, ukazuje da su u 2010. godini od 12 živoro đenih, svi ro đeni u zdravstvenim ustanovama, me đu njima je bilo 5 muške i 7 ženske novoro đen čadi, a od 24 umrlih, od kojih je troje umrlo nasilnom smr ću, bilo je 14 muških i 10 ženskih stanovnika.
U toku 2010. godine sklopljeno je ukupno 9 brakova, a nijedan brak nije razveden.22
Op ćina Fo ča-Ustikolina ima izuzetno visok procenat odsutnog stanovništva, koji po statisti čkim podacima ukazuje da je 2010. godine bilo odsutno 68,9% predratnog stanovništva, što je 4,5 puta nepovoljnija situacija od prosjeka za op ćine u Federaciji BiH. Sam indeks odsutnog stanovništva je u op ćini nepovolniji preko 2,5 puta od prosjeka za op ćine u Federaciji BiH.
Tabela br 51: Prisutno i odsutno stanovništvo Op ćina Po popisu Prisutno Odsutno Kolona Kolona Indeks odsutnog 1991. stanovništ stanovništ 4/2 23 5/Ø stanovništva vo 2010 vo FBiH Kolona 2/3-Kolona 5 1 2 3 4 5 6 7 Fo ča-Ustikolina 5.591 1.740 -3.851 -68,9 451,6 -251,6 FBiH 2,758.416 2,337.660 -420.756 -15,25 100,0 100,0 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Ve ć je skrenuta pažnja na postoje ću razliku izme đu procijenjenog i statisti čkog broja prisutnog stanovništva, ali to ne umanjuje ozbiljnost problema na koji ovako visok indeks odsutnog stanovništva ukazuje, a koji je posljedica prije svega ratnim dejstvima uzrokovanih migracija stanovništva.
22 Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011. 23 Kolona 4/2 predstavlja odnos odsutnog stanovništva i stanovništva prema popisu iz 1991. godine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 71 / 182 Socijalna i radna struktura
Po statističkim podacima omjer radnoaktivnog stanovništva u odnosu na druge kategorije je nepovoljniji u op ćini Fo ča-Ustikolina nego što je prosjek Federacije BiH.
Tabela br 52: Radnosposobno stanovništvo (15 - 64 godine) u 2010. godini Op ćina Stanovništvo Radnosposobno % Radno sposobnog stanovništo stanovništva Fo ča-Ustikolina 1.740 1.028 59,1 FBiH 2,337.660 1,586.708 67,9 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Statisti čki podaci koji ukazuju na stepen zaposlenosti pojedinih kategorija stanovništva su tako đer znatno nepovoljniji u op ćini Fo ča-Ustikolina nego što je prosjek u Federaciji BiH.
Tabela br 53: Stepen zaposlenosti u 2010. godini Op ćina Stanovniš Broj Radno Aktivno Stepen zaposlenosti u % 25 tvo zaposleni sposobno stanovni Stanovn Radno sposobnog Radno aktivnog 24 h stanovništvo štvo ištva 26 stanovništva27 stanovništva 28 Fo ča- 1.740 194 1.028 562 11,1 18,9 34,5 Ustikolina FBiH 2,337.660 438 .949 1,586.708 803.878 18,8 27,7 54,6 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Tranzicija iz planske u tržišnu ekonomiju najviše se odrazila na veliku stopu nezaposlenosti u op ćini Fo ča- Ustikolina kao i u širem okruženju, koju prate teški socijalni uslovi mladih osoba kao i društva u cjelini.
Tabela br 54: Stepen nezaposlenosti u 2010. godini Op ćina Broj Broj Radno aktivno Stepen nezaposlenosti nezaposlenih zaposlenih 29 stanovništvo u % 30 1 2 3 4 5 Fo ča-Ustikolina 368 31 194 562 65,5 FBiH 364.929 438.949 803.878 45,4 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
24 Ukupna zaposlenost na teritoriji FBiH obuhva ća zaposlene u poslovnim subjektima (pravnim osobama), obrtu i slobodnim profesijama, odbrani i policiji . Broj zaposlenih u odbrani ( 8.000) nije razvrstan po op ćinama i kantonima 25 U skladu sa metodologijom Centralne banke BiH. 26 Stepen zaposlenosti stanovništva se izra čunava tako da se broj zaposlenih podijeli sa prisutnim stanovništvom i pomnoži sa 100. 27 Stepen zaposlenosti radno sposobnog stanovništva se izra čunava tako da se broj zaposlenih podijeli sa radno sposobnim stanovništvom (stanovništvo staro od 15-65 godina) i pomnoži sa 100. 28 Stepen zaposlenosti radno-aktivnog stanovništva se izra čunava tako što se broj zaposlenih podijeli sa aktivnim stanovništvom (radnom snagom stj: zaposleni + nezaposleni) i pomnoži sa 100. 29 Ukupna zaposlenost na teritoriji FBiH obuhva ća zaposlene u poslovnim subjektima (pravnim osobama), obrtu i slobodnim profesijama, odbrani i policiji.Broj zaposlenih u odbrani (8.000), nije razvrstan po op ćinama i kantonima. 30 Stepen nezaposlenosti se izra čunava tako što se broj nezaposlenih podijeli sa aktivnim stanovništvom (radnom snagom tj. zaposleni + nezaposleni) i pomnoži sa 100. 31 Procentualno 50 % su omladinci u dobi od 18 – 25 godina, 20 % su osobe od 25 – 35 godina, a ostalo sačinjava populacija od 35 – 50 godina.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 72 / 182 U nedostatku novih investicija i razvojnih programa, privreda nije u mogu ćnosti da ponovo apsorbuje zna čajniji broj nezaposlenih osoba, što je umnogome uticalo na visoku stopu nezaposlenosti, koja po statisti čkim podacima skoro za tre ćinu nadmašuje prosjek Federacije BiH.
Tabela br 55: Zaposlenost i prosje čna neto pla ća Administrativna Broj Prosje čan broj zaposlenih Prosje č na neto pla ć a u KM jedinica stanovnika 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2010. godine Op ćina Fo ča- 1.740 218 186 196 194 498,44 498,44 640,40 665,13 Ustikolina BPK 32.931 4.568 4.778 4.896 5.108 598,78 705,81 713,75 728,09 Izvor: Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Prosje čna neto pla ća na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina je znatno niža od prosje čne neto pla će na podru čjuu BPK, kao i od prosje čne neto pla će FBiH koja je u 2010. godini iznosila 804,37 KM.32
Tabela br 56: Prosje čna neto pla ća u 2010. godini Op ćina Prosje čna neto pla ća u KM FBiH = 100 1 2 3 Fo ča-Ustikolina 665,13 82,7 Federacija BiH 804,37 100,0 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Jedan od najve ćih problema sa kojim se susre ću poslodavci u mikrookruženju je upravo nedovoljna osposobljenost kadrova za tehnološke procese rada. Pored toga, ne postoji tehni čko i stru čno usmjeravanje i obrazovanje niti programi edukacije za usvajanje dodatnih vještina za osobe koje se trebaju prilagoditi novim zahtjevima tržišta rada jer su izgubile svoja radna mjesta kolapsom ranijih industrija. Podaci o obrazovanosti nezaposlenog stanovništva su dostupni jedino kroz statisti čke podatke i podatke o kvalifikacionoj strukturi lica koja traže zaposlenje, kako slijedi u naredne 2 tabele.
Tabela br 57 : Obrazovna struktura nezaposlenih 31. decembra 2010. godine Administrativna Stepen stru čnog obrazovanja jedinica SVEGA VSS VŠS SSS NSS VKV KV PKV NKV Fo ča- 368 4 1 62 3 106 2 190 Ustikolina Ukupno BPK 4.254 145 20 969 2 32 1.368 51 1.667 FBiH 364.929 14.963 4.610 86.739 836 2.302 126.886 11.049 117.544 Izvor: Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Tabela br 58 : Kvalifikacioni sastav lica koja su tražila zaposlenja u julu 2011. godine Op ćina Stepen stru čnog obrazovanja SVEGA VSS VŠS SSS NSS VKV KV PKV NKV Fo ča- 375 4 1 68 3 106 2 191 Ustikolina Izvor: Biro za zapošljavanje BPK-a Goražde
32 Izvor podataka: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH, april 2011. godine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 73 / 182 Vidljivo je da je u roku od 6 mjeseci došlo do povećanja broja nezaposlenih i to u kategoriji SSS obrazovne kategorije, što ukazuje na činjenicu da su to u stvari dotadašnji sredjnoškolci koji su se po okon čanju školovanja prijavili na evidenciju nezaposlenih. Mladi koji se nalaze na evidenciji Službe za zapošljavanje ne poznaju metode i na čine potrage za poslom kako bi se mogli što bolje prijaviti za radna mjesta uslijed velike konkurencije. Ne posjeduju znanja i sposobnosti da sami napišu svoj CV i prijavno pismo za posao. Osim toga, ne znaju voditi poslovni razgovor i istaknuti svoje prednosti i sposobnosti prilikom intervjua za posao.
Tabela br 59: Nezaposlene žene prema stepenu stru čnog obrazovanja u 2010. Administrativna Stepen stru čnog obrazovanja jedinica Svega VSS VŠS SSS NSS VKV KV PKV NKV Fo ča- 191 1 1 38 0 0 39 2 110 Ustikolina FBiH 186.950 9.849 2.970 52.884 762 277 52.283 4.345 63.580 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Mladi nisu dovoljno osposobljeni da odgovore na aktuelne zahtjeve u poslovanju i vo đenju malog poduzetništva i isti nemaju uslove da se opredijele za vlastiti biznis. Osnivanje vlastite firme i pokretanje vlastitog biznisa za mlade op ćine Fo ča-Ustikolina bi trebalo da predstavlja izazov, a nikako problem kao što je sada slu čaj. Izražena je nemotiviranost mladih ljudi za pokretanje vlastitog biznisa. Percepcija mladih je da preduzetništvo nije održiva opcija. Obrazovne institucije tako đer ne doprinose sistemskoj promociji preduzetništva mladih niti mladim ljudima nude potrebne poslovne vještine. Slabo ili nikako se podu čavaju principi preduzetništva u školama i na fakultetima. Posebna pažnja mora se posvetiti doedukaciji mladih o mogu ćnostima zapošljavanja i pokretanja vlastitih mini biznisa. Dodatno optere ćenje predstavlja nedovoljno znanje i nepoznavanje tržišnih uslova, zakonskih uslova i procedura. Na žalost, u op ćini Fo ča-Ustikolina ne postoji Biznis Centar koji bi trebao da pruža usluge korisnicima, neophodne za razvoj biznisa od kojih se izdvajaju informisanje o poslovnim prilikama i uslovima potrebnim za poslovanje, edukacija i zajedni čko djelovanje. Kao šanse razvoja ekonomskog sektora, a time i masovnijeg upošljavanja, mogu se prepoznati razvoj malog i srednjeg poduzetništva, turizma i poljoprivrede.
3.3.1.2. Obrazovanje
Ne postoje podaci o obrazovnoj strukturi ukupnog stanovništva ili pojedine negove kategorije, izuzev evidentiranih na birou za zapošljavanje.
Obrazovni sistem
Prema kantonalnom Zakonu osniva č škola kao javnih ustanova je Bosansko-podrinjski kanton, koji osigurava sredstva potrebna za osnivanje i rad osnovnih i srednjih škola, u skladu s pedagoškim standardima za osnovno obrazovanje i odgoj, srednje obrazovanje i normativima školskog prostora, opreme, nastavnih sredstava i u čila. Svaki pojedinac ima pravo na obrazovanje i vlasti na svim nivoima, uklju čuju ći i op ćinu, dužne su osigurati ostvarivanje ovog prava. Nadležnosti op ćina u oblasti obrazovanja su ograni čene, tako da lokalne vlasti imaju jako malo uticaja na razvoj na ovom polju. Zadatak lokalne zajednice jeste, da putem nadležne op ćinske službe prati rad i analizira provo đenje Godišnjih programa rada škola, analizira uspjeh u odgoju i u čenju u prvom polugodištu, kao i na kraju teku će školske godine, a u cilju sagledavanja stanja i predlaganja mjera za unapre đenje njihovog odgojno-obrazovnog rada.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 74 / 182 Na teritoriji opštine Fo ča-Ustikolina postoji OŠ «Ustikolina» u Ustikolini, sa podru čnom školom u Jabuci. Nastava u obje škole odvija se po bosanskom nastavnom planu i programu. To je jedina obrazovna ustanova, koja je osnovana je Odlukom SO Fo ča br.02-023-332/96 od 12.08.1996.god., a upisana je u Registar osnovnih škola koje vodi Federalno ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport pod rednim br.315 na strani 315. Školske 2007/2008.godine škola je upisana u registar osnovnih škola kantonalnog Ministarstva za obrazovanje nauku kulturu i sport pod rednim brojem 6 na strani 6 ("Službene novine BPK Goražde" broj 8/07). Organizovana je kao javna ustanova osnovnog obrazovanja i vaspitanja djece od 6-15 god. starosti. Školu poha đaju djeca sa podru čja MZ Ustikolina (Njuhe, Mr đelici, Zebina Šuma, Brajlovici, Milakovac, Odžak), MZ Cvilin i MZ Jabuka.
Fotografija br 22: Osnovna škola „Ustikolina“ Ustikolina
Izvor: Vlada BPK, www.bpkg.gov.ba
Tabela br 60: Broj u čenika u osnovnoj školi «Ustikolina» Školska godina 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2009/10 2010/11 2011/12 Broj u čenika 202 197 191 182 168 146 Izvor: Osnovna škola «Ustikolina» i Federalni zavod za statistiku „Bosansko-podrinjski kanton u brojkama“, juni 2011.
Uo čljivo je da broj u čenika u osnovnom obrazovanju na podru čju op ćine neprekidno opada, mada je uprkos tome, po statisti čkim podacima, broj u čenika na 1.000 stanovnika iznad prosjeka Federacije BiH.
Tabela br 61: Osnovno obrazovanje, po četak 2010 / 2011 godine Administrativna Broj Broj Broj Broj Stanovniš Broj u čenika na jedinica škola odjeljenja učenika nastavnika tvo 1.000 stanovnika Fo ča-Ustikolina 2 12 168 14 1.740 97 FBiH 1.089 10.218 223.069 15.469 2,337.660 95 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 75 / 182 U školskoj 2011/12. godini nastavu poha đa 146 u čenika, od toga 75 dje čaka i 71 djevoj čica. Formirano je 10 odjeljenja i to 5 nižih i 4 viša u Ustikolini i 1 nepodijeljeno odjeljenje u podru čnoj školi u Jabuci.U Ustikolini je formirano 5 odjeljenja u razrednoj nastavi i 4 odjeljenja u predmetnoj nastavi. U Jabuci je jedno odjeljenje razredne nastave sa dva razreda i to I i IV razred koje ima 4 u čenika ( 3 + 1).
Tabela br 62: Pregled brojnog stanja u čenika u mati čnoj školi u Ustikolini i podru čnoj školi u Jabuci školske 2011/12 godine Škola razred Ustikolina Jabuka M Ž ukupno M Ž Ukupno I 9 5 14 1 2 3 II 7 6 13 0 0 0 III 6 6 12 0 0 0 IV 4 6 10 1 0 1 V 7 11 18 0 0 0 I-V 33 34 67 2 2 4 VI 9 9 18 VII 14 11 25 VIII/8 8 12 20 VIII/9 9 3 12 VI-VIII 40 35 75 Ukupno 73 69 142 2 2 4 Svega 146 Izvor informacija: JU OŠ „Ustikolina“ Ustikolina
Nisu dostupni podaci o broju i strukturi u čenika koji se nalaze na srednjoškolskom obrazovanju.
Zastupljenost obrazovanja o okolišu u nastavnim planovima
Okoliš je u radu sa u čenicima zastupljen kroz nastavni plan predmeta Biologija, vid rada u sekcijama i izlete u prirodu. Na časovima odjeljenjske zajednice se tako đer obavezno obra đuje tem "Ekologija". Na osnovu prostornih, materijalnih i kadrovskih mogu ćnosti škole, a u skladu sa Pedagoškim standardima odvija se rad sekcija iz sljede ćih oblasti: kultura i umjetnost, tehnika i tehnologija, dopuna i proširivanje znanja, tjelesni i zdravstveni odgoj i o čuvanje prirodne okoline.Rad slobodnih aktivnosti se organizuje i izvodi u grupama. Poseban cilj slobodnih aktivnosti je povezivanje škole sa društvenom sredinom. Slobodne aktivnosti se organizju na principu dobrovoljnosti.Ekološka sekcija izvodi sljede će aktivnosti: uzgoj biljaka za potrebe škole, ure đenje školskog dvorišta, radovi u vrtu, obrada teme "Smisao ekološkog odgoja", obilježavanje Me đunarodnog dana zaštite životinja, upoznavanje ljekovitih biljaka, izložba radova ekološke sekcije.
Izleti, posjete, ekskurzije omogu ćavaju u čenicima neposrednije kontakte sa prirodnom i drušvenom sredinom. Cilj im je provjera ranije ste čenih i sticanje novih znanja o prirodi i društvu, zadacima škole i posebnim zadacima pojedinih programa nastavno - odgojnog rada. U toku školske godine izvedeni su : izlet u prirodu (jesen) za sve u čenike škole ( na podru čju BPK-a), jednodnevna ekskurzija za u čenike od I do VII razreda - prolje će (na podru čju F/BiH),
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 76 / 182 višednevna ekskurzija za u čenike završnih VIII razreda (4-5 dana), organizovanje škole u prirodi na podru čju Federacije Bosne i Hercegovine za niže razrede zavisno od interesa u čenika i roditelja, posjeta OŠ "Bašigovci" u Bašigovcima - me đuškolsko druženje (jedan broj u čenika u pratnji nastavnika škole) na prolje će.
Resursi
Da bi se osiguralo potpuno uživanje prava na obrazovanje vlasti moraju osigurati dostupnost i pristupa čnost obrazovnim institucijama, kao i prihvatljivost i prilagodljivost obrazovnog sistema. U tom smislu, vlasti su dužne osigurati da su obrazovne institucije i programi dostupni u dovoljnoj mjeri, te da su ispunjeni tehni čki i kadrovski uslovi. Obrazovanje mora biti fizi čki i ekonomski pristupa čno za sve, bez diskriminacije.
Kvalifikacijska sprema zaposlenog osoblja u obrazovnim ustanovama u op ćini Fo ča-Ustikolina je zadovoljavaju ća.
U školi aktivno djeluju Vije ća u čenika, kao i Vije ća roditelja koja promoviraju interese škole u zajednici na čijem podru čju se nalazi škola, predstavljaju stavove roditelja školskom odboru i podsti ču angažman roditelja i u čenika. Škola ima organizirane vannastavne aktivnosti, tako da u čenici u čestvuju u raznim takmi čenjima, op ćinskim i drugim manifestacijama.
Op ćenito, stanje sektora osnovnog obrazovanja na području op ćine Fo ča-Ustikolina je relativno dobro, naro čito ukoliko se poredi sa ostalim dijelovima BiH. Ovakvo stanje je rezultat napora i aktivnosti na kantonalnom nivou, ali i inicijativa pokrenutih na lokalnom nivou, prvenstveno od strane Op ćine i školskih uprava. Ipak, iz gore navedenog proizilazi da odre đeni aspekti prava na obrazovanje zahtijevaju dodatnu pažnju. Ekonomski pristup obrazovanju zahtijeva posebnu pažnju kako bi se osiguralo da je obrazovanje jednako pristupa čno za svu djecu, uklju čuju ći djecu iz socijalno ugroženih porodica.
Neophodno je me đutim pra ćenje i uskla đivanje ponuda obrazovnih profila u srednjim stru čnim školama u susjednim op ćinama sa potrebama tržišta rada uz uvažavanje specifi čnosti lokalne sredine. Programi obrazovanja, dokvalifikacije i prekvalifikacije moraju se uskladiti sa potrebama tržišta rada.
3.3.1.3. Zdravstvo
Zdravstvenu zaštitu na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina pruža JU Dom zdravlja Ustikolina i ambulante u Jabuci , a za sve teže slu čajeve zdravstvene usluge pruža Kantonalna bolnica u Goraždu.
Broj zdravstvenih osiguranika koji su imali zdravstvenu knjižicu je na dan 31.12.2010.godine iznosio je 1.119 u odnosu na 2.800 stanovnika koliko ih ima u op ćini. U oblasti primarne zdravstvene zaštite-Ordinacija opšte prakse u protekloj 2010. godiini pružena je ljekarska pomo ć kod 9.200 pacijenata, od čega na prve posjete otpada 1.710. Stomatološka služba je u toku 2010. godine imala 1.050 pacijenata, od čega na prve posjete otpada 375 pacijenata. U Domu zdravlja je ukupno 14 uposlenih od čega su 2 doktora medicine po osnovu Ugovora o djelu, a jedan dokor stomatolog po osnovu Ugovora na neodređeno vrijeme. Struktura zaposlenih po stru čnoj spremi je: 3 radnika VSS, 9 radnika SSS i 2 radnika NK.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 77 / 182 Ako se uzme u obzir da na teritoriji op ćine živi 2.800 stanovnika, može se re ći da op ćina ima 0,7 doktora na 1.000 stanovnika i 0,35 stomatologa na 1.000 stanovnika što se prema standardima Svjetske zdravstvene organizacije smatra nedovoljnim brojem. Zvani čni statisti čki podaci i u ovom slu čaju odudaraju od procijenjenih, a vidljivi su za 2010. godinu u narednoj tabeli.
Tabela br 63: Zdravstvo u 2010. godini Administrativna Stanovniš Broj Broj Broj Broj stanovnika jedinica tvo ljekara stomat bolesni čkih Na 1 Na 1 Na 1 ologa postelja ljekara stomat bolesni čku ologa postelju Fo ča-Ustikolina 1.740 0 1 1.740 BPK 32.931 36 10 73 915 3.293 451 FBiH 2,337.660 4.117 476 8.198 568 4.911 285 Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, „Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u Federaciji BiH u 2010. godini“, april 2011
Dom zdravlja radi svaki dan tokom cijele sedmice od 8-16h, a od 16-08h traje pripravnost doktora i medicinske sestre. S obzirom da Op ćina Fo ča -Ustikolina u svom sastavu ima tri MZ,a Dom zdravlja se nalazi na lokalitetu MZ Ustikolina, zbog udaljenosti MZ Jabuka formirana je podru čna ambulanta koja radi dva puta sedmi čno. Me đutim to je nedovoljno zbog starosne strukture stanovnika MZ Jabuka koji su najve ćim dijelom u tre ćoj životnoj dobi. U narednoj tabeli je data starosna struktura pacijenata.
Tabela br 64: Starosna struktura pacijenata u 2010. godini Starost Broj pacijenata Procenat Primarna zdravstvena zaštita 0-6 god. 188 2,04% 7-18 god. 564 6,13 % 19 i više 8448 91,82 % Stomatologija 0-6 god. 18 1,71 % 7-18 god. 362 34,47 % 19 i više 670 63,80 % Izvor: Općina Fo ča-Ustikolina
Rastu će siromaštvo, nesigurno školovanje, marginalizacije pojedinih grupa mladih ljudi, nepokrivenost obaveznim zdravstvenim osiguranjem, nezaposlenost mladih i op ći osje ćaj nesigurnosti i neizvjesnosti neminovno poja čavaju stanje ugroženosti mladih i predstavljaju rastu ći rizik po njihovo zdravlje. Isklju čenost sa tržišta rada je jedan od osnovnih faktora socijalne isklju čenosti i ranjivosti mladih, kao i rizi čan faktor za mnoge negativne aspekte psiho-socijalnog zdravlja. Naprimjer, za stupanje u radni odnos neophodno je prethodno radno iskustvo minimalno od godinu dana, što u startu mladima onemogu ćava ostvarivanje prava na zaposlenje. Kao posljedica nezaposlenosti mladih veliki broj njih je socijalno isklju čen, finansijski depriviran i nije stambeno zbrinut, što uti če u velikoj mjeri na tjelesno i mentalno zdravlje mladih ljudi. Dešavaju se i promjene životnog stila u smislu usvajanja nezdravih životnih stilova koji su socijalno uslovljeni npr. pušenje, zna čajne promjene u na činu ishrane (nutriciona tranzicija), redukovanje redovne fizi čke aktivnosti, upotreba alkohola, droga i psihotropnih supstanci.
Prijateljski pristup mladima u pružanju zdravstvenih usluga treba osigurati u svim segmentima zdravstvenog sektora, a posebno u oblastima mentalnog zdravlja, nasilja, bolesti ovisnosti, seksualnog i reproduktivnog
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 78 / 182 zdravlja i prava, spolno prenosivih infekcija i HIV/AIDS-a, hroni čnih oboljenja i u drugim oblastima kada se za to ukaže potreba. Prijateljski pristup mladima u pružanju zdravstvenih usluga prvenstveno se osigurava na nivou primarne zdravstvene zaštite, a potom i na drugim nivoima. Osiguravanje prijateljskih usluga mladima bitne su za njihovo zdravlje i potrebno ih je osigurati kroz aktivnu saradnju vladinog i nevladinog sektora. U BiH se razvijaju trenutno dva osnovna modela prijateljskih zdravstvenih usluga u skladu sa vodiljama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), uz manje modifikacije prilago đene potrebama i mogu ćnostima zajednice. Osnovni model, koji je najzastupljeniji je da se pri Domovima zdravlja, tamo gdje još postoje, osiguravaju prijateljske usluge za mlade. Drugi model se tako đer zasniva na preporukama i vodiljama SZO da se prijateljske zdravstvene usluge smjeste na mjesta gdje se mladi okupljaju i provode slobodno vrijeme (npr. omladinski centar). Istovremeno, prilago đavanje zdravstvenih i socijalnih ustanova prihva ćenim standardima u razvoju prijateljskog pristupa u radu sa mladima omogu ćit će im široku dostupnost socijalne zaštite. Dostupnost ovakvim uslugama ima posebno mjesto u zaštiti i poboljšanju zdravlja mladih ljudi, a sve u cilju ve će efikasnosti upravljanja i lije čenja, sa posebnim naglaskom na mlade sa rizi čnim ponašanjem. Promocija zdravih stilova života odvija se kroz obrazovanje, medije, nevladine organizacije i udruženja gra đana, zatim kroz javne kampanje, sportske i kulturne manifestacije u kojima ne smije biti javnih i skrivenih poruka koje će podržavati nezdrave stilove života.
Stoga je neophodno da se posebna pažnja posveti razvoju programa razli čitih oblika neformalnog obrazovanja putem kojih bi mlade osobe stekle nova znanja i podigli svijest o zna čaju o čuvanja njihovog zdravlja. U razvoju neformalnog obrazovanja klju čnu ulogu treba da imaju mladi i NVO, koji će aktivno da učestvuju u kreiranju programa, njihovom provo đenju, pra ćenju i ocjenjivanju, a zdravstveni, prosvjetni radnici kao i ostali profesionalci treba da podrže njihovo aktivno uklju čivanje. Neformalno obrazovanje treba da izvode obu čene i certifikovane osobe.
Iz naredne tabele vidljivo je da stanovništvo op ćine ima najve ći broj zdravstvenih problema vetanih za kardiovaskularne i respiratorne organe.
Tabela br 65: Struktura morbiditeta u 2010. godini Vrsta oboljenja Broj oboljelih Procenat 1. Oboljenja respiratornih organa 421 4,57% 2. Oboljenja kardiovaskularnog sistem i srca 471 5,11 % 3. Povrede na poslu i van posla 28 0,30 % 4. Oboljenja urogenitalnog trakta 175 1,90 % 5. Bolesti digestivnog trakta 89 0,96 % 6. Bolesti miši ćnokoštanog tkiva 76 0,82 % 7. Simptomi i druga nedefinisana stanja 17 0,18 % 8. Bolesti kože i potkožnog tkiva 75 0,81 % 9. Endokrinološke bolesti 78 0,84 % 10. Neurološka oboljenja 16 0,17 % Izvor: Općina Fo ča-Ustikolina
Zdravstvo i socijalna zaštita u op ćini Fo ča-Ustikolina su zna čajno nerazvijeniji od prosjeka FBiH. Postizanje najviših standarda zdravlja podrazumijeva stru čno osoblje i socio-ekonomske preduslove, kao i resurse koje država ima na raspolaganju.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 79 / 182 3.3.1.4. Socijalna zaštita
Socijalnu zaštitu gra đana op ćine Fo ča – Ustikolina pruža J.U. centar za socijalni rad BPK-a Goražde.
