PŁOCK NOTATKI NOTICES PŁOCKIE

SCIENTIFIC SOCIETY OF PŁOCK KWARTALNIK TOWARZYSTWA (published since July 1956) NAUKOWEGO PŁOCKIEGO (ukazuje się od lipca 1956 r.)

4/249 4/249 OCTOBER – DECEMBER PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2016 2016

EDITORIAL BOARD KOLEGIUM REDAKCYJNE

WIESŁAW KOŃSKI WIESŁAW KOŃSKI (EDITOR-IN-CHIEF) (REDAKTOR NACZELNY) KRYSTYNA STASZEWSKA KRYSTYNA STASZEWSKA (EDITORIAL SECRETARY) (SEKRETARZ REDAKCJI) MAŁGORZATA DUCH MAŁGORZATA DUCH (LANGUAGE EDITOR) (REDAKTOR JĘZYKOWY) GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI AGNIESZKA KRZĘTOWSKA AGNIESZKA KRZĘTOWSKA (STATISTICAL EDITOR) (REDAKTOR STATYSTYCZNY) ANDRZEJ JERZY PAPIEROWSKI ANDRZEJ JERZY PAPIEROWSKI RENATA WALCZAK RENATA WALCZAK

SCIENTIFIC COUNCIL RADA NAUKOWA

PROF. DR HAB. SC. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI (CHAIRMAN) (PRZEWODNICZĄCY)

REV. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Slovakia) KS. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Słowacja) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Lithuania) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Litwa) DR MARIAN CHUDZYŃSKI DR MARIAN CHUDZYŃSKI REV. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI KS. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Lithuania) DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Litwa) PROF. DR HAB. SC. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. INŻ. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. SC. DANIELA ŻUK PROF. DR HAB. INŻ. DANIELA ŻUK

EDITORIAL ADDRESS: ADRES REDAKCJI: pl. Narutowicza 8 pl. Narutowicza 8 09-402 Płock 09-402 Płock

tel. (0-24) 262-26-04, 366-99-50 tel. (0-24) 262-26-04, 366-99-50

e-mail:[email protected] e-mail:[email protected] www.tnp.org.pl www.tnp.org.pl LIST OF CONTENTS SPIS TREŚCI

BARBARA KONARSKA-PABINIAK BARBARA KONARSKA-PABINIAK HOSPITAL UNDER THE INVOCATION SZPITAL PW. ŚW. ANTONIEGO OF SAINT ANTHONY IN GOSTYNIN W GOSTYNINIE AND ITS HISTORY...... 3 I JEGO HISTORIA...... 3

MAREK TADEUSZ FRANKOWSKI MAREK TADEUSZ FRANKOWSKI JADWIGA URSZULA FRANKOWSKA JADWIGA URSZULA FRANKOWSKA THE MACHINE OF SCHUTZSTAFFEL APARAT SS AND GERMAN POLICE I POLICJI NIEMIECKIEJ AS AN ELEMENT OF TERROR AND EXTERMNATION ELEMENTEM TERRORU I ZAGŁADY IN CIECHANÓW DISTRICT W REJENCJI CIECHANOWSKIEJ OVER THE PERIOD OF 1939-1945...... 6 W LATACH 1939-1945 ...... 12

KRYSTYNA GROCHOWSKA-IWAŃSKA KRYSTYNA GROCHOWSKA-IWAŃSKA AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA TWO AND A HALF CENTURIES DWA I PÓŁ WIEKU RODZINY ASKANASÓW OF THE ASKANSAS FAMILY IN PŁOCK (PART III). W PŁOCKU (CZĘŚĆ III). STEFAN KAZIMIERZ ASKANAS ...... 27 STEFAN KAZIMIERZ ASKANAS ...... 27

JAN MILNER JAN MILNER GRAŻYNA SZUMLICKA-RYCHLIK GRAŻYNA SZUMLICKA-RYCHLIK NUMISMATICS NUMIZMATYKA NA ŁAMACH IN „NOTATKI PŁOCKIE”...... 33 „NOTATEK PŁOCKICH”...... 33

KONRAD PODAWCA KONRAD PODAWCA AVAILABILITY SOCIAL DOSTĘPNOŚĆ SPOŁECZNA INFRASTRUKTURY OF INFRASTRUCTURE TECHNICAL TECHNICZNEJ W GMINACH IN THE RURAL DISTRICT POWIATU PŁOCKIEGO OF PLOCK BETWEEN 2004 AND 2014 ...... 35 W LATACH 2004-2014 ...... 35

REVIEW RECENZJA WIESŁAW ADAM KOŃSKI, WIESŁAW ADAM KOŃSKI, BIBLIOGRAPHY BIBLIOGRAFIA ZAWARTOŚCI OF „NOTATKI PŁOCKIE” QUARTERLY KWARTALNIKA „NOTATKI PŁOCKIE” OVER THE PERIOD 1956-2016 ZA LATA 1956-2016 (Rev. Janusz Wiśniewski)...... 44 (Rec. Janusz Wiśniewski)...... 44

CHRONICAL KRONIKA SCIENCE CONFERENCE KONFERENCJA NAUKOWA „MAGAZINES SCIENTIFIC SOCIETIES” „CZASOPISMA TOWARZYSTW NAUKOWYCH” Maciej Wróbel...... 46 Maciej Wróbel...... 46

ASSOCIATE PROFESSOR ADAM KOŃSKI, PHD, DOCENT DOKTOR WIESŁAW ADAM KOŃSKI A HONORARY MEMBER CZŁONKIEM HONOROWYM OF THE RESEARCH SOCIETY OF PŁOCK (TNP) TOWARZYSTWA NAUKOWEGO PŁOCKIEGO Andrzej Kansy...... 51 Andrzej Kansy...... 51

BIBLIOGRAPHY OF MAZOVIAN PŁOCK BIBLIOGRAFIA MAZOWSZA PŁOCKIEGO FOR THE PERIOD 1 X – 31 XII 2015...... 53 ZA OKRES 1 X – 31 XII 2015 R...... 53

OUR AUTHORS...... 72 NASI AUTORZY...... 72

2 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 BARBARA KONARSKA-PABINIAK

SZPITAL PW. ŚW. ANTONIEGO W GOSTYNINIE I JEGO HISTORIA

Abstrakt

W 1926 r., w pięciotysięcznym Gostyninie otwarto bardzo nowoczesny, jak na owe czasy, szpital. Zapro- jektowany został w tzw. stylu polskim (swojskim) przez inż. Józefa Główczewskiego, właściciela Biura Tech- niczno-Budowlanego „Sektor” w Płocku. Szpital powstał z inicjatywy starosty gostynińskiego Antoniego Pina- kiewicza. Na budowę Sejmik Powiatowy wyasygnował subsydium w kwocie ponad 4 mln marek polskich. Szpital ten służył gostynińskiej społeczności do 2003 r. Niniejszy artykuł ma na celu przypomnienie historii gostynińskiego szpitala, dzięki któremu znaczenie podniósł się poziom zdrowotności w mieście i powiecie. Wcześniej istniały w Gostyninie dwa małe szpitaliki – jeden ogólny, drugi zakaźny.

Słowa kluczowe: Gostynin, szpital, epidemie, zdrowotność, starosta, lekarze

Stan zdrowotności w Gostyninie do 1926 r. zatrudniono lekarza miejskiego Teofila Wojciechow- skiego3. Skąpo zachowane źródła historyczne utrudniają Epidemia cholery pojawiła się w pierwszej połowie odtworzenie stanu higieny i służby zdrowia dawnego XIX w. jeszcze dwukrotnie, w 1848 r. i 1852 r. Ostat- Gostynina. Wiadomo, że miasto było nawiedzane nia była najgroźniejsza. Na terenie powiatu gostyniń- przez różne epidemie. Jakaś zaraza panowała w cza- skiego w okresie od 12 maja do 25 grudnia zacho- sie potopu szwedzkiego. Potwierdza to informacja, rowało 7625 osób, a zmarły 3984 osoby, w samym którą zawarł Eryk Jonson Dahlbergh, kwatermistrz Gostyninie zaś odpowiednio 109 i 70 osób4. W walce i rysownik Karola X Gustawa w swoich rysunkach z epidemią cholery szczególnie zasłużył się dr Wojcie- i dziennikach. We fragmencie dziennika dotyczącym chowski. Duży wpływ na znaczną liczbę epidemii Gostynina napisał m.in.: „Dnia 16 [lipca 1656 r. po- i zachorowań miało słabe zaopatrzenie mieszkańców szliśmy] do miasta Gostynina (Gostenin), 4 mile. (…) powiatu gostynińskiego w wodę5. Pod względem Gdy miasto, zamek [w Łowiczu] zostały spalone, ar- zdrowotności i higieny Gostynin pozostawiał wiele do mia przeszła brodem koło Gostynina, gdyż panowa- życzenia. Miasto było słabo skanalizowane. Jeszcze ła tam zaraza”1. W 1831 r. – po upadku powstania w okresie międzywojennym na kanalizację mogli so- listopadowego – powiat gostyniński należał do naj- bie pozwolić jedynie zamożni, gdyż zakładali ją wy- bardziej dotkniętych epidemią cholery w całym woje- łącznie ze swoich pieniędzy. Utrzymaniu higieny wództwie mazowieckim. Chorowało wówczas 18 636 i porządku nie sprzyjała też zwarta zabudowa mia- osób, wyzdrowiało 9973, zmarło 8663, natomiast sta. w powiecie gostynińskim zachorowało 9647 osób, Oprócz cholery teren powiatu gostynińskiego był wyzdrowiało 4998, a zmarło 4649. W samym Gosty- nawiedzany przez inne groźne w skutkach choroby, ninie zmarły 123 osoby, a na terenie parafii gostyniń- jak tyfus i panującą szczególnie wśród dzieci szkarla- skiej było 341 zgonów2. Epidemia najbardziej do- tynę. Na wiosnę 1849 r. przeprowadzono masowe tknęła wówczas ludność żydowską, ponieważ żyła szczepienia dzieci w 33 gminach powiatu gostyniń- ona w najgorszych warunkach higienicznych. skiego. Po raz drugi epidemia cholery zagościła na ziemi Na terenie ówczesnego powiatu gostynińskiego gostynińskiej w 1837 r. Przywleczona została na teren znajdował się tylko jeden szpital w Kutnie, stolicy ob- Mazowsza przez flisaków spławiających pszenicę wodu gostynińskiego, pod wezwaniem św. Walente- z Galicji do Gdańska. W porównaniu z 1831 r. miała go6. Szpital ten posiadał 42 łóżka, zatem zamożniej- nieco łagodniejszy przebieg. Największe spustoszenie si mieszkańcy leczyli się w szpitalach warszawskich, choroba poczyniła w Gostyninie. Jej rozwojowi sprzy- głównie w szpitalu Dzieciątka Jezus oraz w szpitalu jało niskie położenie miasta na podmokłym gruncie. żydowskim7. Zwiększyła się natomiast w porównaniu W okresie od końca lipca do końca sierpnia 1837 r. z końcem XVII w. liczba aptek. Do 1844 r. były ap- w Gostyninie, liczącym 1873 mieszkańców, zachoro- teki: jedna w Gąbinie i dwie w Kutnie. W 1844 r. wały 152 osoby, a wyzdrowiało 95 osób. W 1848 r. otwarto aptekę w Gostyninie należącą do Juliusza

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 3 de Johne, w domu Jana i Karoliny Schrederów przy Od 1895 r. w budżecie miasta figurowała kwota dzisiejszej ul. 3 Maja, a w 1856 r. w Krośniewicach 1130 rubli, przeznaczona na utrzymanie ambulansu i w 1859 r. w Żychlinie8. i szpitalika o sześciu łóżkach. Z tej sumy do 1898 r. W drugiej połowie XIX w. ziemię gostynińską na- zaoszczędzono 2600 rubli i złożono je w banku pań- dal nawiedzały groźne epidemie. W 1894 r. od maja stwa. Pieniądze te zamierzano przeznaczyć na utwo- do sierpnia panowała kolejna epidemia cholery. rzenie nowego szpitala. W warszawskim „Głosie” W samym Gostyninie na tę chorobę zmarło kilkadzie- napisano, że „sześć łóżek, umieszczonych przy am- siąt osób. Zwalczały ją powstałe w miastach powiatu bulansie, jest liczbą śmiesznie małą w porównaniu komisje sanitarne. Kilkakrotnie nawracały epidemie z ilością zgłaszających się chorych; dogorywających ospy – w 1872 i 1894 r. Starano się przeciwdziałać tej chorych trzeba wozić często po kilkadziesiąt wiorst chorobie, przeprowadzając szczepienia ochronne do szpitala w Kutnie. Otworzenie szpitala większego wśród niemowląt9. w samym Gostyninie, ma się rozumieć, stało się już W końcu XIX w. korespondent prasy warszawskiej projektem i na ten cel poświęcono już wspomniane tak opisał Gostynin: 2600 rubli, złożone w banku państwa, a oszczędzone „Czystość miasta i zdrowotność jego jest tylko na ambulansie”11. pozorna; dość jest przejść się po rynku i głównych Nowy większy szpital ogólny umieszczono w do- ulicach, aby nabrać wręcz przeciwnego przekona- mu przy obecnej ul. 3 Maja 34. Było tam kilka sal – nia. Wszędy wydostają się na ulicę wyziewy z zanie- cztery lub pięć, gdzie mogło zmieścić się około 30 czyszczonych wewnątrz domów i podwórek, prze- łóżek. Istniał także drugi szpital – zakaźny przy ulicy pełnionych ludnością żydowską, z zajazdów i obór, Długiej. W szpitalach tych pracował felczer Włady- gdzieniegdzie ścieki wprost na ulicę i kupy śmieci. sław Żochowski, przybyły do Gostynina z Warszawy Pomimo to słyszy się z dumą wypowiadane zdanie, ze Szpitala Dzieciątka Jezus12. W czasie gdy w Gosty- że ostatnia epidemia niewiele tu ofiar za sobą po- ninie stacjonowali w koszarach żołnierze rosyjscy, ciągnęła. Przyczynę atoli względnego niepowodze- mieli swój szpital w nieistniejącym domu przy ulicy nia epidemii przypisać należy głównie rozległości Długiej i Smolary nr 35 (dziś Wojska Polskiego, miasta, sprawiającej, że ludność tu nie mieszka R. Dmowskiego i Armii Krajowej), gdzie obecnie w takim skupieniu, jak w innych miastach prowin- w tym miejscu jest przychodnia „Medicus”14. W tym cjonalnych. Jednopiętrowe domy murowane stano- domu od 1924 r. felczer Marian Żandarowski prowa- wią tu wyjątki, jest ich w całym mieście nie więcej dził gabinet lekarski15. Prawdopodobnie jeszcze przed nad kilka, reszta – są to budynki drewniane parte- I wojną światową mały szpital znajdował się przy rowe, najwyżej z facjatką, mającą tę tylko niedo- ul. Stodólnej w domu Rosjanina Arzenicina. Dwa godność, że są przeważnie niskie, mieszkania więc, pierwsze funkcjonowały do chwili zbudowania już zwłaszcza w lecie, odznaczają się dusznym powie- w wolnej Polsce nowego szpitala, trzeci do wyjazdu trzem”10. Rosjan z Polski16. Wygląd miasta zmieniał się powoli, dopiero pod Po odzyskaniu niepodległości wprowadzono sys- koniec XIX wieku na ulicy Długiej (obecnie Wojska tem uspołecznionej pomocy medycznej. W 1920 r. Polskiego) wyłożono bruk. Wcześniej szczególnie wydano w Polsce ustawę, mocą której utworzone zo- w deszczowe dni ulica tonęła w błocie. Po jej bokach stały Kasy Chorych. Ustawa wprowadziła przymus wykopane były rowki, którymi płynęła woda. Ludzie do swoich domów dostawali się po deskach, kład- kach i tym podobnie [ulica Długa widnieje na planie Gostynina od 1825 r.]. Na ulicy Glinianej zaś stał wiatrak, który rozebrano dopiero w czasie I wojny światowej. W trosce o zdrowie mieszkańców 14 sierpnia 1898 r. zwołano posiedzenie Kuratorium Trzeźwości pod kierunkiem naczelnika powiatu. W posiedzeniu wzięli również udział: burmistrz, lekarz powiatowy, naczelnik straży ziemskiej, urzędnik akcyzy i sekre- tarz. Zadaniem kuratorium miało być zapobieganie alkoholizmowi. „Głos” napisał: „Sprawę kuratorium będzie miało ułatwioną, gdyż obecnie już okazała się potrzeba zamknięcia w powiecie dwóch sklepów mo- nopolowych, jako zbytecznych”11. Pierwszy szpital powiatowy w Gostyninie przy obecnej ul. 3 Maja

4 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 aczkolwiek w teorii doniosła, w praktyce jednak ma wiele braków i nie odpowiada swoim zadaniom, że leczenie w kasie chorych odbywa się szablonowo, kosztuje drogo i nie przynosi żadnej korzyści swoim członkom, chory nie ma wyboru lekarza, a z praktyki przecież wiadomo, jakie to ma skutki, że wprowadze- nie ustawy kasy chorych w mieście Gostyninie wpły- nie na podrożenie służby i robotnika, a co za tym idzie i na podrożenie wszelkich produktów, gdyż opłacający składkę zmuszony będzie szukać jej zwro- tu przez podrożenie wytwórczości, że na ludność miejską i tak już przeciążoną nadmiernymi podatka- Schronisko powiatowe pw. św. Edwarda przy ul. Długiej (obec- mi i świadczeniami, spadnie nowy poważny podatek nie Wojska Polskiego), dawniej szpital zakaźny w postaci przymusowych premii od służby i robotni- ków za ubezpieczenie w kasie chorych, że drobne ubezpieczenia osób zatrudnionych na podstawie sto- rzemiosło upadnie na terenie miasta, gdyż majstro- sunku służbowego lub roboczego, chałupników oraz wie zmuszeni będą powydalać swoich terminatorów dobrowolnie ubezpieczonych17. i pracowników, aby się uwolnić od płacenia za nich Kasy Chorych organizowano w poszczególnych składek na rzecz kasy chorych. Po wyczerpującej dys- miastach i powiatach na zasadach samorządu posia- kusji i przegłosowaniu powyższego, wszyscy zebrani dającego osobowość prawną. Członkami byli pra- bez różnicy zabarwienia politycznego jednogłośnie cownicy i pracodawcy. Składka członkowska w 2/5 postanowili: obciążała pracownika, w 3/5 – pracodawcę i wyno- 1. Zwrócić się do wysokiego Sejmu Ustawodaw- siła 6,5 proc. zarobków. Nie wszyscy rozumieli ideę czego za pośrednictwem Związku Ludowo-Naro- Kas Chorych. „Dziennik Płocki” 22 września 1924 r. dowego o skreślenie z ustawy o kasie chorych zamieścił prośbę mieszkańców Gostynina niechęt- przymusu w ogóle. nych tworzonym w Polsce Kasom Chorych. Oto treść 2. Uchwałę niniejszą ogłosić w prasie, a to w celu, listu z 14 września 1924 r.: aby i inne miasta poszły za naszym głosem”18. „W dniu dzisiejszym, za pozwoleniem zwierzchno- Protest nie został wzięty pod uwagę i 1 kwietnia ści, w sali straży ogniowej w Gostyninie odbyło się 1924 r. – jak podaje cytowany „Dziennik Płocki” – zebranie obywateli miasta Gostynina, rzemieślników w Gostyninie otwarta została Powiatowa Kasa Cho- i robotników wszelkich kategorii w liczbie 580 osób, rych. Biuro i ambulatorium mieściły się w lokalu przy dla omówienia sprawy jakie stanowisko zająć co ul. Płockiej nr 15, która obejmowała swym działaniem do wprowadzonej w mieście Gostyninie od dnia Gostynin i powiat. Obowiązki komisarza powierzono 1 września rb. „Kasy chorych” (Dziennik Ustaw mianowanemu p.o. komisarza w Powiatowej Kasie Nr 44/23 r.) Chorych w Płocku – Gustawowi Tułodzieckiemu. (…) Przewodniczący zebrania p. Izydor Rudziński Ubezpieczalnie Społeczne przyczyniły się do roz- otworzył dyskusję nad poruszoną sprawą (…), wyja- woju bazy szpitalnej w kraju”19. śniając, że należałoby znieść przymus należenia do kasy chorych dla pewnej kategorii osób, a mianowi- Szpital pod wezwaniem św. Antoniego cie: dla terminatorów rzemiosł i dla służby domowej i że przymus ten jest niezgodny z Konstytucją i nało- Na początku XX w. w Gostyninie były jak wiado- żony nowy haracz na obywateli Państwa i tak już ugi- mo czynne dwa małe szpitale. Obydwa w latach 20. nających się pod ciężarem przeróżnych podatków urągały już wszelkim wymogom higieny. Nowy szpital i danin wpłynie na zwiększenie się drożyzny, a ostat- pod wezwaniem św. Antoniego przy ul. Kutnowskiej ni, że kasa chorych na terenie Gostynina, co się tyczy otwarto 16 grudnia 1926 r. w obecności Wojewody samego miasta w ogóle jest zbyteczna, gdyż miasto Warszawskiego Władysława Sołtana, Naczelnika Gostynin nie posiada żadnych fabryk i poważniej- Wydziału Zdrowia Publicznego Województwa War- szych przedsiębiorstw przemysłowych, że w mieście szawskiego Żbikowskiego, inż. Józefa Główczewskie- Gostyninie od dłuższego już czasu przy szpitalach go z Biura Techniczno-Budowlanego „Sektor” w Płoc- komunalnych i miejskim otwarto ambulatorium dla ku i wielu innych zaproszonych gości. niezamożnych chorych, gdzie darmo otrzymują po- Głównym inicjatorem budowy placówki był staro- radę lekarską i lekarstwo, z czego ludność ta jest sta gostyniński Antoni Pinakiewicz 20. Przeciwni- w zupełności zadowolona, że ustawa o kasie chorych, ków tego pomysłu znalazło się wielu, ale większość

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 5 Sejmiku i Wydziału poparła wydatnie trafny projekt. Plan szpitala wykonało Biuro Techniczno-Budowlane „Sektor” spółka z o.o. w Płocku, należąca do inżynie- ra Józefa Główczewskiego. Firma ta nadzorowała również jego budowę od 11 maja 1924 do końca 1926 r.21 Szpital wybudowany został w stylu polskim (swojskim). Subsydium w kwocie ponad 4 mln marek polskich udzielił Sejmik Powiatowy w Gostyninie. W dowód uznania dla starosty gostynińskiego Antonie- go Pinakiewicza, inicjatora budowy, szpital otrzymał za patrona św. Antoniego. Postanowiono też wmuro- wać marmurową tablicę ze stosownym napisem, kie- dy i w jakich okolicznościach szpital został zbudowa- ny. W prasie płockiej ukazał się w 1927 r. artykuł pt. Szpital pod wezwaniem Św. Antoniego pióra Kon- stantego Bolesty Modlińskiego ilustrowany zdjęciami wykonanymi przez Jana Domba, prezentującymi no- wy obiekt. Oto treść artykułu: „Dojeżdżając czy koleją, czy szosą od strony Kut- na do Gostynina rzuca się w oczy na wyniosłym te- renie wzniesiony piękny, o imponujących rozmiarach gmach w stylu polskim. Jest to szpital powiatowy pod wezwaniem św. Antoniego, chluba i duma nie tylko powiatu gostynińskiego, ale także prawdziwa ozdoba starożytnego grodu Piastów Płockich.

Józef Lewicki – pierwszy dyrektor Szpitala Powiatowego pw. św. Antoniego w Gostyninie

Gdy zaś się weźmie pod uwagę trudności i prze- ciwności, jakie towarzyszyły wzniesieniu tego monu- mentalnego, bądź co bądź w naszych stosunkach prowincjonalnych, gmachu – łatwo nabrać przekona- nia, że jest to twór wielkiego zbiorowego wysiłku, du- żej inicjatywy i niezłomnej woli. Jeżeli te wartości du- chowe należycie sobie uświadomimy, wówczas bu- dowla wyda nam się więcej wspaniałą, aniżeli po- Budynek Szpitala powiatowego pw. św. Antoniego (strona wierzchownie i zgoła materialnie osądzić byśmy ją płd. zach.) mogli. Jest to, bowiem dzieło wspólnych ofiar i kom- promisów z jednej, a stalowego, energicznego, zde- cydowanego czynu z drugiej strony. Że gmach ten był bardzo potrzebny, nie ulega wąt- pliwości. Dość spojrzeć na rycinę, przedstawiająca dawny gmach szpitala powiatowego. Ruderka ta urą- gała wymogom higieny i wygody. (…) Budowla kosztuje 415 000 zł. Dziś jednak za te pieniądze wybudować by jej nie było można i koszt wzrósłby w obecnym czasie do 700, a może nawet 800 tys. zł. Wszystkie roboty instalacyjne wykonano z przetargu i kontraktowo. Niezwykle sumiennie wy- wiązało się z włożonego nań zadania Pierwsze Towa- rzystwo Elektryczne precyzyjnym urządzeniem światła Elewacja szpitala od strony zachodniej i połączeń. Starosta Pinakiewicz sam dopilnował

6 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Sala ambulatoryjna w nowym szpitalu gostynińskim Dr Czesław Kazimierz Wojciechowski – ordynator Szpitala. Fot. ze zbiorów dr. M. Chudzyńskiego roboty i nawet nakazał jedną ze ścian zburzyć, gdyż była źle wystawiona i nie zadowalała „Sektora”, któ- Szpital gostyniński wiąże w całość ciekawie w tym re to biuro miało ogólny nadzór nad całą pracą. powiecie zapoczątkowane lecznictwo powiatowe lud- Zwiedzający gmach szpitalny spotyka na wstępie ności, które oddaje niesłychane usługi w ogólnym tak zwany dział kwalifikacyjny i ambulatorium. Wypo- stanie zdrowia powiatu i służyć może na wzór innym sażony jest on w parę ślicznych sal do przyjęć, małą powiatom. Naturalnie, urządzenie wewnętrzne szpi- salkę operacyjną i podręczną łazienkę. tala nie jest jeszcze skompletowane, ale wątpić nie Tu przybywający chory zostaje zakwalifikowany do należy, że i ono zostanie w niedługim czasie uzupeł- stosownego oddziału w szpitalu, a więc czy na od- nione. Sejmik Gostyniński, bowiem już w tym roku dział chorób zakaźnych, czy też chirurgiczno-położni- przeznaczył na to pewne fundusze”25. czy lub jakiś inny. Łóżka oraz pościel zakupione zostały ze środków Wszędzie czystość wzorowa – zlewy, wodociągi, starostwa. Ponadto zakupiono przyrządy do leczenia kontakty elektryczne. Po zwiedzeniu tego działu, chorych: diatermię, lampę kwarcową i lampę solux. który imponuje swą praktycznością, dochodzi się Przy szpitalu funkcjonował też oddział zakaźny. do pierwszego oddziału chorób zakaźnych. Jest on W 1928 r. na tym oddziale leczono 153 osoby – kompletnie izolowany od reszty szpitala, nawet okna w tym 101 z powodu zachorowania na dur brzuszny oddzielające klatkę schodową, są oprawione w spe- i 52 przypadki z powodu płonicy26. Pracował w nim cjalne gumy. Znajdują się w tym oddziale sale zbio- od ok 1934 r. lekarz Tadeusz Krzemiński27. W 1929 r. rowe i separatki, łazienki i umywalnie, specjalny dział otwarto ośrodek zdrowia z oddziałami: gruźliczym, na bieliznę zakażoną i bieliznę czystą. jagliczym i higieny szkolnej, a od 1930 r. dział opieki Podobny rozkładem jest dział chirurgiczny, poło- nad matką i dzieckiem28. żony na I piętrze, ale znajdują się tam ponadto dwie W pierwszych dniach wojny do szpitala trafiali ran- specjalne sale operacyjne. Na II piętrze znajduje się ni polscy żołnierze, których było już około dwóch ty- dział chorób wewnętrznych, ubikacje, na aptekę, na sięcy. Oprócz budynku szpitalnego rannych umiesz- Rentgen, kwarcówkę, diatermię i kaplica. Na III pię- czano też w sąsiednich dwóch obiektach szkolnych. trze mamy mieszkania dla służby. W piwnicach Główny budynek przeznaczony był dla najbardziej umieszczono pralnie, kuchnie i oddział maszyn i ko- rannych. Wśród lekarzy pracował chirurg Albin Ban- tłów. Całość szpitala imponuje, stojąc na poziomie durski ze szpitala Sióstr Elżbietanek w Poznaniu, żoł- tego rodzajów zakładów zagranicznych i dowodzi, że nierz Armii Poznań. Jego zadaniem było organizowa- przy dobrej woli wiele da się u nas zrobić. nie szpitali polowych. Personel w Gostyninie wzmoc- (…) Normalnie w szpitalu pomieścić się może 60 niony został lekarzami i sanitariuszami przybyłymi chorych, ale rzecz prosta, że w razie potrzeby liczba wraz z transportem rannych z Gąbina oraz taborem ta może być zwiększona. Lekarzem naczelnym szpi- wojskowym, który przywiózł ks. Witold Kiedrowski. tala jest zapalony szermierz lecznictwa powiatowego Na wozach znajdował się oprócz rannych, sprzęt me- dr Józef Lewicki22, któremu dzielnie pomagają w pra- dyczny, żywność i amunicja. Prawdziwy skarb w tej cy lekarze: Czesław Wojciechowski23, [Adam] Waj- dramatycznej sytuacji. Co się działo w gostynińskim denfeld24 oraz Władysław Żochowski. szpitalu z 19 na 20 września 1939 r. utrwalił w swych W starym budynku szpitalnym urządzono wzoro- wspomnieniach kapelan Kiedrowski. Doktora Ban- wy sierociniec. durskiego zapamiętał jako człowieka „niewielkiego

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 7 Dr Józef Lewicki (w trzecim rzędzie w czarnym płaszczu) wśród żołnierzy na tarasie szpitala od strony południowej – 1945 r. Fot. ze zbiorów M. Zapalskiej

nadzieja, łatwiej zniosą cierpienie, szybciej wyzdro- wieją – dla Polski. (…) Ukojenie bólu – najukochańsze siostry i matki w jednej osobie. (…) Rękę podać temu, co na ostatnim przystanku… co odchodzi. Jak najlepsza Siostra, jak Matka, o której może myśli. Rękę mu podać, pomóc, przeprowadzić. Niech w je- go oczach zostanie obraz jakby anioła z nieba, do którego się uśmiechnie na powitanie nawet nie wie- dząc, że odchodzi”30. Był to czas codziennych koszmarów, dramatów, gangreny, flegmony i tężca. A nie było antybiotyków Dr Albin Bandurski i penicyliny. Najczęściej jedyną bronią w walce o życie była amputacja kończyn, bez znieczulenia. Potrzebna wzrostu, ale szczyt elegancji. Mundur na miarę szyty, była do tego nie tylko sprawna ręka chirurga, a także oficerskie gwiazdki, eleganckie błyszczące buty ofi- empatia personelu. O to w tym trudnym czasie potra- cerskie z cholewami, również na miarę robione. fił zadbać dr Bandurski. Szczyt oficerskiej elegancji. Tylko głowa… Włosy W czasie okupacji szpital przejęli Niemcy. Doktor brzytwą ogolone. Lekarska przezorność. Jest wojna. Lewicki został pozbawiony funkcji dyrektora, ale pozo- Łatwiej opatrzyć na wypadek rany. (…) Rano przed stawiono mu kierowanie działającej przy szpitalu przy- operacją zebrał młody żeński personel i tak przemó- chodni. Gdy spodziewano się, że dni pobytu Niemców wił: »Dziękuję wam, panie, że przyszłyście. Moje na- w Gostyninie są już policzone, przygotowywano się zwisko Albin Bandurski. Jestem lekarzem chirurgiem do jego ponownego przejęcia. Byli tam wówczas pol- ze szpitala Sióstr Elżbietanek w Poznaniu. Po prostu scy lekarze: Józef Lewicki i Albin Bandurski31, którzy dr Albin – tak mnie nazywali w Poznaniu. Wiem. Ser- zostali wtajemniczeni w te plany. Personel pielęgniar- ce macie czułe – mówił. – Tu jednak płakać nie wol- ski przygotowywała do przejęcia Maria Winiarska. no. Tu jest szpital wojskowy. Jest wojna. Nie czas na Szpital ponownie przyjmował rannych. rozczulanie się. Nawet gdy wszystko będzie w was Po wojnie szpital nadal podległ pod powiat, ryczało z bólu… płakać nie wolno. W razie gdyby… z tym, że stracił patrona. Jego stan pozostawiał wie- możecie w majtki siusiać, albo i co więcej – a ja le do życzenia. W 1955 r. dysponował 60-70 łóżka- nocniki wyniosę. (…) ale wam płakać nie wolno. mi. Po likwidacji powiatów w 1975 r. szpital znalazł A jeżeli… już naprawdę… to do kapelana…”29 „(…) się w strukturze Zakładu Opieki Zdrowotnej. Sana- Zawsze musicie być czyste, pachnące czystością. Wło- torium przeciwgruźlicze w Kruku zostało przekształ- sy pod czepkiem, przewiązane. Nigdy rozczochrane. cone w szpital ogólny, przeznaczając dwa pawilony Możecie pachnąć wodą kolońską czy mydłem. Nigdy na potrzeby szpitala. Po transformacji ustrojowej potem. Dla chorych żołnierzy promienne, pogodne w 1999 r. władze powiatu i dyrekcji SPZ ZOZ pod- jak skowronki poranne, z nieba zesłane. Z żołnier- jęły decyzję o całkowitym przeniesieniu szpitala skich marzeń wzięte – anioły pocieszenia… Niech się z Gostynina do Kruka. Spowodowane to została w was zakochają wszyscy chorzy i ranni – ożywi ich planowanymi oszczędnościami, nie bacząc, że w

8 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 gostynińskiej placówce dokonano już wielu remon- sierpnia 2006 r. Powiatowy Dom Pomocy Społecz- tów i wybudowano windę. Oficjalne otwarcie zmo- nej dla 90 pensjonariuszy32. dernizowanego szpitala w Kruku nastąpiło w paź- I tak zakończył żywot piękny szpitalny obiekt, je- dzierniku 2003 r. W starym budynku, po general- den z nowocześniejszych w kraju, na który zdobył się nym remoncie, który trwał dwa lata, otwarto 25 w 1926 r. pięciotysięczny wówczas Gostynin.

Przypisy

1 B. Heyduk, Dahlbergh w Polsce. Dziennik i ryciny szwedzkie wybudowanym na działce obok szpitala przy ul. Kutnow- z dziejów „Potopu” 1656-1657, Wrocław 1971; B. Konarska- skiej 1. Zmarł w Gostyninie 26 III 1975 r. Żona Prakseda -Pabiniak, Żaba w zamku, czyli Dahlberg w Polsce, „Głos z d. Dechtera, córka Halina Mikołajewska. Zob. B. Konarska- Gostyniński” 2001, nr 9. -Pabiniak, Gostynin. Szkice z przeszłości, Gostynin 2007, 2 W. Moszyński, Uwagi lekarskie nad cholerą…, „Pamiętnik s. 103, 106. Inskrypcja nagrobna na cmentarzu parafialnym Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, t. I, Warszawa w Gostyninie. 1837, s. 480-481. 14 B. Konarska-Pabiniak, Gostynin. Szkice z przeszłości, Go- 3 Teofil Wojciechowski, urodził się w 1808 r. Ukończył medy- stynin 2007, s. 22. cynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po krótkim stażu 15 Ibidem, s. 309. w Szydłowcu przybył do Gostynina. Stanowisko lekarza 16 Rosjanie stacjonowali w gostynińskich koszarach do 1908 r. miejskiego w Gostyninie objął 1 XI 1840 r. Przez długie lata Zob. B. Konarska-Pabiniak, Gostynin. Szkice z przeszłości, był w mieście jedynym lekarzem. Zyskał duże zaufanie miej- Gostynin 2007, s. 103. scowej ludności i władz zwierzchnich. Szczególnie dało się 17 B. Konarska-Pabiniak, Gostynin. Szkice z przeszłości, Go- to odczuć w czasie epidemii cholery jaka nawiedziła powiat stynin 2007, s. 103. gostyniński w 1855 r. Z Gostyninem związał się na stałe, 18 „Dziennik Płocki” 1924, nr 204. biorąc tu ślub z córką byłego kasjera miejskiego Prowidencją 19 Ibidem. Zawidzką. Zmarł 1 III 1890 r. w wieku 82 lat. Miał synów 20 Pinakiewicz Antoni w latach 1919-1926 był starostą powia- Michała i Józefa. Zob. T. Trojanowski, Gostynin w latach tu gostynińskiego. Z jego inicjatywy rozpoczęto budowę 1815-1864, praca doktorska, Wydział Historii, Uniwersytet szpitala powiatowego wg projektu Józefa Główczewskiego Warszawski, 1977 r., s. 327; Archiwum Państwowe w Płocku, (patrz biogram), oddanego w 1926 r. Na cześć starosty Akt Zgonu Parafia w Gostyninie, nr 37/1890. szpital otrzymał patrona św. Antoniego. Był członkiem Za- 4 Wiadomości o postępie cholery w Królestwie Polskim, „Ty- rządu Spółdzielni Spożywców „Gostyniak”. Jego żona godnik Lekarski” 1852, nr 33 i 49; F. Dorobek, Epidemia J. Pinakiewiczowa współorganizowała kolonie letnie dla cholery w Królestwie Polskim i guberni płockiej, „Notatki dzieci polskich z Niemiec w 1925 r. Od stycznia 1927 r. do Płockie” 1970, nr 1, s. 25-37. grudnia 1929 r. starosta w Płocku. Ustąpił ze stanowiska 5 E. Balcerzak, Zaopatrzenie w wodę miast mazowieckich ze względu na zły stan zdrowia. Zob. B. Konarska-Pabiniak, w II połowie XVIII, [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemy- Gostynin. Szkice z przeszłości, Gostynin 2007, 52,56, 105, słu, t. VII, Wrocław 1968, s. 100. 142, 160, 162; M. Chudzyński, Józef Piłsudski w Gostyninie, 6 A. Troczewski, Szpital św. Walentego w Kutnie, „Czasopismo „Gazeta Gostynińska” 1991, nr 7, s. 5; A.J. Papierowski, Lekarskie” 1899; A. Urbaniak, W środku Polski. Powiaty: J. Stefański, Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficz- gostyniński, kutnowski, łęczycki i łowicki, Rocznik Gostyniń- ny, t. II, Płock 2007, s. 481. ski, T. I – 2007, s. 22. 21 Główczewski Józef, inżynier, architekt, działacz endecki. 7 B. Konarska-Pabiniak, Gostynińska służba zdrowia do 1946 r., Funkcjonował w Płocku, udzielał się m.in. w Narodowej [w:] tejże, Gostynin. Szkice z przeszłości, Gostynin 2007, Demokracji, był współzałożycielem i członkiem Zarządu s. 102. Związku Obrony Ojczyzny utworzonego w 1919 r. Brał czyn- 8 T. Trojanowski, Gostynin w latach 1815-1864, mps pracy ny udział podczas wojny polsko-bolszewickiej. Miał swoje doktorskiej Uniwersytet Warszawski Wydział Historii 1977 r., realizacje architektoniczne w Płocku. Jego biuro Techniczno- s. 328; M. Chudzyński, Okres międzypowstaniowy (1832- -Budowlane „Sektor” spółka z o.o. w Płocku wykonało pro- 1862), [w:] Dzieje Gostynina i ziemi gostynińskiej. Pod red. jekt szpitala powiatowego w Gostyninie. Główczewski za- M. Chudzyńskiego, Warszawa 1990, s. 314. projektował też szkołę powszechną w Gostyninie, pierwotnie 9 J. Szczepański, Dzieje Gąbina do roku 1945, Warszawa w innej lokalizacji, a także stadninę koni w Łącku. Zob. 1984, s. 201. B. Konarska-Pabiniak, Szkolnictwo płockie w dwudziestole- 10 B. Ostrowska, Stan sanitarny i problemy zdrowia powiatu ciu międzywojennym, w: Dzieje Płocka, t. 2, Płock 2006, gostynińskiego w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, „Rocz- s. 697; K. Askanas, Sztuka Płocka, Płock 1991, s. 232, 272; nik Gostyniński”, T. II – 2008, s. 139-162. A. J. Papierowski, J. Stefański, Płocczanie znani i nieznani. 11 D-r W.K., Gostynin (kor. Głosu), „Głos, tygodnik literacko- Słownik biograficzny, t. II, Płock 2007, s. 172; „Dziennik -społeczno-polityczny” 1898, nr 38, s. 907. Płocki” 1922, nr 239, 240. 12 Ibidem, s. 908. 22 Lewicki Józef, urodził się 2 III 1880 r. w Szepetówce na Wo- 13 Żochowski Władysław Marceli, felczer. Urodził się 18 XVIII łyniu, syn Włodzimierza i Marii. Przybył do Gostynina praw- 1883 r. w Łomży jako syn Jana i Katarzyny Lewińskiej. dopodobnie 16 IX 1919 r. z Kijowa. Był pierwszym dyrekto- Do Gostynina przybył z Warszawy ze Szpitala Dzieciątka rem oddanego pacjentom w 1926 r. Szpitala Powiatowego Jezus. Pracował w szpitalu, który mieścił się w budynku pw. św. Antoniego. Współpracował z doktorem Czesławem przy obecnej ulicy 3 Maja 34, a także w szpitaliku zakaźnym Wojciechowskim i Adamem Wajdenfeldem. W czasie II woj- przy ul. Długiej, następnie zatrudniony został w nowym szpi- ny światowej pozbawiony został funkcji dyrektora szpitala, talu powiatowym pw. św. Antoniego. Mieszkał najpierw ale Niemcy pozostawili mu kierowanie działającej przy szpi- w budynku szpitala, a następnie we własnym domu talu przychodni. Po wojnie odzyskał utraconą wcześniej

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 9 funkcję. Zmarł 23 VII 1949 r. w wieku 69 lat. Pochowany nazwiskiem. Zmarł na serce 20 IV 1940 r. w wieku 48 lat. został na cmentarzu parafialnym w Gostyninie. Żoną dok- Pochowany jest na cmentarzu parafialnym w Gostyninie tora Lewickiego była Maria Regina z Pileckich (1885–1969), (obok żony i córki). Dr Wojciechowski był dwukrotnie żona- którą poślubił w 1910 r. w Zasławiu. Po zamieszkaniu ty. Z pierwszą żoną miał syna Zbigniewa, który zmarł w Gostyninie aktywnie działała w Katolickim Związku Polek, w dzieciństwie. Z drugą żoną Kazimierą (1900-1955) miał który prowadził bibliotekę i ochronkę dla dzieci przy ul. Kut- dwie córki: Marię, która zmarła 10 IV 1940 r. mając zaled- nowskiej 37. Syn Józef, aplikant sądowy ur. w 1913 r. wie 7 lat i Wandę, późniejszą farmaceutkę mieszkającą w Szepetówce, zmarł w 1946 r. w Gostyninie. Młodszy brat w Płocku, żonę dra Sławomira Werensa. Za działalność doktora, prof. dr hab. Stefan Lewicki (1890-1975) położył w służbie zdrowia i pracę społeczno-kulturalną dr Cz. Woj- ogromne zasługi dla rozwoju rolnictwa polskiego. Był wie- ciechowski został przed wojną odznaczony Złotym Krzyżem loletnim kierownikiem Działu Hodowli Zbóż w Państwowym Zasługi. Zob. M. Chudzyński, Czesław Wojciechowski – go- Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. styniński lekarz i historyk, „Rocznik Gostyniński”, t. I – 2007, Zob. B. Konarska-Pabiniak, Gostynin. Szkice z przeszłości, s. 309–317. s. 105-107; B. Konarska-Pabiniak, 70. rocznica szpitala pod 24 Wajdenfeld Abraham [Adam], lekarz, kapitan rez. Wojska wezwaniem św. Antoniego w Gostyninie, „Głos Gostyniński” Polskiego. Urodził się 15 X 1888 r. w Płocku. Tam też ukoń- 1996, nr 24, s. 10; Relacja ustna Małgorzaty Zapalskiej; czył Żydowskie Gimnazjum Humanistyczne Koedukacyjne, Akta Stanu Cywilnego USC w Gostyninie. studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszaw- 23 Wojciechowski Czesław Kazimierz urodził się 8/20 IX skiego. Dyplom otrzymał w czerwcu 1913 r. Od 1 VIII 1914 r. 1891 r. w Suserzu. Był najmłodszym z dzieci Józefa, właści- do 1918 r. służył w Gwardyjskim Petersburskim Pułku. Od ciela części majątku w okolicach Suserza i Wandy z Drozdow- 15 III 1919 r. jako kapitan służył w 30 psk. Brał udział w woj- skich. Jego ojciec był organistą w suserskim kościele. nie polsko-bolszewickiej. Po demobilizacji zamieszkał w Go- W 1899 r. rozpoczął naukę w Gimnazjum Męskim w Płocki styninie. Zatrudniony został m.in. w nowym szpitalu powiato- (dziś Liceum Ogólnokształcące im. S. Małachowskiego). wym otwartym 16 XII 1926 r. Pracował razem z lekarzami: W 1906 r. po strajku szkolnym przeniósł się do nowo otwar- Józefem Lewickim i Czesławem Wojciechowskim oraz felcze- tego Gimnazjum Polskiego (obecnie Liceum im. Władysława rem Władysławem Żochowskim. W 1938 r. wyjechał do Jagiełły) i tam otrzymał świadectwo maturalne w 1910 r. Warszawy, gdzie pracował jako ginekolog. Zmobilizowany Studia medyczne rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1939 r. otrzymał przydział do kadry zapasowej I Szpitala w Krakowie i 23 XII 1921 r. uzyskał dyplom doktora nauk Okręgowego. Dostał się do niewoli w Kozielsku. Zamordo- medycznych. Podczas studiów wstąpił do Polskiej Organiza- wany w 1940 r. w Katyniu. Żona Zofia z Beckerów, córki Ma- cji Wojskowej. Karierę wojskową zakończył w stopniu porucz- ria i Janina. Zob. A.J. Papierowski, J. Stefański, Płocczanie nika w 1923 r. W październiku 1923 r. przeniesiono go znani i nieznani. Słownik biograficzny, t. II, Płock 2007, s. 618; do rezerwy. Pierwszym miejscem pracy doktora Wojciechow B. Konarska-Pabiniak, Żydzi w Gostyninie w pierwszej połowie skiego był Lwów, ale w niedługim czasie powrócił w rodzinne XX w, „Rocznik Gostyniński”, t. IV – 2016, s. 300. strony. Podjął pracę w Szpitalu Powiatowym w Gostyninie 25 KBM [Konstanty Bolesta Modliński], Szpital pod wezwaniem jako jeden z ordynatorów. Pełnił też odpowiedzialną fun- Św. Antoniego, „Mazowsze Płockie i Kujawy” 1927, nr 1, kcję lekarza powiatowego. Jego specjalnością były choroby s. 24-26. wewnętrzne, a także weneryczne. W 1938 r. przeniósł 26 B. Ostrowska, Stan sanitarny i problemy zdrowia powiatu się do Płocka i tam objął stanowisko lekarza powiato- gostynińskiego w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, „Rocz- wego. Oprócz pracy zawodowej poświęcał wiele czasu na nik Gostyniński”, T. II – 2008, s. 153. działalność polityczną, społeczną i kulturalną w mieście. 27 Krzemiński Tadeusz, urodził się 5 XI 1905 r. w Płocku. Był Był m.in. przewodniczącym powstałego w 1925 r. Koła Związ- absolwentem Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława ku Obrony Kresów Zachodnich, członkiem Powiatowego Jagiełły w Płocku. Studia medyczne ukończył na Wydziale Komitetu WF i PW. Do 1929 r. był przewodniczącym Rady Ogólnolekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Dyplom Powiatowej PSL-Piast. W 1933 r. przewodniczył Zarządowi doktora medycyny uzyskał 4 VII 1931 r. W latach 1931-1933 Rady Powiatowej w Gostyninie. Po przeniesieniu do Płocka był asystentem oddziału wewnętrznego i zakaźnego szpita- został ławnikiem Rady Miejskiej w Płocku. Tam też działał la w Płocku, lekarzem sejmikowym w starostwie płockim oraz w Radzie Obwodowej Obozu Zjednoczenia Narodowego. lekarzem szkolnym w gimnazjum im. Marszałka Stanisława W kwietniu 1939 r. został naczelnikiem Obywatelskiego Małachowskiego w Płocku. Po osiedleniu się w Gostyninie Komitetu Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej w Płocku, ok. 1934 r. objął stanowisko lekarza powiatowego, pracował a w czerwcu tego roku prezesem Zarządu Oddziału Płoc- też na oddziale zakaźnym tego szpitala. Pełnił funkcję kie- kiego Związku Peowiaków. W latach 30. działał w Zarządzie rownika Wydziału Zdrowia Prezydium Powiatowej Rady Na- Obwodu Płockiego Związku Lekarzy Państwa Polskiego, rodowej w Gostyninie. W latach 1939-1941 pracował a w 1938 r. został jego przewodniczącym. Uczestniczył też w ubezpieczalni społecznej jako lekarz domowy. Działał w pracach Zarządu Płockiego Oddziału Towarzystwa w Polskim Czerwonym Krzyżu. Pełnił funkcję kierownika Przeciwgruźliczego, Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem Wydziału Zdrowia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej oraz PCK. Podjął też próby badań historycznych dotyczących w Gostyninie. Od 22 VI 1947 r. do końca 1953 r. był człon- miasta i powiatu gostynińskiego. W lokalnej prasie gosty- kiem Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego w Go- nińskiej i płockiej drukował artykuły dotyczące spraw aktu- styninie, a także od 1948 r. jego prezesem. W 1953 r. prze- alnych i historii Gostynina, m.in. Kazimierz Puławski, Powsta- niósł się do Płocka. Tam pracował jako dyrektor Lecznictwa nie styczniowe na terenie powiatu gostynińskiego, Nieco Zespolonego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Płocku. o Gostyninie. Opublikował dwa przywileje dla Gostyni- W roku 1954 otrzymał specjalizację I stopnia w zakresie na z 1382 r., nadany przez Siemowita IV i z 1462 r., na- epidemiologii, a w 1959 r. został specjalistą II stopnia dany przez Kazimierza Jagiellończyka. Po wkroczeniu Niem- w zakresie ochrony zdrowia. Po śmierci żony przeniósł się ców do Płocka we wrześniu 1939 r., czując zagrożenie do Warszawy, gdzie w 1960 r. objął stanowisko kierow- wyjechał do Warszawy. Podjął pracę w szpitalu Św. Ducha nika Działu Profilaktyki i Lecznictwa Wydziału Zdrowia przy ul. Elektoralnej, prawdopodobnie pod zmienionym Wojewódzkiej Rady Narodowej. W czasie pracy zawodowej

10 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 wielokrotnie był odznaczany, m.in.: Odznaką za Wzorową obronił po ukończeniu studiów. Przez sześć lat do wybuchu Pracę w Służbie Zdrowia, srebrnym i złotym Krzyżem Zasłu- wojny, pracował jako asystent na oddziale chirurgicznym gi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. szpitala Elżbietanek w Poznaniu. We wrześniu 1939 r. został Zmarł w Warszawie 4 VII 1964 r. Pochowany został na cmen- zmobilizowany do Armii Poznań. Jego zadaniem było orga- tarzu arafialnym w grobie rodzinnym w Płocku. Żona Maria nizowanie szpitali polowych. Na rok trafił do obozów jeniec- (1909-1959), działaczka Ligi Kobiet. Córka Hanna Maria, kich w Kutnie i Ostrzeszowie. Ślub zawarł 14 XII 1940 r. lekarz, absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie. Zob. z Janiną Piwnicką herbu Lubicz w Kutnie, pochodzącą z Woli H. Empacher, Wspomnienie o Ojcu, [w:] My, Gostyniacy. Raciborowskiej. Od sierpnia 1940 r. do października 1945 r. Wspomnienia Wychowanków i Absolwentów Gimnazjum mieszkał i pracował w szpitalu w Gostyninie jako chirurg. i Liceum im. Tadeusza Kościuszki w Gostyninie. Pod red. W Gostyninie urodziły się jego trzy córki w latach 1941-1944. W. Sajkowskiego, Gostynin 2010, s. 77; B. Konarska-Pabiniak, W 1946 r. przeniósł się do Zielonej Góry, gdzie organizował Gostyniński Oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego szpital i przychodnię. Zmarł w 1994 r. Zob. T. Czyżniewski, 1947–1952, „Rocznik Gostyniński”, t. I – 2007, s. 333; Dzie- Albin Bandurski – doktor Elżbietanek, „Gazeta Wyborcza”, je Gostynina i ziemi gostynińskiej, pod red. M. Chudzyńskie- pl; W. Kiedrowski, Na drogach życia, Pelplin, 2009, s. 120- go, Warszawa 1990, s. 555. 130; Informacja syna dr. n. med. Jędrzeja Bandurskiego 28 B. Ostrowska, Stan sanitarny i problemy zdrowia powiatu z Zielonej Góry. Akt Stanu Cywilnego USC w Gostyninie. gostynińskiego w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, „Rocz- 32 B. Konarska-Pabiniak, Szpital w nowej siedzibie. Good-bye nik Gostyniński”, T. II – 2008, s. 154. staruszku, „Głos Gostyniński” 2003, nr 9, s. 2; tejże, Szpital 29 W. Kiedrowski, Na drogach życia, Pelplin 2009, s. 124. XXI wieku, „Głos Gostyniński” 2003, nr 13, s. 1; 30 Ibidem, s. 125. B K P, Kontrasty, „Głos Gostyniński” 2004, nr 3, s. 6; tejże, 31 Bandurski Albin, urodził się w 1905 r. Ukończył Wydział Ozdoba Gostynina po liftingu, „Głos Gostyniński” 2006, Lekarski Uniwersytetu w Poznaniu w 1931 r. W latach 30. nr 9, s. 4; D. Dom Pomocy w starym szpitalu, „Gazeta odbywał staże w Berlinie, Sztokholmie, Paryżu. Doktorat Gostynińska” 2006, nr 9, s. 2.

