IN MEMORIAM SAŠA MARKOVIĆ MIKROB (1959-2010) NOVI ŽIVOT 2008!

Planove pravim otkad znam za sebe. Čim sam se opismenio, počeo sam da ih zapisujem. Plan pišem svake večeri, za sutrašnji dan. Nedeljom pišem plan za iduću sedmicu, a poslednjeg dana u mesecu pišem meseč- ni plan.

Ipak, najvažniji je plan za narednu godinu. Počinjem da ga pišem negde od rođendana, u oktobru. Dovršim ga 31. decembra oko podne, otkucam tekst, odštampam i zalepim na šifonjer u mojoj sobi. Da se dobro vidi.

Tekst je uvek naslovljen sa NOVI ŽIVOT, pa sledi godina i na kraju je uvek uskličnik.

Tu su pobrojane želje i snovi, očekivanja i nadanja. Plan je uvek preambiciozan i objektivno se ne može ispu- niti. Čini mi se da od ozbiljnog napora da plan ispunim odustajem istog trenutka kad sam ga izložio u svojoj sobi.

Očekivanja budu izneverena već 1. januara popodne, kada se probudim popodne mamuran i vidim da mi je prvi dan novog života praktično prošao a da ništa nisam uradio. Jer, tamo tačno sve piše, crno na belo.

Činjenice su neumoljive.

Tekst se sastoji iz dva dela. Jedan govori o važnim poduhvatima koji me čekaju tokom godine, a drugi opisu- je dnevnu rutinu koju treba poštovati da bih ostvario sve što sam isplanirao. Dnevna rutina je precizna i surova. Između ostalog, svakoga dana treba obaviti ozbiljnu fizičku rekreaciju, odraditi dvanaestočasovno radno vreme, pročitati 50 strana teksta i uraditi još desetak stvari koje su pobrojane. Svaki dan.

Prava drama nastaje negde u proleće. Životni sokovi kruže svuda oko mene i svi negde žure, a ja vidim da skoro ništa nisam uradio od onoga što sam planirao. Istina, pojavili su se novi poduhvati, koje nisam planirao, ali oni ne mogu da suzbiju frustraciju zbog neostvarenih planova. Tada pišem novu verziju teksta, korekciju plana koji takođe ne biva ostvaren. Svakih mesec–dva, ponovo se nerviram i ponovo pišem, i ponovo nervi- ram. Tako sve do jeseni, kada pišem plan za sledeću godinu. Tada neke od starih želja bivaju bačene u kantu za otpatke, a neke budu uključene u plan za sledeću godinu.

Ova priča ne bi bila vredna pomena da pre par godina nisam uneo jednu značajnu izmenu. Tekst plana NOVI ŽIVOT 2006! poslužio je kao građa za istoimeni umetnički rad i performans.

Sledeće godine nisam napravio rad. Naoštrio sam se jako. NOVI ŽIVOT 2007! ću sprovesti u život! Svaka umetnička manipulacija bi uprljala trijumf blistave stvarnosti.

Tako sam, tokom te 2007. verovao, i pogrešio sam. Sve se odvijalo kao i obično, samo što nisam napravio rad.

Rad koji imate pred sobom je nastajao tokom jeseni 2007. paralelno sa pisanjem teksta. Šta ako se želje opet ne ispune?

Ko mari... NEW LIFE 2008!

I have been making plans ever since I have known myself. As soon as I became literate I started writing them down. Every evening I write the plan for tomorrow. On Sundays I write the plan for the next week, and the last day of the month I write the monthly plan.

However, the most important plan is the one I write for the next year. I start writing it sometime around my birthday, in October. I finish it on 31st December around noon, I type it, print it and stick it to the cabinet in my room. So it can be well seen.

The text is always entitled as NEW LIFE, followed by a year and always an exclamation mark in the end.

Wishes and dreams, expectations and hopes are listed there. The plan is always too ambitious and, objec- tively, cannot be fulfilled. It seems to me that I give up on any serious effort to fulfill the plan the moment I expose it in my room.

The expectations are already failed in the afternoon of 1st January when I wake up with a hangover and see that the first day of my new life practically passed and I did not do anything. For, everything is written there clearly, black on white.

The facts are merciless.

The text consists of two parts. One is about important undertakings that wait for me during the year, and the other describes daily routine that needs to be respected in order to fulfill everything I had planned. The daily routine is precise and cruel. Among other things, every day calls for a serious physical recreation, twelve-hours working time, reading 50 pages of text and doing about ten more listed things. Every day.

True drama takes place in springtime. Life juices swirl all around me and everybody rushes somewhere while I realize I did not do almost anything of what I had planned. To tell the truth, some new projects that I did not plan appeared, but they cannot repress the frustration caused by the unfulfilled plans. Then I wri- te a new version of the text, the correction of the plan that does not become realized either. Every month or two I get annoyed again and write again and then get annoyed again. And so on until autumn when I write the plan for the next year. Some of the old wishes are thrown to rubbish then, and some are included into the next year plan.

This story would not be worth mentioning if I had not introduced an important change a couple of years ago. The text of the NEW LIFE 2006! plan served as built for the art project and performance under the same name.

Next year I did not make a work. I gird up my loins. I will bring NEW LIFE 2007! to life! Every artistic manipu- lation would stain the triumph of the brilliant reality.

That is what I believed in during that 2007, and I was wrong. Everything went on as usual, only I did not make the work.

The work you have before you was being made during the autumn 2007. in parallel with writing the text. What if the wishes do not come true again?

Who cares...

MIŠKO ŠUVAKOVIĆ Sećanje na umetnost komunizma analiza kontradikcija: pristupi i prestupi 10

MIŠKO ŠUVAKOVIĆ Označitelji slike ili slike u doba medija esej o slikama-instalacijama Dragomira Ugrena 24

MIROSLAV KARIĆ Srpska umetnička scena nakon 2000 – jedan pogled 33

MIROSLAV KARIĆ Unutrašnji svetovi: close up o stvaralaštvu Anice Vučetić 43

ART PORTFOLIO Ivan Petrović 48

Aleksandrija Ajduković 62

Godišnji katalog galerije Remont za 2008. godinu 78

Godišnji katalog galerije Remont za 2009. godinu 142

MIŠKO ŠUVAKOVIĆ Remembering the Art of Communism Analysis of Contradictions: Approaches and Transgressions 17

MIROSLAV KARIĆ Serbian art scene after 2000 – One perspective 38

MIROSLAV KARIĆ Inner worlds: close up the art of Anica Vučetić 45

ART PORTFOLIO Ivan Petrović 51

Aleksandrija Ajduković 65 remont gallery anual catalogue 2008 78 remont gallery anual catalogue 2009 142 Miško Šuvaković SEĆANJE NA UMETNOST KOMUNIZMA analiza kontradikcija: pristupi i prestupi

Šta znači sećati se? Šta znači prizivati u pamćenju sli- čkih paradigmi. U hladnoratovskoj zapadnoj lietraturi ke, zvukove, mirise, reči, dodire, identifikacije, odbi- je bilo uobičajeno govoriti o razlici i razmaku izme- janja, trenutke uživanja ili časove patnje? Šta je seća- đu modernizma na Zapadu i komunizma na Istoku nje? Uobličavanje nekavog ekrana punog neoštrina Evrope, odnosno, na Zapadu i Istoku političke podele i zamućenosti koje referiraju ka nečemu u prošlosti. savremenog sveta. Danas kao da se te razlike i ra- Ali, pamćenije nije nekakav siguran i zamrznuti ‘trag’ zmaci gube i da prepoznajemo – u sećanju ili brisa- prošlosti, već neizvesni inetrventni događaj unutar nim tragovima kultura – različite moduse moderni- polja kulture – polja koje izgleda sasvim autonomno zma. Modernizam i komunizam se više ne vide kao unutar društva, mada to nije. Sećanje je utkano u ne- jednostavne suprotnosti (za modernu i protiv mo- pregledno tkanje razlika koje se menjaju od slučaja do derne), već kao relativno različiti odgovori na slične slučaja, od upisa do prizivanja i od prizivanja do bri- kontradiktorne stimuluse savremenosti. sanja u bilo kom nikada jednostavno datom kontek- stu. Sećanja liče i deluju kao ‘tekstovi’, ali ona nemaju Pri tome, status, funkcije i izvođenja ‘savremene stabilnost, tj. postojanost, tekstova u biblioteci. Jer, umetnosti’ u uslovima komunizma (realnog socijaliz- sećanja jesu jedan od događaja kroz koji se odigrava ma, državnog socijalizma, samoupravnog socijalizma) očekivanje moga aktuelnog ‘ja’. Zato, moram preći posmatraću kao pokazni simptom kulture, odnosno, od psihologiziranja i kulturalne analize ka društvenoj društva. Umetnost tu neće biti slika ‘od’ društva već analizi koja će pokušati da pokaže kako se ‘sećanja’ pokazni instrument identifikacije sećanja na ideološ- u događaju menhe odnose prema kontradiktornim ke ekrane komunizma. ‘paradigmama’ ili ‘slikama’ moderne umetnosti. To je Krenimo po redu! moj pravi zadatak!

Sećanje na komunizam?! Koji komunizam, čiji, kakav? Aparatusi i sablasti ideologije: sećanje na Skup predstava iz sećanja ne govori toliko o ‘jednom model ‘tvrde’ ideologije komunizmu’ već o izvesnim dijahronijskim i sinhro- nijskim raslojavanjima, razdvajanjima, udaljavanjima. Zanima me, u ovoj raspravi, kako izvesna umetni- Kao da, u stvari, kada kažemo kumunizam u nekom čka dela ili objedinjujući odnosi umetničkih dela i vremenu između 1917. i 1989. mislimo na veoma egzistencije njihovih stvaralaca i korisnika govore ili različite stvari: pripremu revolucije, hibridnost revo- predočavaju jednu ideologiju: konkretnu istorijsku lucionarnih događaja, samu revoluciju, anarhizam, ideologiju. Ali, kako se može uvesti pojam ideologije? kontrarevolucionarne tendencije, slom, uspon, vre- Odgovor je jednostavan i varljiv - pojam ideologije se me terora, partijnost, birokratizaciju, disidentsvo, može uvesti na više načina: ‘pravovernost’, liberalizaciju, slom, pad, entropiju, od sećanja ... Ali, mislimo i na građenje svakodnevnih (i) ideologija je skup pozitivnih i pragmatičnih uve- utopija kao diskursa društva i razgradnje velikih nara- renja, vrednosti, oblika ponašanja i činjenja koje tiva koji zastupaju utopije komunističkog besklasnog deli jedna grupa teoretičara ili praktičara, odno- društva kroz svakodnevna decentriranja. Sećanja ne- sno, pripadnika kulture ili neke diferencirane for- kada plaše, nekada izazivaju nostalgiju, nekada su to macije u okvirima kulture, sablasti, nekada sasvim bliski sagovornici/pratioci ili preko daleke-preteće figure. (ii) ideologija je skup pogrešnih predstava, lažnih uverenja i efekata iluzija koje dele pripadnici U ovom tekstu želim da ispitam odnose između ‘mo- društvenog sloja, klase, nacije, političke stranke, dernizma’ i ‘komunizma’ posredstvom specifičnih specifične kulture ili sveta umetnosti projektujući kulturalnih tekstova, tj. umetničkih dela i umetni- predodžbe mogućeg, aktuelnog i trenutnog sve-

10 ta egzistencije, specifično istorijsko ili geografsko društvo - ovo do određenje možemo nazvati društvenom ideolo- (iii) ideologija je i sistem znakova i označitelja, koji- gijom umetnosti, ma se jedno društvo postavlja u odnos prema 3. umetnost je u ideološkom smislu mogući odnos bilo kom drugom sistemu znakova i označitel­ja, (regulacioni ili deregulacioni) između ideologije i time se postavlja u odnos sa bilo kojim drugim umetnosti i društvene ideologije, drugim reči- društvom, pa čak i u odnos sa samim sobom kao ma, umetnost nastaje kao naturalizacija ili, čak, društvom, kulturom, svetom. ... itd... denaturalizacija, simboličkog poretka umet- (iv) nosti u interaktivnom odnosu sa simboličkim Reći ideologija, u istorijskom smislu, znači fiksirati ra- poretkom društva (kao odnos pojedinačnog-ču- zličite statuse fantazma ili uverenja. Ideologija je za lnog i univerzalnog duha u tradiciji, kao odnos mene fantazam doveden do propozicionog-jezika u pojedinačnog proizvoda i legitimnog metajezika jeziku svakodnevice: u modernizmu i kao odnos produkcije fragme- (a) u tradiciji liberalnog Zapada ideologija je, prisu- ntarnog necelog mogućeg sveta i dostupnih na- tna gotovo, kao prirodni svet u koji je zaronjen racija u postmodernizmu), i subjekt i koji svoju ideološku naddeterminisa- 4. umetnost je u ideološkom smislu modus proi- nost, determi­nisanost i poddeterminisanost zvodnje ideološkog kao estetskog učinka, dru- vidi tek kroz transcendentne (kvazitranscen- gim rečima, pojedine umetničke produkcije u dentne) mogućnosti razlikovanja unutrašnjeg i modernizmu (avangarda, neoavangarda i posta- spoljašnjeg identiteta (bivstvovanja u svetu kao vangarda) i umetnost postmoderne (postistorij- nužnom kontekstu); ska eklektična umetnost i tehnoestetska umet- (b) u modernizmu ideologija je spoljašnja i instru- nost) postaju oblici namernog prikazivanja, mentalno nametnuta, mada često opisana kao izražavanja i produkovanja izuzetnih, izolovanih nekaziva, velika priča (metajezik) o prošlosti (di- i artificijelnih situacija u kojima se odigrava na- jalektika istorije), sadašnjosti (fenomenologija turalizacija ili denaturalizacija simboličkog po- ljudskog duha) i budućnosti (sve one utopijske retka, odnosno, regulacija i deregulacija odnosa priče o boljem novom svetu od hrišćanskog di- ideologije umetnosti i društvene ideologije kao sidentstva i teozofije, preko socijalutopizma umetničkog rada (onoga što je rađeno u umet- i marksizama do njuejdža /new age/ i gibanja nosti). mladih tokom kasnih 60-ih); (c) u postmodernizmima kasnih 70-ih i 80-ih godina ideologija je predočavana fragmentarna lokalna Višeznačne figure modernizma1 ili pojedina­čna ili transgresivna (prestupnička) priča koja je brisani, odloženi ili premešteni trag Svakako, modernizam je modernizam. Kao da nas utopije (fantazma) ili brisani, odloženi ili preme- ova tautologija oslobađa svakog daljeg napora da šteni trag identiteta (prodor prvostepenog jezi- tražimo identitet modernizma. Ali, ako se pozove- ka predočava­nja u legitimnost metajezika go- mo na brojne savremene pristupe ideologiji2 mo- spodara, gubljenje granica razumljivosti između ramo se pitati kakva je funkcija tautologije u ovoj jezika misli, privatnog jezika, prećutnog znanja igri moći? Zar tautologija nije efekat ideologije paradigme i javnog jezika). modernizma? Kog modernizma? Zar modernizam (d) kao lukava zver u šumi znakova u kojoj se odigrava Možemo posmatrati četiri situacije ideološkog odno- borba za opstanak ne uzima različita Lica i ne nudi sa i umetnosti: neočekivana zatamnjenja Figura? I, zato, krenimo 1. umetnost je ono što da bi bilo stvoreno, doži- od primera ka primeru: od modela ka modelu. vljeno, prihvaćeno i identifikovano kao umet- nost biva ponuđeno kao efekat govora ideolo- gije (regulacije ili deregulacije između okružja, identiteta i opisivanja tog identiteta) - ovo odre- đenje možemo nazvatiideologijom umetnosti ili Miško Šuvaković, „Umjetnost i ideologija – ideologijom u umetnosti, 1] pedesete u podijeljenoj Europi“, Život umjetnosti 2. umetnost je jedan od mogućih materijalnih br.71—72, Zagreb, 2004, str. 91-94. konteksta u kojima se pojavljuje, izražava i po- 2] Slavoj Žižek, “How Did Marx Invent the kazuje materijalni poredak aparatusa kojim Symptom?”, iz Mapping Ideology, Verso, London, jedno društvo biva realizovano i prepoznato kao 1995, str. 296-331.

11 Prvi model: binarni karakter epohe može reći da je u Zapadnom bloku projektovana 50-ih godina društvena funkcija umetnosti da bude bez funkcije, a da je u Istočnom bloku projektovana funkcija umet- U pitanju je model koji u svojim predodžbama supro- nosti da bude u službi revolucije, a to tznači perma- tstavlja umetnost i kulturu zapadnog kapitalističkog nentnog progresa. Ali, funkcija bezfunkcionalnosti i modernizma i istočnog realsocijalističkog antimoder- funkcija utilitarnosti su efekti govora ideologije koji nizma. Zapadni modernizam se vidi kao izraz ostvare- kao da skriva pravo stanje stvari. Zapaža se da je za- nja autonomije umetnosti u društvu razvijenog indu- padni autonomni (kao bezfunkcionalni) modernizam strijskog kapitalizma sredine XX veka. Buržoaski mo- predočavan i tumačen kao modernizovani moderni- dernizam XIX veka i perioda do Prvog svetskog rata, zam ili pravi modernizam, a istočni angažovani (kao jeste modernizam nastajuće kulture specijalizovanih funkcionalni ili utilitarni) modernizam kao neka vrsta kompetencija i osvajanja, na primer, u umetnosti au- antimodernizma. S druge strane, istorijski primeri nas tonomije (u formalnom smislu u odnosu na tradiciju uveravaju da je bezfunkcionalnost zapadnog moder- mimezisa /prikazivanja/ i u društvenom smislu u od- nizma imala svoju političku utilitarnu svrhu građenja nosu na institucije politike, religije i javnog mnjenja).3 posebnog tipa društvenih odnosa (liberalno društvo) Naprotiv, modernizam razvijenog kapitalizma4 50-ih i njegove internacionalne hegemonije, a da je pre- godina je vladajaća hegemona i dominantna kultura naglašeni aktivizam, optimizam i utilitarnost socijali- svoje epohe koja integriše: stičkog realizma, često, u 50-im i 60-im godinama bio (a) visoki formalistički estetizam, puka retorika (dekoracija, didaktika) o stanju stvari u (b) razrade industrijske upotrebe visoke umetnosti koje više niko nije verovao, mada... u masovnoj kulturi, i (c) individualni položaj subjekta (umetnika) u dru- štvu. Drugi model: hegemona slika Naprotiv, socijalistički realizam na političkom Istoku zapadnog modernizma 50-ih i ranih – mada sam pojam političkog Istoka nije ni malo ko- 60-ih godina nzistentan – zasniva se na kritici i odbacivanju ideala autonomije umetnosti u ime društvenih revolucio- Ovim modelom se zapadni visoki modernizam pre- narnih potreba. Pri tome, socijalistički realizam pre dočava kao dominantna i jedina predodžba mo- pobede oktobarske revolucije bio je kritički socijalni dernizma u odnosu na sve druge moguće varijan- realizam koji je umetničkim sredstvima predočavao tne i bočne modernizme (modernizam popularne napetosti klasne borbe u buržoaskom društvu. Posle kulture, modernizam neoavangarde, modernizam pobede boljševičke revolucije 1918. godine kritički unutar realnog socijalizma, umereni modernizam, socijalni realizam u SSSR-u biva preobražen u apo- regionalni modernizam). Visoki modernizam se logetsku umetnost realizovanja funkcija i interesa zamišlja, predočava i realizuje kao istorija evolu- predvodnika, tj. partije, klasne borbe. Socijalistički cija ili samo-napredovanja umetničko-estetskog realizam u zemljama Istočne Evrope kasnih 40-ih i formalizma i institucija kulture koje prate to samo- ranih 50-ih jeste, uglavnom, spolja nametnuti model napredovanje. Visoki modernizam se zasniva na predočavanja optimalne projekcije društvene i revo- ideologiji koja umetnost predočava neideološkim i lucionarne situacije. Socijalistički realizam više nema nekonceptualnim terminima i izrazima. Ukazuje se kritičke funkcije, a apologetske funkcije su dovedene na razvoj estetskog formalizma, apstraktne umet- do retoričkih – ukrasnih ili trivijalno diodaktičkih efe- nosti i postignuća suštinske vizuelne autonomije kata obećanja ili projektovanja specifičnog moder- umetničkog dela. Umetničko delo je oslobođeno nog ‘doba’. mimetičkog identiteta prikazivanja, a umetnik je Ako se zadržimo samo na pitanju funkcija, tada se izuzetna posebna jedinka koja kroz svoju ljudsku dramu (patnje ili uživanja) transcendira svoje po- stojanje u delu koje jeste i tim svojim jeste potvr- đuje istinitost umetnikovog egzistencijalnog gesta 3] Francis Frascina, Nigel Blake, Briony Fer, Tamara ili čina. Uporedite samo reči Jacksona Pollocka „Ja Garb, Charles Harrison, Modernity and Modernism. stvaram kao što priroda stvara” i reči Ive Gattina French Painting in the Nineteenth Century, Yale „Bujica oblikuje stijenu, a stijena oblikuje bujicu…”, University Press, New Haven, London, 1993. 5 4] Paul Wood, Francis Frascina, Jonathan Harris, itd...itd… Charles Harrison, Modernism in Dispute. Arte since the Forties, Yale University Press, New Haven, 5] Charles Harrison, Modernism, Tate Gallery London, 1993. Publishing, London, 1997.

12 Treći model: Asimetrični modeli unutar kretanje nesvesnih snaga u ljudskoj egzistenciji.7 zapadnog modernizma 50-ih godina Apriornoj vladavini ukusa se suprotstavljaju zamisli koncepta i konceptualizacije procesa i konteksta Polazi se od zamisli da je zapadni modernizam do- stvaranja, izlaganja i recepcije umetnosti. Umetnik minantna hegemona kultura, ali da nije celovita je onaj koji u svom mediju radi sa konceptualiza- objedinjujuća paradigma, već da se dominantna cijama konvencija ili običaja datog mikro ili makro koncepcija modernizma zasniva na dijalektičkom sveta umetnosti i kulture. Ova druga linija (istorije, odnosu visokog i kritičkih, eksperimentalnih i suodnos scena) nije homogena kao prva, ona se emancipatorskih modernizama. Visoki modernizam ukazuje najčešće kroz četiri modela: je tada shvaćen kao modernizam nastao razvojem (i) individualni pristupi slikara koji su po svom sta- i estetskim usavršavanjem individualnog stvara- tusu bliski visokim modernistima, ali koji ne pre- lačkog čina umetnika koji egzistencijalno iskušava uzimaju njihovu univerzalnu estetiku, već kritički samu prirodu svog medija. Delo visokog moderniz- provociraju status dela (slike), subjekta umetno- ma je ezoterično: zasnovano na izuzetnim vredno- sti (slikara-umetnika-ljudskog bića) i sveta umet- stima izvan svakodnevne egzistencije i ideologije, nosti kao funkcije institucija umetnosti i kulture odnosno, na originalnom, sublimnom i nekazivom. - ovi autori su u američkom okružju svakako Ad U tom duhu nastaju izvesna dela apstraktnog ek- Reinhardt, Frank Stella, Jasper Johns, Robert Ra- spresionizma, lirske apstrakcije, enformela, mada uschenberg, a u evropskom okružju delimično su, svakako, paradigmatski primeri američki auto- Georges Mathieu, Lucio Fontana i, svakako, Piero ri čije će delovanje na prelazu 50-ih u 60-e godine Manzoni i Yves Klein; Clement Greenberg6 kanonizovati kao pikturalno- (ii) individualni ili kolektivni pristupi koji rekonstru- aksiološko-metafizički horizont modernizma. Ova išu (obnavljaju) tradiciju istorijskih konstruktivi- dela ne nastaju na jasnoj osnovi formalizma već na stičkih (geometrijsko slikarstvo, neokonstrukti- izvesnom nekonzistentnom spoju: vizam, kinetika) i dadaističkih (neodada, fluksus, (a) egzistencijalističkih uverenja o individualnom happening, letrizam) avangardi u kasnim 40-im i (paradoksalni spoj atmosfere francuskog egzi- 50-im godinama - u pitnju su neoavangarde koje stencijalizma 40-ih i 50-ih godina i američkog Peter Bürger, s pravom ili ne, kritički identifikuje pragmatičnog individualizma), kao avangarde iz druge ruke; (b) na konceptu simbola ili arhetipa kao direktnog (iii) individualni ili kolektivni pristupi koji uspostav- traga ili izraza ljudskog čina, ljaju egzistencijalnu, umetničku i teorijsku kritiku (c) na formalističkoj realizaciji i razvoju dela, ovde dominacije visokog modernizma na Zapadu i so- formalizam nije nešto što se povezuje sa ma- cijalističkog realizma i estetizma na Istoku, odno- tematičkim formalizmom ili književno-teorij- sno, avangardni eksperimenti, inovacije, ekscesi, skim formalizmom ruske avangarde, već sa subverzije nisu replika (remake) avangardi pre kantovskim i neokantovskim idealima bezin- Drugog svetskog rata, već odgovor novih gene- teresnog i autonomnog doživljaja umetničkog racija umetnika na kanonizacije, anomalije i kri- dela koji su povezani sa autonomijom manu- ze 50-ih godina (primeri su: umetnici umetnosti elno-haptičkog-gesta u polju pikturalnog, i posle enformela, fluksusa, happeninga - svakako (d) na uverenjima o univerzalnosti modernistič- figure su Cage, Klein, Manzoni, grupa N, grupa T, kog doživljaja i razumevanja umetničkog dela grupa Zero, ); i i umetnosti. (iv) različiti i međusobom neuporedivi pristupi koji se identifikuju sa kritikom modernizma u rasponu Nasuprot, ovim pozicijama ukazuju se pristupi koji od levo orijentisanih strategija socijalnog realiz- se ne mogu identifikovati sa ezoteričnim visokim ma do desno orijentisanih procedura postnadre- modernizmom i njegovom autonomijom. To su alizma, fantastičkog slikarstva, fantastičkog rea- egzoterični pristupi koji umetnost doživljavaju pre lizma i obnova nacionalnih i regionalnih stilova. kao polje društvenog nego samog pikturalnog, a čin stvaranja kao način problematizovanja i kritike Ovim heterogenim necelim modelom se razbija ce- važećeg okružja (sveta umetnosti) nego kao po- lovitost predožbe i ukazuje se da je telo moderniz- ma slično pre rizomu kako su ga opisivali Deleuze i

7] Charles Harrison, “Modernism in two voices”, iz 6] Clement Greenberg, “Modernist Painting”, Art Essays on Art&Language, Basil Blackwell, Oxford, and Literature no. 4, 1965, str. 193-201. 1991, str. 2-21.