Korisnici socijalne zaštite u smislu Federalnog i Kantonalnog zakona su lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe, i to: djeca bez roditeljskog staranja odgojno zanemarena djeca odgojno zapuštena djeca djeca čiji je razvoj ometen porodi čnim prilikama lica sa invaliditetom i lica ometena u fizi čkom ili psihi čkom razvoju materijalno neosigurana i za rad nesposobna lica stara lica bez porodi čnog staranja lica sa društveno negativnim ponašanjem lica i porodice u stanju socijalne potrebe kojima je usred posebnih okolnosti potreban odgovaraju ći oblik socijalne zaštite
Tabela br 66: Broj korisnika socijalne zaštite 2011. godine Redni Oblik socijalne zaštite Broj korisnika broj 1. Stalna nov čana pomo ć 16 2. Nov čana pomo ć u prehrani djeteta 1 3. Nov čana pomo ć porodilji koja nije u radnom odnosu 10 4. Nov čana naknada za novoro đeno tre će i svako sljede će dijete 17 5. Nov čana naknada za vrijeme čekanja zaposlenja 1 6. Nov čana naknada za pomo ć i njegu od strane drugog lica 49 7. Dje čiji dodatak 71 8. Civilne žrtve rata i članovi porodica CŽR 25 Ukupno 190 Izvor: JU „Centar za socijalni rad„ BPK Goražde
U toku je postupak ostvarivanja prava lica sa invaliditetom (neratni invalidi) i to na li čnu invalidninu, dodatak za njegu i pomo ć od strane drugog lica i ortopedski dodatak. Sredstva za finansiranje ove pomo ći se obezbje đuju iz budžeta Federacije BiH.
Mladi ljudi susre ću se sa brojnim poteško ćama zbog sporog ekonomskog, socijalnog i politi čkog napretka te gube volju i interes za aktivno u češ će u životu zajednice u kojoj žive, što dovodi do nedostatka društvenog kapitala koji može unaprijediti društvenu zajednicu. S tim u vezi zahtijeva se aktivno bavljenje ovom populacijom jer potrebe omladine su uzrok njihovog ponašanja, a nemogu ćnost zadovoljavanja istih dovodi do raznih devijacija ove skupine, kao što su: droga, alkohol, delinkvencija i maloljetni čko prestupništvo, nasilje ... Neophodno je uspostavljanje mehanizama koji će duži period regulisati i obezbijediti mladima puteve uklju čivanja u procese izgradnje vrijednosnog sistema zajednice, a društvu, sa svakom novom generacijom, kreativne pokreta čke impulse. Mladi trebaju da imaju mogu ćnost da se aktivno uklju če u društvena dešavanja, kao i da na njih uti ču svojim djelovanjem i ostvarenjem li čnih ideja. Ve ćina mladih u op ćini Fo ča-Ustikolina je neudano tj. neoženjeno. Kako se ve ćina njih još uvijek školuje formiranje porodice je vjerovatno u drugom planu. Oni koji su izašli iz obrazovnog sistema, kao prepreku za formiranje porodice nalaze u neriješenom stambenom pitanju. Sporo rješavanje stambenog pitanja ostavlja negativne posljedice na formiranje porodice, ali i na mnoge druge aspekte života mladih.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 80 / 182 Nedostatak adekvatnih mjera za unapre đenje zapošljavanja mladih i kvalitetnog obrazovanja uz isklju čenost mladih iz socijalnog i politi čkog života, društveno degradira mlade i stavlja ih na marginu društva. Zapostavljeni od strane vlade i politike, uopšte od strane društva, mladi su prepušteni sami sebi i onima koji su spremni da iskoriste nedostatak brige od strane BiH institucija za mlade ljude . Iz svega navedenog kao jedno od rješenja problema name će se preventivni rad kako sa mladima tako i sa njihovim roditeljima.
Fotografija br 23: Panorama Ustikoline
Izvor: Općina Fo ča-Ustikolina
Trenuta čna ekonomska situacija i postoje ći sistem socijalne zaštite onemogu ćavaju potpuno ostvarivanje prava na socijalnu sigurnost za veliki broj stanovnika Fo ča-Ustikolinaa. Nedostaci u postoje ćem sistemu socijalne zaštite koji se ogledaju u nedostatku sveobuhvatne procjene socijalnog statusa i potreba gra đana, zastarjelom pravnom okviru, te nedovoljnim izdvajanjima sredstava za socijalnu zaštitu na svim nivoima, u znatnoj mjeri uti ču na neostvarivanje ili djelimi čno ostvarivanje prava na socijalnu sigurnost. Ovakva nemogu ćnost potpunog ostvarivanja prava može se naro čito negativno odraziti na najugroženije kategorije stanovništva i rezultirati njihovom marginalizacijom, posebno ako se ima u vidu tendencija rasta broja osoba u stanju socijalne potrebe u op ćini Fo ča-Ustikolina ili visoka stopa nasilja u porodici. Iako se veliki broj ovih pitanja mora rješavati na višim nivoima, odre đeni koraci se mogu na činiti i na lokalnom nivou, posebno u smislu kvalitete pružanja usluga, sistematskog prikupljanja podataka o socijalnom statusu i potrebama gra đana, ja čanju svijesti o pravima i na činima ostvarivanja prava, te ja čanju zaštite posebno ugroženih kategorija stanovništva. U tom smislu, i u cilju stvaranja pristupa baziranog na stvarim potrebama gra đana, potrebna je dodatna podrška kantonalnom Centru za socijalni rad u ja čanju tehni čkih i kadrovskih kapaciteta. Pored toga, mjesne zajednice mogu imati zna čajnu ulogu u poboljšanju kanala komunikacije izme đu institucija socijalne zaštite i korisnika, te je stoga tehni čka podrška i izgradnja kapaciteta mjesnih zajednica od posebnog zna čaja.
Da bi došlo do znatnijeg poboljšanja u kvalitetu i kvantitetu u segmentu socijalne i porodi čne zaštite na podru čju Op ćine neophodno je više raditi i ulagati u programe prevencije u ovim oblastima, više raditi na programima zapošljavanja i razvoja poljoprivrede na rubnim podru čjima kroz ekonomski održivi povratak.
Na ovaj na čin stvarala bi se ve ća materijalna podloga koja i uz dodatnu materijalnu potporu resornih Kantonalnih i Federalnih Ministarstava, uz izradu socijalne karte ili "Mini socijalne karte" za op ćinu Fo ča- Ustikolina i uz definisanje granice linije siromaštva omogu ćilo da pristojnu pomo ć dobivaju stvarno ugrožene kategorije stanovništva.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 81 / 182 Sistem zaštite i spašavanja
Op ćinski štab civilne zaštite organizuje, priprema i sprovodi sistem zaštite i spašavanja ljudi, materijalnih, kulturnih i drugih dobara od ratnih razaranja, elementarnih nepogoda i opasnosti u miru i ratu na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Na podru čju op ćine nema profesionalnih vatrogasnih jedinica, te se u slu čaju manjih požara angažuje lokalno stanovništvo, dok kod ve ćeg obima požara poziva se profesionalna TVJ-a Goražde.
3.3.1.5. Kultura
Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina osigurani su resursi u oblasti kulture33 u skladu sa mogu ćnostima i nadležnostima Op ćine kao jedinice samoupravnog djelovanja. Op ćina osigurava lokalne potrebe stanovništva, pa tako i mladih u oblasti kulture.
Na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina nalazi se niz kulturno-historijskih spomenika, koji su odraz bogate historijske prošlosti ovog podru čja.
Spomenici koji se nalaze na podru čju op ćine i proglašeni su nacionalnim spomenicima BiH su: Groblje na Presjeci kod Ustikoline- grobljanska cjelina Most na Kožetinu- historijski spomenik
Trenutno se vode aktivnosti za proglašenje još dva lokaliteta nacionalnim spomenicima u BiH i to: Nekropla sa ste ćcima na brdu Strmac-Presjeka i Nekropola na lokalitetu Klabu čica
Sjeverozapadno od Ustikoline, na prevoju Presjeka, nalazi se velika nekropola ste ćaka, koji potje ču iz XIII i XIV stolje ća. Na ovom lokalitetu se nalazi stotinjak ste ćaka, a na teritoriji Op ćine se nalazi još nekoliko lokaliteta sa manjim brojem ste ćaka.
Fotografija br 24: Ste ćci na Presjeci
Izvor: Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH
33 Kultura kao kompleksna društvena pojava obuhvata oblast duhovnog i materijalnog stvaralaštva i igra važnu ulogu u odgoju i obrazovanju, te o čuvanju kulturne tradicije i vrijednosti društva. Jedan od njenih krucijalnih ciljeva je edukacija mladih odnosno njihovo oplemenjivanje i oblikovanje prostora gdje će pojedinci razvijati svoju kulturu življenja i doživljaj kulture u skladu sa li čnim afinitetima na korelaciji kulturno-historijsko naslje đe, sadašnjost i budu ćnost.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 82 / 182
U mjestu Kožetin, oko 4 km udaljenom od Ustikoline, na uš ću Gabelskog potoka u rijeku Drinu se nalazi kameni most, koji se u narodu naziva „Gr čkim mostom“ („Kamenom ćuprijom“ ili „Rimskim mostom“). Smatra se da je most nastao prije dolaska turaka, vjerovatno u kasnijim stolje ćima srednjeg vijeka.
Fotografija br 25: Most na Kožetinu
Izvor: Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH
U Ustikolini je 1448.-1449.godine izgra đena i prva džamija u BiH, Turhan Emin-begova džamija. U Drugom svjetskom ratu džamija je ošte ćena, a u periodu od 1953.-1956.godine obnovljena i stavljena pod zaštitu države. Džamija je 1992.godine srušena.
Fotografija br 26: Turhan Emin-begova džamija
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Kulturna doga đanja, obi čaji, specifi čnosti terena
Prostor Op ćine Fo ča-Ustikolina je karakteristi čan po tradicionalnom pe čenju doma ćeg džema, pekmeza i slatka, te doma će rakije od šljiva i krušaka. S obzirom na dugu tradiciju folklornog stvaralaštva isti če se KUD «Polet» Ustikolina. Najzna čajniji kulturni doga đaj na prostoru op ćine Fo ča-Ustikolina je manifestacija «Ustikoljansko ljeto», koja se od 1998. godine održava svake godine krajem jula. Manifestacija obuhvata aktivnosti iz oblasti kulture, sporta i turizma.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 83 / 182 Fotografija br 27: Manifestacije "Dani kulture, sporta i turizma Ustikoljansko ljeto 2011"
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Raspoloživost infrastrukturnih resursa
Neophodna je zaštita sljede ćih kulturno-historijskih spomenika: Ure đenje i sanacija grobljanske cjeline „Presjeka“; Ure đenje i sanacija kamenog mosta u Kožetinu; Ure đenje grobljanske cjeline „Okolište“ (Zebina šuma);
Na podru čju op ćine ne postoji glavni nosioc kulturnih dešavanja u vidu javne ustanove Centra za kulturu ili Kulturno-sportskog centra, koji bi prema raspoloživim materijalnim mogu ćnostima, zajedno sa op ćinom Fo ča-Ustikolina, realizirao programe iz oblasti kulture i sporta. Ne postoji ni kino niti neki drugi vid pružanja kulturnih sadržaja. Sve ovo izravno negativno utiče na obim i kvalitet rada nadležnih organa Op ćine, koja u skladu sa svojim mogu ćnostima pokušava zadovoljiti potrebe lokalnog stanovništva u oblasti kulture. Stoga bi bilo od koristi u postoje ćim prostorima namijenjenim za kulturna dešavanja osnovati takav centar i u sklopu njega javnu biblioteku i radio-stanicu. Salu koja je namijenjena za kino i pozorišne projekcije u potpunosti treba osposobiti i staviti u funkciju.
Fotografija br 28: Hair česma u MZ Cvilin
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 84 / 182 3.3.1.6. Sport i rekreacija
Na podru čju op ćine aktivno djeluju tri sportska kolektiva i to nogometni klub, klub atletske gimnastike i sportsko-ribolovno društvo, a ostali vidovi sporta su zastupljeni samo rekreativnog karaktera. Organizacija sporta na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina obuhvata aktivan rad i djelovanje sportskih klubova i sportske manifestacije koje organizuju Općina ili drugi subjekti i sportski kolektivi.
Na teritoriji op ćine preko pedeset godina egzistira nogometni klub „Kolina“, koji je osnovan 1954. godine, a zvani čno je registrovan 1956. godine. U periodu svog postojanja klub se je natjecao u tadašnjoj Op ćinskoj i Me đuop ćinskoj ligi. U vremenu nakon agresije na RBiH (1992.-1995. godina) klub je nakon četverogodišnje pauze ponovo nastavio sa radom natjecanjem u Kantonalnoj ligi Bosansko-podrinjskog kantona i Drugoj nogometnoj ligi Federacije BiH, ali zbog oskudnog igra čkog kadra i teške materijalne situacije samo jedanput klub je uspio zadržati drugoligaški status dvije uzastopne sezone. Nogometni klub „Kolina“ je trenutno u Kantonalnoj ligi Bosansko-podrinjskog kantona. U toku postojanja kroz klub je prošlo više od hiljadu fudbalera, sportskih radnika i entuzijasta, a trenutno klub okuplja preko stotinu članova organizovanih u četiri selekcije (pioniri, kadeti, juniori i seniori) i članova uprave kluba. U vrijeme agresije na RBiH veliki broj fudbalera ovog kluba je dao živote za odbranu BiH, a u čiju čast se ve ć petnaest godina organizuje i održava memorijalni nogometni turnir „Šehidi Koline“ uz u češ će respektabilnih nogometnih klubova iz BiH.
Na podru čju op ćine vrlo zna čajnu tradiciju ima sportski ribolov, za čiji razvoj i afirmaciju su prisutni zna čajni preduslovi koje omogu ćavaju rijeka Drina sa pritokama i brojnost i raznovrsnost ribljeg fonda. Odnedavno sportske sadržaje upotpunjuje i novosnovani klub atletske gimnastike koji okuplja mlade sa podru čja op ćine, a sve zna čajnije mjesto zauzima i tradicionalna auto-trka na brdskim stazama u Ustikolini koja je u kalendaru auto-trka u BiH.
Fotografija br 29: Ribarenje na rijeci Drini
Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Sportski kapaciteti i potencijali
Sportski tereni neophodni za rad i djelovanje sportskih kolektiva i klubova koji aktivno djeluju na podru čju op ćine svojim kapacitetom u zna čajnom dijelu zadovoljavaju njihove potrebe, kao što su nogometni stadion, sportski tereni u sklopu Osnovne škole, ribarske staze uz rijeku Drinu za sportski ribolov i drugi kapaciteti. Svi sportski kapaciteti su obnovljeni u proteklom petnaestogodišnjem periodu nakon reintegracije ovog dijela Bosne i Hercegovine, a koji su bili potpuno uništeni u periodu agresije na RBiH. Njihovom obnovom i rekonstrukcijom su stvoreni zadovoljavaju ći preduslovi za rad sportskih kolektiva i bolju organizaciju sporta i sportskih manifestacija. Afirmaciji i razvoju sporta u najve ćoj mjeri, a u skladu sa mogu ćnostima, doprinosi Op ćina finansiranjem/sufinansiranjem sportskih kolektiva, sportskih manifestacija i izgradnjom infrastrukturnih sportskih kapaciteta. Zna čajnu ulogu ima i Osnovna škola u vidu organizacije sporta za mlade osnovnoškolskog uzrasta kroz svoje sekcije.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 85 / 182 Izraženiji razvoj sporta u Op ćini Fo ča-Ustikolina je najve ćim dijelom uslovljen nedostatkom sportskih kapaciteta i finansijskih sredstava i nepovoljnijom starosnom strukturom stanovništva. Jedan od zna čajnih otežavaju ćih faktora u Op ćini Fo ča-Ustikolina koji u velikom dijelu uti če na razvoj sporta, na osnivanje sportskih klubova iz drugih grana sporta i kontinuiran rad sportskih kolektiva u toku cijele godine je nedostatak sportskih objekata zatvorenog tipa (dvorana i sale) na podru čju op ćine. Rekreacija postaje danas sve popularnija kod svih uzrasta stanovništva ali ona još nije dovoljno osmišljena i organizovana da bi dala željene rezultate. Na planu sportske rekreacije mladih, osje ća se problem privilegovanosti takmi čarskog sporta i to na štetu amaterizma i sportske rekeracije, što za posljedicu ima nedostatak motivacije mladih za bavljenje sportom kako bi na taj na čin kvalitetnije iskoristili svoje slobodno vrijeme.
Op ćina Fo ča-Ustikolina nema raznovrastan izbor sportova i rekreativnih aktivnosti, te se sportom bave uglavnom talentovana djeca uklju čena u sportske klubove i školske sekcije. Forsiranjem razvoja sporta, aktivnog odmora, kreiranjem aktivnosti u slobodnom vremenu sprije čio bi se potencijalni razvoj destruktivnih pojava.
Sportsko-ribolovno društvo „Halil Sofradžija“ iz Ustikoline uradilo je Ribarstveno-gospodarsku osnovu te je na osnovu toga, a u skladu sa članom 10. i 12. Zakona o slatkovodnom ribarstvu dobilo saglasnost na istu. Na osnovu člana 10. Zakona o slatkovodnom ribarstvu i čl. 19. Statuta SRD „Halil Sofradžija“ i Upravni odbor je usvojio „Godišnji program unapre đenja ribarstva za 2011. godinu“ a istim su predvi đene aktivnosti: godišnji ulov ribe, plan poribljavanja, mjere i na čini zaštite kao i sportsko-ribolovne aktivnosti. Sve ovo su dobre pretpostavke za razvoj turizma a vezano za ribolovne djelatnosti pa možda i planski uzgoj i preradu.
Na podru čju op ćine postoji tako đe Lova čko društvo „Grebak“ koje broji 250 članova od toga ima 15 pionira. Lova čko društvo posjeduje 2 lova čke ku će, 7 koliba i nastrešnica, 4 visoke čeke i 6 hranilišta.
3.3.1.7. Mediji i informisanje
Informisanje je veoma zna čajna društvena djelatnost od čijeg funkcionisanja u znatnoj mjeri zavisi stanje politi čkog, ekonomskog, socijalnog i drugog raspoloženja gra đana. Dužnost Op ćine je da gra đanima osigura pristup javnim informacijama i da im kroz formalne i neformalne mehanizme omogu ći u češ će u javnim poslovima. 34 Informiranje gra đana u op ćini Fo ča-Ustikolina se vrši putem oglašavanja na oglasnoj plo či u zgradi Op ćine, izdavanjem pismenih odgovora na usmene i pismene upite gra đana, svakodnevnog prijema gra đana kod na čelnika Op ćine, kao i oglašavanja putem oficijelne web stranice op ćine. Akti koji se usvoje na Op ćinskom vije ću objavljuju se u Službenom glasniku Bosansko-podrinjskog kantona.
Stanje elektronskih i štampanih medija i web info-portala u op ćini nije na željenom nivou. Op ćina nema lokalnih medija tj nema ni jednu radio ili TV stanicu, nema ni jednu novinsku ku ću, kao ni ITC ili dopisništvo nekog od medija sa sjedištem u drugim op ćinama. Na podru čju op ćine postoji samo par web info-portala koje ure đuju i održavaju mladi. Pretpostavke za jedinstveno i kvalitetno informisanje gra đana na cijelom podru čju op ćine nisu jednake. Zna čajan dio podru čja op ćine nema TV signal ili nema adekvatan TV signal (Jabuka, Filipovi ći, Kosova, Mr đeli ći i dr.), a dostupnost štampe za gra đane na podru čju općine je samo na jednom mjestu u centru naselja Ustikolina.
34 Pravo na u češ će svim gra đanima osigurava pravo i mogu ćnosti da u čestvuju, direktno i indirektno, putem slobodno izabranih predstavnika, u upravljanju javnim poslovima, kao i da imaju pristup javnim poslovima.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 86 / 182 Službenik za informisanje uspostavlja neposrednu saradnju sa sredstvima informisanja kao i drugim putem (web-stranica organa uprave, oglasna tabla i dr.), obavještava gra đane o raznim odlukama i smjernicama kao i zna čajnim projektima i aktivnostima koje su poduzete. Jedan od efikasnijih na čina bolje informisanosti svih gra đana, odnosno dobivanja informacija o dešavanjima u Op ćini kao i uvida u dokumentaciju i kopiranje iste, a koja je u posjedu organa uprave, je provedba Zakona o slobodi pristupa informacijama ("Službene novine FBiH", broj: 32/01). Ovim zakonom, čije odredbe se u potpunosti primjenjuju, omogu ćava se ve ća informisanost gra đana i transparentnost rada javne uprave, me đutim potrebno je konstatovati da se ovaj vid dostupnosti informacija ne koristi u punoj mjeri, a naro čito ne od strane mladih. Radi pasivnog odnosa prema dešavanjima u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti, mladi se ne uklju čuju u dovoljnoj mjeri u aktivnosti društvene zajednice i dovode sami sebe u neravnopravan odnos kod donošenja egzistencijalnih zaklju čaka, odluka i provedbe istih. Potrebno je uspostaviti sistem redovnog informisanja mladih o mogu ćnostima putovanja, studiranja, razmjenama, o oblasti zdravlja mladih i zdravih stilova života, takmi čenjima, oblicima neformalne edukacije, u češ ća na skupovima itd.
3.3.1.8. Mladi
Mladi (starosna dob do 35 godina) čine oko 20% ukupnog stanovništva na podru čju Op ćine Fo ča- Ustikolina, od čega predškolskog i osnovnoškolskog uzrasta oko 40%, srednoškolskog uzrasta oko 13%, studenata oko 5% , zaposlenih oko 12% i nezaposlenih oko 30%. Položaj mladih na podru čju op ćine nije na zavidnom nivou. Lokalna zajednica u skladu sa svojim mogu ćnostima kontinuirano radi na poboljšanju uslova života i rada mladih, vrši stipendiranje studenata i omogu ćava volonterski i pripravni čki rad mladim sa evidencije nezaposlenih osoba s ciljem njihovog stru čnog osposobljavanja i usavršavanja i stvaranja povoljnijih preduslova za konkurentnost mladih na tržištu rada. U periodu nakon reintegracije ovog dijela Bosne i Hercegovine obnovljeni su infrastrukturni objekti koji su bili potpuno uništeni u periodu agresije na RBiH i izgra đeni novi objekti koji su bili neophodni, s ciljem stvaranja povoljnijih uslova za život i rad mladih i organizacija koje okupljaju mlade u Op ćini Fo ča- Ustikolina. Od ukupnog broja stanovnika Op ćine Fo ča-Ustikolina zaposleno je oko 200 osoba, od kojih mladi čine 33%. Od ukupnog broja zaposlenih u društvenom sektoru mladi čine u: zdravstvu 41%, policiji 57%, obrazovanju 31%, op ćinskoj upravi 15%, ostalom javnom sektoru 38%, a u privatnom sektoru 34% zaposlenih, što je zna čajniji procenat imaju ći u vidu procenat u češ ća mladih u ukupnom broju stanovnika op ćine. Na evidenciji nezaposlenih na podru čju op ćine se nalaze 392 osobe od kojih 165 osoba starosne dobi do 35 godina. Obrazovna struktura mladih u Op ćini Fo ča-Ustikolina koji se nalaze na evidenciji nezaposlenih osoba je sljede ća:
Tabela 67. Obrazovna struktura nezaposlenih iz kategorije mladih, 2010. godine Stepen obrazovanja NK PK KV VKV NSS SSS VŠS VSS Ukupno Broj nezaposlenih 66 0 43 0 0 53 0 3 165 Izvor: Služba za zapošljavanje BPK Goražde
Mladi u Op ćini Fo ča-Ustikolina su u skladu sa svojim obrazovnim i stru čnim kvalifikacijama zastupljeni u svim segmentima društva, a organizovani su u omladinskim, kulturnim i sportskim asocijacijama. U lokalnom omladinskom savezu je aktivno oko 120 mladih, u nogometnom klubu je aktivno oko 90 mladih, u kulturno-umjetni čkom društvu oko 60 mladih, u klubu atletske gimnastike oko 25 mladih, u izvi đačkoj organizaciji oko 60 mladih, itd.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 87 / 182 Organizacijama koje okupljaju mlade, lokalna zajednica je u skladu sa svojim mogu ćnostima dodjelila adekvatne prostorije za rad i kontinuirano potpomaže njihov rad dodjeljuju ći finansijska sredstva iz Budžeta Op ćine kao podršku njihovim projektima koje apliciraju u okviru institucionalnog oblika saradnje lokalne zajednice i NVO. Me đutim zbog nedovoljnih finansijskih sredstava u Budžetu Op ćine ali i zbog nedovoljno razvijene idejnosti organizacija koje okupljaju mlade, do sada njihove aktivnosti nisu zna čajnije uticale na poboljšanje rada omladinskih asocijacija u ovoj lokalnoj zajednici. Problemi mladih u Op ćini Fo ča-Ustikolina su najizraženiji u oblasti zapošljavanja i stambenog zbrinjavanja. U posljednje vrijeme prisutan je trend poboljšanja stanja u oblasti zapošljavanja. U toku je izrada Strategije omladinske politike u op ćini koja se radi na osnovu podataka ranije provedenih istraživanja i analize na lokalnom nivou koje je vršio lokalni omladinski savez. Cilj strategije jeste identifikacija potreba mladih i strateško poboljšanje položaja mladih i rješavanje prioritetnih pitanja. Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina ne postoji omladinski centar, tj. prostorije gdje bi mladi ljudi mogli provoditi slobodno vrijeme te organizirati odre đene aktivnosti koje su u istraživanju navedene kao deficitarne na podru čju Op ćine kao što su razli čiti oblici neformalne edukacije i sli čno. Volonterstvo je jedan od oblika djelovanja koji mogu pomo ći mladim ljudima da se osje ćaju korisno i da steknu odre đena iskustva koja će im kasnije biti od velike koristi pri pronalasku stalnog zaposlenja.
3.3.1.9. Nevladin sektor
Na podru čju op ćine djeluje zna čajan broj nevladinih organizacija (NVO), koje imaju status udruženja od javnog interesa u op ćini i to NVO iz oblasti: sporta, kulture i obrazovanja.
Tabela 68. Pregled aktivnih NVO Rb Nevladina organizacija / udruženje 1. Nogometni klub „Kolina“ Ustikolina 2. Kulturno-umjetni čko društvo „Polet“ Ustikolina 3. Lova čko udruženje „Grebak“ Ustikolina 4. Udruženje demobilisanih boraca Armije RBiH Fo ča-Ustikolina 5. Sportsko-ribolovno društvo „Halil Sofradžija“ Ustikolina 6. Udruženje RVI Op ćine Fo ča-Ustikolina 7. Omladinski savez Ustikolina 8. Udruženje penzionera Ustikolina 9. Udruženje poljoprivrednih proizvo đača Fo ča-Ustikolina 10. Izvi đački odred „Stolac“ Ustikolina 11. Udruženje „Klub atletske gimnastike“ Ustikolina 12. Udruženje „Povratak“ Ustikolina 13. Udruženje „Dijaspora“ Ustikolina 14. Udruženje „Ustikoljanski povratnici“ Ustikolina 15. Udruženje poljoprivrednika Fo ča-Ustikolina 16. Udruženje žena „Emina“ Ustikolina 17. Udruženje za zaštitu i unapre đenje okoliša, prirode i zdravlja „Eko-Drina“ Ustikolina 18. Udruženje vo ćara, poljoprivredenih inžinjera i tehni čara „Voćar“ Fo ča-Ustikolina Izvor: Op ćina Fo ča-Ustikolina
Op ćina Fo ča-Ustikolina iz Budžeta izdvaja sredstva za finansiranje programa i projekata NVO. Sredstva namjenjena za NVO u Budžetu Op ćine se nalaze na jednom ekonomskom kodu i ista se dodjeljuju NVO putem Javnog poziva za prijavu projekata za dodjelu sredstava iz Budžeta Op ćine za NVO, a u skladu sa Sporazumom Op ćine i NVO i Odlukom o kriterijima, na činu i postupku dodjele sredstava iz budžeta
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 88 / 182 Op ćine za NVO. Javni poziv za dodjelu sredstava za NVO iz Budžeta Op ćine se raspisuje svake godine i objavljuju se u sredstvima javnog informisanja. Postoje definisani kriteriji za dodjelu sredstava za NVO. Za provo đenje procedure i odabir projektnih prijedloga pristiglih putem javnih poziva zadužena je Komisija za dodjelu sredstava iz Budžeta Op ćine nevladinim organizacijama. Komisija broji sedam članova, od kojih su predsjednik i tri člana predstavnici nadležne op ćinske službe i tri člana predstavnici nevladinog sektora / gra đana. Postoji jedinstven i jednobrazan formular za podnošenje projektnih prijedloga. Nakon okon čanja postupka komisija šalje svim aplikantima obavijest o prihvatanju ili neprihvatanju prijedloga projekta ili programa, a u slu čaju neprihvatanja navodi se obrazloženje. Na isteku godine u kojoj su sredstva dodjeljena NVO su dužne dostaviti izvještaj o utrošku dodjeljenih sredstava.