HOSPITAL UNDER THE INVOCATION OF SAINT ANTHONY IN GOSTYNIN AND ITS HISTORY

Summary

In December 1926, a modern, for those days, hospital for 60 patients was opened in Gostynin, a town with five thousand inhabitants in Warszawskie Province. It was built mainly from funds earmarked for Regio- nal Parliament. The initiator of this project was Anton Pinakiewicz, a staroste of Gostynin. In honour of him, the hospital was named after Saint Anthony. This institution significantly improved the state of health in Go- stynin. It functioned as a hospital until 2003.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 11 MAREK TADEUSZ FRANKOWSKI JADWIGA URSZULA FRANKOWSKA APARAT SS I POLICJI NIEMIECKIEJ ELEMENTEM TERRORU I ZAGŁADY W REJENCJI CIECHANOWSKIEJ W LATACH 1939-1945

Abstrakt

W artykule omówiono strukturę władz SS i policji w rejencji ciechanowskiej oraz przedstawiono persona- lia licznych funkcjonariuszy, którzy dopuścili się zbrodni na ludności polskiej i żydowskiej.

Słowa kluczowe: rejencja ciechanowska (1939-1945), aparat SS i policji, terror, zbrodniarze

Omawiając organizację administracji okupacyjnej amerykańskim trybunałem wojskowym. Z powodów w rejencji ciechanowskiej nie sposób nie uwzglę- zdrowotnych 5 lutego 1948 roku został wyłączony dnić struktury władz policyjnych i SS na tym terenie. z procesu. Zmarł w listopadzie tego samego roku. Wynika to stąd, że od początku tereny zaanektowane Funkcję wyższego dowódcy SS i policji (Höhere stały się obiektem szczególnego zainteresowania SS und Polizeiführer - HSSPF) przy nadprezydencie aparatu SS i policji, który tworzył tu swoisty system Prus Wschodnich do 1942 roku pełnił SS-Obergrup- panowania i teren doświadczeń. penführer Hans Adolf Prützmann (ur. 31 sierpnia Szefem policji bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei – 1901 roku – popełnił samobójstwo 21 maja 1945 ro- Sipo) i służby bezpieczeństwa (Sicherheisdienst – SD) ku, w SS nr 3002), a następnie do końca 1943 roku w Królewcu był SS-Brigadeführer dr Otto Emil Rasch, SS-Brigadeführer Georg Ebrecht (ur. 24 lipca 1895 ur. 7 grudnia 1891 roku, zm. 1 listopada 1948 roku roku – zm. 26 stycznia 1977 roku, w NSDAP nr w Norymberdze, zbrodniarz wojenny, SS-Brigade- 597464, w SS od kwietnia 1935 roku, nr 268990). führer i dowódca Einsatzgruppe C. Pochodził z Prus Po nim objął to stanowisko i piastował je do końca Wschodnich i walczył w I wojnie światowej w niemiec- wojny SS-Brigadeführer Otto Hellwig (ur. 24 lutego kiej marynarce. W latach 1918-1923 studiował na 1898 roku – zm. 20 sierpnia 1962 roku, od kwietnia kilku uniwersytetach. Uzyskał tytuły doktora z dziedzi- 1933 roku, w NSDAP nr 2155 531, w SS od lipca ny prawa i stosunków politycznych. Następnie Rasch 1935 roku, nr 272289)1. pracował w zawodzie prawniczym. Do NSDAP wstą- Nieco inną kolejność obsady tego stanowiska po- pił w 1931 roku, a do SS w 1933 r. Należał także do daje Czesław Madajczyk. Według niego: ciechanow- SD. Przed II wojną światową piastował wysokie stano- skie podlegało 40-letniemu SS-Gruppenführerowi wiska w hitlerowskiej policji (SiPo) i SD we Frankfurcie Wilhelmowi Rediessowi (ur. 10 października 1900 nad Menem, Pradze i Królewcu. Po ataku Trzeciej Rze- roku – popełnił samobójstwo 8 maja 1945 roku, szy na ZSRR w czerwcu 1941 roku dowodził Ein- w NSDAP od grudnia 1925 roku, w SS od 1930 roku, satzgruppe C, która została przydzielona do Grupy HSSPF w Prusach Wschodnich). Po Rediessie, który Armii „Południe” i działała na Ukrainie. Rasch był od- został przeniesiony do Norwegii, stanowisko to objął powiedzialny za dokonanie masowych morderstw na SS-Gruppenführer Jakob Sporrenberg (ur. 16 wrze- ukraińskich Żydach, Cyganach i innej cywilnej ludno- śnia 1902 roku – powieszony 6 grudnia 1952 roku, ści ZSRR. Pod jego nadzorem przeprowadzono wielką w NSDAP od 15 grudnia 1925 roku, nr 25585, w SS masakrę kijowskich Żydów w Babim Jarze. W sumie od 1 października 1930 roku, nr 3809). Po nim zaś oblicza się, iż dowodzona przez Rascha Einsatzgruppe dopiero Hans Adolf Prützmann, a następnie Georg C zamordowała do 20 października 1941 roku około Ebrecht, wreszcie Otto Hellwig2. 80 tysięcy ludzi. Następnie powrócił do pracy biuro- Funkcję inspektora policji bezpieczeństwa (Sicher- wej i w latach 1942-1945 piastował stanowisko dyrek- heitspolizei – Sipo) i służby bezpieczeństwa (Sicherhe- tora firmy Kontinentale Öl. Po wojnie Rasch został isdienst – SD) na Prusy Wschodnie z siedzibą w Kró- schwytany przez aliantów i za zbrodnie wojenne oraz lewcu pełnił bratanek szefa Abwehry Wilhelma Ca- zbrodnie przeciw ludzkości postawiony przed narisa, SS-Standartenführer Constantin Canaris,

12 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 (ur. w sierpniu 1906 roku). 9 listopada 1942 roku po- • Wydział III: Sprawy obrony z następujacymi refe- siadał stopień SS-Standartenführera i Oberst der Po- ratami: III C – obrona Polska; III D – obrona Zwią- lizei. W latach 1941-1944 był inspektorem SiPo i SD zek Radziecki; III F, później IVc – sabotaże; III J – w Królewcu. W 1942 roku organizował akcje pacyfi- mniejszości; III K, później IV 2a – kartoteka; III W, kacyjne w województwie białostockim. Wiosną 1944 później IV 1b – narodowy polski opór; III N, póź- roku mianowano go pełnomocnikiem (Beauftragter) niej IV N – ludzie4. szefa SiPo i SD w Belgii i płn. Francji. Od września Udało się ustalić personalia tylko niektórych funk- 1944 roku był oficerem łącznikowym SS przy sztabie cjonariuszy struktury terroru w rejencji ciechanowskiej. feldmarszałka Maximiliana von Weichsa. W latach Należą do nich5: 1945-1951 przebywał w niewoli u Amerykanów. • Ernst Baumann, ur. 5 listopada 1915 roku w Burg, 4 sierpnia 1951 roku został skazany w Belgii za po- komisarz kryminalny – kierownik wydziału III od pełnione zbrodnie na 20 lat więzienia. Zwolniono go listopada 1940 roku do 19 stycznia 1945 roku. z więzienia w 1952 roku w bliżej niewyjaśnionych Zmarł 9 listopada 1979 roku. okolicznościach. • Heinrich Baumann, ur. 19 czerwca 1905 roku 9 listopada 1939 roku utworzono w Ciechanowie w Köln-Mühlheim, sekretarz kryminalny w wydzia- (Zichenau) siedzibę rejencyjnego urzędu gestapo le IV 1C, zamieszkały 5 Köln-Mühlheim, Bergisch- (Geheime Staatspolizeistelle Zichenau – S I V 1 nr Gladbache-Strasse 159. 818/39-151-SdbP). Na podstawie dalszych zarzą- • Adolf Biegelmann, pracownik kryminalny, tłu- dzeń z 3 stycznia 1940 roku (S I V 1 nr 393/39-150) macz, wydział III, IV 1b. Do chwili zjednoczenia zezwolono na utworzenie filii gestapo w Płońsku, Niemiec mieszkał na terenie NRD. Nie był prze- Sierpcu jak również na utworzenie komisariatów po- słuchiwany przez tamtejsze władze. licji granicznej w Ostrołęce, Pułtusku, Modlinie • Kurt Delto, ur. 3 stycznia 1909 roku w Berlinie, (Neuhof), Nowym Dworze Mazowieckim (Bugmüde), asystent kryminalny GPK Modlin, zmarł 18 grud- Płocku oraz Pułtusku. W 1941 roku szef gestapo nia 1981 roku. w okręgu Ciechanów–Płock (Leiter der Geheime Sta- • Konrad Lange, ur. 22 stycznia 1912 roku w Dage- atspolizeistelle Zichenau-Schröttersburg und SD) büll, asystent kryminalny – GPK Modlin, zam. SS-Obersturmbannführer Hartmut Pulmer przeniósł 2202 Barmstedt, Bahnhofstr. 2. siedzibę gestapo z Ciechanowa do Płocka. Pismem • Johann Mayer, ur. 9 grudnia 1921 roku w Augs- okólnym szefa policji bezpieczeństwa i służby bezpie- burgu, GFP Gruppe 724 – kierowca, od paździer- czeństwa z 17 sierpnia 1944 roku (I org. nr 332/44) nika 1944 roku w wydziale IV 6 a. Zamieszkały posterunek policji Zichenau-Schröttersburg, z uwzględ- w 89 Augsburg, Hoeggstrasse 2. nieniem posterunku policji kryminalnej Zichenau jako • Reinhold Roßmann, ur. 2 listopada 1911 roku wydział V, został przekształcony w urząd komendan- w Hindenburgu, sekretarz kryminalny – wydział II ta policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa. i III, GPK Scharfenwiese, zamieszkały w Un- Ta reorganizacja wynikała stąd, że również posterun- terhorn/ Hohnelohekreis, Auweg 22. ki policji kryminalnej w Mławie, Pułtusku, Płońsku, • Hermann Albert Schaper, ur. 12 sierpnia 1911 ro- Przasnyszu i Płocku podlegały głównemu urzędowi ku w Straßburgu, komisarz kryminalny, wydział II, w Płocku. Obok miejscowych więzień, w wymienio- kierownik GPK Modlin od kwietnia 1942 do stycz- nych miastach, istniało do 31 lipca 1944 roku jedno nia 1945 roku. Zamieszkały w Bad Tölz, Alterba- centralne więzienie w Forcie III w Pomiechówku, które hnhofspl. podporządkowane było bezpośrednio Komisariatowi • Heinz Schmidt, ur. 15 stycznia 1906 roku w Rudol- Policji Granicznej Modlin (GPK Modlin)3. fstadt, starszy sekretarz kryminalny – kierownik Celem lepszego przedstawienia zakresu kompeten- GPK Modlin od kwietnia 1940 do grudnia 1943 cyjnego i obszaru działania gestapo w rejencji ciecha- roku, potem pracownik wydziału III, IV 2a. Zmarł nowskiej przedstawiona jest poniżej jego struktura: 6 maja 1973 roku. • Wydział I: Organizacja, dane osobowe, admini- • Otto Schmidt, ur. 7 listopada 1908 roku w Siegen, stracja. asystent kryminalny, GPK Modlin i Pułtusk od po- • Wydział II: Sprawy polityczne z następującymi re- czątku 1944 roku. Zamieszkały w 4902 Bad Sal- feratami: II A, później IV 1a – komunizm, zuflen, Moltkestr 38. marksizm; II B1 – kościoły, sekty, Badacze Pisma • Willibald Schrempf, ur. 25 maja 1914 roku w Tip- Świetego; II B2 – sprawy żydowskie; II D, później schern, starszy asystent kryminalny – GPK Modlin. IV 6b – sprawy aresztu ochronnego; II E, później Zamieszkały w Dőllach/Liezen, Steiermark. IV 1c – wykroczenia gospodarcze, zerwanie umo- • Ottomar Unruh, ur. 14 listopada1913 roku, ko- wy o pracę; II F – kartoteka, ściganie karne. misarz kryminalny – kierownik GPK Modlin od

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 13 kwietnia 1942 roku. Zmarł 19 marca 1946 roku. stycznia 1943 roku do 19 stycznia 1945 roku, SS- • Julius Vaitkewitsch, ur. 16 czerwca 1908 roku, pra- Sturmbannführer Friedrich Schutz, (ur. 18 grudnia cownik kryminalny – GPK Modlin. Zamieszkały 1910 roku w Lemgo, zmarł 15 lipca 1981 roku)11. w 24 Lavoni St. Cabramatta, Sydney, NSW, 2166. Gestapo posiadało również swoje placówki • (-) Weber, od sierpnia 1940 roku w strukturach w większych miastach rejencji. Szefem gestapo gestapo Zichenau-Schröttersburg, sekretarz krymi- w Ostrołęce (Scharfenwiese) był Wilhelm Friedrich nalny w wydziale II F – kartoteka i ściganie kar- Boger (ur. 19 grudnia 1906 roku, zmarł w szpitalu ne – IIA/IV 1. więziennym 3 kwietnia 1977 roku). 1 grudnia 1942 • Artur Wendt, ur. 1915 roku w Nowym Dworze, roku został on skierowany do obozu koncentracyjne- pracownik kryminalny, tłumacz, GPK Modlin. Po- go Auschwitz, gdzie pełnił funkcję w obozowym ge- legł w 1945 roku w Königsberg. stapo do stycznia 1945 roku. Sprawował m.in. funk- • Friedrich Willenberg, ur. 9 lutego 1906 roku w Bol- cję zastępcy szefa Wydziału Politycznego (Politische leinen, inspektor policji – wydział I i II D, IV 6b. Abteilung) Maksymiliana Grabnera12. Po wojnie zamieszkały w 4 Düsseldorf, Roßstr. 326. Na czele pułtuskiej (Ostenburg) placówki gestapo Przesłuchiwany przez Prokuraturę przy Sądzie Kra- początkowo stał prawdopodobnie Wilhelm Liedtke, jowym w Giessen. Niczego z okresu okupacji nie wcześniej starszy sekretarz kryminalny Komisariatu pamiętał. Stwierdził ponadto, że „nigdy nie działał Policji Granicznej Modlin – Nowy Dwór. Według źró- z nienawiści rasowej, także nigdy nie prześladował deł niemieckich Liedtke, ur. 6 lipca 1902 roku w Hil- i nie krzywdził ludzi z powodów politycznych lub desheim, zmarł 18 listopada 1964 roku13. Po Liedtke religijnych“7. funkcję tę objął Alois Scholze. Zbrodnicza działalność SS-Obersturmbannführe- Ponadto placówki gestapo mieściły się w: Przasny- ra Hartmuta Pulmera (ur. 9 listopada 1908 roku szu (Praschnitz), Sierpcu (Sichelberg), Mławie (Mie- w Königsbergu/Neumark), skierowana była głównie lau) i Płońsku (Ploehnen). przeciwko inteligencji polskiej. Osobiście był odpo- Obok wymienionych powyżej organów policyjnych wiedzialny za śmierć abp. Antoniego Juliana Nowo- na obszarze północnego Mazowsza działał również wiejskiego, bp. Leona Wetmańskiego i wielu innych aparat policji porządkowej (Ordnungspolizei – Or- księży. Ogółem zarzucono mu 158 morderstw. po), policji ochronnej (Schutzpolizei – Schupo) i żan- Po wojnie prokuratura niemiecka w Giessen dopiero darmeria. Placówki policji ochronnej występowały w 1971 roku wszczęła przeciwko niemu postępowa- także na szczeblu gmin. Natomiast posterunki żan- nie i wniosła akt oskarżenia (23 stycznia 1974 roku). darmerii (Gendarmeriepolizeiposten) znajdowały się Sporządzenie aktu oskarżenia było możliwe w wyniku przeważnie w miastach powiatowych, takich jak: dostarczenia przez Główną Komisję Badania Zbrod- Ciechanów, Maków Mazowiecki, Mława, Ostrołęka, ni Hitlerowskich w Polsce materiałów dowodowych do Płock, Płońsk, Przasnysz, Pułtusk, Sierpc, a także Ośrodka Ścigania Zbrodniarzy Wojennych w Ludwi- w większych miastach niebędącymi stolicami powia- gsburgu (Zentralstelle der Landesjustizverwaltungen, tów np: Nasielsku, Zakroczymiu, Chorzelach. Ludwigsburg RFN). Nie objęto nim sprawy zamordo- Istotną trudność sprawia ustalenie nazwisk funk- wania biskupów płockich. Ze względu na zły stan cjonariuszy żandarmerii działających na terenie re- zdrowia oskarżonego sąd niemiecki, postanowie- jencji ciechanowskiej. Wynika to z faktu, że po zakoń- niem z 15 listopada 1976 roku, ostatecznie sprawę czeniu wojny nie prowadzono w tym zakresie kom- zamknął. Zbrodniarz ten zmarł 24 kwietnia 1978 ro- pleksowych badań. Czasami w publikacjach pojawia- ku8. ją się strzępy informacji, które jednak trudno zweryfi- Pulmerowi podlegały także rejencyjne placówki kować. Na przykład Ryszard Juszkiewicz podaje in- policyjne: policji kryminalnej (Kriminalpolizei – Kripo) formację, że czołgi radzieckie jadące przez wsie z siedzibą w Ciechanowie, kierowane przez Schindle- Wola Kęczewska i Kęczewo w kierunku na Petrykozy ra oraz tajnej policji państwowej (Geheime Staatspo- zaskoczyły około 33 żandarmów, którzy transporto- lizei – Gestapo) z siedzibą w Płocku (Schroetters- wali dokumenty niemieckich władz administracyjnych burg), kierowane przez SS-Sturmbannführera z Mławy. Wśród zabitych byli podobno: Naujoks, Ve- dr. Friedricha Ranga (ur. 9 kwietnia 1899 roku w gelahn, Voss, Nalewalski14. Grottau). Funkcję kierownika urzędu Rang sprawował Na podstawie zeznań świadków ustalono w OKBZH od 9 listopada 1939 do 29 stycznia 1940 roku. Zmarł w Warszawie skład osobowy żandarmerii niemieckiej 3 lutego 1982 roku9. w Mławie w końcowym okresie okupacji. Byli to: Wil- Po Hartmutcie Pulmerze, który swoją funkcję spra- li Vegelahn, w wieku około 50 lat – komendant po- wował od 30 stycznia 1940 roku do 30 grudnia 1942 wiatowy oraz: Huhn, lat około 50, Willi Voss, Gutow- roku10, omawiane stanowisko piastował, od 5 ski, Naujoks, Nalewalski, Walter, Gut, Mazur,

14 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Kanschtett, Bach, Hessmann, Gutsmann, Putkereit, z prawidłowym działaniem więzienia. Głównym jed- Naguszewski, Wiemer, Wessler, Wipiech, Karczewski, nak jego zadaniem było zapewnienie bezpieczeń- Fliegert, Isemann, lat około 60, August Szymański, lat stwa. Urząd komendanta, począwszy od początku ponad 50, Franz Szermacher, lat około 6015. Zda- 1943 roku aż do likwidacji więzienia w lipcu 1944 niem Antoniego Nehringa Walter i Nalewalski byli roku, sprawował prawdopodobnie SS-Obersturm- funkcjonariuszami Kriminalpolizei16. führer Jerzy Scherfer. W tym miejscu warto wspo- Obok tak silnie rozbudowanego aparatu policyj- mnieć, iż niektórzy z byłych więźniów sprawowanie nego, w utrzymaniu porządku organy policyjne funkcji komendanta przypisują Urlichowi Pfennigowi wspierał Wehrmacht. Od jesieni 1939 roku rejencja vel Fenikowi, gestapowcowi pochodzącemu z Nie- ciechanowska podlegała Okręgowi Wojskowemu miec. Nie udało się jednak ustalić, kto kierował For- nr 1. z dowództwem w Królewcu. W niektórych mia- tem III w okresie od marca do jesieni 1941 roku, kie- stach rejencji (Płock, Sierpc) mieściły się jego komen- dy to pełnił on rolę zarówno obozu dla przesiedlo- dantury powiatowe. Według niepełnych danych na nych Polaków, jak i getta – zbiorczego obozu dla Ży- terenie rejencji ciechanowskiej od drugiej połowy dów20. Według danych niemieckich Ulrich Pfennig (ur. 1941 roku do początku 1944 roku stacjonowały: 30 maja 1910 roku w Reichenbach), był starszym część oddziałów 461. dywizji piechoty, brygada szkol- asystentem kryminalnym w wydziale I 1c – GPK Mo- no-zapasowa „Hermann Göring” oraz 151. dywizja dlin i więzieniu w Forcie III. Zmarł 12 sierpnia 1948 uzupełnień. W latach 1942-1943 na obszarze rejencji roku21. stacjonowała także 401. dywizja do zadań specjal- Przed wojną SS-Obersturmführer Jerzy Scherfer nych, dowodzona przez gen. mjr. Siecfrieda Ruffa mieszkał w Polsce. Scherfera znał bardzo dobrze wię- (ur. 20 lutego 1895 roku w Kunowicach, 26 stycznia zień Józef Olszewicz ponieważ mieszkał z nim w tej 1946 r. skazany na karę śmierci za zbrodnie wojenne, samej wsi Nowy Modlin. Rodzice Scherfera posiada- powieszony 3 lutego 1946 roku). Do zadań dowo- li w Modlinie sklep spożywczy. Edukację zaś pobierał dzonej przez niego jednostki należało wspomaganie on w Szkole Powszechnej w Kosewie, powiat Nowy akcji policyjnych oraz udział w wysiedlaniu ludności Dwór Mazowiecki. Jego szkolnym kolegą był Tadeusz polskiej. Pawelski, aresztowany, wraz z ojcem Władysławem We wszystkich miastach i miasteczkach rejencji Pawelskim, 9 kwietnia 1943 roku. Scherfer rozpoznał rozmieszczone były posterunki policji niemieckiej. go w więzieniu, a następnie zwierzał się, że „na fron- Na przykład na terenie Nasielska i gminy Nasielsk cie wschodnim stracił rękę”. Polacy znali Scherfera było 24 funkcjonariuszy policji niemieckiej (w tym 14 z bicia nawet tych, którzy nie ukłonili mu się na uli- żandarmów). Siedzibą policji był Nasielsk. Posterunek cy22. żandarmerii mieścił się przy ul. T. Kościuszki nr 9 Relacje Tadeusza Pawelskiego potwierdzają ze- (gmach magistratu), a dla gminy – przy ul. Browarnej znania samego Scherfera. Jak wynika z akt śledztwa nr 6 w domu (-) Chojnackiego. Ponadto na terenie Prokuratury przy Sądzie Krajowym w Giessen 22 li- gminy był posterunek żandarmerii we wsi Pieścirogi. stopada 1941 roku Scherfer walcząc na froncie Najokrutniejszym spośród żandarmów był Volksdeut- wschodnim został ranny. Stracił kości śródręcza i trzy sch (-) Borkowski17. Prawie wszyscy funkcjonariusze środkowe palce prawej ręki23. Charakteryzując go miejscowej policji w Nasielsku rekrutowali się spośród można powiedzieć, że był to typ zwyrodniałego sa- Niemców zamieszkałych od dawna na tym terenie. dysty. Więzień Jan Jóźwiak tak po latach wspominał: Przed wybuchem wojny na terenie gminy było ich „(…) Przyszedłem do jednej z cel (…) zobaczyłem około 300 i już wówczas sporządzali oni listy pro- tam leżącego, strasznie pobitego stróża z folwarku skrypcyjne Polaków, według których władze niemiec- z Jaskółkowa. Stróż ten, gdy ja przyszedłem, już ko- kie dokonywały, w czasie okupacji, aresztowań. Byli nał. Po krótkim czasie (…) zmarł. Współwięźniowie oni elementem szczególnie niebezpiecznym dla miej- powiedzieli mi, że stróża tego pobił w nieludzki spo- scowych Polaków, gdyż dobrze znali miejscowe śro- sób Scherfer (…)”. Inny więzień (?) Ciosek został za- dowiska i panujące tam realia. W pow. pułtuskim mordowany podczas przesłuchania przez Karola mieszkało około 2 tysiące kolonistów18. Wendta i Jerzego Scherfera. Oprawcy ci nakazali W niemieckich więzieniach i aresztach policyjnych więźniowi położyć się na klocu drzewa, a potem za- służbę pełnili szczególnie sadystyczni funkcjonariusze. częli go bić. Scherfer – bykowcem, a Wendt – kijem. Fakt ten widoczny jest na przykładzie obsady perso- Przesłuchiwany nie podniósł się już więcej. Scherfer nalnej niemieckiego więzienia w Forcie III w Pomie- brał udział w katowaniu Żydów przebywających chówku19. w obozie – getcie w Forcie III. Fakt, o którym mowa, Na czele więzienia karno-śledczego stał komen- potwierdza zeznanie Józefa Olszewicza: „Widziałem dant, odpowiedzialny za całokształt spraw związanych również, że Scherfer brał udział w katowaniu Żydów,

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 15 a następnie selekcjonował poszczególne osoby, które głównie z Volksdeutschów i kolonistów niemieckich zamordowano”24. Do tego należy jeszcze dodać, znających zarówno język polski, jak i polskie środowi- iż jest on współodpowiedzialny za masowe egzekucje ska, z którymi przed wojną utrzymywali ścisłe kontak- dokonywane od wiosny 1943 do 31 lipca 1944 roku ty. Z tego też powodu byli oni szczególnie groźni dla w Pomiechówku oraz wiele pojedynczych zabójstw mas więźniarskich. więźniów. Wykaz załogi Fortu III sporządzono na podstawie Według danych niemieckich Georg Scherfer zachowanych nielicznych dokumentów i relacji świad- (ur. 21 stycznia 1923 roku w Łodzi) był pracownikiem ków. Prześledzono również, w niektórych przypad- kryminalnym GPK Modlin. Po wojnie osiedlił się kach, ich dalsze losy. Należy jednak pamiętać, iż po- w Republice Federalnej Niemiec, zam. 7214 Zim- dany poniżej materiał jest z konieczności niepełny mern, Lindenstr. 1525. Przesłuchiwany przez niemiec- i zawiera wiele luk oraz tzw. „białych plam”. ką prokuraturę Scherfer zaprzeczył jakoby miał coś Czesław Bross vel Czesław Pross – ur. 6 stycznia wspólnego z mordowaniem i katowaniem więźniów 1923 roku w Zakroczymiu. Członek gestapo. Pracow- w Forcie III w Pomiechówku. Stwierdził, że w Forcie III nik kryminalny GPK Modlin i Pomiechówek. Od 1945 był jedynie strażnikiem i przy przesłuchaniach więź- roku zaginął30. W prześladowaniu i torturowaniu Po- niów brał udział jako tłumacz. Ponadto oświadczył, laków wyróżniało go szczególne okrucieństwo. Brał że w akcjach zabójstw więźniów nie uczestniczył. on udział w zamordowaniu 8 października 1944 roku Nigdy nie nosił bykowca (bicza) i przy przesłucha- w Pomiechówku i Nowym Dworze Mazowieckim 104 niach nie tłukł więźniów, aby otrzymać pożądane ze- Polaków. Przyczynił się do aresztowania i osadzenia znania. Do cel więziennych nie wchodził, ponieważ w Forcie III Zofii Krauze z Zakroczymia, która tam też w Pomiechówku były specjalne pomieszczenia do została zamordowana. Brał udział przesłuchań. Z powodu jego inwalidztwa praktycznie w aresztowaniu Stefana Staszewskiego, który zginął nie był w stanie, dokonać zarzucanych mu czynów26. w Dachau. Czesław Bross zwracał się do aresztowa- Z kolei z opisów w innych materiałach niemieckiej nych kobiet ty k…. Według opinii ludzi, którzy go zna- prokuratury kierownikiem więzienia w Pomiechówku li w okresie wojny „był to człowiek ohydny, który lubił od maja 1943 roku do lipca 1944 roku był SS-Ober- pokazywać, co potrafi znęcając się nad więźniami. sturmführer Otto Brauer, (ur. 16 czerwca 1899 roku (…) Bił, maltretował i znęcał się osobiście nad więź- w Podfidlin/Danzig). Następnie do stycznia 1945 ro- niami narodowości żydowskiej (…)”. Tamara Włady- ku działał w GPK Modlin. Po zakończeniu wojny sława Szklennik stwierdziła, że „przez niego zginęło mieszkał w: 5144 Wegberg, Ludwig-Uhland-Strasse wiele ludzi z terenu Zakroczymia i Trzeciego Fortu”31. 62, pow. Heinsberg27. Jeden z więźniów, któremu Roman Bross vel Pross – s. Adolfa i Emmy udało się przeżyć, opisał go w następujący sposób: z d. Dering, ur. 9 sierpnia 1918 roku we wsi Galach, „(…) Niskiego wzrostu, szczupły, lat około 55, ciemny pow. Nowy Dwór Mazowiecki. Brał udział w torturo- blondyn, lekko pochyły (…)”. Przed wojną mieszkał waniu Polaków i Żydów w Zakroczymiu 12 stycznia on w Gdańsku przy ul. Langhurhstrasse 3. Więzień 1940 roku w tzw. „Krwawy Piątek” oraz w paździer- Jan Jóźwiak, trzymany w forcie od 17 stycznia do 13 niku 1944 roku. Był on członkiem załogi więzienia czerwca 1944 roku ocenił, na podstawie relacji więź- prawdopodobnie od wiosny 1943 roku. Więziony od niów i własnych obserwacji, że Brauer zamordował 5 maja 1943 do 4 listopada 1943 roku Bolesław „osobiście więcej jak 50 więźniów Polaków”28. Kacprzak, był katowany przez Zygmunta Studzińskie- Prawdopodobnie pionem kryminalnym w Forcie III go i Romana Brossa. „Badanie odbywało się w ten kierował Ulrich Pfennig. Były więzień tak go opisał: sposób, że bito mnie pałkami brzozowymi i kiedy „(…) Prowadził on tzw. śledztwo. Wyróżniał się szcze- mdlałem przykładano mi do brzucha zapalone ga- gólnym okrucieństwem w stosunku do więźniów. Bez zety. Przetrącono mi prawe przedramię i złamano żadnych podstaw kopał więźniów w brzuch, bił po trzy żebra”32. twarzy i szczuł psami. Z całą pewnością Fenik ma na Edward Bross vel Edward Pross – ur. 1 listopada swym sumieniu wielu zamordowanych więźniów. 1913 roku w Gałachach, s. Franciszki Bross z d. Star- Był to mężczyzna w wieku około 50 lat, wzrostu ni- czewskiej. Należał do załogi więzienia prawdopo- skiego, otyły, twarz owalna, jasny blondyn, oczy nie- dobnie od końca 1942 roku albo wczesnej wiosny bieskie”29. 1943 roku. Po wojnie osiedlił się w Republice Federal- W Forcie III służbę pełnili, oprócz funkcjonariuszy nej Niemiec. W 1969 roku mieszkał w Niederbachen, SS i gestapo wchodzących w skład komendy więzie- Cereonstasse 433. nia w Pomiechówku i przedstawicieli gestapo z No- Ernst Blechschmidt, ur. 25 maja 1912 roku wego Dworu Mazowieckiego, inni gestapowcy, wach- w Bermsgrür, asystent kryminalny – GPK Modlin, póź- mani i pracownicy administracji. Rekrutowali się oni niej Wydział II E, IV 1c. Zmarł 14 września 1948

16 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 roku34. Przez więźniów nazywany był Bleischmidtem chwili obecnej ma je bezwładne. W czerwcu lub też vel Blauschmidtem – prawdopodobnie podoficer ge- w lipcu 1967 roku Ciborowski, wraz z żoną, mieszkał stapo. Prowadził przesłuchania więźniów. Był także u swego krewnego w Bronisławce pod Pomiechów- członkiem nowodworskiego gestapo. Władysław Jen- kiem38. dor widział zdarzenie, nie będące wyjątkiem, jak Ble- Wilhelm Claußen, ur. 30 kwietnia 1906 roku ischmidt w sposób sadystyczny traktował więźniów. w Hamburgu, starszy asystent kryminalny – GPK Mo- Zamęczył on, wraz z dwoma innymi gestapowcami, dlin i więzienia w Forcie III. Zamieszkały w 2 Ham- kelnera z Włocławka. „(…) po pobiciu kijami, męż- burg 76, Schenkendorffstrasse 7939. czyźnie temu wybijał wszystkie zęby, a z głowy ciekła Drużyński vel Drożdzyński, Volksdeutsch, pełnił duża ilość krwi. Po tym pobiciu mężczyzna ten natych- w więzieniu funkcje strażnika40. miast zmarł”. Inny Polak, Aleksander Suwiński, tak Fiaske, brak bliższych danych41. scharakteryzował osobnika, o którym mowa: „(…) Grunberg, brak bliższych informacji42. Zastępcą komendanta więzienia w Pomiechówku był Grosiek, brak danych43. oficer lub podoficer gestapo o nazwisku Blauschmidt Wilhelm Hadeler, ur. 26 stycznia 1899 roku popularnie nazywany przez więźniów «Blajszmitem». w Hannoverze, sekretarz policji – wydział I C 3. Dzia- (…) Cechował się szczególną okrutnością wobec łał w Forcie III. Zmarł 22 maja 1980 roku44. więźniów. Niejednokrotnie widziałem, jak bił on więź- Robert Heigel – pochodził z Nowego Modlina lub niów kijem i również szczuł więźniów psami. Szereg Nowego Dworu Mazowieckiego. Volksdeutsch. Brał razy i ja byłem przez niego bity. Więźniowie mówili udział w tzw. „Krwawym Piątku” 12 stycznia 1940 mi, że on również uczestniczył w egzekucjach na roku w Zakroczymiu. Od wiosny 1941 roku, aż do więźniach, odbywających się na zapleczu fortu na likwidacji więzienia, pełnił funkcję wachmana. Był on tzw. «górce»”. Jadwiga Dąbrowska podała następu- typem patologicznego mordercy i sadysty. „(…) Wi- jący rysopis zbrodniarza: „Podoficer gestapo Bleich- działam osobiście – mówiła Nadieżda Leszczyńska schmidt „był wysokiego wzrostu mężczyzną, szczupły, – jak Robert Heigel w sposób nieludzki i bestialski ale był dobrze zbudowanym i mógł mieć on około znęcał się nad Żydami bijąc ich kolbą karabinu po 30 lat”35. całym ciele «gdzie popadło». Wielokrotnie widziałam Edward Borow vel Edward Borau, członek załogi osobiście, jak pobitych do nieprzytomności przez He- więzienia w Forcie III. Brak bliższych danych na jego igla Żydów kładziono na beczkowóz i nieprzytomnych temat36. wieziono do obozu. Nie wykluczam tego, że na sku- Aleksander Bodach, Volksdeutsch pochodzący tek pobicia Żydów do nieprzytomności przez Heigla z cegielni Kosewo37. niektórzy Żydzi mogli umrzeć (…)”. Według niepo- Józef Ciborowski – s. Ludwika i Anny z d. Bołotow, twierdzonych informacji w latach 60. Heigel mieszkał ur. 9 stycznia 1922 roku w Bronisławce koło Starego w Warszawie, gdzie pracował jako kierownik jednej Modlina. Podczas okupacji mieszkał w Stanisławowie z piekarni45. nieopodal Pomiechówka. Należał do SA. W 1942 ro- (-) Hinc – prawdopodobnie pochodził z Woli Pła- ku powrócił z frontu i służył w gestapo. Do grona ciszewskiej. Od wiosny 1941 roku był strażnikiem oprawców wszedł na początku 1943 roku i działał do w obozie. Zamordował siedemnastoletnią Halinę Bo- końca lipca 1944 roku. W nieludzki sposób znęcał się cian46. nad więźniami. Maltretował ich, bił grubym drągiem. (-) Hochman, brak danych47. Był on wyrafinowanym sadystą, mordującym swoje (-) Klupka vel (-) Chlupka – wachman, pełnił obo- ofiary powoli, systematycznie. Ze spokojną twarzą, wiązki magazyniera. Wśród więźniów krążyła opinia, bez zmrużenia oka, obserwował do końca, jak gaśnie że jest on niebezpieczny dla więźniów48. życie torturowanego. Współuczestniczył w większości Wilhelm Kelm – Volksdeutsch, pochodzący z No- masowych egzekucji. Nadieżda Leszczyńska tak go wego Dworu Mazowieckiego. Był funkcjonariuszem określiła: „(…) znajdował szczególnie wewnętrzne gestapo. W więzieniu prowadził on przesłuchania. zadowolenie wtedy, gdy zabijał więźniów masowo Nie udało się jednak dokładnie ustalić pełnionej (…)”. Warto dodać, że Józef Ciborowski bił więźniów przez niego funkcji49. drewnianym trzonkiem od szpadla zakończonym że- Ludwik lub Władysław Langer – przed wojną laznym okuciem. Józef Bargieł, opowiadając o swym mieszkał w Nowym Dworze Mazowieckim. Był wach- pobycie w Forcie III, tak wspominał swego oprawcę: manem w Forcie III. Edward Judziewicz obserwował „Pewnego razu Ciborowski zaczął bić mnie trzonkiem wielokrotnie, jak Szulc, Ludwik (inni więźniowie poda- od szpadla po plecach tak silnie, że złamał mi dwa ją imię Władysław) Langer, Zygmunt Studziński żebra”. Stanisławowi Kościńskiemu podczas przesłu- i Edward Bross wiązali więźniom ręce drutem kol- chania „poprzetrącał ręce trzonkiem od szpadla” i do czastym, a następnie przywiązywali ich do kółek

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 17 przytwierdzonych do muru. Był on również świadkiem popełnione w Polsce. W więzieniu siedział około 3-5 następującego zdarzenia: „Widziałem też w czasie lat, a następnie został zwolniony. W latach 1947-1948 wypuszczania nas z cel na obiad, jak jeden z ludzi mieszkał w Słonimiu w rejonie Baranowic56. miał (…) przez obie wargi i język (…) przeciągnięty Grzegorz Mudrow – ur. 8 stycznia 1915 roku drut, który był następnie przywiązany do muru, tzn. w Stanisławowie. Brat Konstantego. Funkcjonariusz ogrodzenia obozu”. Po wyzwoleniu – jak podaje Piotr katowni w Pomiechówku. Od 1940 lub 1941 roku na- Tadeusz Rączka – Langer został rozpoznany i doko- leżał do SA. Brał udział w rewizjach, łapankach oraz nano na nim samosądu. Przez rozjuszony tłum został w pacyfikacjach wsi. W 1958 roku był w Pomiechów- on zatłuczony szpadlami. Według innych informacji ku lub w Stanisławowie. Ponownie przyjechał tam w 1945 roku przed Sądem Powiatowym w Nowym około 1964 roku. W 1968 roku mieszkał w Dobie- Dworze Mazowieckim odbył się jego proces50. gniewie ul. Mariana Buczka 2. Zatrudniony był w Konstanty Lewandowski – Volksdeutsch, urodzony Przedsiębiorstwie Budownictwa Rolniczego w Strzel- w Stanisławowie koło Pomiechówka. W kazamatach cach Krajeńskich. O dalszych losach brak danych57. Fortu III pełnił służbę od wiosny 1941 roku. Włady- Helena Mudrow – c. Mikołaja i Wandy z d. Flaum, sław Matros widział Lewandowskiego w forcie ur. 1 maja 1924 roku w Stanisławowie. Prawdopo- w czerwcu 1941 roku. „(…) Jeden z więźniów Polak, dobnie od początku 1944 roku wchodziła w skład w czasie sprzątania podwórza zabrał z plandeki roz- obsługi więzienia. Była sekretarką i tłumaczką w ge- stawionej na murawie jeden bochenek chleba. Chleb stapo. Z zeznań byłych więźniów Fortu III wynika, ten był przeznaczony dla załogi. Za to przez sześć dni że Helena Mudrow wyróżniała się podłością i sady- każda zmiana wartownicza, w szarych mundurach, zmem. Nadieżda Leszczyńska tak o niej mówiła: biła tego więźnia kolbami karabinów. Między innymi „(…) Z relacji innych więźniów i więźniarek dowie- bił również Konstanty Lewandowski. Na szósty dzień działam się (…), że Helena Mudrow między innymi tego bicia więzień ten zmarł”51. rewidowała kobiety więźniarki szukając złota nawet Eduard Manz (w materiałach OKBZH w Warsza- w narządach rodnych kobiet, (…) w sposób szczegól- wie funkcjonują dane: Edwin Mencz vel Edwin nie okrutny znęcała się nad więźniami – szczuła ona Menc – Reichsdeutsch). Funkcjonariusz gestapo więźniów psami oraz biła ich kijami. Mówił mi o tym w Nowym Dworze Mazowieckim. Brał bezpośredni również mój rodzony brat Piotr Nikitin, który już nie udział w mordowaniu więźniów52. Wspomniany wyżej żyje. Opowiadał mi on, że będąc w obozie w Pomie- Eduard Manz, ur. 5 lipca 1902 roku w Augustenhof, chówku jako więzień, widział osobiście, jak Helena sekretarz kryminalny GPK Modlin, zmarł 18 listopada Mudrow w sposób szczególnie sadystyczny i okrutny 1964 roku53. biła więźniów kijami oraz jak szczuła ich psami. Brat (-) Meyer, prawdopodobnie strażnik w Forcie III. mówił mi, że trudno jest w słowach określić sadystycz- Brak bliższych danych54. ne, podłe i nieludzkie metody znęcania się nad więź- Adolf Minklein – był prawdopodobnie funkcjona- niami”. O zachowaniu się Heleny Mudrow w stosunku riuszem gestapo. Osobnik o wyraźnych skłonno- do więzionych Polaków opowiadał również Włady- ściach sadystycznych. Zimny, wyrafinowany morder- sław Piątkowski: „(…) Helena Mudrow prowadziła ca. Z kamienną twarzą obserwował śmierć torturo- rewizje osobiste u więźniarek przywiezionych do obo- wanych ofiar. Szczególną zaciekłość i bezwzględność zu w Pomiechówku. W czasie wykonywania tych przejawiał on w stosunku do inteligencji polskiej. czynności biła więźniarki, gdzie popadło, ażeby zmu- Minklein osobiście zamordował dr. Michała Łojew- sić je do oddania kosztowności. Nawet przeprowa- skiego z Mławy55. dzała rewizję w narządach rodnych więźniarek”. Konstanty Mudrow – s. Mikołaja i Wandy Helena Mudrow chodziła od 1942 do sierpnia z d. Flaum, ur. w 1921 roku we wsi Stanisławowo 1944 roku w mundurze gestapo z pistoletem przy bo- koło Pomiechówka. Prawdopodobnie funkcjonariusz ku. O innych wyczynach Heleny Mudrow świadczy gestapo w Nowym Dworze Mazowieckim. Z relacji następujące zdarzenie: „Podczas rozstrzeliwania zo- byłych więźniów wynika, że był on szczególnie pod- stał ciężko ranny więzień Gawryszewski‚ który krzy- łym i okrutnym oprawcą. Z satysfakcją mordował czał, aby go dobić. Krzyk Gawryszewskiego (Włady- więźniów słabych i chorych. Jan Jóźwiak tak o tym sław Gawryszewski – M.T. F.) słyszała Lena Mudrow, mówił: „z relacji współwięźniów dowiedziałem się, że która podeszła do niego, kopnęła go, a następnie Konstanty Mudrow osobiście zamordował wielu więź- osobiście zastrzeliła go z broni krótkiej”. Wyłudzała niów”. Brał bezpośredni udział w egzekucji Polaków ona również łapówki od osób, których bliscy zostali 24 czerwca lub 24 lipca 1944 roku. Z materiałów aresztowani i osadzeni w Forcie III obiecując im ich OKBZH w Warszawie wynika, że został skazany przez zwolnienie. W 1968 roku mieszkała w Dobiegniewie sąd w ZSRR na 25 lat więzienia, lecz nie za zbrodnie przy ul. Obrońców Stalingradu 3/4. Z badań autora