13 Guattari, nego glatkoj sjajnoj okrugloj bilijarskoj kugli 1) odbacivanjem socijalističkog realizma u ime kako su verovali i sanjali očevi moderne. aktuelne visoko modernistički orijentisane umetnosti koja je shvaćena kao izraz poletnog i naprednog razvoja socijalističkog društva, to se Četvrti model: obnove modernizma u svakako vidi u delima zastupnika socijalističkog zemljama realnog socijalizma realizma koji su u kasnim 40-im i 50-im krenu- li ka estetskom modernizmu (u Hrvatskoj je to U zemljama Istočne Evrope, a neka netipični primer, Edo Murtić, u Sloveniji je to Pregelj, a u Srbiji i bude slučaj druge Jugoslavije8. Ukazuje se na nekoli- Crnoj Gori je to Petar Lubarda), ko suštinskih paradoksalnih procesa u pozicioniranju 2) postupnim preobražajem socijalističkog realiz- odnosa socijalističkog (komunističkog) realizma i za- ma u umerenu modernističku umetnost koja se padnog (kapitalističkog) modernizma. oslanja, s jedne strane, na tradiciju modernistič- kog intimizma između dva svetska rata, a s druge Socijalistički realizam je posle Drugog svetskog rata strane na aktuelne umerene (ni-apstraktne-ni- bio identifikovan višestruko: figurativne, apolitičke) tendencije modernizma (a) kao produžetak kritičkog socijalnog realizma iz- iz druge ili N-te ruke, pre svega, uticaje pariske među dva svetska rata, zapravo kao pobednička škole - ova tendencija se identifikuje kao socija- tendencija u odnosu na vladajući, grubo govo- listički estetizam9, reći, umereni buržoaski modernizam, elitistički 3) socijalistički estetizam nastaje u trenutku kada zapadno orijentisani modernizam, avangarde i se u socijalističkom revolucionarnom društvu posebne nacionalne tendencije u umetnosti u uspostavlja postrevolucionarni period i kada na svakoj od jugoslovenskih kultura, bitnim, ali ne i vodećim, funkcijama revolucio- (b) kao uvezena pojava, svakako iz SSSR-a, koja sa nare zamenjuju birokrate i tehnokrate, što znači pobedom socijalističke revolucije dobija politič- da je socijalistički estetizam izraz interesa i uku- ko-utilitarnu i normativno-regulativnu funkciju sa novog upravljačkog sloja koji više nije samo u novom društvu, tu da menja svet već i da uživa u njemu, (c) kao retorički utilitarni kontekst koji se na diskur- 4) naspram evolucija socijalističkog realizma u so- zivnom planu mora birokratski održavati izjaš- cijalistički estetizam ukazuju se i radikalne ten- njavanja u ime realizma (revolucije, klasne bor- dencije koje provociraju konvencije kanonskog be i identiteta radnog naroda), ali se na planu realizma i stvarno vladajućeg socijalističkog konkretnog slikarskog oblikovanja može postu- estetizma, drugim rečima, to su tendencije koje pno modifikovati unošenjem formalnih rešenja teže preobražaju samog slikarstva, na primer, istorijskog ili aktuelnog modernizma, i dešavanja u slovenačkom, hrvatskom i srpskom (d) kao kontekst koji se sa prekidom veza sa SSSR- enformelu, ali tu su i tendencije koje uspostav- om i razvojem socijalističkog samoupravljanja ljaju neoavangardni status (zagrebačka grupa postupno modifikuje u modernističku - umet Exat 51) kao otklon od funkcija socijalističkog nost. realizma i nastajućeg socijalističkog estetizma, 5) ali, radikalne tendencije su, svakako, i uvoz no- Socijalistički realizam se u konkretnom istorijskom vih, modernih, aktuelnih i pomodnih pojava iz prostoru druge Jugoslavije ukazao kao dinamična i internacionalne umetnosti - ovom stvarnom ili otvorena pojava koja je menjala svoje figure (načine prividnom (i stvarnom i prividnom) otvorenošću izražavanja i oblikovanja), a čuvala i održavala regu- se nova umetnost u drugoj Jugoslaviji formira sa lativne funkcije u kulturi. Ovim se pokazuje da jedna izvesnom svešću (ideosferom) o pripadnosti in- ideologija može da raspolaže različitim ideosferama, ternacionalnoj umetnosti, i odnosno, načinima saopštavanja svog identiteta i 6) nastaju tendencije koje se ukazuju kao kritika svojih zahteva. svakog modernizma povratkom na predmo- derne izvore u tradicionalnom evropskom sli- Modernistička umetnost je u 50-im godinama u dru- karstvu, primitivnom slikarstvu, individualnoj goj Jugoslaviji nastajala iz više neuporedivih izvora: postnadrealističkoj fantastici ili u nacionalnoj tradiciji.

8] Miodrag B. Protić (ed), Jugoslovensko slikarstvo 9] Ješa Denegri, „Socijalistički estetizam”, iz šeste decenije, Muzej savremene umetnosti, Pedesete: teme srpske umetnosti (1950-1960), Beograd, 1980. Svetovi, Novi Sad, 1993, str. 104-110.

14 Jugoslovenska postavangarda ili kraj da se nasluti i predvidi, i (3) na očekivanju da umet- komunističkog/socijalističkog nost aktuelnog trenutka bude istovremeno okre- modernizma nuta preispitivanju i potrošnji istorijskih i stilskih značenja zapadne umetnosti (retro-tendencija) i Postavangardom se označavaju umetnički pokreti, traženju mogućih alternativa kulturnoj dominaciji grupe i individualne analitičke, kritičke, parodijske (proavangardistička tendencija). i simulacijske strategije dovršenja, kritike i drugo- stepene (meta) upotrebe modernističke i avangar- Poseban fenomen postavangardi je umetnost po- dističke umetnosti i kulture. Za razliku od avangardi stsocijalizma13. Postsocijalizam je postmoderno (idealistička utopija) i neoavangardi (konkretna ili stanje bivših realsocijali­stičkih društava\država. kritička utopija) postavangarda je postistorijski Ono se opisuje kao tranzitni (prelazni) period izme- kompleks pojava koji preispituje, prikazuje, razara đu birokratskog realsocijalističkog društva i liberal- i dekonstruiše i time stvara prezentaciju arhivirane nog tržišnog poznog kapitalizma. Postsocijalizam arheologije modernizma, avangardi i neoavangar- karakteriše, pre svega, paradoks­alni spoj različitih di.10 i heterogenih društvenih sistema i oblika proizvod- nje i potrošnje kulture, na primer, istovremeno u Rana postavangarda11 je delovala krajem 60-ih i društvu deluju institucije realnog socijalizma, libe- tokom 70-ih na prelazu visokog (na Zapadu) i ume- ralnog kapitalizma i nacionalnog buržoaskog ranog renog (na Istoku) u pozni modernizam anticipirajući modernog kapitalizma. U pitanju je odnos realnog postmodernu pluralnu i decentriranu svest i kultu- društvenog poretka (suočenje institucija realsocija- ru. Ona se zasniva na kritici modernističkih dogmi, lizma i poznog kapitalizma) i fikcionalnog društve- posebno na kritici teorije modernog slikarstva, na nog poretka (suočenje oblika prikazivanja predmo- primer, Clementa Greenberga i na relativizaciji me- dernih izvora nacije i društva, preskočenih\cenzuri- dijskih granica i disciplina zasnovanih na jednom sanih faza modernizma u periodu realsocijalizma i mediju, na primer, pop art sa narušavanjem grani- nedostignutih oblika potrošnje ili uživanja poznog ca visoke i popularne kulture, minimalna umetnost kapitalizma). U umetničkom smislu postsocijalizam sa razvojem specifičnih ni-slikarski-ni-skulptorskih karakterišu četiri globalna sistema prikazivanja: (a) objekata i instalacija. umetnost koja je simptom realsocijalističkih ideo- loških moći (fantazama), a to znači neka vrsta sub- Eklektična postavangarda12 kasnih 70-ih i ranih 80- verzivne produkcije pogrešnog smisla kao u ruskoj ih se naziva i „eklektični postmodernizam” a ozna- perestrojka umetnosti, kineskom ciničkom realiz- čava je poetika mekog postistorijskog povratka -fik mu ili slovenačkoj retroavantgardi, (b) povratak na cionalnom i narativnom u književnosti, slikarstvu, predmoderne ili ranomoderne forme izražavanja teatru i filmu (transavangarda, neoromantizam, utvrđene u realizmu, romantizmu i neoklasiciz- neoekspresionizam). Zasniva se: (1) na uverenjima mu, odnosno, socijalističkom realizmu, fašističkoj o kraju istorije i epohe, (2) na idejama da umetnost i nacionalsocijalističkoj umetnosti - ove pojave je koja nastaje krajem XX veka ima odlike postistorij- grubo moguće identifikovati kao postsocijalistički skog stila, što znači da predstavlja prelazni (trans) nacionalrealizam, (c) asimetrično korekti­vno pre- oblik rada koji popunjava istorijsku prazninu izme- ispitivanje modernističkih formacija koje su izosta- đu dovršene istorije umetnosti Zapada i novog bu- le ili su bile tek površno naznačene u nacionalnoj dućeg ciklusa koji treba da nastane, ali još ne može istoriji umetnosti tokom real-socijalizma (moderni- zam posle postmodernizma), i (3) pojave koje pra- te i saučestvuju sa pojavama na transnacionalnoj sceni, pre svega, prvog sveta postmoder­ne. Razvoj postavangarde u Jugoslaviji se identifikuje od 1969. 10] Aleš Erjavec (ed), Postmodernism and the Post- do 1995. godine kao skup pojava u konceptualnoj socialist Condition. Politicised Art under Late Social- umetnosti (1969-71), u eklektičnom postmoder- ism, California University Press, Berkeley, 2003; nizmu (1981-86) i retroavangardi (1981- 2000). Irwin (eds), East Art Map – Contemporary Art and Eastern Europe, Afterall Book, London, 2006. 11] Marijan Susovski (ed), Nova umjetnička praksa 1966-1978, Galerija suvremene umjetnosti, Zagreb, 13] Marina Gržinić, Fiction Reconstructed - Eastern 1978. Europe, Post-Socialism & The Retro-Avantgarde, 12] Andrej Medved, Poetike osamdesetih let v (Hg.) springerin, Vienna, 2000. slikarstvu in kipastvu, Edicija Artes, Kopar, 1991.

15 Ono što se ukazuje kao problem – nije obrt od isto- rijske formacije modernizma ka postistorijskoj for- maciji postmoderne, tj. od ‘događaja A’ u ‘događaj B’. U pitanju je, naprotiv, složeni i višeznačni proces dekonstruisanja homogenog tela modernizma u pluralni skup potencijalnih mogućnosti referiranja ka ‘sećanjima’ na kontradiktorne i međusobom suprostavljene modernizme. Zapravo, kraj real-so- cijalističke umetnosti koja kao da je dugo i sporo evoluirala od socijalističkog realizma preko socijali- stičkog modernizma i neoavangardi ka postmoder- noj nije bio u dostignuću ‘postmoderne umetnosti’ kao novog ‘stila’ (tendencije pravca). Postmodernu uslov je bio, zapravo, otvoreni i pluralni kontekst proizvođenja nekonzistentnosti modernizama. To je bio paradoks i taj paradoks zaokuplja moja se- ćanja.

Miško Šuvaković je savremeni estetičar, umet- nički teoretičar i bivši konceptualni umetnik, rođen 1954. godine u Beogradu, Jugoslavija. Suosnivač je i član konceptualne umetničke Grupe 143 (1975 - 1980), kao i suosnivač i član neformalne teorijske i umetničke „Zajednice za istraživanje prostora” (1982–1989). Učestvuje u kreiranju TkH – teorij- ske platforme od oktobra 2000. godine. Od 1988. godine, član je Slovenačkog estetičarskog društva. U martu 1993. godine doktorirao je na temu „Ana- litička filozofija i teorija umetnosti” (na Fakultetu za vizuelne umetnosti u Beogradu). Profesor je estetike i teorije umetnosti na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu. Predaje teoriju umetnosti i teoriju kulture na interdisciplinarnim postdiplom- skim studijama Univerziteta umetnosti u Beogra- du. Predaje teoriju umetnosti i istoriju savremene umetnosti i dizajna na Arhitektonskom fakultetu. Jedan je od urednika časopisa Katalog 143 (Beo- grad, 1975–78), Mentalni prostor (Beograd, 1982- 1987), Transkatalog (Novi Sad, 1995-1998), Teorija koja hoda (Beograd, od 2001), Kultura (Beograd, od 2004), Razlika (Tuzla, 2002), Anomalija (Novi Sad, 2004), Sarajevske sveske (Sarajevo, Zagreb, Ljubljana, Beograd, Skoplje, 2006).

16 Miško Šuvaković Remembering the Art of Communism Analysis of Contradictions: Approaches and Transgressions

What does it mean to remember? What does it My intention in this text is to question the rela- mean to invoke in one’s mind the images, sounds, tions of ‘modernism’ and ‘Communism’ in specific smells, words, touches, identifications, rejection, cultural texts, ie, art works and artistic paradigms. moments of pleasure or pain? What is memory? In Cold War Western literature we usually find au- Shaping a screen full of blurs and opaque forms thors who write about the difference and distance that refer to something in the past? But memory between modernism in the West and Communism is not a secure and frozen ‘trace’ of the past, it is in the East of Europe, in other words, about the an uncertain event that intervenes inside the field East-West divide in the world. Today it seems as if of culture – the field that looks like an autonomous these differences and distances vaporise and – in field within society, while actually it is not. Mem- memory or in erased cultural traces – we recognise ory is woven into an infinite texture of differences behind them different modes of modernism. Mod- that are being changed from one case to another, ernism and Communism are not anymore seen as from one inscription to invitation, and from invita- relatively different (‘for modernism’ and ‘against tion to erasure in any context which is never simply modern’), but as relatively different answers to given. Memory resembles and acts as a ‘text’, but similarly contradictory stimuli. it does not have any stability, ie, the quality persist- ing like texts in a library. Memories are an event I will also view the status, function and performance through which the expectations of my actual ‘I’ are of ‘contemporary art’ in the Communist condition performed. Therefore I have to pass from psych- (of real socialism, state socialism, self-government ologising and cultural analysis to a social analysis socialism) as the symptom which points to culture with which I will try to show how the ‘memories’ and society. Here art will not be understood as an or ‘images’ of ‘I’ relate to the contradictory ‘para- ‘image’ of society, but as a identificational instru- digms’ or ‘images’ of modern art. And this will be ment of the memory of Communism’s ideological my first task. screens.

Remembering Communism. Which Communism, whose, and what kind? Clusters of representations APPARATUSES AND SPECTRES OF IDEOLOGY: from memory do not talk so much of ‘one kind of THE REMEMBERING MODEL OF ‘HARD’ Communism’ but of certain diachronic and syn- IDEOLOGY chronic dispersions. Actually, it is as if when we say Communism from 1917 to 1989 we mean a In this discussion my interest will be to indicate the number of quite different things: the preparation way in which certain artworks, or the integrating of the Revolution, the hybridity of revolutionary relationship between artworks and their creators events, the Revolution itself, anarchism, counter- and users, represent ideology: a concrete histori- revolutionary tendencies, break down, rise, time cal ideology. But how is it possible to introduce a of terror, time of one party rule, bureaucratisa- notion of ideology? The answer is both simple and tion, dissidence, orthodoxy, liberalisation, break tricky – the notion of ideology could be introduced down, fall, entropy, memory… But we also think of in several ways: building everyday utopias as discourses of a soci- from ety and the decomposition of great narratives that (i) Ideology is the sum of positive and program- advocate utopias of Communism’s classless society matic beliefs, values, forms of behaviour and through decentralisations. Sometimes memories actions shared by a group of theoreticians scare, sometimes they provoke nostalgia, they are or practioners, ie, members of a culture or sometimes spectres, sometimes close companions of some differentiated formation within that or distant threatening figures. culture;

17 through offered as an effect of the speech of ideology (ii) Ideology is a sum of wrong representations, (of regulation or deregulation between envi- false beliefs and effects of illusions shared by ronment, identity and the description of that members of a social class, nation, political identity) – this definition could be termed the party, specific cultures or art world, project- ideology of art or ideology in art. ing the images of a possible, actual and provi- 2. Art is one possible material context in which sional existential world; apparatuses’ material order is manifested, to expressed and shown, and by which society (iii) Ideology is a system of signs and signifiers by is confirmed and recognised as a specific his- which one society posits itself in relation to torical or geographical entity – this definition any other society and even in relation to itself could be termed the social ideology of art. as a society, culture, world, etc… 3. In an ideological sense, art is a possible (regu- lated or deregulated) relation between the In a historical sense, the word ideology means to ideology of art and the ideology of a given so- fix different statuses of phantasms or beliefs. Ide- ciety, in other words, art appears to be a natu- ology for me is a phantasm of ordinary language ralisation, or even denaturalisation, of art’s driven to propositional language: own symbolic order in interactive relation to (a) within the tradition of liberal Western ideol- the symbolic social order of a given society ogy it is present almost as a natural world in (such relations are in the traditional sense of which a subject is plunged and which sees its the singular-sensual and universal mind, as ideological sub-determination, determination well as the relation of singular product and and under-determination only through the legitimised meta-language in modernism, or transcendental (quasi-transcendental) pos- the relation of production of a fragmented un- sibilities of differentiation between inner and whole (pas tout) possible world and available outer identities (existence in the world asa narrations in postmodernism); and necessary context); 4. In an ideological sense, art is a mode of pro- (b) ideology in modernism is instrumentally ducing ideology as aesthetic effect, in other imposed from outside, although it is often words, a specific art production in modernism described as unspoken, a great story (meta- (such as avant-garde and post-avant-garde), language) of the past (dialectic of history), while postmodern art (post-historical eclec- present (phenomenology of the human mind) tic and/or technological art) becomes a form or future (all utopian stories which promise a of intended representation, expression and better new world, from Christian dissidence production of exclusive isolated and artificial and theosophy through social utopianism and situations in which naturalisation or denatu- Marxism to New Age and youth movements ralisation of the symbolic order is performed, in the 1960s); in other words, regulation and deregulation of (a) in the postmodernism of the late 1970s and the relation between the ideology of art and 1980s ideology is presented as a fragmentary social ideology as that which is done in the art local, singular or transgressive story which is work. an erased, postponed or removed trace of a utopia (phantasm) or an erased, postponed or removed trace of an identity (the penetration MULTIVALENT FIGURES OF MODERNISM1 of the first degree language of representa- tion by the legitimacy of the master’s meta- There is no doubt that modernism is modernism. language, the disappearance of the borders It seems as if this tautology liberates us from any of intelligibility between thought’s language, further effort to search for the identity of modern- private language, tacit knowledge of the para- ism. But if we have in mind the numerous contem- digm and public language).

1] Miško Šuvaković, ‘Umjetnost i ideologija – If we consider the relation between ideology and pedesete u podijeljenoj Europi’, in Život umjetnosti, art it is possible to distinguish four positions: nos 71–72, Zagreb, 2004, pp 91–94 2] Slavoj Žižek, ‘How did Marx Invent the 1. Art is that which, in order to be created, expe- Symptom?’, in Mapping Ideology, Verso, London, rienced, accepted and identified as art, will be 1995, pp 295–331

18 porary approaches to ideology,2 we have to pose a represented tensions of class struggle in bourgeois question: What is the function of tautology in this society. After the victory of the Bolshevik revolu- power game? Is it not the case that tautology is tion in 1918, critical Socialist Realism in the USSR an effect of the ideology of modernism? But what was transformed into an apologetic art which real- kind of modernism is in question here? Is it not the ised the functions and interests of the Party lead- case that modernism as a cunning beast in a forest ership and class struggle. In the Eastern European of signs in which the struggle for survival is taking countries in the late 1940s and 1950s Socialist place, takes different faces and offers an unex- Realism was, in most cases, the model of the rep- pected blurring of figures? Let us therefore move resentational optimal projection of the social and from one example to another: from one model to revolutionary situation which was imposed from another. the outside. Socialist Realism ceased to have a criti- cal function, as its apologetic functions gained the rhetorical-ornamental or trivially didactic effects of First model: binary character of the promises or projecting specific modern ‘times’. 1950s If we focus our attention only on the questions of function, it could be said that in the Western bloc, The first model by its images opposes Western capi- the social function of art was projected in such a talist modernist art and culture to the Real Socialist way that art did not appear to have any social func- anti-modernist ones. Western modernism is seen tion. On the other hand, in the Eastern bloc, art’s as an expression of the autonomy of art within the function was projected at the service of the Revo- developed societies of industrial capitalism from lution, which meant of permanent progress. But the mid-twentieth century. The bourgeois modern- function without function and utilitarian function ism from the nineteenth century till the First World were the effects of the speech of ideology which War is considered to be a modernism of an emerg- seems to hide the real state of affairs. We might ing culture of specialised competencies, which con- notice that Western (as if without function) au- quers, for example, autonomy in art (in the formal tonomous modernism was represented and inter- sense of the relation to the tradition of mimesis/ preted as genuine modernism, while Eastern mod- representation and in the social sense in relation to ernism was taught to be engaged (functional or the institution of public opinion/doxa3). The mod- utilitarian) modernism, a kind of anti-modernism. ernism of developed capitalism in the 1950s,4 on But historical examples assure us that Western the contrary, was the ruling, dominant and hegem- modernism without function had its own utilitari- onic culture of the epoch which integrated: an goal of building a specific type of social relations (a) high formal aestheticism; (liberal society), while Social Realism in the 1950s (b) developments of industrialised usage of high and 1960s was often merely rhetorical (decorative, art within mass culture; and didactical) referring to a state of affairs in which no (c) the individual position of a subject (artist) in one any longer believed, although… society.

Contrary to this, Socialist Realism in the political Second model: hegemonic image of East – although the very notion of political East Western modernism in the 1950s is not coherent at all – criticised and rejected the and early 1960s ideal of autonomous art in the name of social revo- lutionary needs. Besides that, Socialist Realism In this model Western high modernism is repre- before the victory of the October revolution was sented as dominant and is considered to be the only a critical Socialist Realism which by artistic means modernism in relation to all other possible variants and side modernisms (popular culture modern- 3] Francis Frascina, Nigel Blake, Briony Fer, Tamar ism, avant-garde modernism, modernism within Garb and Charles Harrison, Modernity and Real Socialism, moderate modernism, regional Modernism. French Painting in the Nineteenth modernism). High modernism was imagined, rep- Century, Yale University Press, New Haven, London, resented and realised as the historical evolution or 1993, p AUTHOR: PAGE REFERENCE 4] Paul Wood, Francis Frascina, Jonathan Harris self-advantage of artistic-aesthetic formalism and and Charles Harrison, Modernism in Dispute: Arte cultural institutions which accompanied that self- since the Forties, Yale University Press, New Haven, advantage. High modernism is based on an ideol- London, 1993, p AUTHOR: PAGE REFERENCE ogy which represents art through non-ideological

19 terms and expressions. It points to the develop- (c) formalist realisation and development of the ments of aesthetic formalism, abstract art and the work; here formalism is not something con- achievement of the aesthetic visual autonomy of nected with mathematical formalism or Rus- the artwork. The artwork is liberated from its mi- sian avant-garde literary theory formalism, metic identity and representations and the artist but with Kantian and Neo-Kantian ideals of is considered to be an extraordinary autonomous disinterestedness and the autonomy of the individual who through his/her human drama manual-haptic-gesture in the pictorial field; (pain or pleasure) transcends his/her existence in and which work is done, and so confirms the truth of (d) belief in the universality of the modernistic the artist’s existential gesture or act. In this sense, experience and understanding of the artwork we could compare Jackson Pollock’s words: ‘I am and art. nature.’ and Ivo Gattin’s words: ‘The effect of crea- tion between me and the object is proportional to These positions, on the contrary, point to principles the relation between the torrent and the rock.’5 that take art to be a social rather than a pictorial field and the act of creation as a way of problema- tising and criticising a legitimised environment (the Third model: Asymmetrical models art world) rather than the forcing of unconscious inside Western modernism in the 1950s traces within human experience.7 To the ruling dominance of taste is opposed the notion of con- The starting point here is the idea that Western cept and conceptualising process and the context modernism is a dominant hegemonic culture, but of making, exhibiting and receiving art. The artist it is not a totally unifying paradigm. This dominant is the one who works within his/her medium, with conception of modernism is based on the dialecti- conceptualisations of conceptions and culture. This cal relation between high and critical experimen- other line (of history, correlation of the scenes) is tation and emancipatory modernisms. High mod- not as homogeneous as the first one, but is present ernism is then understood as the modernism that mostly through four models: arose from the development and aesthetical im- provements of the individual artist’s act, who ex- 1. the individual approaches of painters who istentially tests the nature of the medium he/she with their status were close to high modern- works with. The artwork of high modernism is eso- ism but who did not accept its universal aes- teric: it is based on extraordinary values which do thetics, instead provoking transgression of the not belong to mundane existence and ideology, on status of the work (painting), the subject of the original, sublime and unspoken. Some works of the art (painter-artist-human being) and the Abstract Expressionism, lyrical abstraction and in- art world as a function of artistic and cultural formel were made in this spirit, although the works institutions – within the American environ- from late 1950s and early 1960s were canonised by ment these were artists such as Ad Reinhardt, Clement Greenberg6 as the pictorial-metaphysical Frank Stella, Jasper Johns, Robert Raushem- horizon of modernism. These works were not cre- berg, and among the Europeans Georges ated on a clear formalistic basis, but rather from Mathieu, Lucio Fontana, Piero Manzoni and certain non-consequential conjunctions: Yves Klein; 2. individual or collective approaches which re- (a) the existential belief in individualism (a para- construct the tradition of historical Construc- doxical binding of the French existential at- tivist (geometrical painting, Neoconstruc- mosphere of the 1940s and 1950s with Amer- tivism, cinetics) and Dadaist (Neodadaism, ican pragmatic individualism); Fluxus, Happening, letterism) avant-gardes in (b) the concept of symbols or archetypes as di- the late 1940s and in 1950s – these were neo- rect traces or expressions of human action; avant-gardes rightly or wrongly identified by Peter Bürger as second-hand avant-gardes;

5] Charles Harrison, Modernism, Tate Gallery Publishing, London, 1997, p AUTHOR: PAGE REFERENCE 7] Charles Harrison, ‘Modernism in two Voices’, in 6] Clement Greenberg, ‘Modernist Painting’, in Art Essays on Art & Language, Basil Blackwell, Oxford, and Literature, no 4, 1965, pp 193–201 1991, pp 2–21

20 3. individual or collective approaches which re- avant-gardes, and some specific national art established existential artistic and theoretical tendencies developed within different Yugo- critique of high modernism’s dominance in slav cultures; the West and Social Realism’s and aestheti- (b) as a movement imported from the USSR, cism’s dominance in the East. In other words, which with the victory of socialist revolutions avant-garde experiments, innovations, ex- gained within the new society a political-utili- cesses, subversions were considered replicas tarian and normative-regulatory function; (remakes) of pre- Second World War avant- (c) as a rhetorical utilitarian context which had gardes, as well as the answer of the new art to be, at the discursive level, bureaucratically generations to the canonisations, anomalies maintained in the name of realism (ie, in the and crises of the 1950s (examples could be name of revolution, class struggle and work- found among the artists who worked after ing class identity), but at the level of concrete informel, Fluxus, Happening – among which pictorial shaping it could be gradually modi- the most distinguished were John Cage, Yves fied by some formal solutions which belonged Klein, Piero Manzoni, Group N, Group T, Group to historical or current modernism; and Zero); and (d) as a context which by rejecting the impact of 4. different incompatible approaches which were the USSR and developing socialist self-man- identified with the critique of modernism in agement was gradually modified into mod- the range from left-oriented strategies of So- ernist art. cial Realism to the right-oriented procedures of post-Surrealism, Fantastic Realism and the Within the concrete historical space of second renewal of national and regional styles. Yugoslavia, Socialist Realism showed itself to be a dynamic and open formation which over time had This hegemonic nonwhole model demolishes the been changing its figures (the modes of represen- wholeness of the previous understandings of mod- tation and shaping). At the same time it safeguard- ernism and points to the fact that body of modern- ed and maintained regulative functions within the ism is more similar to the rhizome in the sense de- culture. This case helps us to understand that an scribed by Gilles Deleuze and Félix Guattari, than to ideology could have at its disposal different ideo- the shiny round billiard ball as had been believed spheres, different ways to communicate its ideolo- by the fathers of modernism. gies and its demands.