Kako BiH, tako i op ćini Fo ča-Ustikolina potrebni su obrazovani i kvalificirani mladi ljudi koji će postati odgovornim gra đanima/kama i preuzeti na sebe odgovornost za privredni rast i unaprje đenje životne sredine u kojoj žive. Aktivno u češ će mladih u društvu zna či društveni i politi čki angažman mladih, njihovo angažiranje u rješavanju problema u zajednici, pogotovo u pitanjima koja su njima bitna, kao i u donošenju odluka u lokalnim zajednicama i na državnom nivou. Zainteresiranost gra đana za aktivno sudjelovanje u upravljanju javnim poslovima i razvoju zajednice je i dalje na nezadovoljavaju ćem nivou. Uprkos velikom broju mehanizama za u češ će u javnim poslovima, stvarni uticaj gra đana i organizacija gra đanskog društva na proces donošenja odluka i upravljanje javnim poslovima zapravo je neznatan. Iako Op ćina pruža podršku razvoju civilnog društva, neophodni su i dodatni napori za unapre đenje saradnje izme đu lokalnih vlasti i sektora gra đanskog društva, i stvaranje boljeg okruženja za gra đansko djelovanje. Unapre đenje ove komunikacije je važno i stoga što aktivno, zna čajno i slobodno u češ će predstavlja i jednu od osnovnih komponenti prava na razvoj.
Aktivno sudjelovanje mladih u društvu zna čajno je iz više razloga: ono doprinosi razvoju demokratskog društva, u či i čini mlade odgovornim gra đanima/kama, te podiže svijest o dobrovoljnom angažmanu u zajednici. Uklju čivanjem mladih u društvene procese osigurava se poboljšanje op ćeg stanja u budu ćnosti, a zadovoljavanje potreba mladih uskla đeno je s njihovim željama. Ova oblast objedinjuje saradnju izme đu drugih oblasti, naprimjer, obrazovanja (jer nudi neformalno obrazovanje), sporta i kulture (kroz manifestacije u okviru omladinskog aktivizma i kreativnih aktivnosti mladih), zdravlje (mentalno zdravlje, zdrava ishrana, zdravi stilovi života) itd. Obzirom da Op ćina na polju aktivnog sudjelovanja mladih u zajednici može daleko više u činiti, jer nadležnosti i briga viših nivoa vlasti nisu odgovaraju ći, ova oblast zaslužuje poseban zna čaj.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 89 / 182 3.3.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, održanih novembru i decembru 2011. godine, na kojima se od strane sektorske radne grupe za društveni razvoj, a potom i kompletne radne grupe za izradu SLOR, diskutovalo o svim klju čnim faktorima koji uti ču na razvoj društva u cjelini i kvalitet života stanovništva, kako u urbanim, tako i u ruralnim podru čjima op ćine Fo ča-Ustikolina.
PESTEL analiza
Na poboljšanje kvaliteta života i razvoj društvenog sektora na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina pozitivno uti če niz politi čkih faktora kao što je postojanje jedinice lokalne samouprave, geopoliti čki položaj op ćine, podrška i saradnja op ćina, ministarstava, agencija i drugih institucija smještenih u Sarajevu. Klju čni politi čki faktori koji ograni čavaju društveni razvoj u ovoj lokalnoj zajednici su nefunkcionalan ustavni sistem u BiH koji se odražava na niže administrativne jedinice, neefikasno tržište rada, nepovoljna fisikalna politika za jedinice lokalne samouprave, politi čka ovisnost prema višim nivoima vlasti.
Ekonomski faktori sa pozitivnim uticajem na društveni razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina kvalitativno i kvantitativno zadovoljavaju či prirodni resursi, adekvatni infrastrukturni privredni kapaciteti, efikasnost op ćinske administracije u postupcima pokretanja biznisa, niska cijena radne snage. Negativno na kvalitet života, obrazovanje i druge aspekte društvenog razvoja na podru čju Op ćine uti ču nedostatak finansijskih sredstava (mali izvorni prihodi), niska kupovna mo ć stanovništva.
Pozitivan uticaj na razvoj društvenog aspekta života na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina imaju i razni socijalni faktori poput bezbjednosti, relativno nižeg stepena siromaštva, neprisustva kriminaliteta i svih oblika nasilja, visoke stopa upisa u čenika u srednje škole i visoko školske ustanove. Ipak, me đu socijalnim faktorima ima i onih sa negativnim dejstvom na društveni razvoj ove lokalne zajednice – kao što su nepovoljna obrazovna struktura lica koja se nalaze na evidenciji nezaposlenih osoba, deficitarnost kadrova, nezadovoljavaju ća socijalna politika, starosna struktura stanovništva.
Tehni čko-tehnološki faktor sa najve ćim pozitivnim dejstvom na kvalitet života i mogu ćnost društvenog razvoja na podru čju Fo ča-Ustikolinaa predstavlja kvalitetan pristup telekomunikacijskomsistemu (telefon i internet), istraživanja prirodnih resursa s ciljem eksploatacije, institucinalna uvezanost savremenim sistemima me đu razli čitim nivoima vlasti. Istovremeno, zastarjelost opreme, loša tehni čka opremljenost školskih kabineta, nepostojanje tehni čko-tehnoloških uslova za proizvodnju medijskih sadržaja, nedostatak opreme za kulturu ( kina, pozorišta, muzeji, galerije i dr.) ograni čavaju društveni razvoj ove sredine.
Radna grupa je ocijenila da ekološke faktore koji povoljno djeluju na društveni razvoj predstavljaju zdrava životna sredina, zadovoljavaju ća ekološka svijest gra đana, zadovoljavaju će sakupljanje otpada, mali broj potencijalnih zaga điva ča. S druge strane, negativno na poboljšanje kvaliteta života i društvenog razvoja na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina uti ču faktori kao što je nepostojanje reciklažnih postrojenja i nepostojanje institucija iz oblasti ekologije.
Pravni faktori sa pozitivnim dejstvom na društveni razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina su svakako poštivanje gra đanskih sloboda, transparentnost u radu op ćinske administracije, konsultiranje gra đana u postupku donošenja op ćinskih propisa (javne rasprave), prihvatljivost i provodljivost op ćinskih propisa. Negativno na razvoj društvenog života u ovoj lokalnoj zajednici uti ču faktori poput raspodjele nadležnosti izme đu nivoa vlasti BiH na štetu lokalnih zajednica, zakonska neuskla đenost (kolizija propisa), nepostojanje zakona o posebnom socio-ekonomskom statusu ove Općine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 90 / 182 SWOT analiza
SWOT analiza, kao klju čni aparat za identifikaciju mogu ćih prednosti lokalne zajednice u odnosu na komparativne sisteme, utvrdila je osnovne pravce djelovanja i predstavlja rezultat diskusija i analiza o internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogu ćnostima koje karakterišu društveni razvoj na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su rada u česnika radionica, predstavnika privrede, relevnantih institucija i kompetentnih pojedinaca u Op ćini, i zbirni je iskaz njihovog vi đenja postoje ćeg stanja.
Snage: Slabosti:
Bezbjednost Nezadovoljavaju ći prirodni priraštaj i mortalitet Transparentnost u radu op ćinske Neadekvatan sistem kanalizacije i otpadnih voda administracije Nepovoljna obrazovna struktura lica na evidenciji Zadovoljavaju ći infrastrukturni i privredni nezaposlenih osoba kapaciteti Nepostojanje reciklažnog postrojenja Konsultacije gra đana u donošenju Deficitarnost kadrova op ćinskih propisa- javne rasprave Nepostojanje tehni čko-tehnoloških uslova za Zadovoljavaju će skupljanje otpada proizvodnju medijskih sadržaja Efikasnost op ćinske administracije u Nedostatk opreme za kulturu (kina,pozorišta, postupcima pokretanja biznisa galerije,muzeji) Prihvatljivost i provodljivost op ćinskih Starosna struktura stanovništva propisa Kvalitet i kvantitet prirodnih resursa za sport i rekreaciju Stimulativno opredjeljenje Op ćinskog vije ća Fo ča-Ustikolina za podršku društvenom razvoju
Mogu ćnosti: Prijetnje:
Poštivanje gra đanski sloboda Raspodjela nadležnosti izme đu nivoa vlasti u BiH Zdrava životna sredina na štetu lokalnihj zajednica Kvalitetan pristup telekomunikacijskom Zastarjelost opreme sistemu (telefon i internet) Nefunkcionalan ustavni sistem BiH koji se Postojanje jedinice lokalne samouprave odražava na niže administrativne jedinice Prirodni resursi u kvalitativnom i Nedostatk radnih mjesta kvantitativnom smislu Nedostatk finansijskih sredstava ( mali izvorni Istraživanje prirodnih resursa s ciljem prihodi) eksplatacije Zakonaska neuskla đenost – kolizija propisa Geo-politi čki položaj op ćine Loša tehni čka opremljienost školskih kabineta Relativno niži stepen siromaštva Nezadovoljavaju ća socijalna politika Neprisustvo kriminaliteta i svih oblika Nepovoljna fisikalna politika za jedinice lokalne nasilja samouprave Saradnja sa op ćinama, institucijama i Nepostojanje institucija iz oblasti zaštite životne organizacijama smještenim u Sarajevu sredine i ekologije
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 91 / 182 3.4. Integralna analiza faktora i usmjerenja razvoja
Nakon provedenih sektorskih analiza faktora koji uti ču na održivi razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina, radna grupa je na osnovu diskusije, bazirane na argumentima koji su pobrojani u opisu postoje ćeg stanja sve tri posmatrane oblasti (životne sredine i infrastrukture, ekonomskog i ruralnog razvoja, društvenog razvoja), pažljivo izvršila integralnu PESTEL i SWOT analizu klju čnih uticaja na održivi razvoj, na koje je onda primijenila tehniku matrice povezanosti, te postigla konsenzus oko zaklju čnih razmatranja u pogledu faktora i strateških usmjerenja razvoja. Sektorske analize faktora razvoja poslužile su naročito kod uspostavljanja strateških ciljeva svakog od sektora, dok je integralna analiza poslužila kao osnov za pravilno odre đivanje strateških usmjerenja i za odabir prioriteta održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina u planiranom petogodišnjem okviru. Oba nivoa analize poslužit će kao valjan osnov za situacione analize i tokom faze realizacije strategije, kada budu detaljno pripremani i implementirani pojedina čni projekti u sva tri sektora.
3.4.1. Integralna PESTEL analiza
U okviru političkih faktora pozitivno dejstvo na održivi razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina imaju: geopoliti čki položaj op ćine i njeno postojanje u formi jedinice lokalne samouprave, kontinuitet vlasti i blisko održavanje lokalnih izbora, dobra saradnja i podrška od op ćina, organizacija i institucija smještenih u Sarajevu, zadovoljavaju ća saradnja op ćine sa kantonalnim organima vlasti. Negativno pak dejstvo na razvoj odražavaju politi čka nestabilnost u BiH i regionu, nefunkcionalan ustavni sistem BiH koji se odražava na niže administrativne jedinice, nepovoljna fisikalna politika za jedinice lokalne samouprave i politi čka ovisnost prema višim nivoima vlasti, blizina entiteske granice zbog čestih opstrukcija u rješavanju problema, složen administrativni aparat u BPK obzirom na njegovu površinu i broj stanovnika.
Ekonomski faktori s pozitivnim dejstvom na održivi razvoj Op ćine su posjedovanje prirodnih resursa u kvantitativnom i kvalitativnom smislu (drvo, voda, gips, ....), spremnost na sradnju sa potencijalnim ulaga čima i efikasnost op ćinske administracije u postupcima pokretanja biznisa, zadovoljavaju ći infrastrukturni i privredni kapaciteti te izgradnja i rekonstrukcija saobra čajnica i obala utvrda oko rijeke Drine, trend porasta maloprivrednih preduze ća i poljoprivrednih proizvo đača, niska cijena radne snage. Na održivi razvoj negativno djeluju nedostatk izvornih finansijskih sredstava, loša infrastruktura u ruralnimk podru čima, nedovoljna iskorištenost prirodnih resursa, nedovoljna stimulativna sredstva za razvoj privrede, nefunkcionalno tržište kapitala ( nedostatk radnih mjesta), niska kupovna mo ć stanovništva.
Me đu socijalnim faktorima pozitivno na razvoj Op ćine djeluju povoljna bezbjedonosna situacija i neporisustvo kriminaliteta i svih oblika nasilja, porast nivoa obrazovanja i visok stepen upisa učenika u srednje škole i visokoškolske ustanove, istureni odjeli visokoškolskih ustanova u susjednim op ćinama, relativno niži stepen siromaštva, relativno razvijen nevladin sektor. Negativno na razvoj djeluju nepovoljna starosna struktura i prirodni priraštaj stanovništva, deficitarnost kadrova (naro čito u zdravstvu), nepostoje ća stambena politika, nedostatak poduzetni čkog mentaliteta i ideja, nepovoljna obrazovna struktura lica koja se nalaze na evidenciji nezaposlenih osoba, nezadovoljavaju ća socijalna politika i kvalitet života.
Tehni čko-tehnološki faktori koji podržavaju razvoj op ćine Fo ča-Ustikolina su ura đena istraživanja i elaborat za eksploataciju prirodnih resursa, kvalitetan pristup telekomunikacionom sistemu (telefon, internet), ura đeni infrastrukturni projekti, tehnološki podsticaji, nepostojanje prljave
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 92 / 182 industrije, institucionalna uvezanost savremenim sistemima me đu razli čitim nivoima vlasti. Ograni čavaju ći faktori za razvoj su nizak nivo tehni čko-tehnološkog razvoja, tehni člo-tehnološka zastarjelost opreme i infrastrukture, loša tehni čka opremljenost školskih kabineta, nepostojanje tehni čko-tehnoloških uslova za proizvodnju medijskih sadržaja i loša pokrivenost odre đenih podru čja TV-signalom, nedostatak opreme za kulturu.
Ekološki faktori s pozitivnim dejstvom na održivi razvoj op ćine su: očuvana i zdrava životna sredina, mali broj potencionalnih zaga điva ča, zadovoljavaju će sakupljanje otpada, šume i vode, proizvodnja zdrave organske hrane. Negativan efekat na razvoj imaju nepostojanje adekvatne deponije sme ća i kvalitetne opreme, neadekvatan sistem kanalizacije i otpadnih voda, velika površina pod minama i NUS, nepostojanje inspekcijskih organa na nivou op ćine i drugih institucija za zaštitu okoliša, nepostojanje reciklažnih postrojenja.
Pravni faktori koji pozitivno uti ču na održivi razvoj Op ćine su dobro regulisana zaštita ljudskih prava i gra đanskih sloboda, podrška državnih i federalnih nivoa vlasti u infrastrukturi i zaštiti okoliša, transparentnost u radu op ćinske administracije, nedavno usvojeni LEAP, konsultacije gra đana u postupku donošenja op ćinskih propisa, postojanje prihvatljivih i provodivih op ćinskih propisa. Negativno na razvoj lokalne zajednice uti ču raspodjela nadležnosti izme đu nivoa vlasti BiH na štetu lokalnih zajednica, zakonska neuskla đenost i nedosljednost u primjeni propisa, loš set propisa za poslovanje, nepostojanje Zakona o posebnom socio-ekomonskom statusu op ćine, neregulisanost preciznih kriterija i procedura dodjele grantova viših nivoa vlasti zakonom, nedovoljna podrška kantonalnih organa vlasti za kapitalne investicije.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 93 / 182 3.4.2. Integralna SWOT analiza
SNAGE : SLABOSTI :
Prirodni resursi ( drvo,voda,gips) turisti čki Nedovoljna iskorištenost prirodnih resursa pogoni, poljoprivredno zemljište Neadekvatan sistem kanalizacije i otpadnih Povoljna bezbjedonosna situacija voda (nepostojanje kolektora, zastarjela mreža Efikasnost op ćinske administtracije i njena idr.) podrška u donošenju propisa u postupcima Loša putna infrastruktura u ruralnim podru čjima donošenja biznisa Deficitarnost kadrova (naro čito u zdravstvu) i Zadovoljavaju ći infrastrukturni i privredni nepostoje ća stambena politika prema mladima) kapaciteti (ura đeni projekti za infrastrukturu) Nedostatak poduzetni čkog mentaliteta i ideja Postoje ći ljudski resursi (mladi i obrazovani Nepovoljna obrazovna struktura lica na u op ćinskoj administraciji, poduzetništvu, evidenciji nezaposlenih osoba poboljšana kvalifikaciona struktura Nepostojanje tehni čko-tehnoloških uslova za stanovništva) proizvodnju medijskih sadržaja i opreme za Čista životna sredina ( nepostojanje prljave kulturu (kina,pozorišta, muzeji, galerije i dr.) industrije) i usvojen LEAP Nezadovoljavaju ći nivo tehni čko-tehnološkog Dobre prakse i infrastruktura u proizvodnji razvoja (zastarjele ili nepostoje će tehnologije u organske hrane i organizovan otkup biljnih privredi) proizvoda po tehnološkim standardima Nedovoljno razvijena ekološka svijest Trend porasta MSP i poljoprivrednih stanovnika i nepostojanje komunalnog proizvo đaća inspektora, adekvatne deponije i sistema za Pozitivan trend-Uvo đenje standardizacije u reciklažu proizvodnju Nepovoljan prirodni priraštaj i starosna struktura Postoje ći nevladin sektor. stanovništva Nedostatak ljudskih kapaciteta za apliciranje na fondove EU
MOGU ĆNOSTI : PRIJETNJE :
Podrška državnih i federalnih vlasti u Politi čka nestabilnost u BiH i regionu i globalna infrastrukturi i zaštiti okoliša ekonomska kriza Saradnja sa op ćinama instucijama i Nepovoljna fisikalna politika za jedinice lokalne organizacijama smještenim u Sarajevu samouprave ( nedostatak finansijskih Saradnja kantonalnih vlasti sa nižim sredstava, nedefinisani grantovi i mali izvorni nivoima vlasti prihodi) Tehnološki podsticaji viši nivoa vlasti i Raspodjela nadležnosti izme đu nivoa vlasti u me đunarodnih organizacija BiH na štetu lokalnih zajednica i neuskla đenost Podsticajne mjere viših nivoa vlasti i zakona – kolizija propisa me đunarodnih organizacija za uvo đenje Nedoslijednost u primjeni zakona i propisa standardizacije icertifikacije proizvoda Nedovoljna podrška kantonalnih organa vlasti Pove čan interes stranih i doma čih ulaga ća za kapitalne investicije i podsticajna sredstva za korištenje hidropotencijala Nezadovoljavaju ća socijalna politika Istraživanje prirodnih resursa sciljem Nezadovoljavaju ći set propisa za poslovanje njihove eksploatacije ( gips,hodro Skup administrativni aparat u BPK potencijali,zemljište..) Blizina entitetske granice HE Paunci Istureni odjeli i visokoškolske ustanove u Zaga đenost zemljišta minama i NUS susjednim op ćinama Doar pristup telekomunikacijskom sistemu Postojanje jedinice lokalne samouprave Predpristupni fondovi EU
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 94 / 182 3.4.3. Integralna analiza strateških usmjerenja
Primjenjenom matricom me đusobne povezanosti pojedinih elemenata integralne SWOT analize došlo se do potencijalnih strateških usmjerenja razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina u narednih 5 godina, me đu kojima naro čitu pažnju zaslužuju ona koja su proizašla iz kombiniranja snaga kojima Op ćina raspolaže i mogu ćnosti koje joj nudi okruženje.
Strateška usmjerenja proizašla iz povezanosti snaga i mogu ćnosti Razvijanje i korištenje dobre saradnje sa višim nivoima vlasti i investitorima radi iskorištenja prirodnih resursa, Uspostavljanje i korištenje dobre saradnje sa višim nivoima vlasti i raspoloživih fondova me đunarodnih organizacija (predpristupni fondovi EU i dr) radi nastavka izgradnje infrastrukturnih i privrednih kapaciteta, Korištenje podrške federalnih i državnih vlasti u zaštiti okoliša kao i tehnoloških podsticajnih mjera za zaštitu čiste životne sredine Korištenje podrške organizacija i institucija smještenih u Sarajevu i tehnoloških podsticaja za standardizaciju i certifikaciju, saradnje sa visokoškolskim institucijama, me đunarodnih fondova i donatora radi pove ćanja broja subjekata i obima privredne aktivnosti na podru čju op ćine Ja čanje kapaciteta vladinog i nevladinog sektora korištenjem kvalitetnog pristupa telekomunikacijskom sistemu Intenzivnije uklju čivanje mladih u razvojne projekte Strateška usmjerenja proizašla iz povezanosti snaga i prijetnji Unapre đenje i promovisanje povoljnog ambijenta za investitore Uspostavljanje saradnje sa višim nivoima vlasti i donatorima radi poboljšanja socijalnog statusa stanovnika Iskorištenje nevladinog sektora za zaštitu životne sredine i insistiranje na odgovornom i ekološki prihvatljivom korištenju hidro – potencijala Nastavak procesa deminiranja i zaštite od mina i NUS-a Insistiranje kod viših nivoa vlasti na uskla đivanju i doslijednoj primjeni zakona i drugih propisa Insistiranje kod BPK na restrukturiranju administracije i uspostavi kantonalne razvojne službe
Strateška usmjerenja proizašla iz povezanosti slabosti i mogu ćnosti Uspostavljanje sistema za afirmaciju privla čenja i ostanka mladih obrazovanih ljudi Razvoj poduzetni čkog mentaliteta i implementacija poslovnih ideja kroz edukativne i stimulativne mjere i podsticanje javno-privatnog partnerstva Korištenje javno-privatnog partnerstva i saradnje sa NVO i školom za razavijanje lokalnih medijskih i kulturnih sadržaja Podizanje ekološke svijesti korištenjem edukativnih i drugih mjera podržanih iz predpristupnih fondova EU i drugih izvora Izgradnja ljudskih i institucionalnih kapaciteta za efikasno korištenje raspoloživih fondovaEU i drugih izvora
Strateška usmjerenja proizašla iz povezanosti slabosti i prijetnji Razvoj saobra ćajne i komunalne infrastrukture u ruralnim podru čjima radi iskorištavanja prirodnih resursa i poboljšanja kvaliteta življenja Razvoj ruralnog turizma Proizvodnja organske hrane, proizvoda od šumskih plodova i ljekobilja Razvoj malog i srednjeg poduzetništva s posebnim osvrtom na zanatstvo i usluge
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 95 / 182 Stvaranje administrativnih i infrastrukturnih preduslova za korištenje mineralnih i drugih rudnih resursa i hidropotencijala Poboljšanje uslova života u ruralnim podru čjima (korištenjem poticajnih sredstava doma ćih i međunarodnih donatora) Izgradnja poduzetni čkog mentaliteta umrežavanjem napora NVO i donatora
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 96 / 182 4. D E F I N I S A NJ E S T R A T E G I J E
Na osnovu prikaza trenutnog stanja po tri osnovna elementa održivog razvoja: 1. zaštita životne sredine i infrastruktura, 2. ekonomski i ruralni razvoj i 3. društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje, kvalitet života), kao i sprovedenih analiza, u nastavku se definiše strategija sa svojim osnovnim parametrima tj. strateškim i implementacijskim okvirom.
4.1. Izjava o viziji održivog razvoja
Na osnovu konstruktivnih diskusija i postignutog konsenzusa svih članova radne grupe za izradu strategije, usvojena je vizija održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina, koja u narednom desetogodišnjem periodu teži ka tome da postane:
Privredno razvijena, ekološki osviještena, za turiste i investitore privla čna lokalna zajednica, u kojoj su obrazovani mladi i prirodni resursi pokreta čka snaga razvoja.
4.2. Definisanje prioriteta, strateških ciljeva i programa
Na osnovu provedenih situacionih i drugih kvalitativnih analiza postoje ćeg stanja, te pažljive procjene razvojnih mogu ćnosti, a u skladu sa vizijom održivog razvoja op ćine Fo ča-Ustikolina, definisani su osnovni parametri strategije tj. razvojni prioriteti u oblasti životne sredine i infrastrukture, u oblasti ekonomskog i ruralnog razvoja, te u oblasti društvenog razvoja.
Prioritet 1 : Zaštita i iskorištenje prirodnih resursa izgradnjom infrastrukture i podizanjem ekološke svijesti uz pomo ć viših organa vlasti i me đunarodnih donatora
Ovaj prioritet vezan je za potrebna unapre đenja životne sredine, kao i za ekološki odgovoran razvoj infrastrukturnih objekata. Akcenat u okviru ovog prioriteta je stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su proizašla iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih mogu ćnosti u ovoj oblasti. Tako đer, razvojni okvir je postavljen i na onim usmjerenjima koja su od strane radne grupe ocijenjena prioritetnim u narednom petogodišnjem periodu kao preduslovi za poboljšanje zaštite okoliša, i/ili kao infrastrukturni preduslovi za realizaciju konkretnih usmjerenja iz oblasti privrednog i društvenog razvoja i poboljšanja kvaliteta života na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 97 / 182 Na osnovu toga postavljaju se slede ći strateški ciljevi, a na osnovu njih i programi za svaki od njih: Strateški cilj 1.1.: Unaprije đena komunalna i privredna infrastruktura uz pomo ć viših nivoa vlasti, predpristupnih fondova EU i drugih izvora Program 1.1.1: Kanalizaciona infastruktura Program 1.1.2: Zaštita i korištenje voda Program 1.1.3: Elektrifikacija Program 1.1.4: Putna infastruktura
Strateški cilj 1.2.: Smanjeno zaga đenje vode, tla, zraka i miniranih površina Program 1.2.1: Ekološki odgovorno upravljanje zemljištem
Prioritet 2 : Uspostava podsticajnog ambijenta za investitore i pove ćanje konkuretnosti privrede sa posebnim fokusom na turizam i organsku poljoprivrednu proizvodnju
Ovaj prioritet vezan je za potrebna unapre đenja okolnosti u kojima privredni subjekti djeluju na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina, sa posebnim osvrtom na ruralna podru čja i poticanje poduzetništva me đu stanovništvom koje na njima živi. Akcenat u okviru ovog prioriteta je stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su proizašla iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih mogu ćnosti u ovoj oblasti, pri čemu je osnovna intencija pove ćanje stepena konkurentnosti doma ćih proizvoda i usluga. Tako đer, razvojni okvir je postavljen i na onim usmjerenjima koja su od strane radne grupe ocijenjena prioritetnim u narednom petogodišnjem periodu kao preduslovi za poboljšanje privrednog i ruralnog razvoja, i/ili kao preduslovi za ostvarenje konkretnih usmjerenja iz oblasti zaštite okoliša i infrastukture, odnosno iz oblasti društvenog razvoja i poboljšanja kvaliteta života na području op ćine Fo ča-Ustikolina.
Na osnovu toga postavljaju se slede ći strateški ciljevi, a na osnovu njih i programi za svaki od njih:
Strateški cilj 2.1.: Pove ćana konkuretnost privrednih subjekata Program 2.1.1: Ja čanje proizvodno-prera điva čkih kapaciteta u poljoprivredi
Strateški cilj 2.2.: Efikasnije iskorišteni raspoloživi fondovi i podsticajna sredstva Program 2.2.1: Razvoj poduzetništva
Strateški cilj 2.3.: Potaknuta uspostava institucionalnog okvira za razvoj i promociju poduzetništva Program 2.3.1: Razvojna infrustruktura
Strateški cilj 2.4.: Efikasnija saradnja sa višim nivoima vlasti i drugim partnerima Program 2.4.1: Razvoj saradnje u oblasti turizma
Prioritet 3: Unaprije đenje, organizovanje i upotreba ljudskih potencijala s ciljem poboljšanja kvaliteta života Ovaj prioritet vezan je za potrebna unapre đenja preduslova za kvalitetniji i sadržajniji društevni život gra đana, kako u urbanim, tako i u ruralnim podru čjima op ćine Fo ča-Ustikolina. Akcenat u okviru ovog
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 98 / 182 prioriteta je stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su proizašla iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih mogu ćnosti u ovoj oblasti. Tako đer, razvojni okvir je postavljen i na onim usmjerenjima koja su od strane radne grupe ocijenjena prioritetnim u narednom petogodišnjem periodu kao preduslovi za poboljšanje rada javne uprave, njene saradnje sa nevladinim sektorom, donatorskom zajednicom i višim nivoima vlasti, za namicanja sredstava za razvoj, odnosno kao preduslovi za ostvarenje konkretnih usmjerenja iz oblasti zaštite okoliša i/ili privrednog i ruralnog razvoja i za poboljšanja kvaliteta života na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina.
Na osnovu toga postavljaju se slede ći strateški ciljevi, a na osnovu njih i programi za svaki od njih:
Strateški cilj 3.1.: Jačanje kapaciteta i saradnje vladinog i nevladinog sektora Program 3.1.1: Ja čanje nevladinog sektora
Strateški cilj 3.2.: Uspostavljen sistem za afirmaciju privla čenja i ostanka mladih i obrazovanih ljudi na podru čju op ćine Program 3.2.1: Obrazovanje i stambeno zbrinjavanje mladih Program 3.2.2: Afirmacija sporta
Strateški cilj 3.3.: Unaprije đen poduzetni čki mentalitet i stepen društvene angažiranosti stanovništva Program 3.3.1: Poboljšanje administrativnih usluga i privrednog ambijenta
Strateški cilj 3.4.: Podstaknuto korištenje javno-privatnog partnerstva za unaprije đenje medijskih i kulturnih sadržaja Program 3.4.1: Afirmacija kulture i medijskih sadržaja
Strateški cilj 3.5.: Poboljšan socijalni status stanovništva Program 3.5.1: Unaprije đenje zdravstvene i socijalne zaštite
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 99 / 182 Shema 1. Grafi čki prikaz osnovnih parametara Strategije
Vizija: Fo ča-Ustikolina - privredno razvijena, ekološki osviještena, za turiste i investitore privla čna lokalna zajednica, u kojoj su obrazovani mladi i prirodni resursi pokreta čka snaga razvoja.