18 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 wynika, że prawdopodobnie w latach 1963-1971 zakatował Jana Chądzyńskiego. Jan Makowski pracowała jako nauczycielka w tamtejszej szkole pod- wspominał: „(…) Dwaj więźniowie (…) przyciągnęli stawowej58. z «górki» do celi, w której ja przebywałem, nieprzy- Fiodor Mudrow – s. Mikołaja i Wandy z d. Flaum, tomnego i strasznie pobitego Jana Chądzyńskiego ur. w 1918 lub 1919 roku w Stanisławowie pod Po- (…) gdy odzyskał przytomność opowiadał mi do- miechówkiem. Od 1940 lub 1941 roku należał do kładnie, że na «górce» był przesłuchiwany przez Plew- SA. Brał udział w łapankach oraz akcjach pacyfika- kę (…). Na plecach, na piersiach, na brzuchu, na cyjnych. Od 1949 roku zamieszkał w ZSRR w Mołcza- twarzy i na głowie miał bardzo duże i rozlegle siniaki. czu w rejonie Horodyszcz. Według niepotwierdzonych W wielu miejscach miał poprzecinane ciało. Jan Chą- danych był w Polsce w 1965 lub 1966 roku59. dzyński miał tak okropne obrażenia na całym ciele, Wilhelm Netzel – s. Karola i Albertyny z d. Werner, że trudno mi w tej chwili w słowach opisać te wiel- ur. 31 stycznia 1920 roku w Nowym Dworze Ma- kie obrażenia (...). Chądzyński po upływie dwóch lub zowieckim. Volksdeutsch. Prawdopodobnie od trzech godzin od chwili, gdy go przyciągnięto 1940 roku członek formacji SA. Był on funkcjonariu- z «górki» zmarł w naszej celi w mojej obecności”63. szem załogi Fortu III od początku istnienia w nim ka- Władysław Grylak tak scharakteryzował mordercę: towni. W sposób szczególnie nieludzki pastwił się nad „(…) Pamiętam, że Plewko doskonale mówił po pol- Żydami, których nadzorował. „(…) Bił on ich kolbą od sku i przy badaniach innych więźniów występował karabinu po całym ciele i podobnie jak w przypadku jako tłumacz. Był to mężczyzna o silnej budowie cia- Heigla bici Żydzi przez Netzela tracili przytomność. ła, wysoki, dość tęgi. On przy badaniach w straszliwy Potem kładziono ich na beczkowozy i nieprzytomnych sposób bił więźniów kijem zakończonym metalową zawożono do obozu”. O dalszych jego losach brak tulejką”. Plewka bił Władysława Mejera, który na sku- jest danych60. tek pobicia zmarł, zamordował Jana Seroczyńskiego (-) Piątkowski – prawdopodobnie od wiosny 1943 z Nowych Bud, Adama Kowalewskiego i Stanisława roku wachman w Forcie III w Pomiechówku. Więźnio- Łażewskiego. W czerwcu 1943 roku we wsi Zamość wie nazywali go „Kostuchą”. Piątkowski był typem zastrzelił Bronisława Wesołowskiego, Władysława pospolitego łotra i mordercy o skłonnościach sa- Wesołowskiego, Edwarda Mikulskiego oraz Edwarda dystycznych. Jan Stańczak widział, jak Piątkowski ka- Piotrowskiego. Po zlikwidowaniu ostatnich więźniów, tował jednego z więźniów. „(…) Bił znanego mi więź- w końcu lipca 1944 roku, zbiegł do Ciechanowa. Peł- nia (?) Kalinowskiego z Cekanowa za to, że wziął nił on jednak dalej swoją misję mordercy i oprawcy drugą porcję zupy. Patrzyłem na to z odległości oko- gnębiąc Polaków w ciechanowskich kazamatach. Brał ło 10 metrów. Bił go kołkiem grubości ręki. Kalinow- także bezpośredni udział w wymordowaniu w Cie- ski ten musiał się położyć na takim drzewie i jęczał chanowie, w nocy z 16 na 17 stycznia 1945 roku, nieludzkim głosem, a ten Piątkowski bił go”. O Piąt- ostatnich więźniów z więzienia policyjnego64. Niestety kowskim wspominał także Józef Smyczyński: „Był to nie potwierdziła się informacja, iż Plewka zginął, gdy klucznik, który zawsze przy sobie nosił klucze dł. 15 kolumna pojazdów, którymi uciekali gestapowcy cm i tymi kluczami bił po głowach więźniów”. O biciu z Ciechanowa natknęła się na radzieckie czołgi. przez Piątkowskiego więźniów wspominał także Cze- Ostrzelały one niemieckie pojazdy i zmiażdzyły je gą- sław Skierski: „Widziałem jak Piątkowski bił więźniów sienicami. kluczami, a mnie kopnął w czasie śledztwa”61. (-) Prokop, wachman, działał w Forcie III prawdo- Byli więźniowie Fortu III w Pomiechówku podają podobnie od początku 1943 roku65. w swych zeznaniach nazwisko Józefa Plewko vel Jo- Aleksander Repsch – s. Roberta i Leokadii z d. Dej, hana Brawko funkcjonariusza gestapo w Nowym ur. 20 stycznia 1920 roku w Nowym Modlinie. Volks- Dworze Mazowieckim Według danych niemieckich deutsch. Od 1941 roku należał do SA. Działał w For- opisywanym tym funkcjonariuszem był Hermann cie III od chwili istnienia getta-obozu. Szczególną Plewka (ur. 31 sierpnia 1905 roku w Borchersdorf, przyjemność znajdował w sadystycznym katowaniu pracownik kryminalny, tłumacz, wydział III. Zmarł 19 i dręczeniu Żydów. Podobnie jak Wilhelm Netzel i Ro- marca 1974 roku)62. Działał w Forcie III przypuszczal- bert Heigel „(…) Systematycznie bił on Żydów kolbą nie od wiosny 1943 roku. Był on typem pospolitego od karabinu po całym ciele do nieprzytomności”66. łotra i mordercy. Podczas przesłuchiwania więźniów (-) Resche vel (-) Reschke – prawdopodobnie od odznaczał się szczególną podłością i okrucieństwem. 1943 roku strażnik w więzieniu karno-śledczym Więźniów bił kijem okutym żelazem. Więźniowie naj- w Forcie III67. częściej umierali na skutek obrażeń odniesionych Wincenty Roszkowski – s. Jana, ur. 4 stycznia 1920 w trakcie jego przesłuchań. Na jego sumieniu znaj- roku w Nowym Dworze Mazowieckim. Funkcjo- duje się wiele ofiar. Między innymi: w maju 1943 roku nariusz policji niemieckiej w Nowym Dworze

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 19 Mazowieckim. Wyróżniał się okrucieństwem w mor- Kiedy traciłem przytomność polewano mnie wodą, dowaniu więźniów68. a następnie po odzyskaniu przytomności wieszano Zygmunt Studziński – s. Michała i Leokadii, mnie na tych hakach za nogi”. Inny więzień – Włady- ur. 2 listopada 1898 roku. Pochodził ze wsi Liberadz, sław Jendor – relacjonował po latach zdarzenie, któ- Volksdeutsch, funkcjonariusz Sipo. Od 1941 roku rego był naocznym świadkiem: „(…) Gdy Szulc członek załogi w Pomiechówku. Wachman. Był typem (pisownia oryginalna z protokołu zeznań – przyp. zwyrodniałego sadysty i bezwzględnego mordercy. M. T. F.) przyjechał do obozu pobił tak bardzo jakie- Zasłynął jako morderca dzieci żydowskich. Józef goś mężczyznę, że ciało w wyniku tego pobicia od- Woźniak wspominał: „(…) do celi naszej przychodził chodziło od kości. Po pobiciu (…) nieprzytomnego volksdeutsch Studziński, który wywoływał po nazwi- mężczyznę zaniesiono na noszach pod szubienicę sku, a jak zapamiętałem najczęściej Henryka Stań- i tam go powieszono”. czaka i bił do do utraty przytomności po całym ciele W czerwcu 1941 roku Schulz poszczuł wilczurem kijem brzozowym o grubości 30 mm”. Inny więziony wyczerpanego więźnia. Wskutek czego więzień został w Forcie III Polak Józef Smyczyński opowiadał: zagryziony przez psa. Władysław Pruszyński opowia- „(…) Zapamiętałem jedynie nazwisko Volksdeutscha da o śmierci więźnia (?) Bachmana z Nowego Dworu Studzińskiego. (…) On bił najbardziej, najwięcej bił Mazowieckiego: „(…) Tłumaczem był Zems Ryszard, wtedy, gdy wychodziliśmy po jedzenie. Miał kij gru- a bili go dwaj gestapowcy z Niemiec, jeden o nazwi- bości jak ręka i bez żadnego powodu bił poszczegól- sku Schulc, drugiego nazwiska nie znam. W czasie nych więźniów. Najczęściej ustawiał się wraz z drugim pierwszego przesłuchania Bachman nie przyznał się, volksdeutschem przy wejściu i kiedy biegliśmy do ce- do stawianych mu zarzutów, a po drugim przesłucha- li, kołkiem tym uderzał kolejno przebiegających więź- niu odpadały mu kawałki ciała i po trzech dniach niów. Uderzył mnie raz w głowę, wskutek czego stra- zmarł”. Jadwiga Dąbrowska stwierdziła, że Schulz ciłem przytomność. Gdy leżałem czułem, że jeszcze miał być rzekomo „kierownikiem placówki gestapo byłem bity przez niego. Gdy koledzy mnie wnosili do w Nowym Dworze Mazowieckim. Był to mężczyzna celi, to bił ich również tym kijem”. Jego nazwisko figu- w wieku około 30 lat, wysoki, bardzo szczupły ruje na liście członków załogi obozów koncentracyj- o ciemnych włosach”72. nych w Polsce internowanych w 7-CIC Neumunster. (-) Sołowiew – brak bliższych danych73. Dochodzenie przeciwko Studzińskiemu prowadził Sąd Kazimierz Szewczyk – pochodził z Warszawy, Grodzki w Pułtusku (Nr Okt Kpr 51/47). Wniosek mieszkał przy ul. Siennej 34. Według informacji Ste- o ekstradycję wystawiono 5 czerwca 1946 roku. Brał fan Piotrowskiego, Szewczyk pochodził z Krakowa bezpośredni udział w zabiciu 30 lipca 1944 roku 281 i był kierownikiem łaźni. „On właśnie już po śledz- więźniów. Skazany wyrokiem Sądu Powiatowego twie – zeznawał Stefan Piotrowski – zlecał nam roz- w Ciechanowie w 1949 roku na karę śmierci69. bierać się do naga i czekać na mrozie na wejście do Ernest Schade – s. Ernesta i Zuzanny z d. Tajz, odwszalni. Po kąpieli w tej łaźni na polecenie Szew- ur. 3 listopada 1899 roku. we wsi Sady w gminie czyka czekaliśmy nie raz około jednej godziny czasu, Cząstków. W więzieniu pełnił funkcję wachmana70. stojąc nago na śniegu, na mrozie. Funkcjonariusze Bruno Schulz, ur. 19 kwietnia 1903 roku w Brauns- więzienia bili nas kołkami i grubości, i długości trzon- berg, asystent kryminalny, wydział III F, zmarł 9 listo- ka od łopaty. Takim kołkiem bił nas w czasie kąpieli pada 1972 roku71. W zeznaniach więźniów występo- również i Szewczyk”. wał on pod nazwiskiem (-) Schultz vel (-) Szulc. W więzieniu Szewczyk był fryzjerem, a jednocze- Od marca 1941 roku członek załogi Fortu III. Był śnie agentem gestapo. Nadieżda Leszczyńska opo- to osobnik pozbawiony wszelkich ludzkich uczuć, do wiadała, że kiedyś podczas okupacji przyszła do niej tego prymitywny morderca zabijający dla samej przy- Feliksa Łabęda i oświadczyła, że pijany Szewczyk jemności oglądania śmierci innych. Szczególną satys- przechwalając się swoimi wyczynami w więzieniu po- fakcję sprawiło mu zabijanie bezbronnych dzieci ży- wiedział pokazując brzytwę: „Ta brzytwa ma już wie- dowskich. Antoni Kurkowski, więziony od 1 marca do le ofiar na swoim koncie”. O innych wyczynach tego 13 maja 1941 roku, mówiąc o wachmanach podał zwyrodnialca może świadczyć epizod zapamiętany o nim jednoznaczną opinię. „(…) Znałem jednego przez byłego więźnia Bolesława Skorupskiego. Wi- z wachmanów załogi obozu Schulza – był bodaj naj- dział on jak Szewczyk w łaźni więziennej, która służy- gorszym. Znęcał się, bił, odbierał paczki żywnościo- ła za miejsce przesłuchań, pastwił się nad starym we”. Schulz brał także czynny udział w katowaniu człowiekiem. Aby wymusić na nim zeznania nacierał więźniów. Albin Brześkiewicz, który przeszedł przez starcowi rany proszkiem do prania74. pasmo tortur, wspominał to indywiduum: „(…) Schulc Otto Szymański, wachman w więzieniu w Forcie III75. i inni hitlerowcy wieszali mnie za ręce na hakach. (-) Szubert, brak bliższych danych76.

20 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Fritz Schuler, (byli więźniowie podają nazwisko (-) SS-Untersturmführera. Jest jednak pewne, że w la- Schuller vel Szuler), Volksdeutsch pochodzący z Małej tach 1940-1944 znęcał się w Nowym Dworze Mazo- Wsi, gmina Leoncin. Strażnik w Forcie III. Fritz Schuler, wieckim nad aresztowanymi, bijąc ich i wiążąc dru- ur. 10 maja 1908 roku w Brenz, asystent kryminalny tem kolczastym. Wykonywał on również wyroki GPK Schwarfenwiese, zm. 7 września 1971 roku77. śmierci86. Stanisław Olszewski – s. Władysława ur. 2 maja (-) Zychacz, funkcjonariusz więzienia w Forcie III. 1901 roku. Był agentem gestapo w Mławie. Od 25 Brak bliższych informacji87. sierpnia 1942 roku był również wachmanem w Po- W pomiechowskiej katowni więźnia miał prawo miechówku. Zmarł w Działdowie w 1945 roku. bić, a nawet zabić każdy z funkcjonariuszy. Dlatego Otto Tober – prawdopodobnie SS-Oberschar- też stosunek strażników i gestapowców wobec więź- führer, funkcjonariusz nowodworskiego gestapo. niów cechował skrajny sadyzm i okrucieństwo. Volksdeutsch. Pochodził ze wsi Wilków. Były wię- Oprawcy wymyślali więc najróżniejsze kary, często zień Ignacy Kownacki zapamiętał takie zdarzenie: także za wyimaginowane przewinienia. Najczęstszą „(…) jesienią 1943 r. gestapowiec sierżant Otto Tober ze stosowanych w więzieniu kar była „stójka”. Polega- uderzył kołem mojego brata Jana Kownackiego ła ona na związaniu w przegubie rąk, które więzień w ręce, które miał wówczas skute kajdankami. Brat miał złożone na plecach. Następnie podciągano go mój Jan z tymi złamanymi rękami przebywał jeszcze do takiej wysokości, na wmurowanych w celi przez trzy tygodnie, a następnie go powie- w ścianę kółkach, aby jego stopy nie dotykały ziemi. szono”. Więzień Jan Jóźwiak tak mówił o Toberze: Kara ta była niesłychanie bolesna, stąd też w jej trak- „(…) Bardzo często, osobiście widziałem jak bił on cie więźniowie tracili z bólu przytomność. Ze względu wielu więźniów kijami po całym ciele, kopał ich no- na konsekwencje, jakie niosła ze sobą była ona także gami oraz szczuł psami (…). Zbrodniarz ten ma na bardzo niebezpieczna. Na skutek bowiem długotrwa- swym sumieniu wiele pomordowanych przez siebie łego wiszenia na „kółkach”, zrywały się u więźniów ofiar spośród więźniów obozu w Pomiechówku”. To- ścięgna ramion. W wyniku tego następowała utrata ber działał jeszcze po likwidacji więzienia w Forcie III władzy w rękach. Do „kółek” przykuwano też więź- w Ciechanowie, gdzie pełnił służbę w gmachu gesta- niów w celu zagłodzenia ich. Stanisław Walicki, wię- po78. ziony od 17 listopada 1943 do 16 marca 1944 roku Antoni Wendt – pracownik placówki gestapo opowiadał: „Widziałem jak czternastoletnią dziew- w Nowym Dworze Mazowieckim. W więzieniu był tłu- czynkę przykuto do kółka w ścianie. (…) Widziałem, maczem79. że stała ona czternaście dni, aż zmarła”. Władysław Beniamin Wendt – burmistrz Nowego Dworu Ma- Pruszyński był natomiast świadkiem znęcania się nad zowieckiego, rezydent gestapo80. bezbronną kobietą. Strażnicy przykuli ją do ściany, Edward Wendt – brat Antoniego i Beniamina, słu- a do tego nieludzko katowali. Po tych bestialstwach żył w żandarmerii hitlerowskiej w pobliżu Nowego kobieta postradała zmysły88. Dworu Mazowieckiego81. Antonina Brzezińska, więziona w forcie od 22 ma- Karol Wendt – członek gestapo w Nowym Dworze ja do 22 lipca 1943 roku widziała powracających Mazowieckim82. z przesłuchania: „Widziałam z celi trzech Polaków, Lidia Wendt – c. Beniamina, sekretarka w nowod- których przywieziono z Serocka, byli bardzo pobici, worskim gestapo83. że o własnych siłach nie mogli wejść do celi. Czołga- Prawdopodobnie jeden z członków rodziny Wend- li się na łokciach i kolanach, krew sączyła się przez tów kierował akcją rozstrzeliwania więźniów 30 lipca ich ubrania. Tych trzech pobitych szarpały psy na ko- 1944 roku. rytarzu”. W tej kwestii znamienne są również słowa Otto Werman, Volksdeutsch, pochodził ze wsi Władysława Pruszyńskiego: „Więźniowie wracali Gniewniewice, gmina Leoncin. Z dostępnych infor- z przesłuchań z połamanymi rękami, nogami i żebra- macji wynika, że był strażnikiem w Forcie III84. mi”89. (-) Wobat, członek załogi więzienia. Brak bliższych Natomiast Antoni Dybicz tak opowiadał: „Widzia- informacji o tym osobniku85. łem również, jak pobili gestapowcy (?) Liśkiewicza Ryszard Edmunt Zems – ur. 1 listopada 1911 roku. z okolic Serocka. Miał poodbijane ciało, leżał nie- Był gestapowcem w Nowym Dworze Mazowieckim. przytomny, był cały pokrwawiony, leżał na naszej Jego rodzina mieszkała w Grabiu w powiecie płoń- celi. Po kilku tygodniach wzięli go znowu na przesłu- skim. Przed wojną służył on w wojsku w Modlinie chanie. Został ponownie skatowany do nieprzytom- w stopniu sierżanta. Natomiast według innych da- ności, rany w ciele z powrotem zostały otwarte. nych, rzekomo miał on ukończyć przed wojną, szkołę Przywlókł się do celi, gdzie następnie powieszono go podchorążych, a w gestapo miał stopień na korytarzu za ręce i na drugi dzień zmarł”90.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 21 Były więzień Józef Bargieł również opisywał stan przez okno widziałem, jak zaprowadzili do lasu ko- więźniów znoszonych po katowaniu na górce do cel: biety i małe dzieci. Po ich doprowadzeniu również „Niektórzy byli tak strasznie skatowani, że nie szli słyszałem strzały”95. W pobliżu prowadzonych na eg- o własnych siłach, a znosili ich do celi inni więźniowie. zekucję, znalazł się Antoni Wójcikowski. Zachowanie Jest mi wiadomo, że szereg więźniów bardzo zbitych kobiet cygańskich, które wiedziały, że Niemcy prowa- podczas przesłuchań, wkrótce po powrocie do celi dzą je na śmierć charakteryzował on w następujący kończyło życie (…). Takich przypadków zakopywania sposób: „Cyganki widocznie z dziećmi przeczuwały, zwłok więźniów, którzy kończyli życie po powrocie bo zrobiły lament i krzyk. Po godzinie zaprowadzono przesłuchań na skutek strasznego ich tam pobicia Cyganki na to miejsce, one krzyczały okropnie, było dużo (…)”91. a Niemcy strzelali”96. Uzupełnieniem powyższej relacji jest zeznanie Tomasz Kotowski w audycji „Zagłada Romów Władysława Grylaka: „(…) Część z wyprowadzanych w Zakroczymiu” relacjonuje, że egzekucja trwała bar- więźniów była przez hitlerowców mordowana na dzo długo, ponieważ kobiety i dzieci lamentowały, «górce», a część wracała do celi. Spośród tych więź- krzyczały, próbowały uciekać. W trakcie mordowania niów, którzy żyli i wracali z «górki» wszyscy byli za- zastrzelone kobiety padając przykryły swoimi ciałami, wsze w straszny sposób pobici. Większość z tych więź- małą 8-letnią dziewczynkę, która uciekła (tą dziew- niów (…) umierała na skutek ran i licznych obrażeń czynką była póżniejsza matka znanego piosenkarza odniesionych w czasie bicia ich przez hitlerowców na romskiego – Don Wasyla)97. «górce». (…) Wielu z tych więźniów miało wybite oczy, Po kilku dniach, jakie upłynęły od tej zbrodni hitle- połamane żebra, połamane ręce, powybijane zęby, rowcy przystąpili do zacierania jej śladów. Z dołu wy- połamane nosy, połamane nogi i inne obrażenia cia- dobywano zwłoki, a następnie szczątki przeglądano, ła. Hitlerowcy bili również więźniów gumami usuwając z uzębienia złote protezy; w poszukiwaniu w pięty, co powodowało straszny ból”92. pieniędzy i kosztowności przetrząsano im kieszenie. Większość funkcjonariuszy z Fortu III brała udział Po tym procederze zwłoki palono na stosach wznie- w rozstrzelaniu 8 września 1944 roku w lesie między sionych na polanie nie opodal miejsca zbrodni. Pło- Henrysinem a Duchowizną, nie opodal Zakroczymia, nęły one przez parę dni i nocy. ponad 100 kobiet, mężczyzn i dzieci narodowości W tej sprawie znamiennymi są słowa Stanisława cygańskiej. Jak twierdzi Tomasz Kotowski ze Stowa- Kołodziejskiego: „(…) Po tej egzekucji przez okres rzyszenia Miłośników Pomiechówka „w 1944 roku czterech dni z tego lasu widać było ogień. Miejsce to w Zakroczymiu w Forcie I Niemcy przetrzymywali lu- musiało być jakimś płynem polewane, ponieważ po- dzi, którzy byli podejrzani o to, że mogą brać udział nad lasem przebijał się gęsty, czarny dym. W dwa czy w Powstaniu Warszawskim”93. też trzy tygodnie potem byłem na tym miejscu. Widać W tym samym czasie z Puszczy Kampinoskiej było świeżo rozkopaną ziemię. W tym miejscu odno- przyprowadzono tabor Cyganów, liczący kilkanaście siło się wrażenie, że musiał być wykopany dół i na- wozów. Moment prowadzenia Cyganów na stracenie stępnie zasypany. Widać było jeszcze resztki ubrań widziała Henryka Wiśniewska, której dom stał około nadpalonych i pozostałości jakichś szmat”98. O zacie- 50 metrów od miejsca kaźni. W grupie, o której mo- raniu śladów zbrodni mówiła także Henryka Wi- wa, zaobserwowała ona kobiety niosące tobołki śniewska: „(…) Po kilku dniach przyjechali Niemcy do z dobytkiem, a także dużą liczbę dzieci. Dzieci zaś tego miejsca. Nikomu nie wolno było zbliżać się. Je- zbierały po drodze marchew. Natomiast konwojujący dynie przez kilka dni unosił się nad lasem dym i czuć ich Niemcy, naigrywając się z nich mówili, aby nie było straszny swąd (…)”99. zbierały, bo im to nie będzie potrzebne. Prowadzo- Jedynym chyba człowiekiem, który znalazł się na nych na rozstrzelanie widziała także Marianna Młot- miejscu zbrodni natychmiast po egzekucji był szesna- kowska: „(…) Widziałam, jak wprowadzili tych Cyga- stoletni wówczas Marian Sałkiewicz. Jego zeznanie nów do lasu, ze strychu swojego budynku. Zatrzymali znajduje się w archiwach GKBZH w Polsce – w Insty- ich nad jednym wykopanym dołem (…). Najpierw tucie Pamięci Narodowej. A oto jego wstrząsająca usłyszałam krzyki, a następnie przez okres dwóch opowieść: „(…) Gdy już wszystko ucichło, poszedł na godzin słychać było strzały”94. Inny Polak, wówczas pole jeden z funkcjonariuszy niemieckich, wręczył mi dziewięcioletni chłopiec, Wojciech Sadowski był rów- postronek i wskazując na pobliską stertę słomy, na- nież świadkiem tej masakry: „(…) Wszystkich Cyga- kazał mi, abym przyniósł dużą naręcz słomy do lasu. nów było 105. Jeden z nich uciekł, zabili go jesz- Polecenie jego wykonałem. Gdy przyniosłem tę sło- cze w odległości pół kilometra i dziś jest tam jego mę związaną sznurem, zrzuciłem ją z pleców w miej- grób (…). Po doprowadzeniu Cyganów na tę polanę, scu wskazanym przez tego Niemca, który mnie nad- na której był wykopany dół, trwały strzały. Potem zorował. Zobaczyłem tam chyba dwa samochody

22 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 ciężarowe oraz cztery czy pięć czarnych, dużych sa- zwłoki, lecz nie ukończono, zasypano dół, z którego mochodów osobowych. (…) Na jednym z samocho- przez pewien czas okoliczni mieszkańcy słyszeli wydo- dów ciężarowych leżało kilkanaście szczap drewna. bywające się jęki. Mienie, które przedstawiało pewną Na ziemi leżały trupy ludzkie, częściowo przysypane wartość, zostało zabrane przez Niemców, a reszta po wierzchu piaskiem oraz gałązkami, poszyciem le- zniszczona i wrzucona do dołu. Rozstrzelano 104 oso- śnym. Na ziemi stała kratownica z żelaznych prę- by. Znano tylko dwa nazwiska rozstrzelanych: Stefan tów. (…) W mojej obecności funkcjonariusze niemiec- Zieliński lat 26 oraz Bronisław Majewski lat 32. Egze- cy oraz mężczyźni ubrani po cywilnemu, jak też kucję przeprowadziło gestapo. W lesie na Duchowiź- w mundury koloru żółtego podpalili słomę, którą nie znajduje się grób w miejscu rozstrzelania”101. przyniosłem, nałożywszy na nią kilka szczap drewna. Z ustaleń Marka T. Frankowskiego wynika, że Funkcjonariusze i cywile mówili między sobą po nie- w egzekucji Cyganów brali udział m.in.: Jerzy Scher- miecku. Ten, który nadzorował moją pracę, kazał mi fer, Czesław Bross, Roman Bross, Edward Bross, Józef udać się do domu. Zakazał oglądania się i opowia- Ciborowski, Konstanty Mudrow, Grzegorz Mudrow, dania komukolwiek o tym, co tam widziałem. Kazał Józef Plewko, Zygmunt Studziński102. biec prędko. Nie mogłem uciekać. Upadłem na zie- Na miejscu kaźni Tomasz Kotowski odnalazł 84 mię i coś podniosłem. Funkcjonariusz ten nadal na łuski od niemieckiej broni. Zaproponował, aby z nich mnie krzyczał. Zauważyłem, że biegnie w moją stro- wytopić dzwoneczek i umieścić go w wybudowanej nę. Postanowiłem uciekać i biegłem szybko w stronę małej kapliczce103. gospodarstwa, gdzie przebywaliśmy w czasie ewaku- Większość zbrodniarzy niemieckich nigdy nie zo- acji z Borowej Góry. Ukryłem się na podwórzu. stało ukaranych za zbrodnie popełnione na ludności Za mną wpadł ten sam funkcjonariusz. Wyciągnął polskiej i żydowskiej w rejencji ciechanowskiej. Nale- mnie za kołnierz marynarki na podwórze, rzucił żeli do nich: Friedrich Schulz – zabił 37 osób, Rudolf o ziemię i kopał nogami po całym ciele, a szczegól- Renner – zamordował 13 osób, Ernst Baumann – nie klatce piersiowej. Gdy ochłonął kazał mi iść za zabił 28 ludzi, Otto Röhr – pozbawił życia 33 osoby, sobą w stronę lasu. Gdy doszliśmy do miejsca, gdzie Ernest Schardt – zabił jednego człowieka. Tych nie- zostawiłem słomę, tam już resztkami płonął duży miecki Sąd Przysiegłych w Giessen, 15 listopada ogień. Funkcjonariusze niemieccy między sobą coś 1976 roku, uniewinnił „z braku dostatecznych dowo- rozmawiali. Oglądali mnie. Zostałem umieszczony dów winy”. Inni otrzymali niewielkie wyroki: Hans w jednym z samochodów osobowych. Pod wieczór Dörhage za zabicie 5 osób skazany został na 4 lata funkcjonariusze niemieccy odjechali wraz ze mną do i 3 miesiące więzienia; Hermann Schaper, który za- Pomiechówka”100. mordował 181 osób otrzymał wyrok 6 lat więzienia; W jednej ze swych prac, poświęconych dziejom Erich Bartels za zamordowanie 9 osób skazany zo- Ziemi Zakroczymskiej, Kazimierz Szczerbatko przyta- stał na 6 lat więzienia; Franz Hartman za zabicie cza relację burmistrza Zakroczymia Franciszka Kur- 3 osób skazany został na 4 lata i 3 miesiące więzie- piewskiego napisaną w 1949 roku relacjonującą wy- nia104. mordowanie Cyganów w Duchowiźnie: „Cyganów Deklaracja moskiewska o okrucieństwach z 1 li- zamordowano w lesie miejskim w Duchowiźnie. stopada 1943 roku złożona przez prezydenta USA Niemcy przypędzili grupę Cyganów z Puszczy Kampi- Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Bry- noskiej na I Fort w Zakroczymiu gdzie przebywali tanii Winstona Leonarda Spencera Churchilla i pre- 2 lub 3 dni, oprócz nich na forcie przebywała bardzo miera ZSRR Józefa Wisarianowicza Stalina, stwierdza- duża grupa mężczyzn z Warszawy i okolic. W dniu ła, że: „Z chwilą zawarcia jakiegokolwiek rozejmu 8 października 1944 r., ustawiono jak gdyby tabor cy- z jakimkolwiek rządem, który będzie wówczas gański i ruszył w kierunku lasu miejskiego w Ducho- w Niemczech, ci niemieccy oficerowie i żołnierze, wiźnie. Obok lasu zatrzymano całą grupę, z grupy a także członkowie partii nazistowskiej, którzy są od- wydzielono około 10 mężczyzn. Zebrano ich do lasu, powiedzialni lub brali udział we wspomnianych okru- oni to kopali duży dół. Pozostałym kazano usiąść na cieństwach, masakrach i egzekucjach, zostaną wyda- rowie, gdzie komu było wygodnie i posilać się bo cze- ni państwom, w których dopuścili się swoich ohyd- ka ich długa dalsza droga – tak oznajmił im jeden nych zbrodni, w celu osądzenia i ukarania zgodnie z Niemców. Gdy dół był już wykopany podprowadzo- z prawami tych państw i ich wolnych rządów. (…) no wszystkich blisko, najpierw rozstrzelano mężczyzn, Niemcy, którzy brali udział w masowym rozstrzeliwa- później kobiety i dzieci. Do dołu trafiali mocno zranie- niu (…) albo, którzy byli uczestnikami rzezi dokony- ni. Kiedy dokonywano tego straszliwego mordu, wanych w Polsce (…), będą wiedzieli, że czeka ich dwóch mężczyzn zaczęło uciekać, jeden został za- odesłanie na miejsce zbrodni i osądzenie tam przez strzelony, drugiemu udało się uciec. Próbowano palić tych, których skrzywdzili (…)”105.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 23 Z kolei w uchwale konferencji poczdamskiej robotnikach przymusowych – 13, Głównego Urzędu w ustępie 5 głoszono, że: „Przestępcy wojenni i te Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) – 13, innych – 28 osoby, które brały udział w planowaniu lub wykony- oskarżonych. Oskarżonymi w tych procesach byli tyl- waniu zamierzeń hitlerowskich, obejmujących prze- ko tzw. bezpośredni sprawcy (Exzestäter). Byli to stępstwa wojenne i zbrodnie lub do nich zmierzają- w ponad 50% funkcjonariusze stopnia niższego, cych, mają być ujęci i stawieni przed sądem. Czołowe w ponad 40% – średniego i tylko 5% – stopnia wyż- osobistości nazistowskie i wpływowi zwolennicy na- szego108. zizmu, wysocy urzędnicy organizacji i instytucji hitle- Na ustalonych 4680 nazwisk funkcjonariuszy SS, rowskich oraz inne osoby zagrażające okupacji i jej którzy zamieszkiwali w RFN i podczas wojny działali celom winny być ujęte i internowane”106. w obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady Polska wpisała 7405 zbrodniarzy hitlerowskich na w Auschwitz-Birkenau, Treblince, Sobiborze, Majdan- międzynarodową listę zbrodniarzy wojennych, spo- ku, Stutthoff, Gross-Rosen, pociągnięto do odpowie- rządzoną przez Komisję Narodów Zjednoczonych do dzialności tylko 285 zbrodniarzy. Z obozów koncen- Spraw Zbrodni Wojennych (United Nationans War tracyjnych i ośrodków zagłady znajdujących się poza Cromes Commission – UNWCC) w Londynie oraz Polską: Bergen-Belsen, Buchenwald, Dachau, Mittel- Centralnego Rejestru Przestępców Wojennych (Cen- bau-Dora, Flossenbürg, Hinzert, Mauthausen-Gusen, tral Registry of War Criminals and Security Suspect – Natzweiler, Neuengamme, Ravensbrück, Sachsen- CROWCASS) w Paryżu. Od kwietnia 1946 roku do hausen-Oranienburg, na 2684 podejrzanych – we- grudnia 1950 roku Polska Komisja Wojskowa do Ba- dług stanu na 1 stycznia 1965 roku – ukarano w RFN dania Niemieckich Zbrodni Wojennych uzyskała eks- tylko 183 zbrodniarzy, tzn. 7%. Ponadto zawieszono tradycję 1803 zbrodniarzy. Na skutek negatywnego lub zakończono dochodzenie bez rozprawy sądowej stanowiska okupacyjnych władz w strefach zachod- przeciwko 1861 podejrzanym, tzn. 70%. Sytuacja ta nich Niemiec, polskie wnioski ekstradycyjne przeciw- niewiele zmieniła się pod koniec 1975 roku, ponieważ ko 5600 zbrodniarzom hitlerowskim, wpisanym na w wyniku procesów w RFN przeciwko 178 oskarżo- listę UNWCC, nie zostały przez władze amerykańskie nym, skazano w latach 1958-1975 jedynie 130 oskar- i brytyjskie zrealizowane. Tym samym zbrodniarzom żonych109. wojennym udało się uniknąć odpowiedzialności. W Austrii na ogółem 134 547 podejrzanych, ska- Do 31 grudnia 1976 roku skazano ogółem na te- zano 13 624 zbrodniarzy110. renie RFN i Berlina Zachodniego tylko 6425 zbrod- Spośród ponad 6 tysięcy funkcjonariuszy załogi niarzy, tzn. 7,6% w stosunku do 82 667 podejrzanych, Auschwitz-Birkenau odpowiadało za zbrodnie jedynie w Austrii – 13 624 zbrodniarzy, tzn. 10,2% w stosunku około 750. Na około 3 tysięcy funkcjonariuszy KL do 134 547 podejrzanych. Natomiast w NRD skaza- Stutthof stanęło przed sądem zaledwie 95 zbrodnia- no 12 852 zbrodniarzy, czyli 77,4% w stosunku do 16 rzy. Spośród 1037 znanych funkcjonariuszy załogi SS, 572 podejrzanych o popełnione zbrodnie wojenne którzy popełnili zbrodnie w KL Majdanek, tylko 115 i zbrodnie przeciwko ludzkości107. przestępców poniosło odpowiedzialność. Niemal Analiza wniosków i procesów w RFN wskazuje, że wszyscy zbrodniarze z KL Gross-Rosen uniknęli kary. na 332 sprawy prowadzone w latach 1958-1975 Spośród około 40-osobowej grupy SS-manów przeciwko 835 oskarżonym skazano 492 osoby; 178 i ponad 100 strażników, którzy stanowili załogę spraw dotyczyło zbrodni w obozach koncentracyjnych ośrodka zagłady w Treblince, tylko 11 odpowiedziało i ośrodkach zagłady, 343 – zbrodni formacji policyj- za popełnione zbrodnie. W Sobiborze załogę stano- nych, SS i Einsatzgruppen, zbrodni Selbstschutzu – wiło około trzydziestu SS-manów i 100 strażników, 24, eutanazji – 33, Änderungskommando 1005 – 11, spośród których 14 zostało skazanych. Pozostali unik- eksterminacji Żydów – 156, zbrodni popełnionych na nęli odpowiedzialności za popełnione zbrodnie111.

Przypisy

1 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady. Zagrożenia części opracowania. personalne i strukturalne wobec Polaków i Żydów (pod oku- 6 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., pacją niemiecką w rejencji ciechanowskiej w latach 1939- s. 452. 1945), Warszawa 2015, s. 450. 7 Tamże, s. 452. 2 Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, 8 A. J. Papierowski, J. Stefański, Płocczanie znani i nieznani, Warszawa 1970, t. 1, s. 81. Płock 2002, t.1, s. 196. 3 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 9 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., s. 451. s. 453. 4 Ibidem. 10 Ibidem, s. 453. 5 W przypadku zbrodniczej działalności w Forcie III w Pomie- 11 Ibidem, s. 453. chówku działalność tych funkcjonariuszy omówiono w dalszej 12 Oświęcim w oczach SS. Rudolf Höss, Pery Broad, Johann 24 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Paul Kremer, Oświęcim 2006, s. 217-218. 37 Ibidem. 13 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 38 Ibidem. s. 453. 39 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 14 R. Juszkiewicz, Mławskie Mazowsze w walce (1939-1945), s. 458. Warszawa 1968, s. 302. Jednak jak wynika z akt Okręgowej 40 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 148. Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie (dalej 41 Ibidem. w tekście – OK. W-wa) Ds. 32/72/OK. W-wa, Pismo z 28 42 Ibidem. grudnia 1972 r. do GKBZH w Polsce, materiałów, na których 43 Ibidem. oparł się R. Juszkiewicz, nie znaleziono u Autora, a wska- 44 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., zani przez niego świadkowie nie potwierdzili informacji s. 458. z książki. 45 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 148, 15 Akta OK. W-wa, Pismo OK. W-wa do GKBZH w Polsce z 28 149. grudnia 1972 r., s. 9. 46 Ibidem, s. 149. 16 OK. W-wa, Ds. 32/72, zeznanie Antoniego Nehringa 47 Ibidem. z 22 sierpnia 1972 r. Antoni Nehring, s. Konstantego i Anny, 48 Ibidem. ur. 12 czerwca 1900 r. w Beśnicy, pow. Brodnica. Nauczyciel 49 Ibidem. z Płośnicy. Zmuszony do podpisania DVL. Od 1 marca 1940 r. 50 Ibidem. funkcjonariusz Schutzpolizei w Mławie. 20 lipca 1944 r. 51 Ibidem. aresztowany za współpracę z podziemiem AK. Więziony 52 Ibidem. w Królewcu i KL Stutthof. Cała rodzina Nehryngów współ- 53 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., pracowała z AK. W ich domu ukrywali się przez długi czas s. 459. poszukiwani przez gestapo żołnierze podziemia. Antoni 54 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 150. Nehring został aresztowany w wyniku donosu agenta Lu- 55 Ibidem, s. 149. dwika Wiśniewskiego. (Por. R. Juszkiewicz, Mławskie Ma- 56 Ibidem, s. 150. zowsze…, op. cit., s. 267). 57 Ibidem. 17 A. Sokolnicki, Miasto Nasielsk i jego najbliższa okolica 58 Ibidem, s. 150, 151. w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, [w:] Szkice 59 Ibidem, s. 151. z dziejów Nasielska i dawnej Ziemi Zakroczymskiej, praca 60 Ibidem. zbiorowa pod redakcją Stanisława Pazyry, Warszawa 1970, 61 Ibidem. s. 70. 62 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 18 Ibidem, s. 67, 70. Koloniści niemieccy zamieszkiwali zwartą s. 461. masą następujące wioski: Chlebiotki, Łyczno (100% Niem- 63 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 151. ców), Konary (tylko 3 rodziny polskie), Mogowo, Strojec, 64 Ibidem, s. 151, 152. Dębinki (50% ludności niemieckiej), Pieścirogi Nowe, Stu- 65 Ibidem, s. 152. dzianki oraz Wągrodno. 66 Ibidem. 19 Na ten temat pisał M. T. Frankowski: Zbrodnie niemieckie 67 Ibidem. wobec ludności polskiej na Północnym Mazowszu 1939-1945 68 Ibidem. (w wybranych więzieniach i obozach), Warszawa 2009, 69 Ibidem, s. 152, 153. s. 283-297; Tajemnice Fortu III w Pomiechówku, Warszawa 70 Ibidem, s. 153. 2002, s. 136-155; Mazowiecka Katownia. Dzieje Fortu III 71 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., w Pomiechówku, Warszawa 2006, s. 144-156. s. 462. 20 72 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 144, M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 153. 145. 73 Ibidem, s. 154. 21 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 74 Ibidem, s. 153. s. 455. 75 Ibidem. 22 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 145. 76 Ibidem, s. 154. 23 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 77 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., s. 455. s. 464. 24 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 145. 78 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 154. 25 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 79 Ibidem. s. 455-456. 80 Ibidem. 26 Ibidem, s. 456. 81 Ibidem. 27 Ibidem, s. 456. 82 Ibidem. 28 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 146. 83 Ibidem. 29 Ibidem, s. 146. 84 Ibidem. 30 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 85 Ibidem. s. 456. 86 Ibidem, s. 155. 31 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 146, 87 Ibidem. 147. 88 Ibidem, s. 135. 32 Ibidem, s. 147. 89 Ibidem, s. 134. 33 Ibidem. 90 Ibidem. 34 M. T. Frankowski, Socjologia terroru i zagłady…, op. cit., 91 Ibidem. s. 457. 92 Ibidem, s. 135. 35 M. T. Frankowski, Mazowiecka katownia…, op. cit., s. 147, 93 Magazyn Historyczny „Portal”, Zagłada Romów w Zakroczy- 148. miu; http://www.pomiechowek-tmp.pl/index.plp (dostęp 36 Ibidem, s. 148. na dzień 30.08.2015 r.).

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 25 94 M. T. Frankowski, Duchowizna, „Tygodnik Ciechanowski”, żenia przeciwko Pulmerowi i innym. nr 41 (409), 9 październik 1987 r., s. 5. 105 Cyt. za T. Cyprian, J. Sawicki, Siedem procesów przed Naj- 95 Ibidem. wyższym Trybunałem Narodowym, Poznań 1962, s. IX. 96 Ibidem. 106 Tamże, s. X. 97 Magazyn Historyczny „Portal”, Zagłada Romów, op. cit. 107 Cz. Pilichowski, Hitlerowskie obozy i ośrodki przymusowego 98 M. T. Frankowski, Duchowizna, op. cit., s. 5. odosobnienia oraz ich rola w realizacji programu ludobójstwa 99 Ibidem. i zagłady narodu polskiego, [w:] Obozy hitlerowskie 100 Ibidem. na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedycz- 101 K. Szczerbatko, Za życie oddane w ofierze, Zakroczym 2002, ny, Warszawa 1979, s. 73, 77. s. 80. 108 Ibidem, s. 77,78. 102 M. T. Frankowski, Duchowizna, op. cit., s. 5. 109 Ibidem, s. 78. 103 Magazyn Historyczny „Portal”, Zagłada Romów, op. cit. 110 Ibidem. 104 Instytut Pamięci Narodowej – Ds. 179/69, s. 5-6. Akt oskar- 111 Ibidem, s. 79-80.

THE MACHINE OF SCHUTZSTAFFEL AND GERMAN POLICE AS AN ELEMENT OF TERROR AND EXTERMNATION IN CIECHANÓW DISTRICT OVER THE PERIOD OF 1939-1945

Summary

The article discusses the structure of the SS and police in Ciechanów District and presents the personal details of many officers who have committed crimes against the Polish and Jewish population.