Modern art in second Yugoslavia in the 1950s es- Fourth model: renewal of modernism caped from several incompatible sources: in the countries of real socialism 1. by rejecting Socialist Realism in the name of In the countries of Eastern Europe, several cru- current high-modernist-oriented art, which cial paradoxical processes can be highlighted in was understood as an expression of the pro- positioning the relations of socialist (Communist) gressive development of Socialist society, this Realism and Western (capitalist) modernism. An could be seen in the works of Socialist Real- atypical example here will be the case of ‘second ism’s advocates who in late the 1940s and in Yugoslavia’, ie, postwar Socialist Yugoslavia.8 1950s were approaching aesthetic modern- ism (in Croatia it was Edo Murtić, in Slovenia After the Second World War, in Yugoslavia, Socialist Pregelj, in Serbia and Montenegro Petar Lu- Realism was multiply identified: barda); 2. by gradually transforming Socialist Realism (a) as the continuation of critical Social Realism into moderate modernist art which, on the between the two World Wars, actually as a one hand, relied upon the tradition of mod- victorious tendency in relation to dominant, ernist intimism between the two World Wars, roughly speaking, moderate bourgeois mod- and on the other hand, current moderate ernism, elitist Western-oriented modernism, (neither abstract nor figurative, apolitical) second-hand, primarily modernist influences 8] Miodrag B Protic, ed, Jugoslovensko slikarstvo of the Paris school – this tendency was identi- šeste decenije, Muzej savremene umetnosti, Beograd, 1980

21 fied as Socialist aestheticism;9 the post-avant-garde is a post-historical complex 3. Socialist aestheticism appeared at the mo- of manifestations that challenged, represented, ment in which the post-revolutionary period destroyed or deconstructed the archeological ar- was established in Socialist revolutionary so- chives of modernism, avant-gardes and neo-avant- ciety and when revolutionaries were replaced gardes10 by penetrating them. by bureaucrats and technocrats, this meant that Socialist aestheticism was an expression The early post-avant-garde11 was active at the end of the interests and tastes of a new manage- of the 1960s and during the 1970s at the turn of rial class whose goal was not only to change high (Western) and moderate (Eastern) into late the world but also to enjoy in it; modernism, anticipating postmodern plural and 4. in contrast to the evolution of Socialist Real- decentred consciousness and culture. It was based ism into Socialist aestheticism there were on the critique of modernist dogmas, especially on some radical tendencies which provoked the the critique of the theory of modern painting de- conventions of canonical realism and the veloped, for example, by Clement Greenberg and ruling Socialist aestheticism, in other words, on the relativisation of media and disciplinary bor- these tendencies tended toward transfiguring ders based on one medium, for example, Pop art, the painting itself: these were the appearance which blurred the high art/popular culture divide, of Slovene, Croatian and Serbian informel, or Minimalist art within which some neither pain- but also there were the tendencies that es- terly nor sculptural objects and installations were tablished the status of the neo-avant-garde realised. (group Exat 51 from Zagreb) as a withdrawal from the functions of Socialist Realism and Late 1970s and early 1980s eclectic post-avant- emerging Socialist aestheticism; garde12 was also designated as ‘eclectic postmod- 5. but those radical tendencies also were, natu- ernism’ and was marked by the poetics of a soft rally, the import of the new, actual and fash- post-historical return to fiction and narrative in -lit ionable movements from international art erature, painting, theatre and film (transavanguar- – with this real or plausible (real and plausi- dia, neo-romanticism, neo-expressionism). It was ble) openness the new art in second Yugosla- based: (1) on the belief in the end of history and via was formed with a certain consciousness the epoch; (2) on the idea that art which appeared (ideosphere) that it belonged to international at the end of twentieth century had the character art; and of a post-historical style, which meant that it rep- 6. certain tendencies appeared that were a cri- resented a transitional (trans) form of the work tique of any kind of modernism through the that filled the historical void between the finished return to pre-modern sources in traditional art history of the West and the future new cycle European painting, primitive painting, indi- which was about to appear, but was still impossible vidual post-Surrealist fantastic or painting in to imagine and predict; and (3) on the expectation the national tradition. that current art would simultaneously question and consume the historical and stylistic meanings of Western art (retro tendency) and search for pos- Yugoslav post-avant-garde or the end sible alternatives to cultural domination (the pro- of communist/socialist modernism avant-garde tendency).

The term post-avant-garde designates the analyti- cal, critical, parodical and simulational strategies of ending, critique, and second degree (meta) usage of modernist and avant-garde arts and culture con- 10] Ale Erjavec, ed, Postmodernism and the ducted by some art movements, groups and indi- Postsocialist Condition, Political Art under Late viduals. In contrast to avant-garde (idealist utopia) Socialism, California University Press, Berkeley, and neo-avant-garde (concrete or critical utopia), 2003; Irwin, ed, East Art Map – Contemporary Art and Eastern Europe, Afterall Books, London, 2006 11] Marijan Susovski, ed, Nova umjetnička praksa 1966–1978, Galerija suvremene umjetnosti, Zagreb, 9] Jesa Denegri, ‘Socijalisticki estetizam’, in 1978 Pedesete: Teme srpske umetnosti (1950–1960), 12] Andrej Medved, Poetike osemdesetih let v Svetovi, Novi Sad, 1993, pp 104–110 slikarstvu in kiparstvu, Edicija Artes, Kopar, 1991

22 The special case of post-avant-gardes was the art of a plural cluster of potential possibilities by referring post-Socialism.13 Post-Socialism is the postmodern to the ‘memories’ of the contradictory and mutu- condition of former Real Socialist societies/states. ally confronted modernisms. The end of Socialist It is described as a transitional period between bu- Realist art, which seemed to evolve gradually from reaucratic Socialist Realist society and late liberal Socialist modernism through neo-avant-gardes to- market capitalism. Post-Socialism was, first of all, wards postmodernism, was not the achievement characterised by the paradoxical conjunction of of ‘postmodern art’ as a new ‘style’ (tendency or different and heterogeneous social systems and movement). The postmodern condition was actu- forms of production and the consumption of cul- ally an open and plural context for producing the ture; for example, in these societies, institutions of inconsistency of modernism. It was a paradox and Real Socialism simultaneously coexisted with liber- this paradox occupies my memories. al capitalism and national bourgeois early modern capitalism. In question here is the relation of the real social order (the confrontation of Real Socialist and late capitalist institutions) and the functioning of the social order (confrontation of forms of repre- sentation of pre-modern sources of the nation and society, of omitted/censored phases of modernism during the time of Real Socialism and unattained forms of consumption or pleasures of late capital- ism). Considering art in Post-Socialism, it could be said that it is characterised by four global systems of representation: (a) the art which is a symptom of Real Socialist ideological powers (phantasms), which means a kind of subversive production of wrong sense, as in Russian Perestroika art, Chi- nese cynical realism or Slovene retro-avant-garde; (b) the return to the pre-modern or early modern forms of expression established within realism, Miško Šuvaković is a contemporary aestheti- romanticism and neoclassicism, ie, within Social- cist, art theorist and ex-conceptual artist born in ist Realism, Fascist and National Socialist art – 1954 in Yugoslavia, Belgrade. He was co-founder these phenomena could be roughly identified as and member of conceptual artistic Group 143 Post-Socialist national realism (modernism after (1975 - 1980), and was co-founder and member postmodernism), and (c) phenomena that are ac- of informal theoretic and artistic “Community for companied and co-acted with the phenomena at Space Investigation” (1982–1989). He has partici- the level of the transnational scene, first of all, of pated in TkH – tehory platform from October 2000. first world postmodernism. The development of From 1988 he is the member of Slovenian Aesthe- the post-avant-garde in second Yugoslavia and af- tic Society. In March, 1993 he got PhD degree with ter, from 1969 to 1995, could be identified as a set theme “Analytical philosophy and Theory in Art” of phenomena within conceptual art (1969–1971), (Faculty of Visual Arts, Belgrade, University of Arts eclectic postmodernism (1981–1986) and the ret- in Belgrade ). He teaches aesthetics and theory ro-avant-garde (1981–2000). of art, Faculty of Music, Belgrade (Professor). He teaches theory of art and theory of culture, Inter- That which appears a problem is not the turn from disciplinary postgraduates studies, University of the historical formation of modernism to a post-his- Art Belgrade. He teaches art theory and history of torical formation of postmodernism – from ‘event contemporary art and design on Faculty of Archi- A’ to ‘event B’. On the contrary, in question here tecture. He was co-editor of magazine Katalog 143 is the complex and ambiguous process of decon- (Belgrade, 1975–78), Mentalni prostor (Belgrade, structing the homogenous body of modernism into 1982-1987), Transkatalog (Novi Sad, 1995-1998), Teorija koja hoda (Walking Theory, Belgrade, from 2001), Kultura (Beograd, from 2004), Razlika (Dif- 13] Marina Grzinic, Fiction Reconstructed – Eastern ference, Tuzla, 2002), Anomalija (Novi Sad, 2004), Europe, Post-Socialism & The Retro-Avant-Garde, Sarajevske sveske (Sarajevo, Zagreb, Ljubljana, Be- Springerin, Vienna, 2000 ograd, Skoplje, 2006).

23 Miško Šuvaković

OZNAČITELJI SLIKE ili slike u doba medija esej o slikama - instalacijama Dragomira Ugrena1

Slikar i označitelji slike

Označitelj2 jeste „ono” što zastupa jedan subjekt Slika u Ugrenovom slikanju nije ništa drugo do za svaki drugi označitelj. Označitelj ima svoje zako- „ono” što zastupa njega kao slikara za bilo koju ne nezavisno od označenog. Cilj postupka slikanja drugu njegovu sliku ili bilo koju drugu sliku iz „isto- nije zato da iznađe značenje sliakrstva, već da ode rije slikarstva”. Odnosno, njegova slika nije ništa tamo gde čitanje značenja nikada nije dospelo - do drugo do „ono” što zastupa moj pogled telesnog označitelja, gde i nema šta da se pročita, sem to da posmatrača za druge slike slikarstva i slike posle nema šta pročitati, dakle do istine do koje „subj- kraja istorije slikarstva u njihovoj predmetnoj ili te- ket” (slikar) ne može drugačije da dospe do slikaju- lesnoj pojavnosti pred okom, telom, umom. Slika ći materijalnu sliku. Cilj procesa slikanja je da bude (komad, predmet, element, tekst) jeste neizvesni „ona istina” koja je sam označitelj: „agent” u instrumentalizaciji sveta slike (instalaci- bez obzira da li pojedinačna slika prikazuje telo i je u kojoj slike počinju da obećavaju /anticipiraju/ gradi se kao predak figura-ili-prizor moguće svetove odnosa tela, pogleda ili predmeta bez obzira da li pojedinačna slika ne prikazuje već kao slike). Reč je o važnosti dela i onom poretku ili izražava emocije-duh-dušu poremećaju koje delo izaziva, provocira, produku- bez obzira da li pojedinačna slika prekida svaki refe- je, prima i podnosi…3 rencijalni odnos i postaje materijalna konkretnost - postaje trag traga u prostoru i vremenu tela-koje- gleda. Slikar i njegova istorija

Dragomir Ugren4 je slikarski rad započeo tokom 80ih godina u neočekivanom prevratničkom tala- su-talasanju-premeštanju-i-razotkrivanju postmo- 1] Ovo je tekst u procesu, menja se. Pisaću ga vero- dernističke reaktuelizacije i preuređenja ekspre- vatno dugo vremena pokušavajući da pratim rad sli- sivnog, optičkog i materijalno centriranog „neo kara. Prva verzija je pisana povodom izložbe Drago- slikarstva”. Ugrenovi pristupi su slikarski, on sebe mira Ugrena i Neše Paripovića, a objavljen je pod na- kao slikara (optičko-haptičko-telesno-umno /body- slovom “Prostorni retorički indeksi: tekstualni pogled mind problem/ centriranje označitelja) suprotstav- na instalacije Neše Paripovića i Dragomira Ugrena u lja neodređenostima otvorenog i nestabilnog de- Konkordiji u Vršcu”, Projeka®t br. 10, Novi Sad, 1997, str. 94-102. Druga verzija je pisana za monografiju centriranja umetnika koji sa označitelja prelazi na novijih slikarskih istraživanja Dragomira Ugrena iz označeno u produkcijama diskurzivnih „atmosfera” 2001. godine. Treća verzija je pisana povodom samo- umetnosti. Njegovi rani postupci su bili bliski eklek- stalne izložbe Dragomira Ugrena u Kulturnom centru tičnom i protivurečnom spoju: Beograda, 2003. Čretvrta verzija je pisana povodom izložbe Hinbridno imaginarno u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine 2006. Poslednja verzija je na- 3] Videti raspravu Rosalind Krauss na okruglom stolu pisana za publikaciju galerije Remint avgusta 2009. “The Politics of the Signifier…”, October no. 66, New godine. York, 1993, str.3-27. 2] Reč je o “označitelju” kako je uveden i reinterpreti- 4] Miško Šuvaković, “Poststrukturalno slikarstvo; ran u teorijskoj psihoanalizi - Žak Lakan, “Prevrat su- korekcije modernističke metafizike pikturalnog - Dra- bjekta i dijalektika želje u Frojdovskom nesvesnom”, gomir Ugren”, Asimetrični drugi, Prometej, Novi Sad, u Spisi, Prosveta, Beograd, 1983, str. 298. 1996, str. 253-267

24 doslovnosti i tu-prisutnosti „primarnog slikarstva” Reč je o slici posle slikarstva … o njenom prostor- (fundamental painting), i nom upisivanju i kombinatorici metaforičnosti i temporalne odloženosti (différAn- mogućih pozicioniranja, preklapanja, naslojavanja, ce) smisla prikazivačkog ili izražavajućeg slikarstva brisanja, kontrolisane i diskretne pojavnosti forme (gestalta) otvaranja u tradiciji modernosti od Paula Kleea i Joana Mi- i premeštanja. roa pa sve do Jürgena Paertenheimera ili Michela To je praksa slikanja koja duguje drugosti „od” sli- Sauera. karstva… …To je slikarsko pismo (écriture) koje postaje pro- Krajem 80ih i početkom 90ih njegov rad postaje sve storno pismo. redukovaniji, gest kontrolisan, a ploha bliža mono- Ta istorija započinje hromiji (podloga i površina se asimptotski pribli- „poslednjim slikama koje se mogu još naslikati” Ed žavaju). Ugren u 90im dolazi do monohromije, do Rajnharata (Ad Reinhardt); izlaganja instalacija slika kao strukturalnog poretka pa se odigrava sa monohromnih opredmećenih traka, do konfronti- serijama slika Roberta Rajmana (Robert Ryman); ranja monohromnih ne-ekspresivnih traka i kao ek- post-slikarskim instalacijama Daniela Birena (Dani- spresivnog zidnog crteža, odnosno, do specifičnih el Buren); prostornih instalacija monohromnih traka u građe- instalacijama patern-slika Kloda Vija (/Calude Vi- nju pikturalno-prostornog teksta koji pokazuje svo- allat); ju materijalnu (označiteljsku) određenost. Ugre- kombinacijama sa slikanim plohama Brisa Marde- nova praksa slikanja i prostornog kombinovanja/ na (Brice Marden); strukturiranja slika nudi neizvesnu višeznačnost slikarstvom kao praksom slikanja Marka Devada prepoznavanja: (Marc Devade) I Luja Kana ( Louisa Cane); slike kao samog (izolovanog) predmeta na osnovu pa pa pa sve do, do, do posmatračkog iskustva, i instalacija Julija Knifera; slike kao ne-samog (među drugim slikama) teksta ili, na osnovu znanja iz istorije umetnosti. oslikanih objekata Bernarda Lavijea (Bertranda La- viera)… Ova dvostrukost funkcije označitelja, koji jeste tu Istorija „slike” posle slikartsva kao takav (kao manjak svakog značenja i smisla) i jeste označitelja koji se otvara anticipacijama svih mo- istorija interpolacija, indeksiranja, transfigurisanja gućih značenja (tekstualnih odnosa), vodi Ugrenov u „rad” preko slikarstva ka slici kao elementu pro- heterogenom i entropijskom polju umetnosti. storne instalacije, odnosno, ka prostornim-materi- jalnim-i-optičko-telesnim tekstovima. O mom iskustvu gledanja slike i instalacije slika

Slika posle slikarstva5 - postformalistička analiza Doći do same ivice (granice, ruba, margine) slike. Slika danas jeste margina: belilo, brisani prostor, Njegov rad pripada onom, manjak društvene funkcije, u isto vreme dramatičnom i diskretnom, mesto bez metafizike, otpadak od ideološkog ure- kretanju od slike ka slikarstvu đenja sveta… i, zatim, Slika jeste sama negativnost. preko slikarstva ka „slici” kao elementu instalacije… Doći do središta slikarstva, … ne, ka prostornom tekstu…. to nije razrešenje, ni upisivanje istine (o ili od umetnosti), niti razu- mevanje ogledanja razlike subjekta i objekta u projektova- nom telu istine umetnosti. 5] Ovde parafraziram tezu Arthura C. Dantoa o “um- Pogled je projektovan, (raz)umom gledanja. etnosti posle kraja umetnosti” i primenjujem jena zamisao o “statusu slike posle kraja slikarstva”. Vide- Pogled, telo, um u konfliktu. Otpor tela pogledu. ti: Arthur C. Danto, After the End of Art. Contempo- Otpor uma pogledu. Otpor označitelja… rary Art and the Pale of History, Princeton University Na kraju druge ili treće ili četvrte modernističke Press, Princeton NJ, 1997, str. 25. revolucije

25 u velikom belom prostoru prazne svetlosti koja se Nova ontologija pogleda (Merlo Ponti /Merleau- formalizuje do plohe, Ponty/) se potvrđuje na sasvim različite načine, nalazi se delo. kao trag, kao znak i kao poredak RETORIČKIH IN- Delo je sasvim dovoljno u svojoj trenutnoj postav- DEKSNIH FIGURA: ljenosti. trag - jeste odsutnost (što je bilo) ili jeste anticipa- Postavljanje jeste uramljenje. cija (što će možda biti); Uramljenje (framing) čini mogućim da slika komu- znak - jeste ono što zastupa drugi označitelj za (sva- nicira svoju posebnost, ki) označitelj, odnosno, ono što zastupa spoljašnjeg marginalnost… asimetričnog Drugog (koji je uslov svake fenome- Slika ispunjava svet kao predmet ili svest kao figu- nološke analize pogleda) i objekt; ra. poredak RETORIČKIH INDEKSNIH FIGURA - jeste Slika jeste indeks tela u prostoru i vremenu. moć Markiranje slikom, slikanje kao praksa indeksira- detalja ili projektovane (anticipirane celine) sobe, nja. zida, gestalta ili forme da stvara mogući svet znače- Primam pogled od dela i posredujem ga rečima: nja (o liniji, o zvuku, o neliniji, o nezvuku, o boji, o fenomenologija pogleda postaje zbirka tekstova. neboji, o zatvorenom prostoru, o otvorenom pro- Telo se preobražava u tekst. Ali, telo nije izvor, storu, o razumu koji se upisuje, itd... jer ono već jeste ono što odslikava tekstove slikar- Skopička7 istraživanja Dragomira Ugr­ena. stva, kniževnosti, I sasvim posebne priče o gledanju i ogledanju tela religije, metafizike, seksualnosti, uživanja i patnje. u jeziku oka Zašto slikanje (i slikarstvo) tako dramatično pove- koje ulazi u kombinatoriku zuje uživanje i patnju?6 mogućnosti rasporeda, smeštanja, premeštanja, Tekst je između svetlosti, tela i prostora. odlaganja, oprisutnjenja Pogled teksta, tekstom gledano delo jeste figura i gubljenja slike. koje u čitanju gradi druge tekstove. Indeksi oka, indeksi tela, indeksi dela. Objekt i slika. Sobolikost indeksa Dragomira Ugrena Monohromne trake grade seriju. Serija poništava pojedinačni ton (boju) postajući sam odnos. Odnos Soba (room, Raum). jeste poredak rastera, tkanja, teksta. Serija se gubi Odnos poda i plafona. u rasteru, raster u tkanju, a tkanje u moćima teksta Delo u zevu između poda i plafona. da kao označitelj anticipira mogućnosti. Monohromija, mat površina, kao transparentna, Moje iskustvo gledanja je moja premeštena feno- netransparentna. menologija duha Povrediva, ranjiva, površina. (grubo parafra­zirani Derida /DerridA/): Soba. pogled „u”, ali i pogled „iz”, ne i pogled „kao”. Sažimanje prostora. Traka kao sažeti prostor plohe Fenomenologija postoji na razlici spoljašnjih asi- slike. metrija Traka jeste dominacija površine i površina koja za- tela, pogleda i invarijantnog prostora u vremenu dobija svoje elementarno telo. kretanja-gledanja tela. Objekt nastaje smeštanjem „stvari” u polje subjek- Optički performans i telesni performans. ta. Indeksi zahtevaju i performans (raz)umom. Traka kao sažetost svakog iluzionističkog prostora Istovremeno vidljivo i nevidljivo, istovremeno oku- prikazivanja u istoriji slikarstva. locentrizam i konceptualne Vladavina detalja. Detalj upisan na mestu očekiva- naddeterminacije vidljivog. ne celine. To jeste borba izmedju vidljivog i značenjskog: tela Tekstura površine. Rapavost tkanja i mekoća upija- sa kožom i teksta od tkanja. nja boje. Konflikt koji preti da postane „građanski rat” unu- Gruba tekstura, fina tekstura. Poroznost gaze, ne- tar samog slikarstva. poroznost za pogled.

6] Marc Devade, “Slikarstvo … izbliže”, Mentalni pro- 7] Scope = scopium, gledati u, ispitivati… stor br. 4, Beograd, 1987, str. 87-90

26 Traka na zidu: vertikalna. već na optičkom selekcionisanju i slaganju površi- Traka na zidu: horizontalna. na Traka se oslanja između zida i poda: slika kao kosa tokom gledanja, situiranja pogleda na mesto slike ravan. u jednoj diskretnoj, suptilnoj i introvertnoj slaga- Strmina. lici, Traka na podu, naslagane trake. Predmet u prosto- životnoj aktivnosti (nedoslovno navođenje - Witt ru. gensteina). Heterogenost. U jednom trenutku sve kombinacije nizanja u seriju Odnos boje i ne-boje u serijalnom nizanju prestu- monohromatskih mekih, pničkog toniranja traka. netransparentnih, traka kao da eliminišu vreme. Zasićeni kolorit. Telo se upisuje u pogled, Zasićeost plohe, zasićeni pogled, zasićeni trag specijalizovani pogled sažimanja, ruke... zastupa Prostor se sažima i kao da upija svet u svoju bez- subjekt za svetnost. delo. Bezboravišnost (Aufenthaltslosigkeit). Kakva, (ne)očekivana, definicija označitelja! Čitati Ugrenovu praksu slikanja „termninima” Haj- Mada bih rado započeo formalnu analizu, ona izmi- degera (Heideggera). če, ona, kao da nije, moguća, Premeštanja „hajdegerovskog pojma” na način De- kao da nije moguća. ridine dekonstrukcije.8 Racionalnost poretka se ne Površina slike jeste erogena zona. Nadražaj izmiče izvodi iz principa. Nema transcendencije. analizi. To dolazi da ode. To se vraća da ode. To dolazi da Specijalizacija oka kao da uspostavlja razum ponovo ode. gledanja izvan fizičkog tela gledaoca, kao da ga Gledanje. Fetišizam pogleda (Sight). Upisuje se po- smešta između poda i plafona. gled u sliku koja ga upija Posredovanje. i koja ga zrcali. Igra zastupnika. Gledanje porađa racionalnost serije monohromnih Sobolikost dominira. U sobolikost (kao označeno) traka, ali prodire serijalnost i gledanje sažima prostor i kao da precrtava vre- monohromnih traka (kao označitelj). me. Lacanova formula znaka. Biti-otkrivajućim (Entdeckendsein). Vraćam se i ponavljam pogled. Telo se gubi u pogle- Gruba tekstura narušava neekspresivnost struktu- du, specijalizacija pogleda i re. njegove moći indeksiranja viđenog. Ekspresija kao da izbija iz kože slike. To čini nužnim razum. Ali, još nije izbila, ne... Ali to nije razum razuma (transcendencije), to je Želja nikada ne može biti ispunjena. Erotizam kože razum gledanja, je obećan tekstom. mimezisa gledanja. Tu sam sasvim blizu, ali ipak Rapavost slike, jeza uživljavanja koje obećava uži- prestupnički neoprezan, vanje u odnosu na Gibsonovu9 ambijentalnu koncepciju u koži slike… uma. Slika kao da obećava gest koji je nestao (gotovo is- pario) iz plohe. *** Koža koja je nadraživana doživljajem. Da li se koža „seća” nadražaja? Bele trake : neboja. Da li se slika seća „dodira”? Neboja nije simbol nebića. Neboja nije nebiće. Pogled kao da rekreira dodir. Neboja jeste ontologija podloge i anticipiranja sva- Elementi se slažu u seriju. ke druge boje. Serija ne počiva na konceptualnom poretku Definicija označitelja. Anticipacija razlike. (a, b, c, d, itd. ili nekoj od formula serijalnosti), Izbor pogleda i slaganje pogledom. Gledano je TU (bitak (od) TU = Sein des Da).