Prioritet 1: Prioritet 2: Prioritet 3: Unaprije đenje, organizovanje i Zaštita i iskorištenje prirodnih Uspostava podsticajnog upotreba ljudskih potencijala s ciljem resursa izgradnjom ambijenta za investitore i poboljšanja kvaliteta života infrastrukture i podizanjem pove ćanje konkuretnosti
ekološke svijesti uz pomo ć privrede sa posebnim viših organa vlasti i fokusom na turizam i me đunarodnih donatora organsku poljoprivrednu Strateški cilj 3.1: proizvodnju Ja čanje kapaciteta i saradnje vladinog i nevladinog sektora
Program 3.1.1. Strateški cilj 2.1: Ja čanje nevladinog sektora Strateški cilj 1.1: Pove ćana konkuretnost Unaprije đena komunalna privrednih subjekata i privredna infrastruktura Strateški cilj 3.2: uz pomo ć viših nivoa Uspostavljen sistem za vlasti, predpristupnih Program 2.1.1. afirmaciju privla čenja i ostanka fondova EU Ja čanje proizvodno- mladih i obrazovanih ljudi i drugih izvora prera điva čkih kapaciteta na podru čju op ćine u poljoprivredi Program 3.2.1. Program 1.1.1. Obrazovanje i stambeno Kanalizaciona infrastruktura zbrinjavanje mladih Strateški cilj 2.2: Efikasnije iskorišteni Program 3.2.2. raspoloživi fondovi i Afirmacija sporta Program 1.1.2. podsticajna sredstva Zaštita i korištenje voda Strateški cilj 3.3: đ č Program 2.2.1. Unaprije en poduzetni ki Program 1.1.3. Razvoj poduzetništva mentalitet i stepen društvene Elektrifikacija angažiranosti stanovništva
Program 3.3.1. Program 1.1.4. Strateški cilj 2.3: Poboljšanje administrativnih Putna infastruktura Potaknuta uspostava usluga i privrednog ambijenta institucionalnog okvira za razvoj i promociju Strateški cilj 3.4: poduzetništva Podstaknuto korištenje javno-privatnog partnerstva za unaprije đenje medijskih i Program 2.3.1. kulturnih sadržaja Razvojna infrastruktura Strateški cilj 1.2: Program 3.4.1. đ Osnaživanje Smanjeno zaga enje vode, tla, omladinskog aktivizma zraka i miniranih površina Strateški cilj 2.4: Efikasnija saradnja sa višim nivoima vlasti i drugim Strateški cilj 3.5: partnerima Poboljšan socijalni status Program 1.2.1. stanovništva Ekološki odgovorno Program 2.4.1. upravljanje zemljištem Program 3.5.1. Razvoj saradnje u oblasti Unaprije đenje zdravstvene i turizma socijalne zaštite
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 100 / 182 5. A K C I O N I P L A N
Akcioni plan Strategije prikazan na ovom mjestu treba da posluži kao osnova za izradu godišnjih operativnih planova s ciljem realizacije ove Strategije.
Akcioni plan obuhvata:
3 razvojna prioriteta, 11 strateških ciljeva, 15 programa, i 50 identifikovanih projekata od strateškog zna čaja.
Napomene:
Zbog uticaja svjetske ekonomske krize, kako na globalnom, tako i na nacionalnom nivou, neka predvi đanja po pitanju uticaja Strategije na relevantne indikatore se ne mogu dati dovoljno precizno, ali se o čekuje da će se odre đena poboljšanja ipak ostvariti, u skladu sa ukupnom situacijom. U koloni “Iznos i izvor finansiranja": “Iznos” predstavlja procijenjenu vrednosti projekata izraženu u KM – prava vreijdnost projekata će biti preciznije odre đena tek kada se svaki konkretni projekat detaljno pripremi “Izvor finansiranja“ predstavlja doprinos mogu ćih finansijera za podršku finansiranju i implementaciji projekata Procjena budžeta projekata je data na osnovu kursa 1 EUR = 1,95583 KM U zagradi je data stvarna vrijednost prethodno realizovanih projekata (u slu čaju revidiranih verzije strategija)
U kolonama “Projekat“, “Partneri“, “Vrijeme realizacije“, kao i “Indikatori“, tako đe su date okvirne vrijednosti/nazivi, a preciznije će biti odre đeni kada se konkretni projekti detaljno pripreme.
Radi obezbje đenja što bržeg i efikasnijeg po četka implementacije strategije, kao i motiviranja partnera za uspješnu saradnju, pored kratkog prikaza strateški zna čajnih 50 pažljivo odabranih projekata čije implementacija će biti okosnica ostvarenja postavljene strategije održivog razvoja, u okviru njih je odabrano „Top 10“ projekata po kriteriju da imaju veliki zna čaj za sektore razvoja, a da istovremeno imaju najmanje barijera za realizaciju, tako da se realno o čekuje da će oni biti prvi implementirani. Radi lakšeg obavljanja potrebnih priprema za startanje tih „Top 10“ projekata odmah u prvoj godini realizacije strategije, prire đen je detaljniji opis svakog od njih.
Pored prioritetnih 50 projekata kojima se obezbje đuje održivi razvoj u planiranom petogodišnjem periodu, baziran na ekološki odgovornom upravljanju resursima u sva tri sektora razvoja (životnoj sredini i infrastrukturi, privredi i društvu), ovom Strategijom obuhva ćeno je i 6 potencijalnih projekata (Aneks 2) za koje je Projektni tim ocijenio da su od velike važnosti za održiv razvoj, te da zavre đuju da se i o njima, u drugom redu priorieteta, vodi ra čuna.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 101 / 182 5.1. Strateških 50 projekata
1 . PRIORITET: Zaštita i iskorištenje prirodnih resursa izgradnjom infrastrukture i podizanjem ekološke svijesti uz pomo ć viših organa vlasti i me đunarodnih donatora
1.1. Strateški cilj: Unaprije đena komunalna i privredna infrastruktura uz pomo ć viših nivoa vlasti, predpristupnih Stepen važnosti strateškog cilja: visok fondova EU i drugih izvora
1.1.1. Naziv programa: Kanalizaciona infastruktura Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Izgradnja Ukupno: 900.000,00 Op ćina Fo ča-Ustikolina broj doma ćinstava korisnika mreže kanalizacione Agencija: 360.000,00 Agencija za vodno broj septi čkih jama Ura đen Glavni 1.1.1.1 mreže i fekalnog 2013-2016 IPA Fondovi: podru čje rijeke Save, ukupan broj priklju čaka na gradsku projekat kolektora u 360.000,00 JKP Uš će kanalizacionu mrežu naselju Ustikolina Op ćina: 180.000,00 Izrada projektne Ukupno: 150.000,00 dokumentacije i Federalni Fond za Op ćina Fo ča-Ustikolina, broj doma ćinstava korisnika mreže izgradnja zaštitu okoliša: IFAD, JKP Uš će, broj septi čkih jama U pripremi 1.1.1.2 kanalizacione 2014-2016 60.000,00 Kantonalno ministarstvo ukupan broj priklju čaka na gradsku ( ideja ) mreže i fekalnog IFAD: 60.000,00 obrazovanja BPK kanalizacionu mrežu kolektora u Op ćina: 30.000,00 naselju Jabuka Budžet BPK
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 102 / 182 1.1.2. Naziv programa: Zaštita i korištenje voda Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) U pripremi- izrada nacrta Odluke o Ukupno: 40.000,00 kvalitet vode za pi će vodozaštitnim Zaštita Fond za zaštitu koli čina zaštitnih hemijiskih sredstava Op ćina Fo ča-Ustikolina, zonama i 1.1.2.1 vodozahvata i 2012-2013 okoliša: 25.000,00 dužina popravljene ograde JKP Uš će konsultacije sa bunara u Ustikolini JKP Uš će: 5.000,00 % doma ćinstava koja se snabdijevaju ovlaštenim Op ćina: 10.000,00 kvalitetnom vodom za pi će ustanovama za izradu Elaborata. Nastavak Ukupno: 750.000,00 izgradnje Op ćina Fo ča-Ustikolina, Agencija: 580.000,00 dužina zašti ćene obale obaloutvrde na Agencija za vodno Ura đen Glavni 1.1.2.2 2012-2016 Ministarstvo: površina ure đenog zemljišta lijevoj obali rijeke podru čje rijeke Save projekat 100.000,00 erozija tla Drine i rijeci Kolini Op ćina: 70.000,00 u Ustikolini Ukupno: 80.000,00 Fond: 25.000,00 Čiš ćenje korita JKP Uš će, Agencija:25.000,00 dužina o čiš ćenih obala rijeka: Drina, NVO, U pripremi 1.1.2.3 2012-2016 Ministarstvo: broj izletnika Kolina i Kosovska Op ćina Fo ča-Ustikolina ( ideja ) 15.000,00 koli čina otpada rijeka JKP: 5.000,00 Op ćina: 10.000,00
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 103 / 182 1.1.3. Naziv programa: Elektrifikacija Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Sanacija elektromreže za povratni čka naselja Slavi čići, broj doma ćinstava priklju čenih na Op ćina Fo ča-Ustikolina, Ukupno: 560.000,00 Ljaljica, elektromrežu EP BiH- Fond: 255.000,00 Ura đen Glavni 1.1.3.1 Kolakovi ći, 2012-2014 kvalitet života Elektrodistribucija EP BiH: 250.000,00 projekat Sorlaci, % stambenih objekata bez priklju čka na mrežu Sarajevo Op ćina: 55.000,00 Podgrebak, Gornje za snabdijevanje elektri čnom energijom Žeš će, Ljeskovik, Kruškova ravan i Baucala Sanacija elektromreže za Ukupno: broj doma ćinstava priklju čenih na Op ćina Fo ča-Ustikolina, povratni čka 1.280.000,00 elektromrežu EP BiH- Ura đen Idejni 1.1.3.2 naselja Bun čići, 2014-2016 Fond: 575.000,00 kvalitet života Elektrodistribucija projekat Kutle, Ligati, EP BiH: 575.000,00 % stambenih objekata bez priklju čka na mrežu Sarajevo Mravlja ča, Jami ći i Op ćina: 130.000,00 za snabdijevanje elektri čnom energijom Dragomili ći
1.1.4. Naziv programa: Putna infastruktura Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva Sanacija i Ukupno: 150.000,00 na podru čju Op ćine modernizacija ODRAZ, ODRAZ: 60.000,00 Ura đen Glavni 1.1.4.1 2012-2013 broj doma ćinstava lokalnog puta za Op ćina Fo ča-Ustikolina IFAD: 60.000,00 projekat kvalitet života selo Zebina Šuma Op ćina: 30.000,00 ušte đeno vrijeme za komunikaciju
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 104 / 182 1.1.4. Naziv programa: Putna infastruktura Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Sanacija i broj doma ćinstava modernizacija Ukupno: 100.000,00 dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva lokalnog puta Vlada BPK-a: na podru čju Op ćine Ura đen Idejni 1.1.4.2 Ustikolina-Dom Op ćina Fo ča-Ustikolina 2012-2013 30.000,00 kvalitet života projekat zdravlja-Osnovna IFAD: 60.000,00 broj u čenika koji koriste put, škola i Ustikolina- Op ćina: 10.000,00 broj pacijenata koji koriste put Poda ušte đeno vrijeme za komunikaciju dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva Sanacija i Ukupno: 150.000,00 na podru čju Op ćine modernizacija Ura đen Glavni 1.1.4.3 Op ćina Fo ča-Ustikolina 2012-2014 IFAD: 105.000,00 broj doma ćinstava lokalnog puta za projekat Op ćina: 45.000,00 dužina asfaltiranih puteva naselje Filipovi ći kvalitet života Sanacija i dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva modernizacija Ukupno: 120.000,00 na podru čju Op ćine lokalnog puta za ODRAZ, Ura đen Glavni 1.1.4.4 2012-2013 ODRAZ: 85.000,00 broj doma ćinstava naselja: Op ćina Fo ča-Ustikolina projekat Op ćina: 35.000,00 dužina asfaltiranih puteva Bratov čići, Lopari- kvalitet života Čaira Sanacija lokalnih puteva za naselja: dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva Ukupno: 250.000,00 Jami ći, Zbi č, na podru čju Op ćine Op ćina Fo ča-Ustikolina, IFAD: 120.000,00 U pripremi 1.1.4.5 Kozarevi ći, 2013-2016 broj doma ćinstava Vlada BPK-a Goražde Vlada: 100.000,00 ( ideja ) Slavi čići i dužina saniranih puteva Op ćina: 30.000,00 Roskovi ći i kvalitet života Kruškova ravan
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 105 / 182 1.2. Strateški cilj: Smanjeno zaga đenje vode, tla, zraka i miniranih površina Stepen važnosti strateškog cilja: visok
1.2.1. Naziv programa: Ekološki odgovorno upravljanje zemljištem Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Ukupno: 450.000,00 broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća Izrada Glavnog Fond za zaštitu broj zaposlenih projekta i okoliša: 250.000,00 kvalitet života izgradnja JKP Uš će, IPA Fondovi: Ura đen Idejni 1.2.1.1 2012-2016 % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza op ćinskog Op ćina Fo ča-Ustikolina 50.000,00 projekat čvrstog otpada odlagališta sme ća Vlada: 50.000,00 ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u „Gavri ć“ JKP Uš će: 30.000,00 toku godine Op ćina: 70.000,00 Sanacija divljih deponija sme ća Ukupno: 150.000,00 broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća Nišani, Prljage, Fond: 70.000,00 ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u Rasadnik, Op ćina Fo ča-Ustikolina, Vlada: 20.000,00 toku godine U pripremi 1.2.1.2 2012-2016 Bratov čići, JKP Uš će IPA: 30.000,00 % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza ( ideja ) Kre čevac,Mr đeli ći, JKP: 10.000,00 čvrstog otpada Gajevi i Osani čki Op ćina: 20.000,00 kvalitet života most Proširenje broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća obuhvata Ukupno: 60.000,00 % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza organizovanog Fond: 25.000,00 čvrstog otpada prikupljanja JKP Uš će, 1.2.1.3 2012-2016 IPA: 20.000,00 ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u Ura đen projekat otpada i nabavka Op ćina Fo ča-Ustikolina JKP: 5.000,00 toku godine kontejnera za Op ćina: 10.000,00 broj doma ćinstava sortiranje krutog kvalitet života otpada
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 106 / 182 1.2.1. Naziv programa: Ekološki odgovorno upravljanje zemljištem Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Nastavak procesa deminiranja na lokalitetima: Ukupno: 320.000,00 površina deminiranog prostora BH MAC, FU Civilne 1.2.1.4 Filipovi ći, Ov čija 2012-2016 BH MAC: 210.000,00 sumnjiva minska površina Ura đen projekat zaštite njiva, Zebina FU CZ: 110.000,00 stepen sigurnosti Šuma i Vrbni čki potok unapre đenje životne sredine pove ćanje ekološke svijesti Ja čanje ekološke broj edukacija NVO, Ukupno: 15.000,00 2 svijesti u čenika m ure đene rekreativna površina (parkovi, Osnovna škola, OŠ: 1.000,00 U pripremi 1.2.1.5 Osnovne škole 2012-2016 plaže i izletišta) po stanovniku Op ćine UNDP, UNDP: 10.000,00 ( ideja ) Ustikolina i ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u Op ćina Fo ča-Ustikolina Op ćina: 4.000,00 gra đana toku godine % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza čvrstog otpada
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 107 / 182 2 . PRIORITET: Uspostava podsticajnog ambijenta za investitore i pove ćanje konkuretnosti privrede sa posebnim fokusom na turizam i organsku poljoprivrednu proizvodnju
2.1. Strateški cilj: Pove ćana konkuretnost privrednih subjekata Stepen važnosti strateškog cilja: visok
2.1.1. Naziv programa: Ja čanje proizvodno-prera điva čkih kapaciteta u poljoprivredi Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Broj farmi Broj grla Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika Površina objekta Stepen zadovoljstva potroša ča Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja Ukupno: 320.000,00 na podru čju Op ćine IFAD: 200.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Izgradnja demo NVO-Poljoprivredna U pripremi 2.1.1.1 UNDP: 50.000,00 odnosu na FBiH farmi (sto čarstvo) udruženja 2012-2016 (Projekat IFAD) FMP: 50.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Op ćina: 20.000,00 Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 108 / 182 2.1.1. Naziv programa: Ja čanje proizvodno-prera điva čkih kapaciteta u poljoprivredi Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika Koli čina osušenih proizvoda Broj kooperanata Broj asortimana Nije zapo čet % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u Ukupno: 300.000,00 ukupno ostvarenom izvozu FBiH
IFAD: 80.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Izgradnja mini IFAD, UNDP: 80.000,00 odnosu na FBiH 2.1.1.2 sušara za vo će UNDP, 2012-2016 HELP: 70.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- HELP, IPA Fondovi: Ustikolina
70.000,00 Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Modernizacija mini Udruženja Ukupno: 350.000,00 Broj uposlenih prera điva čkih poljoprivrednika op ćine IFAD: 90.000,00 Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na kapaciteta Fo ča-Ustikolina, UNDP: 70.000,00 podru čju Op ćine U pripremi, HELP: 30.000,00 Koli čina proizvoda pripremljena IPA: 100.000,00 % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u projektna Odraz: 30.000,00 ukupno ostvarenom izvozu FBiH dokumentacija 2.1.1.3 2012-2013 OIC: 30.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 109 / 182 2.1.1. Naziv programa: Ja čanje proizvodno-prera điva čkih kapaciteta u poljoprivredi Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Izgradnje i Broj grla krupne i sitne stoke na 100 opremanja stanovnika na prostoru op ćine otkupne stanice u Broj otkupnih stanica Jabuci (za Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja sto čarstvo i dr na podru čju Op ćine poljoprivredne Ukupno: 150.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u proizvode, šumske Op ćina Fo ča-Ustikolina, IFAD: 70.000,00 odnosu na FBiH 2.1.1.4 plodove i ljekovito NVO-Poljoprivredna 2012-2016 UNDP:30.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Nije zapo čet bilje) udruženja FMP: 40.000,00 Ustikolina Op ćina:10.000,00 Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Broj priklju čaka Zapo čet,izrada Navodnjavana površina projektne Ukuno :1,000.000,00 % pove ćanja prinosa dokumentacije u Svjetska banka: Izgradnja sistema Op ćina Fo ča-Ustikolina, Broj uposlenih toku,finansiranje 920.000,00 2.1.1.5 navodnjavanja Vlada BPK-a, 2012-2014 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u obezbje đeno Op ćona: 40.000,00 Cvilinskog polja Svjetska banka. odnosu na FBiH Vlada BPK-a: BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- 40.000,00 Ustikolina Prosje čna neto pla ća
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 110 / 182 2.1.1. Naziv programa: Ja čanje proizvodno-prera điva čkih kapaciteta u poljoprivredi Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura Broj novih radnih mjesta Koli čina osušenih proizvoda Procenat novih koperanata Pove ćanje broja otkupnih stanica Ukupno: 400.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u IFAD: 200.000,00 odnosu na FBiH UNDP: 100.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-
Rekonstrukcija i Federalno Ustikolina 2.1.1.6 Op ćina Fo ča-Ustikolina 2012-2014 U pripremi sanacija sušare ministarstvo Prosje čna neto pla ća
poljoprivrede: % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva 80.000,00 Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika Op ćina: 20.000,00 na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 111 / 182 2.2. Strateški cilj: Efikasnije iskorišteni raspoloživi fondovi i podsticajna sredstva Stepen važnosti strateškog cilja: visok
2.2.1. Naziv programa: Razvoj poduzetništva Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Registrovani privredni subjekti na prostoru Udruženje privrednika Op ćine op ćine Ustikolina, Stopa zadovoljstva poduzetnika uslovima Udruženje poslodavaca Ukupno: poslovanja BPK, 350.000,00 % zaposlenih na podru čju op ćine Razvoj Udruženje EU fondovi : nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u poduzetništva, poljoprivrednika, 150.000,00 odnosu na FBiH male privrede, UNDP, 2.2.1.1 2012-2015 UNDP: 50.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Nije zapo čet zanatsva i Federalno FMRPO: Ustikolina poduzetni čke min.poljoprivrede, 100.000,00 Prosje čna neto pla ća infrastrukture Federalno ministastvo BPK: 40.000,00 % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva poduzrtništva i obrta, Op ćina: 10.000,00 Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika Kantonalno ministarstvo na podru čju Op ćine privrede, Kantonalna Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na privredna komora podru čju Op ćine Broj registriranih obrtnika Broj poslovnih prostora Ukupno: 300.000,00 Broj novih radnih mjesta U pripremi Izgradnja Op ćina Fo ča-Ustikolina BPK: 120.000,00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u (obezbje đen zanatsko – Resorno ministarstvo 2.2.1.2 2012-2014 Ostali donatori: odnosu na FBiH prostor i trgovinskog BPK 100.000,00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- izra đena centra Obrtni čka komora BPK Op ćina: 80.000,00 Ustikolina projektna ideja) Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 112 / 182 2.2.1. Naziv programa: Razvoj poduzetništva Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine
2.3. Strateški cilj: Potaknuta uspostava institucionalnog okvira za razvoj i promociju poduzetništva Stepen važnosti strateškog cilja: visok
2.3.1. Naziv programa: Razvojna infrustruktura Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Zaposlenost i nezaposlenost Broj projekata Nije zapo čet nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Osnivanje Ukupno: 200.000.00 odnosu na FBiH lokalne akcione EU IPA Fondovi: Konzorciji NVO BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- 2.3.1.1 grupe za razvoj 2012-2015 100.000.00 (LAG stru čni tim) Ustikolina ruralnhi dijelova Op ćina: 10.000.00 Prosje čna neto pla ća op ćine % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Razvoj seoskog Ukupno : 500.000.00 Iskorištenost turisti čkih kapaciteta na podru čju turizma UNDP: 200.000.00 Op ćine Fo ča-Ustikolina 2.3.1.2 Konzorciji (BPK I NVO) 2012-2015 Nije zapo čet (izgradnja eko i Federalno nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u etno sela) ministartsvo turizma: odnosu na FBiH
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 113 / 182 150.000.00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- IPA Fondovi: Ustikolina 100.000.00 Prosje čna neto pla ća Op ćina: 50.000.00 % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj uposlenih Broj no ćenja Iskorištenost turisti čkih kapaciteta nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Ukupno: 150.000.00 odnosu na FBiH Formiranje UNDP: 100.000.00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Privatni investitor, 2.3.1.3 turisti čke 2012-2014 Fed.min.turizma: Ustikolina Nije zapo čet Op ćina agencije 40.000.00 Prosje čna neto pla ća Op ćina: 10.000.00 % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH Broj kulturno historijski objekata Stepen zašti ćenosti Iskorištenost turisti čkih kapaciteta Nije zapo čet Ukupno: 250.000.00 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u UNESCO: odnosu na FBiH 100.000.00 Razvoj kulturno- Op ćina BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- JICA: 50.000.00 2.3.1.4 historijskog i Federalno ministarstvo 2012-2015 Ustikolina Turska ambasada: vjerskog turizma turizma Prosje čna neto pla ća 50.000.00 % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva FDMT: 40.000.00 Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika Op ćina: 10.000.00 na podru čju Op ćine % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 114 / 182 Nije zapo čet. Vojni objekti na lokalitetu „Podbaš če“ se ve ć nalaze na listi Stepen zadovoljstva korisnika usluga neperspektivne Rješavanje Površina objekta vojne imovine i smještaja JKP „Uš će“ Ukupno: 300.000.00 zaposlenosti i nezaposlenosti izgledno je da administrativnih Op ćina Fo ča-Ustikolina UNDP: 100.000.00 2.3.1.5 2013-2016 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u će pre ći u i tehni čkih Ministarstvo odbrane Op ćina: 50.000.00 odnosu na FBiH vlasništvo kapaciteta „JKP BiH Donatori: 150.000.00 Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika Op ćine, što će Ušće“ na podru čju Op ćine omogu ćiti smještanje JKP na tu lokaciju i time smanjiti troškove projekta na 60.000,00 KM. Broj osniva ča Površina zasa đenih i zasijanih površina Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja na podru čju Op ćine Osnivanje opšte Ukupno:300.000.00 Broj djelatnosti zemljoradni čke IFAD, EU Fndovi:50.000.00 Broj registrovanih poljoprivrednih zadrugara zadruge za HELP, IFAD: 50.000.00 2.3.1.6 2012-2015 nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Nije zapo čet potrebe Federalno ministarstvo Fed odnosu na FBiH poljoprivrednih poljoprivrede, min.poljup:50.000.00 BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- proizvo đača IPA: 50:50.000.00 Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 115 / 182 na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
2.4. Strateški cilj: Efikasnija saradnja sa višim nivoima vlasti i drugim partnerima Stepen važnosti strateškog cilja: visok
2.4.1. Naziv programa: Razvoj saradnje u oblasti turizma Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Arheološko/istra živa čki radovi na Ukupno.200.000.00 lokalitetima UNESCO:80.000.00 „Gradac“, JICA: 50.000.00 Broj kulturno- historijskih objekata U pripremi 2.4.1.1 „Gromile“ i Op ćina Fo ča-Ustikolina 2012-2016 Turska Stepen zašti ćenosti (ideja) „Bratovsko abasada:50.000.00 Broj promocija groblje“ Fed.min.turizma: 20.000.00
Ukupno: Geološka 150.000,00 istraživanja za Op ćina Fo ča-Ustikolina, Op ćina: broj promocija U pripremi 2.4.1.2 eksploataciju Institut za hidrogeologiju 2013-2016 40.000,00 rezultati istraživanja (ideja) mineralnih voda FBiH Ostali u MZ Jabuka; donatori:110.000,00
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 116 / 182 broj no ćenja broj posjetitelja % iskorištenosti turisti čkih kapaciteta Ukupno: 500.000.00 dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva UNESCO:150.000.00 Podrška saradnji na podru čju Op ćine JICA:150.000.00 sa susjednim nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u Turisti čka zajednica Turska 2.4.1.3 op ćinama/opštin 2012-2016 odnosu na FBiH Nije zapo čet BPK-a ambasada:100.000.0 ama u oblasti BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- 0 turizma Ustikolina FMT: 70.00.00 Prosje čna neto pla ća Op ćina:25.000.00 % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 117 / 182 3 . PRIORITET: Unaprije đenje, organizovanje i upotreba ljudskih potencijala s ciljem poboljšanja kvaliteta života