26 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 KRYSTYNA GROCHOWSKA-IWAŃSKA AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA DWA I PÓŁ WIEKU RODZINY ASKANASÓW W PŁOCKU (CZĘŚĆ III). STEFAN KAZIMIERZ ASKANAS

Kazimierz Askanas jako prawnik

Po ukończeniu studiów w 1931 r., Kazimierz Aska- nas rozpoczął pracę w Sądzie Okręgowym w Płocku jako aplikant (od lipca 1931 r. do października 1933 r.). Aplikację odbywał u Władysława Szczyciń- skiego, ówczesnego prokuratora Sądu Okręgowego w Płocku, który w 1971 r. bardzo dobrze oceniał jego pracę, stwierdzając: „(…) zwróciłem moją uwagę na przebieg aplikacji kol. Askanasa, jako na aplikanta bardzo zdolnego. Dlatego też po zdaniu przez niego egzaminu sędziowskiego zaproponowałem mu pod- jęcie pracy w powierzonej mnie Prokuraturze, jako podprokuratorowi (…)”1. W 1933 r. złożył egzamin sądowy uzyskując wynik celujący, po czym został asesorem Sądu Okręgowe- go w Płocku, pracując najpierw w Sądzie Grodzkim, a następnie na stanowisku podprokuratora w Płocku i w Mławie (od grudnia 1933 r. do maja 1937 r.). Ostatecznie zdecydował się jednak na zawód adwo- kata, który wykonywał do czasu przejścia na emery- turę 31 grudnia 1983 r. Na listę Rady Adwokackiej w Warszawie został wpisany 24 maja 1937 r. i od tego miesiąca praco- wał jako adwokat w Gąbinie do wybuchu II wojny światowej. W niektórych dokumentach Kazimierz Dr Kazimierz Askanas Askanas podaje, że w tym czasie był radcą prawnym w Zarządzie Miasta Gąbina2. Oprócz spraw Zarządu Miejskiego w Gąbinie prowadził również sprawy To- warzystwa Kredytowego Miejskiego w Płocku3. W okresie okupacji hitlerowskiej zmuszony był przerwać praktykę adwokacką. Do Płocka powrócił już w lutym 1945 r. i podjął pracę jako radca prawny w Zarządzie Miejskim w Płocku, a także Powiato- wym Urzędzie Ziemskim w Płocku (tutaj pracował do 1946 r.). W marcu 1945 r. zatrudniony został również w Liceum Handlowym w Płocku jako nauczyciel pra- wa, zaś od 4 lipca 1945 r. został delegatem Rady Adwokackiej w Warszawie na okręg Sądu Okręgo- wego w Płocku4. W okresie 1945-1946 Kazimierz Askanas był też Radnym Miejskiej Rady Narodowej w Płocku5 bio- rąc tym samym udział w organizowaniu samorządu Płoccy prawnicy - pośrodku w jasnym płaszczu stoi Kazimierz Miejskiego po zakończeniu okupacji hitlerowskiej. Askanas. Fot. ze zbioru prywatnego Anny Chmielewskiej

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 27 Obok wymienionych wyżej zajęć Kazimierz Aska- Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikoła- nas prowadził prywatną kancelarię adwokacką ja Kopernika w Toruniu. Tematem rozprawy doktor- w Płocku w latach 1945-19526. skiej, napisanej pod kierunkiem prof. Śliwowskiego, W sierpniu 1950 r. Minister Sprawiedliwości wydał była Przestępczość w uprzemysławianym mieście Kazimierzowi Askanasowi zezwolenie do brania Płock – przemiany w dynamice i strukturze przestęp- udziału w sprawach należących do Sądu Apelacyjne- czości dorosłych w latach 1959-1968. Praca dotyczy- go w I Instancji. Tego samego roku zawarł też umowę ła zmian w przestępczości, jakie zachodziły we wska- o pracę z Prezydium Miejskiej Rady Narodowej zanym okresie w powiązaniu z dynamicznym rozwo- w Płocku na stanowisko radcy prawnego dla przed- jem przemysłowym Płocka. siębiorstw miejskich miasta Płocka7. Liczne zajęcia Kazimierza Askanasa nie zawsze Ponadto w latach 1952-1953 był radcą prawnym pozwalały mu zaangażować się w każdą działalność. w Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Zgoda” Nie zgodził się np. zostać członkiem Rady Adwokac- w Płocku8. kiej w Płocku w 1978 r. Swą decyzję uzasadniał bra- Z dniem 1 lipca 1952 r. Kazimierz Askanas zos- kiem czasu14. Jednak już w listopadzie tego roku tał powołany na kierownika nowo utworzonego wszedł w skład członków Delegatury Terenowej Zespołu Adwokackiego nr 1 w Płocku, który mieścił w Płocku Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitle- się wówczas w Sądzie Powiatowym w Płocku przy rowskich w Łodzi15. Pl. Narutowicza 6. Pod jego przewodnictwem Zespół Zespołem Adwokackim nr 1 w Płocku Kazimierz As- cały czas się rozwijał przyjmując nowych członków kanas kierował ponad 30 lat. Pracę zakończył z dniem czy uruchamiając w 1956 r. Punkt Konsultacyjny 31 grudnia 1983 r. przechodząc na emeryturę16. w Wyszogrodzie. Askanas dbał również o rozwój kul- turalny członków Zespołu. W październiku 1967 r. Kazimierz Askanas jako historyk sztuki wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim, Ze- spół Adwokacki nr 1 zorganizował I Konferencją Re- Osobom, które znały Kazimierza Askanasa z sal gionalną Adwokatury w Płocku, której towarzyszyła sądowych, gdzie „rozgrywał erudycyjno-teatralne po- okolicznościowa wystawa Prawo i prawnicy Płocka jedynki”, trudno jest uwierzyć, że był on również histo- i Mazowsza9. Doświadczenie zawodowe Kazimierza rykiem sztuki17. Studia prawnicze, zawód prawnika, Askanasa powodowało, że wielokrotnie był człon- który wykonywał ponad czterdzieści lat, doktorat kiem różnych Komisji powoływanych przez Naczelną z nauk prawnych – to jakby awers. Rewersem zaś by- Radę Adwokacką w Warszawie. W 1972 r. został ła Sztuka, która była jego życiową pasją. W najwięk- członkiem Komisji Doskonalenia Zawodowego przy szym skrócie można by rzec, że Kazimierz Askanas Radzie Adwokackiej w Warszawie10, zaś w 1974 r. po- rozum oddał prawu, a serce Sztuce. wołany został na Kierownika Ośrodka Zamiejscowe- Na to, że sztuka stała się jego drugą naturą złoży- go Komisji Doskonalenia Zawodowego w Płocku11. ło się co najmniej kilka czynników, które warto po- Za zasługi na polu adwokatury w 1973 r. Naczel- znać bliżej. na Rada Adwokacka odznaczyła Kazimierza Askana- Na ukształtowanie się osobowości przyszłego sa złotą odznaką „Adwokatura PRL”12. historyka sztuki istotny wpływ miała rodzina i jego Kolejnym ważnym zadaniem jakie stanęło przed wychowanie domowe. Kazimierz Askanas urodził się Kazimierzem Askanasem, wymagającym dużych w rodzinie artystów. Matka – Apolonia Askanasowa umiejętności, było zorganizowanie Izby Adwokackiej z Sachsów była bardzo uzdolnioną wiolinistką, uczen- w Płocku, która swym zasięgiem miała obejmować nicą Władysława Żeleńskiego w Krakowie, gdzie ze- Ciechanów, Działdowo, Gostynin, Kutno, Łęczycę, tknęła się z nowymi prądami w sztuce, którymi się Mławę, Sierpc, Płock, Płońsk i Pułtusk. W czerwcu zaraziła, a następnie starała się przenieść na grunt 1975 r. Naczelna Rada Adwokacka ustanowiła Aska- płocki18. nasa pełnomocnikiem ds. jej organizacji. Najważniej- Ojciec – Alfons również studiował za granicą: szą kwestią było znalezienie siedziby dla nowej Rady w Lipsku poznawał tajniki buchalterii i finansów, Adwokackiej, umeblowanie i wyposażenie biura oraz a w Dreźnie tajniki malarstwa i rzeźby19. dobór i przeszkolenie personelu. Pierwsze próby Po niespodziewanej śmierci ojca Samuela w roku pozyskania na siedzibę budynku przy ul. Sienkie- 1903 musiał zająć się finansami rodzinnymi, ale wicza 31 nie powiodły się. Rada działająca od po- w wolnym czasie komponował, grał na fortepianie, czątku 1976 r. znalazła jednak lokal w budynku przy malował, rzeźbił, a przede wszystkim kolekcjonował ul. Kolegialnej 3413. dzieła sztuki, reprodukcje i wartościowe książki. Pre- Tego samego roku Kazimierz Askanas otrzymał numerował również gazety i czasopisma, w tym pi- stopień doktora nauk prawnych nadany przez Radę sma o sztuce (np. Sztuki Piękne)20.

28 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 literatury przedmiotu, które Kazimierz Askanas posia- dał m.in. dzięki książkom z domowej biblioteki. W rozmowie z Markiem Gralą, z żalem wspominał jej utratę w 1939 r.24 Po powrocie do Płocka w 1945 r. Kazimierz Askanas zaczął od nowa kompletować księgozbiór. Zawartość domowej biblioteki stanowiła podstawę warsztatu naukowego jako badacza. Mieszkanie przy ul. Tumskiej 4, do którego prze- niósł się w 1946 r. i w którym mieszkał do końca ży- cia, szybko zapełniało się nowymi książkami kupowa- nymi w antykwariatach polskich i zagranicznych oraz księgarniach. Pod koniec życia liczba woluminów była prawie taka sama jak przed wojną w mieszkaniu przy ul. Grodzkiej 5. Dział sztuki liczył 1200 pozycji oraz ponad tysiąc barwnych reprodukcji. Oprócz te- go gromadził katalogi z wystaw, druki ulotne, recen- zje, artykuły prasowe, listy od przyjaciół twórców ze zdjęciami itp.25 Miał więc z czego czerpać wiedzę o sztuce i życiu artystycznym Płocka. Nieobojętne by- ło również to, że w wielu wydarzeniach kulturalnych Kazimierz Askanas sam uczestniczył. Wiedza czerpana z książek to nie jedyne źródło kształtujące osobowość młodego badacza sztuki. Ważni byli ludzie, wśród których przebywał, z którymi łączyły go stosunki towarzyskie, a często przyjaźnie po kres życia. Przyjaźnie z ludźmi sztuki, artystami, profesorami, mistrzami pędzla, batuty, aparatu foto- Syn Apolonii i Alfonsa Askanasów nie musiał stu- graficznego, dłuta, pióra (byli wśród nich m.in. Kazi- diować historii sztuki, gdyż mógł to robić w wolnym mierz Mayzner, ks. Lech Grabowski, Jan Betley, Ste- czasie w domu, gdzie pod ręką miał domową biblio- fan Themerson, Alfred Jesion, Roman Woźniak, Leon tekę z księgozbiorem liczącym około sześć tysięcy wo- Śliwiński, Władysław Broniewski)26. luminów w języku polskim oraz w językach obcych. Przełomowe znaczenie w życiu Kazimierza Aska- Poczesne miejsce w księgozbiorze zajmowały książki nasa miało zawiązanie się w roku 1931 stowarzysze- z takich dziedzin, jak: prawo, historia, sztuka, muzyko- nia pod nazwą „Klub Artystyczny Płocczan”. Inicjato- logia, encyklopedie i słowniki. Odrębny dział w liczbie rem i duszą KAP-u był adwokat, erudyta, znawca kilku tysięcy stanowiły reprodukcje dzieł sztuki21. sztuki, główny organizator życia artystycznego Z przypisów bibliograficznych zamieszczonych w Płocku Kazimierz Mayzner. Członkowie KAP-u, w Sztuce Płocka łatwo wyekscerpować opracowania do którego należał Kazimierz Askanas, stawiali sobie dotyczące historii, sztuki europejskiej, krajowej, ambitne cele: estetykę życia codziennego, mecenat a przede wszystkim zabytków sztuki płockiej w okre- nad artystami, popularyzację sztuki, badanie historii sie tysiącletniej historii miasta. Powoływanie się auto- kultury i sztuki w Płocku, integrację środowiska twór- ra na autorytety w dziedzinie sztuki potwierdza tezę czego artystów, troska o wysoki poziom sztuki27. o tym, że Autor dogłębnie przestudiował dziesią- Czołowymi organizatorami Klubu obok Kazimie- tki prac badaczy, którzy mieli jakikolwiek związek rza Mayznera byli: z zabytkami sztuki płockiej. Autor chylił czoło przede • Witold Kuczewski-Poraj – podpułkownik rezerwy wszystkim przed arcybiskupem Antonim Julianem Wojska Polskiego, artysta-malarz-amator, świetny Nowowiejskim i jego Monografią Płocka. Pierwsze karykaturzysta, autor albumu Typy płockie w ka- jej wydanie ukazało się w roku 1917, drugie w 193222. rykaturze, wiceprezes i skarbnik Klubu, autor Nie ma wątpliwości, że była ona w księgozbiorze kukiełek do Szopek, dekorator, projektant okła- Askanasów. We wprowadzeniu do swojej monografii dek, itd.28; Kazimierz Askanas podkreśla jej ważność i znacze- • Helena Jawniszko-Poraj – nauczycielka, autor- nie oraz konieczność aktualizacji z jednej strony ka obrazów o tematyce płockiej, jej pierwsza i weryfikacji naukowej z drugiej23. Wspomniane przy- wystawa odbyła się w 1931 r. w TNP, wystawiała pisy bibliograficzne świadczą o wielkiej znajomości również w następnych wystawach KAP-u29;

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 29 W. Szrajberównę, a w latach 30. jej pomocnica, pej- zażystka i portrecistka34; Natan Korzeń, absolwent ASP w Warszawie, wystawiający w Paryżu, w Warsza- wie i w Płocku35; Fiszel Zylberberg, rówieśnik Kazimie- rza Askanasa, absolwent ASP w Warszawie, drzewo- rytnik i grafik36; Dawid Tuszyński, miniaturzysta, uczeń Stanisława Lentza, portrecista i dekorator37; Alfred Jesion, jeden z debiutantów w okresie KAP-u, syn Hermana Jesiona, rzeźbiarza, dozgonny przyja- ciel Kazimierza Askanasa38; Stefan Themerson artysta multimedialny, utrzymujący z Kazimierzem Askana- sem i Płockiem do końca życia bliskie kontakty39, czy Jan Śliwiński, absolwent ASP w Krakowie, dekorator, witrażysta i wielu innych, w tym Kazimierz Askanas, aktywny członek KAP-u, jego entuzjasta i „rzecznik” oraz kronikarz. KAP wyznaczył Kazimierzowi Askana- sowi kierunkowskaz na dalszą działalność tzn. bada- nie kultury Płocka oraz jej propagowanie. Prawdopodobnie już wówczas zrodziła się myśl napisania nowej uaktualnionej i szerszej sztuki Płoc- ka. Miał już wiele notatek, z których większość zagi- nęła podczas wojny. Myśl ta odżyła na nowo w latach 50. i 60., gdy w Płocku były prowadzone badania archeologiczne pod kierunkiem prof. Włodzimierza Szafrańskiego, które wniosły wiele nowych wiado- mości o średniowiecznej kulturze Płocka. Niemal na bieżąco były one publikowane w założonych w 1956 r., m. in. z inicjatywy Kazimierza Askanasa, „Notatkach Płockich”, kwartalniku Towarzystwa Na- ukowego Płockiego. Kolejnym impulsem było sensa- cyjne odkrycie romańskich Drzwi Płockich w Nowo- grodzie Wielkim, które stały się swoistą uwerturą do „Sztuki Płocka”. Kazimierz Askanas poświęcił im od- dzielne opracowanie. Tablica pamiątkowa na budynku Urzędu Stanu Cywilnego Brązowe Drzwi płockie według Kazimierza Aska- w Płocku. Fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Płocku, nasa związane są z osobą biskupa płockiego Alek- Zbiór fotografii Tomasza Jacka Gałązki z Płocka sandra z Malonne, człowieka o zachodniej kulturze, przybyłego z terenów, na których kwitła sztuka • Eugenia Godlewska – nauczycielka rysunków, uczestniczka wystawy Sztuka Płocczan30; • Adam Nowiński – wielbiciel Cezannea – współza- łożyciel KAP-u, jego żona Janina Grabowska, pia- nistka, czołowa organizatorka KAP-u31; • Wanda Szrajberówna – sprawująca opiekę nad uzdolnioną młodzieżą32. W okresie działalności KAP-u, głównego motoru życia kulturalnego, dojrzało następne pokolenie arty- stów i działaczy, m. in. Jan Betley, maturzysta z tego samego roku co Kazimierz Askanas, następnie student Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a po II wojnie światowej wykładowca, pejzażysta 33 i batalista, zamiłowany malarz koni ; jego blis- Kazimierz Askanas prawdopodobnie podczas prelekcji na temat ka krewna Jadwiga Betley, uczestniczka kursów Drzwi Płockich Fotografia ze zbiorów Archiwum Państwowego dla uzdolnionej młodzieży, prowadzonych przez w Płocku, Zbiór fotografii Tomasza Jacka Gałązki z Płocka

30 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 mozańska. Podjął on jeszcze za życia Bolesława Krzywoustego budowę katedry, konsekrowanej w 1144 r. Kazimierz Askanas przedstawił zarówno historię ich nazwy, przebytej drogi z Magdeburga (gdzie były wykonane) przez Płock (gdzie były zawie- szone) do Nowogrodu (gdzie się do tej pory znajdu- ją). Autor dokonał analizy wszystkich 26 pól, pokry- tych 48 płytami z brązu, z figurami biblijnymi, alego- rycznymi, mitologicznymi, z figurami biskupa Alek- sandra, biskupa magdeburskiego Wichmana oraz wykonawców. Na końcu opracowania Autor umieścił przypisy bibliograficzne oraz 30 ilustracji. Sztuka Płocka ukazała się po raz pierwszy w roku Fotografia ze zbioru prywatnego p. Anny Chmielewskiej 1974 w nakładzie 1500 egzemplarzy, wydana przez Towarzystwo Naukowe Płockie. Wydanie jej okazało dorównywał wówczas Krakowowi. Dlatego z wielką się hitem i wywołało szeroki odzew historyków sztuki wnikliwością omawiał zabytki z tego okresu, w tym w całym kraju oraz w Płocku. Autor bardzo poważnie brązowe Drzwi Płockie, których kopia została odniósł się do opinii uczonych i kilka następnych lat umieszczona w Katedrze Płockiej w 1981 r., a także pracował nad uzupełnieniem i poprawieniem wyda- inne arcydzieła rzemiosła artystycznego, porówny- nia. wane z francuskimi czy mozańskimi, jak np. pieczę- Po jedenastu latach (w 1985 r.) ukazało się II wy- cie książąt, biskupów, z głowami władców lub książąt danie Sztuki Płocka w nakładzie 3000 egzemplarzy. na denarach, patena do kielicha Konrada Mazo- Do tego wydania prof. Adam Miłobędzki, autorytet wieckiego, srebrna oprawa do Ewangeliarza Anas- w dziedzinie historii architektury, dołączył Słowo tazji, złoty Kodeks Płocki, Biblia Płocka ze znakomity- wstępne. Wysoko ocenił w nim pracę Kazimierza mi inicjałami i ilustracjami, Graduał Bolesława Ma- Askanasa słowami: „W dobie atomizowania wiedzy zowieckiego. Na wyróżnienie zasługuje materiał na coraz węższe specjalizacje rzadko spotyka się ikonograficzny z okresu romańskiego, a przede opracowania przekraczające bariery zamkniętych wszystkim do sztuki Płocka XX w., który jest zilustro- okresów historycznych, czy wybranych gatunków wany przykładami ze wszystkich dziedzin, z fotogra- działalności artystycznej, a syntezę taką oferuje nam fiką włącznie (strony od 673 do 832). właśnie praca Kazimierza Askanasa”. Prof. A. Miło- Kazimierz Askanas widział nie tylko obiekty sztuki, będzki docenił kompleksowe opracowanie Sztuki ale także ich twórców, zwłaszcza znanych mu osobi- Płocka, co współcześnie jest rzadkością. Podkreślił ście. również uwzględnienie przez Autora najmłodszej ga- Każdy rozdział Sztuki Płocka zawiera uwagi ogól- łęzi artystycznej – fotografiki. W nocie od Autora do ne, wprowadzające do danego okresu. Sześć kolej- III wydania z 1991 r. Kazimierz Askanas złożył wyra- nych rozdziałów monografii opracowanych jest we- zy podziękowania ludziom nauki, którzy przesłali mu dług następującego schematu: Autor omawia po- swoje opinie i zachętę do ponownego wydania s z c z e g ó l n e d z i e d z i n y : a r c h i t e k t u r ę , r z e ź b ę , m a l a r s t w o (z imienia i nazwiska wymienia ich we Wprowadze- i rzemiosło artystyczne. Rozdział VII opracowany jest niu do III wydania Sztuki Płocka), a szczególnie prof. trochę inaczej, mianowicie każda dziedzina sztuki po- Włodzimierzowi Szafrańskiemu (za uwagi o średnio- dzielona jest na trzy okresy: okres I – Młoda Polska, wieczu)i Kazimierzowi Czarneckiemu (za uwagi II – okres międzywojenny, III – w Polsce Ludowej. o malarstwie XIX w.). We wspomnianym Wprowa- Rozdział VIII zawiera: uwagi o upowszechnie- dzeniu Autor uzasadnia kolejne wydanie książki oraz niu sztuki w życiu artystycznym w dzisiejszego Płoc- pewną dysproporcję w opracowaniach, w niektórych ka, tzn. w końcu lat 80., zakończenie, przypisy biblio- dziedzinach sztuki płockiej. Najwięcej miejsca Kazi- graficzne, indeks nazwisk i indeks nazw geograficz- mierz Askanas poświęca sztuce nowoczesnej, bo aż nych. Są również streszczenia w języku polskim, an- 133 strony, co nie budzi zdziwienia, gdyż fakty i twór- gielskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim – bardzo ców znał z autopsji, a w większości wydarzeń arty- potrzebne czytelnikom obcojęzycznym. stycznych brał udział. Mimo usilnych starań o obiek- Oddzielnego potraktowania wymaga odniesienie tywność, widać wyraźnie, że Autor miał sentyment się do przypisów bibliograficznych, których jest 1108! do płockiej sztuki okresu przedromańskiego i ro- I zajmują kilkadziesiąt stron (od 339 do 375). Wy- mańskiego (strony od 12 do 75), uważał, że Płock szczególnione są w nich wszystkie opracowania,

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 31 którymi posłużył się Autor przy pisaniu monografii. Kiedy Kazimierz Askanas omawiał sztukę współcze- Odwoływał się w nich do znawców danej dziedziny sną (ściślej dwudziestowieczną) i jej twórców, odwoły- sztuki, architektów, historyków sztuki polskich oraz wał się do artykułów prasowych (krajowych i płockich), zagranicznych, dawnych (najczęściej dziewiętnasto- bardzo często do artykułów zamieszczonych w kwar- wiecznych) lub współczesnych, a często i do jednych talniku „Notatki Płockie”. Autor wykorzystywał również i do drugich, by dać w miarę pełny opis zabytku, je- różne formy wypowiedzi, m.in. katalogi, foldery, kalen- go donatora, autora projektu, jego wykonawcę, darze, przewodniki, informacje pisemne i ustne, notat- powinowactwo z innymi dziełami sztuki w kraju lub ki, relacje, listy prywatne do Autora itp. zagranicą. Kazimierz Askanas wykazywał się rzetel- Sztukę Płocka Kazimierza Askanasa można w peł- nością badacza, dociekliwością, świetną znajomością ni nazwać dziełem Jego życia, w którym autor najpeł- opracowań, począwszy od historii sztuki europejskiej, niej wyraził swój stosunek do sztuki, do ludzi, którzy ją polskiej, wreszcie mazowieckiej. Niektórzy badacze stworzyli i do miasta Płocka, które było Mu najbliższe. lub ich opracowania przywoływani byli wielokrotnie, Na łamach „Notatek Płockich” Kazimierz Aska- jak A. J. Nowowiejski, Włodzimierz Szafrański, Alek- nas również zamieszczał artykuły poświęcone sander Gieysztor, Adam Miłobędzki, Kazimierz Czar- zagadnieniom sztuki oraz jej twórcom (m.in. H. Jońcy, necki, S. Kostanecki, T. Dobrowolski, L. Grabowski, H. Główczewskiej)41, wystawom42, zabytkom romań- T . K o w a l e w s k i , S . S z y l l e r , M . W a l i c k i , F . K o p e rskiego a , rzemiosła artystycznego (w tym srebrnej opra- M. Morelowski, M. Gębarowicz, Z. Świerkowski, wie Ewangeliarza księżnej Anastazji)43, zbiorom Mu- L. Lepszy, A. Bochnak, Andre Michel, T. Szydłowski zeum Mazowieckiego. Są one uzupełnieniem „Sztuki i wielu innych. Płocka”.

Przypisy

1 Archiwum prywatne córki Kazimierza Askanasa; oświadcze- 22 A. J. Nowowiejski, Płock. Monografia, Wydanie I, Płock 1917, nie Władysława Szczycińskiego z dnia 5 maja 1971 r., do- Wydanie II, Płock, 1932. tyczące pracy Kazimierza Askanasa w Prokuraturze Okrę- 23 K. Askanas, Sztuka Płocka, Wydanie III, Płock 1991 r., s. 9-10. gowej w Płocku. 24 M. Grala, op. cit., s. 18-19 oraz Protokół szkód wojennych, 2 Okręgowa Rada Adwokacka w Płocku (dalej: ORA), Akta APP, Starostwo Powiatowe w Płocku, sygn. 457, k. 171-176. personalne Kazimierza Askanasa (dalej: Akta…), k. 40. 25 M. Grala, op. cit., s. 19. 3 Urząd Miasta Płocka (dalej UMP), Wydział Kadr, Akta oso- 26 Kazimierz Askanas wielokrotnie wymienia przyjaciół ze szko- bowe Kazimierza Askanasa (Akta…), k. 1. ły, KAP-u, prokuratury i sądu, TNP, m. in. w rozmowach 4 ORA w Płocku, Akta… z M. Gralą, Szkice…, s. 10, 13, 21-23, 25, 26, 31. Listy od 5 Ibidem. S. Themersona, A. Jesiona, L. i J. Śliwińskich w posiadaniu 6 Ibidem. córki Anny. 7 UMP, Wydział Kadr, Akta…, k. 4. 27 M. Grala, op. cit., s. 21 oraz K. Askanas, Sztuka Płocka, 8 UMP, Wydział Kadr, Akta… s. 263, 266. 9 ORA w Płocku, Akta…; patrz również: 40-lecie Izby Adwo- 28 K. Askanas, Sztuka Płocka, s. 266, 274. kackiej w Płocku 1975-2015, r e d . W . G r z e g o r c z y k , 29 Ibidem , s. 268. J. Tymińska-Góralczyk, H. Żółtowska-Szostek, s. 136-140. 30 Ibidem, s. 273. 10 ORA w Płocku, Akta…, k. 45. 31 Ibidem, s. 270. 11 Ibidem, k. 56. 32 Ibidem, s. 264. 12 Ibidem, k. 54, 83. 33 M. Grala, op. cit., s. 21. 13 40-lecie…, s. 12-14. 34 K. Askanas, Sztuka Płocka, s. 273. 14 ORA w Płocku, Akta…, k. 90-91. 35 Ibidem, s. 269-270. 15 Ibidem, k. 134. 36 Ibidem, s. 271. 16 Ibidem, k. 180. 37 M. Grala, op. cit., s. 22. 17 Cytat użyty przez reżysera T. Bystrama; M. Grala, op. cit., 38 Ibidem, s. 23-24. s. 29. 39 Ibidem, s. 25 oraz „Notatki Płockie” nr 4/137, 1988 r. 18 K. Askanas, Fragmenty wspomnień z dzieciństwa, [w:] Go- 40 M. Grala, op. cit., s. 22 oraz K. Askanas, Sztuka Płocka, ściniec Sztuki, nr 1/1, rok I, Płock 1997 s. 54-57. s. 274. 19 Ibidem, s. 57-59. 41 „Notatki Płockie”, numery w Bibliografii W. Końskiego: 260, 20 Ibidem. 249, 2512, 2741. 21 M. Grala, Kazimierz Askanas, Szkice do portretu, Płock 1993, 42 Ibidem. s. 18. 43 Ibidem.

TWO AND A HALF CENTURIES OF THE ASKANSAS FAMILY IN PŁOCK (PART III). STEFAN KAZIMIERZ ASKANAS

32 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 JAN MILNER, GRAŻYNA SZUMLICKA-RYCHLIK NUMIZMATYKA NA ŁAMACH „NOTATEK PŁOCKICH”

Abstrakt

W artykule przedstawiono wszystkie opracowania dotyczące numizmatyki, jakie ukazały się w okresie 60 lat wydawania „Notatek Płockich”.

Słowa kluczowe: „Notatki Płockie”, numizmatyka, kolekcjonerzy, monety, bony, medale

Numizmatyka (poch. od numizmat1, gr. nomisma2 – numizmatyczne odkryte w Warce, Górze, k. Nowego Dwo- moneta ) jest nauką pomocniczą historii badającą, opisu- ru i Jadowie. Każde z nich zawierało inne gatunki pieniądza jącą i systematyzującą monety oraz inne formy pieniądza, kruszcowego, reprezentując emisje monetarne, jakie były rozpoznającą przyczyny i warunki ich powstawania oraz użytkowane w czasie gdy chowano w ziemi poszczególne użytkowania, a także przenoszone przez nie treści3. Jest wy- depozyty. Skarb z Warki ukryto w XIV w., znacznie później- korzystywana przy datowaniu zabytków archeologicznych, szy skarb z Góry zawierał monety z XVII i XVIII w., zaś zna- jak również w badaniu historii gospodarki, nauki, kultury lezisko z Jodowa składało się z monet wcześniejszych o oraz w innych naukach historycznych. ponad 50 lat od najpóźniejszych emisji skarbu z Góry. Au- Historia numizmatyki rozpoczęła się we Włoszech tor szczegółowo przeanalizował rodzaj materiału z jakiego w okresie renesansu. XIV-wieczny poeta włoski Petrarka zostały wykonane, pochodzenie monet oraz motywy na zbierał – podobnie jak wielu z jego współczesnych – staro- nich zamieszczone. żytne monety rzymskie i greckie. W XVIII w. nauka ta była Pewnej odrębnej kategorii monet „mających po obu wykładana na niektórych uniwersytetach, zaś stronach wyobrażenie krzyża” i „silnie wywinięte brzegi”, w XIX w. rozbudowała własne metody badawcze i warsz- zwanej denarami krzyżowymi poświęcony jest materiał taty naukowe4. w numerze 1 z 1995 r. „Notatek Płockich”7. Autor Janusz Pierwszym zagranicznym czasopismem numizmatycz- Pysiak przedstawił w nim teorie wybitnych numizmatyków nym był „Historische Münzbelustigungen” z 1729 r., zaś na temat pochodzenia tychże monet, techniki ich wytwarza- polskim – powstałe w 1884 r. „Zapiski Numizmatyczne”. nia oraz przykłady tzw. „krzyżówek”. Od tego czasu na rynku wydawniczym zaczęły pojawiać Numizmatyka zajmuje się także przedmiotami o po- się także inne periodyki zajmujące się tym zagadnieniem. dobnej formie i przeznaczeniu, co monety, a więc m.in. Kwartalnik „Notatki Płockie”, publikujący artykuły z zakresu badaniem medali (falerystyka), którym poświęcona jest szeroko pojętej humanistyki, zamieszcza również takie, któ- kolejna część artykułów. W 1974 r. miała miejsce ciekawa re dotyczą numizmatyki. W okresie 1956-2016 na jego wystawa w Zamku Książąt Mazowieckich w Płocku. Zapre- łamach ukazało się kilkanaście tego typu opracowań. Moż- zentowano wówczas 200 eksponatów w aranżacji ukazu- na je podzielić na kilka kategorii: te związane z monetami, jącej dzieje medalierstwa polskiego na przestrzeni dziejów. z papierami wartościowymi, z medalami oraz z kolekcjo- Najbardziej interesujące obiekty zostały opisane w artykule nerami numizmatów. Elżbiety Jędrysek-Migdalskiej8. Najstarszy artykuł z zakresu numizmatyki, zatytułowany Obszerny artykuł pt. Pierwsze płockie medale w latach Importy rzymskie na nizinie mazowiecko-podlaskiej ukazał 1903-1939 opracował Andrzej Ciesiulski9, którego zamia- się w 1958 r. Autor Andrzej Niewęgłowski omówił w nim rem było przede wszystkim wypełnienie luki w historii płoc- znaleziska rzymskich monet, których dokonano w ramach kich medali. Na początku omówił dzieje medalierstwa prac archeologicznych prowadzonych na 113 stanowiskach polskiego, wymienił jego twórców, by następnie przejść do niziny mazowiecko-podlaskiej. Odkryto wówczas skarb 6 historii pierwszych płockich reliefów i szerzej scharakteryzo- 000 monet rzymskich w Grodówku koło Sierpca oraz sie- wać ich poczet z pierwszej połowy XX w. Na zakończenie dem skarbów liczących ponad 100 sztuk denarów. Autor autor zaapelował o podniesienie poziomu artystycznego na podstawie znalezisk sformułował tezy o rozmieszczeniu medali współcześnie wybijanych. Jego zdaniem, w związku szlaków handlowych i kontaktach zewnętrznych Polski w z powszechnie ugruntowaną funkcją „nagrodową” meda- okresie środkoworzymskim5. li, obniżył się ich poziom artystyczny. Monetom poświęcony jest również artykuł Znaleziska Tradycja utrwalania na „małych krążkach” ważnych wy- zabytkowych monet w Muzeum Mazowieckim, Janusza darzeń w dziejach miasta, a także postaci wybitnych płoc- Kisielewskiego6. Autor opisał w nim zespoły monet, które czan ma długoletnią historię. Okres obejmujący lata 1980- zostały przekazane przez Wojewódzkiego Konserwatora do 1987 znalazł także swój wyraz w licznych pozycjach meda- Muzeum Mazowieckiego. Są to cenne znaleziska lierskich, które opisał Jerzy Stefański10. Wykonane w tym

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 33 okresie medale powstawały głównie z inicjatywy zakładów bonami. Szereg przyczyn wpłynęło na pojawienie się tego przemysłowych, organizacji społecznych i politycznych, a rodzaju pieniądza. Autor wyodrębnił trzy okresy emisyjne także administracji miejskiej. bonów. Niektóre z nich należą do niezwykle rzadkich W artykule możemy poznać nazwiska twórców oraz i są prawdopodobnie pierwszymi banknotami w mieście. inicjatorów poszczególnych artefaktów. Ze względu na du- W artykule wymienieni są emitenci, którymi oprócz magi- żą ilość medali, scharakteryzowane zostały najbardziej re- stratu miasta, organizacji i komitetów, były też osoby prywat- prezentatywne obiekty dla omawianego okresu. Autor ar- ne. tykułu uważa, ze medalierstwo obok innych nośników in- Do grona najznakomitszych miłośników sztuki menni- formacji jest „ścisłym rejestratorem” zachodzących zmian w czej należy Józef Zieliński, powszechnie znany jako darczyń- Płocku i regionie. ca bezcennego księgozbioru przekazanego w 1904 r. do Czasami artykuły, nie związane bezpośrednio z numi- Płocka. Oprócz książek zbiór zawierał także inne wspania- zmatyką, zawierały również treści numizmatyczne. Przykła- łe pamiątki, a wśród nich cenne medale i monety, które dem może być informacja o medalu ufundowanym w obecnie znajdują się w zbiorach Muzeum Mazowieckiego. 1902 r. przez Towarzystwo Rolnicze w Płocku, w artykule Postaci jednego z największych kolekcjonerów XX w. po- Andrzeja Papierowskiego11 bądź wzmianka o papierach święcił swój artykuł Andrzej Ciesiulski15. Autor wyraził opinię, wartościowych, zwanych także obligami lub tzw. listami za- iż numizmatyczny przekaz Zielińskiego, składający się głów- stawnymi, sprzedawanymi przez Towarzystwo Kredytowe nie z medali polskich i z Polską związanych, nie jest należy- Ziemskie w Płocku, którego działalność opisali Andrzej Pa- cie doceniony. Dlatego też zaproponował, aby Józef Zieliń- pierowski i Konrad Jerzy Papierowski12. ski stał się patronem płockich numizmatyków. Numizmatyka zajmuje się także badaniem pieniędzy Zwieńczenie artykułów dotyczących numizmatyki na papierowych i obiektów o podobnym przeznaczeniu, któ- łamach „Notatek Płockich” stanowi wypowiedź Prezesa rym poświęconych jest kilka kolejnych artykułów. W związ- Towarzystwa Naukowego Płockiego prof. Zbigniewa ku z 40. rocznicą powstania Oddziału Narodowego Banku Kruszewskiego zamieszczona w numerze 2. kwartalnika Polskiego w Płocku, Władysław Krysiak13 przedstawił jego z 2007 r. w związku z promocją monety „Płock” z serii historię oraz podsumował działalność. Jednym z wielu za- „32 Historyczne Miasta w Polsce”16. Prof. Z. Kruszewski dań Oddziału było również przyjmowanie na przechowa- przedstawił historyczny rys miasta, wymienił najważniej- nie papierów wartościowych. sze wydarzenia i ludzi, którzy wpisali się w jego dzieje, Jerzy Koziczyński aktywnie udzielający się na polu numi- podkreślając, iż uhonorowanie Płocka okolicznościową zmatyki14 przedstawił podłoże historyczne do emisji w Płocku monetą z wizerunkiem płockiej katedry jest w pełni uza- zastępczych pieniędzy papierowych, zwanych potocznie sadnione.

Przypisy

1 Praktyczny Słownik Współczesnej Polszczyzny, t. 24, pod „NP.” 1986, nr 3, s. 11-17. red. H. Zgółkowej, Poznań 1999, s. 403. 10 J. Stefański, Medalierstwo płockie w latach 1980-1987, „NP.” 2 R. Kiersnowski, Numizmatyka, Wielka Encyklopedia PWN, 1987, nr 4, s. 43-56. t. 19, Warszawa 2003, s. 222. 11 A. Papierowski, Zarys działalności Towarzystwa Rolniczego 3 Ibidem. w Płocku w latach 1901-1914, „NP.” 2005, nr 1, s. 35-44. 4 Tenże, Numizmatyka, Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, 12 A. Papierowski, K. J. Papierowski, Dyrekcja szczegółowa To- t. 4, Warszawa 1998, s. 554. warzystwa Kredytowego Ziemskiego w Płocku i jej oddzia- 5 A. Niewęgłowski, Importy rzymskie na nizinie mazowiecko- ływanie na region płocki, „NP.” 2002, nr 1, s. 21-33. -podlaskiej, „Notatki Płockie” (dalej „NP.”) 1958, nr 8, 13 W. Krysiak, 40-lecie Oddziału Narodowego Banku Polskie- s. 28-35. go w Płocku, „NP.” 1984, nr 3, s. 47-51. 6 J. Kisielewski, Znaleziska zabytkowych monet w Muzeum 14 J. Koziczyński, Zastępczy pieniądz papierowy /bony/ miasta Mazowieckim, „NP.” 1970, nr 1, s. 28-30. Płocka, „NP.” 1993, nr 1, s. 9-11. 7 J. Pysiak, Denary krzyżowe, „NP.” 1995, nr 1, s. 3-4. 15 A. Ciesiulski, Józef Zieliński – patron płockich numizmatyków, 8 E. Jędrysek-Migdalska, Ciekawa wystawa medali polskich w „NP.” 1990, nr 4, s. 41-44. Muzeum Mazowieckim w Płocku, „NP.” 1975, nr 1, s. 33-36. 16 Z. Kruszewski, Dlaczego Płock zasługuje na monetę ze swo- 9 A. Ciesiulski, Pierwsze płockie medale w latach 1903-1939, im wizerunkiem?, „NP.” 2007, nr 2, s. 49-51.

NUMISMATICS ON THE PAGES OF „PŁOCK NOTES”

Summary

The article presents all the studies on numismatics that appeared during fifty years of the publishing of „Płock Notes”.

34 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 KONRAD PODAWCA

DOSTĘPNOŚĆ SPOŁECZNA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ W GMINACH POWIATU PŁOCKIEGO W LATACH 2004-2014

Abstrakt

Właściwe wyposażenie gmin w obiekty i urządzenia infrastruktury stanowi podstawowy element w ich rozwoju oraz warunkuje poziom życia społeczności lokalnych. W artykule scharakteryzowano zmiany, jakie zaszły na przestrzeni 11 lat w odniesieniu do rozwoju infrastruktury technicznej w gminach powiatu płockiego. Analizę wielowskaźnikową wykonano dla lat 2004-2014 ze skokiem 5-letnim. tj. dla roku 2004, 2009, 2014 z wykorzystaniem danych statystycznych GUS, zawartych w BDL-u. Ocenę dostępności społeczno-przestrzen- nej oparto na miernikach ukazujących dany wskaźnik odniesiony do liczby zamieszkującej ludności. Przepro- wadzona analiza pozwoliła ukazać różnice i podobieństwa pomiędzy jednostkami administracyjnymi wraz z dynamiką zmian na płaszczyźnie obsługi mieszkańców infrastrukturą techniczną, co stanowi podstawę zrównoważonego rozwoju.

Słowa kluczowe: infrastruktura sanitarna, powiat płocki, gmina, zrównoważony rozwój

Wstęp Rys. 1. Kryteria podziału infrastruktury społecznej

Zapewnienie odpowiedniego poziomu równowagi INFRASTRUKTURA PUBLICZNA między dużym miastem a obszarami wiejskimi z pro- cesami marginalizacji, wynikającymi z istniejących SPOŁECZNA TECHNICZNA problemów infrastrukturalnych oraz zmian struktury KOMERCYJNA SOCJALNA KOMERCYJNA SOCJALNA społecznej i przestrzennej jest zadaniem bardzo trud- – rozrywka – oświata – energetyka – drogi, ulice, nym. Takie wyzwanie czeka przed Obszarem Funk- – turystyka – służba – wodociągi przejścia – handel zdrowia – kanalizacja – oświetlenie cjonalnym Aglomeracji Płockiej. W Zintegrowanej – gastronomia – opieka – gospodarka przestrzeni Strategii Rozwoju OFAP zauważono, że „niski poziom – rzemiosło społeczna odpadami publicznych – banki – kultura – łączność dostępności mieszkańców szczególnie obszarów –ubezpieczenia itp. – bezpieczeń- – osobowa stwo komunikacja wiejskich do dóbr i usług publicznych stanowi trwałą publiczna przeszkodę w absorpcji procesów rozwojowych. – transport ładun- Niska jakość życia spowodowana utrudnionym dostę- ków pem do usług publicznych (w tym dot. infrastruktury Źródło: Opracowanie własne na podstawie przypisu 2 wodno-kanalizacyjnej czy gospodarki odpadami) lub ich niewystarczająca jakość jest głównym powodem Infrastruktura techniczna zachodzących procesów depopulacyjnych na obsza- a poziom życia mieszkańców rach wiejskich, powstawaniem problemów społecz- nych na dużą skalę (bezrobocie) oraz marginalizacją Infrastruktura techniczna stanowi jeden z podsta- gospodarczą i społeczną”1. wowych elementów składających się na system Powyższe problemy stały się inspiracją do podję- obiektów i instytucji zapewniających godziwe warun- cia analizy czasowej zmian jakie zachodzą w gmi- ki życia w środowisku zamieszkania2. Jednocześnie jej nach będących bezpośrednio w oddziaływaniu Płoc- rozwój jest jedną z endogenicznych funkcji gminy, ka pod kątem dostępności do infrastruktury wodocią- a więc głównym jej zadaniem, z którego powinna gowo-kanalizacyjnej. Dodatkowym argumentem są wywiązywać się jak najlepiej. prognozy demograficzne, które przewidują wzrost Sam poziom infrastruktury technicznej, szczególnie ludności z 111 tys. w 2015 r. do ponad 114 tys. w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, przyjmo- w 2030 r. (dane z Banku Danych Lokalnych). wany jest jako bardzo ważny czynnik aktywizacji

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 35 obszarów wiejskich pod kątem wielofunkcyjnego roz- wiejskich: Bielsk, Bodzanów, Brudzeń Duży, Bulkowo, woju. W literaturze przedmiotu, jak i ekspertyzach, Łąck, Mała Wieś, Nowy Duninów, Radzanowo, Słu- analizach itp. uznano, że wyposażenie w infrastruktu- bice, Słupno, Stara Biała, Staroźreby. W gminach tych rę techniczną i społeczną jest warunkiem koniecznym na stan 31 grudnia 2015 r. zamieszkiwało ponad 111 do osiągnięcia sukcesu gospodarczego. „Rozbudowa tys. osób (Drobin 8157 osób z czego w mieście 2945, podstawowych elementów sieci infrastruktury w ostat- a na wsi 5212, Bielsk 9113 osób, Bodzanów 8319 niej dekadzie powoduje stopniowe wyrównywanie osób, Brudzeń Duży 8216 osób, Bulkowo 5756 osób, różnic przestrzennych w tym zakresie. Sieć wodocią- Gąbin 11096 osób z czego w mieście 4146, a na wsi gowa i kanalizacyjna z nowoczesnym systemem 6950, Łąck 5365 osób, Mała Wieś 6177 osób, Nowy oczyszczania ścieków jest już standardem”3. Duninów 3964 osób, Radzanowo 8324 osób, Słubice Wskaźniki zrównoważonego rozwoju w wymiarze 4542 osób, Słupno 7259 osób, Stara Biała 11611 lokalnym umożliwiają określenie stopnia tego rozwo- osób, Staroźreby 7432 osób, Wyszogród 5707 osób ju w gminie. Wskaźniki te najczęściej oparte są na z czego w mieście 2697, a na wsi 3010) (dane z BDL). zapewnieniu prawidłowego rozwoju w trzech wymia- Powiat płocki, o powierzchni 1797 km2, położony rach (ładach): środowiskowym z elementami ładu jest w zachodniej części województwa mazowieckie- przestrzennego, gospodarczym i społecznym z ele- go. Oczywiście zmiany wynikające z reform admini- mentami ładu instytucjonalno-politycznego. stracyjnych powodowały, że powiat płocki jako forma Wskaźniki dotyczące infrastruktury technicznej podziału kraju funkcjonował okresowo. Wcześniej znajdują się najczęściej w dwóch grupach: jako część województwa warszawskiego, a obecnie • w wymiarze środowiskowym z elementami prze- jako fragment województwa mazowieckiego. Obec- strzennymi, w dziedzinie jakość wód, w postaci: ne granice zostały określone w 1999 roku w ramach ludności korzystającej z sieci wodociągowej do ostatniej reformy administracyjnej. ludności zamieszkałej ogółem i ludności korzysta- Sam Płock, jak i powiat płocki jest i był obszarem jącej z sieci kanalizacyjnej do ludności zamieszka- badań naukowych, pod szerokim kątem, głównie łej ogółem; społecznym5,6, ale również przestrzennym7, 8, czy • w wymiarze gospodarczym, w dziedzinie infra- ochrony środowiska9. struktura, w postaci długości czynnej sieci wodo- ciągowej rozdzielczej na 1 km2 i długości czynnej Cel, zakres i metoda badań sieci kanalizacyjnej rozdzielczej na 1 km2 4. Celem analizy było ukazanie zmian, jakie nastą- Powiat płocki jako obiekt badań piły na przestrzeni 11 lat w dostępie mieszkańców powiatu płockiego do infrastruktury technicznej. Do analizy wytypowano gminy powiatu płockiego. Z punktu widzenia naukowego oparto się o podsta- Jest to 15 jednostek administracyjnych: 3 gminy miej- wy analizy wielowskaźnikowej, która obecnie odgrywa sko-wiejskie: Drobin, Gąbin, Wyszogród, 12 gmin specyficzną rolę w systemie informacji gospodarczej i przestrzennej, stanowiąc powszechnie wykorzystywa- Rys. 2. Powiat płocki ne narzędzie10. Ocena gmin według wskaźników zrów- noważonego rozwoju nie jest zagadnieniem nowym. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele publika- cji pod kątem metodycznym, jak i badawczym11,12. W trakcie analizy oraz interpretowania wyników problemu badawczego postępowano zgodnie z po- niższymi etapami: • filtrowanie danych zgromadzonych w Banku Da- nych Lokalnych (BDL-u), a opartej o cechy zawar- te w kategorii gospodarka mieszkaniowa i komu- nalna, grupie urządzenia sieciowe; • agregacji danych dla poszczególnych podzbiorów; • analizie danych w ujęciu dynamicznym (ze sko- kiem 5-letnim) ukazując trend korzystnych lub nie- korzystnych zmian. Wybór zmiennych diagnostycznych był podykto- wany ich uniwersalnością, mierzalnością, dostępno- Źródło: http://www.pojezierzegostyninskie.pl ścią, jakością danych. Dane te powinny również 36 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 dawać możliwość porównania i obiektywnej inter- • dostępności bezwzględnej sieci wodociągowej/ pretacji. Punktem wyjścia było określenie zbioru wła- kanalizacyjnej w czasie, wyrażona wskaźnikiem ściwych cech diagnostycznych i reprezentujących je obsługi ludności: mierników, poprawnych z punktu widzenia teoretycz- wdsw(k)t = lmow(k)/Lmg nego i możliwych do zastosowania w zamierzonym gdzie: 13 postępowaniu badawczym . wdsw(k)t – wskaźnik dostępności sieci wodociągowej/kanali- Przyjęto, że cechami branymi pod uwagę będą zacyjnej w roku statystycznym [-]; zawarte w Banku Danych Lokalnych (BDL): długość lmow(k) – liczba mieszkańców korzystająca z sieci wodocią- sieci kanalizacyjnej, długość sieci wodociągowej, licz- gową/kanalizacyjną [osoby]; ba ludności korzystająca z sieci kanalizacyjnej, liczba Lmg – całkowita liczba zamieszkującej ludności gminy na ludności korzystająca z sieci wodociągowej, ogólna 31 grudnia roku statystycznego [osoby]; liczba ludności, powierzchnia gminy. Z wykorzystaniem powyższych cech przetworzono • sprawdzeniu trendu zmian w celu sformułowania je we wskaźniki zrównoważonego rozwoju w ujęciu mocnych i słabych stron pod kątem rozwoju infra- jak najbardziej prospołecznym, w postaci następują- struktury technicznej. cych mierników porównawczych: Liczba kilometrów sieci przypadająca na miesz- • dostępności względnej sieci wodociągowej/kana- kańca przy uwzględnieniu gęstości zaludnienia poka- lizacyjnej w czasie, wyrażonej wskaźnikiem gęsto- zuje potencjalnie ilość inwestycji infrastrukturalnych. ści powierzchniowej: Jednak nie zawsze długość sieci przekłada się na

wgw(k)t=(dsw(k)/Lmg)*Gl bezpośrednią obsługę ludności czyli podłączenia bu- gdzie: dynków do tych sieci. Dodatkowo ilość mieszkańców wgw(k)t – wskaźnik gęstości powierzchniowej sieci wodocią- korzystająca z sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej gowej/kanalizacyjnej w roku statystycznym [km/km2]; może wskazywać na stopień dbałości ludności dsw(k) – długość sieci wodociągowej/kanalizacyjnej [km]; i władz lokalnych o środowisko naturalne.

Lmg – całkowita liczba zamieszkującej ludności gminy na Opracowanie danych liczbowych w ujęciu prze- 31 grudnia roku statystycznego [osoby]; strzennym wykonano z wykorzystaniem danych 2 Gl – gęstość zaludnienia [os/km ]; z BDL-u oraz oprogramowania ArcGis.