8] Jacques Derrida, “Restitucije istine o veličini (ci- pela)”, iz Istina u slikarstvu, IP “Svjetlost”, Sarajevo, 9] James J. Gibson, The Ecological Approach To Visu- 1988, str. 171-287. al Perception, LEA, Hillsdale NJ, 1986, str. 62-63.

27 Ideja ready madea je prizvana neočekivano. Art-in-art is art. Slikar (Dragomir Ugren) indeksni gest umetnika The end of art is art-as-art. (Duchamp) vraća slikanju… The end of art is not the end.11 On izlaže izbor pogleda, U premeštanju, smeštanju, odlaganju, iskliznuću, … zatim, nešto se dešava sa slaganje pogledom, slikom slaganje i izbor grade indeks. koja se umnožava u čitanju koje traga za svojim po- Dišanovski šmek. Neočekivani skok na šahovskoj gledom, tabli umetnosti sa jer posredstvom pogleda stižem do tela… figurama slikarstva. čijeg tela…?! kog tela…? kakvog tela…!? tela usred Transgresija (transgresija koju je poznavala mini- slikanja… konfrontacija malna umetnost šezdesetih, tekstualnih i seksualnih opsesija na koži slike… kon- uzgred, frontacija uživanja i ptanje Donald Džad (Donald Judd) bio je bliži Duchamp od u „prepletu” (obmotavanju) koji čini mogućim Maljeviča ili Mondriana ili Kandinskog). samo to pojedinačno i razlikujuće Odnos horizontale i vertikale, telo slike, koje čini mogućim to telo slike koje iz- gruba tekstura monohromne ravne plohe. miče Imaginarno sobolikosti, „glasovima” slikarstva. podređeno trenutnoj i otvorenoj (provisional, open) kombinatorici izbora pogledom Nova apstrakcija / slikasrtvo u doba medija - Dra- i gomir Ugren: instrumentalna slika slikarstva u slaganja (strukturiranja, serijalnog nizanja, doba dominacije medija kao sintagmatskog suočavanja) pogledom. Soba, Polazi se od pitanja o interpretaciji promene statu- horizontalna serija, vertikalni poredak, sa, pojavnosti i dejstva ‘slike’ u savremenoj umet- razlika nosti. Slikom se naziva strukturalni (površinski, pro- i storni, objektni, ekranski, vizuelni, audiovizuelni, sažimanje prostora u taktilni, bihevioralni) poredak prikazivanja. Slika se idealnom vizuelnom sublimnom redu pojavljuje u procesu čulno-medijske prezentacije punoće (označitelju). različitih receptivnih parametara od telesnog afek- Puna boja i puna soba, ta do inteligibilnog značenja. Slika se može objasni- obilje ti kao efekat proizvodnje, razmene i recepcije čulne i, iznenada, praznina. afektacije i značenja. Ljudsko viđenje je artefakt, proizveden drugim artefaktima, odnosi- U užem smilsu problem istraživanja i rasprave je su- ma proizvodnje, razmene štinska promena pojavnosti i dejstva ‘slike’12 i, za- i potrošnje izbora i slaganja, drugim rečima, indek- tim, slikarstva u hibridnim poljima medijskih obra- siranja. da, konstrukcija i simulacija vizuelnosti (čulnosti) Vizuelni scenario. Optički poremećaj. u savremenoj umetnosti. Tu se ukazuje primarni Stil gledanja (styles of seeing) nastaje iz gledanja... problem pojavnosti odnosa različitih površina: od Ugren gradi stil pogleda rapave površine manuelno izvedene pikturalnosti (izbora i slaganja, smeštanja TU: priroda ready ma- u slikarstvu preko materijalnih površina distribucije dea). efekata unutar objektnog sveta do glatkih površina U svakoj interopretaciji slike, slike posle „smrti sli- karstva”, nakon crnih i kao-crnih-i-kao-para-monohromija Eda Rajnharta10 11] Ad Reinhardt, “Art in Art is Art-as-Art (Art-as-Art pokazuje se paradoks: otpora slikara umetniku, ot- Dogma, Part III)”, ibid-12, str. 127. pora označitelja označenom: 12] The Triumph of Painting: The Complete Volume - Saatchi Gallery, Jonathan Cope, London, 2006; Chris 10] Videti spise Ada Reinhardta, u Ad Reinhardt, Janks, Vizualna kultura, Naklada Jasenski i Turk, Za- MOCA, Los Angeles, Rizzoli, New York, 1991, str. greb, 2002; i Nicholas Mirzoeff, The Visual Culture – 110-12. Reader, Routledge, London, 2005.

28 video i kompjuterskih ekrana.13 Teorijsko i umetnič- ka samoj umetnosti se najočiglednije vidi u radikal- ko predočavanje razlike rapavog i glatkog, manuel- noj apstrakciji – na primer, Teo van Dusburg (Theo nog i digitalnog, afektivnog i semiološkog, ono je van Doesburg), Kontrakompozicija 5, 1924. Akti- što se da videti, osetiti i predočiti u delima i odno- vistički gest izvođenja bihevioralnog događaja se sima dela unutar savremenosti. odigrava u dadi – na primer, fotografija koja prika- zuje Fransisa Pikabiju (Francis Picabia) na drvenom Polazi se od uočavanja suštinske promene karakte- dečjem konjiću usred oneobičene i parodirane sva- ra ljudskog rada, koja se odigrava kroz istoriju i koja kodnevice tokom ranih godina XX veka. U postmo- utiče na preobražaje, prekide i događaje vrste rada dernoj umetničko delo se prividno rasplinjavalo od i modusa pojavnosti dela u savremenoj umetnosti. dela do teksta16 i od teksta do auratskog medijskog Još je Valter Benjamin (Walter Benjamin) tokom tri- efekta17. U informacijskom kapitalizmu prvog sveta, desetih godina XX veka pisao da se unutar velikih umetnost je postala očigledna ili suptilna sinteza istorijskih razdoblja menjaju sa čitavim načinom apstrakcije i figuracije, odnosno, pop-arta i koncep- života ljudske zajednice i načini čulnog opažanja.14 tualne umetnosti. Gerhard Rihter (Gerhard Rich- To znači da dolazi do promene načina proizvođe- ter) uspostavlja relativni odnos između fotografije nja, razmene i prezentovanja umetničkog dela. tj. i slike, odnosno, između žanrova apstrakcije i figu- do promene sistema prikazivanja, izražavanja, ili racije. Njegova apstraktna slika, na primer, Crveno postavljanja u svet. Tako shvaćeno umetničko delo Plavo Žuto (1972) je i apstraktna slika i mimetička nije samo čulno dostupni proizvod ili komad već, slika koja prikazuje/zastupa apstraktno slikarstvo. pre svega, složeni čulno-tekstualni događaj u po- Time se apstraktno slikarstvo pokazuje kao jedan stfordističkom15 svetu, a to znači u svetu globalnih od medija prikazivanja (mimezisa) stvarnog ili fik- mnogostrukosti koje se ne daju kontrolisati i svesti cionalnog tela slike u drugoj slici. Slika nije ‘prozor’ na zajednički činilac. Umetnost menja svoja obli- kroz koji se gleda u prikazanu relanost ili ekskluziv- čija i svoje oblike pojavljivanja, a time i intezitete no mesto upisivanja (izražavanja, ekspresije) slika- dejstva (afektacije, značenja) na osnovu promena ra. Slika je manipulativni komad kojim se interve- proizvodnih, društvenih i time receptivnih moguć- niše u specifičnom kontekstu: državnog/nacional- nosti pojedinca i društva. Moderni čovek ranog nog identiteta (crna britanska zastava Džonatana kapitalizma je pokušao da izdvoji sliku ili skulpturu Personsa /Jonathan Parsons/, Achrome, 1994), iz punoće i ‘povezasnosti’ unutar arhitektonskog individualizovanih orgijastičkih i antiterapeutskih životnog prostora. To je bilo modernističko rađanje rituala (Herman Nič /Hermann Nitsch/, Prskana autonomnog komada (piece of art) iz beskrajne po- slika, 1986; ili Martin Kipenberger /Martin Kippe- tencijalnosti življenja. Dvadesetovekovni moderni- nberger/, Autoportret, 1994), robne proizvodnje, stički umetnik je težio da umetničko delo oslobodi razmene i masovne potrošnje ‘auratskog’ (Den naivnog mimezisa pozivajući se na medijsku (foto- Velš /Dan Walsch/, Arrangement, 2006). Slika se grafsku sliku) ili da dođe ili do paradoksalne ideal- više ne razlikuje mnogo od pojavnosti fotografije, ne realizacije utopije same/autonomne umetnosti tj. ekrana. Događaj pojavnosti je bitniji od morfolo- (visoki modernizmi) ili da umetnost postavi kao gije prisustva. Na primer, Rihterovo delo Ema (akt aktivističko-interventno delo unutar umetničkih, koji silazi niz stepenice) (1966) funkcioniše i kao kulturalnih ili društvenih borbi (avangarde). Uticaj slika, ulje na platnu, i kao fotografija – na primer, fotografskog kadriranja se prepoznaje u izvesnim fotografska verzija iz 1992. koja se nalazi u Umet- delima impresionizma – na primer, slika Gistava ničkoj galeriji Novog Južnog Velsa. Verzija je bitnija Kajbota (Gustave Caillebotte) Veslači, 1877. Težnja od konačnog proizvoda: dela. Reč je o verzijama i mnogostrukostima mutacija verzija dela. Upotre-

13] Oliver Grau, Virtual Art: From Illusion to Immer- sion, The MIT Press, Cambridge MA, 2004. 14] Walter Benjamin, „Umjetničko djelo u razdoblju tehničke reprodukcije“, iz Estetički ogledi, Školska 16] Roland Barthes „Od djela to teksta“, iz Miroslav knjiga, Zagreb, 1986, str. 130. Beker (ed), Suvremene književne teorije, Matica hr- 15] Pauko Virno, „Deset teza o mnoštvu i postfordi- vatska, Zagreb, 1999, str. 197-201. stičkom kapitalizmu“, iz Gramatika mnoštva – Prilog 17] Yves Michaud, Umetnost u plinovitu stanju – esej analizi savremenih formi života, Jesenski i Turk, Za- o trijumfu estetike, Naklada Ljevak, Zagreb, 2004. greb, 2004, str. 113-137.

29 ba fotografije u neokonceptualnoj umetnosti je Savremeni posmatrač/gledalac se hvata u koštac omogućila da fotografija preuzima prezentacionu sa pitanjima o prirodi i vrsti rada unutar globalnog funkciju slike slikarstva (Džef Vol /Jeff Wall/, Mleko, i lokalnih kapitalizama, odnosno, sa modusima 1984) ili ‘slike’ iz masovne produkcije grafičkog di- mnoštvenosti u postignuću slike i njenim intezite- zajna (Barbara Kruger, Bez naziva /kupi me/, 1988). tima i dejstvima na posmatrača, tj. ljudsku životi- Slika gubi svoj zavičaj, njeno mesto porekla je pro- nju. Sasvim fenomenalistički precizno i usmereno menljivo, otvoreno preobražajima i neočekivanim se može reći da savremena vizuelna dela zastupaju mogućnostima. U postmodernoj je konstituisana razlikujuće oblike proizvođenje nesamevizuelnosti. mogućnost za beskućništvo slike. Slike kao označi- Reč je o vizuelnostima koje uključuju – hibridno – telji lebde među slikama. Umetnost je postala deo drugačije momente od čulnog rada samog oka. Sli- kulturalnih praksi komunikacije, intervencije i simu- ka slikarstva ili slika novih medija se ukazuje u hap- lacije u postistorijskom i multikulturalnom društvu. tičnosti i telesnoj ili audio protežnosti oko ili ispred, Kao da su se teritorije umetosti i kulture približile, odnosno, odasvud oko tela posmatrača. Ekrani a u pojedinim momentima i ekstatički preklopile. proizvode treperenje koje na prvi pogled zaustavlja Danas, opet posle postmodernizama u epohi glo- oko da bi se zatim regulativni/deregulativni intezi- balizma, dominacije neoliberalnog kapitalizma, ali tet slike utisnuo u telo. Odnos oka i tela u pokretu i lokalnih i globalnih totalitarizama i terorizama, je potenciran. Brojni su primeri na internacional- odnosno, u epohi projektovanja potencijalnosti nim umetničkim scenama. Na primer, Toni Aursler postfordizma kao društva mnoštva, umetnost biva (Tony Oursler) radi sa projektovanim slikama, tj. sa ‘mutirana’ u prakse mnogostrukosti i istovreme- postavljanjem predmeta ili figura u prostoru kao nosti. Na primer, između tradicije i inovacije nema ekrana (Julije, 1994. ili Zločinačko oko, 1995) koji više ‘logički’ orijentisanih vektora kontinuiteta, već će primiti sliku. Posteri se nameću kao brendovi ili prekidi, rekonstrukcije, reciklaže, simualcije i novog zastupnici upućeni posmatračevoj prijemčivosti, i starog i prvog i drugog, odnosno, N-tog. Po Virnou odnosno, opsesivnim dosezanjima ka radu fantaz- ovaj trenutak mnoštva se može opisati sledećim ma (Barbara Kruger, Dženi Holcer /Jenny Holzer/, rečima: „Mnoštvo u potpunosti eksplicira povije- Venice Instalation, 1990; Daglas Gordon /Douglas sno, fenomenološko, empirijsko ontološko stanje Gordon/, The End /Kraj/, 1995). Fantazmi postaju ljudske životinje: biološka uskraćenost, nedefiniran objekti izvan naših kognitivnih mehanizma. Kao da ili potencijalan karakter njenog postojanja, nedo- plutaju u prostoru kao sablasti ili holografske iluzije. statak determinisanog okoliša, jezički intelekt kao Mnogostrukost potencijalnosti uvodi posmatrača u ‘naknada’ lišenosti specijaliziranih instinkta. Kao da svet u kome se kaže više nego što se misli ili oseća, je korijen dospio na površinu, pokazujući se na kra- odnosno, svet u kome se afektacijski pokazuje više ju golom oku. Ono što je oduvjek bilo točno, tek se od onoga što se može čulno osetiti. Iza čulnosti u sada u potunosti pokazuje razotkriveno. Mnoštvo: instrumentalnoj izvodljivosti slike se pokazuju ‘sub- to je biološka fundamentalna konfiguracija koja verzivni iskoraci’ sasvim različitih medijskih realiza- postaje povijesno determinirani način postojanja, cija: slike Fang Lijuna (Velika porodica no. 1, 2000), ontologija koja se fenomenološki razotkriva. Moglo dokumenti akcionističkih bihevioralnosti Aleksan- bi se reći i da postfordističko mnoštvo na povije- dra Brenera (The First Gountlet, 1996) ili webstra- sno–empirijski plan uzdiže antropogenezu kao ta- nice Electronic Disturbance Theater-a (Zaps Net kvu, odnosno samu genezu ljudske životinje, njezin Interface, 2001). Umetnost nema više pretpostav- diferencijalni karakter. Mnoštvo je nanovo prolazi ljeni pojavni identitet, zapravo, svaki identitet je u skraćenom obliku, rekapitulira je. Ako razmislite, moguć, dostupan i u izvođenjima pokazan. Slika je ove prilično apstraktne primjedbe nisu ništa drugo otvorena potencijalnostima proizvodnje u bilo kom do drugi način da se kaže kako suvremeni kapitali- mediju i u bilo kojoj praksi odašiljanja, razmene, zam glavnu proizvodnu osnovu posjeduje u lingvi- recepcije i potrošnje informacija. Reč je o mobilnoj stičko-revolucionarnim sklonostima ljudskih bića, umetnosti koja u stalnom traganju za novim i jačim u skupu komunikativnih i kognitivnih sposobnosti intezitetom afektacije može izabrati ili kombinovati (dynameis, mogućnosti) koje ga izdvajaju.“18 bilo koji medij i bilo koju umetničku ili neumetničku materijalnost, pojavnost, dejstvo, odnos ili poten- cijalnost. 18] Pauko Virno, „Deset teza o mnoštvu i post- fordističkom kapitalizmu“, iz Gramatika mnoštva – Prilog analizi suvremenih formi života, Jesenski i Turk, Zagreb, 2004, str. 114-115.

30 Takođe, ovo je sasvim postprodukcijska19 umet- očev pogled. Slika nije efekat događaja slikanja kao nost. Savremena dela su slučajevi izvesnih matri- konstituenta slikarstva, kao zbirke pojedinačnih sli- ca koje su realizovane za ovu ili onu priliku. Ta ista ka. Slikarstvo postoji bez slike kao završenog i po- dela se mogu i na drugačiji pojavni način izvesti na stavljenog komada. Slikarstvo je konceptualizovani drugim izložbama, u kulturalnom miljeu, produkci- prostor multiplikacija instrumentalnih intervencija jama dizajna, realizacijama arhitektonskih prosto- slikom na prostorne i vremenske inetrvale izvan ra ili kulturalnim/političkim kampanjama. Poetika slike. Slika je instrument. Prostori u slici i prostori umetnika postaje veoma slična diskursu kultural- izvan slike nisu čiste pojavnosti - već aparatusi in- ne politike kustosa i drugih radnika unutar kultu- stitucija. Zato, slikarstvo jeste nekakav fikcionalni, re. Delo se postprodukcijom izvodi u specifičnom konkretni, pragmatički ili egzistencijalni prostor in- i lokalnom kulturalnom miljeu. Reč je o efektima tervencije tragovima slikarstva na ‘čulne događaje’ koje predočava otvorena, promenljiva i pokretna unutar institucije slike i slikarstva kao umetnosti i umetnička radna snaga. S druge strane, savremena kulture. Više nije reč o opažajnoj auri jedne poje- dela su auratski centrirana/decentrirana. Ona pro- dinačne slike u preobražaju njene pikturalnosti u izvode auru i kada je poništavaju ili rasplinjavaju, doživljaj gledaoca, već, reč je o instrumentalnosti odnosno, odlažu. Svako rasplinjavanje20 aure je po- slikarstva u institucijama slike kao elementa mul- kretanje njene odvojenosti od dela kao završenog i tipliciranja, na primer, galerijskog prostora, javnog dovršenog komada, čak u nekim slučajevima aura prostora, društvenog prostora. Ali, videti sliku ili je samo ‘delo’ naspram ostavljenog ili poništenog slikarstvo ili, čak, činove slikanja, odnosno, tragove komada. Komad je skelet ili odskočna daska, odno- i iluzije, odnosno, pojavnosti i institucije, nije tako sno, brisani trag umetnosti, a ‘aura’ je intenzite bli- jednostavno kao što izgleda. Jer, više nije moguće zine/daljine unutar kretanja u kulturi i društvu. videti jednu sliku kao samo zatečeno stanje stva- ri na pikturalnoj površini, već, pre, ono što se vidi Apstraktno slikarstvo u doba medija jeste u hetero- jeste napetost odnosa slike kao ponuđenog traga genom, promenljivom, nestabilnom i totalizujućem i slikarstva kao prostora materijalne intervencije okružju ne-slikarskih simualcijskih elektronskih/ unutar nekog društvenog razloga za ponudu kri- ekranskih slika. Slika jedne vrste se događa slici tičnog viška ili manjka vrednosti u borbi zaizvo- druge vrste. Slike se razlikuju i morfološki (pojav- đenje, prepoznavanje, identifikovanje, razmenu, no) i ontološki (egzistencijalno). Jedna slika zastupa potrošnju ili akumulaciju telesne (body/mind) pri- subjekt za drugu sliku. Manuelna pikturalna slika i sutnosti, odsutnosti, odloženosti ili anticipiranosti. mašinska elektronska slika se dovode u međusob- Prisutnost, odsutnost, odloženost ili anticipiranost ne odnose uticaja, interpretacije ili poništavanja. nisu opozicije, već uslovljenosti. Pojedinačna slika Slika slikarstva se gleda posredstvom medijskih u odnosu sa drugim slikama u prostoru galerije elektronskih/ekranskih parametara vizuelizacije, jeste dokument slikarevog tela - ali, taj dokument čak i onda kada ne postoje ponuđene reference je mnogostrukost svakog pojedinačnog tela koje je između pikturalne i elektronske slike. Mašinska uhvaćeno u šavove napetosti slike kao traga i sli- elektronska slika se gleda sećanjem na pikturalne karstva kao prostora materijalne intervencije. Telo slike, čak i onda kada ne postoje ponuđene refe- slikara je moguće kao telo slikara tek kao inter- rence između pikturalne i elektronske slike. Atmos- vencija umetnika na napetostima, protežnostima i fera... i dejstvo u prostoru i vremenu. Slikati, da- distribucijama tela slike i prostora slikarstva. Telo nas, nije više čin izvođenja pikturalnog mimezisa slikara je moguće kao telo slikara tek kao interven- ili ekspresije na površini koja postaje od podloge cija umetnika na fenomenu (pojavnosti slikarstva) metaforična površina slike slikarstva. Pikturalnost i na institucijama (kôdiranosti slike). Telo slikara u kao trag ruke nije izvor duha, već upis tela. Slikom mnogostrukosti i potencijalnosti odnosa slike i sli- se ne produkuju fantazmatske iluzije preobražaja karstva u polju medijskih elektronskih/ekranskih površine u složenost sveta ili dubinu duha. Slika slika je centralni problem današnje umetnosti u nije zaslon projekcija slikarevog fantazma za gleda- doba medija. Medij nije poruka! Medij je interven- cija globalnog okružja elektronskih/ekranskih slika kulture na specifične manuelne slike slikarstva, na ovoj ili na svim drugim aktuelnim izložbama. Telo 19] Nicolas Bourriaud, Postproduction, Lukas & Ster- nberg, New York, 2005. slikara nije u slici - ono-telo ne postaje figura kao 20] Yves Michaud, Umetnost u plinovitu stanju – esej o što kod Đota (Giotto) ili Karavađa (Caravaggio) telo trijumfu estetike, Naklada Ljevak, Zagreb, 2004. biva zastupano pikturalnim figurama koje ga odlažu (différAnce) u večnost. Slikarevo telo je spoljašnje

31 telo za bilo koju sliku. Slikarevo telo dišanovski, na način umetnika, ‘barata’ dizajniranim tragovima slikarstva prizivajući sećanje na sliku u aranžiranju prostora za događaj tu i sada. Dok je modernistički slikar slikao poslednje slike (Ed Rajnhart /Ad Rein- hard/) ili antislike (Julije Knifer), odnosno, dok je postmoderni slikar reciklirao slikarstvo u telu pik- turalnog ponavljanja erotioke uživanja u slikanju (Mark Devad /Marc Devade/, Frančekso Klemente /Francesco Clemente/), današnji slikar u doba me- dija sa birokratskom hladnoćom i proračunatom otuđenošću pokušava da indeksira ‘sebe’ borbom za izvođenje, prepoznavanje, identifikovanje, raz- menu, potrošnju ili akumulaciju telesne prisutno- sti, odsutnosti, odloženosti ili anticipiranosti. Slika nije više završeni komad za samo gledanje. Gleda- lac ne polaže pogled na sliku. Slika jeste tek postav- ljeni (na primer, monohromni) element - moneta - aranžiranja prividnih, trenutnih i prolaznih događa- ja slikarstva koji dokumentuju njega kao umetnika koji izvodeći slikarsku instalaciju postavlja sebe za slikara. Gledalac stavlja pogled u odnos sa slikama koje grade konstelacije potencijalnosti za poglede u prostoru artikualcija i deartikulacija.

32 Miroslav kariĆ Srpska umetnička scena nakon 2000 – jedan pogled

Da bi se bolje razumela savremena umetnička sce- Nakon snažnog nokauta tokom devedesetih, srpska na u Srbiji danas, korisno je osvrnuti se na njen kultura se početkom 2000-tih blago pridigla, mada društveni kontekst od pretposlednje decenije XX se do danas još uvek osećaju posledice tog (ne)na- veka i vremena velikog kreativnog potenicijala, slo- danog udarca koji se posebno odrazio na vizuelno bode i vere da smo deo sveta koja su se sa prvim stvaralatvo. znacima rušenja države raspršila, čineći da lep san postane najgora noćna mora. Sledeća dekada obe- Usled posledica košmara i dezorijentisanosti, po- ležena je raspadom sistema društva i vrednosnih četkom XXI veka na srpskoj umetničkoj sceni se kriterijuma. Početak novog stoleća je period koji je, osetila potreba za preispitivanjem bliske istorije. nakon mračnih devedesetih, znatno manju zemlju, „Remont.Review / Beogradska umetnička scena trebalo da uvede u promene i ozbiljnu tranziciju. devedesetih“ (Remont nezavisna umetnička asoci- Očekivani su radikalni zaokreti kao i realizacija veli- jacija, 2001.) je jedan od prvih osvrta1 na domaću kih ideja i koncepata. Posebnu nadu gajili su svi oni umetničku produkcju nastalu tokom te za nas vrlo angažovani u oblasti kulture koja je nakon decenij- krizne decenije XX veka. Bila je to prilika da se neki skog propadanja vapila za revitalizacijom i novom podsete, a mnogi upoznaju, sa umetničkim delima ulogom u društvu. Osim sitnih korekcija i personal- savremenih autora koji su stvarali u jednom teškom nih izmena u vladajućoj strukturi, promene nisu i turbulentnom istorijskom trenutku. Taj period je došle. Data obećanja su različitim intezitetom ušla za većinu značio istovremenu borbu za egzisten- u pripremne faze sprovođenja, ali su novi politički cijom na ličnom i profesionalom planu, za prepo- događaji i problemi, velikom brzinom, opet uspeli da ih ometu i stopiraju. Tek uspostavljeni novi elan 1] Nakon izložbe Remont.Review usledili su i odlučnost pretvoreni su u ponovna iščekivanja i pregledi umetničkog stvaralaštva devedesetih novi niz razočarenja. na izložbama „Fatalne devedesete: Strategije otpora i konforotacija“ Muzej savremene umet- nosti Novi sad i „O normalnosti. Umetnost u -Sr biji 1989-2001”, Muzej savremene umetnosti, Beograd 2005.