3.1. Strateški cilj: Jačanje kapaciteta i saradnje vladinog i nevladinog sektora Stepen važnosti strateškog cilja: visok
3.1.1. Naziv programa: Ja čanje nevladinog sektora Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) broj aktivnih NVO broj članova u aktivnim NVO broj realizovanih projekata od strane NVO U Osposobljavanje % zastupljenosti mladih u Op ćinskom vije ću implementaciji , ja čanje i Op ćina Fo ča-Ustikolina Ukupno: 40.000,00 % mladih sa visokom stru čnom spremom (Potpisan obezbje đenje NVO Op ćina: 10.000,00 3.1.1.1 2012-2014 (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih na sporazum i uslova za rad Me đunarodne Ostali donatori: evidenciji Službe za zapošljavanje uspostavljen nevladinog organizacije 30.000,00 Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na institucionalni sektora podru čju Op ćine odnos saradnje) Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine na podru čju Op ćine Udruženje demobilisanih Ukupno: 40.000,00 Formulisana broj kulturno-historijskih objekata na podru čju boraca Armije RBiH Op ćina: 20.000,00 projektna ideja i Op ćine Fo ča-Ustikolina Izgradnja Op ćina Fo ča-Ustikolina Resorno raspisan javni procenat iskorištenosti javnog prostora u 3.1.1.2 spomen-obilježja Resorno ministarstvo 2012 ministarstvo BPK: konkurs za centru grada BPK 10.000,00 izradu idejnog i stepen zadovoljstva gra đana, porodica šehida, Resorno ministarstvo KS Resorno ministarstvo arhitektonskog RVI i boraca NVO KS: 10.000,00 rješenja
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 118 / 182
3.2. Strateški cilj: Uspostavljen sistem za afirmaciju privla čenja i ostanka mladih i obrazovanih ljudi na podru čju Stepen važnosti strateškog cilja: visok op ćine
3.2.1. Naziv programa: Obrazovanje i stambeno zbrinjavanje mladih Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Osnovna škola Ukupno: 100.000,00 Procenat kabineta u osnovnoj školi tehni čki Zapo čet Materijalno- „Ustikolina“ FBIH: 30.000,00 opremljenih u skladu sa savremenim (U proteklom tehni čko Op ćina Fo ča-Ustikolina BPK: obrazovnim standardima periodu od 3.2.1.1 opremanje Resorno ministarstvo 2012–2016 30.000,00 stepen zadovoljstva kvalitetom nastave ukupnog broja kabineta u FBIH REC: prosjek ocjena u predmetnoj nastavi kabineta Osnovnoj školi Resorno ministarstvo 30.000,00 % djece osnovno-školskog uzrasta u opremljen 1 BPK Op ćina: 10.000,00 ukupnom broju stanovnika Op ćine kabinet) broj stambenih jedinica broj stambenih jedinica naselj. mladim U pripremi Op ćina Fo ča-Ustikolina Ukupno: 500.000,00 procenat mladih u ukupnom broju stanovnika (Ura đena Stambeno Vlada BPK BPK: 200.000,00 % u češ ća radnosposobnog stanovništva u projektna 3.2.1.2 zbrinjavanje Me đunarodne 2012–2016 Ostali don: 200.000,00 ukupnom broju stanovnika Op ćine dokumentacija mladih organizacije Op ćina: 100.000,00 Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine za dva objekta
Broj korisnika usluga stabilne telefonske 2x6 stam.jed.) mreže Ukupno: 300.000,00 Osnovna škola FBiH: 40.000,00 „Ustikolina“ BPK: U Opremanje i Op ćina Fo ča-Ustikolina 60.000,00 procenat materijalne opremljenosti implementaciji 3.2.1.3 aktiviranje Resorno ministarstvo 2013–2015 REC: broj organizovanih posjeta (Izvršena „Škole u prirodi“ FBIH 50.000,00 broj novih radnih mjesta nabavka dijela Resorno ministarstvo Op ćina: 10.000,00 opreme) BPK Ostali donatori: 140.000,00
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 119 / 182
3.2.2. Naziv programa: Afirmacija sporta Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) Ukupno: 2,000.000,00 Op ćina Fo ča-Ustikolina broj sportskih klubova BPK: 300.000,00 U pripremi Izgradnja Vlada BPK broj organizovanih sportskih manifestacija OdRaz: 1,300.000,00 (ura đena 3.2.2.1 sportske Agencija OdRaz 2013–2016 broj posjetilaca Ostali donat: projektna dvorane Resorno ministarstvo Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na 200.000,00 dokumentacija) BPK podru čju Op ćine Op ćina: 200.000,00 U implementaciji (postoji zakonska Op ćina Fo ča-Ustikolina Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na obaveza i Formiranje Resorno ministarstvo Ukupno: 20.000,00 podru čju Op ćine obavljeni 3.2.2.2 sportskog BPK 2012 BPK: 10.000,00 Broj sportskih klubova inicijalni saveza Op ćine Sportski savez BPK Op ćina: 10.000,00 Rezultati i uspjesi sportskih klubova razgovori sa Sportski klubovi Broj održanih sportskih takmi čenja partnerima i odre đene obaveze i rokovi)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 120 / 182 3.3. Strateški cilj: Unaprije đen poduzetni čki mentalitet i stepen društvene angažiranosti stanovništva Stepen važnosti strateškog cilja: visok
3.3.1. Naziv programa: Poboljšanje administrativnih usluga i privrednog ambijenta Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) broj seminara i edukacija broj poduzetnika nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- Ustikolina Obrtni čka komora BPK Ukupno: 10.000,00 Prosje čna neto pla ća Organizacija Op ćina Fo ča-Ustikolina Op ćina: % nezaposlenosti radnoaktivnog seminara i Resorno ministarstvo 4.000,00 stanovništva drugih edukacija 3.3.1.1 BPK 2012–2013 BPK: Broj poslovnih subjekata na 1.000 Nije zapo čet u vezi Me đunarodne 4.000,00 stanovnika na podru čju Op ćine unaprije đenja organizacije Obrtni čka kom: Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na poduzetništva Fakulteti 2.000,00 podru čju Op ćine Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja na podru čju Op ćine % mladih sa visokom stru čnom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji Službe za zapošljavanje Izrada i broj novoizra đenih propisa uskla đivanje procenat uskla đenosti propisa Op ćina Fo ča-Ustikolina op ćinskih nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u U implementaciji Savez op ćina i gradova Ukupno: 10.000,00 3.3.1.2 propisa i 2012–2013 odnosu na FBiH (kontinuirano se FBiH Op ćina: 10.000,00 unapre đenje BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- provodi) druge Op ćine / Opštine poslovnog Ustikolina ambijenta Prosje čna neto pla ća
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 121 / 182 3.3.1. Naziv programa: Poboljšanje administrativnih usluga i privrednog ambijenta Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine % mladih sa visokom stru čnom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji Službe za zapošljavanje
3.4. Strateški cilj: Podstaknuto korištenje javno-privatnog partnerstva za unaprije đenje medijskih i kulturnih sadržaja Stepen važnosti strateškog cilja: visok
3.4.1. Naziv programa: Afirmacija kulture i medijskih sadržaja Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) procenat iskorištenosti prostora broj sekcija iz kulture broj novih radnih mjesta Op ćina Fo ča-Ustikolina Ukupno: 100.000,00 Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni Nije zapo čet Uspostavljanje Resorno ministarstvo 3.4.1.1 2013–2016 BPK: 50.000,00 objekat na podru čju Op ćine (Obezbje đen Centra za kulturu BPK Op ćina: 50.000,00 Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine prostor) NVO na podru čju Op ćine Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni objekat na podru čju Op ćine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 122 / 182 3.4.1. Naziv programa: Afirmacija kulture i medijskih sadržaja Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM)
Unaprije đenje U Ukupno: 40.000,00 kulturnih broj posjetilaca implementaciji Omladinski savez Op ćina: 25.000,00 sadržaja ( uz Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine (Kontinuirano se Op ćina Fo ča-Ustikolina BPK: 10.000,00 3.4.1.2 osnivanje 2012–2016 na podru čju Op ćine provodi uz NVO Osnovna škola: zavi čajnog Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni zna čajniju Osnovna škola 5.000,00 muzeja, etno- objekat na podru čju Op ćine uklju čenost
avlija...) Op ćine i NVO)
broj knjiga U broj članova implementaciji Omladinski savez procenat čitanosti (Obezbje đen i Osnivanje Op ćina Fo ča-Ustikolina Ukupno: 50.000,00 broj novih radnih mjesta opremljen gradske Resorno ministarstvo Op ćina: 35.000,00 Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni 3.4.1.3 2012–2016 prostor i biblioteke BPK BPK: 10.000,00 objekat na podru čju Op ćine nabavljen Udruženje bibliotekara Ostali donat: 5.000,00 Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine odre đen broj BiH na podru čju Op ćine knjiga- Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni 400 kom.) objekat na podru čju Op ćine Op ćina Fo ča-Ustikolina stepen informiranosti gra đana RAK BiH (Regulatorna Ukupno: 200.000,00 stepen zadovoljstva gra đana agencija za Op ćina: 100.000,00 broj novih radnih mjesta Osnivanje radio- komunikacije) 3.4.1.4 2013–2016 Ostali don: Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine Nije zapo čet stanice Resorno ministarstvo 100.000,00 na podru čju Op ćine FBiH Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni Me đunarodne objekat na podru čju Op ćine organizacije
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 123 / 182 3.5. Strateški cilj: Poboljšan socijalni status stanovništva Stepen važnosti strateškog cilja: visok
3.5.1. Naziv programa: Unaprije đenje zdravstvene i socijalne zaštite Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) U broj zdravstvenih usluga implementaciji Dom zdravlja Ustikolina broj terenskih ambulanti Poboljšanje Ukupno: 120.000,00 (izgra đeni Op ćina Fo ča-Ustikolina procenat tehni čke opremljenosti kapaciteta Doma BPK: 50.000,00 objekti i prostor Resorno ministarstvo % u češ ća radnosposobnog stanovništva u 3.5.1.1 zdravlja u 2012-2014 Ostali donat: za pružanje BPK ukupnom broju stanovnika Op ćine pružanju 50.000,00 zdravstvenih Zavod zdravstvenog Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine zdravstvenih Op ćina: 20.000,00 usluga i osiguranja BPK % djece osnovno-školskog uzrasta u usluga uskla đeni ukupnom broju stanovnika Op ćine normativni akti) Ukupan broj ljekara Broj ljekara specijalista U Broj stanovnika Op ćine na jednog ljekara implementaciji Dom zdravlja Ustikolina primarne zdravstvene zaštite (Obezbje đen Kadrovsko Op ćina Fo ča-Ustikolina Stepen zadovoljstva korisnika zdravstvenih prostor za ja čanje primarne Resorno ministarstvo Ukupno: 60.000,00 3.5.1.2 2012–2013 usluga pružanje zdravstvene BPK BPK: 60.000,00 % u češ ća radnosposobnog stanovništva u zdravstvenih zaštite Zavod zdravstvenog ukupnom broju stanovnika Op ćine usluga i osiguranja BPK Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine uskla đeni % djece osnovno-školskog uzrasta u normativni akti) ukupnom broju stanovnika Op ćine Izrada socijalne Centar za socijalni rad vrste i broj socijalnih potreba gra đana Dio vezan za Ukupno: 70.000,00 karte i BPK broj socijalno ugroženih porodica analizu nije BPK: 30.000,00 zbrinjavanje Op ćina Fo ča-Ustikolina broj i vrsta socijalnih davanja zapo čet 3.5.1.3 2012-2016 Centar z.S/R: socijalno- Resorno ministarstvo % korisnika socijalne zaštite u ukupnom Ostali dio u 30.000,00 ugroženih BPK stanovništvu na podru čju Op ćine implementaciji Op ćina: 10.000,00 gra đana Nevladine organizacije % u češ ća radnosposobnog stanovništva u (Kontinuirano se
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 124 / 182 3.5.1. Naziv programa: Unaprije đenje zdravstvene i socijalne zaštite Partneri za Period imp- Iznos i izvor Broj Projekat Indikatori Status projekta implementaciju lementacije finansiranja (KM) ukupnom broju stanovnika Op ćine provodi) Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine % djece osnovno-školskog uzrasta u ukupnom broju stanovnika Op ćine
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 125 / 182 5.2. Top 10 projekata
Strateški cilj 1.1. Unaprije đena komunalna i privredna infrastruktura uz pomo ć viših nivoa vlasti, predpristupnih fondova EU i drugih izvora Projekt 1.1.2.1. Zaštita vodozahvata i bunara u Ustikolini Još nije donijeta Odluka o vodozaštitnim zonama oko vodozahvata i bunara u Ustikolini i nije izvršena sanacija ograde oko bunara, u dužini od cca 300 m, koja je ošte ćena u poplavama rijeke Drine u decembru 2010. godine. Opis projekta U skladu sa Zakonom o vodama BPK-a Goražde uraditi Elaborat o vodozaštitnim zonama, izvršiti sanaciju ošte ćene ograde što će sve zajedno doprinjeti pove ćanju kvaliteta vode za pi će i smanjenju potrošnje hemijskih sredstava za tretman vode kao i neovlašten pristup tre ćih lica bunarskom postrojenju. adekvatna zakonska zaštita vodozahvata i bunara Ciljevi adekvatna fizi čka zaštita vodozahvata i bunara pove ćan kvalitet vode sprije čen neovlašteni pristup tre ćim licima Očekivani smanjena potrošnja hemijskih sredstava za tretman vode rezultati smanjeni izdaci za održavanje bunarskog postrojenja popravljena ošte ćena ograda kvalitet vode za pi će koli čina zaštitnih hemijiskih sredstava Indikatori dužina popravljene ograde % doma ćinstava koja se snabdijevaju kvalitetnom vodom za pi će izrada Elaborata o vodozaštitnim zonama donošenje Odluke o proglašenju vodozaštitnih zona oko vodozahvata i bunara Potrebne izrada Projektne dokumentacije za sanaciju ošte ćene ograde aktivnosti provo đenje tenderske procedure i izbor Izvo đača radova izvo đenje i primopredaja izvedenih radova
JKP Uš će je zainteresirano za realizaciju ovog projekta Pretpostavke postoje jasne zakonske obaveze, utvr đeni vremenski okviri i odgovornosti Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Fond za zaštitu okoliša: 25.000,00 Procjena finansijski izvori i JKP uš će: 5.000,00 troškova 40.000,00 iznosi finansiranja Op ćina Fo ča-Ustikolina: 10.000,00 (KM) (KM) Partneri za Op ćina Fo ča-Ustikolina, implementaciju JKP Uš će U pripremi- izrada nacrta Odluke o vodozaštitnim zonama i konsultacije sa ovlaštenim Status projekta ustanovama za izradu Elaborata.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 126 / 182 Strateški cilj 1.2. Smanjeno zaga đenja vode, tla, zraka i miniranih površina 1.2.1.1. Izrada Glavnog projekta i izgradnja op ćinskog odlagališta sme ća Projekt „Gavri ć“ Trenutno se odlaganje krutog otpada na podru čju Op ćine vrši na neadekvatan na čin. JKP Uš će je uradilo Idejni projekat i pribavilo Urbanisti čku saglasnost za izgradnju ure đenog op ćinskog odlagališta sme ća “Gavri ć”. Opis projekta U skladu sa okolinskim Zakonima uraditi Glavni projekat i izgraditi odlagalište sme ća “Gavri ć”, što će doprinjeti smanjenju divljih deponija, pove ćanju kvaliteta života, pove ćanju zaštite okoline i pove ćanju broja zaposlenih. smanjenje zaga đenja vode, tla i zraka Ciljevi adekvatno zbrinjavanje krutog otpada pove ćana zaštita životne sredine Očekivani smanjen broj divljih deponija rezultati pove ćan broj zaposlenih broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća broj zaposlenih Indikatori kvalitet života % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza čvrstog otpada ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u toku godine izrada projektne dokumentacije Potrebne provo đenje tenderske procedure i izbor izvo đača radova aktivnosti izvo đenje radova primopredaja izvedenih radova JKP Uš će je zainteresirano za realizaciju ovog projekta postoje jasne zakonske obaveze, utvr đeni vremenski okviri i odgovornosti Pretpostavke izvršen otkup zemljišta, ura đen pristupni put Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Fond za zaštitu okoliša: 250.000,00 Procjena finansijski izvori i IPA Fondovi: 50.000,00 troškova 450.000,00 iznosi finansiranja Vlada BPK-a: 50.000,00 (KM) (KM) JKP Ušće: 30.000,00 Op ćina Fo ča-Ustikolina: 70.000,00 Partneri za JKP Uš će implementaciju Op ćina Fo ča-Ustikolina,
Status projekta Ura đen Idejni projekat
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 127 / 182 Strateški cilj 1.1. Unaprije đena komunalna i privredna infrastruktura uz pomo ć viših nivoa vlasti, predpristupnih fondova EU i drugih izvora 1.1.4.2. Sanacija i modernizacija lokalnog puta Ustikolina - Dom zdravlja – Projekt Osnovna škola i Ustikolina-Poda Postoje ća putna komunikacija u dužini cca 800m je u lošem stanju sa izraženim udarnim rupama, što svakodnevno stvara ozbiljne probleme za cca 500 u česnika u saobra ćaju. sa posebno izraženim problemom u pristupu Domu zdravlja i Osnovnoj školi. Opis projekta Sanacijom i modernizacijom puta poboljša će se pristup Domu zdravlja, Osnovnoj školi, vjerskom objektu, Op ćini, otkupnoj stanici, rezervoaru i naselju Poda, što će sve zajedno doprinjeti ukupnom pove ćanju dužine i kvaliteta asfaltiranih puteva, pove ćanju kvaliteta života i bezbjednosti đaka na putu do škole, odnosno pacijenata do bolnice, kao i ostalih u česnika u saobra ćaju.
lakši i brži pristup zdravstvenim, obrazovnim, vjerskim i administrativnim Ciljevi institucijama unaprije đenje zdravstvene zaštite i obrazovanja pove ćan broj doma ćinstava povezanih kvalitetnim putevima pove ćana dužina asfaltiranih puteva Očekivani pove ćan kvalitet života i bezbjednost u česnika u saobra ćaju rezultati smanjeni izdaci za održavanje puteva skra ćeno vijeme pristupa ciljanim objektima broj doma ćinstava dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva na podru čju Op ćine kvalitet života Indikatori broj u čenika koji koriste put, broj pacijenata koji koriste put ušte đeno vrijeme za komunikaciju izrada Glavnog projekta Potrebne provo đenje tenderske procedure i izbor izvo đača radova aktivnosti izvo đenje radova, primopredaja izvedenih radova finansijeri su zainteresirani za realizaciju ovog projekta Pretpostavke izvršeno uklanjanje pružnog nasipa i mosta i stvorene pretpostavke za uspješno izvo đenje radova Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Procjena Vlada BPK-a : 30.000,00 finansijski izvori i troškova 100.000,00 IFAD: 60.000,00 iznosi finansiranja (KM) Op ćina Fo ča-Ustikolina: 10.000,00 (KM) Partneri za Op ćina Fo ča-Ustikolina, implementaciju
Status projekta Ura đen Idejni projekat
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 128 / 182 Strateški cilj 2.1. Pove ćana konkuretnost privrednih subjekata Projekt 2.1.1.3. Modernizacija mini prera điva čkih kapaciteta Trenutno je na podru čju op ćine evidentna nedovoljna iskorištenost poljoprivredne proizvodnje, u smislu prerade vo ća i povr ća. Veliki broj proizvo đača i potencijalnih proizvo đača odustaju od poljoprivredne proizvodnje iz razloga što ne uspijevaju plasirati proizvode u svježem stanju na tržištu. Mogu će je da će se ovakva tendencija znatno umanjiti stavljanjem u funkciju novoizgra đenog Centra za otkup vo ća i povr ća, ali i pored toga ostati će veliki interes poljoprivrednih proizvo đača da svoje proizvode prerade i kao poluproizvode odnosno finalne proizvode plasiraju na tržištu po znatno višim cijenama, obezbje đuju ći tako upošljavanje za sebe i članove svojihh porodica. Opis projekta Kod odre đenog broja poljoprivrednih proizvo đača, uglavnom doma ćinstava i u manjem broju registrovanih poljoprivrednih gazdinstava postoje mini prera điva čki kapaciteti za proizvodnju finalnih i poluproizvoda od poljoprivrede ( đemovi, pekmezi, turšije, sušeno vo će i povr će, rakija, sirevi i drugi mlije čni proizvodi, med i drugi p čelarski proizvodi...). Me đutim, ni po koli čini ni po tehnološkom nivou ti kapaciteti ne zadovoljavaju potrebe proizvo đača. Stoga bi njihova dalja izgradnja i modernizacija doprinijela boljoj iskorištenost proizvedenih poljoprivrednih proizvoda, kao i pove ćanju broja poljoprivrednika na podru čju općine i što je naro čito važno, održivom povratku u udaljenim seoskim naseljima.
Bolje planiranje proizvodnje i prerade Ciljevi Iskorištenost poljoprivredne proizvodnje Ubrzanje ekonomskog razvoja i zapošljavanja Nova radna mjesta Očekivani Poboljšanje ekonomskog sdandarda kod proizvo đača i prera điva ča rezultati Razvoj lokalne ekonomske zajednice Broj uposlenih Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Koli čina proizvoda % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH Indikatori BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Priprema Poslovnog plana Izrada projektne dokumentacije za mini prera điva čke kapacitete Potrebne Obezbje đivanje finasijskih sredstava. aktivnosti Implementacija projekta. Promocija i prezentacija projekta sa monitoringom. Raspoloživost lokaliteta sa zasa đenim površinama vo ća i povr ća Pretpostavke Mogu ćnost finansiranja projekta od viših nivoa vlasti Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni IFAD: 90.000,00 Procjena finansijski izvori i UNDP: 70.000,00 troškova 350.000,00 iznosi finansiranja HELP: 30.000,00 (KM) (KM) IPA: 100.000,00
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 129 / 182 Odraz: 30.000,00 OIC: 30.000,00 Partneri za implementacij Udruženja poljoprivrednika op ćine Fo ča-Ustikolina, u Status U pripremi, pripremljena projektna dokumentacija projekta
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 130 / 182
Strateški cilj 2.1. Pove ćana konkurentnost privrednih subjekata Projekt 2.1.1.6. Rekonstrukcija i sanacija sušare Podru čje op ćine poznato je po pogodnim klimatskim uslovima za vo ćarstvo, povrtlarstvo kao i stanište raznih vrsta ljekovitog bilja i šumskih plodova. Veliki broj porodica u nedostatku stalnog zaposlenja izvore prihoda nalaze u proizvodnji tih vrsta poljoprivrednih proizvoda. Me đutim zbog lahke kvarljivosti ti proizvodi se ne mogu skladištiti bez ure đaja za rashla đivanje odnosno sušenje što uz činjenicu da u gornje Opis projekta drinskom podru čju nema kapaciteta za sušenje nužno je osposobiti izgra đeni objekat sušare koji nije davao rezultate. Postoje ći sistem sušenja ne odgovara standardima kvaliteta a unutrašnji prostor sušnice treba prilagoditi zahtjevima sušenja. Očekuje se veoma veliki broj poljoprivrednih proizvo đača (vo ćara) da se uklju če u kooperantske odnose i plasiraju svoj proizvod. Relizacijom projekta rekonstrukcije sušare ste ći će se uslovi za ve ćom iskorištenosti i ekonomske dobiti za ve ći broj proizvo đača.
Pove ćanje obima proizvodnje u vo ćarstvu, povrtlarstvu, skupljanju ljekovitog bilja Poboljšanje ekonomskog standarda poljoprivrednika Ciljevi Ekonomska dobit od op ćeg interesa za lokalnu zajednicu Organizovan plasman proizvoda Pove ćan broj kooperanata Ve ći broj zasa đenih površina Očekivani Stopa zaposlenosti na prostoru op ćine rezultati Pove ćanje registriranih poljoprivrednika (obrtnika) Kreirana su nova radna mjesta Broj novih radnih mjesta Koli čina osušenih proizvoda Procenat novih koperanata Pove ćanje broja otkupnih stanica nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH Indikatori BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH Izrada projektne dokumentacije Biranje strateškog partnera Potrebne Obezbje đenje finansijskih sredstava za implementaciju projekta. aktivnosti Rekonstrukcija sušare i nabavka opreme Obuka osoblja za rad u sušari Promocija projekta Dobivanje okolinske dozvole Pretpostavke Dovoljan broj zainterovanih poljoprivrednih proizvođača i sakuplja ča Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Op ćina Fo ča-Ustikolina: 20.000,00 Procjena finansijski izvori i Federalno ministarstvo poljoprivrede: troškova 400.000,00 iznosi finansiranja 80.000,00 (KM) (KM) UNDP:100.000.00 IFAD:200.000,00
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 131 / 182 Op ćina Fo ča-Ustikolina, Vlada FBiH , Partneri za Kantonalno ministarstvo privrede, implementaciju Ministartsvo poljoprivrede FBiH, Projekat “Farma”, Status projekta U pripremi. Objekat postoji u nedovršenom stanju-sa neadekvatnim sistemom grijanja.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 132 / 182 Strateški cilj 2.2. Efikasnije iskorišteni raspoloživi fondovi i podsticajna sredstva Projekt 2.2.1.2. Izgradnja zanatsko – trgovinskog centra Na podru čju op ćine je veoma velik stepen nezaposlenosti (po zvani čnim statisti čkim podacima 65,5%, a po internim op ćinskim procjenama oko 50%). Poseban problem predstavlja veoma nerazvijeno poduzetništvo, kao i poduzetni čki mentalitet. Takvo stanje se nepovoljno odražava na broj i strukturu mladih koji se odlu čuju za život na podru čju op ćine, kao i na asortiman doma ćih proizvoda i usluga koje se nude č Opis projekta lokalnom stanovništvu, ime je umanjen i njihov kvalitet života. Projekat planira iskoristiti pogodnost raspolaganja odli čnom lokacijom za izgradnju zanatsko-trgovinskog centra. U centru će bitit izgra đeno 9 poslovnih prostora ukupne korisne površine 360 m 2, koje će op ćina iznajmljivati po pristupa čnim uslovima mladim poduzetnicima i obrtnicima koji se planiraju baviti zanatstvom i drugim vidovima obrta i deficitarnih uslužnih djelatnosti.