Tabela 1. Zmiany długości i dostępności infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej w gminach powiatu płockiego

Wgkt Wgwt Lmg dskt lmokt Wdskt dswt lmowt Wdswt Pcg Rok [km/ [km/

[os] Trend [km] Trend [os.] [-] Trend [km] Trend [os.] [-] Trend Gmina km2] km2]

2004 8920 11,2 0,089 1973 0,221 174,1 1,391 6340 0,711 58 0,014 0,02 0,248 0,025

2009 8978 13 0,104 2165 0,241 205,2 1,639 6607 0,736 Bielsk 125,17 165 0,007 0,014 0,01 0,014 2014 9143 13,9 0,111 2336 0,255 206,5 1,65 6854 0,75

2004 8394 2,8 0,021 318 0,038 179,4 1,316 6500 0,774 -100 0,04 0,073 0,145 0,035

2009 8294 8,2 0,06 918 0,111 199,2 1,461 6711 0,809 136,35

Bodzanów 67 0,082 0,089 0,008 0,007 2014 8361 19,4 0,142 1666 0,199 200,3 1,469 6827 0,817

2004 7868 9,3 0,058 1145 0,146 243,1 1,521 5870 0,746 81 0,006 0,012 0,041 0,011

2009 7949 10,2 0,064 1250 0,157 249,6 1,562 6014 0,757 159,84 288 0,073 0,073 0,006 0,115 Brudzeń Duży 2014 8237 21,9 0,137 1895 0,23 250,5 1,567 7180 0,872

2004 5983 6,4 0,055 819 0,137 159,9 1,367 5526 0,924 -196 0,01 0,005 0,037 0,003

2009 5787 7, 6 0,065 823 0,142 164,2 1,404 5360 0,926 116,93 Bulkowo -8 0,023 0,008 0,048 0,004 2014 5779 10,3 0,088 867 0,15 169,8 1,452 5378 0,931

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 37 Tabela 1. Zmiany długości i dostępności infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej w gminach powiatu płockiego (cd.)

2004 8614 8,7 0,061 1558 0,181 182,1 1,269 7003 0,813 -263 0,022 0,032 0,093 0,005

2009 8351 11,9 0,083 1778 0,213 195,5 1,362 6827 0,818 Drobin 143,50 -132 0,005 0,105 0,029 0,043 2014 8219 12,6 0,088 2614 0,318 199,6 1,391 7070 0,860

2004 10810 10 0,068 2197 0,203 147, 6 1,010 7218 0,668 -35 0,032 0,014 0,26 0,051

2009 10775 14,7 0,101 2340 0,217 185,6 1,269 7741 0,718 Gąbin 146,21 366 0,034 0,015 0,171 0,149 2014 11141 19,6 0,134 2587 0,232 210,6 1,440 9659 0,867

2004 4877 13,2 0,140 1427 0,293 86,6 0,921 4263 0,874 173 0,005 0,016 0,098 0,045

2009 5050 13,7 0,146 1558 0,309 95,8 1,019 4639 0,919 Łąck 93,99 309 0,173 0,052 0,045 0,006 2014 5359 30 0,319 1933 0,361 100 1,064 4956 0,925

2004 6397 9,3 0,085 1126 0,176 135,4 1,245 4664 0,729 -216 -0,012 0,004 0,253 0,028

2009 6181 8 0,074 1110 0,18 162,9 1,498 4680 0,757 108,78

Mała Wieś 30 0 0,009 0,001 0,008 2014 6211 8 0,074 1171 0,189 163 1,498 4755 0,766

2004 3899 4,6 0,031 311 0,08 72,9 0,499 2942 0,755 -14 0,161 0,154 0,109 0,06

2009 3885 28,2 0,193 909 0,234 88,8 0,607 3163 0,814 146,23 96 0,09 0,188 0,032 0,1

Nowy Duninów 2014 3981 41,4 0,283 1680 0,422 93,5 0,639 3641 0,915

2004 7168 2,9 0,028 487 0,068 145,2 1,39 5414 0,755 513 0,008 0,023 0,352 0,093

2009 7681 3,7 0,035 701 0,091 182 1,742 6516 0,848 104,45

Radzanowo 594 0,074 0,029 0,086 0,083 2014 8275 11,4 0,109 999 0,121 191 1,829 7710 0,932

2004 4617 6,8 0,071 647 0,14 117, 5 1,226 3647 0,79 -91 0 0 0,192 0,012

2009 4526 6,8 0,071 635 0,14 135,9 1,418 3629 0,802 95,82 Słubice 56 0,058 0,028 0,017 0,062 2014 4582 12,4 0,129 773 0,169 137, 5 1,435 3957 0,864

2004 4991 34,6 0,462 1066 0,214 107, 3 1,432 4181 0,838 1149 0,157 0,259 0,448 0,061 2009 6140 46,4 0,619 2899 0,472 140,9 1,880 5520 0,899 74,93 Słupno 1005 0,691 0,033 0,268 0,017 2014 7145 98,2 1,311 3607 0,505 161 2,149 6547 0,916

2004 9706 37, 4 0,337 2728 0,281 174 1,566 7354 0,758 852 0,14 0,099 0,053 0,051

2009 10558 53 0,477 4009 0,380 179,9 1,619 8535 0,808 111,12

Stara Biała 903 0,091 0,182 0,085 0,161 2014 11461 63,1 0,568 6443 0,562 189,3 1,704 11109 0,969

2004 7563 13,7 0,1 1464 0,194 180,5 1,311 5998 0,793 -158 0,009 0,023 0,084 0,017

2009 7405 14,9 0,108 1604 0,217 192 1,395 6001 0,81 137, 6 6

Staroźreby 95 0,116 0,071 0,001 0,152 2014 7500 30,9 0,224 2158 0,288 192,1 1,395 7221 0,963

2004 6048 9,3 0,097 2019 0,334 97, 5 1,019 4272 0,706 -137 0,015 0,005 0,438 0,097

2009 5911 10,7 0,112 2001 0,339 139,4 1,457 4749 0,803 95,65

Wyszogród -156 0,003 0,132 0,013 0,119 2014 5755 11 0,115 2706 0,470 140,6 1,470 5311 0,923

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL

38 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Analiza porównawcza gmin powiatu płockiego tego rodzaju inwestycji jest Słupno i Łąck w latach 2009-2014, a w latach 2004-2009 Nowy Duninów i Analizując uzyskane wyniki można stwierdzić, Stara Biała. Ma to jednoznaczne przełożenie w do- że pod względem realizacji inwestycji sieci kanaliza- stępności bezpośredniej mieszkańców do kanalizacji. cyjnej jest ona dość niewielka. W ujęciu długości ka- W gminach, w których sieć ta jest krótka, procent lud- nalizacji odniesionej do gęstości zaludnienia, a tym ności przez nią obsługiwaną nie przekracza 30%. samym do powierzchni gminy w większości gmin nie Taka sytuacja występuje w gminach: Bielsk, Bodza- przekracza ona 150 m na 1 km2 (Bielsk, Bodzanów, nów, Brudzeń Duży, Bulkowo, Gąbin, Mała Wieś, Ra- Brudzeń Duży, Bulkowo, Drobin, Gąbin, Mała Wieś, dzanowo, Słubice, Staroźreby. Dodatkowo należy Radzanowo, Słubice, Wyszogród). Dodatkowo należy podkreślić stagnację tej sytuacji w ostatnich 10 latach podkreślić, że w gminach miejsko-wiejskich powiatu tzn. poprawę sytuacji nie więcej niż o 5%, co ma miej- płockiego praktycznie sieć kanalizacyjna w granicach sce w gminach: Bielsk, Bulkowo, Gąbin, Mała Wieś, obszarów wiejskich nie występuje. Największa dłu- Słubice. gość sieci kanalizacyjnej, również w ujęciu gęstości Diametralnie inaczej wygląda sytuacja z wodocią- powierzchniowej występuje w Słupnie, Starej Białej, gami. W większości gmin powiatu płockiego gęstość Łącku, Nowym Duninowie i Staroźrebach. Zdecydo- powierzchniowa sieci wodociągowej jest w granicach wanie gminą, w której nastąpił największy progres 1-1,5 km na kilometr kwadratowy. Najdłuższa sieć

Rys. 3. Zmiany dostępności względnej infrastruktury sanitarnej w gminach powiatu płockiego w latach 2004, 2009, 2014

Źródło: Opracowanie własne

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 39 Rys. 4. Zmiany dostępności bezwzględnej infrastruktury sanitarnej w gminach powiatu płockiego w latach 2004, 2009, 2014

Źródło: opracowanie własne wodociągowa występuje w gminie Słupno i Radzano- wodociągu nastąpiła w gminie Gąbin (+20%), Stara wo, a najkrótsza w Nowym Duninowie. Zdecydowa- Biała (+21,2%) i Wyszogród (+21,6%). Najmniejsza nie bardziej dynamiczny rozwój sieci wodociągowej dynamika rozwoju wodociągu w latach 2004-2014 następował w latach 2004-2009. Od 2009 roku do nastąpiła w gminach Bulkowo (+0,7%), Mała Wieś 2014 realizacja tego typu inwestycji spadła i wynosiła (+3,6%), Bielsk (+3,9), Bodzanów (+4,2%), Drobin od 0 do 5%. Największy rozwój cały czas występuje (+4,8%). Ze względu jednak na dość znaczący w gminie Słupno. Obsługa ludności wodą z wodocią- wskaźnik dostępności bezpośredniej trend zmian pod gu jest obecnie na wysokim poziomie. W 8 gminach kątem realizacji inwestycji wodociągowych ma mniej- (Bulkowo, Łąck, Nowy Duninów, Radzanowo, Słupno, sze znaczenie. Stara Biała, Stara Biała, Wyszogród) powyżej 90% mieszkańców korzysta z wodociągu, w 5 przypad- Wnioski kach (Gąbin, Drobin, Brudzeń Duży, Bodzanów, Słu- bice) jest to ponad 80%, a jedynie w dwóch gminach Opierając się na typologii gmin14 pod kątem bez- (Bielsk, Mała Wieś) między 70 a 80%. Największa pośredniej dostępności do infrastruktury sanitarnej poprawa pod względem dostępności bezpośredniej oraz poziomie życia mieszkańców wsi 15 należy

40 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 stwierdzić, że gminy powiatu płockiego są zróżnico- dostępności bezpośredniej w gminach powiatu płoc- wane. W przypadku dostępności sieci przyjęto po- kiego, na przestrzeni 11 lat, należy uznać za słabą dział zakładając, że z punktu widzenia zrównoważo- (przewaga typu I i II -89,9%) i jeszcze słabszą nego rozwoju najlepiej, jeśli 100% ludności ma do- pod kątem dostępności pośredniej (przewaga typu stęp do wodociągu i kanalizacji. Założono następu- I – 93,3%). Sytuacja dostępności pośredniej sieci wo- jące przedziały dostępności: dociągowej jest na poziomie średniej (przewaga typu • 0-20% – gminy o złej dostępności do sieci sanitar- III – 75,6%), przy jednoczesnej bardzo dobrej sytuacji nej – typ 1; uwzględniając dostępność bezpośrednią (typu IV • 20-40% – gminy o niezadawalającej dostępności i V – 100%). Jednocześnie należy podkreślić cały czas do sieci sanitarnej – typ 2; poprawiającą się sytuację pod tym względem. • 40-60% – gminy o średniej dostępności do sieci sanitarnej – typ 3; Podsumowanie • 60-80% – gminy o dobrej dostępności do sieci sanitarnej – typ 4; W analizowanych gminach niezmiernie ważny jest • 80-100% – gminy o bardzo dobrej dostępności do wpływ miasta Płocka. Wydaje się, że tylko w niektó- sieci sanitarnej – typ 5. rych przypadkach stymuluje on również rozwój gminy. Pod względem gęstości powierzchniowej sieci sa- Wykonana analiza powinna prowadzić do wnikliwej nitarnej również wyróżniono 5 typów gmin o: diagnozy powodu zmian demograficznych, za którą • zdecydowanie za krótkiej sieci sanitarnej (0- postępuje również rozwój zabudowy i konieczność re- 0,49 km na km2) – typ 1; alizacji infrastruktury. U podstaw zrównoważonego • niezadawalającej długości sieci sanitarnej (0,50- rozwoju leży bowiem zaspokojenie potrzeb obecnych 0,99 km na km2) – typ 2; mieszkańców ale z uwzględnieniem przyszłych poko- • średniej długości sieci sanitarnej (1,0-1,49 km na leń, o ile one w danych gminach będą chciały za- km2) – typ 3; mieszkać. Powiązanie uwarunkowań społecznych • zadawalającej długości sieci sanitarnej (1,50- z rozwojem inwestycyjnym, ochroną przyrody i środo- 2,00 km na km2) – typ 4; wiska można osiągnąć poprzez rozsądną realizację • bardzo długiej sieci sanitarnej ( ≥2,0 km na infrastruktury sanitarnej, która z jednej strony podnosi km2) – typ 5. poziom życia na terenach wiejskich, a z drugiej poma- Pod względem możliwości korzystania mieszkań- ga zabezpieczyć środowisko glebowe i wodne przed ców z sieci kanalizacyjnej wynikających ze wskaźnika zanieczyszczeniami.

Tabela 2. Rozkład typów gmin pod kątem wskaźnika dostępności bezpośredniej sieci sanitarnej w latach 2004, 2009 i 2014

Gmina

Typ Suma Łąck Bielsk Gąbin Drobin Słupno Słubice Bulkowo Staroźreby Mała Wieś Stara Biała Wyszogród Bozdzanów Radzanowo Budzeń Duży Nowy Duninów Udział procentowy Sieć kanalizacyjna I - 3 2 3 1 - - 3 1 3 3 - - 1 - 20 44,45 II 3 - 1 - 2 3 3 - 1 - - 1 2 2 2 20 44,45 III ------1 - - 2 1 - 1 5 11,1 IV ------0 0 V ------0 0 Sieć wodociągowa I ------0 0 II ------0 0 III ------0 0 IV 3 1 2 - - 2 - 3 1 1 1 - 1 1 1 17 37,8 V - 2 1 3 3 1 3 - 2 2 2 3 2 2 2 28 62,2 Źródło: Opracowanie własne

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 41 Tabela 3. Rozkład typów gmin pod kątem wskaźnika dostępności pośredniej sieci sanitarnej w latach 2004, 2009 i 2014

Gmina

Typ Suma Łąck Bielsk Gąbin Drobin Słupno Słubice Bulkowo Staroźreby Mała Wieś Stara Biała Wyszogród Bozdzanów Radzanowo Budzeń Duży Nowy Duninów Udział procentowy Sieć kanalizacyjna I 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 2 3 3 42 93,3 II ------1 1 - - 2 4,5 III ------1 - - - 1 2.2 IV ------0 V ------0 Sieć wodociągowa I ------0 II ------1 - 1 ------2 4,4 III 1 3 - 3 3 3 2 3 2 1 3 1 3 3 3 34 75,6 IV 2 - 3 ------2 - 1 - - - 8 17,8 V ------1 - - - 1 2,2 Źródło: Opracowanie własne

Należy podkreślić, że ogólnie w gminach powiatu poziomie bardzo dobrym, obsługi infrastrukturą ka- płockiego czynniki zrównoważonego rozwoju pod nalizacyjną na poziomie słabym, wymagającym cały kątem obsługi infrastrukturą wodociągową są na czas poprawy.

Przypisy

1 Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszaru Funkcjonalnego „Notatki Płockie” 2003, nr 1/194, s. 27-36. Aglomeracji Płockiej, Ecorys Polska Sp. z o.o Warszawa, 9 K. Podawca, Płock – miasto czyste czy zanieczyszczone. marzec 2015. Ocena jakości powietrza w latach 2004-2013, „Notatki 2 J. M. Chmielewski, Teoria urbanistyki w projektowaniu Płockie” 2014, nr 4 (241), s. 31-45. i planowaniu miast. Oficyna Wydawnicza Politechniki War- 10 T. Borys (red.), Wskaźniki zrównoważonego rozwoju, Wy- szawskiej, Warszawa 2001. dawnictwo Ekonomia i Środowisko, Warszawa-Białystok 3 J. Bański, K. Czapiewski, Identyfikacja i ocena czynników 2005 sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich, 11 A . P. Wiatrak, Rozwój zrównoważony w strategii rozwoju gmi- Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, ny rolniczej, Wydawnictwo PAN, Tom XL, Kraków 2003. Warszawa, listopad 2008, s. 39. 12 T. Borys, Regionalne wskaźniki zrównoważonego rozwoju, 4 M. Adamowicz, A. Smarzewska, Model oraz mierniki trwa- [w:] Filozoficzne i społeczne uwarunkowania zrównoważo- łego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w ujęciu nego rozwoju, (red.) A. Pawłowski, Polska Akademia Nauk, lokalnym, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Polityki Monografie 2003, nr 16, Lublin. Europejskie, Finanse i Marketing, nr 1(50), Warszawa 2009, 13 I. Kiniorska, 2007: Warunki życia na obszarach wiejskich s. 251-269. województwa świętokrzyskiego, Infrastruktura i Ekologia 5 I. Nowak, Płock i powiat płocki: przeszłość i lata ostatnie, Terenów Wiejskich, Nr 1/2007, PAN, Oddział w Krakowie, „Notatki Płockie” 1968, nr 13/4-48, 18-27. str. 113-123. 6 A. Krzętowska, Sytuacja demograficzna w Płocku i powiecie 14 K. Podawca, Analiza zróżnicowania obsługi infrastrukturą płockim, „Notatki Płockie” 2014, nr 59/2 (239), s. 40-44. sanitarną gmin położonych w oddziaływaniu parków naro- 7 M. Trzeciecki, Przestrzeń publiczna średniowiecznego Płocka dowych, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr III/1, jako przedmiot badań archeologa [w:] Ulica, plac i cmentarz PAN, Oddział w Krakowie, Kraków 2014, s. 985-999. w publicznej przestrzeni średniowiecznego i wczesnonowo- 15 F. Kapusta, Poziom infrastruktury technicznej i społecznej jako żytnego miasta Europy Środkowej, J. Piekalski (red.), Wra- indykator i stymulator rozwoju regionalnego, Nierówności tislavia Antiqua 13, Wrocław 2011, s. 63. Społeczne a Wzrost Gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, 8 G. Dziwota, Percepcja przestrzeni miejskiej Płocka, 2012, nr 29/2012, s. 315-325.

42 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 AVAILABILITY SOCIAL OF INFRASTRUCTURE TECHNICAL IN THE RURAL DISTRICT OF PLOCK BETWEEN 2004 AND 2014

Summary

Proper equipment of communes with technical infrastructure is a basic element of their development and also determines the welfare of local communities. The paper present the characterization the changes that have taken place over 11 years in the development of technical infrastructure in the rural district of Plock. Multi-indicator characteristics was performed for time interval equal to 11 years (from 2004 to 2014), with 5 year step, i.e: 2004, 2009, 2014. Information was based on statistical data of Central Statistical Office, ava- ilable in Local Data Bank (LDB ). The assessment of socio-spatial availability has been based on the measu- res showing the given indicator in relation to the population number. The analysis allowed to show the simi- larities and differences between the administrative units with the dynamics of changes at the level of citizen service technical infrastructure which is the basis of sustainable development.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 43 RECENZJA Wiesław Adam Koński, Bibliografia zawartości kwartalnika „Notatki Płockie” za lata 1956-2016, wyd. Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 2016, ss. 195.

W marcu 1955 r. w siedzibie Towarzystwa Nauko- wego w Płocku powołano Komisję Badań nad Po- wstaniem i Rozwojem Płocka. Jej celem było określe- nie czasu powstania i udokumentowanie tysiącletnich dziejów miasta. Na przewodniczącego Komisji wybra- no znanego płockiego adwokata Kazimierza Askana- sa. Oprócz badań działaczom Komisji Badań towa- rzyszyła idea stworzenia regionalnego ruchu nauko- wego, dlatego od samego początku zorganizowano biuro, którego zadaniem było m.in. dokumentowanie badań i formułowanie komunikatów informujących o ich wynikach. W pierwszym komunikacie poinfor- mowano mieszkańców Płocka o powstaniu Komisji, jej celach, problematyce badań miasta i regionu płockie- go. Znalazła się również zapowiedź wydawania publi- kacji periodycznej, informującej o postępach prac badawczych1. W związku z prowadzonymi pracami badawczymi wpłynęło dużo artykułów, dlatego Za- rząd Komisji postanowił wydać biuletyn. Pierwszy nu- mer pisma pod tytułem „Notatki Płockie” ukazał się 22 lipca 1956 r., a pomysłodawcą tytułu był K. Aska- nas2. W tekście wstępnym Komitet Redakcyjny odwo- łał się do rocznicy Manifestu Lipcowego i przedstawił cele czasopisma. Podstawowym zadaniem biuletynu było informowanie lokalnej społeczności o pracach Komisji Badań nad Powstaniem i Rozwojem Płocka w celu pogłębienia zainteresowania płocczan dziejami miasta, ale i badaczy z dużych ośrodków naukowych. Kazimierz Askans, a od 1968 roku do 1980 roku Z biegiem lat wokół kwartalnika zaczął się tworzyć się Franciszek Dorobek. Po jego śmierci, od numeru 3 krąg autorów i odbiorców pochodzących z różnych z 1980 roku do dzisiaj, więc ponad 36 lat redaktorem środowisk i wyrażających odmienne poglądy. Dzięki naczelnym jest doc. dr Wiesław Adam Koński. prowadzeniu badań nad regionem płockim i upo- Obecna, bardzo obszerna, ciekawa i niezmiernie wszechnianiu wyników tychże badań „Notatki Płockie” pożyteczna Bibliografia autorstwa dr. Wiesława Koń- jako dzieło redaktorów, autorów i wydawców przyczy- skiego została wydana w pięknej, starannej opraco- niły się do odegrania istotnej i znaczącej roli kultu- wanej szacie graficznej, w twardej oprawie. W przed- rotwórczej w lokalnej społeczności. Imponującym do- mowie Autor prezentuje historię wydawniczą „Notatek robkiem czasopisma, które w 2016 r. obchodziło Płockich” oraz układ i zawartość opracowania. 60-lecie istnienia, jest ogromny materiał, na który Bibliografia ma bardzo przejrzysty układ działowy. składają się: artykuły, recenzje, sprawozdania, a także W 16 głównych następujących działach ujęto całość biografie, komunikaty, nekrologii, notatki kronikarskie problematyki występującej na łamach kwartalnika: oraz materiały ilustrowane, który jest regularnie prze- I. Zagadnienia ogólne; II. Środowisko geograficz- kazywany kolejnym pokoleniom społeczności regionu ne; III. Ludność; IV. Historia; V. Etnografia; VI. Zagad- płockiego. Niezaprzeczalna jest rola czasopisma nienia gospodarcze; VII. Zagadnienia społeczne w pobudzeniu przedstawicieli lokalnej elity intelektual- i polityczne; VIII. Zagadnienia prawno-administracyj- nej do aktywności badawczej i poznawczej. W latach ne; IX. Wojsko; X. Ochrona zdrowia. Lecznictwo; 1956-1960 „Notatki Płockie” były biuletynem Komisji XI. Nauka. Oświata. Kultura; XII. Językoznawstwo; Badań nad Powstaniem i Rozwojem Płocka, a od XIII. Nauka o literaturze. Literatura piękna; XIV. Sztu- 1960 roku stał się organem Towarzystwa Naukowego ka; XV. Zagadnienia wyznaniowe; XVI. Książka. Czy- Płockiego. Pismem w latach 1956-1968 kierował telnictwo. Biblioteki. Mass media. Najobszerniejszym

44 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 działem jest pierwszy poświęcony ogólnym zagadnie- Naukowego Płockiego na przykład, długoletniego niom, gdzie materiał podzielono w siedem podroz- byłego prezesa Jakuba Chojnackiego, obecnego pre- działów tematycznych. Znajdziemy tutaj takie tematy zesa profesora Zbigniewa Kruszewskiego, księdza jak: Bibliografie, Prace ogólne dotyczące całego re- profesora Wojciecha Góralskiego specjalisty od pra- gionu, Poszczególne miejscowości, Pamiętniki, Wspo- wa małżeńskiego, świetnego historyka Kościoła i Ma- mnienia, Biografie zbiorowe, Biografie indywidualne. zowsza księdza profesora Michała Mariana Grzybow- Dział ten zawiera się w przedziale od strony 7 do 44 skiego3, doktora Grzegorza Gołębiewskiego specja- strony Bibliografii. Najskromniej z kolei prezentuje się lizującego się w historii Płocka i Mazowsza Płockiego dział V poświęcony etnografii. Zajmuje on tylko jedną w XX w., szczególnie okresu międzywojennego, czy stronę 88, i jest podzielony na dwa podrozdziały. długoletniego dyrektora Biblioteki Zielińskich magistra W wyodrębnionych działach zastosował Autor Stanisława Kostaneckiego, prawnika, poety, publicy- układ alfabetyczny według haseł autorskich; w uza- sty, badacz dziejów Mazowsza, autora ponad 400 sadnionych wypadkach tytułowych. W obrębie po- prac i artykułów naukowych. Ze względu na objętość szczególnych działów wprowadzone zostały poddzia- artykułu nie sposób wymienić wszystkich autorów, ale ły, rozbudowane w zależności od ilości materiału Bibliografia skrupulatnie informuje o nich i ich publi- i pozycje zamieszczone w bibliografii opatrzono kolej- kacjach. nymi numerami (1-3087). Należy podkreślić, że waż- Zastosowany taki właśnie bardzo przejrzysty układ nym uzupełnieniem Bibliografii jest wykaz ponad omawianej pozycji doskonale ułatwia poruszanie się 1000 autorów publikacji, autorów recenzowanych po znakomitej zawartości 247 numerów „Notatek wydawnictw zwartych i artykułów osób, których (prze- Płockich” wydawanych i tak pieczołowicie redagowa- mówienia) cytowano. W omawianej pozycji mamy też nych od sześciu dziesięcioleci. Recenzowana bibliogra- setki pozycji nienumerowanych. fia może służyć różnorakim celom badawczym. Uzupełnieniem Bibliografii, co ma ogromny wpływ W Bibliografii mamy nie tylko rejestr wszystkich pozycji na skuteczność i szybkość ewentualnych poszukiwań bibliograficznych, ale także dobry informator o arty- badawczych, jest zamieszczony na jej końcu indeks kułach naukowych, popularnonaukowych, recenzjach autorów wszelkich opracowań zamieszczonych i innych materiałach dotyczących Płocka i regiony w „Notatkach Płockich” uszeregowanych w kolejności płockiego. Bibliografia odegra niewątpliwie pożytecz- alfabetycznej. Obok każdego nazwiska znajduje się ną rolę we wszelkiego rodzaju pracach naukowo-ba- numer wskazujący, w którym miejscu Bibliografii na- dawczych o profilu historycznym, społeczno-gospo- leży danego autora poszukiwać. Analizując, niejako darczych i kulturowym o zasięgu regionalnym. przy okazji te nazwiska znajdujemy tutaj prawdziwych Recenzowana Bibliografia autorstwa Wiesława wielkie osobowości polskiej nauki i kultury. Należy Końskiego będzie służyła przyszłym pokoleniom ba- wspomnieć m.in. o najwybitniejszych: profesorze Ge- daczy i miłośnikom Mazowsza Północnego4. Ogrom- rardzie Labudzie – specjaliście od historii powszechnej ny trud wykonany przez Autora wręcz z benedyktyń- i Polski, a w szczególności historii słowiańszczyzny za- ską cierpliwością, starannością i dokładnością wyma- chodniej (Pomorza i Kaszub), wydawca źródeł skan- ga oddania Mu wyrazy szczerego szacunku i uznania. dynawskich i anglosaskich; profesorze Marianie Może właśnie „Notatki Płockie” dzięki takim autorom, Biskup – historyku, który specjalizuje się w historii Po- jak Autor Bibliografii mają ciągle także liczną rzesze morza, strefy bałtyckiej, średniowieczna i nowożytnej czytelników żywo interesujących się naszą bogatą re- oraz historii zakonu krzyżackiego. Znajdują się tutaj gionalną historią, kulturą, życiem społeczno-gospo- również nazwiska wielu działaczy Towarzystwa darczym.

Janusz Wiśniewski

Przypisy

1 A. Kansy, Na marginesie swobody. Notatki Płockie (1956- 4 J. Borówka, Wiesław Koński. 50 roczników „Notatek Płockich”. 2011) – historia i polityka, Warszawa 2012, s. 47-48. Bibliografia zawartości (1956-2006), nr 1-208. wyd. Towa- 2 Ibidem, s. 53. rzystwo Naukowe Płockie, Płock 2008, ss. 165, „Notatki 3 A. Wróbel, Wiesław Koński. 50 roczników „Notatek Płockich”. Płockie”2008, s. 47. Bibliografia zawartości (1956-2001), nr 1-189. wyd. Towa- rzystwo Naukowe Płockie, Płock 2002, ss. 172, „Notatki Płockie”2002, nr 2, s. 41.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 45 KRONIKA

KONFERENCJA NAUKOWA CZASOPISMA TOWARZYSTW NAUKOWYCH

W lipcu 2016 r. minęło 60 lat od chwili ukazania Towarzystw Naukowych PAN, Towarzystwo Naukowe się pierwszego numeru wydawanego nieustannie do Płockie). Powołano także Komitet Organizacyjny w dziś kwartalnika TNP „Notatki Płockie”. Rocznica sta- składzie: dr Andrzej Kansy (Rada Towarzystw Nauko- ła się pretekstem do zorganizowania ogólnopolskie- wych PAN, Towarzystwo Naukowe Płockie) – prze- go spotkania naukowego poświęconego czasopi- wodniczący, dr Grażyna Szumlicka-Rychlik (TNP), smom towarzystw naukowych. Taki właśnie tytuł – mgr Tadeusz Majsterkiewicz (RTN PAN) i Maciej Wró- Czasopisma towarzystw naukowych – miała konfe- bel (TNP). Sekretariat konferencji prowadziła Krysty- rencja, która odbyła się w siedzibie TNP w Płocku na Staszewska z Biura Zarządu TNP. w dniach 16-17 września 2016 r. Współorganizatora- W imieniu przewodniczącego RTN PAN, prezesa mi konferencji były Rada Towarzystw Naukowych TNP prof. Zbigniewa Kruszewskiego, uczestników Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwo Naukowe konferencji przywitał ks. prof. Michał M. Grzybowski, Płockie. wiceprezes TNP, który w skrócie przypomniał historię Celem konferencji było przedstawienie działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego i jego siedzi- czasopiśmienniczej towarzystw naukowych ogólnych, by – miejsca konferencji. Następnie słowo od biskupa specjalistycznych i stowarzyszeń naukowo-technicz- płockiego ks. dr. Piotra Libery przekazał ks. prof. Ire- nych, a także omówienie dotychczasowego dorobku neusz Mroczkowski. Wprowadzenie do tematyki kon- poszczególnych tytułów i przeanalizowanie ich wkładu ferencji wygłosił przedstawiciel Komitetu Naukowego w rozwój dyscyplin naukowych oraz w upowszechnia- prof. Andrzej Chodubski z Uniwersytetu Gdańskiego, nie nauki. Dostrzeżono potrzebę zbadania znaczenia Członek Honorowy TNP. Poinformował także, że ad- periodyków wydawanych przez towarzystwa dla śro- resy okolicznościowe do organizatorów i uczestników dowisk naukowych i zawodowych, a także dla regio- obrad skierowali: prof. Edward Nęcka – wiceprezes nalnych społeczności. Definiując cele konferencji pod- PAN, Adam Struzik – marszałek województwa mazo- kreślono także zasadność pytań o perspektywy roz- wieckiego oraz prof. Iwona Hofman – prezes Polskie- woju czasopism społecznego ruchu naukowego, m.in. go Towarzystwa Komunikacji Społecznej. Z uwagi na w sytuacji budowania społeczeństwa obywatelskiego, nieobecność prof. Iwony Hofman, skrót przygotowa- społeczeństwa wiedzy, czy też w obliczu wzrastających nego przez nią referatu otwierającego konferencję możliwości teleinformatycznych. zatytułowanego Czasopisma towarzystw naukowych Propozycję udziału w Komitecie Naukowym kon- w Polsce w ujęciu medioznawczym odczytał doc. dr ferencji przyjęli (alfabetycznie): prof. Janusz Ada- Wiesław Koński, sekretarz generalny TNP. mowski (Uniwersytet Warszawski), prof. Andrzej Cho- Pierwszego dnia obrady podzielono na dwie se- dubski (Uniwersytet Gdański), prof. Marian Gierula sje plenarne. Przewodnictwo pierwszej sesji objęli (Uniwersytet Śląski w Katowicach), prof. Grażyna Gzella (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. Iwona Hofman (Uniwersytet Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie), prof. Marek Jabłonowski (Uni- wersytet Warszawski), doc. Wiesław Koński (Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku), prof. Ry- szard Kowalczyk (Uniwersytet im. Adama Mickiewi- cza w Poznaniu), prof. Tomasz Mielczarek (Uniwersy- tet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. Antoni Rajkiewicz (Uniwersytet Warszawski), prof. Andrzej Staniszewski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie), prof. Krzysztof Walczak (Uniwersytet Wrocławski), prof. Grażyna Wrona (Uniwersytet Uczestnicy konferencji (od prawej): prof. Grażyna Wrona, prof. Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Kra- Grażyna Gzella, Ewa Obała, dr inż. Jan Łukaszewicz, prof. Ewa kowie). Komitetowi Naukowemu przewodniczył Andrysiak, ks. prof. Stanisław Chrobak, prof. Krzysztof Walczak. inicjator konferencji prof. Zbigniew Kruszewski (Rada Fot. M. Wróbel

46 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Pierwszą sesję plenarną poprowadzili (od lewej) prof. Stanisław Prof. Andrzej Chodubski z Uniwersytetu Gdańskiego, Członek Kunikowski i dr Damian Kasprzyk. Fot. M. Wróbel Honorowy TNP, jako przedstawiciel Komitetu Naukowego wygłosił wprowadzenie do konferencji, a następnie referat pt. Przestrzeń czasopiśmiennictwa towarzystw naukowych • dr Krzysztof Czart, Polskie Towarzystwo Astrono- a idee postmodernizmu. Fot. M. Wróbel miczne – „Urania” – jeden z najstarszych na świe- cie tytułów poświęconych upowszechnianiu astro- prof. Stanisław Kunikowski i dr Damian Kasprzyk. nomii; Przewodniczącymi drugiej sesji byli prof. Tomasz • mgr Wojciech Adam Łonak, Polskie Towarzystwo Mielczarek i prof. Krzysztof Walczak. Łącznie wy- Numizmatyczne – Regionalne czasopisma Polskie- głoszono 20 referatów, z których część poruszała go Towarzystwa Numizmatycznego 1945-2015: tematy ogólne związane z problematyką konferen- rola, znaczenie, dorobek; cji: • mgr Jerzy Piniński, Polskie Towarzystwo Numizma- • prof. zw. dr hab. Andrzej Chodubski, Uniwersytet tyczne – Czasopisma polskich towarzystw numi- Gdański – Przestrzeń czasopiśmiennictwa towa- zmatycznych; rzystw naukowych a idee postmodernizmu; • dr inż. Jan Łukaszewicz, Polskie Towarzystwo Le- • prof. nzw. dr hab. Stanisław Kunikowski, Kujawska śne – „Sylwan” – czasopismo naukowe Polskiego Szkoła Wyższa we Włocławku, Włocławskie Towa- Towarzystwa Leśnego – 196 lat w służbie lasów, rzystwo Naukowe – Wkład wydawnictw perio- leśnictwa i ochrony ekosystemów leśnych; dycznych towarzystw naukowych w Polsce w roz- • ks. prof. nzw. dr hab. Stanisław Chrobak, Towa- wój nauki i tożsamości regionalnej; rzystwo Naukowe Franciszka Salezego – „Semina- • ks. prof. nzw. dr hab. Jan Krajczyński, Polskie To- re” i Towarzystwo Naukowe Franciszka Saleze- warzystwo Prawa Wyznaniowego – Funkcja go – historia i stan obecny; kulturotwórcza periodyków naukowych w pono- • dr Stanisław Latek, Instytut Chemii i Techniki Ją- woczesnym świecie na przykładzie „Przeglądu drowej – „Postępy Techniki Jądrowej” – kroniką Prawa Wyznaniowego”; współczesnej nukleoniki; • dr Alicja Jagielska-Burduk, Uniwersytet Kazimierza • dr inż. Wojciech Głuszewski, Instytut Chemii Wielkiego w Bydgoszczy – Zarządzanie czasopi- i Techniki Jądrowej – Napromieniowany czy pro- smem naukowym. mieniotwórczy – prawda i mity o atomistyce. Duża grupa prezentacji poświęcona była periodykom Do trzeciej grupy omawianych czasopism zaliczyć ogólnopolskich towarzystw specjalistycznych: należy wydawnictwa regionalnych stowarzyszeń na- • dr Damian Kasprzyk, Polskie Towarzystwo Ludo- ukowych, zaprezentowane w następujących refera- znawcze – Od ludoznawstwa ku antropologii. tach: Czasopisma Polskiego Towarzystwa Ludoznaw- • prof. zw. dr hab. Tomasz Mielczarek, Instytut czego; Dziennikarstwa i Informacji, Uniwersytet Jana Ko- • mgr inż. Magdalena Borek-Daruk, Wydawnictwo chanowskiego w Kielcach – Czasopismo Często- Czasopism i Książek Technicznych SIGMA- chowskiego Towarzystwa Naukowego „Ziemia NOT – Prasa fachowa Wydawnictwa SIGMA- Częstochowska” (1934-2015); NOT; • prof. nzw. dr hab. Krzysztof Walczak, Uniwersytet • dr Krystyna Data, Polskie Towarzystwo Języko- Wrocławski, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół znawcze – „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Języ- Nauk – Czasopisma Kaliskiego Towarzystwa Przy- koznawczego” – historia, teraźniejszość, przy- jaciół Nauk jako narzędzie formowania środowi- szłość; ska naukowego;

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 47 • prof. nzw. dr hab. Ewa Andrysiak, Katedra Biblio- tekoznawstwa i Informacji Naukowej, Uniwersytet Łódzki – Kaliskie Towarzystwo Lekarskie jako wy- dawca czasopism naukowych; • prof. nzw. dr hab. Dorota Rembiszewska, Instytut Slawistyki PAN, Łomżyńskie Towarzystwo Nauko- we im. Wagów – Rola „Studiów Łomżyńskich” w kształtowaniu lokalnego środowiska naukowego. W tej kategorii nie zabrakło płockich tematów. Dr Grzegorz Gołębiewski, wiceprezes Towarzystwa Naukowego Płockiego wygłosił referat Tematyka historyczna na łamach „Notatek Płockich”, zaś dr To- masz Piekarski, dyrektor Archiwum Państwowego w Prof. Tomasz Mielczarek, wicedyrektor Instytutu Dziennikarstwa Płocku przygotował wystąpienie pt. Źródła archiwalne i Informacji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach wy- na łamach płockich czasopism naukowych. głosił jeden z referatów, a także współprowadził drugą sesję W podsumowaniu obrad prof. Krzysztof Walczak plenarną. Fot. M. Wróbel podkreślił, że konferencja ukazała wielki potencjał czasopism towarzystw naukowych. Zwrócił też uwagę, upowszechnianiu wiedzy, ale stanowią swoistą formę że podlegają one – podobnie jak inne rodzaje pra- kształcenia. Dzięki nim bowiem młodzi naukowcy sy – przemianom wynikającym z postępu technolo- mogą zaistnieć w środowisku. gicznego i wiele tytułów występuje jednocześnie Ponieważ drugi dzień konferencji poświęcono w tradycyjnej formie druku na papierze, jak i w wersji ogólnej refleksji dotyczącej czasopism towarzystw na- cyfrowej dostępnej za pośrednictwem Internetu (nie- ukowych, prof. Tomasz Mielczarek dokonał analizy kiedy już tylko w takiej postaci). W kontekście zaś dal- wygłoszonych referatów. Podkreślił następującą pro- szego istnienia tych periodyków głównym problemem fesjonalizację wydawanych przez towarzystwa perio- są finanse, jednak równie ważna jest wiedza, zaan- dyków, zarówno w zakresie opracowania koncepcji gażowanie i pasja ludzi, którzy je tworzą, co daje na- programowej, ale także w precyzowaniu zadań re- dzieję – mimo trudności – na dalszy rozwój. O tym dakcji, czy w zakresie dbałości o spójną, ciekawą sza- mówił też w drugim dniu konferencji prof. Janusz tę graficzną. Zauważył wątek umiędznarodowienia Adamowski, dziekan Wydziału Dziennikarstwa, Infor- (rady naukowe, recenzenci). Zwrócił uwagę na nie- macji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego, od uniknioną, ale czasem zbyt daleko idącą komercjali- 2015 r. Członek Honorowy TNP. Zwrócił uwagę, że zację oraz kwestię parametryzacji czasopism, która żyjemy w czasach trudnych dla nauki, zwłaszcza dla z jednej strony staje się niepokojąca, ale pozwala też nauk humanistycznych i społecznych. Dlatego tak na pewne oceny, wyciąganie wniosków i szukanie ważna jest determinacja i przedsiębiorczość środowi- dróg rozwoju. Podsumowując wyliczył zasadnicze ska oraz motywowanie kolejnych pokoleń badaczy funkcje, jakie spełniają czasopisma towarzystw. Naj- do wytężonej pracy. W tym mogą być pomocne cza- ważniejsza i oczywista to funkcja naukowa. Kolejna – sopisma towarzystw naukowych, które służą nie tylko funkcja popularyzatorska – rodzi wprawdzie dylemat, czy nie dzieje się kosztem uprawiania nauki przez cza- sopismo, jest jednak bardzo potrzebna w przypadku prasy regionalistycznej. Każde czasopismo spełnia też funkcję integracji środowiska, co ma szczególne zna- czenie w małych ośrodkach lokalnych. W drugim dniu konferencji obyła się również sesja plakatowa. Dr n. med. Piotr Kochan z Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum swoje opracowa- nie zatytułował: Scheda po towarzystwie naukowym – czasopismo WJOMI [World Journal of Medical Ima- ges, Videos and Cases]. Dr Andrzej Kansy z Towarzy- stwa Naukowego Płockiego na swoim plakacie przed- stawił wyniki badania sondażowego pt. Czasopisma Prof. Janusz Adamowski, dziekan Wydziału Dziennikarstwa, In- towarzystw naukowych w Polsce, które opracował formacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego, Członek Ho- w oparciu o ankiety składane organizatorom konfe- norowy TNP. Fot. M. Wróbel rencji przez poszczególnych wydawców.

48 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 49 Doc. Wiesław Koński odbiera gratulacje z rąk prof. Grażyny Po zakończeniu obrad uczestnicy konferencji mieli możliwość Gzelli. Fot. M. Wróbel obejrzenia starodruków ze zbiorów TNP. Fot. M. Wróbel

Jak już wyżej wspomniano, zorganizowaniem kon- Warto dodać na koniec, że konferencja Czasopi- ferencji uczczono 60-lecie istnienia kwartalnika TNP sma towarzystw naukowych stanowiła kontynuację „Notatki Płockie”. Służyła temu również wystawa badań prasoznawczych obecnych w działalności pt. 60 lat „Notatek Płockich”, na której zaprezentowa- Towarzystwa Naukowego Płockiego już od dawna. 25 no historię powstania i przemiany czasopisma w ko- lat wcześniej, dokładnie w listopadzie 1991 r. lejnych okresach pod kierownictwem zmieniających w siedzibie TNP odbyło się ogólnopolskie sympozjum się zespołów redakcyjnych. Wykorzystano materiały pt. Prasa lokalna, zorganizowane przez ówczesny Wy- archiwalne ze zbiorów Biblioteki im. Zielińskich TNP, dział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu a przede wszystkim egzemplarze czasopisma od nu- Warszawskiego razem z Towarzystwem Naukowym meru pierwszego do chwili obecnej. Płockim. Temu wydarzeniu i wygłoszonym referatom Miłym akcentem podczas konferencji były gratu- poświęcono wiele miejsca w numerze 4 (149) z 1991 lacje dla doc. dr. Wiesława Końskiego, od 1981 r. r. „Notatek Płockich”. W grudniu 2003 r. Towarzystwo pełniącego społecznie funkcję redaktora naczelnego Naukowe Płockie zorganizowało w swojej siedzibie we „Notatek Płockich”. Prof. Grażyna Gzella z Uniwersy- współpracy z Instytutem Dziennikarstwa UW, Szkołą tetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przekazała list Wyższą im. Pawła Włodkowica w Płocku i Stowarzy- w imieniu redakcji „Toruńskich Studiów Bibliologicz- szeniem Dziennikarzy Polskich dwudniową sesję na- nych”, zaś prof. Grażyna Wrona z Uniwersytetu Peda- ukową Mazowieckie media lokalne i regionalne. Po- gogicznego im. KEN w Krakowie – adres gratulacyjny kłosiem tego spotkania była publikacja pod takim sa- Komisji Prasoznawczej Oddziału PAN w Krakowie mym tytułem wydana przez TNP w 2005 r. pod redak- i redakcji „Rocznika Historii Prasy Polskiej”. Z podzię- cją Wiesława Końskiego. W ostatnich latach nakładem kowaniem i krótką refleksją na temat pracy w redak- Towarzystwa Naukowego Płockiego ukazały się jesz- cji „Notatek Płockich” wystąpił doc. dr Wiesław A. cze dwa inne wydawnictwa z dziedziny prasoznaw- Koński. stwa: Wiesława Końskiego Dwa wieki prasy płockiej, Poza obradami uczestników konferencji zaproszo- tom I 1810-1945 (Płock 2012) oraz Andrzeja Kansego no na pokaz starych druków i innych zabytków ze Płocka prasa regionalistyczna w latach 1989-2014 zbiorów specjalnych TNP, który przygotowała dr Gra- (Płock 2015). Polska Akademia Nauk wydała nato- żyna Szumlicka-Rychlik, dyrektor Biblioteki im. Zieliń- miast opracowanie Andrzeja Kansego poświęcone skich TNP. Leonard Sobieraj, dyrektor Muzeum Ma- „Notatkom Płockim” zatytułowane Na marginesie zowieckiego w Płocku zaprosił na zwiedzanie ekspo- swobody. „Notatki Płockie” (1956-2011) – historia i po- zycji w swojej placówce. lityka (Warszawa 2012).