33 znavanjem, prihvatanjem i vrednovanjem. Projekat za rezultat je imao niz „balkanskih“ izložbi4 koje „Remont.Review“ je napravio prvi ozbiljnjiji uvid u su radili renomirani kustosi (Peter Weibel, Harald one umetničke prakse koje su ostale izvan vizije on- Szeemann, Rene Block) čije su selekcije sve češće dašnjeg establišmenta o srpskoj kulturi i umetno- obuhvatale radove srpskih umetnika. U skladu sa sti. Devedesetih godina zvanična politika je bila op- talasom političkog mišljenja, prihvatani su radovi terećena tradicijom, slavnom istorijom, traženjem koji su sa manje ili više uspeha odgovarali na kusto- naših korena na nebesima i glorifikacijom date ske koncepte protkane ključnim rečima: identitet, nam jedinstvene pozicije „izabranih“ i „žrtvovanih“ cross border, tranzicija, antiglobalizam, integraci- u planetarnoj borbi dobra i zla. Ono sa čim su se ja...Takva kontekstualizacija jedne art scene, koja se susreli umetnici koji se nisu našli na toj liniji, nisu nakon dugo godina ponovo otvarala svetu, pored bile ni dramatične represije, ni zabranjivanje izlož- propusta u odsustvu šireg pristupa ovdašnjim razli- bi, ni progoni, već jedan drugi, možda i opasniji vid čitim umetničkim praksama, za pozitivnu posledicu „obračuna“. Stav zvaničnih struktura bio je oličen u imala je to što je pružena šansa određenom broju ignorisanju i marginalizovanju njihovog rada, upor- domaćih umetnika da svoje stvaralaštvo konačno nog poistovećivanja savremene umetničke prakse prezentuju međunarodnoj stručnoj i široj javnosti. sa alternativom, odsustvu ozbiljne finansijske i me- Tokom 2000-ih konkretni koraci u pravcu većeg in- dijske podrške. Zbog izolacionističke politike koja ternacioanlnog prisustva savremene srpske umet- je tada vođena bila je uskraćena mogućnost da se ničke produkcije dolazile su i kroz domaće inicijati- ostvari bilo kakav kontakt sa ostatkom sveta. Ipak, ve. Pomenimo kooperacione projekte i izložbe koje postojali su načini da se njihovo stvaralaštvo pre- su u većoj meri realizovali novi kustoski tim Muzeja zentuje i učini vidljivim makar u lokalnim okvirima savremene umetnosti5, Galerija Remont6 ali i refor- i to kroz seriju projekata i izložbi2 iniciranih iz ne- me kojima su se neke relevantne lokalne art ma- zavisnog sektora (Radio B92 – Cinema REX, Centar nifestacije poput Oktobarskog Salona i Memorijala za kulturnu dekontaminaciju, Centar za savreme- Nadežda Petrović otvorile za učešće stranih kusto- nu umetnost Beograd (pri Soros fondu), Centar za sa i umetnika i na taj način upisale Beograd i Srbi- savremenu kulturu Konkordija – Vršac...) ali i kroz ju na mapu savremenih umetničkih manifestacija individualne projekte u zvaničnim institucijama3. u regionu i Evropi. Nažalost, Bijenale mladih, koje Nezavisni sektor i pojedinci su najzaslužniji za op- je organizovao Centar za savremenu kulturu Kon- stanak takve „drugačije“ umetnosti koja je, i pored krodija iz Vršca (Vojvodina) prestalo sa funkiconisa- svih prepreka, jedina mogla da ide u korak sa evrop- njem 2004. godine. U tom trenutku Bijenale je bilo skim i svetskim umetničkim dešavanjima. Ozbiljnije na putu da postane jedan od najrespektabilnijih art uključivanje savremene umetničke scene u inter- događaja koja okuplja mlade likovne stvaraoce, ne nacionalne tokove dolazi tek nakon demokratskih samo Balkana nego i šire. U kontekstu prezentaci- promena i to najpre kroz povezivanje sa scenama u je i rada sa umetnicima koji tek počinju da grade okruženju. Još jedan zamah internacionalizaciji daje svoje karijere, treba pomenuti i manifestaciju Real i opšta klima interesovanja zapada za regiju Balkana Presence (pokrenuta od strane Nezavisne kultur- koji je zbog pređašnjih i skorašnjih istorjiskih doga- ne Akcije) koja već niz godina u Beogradu krajem đaja, kontraverzi, predrasuda i mitova, postao nova avgusta organizuje susret (radionice, izložbe, pre- „G tačka“ Evrope, „egzotično drugo“ tj. intrigantno davanja) velikog broja studenata umetničkih aka- područje za otkrivanje i istraživanje. Diktat određe- nih političkih struktura, velikih kulturnih instituci- ja i fondacija, na međunarodnoj umetničkoj sceni 4] „In search of Balkania“, Graz, 2002; „Blut und ho- nig – Die Zukunft ist am Balkan“, Vienna, 2003.; „In- der Schluchten des Balkans“, Kassel, 2003.) 5] „Konverzacija“, 2001., „Poslednja istočnoevropska izložba“, 2003., „Muzej Stedejlik na Ušću“, 2004., 2] Više akcija neformalne grupe LED ART tokom de- „Situated Self Confused, Compassionate and Conflic- vedesetih, „Urbazona“, Beograd, 1993., „Art Vrt“, tual“, 2005., „U raskoraku: izmeštanje, saosećanje i Beograd, 1994., „Scene pogleda“, Beograd, 1995. humor u savremenoj britanskoj umetnosti , 2007.“, „Pogled na zid“, Beograd 1994-1996., „Druga godiš- „Zidovi na ulici, 2008.“ nja izložba Centra za savremenu umetnost“, Beograd, 1997., „Bijenale Mladih- Vršac“ od 1994. do 2004... 6] Samostalne izložbe stranih umetnika, kooperaci- oni projekti Balkan Consulat, Graz,2002., Connection 3] „Na iskustvima memorije“, Narodni muzej, Be- - II međunardona dunavska konferencija za umetnost ograd, 1994-1995. i „Rezime“, Muzej savremene i kulturu, Beograd, 2003., Mobile Studios, Beograd, umetnosti, Beograd, 1996. 2006...

34 demija iz gotovo celog sveta i koja sa svakim novim latnost, već i kroz niz drugih aktivnosti i akcija ko- izdanjem beleži sve veću zainteresovanost stranih jima pokušava da reši evidentne propuste i nedo- učesnika. Navedimo to kao projekat koji bi uz bolju statke: slabu stručnu izdavačku delatnost (Remont organizaciju, menadžersku okretnost mogao tako- Art Magazin, Godišnji katalog, Remont Art Files...), đe doprineti značajnijoj promociji naše prestonice nedefinisano umetničko tržište (organizovanje no- kao centra umetničkih dešavanja i strujanja svežih vogodišnjih prodajnih izložbi, učestvovanje na art stvaralačkih energija. sajmovima), saradnja sa biznis sektorom (savetnici u formiranju kolekcije Telenor), profesionalno usa- Podatak koji onespokojava je taj da će kraj prve de- vršavanje kadra (učešće na mnogim trening pro- cenije novog veka dve ključne insitutucije (Narodni gramima za menadžment u kulturi)... U tom smi- muzej i Muzej savremene umetnosti) dočekati u slu svakako treba navesti i delatnosti art prostora i rekonstrukcijama, ostavljajući tako stručnu jav- organizacija nastalih u poslednjih nekoliko godina: nost, posetioce i turiste bez uvida u svoje kolekcije, Galerija Ozon, koja je pre svega svojim solidnom umetničku baštinu i aktuelno likovno stvaralaštvo. tehničkom opremljenošću, brojnim umetnicima Istina je da obe institucije nekakvu aktivnost -odr omogućila realizaciju složenijih, novomedijskih žavaju kroz putujuće izložbe i gostovanja u zemlji i projekata; Galerija Kontekst, koja se aktivirala na inostranstvu. No, dug period predviđen za završe- polju predstavljanja mladih umetnika i njihovih tak radova, posebno u slučaju Narodnog muzeja, radova, kao i pokretanja dijaloga o fenomenima u zahteva bržu akciju i promišljeniji plan kako uči- savremenoj umetnosti i kulturi, realizujući niz pro- niti dostupnim i živim ono što on poseduje. Inte- jekata i prezentujući društveno angažovane umet- resantan je slučaj Muzeja savremene umetnosti ničke i kustoske prakse; NGO KIOSK čiji je jedan od Vojvodine koji i pored nepostojanja sopstvenog glavnih ciljeva predstavljanje društvenih i političkih izlagačkog prostora (tačnije u iščekivanju početka problema savremenog društva sa umetničke tačke gradnje istog) u poslednjih nekoliko godina beleži gledišta. izuzetno intenzivnu izlagačku i izdavačku delatnost. To je, pre svega, rezultat želje novog rukovodstva I pored dalje prisutnih brojnih nejasnoća i pro- da redefiniše poziciju institucije kroz prizmu „... blema, opšti utisak u osvrtu na srpsku umetničku novih muzeoloških praksi koje više ne počivaju na scenu od 2000-te jesu i izvesni pozitivni pomaci, usko stručnom kustoskom radu i obrazovanoj pu- koji, nažalost, još uvek ne vode ka potpunoj sta- blici, već na teorijskom, marketinški upakovanom bilizaciji. Scena je prožeta radom/stvaralaštvom diskursu koji je u stalnom kontaktu sa publikom.“7 interesantnih pojedinaca/umetnika, grupa, otva- Upravo jedan takav pristup, redefinisanje aktiv- ranjem novih prostora, pokretanjem novih inicija- nosti, društveni angažman, primena savremenih tiva. Mada, i dalje se kao veliki problem nameće standarda, iznalaženje novih modela komunikaci- nedostatak finansijskih sredstava koja bi dala ne- je, uticaja, promovisanja, mora biti primenjen na ophodnu sigurnost i podršku daljem razvoju. To se čitav državni kulturni sektor kako bi se prevazišle svakako odražava na limitirane mogućnosti samih aktuelna inertnost, hermetičnost, neatraktivnost i izložbenih prostora, evidentne pre svega u njihovoj nebriga. nedovoljnoj tehničkoj opremljenosti, ali i na samu umetničku produkciju. Dovoljan je pogled na izlož- Za sada, nove ideje i inicijative za rešavanje brojnih be domaćih autora i stvar je jasna: odlične ideje i problema na sceni uglavnom dolaze iz nezavisnog koncepti postoje, ali u realizaciji sve ostaje u gra- sektora koji pitanje održivosti i veće vidljivosti nala- nicama skromnog. Takvo stanje stvari u odnosu na zi u aktivnom praćenju, brzom reagovanju i prihva- današnji produkcijski standard na međunarodnoj tanju internacionalnih iskustava. sceni, umetnicima ne dozvoljava učešće u „prvoj ligi“. Ograničen pristup stranim fondovima i progra- Remont - nezavisna umetnička asocijacija je pri- mima, oslanjanje na državne i gradske finansijske mer NGO organizacije koja već devet godina svoju izvore proizveo je neophodnost prakse pronalaže- osnovnu oblast interesovanja - savremeno vizuel- nja dodatnih novčanih sredstava kroz sponzorstva. no stvaralaštvo - tretira ne smo kroz izlagačku de- Umetnici za takve poduhvate nisu spremni, a nova generacija školovanih kulturnih menadžera ne ose- ća potrebu i ne vidi materijalni benefit koji bi ih in- spirisao da prihvate izazov. 7] Iz pisma/izjave Živka Grozdanića, direktora Mu- zeja savremene umetnosti Vojvodine; http://www. msuv.org/informations/izjave.html

35 Ono što ohrabruje je činjenica sve veće zaintereso- nose promociji savremenih umetničkih tendencija vanosti mladih autora za razne inostrane residen- kod nas i boljem pozicioniranju naše scene u inter- ce programe i studijske boravke u regionu, Evropi nacionalnim tokovima. i svetu. To im omogućava doedukaciju, stvaranja mreže kontakata, sticanje novih iskustava i -par Inicijative koje dolaze od stranih kustosa, poput tnerstava neophodnih u daljem ličnom profesio- namere Tine Moller Sorensen da svojoj sredini nalnom/umetničkom usavršavanju, ali i doprino- prezentuje gotovo nepoznatu ili malo poznatu su sceni sa koje su potekli. U prilog toj pojačanoj umetničku produkciju zemlje, o kojoj se još uvek svesti o potrebi menjanja, preuzimnja inicijative od razmišlja samo kroz asocijacije na rat, zločine i op- strane samih umetnika navodimo primer asocijaci- štu nesigurnost, vrlo su dragocene. Posebno se čini je Dez.org koja okuplja jedanaest umetnika mlađe dragocenim to ako se u kustoskoj koncepciji ide generacije različitih umetničkih senzibiliteta, udru- izvan očekivanih predočavanja praksi koje reflektu- ženih u želji da afirmišu i promovišu sopstveni rad ju isključivo bolno nasleđe koja ta scena nosi tj. ako i iniciraju platformu za vrednovanje stvaralaštva se fokusira na svu njenu kompleksnost, raznovr- sopstvene generacije (umetnici posle devedese- snost, prezentujući dela koja tretiraju širok spektar tih, sredina nultih) i za plasiranje potencijala koje univezalnih pitanja i tema. ova sredina kao i mladi ljudi u njoj imaju. Podršku u svemu tome daju im već pomenute galerije i or- Websites: ganizacije kao što su Remont, Kontekst, Ozon, NKA, www.remont.net Kiosk, kao i etablirane galerije Salon Muzeja savre- www.serbiancontemporaryart.info mene umetnosti, Likovna galerije Kulturnog centra www.msub.org.rs Beograd, Dom omladine, Zvono, Prodajna galeri- www.msuv.org ja Beograd, koncepcijski reorganizovana galerija www.kioskngo.org Doma kulture Studentski grad, Muzej savremene www.kontekstgalerija.org umetnosti Vojvodine, Art Klinika i KUDA.ORG iz No- www.o3.one.rs vog Sada, ali i pojedinci, freelance kustosi srednje i www.nadezdapetrovic.rs mlađe generacije (Stevan Vuković, Zoran Erić, Maja www.oktobarskisalon.org Ćirić, Saša Janjić, Jelena Vesić, Jovana Stokić...) koji www.kuda.org kroz praktičnu realizaciju projekata najviše i dopri- www.ledart.org.rs www.real-presence.org

36 Miroslav Karić (1975)

Diplomirao na Filozofskom fakultetu, na katedri za istoriju umetnosti 2000. godine. Od 2001. angažo- van u nezavisnoj umetničkoj asocijaciji Remont. Sa Sašom Janjić i Slobodanom Jovanovićem 2004. po- staje kourednik časopisa Remont Art Magazin. Sa- radnik na projektima Remont Review- beogradska umetnička scena 90-ih, Beograd; Veza/Connec- tion- II međunarodna dunavska konferencija za umetnost i kulturu u Beogradu; Precise Models, izložba austrisjkih i nemačkih umetnika, kustos Marko Lulić, Beograd...Koordinator na projektima Mobile Studios (u saradnji sa asocijacijom Public Art Lab – Berlin), Beograd; Evropska Diploma za menadžment u kulturi, Beograd...Kustos za bilbord projekat na Beogradskom letnjem festivalu 2007. godine i izložbe „Electric Girl”- Dejan Kaluđerović, Galerija Remont; „Inner-outer“; Ana Petrović, Iva- na Stojaković, Jovana Stojanović, Galerija Remont, Beograd....Kokustos izložbi „Nova slika“, Galerija „Dr. Vinko Perčić“, Subotica; „Povratak intimnosti“, Magacin u Kraljevića Marka, Beograd; „Fascinira- juća geometrija“, Magacin u Kraljevića Marka, Be- ograd...Od 2004. godine stalni saradnik u beograd- skom kulturnom mesečnom vodiču YellowCab... Angažovan na poslovima PR za 50. Oktobarski sa- lon 2009. godine...

37 miroslav karić Serbian Art Scene After 2000 – One Perspective

In order to have a better understanding of con- was one of the first reviews1 of domestic artistic temporary art scene in Serbia, it is useful to look production originated during that very disheart- back at its social context in the penultimate dec- ening decade. This was a chance for some to be ade of the 20th century. These were the times of reminded of, and for the others to get acquainted great creative potential, freedom, and faith that with the works of contemporary artists who were we were a part of the world; but this faith quickly active during this turbulent historical period. For dispersed with the first signs of the devastation of most people, this period meant parallel fight for the state, which turned a beautiful dream into a existence on both personal and professional level, nightmare. The decade that followed was marked for professional recognition, acceptance and valua- by disintegration of the social systems and values. tion. The “Remont.Review” project represents the The beginning of the new century in Serbia was a first serious review of those artistic practices that period that, following the dark ‘90s, was supposed at the time were regarded outside of the establish- to introduce societal and transition changes to a ment of Serbian art and culture. During the ‘90s, significantly reduced country. Some radical turns, the official politics was burdened with tradition, as well as realization of big ideas and concepts was glorious history, searching for our heavenly origins, widely expected. Particularly hopeful for changes and glorification of the unique position of“cho- was the culture field, which craved revitalization sen“ and “sacrificed” people in a planetary battle and a new social role after a decade of decline. between good and evil bestowed upon us. The is- However, other than some cosmetic changes and sues that the artists were faced with were neither personnel juggling within the government, the dramatic repressions, nor outright prohibition of expected changes never took place. Pledges for exhibitions, but other, perhaps even more danger- change were integrated in political manifestos ous forms of censorship. The official institutions with varying intensity, but the tide of new political expressed disregard, neglect and marginalisation events and causes managed to obstruct and halt of their work, persistent positioning of the contem- them again. The zest and determination that had porary artistic practice as ‘alternative’, and the lack just been established became a loop of expecta- of sustained financial and media support. Because tions and disappointments. of the cultural embargo on Serbia, the contact with the rest of the world was denied. However, there After the strong knockout of the ‘90s, Serbian remained various ways of presenting work, at least culture slowly livened up at the beginning of the in the local framework, through series of projects 2000s, although the repercussions of the (un)ex- pected impact of the 90s, particularly strong on visual arts, could still be felt.

As a result of this disorienting period, the Serbian art scene at the beginning of the 21st century felt the strong need to re-examine its recent history. “Remont.Review/ Belgrade Art Scene of the ‘90s” (Remont – Independent Art Association, 2001) 1] The exhibition “Remont.Review“ was followed by many overviews of art practices in the ‘90s, such as the exhibitions “Fatal Nineties“: Strategies of Resistance and Confrontation“ in the Museum of Contemporary Art in Novi Sad and “On Normality: Art in Serbia 1989-2001”, in the Museum of Contemporary Art in Belgrade in 2005.

38 and exhibitions2 initiated by the independent sec- Serbian art. Such co-operational projects and- ex tors (Radio B92 – Cinema REX, Centre for Cultural hibitions were predominantly realized by the new Decontamination, Centre for Contemporary Art curatorial teams of the Museum of Contemporary - Belgrade (with Soros Foundation), Centre for Art5, the Remont Gallery6, and through inclusion of Contemporary Culture Konkordia – Vršac...), and international curators and artists in local art mani- through individual projects initiated by some offi- festations, such as the October Salon, the Nadezda cial institutions3. This “different” art scene survived Petrovic Memorial and the Biennial of Visual Art thanks to the independent sector and individual in Pancevo. Thus, Belgrade and Serbia were finally patrons, and was the only one that kept the pace placed on the map of contemporary art manifesta- with the international art scene despite all the ob- tions in the region and in Europe. Unfortunately, stacles. The more serious international inclusion The Biennial of Young Artists, organized by the of the Serbian contemporary art scene came only Center for Contemporary Culture Konkordia from after the political changes, and was primarily car- Vrsac (Vojvodina) ceased to function in 2004. At ried out through networks with the neighbouring the time of closure, the Vrsac Biennial was quickly countries. Additional boost to the internationaliza- becoming one of the best art events for young vis- tion of the art scene was stimulated by Western ual artists from the Balkan region and beyond. In interest in the Balkan as an ‘exotic Other’ that, due the context of presentation and work with artists to accumulated historic and mythic events became who just started to build their careers, it is impor- the new “G spot” of Europe, the intriguing zone tant to mention the Real Presence manifestation to be discovered and explored. As a consequence in Belgrade (initiated by the Independent Cultural of the dictation of certain political structures, big Action) which has for a number of years organized cultural institutions and foundations, a series of encounters (workshops, exhibitions, lectures) for “Balkan exhibitions”4 appeared at the international a number of international art students. With bet- art scene. These exhibitions were curated by re- ter organisation and management aptitude, this nowned curators (Peter Weibel, Harald Szeemann, project could become a significant promotion of Rene Block) whose selections more frequently in- our capital as the centre of artistic events and flows cluded works of Serbian artists. Select works, in of fresh productive energies. tune with the politics of the day, reflected more or less successfully the curatorial concepts based on The unsettling information is that the two crucial key words: identity, cross border, transition, anti- institutions (The National Museum and theMu- globalism, integration... Such contextualization of seum of Contemporary Art) will be under recon- the art scene, which was in the process of being struction at the end of the 2010, which will thus re-integrated in the international art scene, offered leave the expert public, the visitors and tourists a chance to local artists to present their works to without insight into their collections. Neverthe- broader public, but was marred with oversight of less, both these institutions remain active through broader artistic practices in the region. During the projects and tours in the country and abroad. The 2000s, local initiatives also showed interest in the lengthy reconstruction works on the National Mu- increased international presence of contemporary seum building demand a more deliberate plan on

2] A number of actions of the informal group 5] “Konverzacija/ Conversation“, 2001, “Poslednja LED ART during the ’90s, „Urbazona“, Belgrade, istočnoevropska izložba/ The Last East European 1993, “Art Vrt/ Art Garden“, Belgrade, 1994, “Scene Exhibition”, 2003, “Muzej Stedelijk Amsterdam pogleda/ Gaze Scenes“, Belgrade, 1995, “Pogled na Ušću/ Stedejlik Museum Amsterdam at Ušće“, na zid/ Look at the Wall“, Belgrade 1994-1996, 2004, “Situated Self: Confused, Compassionate „The Second Annual Exhibition of the Centre of and Conflictual“, 2005, “U raskoraku - izmeštanje, Contemporary Art“, Belgrade, 1997, „ The Biennial saosećanje i humor u savremenoj britanskoj of Young Artists “ from 1994 until 2004... umetnosti/ Breaking Step: Displacement, 3] “Na iskustvima memorije/ Experiences from Compassion and Humour in Recent British Art, Memory“, National Museum, Belgrade, 1994-1995 2007“, “Zidovi na ulici/ Walls in the Street, 2008.“ and “Rezime/ Résumé “, Museum of Contemporary 6] Contemporary exhibitions of foreign artists, co- Arts, Belgrade, 1996. operational projects Balkan Consulate, Graz, 2002; 4] “In search of Balkania“, Graz, 2002; “Blut und Connection - II Danube Conference for Art and honig – Die Zukunft ist am Balkan“, Vienna, 2003; Culture, Belgrade, 2003, Mobile Studios, Belgrade, “Inder Schluchten des Balkans“, Kassel, 2003) 2006...

39 how to make its holdings accessible and visible. bility and greater visibility in active following, quick Also, an interesting case is that of the Museum of reacting to, and acceptance of the international Contemporary Art of Vojvodina that, despite the experience. lack of own exhibition space (the museum is await- ing its own building), has maintained an impres- Remont, an independent art association, presents sive publishing and exhibiting schedule over the the example of the NGO which has, for nine years, past few years. This came as a result of its current treated its basic field of interest – the contem- management’s wish to redefine the position of the porary visual art – not only through exhibiting institution through the prism of “…new museo- activities, but through a series of other activities logical practices which are no longer based on the and actions, in the attempt to resolve some obvi- narrow expertised curatorial work and educated ous omissions and flaws in the sector: professional visitors, but on the theoretical, marketing wrapped publishing (by publishing its Remont Art Magazine, discourse which is in a regular contact with the An Annual Catalog, Remont Art Files...), creation of visitors.”7 Such approach, with the redefining of art market (by organising New Year Sales Exhibi- museum’s activities through employment of social tions and participating in art fairs), co-operations engagement and finding new models of communi- with the business sector (by acting as advisors in cation, influence and promotion, has to be applied the formation of the Telenor collection), and pro- to an entire cultural sector of the state, in order fessional improvement of its staff (through -par to overcome the current inertia, imperviousness, ticipation in many training programmes for culture unattractiveness and neglect. management). Similarly, several other art spaces and organisations have emerged over the past At the moment, the new ideas and initiatives for problem solving at the art scene mainly come from the independent sector, which redefines sustaina-

7] From the letter/statement of Živko Grozdanić, director of the Museum of Contemporary Art of Vojvodina; http://www.msuv.org/informations/ izjave.htm

40 years: Ozone Gallery, which enabled the realiza- the ‘90s and throughout the 2000s). They are cur- tion of many complex new media projects, thanks rently supported by previously mentioned galler- to its good technical equipment; Kontekst Gallery, ies and organizations, such as Remont, Kontekst, active in the filed of presenting young artists, as Ozon, NKA, Kiosk, as well as the more established well as starting the dialogue about contemporary galleries – Salon of the Museum of Contemporary art and culture through series of projects and pres- Art, Visual Arts Gallery of the Belgrade Cultural entations of socially engaged artistic and curatorial Center, The Belgrade Youth Cultural Centre, Zvono, practices; and KIOSK, whose aim is to present so- Gallery Haos, Selling Gallery Beograd, conceptually cial and political issues of the contemporary soci- reorganized gallery of the Cultural Centre Student ety from the artistic point of view. City, the Museum of Contemporary Art of Vojvo- dina, Art Klinika and KUDA.ORG from Novi Sad, Apart from numerous problems that are still as well as from some individuals, freelance cura- present, the general impression in the review of tors of the middle and younger generation (Stevan the Serbian art scene since 2000 includes certain Vuković, Zoran Erić, Maja Cirić, Saša Janjić, Jelena positive shifts which, unfortunately, still do not Vesić, Jovana Stokić) who contribute to promotion lead towards complete stabilization. The art scene of contemporary artistic tendencies and a better is thriving with interesting artists and groups, open- positioning of our scene internationally. ing of new spaces and starting new initiatives. Yet, the lack of financial support, which would enable further development, still presents a big challenge. This certainly reflects on the limitations of the -ex hibition spaces, which are insufficiently technically equipped, and which in turn limit the artistic pro- Author of the text would like to express special duction. In a snapshot, the local art scene is char- thanks to Darka Radosavljević Vasiljević acterised by excellent ideas and concepts but its execution is still modest. The reality of current pro- duction standards makes it difficult for local artists to be internationally competitive. Limited access to foreign funds and programmes as well as gov- ernmental and municipal bodies has necessitated in finding additional means through sponsorships. Artists are not yet ready for such entrepreneurial endeavours, and the new generations of cultural managers do not see the need or immediate ben- efits to accept this challenge.