Pove ćanje asortimana i kvaliteta proizvoda i usluga deficitarnih zanatskih i uslužnih djelatnosti Poticanje poduzetništva Smanjenje nezaposlenosti Ciljevi Poboljšanje životnog standarda Podrška razvoju deficitarnih djelatnosti Zadržavanje mladih ljudi na podru čju op ćine Organizovan plasman proizvoda i usluga Pove ćan broj registrovanih poduzetnika i obrtnika Očekivani Pove ćan broj novouposlenih radnika rezultati Pove ćan obim ostvarenog prihoda od poslovne djelatnosti na podru čju op ćine Pove ćana površina poslovnog prostora Broj registriranih obrtnika Broj poslovnih prostora Broj novih radnih mjesta nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH Indikatori BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina Prosje čna neto pla ća % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Obezbje đivanje finasijskih sredstava Izrada projektne dokumentacije za izgradnju centra Tenderske procedure za izbor najpovoljnijih izvo đača radova Potrebne Izgradnja objekta uz stalni nadzor i primopredaju po okon čanju istog aktivnosti Tenderske procedure za iznajmljivanje poslovnih prostora najpovoljnijim korisnicima prema utvr đenim kriterijima Sve čanost otvaranja centra i njegova promocija Pretpostavke Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Ukupno: 300.000,00 Procjena finansijski izvori i BPK: 120.000,00 troškova 300.000,00 iznosi finansiranja Ostali donatori: 100.000,00 (KM) (KM) Op ćina: 80.000,00 Partneri za Op ćina Fo ča-Ustikolina
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 133 / 182 implementaciju Resorno ministarstvo BPK Obrtni čka komora BPK Status projekta U pripremi (obezbje đen prostor i izra đena projektna ideja)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 134 / 182 Strateški cilj 3.2. Uspostavljanje sistem za afirmaciju privla čenja i ostanka mladih i obrazovanih ljudi na podru čju op ćine Projekt 3.2.1.1. Materijalno-tehni čko opremanje kabineta u Osnovnoj školi Od ukupno 10 (deset) kabineta predmetne nastave u Osnovnoj školi “Ustikolina” koja je i jedina obrazovna ustanova na podru čju op ćine, samo jedan kabinet (za informatiku) zadovoljava savremene pedagoške standarde. Stoga je neophodno i ostale kabinete prilagoditi potrebama savremenog nastavnog procesa. Opis projekta Materijalno-tehni čka opremljenost škole i školskih kabineta je bitan preduslov za dobar kvalitet obrazovnog procesa. Postojanje kabineta sa svom potrebnom opremom, nastavnim sredstvima, u čilima i školskim namještajem omogu ćava lakše i kvalitetnije izvo đenje nastave i doprinosi boljem usvajanju znanja i prakti čnih vještina. Poboljšani uslovi odvijanja nastavnog procesa Ciljevi Kvalitenija nastava i prenošenje znanja i vještina Unapre đen odgojno - obrazovnog procesa Svi kabineti predmetne nastave su tehni čki opremljeni Ve ća motivisanost nastavnika i u čenika Očekivani Poboljšan uspjeh u čenika rezultati Korištenje savremenih nastavnih metoda Primjena prakti čnog rada Procenat kabineta u osnovnoj školi tehni čki opremljenih u skladu sa savremenim obrazovnim standardima Indikatori stepen zadovoljstva kvalitetom nastave prosjek ocjena u predmetnoj nastavi % djece osnovno-školskog uzrasta u ukupnom broju stanovnika Op ćine Precizno utvr đivanje potrebne opreme za kabinete Potrebne Uskla đivanje potreba sa standardima obrazovnog procesa aktivnosti Konsultacije sa nadležnim ministarstvima Utvr đivanje redoslijeda opremanja kabineta Menadžment i uposlenici škole su spremni za implementaciju projekta Pretpostavke Postoji podrška resornih ministarstava Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Op ćina: 10.000,00 Procjena finansijski izvori i FBiH: 30.000,00 troškova 100.000,00 iznosi finansiranja BPK: 30.000,00 (KM) (KM) REC: 30.000,00 JU OŠ “Ustikolina”, Partneri za Op ćina Fo ča-Ustikolina, implementaciju resorno ministarstvo FBiH, resorno ministarstvo BPK Status projekta Zapo čet (U proteklom periodu od ukupnog broja kabineta opremljen 1 kabinet)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 135 / 182 Strateški cilj 3.5. Poboljšan socijalni status stanovništva Projekt 3.5.1.2. Kadrovsko ja čanje primarne zdravstvene zaštite Ukupan broj ljekara i stomatologa u JU “Dom zdravlja” Ustikolina je tri (3) od toga su dva ljekara opšte prakse, a jedan stomatolog. Imajući u vidu starosnu strukturu stanovništva u kojoj preovladava skupina tre će životne dobi, nephodno je pove ćati broj stru čnih kadrova u oblasti primarne zdravstvene zaštite iz razloga čestih posjeta zdravstvenim ustanovama. Opis projekta Fokus primarne zaštite je bolest i lije čenje pojedinca pružano samo od strane zdravstvenih profesionalaca. Profesionalni zdravstveni radnici se smatraju najbitinijim faktorom primarne zdravstvene zaštite i njihova je odgovornost isklju čivo na lije čenju bolesti i kao takva primarna zaštita je jedina odgovorna za zdravlje. Pove ćan broj ljekara doprinosi kvalitetu zdravstvene zaštite i zdravstvenog sistema uopšte. Oja čana primarna zdravstvena zaštita Ciljevi Poboljšane zdravstvene usluge Poboljšana dostupnost zdravstvenim uslugama Kadrovska popunjenost u Domu zdravlja Očekivani Unaprije đen kvalitet i dostupnost primarne zdravstvene zaštite rezultati Kreirana su nova radna mjesta Ukupan broj ljekara Broj ljekara specijalista Broj stanovnika Op ćine na jednog ljekara primarne zdravstvene zaštite Indikatori Stepen zadovoljstva korisnika zdravstvenih usluga % u češ ća radnosposobnog stanovništva u ukupnom broju stanovnika Op ćine Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine % djece osnovno-školskog uzrasta u ukupnom broju stanovnika Op ćine Podrška pri pregovaranju sa nadležnim institucijama Potrebne Uspostavljanje ve će saradnje sa Kantonalnom bolnicom s ciljem pružanja usluga aktivnosti ljekara specijalista Provo đenje procedure za prijem ljekara Adekvatan prostorni kapacitet Doma zdravlja Postojanje kvalitetne opreme za rad Podrška Zavoda zdravstvenog osiguranja BPK Pretpostavke Izraženi zahtjevi korisnika zdravstvenih usluga za potrebom ja čanja primarne zdravstvene zaštite Interes op ćine Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni Procjena finansijski izvori i troškova 60.000,00 BPK: 60.000,00 iznosi finansiranja (KM) (KM) Dom zdravlja, Partneri za Resorno ministarstvo BPK, implementaciju Zavod zdravstvenog osiguranja BPK, Op ćina Fo ča-Ustikolina U implementaciji (obezbije đen prostor za pružanje zdravstvenih usluga i uskla đeni Status projekta normativni akti)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 136 / 182 Strateški cilj 3.2. Uspostavljen sistem za afirmaciju privla čenja i ostanka mladih i obrazovanih ljudi na podru čju op ćine Projekt 3.2.2.2. Formiranje sportskog saveza Općine Na podru čju Op ćine djeluju pojedini sportski klubovi, koji se u svom radu susre ću sa odre đenim organizacijskim i finansijskim problemima. Neizvjesnost finansijskih sredstava je konstantan problem klubova i isti se u najve ćem dijelu riješava podrškom lokalne zajednice i drugih donatora, što kontinuirano zahtjeva poduzimanje odre đenih aktivnosti svake godine. S ciljem kvalitetnijeg uređenja oblasti sporta i rješavanja Opis projekta organizacijskih i finansijskih problema u sportu donesen je zakon o sportu u Bosansko-podrinjskom kantonu kojim je izme đu ostalog definisana obaveza formiranja sportskih saveza op ćina. Formiranjem sportskog saveza će se urediti odre đena pitanja od važnosti za organizaciju sporta i rad sportskih klubova, definisati obaveze sportskih klubova i urediti odnosti organa vlasti, sportskog saveza, sportskih klubova i drugih organa u oblasti sporta. Unaprije đen sport Poboljšan rad sportskih klubova Ciljevi Ure đen odnosa Op ćine i Sportskog saveza Definisani izvori finansiranja razvoja sporta Formiran sportski savez op ćine Ure đena oblast sporta Poboljšan rad sportskih klubova Očekivani Pove ćan broj sportskih klubova rezultati Definisana obaveza Op ćine, Sportskog saveza i sportskih klubova u oblasti finansiranja Definisani odnosi Op ćine i Sportskog saveza Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na podru čju Op ćine Broj sportskih klubova Indikatori Rezultati i uspjesi sportskih klubova Broj održanih sportskih takmi čenja Izrada Statuta Sportskog saveza Priprema dokumentacije za organizaciju osniva čke skupštine Sportskog saveza Potrebne Organizacija osniva čke skupštine Sportskog saveza aktivnosti Registracija Sportskog saveza Udruživanje Sportskog saveza u Sportski savez BPK Izrada ostalih akata Sportskog saveza Postoji interes Op ćine i sportskih klubova za formiranje Sportskog saveza Pretpostavke Opredjeljenje resornog ministarstva za podršku Sportskim savezima Postojanje dovoljnog broja sportskih klubova Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Procjena Potencijalni finansijski izvori i Op ćina: 10.000,00 20.000,00 troškova (KM) iznosi finansiranja (KM) BPK: 10.000,00 Op ćina Fo ča-Ustikolina, Partneri za Resorno ministarstvo BPK, implementaciju Sportski savez BPK sportski klubovi U implementaciji. Postoji zakonska obaveza i obavljeni inicijalni razgovori sa Status projekta partnerima i odre đene obaveze i rokovi)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 137 / 182 Strateški cilj 3.1. Ja čanje kapaciteta i saradnje vladinog i nevladinog sektora Projekt 3.1.1.2. Izgradnja spomen - obilježja Prvenstveno zbog nepostojanja adekvatnog prostora na podru čju Op ćine Fo ča- Ustikolina, a nakon agresije na RBiH, nije izgra đeno centralno spomen-obilježje braniteljima Bosne i Hercegovine i šehidima i poginulim borcima Armije RBiH sa podru čja Opštine Fo ča iz perioda Odbrambeno-oslobodila čkog rata u BiH (1992.- 1995.g.). Obzirom da je nakon rekonstrukcije raskrsnice magistralnih puteva u Ustikolini obezbje đen odgovaraju ći prostor za izgradnju spomen-obilježja, u saradnji sa udruženjima bora čkih kategorija nastalih iz perioda Odbrambeno-oslobodila čkog Opis projekta rata u BiH (1992.-1995.g.) zapo čete su aktivnosti na izgradnji spomen-obilježja u centralnom dijelu Ustikoline. Spomen-obilježje kao trajno sje ćanje na branitelje BiH i šehide i poginule borce Armije RBiH sa podru čja Opštine Fo ča koji su dali najve ći doprinos u odbrani BiH u vrijeme agresije na RBiH će oblikom i dimenzijama dolikovati zaslugama i doprinosu bosanskohercegova čkih branitelja, što će podrazumijevati i adekvatno ure đenje prostora u centralnom dijelu Ustikoline na kome će biti izgra đeno spomen-obilježje sa prate ćim sadržajima. Afirmirana historijska vrijednost Njegovana tekovina Odbrambeno-oslobodila čke borbe u vrijeme agresije na RBiH Ciljevi Adekvatno iskorišten javni prostor i ure đen centralni dio op ćine Ustikoline Uspostavljena saradnja Op ćine i NVO Očuvane tekovine Odbrambeno-oslobodila čke borbe u vrijeme agresije na RBiH Očekivani Ure đen centar grada rezultati Adekvatno iskorišten prostor broj kulturno-historijskih objekata na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina procenat iskorištenosti javnog prostora u centru grada Indikatori broj organizovanih posjeta od strane škola, ekskurzija, turisti čkih tura, udruženja bora čkih populacija stepen zadovoljstva gra đana, porodica šehida, RVI i boraca Izrada projektne ideje Odre đivanje lokacije za izgradnju spomen-obilježja Raspisivanje javnog konkursa za izradu idejnog i arhitektonskog rješenja Potrebne Odabir najpovoljnijeg idejnog i arhitektonskog rješenja aktivnosti Raspisivanje javnog poziva za izvo đača radova za izgradnju spomen-obilježja Odabir najpovoljnijeg izvo đača radova za izgradnju spomen-obilježja Izgradnja spomen-obilježja Uspostava ve će saradnje sa NVO Postoji odgovaraju ći i adekvatan prostor Pretpostavke Iskazana zainteresovanost korisnika projekta Postojanje interesa Op ćine Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 trajanja (po četak- završetak) Potencijalni finansijski Op ćina: 20.000,00 Procjena 40.000,00 izvori i iznosi finansiranja Resorno ministarstvo BPK: 10.000,00 troškova (KM) (KM) Resorno ministarstvo KS: 10.000,00 Udruženje demobilisanih boraca Armije RBiH, Partneri za Op ćina Fo ča-Ustikolina, implementaciju Resorna ministarstva BPK i KS, NVO Status projekta Formulisana projektna ideja i raspisan konkurs za izradu idejnog i arhitekt, rješenja
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 138 / 182 6. I M P L E M E N T A C I J A, M O N I T O R I N G I E V A L U A C I J A
Implementacija
Procesom implementacije Strategije održivog razvoja 2012.-2016. će upravljati Tim za implementaciju kojeg će Odlukom imenovati op ćinski na čelnik, a sa činjavati će ga šefovi klju čnih op ćinskih službi i predstavnici privrednog i nevladinog sektora. Upravlja čki proces nad implementacijom Strategije će se odvijati isklju čivo kroz koordiniraju će sastanke tog tima uz redovno uklju čivanje nadležnih op ćinskih službi i drugih aktera koji u čestvuju u pripremi i implementaciji projekata koji su njom predvi đeni.
Tim će odmah po imenovanju biti obavezan izraditi poseban Plan za koordinaciju i efikasno upravljanje procesom implementacije Strategije, koji će obavezno sadržavati slijede će elemente: Imenovana lica za koordinaciju i upravljanje procesom realizacije strategije (i, po potrebi, eksterna lica) sa njihovim osnovnim zaduženjima Aktivnosti potrebne za efikasnu koordinaciju i upravljanje procesom sa konkretnim zaduženjima članova tima (i, po potrebi, eksternih lica) u vezi s tim aktivnostima Vremenski plan provo đenja predvi đenih aktivnosti Sredstva, metode i dinamiku me đusobne komunikacije i izvještavanja u okviru Tima, kao i prema op ćinskom na čelniku i vije ću
Tim će potom biti obavezan, u skladu sa pripremljenim planom, poduzeti sve predvi đene aktivnosti potrebne za izradu Godišnjeg operativnog plana za 2013. godinu, te nesmetan po četak i tok implementacije prvoodabranih Top 10 projekata, uklju čivši i njihovo pravovremeno programiranje u Budžet, u iznosima u kojima je predvi đeno njihovo finansiranje/sufinansiranje od strane Op ćine.
Na isti na čin Tim će biti obavezan prije isteka svake kalendarske godine sa činiti Godišnjeg operativni plan za implementaciju Strategije u narednoj kalendarskoj godini, sa činjen od novoodabranih Top 10 projekata. To će podrazumijevati i pripremu obrazaca A4 formata za novoodabranih Top 10 projekata, poput onih u poglavlju 5.2. ove Strategije, kao i planiranje i poduzimanje svih potrebnih aktivnosti neophodnih za po četak njihove implementacije uklju čivši i one vezane za njihovo pravovremeno uklju čivanje u op ćinski budžet u predvi đenim iznosima.
Monitoring i evaluacija
Imaju ći u vidu da svaka strategija i njen akcioni plan podliježu kontroli i vrednovanju, čime se bitno uti če na efikasniju implementaciju istih, Projektni tim je predvidio da će se u ovoj strategiji, ovom njenom dijelu posvetiti posebna pažnja.
U tu svrhu, op ćinski na čelnik će po usvajanju strategije donijeti Odluku kojom se obrazuje Komisija za monitoring i evaluaciju , koja će biti sastavljena od pomo ćnika op ćinskog na čelnika, predstavnika op ćinskog vije ća, javnih poduze ća i institucija, kao i privrednog i nevladinog sektora. Ovom odlukom će biti definisana imena članova Komisije i njihovi opšti zadaci, u smislu pra ćenja, nadgledanja i procjene postignutih rezultata realizacije Strategije, kao i obaveza i dinamika izvještavanja prema Op ćinskom vije ću Op ćine Fo ča-Ustikolina.
Komisija će po imenovanju biti obavezna izraditi poseban plan za monitoring i evaluaciju, koji će obavezno sadržavati slijede će elemente:
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 139 / 182 Imenovana lica za pra ćenje realizacije projekata (i, po potrebi, eksterna lica) Aktivnosti potrebne za efikasan monitoring Vremenski plan monitoringa Imenovana lica za evaluaciju (i, po potrebi, eksterna lica) Aktivnosti potrebne za efikasnu evaluaciju Definisani termini za evaluaciju Sredstva, metode i dinamiku me đusobne komunikacije i izvještavanja u okviru Komisije, kao i prema op ćinskom na čelniku i vije ću
Imenovana Komisija će raditi analizu realizovanih projekata i njihovih efekata, sa posebnim osvrtom na eventualne prepreke u realizaciji i davati smjernice za uskla đivanje akcionog plana sa ve ć ura đenim. Monitoring i evaluaciju će se obavezno vršiti jedanput godišnje, a u slu čaju posebnih zahtjeva vezanih za implementaciju odre đenih dijelova Strategije, odnosno njenih ciljeva, programa i projekata monitoring i evaluacija će se vršiti i vanredno, tj. u momentu kada se za to javi opravdana potreba.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 140 / 182 A n e k s i
ANEKS 1: Indikatori
Životna sredina i infrastruktura Ekonomski i ruralni razvoj Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
ANEKS 2: Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016.
ANEKS 3: Pregled važe ćih strateških dokumenata
ANEKS 4: Pregled aktuelnih projekata, planiranih budžetom op ćine, zapo četih u 2011. godini
ANEKS 5: Odluka o izradi „Strategije održivog razvoja za period 2012.-2016. godine za podru čje Op ćine Fo ča-Ustikolina“
ANEKS 6: Rješenje o imenovanju Koordinatora i Radnog tima za izradu „Strategije održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina za period 2012.-2016.“
ANEKS 7: Odluka/Rješenje o monitoringu i evaluaciji
ANEKS 8: Odluka/Rješenje o usvajanju Strategije održivog razvoja
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 141 / 182 ANEKS 1: Indikatori
A1.1. Životna sredina i infrastruktura
Indikator OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj 1.1 PODOBLAST Zemljište - Deminiranje Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.2. projekti na koje se indikator Programi 1.2.1. odnosi Projekti 1.2.1.4. INDIKATOR Sumnjiva minska površina Definisanje Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: po četna sumnjiva površina za pojedinu kategoriju – ukupno deminirana površinau toj pojedinoj kategoriji na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina tokom izvještajne godine po četna ukupna sumnjiva površina – ukupno deminirana površina na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina tokom izvještajne godine Indikator se iskazuje u kilometrima kvadratnim (km²). Izvori Op ćinska služba civilne zaštite, interna elektronska baza podataka, na zahtjev. informacija Napomena u Sumnjive minske površine obuhvatale su u 2008. godini čak 10,54 % teritorije op ćine vezi sa Fo ča–Ustikolina. Evidinecije o postavljanju mina često nisu vo đene ili su potpuno indikatorom – uništene i izgubljene, tako da je broj postavljenih mina u BiH predmet razli čitih procjena. činjenice i podaci
Vrijednost Sumnjive minske površine na podru čju Općine Fo ča–Ustikolina po kategorijama (km 2) indikatora Godina I kategorija II kategorija III kategorija Ukupno (bazna) 2008 0,3 4,3 12,4 17,0 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka Veli čina i položaj deminirane površine su neposredno vezani za bezbjednost povratka i / komentar kretanja stanovništva, kao i za kvalitet življenja i korištenje zemljišta u razli čite svrhe indikatora (poljoprivreda, sje ča šume, turizam, korištenje puteva, itd..). Strategija protivminskog djelovanja BiH (2009.-2019.) ima za cilj da njenom implementacijom nakon 2019. godine Bosna i Hercegovina bude zemlja bez mina, bez rizika od minskih nesre ća i sa žrtvama mina integriranim u društvo. U skladu sa godišnjim Operativnim planom protivminskog djelovanja BiH, priprema se Akcioni plan protivminskog djelovanja za op ćinu ugroženu minama/NUS-om.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 142 / 182
Indikator 1.2 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Zaštita životne sredine Ciljevi, Prioriteti 1. programi i projekti na Strateški ciljevi 1.2. koje se Programi 1.2.1. indikator odnosi Projekti 1.2.1.5. INDIKATOR Ure đena rekreativna površina (parkovi, plaže i izletišta) po stanovniku Op ćine Definisanje Pod ure đenom rekreativnom površinom podrazumijevaju se parkovi, plaže i izletišta, koji imaju ura đenu infrastrukturu i postavljen mobilijar za odmor i rekreaciju te za zaštitu okoliša (npr klupe za odmor, staze, svjetiljke, rekvizite i površine za sport i dje čiju igru, cvijetne aleje, hortikulturni zasadi, kabine za presvla čenje, wc-kabine, tuševe, korpe i mini kontejnere za otpatke, roštilj mjesta, turističku signalizaciju....).
Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: ukupne ure đene rekreativne površine parkova, plaža i izletišta u izvještajnoj godini/ broj stanovnika op ćine u izvještajnoj godini Izvori JKP „Uš će“ Ustikolina Op ćina Fo ča-Ustikolina, Služba za prostorno ure đenje i informacija komunalne poslove, interna baza podataka, na zahtjev. Napomene u Indikator ne uklju čuje površine koje služe kao parkovi, plaže i izletišta ali nisu ure đene vezi sa opisanom infrastrukutrom i mobilijarom, tako da npr Izletište Modran površine 80.032 indikatorom – m2 nije uklju čeno u po četnu vrijednost indikatora za 2011. godinu, a bit će uklju čivano u činjenice i narednom periodu u onoj površini koja bude ure đena. Ovaj indikator ne uklju čuje podaci šetnice, biciklisti čke staze, kao ni klasi čna sportska igrališta i platoe, bez obzira dali su ure đeni ili ne, a preporu čljivo je u što skorijem vremenu uspostaviti i mjerenje ovih pogodnosti za oboga ćivanje sportsko-rekreativne ponude na podru čju op ćine. Vrijednost/i Vrsta ure đene Površina u m 2 indikatora rekreativne površine (bazna/e) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Parkovske površine 2.090 Plaže - Izletišta - Ukupno 2.090 Broj stanovnika 2.800 Ure đena površina 2 0,75 m / stanovnik
Klju čna Iako je trenutno Park „Botani čka bašta“ u površini 2.090 m 2 jedina ure đena rekreativna poruka / površina ovog tipa, potrebno je intenzivirati ure đenje površina koje služe i mogu da komentar služe za rekreaciju, jer će to unaprijediti turisti čki potencijal i atraktivnost mikro-lokacija indikatora na podru čju op ćine. Tako đer, pove ćanjem vrijednosti ovog indikatora stvaraju se predispozicije za bolju zaštitu okoliša, jer se upravo na ovakvim rekreativnim površinama nekontrolisano okuplja veliki broj posjetilaca (lokalnog stanovništva i turista) koji u slu čaju da je površina ure đena i opremljena mobilijarom imaju ve ći stepen odgovornosti da npr roštilje, ražnjeve i sl pripremaju na zato odre đenim i ure đenim mjestima, da sme će odlažu u za to namijenjene posude, da fiziološke potrebe obavljaju u ure đenim wc kabinama...
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 143 / 182
Indikat 1.3 OBLAST Životna sredina i infrastruktura or broj PODOBLAST Infrastruktura – cestovne saobra ćajnice Ciljevi, Prioriteti 1., 2. programi i projekti na Strateški ciljevi 1.1., 2.4. koje se Programi 1.1.4., 2.4.1. indikator odnosi Projekti 1.1.4.1., 1.1.4.2., 1.1.4.3., 1.1.4.4, 1.1.4.5, 2.4.1.3. INDIKATOR Dužina saniranih i asfaltiranih lokalnih puteva na podru čju Op ćine Definisanje Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: Zbir dužina saniranih i asfaltiranh lokalnih puteva na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina (po četno stanje plus zbir dužina saniranih i asfaltiranh puteva u toku izvještajne godine). Indikator se iskazuje u kilometrima (km). Izvori Dužina saniranih i asfaltiranh puteva u toku izvještajne godine: Služba za privredu, informacija Informacija OV Fo ča-Ustikolina, svake godine.
Napomene u Lokalne kategorisane i nekategorisane (seoske) ceste su u izuzetno lošem stanju, od vezi sa kojih je 3,9 km modernizovano u 2006. godini, 2,5 km je asfaltirano još prije rata, dok indikatorom – je preostalih 98,6 km sa zemljanim kolovozom koji je djelimi čno na kriti čnim dionicama činjenice i nasut kamenim materijalom. U narednom periodu treba najve ću pažnju posvetiti podaci modernizaciji ovih puteva. Vrijednost/i indikatora Dužina saniranih i asfaltiranh lokalnih puteva u općini Fo ča-Ustikolina tokom 2011. (bazna/e) godine iznosila je oko 20 km.
Godina 2011. 2012. 2013. 2014.
Dužina saniranih i asfaltiranh lokalnih puteva (km) 20
Klju čna Slaba razvijenost putne mreže u predratnom periodu, velika me đusobna udaljenost poruka / naselja, nepovoljan geografski položaj naselja, eksploatacija drveta i kamena... komentar poskupljuju, a time i usporavaju, rekonstrukciju lokalne putne mreže. indikatora Cilj je u narednom petogodišnjem periodu pove ćati dužinu saniranih i asfaltiranih puteva na podru čju op ćine sa sadašnjih oko 20 km na 60 km.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 144 / 182
Indikator OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj 1.4 PODOBLAST Infrastruktura - telekomunikacije Ciljevi, Prioriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3.2. projekti na koje se indikator Programi 3.2.1. odnosi Projekti 3.2.1.2. INDIKATOR Broj korisnika usluga stabilne telefonske mreže Definisanje Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: broj priklju čaka stabilne mreže za fizi čka lica + broj priklju čaka za pravna lica u izvještajnoj godini. Indikator se iskazuje brojem korisnika. Izvori "BH Telecom" Sarajevo, ispostava Goražde, interna elektronska baza podataka, na informacija zahtjev. Napomena u Na prostoru op ćine Fo ča-Ustikolina za stabilnu telefonsku mrežu ima jedan operater – vezi sa "BH Telecom" Sarajevo, kojom je pokriveno više od 90 % op ćine, a nemaju je naselja indikatorom – koja se tek sada obnavljaju i gdje se tek vra ćaju povratnici (sela ispod Grebka , činjenice i Mravlja ča, Ligati, Sorlaci, Drugovi ći ...). podaci Vrijednost indikatora Kategorija Broj korisnika (bazna) korisnika 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. fizi čko lice 551 pravno lice 35 Ukupno 586
Klju čna poruka Ovaj indikator je u direktnoj korelaciji sa kvalitetom življenja. / komentar Obzirom da na podru čju op ćine ima 924 doma ćinstava i oko 100 privrednih subjekata, indikatora očigledno je da ima još prostora za pove ćanje broja korisnika stabilne telefonske mreže. Me đutim, u obzir se mora uzeti i činjenica da odre đeni mroj korisnika nije uopšte zainteresovan za usluge te vrste, bez obzria što nema tehni čkih smetnji za njihovo korištenje, jer se odlu čuje isklju čivo za korištenje usluga mobilne telefonske mreže.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 145 / 182 Indikator 1.5 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Infrastruktura - elektrifikacija Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.1. projekti na koje Programi 1 .1.3. se indikator Projekti 1.1.3.1, 1.1.3.2 odnosi % stambenih objekata bez priklju čka na mrežu za snabdijevanje elektri čnom INDIKATOR energijom Definisanje Indikator predstavlja procentualni udio stambenih objekata bez priklju čka na elektri čnu energiju u ukupnom broju stambenih objekata na podru čju Op ćine Fo ča- Ustikolina. Indikator se izra čunava po obrascu: broj stambenih objekata bez priklju čka na elektri čnu energiju / ukupan broj stambenih objekata na podru čju Op ćine x 100 Indikator se iskazuje brojem stambenih objekata. Izvori Broj stambenih objekata priklju čenih na Ukupan broj stambenih objekata na informacija elektro-mrežu na podru čju Op ćine (broj podru čju Op ćine: Op ćina Fo ča-Ustikolina, priklju čaka u kategoriji doma ćinstava): baze podataka po mjesnim zajednicama Elektroprivreda BiH, podružnica Elektrodistribucija Goražde, na zahtjev. Napomene u Op ćina Fo ča - Ustikolina se snabdijeva elektri čnom energijom od Distributera JP vezi sa Elektroprivreda BiH (podružnica Elektrodistribucija Goražde). indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Vrsta stambenog objekta Broj stambenih objekata % (bazna/e) 2011. godine priklju čeni na elektri čnu energiju 924 90,2 bez priklju čka na elektri čnu 100 9,8 energiju Ukupno 1.024 100,0
Klju čna poruka Zbog devastiranja tokom ratnih dejstava u periodu 1992-1995, trenutno nedostaje / komentar oko 30 % prijeratne mreže zbog čega je oko 100 stambenih objekata bez priklju čka indikatora na elektromrežu. Činjenica da je skoro 10% stambenih objekata bez napajanja elektri čnom energijom je zabrinjavaju ća i na rješavanje tog problema u narednim godinama se mora usredoto čiti kako bi se pomogao održiv povratak u ta naselja, ali i poboljšali preduslovi za razvoj poljoprivredne proizvodnje i turist čke djelatnosti u tim podru čjima op ćine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 146 / 182 Indikator 1.6 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Vodosnabdijevanje Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.1., projekti na koje Programi 1.1.2, se indikator Projekti 1.1.2.1., odnosi INDIKATOR % doma ćinstava koja se snabdijevaju kvalitetnom vodom za pi će Definisanje Indikator predstavlja procentualni udio doma ćinstava kja su korisnici javnog sistem za vodosnabdijevanje, kojim upravlja JKP „Uš će“ Ustikolina u ukupnom broju doma ćinstava.
Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: (broj doma ćinstava priklju čenih na vodovodnu mrežu)/ (ukupan broj doma ćinstava) x100
Indikator se iskazuje u procentima (%). Izvori Javno komunalno preduze će “ Ušće” Elektrodistribucija, PJ Goražde, informacija Ustikolina, broj doma ćinstava priklju čenih na ukupan broj doma ćinstava = broj vodovodnu mrežu, registar priklju čaka putem priklju čaka na elektro mrežu, izdatih ra čuna za uslugu, kontinuirano se elektronksa baza priklju čaka, ažurira, na zahtjev kontinuirano se ažurira Napomene u Broj doma ćinstava priklju čenih na vodovodnu i elektro mrežu uklju čuje i doma ćinstva vezi sa sa povremenim boravcima na podru čju op ćine (vikend-ku će). indikatorom – Cilj je pove ćanje ukupnog broja doma ćinstava koja imaju pitku vodu, što se može re ći činjenice i za vodu iz javnog vodovodnog sistema, sa sadašnjih 59,5 % na 78 % u narednom podaci petogodišnjem periodu.