Maciej Wróbel

* * *

50 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 DOCENT DOKTOR WIESŁAW ADAM KOŃSKI CZŁONKIEM HONOROWYM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO PŁOCKIEGO

W dniu 29 września 2016 r. odbyła się uroczystość wręczenia dyplomu Członka Honorowego Towarzy- stwa Naukowego Płockiego doc. dr. Wiesławowi A. Końskiemu. W uznaniu zasług wniosek do Zarządu TNP o to wyróżnienie w dniu 18 stycznia 2016 r. zło- żył prof. Zbigniew Kruszewski, prezes TNP. Następnie przyjęty wniosek został przedstawiony Walnemu Zgromadzeniu TNP, które – po jednomyślnym gło- sowaniu – Uchwałą nr 1/2016 z dnia 11 kwietnia 2016 r. nadało zaszczytny tytuł. Uroczystości przewodniczył ks. prof. dr hab. Mi- chał M. Grzybowski, a laudację w imieniu prof. Z. Kruszewskiego odczytał dr Grzegorz Gołębiewski. Doc. dr Wiesław A. Koński podczas uroczystości wręczenia dy- Wiceprezesi TNP wręczyli doc. dr. W. A. Końskiemu plomu Członka Honorowego TNP (29 IX 2016 r.). Fot. Maciej okolicznościowy dyplom. Odczytano listy gratulacyjne Wróbel nadesłane przez prof. Stanisława Kunikowskiego, rektora Kujawskiej Szkoły Wyższej we Włocławku „Notatek Płockich” – kwartalnika Towarzystwa Na- oraz Katarzyny Góralskiej, dyrektora Liceum Ogólno- ukowego Płockiego. W tym okresie, dzięki systema- kształcącego im. Marszałka Stanisława Małachow- tycznej pracy doc. dr. Wiesława A. Końskiego, ukaza- skiego w Płocku. ło się 140 numerów pisma. Osobiście dokonał redak- W dalszej części nowy Członek Honorowy TNP cji ponad 10 100 stron czasopisma. Podniósł wyraźnie wygłosił odczyt pt. „Wiadomości Płockie” (1956- poziom naukowy pisma, które obecnie posiada 6 1957) – zapomniany tytuł. Na zakończenie doc. dr punktów w wykazie czasopism naukowych Minister- W. A. Koński, przy lampce wina, odpowiadał na pyta- stwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. nia. Jednocześnie jest, od 1982 r., Przewodniczącym Doc. dr Wiesław A. Koński, z wykształcenia dzien- Komisji Wydawniczej TNP. Działalność wydawniczo- nikarz po studiach na Uniwersytecie Warszawskim, od -edytorska doc. Wiesława A. Końskiego zasługuje na 1980 r. jest członkiem Towarzystwa Naukowego Płoc- szczególne uznanie, bowiem jako Przewodniczący kiego, to jest od 36 lat, a od 1983 r., to jest od 33 lat, Komisji nadzorował edycję około 130 pozycji wydaw- Sekretarzem Generalnym TNP. Od 36 lat nieprzerwa- niczych, dotyczących Płocka i regionu płockiego, nie pełni społecznie funkcję redaktora naczelnego w tym tak ważnych publikacji jak Dzieje Płocka, Sztu- ka Płocka. Kierowane przez niego zespoły redakcyj- ne otrzymywały nagrody i wyróżnienia uczelniane oraz ministerialne, np. wyróżnienie Ministra Infra- struktury za pracę na temat płockich mostów. Przez swoją działalność wydawniczą i edytorską przyczynił się do upowszechniania dziedzictwa kulturowego Płocka. Na szczególne podkreślenie zasługuje, że Wies- ław A. Koński uczestniczył w Seminarium Doktoran- ckim TNP, a następnie uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, przedstawiając dysertację na temat prasy płockiej na- Od lewej doc. dr Wiesław Koński, Sekretarz Generalny TNP, ks. pisaną pod kierunkiem prof. Aliny Słomkowskiej. prof. dr hab. Michał M. Grzybowski, dr Grzegorz Gołębiewski W latach 1995-2000 doc. dr Wiesław A. Koński – wiceprezesi TNP (29 IX 2016 r.). Fot. Maciej Wróbel był sekretarzem redakcji „Płockiego Rocznika

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 51 Uczestnicy uroczystości (29 IX 2016 r.). Fot. Maciej Wróbel

Historyczno-Archiwalnego” oraz członkiem Rady Naukowej Archiwum Państwowego w Płocku. Od 2000 r. jest sekretarzem redakcji dwumiesięczni- ka „Humanizacja Pracy” wydawanego przez Szkołę Wyższą im. Pawła Włodkowica w Płocku. Biorąc pod uwagę całokształt działalności wydaw- niczo-edytorskiej doc. dr. W. A. Końskiego, należy podkreślić jego rolę w reaktywowaniu w 1981 roku „Petro-Echa”, tygodnika zakładowo-miejskiego, jako samodzielnego tytułu. Wiesław A. Koński stworzył zespół redakcyjny i kierował nim jako redaktor na- czelny przez 5 lat. Doc. Wiesław A. Koński przez wiele lat związany był z płocką Petrochemią, gdzie w 1967 r. rozpoczy- nał pracę jako destylatorowy, później piecowy, ste- rowniczy, kierownik rozgłośni zakładowej, kierownik Wydziału Administracji i Zarządzania Filii w Wyszko- Działu Informacji i rzecznik prasowy Mazowieckich wie. Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Napisał Organizował liczne sympozja i sesje naukowe, pracę Płocka Petrochemia 1960-1985, która została uczestniczył w wielu konferencjach i odczytach, pre- nagrodzona przez redakcję „Polityki” w otwartym zentując na nich swe referaty i publikując materiały konkursie pod hasłem „Historia zakładu przemysło- naukowe. Jest badaczem i popularyzatorem prasy wego – wielkiego przedsięwzięcia inżynierskiego” i mediów lokalnych. Swoją działalność naukową po- zorganizowanym przez Ministerstwo Szkolnictwa święcił przede wszystkim tej tematyce. Wynikiem je- Wyższego, Polskie Towarzystwo Historii Techniki oraz go wieloletniej pracy jest książka pt. Dwa wieki prasy Naczelną Organizację Techniczną. płockiej. Jest też autorem, współautorem lub redak- Doc. dr Wiesław A. Koński był pracownikiem torem publikacji i opracowań dotyczących Płocka naukowo-dydaktycznym kilku wyższych uczelni, i Mazowsza Płockiego. Jako dziennikarz opublikował np. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, ponad 1500 artykułów, głównie w prasie regional- Wyższej Szkoły Humanistyczno- Ekonomicznej we nej i lokalnej, ale także w czasopismach uczelnianych Włocławku, Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica i ogólnopolskich. w Płocku, gdzie pełnił funkcje dziekana Wydziału Za swoją działalność wielokrotnie nagradzany Politologii i Stosunków Międzynarodowych, a na- i odznaczany, m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu stępnie dziekana Wydziału Nauk Społecznych oraz Odrodzenia Polski.

Andrzej Kansy

52 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 BIBLIOGRAFIA MAZOWSZA PŁOCKIEGO ZA OKRES 1 X – 31 XII 2015 R.

I. DZIAŁ OGÓLNY 16a. Gazetka Akowska: pismo Związku {Żłnierzy Armii Krajowej „Mazowsze” w Płocku / red. Zenon Kluczyński. – 2015, [R. 15], Bibliografie nr 12(170)-14(172). – Płock: Związek {Żłnierzy AK „Mazow- 1. Bibliografia Mazowsza Płockiego za okres 1 X - 31 XII 2014 r. sze”, 2015. – Mies. / oprac. Justyna Bziuk, Elżbieta Dobroń, Wiesława Mazurska, 17. G łos Słupna: Gminny Biuletyn Informacyjny / red. Emilia Iwona Typiak-Kowalska. // Notatki Płockie. – 2015, nr 4/245, Adamkowska. – 2015, [R. 11], nr 7(42)-8(43). – Słupno: UG, s. 54-71 2015. – Niereg. 18. Gość Niedzielny: tygodnik katolicki / red. nacz. ks. Marek Czasopisma regionalne. Wydawnictwa ciągłe Gancarczyk. – 2015, R. 92, nr 40-52. – Katowice: Wydawnic- 2. Aktualności Teatru Płockiego / red. kolegium. – 2015, [R. 8], two Kurii Metropolitalnej w Katowicach, 2015. – ISSN 0137- nr wrzesień-październik, listopad-grudzień. – Płock: Teatr Dra- 7604 matyczny im. Jerzego Szaniawskiego, 2015. – Niereg. Zawiera dod. „Gość Płocki”. 3. Archiwum Medycyny Płockiej / red. Jacek Zieleniewski, Marek 19. Grupa Orlen: magazyn wewnętrzny Grupy Kapitałowej PKN Mądrecki. – zesz. 10 (2015) – Płock: Płockie Towarzystwo Le- ORLEN. – 2015, [R. 2], Nr 5(16)-6(17). – Płock: PKN ORLEN karskie, 2015. – Niereg. SA, 2015. – Mies. 4. Bieżuńskie Zeszyty Historyczne / [Przewod. kolegium red. Wik- 20. Informacje z Gostynina: czasopismo Inicjatywy dla Gostyni- tor Mieszkowski]. – Nr 29(2015). – Bieżuń: Muzeum Małego na / [Inicjatywa dla Gostynina]. – 2015, nr 14. – Gostynin: Miasta w Bieżuniu, Oddział Muzeum Wsi Mazowieckiej Agnieszka Korajczyk-Szyperska, 2015. – Dwumies. – ISSN w Sierpcu, 2015. – Rocz. – ISSN 1231-0212 2353-6497 5. Biuletyn Informacyjny Powiatu Gostynińskiego / red. nacz. An- 21. Informator Gminy Mochowo: Biuletyn Samorządu Gminnego drzej Adamski. – 2015, [R. 5], wydanie świąteczne Boże Naro- / red. zespół. – 2015, [R. 1], nr 1. – Mochowo: Urząd Gminy, dzenie. – Gostynin: Powiat Gostyniński, 2015. – Niereg. – ISSN 2015. 2084-0896 22. Jagiellonek: gazetka szkolna klasy IB / red. nacz. Mateusz 6. Biuletyn. Kwartalnik Okręgowej Izby Lekarskiej w Płocku / red. Kuzioła. – 2015, [R. 1], nr 1-3. – Płock: LO im. Wł. Jagiełły, nacz. Joanna Sokołowska. – 2015, [R 25], nr 3(126). – Płock: 2015. – Niereg. OIL, 2015. – Kwart. – ISSN 1509-0051 Gazeta dostępna na stronie internetowej szkoły. 7. Biuletyn Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy / red. 23. Kronika Mazowiecka: Pismo Samorządu Województwa Mazo- Anna Węglicka, Katarzyna Kozakowska. – 2015, nr 3(16)- wieckiego / red. nacz. Iwona Dybowska. – 2015, nr 10-12. – 4(17). – Warszawa: Mazowieckie Obserwatorium Rynku Pracy; Warszawa: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckie- Wojewódzki Urząd Pracy, 2015. – Kwart. go, 2015. – Mies. – ISSN 1730-749X 8. Biuletyn Muzealny: kwartalnik Muzeum Mazowieckiego 24. Kurier Gminy Bulkowo / red. zespół. – 2015, [R. 3], nr 4. – w Płocku / red. nacz. Leonard Sobieraj. – 2015, [R. 10], Bulkowo: Urząd Gminy Bulkowo, 2015. – Niereg. – ISSN nr 2/38, 3/39. – Płock: Muzeum Mazowieckie, 2015. – 2080-1556 Kwart. – ISSN 1734-6935 25. Kurier Sierpecki / red. nacz. Szymon Wyrostek. – 2015, 9. Biuletyn OWES: Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej. – [R. 7], nr 40-52. – Sierpc: Mazowiecka Agencja Prasowa, Klau- 2015, [R. 3], nr 4. – Płock: Stowarzyszenie Centrum Innowacji diusz Kwieciński, 2015. – Tyg. – ISSN 2080-1556 Społeczeństwa Informacyjnego, 2015. – Niereg. 26. Lokalna Gazeta Kutna i Regionu: plus Łęczyca, Gostynin / 9a. Czas Wisły: bezpłatny magazyn piłkarskiej Wisły. – 2015, red. nacz. Patryk Ślęzak. – 2015, [R. 7], nr 329-340. – Kutno: nr 48-51. – Płock: Wisła Płock S.A., 2015. – Niereg. „IMEDIA”, 2015. – Tyg. – ISSN 2080-2269 10. Echo Gąbina: kwartalnik miasta i gminy Gąbin / red. zes- 26a. Mariawita: pismo Kościoła Starokatolickiego Mariawi- pół. – 2015, nr 4. – Gąbin: UMiG, 2015. – Kwart. tów / red. Kolegium. –2015, [R. 57], nr 10-12. – Płock: Koś- 11. Edukacja Otwarta / Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica; ciół Starokatolicki Mariawitów, 2015. – Mies. – ISSN 0209- [red. nacz. Maria Chmielewska]. – 2015, [R. 14], nr 2. – Płock: 3103 SWPW, 2015. – Półrocz. – ISSN 1642-52027 27. Mazowiecka Szwajcaria: Brudzeń Duży zaprasza : bezpłatne 12. eWyszogród.pl Extra: Czerwińsk, Bodzanów, Bulkowo, Mała pismo społeczno-kulturalne Towarzystwa Przyjaciół Gminy Wieś, Młodzieszyn, Radzanowo, Wyszogród, Zakroczym / red. Brudzeń im. Pawła Włodkowica / red. nacz. Andrzej Dwoj- nacz. Paweł Kłobukowski. – 2015, [R. 2], nr 11-13. – Wyszo- nych. – 2015, [R. 15] [właśc. 13], nr 4(50-51). – Brudzeń Duży: gród: Boruta Motors P. Kłobukowski, 2015. – Niereg. TPGB, 2015. – Dwumies. – ISSN 1642-9214 13. Fundusze Europejskie na Mazowszu / red. Paulina Gutowska- 28. Mazowiecki Rynek Pracy: Biuletyn Wojewódzkiego Urzędu Pra- -Jarosz, Magdalena Kubacz, Lidia Krawczyk. – 2015, [R. 2], cy w Warszawie / red. nacz. Wiesława Lipińska. – 2015, nr 4. – Warszawa: Mazowiecka Jednostka Wdrażania Progra- R. 12, nr 5, 6. – Warszawa: Wojewódzki Urząd Pracy, 2015. ¬ – mów Unijnych, 2015. – Kwart. – ISSN 2391-4629 Dwumies. – ISSN 2082-856X 14. Gazeta Łącka: Informator Urzędu i Rady Gminy w Łącku / 29. Meritum: Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny / red. nacz. Ja- red. zespół, przewod. Alicja Zbyszewska. – 2015, [R.21], nina Ziętek. – 2015, nr 4. – Warszawa: Mazowieckie Samorzą- nr 2(64). – Łąck: UG, 2015. – Niereg. – ISSN 2299-0372 dowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli; Ośrodek Edukacji 15. Gazeta Samorządowa Gminy Bodzanów / red. zespół. – Informatycznej i Zastosowań Komputerów, 2015. – Kwart. – 2015, [R. 1], nr grudzień. – Bodzanów: Urząd Gminy Bodza- ISSN 1896-2521 nów, 2015. – Niereg. 30. Miasto Płock i okolice: bezpłatne pismo informacyjno-pro- 16. Gazeta Wyborcza / red. nacz. Adam Michnik. – 2015, mocyjne / red. nacz. Tomasz Krajewski. – 2015, R. 8, nr 45. – nr 229-304. – Warszawa: Agora SA, 2015. – Dz. – ISSN 0860- Płock: Wydawnictwo TOM-PRESS, 2015. – Niereg. 908X 30a. MiastO!Żyje: płocki miesięcznik kulturalny / oprac. Płocki Zawiera dod. „Gazeta Wyborcza Płock”; red. nacz. Arkadiusz Ośrodek Kultury i Sztuki i Wydział Promocji i Informacji Urzędu Adamkowski. Miasta Płocka. – 2015, [R. 4], nr 10-12 + Informator

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 53 społeczny: Nie zwalniamy tempa ; Parkowanie w Płocku. – 46. Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego 2015 / Płock: Urząd Miasta, 2015. – Mies. [przewodn. zespołu red. Zofia Kozłowska]. – 2015, [R. 16] 31. Multi Płock / red. nacz. Michał Siedlecki. – 2015, [R. 1], (2015). – Warszawa: Urząd Statystyczny, 2015. – 384 s., [2] nr 4. – Płock: Telewizja Multi Łukasz Dąbrowski, 2015. – Niereg. s. tabl.: tab. kolor.; 24 cm. – Rocz. – ISSN 1509-9652 32. Nasz Gostynin: biuletyn miejski / red. nacz. Barbara Konar- Tekst równol. pol.-ang. ska-Pabiniak. – 2015, nr 1(27). – Gostynin: Gmina Miasta 47. Rynek pracy w województwie mazowieckim w 2014 r. = La- Gostynina. Wydział Rozwoju Miasta, Promocji i Ochrony Zdro- bour market in mazowieckie voivodship in 2014 / [przewodn. wia 2015. – Kwart. – ISSN 2081-4364 zesp. red. Zofia Kozłowska]. – Warszawa: Urząd Statystyczny, 33. Nasz Płock: bezpłatny magazyn mieszkańców Płocka i Ma- 2015. – 139, [5] s.; 9 k. tabl.; 30 cm. – (Informacje i Opraco- zowsza Płockiego / red. nacz. Jan Bolesław Nycek. – 2015, wania Statystyczne ISSN 1643-5834) [R. 12], nr 5(105)-6(106). – Płock: Wydawnictwo MAROW – Tyt. równol.: Labour market in mazowieckie voivodship in 2014 Jan Bolesław Nycek, 2015. – Mies. – ISSN 1731-5484 48. Sierpecka Fara: pismo Parafii p.w. Św. Wita, Modesta i Kre- 34. Nasz Sierpc: biuletyn Rady i Burmistrza / red. kolegium. – scencji. Na prawach maszynopisu / red. zespół. – 2015, 2015, nr 3. – Sierpc: Urząd Miasta, 2015. – Kwart. nr 11-12. – Sierpc: Parafia p.w. Św. Wita, Modesta i Krescencji, 35. Nasza Gmina: informator Gminy Stara Biała / red. zes- 2015. – Mies. pół. – 2015, [R. 5], nr 4(17). – Stara Biała: Urząd Gminy, 49. Słowo Gozdowa: biuletyn Wójta i Rady Gminy / red. zes- 2015. – Kwart. pół. – 2015, nr 4(63). – Gozdowo: Urząd Gminy, 2015. – 36. Nasza Gmina Nasze Miejsce: miesięcznik wydawany przez Kwart. – ISSN 1898-172X Gminę Mała Wieś. – 2015, [R.4], nr 10. – Mała Wieś: [Gmina 50. Słubicki Biuletyn Informacyjny / red. nacz. Krzysztof Głowac- Mała Wieś], 2015. – Mies. ki. – 2015, nr 4. -Słubice: Gmina Słubice, 2015. – Kwart. 37. Nasza Gmina Radzanowo: monitor samorządowy gminy Ra- 51. Socjalista: biuletyn informacyjny Okręgu Płockiego Polskiej dzanowo / red. zespół. – 2015, nr 14. – Radzanowo: Urząd Partii Socjalistycznej / red. nacz. Anna Pawłowska. –2015, Gminy, 2015. – Kwart. – ISSN 2084-0853 [R.2], nr 008/09. – Płock: Okręg Płocki PPS, 2015. – Niereg. 37a. Nasze Korzenie: półrocznik popularnonaukowy Muzeum 52. Spotkanie / red. zespół. – 2015, [R.10], nr 10-12. – Rogozino: Mazowieckiego w Płocku / red. nacz. Tomasz Kordala. – 2015, Parafia św. Faustyny Apostołki Bożego Miłosierdzia, 2015. – [R. 5], nr 8. – Płock: Muzeum Mazowieckie, 2015. – Pół- Mies. rocz. – ISSN 2084-2600 53. Studia Mazowieckie / red. nacz. Zbigniew Ptasiewicz. – 38. Notatki Płockie: kwartalnik Towarzystwa Naukowego R. 10/24(2015), nr 4. – Pułtusk: Akademia Humanistyczna Płockiego / [red. nacz. Wiesław Koński]. – 2015, [R.59], im. Aleksandra Gieysztora, Ciechanów: Państwowa Wyższa nr 4/245. – Płock: TNP, 2015. – Kwart. – ISSN 0029-389X Szkoła Zawodowa, 2015. – Kwart. – ISSN 1231-2797 39. Now y Tygodnik Sierpecki: NTS: Sierpc, Gozdowo, Mocho- 54. Tygodnik Płocki / red. nacz. Tomasz Szatkowski. –2015, wo / red. nacz. Anna Matuszewska. – 2015, [R.1], nr 35-46. – [R.43], nr 40-52. – Płock: Dziennikarsko-Wydawnicza Spół- Sierpc: P.H.U. Comp-Art, Z. Trojanowski, M. Trojanowska dzielnia Pracy „AKAPIT”, 2015. – Tyg. – ISSN 0208-6972 2015. – Tyg. – ISSN 2449-6588 55. U Świętego Marcina: pismo Parafii Św. Marcina w Słupnie / 40. Obserwator Płocki: Gostynin, Płock, Sierpc: magazyn publi- red. nacz. Andrzej Dzięgielewski /. – 2015, [R.6], nr 7-9. – cystyczno-społeczny, bezpłatny biuletyn Grupy Inicjatywnej Słupno: Parafia św. Marcina, 2015. – Mies. Stowarzyszenia „Nasza Mała Ojczyzna – Mazowsze” / Red. 56. W Duchu i Prawdzie: katolicka gazeta gostynińska / red. zespół. – 2015, nr 1(grudzień). – Płock: Regionalna Agencja nacz. Janina Przygocka. – 2015, R. 22, nr 7(239). - Gostynin: Wydarzeń Artystycznych, Piotr Szpakowicz, 2015. – Niereg. Parafia św. Marcina, 2015. – Mies. – ISSN 1425-4727 41. Oświata Mazowiecka: Biuletyn Informacyjny Kuratorium 57. W Promieniach Miłosierdzia: miesięcznik Parafii Miłosierdzia Oświaty w Warszawie / red. nacz. Dorota Sokołowska. – 2015, Bożego w Gostyninie / red. nacz. Andrzej F. Ziółkowski. – nr 03(25). – Warszawa: Mazowieckie Samorządowe Centrum 2015, R. 5, nr 10-11(53-54), 12(55). – Gostynin: Parafia Miło- Doskonalenia Nauczycieli; Ośrodek Edukacji Informatycznej sierdzia Bożego, 2015. – Mies. – ISSN 2083-411X i Zastosowań Komputerów, 2015. – Kwart.¬ – ISSN 1896-2521 58. Wiadomości Uczelniane: Pismo Państwowej Wyższej Szkoły 41a. PetroNews.pl: Płock i powiat płocki / red. nacz. Agnieszka Zawodowej w Płocku / [red. nacz. Małgorzata Znyk]. – 2015, Stachurska. – 2015, [R. 3], nr 19-24. – Płock: PR-image na R.12, nr 1(21). – Płock: PWSZ, 2015. – Rocz. – ISSN 1732-4130 podstawie umowy franczyzowej z Extra Media Sp. z o.o., Czasopismo dostępne tylko w wersji elektronicznej. 2015. – Dwutyg. – ISSN 2353- 0863 59. Wieś Mazowiecka: Miesięcznik Mazowieckiego Ośrodka Do- 42. Portret województwa mazowieckiego 2010-2014 / [Oprac. radztwa Rolniczego / red nacz. Ewa Gregorczyk. – 2015, publikacji Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych; pod kier. nr 10-12. – Warszawa: Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rol- Tomasza Zegara]. – Warszawa: Urząd Statystyczny w Warsza- niczego, 2015. – Mies. – ISSN 1507-4714 wie: 2015. – 92 s.: il., mapy, wykr.; 29 cm. – (Informacje 60. Wieści Gminne: pismo Urzędu Gminy Bielsk. – 2015, [R. 9], i Opracowania Statystyczne ISSN 1899-5039) nr 35(4). – Bielsk: Urząd Gminy, 2015. – Niereg. 43. Powiat Płocki Dobrze Ułożony: magazyn informacyjny po- 61. Wieści Muzealne: Kulturalny Magazyn Muzealny / red. ze- wiatu płockiego: Bielsk, Bodzanów, Brudzeń Duży […]. – 2015, spół. – 2015, [R. 4], nr 2(8). – Sierpc: Muzeum Wsi Mazowiec- nr 13(73)-18(78) oraz 1/2015. – Płock: Rada i Zarząd Powiatu kiej, 2015. – Półrocz. – ISSN 2299-937X w Płocku, 2015. – Dwutyg. – ISSN 1507-6652 62. Wieści znad Wisły / red. Ewa Smuk-Stratenwerth, Malwina Na stronie tytułowej nr 1/2015 podano błędny numer ISSN, bę- Rzepecka. – 2015, [R.22], nr 96. – Grzybów: Stowarzyszenie dący numerem czasopisma Powiat Płocki wydawanego w latach „Ziarno”, 2015. – Półrocz. – ISSN 1643-7810 1999-2014, a w 2015 r. jako wkładka do dwutygodnika Petro- 63. Województwo mazowieckie 2015: podregiony, powiaty, gmi- News.pl. Prawidłowy nr ISSN to 2450-6826. ny / Urząd Statystyczny; [Przewodn. zespołu red. Zofia Kozłow- 44. Razem: magazyn wewnętrzny Grupy ORLEN. –2015, [R.2], ska]. – 2015, R. 11(2015). – Warszawa: Urząd Statystyczny, nr 8(10)-9(11). – Płock: PKN ORLEN SA, 2015. – Mies. 2015. – 527 s., [1] s. tabl.: mapy kolor.; 24 cm. – Rocz. – ISSN 45. Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej / [red. zespół]. – 1732-9736 T. 6(2015). – Sierpc: Muzeum Wsi Mazowieckiej, 2015. – Mazowieckie voivodship: subregions, powiats, gminas. – Tekst Rocz. – ISSN 2084-2732 równol. pol.-ang.

54 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 64. Zeszyty Jagiellońskie: Pismo Uczniów, Nauczycieli i Przyjaciół Streszcz. w jęz. ang. LO im. Króla Władysława Jagiełły w Płocku / opiekun zespołu Etnograf Adam Chętnik (1885-1967) Wiesław Kopeć. – 2015, [R.15], nr 106-107. – Płock: LO im. Wł. Jagiełły, 2015. – Niereg. Pismo dostępne jedynie na Czułowski, Eustachy stronie internetowej szkoły. — LESZCZYŃSKI, Zdzisław.: Ostatni lot samolotu Pe-2, numer 65. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej 10-371 = poz. 134 w Płocku. Społeczeństwo. Edukacja. Język / [red. nacz. Anna Nowacka]. – T.3 (2015). – Płock: Wydawnictwo PWSZ, Gałkowski, Artur 2015. – Rocz. – ISSN 2353-1266 75. GAŁKOWSKI, Artur.: Szczutowo, semiotyka, Italia i Umberto Tyt. okł.: Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku. Społeczeństwo. Edu- Eco / Artur Gałkowski; rozm. przepr. Sabina Dołkowska. // kacja. Język – Streszcz. ang., pol. Nowy Tygodnik Sierpecki. – 2015, nr 38, dod. NTS Magazyn Lifestyle, s. 9-11, il. Poszczególne okręgi i miejscowości Szczutowo we wspomnieniach prof. Artura Gałkowskiego, kie- rownika Zakładu Italianistyki na Uniwersytecie Łódzkim. Płock 66. CHYLIŃSKA, Magdalena.: Sami musimy wypromować mo- Gapińska, Elżbieta dę na Płock / Magdalena Chylińska; rozm. przepr. Anna Le- 76. GAPIŃSKA, Elżbieta.: Lubię wyzwania, jestem wojownicza / wandowska. // Gazeta Wyborcza – Płock. – 2015, nr 271, Elżbieta Gapińska; rozm. przepr. Aleksandra Dybiec. // Gaze- s. 4-5, il. ta Wyborcza – Płock. – 2015, nr 265, s. 2, il. Rozmowa z uczestniczką panelu w ramach projektu „Pracownia Rozmowa z Elżbietą Gapińską, posłanką na Sejm RP VIII kaden- Miast” - M. Chylińską. cji, płocczanką, członkiem klubu parlamentarnego Platformy 67. DYBIEC, Aleksandra.: Jaki będziesz, Płocku?: dyskutujmy! / Obywatelskiej. Aleksandra Dybiec, Anna Lewandowska, Adam Małachow- ski. // Gazeta Wyborcza – Płock. – 2015, nr 271, s. 3, il. Gołębiewska, Wanda Dyskusje w ramach projektu „Pracownia Miast”. 77. SKIERSKI, Leszek.: Niepokorna : szkice o Wandzie Gołębiew- 68. LEWANDOWSKA, Anna.: Dawna stolica chce znów błysz- skiej / Leszek Skierski. – Płock: Książnica Płocka im. Władysła- czeć i tętnić życiem / Anna Lewandowska. // Gazeta Wybor- wa Broniewskiego, 2015. – 271,[1] s.: il.; 24 cm. cza. – 2015, nr 270, s. 12-13, il. Indeks osób. Proces rewitalizacji płockiego śródmieścia. ISBN 978-83-88028-82-3 69. LEWANDOWSKA, Anna.: Pizza, melba i pierwsza randka: taka była Tumska / Anna Lewandowska. // Gazeta Wybor- Jarosiński, Tomasz cza – Płock. – 2015, nr 289, s. 1, 4-5, il. — ROZWADOWSKA, Adriana.: Duży, większy, Okruszek = 70. NOWAKOWSKI, Andrzej.: Chcemy, by Płock był dobrą inwe- poz. 166 stycją: po „Pracowni Miast” / Andrzej Nowakowski; rozm. przepr. Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 277, Jasiński, Wojciech dod. Magazyn Płocki, s. 4-5, il. 78. FURMAN, Tomasz.: Jasiński pokieruje Orlenem / Tomasz Rozmowa z prezydentem Płocka, A. Nowakowskim. Furman. // Rzeczpospolita. – 2015, nr 295, s. B5, il. — SUPEŁ, Cezary.: Koncepcja funkcjonalno-użytkowa inteligent- Sylwetka Wojciecha Jasińskiego – nowego prezesa PKN Orlen. nego systemu dla Płocka = poz. 152 Korwin-Szymanowski (rodzina) Biografie. Pamiętniki. Wspomnienia — KORWIN-SZYMANOWSKI, Michał.: Jadwiga Nakwaska (1843-1937) dziedziczka na Nakwasinie i Kępie Polskiej = Baburyn, Teodor poz. 85 71. GROCHOWSKA-IWAŃSKA, Krystyna.: Teodor Baburyn – rodem rosjanin, sercem płocczanin / Krystyna Grochowska- Kowalski, Wiesław Józef -Iwańska, Agnieszka Wojciechowska. // Płocki Rocznik Histo- 79. ŁUKASIAK, Józef.: Benefis z okazji 70-lecia urodzin oraz ryczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), s. 113-125 50-lecia pracy twórczej mgr Wiesława Kowalskiego / Józef Streszcz. w jęz. ang. Łukasiak. // Miasto Płock i okolice. – 2015, nr 4, s. 7, il. Teodor Baburyn – zasłużony płocki archiwista. Krawiec, Jacek Broniewski, Władysław 80. ZATOŃSKI, Marcel.: Koniec ery Krawca / Marcel Zatoń- 72. (LESZ).: Polubili poezję Władysława Broniewskiego: pod pa- ski. // Puls Biznesu. – 2015, nr 242, s. 4-5, il. tronatem „TP” / (lesz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 52, Podsumowanie 7-letniej prezesury Jacka Krawca w PKN Orlen. s. 8, il. 9. edycja konkursu recytatorskiego dla uczniów gimnazjów i szkół Kruszewski, Zbigniew Paweł ponadgimnazjalnych. 81. KANSY, Andrzej.: Uhonorowany Krzyżem Kawalerskim Or- 73. SZATKOWSKA, Lena.: Broniewskiemu stawialiśmy pom- deru Odrodzenia Polski: prezes TNP prof. dr. hab. Zbigniew nik / Lena Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 52, Kruszewski / Andrzej Kansy. // Nasz Płock. – 2015, nr 5(105), s. 22, il. s. 12, il. Uroczystość odsłonięcia pomnika Władysława Broniewskiego w Płocku, w 1972 r. Lasocki, Ignacy (ks.) 82. DUSZCZYK-MICHALAK, Lidia.: Ignacy Lasocki – (nie)znany Chętnik, Adam płocki organizator, pedagog i działacz społeczny / Lidia Dusz- 74. KASPRZYK, Damian.: Związki Adama Chętnika z Towarzy- czyk-Michalak, Daniel Korzan. // Edukacja Otwarta. – 2015, stwem Naukowym Płockim / Damian Kasprzyk. // Rocznik nr 2, s. 11-28, il. Towarzystwa Naukowego Płockiego. – T.7 (2015), s. 46-62 Streszcz. w jęz. ang.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 55 Lewandowski, Władysław o kamienicę prefekta Rajmunda Rembielińskiego / Jan Bole- 83. UMIŃSKI, Michał.: Nieznana historia gajowego Władysława sław Nycek. // Nasz Płock. – 2015, nr 5(105), s. 13, il. Lewandowskiego z Brwilna / Michał Umiński. // Nasze Korze- Kamienica przy ul. Kościuszki 3? czy kamienica przy ul. Ko- nie. – 2015, nr 9, s. 78-81, il. ściuszki 7? w Płocku 92. SAMUSIK, Katarzyna.: Dwór w Jedwabnem / Katarzyna Lewczuk, Monika Samusik, Jerzy Samusik. // Poznaj Swój Kraj. – 2015, nr 7, 84. STEFAŃSKA, Ewelina.: Monika Lewczuk, dziewczyna, która s. 8-11, il. wybrała muzykę / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - Dwór Rajmunda Rembielińskiego w Jedwabnem. Płock. – 2015, nr 265, s. 5, il. 93. SZATKOWSKA, Lena.: Jeszcze raz spór o tablicę: konferencja The Voice of Poland (program telewizyjny) naukowa z okazji 240. rocznicy urodzin Rembielińskiego / Lena Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 40, s. 9, il. Nakwaska, Jadwiga Płock – tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Kościuszki 3 85. KORWIN-SZYMANOWSKI, Michał.: Jadwiga Nakwaska (1843-1937) dziedziczka na Nakwasinie i Kępie Polskiej / Sadzawka (rodzina) Michał Korwin-Szymanowski. // Nasze Korzenie. – 2015, nr 9, 94. BŁYSKOWSKA, Ewa.: Z Płocka do Brukseli, czyli o tajemni- s. 28-32, il. cach pewnej walizki / Ewa Błyskowska, Gabriela Nowak. // Nasze Korzenie. – 2015, nr 9, s. 40-45, il. Nakwaski (rodzina) Dot. pochodzącej z Płocka żydowskiej rodziny Sadzawków. — KORWIN-SZYMANOWSKI, Michał.: Jadwiga Nakwaska (1843-1937) dziedziczka na Nakwasinie i Kępie Polskiej = Szczodrowski, Edward poz. 85 95. (EG).: Dzieło księdza Szczodrowskiego: książka o gostyniń- skim kościele / (eg). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 47, s. 12, il. Nasiłowska-Szałecka, Halina Zawiera rec. książki: Ks. Edward Szczodrowski i jego dzieło: hi- 86. NASIŁOWSKA-SZAŁECKA, Halina.: Kocham malować, storia gostynińskiego kościoła (1910-1941) / Jolanta Bigus. – Go- utrwalać piekno świata i ludzi / Nasiłowska-Szałecka, Halina; stynin-Płock, 2015. rozm. przepr. Bogumiła Dumowska. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 42, s. 10-11, il. Taub, Liber Wywiad z Haliną Nasiłowską-Szałecką, malarką, byłą dyrektor- 96. ORŁOWSKA, Milena.: Czarne czereśnie Libera Tauba / Mi- ką Szkoły Specjalnej w Sierpcu. lena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 304, s. 7, il. Paprocki, Bartłomiej Spektakl „Czarne czereśnie” o rodzinie Libera Tauba opraco- 87. R J S . : Bartoszowi Paprockiem w hołdzie: promocja książki / wany na podstawie scenariusza Rafała Kowalskiego, w reży- RJS. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 49, s. 12, il. serii Hanny Chojnackiej, w Muzeum Żydów Mazowieckich Promocja książki Bogumiły Dumowskiej „Bartosz Paprocki herbu w Płocku. Jastrzębiec - renesansowy pisarz spod Sierpca” przygotowywa- nej w ramach projektu „Przeszłość fundamentem naszej tożsa- Themersonowie, Franciszka i Stefan mości. Ziemia Sierpecka Bartoszowi Paprockiemu - w hołdzie”. 97. B E ES .: Tydzień z Themersonami: warsztaty, konferencje, wy- stawy i słuchowiska / BeeS. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 42, Paprocki, Bartosz s. 24, il. 88. DUMOWSKA, Bogumiła.: Bartosz Paprocki herbu Jastrzę- 6. Festiwal Themersonów SkArPa w Płocku biec – renesansowy pisarz spod Sierpca: czasy, człowiek, dzie- 98. STEFAŃSKA, Ewelina.: SkArPa na start: Transgeniczny Festi- ło / Bogumiła Dumowska; [tłumaczenie z języka łacińskiego: wal Sztuk im. Stefana Themersona / Ewelina Stefańska. // Ga- Zdzisław Dumowski, Bogumiła Dumowska]. – Sierpc: Towa- zeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 242, s. 7, il. rzystwo Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej, [2015]. – 314 s.: il. (w tym 6. Festiwal Themersonów SkArPa w Płocku. kolor.); 23 cm. Data wyd. na podstawie dedykacji aut.: Anno Domini 2015. – Umiński, Michał Na s. red. kolejny numer wydawnictwa TPZS: nr 42. – Bibliogr. 99. UMIŃSKI, Michał.: Płockie podziemia mogą być odkryciem s. 283-288. Indeks. – Tekst częśc. tł. z jęz. łac. na miarę „złotego pociągu” / Michał Umiński; rozm. przepr ISBN 978-83-62177-18-9 Agnieszka Kwiatkowska. // PetroNews.pl. – 2015, nr 19, s. 1, 12, il. Piwnicki (rodzina) Rozmowa z Michałem Umińskim – badaczem i pasjonatem hi- — ORŁOWSKA, Milena.: Pałac w Srebrnej już nie Orlenu? = storii regionalnej. poz. 301 Witkowski, Tadeusz Rajkowski, Tomasz 100. MAŁECKA, Agnieszka.: Za młody, by umierać? / Agniersz- 89. MATUSZEWSKA, Anna.: Doktor z Ż / Anna Matuszewska. // ka Małecka. // Gość Niedzielny. – 2015, nr 45, dod. Gość Nowy Tygodnik Sierpecki. – 2015, nr 35, s. 8, il. Płocki, nr 45/351, s. VI-VII, il. Tomasz Rajkowski – lekarz z Ż, gmina Mochowo, prowadzący Tadeusz Witkowski z Siecienia, poległy w walkach pod Brodami praktykę lekarską w Sierpcu - uczestnik obrony Płocka 1920. podczas wojny polsko-radzieckiej 1920 r.

Rembieliński, Rajmund Zawacka, Elżbieta 90. Dziennik Departamentowy Płocki: wydanie specyalne dnia 101. DUMOWSKA, Bogumiła.: Sierpeckie losy generał Elżbiety 6-go września 2015. – Płock: [s. n. ], 2015. – 15 s.: fot.; Zawackiej / Bogumiła Dumowska. // Kurier Sierpecki. – 2015, 21 cm. nr 42, s. 12-13, il. 240. rocznica urodzin Rajmunda Rembielińskiego (1774-1841) Nauczycielka w Korespondencyjnym Liceum Ogólnokształcącym 91. NYCEK, Jan Bolesław.: Co nam daje walka z legendą: spór w Sierpcu w latach 1955-1956.

56 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 II. ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE 109. KRAJEWSKI, Tomasz Andrzej (1973- ).: Wisłą w głąb Pol- ski / Tomasz Andrzej Krajewski. – Warszawa: Wydawnictwo Mapy. Plany CM, 2015. – 413 s., [16] s. tabl. kolor.; 21 cm. 102. Mazowsze: turystyka piesza: mapy. – [Warszawa]: na zlec. ISBN 978-83-63424-77-0 Samorządu Województwa Mazowieckiego, [2015]. – 10 map Zawiera m. in. relacje z podróży po Wiśle środkowej w rozdz.: na 10 ark.: kolor.; każda 21x23 cm, każdy ark. 32x24 cm, LXIV Czerwińsk nad Wisłą i Wyszogród – dwa historyczne mosty; w tece 13x9x2 cm. LXV Wisła okiem przyrodnika; LXVI Zbiornikowiec; LXVII Płock: Tyt. z teki. – Zawiera mapy: Puszcza Kozienicka, 1:35 000; Oko- tum nad pradoliną; LXVIII Drużyna się rozpadła; LXIX Zalew lice Warki, 1:50 000; Mazowiecki Park Krajobrazowy, 1:35 000; Włocławski. Puszcza Kampinoska – część wschodnia, 1:40 000; Puszcza — Mazowsze = poz. 102 Kampinoska - część zachodnia, 1:35 000; Pojezierze Gostyniń- — Mazowsze = poz. 103 sko-Włocławskie, 1:40 000; Puszcza Kamieniecka, 1:35 000; — Mazowsze = poz. 104 Puszcza Biała, 1:35 000; Wzniesienia Mławskie, 1:50 000; Pusz- 110. PASZKIEWICZ, Tomasz.: Mają pomysł na opowiadanie cza Zielona 1:35 000. o historii / Tomasz Paszkiewicz. // Nasz Płock. – 2015, 103. Mazowsze: turystyka rowerowa: mapy. – [Warszawa]: na nr 1(105), s. 4, il. zlec. Samorządu Województwa Mazowieckiego, [2015]. – 10 Biuro Usług Turystycznych „Duces Mazovie”. map na 10 ark.: kolor.; każda 21x23 cm, każdy ark. 32x24 111. WIELECHOWSKA, Małgorzata.: Galop przez Mazowsze / cm, w tece 13x9x2 cm. Małgorzata Wielechowska; mapa: Jacek Leszko. // Kronika Tyt. z teki. – Rzeźba terenu: punkty wysokości. – Zawiera mapy: Mazowiecka. – 2015, nr 12, s. 28-31, il. Tam, gdzie szumią jodły: z Puszczy Stromieckiej do Kozienickiej, Szlak Konny Pojezierza Gostynińskiego 1:100 000; Wśród łąk i sadów: Kabaty – Chynów, 1:150 000; Sosnowym szlakiem: Mazowiecki Park Krajobrazowy, 1:45 000; III. LUDNOŚĆ Ziemia Chełmońskiego: Międzyborów – Skuły – Jaktorów, 1:90 000; Puszcza Kamieniecka: wokół Łochowa, 1:80 000; Ku Osadnictwo. Demografia. Migracje Podlasiu: Sucha – Liw – Węgrów – Sucha, 1:100 000; Puszcza — GRALICKI, Bartosz.: Rosyjskojęzyczni mieszkańcy Płocka Kampinoska : puszczańska pętla, 1:100 000; Puszcza Kampino- w świetle pierwszego powszechnego spisu ludności Imperium ska : z północy na południe, 1:130 000; Wysoczyzna Płońska: Rosyjskiego z 1897 roku = poz. 129 Czerwińsk n. Wisłą – Radzikowo – Chociszewo – Czerwińsk, — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Jest lepiej, ale w Sierpcu tego nie wi- 1:50 000; Przez Kurpie: Zajazd Borowik – Lelis – Łyse – Zajazd dać = poz. 146 Borowik, 1:130 000. 112. WIŚNIEWSKI, Michał.: Płock się wyludnia: podobnie jak in- 104. Mazowsze: turystyka wodna: mapy. – [Warszawa]: na zlec. ne miasta / Michał Wiśniewski. // PetroNews.pl. – 2015, nr 24, Samorządu Województwa Mazowieckiego, [2015]. – 6 map s. 1, 4, il. na 6 ark.: kolor.; każdy 32x24 cm, w tece 13x9x2 cm. Tyt. z teki. – Zawiera mapy: Wisła i Zalew Włocławski 1:250 000; IV. HISTORIA Bug 1:320 000; Narew 1:300 000; Zalew Zegrzyński 1:65 000; Wkra 1:100 000; Pilica 1:220 000. Nauki pomocnicze: archiwistyka 113. ARCHIWUM DIECEZJALNE (Płock).: Historia Płocka w per- Hydrologia. Meteorologia. Klimatologia gaminie zapisana: katalog wystawy listopad-grudzień 2015. — GAJEWSKI, Sławomir.: Wodospady na Rosicy = poz. 108 Cz. 2, Podsumowanie konserwacji archiwaliów ze zbiorów Ar- — KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu = poz. 294 chiwum Diecezjalnego w Płocku / [autorzy tekstów Dariusz Ma- — KRAJEWSKI, Tomasz Andrzej: Wisłą w głąb Polski = jewski, Weronika Liszewska, Jacek Tomaszewski]. – Płock: poz. 109 Płocki Instytut Wydawniczy, cop. 2015. – 14, [2] s.: il. kolor.; 105. LEWANDOWSKA, Anna.: Proszę państwa, oto nasze kocia- 24 cm. ki: pantera śnieżna i tygrys syberyjski / Anna Lewandowska. // Wystawa w Muzeum Diecezjalnym w Płocku, listopad - grudzień Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 283, dod. Magazyn Płocki, 2015 r. – Tyt. wg okł. s. 8, il. ISBN 978-83-65397-08-9 Otwarcie nowych wybiegów dla kotów w płockim zoo. 114. ARCHIWUM PAŃSTWOWE (Płock; 1994- ).: Archiwum Pań- stwowe w Płocku: informator o zasobie archiwalnym / opraco- Roślinność. Zwierzęta wała Krystyna Bańka. – Płock: Archiwum Państwowe; War- 106. DANIELUK, Jacek.: Przyczyn szukać trzeba 15 lat temu?: szawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2015. – dlaczego w Płocku mamy najwięcej zachorowań na raka 492 s.: il. (w tym kolor.); 25 cm. płuc / Jacek Danieluk. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 47, s. 1, Bibliogr. s. 457-458. Indeks. – Streszcz. w jęz. ang. 3, il. ISBN 978-83-64798-04-7 – ISBN 978-83-64806-53-7 Spotkanie płockich radnych z przedstawicielami PKN ORLEN SA. 115. BAŃKA, Krystyna.: Działalność Archiwum Państwowego 107. DYBIEC, Aleksandra.: Orlen a płockie powietrze / Aleksandra w Płocku w 2014 r. / Krystyna Bańka. // Płocki Rocznik Histo- Dybiec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 275, s. 1, il. ryczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), s. 177-186 Sesja Rady Miasta Płocka nt. wpływu zanieczyszczeń powietrza — GROCHOWSKA-IWAŃSKA, Krystyna.: Teodor Baburyn – ro- na zachorowalność na nowotwory. dem rosjanin, sercem płocczanin = poz. 71 — (gsz).: „Nie” dla kompostowni = poz. 180 116. KONDRACKI, Tadeusz.: Przed zagładą / Tadeusz Kondrac- — PATER, Krystian.: Orlen działa na czterech kontynentach = ki. // Nowe Książki. – 2015, nr 12, s. 58-59, il. poz. 163 Zawiera rec. książki : Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, T. 15: Wrzesień 1939, listy kalis- Geografia. Krajoznawstwo. Turystyka kie, listy płockie / oprac. Tadeusz Epsztein [et al.]. – Warszawa, 108. GAJEWSKI, Sławomir.: Wodospady na Rosicy / Sławomir 2014. Gajewski. // Nasze Korzenie. – 2015, nr 4, s. 16-18, il. 117. PIEKARSKI, Tomasz.: Rok 1945 w dokumentach z zasobu cen- Jar Rosicy trali Archiwum Państwowego w Płocku / Tomasz Piekarski. //

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 57 Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), rad. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 47, s. 13, il. s. 137-146 Wystawa „Sierpc w fotografii 1918-1939” w Miejskiej Bibliotece Streszcz. w jęz. ang. Publicznej w Sierpcu. 118. STOGOWSKA, Anna Maria.: Źródła do badań przemian polskiej wsi po II wojnie światowej – akta Powiatowego Urzędu Srebrna Ziemskiego w Płocku w Archiwum Państwowym w Płocku / — ORŁOWSKA, Milena.: Pałac w Srebrnej już nie Orlenu? = Anna Maria Stogowska. // Płocki Rocznik Historyczno-Archi- poz. 301 walny. – T. 7 (2015), s. 161-174 Streszcz. w jęz. ang. Opracowania według okresów

Archeologia Historia do 1795 r. 119. ORŁOWSKA, Justyna.: Kilka słów na temat schyłkowo pale- — RJS.: Bartoszowi Paprockiem w hołdzie = poz. 87 olitycznego harpuna z Rękawczyna / Justyna Orłowska. // 127. WILAMOWSKI, Jacek.: Szlachta województwa płockiego Nasze Korzenie. – 2015, nr 9, s. 19-21, il. wobec zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony Turcji za panowa- 1. Muzeum Mazowieckie (Płock) – zbiory 2. Archeologia – zabyt- nia Zygmunta III Wazy / Jacek Wilamowski. // Studia Mazo- ki – Polska 3. Broń drzewcowa – archeologia – Polska 4. Pale- wieckie. – R. 10/24(2015), nr 4, s. [173]-188 olit – Polska 5. Płock – muzealnictwo – zbiory 6. Rękawczyn Bibliogr. s. 185-186 – Streszcz. w jęz. ang., ros. (gm. Gozdowo) – archeologia Historia 1795-1918 r. Historia miejscowości 128. GRALICKI, Bartosz.: Płockie obchody jubileuszu chrztu Rusi w 1888 roku / Bartosz Gralicki. // Nasze Korzenie. – 2015, Gostynin (okręg) nr 9, s. 33-39, il. 120. ZALEWSKA-OPASIŃSKA, Bogumiła.: Życie polityczne Parafia Przemienienia Pańskiego w Płocku w powiecie gostynińskim w latach 1918-1926 / Bogumiła Za- 129. GRALICKI, Bartosz.: Rosyjskojęzyczni mieszkańcy Płocka lewska-Opasińska. // Studia Mazowieckie. – R. 10/24(2015), w świetle pierwszego powszechnego spisu ludności Imper- nr 4, s. [81]-107 ium Rosyjskiego z 1897 roku / Bartosz Gralicki. // Notatki Płoc- Bibliogr. s. 103-107 – Streszcz. w jęz. ang., ros. kie. – 2015, nr 4/245, s. 10-15, il. Streszcz. w jęz. ang. Płock — KORWIN-SZYMANOWSKI, Michał.: Jadwiga Nakwaska — Dziennik Departamentowy Płocki = poz. 90 (1843-1937) dziedziczka na Nakwasinie i Kępie Polskiej = 121. GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz (1961- ).: Obrona Płocka w sierp- poz. 85 niu 1920 r. / Grzegorz Gołębiewski. // Studia Mazowieckie. – R. 10/24(2015), nr 4, s. [13]-47 Historia 1918-1939 r. Bibliogr. s. 40-47 – Streszcz. w jęz. ang., ros. 130. GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz.: [Gospodarka międzywojenne- 122. KACPRZAK, Michał.: Nasz hejnał w radiu?: czemu nie / go Płocka – recenzja] / Grzegorz Gołębiewski. // Notatki Płoc- Michał Kacprzak. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 271, kie. – 2015, nr 4/245, s. 47-50, il. s. 8, il. Zawiera rec. książki: Gospodarka międzywojennego Płocka / Historia płockiego hejnału i promocji Płocka przed 1939 r. Michał Sokolnicki. – Płock, 2014. — KOŃSKI, Wiesław.: Prasa płocka w 1945 roku = poz. 337 131. GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz.: [Walki o miasta Mazowsza Pół- — ORŁOWSKA, Milena.: Opowieści z szafy = poz. 135 nocnego podczas wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku – recen- — ORŁOWSKA, Milena.: Zaginione zdjęcia z egzekucji = zja] / Grzegorz Gołębiewski. // Rocznik Towarzystwa Nauko- poz. 136 wego Płockiego. – T. 7 (2015), s. 433-440, il. — SOKOLNICKI, Michał.: W sprawie sytuacji Żydów w Płocku Zawiera rec. książki: Walki o miasta Mazowsza Północnego pod- w 1945 roku (przyczynek historyczny) = poz. 139 czas wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku/ Paweł Piotrowski. – Po- 123. STOGOWSKA, Anna Maria.: Płock po II wojnie światowej znań, 2014. (1945-1946) / Anna Maria Stogowska. // Płocki Rocznik Histo- — GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz: Obrona Płocka w sierpniu 1920 r. ryczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), s. 9-43 = poz. 121 Streszcz. w jęz. ang. — SZATKOWSKA, Lena.: O obronie Płocka w 1920 roku = 124. SZATKOWSKA, Lena.: O obronie Płocka w 1920 roku: no- poz. 124 we publikacje / Lena Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, — ZALEWSKA-OPASIŃSKA, Bogumiła.: Życie polityczne w po- nr 46, s. 8, il. wiecie gostynińskim w latach 1918-1926 = poz. 120 Zawiera rec. książki: Obrona Płocka przed wojskami bolszewicki- mi 18-19 sierpnia 1920 r. / Grzegorz Gołębiewski. – Płock, 2015. Historia 1939-1945 r. — SZUBSKA-BIEROŃ, Elżbieta.: Płock na łamach lokalnej prasy 132. DANILUK, Jacek.: Oddziały Szturmowe NSDAP(SA) na zie- NSDAP 1939-1945 = poz. 137 mi płockiej w świetle nieznanego dokumentu ze zbiorów — WILK, Marian.: Dlaczego zburzono płockie mury obronne Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzic- = poz. 304 twa Kulturowego w Berlinie-Dahlem / Jacek Daniluk. // Rocz- nik Towarzystwa Naukowego Płockiego. – T.7 (2015), Płock (okręg) s. 88-115, il. 125. MILEWSKA, Marta.: Organizacja opieki medycznej w gu- Sterszcz. w jęz. ang. berni płockiej w latach 1870-1914 / Marta Milewska. // Studia Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei Mazowieckie. – R. 10/24(2015), nr 4, s. [49]-64 133. GRZYBOWSKI, Michał Marian.: Wojenne losy duchowień- Bibliogr. s. 62-64 – Streszcz. w jęz. ang., ros. stwa miasta Płocka 1939-1945 / Michał Marian Grzybow- ski. // Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), Sierpc s. 44-48 126. R AD.: Fotograficzne wspomnienia z Sierpca: wystawa / Streszcz. w jęz. ang.