What is encouraging, however, is the ever stronger enthusiasm of young artists for various internation- al residence programmes and study opportunities in the region, Europe and worldwide. This enables them to receive additional education, create their net of contacts, acquire new experiences and part- nerships necessary for further personal profession- al and artistic improvement, but also to contribute to their local scene. As an example of this intensi- fied initiative on the part of the artists themselves, we can name the association Dez.org, which gath- ers eleven artists of the younger generation of var- ied artistic interests, united round the wish to as- sert and promote their work and initiate a platform for valuation of their generation (artists active after

41 Useful websites:

www.mangelosnagrada.org.rs; www.remont.net; www.serbiancontemporaryart.info; www.msub.org.rs; www.msuv.org; www.kioskngo.org; www.kontekstgalerija.org; www.o3.co.yu; www.nadezdapetrovic.co.yu; www.oktobarskisalon.org; www.kuda.org; www.ledart.org.yu; www.real-presence.org www.bgdart.rs

Miroslav Karić (1975)

In 2000. he graduated from the Faculty of Philoso- phy, Department of Art History 2000. Since 2001. engaged in the Remont independent artistic asso- ciation. With Sasa Janjic and Slobodan Jovanovic 2004th became co-editor of journals Remont-art magazine. Associate on the projects: Remont Re- view - Belgrade art scene of the 90s, Belgrade; Veza/Connection- II International Danube Con- ference on Arts and Culture in Belgrade, Precise Models, Exhibition of Austrian and German artists, curator Mark Lulić, Belgrade…Project coordinator for Mobile Studios (in collaboration with the Asso- ciation of Public Art Lab - Berlin), Belgrade; Euro- pean Diploma in Cultural Management, Belgrade... Curator for the billboard project at the Belgrade summer festival 2007. and for exhibitions “Elec- tric Girl” - Dejan Kaludjerovic, Gallery Remont; “Inner-Outer: Ana Petrovic, John Stojakovic, Jovan Stojanovic”, Remont Gallery, Belgrade...Co-curator for exhibitions “New Painting”, Gallery “Dr. Vinko Perčić “, Subotica; “ Return of Intimacy, Magacin u Kraljevića Marka, Belgrade; “Fascinating -Ge ometry”, Magacin u Kraljevića Marka, Belgrade… Since 2004. engaged as regular contributor to the Belgrade cultural monthly guide “YellowCab”… Miroslav was engaged in PR activities for the 50th October Salon in 2009.

42 Miroslav kariĆ Unutrašnji svetovi : Close UP o stvaralaštvu Anice Vučetić

Prisutna na likovnoj sceni već dve decenije Anica ro odvodi dalje na putovanje i osvajanje unutrašnjih Vučetić je jedan od onih autora čija originalnost, prostora, otkrivanja središta nesvesnog i potrage za maštovitost, osoben pristup, posvećenost realizaci- duboko skrivenim vizuelnim sadržajima. Sa tog puta ji radova u pozitivnim ocenama ujedinjuje stručnu i do danas beleške su stizale od dugih EEG zapisa do širu javnost. Još od druge polovine osamdesetih kompleksnih ambijentalnih video instalacija. kada počinje sa prvim izlaganjima objekata jasan je put ove umetnice ka eksperimentu koji se ogledao ***** pre svega u njenoj odluci (rezu) da svoje osnovne Uključujući u svoj rad interesovanja za razne naučne studije slikarstva u jednom trenutku skrene ka inte- discipline, snagu vizuelnog, performativnog kao i resovanju za modelovanje i 3 D formu, ali da i tu značaj participatorskog Anica Vučetić ostaje prepo- napravi iskorak u drugačijem promišljanju plastičkog znata kao stvaralac koji uvek polazi od sofisticiranih govora. Tako najrazličitije materijale i upotrebne koncipiranja postavki u prostorima u kojima izlaže. predmete (papir, tkanina, vunica, najlon čarape, sto- Ambijentacija je u njenom slučaju od početka pred- lica, kišobran...) Anica Vučetić „angažuje“, prošiva, stavljala delo za sebe, još jedan medij koji posmatra- lepi, vezuje, navlači na žičane konstrukcije praveći ču treba da omogući novo iskustvo u percepciji i prvenstveno zoomorfne oblike (puževi, krokodili, aždaje, slepi miševi, ptice) koje fiksira ili ostavlja da slobodno „lebde“ i lelulaju u prostoru. Upravo ta- kvim izborom egzemplara postojeće ili izmaštane faune i spacijalnim rešenjima za svoje radove autor- ka je negde (ne)svesno sugerisala jednu od kasnijih preokupacija i konstanti u njenom stvaralaštvu a to su kretanje i dinamika. Ideja o pokretu, „oživljava- nju“ objekata iniciranih u prvi mah hodom publike i blagim strujanjima vazduha1 ubrzo je ustupila mesto serioznijim kinetičkim zamislima i kreiranju prvih mobila. Elektromotori, mehovi, kompresori postaju okidači, „srca“, „pluća“ lepezastih, jastučastih, spi- ralnih, loptatstih, jedrastih formi inaugurusanih umetničinom imaginacijom u dremljive kitove, usnule larve, u predstave nevidljivog bila tenzije, straha, strepnje, neizvesnosti, lutajućeg i radoznalog duha.2 Jednom započeto istraživanje dinamičkih, kinetičkih procesa i njihovo prevođenje u medij za detekciju i notaciju psiholoških stanja autorku usko-

1] Magistarska izložba - objekti i instalacije, Galerija FLU, Beograd; 1988. 2] Ambijenti, mobili, instalacije, Galerija ULUS, Beograd; 1994, Nostalgija - ambijent-instalacija, Muzej savremene umetnosti Univerziteta u Sao Paulu, Park Ibirapuera-Paviljon Bijenala, Sao Paulo, Brazil, 1995/96, Veliki talas – ambijenti i instalacije, Salon Muzeja savremene umetnosti, Beograd; 1997.

43 doživljaju određene umetničke ideje. Tako Vučetiće- autorkinih ostvarenja fokusiranih na ispitivanje od- va stvara svojevrsne teatarske situacije u nastojanju nosa/veze spoljašnjih i unutrašnjih sfera, sila i zako- da dramatizuje dihotomiju unutrašnji/spoljašnji pro- nitosti, detektovanje arhetipskih simbola, proces stor/svet i omogući publici da samim ulaskom u ga- individuacije, istraživanja snova i njihovog soterio- leriju na neki način i doslovno ostavi realnost iza loškog karaktera. A sve ovo autorka je bazirala na sebe. Bez obzira da li su „zaogrnuti“ prozračnošću, ličnom iskustvu, željama, strahovima, lepotama i belinom ili „ugušćeni“ tminom umetničini vrlo košmarima, involvirajući sebe u sve segmente na- atmosferični mizansceni u funkciji su kreiranja onog stanka dela od koncipiranja scenografije, „glume“, uskog prolaza koji treba da nas uvede u gotovo ma- režije, do snimanja i montaže uvek nastojeći da do- terijalizovana, opipljiva emotivna/psihološka stanja, kuči samo jedno: čudesno, a za tim će, kako sama da nas osami na (ne)poznatim meridijanima i suoči kaže, tragati do kraja. sa slikama/predstavama beskraja ljudskog uma i duše.

***** U građenju jedne takve snolike dimenzije i suptilnog uodnošavanja duhovnog i materijalnog autorka naj- češće polazi od promišljanja slojevitih simboličkih značenja osnovnih elemenata/prirodnih materija kao što su voda i vazduh. Ova prapočela u radu Vu- četićeve postaju transmiteri poruka o životu, smrti, energijama, moći, kreaciji, destrukciji, manifestato- ri muško/ženskog principa, nesvesnog, tajnovitog, sredstva izbavljenja, očišćenja i isceljenja. Njihova doslovna fizička svojstva, ponašanja i potencijali proizvedeni su u medij viđenja (V. Vukićević)3, u in- strument preobražavanja prostora, dočaravanja oduhovljenosti. Lahoraste, prozirne, reflektivne strukture tako čine ključni deo iluzije kojoj prisustvu- jemo, lebdenju i izviranju slika u slow motion-u, ri- tmičnom, hipnotičkom loop-u skrivenih sadržaja koji su tu da kažu istine o svima nama. Talas, mesec, zve- zdano nebo, konj, ožiljak samo su neki od motiva, a Glasnik, Rez, Nemir, Odslikavanje, Sažimanje samo neki od naziva vizuelnih celina koji upućuju na srž

3] Vladimir Vukićević, Arhetipski simboli, 2005.

44 Miroslav kariĆ inner worlds : close up The Art of Anica Vučetić

For the last two decades Anica Vučetić’s original- covery of the core of the unconscious and a search ity, imagination, unique approach and dedication for the deeply hidden visual content. Ever since have received a unified public and critical acclaim. it began, the reports on this journey were given Ever since the late 1980’s and the first objects she in various forms, ranging from long EEG sheets to exhibited, her path has been undoubtedly experi- complex ambient video installations. mental – starting with her decision to divert from her formal education (painting) into modeling and ***** tri‑dimensional format, yet in a quite personal Anica’s interest in diverse scientific disciplines and way. her belief in the power of visualisation, performance and participation make her stand out as an artist In the beginning, Anica Vučetić engaged various ma- whose works are strongly based on a sophisticated terials and everyday objects (paper, textile, wool, conception of exhibiting in specific gallery spaces. nylon stockings, chairs, umbrellas...) by sewing, She has always interpreted the exhibition space as gluing, tying and stretching them into zoomorphic another medium for providing the audience with artifacts (snails, crocodiles, dragons, bats, birds), a new experience in perception and impression of either fixing them or letting them “float” and swing a particular artistic idea. In this way, Anica creates in space. Through the very choice of exemplars of a sort of theatrical situation in order to dramatise both existing and imaginary fauna and their spatial a dichotomy between inner/outer space/world, setup Anica (sub)consciously suggested her later letting the public literally leave the reality behind preoccupations and constant ingredients of her when entering a gallery space. Whether “cloaked” art – movement and dynamics. The primary idea in luminosity, whiteness or “thickened” by gloom, of “bringing objects to life” by airflow1 initiated the artist’s rather atmospheric mise‑en‑scène cre- by movements of the gallery audience, soon gave ates that narrow passage into almost materialised, way to some more serious kinetic works. Electric tangible emotional/psychological states, placing us motors, bellows and compressors become the trig- on (un)known meridians and confronting us with gers, “hearts” and “lungs” of fanlike, pillowy, spiral, pictures/images of the infinity of the human mind spherical, sail‑like forms inaugurated by the artistic and soul. imagination into whales, sleeping larvae, images of the invisibly pulsating tension, fear, anxiety, un- ***** certainty, rambling and investigative spirit.2 Once Building such a dream‑like dimension through sub- initiated, this investigation of dynamic/kinetic pro- tle juxtaposition of spiritual and material worlds, cesses and their translation into the media that de- Anica usually rethinks the multi‑layered symbolic tect and record various psychological states soon meanings of the basic elements like water and took the author on a journey into inner spaces, dis- air. In the course of her work these fundamen- tals become the transmitters of messages about life, death, energy, power, creation, destruction, 1] MA exhibition - objects and installation, Gallery male/female principle, speakers of Unconscious FLU, Belgrade; 1988. and Secret, means of deliverance, purification and 2] Ambients, mobils, installation, Gallery ULUS, healing. Their literal physical attributes, behaviour Belgrade; 1994, Nostalgy - ambiental-installation, and potentials are translated into a visual medium Museum sof Conntemporary Art, University in Sao (V. Vukčević)3, morphing the space and conjuring Paolo, Park Ibirapuera-Pavillion Bieniall, Sao Paolo, Brasil, 1995/96, Veliki talas – ambijenti i instalacije, Salon of Museum of Conntemporary Art, Belgrade; 1997. 3] Vladimir Vukićević, Arhetipski simboli, 2005.

45 spirituality. These breezy, transparent, reflective structures are the key part of the illusion we wit- ness – floating images appearing in slow motion, rhythmical, hypnotic loop of hidden content letting us know the truth about ourselves. The wave, the Moon, the starry sky, the horse, the scar are mere- ly the motifs, while Messenger, Cut, Reflection, Anxiety, Compression... are but the titles of visual wholes pointing to the core of the author’s works focused on the investigation of relationship/con- nection between the outer and inner spheres, forc- es and rules, detection of the archetypal symbols, individuation, exploration of dreams and their so- teriological character. The author has based every- thing aforementioned on her experience, wishes, fears, beauties and nightmares, involving herself in all segments of the artwork, including set design, “acting”, directing, cinematography and editing, aiming at a single direction: The Miracle. It is her quest.

46 art portfoilio ivan petrović

Mihailo Vasiljević Dokumenti iz arhive Ivana Petrovića

Rad Ivana Petrovića Dokumenti (1997–2008) sasto- fotografije može osporiti, razlozi koji stoje iza izbora ji se od delova 12 različitih serija fotografija. Iako svakog snimka podjednako su važni kao i koncept u podseća na retrospektivnu postavku, ovaj autoku- kome on učestvuje. stoski projekat nema za cilj uobičajenu reprezen- taciju autorovog dosadašnjeg opusa. Dokumentisu Naziv Petrovićevog rada, ne pretpostavlja samo op- do sada predstavljeni u četiri varijante i svaka na- šte mesto tumačenja fotografije preko dokumenta. redna će podrazumevati ne samo različite fotogra- Iako su predstavljene fotografije dokumenti njego- fije, već i njihove promenljive kombinacije sa već vog vizuelnog iskustva, specifičnim činom izbora izloženim snimcima. U projektu učestvuju fotogra- one postaju nestalan medij njegove arhive. fije iz Petrovićevih radova: Svinjokolj (1997–’98), Vozovi (1997–’99), Deponija (1998), Bivolje (1998– O arhivi u kontekstu umetnosti najčešće se govori ’99), Lične priče (1998), Café Grizzly (1998–2000) kao o diskursu koji se preispituje kroz aproprija- Vitak 1999 (1999), Fotoalbum (2001), Evidentiranje ciju, interpretaciju ili rekonfiguraciju. Sa svojom (2001), Portreti (2001–), Studenti (2006–) i Sumnji- dvostrukom ulogom umetničkog medija i arhivske vo ponašanje (2008–).1 Dokumenti su dinamična građe, fotografija se često nalazi u centru umetnič- kompilacija ovih radova, ali i poligon za postavljanje kog istraživanja ovog diskursa.3 Fotografski aparat mnogih pitanja. Petrović problematizuje fenomen je “mašina za arhiviranje” i možemo reći da je sva- arhive dok istovremeno otvara raspravu o fotograf- ka fotografija a priori arhivski objekt.4 Za razliku od skoj istini, odnosno dovodi u pitanje fotografiju kao generisanja arhive od pronađenog materijala, čime svedočanstvo. se Petrović bavi u projektu Slike (2003–), u Doku- mentima on problematizuje arhivu koju je sam Iako pojedinačna fotografija ostaje osnova za svaki napravio tokom dvanaest godina.5 Iako je ova, de- fotografski projekat, ona je nepotpun i fragmenta- limično kustoska pozicija uvek prisutna u stvaranju ran govor”2 koji postaje razumljiv samo u određe- fotografskog rada, ona je u Dokumentima posebno nom kontekstu. Ovaj kontekst mogu biti različite istaknuta. Ovaj projekat je rezultat istraživanja Pe- institucije ili tekstovi (naslov, objašnjenje), ali u trovićeve arhive, ali i dve druge, od kojih je jedna smislu umetnosti pojedinačna fotografija naročito zvanična i nefotografska (Evidentiranje), a druga dobro funkcioniše u kontekstu drugih fotografija. privatna (Fotoalbum). Princip odabira, koji kroz ra- Umesto insistiranja na formiranim serijama, Pe- zličite faze prati stvaranje svakog fotografskog rada, trović ostavlja svoju arhivu otvorenom na način u ovom radu je shvaćen kao univerzalan. koji je uvek iznova stavlja u centar pažnje. U Doku- mentima, pojedinačna fotografija je tretirana kao Možda je glavni kriterijum za izbor ovih fotografija promenljiv i nestalan artefakt fotografske arhive i bila činjenica da one uglavnom predstavljaju doga- njeno značenje je kodirano u odnosu sa drugim fo- tografijama. Iako se zbog ovoga značaj pojedinačne 3] “Atlas” Gerharda Rihtera (Gerhard Richter) i “Les archives de C.B.” Kristijana Boltanskog (Chris- tian Boltanski) su neki od najpoznatijih primera. 1] Fotografije iz serija Deponija i Fotoalbum 4] Okwui Enwezor, “Archive Fever, Photography nisu uključene u aktuelnu postavku. between History and Monument”, in: Enwezor, 2] Alan Sekula koristi ovaj izraz za fotografije Archive Fever – Uses of the Document in Contem- uopšte misleći na značenja koje različiti porary Art, International Center of Photography, konteksti učitavaju u fotografiju. Allan Sekula, Steidl, New York, 2008, 12. “Reading an Archive”, in: Liz Wells (ed.), The 5] Rad Slike baziran je na upotrebi fotografskog Photography Reader, Routledge, London, 2003, materijala (negativi i dijapozitivi) pronađenog na 445. ulici.

48 đaje i situacije u kojima je autor na različite načine tičkih okolnosti i zabave. Po mnogo čemu više kri- učestvovao. Iako se prisustvo fotografa podrazu- tički usmerene od ostalih fotografija u Dokumen- meva, njegov odnos prema situaciji u kojoj radi u tima, one govore o društvenim okolnostima bar velikoj meri određuje izgled i moguće značenje sni- koliko i snimci iz serije Vitak 1999. maka koje pravi. Dakle, može se reći da Dokumenti predstavljaju jedan pogled na različite aspekte živo- Petrović je za vreme NATO bombardovanja kao ta u Srbiji tokom perioda od 1997. do 2008 godine. pripadnik rezervnog sastava Vojske Jugoslavije bio Ovaj fotografski pogled je nekada više, a nekada na položaju u mestu Vitak. Iako nije učestvovao u manje kritički usmeren, ali on se uvek bavi uzalud- otvorenom vojnom sukobu, sama činjenica da je nim razlikovanjem “kolektivne istorije” i “privatnog fotografisao u vojnoj bazi na Kosovu dovoljno je pamćenja”. Fotografija se uvek kreće između ova uznemirujuća. Iako su uniforme i oružije veoma dva pojma i sprečava njihovo lako razgraničavanje.6 prisutni na njima, ove fotografije podsećaju na pri- Tako snimci iz Petrovićeve arhive dokumentuju, po- vatan foto-album. Modeli su uglavnom vojnici–re- nekad eksplicitno, neka od ključnih pitanja srpskog zervisti koji su, kao i Petrović, dospeli u te okolnosti društva u periodu tokom koga su nastali. Ipak, iako protiv svoje volje. Besmisao vojnog poduhvata se je na ovim fotografijama moguće pročitati nešto od možda najbolje vidi na mnogo sumornijim snimci- toga kako se živelo u Srbiji u datom periodu, kri- ma na kojima nisu predstavljeni ljudi. Tako naizgled tika “kolektivne istorije” sprovedena je na mnogo banalni crno-beli pejzaž sa ogoljenom zemljom ili suptilniji način. Ovde ne možemo da vidimo stresni kućica za psa zarasla u travu izgledaju potresno kraj jedne ideologije i divlji početak druge, kao što iako ne prikazuju eksplicitno ratne okolnosti. bi možda mislili da možemo u reportažnim fotogra- fijama nekih događaja.Dokumenti nisu društveno– Studijske fotografije iz serije Evidentiranje (2001) politička izjava, ali svedoče o određenom stanju predstavljaju predmete iz depoa Opštinskog prekr- stvari i u tom smislu dotiču uznemirujuće istine šajnog tužilaštva u Kruševcu i prekidaju uglavnom srpske svakodnevice. zatvoren niz portreta u Dokumentima. Ovde se radi o materijalnim, najčešće posrednim dokazima za- Najranije fotografije izDokumenata , snimci iz serija plenjenim posle tuča ili prilikom racija. Fotografi- Svinjokolj, Lične priče i Bivolje vezane su za Petrovi- je iz Evidentiranja simbolički govore o nasilju kao ćev rodni kraj – Kruševac i okolinu. U serijama Bivo- društvenom stanju i iako nijedan od predstavljenih lje (naselje u opštini Kruševac) i Svinjokolj Petrović predmeta nije upotrebljen za ubistvo, oni izgledaju pristupa temama koje su definisane okruženjem dovoljno zlokobno da posmatrač pomisli na naj- kome pripada, a koje je, kako sam kaže često video gore. Ova serija snimaka, od svih predstavljenih kao “dramatično i napeto”. Lične priče su nastale u Dokumentima, najdirektnije govori o fotografiji tako što su Petrovićevi poznanici prepričavali svoje kao mediju arhive. Frontalno snimljene sa difuznim doživljaje gledajući u objektiv fotografskog aparata. osvetljenjem i jednostavnom centralnom kompozi- Ove fotografije funkcionišu kao izvrnuta varijanta cijom, fotografije izgledaju kao zvanični sudski do- nepostojećeg dokumentarnog filma. U njima je kumenti.7 Zajedno sa fotografijama iz drugih serija, iskorišćeno ograničenje fotografskog medija (nedo- ovi dokazi o nepoznatim povredama zakona dobi- statak zvuka) za pravljenje nečega što bi se moglo jaju novi smisao. Dokumentisu na taj način punkti- nazvati “istraživačkim portretom”. Dramatične su i rani konkretnim fragmentom nepreglednog polja fotografije iz serije Café Grizzly, nastale u istoime- svakodnevnog nasilja. nom kafe–klubu u Kruševcu i one po mnogo čemu podsećaju na snimke koje je Artur Felig Vidži (Ar- Povrh svega, o Dokumentima se može razmišlja- thur Felig Weegee) pravio u njujorškom Boveriju. ti kao o postavci portretnih fotografija i madau Ove vizuelne beleške nastale 1999. godine, opisuju serijama koje su uključene postoje razlike, sve su zastrašujuću kombinaciju napetih društveno–poli- one centrirane oko fotografije čoveka. Ovo svakako ima veze sa Petrovićevim stavom o isticanju “lične istorije nasuprot zvanične statistike”. Ipak, koliko god da je svaka fotografija nedorečena vizuelna

7] Veličina predmeta, koja bi za potrebe precizne 6] David Campany, “Survey”, in: Campany (ed.), dokumentacije verovatno bila posebno definisana Art and Photography, 22. referencom, na ovim fotografijama je izjednačena.

49 informacija, portretna fotografija je u ovom smislu arhive otvoreno ne prikazuje velike probleme srp- naročito problematična. Fotografija je kroz portret skog društva. Osim ako ne prepoznamo kaustičnu ponovo ustanovila i ograničila teren Drugog.8 Ne- ambivalenciju ovih fotografija kao naznaku opasnih dostatak znanja o osobi čiji lik gledamo je velika okolnosti u kojima su nastale. značenjska prepreka, a kontekst u kome se foto- grafija nalazi direktno diktira naše čitanje slike. Kao Dokumenti su neobičan fotografski projekat jer je što je već primećeno, gledajući fotografije uglav- u njima uobičajeni metod istraživanja arhive izo- nom ne možemo da zaključimo ko je zločinac, a ko krenut. Umesto kritičkog čitanja skrivene strukture heroj, osim ako te informacije ne dobijemo drugim zvanične arhive kao ključnog dela ideološkog apa- putem. Iako su pojedinačni Petrovićevi portreti u rata, Petrović se okreće preispitivanju sopstvene tom smislu tipično fotografski nemi, unutar Doku- fotografske arhive. U ponovljenom čitanju, on se- menata oni postaju ključni delovi slagalice njiho- riju fotografija tretira na način na koji se uobičaje- vog značenja. no tretiraju pojedinačne fotografije. Paradoksalno, osnovna jedinica projekta – pojedinačna fotografi- Fotografija je od svojih početaka utopljena u ideo- ja, postaje varijabla čije značenje ne zavisi samo od loški polarizovanu realnost i gotovo je nemoguće matične serije, već i od svih fotografija na izložbi. izbeći njenu prirodu političkog artefakta. Period u Pošto se svaka postavka Dokumenata razlikuje, ra- kome su Dokumenti nastajali podrazumeva poznate zlikuju se i odnosi koji se prave između fotografija i traumatične događaje u Srbiji. U tom smislu, svaka u tom smislu se može govoriti o različitim izložba- fotografija koja je nastala u zemlji može da ih kono- ma. Ipak, iako će izgledati drugačije, ove izložbe se tira. Ipak, iako neke od fotografija iz Dokumenata neće značajno razlikovati, jer će sve i dalje govoriti, (serije Vitak 1999 i Fotoalbum) jasno postavljaju pi- ili ćutati, o otvorenom i promenljivom značenju fo- tanje političkog svedočanstva, veći deo Petrovićeve tografije.

8] Allan Sekula, „The Body and the Archive”, in: Richard Bolton (ed.), The Contest of Meaning: Critical Histories of Photography, Cambridge, MIT Press, 1989, 345.