Vrijednost/i indikatora Vrsta doma ćinstva Broj doma ćinstava 2011. % (bazna/e) godine priklju čeno na javnu mrežu za 374 40,48 vodosnabdijevanje bez priklju čka na javnu mrežu za 550 59,52 vodosnabdijevanje Ukupno 924 100,0
Klju čna poruka Pove ćanje vrijednosti ovog indikatora ukazuje na unaprije đenje vodosnabdjevanja i / komentar pove ćan broj doma ćinstava priklju čenih na javni vodovod. Time se pove ćava stepen indikatora kvaliteta života i životnog standarda, kao i zadovoljenje esencijalnih preduslova za razvoj na podru čju op ćine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 147 / 182 Indikator 1.7 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Odvodnja otpadnih voda Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.1. projekti na koje Programi 1.1.1. se indikator Projekti 1.1.1.1., 1.1.1.2. odnosi INDIKATOR Ukupan broj priklju čaka na gradsku kanalizacionu mrežu Definisanje Sanitarne (fekalne) vode su otpadne vode nastale na sanitarnim čvorovima stambenih, javnih, poslovnih, industrijskih i drugih objekata gdje žive i rade ljudi, koji u fiziološkom procesu produkuju zaga đenja u te čnom i čvrstom obliku. Sli čno je i sa priklju čcima farmi i drugih pojedina čnih mjesta gdje se uzgajaju doma će životinje. Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: (ukupan broj doma ćinstava priklju čenih na kanalizacionu mrežu iz prethodne godine) + (ukupan broj novopriklju čenih doma ćinstava u godini za koju se indikator iskazuje) Izvori Broj doma ćinstava priklju čenih na kanalizacionu Op ćina Fo ča-Ustikolina informacija mrežu, Broj novopriklju čenih doma ćinstava u godini Služba za komunalnu djelatnost za koju se iskazuje indikator: JKP „Uš će” Ustikolina, Izvještaj OV-u Fo ča-Ustikolina o poslovanju, svake godine. Napomene u Kolektor nije uvezan na ure đaj za pre čišćavanje i otpadne vode se direktno ispuštaju u vezi sa rijeku Kolinu na tri mjesta. indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Godina 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. (bazna/e) Broj doma ćinstava 70 priklju čenih na kanalizacionu mrežu Broj privrednih subjekata 40 priklju čenih na kanalizacionu mrežu Ukupan broj priklju čaka 110
Klju čna poruka Ovaj indikator ukazuje na pove ćanu koncentraciju stanovništva u naseljima, a samim tim / komentar i pove ćanje potrošnje vode u doma ćinstvima, što zna či da se o pitanjima vode za pi će, indikatora odvodnje i pre čiš ćavanja otpadnih i upotrebljenih voda mora povesti odgovaraju ća pažnja jer direktno uti ču na zaštitu životne sredine.. Cilj je u narednom petogodišnjem periodu sa sadašnjih 7 % pokrivenosti uslugom korištenja kanalizacione mreže pove ćati na 40 %
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 148 / 182 Indikat 1.8 OBLAST Životna sredina i infrastruktura or broj PODOBLAST Upravljanje krutim otpadom Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.2 projekti na Programi 1.2.1 koje se indikator Projekti 1.2.1.1., 1.2.1.2, 1.2.1.3 odnosi INDIKATOR Broj divljih (nelegalnih) deponija sme ća Definisanje Divlje deponije su lokacije na koje se nelegalno i mimo svih sanitarnih propisa na nekontrolisan na čin odlaže krupni i ku ćni otpad od strane obi čno lokalnog stanovništva i privrednih subjekata. Indikator se ra čuna kao: ukupan broj divljih deponija na po četku izvještajne godine + novostvorene deponije tokom izvještajne godine – sanirane (eliminisane) deponije tokom izvještajne godine
Izvori Op ćina Fo ča-Ustikolina Javno komunalno preduze će “Uš će” informacija Služba za komunalnu djelatnost Ustikolina
Napomene u Op ćina izdvaja sredstva povremeno da se saniraju divlje deponije. vezi sa Na ve ćini lokacija su istaknuta upozorenja o zabrani bacanja otpada ali do sada bez indikatorom – zna čajnijih rezultata. činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Vrsta divlje Broj deponija po godinama (bazna/e) deponije otpada 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. Ve ća odlagališta 10 (preko 3m 3 otpada) Manja odlagališta 50 (do 3 m 3 otpada) Ukupno 60
Klju čna poruka / Potpuno saniranje divljih deponija otpada predstavljaju stvarni izazov za stvaranje i komentar unapre đenje potrebnih preduslova za razvoj poljoprivredne proizvodnje (naro čito indikatora organske) kao i za razvoj turizma (pogotovo ruralnog).
Cilj je da bude trajno uklonjeno 95 % divljih (nelegalnih) deponija sme ća do 2016. godine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 149 / 182 Indikator 1.9 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Infrastruktura – upravljanje čvrstim otpadom Ciljevi, Prioriteti 1. programi i Strateški ciljevi 1.2. projekti na koje Programi 1.2.1. se indikator Projekti 1.2.1.1., 1.2.1.2, 1.2.1.3., 1.2.1.5. odnosi INDIKATOR % pokrivenosti uslugama prikupljanja i odvoza čvrstog otpada Definisanje Indikator podrazumijeva procentualni udio proizvo đača krutog otpada (doma ćinstava, privrednih subjekata, javnih ustanova) koji koriste usluge odvoza tog otpada od strane JKP „Uš će“ u ukupnom broju proizvo đača krutog otpada. Broj korisnika usluge odvoza krutog otpada je broj doma ćinstava, privrednih subjekata, javnih ustanova kojima JKP „Uš će“ Ustikolina vrši i fakturiše tu uslugu. Ukupan broj proizvo đača krutog otpada predstavlja ukupan broj doma ćinstava, privrednih subjekata i javnih ustanova i organizacija koje svojim obavljanjem redovnih djelatnosti stvaraju i odlažu kruti otpad.
Indikator se ra čuna po obrascu: (broj proizvo đača krutog otpada koji koriste usluge odvoza / ukupan broj proizvo đača krutog otpada) x100 Izvori broj proizvo đača krutog otpada koji koriste ukupan broj proizvo đača krutog otpada, informacija usluge odvoza, Op ćina Fo ča-Ustikolina Javno komunalno preduze će “ Uš će” Služba za komunalnu djelatnost Ustikolina, interna elektronska baza podataka, na zahtjev Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Vrsta Broj proizvo đača krutog otpada 2011. (bazna/e) proizvo đača korisnici usluge % korisnika usluge Ukupno krutog otpada odvoza otpada odvoza otpada Doma ćinstva 300 924 32,46% Privredni subjekti i javne ustanove i 41 100 41,00% organizacije Ukupno 341 1.024 33,30%
Klju čna poruka Procenat obuhva ćenosti stanovništva uslugom prikupljanja i odvoza sme ća od 32%, / komentar kao i privrede i drugih prozivo đača krutog otpada od 41%, što zna či ukupno 33,3% je indikatora nezadovoljavaju ći. Cilj je u narednom petogodišnjem periodu dosti ći pove ćanje obuhva ćenosti uslugom prikupljanja i odvoza čvrstog otpada sa sadašnjih 33,3 % na 80 %, što će znatno poboljšati stepen zaštite okoliša, a time i kvalitet življenja na podru čju op ćine.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 150 / 182 Indikator 1.10 OBLAST Životna sredina i infrastruktura broj PODOBLAST Upravljanje krutim otpadom
Ciljevi, programi Prioriteti 1. i projekti na koje Strateški ciljevi 1.2. se indikator odnosi Programi 1.2.1. Projekti 1.2.1.1., 1.2.1.2, 1.2.1.3., 1.2.1.5. INDIKATOR Ukupna koli čina zbrinutog ku ćnog otpada u toku godine Definisanje Ku ćni otpad je otpad koji nastaje kao posljedica dnevnog življenja u stanovima (otpaci hrane, prašina, krpe, sitna ambalaža, pepeo, čađ i sl), kao i otpad koji nastaje u poslovnim zgradama i prostorijama a nije proizvod redovne djelatnosti koja se obavlja u tim zgradama i prostorijama, te kabasti otpad: napuštena vozila, stari namještaj, aparati za doma ćinstvo, kartonska, limena i drvena ambalaža i druge glomazne stvari. Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: zbir godišnjih koli čina prikupljenog i na o ćinsku deponiju odveženog ku ćnog otpada od doma ćinstava, privrednih subjekata i javnih ustanova. Izražava se u tonama. Izvori Godišnja zbrinuta koli čina otpada u tonama: Javno komunalno preduze će “ UŠ ĆE” informacija Ustikolina, na zahtjev, interna baza podataka Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Koli čina Godina (bazna/e) zbrinutog ku ćnog otpada 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. (u tonama) Otpad iz 600 doma ćinstava Otpad iz 100 privrede Otpad iz javnih 50 ustanova Ukupna 750
Klju čna poruka / komentar Na podru čju gdje ne postoji organizovano prikupljanje ku ćnog otpada stvaraju se divlje indikatora deponije. Nesavjesni gra đani često ku ćni otpad odlažu u šume, rijeke i na neure đeno zemljište. Uo čljiv je porast ukupne koli čine zbrinutog ku ćnog otpada u zadnje tri godine, pa je uo čena i manja koli čina ku ćnog otpada sadržana u divljim deponijama.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 151 / 182 A1.2. Ekonomski i ruralni razvoj
Indikator 2.1 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i Strateški ciljevi 2.1., 2.2.1., 2.3., 2.4., 3.3. projekti na koje 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. se indikator Programi odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4., 2.3.1.5., 2.3.1.6., 2.4.1.3., 3.3.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR Nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH Definisanje Nivo razvijenosti prema metodologiji koju koristi Federalni zavod za programiranje razvoja se izražava indeksom razvijenosti u odnosu na FBiH, na na čin da je polazna osnova da je indeks razijenosti za FBiH = 100. Prilikom utvr đivanja zbirnog indeksa razvijenosti op ćine prema metodologiji koju koristi Federalni zavod za programiranje razvoja koriste se sljede ći pokazatelji: procjena BDP-a za op ćinu, stepen zaposlenosti stanovništva, stepen nezaposlenosti stanovništva, broj u čenika osnovnih i srednjih škola na 1.000 stanovnika i odsutno stanovništvo u odnosu na stanovništvo prema popisu 1991. godine. Za svaki od navedenih kriterija se vrši procjena: stepen zaposlenosti utvr đen je na osnovu podataka o zaposlenim po op ćinama u odnosu na procjenu prisutnog broja stanovnika, stepen nezaposlenosti utvr đen je na osnovu podataka o nezaposlenim po op ćinama uodnosu na radno aktivno stanovništvo, odsutno stanovništvo utvr đeno je na osnovu prisutnog stanovništva po op ćinama u odnosu na stanovništvo po popisu iz 1991. godine u op ćinama koje su pripale Federaciji BiH po Daytonskom sporazumu. Izvori Nivo razvijenosti op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na FBiH: Analiza nivoa razvijenosti informacija FBiH po op ćinama, Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH, Federalni zavod za programiranje razvoja, godišnja publikacija Napomene u Ovdje se radi o procijenjenim podacima, a za stvarnu ocjenu socioekonomskog vezi sa razvoja i dobijanje korektnog stepena razvoja op ćine, potrebno je izvršiti evaluaciju indikatorom – statisti čkih podataka i procjena, što podrazumijeva provjeru svih podataka u op ćini, činjenice i kako bi se izvršile eventualne korekcije. Ovu evaluaciju trebalo bi da rade stru čne podaci ekipe u op ćini čime bi se dobila visoka ta čnost i pouzdanost indikatora socioekonomskog razvoja op ćina. Vrijednost/i indikatora Podru čje Indeks razvijenosti 2010. godine (bazna/e) Fo ča- 13,6 Ustikolina BPK 84,1 FBiH 100,0
Klju čna poruka Op ćina Fo ča-Ustikolina prema indeksu razvijenost spada u kategoriju izrazito / komentar nerazvijenih op ćina. Izrazito nerazvijene op ćine prema metodologiji Federalnog indikatora zavoda za programiranje razvoja su op ćine koje imaju indeks razvijenosti ispod 25% prosjeka FBiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 152 / 182 Indikator 2.2 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i 2.1., 2.2.1., 2.3., 2.4., 3.3. projekti na koje Strateški ciljevi se indikator Programi 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4., 2.3.1.6., 2.4.1.3., 3.3.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina (procijenjena vrijednost) Definisanje BDP je najsveobuhvatnija mjera ukupne proizvodnje dobara i usluga nekog društva. On je zbir nov čane vrijednosti osobne potrošnje (C), bruto investicija (I), državnih kupovina dobara i usluga (G), neto izvoza (razlika uvoza i izvoza) (X). Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: (broj stanovnika op ćine Fo ča-Ustikolina x prosje čna pla ća u op ćini Fo ča-Ustikolina) / (broj stanovnika FBiH x prosje čna pla ća u FBiH) x BDP u FBiH. Izvori Broj stanovnika op ćine Procijenjena visina BDP po glavi stanovnika: Federalni informacija Fo ča-Ustikolina: Federalni zavod za programiranje razvoja (na osnovu podataka zavod za statistiku, preuzetih od Uprave za indirektno oporezivanje BiH), mjese čni statisti čki bilteni Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH, godišnja publikacija
Napomene u Ovom metodologiom se dobija procjena BDP po glavi stanovnika, jer nisu uzete sve vezi sa komponente koje uti ču na visinu stvarnog BDP-a. indikatorom – BDP ne obuhva ća vrijednost intermedijarnih dobara (dobra koja se koriste kao činjenice i sirovine ili poluproizvodi za proizvodnju drugih dobara) kao ni transferna pla ćanja (npr. podaci socijalna pomo ć).
Vrijednost/i indikatora (bazna/e) Godina BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča-Ustikolina u Federaciji BiH (KM/stanovnik) (KM/stanovnik) 2010 8.842,00 6.582,00 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka / komentar Kao op ći zaklju čak možemo ista ći da je BDP po glavi stanovnika u op ćini Fo ča- indikatora Ustikolina na zadovoljavaju ćem nivou, jer je za 34,3 % iznad prosjeka BDP po glavi stanovnika u FBiH. Problem uzrokuje činjenica da je on ra čunat na bazi statisti čkog broja od ukupno 1.740 stanovnika, a ako bi se ra čunao na bazi procijenjenog stvarnog broja od ukupno 2.800 stanovnika onda je vrijednost indikatora ispod prosjeka FBiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 153 / 182
Indikator 2.3 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i projekti na koje Strateški ciljevi 2.1., 2.2.1., 2.3., 2.4., 3.3. se indikator Programi 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4., 2.3.1.6., 2.4.1.3., 3.3.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR Prosje čna neto pla ća Definisanje Pla ća je iznos novca, kojeg pla ća poslodavac zaposleniku obi čno mjese čno za njegov rad na temelju sklopljenog ugovora o radu. Poslodavac od bruto pla će automatski odbija iznose za pojedine poreze i doprinose tako da zaposleniku ostaje za isplatu neto pla ća. Na cijenu rada uti če odnos izme đu ponude radnih mjesta i potražnje za radom. Indikator se ra čuna na slijede ći na čin: (iznos ukupno ispla ćenih neto pla ća na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina) / broj uposlenih Izvori Prosje čna neto pla ća u op ćini Fo ča- Prosje čna neto plaća u op ćini Fo ča- informacija Ustikolina: Federalni zavod za Ustikolina: Federalni zavod za programiranje statistiku, Mjese čni statisti čki pregled razvoja, Socioekonomski pokazatelji po po Kantonima, mjese čno op ćinama u FBiH, godišnja publikacija Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Godina Prosje čna neto pla ća u op ćini Fo ča-Ustikolina (KM) (bazna/e) 2007 498,44 2008 498,44 2009 640,40 2010 665,13 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka Prosje čno ostvarena pla ća u op ćini Fo ča-Ustikolina u 2010. godini je na nivou od / komentar 91,35% prosje čne pla će BPK (koja je iznosila 728,09 KM), odnosno 82,7% prosje čne indikatora pla će FBiH (koja je iznosila 804,37 KM) što ukazuje na nizak životni standard stanovništva u ovoj op ćini.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 154 / 182
Indikator 2.4 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i 2.1., 2.2.1., 2.3., 2.4., 3.3. projekti na koje Strateški ciljevi se indikator Programi 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4., 2.3.1.6., 2.4.1.3., 3.3.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva Definisanje % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovništva predstavlja odnos registrovanih nezaposlenih lica na evidenciji Službe za zapošljavanje BPK, Biro za zapošljavanje Fo ča-Ustikolina i ukupnog broja radno aktivnog stanovništva op ćine Fo ča-Ustikolina Radno aktivno stanovništvo je radnosposobno stanovništvo (starosti od 15-64 godine) prisutno na tržištu rada u kategoriji evidentiranih zaposlenih ili u kategoriji evidentiranih nezaposlenih lica.
Indikator se ra čuna kao: broj registrovanih nezaposlenih lica / broj radno aktivnog stanovništva na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina x 100 Izvori % u češ ća registrovanih nezaposlenih lica u Podaci u biltenu preuzeti iz informacija broju radno aktivnog stanovništva na teritoriji Mjese čnog statisti čkog pregleda op ćine Fo ča-Ustikolina: JU “Služba za Federalnog zavoda za statistiku zapošljavanje BP Kantona – Bilten Statisti čki pregledi, mjese čna izdanja Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora učeš čć e registrovanih nezaposlenih lica u (bazna/e) Godina broju radno aktivnog stanovništva (%) 2010 65,5 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka Problem nezaposlenosti u op ćini Fo ča-Ustikolina se name ća kao krucijalni problem. / komentar Stopa u češ ća registrovanih nezaposlenih lica u broju radno aktivnog stanovništva indikatora op ćine Fo ča-Ustikolina u 2010. godini je izuzetno visoka, značajno ve ća od stope učeš ća registrovanih nezaposlenih lica u FBiH u 2010. g. (45,4%).
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 155 / 182
Indikator 2.5 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Radna snaga Ciljevi, Prioriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3.2., 3.5. projekti na koje 3.2.1., 3.5.1. se indikator Programi odnosi Projekti 3.2.1.2., 3.5.1.1., 3.5.1.2., 3.5.1.3. INDIKATOR % u češ ća radnosposobnog stanovništva u ukupnom broju stanovnika Općine Definisanje % radnosposobnog stanovništvo op ćine Fo ča-Ustikolina je odnos broja radnosposobnih stanovnika op ćine (starosti od 15-64 godine) i ukupnog broja stanovnika op ćine Fo ča-Ustikolina.
Izvori Broj radnosposobnih stanovnika Stopa radnosposobnog stanovništva, obrada informacija op ćine i ukupan broj stanovnika podataka: Socioekonomski pokazatelji po op ćine: Mjese čni statisti čki pregledi, op ćinama u FBiH, Federalni zavod za Federalnog zavoda za statistiku programiranje razvoja, godišnja publikacija
Napomene u Vrijednost indikatora iskazana je na osnovu zvani čnih statisti čkih podataka. vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora % radnosposobnog (bazna/e) Godina stanovništva
2010 59,1 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka U proteklim godinama je evidentan pad stope u češ ća radnosposobnog stanovništva u / komentar ukupnom broju stanovnika op ćine Fo ča-Ustikolina, što je nepovoljan trend za razvoj indikatora lokalne ekonomije. % u češ ća radnosposobnog stanovništva je izme đu ostalog posljedica nedovoljne stope nataliteta u proteklim decenijama, te djelimično u odre đenoj mjeri produženja životnog vijeka stanovništva.
Obzirom na činjenicu da procijenjeni podaci o stvarnom broju stanovnika znatno odstupaju od statisti čkih (po procjenama ukupno je 2.800 stanovnika), da bi se u potpunosti sagledala ova problematika, morale bi se uraditi detaljnije analize dobne strukture cjelokupne populacije, te zasebno izvršiti analizu samo ove kategorije radnosposobnog stanovništva.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 156 / 182 Indikator 2.6 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i 2.1., 2.2.., 2.3., 2.4., 3.3. projekti na koje Strateški ciljevi se indikator Programi 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4., 2.3.1.6., 2.4.1.3., 3.3.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podru čju Op ćine Definisanje Za iskazivanje vrijednosti indikatora uzima se ukupan broj stanovništva na op ćini Fo ča-Ustikolina / ( broj pravnih lica + broj poslovnih jedinica u sastavu pravnih lica + fizi čka lica koja obavljaju djelatnost)
Izvori Federalni zavod za statistiku, Federalni zavod za programiranje razvoja, informacija Mjese čni statisti čki pregled Socioekonomski pokazatelji po op ćinama u FBiH, godišnja publikacija Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Godina Broj poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika (bazna/e) 2010 58 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka Prosje čan broj poslovnih subjekata u 2010. godini u FBiH na 1.000 stanovnika je 51 / komentar poslovni subjekat. U op ćini Fo ča-Ustikolina postoje 58 poslovna subjekta na 1.000 indikatora stanovnika, što je za 7 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika više u odnosu na prosjek FBiH, što ukazuje na relativno uve ćan poduzetni čki angažman stanovništva op ćine Fo ča-Ustikolina u odnosu na prosjek FBiH. Me đutim, zbog ve ć istaknutog problema sa neažurnom statistikom u pogledu ukupnog broja stanovnika treba ista ći da je vrijednost ovog indikatora u stvarnosti dosta manja jer po procjenama na podru čju op ćine živi 2.800 stanovnika što zna či da je svega 36 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika, što je znatno ispod statisti čkog prosjeka u Federaciji BiH (51 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika) kao i u BPK (45 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika). Kao zaklju čak može se konstatovati da u budu ćem periodu treba što je mogu će više raditi na privla čenju potencijalnih investitora koji bi svojim dolaskom mogli u zna čajnoj mjeri da unaprijede privredna dešavanja na teritoriji Op ćine, te na neki na čin treba pokušati motivisati i lokalno stanovništvo u otvaranju start up biznisa.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 157 / 182
Indikator 2.7 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ruralni razvoj Ciljevi, programi Prioriteti 2., 3. i projekti na koje se indikator Strateški ciljevi 2.1., 2.2.., 2.3., 3.3. odnosi Programi 2.1.1, 2.2.1., 2.3.1., 2.4.1., 3.3.1. Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.4., 2.1.1.5., 2.1.1.6., 2.2.1.1., 2.3.1.6., 3.3.1.1. INDIKATOR Broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na podru čju Op ćine Definisanje Aktivni poljoprivredni proizvo đači sa podru čja op ćine Fo ča-Ustikolina koji su registrovali svoju djelatnost u skladu sa zakonom o obrtu i time stekli zakonska prava i obaveze. Indikator se ra čuna kao : Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na po četku godine + novoregistrovani poljoprivredni obrtnici u izvještajnoj godini Izvori Op ćina Fo ča-Ustiokolina informacija Unutrašnja organizaciona jedinica za privredu, komunalne poslove i finansije, broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika, Elektronski op ćinski registar poljoprivredenih obrtnika Napomene u Ovaj indikator se odnosi na sve registrovane poljoprivredne obrtnike, bez obzira kojim vezi sa vidom poljoprivredne proizvodnje se bave. indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Godina Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika (bazna/e) 2011 5 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka / Ovaj indikator je jako važan jer ukazuje na stepen razvijenosti poljoprivrede i komentar zaposlenosti u toj branši. Obzirom na zavidan potencijal op ćine pogodan za razvoj indikatora poljoprivrede činjenica da je samo 5 poljoprivrednih proizvo đača registrovalo svoj obrt je zabrinjavaju ća i zaslužuje posebnu pažnju s ciljem iznalaženja na čina da se taj broj zna čajno pove ća.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 158 / 182 Indikator 2.8 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i projekti na koje Strateški ciljevi 2.1., 2.3., 3.3. se indikator Programi 2.1.1., 2.3.1., 3.3.1. odnosi Projekti 2.1.1.5., 2.3.1.6., 3.3.1.1. INDIKATOR Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura Definisanje Prinos će se mjeriti za najinteresantnije poljoprivredne kulture koje se uzgajaju na podru čju op ćine i iskazivati će se u ukupnoj koli čini i u prinosu po ha ili po stablu/ čokotu, kako bi se mogla pratiti i kretanja u produktivnosti proizvodnje. Indikator se izra čunava kao zbir pojedina čnih prinosa u izvještajnoj godini za svaku pojedinu poljoprivrednu kulturu koja se prati.
Izvori Federalni zavod za statistiku, Godišnji statisti čki bilten „Biljna proizvodnja Federacije informacija BiH“, publikuje se godišnje.
Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i Prinosi u 2010. godini indikatora Poljoprivredna kultura Ukupan prinos u tonama Prinos po jedinici (bazna/e) Krompir 540 10,0 t / ha Luk crni 108 18,0 t / ha Paradajz 72 7,5 t / ha Lucerka 98 2,8 t / ha Pšenica 40 4,0 t / ha Orasi 660 16,5 kg /stablo Jabuke 464 6,7 kg /stablo Trešnje 420 40 kg /stablo Šljive 269 1,5 kg /stablo
Klju čna poruka Obzirom da je razvoj poljoprivrede jedan od strateških ciljeva ove op ćine, od izuzetnog / komentar je zna čaja pratiti putem ovih indikatora kretanja u obimu i kvalitetu uzgoja pojedinih indikatora najinteresantnijih kultura.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 159 / 182
Indikator 2.9 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Poljoprivreda - Sto čarstvo Ciljevi, Prioriteti 2., 3. programi i Strateški ciljevi 2.1., 2.3., 3.3. projekti na koje Programi 2.1.1., 2.3.1., 3.3.1. se indikator odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.4., 2.3.1.6., 3.3.1.1. INDIKATOR Vrsta i brojno stanje stoke i doma ćih životinja na podru čju Općine Definisanje Brojno stanje stoke na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina utvr đuje se na osnovu prijava za utvr đivanje nov čanih podrški u poljoprivrednoj proizvodnji i procjene obima proizvodnje izraženih kroz obrasce periodi čnih izvještaja u skladu sa Zakonom o statistici FBiH. Izvori Služba za privredu op ćine Veterinarska stanica Minisatarstvo privrede BPK informacija Fo ča-Ustikolina Ustikolina Goražde (podatak se dobija iz predatih aplikacija za podsticaj)
Napomene u Brojno stanje stoke je bazirano na osnovu godišnjih prijava za utvr đivanje nov čanih vezi sa podrški u poljoprivrednoj proizvodnji i procjene obima proizvodnje, te stoga ne indikatorom – predstavlja stvarno stanje jer ne postoji zvani čni popis stoke i doma ćih životinja. činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Vrsta stoke Godina (bazna/e) 2011 201 2 201 3 201 4 201 5 201 6 Broj goveda 263 Broj ovaca 2.400 Broj koza 50 Broj konja 10 Broj peradi 3.500 Broj košnica 1.000
Klju čna poruka Evidentan je porast broja stoke i živine u zadnjih nekoliko godina, što se može povezati / komentar sa uvedenim poticajima za razvoj sto čarstva na svim nivoima (op ćinskom, kantonalnom i indikatora federalnom).