58 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 — KONDRACKI, Tadeusz.: Przed zagładą = poz. 116 — LICA-KACZAN, Magdalena.: Ludowa wizja świata: Mazow- 134. LESZCZYŃSKI, Zdzisław.: Ostatni lot samolotu Pe-2, numer sze magiczne = poz. 264 10-371 / Zdzisław Leszczyński. // Nasze Korzenie. – 2015, — PIASKOWSKI, Grzegorz.: Skarby buddyjskiej Azji w płockim nr 9, s. 82-87, il. Spichlerzu = poz. 265 Dot. radzieckiego samolotu bombowego PE-2 z czasów II wojny — PRÓCHNIEWICZ, Dorota.: Kuchnia Warszawy i Mazow- światowej odnalezionego w Kamionie. sza = poz. 171 135. ORŁOWSKA, Milena.: Opowieści z szafy / Milena Orłow- — SOBIERAJ, Leonard.: Nowe oblicze Spichlerza = poz. 266 ska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 277, dod. Magazyn Płoc- — SZATKOWSKA, Lena.: Wielkie dni Spichlerza = poz. 267 ki, s. 2, il. Szafy z czasów stacjonowania hitlerowców w LO im. Marszałka Sztuka ludowa Stanisława Małachowskiego w Płocku. — STEFAŃSKA, Ewelina.: Folklor w płockim wydaniu: Wisła 136. ORŁOWSKA, Milena.: Zaginione zdjęcia z egzekucji / Mile- kończy 20 lat = poz. 260 na Orłowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 283, dod. Ma- — SZATKOWSKA, Lena.: A kto nie śpiewa i nie tańcuje = poz. 261 gazyn Płocki, s. 9, il. — Zespół Pieśni i Tańca „Wisła” = poz. 262 Zawiera rec. książki: Schröttersburg w Płocku / Mirosław Łakom- ski. – Płock 2016. Obyczaje. Obrzędy Poszukiwanie zdjęć z hitlerowskiej egzekucji na Placu 13-Straco- — STEFAŃSKA, Ewelina.: Przybył z daleka, tak jak biblijny nych w Płocku, wykonanych przez Tadeusza Tomaszewskiego król = poz. 326 w 1942 r. 137. SZUBSKA-BIEROŃ, Elżbieta.: Płock na łamach lokalnej prasy VI. ZAGADNIENIA GOSPODARCZE NSDAP 1939-1945 / Elżbieta Szubska-Bieroń. – Płock: Książnica Płocka im. Władysława Broniewskiego, 2015. – 440 s.: il. 24 cm. Prace ogólne. Biznes. Planowanie gospodarcze Bibliogr. s. 408 - 425. Indeks nazwisk. ISBN 978-83-88028-81-6 — CHYLIŃSKA, Magdalena.: Sami musimy wypromować modę — UMIŃSKI, Michał.: Nieznana historia gajowego Władysława na Płock = poz. 66 Lewandowskiego z Brwilna = poz. 83 — GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz.: [Gospodarka międzywojennego Płocka – recenzja] = poz. 130 Historia 1944-1989 r. 140. KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Regionalna współpraca uczelni — CELMER, Mariusz.: Polityka władz komunistycznych wobec niepublicznej z parkiem technologicznym oraz władzami mia- nauczania religii na terenie diecezji płockiej w latach 1950- sta na przykładzie Płocka / Zbigniew Kruszewski. // Studia 1956 = poz. 319 Mazowieckie. – R. 10/24(2015), nr 4, s. [137]-149 — CELMER, Mariusz.: Władze komunistyczne wobec Zgroma- Bibliogr. s. 147-148 – Streszcz. w jęz. ang., ros. dzenia Zakonnego Salezjanów w Płocku w latach 1945-1956 141. LEWANDOWSKA, Anna.: Biznes zwiera szyki / Anna Le- (zarys problemu) = poz. 320 wandowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 232, s. 1 — DOMAGAŁA, Jarosław.: Ludowy Instytut Muzyczny – Okręg Planowanie utworzenia centrum rozwojowo-badawczego w Płoc- Mazowiecki w Płocku (1946-1950) = poz. 246 ku. — KOŃSKI, Wiesław.: Prasa płocka w 1945 roku = poz. 337 142. LEWANDOWSKA, Anna.: Jak wybieraliśmy parlamentarzy- — KOZANECKI, Jarosław.: Udział Komitetu Obywatelskiego stów / Anna Lewandowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – „Solidarność” w Płocku w wyborach do Sejmu i Senatu 4 2015, nr 248, s. 1, 4-5, il. czerwca 1989 r. = poz. 217 Historia wyborów parlamentarnych w III RP. 138. LEWANDOWSKA, Anna.: Przywrócić ofiarom imiona / An- — MAŁACHOWSKI, Adam.: Zagraliśmy dla Piotrka = poz. 282 na Lewandowska, Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - 143. MUĆKA, Magdalena.: Światowy Tydzień Przedsiębiorczości Płock. – 2015, nr 285, s. 1, il. w Płocku / Magdalena Mućka. // Mazowiecki Rynek Pracy. – Odkrycie ludzkich szczątków na terenie byłej komendy policji 2015, nr 6, s. 24, il. przy ul. 1 Maja 3/5 (w czasie II wojny siedziba gestapo, w cza- 144. Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny – miejsce synergii sach stalinowskich siedziba NKWD i UB). nowoczesnych usług biznesowych, badań i rozwoju oraz inicja- — PIEKARSKI, Tomasz.: Rok 1945 w dokumentach z zasobu cen- tyw klastrowych. // Fundusze Europejskie na Mazowszu. – trali Archiwum Państwowego w Płocku = poz. 117 2015, nr 4, s. 13-15, il. 139. SOKOLNICKI, Michał.: W sprawie sytuacji Żydów w Płocku — Portret województwa mazowieckiego 2010-2014 = poz. 42 w 1945 roku (przyczynek historyczny) / Michał Sokolnicki. // 145. Rekomendowane działania na rzecz równoważenia rozwo- Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), s. 126-134. ju województwa mazowieckiego: na podstawie wyników ba- Straszcz. w jęz. ang. dań zrealizowanych w ramach projektu „Trendy rozwojowe — STOGOWSKA, Anna Maria.: Płock po II wojnie światowej Mazowsza” / oprac. pod kierunkiem Zbigniewa Strzeleckie- (1945-1946) = poz. 123 go. – Warszawa: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalne- — STOGOWSKA, Anna Maria.: Źródła do badań przemian go, 2015. – 32 s.: il.; 30 cm. polskiej wsi po II wojnie światowej – akta Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Płocku w Archiwum Państwowym w Płocku = Statystyka poz. 118 — Portret województwa mazowieckiego 2010-2014 = poz. 42 — ŻUŁAWNIK, Mariusz.: Rok pierwszy. Powstanie i działalność — Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego 2015 = Milicji Obywatelskiej w Płocku i powiecie płockim w 1945 r. = poz. 46 poz. 222 — Rynek pracy w województwie mazowieckim w 2014 r. = poz. 47 V. ETNOGRAFIA — szat.: Najlepszy maj, najgorszy luty = poz. 197 146. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Jest lepiej, ale w Sierpcu tego nie Zagadnienia ogólne widać : Mazowsze: rok 2015 w statystyce / Andrzej Wiśniew- — (gsz).: Jubileuszowy festiwal = poz. 257 ski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 52, s. 7, il.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 59 — Województwo mazowieckie 2015 = poz. 63 Kalendarium wydarzeń spółki PKN ORLEN w 2015 r. 159. KRASNODĘBSKA, Sylwia.: „Polacy z werwą” nagrodzeni! / Budownictwo. Remonty. Inwestycje Sylwia Krasnodębska. // Gazeta Polska Codziennie. – 2015, — ASZTEMBORSKI, Jarosław.: „Folklor w nowoczesnym ujęciu”, nr 239, s. 9, il. czyli wielkie otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego = Uroczysta gala plebiscytu „Polacy z werwą” poz. 269 160. KRAWIEC, Jacek.: ORLEN jest dziś synonimem sukcesu / 147. DANIELUK, Jacek.: Ciepło i prąd będą tańsze: Simens zmo- Jacek Krawiec; rozm. przepr. Ireneusz Wypych. // Grupa Or- dernizuje ponad 20 budynków w Płocku / Jacek Danieluk. // len. – 2015, nr 6(17), s. 4-7, il. Tygodnik Płocki. – 2015, nr 45, s. 1, 4, il. Rozmowa podsumowująca pracę prezesa PKN ORLEN. — KRAWIEC, Jacek.: Orlen jest już firmą globalną = poz. 161 161. KRAWIEC, Jacek.: Orlen jest już firmą globalną / Jacek — LEWANDOWSKA, Anna.: Od kawalerki do domu = poz. 186 Krawiec ; rozm. przepr. Paweł Jabłoński, Michał Duszczyk. // 148. LEWANDOWSKA, Anna.: Za co rewitalizować? / Anna Le- Rzeczpospolita. – 2015, nr 268, s. B16, il. wandowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 292, dod. Rozmowa z prezesem koncernu. Eurofundusze, s. 1-2, il. 162. MACKIEWICZ, Dominika.: Pierwsza dekada segmentu Planowanie rewitalizacji zabytkowych kamienic w Płocku i moder- upstream w PKN ORLEN za nami / Dominika Mackiewicz, Jan nizacji nabrzeża wiślanego za środki unijne. Żółtowski. // Grupa Orlen. – 2015, nr 6(17), s. 26-27, il. 149. MARKIEWICZ, Tadeusz.: Płock przyciągnął Simensa / Ta- 10 lat działalności ORLEN Upstream. deusz Markiewicz. // Puls Biznesu. – 2015, nr 214, s. 5 163. PATER, Krystian.: Orlen działa na czterech kontynentach / — PIOTROWSKI, Robert.: Centrum Kulturalno-Rekreacyjne Krystian Pater; rozm. przepr. Maciej Pawlak. // Gazeta Polska w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu = poz. 271 Codziennie. – 2015, nr 243, s. 8, il. 150. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Drogi, wodociągi, kanalizacja i… Wpływ PKN Orlen na środowisko skatepark: plany inwewstycyjne samorządów gminnych na rok 164. TREFFLER, Sabina.: Arabska ropa wypiera rosyjską / Sabina 2016 / Andrzej Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 52, Treffler. // Gazeta Polska Codziennie. – 2015, nr 262, s. 3, il. s. 6, il. — WĄSOWSKI, Maciej.: Walczą o awans i bogatego sponso- Dot. gmin powiatu sierpeckiego. ra = poz. 284 151. WOŹNICKA, Sylwia.: Inwestycje gminne / Sylwia Woźnic- — ZATOŃSKI, Marcel.: Koniec ery Krawca = poz. 80 ka. // Informator Gminy Mochowo. – 2015, nr 1, s. 9-13, il. Inwestycje w gminie Mochowo w 2015 roku Rzemiosło 165. ORŁOWSKA, Milena.: Wydrukują każde marzenie : po- Informatyka. Elektronika mysłowe małżeństwo / Milena Orłowska. // Gazeta Wybor- 152. SUPEŁ, Cezary.: Koncepcja funkcjonalno-użytkowa inteli- cza. – 2015, nr 295, dod. Magazyn Płocki, s. 4-5, il. gentnego systemu dla Płocka / Cezary Supeł. // Przegląd Ko- Firma rodzinna Anny Żuk-Laskowskiej i Michała Laskowskie- munalny. – 2015, nr 11, s. 54-55 go – CottonBee.pl, biżuteria Olgi Popławskiej z Płocka. Koncepcja programu Obszar Funkcjonalnej Aglomeracji Płockiej. Przemysł rolno-spożywczy Energetyka. Ciepłownictwo 166. ROZWADOWSKA, Adriana.: Duży, większy, Okruszek / — LEWANDOWSKA, Anna.: Biznes zwiera szyki = poz. 141 Adriana Rozwadowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 267, 153. GABRYCHOWICZ, Justyna.: Przewodniczący komisji zszo- s. 22-23, il. kowany liczbami w Ciepłowni: kontrowersyjna inwestycja / PPH „Okruszek” Tomasza Jarosińskiego z Rogozina. Justyna Gabrychowicz. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 47, 167. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Rycerze polskiego rolnictwa: sierp- s. 3, il. czanie wśród najlepszych rolników i przetwórców / Andrzej Straty nowej Ciepłowni Miejskiej w Sierpcu. Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 50, s. 8, il. 154. JADCZAK, Krzysztof.: Niska emisja / Krzysztof Jadczak. // Gańko Grzegorz, Słabkowski Kazimierz, Wilamowski Wojciech, Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 242, s. 6, il. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Sierpcu laureatami kon- Rozmowa z burmistrzem Gąbina, wiceprzewodniczącym Zarzą- kursu Agroprzedsiębiorca RP 2015 du Związku Gmin Regionu Płockiego - Krzysztofem Jadczakiem. — KRAWIEC, Jacek.: Orlen jest już firmą globalną = poz. 161 Spółdzielczość pracy 155. MANELSKI, Piotr.: Ciepłownia Sierpc Spółka z o. o.: per- 168. Spółdzielnia Pracy Dziewiarskiej im. Gerszona Dua w Płocku spektywy i wyzwania / Piotr Manelski; rozm. przepr. Justyna (1949-1969) / opracowanie Leonard Sobieraj, Grzegorz Cha- Gabrychowicz. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 40, s. 8-9, ilo. bowski. – Płock: Muzeum Mazowieckie, 2015. – 11 s.: il.; 30 cm. Rozmowa z nowym dyrektorem Ciepłowni Miejskiej w Sierpcu Tyt. z okł. Piotrem Manelskim. Historia Spółdzielni Pracy Przemysłu Dziewiarskiego „Stilana”. 156. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Zielone światło dla wiatraków: sesja Rady Gminy / Andrzej Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, Rolnictwo nr 48, s. 7, il. Rada Gminy Zawidz Zagadnienia ogólne — RZOŃCA, Marcin.: Ziemia mazowiecka dziękuje rolnikom = Polski Koncern Naftowy ORLEN SA poz. 208 — DYBIEC, Aleksandra.: Orlen a płockie powietrze = poz. 107 — STOGOWSKA, Anna Maria.: Źródła do badań przemian — FURMAN, Tomasz.: Jasiński pokieruje Orlenem = poz. 78 polskiej wsi po II wojnie światowej - akta Powiatowego Urzędu 157. FURMAN, Tomasz.: Orlen kupi firmy wydobywcze / Tomasz Ziemskiego w Płocku w Archiwum Państwowym w Płocku = Furman. // Rzeczpospolita. – 2015, nr 240, s. B2-B3, il. poz. 118 Przejęcie przez PKN Orlen kanadyjskiej firmy Kicking Horse Ener- gy oraz amerykańskiej FX Energy. Hodowla 158. Kalendarium sukcesów 2015. // Grupa Orlen. – 2015, 169. Stado Ogierów w Łącku. // Gazeta Łącka. – 2015, nr 2(64), nr 6(17), s. 10-11, il. s. 52-54, il.

60 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Usługi od ponad stu lat: huczne urodziny / Justyna Gabrychowicz. // — ORŁOWSKA, Milena.: Wydrukują każde marzenie = poz. Kurier Sierpecki. – 2015, nr 43, s. 5, il. 165 Obchody 115-lecia Miejskiej Młodzieżowej Orkiestry Dętej Ochotniczej Straży Pożarnej w Sierpcu. Gastronomia. Żzwienie zbiorowe 180. (GSZ).: „Nie” dla kompostowni : protest mieszkańców gm. 170. JAROSZEWSKI, Dominik.: Schabowy raz, czyli płocka mi- Stara Biała / (gsz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 42, s. 1, 6, il. łość do kotleta i zacierkowej / Dominik Jaroszewski. // Gazeta Planowanie budowy kompostowni do przetwarzania odpadów Wyborcza - Płock. – 2015, nr 260, s. 1, 4-5, il. z elektrowni i zakładów energetycznego spalania paliw oraz — KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu = poz. 294 ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych. — ORŁOWSKA, Milena.: Polskie jest takie smaczne! = poz. 207 — KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu = poz. 294 171. PRÓCHNIEWICZ, Dorota.: Kuchnia Warszawy i Mazowsza 181. ORŁOWSKA, Milena.: Wielka studnia w zboczu skarpy / / [autorka przepisów Dorota Próchniewicz; autor wstępu Ro- Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 289, man Marcinek]. – Ożarów Mazowiecki: Firma Księgarska Ole- s. 2, il. siejuk, cop. 2015. – 140, [4] s.: il. kolor.; 25 cm. – (Polska Oczyszczalnia wód deszczowych przy ul. Jasnej w Płocku. Kuchnia Regionalna) 182. [P].: Fundament rozwoju Płocka: podziemne inwestycje za ISBN 978-83-274-3105-9 200 mln. złotych / [p]. // M 4 2015, nr 4(24), s. 3. il. — SUPEŁ, Cezary.: Świętujmy radośnie = poz. 209 Modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej w Płocku oraz uporząd- kowanie gospodarki ściekowej na terenie miasta. Komunikacja. Transport. Łączność — PIOTROWSKI, Robert.: Centrum Kulturalno-Rekreacyjne 172. DANIELUK, Jacek.: Trzy i pół roku – od pomysłu do realiza- w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu = poz. 271 cji: hala warsztatowa Komunikacji Miejskiej już gotowa / Jacek 183. ROGOZIŃSKI, Andrzej.: Płockie studnie, zdroje i budki Danieluk. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 50/51, s. 7, il. sprzedaży wody / Andrzej Rogoziński. // Nasze Korzenie. – — (lesz).: Zdrowia, szczęścia winszujemy = poz. 263 2015, nr 9, s. 58-63, il. 173. LEWANDOWSKA, Anna.: Czerwoniaków czar, czyli 55 lat 184. Z archiwum MMOD OSP Sierpc / MMOD OSP Sierpc. // płockiej komunikacji / Anna Lewandowska. // Gazeta Wybor- Nasz Sierpc. – 2015, nr 3, s. 19-20, il. cza - Płock. – 2015, nr 289, s. 6-7, il. Obchody 115-lecia Miejskiej Młodzieżowej Orkiestry Dętej 174. NOWAKOWSKA, Maria.: Uroczyste nadanie nazwy rondu Ochotniczej Straży Pożarnej w Sierpcu. w Bonisławiu / Maria Nowakowska. // Słowo Gozdowa. – 2015, nr 4(63), s. 5-6, il. Gospodarka mieszkaniowa Rondo im. Wincentego Witosa w Bonisławiu 185. DYŚKIEWICZ, Piotr.: Ratusz bierze się za dłużników / Piotr — NOWAKOWSKI, Andrzej.: Nie odpowiadamy za pracę ad- Dyśkiewicz; rozm. przepr. Anna Lewandowska. // Gazeta Wy- ministracji rządowej = poz. 211 borcza - Płock. – 2015, nr 300, s. 2, il. Rozmowa z wiceprezydentem Płocka ds. komunalnych – Piotrem Gospodarka komunalna. Cmentarze. Pożarnictwo Dyśkiewiczem nt. zadłużenia najemców mieszkań komunalnych. — ASZTEMBORSKI, Jarosław.: „Folklor w nowoczesnym ujęciu”, — LEWANDOWSKA, Anna.: Jak wybieraliśmy parlamentarzy- czyli wielkie otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego = stów = poz. 142 poz. 269 186. LEWANDOWSKA, Anna.: Od kawalerki do domu / Anna 175. DYBIEC, Aleksandra.: Już teraz mamy 41 tys. zł / Aleksan- Lewandowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 254, dra Dybiec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 256, dod. Co się buduje w Płocku, s. 1, 2, 4, il. s. 1, il. 16. Kwesta Stowarzyszenia Starówka Płocka i Gazety Wyborczej VII. ZAGADNIENIA POLITYCZNE I SPOŁECZNE przeznaczona na renowację zabytkowych nagrobków na Cmen- tarzu Rzymsko-Katolickim (Starym) przy ul. Floriana Kobylińskie- Zagadnienia ogólne go w Płocku. 176. DYBIEC, Aleksandra.: Kwesta od serca / Aleksandra Dy- 187. (GSZ).: Priorytety nowych posłów Ziemi Płockiej / (gsz), biec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 254, dod. Ratuj- (jac). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 44, s. 1, 3, il. my Płockie Powązki, s. 1, il. Parlamentarzyści z okręgu płocko-ciechanowskiego VIII kadencji 16. Kwesta Stowarzyszenia Starówka Płocka i Gazety Wyborczej Sejmu. przeznaczona na renowację grobu rodziny Bronarskich i grobu 188. (GSZ).: Trochę inaczej niż w Polsce: wyniki wyborów parla- Kazimierza Wojnarowskiego na Cmentarzu Rzymsko-Katolickim mentarnych na Mazowszu Płockim / (gsz). // Tygodnik Płoc- (Starym) przy ul. Floriana Kobylińskiego w Płocku. ki. – 2015, nr 44, s. 4, il. 177. DYBIEC, Aleksandra.: Nagrobki Ligowskich i Jezierskich Wyniki wyborów w okręgu płocko-ciechanowskim do Sejmu VIII ocalone / Aleksandra Dybiec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – kadencji. 2015, nr 254, dod. Ratujmy Płockie Powązki, s. 2, il. — KOZANECKI, Jarosław.: Udział Komitetu Obywatelskiego Odnowienie zabytkowych nagrobków rodziny Ligowskich i Jezier- „Solidarność” w Płocku w wyborach do Sejmu i Senatu 4 skich na Cmentarzu Rzymsko-Katolickim (Starym) przy ul. Floria- czerwca 1989 r. = poz. 217 na Kobylińskiego w Płocku za pieniądze z 15. kwesty zorganizo- 189. M ANNA.: Wybory w powiecie sierpeckim / MAnna. // No- wanej przez Stowarzyszenie Starówka Płocka i Gazetę Wyborczą. wy Tygodnik Sierpecki. – 2015, nr 38, s. 2-3, il. 178. DYBIEC, Aleksandra.: Przez 15 lat odnowiliśmy ponad Wyniki wyborów parlamentarnych w powiecie sierpeckim. 30 pomników / Aleksandra Dybiec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 254, dod. Ratujmy Płockie Powązki, s. 3, il. Unia Europejska Krótka charakterystyka 33 odnowionych zabytkowych nagrob- — Fundusze Europejskie na Mazowszu = poz. 13 ków na cmentarzach przy ul. Floriana Kobylińskiego w Płocku — (lesz).: Budynek Książnicy w nowej odsłonie = poz. 334 w ramach akcji „Ratujmy Płockie Powązki” zorganizowanej przez — LEWANDOWSKA, Anna.: Biznes zwiera szyki = poz. 141 Stowarzyszenie Starówka Płocka i Gazetę Wyborczą. — [p].: Fundament rozwoju Płocka = poz. 182 179. GABRYCHOWICZ, Justyna.: Gra orkiestry zachwyca — Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny – miejsce synergii

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 61 nowoczesnych usług biznesowych, badań i rozwoju oraz inicja- — Rynek pracy w województwie mazowieckim w 2014 r. = tyw klastrowych = poz. 144 poz. 47 — SOBIERAJ, Leonard.: Nowe oblicze Spichlerza = poz. 266 197. S Z AT. : Najlepszy maj, najgorszy luty: bezrobocie w Płocku — STEFAŃSKA, Ewelina.: Jagiellonka otworzyła swoje muze- na koniec 2014 roku / szat. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 44, um = poz. 243 s. 7, il. — SZATKOWSKA, Lena.: Wielkie dni Spichlerza = poz. 267 Opieka społeczna Partie polityczne 198. DS.: Dzienny Dom „Senior WIGOR” w Szczutowie zapra- 190. DANIELUK, Jacek.: Kandydaci do Sejmu debatowali w Płoc- sza / DS. // Nowy Tygodnik Sierpecki. – 2015, nr 43, s. 6, il. ku: ponad podziałami chcą budować S10 i tory do Modlina / 199. DYBIEC, Aleksandra.: Świat widzą sercem i… muzyką: po- Jacek Danieluk. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 20-21, il. móżmy im! / Aleksandra Dybiec. // Gazeta Wyborcza. – 2015, — GAPIŃSKA, Elżbieta.: Lubię wyzwania, jestem wojownicza = nr 283, dod. Magazyn Płocki, s. 1, 4-5, il. poz. 76 Zbiórka pieniędzy w ramach akcji „Choinka Dobroczyńców” na — (gsz).: Priorytety nowych posłów Ziemi Płockiej = poz. 187 rzecz niewidomych, utalentowanych muzycznie młodych ludzi: — (gsz).: Trochę inaczej niż w Polsce = poz. 188 Patrycji Malinowskiej i Maksymiliana Chlewińskiego. — SZKOPEK, Grzegorz.: Wielka radość PiS = poz. 218 — KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu = poz. 294 191. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: PSL traci wieś: powyborcze rema- — MAŁACHOWSKI, Adam.: Zagraliśmy dla Piotrka = poz. 282 nenty w powiecie / Andrzej Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 200. OLSZEWSKA, Alina.: Powiat sierpecki: ubóstwo postępują- 2015, nr 44, s. 9, il. ce / Alina Olszewska; rozm. przepr. Andrzej Wiśniewski. // 192. ZGORZELSKI, Piotr.: Mocniejsza pozycja Zgorzelskiego / Kurier Sierpecki. – 2015, nr 49, s. 8, il. Piotr Zgorzelski; rozm. przepr. Aleksandra Dybiec. // Gazeta Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sierpcu Wyborcza - Płock. – 2015, nr 256, s. 2, il. 201. R AD.: Warto było!: z Bankiem Żywności przez cały week- Rozmowa z Posłem PSL, Piotrem Zgorzelskim. end / rad. // Tygodnik Płocki.- 2015, nr 49, s. 17, il. Zbiórka żywności dla ludzi ubogich z okazji Świąt Bożego Naro- Organizacje społeczne dzenia w Płocku i okolicy. — GRETKOWSKI, Andrzej.: Wybrane formy edukacji i aktywiza- 202. STEFAŃSKA, Ewelina.: Gala jak wiec: wolontariusze na cji płockiego społeczeństwa w ramach Akcji Katolickiej (1929- dalszym planie / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - 1938) = poz. 322 Płock. – 2015, nr 235, s. 3, il. 193. (LESZ).: Potrzeba sztuki: jubileusz na kierunku – plastyka / Wybory Miss i Mistera Wolontariatu w Płocku. (lesz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 49, s. 9, il. Dziesięciolecie sekcji plastyczno-malarskiej Stowarzyszenia Uni- Związki zawodowe wersytetu Trzeciego Wieku w Płocku. — KOZANECKI, Jarosław.: Udział Komitetu Obywatelskiego — Stowarzyszenie Teatr Per Se = poz. 315 „Solidarność” w Płocku w wyborach do Sejmu i Senatu 4 — UMIŃSKI, Michał. : Płockie podziemia mogą być odkryciem czerwca 1989 r. = poz. 217 na miarę „złotego pociągu” = poz. 99 203. NSZZ Solidarność w Gostyninie Region Płocki: 35 lat: 194. Uruchomione Spółdzielnie Socjalne. // Biuletyn OWES. – 1980-2015: kalendarium / oprac. Barbara Ewa Gierula. – Go- 2015, nr 4, s. 25-30, il. stynin: Międzyzakładowa Organizacja Pracowników Oświaty Spółdzielnie Socjalne działające na terenie pow. płockiego oraz i Wychowania NSZZ Solidarność w Gostyninie, 2015. – 15 s.: w Sierpcu. il. kolor.; 29 cm. 204. O dobro wspólne musimy się troszczyć: obchody 35-lecia Polityka społeczna powstania NSZZ „Solidarność” w Nowym Duninowie. // Tygo- — DUSZCZYK-MICHALAK, Lidia.: Ignacy Lasocki – (nie)znany dnik Płocki. – 2015, nr 40, s. 8, il. płocki organizator, pedagog i działacz społeczny = poz. 82 205. RAD.: Jubileusz oświatowej „Solidarności” / rad. // Tygo- — DYBIEC, Aleksandra.: Jaki będziesz, Płocku?: dyskutujmy! = dnik Płocki. – 2015, nr 44, s. 10, il. poz. 67 35-lecie Międzyzakładowej Komisji Oświaty i Wychowania NSZZ — LEWANDOWSKA, Anna.: Dawna stolica chce znów błysz- „Solidarność” w Płocku. czeć i tętnić życiem = poz. 68 — rad.: Nauczyciele dali czerwoną kartkę rządowi = poz. 234 — NOWAKOWSKI, Andrzej.: Chcemy, by Płock był dobrą inwe- stycją = poz. 70 Socjologia — ORŁOWSKA, Milena.: Będzie wielka jazda na Podolszy- — CHYLIŃSKA, Magdalena.: Sami musimy wypromować modę cach = poz. 283 na Płock = poz. 66 — Uruchomione Spółdzielnie Socjalne = poz. 194 — M.M.-O.: Widzowie – kim jesteście? = poz. 314 — PODAWCA, Konrad.: Percepcja społeczno-urbanistyczna Praca. Bezrobocie przestrzeni publicznej Płocka wśród seniorów = poz. 303 195. CHRAPEK, Dominika.: Barometr zawodów / Dominika 206. WIŚNIEWSKA, Ewa.: Praca w hierarchii wartości studentów Chrapek. // Biuletyn Mazowieckiego Obserwatorium Rynku (na przykładzie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płoc- Pracy. – 2015, nr 3(16), s. 10-12, tab. ku) / Ewa Wiśniewska. // Zeszyty Naukowe Państwowej Szkoły Podsumowanie projektu badawczego WUP w Warszawie na te- Zawodowej w Płocku. Społeczeństwo, Edukacja, Język. – mat zapotrzebowania na pracowników w poszczególnych zawo- T. 3 (2015), s. 219-233, il. dach w 2016 r. 196. MUĆKA, Magdalena.: Ponad 90 wystawców / Magdalena Patologia społeczna Mućka. // Mazowiecki Rynek Pracy. – 2015, nr 6, s. 22-23, il. — KOPIŃSKA, Justyna.: Nie jestem psem = poz. 220 I Międzynarodowe Targi Pracy i Integracji w Płocku. — NOWAKOWSKI, Andrzej.: Nie odpowiadamy za pracę ad- Uroczystości. Obchody ministracji rządowej = poz. 211 — NYCEK, Jan Bolesław.: Co nam daje walka z legendą = — rad.: Nauczyciele dali czerwoną kartkę rządowi = poz. 234 poz. 91

62 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 207. ORŁOWSKA, Milena.: Polskie jest takie smaczne! / Milena nr 7, s. 3, il. Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 264, Marcin Zawadka – wójt gminy Słupno s. 1, il. 215. ZIEMKIEWICZ, Sylwester.: Ewolucja, nie rewolucja…: roz- Obchody Święta Niepodległości - 11 Listopada w Płocku i Dzień mowa z wójtem gminy Radzanowo / Sylwester Ziemkie- Kuchni Polskiej. wicz. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 47, s. 20, il. 208. RZOŃCA, Marcin.: Ziemia mazowiecka dziękuje rolni- 216. ZIEMKIEWICZ, Sylwester.: Pierwszy rok kadencji samorządu kom / // Wieś Mazowiecka. – 2015, nr 11, s. 34-36, fot. w podsumowaniu / Sylwester Ziemkiewicz. // Nasza Gmina Dożynki Województwa Mazowieckiego w Płocku. Radzanowo. – 2015, nr 14, s. 5-8, il. 209. SUPEŁ, Cezary.: Świętujmy radośnie / Cezary Supeł; rozm. Dot. gminy Radzanowo przepr. Aleksandra Dybiec. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 262, s. 1, il. Wybory parlamentarne Obchody Święta Niepodległości – 11 Listopada w Płocku. — DANIELUK, Jacek.: Kandydaci do Sejmu debatowali w Płoc- — SZATKOWSKA, Lena.: Broniewskiemu stawialiśmy pomnik = ku = poz. 190 poz. 73 217. KOZANECKI, Jarosław.: Udział Komitetu Obywatelskiego — SZATKOWSKA, Lena.: Jeszcze raz spór o tablicę = poz. 93 „Solidarność” w Płocku w wyborach do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 r. / Jarosław Kozanecki. // Rocznik Towarzy- VIII. ZAGADNIENIA PRAWNO-ADMINISTRACYJNE stwa Naukowego Płockiego. – T.7 (2015), s. 135-201, il. — LEWANDOWSKA, Anna.: Jak wybieraliśmy parlamentarzy- Samorząd terytorialny stów = poz. 142 — DANIELUK, Jacek.: Ciepło i prąd będą tańsze = poz. 147 218. SZKOPEK, Grzegorz.: Wielka radość PiS: na Mazowszu suk- — DANIELUK, Jacek.: Przyczyn szukać trzeba 15 lat temu? = ces wyborczy jeszcze większy / Grzegorz Szkopek. // Tygodnik poz. 106 Płocki. – 2015, nr 43, s. 1, 6, il. — DYBIEC, Aleksandra.: Orlen a płockie powietrze = — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: PSL traci wieś = poz. 191 poz. 107 — ZGORZELSKI, Piotr.: Mocniejsza pozycja Zgorzelskiego = — GABRYCHOWICZ, Justyna.: Przewodniczący komisji zszoko- poz. 192 wany liczbami w Ciepłowni = poz. 153 — (gsz).: „Nie” dla kompostowni = poz. 180 Sądownictwo. Więziennictwo — JADCZAK, Krzysztof.: Niska emisja = poz. 154 219. 40-lecie Izby Adwokackiej w Płocku 1975-2015 / redakcja: 210. KALINOWSKI, Paweł.: Minął rok / Paweł Kalinowski. // Witold Grzegorczyk, Jolanta Tymińska-Góralczyk, Honorata Nasz Gostynin. – 2015, nr 1, s. 4-5, il. Żółtowska-Szostek. – Płock: WN Novum, 2015. – 293 s.: il.; Podsumowanie pierwszego roku kadencji burmistrza Gostynina 24 cm. Pawła Kalinowskiego. ISBN 978-83-62709-94-6 — KRAWCZYŃSKA, Grażyna.: Dyrektor Trójki – konflikt i pro- 220. KOPIŃSKA, Justyna.: Nie jestem psem / Justyna Kopiń- blemy = poz. 237 ska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 294, dod. Duży Format, — KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Regionalna współpraca uczelni nie- nr 50, s. 4-6, il. publicznej z parkiem technologicznym oraz władzami miasta Handel narkotykami w płockim zakładzie karnym. na przykładzie Płocka = poz. 140 — MARKIEWICZ, Tadeusz.: Płock przyciągnął Simensa = Bezpieczeństwo publiczne poz. 149 — LEWANDOWSKA, Anna.: Przywrócić ofiarom imiona = 211. NOWAKOWSKI, Andrzej.: Nie odpowiadamy za pracę ad- poz. 138 ministracji rządowej / Andrzej Nowakowski; rozm. przepr. Ja- 221. STACHURSKA, Agnieszka.: Prześwietlamy Agencję Ochrony cek Dąbrowski, Andrzej Gałuszewski. // Obserwator Płocki. – DES / Agnieszka Stachurska. // PetroNews.pl. – 2015, nr 20, 2015, nr 1(grudzień), s. 1, 4 , il. s. 12, il. – (Rentgen) Rozmowa z Prezydentem Miasta Płocka. 222. ŻUŁAWNIK, Mariusz.: Rok pierwszy. Powstanie i działalność — ORŁOWSKA, Milena.: Będzie wielka jazda na Podolszy- Milicji Obywatelskiej w Płocku i powiecie płockim w 1945 r. / cach = poz. 283 Mariusz {Żławnik. // Płocki Rocznik Historyczno-Archiwal- — ORŁOWSKA, Milena.: Polskie jest takie smaczne! = ny. – T. 7 (2015), s. 61-78 poz. 207 Streszcz. w jęz. ang. — SUPEŁ, Cezary.: Świętujmy radośnie = poz. 209 212. TOMASZEWSKI, Zbigniew.: Gmina otwarta na nowe wy- IX. WOJSKO zwania / Zbigniew Tomaszewski; rozm. przepr. Agnieszka Pa- zio. // Kronika Mazowiecka. – 2015, nr 12, s. 11, il. — DANILUK, Jacek.: Oddziały Szturmowe NSDAP(SA) na ziemi Rozmowa z wójtem gminy Mochowo - Z. Tomaszewskim. płockiej w świetle nieznanego dokumentu ze zbiorów Tajnego — WIELECHOWSKA, Małgorzata.: Galop przez Mazowsze = Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kul- poz. 111 turowego w Berlinie-Dahlem = poz. 132 — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Drogi, wodociągi, kanalizacja i… — GOŁĘBIEWSKI, Grzegorz.: Obrona Płocka w sierpniu skatepark = poz. 150 1920 r. = poz. 121 — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Wygaszanie Ogniska? = poz. 255 — LESZCZYŃSKI, Zdzisław.: Ostatni lot samolotu Pe-2, numer 213. ZAWADKA, Marcin.: Wszyscy oczekujemy przełomu: 10-371 = poz. 134 mija pierwszy rok kadencji / Marcin Zawadka; rozm. przepr. 223. TRUBAS, Michał.: Administracja wojskowa w Płocku (1917- Renata Krawczyńska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 48, 1999) / Michał Trubas. // Notatki Płockie. – 2015, nr 4/245, s. 17, il. s. 21-24 Rozmowa z wójtem gminy Słupno – Marcinem Zawadką. Streszcz. w jęz. ang. 214. ZAWADKA, Marcin.: Wszyscy oczekujemy przełomu: podsu- — WILAMOWSKI, Jacek.: Szlachta województwa płockiego wo- mowanie pierwszego roku kadencji / Marcin Zawadka; rozm. bec zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony Turcji za panowania przepr. Renata Krawczyńska. // Głos Słupna. – 2015, Zygmunta III Wazy = poz. 127

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 63 X. OCHRONA ZDROWIA Organizacje i towarzystwa naukowe

Służba zdrowia. Szpitalnictwo Towarzystwo Naukowe Płockie — DANIELUK, Jacek.: Przyczyn szukać trzeba 15 lat temu? = 230. DYMEK, Benon.: Płock – stolicą regionalizmu mazowieckie- poz. 106 go / Benon Dymek. // Rocznik Towarzystwa Naukowego Płoc- — DYBIEC, Aleksandra.: Orlen a płockie powietrze = poz. 107 kiego. – T.7 (2015), s. 116-134 — MILEWSKA, Marta.: Organizacja opieki medycznej w guber- Streszcz. w jęz. ang. ni płockiej w latach 1870-1914 = poz. 125 Znaczenie Towarzystwa Naukowego Płockiego w rozwoju badań 224. RAD.: W regionie płockim gorzej niż w kraju: eksperci alar- regionalnych. mują w sprawie pneumokoków / rad. // Tygodnik Płocki. – — Historia na nośnikach cyfrowych = poz. 330 2015, nr 52, s. 10 — KANSY, Andrzej.: Uhonorowany Krzyżem Kawalerskim Or- 225. Rys historyczny Płockiego Towarzystwa Lekarskiego. // Ar- deru Odrodzenia Polski = poz. 81 chiwum Medycyny Płockiej. – 2015, zeszyt 10, s. 9-15 — KASPRZYK, Damian.: Związki Adama Chętnika z Towarzy- 226. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Wicestarosta: Możemy spodziewać stwem Naukowym Płockim = poz. 74 się kataklizmu: burzliwe posiedzenie rady Społecznej SPZZOZ 231. KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Na trzechsetne posiedzenie na- / Andrzej Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 48, ukowe Seminarium Doktoranckiego Towarzystwa Naukowego s. 3, il. Płockiego / Zbigniew Kruszewski. // Notatki Płockie. – 2015, Dot. Szpitala Powiatowego im. Juliusza Babińskiego w Sierpcu. nr 4/245, s. 51-52 45. rocznica założenia Seminarium Doktoranckiego w TNP. Lecznictwo 232. KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Początek i teraźniejszość Towarzy- — rad.: W regionie płockim gorzej niż w kraju = poz. 224 stwa Naukowego Płockiego: refleksje na jubileusz / Zbigniew Kruszewski. // Notatki Płockie. – 2015, nr 4/245, s. 41-46. XI. NAUKA. OŚWIATA. KULTURA Streszcz. w jęz. ang. — Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Polsce = Nauka. Zagadnienia ogólne poz. 227 — KRZYŻAK, Tomasz.: Poznać DNA Piastów = poz. 295 233. STEFAŃSKA, Ewelina.: Kto kłamie, sam się ohydza i podda- 227. Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Pols- je pod wzgardę / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - ce = The perspective of regional scientific societies in Poland / Płock. – 2015, nr 242, s. 1, 4-5, il. pod redakcją naukową Zbigniewa Kruszewskiego. – Warsza- Wystawa dawnych podręczników szkolnych w Towarzystwie Na- wa: Rada Towarzystw Naukowych PAN, 2015. – 334 s.; ukowym Płockim. 25 cm. Tyt. równol.: Perspective of regional scientific societies in Poland Oświata – Bibliogr. przy niektórych pracach. Indeks. – Streszcz. w jęz. ang. ISBN 978-83-63305-21-5 Zagadnienia ogólne — Studia Mazowieckie = poz. 53 — Oświata Mazowiecka = poz. 41 — rad.: Jubileusz oświatowej „Solidarności” = poz. 205 Szkolnictwo wyższe 234. RAD.: Nauczyciele dali czerwoną kartkę rządowi: nie mieli — LEWANDOWSKA, Anna.: Biznes zwiera szyki = poz. 141 święta, protestowali / rad. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 42, s. 8, il. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa — WIŚNIEWSKA, Ewa.: Praca w hierarchii wartości studentów 235. RAD.: Powiatowy Dzień Edukacji / rad. // Tygodnik Płoc- (na przykładzie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płoc- ki. – 2015, nr 42, s. 35, il. ku) = poz. 206 5. Powiatowy Dzień Edukacji Narodowej w Sierpcu. 236. RADWAŃSKA-JUSTYŃSKA, Teresa.: 110 lat Związku Na- Politechnika Warszawska uczycielstwa Polskiego: uhonorowani nauczyciele i członkowie 228. Księga Jubileuszowa stulecia odnowienia tradycji Politech- ZNP / Teresa Radwańska-Justyńska. // Tygodnik Płocki. – niki Warszawskiej / [zespół redakcyjny Mirosław Nader, Zdzi- 2015, nr 41, s. 17, il. sław Mrugalski, Anna Dybczyńska-Bułyszko, Andrzej Szwe- Sto dziesięć lat Związku Nauczycielstwa Polskiego dowski]. – Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki War- szawskiej, cop. 2015. – 330 s.: il.; 29 cm. Szkolnictwo podstawowe Bibliogr. s. 328-329. 237. KRAWCZYŃSKA, Grażyna.: Dyrektor Trójki – konflikt i pro- ISBN 978-83-7814-342-0 blemy / Grażyna Krawczyńska; rozm. przepr. Anna Matuszew- ska. // Nowy Tygodnik Sierpecki. – 2015, nr 45, s. 6-7, il. Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica Szkoła Podstawowa nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego w Sierpcu. 229. KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Kształcenie kadr przez Szkołę Wyż- 238. RAD.: Fantastyczne urodziny płockiej „Siedemnastki”: jubi- szą im. Pawła Włodkowica w Płocku dla potrzeb sportu: raport latka przy Miodowej / rad. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, z badań / Zbigniew Kruszewski, Andrzej Kansy // Rocznik To- s. 3, il. warzystwa Naukowego Płockiego. – T.7 (2015), s. 348-372 50-lecie Szkoły Podstawowej nr 17 im. Tadeusza Kościuszki Streszcz. w jęz. ang. w Płocku. Realizacja projektu pn. „Ogólnopolski Program Kształcenia Kadr 239. R AD.: „Siedemnastka” kończy 50 lat / rad. // Tygodnik Sportowych”. Płocki. – 2015, nr 40, s. 10 — KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Regionalna współpraca uczelni nie- Szkoła Podstawowa nr 17 im. Tadeusza Kościuszki w Płocku. publicznej z parkiem technologicznym oraz władzami miasta na przykładzie Płocka = poz. 140 Szkolnictwo ogólnokształcące — MUĆKA, Magdalena.: Światowy Tydzień Przedsiębiorczości — DUMOWSKA, Bogumiła.: Sierpeckie losy generał Elżbiety w Płocku = poz. 143 Zawackiej = poz. 101

64 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 240. (GSZ).: Jubileusz ogólniaka: święto w Gąbinie / (gsz). // Rozważania z Płockiem w tle / Damian Kasprzyk. // Notatki Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 14, il. Płockie. – 2015, nr 4/245, s. 3-9, il. 70-lecie Liceum Ogólnokształcącego w Zespole Szkół im. Stani- Streszcz. w jęz. ang. sława Staszica w Gąbinie. — ŁUKASIAK, Józef.: Benefis z okazji 70-lecia urodzin oraz — KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Początek i teraźniejszość Towarzy- 50-lecia pracy twórczej mgr Wiesława Kowalskiego = poz. 79 stwa Naukowego Płockiego = poz. 232 — (lesz).: Polubili poezję Władysława Broniewskiego = poz. 72 Towarzystwa regionalne 241. Liceum Ogólnokształcące w Gąbinie: sentymentalna po- 251. OSTROWSKA, Anna.: Jubileusz 40-lecia Towarzystwa Mi- dróż przez 70 lat / [opracowanie: Tatiana Jastrzębska, Maria łośników Ziemi Gąbińskiej / Anna Ostrowska, Maria Ol- Olszewska]. – Gąbin: Zespół Szkół im. Stanisława Staszica szewska, Lech Łukaszewski. // Echo Gąbina. – 2015, nr 4, w Gąbinie, 2015. – [36] s.: il. kolor.; 21 cm. s. 9-13, il. Publikacja wydana z okazji 70. lecia Liceum Ogólnokształcącego Historia Towarzystwa Miłośników Ziemi Gąbińskiej w Gąbinie. — Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Polsce = — ORŁOWSKA, Milena.: Opowieści z szafy = poz. 135 poz. 227 242. RAD.: Płockie ajbiki już się przygotowują: z Jagiellonki — Rys historyczny Płockiego Towarzystwa Lekarskiego = poz. 225 po indeks Oksfordu / rad. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 47, s. 18, il. Domy kultury Matura międzynarodowa (IB) w Liceum Ogólnokształcącym — Jubileusz 40-lecia Ogniska Pracy Pozaszkolnej w Sierpcu = im. Władysława Jagiełły. poz. 249 243. STEFAŃSKA, Ewelina.: Jagiellonka otworzyła swoje mu- 252. Kalendarium Gminnego Ośrodka Kultury w Łącku 2015. // zeum / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – Gazeta Łącka. – 2015, nr 2(64), s. 18-20, il. 2015, nr 255, s. 3, il. 253. N.R.: MultiOsada – tam ciągle coś się dzieje… / N.R. // Muzeum szkolne LO im. Władysława Jagiełły w Płocku. Nasza Gmina Nasze Miejsce. – 2015, nr 10, s. 18-19, il. 254. O działalności CKiS w Radzanowie / Centrum Kultury Szkolnictwo zawodowe i Sportu. // Nasza Gmina Radzanowo. – 2015, nr 14, s. 10 244. (GSZ).: Będzie Zespół Szkół : drobińscy radni podjęli decy- 255. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Wygaszanie Ogniska?: niejasna zję / (gsz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 15, il. przyszłość czeka Ognisko Pracy Pozaszkolnej / Andrzej Wi- 245. Wyjątkowa rocznica „Siedemdziesiątki”/ [tekst i redakcja: śniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 45, s. 3, il. Marzanna Polańczyk, Bożena Piórkowska, Iwona Barto- Ognisko Pracy Pozaszkolnej w Sierpcu. siak]. – Płock: Zespół Szkół Technicznych, 2015. – 47 s.: il.; 256. ŻMIJEWSKI, Jarosław.: Ambicje polityczne odkładam na 25 cm + 1 dysk optyczny (CD). później: rozmowa z Jarosławem Żmijewskim, nowym dyrekto- Oprawne w kierunku przeciwstawnym. – Współwyd.: Projekt rem Centrum Kultury i Sztuki w Sierpcu / Jarosław Żmijewski; POKL: Wykwalifikowany absolwent - ceniony pracownik /[oprac. rozm. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 43, s. 8, il. Agnieszka Stańczyk - Jabłońska]. Imprezy kulturalne Szkolnictwo artystyczne — BeeS.: Tydzień z Themersonami = poz. 97 — NASIŁOWSKA-SZAŁECKA, Halina.: Kocham malować, 257. ( GS Z ) . : Jubileuszowy festiwal: w Łącku pod patronatem „Ty- utrwalać piękno świata i ludzi = poz. 86 godnika Płockiego” / (gsz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 44, 246. DOMAGAŁA, Jarosław.: Ludowy Instytut Muzyczny – Okręg s. 19, il. Mazowiecki w Płocku (1946-1950) / Jarosław Domagała. // 10. Festiwal Folkloru i Kultury Ziemi Kujawskiej i Mazowieckiej Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T.7 (2015), s. 87-112 „Od kujawiaka do oberka”. Streszcz. w jęz. ang. — LEWANDOWSKA, Anna.: Jak wybieraliśmy parlamentarzy- Historia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Karola stów = poz. 142 Szymanowskiego w Płocku. 258. ŁABĘDZKA, Marzanna.: W dniu 1 grudnia odbyło się uro- 247. MANNA.: Koncert jubileuszowy / MAnna. // Nowy Tygo- czyste podsumowanie obchodów roku świętego Jana Pawła II / dnik Sierpecki. – 2015, nr 42, s. 8, il. Marzanna Łabędzka. // Nasz Sierpc. – 2015, nr 3, s. 14-15, il. 20-lecie Społecznej Szkoły Muzycznej II stopnia w Sierpcu. Podsumowanie roku Jana Pawła II w Sierpcu. 248. RAD.: Ogrody piękne, ciekawe, zaskakujące: Grand Prix — STEFAŃSKA, Ewelina.: Gala jak wiec : wolontariusze na dal- dla Płocka / rad. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 49, s. 8, il. szym planie = poz. 202 IV. Międzynarodowy Konkurs Plastyczny „Pamiętajcie o ogro- 259. STEFAŃSKA, Ewelina.: Święto w Sannikach: jubileusz / dach” w I Prywatnym Liceum Plastycznym w Płocku. Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 242, s. 8, il. Kształcenie ustawiczne. Uniwersytety trzeciego wieku 10-lecie Europejskiego Centrum Artystycznego im. Fryderyka — (lesz).: Potrzeba sztuki = poz. 193 Chopina w Sannikach.