50 ivan petrović

Mihailo Vasiljević Documents from the Archive of Ivan Petrović

Ivan Petrović’s project Documents (1997–2008) photograph archive and its meaning is coded in re- consists of parts from 12 different series of photo- lation with other photographs. Although because graphs. Although reminiscent of a retrospective in- of this the significance of a single photograph can stallation, this auto-curatorial project does not have be challenged, the reasons that lie behind the se- the usual goal to represent the author’s previous lection of each shot are equally important as the work. Documents were thus far presented in four concept in which it takes place. variants and each subsequent will imply not only different photographs, but also their changeable The title of Petrović’s work does not presuppose combinations with already exhibited shots. The only commonplace of interpreting photographs project includes photographs from the following through documents. Although the presented pho- Petrović’s works: Hog Butchering (1997–98), Trains tographs are documents of his visual experience, (1997–99), City Dump (1998), Bivolje (1998–99), by a specific act of choice they become an incon- Personal Stories (1998), Café Grizzly (1998–2000), stant medium of his archive. Vitak 1999 (1999), Photo Album (2001), Register- ing (2001), Portraits (2001–), Students (2006–) and Archive in the context of art is most often discussed Suspicious Behavior (2008–).1 Documents are a dy- as a discourse that is revised through appropriation, namic compilation of these works, but likewise a interpretation or reconfiguration. With its double testing ground for raising a number of questions. role of art medium and archive material, photo- Petrović problematizes the phenomenon of- ar graph is frequently in the center of artistic explora- chive while at the same time opening a discussion tion of this discourse.3 The camera is an “archiving on photographic truth, namely questioning pho- machine” and we could say that every photograph tography as a testimony. is a priori an archive object.4 As opposed to gen- erating archive from discovered material, which is Although single photograph remains the founda- what Petrović does in the project Pictures (2003–), tion for every photographic project, it is an “in- in Documents he problematizes an archive that he complete and fragmentary speech”2 that becomes himself made in the period of twelve years.5 Al- understandable only in a certain context. This though this, partly curatorial, position is always context can be different institutions or texts (title, present in the creation of photographic work, it is explanation), but in the sense of art, a single pho- especially emphasized in Documents. This project tograph functions especially well in the context of is a result of an exploration of Petrović’s archive, other photographs. Instead of insisting on already but also of two others, one of which is official and formed series, Petrović leaves his archive open in a non-photographic (Registering), and the other pri- way that constantly places it in the center of atten- vate (Photo Album). The principle of selection, that tion. In Documents, a single photograph is treated like a changeable and inconsistent artifact of the 3] “Atlas” of Gerhard Richter and “Les archives de C. B.” of Christian Boltanski are some of the 1] Photographs from the series City Dump and most famous examples. Photo Album are not included in the present 4] Okwui Enwezor, “Archive Fever, Photography installation. between History and Monument”, in: Enwezor, 2] Allan Sekula uses this expression for photo- Archive Fever – Uses of the Document in Con- graphs with no reference whatsoever to the temporary Art, International Center of Photog- meanings that different contexts read into a raphy, Steidl, New York, 2008, p. 12. photograph. Allan Sekula, “Reading an Archive”, 5] The work Pictures is based on the use of in: Liz Wells (ed.), The Photography Reader, photographic material (negatives and diaposi- Routledge, London, 2003, p. 445. tives) found on the street.

51 accompanies through different phases the creation used a limitation of photographic medium (lack of every photographic piece, is in this work per- of sound) in order to make something that could ceived as universal. be called a “research portrait”. Likewise dramatic are photographs from the series Café Grizzly, de- Perhaps the main criterion for the selection of veloped in a café-club in Kruševac with the same these photographs was the fact that they mostly name, and they in many ways remind of the shots represent events and situations in which the au- that Arthur Fellig Weegee made at the New York thor in some way took part. Although photogra- Bowery. These visual notes that emerged in 1999, pher’s presence is understood, his relation towards describe a terrifying combination of tense social- the situation in which he works determines a great political circumstances and fun. In many ways more deal the look and possible meaning of the shots critically directed than the rest of the photographs that he makes. Therefore, it could be said that in Documents, they speak of social circumstances Documents represent a view on different aspects at least as much as the shots from the series Vitak of life in Serbia during the period from 1997 to 1999. 2008. This photographic view is sometimes more, and sometimes less critically directed, but it always During the NATO bombing, Petrović, as a member deals with futile differentiation between -“collec of the reserve force of the Yugoslav Army, was in tive history” and “private memory”. Photography the position in the locality Vitak. Although he did always moves between these two notions and not take part in the open military confrontation, prevents their easy demarcation.6 Thus, the shots the very fact that he took pictures in a military from Petrović’s archive document, sometimes ex- base in Kosovo seems disturbing enough. Although plicitly, some of the key questions of the Serbian uniforms and weapons are very much present in society in the period during which they emerged. them, these photographs remind of a private pho- However, although it is possible to read into these to album. The models are mostly soldiers-reserv- photographs certain things on what life was like in ists that, like Petrović, found themselves in those the given period, the criticism of “collective his- circumstances against their will. The absurdity of tory” has been carried out much more subtly. Here the military endeavor can perhaps best be seen we cannot see the stressful ending of one ideology in much more dreary shots that do not feature and savage beginning of another, as we would per- people. Thus, a seemingly banal black and white haps feel that we could in reportage photographs landscape with bare land (# 6) or an overgrown of some events. Documents are not a social-po- doghouse (# 5) look shocking though they do not litical statement, but testify on a certain state of portray the war circumstances explicitly. things and in this sense touch upon the disturbing truths of Serbian everyday life. Studio photographs from the series Registering (2001) represent objects from the depot of the The earliest photographs from Documents, shots Municipal Misdemeanor Court in Kruševac and in- from the series Hog Butchering, Personal Stories terrupt the mostly closed chain of portraits in Doc- and Bivolje, are related to Petrović’s hometown – uments. Here we are dealing with material, most Kruševac and its surroundings. In the series Bivolje often circumstantial evidence confiscated after (housing project in the Kruševac municipality) and fights or during raids. Photographs from Register- Hog Butchering, Petrović approaches the subjects ing symbolically speak of violence as a social condi- that are defined by the environment in which he tion and although none of the presented objects belongs, and which, according to his own words, were used to commit murder, they look sinister he often saw as “dramatic and tense”.Personal Sto- enough for the observer to think the worst. This ries emerged when Petrović’s acquaintances retold series of shots, from all those represented in Docu- their experiences while looking at the camera lens. ments, speaks most directly on photography as an These photographs function as an inverted variant archive medium. Shot frontally with diffuse lighting of a nonexistent documentary film. In them was and simple central composition, the photographs look like official court documents.7 Together with the photographs from the other series, these evi-

6] The work Pictures is based on the use of pho- 7] David Campany, “Survey”, in: Campany (ed.), tographic material (negatives and diapositives) Art and Photography, Phaidon, London, 2003, p. found on the street. 22.

52 dences of unknown violations of law attain a new peared in the country can connote them. None- meaning. Documents are in this way punctuated by theless, although some of the photographs from a concrete fragment of an immense field of every- Documents (series Vitak 1999 and Photo Album) day violence. clearly raise a question of political testimony, the greater part of Petrović’s archive does not openly Above all, Documents can be thought of as an in- portray the major problems of Serbian society. Un- stallation of portrait photographs, and although less we recognize the caustic ambivalence of these there are differences between the included series, photographs as an indicator of dangerous circum- they are all centered on the portrait of man. This stances in which they appeared. certainly has to do with Petrović’s attitude on em- phasizing “personal history as opposed to official Documents are an unusual photographic project statistics”. Nevertheless, however much each pho- because in them the usual method of archive re- tograph is an incomplete visual information, por- search has been inverted. Instead of a critical read- trait photograph is especially problematic in this ing of the hidden structure of official archive as the sense. Lack of knowledge on the person whose im- key part of ideological apparatus, Petrović turns to- age we look at is a major semantic obstacle, and the wards reexamining his own photographic archive. context in which the photograph is placed directly In rereading, he treats a series of photographs in dictates our reading of the picture. As it was already a way in which individual photographs are usually noticed, by looking at photographs we mostly can- treated. Paradoxically, the basic project unit – an not deduce who is a criminal, and who is a hero, individual photograph – becomes a variable whose unless we receive these information in some other meaning depends not only on the mother series, way. Although individual Petrović’s portraits are in but also on all the other photographs in the ex- this sense typically photographically mute, in the hibition. Since every installation of Documents is framework of Documents they become crucial parts different, different are also the relations that are of the puzzle of their meaning. made between the photographs and in this sense, we could talk about different exhibitions. However, From its beginnings, photography has been im- although they will look different, these exhibitions mersed in ideologically polarized reality and it will not significantly differ, because they will all still is almost impossible to avoid its nature of politi- speak, or remain silent, on the open and change- cal artifact. The period during which Documents able meaning of photography. emerged implies well-known traumatic events in Serbia. In this sense, each photograph that ap-

8] Size of the objects, which for the needs of precise documentation would probably be specially defined with a reference, has been equalized in these photographs.

53

Ivan Petrović ivan petrović

Rođen 1973. godine u Kruševcu, SFRJ. Born 1973 in Kruševac, Serbia, SFRY. Diplomirao na katedri za fotografiju Akademije Graduated in 2002 from the Photography Depart- umetnosti „Braća Karić“ u Beogradu, 2002. godi- ment at the Academy of Arts “Braća Karić”, Bel- ne. Osim fotografije, koja mu predstavlja bazičnu grade. Besides photography, which is his primary oblast delovanja, bavi se i kratkim formama filma. field, he is also engaged in short film. His photo- Za njegovu aktivnost u oblasti fotografije, karakeri- graphic work features a distinctive documentary stičan je izraženi dokumentaristički pristup, koji -če approach, which also includes an extended use sto uključuje i prošireni kontekst korišćenja reade- of ready-made material (photographs developed made-a. (fotografije izrađene sa filmova i slajdova from films and slides found in the street). pronadjenih na ulici) By reusing his previous work and relating it to his Svoje fotografske projekte, recikliranjem starih new work, he presents his photographic projects sopstvenih radova i povezivanjem sa novim, afirmi- as a self-curated form. Researching of the inter- še kao autokustosku formu, kojom, ne vezano za pretation of photographs as documents as well as temu kojom se u određenom momentu bavi, izno- the established criteria for evaluating a particular va ispituje tumačenje fotografije kao dokumenta, photo-document in certain circumstances is core, kao i uspostavljenih vrednosti na osnovu kojih se irrespective of the current central subject. jedan foto-dokument, u datim okolnostima može He received a scholarship from KulturKontakt Vi- vrednovati. enna for 2004 and a Dimitrije Bašičević Mangelos Dobitnik je stipendije KulturKontakt u Beču, 2004. award (2008) godine i nagrade Dimitrije Bašićević Mangelos, He currently lives and works in Belgrade, Serbia. 2008. godine. Živi i radi u Beogradu, Srbija

61 Aleksandrija ajduković Da li ste u trendu? Da li je to imperativ?

Rešenje testa doneće vam odgovor na pitanje koje večito izaziva sumnje. Test je koncipiran tako da će vam ujedno dati i smernice ka trenucima samopouzdanja i spokoja.

1. Coca-Cola Kid je: a) Film Dušana Makavejeva b) Nova Coca-Cola - 5 Kalorija c) Nastavak kultnog filma Karate Kid

2. Operacija TRIJUMF je: a) Saobraćajni prekršaj b) operacija na otvorenom srcu c) Reality Show

3. Na fotografiji je: a) Lopta, žena i haljina na zidu b) 3 skoro geometrijske forme c) Kjaro/skuro drama tj. svetlo-senka-svetlo

4. Nameštaj je: a) Plaža u Gvatemali b) Alkoholno piće, špricer c) Italijanska pop pevačica

5. Ibarska magistrala je: a) Pritoka reke Ibar b) „Kičma Srbije“ c) Mesto održavanja koncerata Silvane Armenulić

6. Stefan Mladenović je: a) Naš, a svetski poznat violinista b) Lik iz budućnosti u pripovetci poznatog hrvatskog noveliste srednje generacije c) Kick-boxer

62 7. Kolekcije jesen/zima 2009. poznatih kreatora mahom su: a) Tirkizne b) Ljubičaste c) Limun-vrišteće žute

8. Ralph Finnes-u će za snimanje filma rentirati SAJ: a) Legija b) Ivica Dačić c) Mile Dragić

9. Prikazane žene su: a) U žučnoj raspravi b) Feministkinje i pripadnice NVO Žene u crnom c) Omiljene Žilnikove glumice fotografisane na setu

Rešenja:

1.pitanje Odgovor pod a - 3 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 1 2.pitanje Odgovor pod a - 1 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 3 3.pitanje Odgovor pod a - 1 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 3 4.pitanje Odgovor pod a - 2 Odgovor pod b - 1 Odgovor pod c - 3 5.pitanje Odgovor pod a - 3 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 1 6.pitanje Odgovor pod a - 1 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 3 7.pitanje Odgovor pod a - 3 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 1 8.pitanje Odgovor pod a - 3 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 1 9.pitanje Odgovor pod a - 1 Odgovor pod b - 2 Odgovor pod c - 3 UKUPNO

Ako imate od 9-17 bodova:

Vi ste definitivno u trendu!Jasno vam je Aleksandrijino prošireno polje „modne fotografije“, uočili ste veze Ibarskog žurnala sa simulacijom postkapitalističkog marketinga u Srbiji. Savladali ste stalnu igru identifikacije na kojoj počiva društveni život.

Znate da je šarm lumpenproleterijata neprikosnoven u Aleksandrijinom metamorfoziranju motiva-Fashion, pista, glamur + (u suštini) trendovima ’’nePosednuti’’ protagonisti. Jasno vam je da ove žene ne prate modu, moda prati njih! Retro je in!

63 Ako imate od18-23 bodova:

Još uvek ste u nedoumici, te se često preispitujete, te gubite spontanost, neophodnu za trendi osobu.

Vi se još uvek pitate da li su ovo senzibilne demonstracije ili uspelo preuređivanje za „uspešne“? Da li se Aleksandrija buni protiv estetskog zanemarivanja svakodnevnog? Da li ona kreira prostor osećajnosti koji svoja značenja dobija tek u odnosu sa „ zadatom modom“? Osećate li još uvek napetost samo zbog radikalizacije odnosa između racionalne koncepcije/Žena u polju, Žena veze, Baka plete, Žena se češlja...I njene estetske pojave koju je Aleksandrija sa lakoćom dobila? Realno, medijsko, imaginarno, žanr, skeptično...sve je obuhvatila time što je umetnički koncept razvila u životno- prostornom kontekstu, a ne samo u pojedinačnoj slici.( poput Kosuth-ovih tekstualnih tapeta koje su se sastojale od citata S.Freuda „S one strane principa zadovoljstva“;citat reproduciran više puta zauzimao je celu površinu zida i dopunskim precrtavanjem postajao je nečitljiv.)

Ako imate od 24-27 bodova:

Adolf Loose se u eseju Ornament i zločin zalaže za Dostojanstvo golog!

Pred vama su metonimije, aproprijacije, modne I magistralne metafore, smeškaju se dok se izležavaju na travi! Sa koliko lakoće vas posmatraju I uopšte im niste teški. Gledate u prizore nastale po principu montaže sa starom zagonetkom perspektivnog konstruisanja prostora. Sinteza ili antiteza? Ili je Aleksandrija opsednuta anamorfnim1 izgledom sveta, te stvara svojevrsnu scenografiju u kojoj je eklektična postojanost modela “krajputaša”? Niste u trendu, I ako, ne morate to ni da budete!

1] H.Holbein, slika Ambasadori I L.Šejka, Traktat o slikarstvu, 1964, Duchamp, IRWIN...

64 Aleksandrija ajduković Are you IN? Do you have to be?

Solving this test will answer the question that forever raises doubts. The test is conceived in a way to give pointers that will lead you towards the moments of self-esteem and comfort.

1. Coca-Cola Kid is: a) Film by Dusan Makavejev b) New Coca-Cola -5 calories c) Sequel of the cult movie Karate Kid

2. Operation TRIUMPH is: a) Traffic violation b) Open heart surgery c) Reality Show

3. This photo shows: a) A ball, a woman and a dress on a wall b) 3 almost geometrical shapes c) Chiaroscuro drama i.e. light-shadow-light

4. Furniture is: a) A beach in Guatemala b) Alcohol liquor, spritzer c) Italian pop singer

5. Ibar highway is: a) Tributary to river Ibar b) „Spine of Serbia“ c) Mesto održavanja koncerata Silvane Armenulić

6. Stefan Mladenovic is: a) Ours, but world renowned violinist b) Character from the future from the novel of famous Croatian middle aged writer c) Kick-boxer

65 7. Collections for fall/winter 2009 of famous designers are mostly: a) Turquoise b) Violet c) Fluorescent lemon yellow

8. Ralph Finnes will rent SAJ (Special Antiterrorist Forces) from: a) Legija b) Ivica Dacic c) Mile Dragic

9. Women shown in this photo are: a) In a violent argument b) Feminists and members of the NGO Women in Black c) Favourite Zilnik’s actresses photographed on a set

Scores:

1.question Answer a - 3 Answer b - 2 Answer c - 1 2.question Answer a - 1 Answer b - 2 Answer c - 3 3.question Answer a - 1 Answer b - 2 Answer c - 3 4.question Answer a - 2 Answer b - 1 Answer c - 3 5.question Answer a - 3 Answer b - 2 Answer c - 1 6.question Answer a - 1 Answer b - 2 Answer c - 3 7.question Answer a - 3 Answer b - 2 Answer c - 1 8.question Answer a - 3 Answer b - 2 Answer c - 1 9.question Answer a - 1 Answer b - 2 Answer c - 3 TOTAL

If you scored 9-17 points:

You are definitely IN! You are familiar with Aleksandria’s expanded field of “fashion photography”; you spotted connections between Ibar’s journal and simulation of post-capitalist marketing in Serbia. You have mastered the constant identification game the social life rests upon.

You know that lumpenproletarian charm is vital in Aleksandrija’s metamorphoses of motives - Fashion, catwalk, glamour + (in essence) trends ’’unPossessed’’ protagonists. It is clear to you that these women don’t follow fashion, fashion follows them! Retro is IN!

66 If you scored 18-23 points:

You still doubt, so you often question yourself and loose spontaneity essential for a trendy person.

You still ask yourself whether these are sensible demonstrations or successful makeovers for“the successful”. Does Aleksandrija rise against aesthetic neglect of everyday? Does she create a space of sensibility that gains its meaning in relation to “given fashion”? Do you still feel tension just because of the radicalisation of relations between the rational conception/Woman in the field, Woman stitching, Grandma knitting, Woman brushing her hair… and her aesthetic appearance Aleksandrija easily achieves? Real, media, imaginary, genre, sceptical… all is comprised by the artistic concept developed in the real life spatial context, and not just in individual images. (Like Kosuth’s textual wallpaper made from S. Freud’s quotations “On the other side of pleasure principle”; the quotation reproduced several times over the entire wall and then crossed over beyond recognition.)

If you scored 24-27 points:

In the essay “Ornament and Crime” Adolf Loose pleads for the Dignity of the nude!

In front of you are metonyms, appropriations, fashion and highway metaphors, smiling while resting on the grass! They gaze upon you with unbearable lightness and you are not heavy at all. You are looking at images made based on editing with old riddle of perspective constructed space. Synthesis or antithesis? Or is Aleksandrija obsessed with anamorphic1 vision of the world, so she creates a kind of a scene design with eclectic perseverance of “tombstones by the road” model? You are not IN, and that’s ok, because you don’t have to be!

1] H.Holbein, painting Ambassadors and L. Sejka, Treatise on painting, 1964, Duchamp, IRWIN...

67

Aleksandrija Ajduković je rođena 11.oktobra 1975. Aleksandrija Ajduković was born on October 11th u Osijeku. Diplomirala je na Akademiji umetnosti 1975, in Osijek. She graduated from the Academy “BK” u Beogradu, odsek fotografija, u klasi Mila- of Fine Arts “BK” in Belgrade, the department for na Aleksića. Od 2005. clan je ULUSA, a od 2006. photography, the class of professor Milan Aleksic. u statusu samostalnog umetnika. Trenutno je na Since 2005 she is a member of ULUS (Association master studijama u Novom Sadu, u klasi Đorđa of Fine Artists of Serbia), and an independent artist Odanovića. Gost student Marine Gržinić na klasi since 2006. She is currently on master studies in za postkonceptualnu umetničku praksu na bečkoj Novi Sad, the class of professor Djordje Odanovic. Likovnoj akademiji. Prošlogodišnja je finalistkinja Student resident in Vienna Academy of Fine Arts, Mangelos nagrade, dobitnica Henkel Art Award za the class of professor Marina Grzinic for post-con- mladog umetnika 2005. i 45. Oktobarskog Salona. ceptual art practice. Last year’s finalist of Mange- Ove godine učestvuje u UnideeCittadellarte umet- los Award, winner of Henkel Art Award for young ničkoj radionici u Bijeloj, Italija. Kroz portetisanje artists in 2005 and winner of 45th October Salon. slučajnih prolaznika, naturščika-modela na elabo- Participant of this year’s UnideeCittadellarte art riran i duhovit način beleži fenomene vezane za workshop in Biella, Italy. By portraying passers by, savremeni život i njegove svakodnevne refleksije u amateur-models in an elaborate and humorous domenu mode, pop kulture i lifestyle-a (ne)urba- way, she captures phenomena of contemporary nih sredina. life and its everyday reflections in realms of fash- ion, pop culture and lifestyle of (non)urban envi- ronments.

75 godisnjakV 08 anual sitcom.award slideshow 10.01.

Nagrada sittcomm.award ustanovljena je 2006. go- sittcomm.award was established in 2006. sittcomm. dine. Sittcomm.award je nagrada koja se dodeljuje award is a prize for photographers or artists work- fotografima ili umetnicima koji rade u mediju foto- ing with medium of photography – from Albania, grafije – iz Albanije, Belorusije, Bosne i Hercegovine, Belarus, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Bugarske, Hrvatske, Češke Republike, Estonije, Grč- Czech Republic, Estonia, Greece, Hungary, Kosova, ke, Mađarske, Kosova, Letonije, Litvanije, Makedo- Latvia, Lithuania, Macedonia (FYROM), Moldova, nije, Moldavije, Crne Gore, Poljske, Rumunije, Rusi- Montenegro, Poland, Romania, Russia, Serbia, Slo- je, Srbije, Slovačke, Slovenije, Turske i Ukrajine. vakia, Slovenia, Turkey and Ukraine. The prize is Nagrada iznosi 2000 EUR. worth of 2.000 EUR.

Namera je da se pomognu umetnici koji su novi na Idea of the prize is to help emerging artists, to stim- sceni, da se stimuliše njihov umetnički izraz, a nji- ulate their artistic expression and to promote their hov rad promoviše u širem kontekstu. works in wider context.

Žiri iz 2007. godine u sastavu Lucia Nimcova (SK), In 2007, jury of Lucia Nimcova (SK), Helena Musi- Helena Musilova (CZ), Gergely lova (CZ), Gergely Laszlo (HU), Krzysztof Miekus (PL) and Martin Kollar Laszlo (HU), Krzysztof Miekus (PL) and Martin Kollar (SK) uključio je u uži izbor sledeće umetnike: (SK) short-listedfollowing artists:

Paula Muhr, Srbija Paula Muhr, Serbia Ula Tarasiewicz, Poljska Ula Tarasiewicz, Poland Aleksandra Went / Alicja Karska, Poljska Aleksandra Went / Alicja Karska, Poland Suranyi Miklos, Mađarska Suranyi Miklos, Hungary

Pobednice sittcomm.award 2007 bile su Paula Muhr The winners of sittcomm.award 2007 are Paula i Ula Tarasiewicz. Muhr and Ula Tarasiewicz.

U okviru prezentacije sittcomm.award pokušavamo da prezentujemo trendove i različite vidove savre- mene fotografije sa područja istočne Evrope.

78

Transponovanje 14.01 - 01.02. Srđan Veljović

Obimna serija fotografija namenski nastalih u inte- rakciji Nenad Džoni Racković, model, i Srđan Veljo- vić, fotograf, precizno mapira i transponuje umet- ničku praksu Džonija Rackovića u medij fotografije.

Navešću nekoliko osobenosti rada Džonija Rackovića koje smatram značajnim i vrednim, a koje će postup- kom transponovanja postati čitljivije i vidljivije.

Lični plan Put Džonija Rackovića kroz socijalno polje se nalazi uvek na i iza granice, na margini koja ograničava polje normalnog/normiranog. Razlozi za takav put su lični, ali njegove implikacije nisu; testiranje izbo- ra, neprihvatanje kompromisa i puno prihvatanje posledica čine priču generacijskom i bitnom. DžR izvodi priču čitave generacije.

Sprovodeći ove premise kroz umetničko delovanje, životni stil, u javnom prostoru i to kako galerijskom, tako i širem, DžR je stvorio svojevrsnu sliku o sebi i ta slika predstavlja najvredniji deo njegovog dela.

Publika Rad DžR se pokazao veoma atraktivnim i zadobija pažnju publike intenzitetom kojim se malo koji SRĐAN VELJOVIĆ umetnik može pohvaliti. Osim komponente genera- Fotograf i kulturni radnik. Rođen 1968. godine. Završio cijske identifikacije, delo DžR je veoma prijemčivo i Elektrotehnički fakultet. Član ULUS. Bavi se problemom mlađoj i sasvim mladoj publici. Delo DžR je svojevr- identiteta i njegovog uspostavljanja kao polja sna priča i vodič kroz odrastanje. Odrastanje kao konstituisanog spolja istražujući mesta prestupa granice stalan i nezavršen proces. koja ga ograničava.

Meta plan Samostalne izložbe: Poslednje i najmanje bitno, no vredno pomena jeste 2008. Ekonomija moći heteroseksualne veze, KUC da u razuđenoj strukturi veoma različitih praksi koje Lamparna, Labin, Hrvatska 2008. Umeće tranzicije, Magacin, nKA, Beograd možemo sresti u umetnosti, rad DžR predstavlja pa- 2008. Kosovo iz mog stana, Rex, Beograd radigmu pomeranja umetničkog dela od predmeta/ 2007. Nož žica, VIP galerija, Beograd materijalnog ka telu. 2006. Presek scene, Mladinski kulturen centar, Skoplje, Makedonija Srđan Veljović Grupne izložbe: 2007. Urbane mitologije, Prodajna galerija Beograd 2005. Artists curate artists - my space, Basement gallery, Beč, Austrija 2004. Family Album, Marubi international exhibition of photography, National Gallery Tirana, Albanija

Kontakt: [email protected]

80

Transponovanje 14.01 - 01.02. Srđan Veljović

Extent series of photographs intentionally made in interaction between Johnny Rackovic, as a model, and Srdjan Veljovic, as a photographer, precisely maps and transposes artistic practice of Johnny Rackovic into medium of photography.