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 160 / 182 Indikator 2.10 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj broj PODOBLAST Ekonomski razvoj Ciljevi, programi Prioriteti 2. i projekti na koje 2.1., 2.3. se indikator Strateški ciljevi odnosi Programi 2.1.1., 2.3.1. Projekti 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.1.6., 2.3.1.3., 2.3.1.4. INDIKATOR % u češ ća izvoza op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupno ostvarenom izvozu FBiH Definisanje % u češ ća op ćine Fo ča-Ustikolina u ukupnom ostvarenom izvozu FBiH je procentualno u češ će vrijednosti roba i usluga izvezenih sa teritorije op ćine Fo ča- Ustikolina u ukupnoj vrijednosti roba i usluga izvezenih sa teritorije FBiH Izvori Ukupno ostvaren izvoz roba i usluga iz FBiH, Federalni zavod za informacija Ukupno ostvaren izvoz roba i usluga iz op ćine programiranje podatke preuzeo Fo ča-Ustikolina: Federalni zavod za od Uprave za indirektno programiranje razvoja, Socioekonomski oporezivanje BiH, pokazatelji po op ćinama u FBiH, godišnja posredovanjem publikacija vanjskotrgovinske komore BiH Napomene u vezi sa indikatorom – činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Izvoz sa teritorije Izvoz FBiH % u češ ća izvoza (bazna/e) Godina op ćine Fo ča- u KM op ćine Fo ča- Ustikolina Ustikolina u izvozu u KM FBiH 2010 3,398.000,00 4.871,245.000,00 0,07 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Klju čna poruka / U 2010. godini procentualno gledano izvoz sa roba i usluga sa teritorije op ćine Fo ča- komentar Ustikolina ima zanemarljiv udio u ukupnom izvozu FBiH tj svega 0,07%. indikatora Interesantan je podatak da istovremeno u 2010. godini izvoz po glavi stanovnika po zvani čnoj statistici ne zaostaje mnogo na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina (1.952,87 KM) u odnosu na Federaciju BiH (2,083,81 KM). Ovaj podatak je dijelom rezultat i neažurnih podataka o ukupnom broju stanovnika jer ako bi se uzeo u obzir procijenjeni broj ukupne populacije sa podru čja ove op ćine (2.800 stanovnika) onda izvoz po glavi stanovnika u njoj opada na svega 1.213,57 KM u 2010. godini, što je za 41,5% manje nego u Federaciji BiH.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 161 / 182 A1.3. Društveni razvoj (stanovništvo, obrazovanje i kvalitet života)
Indikator 3.1 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Stanovništvo Ciljevi, programi Prioriteti 3. i projekti na koje Strateški ciljevi 3.2., 3.5. se indikator odnosi Programi 3.2.1., 3.5.1. Projekti 3.2.1.2., 3.5.1.1., 3.5.1.2., 3.5.1.3. INDIKATOR Gustina naseljenosti na podru čju Op ćine Definisanje Gustina naseljenosti stanovništva pokazuje koliko stanovnika op ćine živi na jednom kvadratnom kilometru (1 km 2) površine op ćine. Predstavlja indikator koji se može uporediti sa repernim (npr. prosje čno u zemlji). Obrazac za izra čunavanje: Gustina naseljenosti stanovništva = Ukupan broj stanovnika na podru čju op ćine (st) / ukupna površina op ćine (km 2) Izvori Služba za privredu, komunalne Služba za prostorno ure đenje, imovinsko- informacija poslove, društvene djelatnosti, op ću pravne, geodetsko-katastarske poslove, upravu i finansije Op ćine Fo ča- izbjegla i raseljena lica, bora čka i stambena Ustikolina pitanja Op ćine Fo ča-Ustikolina -broj stanovnika na podru čju op ćine -ukupna površina op ćine izražena u km2 , -godišnje, -godišnje, -na upit. -na upit. Napomene u Obra đeni podaci o gustini naseljenosti po godinama publikovani su u godišnjim vezi sa publikacijama Federalnog zavoda za programiranje razvoja, ali tako da uvažavaju indikatorom – statisti čki ukupan broj stanovnika na podru čju op ćine. činjenice i Obzirom da taj statisti čki broj znatno odstupa od procijenjenog stvarnog broja podaci stanovnika, Op ćina se opredijelila izra čunavati gustinu naseljenosti na osnovu procijenjenih podataka, što će se primjenjivati do popisa stanovništva, nakon čega će i statistika raspolagati ažurnim i ta čnim podacima koji će se mo ći nastaviti primjenjivati. Pri izra čunavanju gustine naseljenosti na podru čju op ćine obuhva ćeno je stanovništvo koje ima stalno mjesto prebivališta na podru čju op ćine i stanovništvo koje ima mjesto boravka na podru čju op ćine u vrijeme izra čunavanja gustine naseljenosti. Vrijednost/i indikatora Podru čje Broj stanovnika Površina Gustina naseljenosti (bazna/e) decembar 2011. km 2 (broj stanovnika/km2) godine FBiH 2.338.270 26.110,50 89,55 Op ćina Fo ča- 2.800 161,26 17,36 Ustikolina
Klju čna poruka / Gustina naseljenosti podru čja op ćine je važan pokazatelj prirodnog i društvenog komentar kretanja stanovništva . indikatora
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 162 / 182 Indikator 3.2 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Stanovništvo-obrazovanje Ciljevi, Prioriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3.1., 3.3. projekti na koje se indikator Programi 3.1.1., 3.3.1. odnosi Projekti 3.1.1.1., 3.3.1.1., 3.3.1.2. % mladih sa visokom stru čnom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih INDIKATOR na evidenciji Službe za zapošljavanje Definisanje Udio stanovnika starosti do 35 godina sa završenom visokom spremom koji se nalaze na evidenciji Službe za zapošljavanje pokazuje procentualni udio nezaposlenog mladog stanovništva u odre đenoj kategoriji edukovanosti (visoko obrazovanje) u odnosu na ukupan broj nezaposlenih stanovnika. Podrazumjeva mlade sa visokom stru čnom spremom (VSS) dodiplomskog i postdiplomskog studija. Obrazac za izra čunavanje: Broj mladih sa VSS na evidenciji nezaposlenih osoba / Ukupan broj stanovnika na evidenciji nezaposlenih osoba x 100 Izvori Služba za zapošljavanje Bosansko- Služba za zapošljavanje Bosansko- informacija podrinjskog kantona podrinjskog kantona -broj mladih sa VSS na evidenciji -ukupan broj stanovnika na evidenciji nezaposlenih osoba, nezaposlenih osoba, -godišnje, -godišnje, -redovno izvještavanje. -na upit. Napomene u Mladim na evidenciji nezaposlenih osoba se smatraju sva lica starosne dobi do 35 vezi sa godina, a koja su evidentirana kod Službe za zapošljavanje Bosansko-podrinjskog indikatorom – kantona. činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Podaci o mladim na evidenciji Službe za zapošljavanje u 2011. godini: (bazna/e) Ukupan broj na Broj mladih sa VSS na Udio mladih sa VSS u evidenciji nezaposlenih evidenciji nezaposlenih ukupnom broju osoba osoba nezaposlenih 375 1 0,27 %
Klju čna poruka / komentar Radni angažman visoko-obrazovanih mladih osoba je zna čajan preduslov ekonomskog i indikatora društvenog razvoja lokalne zajednice i društva u cjelini.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 163 / 182 Indikat 3.3 OBLAST Društveni razvoj or broj PODOBLAST Stanovništvo Ciljevi, Prioriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3.2., 3.5. projekti na koje se indikator Programi 3.2.1., 3.5.1. odnosi Projekti 3.2.1.1., 3.2.1.2., 3.5.1.1., 3.5.1.2., 3.5.1.3. INDIKATOR % djece osnovno-školskog uzrasta u ukupnom broju stanovnika Op ćine Definisanje Obrazac za izra čunavanje:
Broj djece osnovno-školskog uzrasta na podru čju op ćine / Ukupan broj stanovnika op ćine x 100
Izvori Osnovna škola “Ustikolina” Služba za privredu, komunalne poslove, informacija -broj djece osnovno-školskog društvene djelatnosti, op ću upravu i finansije uzrasta, Op ćine Fo ča-Ustikolina -godišnje, -broj stanovnika na podru čju op ćine -redovno izvještavanje. -godišnje, -na upit. Napomene u Broj djece osnovno-školskog uzrasta podrazumjeva djecu koja poha đaju obavezno vezi sa osnovno devetogodišnje obrazovanje u Osnovnoj školi “Ustikolina” i podru čnoj školi u indikatorom – Jabuci. činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Broj djece osnovno-školskog uzrasta na podru čju Op ćine u 2011. godini (bazna/e) Ukupan broj stanovnika Broj djece osnovno- % djece osnovno-školskog na podru čju op ćine školskog uzrasta na uzrasta u ukupnom broju podru čju Op ćine stanovnika Op ćine 2.800 146 5,2%
Klju čna poruka Broj djece osnovno-školskog uzrasta na podru čju Op ćine je najzna čajniji pokazatelj i za / komentar pra ćenje starosne strukture stanovništva na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. indikatora
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 164 / 182
Indikator 3.4 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Obrazovanje Ciljevi, Prioriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3. 2. projekti na koje se indikator Programi 3.2.1. odnosi Projekti 3.2.1.1. % kabineta u osnovnoj školi tehni čki opremljenih u skladu sa savremenim INDIKATOR obrazovnim standardima Definisanje Tehni čki zadovoljavaju će opremljen kabinet podrazumjeva specijalnu u čionicu-kabinet sa pretkabinetom i ostavom, sa svom opremom, nastavnim sredstvima, u čilima i školskim namještajem Obrazac za izra čunavanje: Broj tehni čki opremljenih kabineta / Ukupan broj kabineta x 100
Izvori Osnovna škola Ustikolina Osnovna škola Ustikolina informacija -broj tehni čki opremljenih kabineta, -ukupan broj kabineta, -na kraju školske godine, -na kraju školske godine, -na upit. -na upit.
Napomene u Ukupan broj tehni čki opremljenih kabineta podrazumjeva prostorije u kojima se odvija vezi sa predmetna nastava iz bosanskog jezika, matematike i fizike, historije i geografije, indikatorom – biologije, hemije, informatike, tehni čkog odgoja, likovne kulture, muzi čke kulture. činjenice i U 2011. godini je jedino kabinet za informatiku zadovoljavao propisane tehni čke podaci standarde.
Vrijednost/i indikatora Godi Ukupan broj kabineta u Broj tehni čki opremljenih % tehni čki (bazna/e) na osnovnoj školi na kabineta u osnovnoj školi na opremljenih teritoriji op ćine Fo ča- teritoriji op ćine Fo ča- kabineta Ustikolina Ustikolina
2011 9 1 11,1%
Klju čna poruka Kvalitet obrazovanja kao najzna čajnijeg resursa za razvoj ljudskih i društvenih kapaciteta / komentar u zna čajnoj mjeri zavisi od materijalno-tehni čke opremljenosti škola savremenim indikatora nastavnim sredstvima u toku nastavnog procesa.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 165 / 182 Indikator 3.5 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Zdravstvena zaštita Ciljevi, programi Prioriteti 3. i projekti na koje Strateški ciljevi 3.5. se indikator odnosi Programi 3.5.1. Projekti 3.5.1.2. INDIKATOR Broj stanovnika Općine na jednog ljekara primarne zdravstvene zaštite Definisanje Broj stanovnika na jednog ljekara ukazuje na kvalitet zdravstvene zaštite stanovništva na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina. Obrazac za izra čunavanje: Broj stanovnika na jednog ljekara = ukupan broj stanovnika op ćine / ukupan broj ljekara primarne zdravstvene zaštite angažovanih u zdravstvenim ustanovama op ćine Fo ča-Ustikolina Izvori Javna ustanova “Dom zdravlja” Služba za privredu, komunalne poslove, informacija Fo ča-Ustikolina društvene djelatnosti, op ću upravu i finansije -broj ljekara primarne zdravstvene Op ćine Fo ča-Ustikolina zaštite -ukupan broj stanovnika op ćine, -na kraju godine, -na kraju godine, -redovno izvještavanje. -na upit. Napomene u vezi Broj ljekara primarne zdravstvene zaštite u Domu zdravlja Fo ča-Ustikolina obuhvata sa indikatorom – sve ljekare i stomatologe koji su radno angažovani u ovoj ustanovi. činjenice i Na podru čju Op ćine djeluje Dom zdravlja sa dvije podru čne ambulante u koje podaci jedanput sedmi čno iz Doma zdravlja odlaze ljekar i medicinsko osoblje. Vrijednost/i indikatora Godina Broj stanovnika Broj ljekara u op ćini Broj stanovnika op ćine (bazna/e) op ćine Fo ča- Fo ča-Ustikolina Fo ča-Ustikolina na jednog Ustikolina ljekara 2011 2.800 3 933,33 2012 2013 2014 2015 2016
Broj ljekara i stomatologa u JU Dom zdravlja Fo ča-Ustikolina u 2011. godini Ljekari Stomatolozi 2 1
Klju čna poruka / Optimalan broj ljekara primarne zdravstvene zaštite je preduslov za kvalitetnu komentar organizaciju zdravstvene zaštite gra đana na podru čju op ćine. indikatora U op ćini Fo ča-Ustikolina u posljednjih par godina uo čljiv je pad broja stanovnika na jednog ljekara, dakle postoji pozitivan trend napretka u ovom procesu, me đutim može se sa sigurnoš ću konstatovati da je ipak na teritoriji op ćine Fo ča-Ustikolina i dalje nedovoljan broj ljekara, odnosno da je nepovoljan odnos broja ljekara naspram broja stanovnika.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 166 / 182
Indikator 3.6 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Socijalna zaštita stanovništva Ciljevi, Pri oriteti 3. programi i Strateški ciljevi 3.5. projekti na koje se indikator Programi 3.5.1. odnosi Projekti 3.3.1.3. INDIKATOR % korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu na podru čju Op ćine Definisanje Učeš će korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu pokazuje procentualni udio korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu op ćine. Korisnici socijalne pomo ći su osobe koje su odre đena prava iz oblasti socijalne zaštite ostvarili rješenjem donesenim na osnovu zakona. Obrazac za izra čunavanje: Učeš će korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu=(broj korisnika socijalne zaštite na podru čju op ćine / ukupan broj stanovnika na podru čju op ćine) x 100 Izvori Centar za socijalni rad Bosansko- Služba za privredu, komunalne poslove, informacija podrinjskog kantona društvene djelatnosti, op ću upravu i finansije -broj korisnika socijalne pomo ći, Op ćine Fo ča-Ustikolina -godišnje, -ukupan broj stanovnika na podru čju op ćine, -na upit. -godišnje, -na upit.
Napomene u Pod korisnicima socijalne pomo ći sa podru čja op ćine se podrazumjevaju sve osobe koje vezi sa su u skladu sa važe ćim propisima i procedurama ostvarile bilo koji od vidova socijalne indikatorom – pomo ći od strane Centra za socijalni rad Bosansko-podrinjskog kantona. činjenice i Vrsta socijalnih davanja i broj korisnika po vrsti socijalnog davanja su detaljno podaci obrazloženi u analizi stanja, tj. u poglavlju o socijalnoj zaštiti.
Vrijednost/i indikatora Godina Broj korisnika Ukupan broj % korisnika socijalne zaštite u (bazna/e) socijalne zaštite stanovnika ukupnom stanovništvu 2011 190 2.800 6,78 %
Klju čna poruka Broj korisnika socijalne pomo ći je dominantan pokazatelj o broju stanovnika lokalne / komentar zajednice u stanju socijalne potrebe i pokazatelj pri sagledavanju socijalne strukture indikatora stanovništva u op ćini. U najugroženije kategorije stanovništva spadaju djeca, stara i bolesna lica i izbjegli i raseljeni.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 167 / 182
Indikator 3.7 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Kultura Ciljevi, programi i Prioriteti 3. projekti na koje Strateški ciljevi 3.4. se indikator odnosi Programi 3.4.1. Projekti 3.4.1.1., 3.4.1.2., 3.4.1.3., 3.4.1.4. INDIKATOR Broj stanovnika na jedan aktivni kulturni objekat na podru čju Op ćine Definisanje Pod aktivnimm kulturnim objektima podrazumjevaju se: biblioteke, kina i pozorišta koji su u funkciji. Obrazac za izra čunavanje: Ukupan broj stanovnika na podru čju op ćine / Broj aktivnih kulturnih objekata na podru čju op ćine Izvori informacija Služba za privredu, komunalne poslove, Služba za privredu, komunalne poslove, društvene djelatnosti, op ću upravu i društvene djelatnosti, op ću upravu i finansije Op ćine Fo ča-Ustikolina finansije Op ćine Fo ča-Ustikolina -ukupan broj aktivnih kulturnih objekata -ukupan broj stanovnika na podru čju na podru čju op ćine, op ćine, -godišnje, -godišnje, -na upit. -na upit. Napomene u vezi Aktivna kulturni objekti na podru čju op ćine obuhvataju kulturne objekte kojim sa indikatorom – raspolažu Op ćina Fo ča-Ustikolina, Osnovna škola “Ustikolina” i Dom kulture. činjenice i podaci Na podru čju op ćine Fo ča-Ustikolina u 2011. godini postojao je 1 objekat u funkciji kulture (biblioteka u sklopu Osnovne škole “Ustikolina). Vrijednost/i indikatora Godina Broj stanovnika op ćine Fo ča- Objekti kulture (bazna/e) Ustikolina Broj objekata Broj stanovnika po objektu 2011 2.800 1 17.533
Klju čna poruka / komentar Usvajanje novih kulturnih tokova i afirmacija kulturnih vrijednosti dovodi do indikatora izraženijeg društvenog razvoja .
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 168 / 182
Indikator 3.8 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Kultura Ciljevi, programi i Prioriteti 3. projekti na koje se indikator Strateški ciljevi 3.4. odnosi Programi 3.4.1. Projekti 3.4.1.1., 3.4.1.2., 3.4.1.3., 3.4.1.4. INDIKATOR Broj kulturnih doga đaja u toku jedne godine na podru čju Op ćine Definisanje Kulturni doga đaji organizovani na podru čju op ćine u zatvorenom ili otvorenom prostoru, a koje samostalno ili zajedni čki organizuju Op ćina Fo ča-Ustikolina, Omladinski savez Ustikolina, Osnovna škola “Ustikolina” i Kulturno-umjetni čko društvo “Polet” Ustikolina.
Izvori informacija Služba za privredu, komunalne Omladinski savez Ustikolina poslove, društvene djelatnosti, -broj kulturnih doga đaja, op ću upravu i finansije Op ćine Fo ča-Ustikolina -na kraju godine, -broj kulturnih doga đaja, -na upit. -na kraju godine, -naKulturno upit . -umjetni čko društvo Osnovna škola “Ustikolina” “Polet” Ustikolina -broj kulturnih doga đaja, -broj kulturnih doga đ aja, -na kraju godine, -na kraju godine, -na upit. -na upit. Napomene u vezi Kulturni doga đaji podrazumjevaju sve oblike manifestacija, predstava, priredbi, izložbi i sa indikatorom – sajmova iz oblasti kulture, književnosti, muzike, pozorišta, slikarstva, filma, činjenice i podaci kinematografije, o čuvanja prirodnog i kulturno-historijskog naslije đa.
Vrijednost/i Na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina u 2011. godini je održano ukupno 12 kulturnih indikatora doga đaja. (bazna/e)
Klju čna poruka / Kulturni doga đaji doprinose afirmaciji kulturnih vrijednosti društva i unaprije đenju komentar kulturnog života gra đana. indikatora
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 169 / 182
Indikator 3.9 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Sport Ciljevi, programi Prioriteti 3. i projekti na koje se indikator Strateški ciljevi 3.1., 3.2. odnosi Programi 3.1.1., 3.2.2. Projekti 3.1.1.1., 3.2.2.1., 3.2.2.2. INDIKATOR Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na podru čju Op ćine Definisanje Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na podru čju Op ćine Fo ča-Ustikolina Obrazac za izra čunavanje:
Zbir članova (mladih) iz svih aktivnih sportskih klubova na podru čju Op ćine Izvori informacija Nogometni klub “Kolina” Klub atletske gimnastike Sportsko-ribolovno društvo -broj mladih uklju čenih -broj mladih uklju čenih u -broj mladih uklju čenih u u sportske klubove, sportske klubove, sportske klubove, -na kraju godine, -na kraju godine, -na kraju godine, -registar članova kluba, -registar članova kluba, -registar članova kluba, -na upit. -na upit. -na upit. Napomene u Broj mladih uklju čenih u sportske klubove na podru čju Op ćine podrazumjeva broj vezi sa članova koji se nalaze u evidenciji sportskih klubova koji aktivno djeluju na podru čju indikatorom – op ćine (Nogometni klub “Kolina”, Klub atletske gimnastike i Sportsko-ribolovno činjenice i društvo). podaci Sportski tereni neophodni za rad i djelovanje postoje ćih sportskih klubova i kolektiva postoje na podru čju op ćine i svojim kapacitetom u zna čajnom dijelu zadovoljavaju njihove potrebe za radom i boljom organizacijom sporta i sportskih manifestacija. Izraženiji razvoj sporta u Op ćini Fo ča-Ustikolina je najve ćim dijelom uslovljen nedostatkom sportske infrastrukture, finansijskih sredstava i nepovoljnijom starosnom strukturom stanovništva.
Vrijednost/i indikatora Broj mladih uklju čenih u sportske klubove u 2011. godini: (bazna/e) Sportski klubovi broj članova Nogometni klub “Kolina” 80 Klub atletske gimnastike 25 Sportsko-ribolovno društvo -
Na podru čju op ćine aktivno djeluju tri sportska kolektiva i to nogometni klub, klub atletske gimnastike i sportsko-ribolovno društvo, a ostali vidovi sporta su zastupljeni samo u rekreativnoj formi.
Klju čna poruka / Afirmacija i razvoj sporta i njegov uticaj na razvoj i ja čanje psiho-fizi čkih sposobnosti i komentar zdravlja mladih. Cilj je u narednom petogodišnjem periodu pove ćati procenat indikatora uklju čenosti mladih u sportske klubove sa sadašnjih 20 % na 25 % ukupnog broja djece osnovnoškolskog i srednjoškolskog uzrasta
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 170 / 182
Indikator 3.10 OBLAST Društveni razvoj broj PODOBLAST Mladi Ciljevi, programi Prioriteti 3. i projekti na koje se indikator Strateški ciljevi 3.1., 3.3. odnosi Programi 3.1.1., 3.3.1. Projekti 3.1.1.1., 3.3.1.2. INDIKATOR % zastupljenosti mladih u Op ćinskom vije ću Definisanje Zastupljenost mladih u Op ćinskom vije ću kao predstavni čkom tijelu gra đana u op ćini podrazumjeva broj mladih koji su izabrani na poziciju vije ćnika u Op ćinskom vije ću i koji aktivno vrše tu funkciju.
Obrazac za izra čunavanje:
Broj mladih u Op ćinskom vije ću / Ukupan broj vije ćnika u Op ćinskom vije ću x 100
Izvori Op ćinsko vije će Op ćine Fo ča-Ustikolina Op ćinsko vije će Op ćine Fo ča-Ustikolina informacija -broj mladih u Op ćinskom vije ću, -broj mladih u Op ćinskom vije ću, -četverogodišnje (mandatno), -četverogodišnje (mandatno), -na upit. -na upit.
Napomene u Mladim zastupljenim u Op ćinskom vije ću se smatraju sva lica starosne dobi do 35 vezi sa godina, a koja su izabrana na poziciju vije ćnika u Op ćinsko vije će Op ćine Fo ča- indikatorom – Ustikolina, bez obzira na politi čki subjekat kojem pripadaju. činjenice i podaci Vrijednost/i indikatora Zastupljenost mladih u Op ćinskom vije ću Op ćine Fo ča-Ustikolina u mandatnom (bazna/e) periodu 2008.-2012. godina
ukupan broj vije ćnika u broj vije ćnika u Op ćinskom vije ću % zastupljenosti Op ćinskom vije ću koji spadaju u kategoriju mladih mladih u Op ćinskom vije ću 11 1 9,09%
Klju čna poruka / komentar Učešće mladih osoba u kreiranju op ćinske politike i definisanju strateških pravaca indikatora razvoja op ćine je od velike važnosti za sveukupni razvoj lokalne zajednice.
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 171 / 182 ANEKS 2: Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016. Br Period imp- Iznos i izvor finansiranja Projekat Partneri za implementaciju Indikatori Status projekta oj lementacije (KM) Izrada projektne dokumentacije Ukupno: 40.000,00 površina plavljenja i izgradnja kolektora za Op ćina Fo ča-Ustikolina, U pripremi 1. 2016. JP Ceste:20.000,00 površina obradivog odvodnju oborinskih voda u JP Ceste FBiH ( ideja ) Op ćina: 20.000,00 zemljkišta naselju Njuhe
Ukupno: 80.000,00 Izrada projektne dokumentacije Op ćina Fo ča-Ustikolina, nova koli čina pitke vode IFAD: 30.000,00 U pripremi 2. i izgradnja vodozahvata na UNDP, 2015.-2016. kvalitet vode UNDP: 35.000,00 ( ideja ) lokalitetu „Kre ča III“ JKP Uš će utrošak el. energije Op ćina: 15.000,00
Sanacija javne rasvjete u Op ćina Fo ča-Ustikolina, Ukupno: 60.000,00 broj doma ćinstava 3. naseljima Jabuka, Filipovi ći i EP BiH-Elektrodistribucija 2012.-2016. EP BiH: 30.000,00 priklju čenih na elektromrežu Ura đen Idejni projekat Ćurovi ći Sarajevo Op ćina: 30.000,00 kvalitet života
površina ure đenog prostora Ure đenje novih zelenih površina Ukupno: 40.000,00 JKP Uš će, broj korisnika U pripremi 4. i parking prostora u naselju 2012.-2016. JKP: 5.000,00 Op ćina Fo ča-Ustikolina kvalitet života ( ideja ) Ustikolina Op ćina: 35.000,00 broj parking mjesta Ukupno : 600.000 ,00 Izgradnja sportskih igrališta i UNDP: 200.00,00 bazena(sportsko rekreativni Op ćina Fo ča-Ustikolina IPA: 100.00,00 broj sportskih udruženja 5. 2012-2015 Nije zapo čet centar) NVO Federalno ministarstvo broj sportskih objekata kulture i sporta: 100.000,00 Federalno ministarstvo
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 172 / 182 Br Period imp- Iznos i izvor finansiranja Projekat Partneri za implementaciju Indikatori Status projekta oj lementacije (KM) turizma: 100.000,00
Ukupno: 200.000,00 UNDP: 50.000,00
HELP: 50.000,00
IPA: 50.000,00 broj sportskih udruženja Proširenje i rekonstrukcija OŠ „Ustikolina“, Ministarstvo 6. 2012-2015 Federalno ministarstvo broj klubova Nije zapo čet sportske dvorane u obrazovanja BPK obrazovanja: 20.000,00 broj sportskih objekata O.Š.Ustikolina Ministarstvo obrazovanja
BPK: 20.000,00 Op ćina : 10.000,00
Op ćina Fo ča-Ustikolina
Analiza kadrovskih potreba na Javne institucije i ustanove Ukupno: 10.000,00 3.6. 7. 2012. – Nije zapo čet podru čju Op ćine Služba za zapošljavanje BPK Op ćina: 10.000,00 broj deficitarnih kadrova 2015. Privredna komora BPK
Op ćina Fo ča-Ustikolina broj seminara i edukacija U implementaciji Profesionalno usavršavanje Savez op ćina i gradova FBIH 2012. – Ukupno: 10.000,00 procenat uposlenika 8. (kontinuirano se provodi) uposlenika Op ćine Me đunarodne organizacije 2013. Op ćina: 10.000,00 obuhva ćenih seminarima i
druge Op ćine / Opštine edukacijama
3.2. Osnovna škola „Ustikolina“ Ukupno: 40.000,00 procenat materijalne Zapo čet Rekonstrukcija i opremanje Op ćina Fo ča-Ustikolina 2013. – FBIH: 20.000,00 opremljenosti (U proteklom periodu 9. školskog igrališta i postavka Resorno ministarstvo FBIH 2015. BPK: 15.000,00 stepen zadovoljstva u čenika izvršena djelimi čna video-nadzora Resorno ministarstvo BPK Op ćina: 5.000,00 stepen o čuvanosti školskog rekonstrukcija igrališta) okruženja
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 173 / 182 Br Period imp- Iznos i izvor finansiranja Projekat Partneri za implementaciju Indikatori Status projekta oj lementacije (KM) Op ćina Fo ča-Ustikolina stepen poštivanja U pripremi Poboljšanje inspekcijskog Kantonalna uprava za 2012. – Ukupno: 50.000,00 10. komunalnih i drugih propisa (procedura uskla đivanja i nadzora na nivou Op ćine inspekcijske poslove BPK 2013. Op ćina: 50.000,00 broj novih radnih mjesta op ćinskih propisa) druge Op ćine / Opštine
broj RTV repetitora Resorno ministarstvo BPK U implementaciji procenat pokrivenosti Op ćina Fo ča-Ustikolina 2013. – Ukupno: 20.000,00 (realizovan dio i poduzete 11. Izgradnja RTV repetitora podru čja RTV signalom Resorno ministarstvo BiH 2014. BPK: 20.000,00 daljne aktivnosti od strane stepen zadovoljstva Resorno ministarstvo FBIH resornog ministarstva) gra đana
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 174 / 182 ANEKS 3: Pregled važe ćih strateških dokumenata
Projektovana Sprovedeni monitoring i Naziv strateškog Izvori finansiranja Projektovani R.br. Partneri na projektu vrijednost evaluacija (datumi, dokumenti) dokumenta (EU fondovi...) udio op ćine (KM) strategije (KM) Strategija Op ćinskog OSCE 1. razvoja ------Op ćina Fo ča-Ustikolina 2008-2013
Strategija partnerstva OSCE đ 2. sa gra anima Op ćina Fo ča-Ustikolina ------Evaluacija 2010. godine đ ć 2008 - Gra ani op ine
Lokalni ekološki MDGF ( UNDP) Institut za hidrotehniku 3. akcioni plan (LEAP) ------Sarajevo 2012–2018 Op ćina Fo ča-Ustikolina Strategija omladinske 4. ------politike
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 175 / 182 ANEKS 4: Pregled postoje ćih aktuelnih projekata, planiranih budžetom Op ćine, zapo četih u 2011. godini Tip projekta Red. Partneri na Planirani rok Ukupni budžet Dosadašnji Izvori finansiranja Naziv projekta (ekonomski Faza realizacije broj projektu završetka projekta (KM) troškovi (KM) (Budžet, EU fondovi, ...) razvoj...)
Društveni Budžet 1. Rekonstrukcija „Doma kulture” Odraz U toku Decembar 2011 33.000,00 33.000,00 razvoj Odraz
Asfaltiranje puta Njuhe-Zebina Putna Odraz Budžet 2. završeno 270.000,00 270.000,00 Šuma 2,5 km infrastruktura Odraz
Budžet Asfaltiranje puta Njuhe-Ljubuša Putna 3. završeno 230.000,00 230.000,00 Federalno ministarstvo šuma dužina 2,3 km infrastruktura prometa i komunikacija Putna 4. Sanacija puta Cvilin – Kožetin završeno 55.000,00 55.000,00 Budžet infrastruktura
Elektrifikacija naselja Ribice, Budžet 5. elektrifikacija završeno 350.000,00 350.000,00 Sorlaci, Zabor, Drugovi ći Fond za povratak
Izgradnja kanalizacije za Dom Društveni 6. završeno 50.000,00 50.000,00 Budžet kulture u Ustikolini razvoj
Izgradnja mosta i raskrsnice u Putna Federalna 7. završeno 500.000,00 500.000,00 Federalna direkcija cesta Ustikolini infrastruktura direkcija cesta
Projekat UNDP nabavka sadnica Ekonomski Decembar 2011 i Budžrt 8. UNDP U troku 750.000,00 690.000,00 maline i izgradnja hladnja če razvoj nastavak u 2012 UNDP
Agencija sliva Budžet 9. Ure đenje uš ća rijeke Koline i Drine završeno 200.000,00 200.000,00 rijeke Save Agencija sliva rijeke Save
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 176 / 182 ANEKS 5: Odluka o izradi „Strategije održivog razvoja za period 2012.-2016. godine za podru čje Općine Fo ča-Ustikolina“
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 177 / 182
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 178 / 182 ANEKS 6: Rješenje o imenovanju Koordinatora i Radnog tima za izradu „Strategije održivog razvoja Op ćine Fo ča- Ustikolina za period 2012.-2016.“
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 179 / 182 ANEKS 7: Odluka/Rješenje o monitoringu i evaluaciji (ubaciti prije štampanja usvojene verzije Strategije)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 180 / 182 ANEKS 8: Odluka/Rješenje o usvajanju Strategije održivog razvoja (ubaciti prije štampanja usvojene verzije Strategije)
Strategija održivog razvoja Op ćine Fo ča-Ustikolina 2012.-2016. 181 / 182