Opieka nad dzieckiem i młodzieżą. Przedszkola Amatorski ruch artystyczny 249. Jubileusz 40-lecia Ogniska Pracy Pozaszkolnej w Sierpcu / 260. STEFAŃSKA, Ewelina.: Folklor w płockim wydaniu: Wis- Ognisko Pracy Pozaszkolnej w Sierpcu. // Nasz Sierpc. – 2015, ła kończy 20 lat / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - nr 3, s. 21-22, il. Płock. – 2015, nr 265, s. 1, 4-5, il. Zespół Pieśni i Tańca „Wisła”. Kultura 261. SZATKOWSKA, Lena.: A kto nie śpiewa i nie tańcuje… 20 lat „Wisły”: jubileuszowa gala w Teatrze Płockim / Lena Zagadnienia ogólne Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 46, s. 11, il. — DYMEK, Benon.: Płock – stolicą regionalizmu mazowieckie- Zespół Pieśni i Tańca „Wisła”. go = poz. 230 262. Zespół Pieśni i Tańca „Wisła”. – Płock: Płocki Ośrodek Kul- 250. KASPRZYK, Damian.: Wielokulturowość a regionalizm. tury i Sztuki, [2015]. – [28] s.: fot. kolor.; 20 cm.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 65 Muzealnictwo Srebrne naczynia w zbiorach Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierp- — STEFAŃSKA, Ewelina.: Jagiellonka otworzyła swoje muze- cu. um = poz. 243 274. RUMIŃSKA, Joanna.: Ku pamięci i dla dekoracji: wspania- ły zakup mini kolekcji malarstwa polskiego / Joanna Rumiń- Muzeum Diecezjalne ska. // Wieści Muzealne. – 2015, nr 2, s. 6-7, il. — Historia Płocka w pergaminie zapisana = poz. 113 Nowe zbiory w Muzeum Mazowieckim w Sierpcu. 275. STEFAŃSKA, Ewelina.: Nowość w skansenie: Muzeum Wsi Muzeum Mazowieckie Mazowieckiej / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - 263. (LESZ).: Zdrowia, szczęścia winszujemy: pocztówki świątecz- Płock. – 2015, nr 236, s. 7, il. ne i noworoczne w Muzeum Mazowieckim / (lesz). // Tygodnik Uroczyste otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego w sier- Płocki. – 2015, nr 52, s. 9, il. peckim skansenie. 264. LICA-KACZAN, Magdalena.: Ludowa wizja świata: Ma- 276. Wielkie otwarcie. // Nowy Tygodnik Sierpecki. – 2015, zowsze magiczne / Magdalena Lica-Kaczan. // Gazeta Wy- nr 36, s. 9-10, il. borcza - Płock. – 2015, nr 247, dod. Muzeum Mazowieckie Otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego w Muzeum Wsi w Płocku, s. 2, il. Mazowieckiej w Sierpcu. Wystawa stała poświęcona sztuce ludowej Mazowsza w dziale etnograficznym Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Muzeum Żydów Mazowieckich — ORŁOWSKA, Justyna.: Kilka słów na temat schyłkowo pale- 277. KOWALSKI, Rafał.: Wieczorową porą / Rafał Kowalski. // olitycznego harpuna z Rękawczyna = poz. 119 Biuletyn Muzealny. – 2015, nr 2/38, s. 10, il. 265. PIASKOWSKI, Grzegorz.: Skarby buddyjskiej Azji w płoc- Przegląd wydarzeń w Muzeum Żydów Mazowieckich w pierw- kim Spichlerzu / Grzegorz Piaskowski. // Gazeta Wyborcza - szym półroczu 2015 r. Płock. – 2015, nr 247, dod. Muzeum Mazowieckie w Płocku, — ORŁOWSKA, Milena.: Czarne czereśnie Libera Tauba = s. 3, il. poz. 96 Otwarcie stałej ekspozycji poświęconej kulturze Dalekiego — SZATKOWSKA, Lena.: Stan cywilny: samotna = Wschodu w dziale etnograficznym Muzeum Mazowieckiego. poz. 336 266. SOBIERAJ, Leonard.: Nowe oblicze Spichlerza / Leonard Sobieraj. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 247, dod. Radio. Telewizja Muzeum Mazowieckie w Płocku, s. 1, il. — STEFAŃSKA, Ewelina.: SkArPa na start = poz. 98 Otwarcie trzech ekspozycji stałych poświęconych kulturze ludowej Mazowsza, kulturze Dalekiego Wschodu i twórczości Bolesława Kultura fizyczna. Sport Biegasa w dziale etnograficznym w Muzeum Mazowieckim. 278. CADENAS, Manolo.: Śledzę mecze podczas golenia: 267. SZATKOWSKA, Lena.: Wielkie dni Spichlerza / Lena Szat- Manolo Cadenas trener Orlenu Wisły Płock i reprezenta- kowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 42, s. 22, il. cji Hiszpanii / Manolo, Cadenas; rozm. przepr. Wojciech Osiń- Otwarcie trzech ekspozycji stałych poświęconych kulturze ludowej ski. // Przegląd Sportowy. – 2015, nr 245, s. 17, il. Mazowsza, kulturze Dalekiego Wschodu i twórczości Bolesława 279. JAROSZEWSKI, Dominik.: O chłopaku, który zawsze jeździł Biegasa. szybko / Dominik Jaroszewski. // Gazeta Wyborcza - Płock. – — ZAREMBA, Szymon.: Bolesław Biegas kolejna odsłona = 2015, nr 230, s. 1, 4-5, il. poz. 311 Motocyklista – Paweł Szkopek. 280. JOL.: Z medalami Dubiel i Jarosińska: Mistrzostwa Pol- Muzeum Wsi Mazowieckiej ski Judo Masters / Jol. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 45, 268. ASZTEMBORSKI, Jarosław.: Folklor w nowoczesnym ujęciu, s. 37, il. czyli otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego / Jarosław — KRUSZEWSKI, Zbigniew.: Kształcenie kadr przez Szkołę Asztemborski. // Nasz Sierpc. – 2015, nr 3, s. 17-18, il. Wyższą im. Pawła Włodkowica w Płocku dla potrzeb sportu = Otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego w Muzeum Wsi poz. 229 Mazowieckiej w Sierpcu. 281. MAŁACHOWSKI, Adam.: Oto historia pewnego marze- 269. ASZTEMBORSKI, Jarosław.: „Folklor w nowoczesnym ujęciu”, nia / Adam Małachowski. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, czyli wielkie otwarcie Centrum Kulturalno-Rekreacyjnego / Jaro- nr 271, s. 6, il. sław Asztemborski. // Wieści Muzealne. – 2015, nr 2, s. 4-5, il. Historia drużyny piłki ręcznej plażowej – Beach Handball Team Otwarcie w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu Centrum Kul- Auto Forum Petra Płock. turalno-Rekreacyjnego. 282. MAŁACHOWSKI, Adam.: Zagraliśmy dla Piotrka : turniej 270. GABRYCHOWICZ, Justyna.: Chiny, jakich nie znacie: orien- rozgrywany w duchu fair play / Adam Małachowski. // Gazeta talna wystawa w Ratuszu / Justyna Gabrychowicz. // Kurier Wyborcza - Płock. – 2015, nr 279, dod. Puchar „Wyborczej”, Sierpecki. – 2015, nr 48, s. 13, il. s. 1, 2, il. Otwarcie wystawy w sierpeckim Ratuszu „Barwy smoka za chiń- Drugi charytatywno-towarzyski turniej piłki nożnej o Puchar Ga- skim murem”. zety Wyborczej z udziałem pracowników płockich firm, z którego — Koźlak bez skrzydeł = poz. 312 część dochodu przeznaczona zostanie na rehabilitację Piotra 271. PIOTROWSKI, Robert.: Centrum Kulturalno-Rekreacyjne Nowaka. w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu / Robert Piotrowski. // 283. ORŁOWSKA, Milena.: Będzie wielka jazda na Podolszy- Wieści Muzelane. – 2015, nr 2(8), s. 2-3, il. cach / Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, 272. RADWAŃSKA-JUSTYŃSKA, T.: Nowoczesne centrum za nr 254, s. 4-5, il. 55 mln: wielkie otwarcie w skansenie / T. Radwańska-Justyń- Realizacja projektu „Centrum Sportów Ekstremalnych” w ramach ska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 13, il. budżetu obywatelskiego. Centrum Kulturalno-Rekreacyjne . 284. WĄSOWSKI, Maciej.: Walczą o awans i bogatego sponso- 273. RUMIŃSKA, Joanna.: Kącik kolekcjonera: srebra warszaw- ra / Maciej Wąsowski. // Przegląd Sportowy. – 2015, nr 257, skie – nowe nabytki / Joanna Rumińska. // Wieści Muzeal- s. 10, il. ne. – 2015, nr 2, s. 8-9, il. Starania Wisły Płock o ponowny sponsoring PKN Orlen.

66 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 XIII. LITERATURA PIĘKNA 295. KRZYŻAK, Tomasz.: Poznać DNA Piastów / Tomasz Krzy- żak. // Rzeczpospolita. – 2015, nr 259, s. A9, il. Historia literatury. Życie literackie Remont Kaplicy Królewskiej w katedrze płockiej i plany badań — DUMOWSKA, Bogumiła.: Bartosz Paprocki herbu Jastrzę- DNA pochowanych w niej Piastów. biec – renesansowy pisarz spod Sierpca = poz. 88 — (lesz).: Budynek Książnicy w nowej odsłonie = poz. 334 — (lesz).: Polubili poezję Władysława Broniewskiego = poz. 72 — LEWANDOWSKA, Anna.: Dawna stolica chce znów błysz- — SKIERSKI, Leszek.: Niepokorna = poz. 77 czeć i tętnić życiem = poz. 68 285. Elgacon: płockie dni fantastyki: informator. 11. – Płock: Ko- — LEWANDOWSKA, Anna.: Pizza, melba i pierwsza randka: repetytor, 2015. – 31 s.: il.; 22 cm. taka była Tumska = poz. 69 Zawiera m.in. : Lądowanie przy Sobótce. — LEWANDOWSKA, Anna.: Za co rewitalizować? = poz. 148 11. Płockie Dni Fantastyki „Elgacon” — NOWAKOWSKI, Andrzej.: Chcemy, by Płock był dobrą inwe- stycją = poz. 70 Poezja 296. NOWOGÓRSKI, Przemysław.: Kościół w Szczawinie Ko- 286. KONKURS POEZJI IM. STEFANA GOŁĘBIEWSKIEGO.: ścielnym – dzieło dwóch architektów / Przemysław Nowogór- Tomik wierszy laureatów Konkursu Poezji im. Stefana Gołę- ski. // Nasze Korzenie. – 2015, nr 9, s. 22-27, il. biowskiego z lat 2011-2015 / [rysunki piórkiem Urszula Pio- Dot. dawnego klasztoru Franciszkanów-Reformatów, którego trowska; Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu Oddział Muzeum architektami byli Isidoro Affaitati i Hilary Szpilowski. Wsi Mazowieckiej w Sierpcu]. – Bieżuń: Muzeum Małego Mia- — NYCEK, Jan Bolesław.: Co nam daje walka z legendą = sta. Oddział Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, 2015. – poz. 91 117 s.: il.; 21 cm. 297. NYCEK, Jan Bolesław (1947- ).: Architektura powiatu płoc- ISBN 978-83-63381-08-0 kiego / Jan Bolesław Nycek. – Płock: Wydawnictwo Marow - 287. „O Liść Dębu”: wiersze nagrodzone : XXVII edycja Ogólno- Jan Bolesław Nycek, 2015. – 272 s.: il.; 31 cm. polskiego Konkursu Poetyckiego im. Władysława Broniewskiego ISBN 978-83-88779-24-4 / [oprac. red. Ewa Luma]. – Płock: Książnica Płocka im. Włady- 298. ORŁOWSKA, Milena.: Kaplica odzyska blask / Milena Or- sława Broniewskiego, 2015. – 65, [3] s.: il.; 20x21 cm. łowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 233, s. 1, il. Fot. : prace członków Płockiego Towarzystwa Fotograficznego Remont Kaplicy Królewskiej w katedrze płockiej. im. Aleksandra Macieszy prezentowane na wystawie „Mój Płock 299. ORŁOWSKA, Milena.: Konkurs z wątpliwościami / Mile- 2015”. na Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 258, ISBN 978-83-88028-80-9 s. 1, il. 288. WICHROWSKI, Andrzej.: Fatamorgana: wiersze z Wichro- Konkurs na zagospodarowanie Placu Obrońców Warszawy wych Wzgórz czyli uczucia ubrane w słowa / Andrzej Wichrow- w Płocku. ski. – [Gąbin]: [s.n.], [2015]. – 182, [6] s.: il.; 24 cm. 300. ORŁOWSKA, Milena.: Książęta na testach DNA? / Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 261, s. 1, il. Proza Remont Kaplicy Królewskiej w katedrze płockiej. 289. BRONIEWSKI, Władysław (1897-1962).: Publicystyka / Wła- 301. ORŁOWSKA, Milena.: Pałac w Srebrnej już nie Orlenu? / dysław Broniewski; opracowanie, wstęp i komentarz Maciej Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 283, dod. Tramer. – Warszawa: Wydaw. Krytyki Politycznej, 2015. – 480, Magazyn Płocki, s. 6-7, il. [7] s.; 22 cm. – Indeks. Dzieje pałacu w Srebrnej, starania spadkobierców rodu Piwnic- ISBN 978-83-64682-96-4 kich o zwrot skonfiskowanego przez władze PRL pałacu. 290. O Szablę Komendanta Bohaterowie nie umierają…: anto- 302. ORŁOWSKA, Milena.: Tajemnica krypty i czerwonej trum- logia prac nagrodzonych w konkursie literackim dla młodzieży ny / Milena Orłowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, 2013-2014 „ O Szablę Komendanta” / [redakcja Joanna Ba- nr 236, s. 1, 4-5, il. nasiak]. – Płock: Książnica Płocka im. Władysława Broniew- Historia Kaplicy Królewskiej w katedrze płockiej. skiego: Stowarzyszenie Patria Polonia, 2015. – 59 s.; 23 cm. 303. PODAWCA, Konrad.: Percepcja społeczno-urbanistyczna przestrzeni publicznej Płocka wśród seniorów / Konrad Podaw- XIV. SZTUKA ca. // Notatki Płockie. – 2015, nr 4/245, s. 35-40, il. Streszcz. w jęz. ang. Architektura. Urbanistyka — SAMUSIK, Katarzyna.: Dwór w Jedwabnem = poz. 92 291. BEES.: Trzeba ratować katedrę: pomoże PERN, płoccza- — SZATKOWSKA, Lena.: Broniewskiemu stawialiśmy pomnik = nie i…/ BeeS. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 6, il. poz. 73 Remont Kaplicy Królewskiej w katedrze płockiej. — SZATKOWSKA, Lena.: Jeszcze raz spór o tablicę = poz. 93 — DYBIEC, Aleksandra.: Jaki będziesz, Płocku?: dyskutujmy! = 304. WILK, Marian.: Dlaczego zburzono płockie mury obron- poz. 67 ne / Marian Wilk. // Nasz Płock. – 2015, nr 6(106) s. 6, il. — (eg).: Dzieło księdza Szczodrowskiego = poz. 95 305. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Gmina uratuje zabytkowy koś- 292. GADZIŃSKA, Monika.: Perełka z Chopinem w roli głów- ciół?: stara świątynia grozi zawaleniem / Andrzej Wiśniew- nej / Monika Gadzińska. // Kronika Mazowiecka. – 2015, ski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 44, s. 8, il. nr 11, s. 44-45, il. Dot. kościoła św. Marcina w Zawidzu. Pałac w Sannikach-siedziba Europejskiego Centrum Artystyczne- — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Zabytek zostaje, ale co dalej? = go im. Fryderyka Chopina. poz. 313 293. (JAC).: Szansa na rewitalizację pl. Obrońców Warszawy / (jac). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, s. 11, il. Malarstwo. Galerie 294. KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu: część dru- — BeeS.: Tydzień z Themersonami = poz. 97 ga / Barbara Kamińska, Barbara Rydzewska, Katarzyna Stoło- 306. KALINOWSKI, Jan Ryszard.: Murale i graffiti w przestrzeni ska-Fuz. // Nasze Korzenie. – 2015, nr 9, s. 46-57, il. publicznej Płocka / Jan Ryszard Kalinowski. // Rocznik Towa- Dot. nieruchomości miejskiej w Płocku przy ul. Tadeusza Ko- rzystwa Naukowego Płockiego. – T. 7 (2015), s. 411-429, il. ściuszki 3 w okresie od 1917 roku do czasów współczesnych. Streszcz. w jęz. ang.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 67 — (lesz).: Potrzeba sztuki = poz. 193 — STEFAŃSKA, Ewelina.: Święto sceny z „Mazowszem” = — NASIŁOWSKA-SZAŁECKA, Halina.: Kocham malować, poz. 316 utrwalać piękno świata i ludzi = poz. 86 315. Stowarzyszenie Teatr Per Se. // Nasze Korzenie. – 2015, 307. ORŁOWSKA, Milena.: Yoda koniecznie musiał być / Milena nr 9, s. 94-95, il. Orłowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 295, dod. Maga- Mariusz Pogonowski i płockie Stowarzyszenie Teatr Per Se. zyn Płocki, s. 7, il. Plakaty Mirosława Łakomskiego, plastyka z Płocka, reklamujące Recenzje teatralne popularne filmy, m. in. „Imperium kontratakuje”. 316. STEFAŃSKA, Ewelina.: Święto sceny z „Mazowszem”: w Te- — PIASKOWSKI, Grzegorz.: Skarby buddyjskiej Azji w płockim atrze Dramatycznym / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wybor- Spichlerzu = poz. 265 cza - Płock. – 2015, nr 271, s. 10, il. — rad.: Ogrody piękne, ciekawe, zaskakujące = poz. 248 Zawiera rec. przedstawienia: Cud mniemany czyli Krakowiacy — RUMIŃSKA, Joanna.: Ku pamięci i dla dekoracji = poz. 274 i Górale / Wojciech Bogusławski; reż. Andrzej Strzelecki; Teatr — SOBIERAJ, Leonard.: Nowe oblicze Spichlerza = poz. 266 Dramatyczny, Płock. 308. STASZCZAK, Michał (1979- ).: 10. resume: Michał Stasz- Obchody 40-lecia Teatru Dramatycznego w Płocku i 250-lecia czak [tł. Matylda Goś-Staszczak]. – Płock: Płocka Galeria Sztu- teatru polskiego, przedstawienie „Cud mniemany czyli Krakowia- ki, 2015. – [44] s.: il; 28 cm. cy i Górale” w wykonaniu zespołu „Mazowsze”. Tyt. okł.: Staszczak – Tekst równol. pol., ang. ISBN 978-83-61256-50-2 Muzyka 309. STEFAŃSKA, Ewelina.: Jubileusz artysty: Muzeum Mazo- — DOMAGAŁA, Jarosław.: Ludowy Instytut Muzyczny – Okręg wieckie w Płocku / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza - Mazowiecki w Płocku (1946-1950) = poz. 246 Płock. – 2015, nr 260, s. 7, il. — DYBIEC, Aleksandra.: Świat widzą sercem i… muzyką: po- Wystawa malarstwa Alojzego Balcerzaka z okazji 85. rocznicy móżmy im! = poz. 199 urodzin artysty. — GABRYCHOWICZ, Justyna.: Gra orkiestry zachwyca od po- — STEFAŃSKA, Ewelina.: SkArPa na start = poz. 98 nad stu lat = poz. 179 310. SZATKOWSKA, Lena.: Patrzę trochę dalej niż horyzont: — GADZIŃSKA, Monika.: Perełka z Chopinem w roli głównej = 49 prac na urodziny / Lena Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – poz. 292 2015, nr 46, s. 21, il. — KACPRZAK, Michał.: Nasz hejnał w radiu?: czemu nie = Wystawa malarstwa Alojzego Balcerzaka w Muzeum Mazowiec- poz. 122 kim z okazji 85. rocznicy urodzin artysty. — MAnna.: Koncert jubileuszowy = poz. 247 — SZATKOWSKA, Lena.: Wielkie dni Spichlerza = poz. 267 — ORŁOWSKA, Milena.: Czarne czereśnie Libera Tauba = 311. ZAREMBA, Szymon.: Bolesław Biegas kolejna odsłona / poz. 96 Szymon Zaremba. // Biuletyn Muzealny. – 2015, nr 3/39, — STEFAŃSKA, Ewelina.: Monika Lewczuk, dziewczyna, która s. 8, il. wybrała muzykę = poz. 84 Kolekcja dzieł B. Biegasa w Muzeum Mazowieckim. — STEFAŃSKA, Ewelina.: SkArPa na start = poz. 98 — STEFAŃSKA, Ewelina.: Święto w Sannikach = poz. 259 Sztuka stosowana — Z archiwum MMOD OSP Sierpc = poz. 184 — ORŁOWSKA, Milena.: Wydrukują każde marzenie = poz. 165 Kino. Film — ORŁOWSKA, Milena.: Yoda koniecznie musiał być = Zabytki. Ochrona zabytków poz. 307 — DYBIEC, Aleksandra.: Już teraz mamy 41 tys. zł = poz. 175 317. STEFAŃSKA, Ewelina.: Kino Diana: to było coś! / Ewelina — DYBIEC, Aleksandra.: Kwesta od serca = poz. 176 Stefańska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 254, — DYBIEC, Aleksandra.: Nagrobki Ligowskich i Jezierskich oca- s. 5, il. lone = poz. 177 Dawny Dom Akcji Katolickiej w Płocku. — DYBIEC, Aleksandra.: Przez 15 lat odnowiliśmy ponad 30 — STEFAŃSKA, Ewelina.: SkArPa na start = poz. 98 pomników = poz. 178 312. Koźlak bez skrzydeł / Oprac N. // Nowy Tygodnik Sierpec- Fotografika ki. – 2015, nr 43, dod. NTS Magazyn Lifestyle, s. 16, il. 318. LEWANDOWSKA, Anna.: Siedmiolatek wzniesie radośnie Historia wiatraka znajdującego się na terenie Muzeum Wsi Ma- toast / Anna Lewandowska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, zowieckiej, poddanego właśnie konserwacji. nr 277, dod. Magazyn Płocki, s. 1, 6, il. — ROGOZIŃSKI, Andrzej.: Płockie studnie, zdroje i budki sprze- 7 lat działalności Płockiej Grupy Fotograficznej. daży wody = poz. 183 — ORŁOWSKA, Milena.: Zaginione zdjęcia z egzekucji = — WILK, Marian.: Dlaczego zburzono płockie mury obronne = poz. 136 poz. 304 — rad.: Fotograficzne wspomnienia z Sierpca = poz. 126 313. WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Zabytek zostaje, ale co dalej?: de- cyzja ministra kultury w sprawie zabytkowego budynku / An- XV. ZAGADNIENIA WYZNANIOWE drzej Wiśniewski. // Kurier Sierpecki. – 2015, nr 49, s. 9, il. Dom przy placu Chopina 16 w Sierpcu pozostaje w rejestrze za- — BeeS.: Trzeba ratować katedrę = poz. 291 bytków. 319. CELMER, Mariusz.: Polityka władz komunistycznych wobec nauczania religii na terenie diecezji płockiej w latach 1950- Teatr 1956 / Mariusz Celmer. // Rocznik Towarzystwa Naukowego 314. M.M.-O.: Widzowie – kim jesteście? / M.M-O. // Aktualno- Płockiego. – T. 7 (2015), s. 65-87 ści Teatru Płockiego. – 2015, nr wrzesień-październik, s. 15, il. 320. CELMER, Mariusz.: Władze komunistyczne wobec Zgroma- Omówienie wyników ankiety płockiego teatru. dzenia Zakonnego Salezjanów w Płocku w latach 1945-1956 — ORŁOWSKA, Milena.: Czarne czereśnie Libera Tauba = (zarys problemu) / Mariusz Celmer. // Płocki Rocznik Historycz- poz. 96 no-Archiwalny. – T. 7 (2015), s. 79-86

68 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 — DUSZCZYK-MICHALAK, Lidia.: Ignacy Lasocki – (nie)zna- — WIŚNIEWSKI, Andrzej.: Gmina uratuje zabytkowy kościół? = ny płocki organizator, pedagog i działacz społeczny = poz. 305 poz. 82 329. WP.: Jak fara kolegiatą się stała?: nowa godność dla ko- 321. ECCLESIA CATHOLICA. Diecezja Płocka. Synod (43 ; 2012- ścioła / wp. // Gość Płocki. – 2015, nr 46, dod. Gość Płocki, 2015).: Gdzie jest Bóg, tam jest przyszłość: XLIII Synod Diece- nr 46/352, s. VII, il. zji Płockiej: prawo partykularne i program odnowy pastoral- Restytucja Kapituły Kolegiackiej św. Michała w Płocku. nej Kościoła Płockiego / [redakcja Henryk Seweryniak]. – XVI. KSIĄŻKA I CZYTELNICTWO. BIBLIOTEKI Płock: Płocki Instytut Wydawniczy, 2015. – 847 s.: il. kolor.; 25 cm. Biblioteki naukowe Synod Diecezji Płockiej, 43 330. Historia na nośnikach cyfrowych / Oprac. M. // Nowy Ty- ISBN 978-83-63012-97-7 godnik Sierpecki. – 2015, nr 39, s. 2, il. — (eg).: Dzieło księdza Szczodrowskiego = poz. 95 Digitalizacja nowych obiektów dotyczących okresu I wojny świa- — GRALICKI, Bartosz.: Płockie obchody jubileuszu chrztu Rusi towej na północnym Mazowszu w Płockiej Bibliotece Cyfrowej. w 1888 roku = poz. 128 331. LEWANDOWSKA, Anna.: Zielińscy na rozdrożu / Anna Le- 322. GRETKOWSKI, Andrzej.: Wybrane formy edukacji i aktywi- wandowska. // Gazeta Wyborcza - Płock. – 2015, nr 236, zacji płockiego społeczeństwa w ramach Akcji Katolickiej s. 1, il. (1929-1938) / Andrzej Gretkowski. // Notatki Płockie. – 2015, Problemy finansowe Biblioteki im. Zielińskich TNP. nr 4/245, s. 16-20, il. Sreszcz. w jęz. ang. Biblioteki publiczne Akcja Katolicka Diecezji Płockiej 332. Gminna Biblioteka Publiczna w Słubicach / Bibliotekarze z — GRZYBOWSKI, Michał Marian.: Wojenne losy duchowień- GBP w Słubicach. // Wieści znad Wisły. - 2015, nr 96, s. 11- stwa miasta Płocka 1939-1945 = poz. 133 22, il. — KRZYŻAK, Tomasz.: Poznać DNA Piastów = poz. 295 — KAMIŃSKA, Barbara.: Historia pewnego domu = poz. 294 — (lesz).: Papież, aktor i dramaturg = poz. 335 — rad.: Fotograficzne wspomnienia z Sierpca = poz. 126 — NOWOGÓRSKI, Przemysław.: Kościół w Szczawinie Kościel- nym – dzieło dwóch architektów = poz. 296 Książnica Płocka im. Władysława Broniewskiego — ORŁOWSKA, Milena.: Kaplica odzyska blask = poz. 298 — BeeS.: Tydzień z Themersonami = poz. 97 — ORŁOWSKA, Milena.: Książęta na testach DNA? = poz. 300 333. KORZAN, Daniel.: Edukacyjna działalność bibliotek na — ORŁOWSKA, Milena.: Tajemnica krypty i czerwonej trumny = przykładzie Biblioteki dla dzieci im. Wandy Chotomskiej / Da- poz. 302 niel Korzan, Bożena Wernik. // Edukacja Otwarta. – 2015, 323. PIĘTKA, Włodzimierz.: Rodzinom dobrze radzić: zakoń- nr 1, s. 95-101. czenie synodu diecezjalnego / Włodzimierz Piętka. // Gość Streszcz. w jęz. ang. Niedzielny. – 2015, nr 46, dod. Gość Płocki, nr 46/352, Książnica Płocka im. Władysława Broniewskiego. – Biblioteka dla s. III, il. Dzieci im. Wandy Chotomskiej. Obrona i promocja rodziny w diecezji płockiej. Zalecenia syno- 334. (LESZ).: Budynek Książnicy w nowej odsłonie: wpisany dalne. w historię Płocka / (lesz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 40, 324. SEWERYNIAK, Henryk.: Kościół otwartych drzwi / Henryk s. 5, il. Seweryniak; rozm. przepr. Włodzimierz Piętka. // Gość Nie- Remont Książnicy Płockiej im. Władysława Broniewskiego dzielny. – 2015, nr 49, dod. Gość Płocki, nr 49/355, s. IV-V, il. 335. (LESZ).: Papież, aktor i dramaturg: wystawa w Książnicy Podsumowanie 43. Synodu Diecezji Płockiej. Płockiej / (lesz). // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 43, s. 9, il. 325. STANUSZKIEWICZ-CEGŁOWSKA, Blanka.: Potrzeba 10 Wystawa dot. twórczości poetyckiej i dramaturgicznej Jana Paw- milionów na nowe sanktuarium: największa turystyczna wizy- ła II. tówka Płocka / Blanka Stanuszkiewicz-Cegłowska. // Tygodnik — (lesz).: Polubili poezję Władysława Broniewskiego = poz. 72 Płocki. – 2015, nr 45, s. 1, 3, il. 336. SZATKOWSKA, Lena.: Stan cywilny: samotna: narzeczona Takie będzie nowe sanktuarium Schulza / Lena Szatkowska. // Tygodnik Płocki. – 2015, nr 41, Budowa Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Płocku. s. 19, il. 326. STEFAŃSKA, Ewelina.: Przybył z daleka, tak jak biblijny Promocja książki Agaty Tuszyńskiej „Narzeczona Schulza” w Mu- król / Ewelina Stefańska. // Gazeta Wyborcza. – 2015, nr 304, zeum Żydów Mazowieckich zorganizowana przez Książnicę Płoc- dod. Magazyn Płocki, s. 1, 4-5, il. ką i Płockie Stowarzyszenie Przyjaciół Książki i Bibliotek w ra- Nigeryjczyk Nnamaka Ejiofor, zamieszkały w Polsce, uczestni- mach projektu „Radośni i znani, bo oczytani”. kiem Orszaku Trzech Króli w Płocku. 327. SZCZODROWSKI, Edward (1875-1930).: Testament Chry- Czasopiśmiennictwo stusowy na krzyżu: kazania pasyjne o siedmiu słowach Chry- 337. KOŃSKI, Wiesław.: Prasa płocka w 1945 roku / Wiesław stusa na krzyżu, które wypowiedział w roku 1915 w kościele Koński. // Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T. 7 (2015), parafialnym w Gostyninie ks. Edward Szczodrowski. – Płock: s. 49-60 Płocki Instytut Wydawniczy, 2015. – 92, [3] s.; 19 cm. Streszcz. w jęz. ang. ISBN 978-83-65397-01-0 — (lesz).: Polubili poezję Władysława Broniewskiego = poz. 72 328. To warto zapamiętać. // Gość Niedzielny. – 2015, nr 51-51, — SZUBSKA-BIEROŃ, Elżbieta. : Płock na łamach lokalnej pra- dod. Gość Płocki, nr 51-52/357-358, s. VI-VII, il. sy NSDAP 1939-1945 = poz. 137 Przegląd najważniejszych wydarzeń w diecezji płockiej w 2015 r.

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 69 INDEKS OSOBOWY Jarosz, Paulina. zob. Gutowska-Jarosz, Paulina. Jaroszewski, Dominik 170, 279 Adamkowska, Emilia 17 Jastrzębska, Tatiana 241 Adamkowski, Arkadiusz 16 Jol. 280 Adamski, Andrzej 5 Justyńska, T. zob. Radwańska-Justyńska, T. Asztemborski, Jarosław 268-9 Justyńska, Teresa. zob. Radwańska-Justyńska, Teresa. Banasiak Joanna 290 Kacprzak, Michał 122 Bańka, Krystyna 114, 115 Kalinowski, Jan Ryszard 306 Bartosiak, Iwona 245 Kalinowski, Paweł 210 BeeS. 97, 291 Kamińska, Barbara 294 Bieroń, Elżbieta. zob. Szubska-Bieroń, Elżbieta. Kansy, Andrzej 81, 229 Błyskowska, Ewa 94 Kasprzyk, Damian 74, 250 Broniewski, Władysław 289 Kluczyński, Zenon 16a Bułyszko, Anna zob. Dybczyńska-Bułyszko, Anna Kłobukowski, Paweł 12 Bziuk, Justyna 1 Konarska-Pabiniak, Barbara 32 Cadenas, Manolo 278 Kondracki, Tadeusz 116 Cegłowska, Blanka. zob. Stanuszkiewicz-Cegłowska, Blanka. Koński, Wiesław 38, 337 Celmer, Mariusz 319-20 Kopeć, Wiesław 64 Chabowski, Grzegorz 168 Kopińska, Justyna 220 Chmielewska, Maria 11 Kordala, Tomasz 37a Chrapek, Dominika 195 Korwin-Szymanowski, Michał 85 Chylińska, Magdalena 66 Korzan, Daniel 82, 333 Danieluk, Jacek 106, 132, 147, 172, 190 Kowalska, Iwona. zob. Typiak-Kowalska, Iwona. Dąbrowski, Jacek 211 Kowalski, Rafał 277 Dobroń, Elżbieta 1 Kozakowska, Katarzyna 7 Dołkowska, Sabina 75 Kozanecki, Jarosław 217 Domagała, Jarosław 246 Kozłowska, Zofia 46-7, 63 DS. 198 Krajewski, Tomasz 30 Dumowska, Bogumiła 86, 88, 101 Krajewski, Tomasz Andrzej 109 Dumowski, Zdzisław 88 Krasnodębska, Sylwia 159 Duszczyk-Michalak, Lidia 82 Krawczyk, Lidia 13 Duszczyk, Michał 161 Krawczyńska, Grażyna 237 Dwojnych, Andrzej 27 Krawczyńska, Renata 213-4 Dybczyńska-Bułyszko, Anna 228 Krawiec, Jacek 160-1 Dybiec, Aleksandra. 67, 76, 107, 175-8, 199, 209 Kruszewski, Zbigniew. 140, 227, 229, 231-2 Dybowska, Iwona 23 Krzyżak, Tomasz 295 Dymek, Benon 230 Kubacz, Magdalena 13 Dyśkiewicz, Piotr 185 Kuzioła, Mateusz 22 Dzięgielewski, Andrzej 55 Kwiatkowska, Agnieszka 99 (eg). 95 (lesz). 72, 193, 263, 334-5 Furman, Tomasz 78, 157 Leszczyński, Zdzisław 134 Fuz, Katarzyna zob. Stołoska-Fuz, Katarzyna Leszko, Jacek 111 Gabrychowicz, Justyna. 153, 155, 179, 270 Lewandowska, Anna 66-7, 68-9, 105, 138, 141-2, 148, 173, 185, Gadzińska, Monika 292 186, 318, 331 Gajewski, Sławomir 108 Lica-Kaczan, Magdalena 264 Gałkowski, Artur 75 Lipińska, Wiesława 28 Gałuszewski, Andrzej 211 Liszewska, Weronika 113 Gancarczyk, Marek 18 Luma, Ewa 287 Gapińska, Elżbieta. 76 Łabędzka, Marzanna 258 Gierula, Barbara Ewa 203 Łukasiak, Józef 79 Giuliani, Donata 285 Łukaszewski, Lech 251 Gołębiewski, Grzegorz 121, 130-1 M.M.-O. 314 Goś-Staszczak, Matylda 308 Mackiewicz, Dominika 162 Góralczyk, Jolanta zob. Tymińska-Góralczyk, Jolanta Majewski, Dariusz 113 Gralicki, Bartosz 128-9 Małachowski, Adam 67, 142, 281-2 Gregorczyk, Ewa 59 Małecka, Agnieszka. 100 Gretkowski, Andrzej 322 Manelski, Piotr 155 Grochowska-Iwańska, Krystyna 71 MAnna. 189, 247 Grzegorczyk, Witold 219 Marcinek, Roman 171 Grzybowski, Michał Marian. 133 Markiewicz, Tadeusz 149 (gsz). 180, 187-8, 240, 244, 257 Matuszewska, Anna 25, 39, 89, 237 Gutowska-Jarosz, Paulina 13 Mazurska, Wiesława 1 Iwańska, Krystyna. zob. Grochowska-Iwańska, Krystyna. Mądrecki, Marek 3 Jabłoński, Paweł 161 Michalak, Lidia. zob. Duszczyk-Michalak, Lidia. (jac). 187-8, 293 Michnik, Adam 16 Jadczak, Krzysztof 154 Mieszkowski, Wiktor 4

70 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 Milewska, Marta 125 Stogowska, Anna Maria 118, 123 Mrugalski, Zdzisław 228 Stołoska-Fuz, Katarzyna 294 Mućka, Magdalena. 143, 196 Stratenwerth, Ewa. zob. Smuk-Stratenwerth, Ewa. N.R. 253 Strzelecki, Zbigniew 145 Nader, Mirosław 228 Supeł, Cezary 152, 209 Nasiłowska-Szałecka, Halina. 86 Szałecka, Halina. zob. Nasiłowska-Szałecka, Halina. Nowacka, Anna 65 szat. 197 Nowak, Gabriela 94 Szatkowska, Lena 73, 93, 124, 261, 267, 310, 336 Nowakowska, Maria 174 Szatkowski, Tomasz 54 Nowakowski, Andrzej 70, 211 Szczodrowski, Edward 327 Nowogórski, Przemysław 296 Szkopek, Grzegorz 218 Nycek, Jan Bolesław 33, 91, 297 Szostek, Honorata zob. Żółtowska-Szostek, Honorata Olszewska, Alina 200 Szubska-Bieroń, Elżbieta 137 Olszewska, Maria 241, 251 Szwedowski, Andrzej 228 Opasińska, Bogumiła. zob. Zalewska-Opasińska, Bogumiła. Szymanowski, Michał. zob. Korwin-Szymanowski, Michał. Orłowska, Justyna. 119 Ślęzak, Patryk 26 Orłowska, Milena 70, 96, 135-6, 138, 165, 181, 207, 283, 298- Tomaszewski, Jacek 113 302, 307 Tomaszewski, Zbigniew 212 Osiński, Wojciech 278 Tramer, Maciej 289 Ostrowska, Anna 251 Treffler, Sabina 164 [p]. 182 Trubas, Michał 223 Pabiniak, Barbara. zob. Konarska-Pabiniak, Barbara. Tymińska-Góralczyk, Jolanta 219 Paszkiewicz, Tomasz 110 Typiak-Kowalska, Iwona 1 Pater, Krystian 163 Umiński, Michał 83, 99 Pawlak, Maciej 163 Wąsowski, Maciej 284 Pawłowska, Anna 51 Wernik, Bożena 333 Pazio, Agnieszka 212 Węglicka, Anna 7 Piaskowski, Grzegorz 265 Wichrowski, Andrzej 288 Piekarski, Tomasz 117 Wielechowska, Małgorzata 111 Piętka, Włodzimierz 323, 324 Wilamowski, Jacek 127 Piotrowska, Urszula 286 Wilk, Marian 304 Piotrowski, Robert 271 Wiśniewska, Ewa 206 Piórkowska, Bożena 245 Wiśniewski, Andrzej. 146, 150, 156, 167, 191, 200, 226, 255, Podawca, Konrad. 303 305, 313 Polańczyk, Marzanna 245 Wiśniewski, Michał 112 Próchniewicz, Dorota 171 Wojciechowska, Agnieszka 71 Przygocka, Janina 56 Woźnicka, Sylwia 151 Ptasiewicz, Zbigniew 53 wp. 329 rad. 126, 201, 205, 224, 234-5, 238-9, 242, 248 Wypych, Ireneusz 160 Radwańska-Justyńska, Teresa. 236, 272 Zalewska-Opasińska, Bogumiła 120 RJS. 87 Zaremba, Szymon 311 Rogoziński, Andrzej 183 Zatoński, Marcel 80 Rozwadowska, Adriana 166 Zawadka, Marcin 213-4 Rumińska, Joanna 273-4 Zbyszewska, Alicja 14 Rydzewska, Barbara 294 Zegar, Tomasz 42 Rzepecka, Malwina 62 Zgorzelski, Piotr 192 Rzońca, Marcin 208 Zieleniewski, Jacek 3 Samusik, Jerzy 92 Ziemkiewicz, Sylwester 215-6 Samusik, Katarzyna 92 Ziętek, Janina 29 Seweryniak, Henryk 321 Ziółkowski, Andrzej F. 57 Seweryniak, Henryk 324 Znyk, Małgorzata 58 Siedlecki, Michał 31 Żmijewski, Jarosław 256 Skierski, Leszek 77 Żółtowska-Szostek, Honorata 219 Smuk-Stratenwerth, Ewa 62 Żółtowski, Jan 162 Sobieraj, Leonard 8, 168, 266 Żuławnik, Mariusz 222 Sokolnicki, Michał 139 Sokołowska, Dorota 41 Opracowanie: Sokołowska, Joanna 6 Justyna Bziuk, Wiesława Mazurska, Stachurska, Agnieszka 41a, 221 Iwona Typiak-Kowalska Stanuszkiewicz-Cegłowska, Blanka 325 Staszczak, Matylda. zob. Goś-Staszczak, Matylda. Książnica Płocka im. Władysława Broniewskiego Staszczak, Michał 308 09-402 Płock, ul. Kościuszki 6 Stefańska, Ewelina 84, 98, 202, 233, 243, 259-60, 275, 309, Tel. (024) 268 00 21 lub 268 00 25 316-7, 326 e-mail: [email protected]

NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249 71 NASI AUTORZY

JADWIGA URSZULA FRANKOWSKA — absolwentka Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego W SSE w Warszawie wWSSE

MAREK TADEUSZ FRANKOWSKI — dr nauk społecznych. Zajmuje się problematyką zbrodni niemieckich na Północnym Mazowszu

KRYSTYNA GROCHOWSKA-IWAŃSKA — dr nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa konfrontowanego polsko-rosyjskiego, tłumacz przysięgły, członekTNP

ANDRZEJ KANSY — dr nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, adiunkt w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku, dyrektor Biura Zarządu TNP

BARBARA KONARSKA-PABINIAK — dr nauk humanistycznych, prezes Gostynińskiego Towarzystwa Kulturalno-Naukowego, członek TNP

JAN MILNER — mgr ekonomii, absolwent Uniwersytetu Warszawskie- go, prezes Płockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, społecznik, pasjonat historii, członek ZarząduTNP

KONRAD PODAWCA — dr inżynier, pracownik Zakładu Geodezji i Plano- wania Przestrzennego, Katedry Inżynierii Budowlanej, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, członek Towarzystwa Urbanistów Polskich i TNP.

GRAŻYNA SZUMLICKA-RYCHLIK — dr nauk humanistycznych w zakresie historii, dyrektor Biblioteki im. Zielińskich TNP

AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA — absolwentka Wydziału Historii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kustosz w Archiwum Państwowym w Płocku

KS. JANUSZ WIŚNIEWSKI — dr nauk ekonomicznych, wykładowca w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie

MACIEJ WRÓBEL — absolwent Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu War- szawskiego, pracownik TNP

Autorki Bibliografii— Justyna Bziuk, Wiesława Mazurska, Typiak-KowalskaIwona

72 NOTATKI PŁOCKIE • 2016 • 4/249