I would like to mention few individual trades of Johnny Racković’s work that I consider valuable and important, which will become visible in the process of transposing.

Personal level The journey of Johnny Racković through the social field is always on the edge or beyond the edge, on the margins of the field of normal/conventional. Reasons for that journey are personal, but not the implications; by testing of choices, rejecting com- promise, fully excepting the consequences, his story becomes a story of a generation and it mat- ters. JR is telling a story of a whole generation.

Conducting these premises through artistic action, through a life style, in public space, space of the gallery or some other, JR has composed an image of himself and that image is the most valuable part of his work. SRĐAN VELJOVIĆ

Born in 1968. A photographer and cultural worker. Holds Public a master degree in Electrical engineering. A member of JR’s work has proved to be very attractive and it ULUS (Fine-arts Association of Serbia). Explores issues of gains a lot of public attention, which can be said for identity and constitution of identity as an defined area few artists. Besides the appeal it has to its own gen- by exploring the points of overstepping its boundaries. eration, JR’s work is very interesting for younger and very young audiences. JR’s work is a kind of a Solo exhibitions: story, of a guide for growing up. Growing up as per- 2008. Economy of power between heterosexual manent and never ending process. relationship, KUC Lamparma, Labin, Croatia 2008. The Art of Transition, Magacin, nKa, Belgrade 2008. Kosovo from my apartment, Rex, Belgrade Meta level 2007. Razor Wire, VIP Gallery, Belgrade Last and least, but worth mentioning, is the fact 2006. Scene outline, Youth cultural center, Skopje, that in dispersed structure of various practices of Macedonia art, JR’s work is a paradigm for moving away from the object/material towards the body. Group exhibitions: 2007. Urban mythologies, Gallery Beograd, Belgrade Srđan Veljović 2005. Artists curate artists - my space, Basement gallery, Vienna, Austria 2004. Family Album, Marubi international exhibition of photography, National Gallery Tirana, Albania

Contact: [email protected]

82

Art Klinika 31.01.

PRVIH PET GODINA FIRST FIVE YEARS Promocija kataloga Promotion of a Catalog

U prostoru Remont galerije održana je beogradska Belgrade promotion of the catalog FIRST FIVE YEARS promocija kataloga PRVA PETOLETKA, koji predstav- was arranged in Remont gallery. The catalog is the lja pregled dešavanja i funkcionisanja Art Klinike iz review of all events organized by Art Clinic from Novog Sada, kao jedne od najznačajnijih umetničkih Novi Sad, one of the most significant artists’ orga- organizacija sa ovih prostora. Od svog osnivanja nizations in this region. Since it’s founding in 2003 2003. godine, u okviru Art klinike u zanimljivom pro- many projects, discussions, performances and acti- storu koji se nalazi u centru Novog Sada, organizo- ons were organized in a very interesting space Art vano je mnoštvo projekata, diskusija, performansa Clinic occupies, all of which were aimed at drawing i akcija, koje su imale za cilj skretanje pažnje javno- public’s attention to present practice on the con- sti na aktuelna dešavanju na savremenoj umetnič- temporary art scene. Especially, activities of Shock koj sceni. Kao posebnu specifičnost treba izdvojiti Gallery the smallest exhibition space on Balkans funkcionisanje Šok galerije, najmanjeg izlagačkog should be noted. FIRST FIVE YEARS is rich and above prostora na Balkanu. Prva petoletka je raskošna i all indispensable publication that documents and nadasve neophodna publikacija koja dokumentuje reviews all most important events and actions held i sumira sva najznačajnija dešavanja i akcije koje su in this interesting space. se održale u ovom zanimljivom prostoru.

84

Čitaj kao što je nacrtano 04.02 - 15.02. Bojana Rajičić i Jelena Racković

“ČITAJ KAO ŠTO JE NACRTANO“ je instalacija koja “READ AS DRAWN“ is an installation made of two- sadrži kako dvodimenzionalne tako i trodimenzio- dimensional and three-dimensional elements. Focus nalne elemente. Akcenat je na ilustraciji, od kojih se is on illustrations, some in 3D on the walls, floor and pojedine pojavljuju u 3D formi na zidovima, podu i ceiling. Because of its dimensions the illustration plafonu. Ilustracija zbog svojih dimenzija zahteva forces the observer to move right through it, making kretanje posmatrača kroz njen sadržaj i onemogu- it impossible to perceive the whole work in one at- ćava sagledavanje celokupnog dela jednim pokuša- tempt. In that way the observer becomes the same jem. Na taj način posmatrač postaje isto što i delo as the work – they become movement. Also, the – postaje “kretanje“. Takođe, elementi koji izlaze u elements projected into space lead the observer in prostor usmeravaju posmatrača u različite pravce. many directions. They are guidelines for understand- Oni su putokaz za razumevanje onoga što je ispred, ing things that are in front, behind, beyond and be- iza, iznad i ispod njega. U jednom trenutku su smer- neath him. In one moment they are guidelines for nice za sagledavanje a već u drugom anagrami za perceiving and in the next they are anagrams for koje nemamo ključ, mape čije puteve ne poznaje- which we have no key, maps covered with unfamiliar mo. Rastrzan između dva zida, čovek je ništa drugo roads. Thorn between two walls, a man is nothing do element instalacije. more than the element of the installation.

Bojana Rajičić i Jelena Racković, studentkinje BOJANA RAJIČIĆ AND JELENA RACKOVIĆ, are students V godine Filološko – umetničkog fakulteta „FILUM“ u of the fifth year at the Faculty of Philology and Arts Kragujevcu, Univerziteta u Kragujevcu, smer Primenjena „FILUM“- Applied Graphics Department (graphic design), grafika (grafički dizajn). University of Kragujevac.

Kontakt: Contact: Bojana Rajičić: [email protected] Bojana Rajicic: [email protected] Jelena Racković: [email protected] Jelena Rackovic: [email protected]

86

NH5-SZ1 18.02 - 07.03. Aleksandar Jestrović Jamesdin

Virus novog doba

Čudnog naziva NH5-SZ1 koji nam danas liči na ime određene kulturološke pojave i vizuelne fenomene. nekog novog gripa koji upravo počinje da hara sve- Polje njegovog delovanja je najširi društveni i soci- tom, Aleksandar Jestrović aka Jamesdin kao da je jalni kontekst koji jednako zahvata art sistem, popu- anticipirao neke od događaja koji će uslediti. Istina, larnu i kvazi elitnu kulturu, nove tehnologije, ali i za sve one koji koriste makar mali deo svoje možda- obične svakodnevne stvari. Sve je na udaru, od isto- ne mase za razmišljanje i sagledavanje stanja u sa- rije, poznatih umetnika, nacionalnih mitova, pozna- vremenom svetu, bilo je jasno da se nešto ovako tih ličnosti i brendova pa do sopstvenog rada. U moralo desiti. Informatičko, tehnološko, medijsko i konstantnoj igri koja podrazumeva upotrebu pred- svako drugo ubrzanje kojem smo izloženi, moralo je meta masovne prozvodnje (made in China) i njihovu rezultirati slučajnom ili namerno izazvanom pošasti. transformaciju u readymade objekte, on stvara Dakle, ili je reč o dobro osmišljenom marketinškom nove oblike, matrice i diskurse. Paradoksanlno ali u potezu koji će pažnju svetske javnosti usmeriti dalje situaciji kada gotovo ¾ proizvoda koje koristimo do- od finansijske katastorfe koje hara najrazvijenijim lazi iz jedne zemlje ili jednog dela sveta, umetnička zemljama sveta, ili je ovo uvod u apokalipsu koja nas intervencija i umetnički predmet su jedini koji ima- po predviđanjima Maja očekuje 2012. godine. U ju status unikata i auru originalnosti, uprkos činje- svakom slučaju vreme će pokazati. nici da digitalno doba ne poznaje razliku između Ratovi, zemljotresi, uragani, ekonomska kriza, cuna- originala i kopije. Jestrović ne pravi kompromise, za mi, poplave i ko zna šta još, samo dodatno pojača- njega je bavljenje umetnošću kao igra koja posedu- vaju osećanje bespomoćnosti i neverice pred glo- je onu vrstu dečije iskrenosti i originalnosti koja vas balnim prirodnim i socijalnim procesima koji funda- tera da joj se uvek nanovo vraćate i iščitavate je. mentalno menjaju naše društvo, ali i percepciju So Jamez, keep going! realnosti običnog čoveka. U takvim okolnostima ponašanje ljudi se drastično menja, oscilirajući od Saša Janjić uobičajenog, do histeričnog i nepredvidivog. Sred- njovekovni hroničari su beležili slične događaje pri- likom prolaska kometa, dolaska novog milenijuma 1000. godine, opisivajući bizarna dešavanja i pona- šanja ljudi izazvana tim prirodnim fenomenima. Čini Aleksandar Jestrović ili Jamesdin se da se današnje društvo ponaša veoma slično. Kao i srednjovekovni hroničari Jamesdin pokušava da Rođen 1972. u Zagrebu. Diplomirao na fakultetu likovnih vizuelnim sredstvima zabeleži savremeni trenutak i umetnosti u Beogradu 2000. u klasi prof. Čedomira neke od bizarnih fenomena našeg doba. Vasića, odsek slikarstvo. Živi i radi u Beogradu i Berlinu. Jestrović je u svojoj dosadašnjoj praksi konstantno Samostalne izložbe: balansirao na onoj tankoj liniji koja kič, besmisao i 2007. Nikola Marković, Dragan Đorđević i Jamesdin, trash transformiše u nešto što bi smo mogli nazvati Magacin, Beograd ART. Ta umetnost je upravo ono što današnje me- 2005. Kolonija 2001, galerija Remont, Beograd. Zajedno dijsko društvo traži, odnosno ono što može da svari. sa Banetom Jakićem, Peđom Terzićem i Isodorom Fićović Vođena raznim marketinškim strategijama i smerni- 2004. Čakre/A4, galerija Remont,Beograd cama, tabloidima i petparačkim pričama, umetnost 2002. FLIPER, galerija Doma Omladine, Beograd je postala sve i ništa. Ona je istovremeno i ono što 2000. Izložba Pasa, galerija SULUJ, Beograd viđamo po tabloidima, velikim muzejima, sajmovi- Grupne izložbe: ma, bijenalima, skupim kustoskim izložbama, ali i 2007. Štajerske jeseni, Grac, Austrija velikim Taschenovim monografijama. Današnja 2006. Near Dark, Salon Muzeja savremene umetnosti, umetnost je podjednako strast i nasušna porteba, Beograd ali i investicija, luksuz, dizajn i želja. 2005. Dislokacije utopijski prostori, O3one Art Space, Jestrović nema sumnje u pogledu toga šta je za nje- Beograd ga umetnost. On hiruršrki precizno demistifikuje Kontakt: [email protected]

88

NH5-SZ1 18.02 - 07.03. Aleksandar Jestrović Jamesdin

Virus of a New Age

The strange title of Aleksandar Jestrovic aka James- the broadest social context that equally involves art din work NH5-SZ1 that sounded like a new flu that system, popular and pseudo elitist culture, new will shake up the world, anticipated some of the technologies, but also common everyday stuff. events which would follow. True, for all those who Everything is targeted, from history, famous artists, make some use of they gray cells to think trough national myths, celebrities and brands, including his situations in modern world, it was clear that somet- own work. In constant play that implies usage of hing like this was bound to happen. Informational, objects of mass production (made in China) and technological, media and any other velocity we are their transformation in readymade objects, he cre- subjected to had to result in an accidental or a de- ates new forms, matrixes and discourses. Paradoxi- liberate pestilence. So, either it is a well thought cally, but in a situation in which ¾ of products we marketing move to draw the public attention use come from one country or one part of the beyond the financial catastrophe in most developed world, artistic intervention and art object are still countries of the world, or this is an introduction to bearing the status of the unique and the aura of the Apocalypse predicted by Maya in 2012. In any originality, despite of the fact that digital era does case time will tell. not know the difference between the original and Wars, earthquakes, hurricanes, economic crises, the copy. Jestrovic makes no compromise, for him tsunamis, floods and who knows what else merely being artist is a game that has that sort of childish emphasize the feeling of helplessness and disbelief honesty and originality that makes you go back to in front of global natural and social events that fun- it over and over again. damentally change our society as well as the per- So Jamez, keep going! ception of an ordinary man. In these circumstances human behavior drastically changes, oscillates from Saša Janjić ordinary to hysterical and unexpected. Medieval historicists wrote down similar events like comet appearings and arrival of the new millennium in ALEKSANDAR JESTROVIC aka JAMESDIN 1000 AD, and they described bizarre events and Born in Zagreb in 1972. Graduated from the Faculty of people behaviors caused by these natural pheno- Fine Arts, Belgrade, Painting Department (class of Prof. mena. It seems that today’s society acts in a similar Cedomir Vasic) in 2000. Lives and works in Belgrade and way. Like medieval historicists Jamesdin attempts to Berlin. document the present moment and some of the bizarre phenomena of our age by visual means. Solo exhibitions: In his up today practice Jestrovic has constantly ba- 2007. Nikola Marković, Dragan Đorđević and Jamesdin, lanced on a thin line that transforms kitsch, nonsen- Magacin, Belgrade 2005. Colony 2001, Remont Gallery, Belgrade. With Bane se and trash in something we could call ART. This art Jakić, Peđa Terzić and Isodora Fićović is exactly what media society today calls for, and 2004. Chacras/A4, Remont Gallery, Belgrade what it can handle. Lead by different marketing 2002. FLIPER, Youth Cultural Centre Gallery, Belgrade strategies and points, tabloids and pulp fiction, art 2000. Dog show, SULUJ Gallery, Belgrade became all and nothing. Art is what can be seen in tabloids, great museums, fairs, biennales, expensive Group exhibitions: curator exhibits, and big Taschen monographs. 2007. Stajer Falls, Graz, Austria Today’s art is equally passion and basic need, but 2006. Near Dark, Salon of the Museum of Contemporary Art, Belgrade also investment, luxury, design and desire. 2005. Dislocations utopian spaces, O3one Art Space, Jestrovic has no doubt about what art is to him. He Belgrade is surgically precise in demystification of certain cul- tural and visual phenomena. His field of action is Contact: [email protected]

90

Na sigurnom 10.03 - 29.03. Milena Veljković

Skulpture Milene Veljković nastaju kontinuirano, u procesu, tako da se celina svakog rada zadobija, mogli bismo reci osvaja. Ona se, dakle, ne uslovljava zadatom, unapred određenom skicom, već stvara u komunikaciji sa materijalom koji i sam ima svoje za- konitosti, tj. uslovljenosti koje umetnica ne samo koristi, već sa njima ulazi u svojevrsni dijalog, možda čak i borbu. Taj antagonizam primetan je u svakoj od skulptura. Jer iako su one pretežno plošne, (skoro slikovne) svaka odiše dinamikom, nekakvim kreta- njem, komešanjem, pa čak i izvesnim nemirom.

Sam naziv postavke “Na Sigurnom” upravo izražava jednu od osnovnih ideja ili pozicija rada. Pokušaj da se prevaziđe fragmentarnost, atomiziranost, i to u zahvatanju ili ponovnom građenju celine iz mnoš- tva već po sebi autonomnih delova, u obuhvatanju jednim pogledom onoga što se tom sažimanju odu- pire, to je bila težnja umetnice. Biti na sigurnom, nikada nije ostvaren, gotov proces, već uvek otvo- ren i podložan daljem širenju, jos većem uslovnja- vanju i stalnom kretanju, poput samih skulptura.

Nemir, sa kojim nas umetnica u svojim radovima suočava ali i istovremeno pokušava da prevlada pri- metan je i u materijalima koje koristi. Naime u izra- žavanju nečeg tako suptilnog kao što je taj lični ose- ćaj života i sveta oko sebe, umetnica poseže za medijima koji su hladni, veštački, i tako dodatno otežava ali i poentira svoje stajalište jer ona njih preokreće, od njih pravi nešto drugo, nešto suptil- Milena Veljković no, čak skoro organsko, izražavajući prirodu, shva- ćenu u širokom smislu, kroz nešto što je njena su- Rođena 1976. god. u Beogradu. Diplomirala 2006. god. protnost. na AU u Novom Sadu, odsek vajarstvo u klasi profesorke Borislave Nedljković Prodanović. Trenutno radi kao flash dizajner u Telic-group-u u Beogradu.

Grupne izlozbe: 2006. Međunarodna likovna kolonija Tršić, Dom kulture Studentski grad, Beograd 2006. Crtež, Dom Angeline Kojić – Gine, Zrenjanin 2005. 34. Novosadski salon, Novi Sad 2005. Muzej savremene umetnosti, Novi Sad 2005. Galerija Matice srpske – diplomska izložba studenata AU, Novi Sad 2005. Art klinika – izložba crteža, Novi Sad 2004. F.A.C.E. festival, galerija Bunker, Novi Sad

Kontakt: [email protected]

92

Na sigurnom 10.03 - 29.03. Milena Veljković

Sculptures of Milena Veljković are made continu- ously, in process, in a way that we are taken, almost swept off our feet, by the fullness of each work. The artist does not succumb to an image formed in ad- vance, in a contrary she creates in a dialogue with material that has its own lows i.e. its boundaries which the artist uses and communicates with, even confronts. This antagonism is noticeable in each and every sculpture. Although they are usually shal- low, almost pictorial, each of them is dynamic, and gives the impression of stir, of movement, of certain restlessness.

The very name of the exhibition “In a Safe Place” expresses one of the basic ideas or positions of the work. The attempt to overcome fragmentation, -at omisation, through reaching to or rebuilding unity from autonomous parts, in enclosing within a single view all of it that resists enclosure, that was the idea of the artist. To be in a safe place is never com- pleted, finished process but always opened and subjected to further expansion, conditionality and motion, like the sculptures themselves.

The restlessness, the artist confronts us with, while trying to conquer it at the same time, is evident in materials she uses. Namely, in expressing some- thing so subtle like the personal feeling of life and world around her, the artist reaches for the media that is cold, artificial, at the same time making her position harder but also easier to point out, be- MILENA VELJKOVIĆ cause she turns things around, making them into something else, something subtle, even organic, Born in Belgrade in 1976. Graduated from the Faculty of expressing nature, broadly understood, through Fine Arts, Novi Sad, Sculpture Department (class of Prof. something which is its opposition. Borislava Nedeljkovic Prodanović), in 2006. Currently employed as a flash designer at Telic-group in Belgrade.

Group exhibitions: 2006. International art colony Tršić, Cultural Centre Studentski grad/Student’s Town, Belgrade 2006. Drawing, Home of Angelina Kojić – Gina, Zrenjanin 2005. 34th Salon, Novi Sad 2005. Museum of Contemporary Art, Novi Sad 2005. Gallery of Matica srpska – exhibition of student graduates from Academy of Art, Novi Sad 2005. Art Clinic – Exhibition of drawings, Novi Sad 2004. F.A.C.E. festival, Gallery Bunker, Novi Sad

Contact: [email protected]

94

Perspektive 31.03 - 18.04. Art Klinika

Kao i svake godine Art klinika multimedijalnog cen- Each and every year Art Clinic of multimedia centre tra Led Art iz Novog Sada, u saradnji sa školom cr- Led Art from Novi Sad and the school for drawing tanja – Perspektive iz Petrovaradina, koju već neko- Perspectives from Petrovaradin present a joint pro- liko godina uspešno realizuje, beogradskoj publici ject Perspectives. predstavila je projekat Perspektive. This project was initiated with a goal to promote Projekat je iniciran u cilju promovisanja likovne visual art and culture in general as well as to sup- umetnosti i kulture uopšte i u želji da se podrže mla- port and affirm young artists on the local art scene. di stvaraoci u afirmaciji na art sceni. Pažnja je usme- The focus is on graduates to be from the Art Acad- rena na studente završnih godina likovnog odseka emy in Novi Sad, whose works are valuated on the Akademije umetnosti u Novom Sadu, čije radove na final students’ exhibition each year by a so-called godišnjoj studentskoj izložbi ocenjuje takozvani žiri jury of laymen. laika. Today affirmed artists and receivers of many awards Na Perspektivama su prvi put svoje radove javnosti - such as Marko Stojanović, Danilo Prnjat, Alek- i kritici izložili i sada već etablirani likovni stvaraoci, sandar Dimitrijević, and Milan Nešić - made their dobitinici brojnih priznanaja kao što su Marko Sto- debuts on Perspectives. The initiator of the project janović, Danilo Prnjat, Aleksandar Dimitrijević, Milan Nikola Džafo stated that the mission of the Perspec- Nešić, a po rečima inicijatora projekta Nikole Džafa tives is not yet over since researches show that misija Perspektive se nastavalja obzirom da istraži- problems of affirmation, positioning, media recep- vanja pokazuju da su problemi afirmacije, pozicioni- tion and gallery treatment of young artists are still ranja, odnosa medija i tretmana galerija i udruženja problematic. prema mladim umetnicima i dalje prisutni. The exhibition in gallery Remont showed some of Na izložbi u galeriji Remont su prezentovana dela the best young achievers from past Perspectives. nekih od najboljih mladih stvaraoca sa dosadašnjih Perspektiva.

96

Hraum 22.04 - 09.05. Veljko Zejak

U svom opusu Veljko Zejak uspeva da učvrsti osve- kazuje da sadašnjost nikada nije jedina konstanta. šćen odnos prema shvatanju vajarskog i ambijental- Svestan medijacije i zakonitosti savremenih umet- nog dela. Posežući za čvrstom gradjom predmetno- ničkih primera, u svojim delima on izražajno prati sti svojih skulptura i njihovim čulnim i geometrij- metod osetljivog stapanja po strani od tehnoloških skim stapanjem, njemu polazi za rukom da kreaciju nameta i okružujućeg nereda. Pečati vezani za arhiv ukomponovanosti likovnog dela istovremeno odre- biblioteke nisu samo metafora birokratizovanih di i kao poligon promišljanja izmedju krajnje daleke ostataka nestajućih društvenih svetova, već i odgo- prošlosti i svoje intuicije budućnosti. Medjutim, vorni ulazak u sferu mnemotehnike ili slovnog, zahvaćene posledice preispitivanja pojavnosti i to u knjižnog i figurativnog principa uskladištenja. Ostva- oznakama struktura svojih tipskih serija Veljko Zejak rujući kroz ponudu svojih i doslovnih ogledanja, ali intenzivira vlastitim procesualnim tretmanom pred- i figura i lica svojevrstan lanac senzacija, umetnik metnosti, ali i ambijenata vidljivog prostora. pokazuje da se traganje za suštinom odvija u para- doksu maštovitog pulsiranja vlastite snage. Premda je vizuelna pismenost u izmenljivom i fluid- nom svetu medija i informacija učestalo trasirana Niikola Šuica rasprostranjenim pojmom interaktivnosti postalo je jasno da je pojam izgubio na validnosti. U tom smi- slu mogu se i sagledati njegove serije radova od reljefnih, visećih ili prostornih podnih skulptura sa figurativnom asocijacijom i pozivanjem, sve do sve- tlosno ambijentalnih struktura koje računaju sa uvodjenjem posmatrača i raznolikim doslovnim ogledalskim i refleksijama odraza okruženja, prela- manja snopova svetlosti i senki.

Strukture sa intervencijama lokalizovanog snopa svetlosti i isto tako asocijacije ili prisustva providno- Veljko Zejak sti vode prerastaju u kreativnu igru sa kontraverza- ma spram statusa verovanja, posvećenog ambijenta Rođen 1980. u Postojni, Slovenija. Diplomirao ili religijskog čina inicijacije ili spoznaje. Daleko od 2005. na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu u bilo kakve mistifikacije, prostor ovakvih umetničkih klasi profesora Nikole Vukosavljevića. 2006. upisao i konstruktivnih domašaja unosi logiku pouzdanosti specijalisticke studije na FLU, Beograd pri vajarskom preispitivanja strukture vremenskih formi. Meandri- odseku u klasi profesora Mrđana Bajića. Od 2000. izlagao ranje i odsečno stapanje površina u artificijelnom na preko 30 grupnih i samostalnih izložbi u Srbiji, Crnoj ogledalskom pejzažu ili svetu danas svakako izme- Gori, Grčkoj, Nemačkoj, Hrvatskoj i SAD-u. njene prirode i verovanja. Otud se elementi mita, Samostalne izložbe: kao i računanje sa treperenjem svetlosti u delima 2007. Nucleus, Galerija O3one, Beograd kao što su ‘Hram’, sa svim otiscima slike božanskog, 2006. Reljefi i grafika u glini, Beograd, Dom omladine, i ‘Bathroom Web’ odvijaju u kinestetskom opažaj- 2006. Sex machine, Galerija Izba, Novi Sad nom umnožavanju odraza svetlosti, ali i nadvijenog 2002. Skulpture, Pljevlja, Galerija Vitomir Srbljanović posmatrača - učesnika. 2002. Skulpture, Galerija Stari grad, Kotor, Crna Gora

Slično kao i recepture za modelovanje dela kao sta- Grupne izložbe: 2007. Niš art foundation, Niš, Beograd, Novi Sad usa neprekidnosti Veljko Zejak determiniše i pro- 2006. Device art, Zagreb,Beograd, San Francisko, SAD storni ritam i fizičko- ambijentalno iskušenje svojih 2006. Atina, Festival video umetnosti radova. U njima se, bez obzira na pozivanje masov- nih portreta, ideologije, verskog čina, čulnosti, po- Kontakt: [email protected]

98

Hraum 22.04 - 09.05. Veljko Zejak

In his oeuvre Veljko Zejak manages to maintain con- is faithful to the method of sensitive merger apart scious relation towards a sculptural piece set in a from technological imperatives and surrounding specific ambient. He uses solidness of his objects chaos. Stamps from the library archives are not only their tactility and geometry to create composed art a metaphor for bureaucratic remnants of vanishing object which is at the same time a polygon for societies but also a responsible entry into the thinking through a very distant past and his fore- sphere of mnemotechniques or literal and figura- sight of a future. However, realised consequences tive principle of storing. Achieving certain chain of of thinking through appearances, marked by his sensations through offering his and actual reflec- typical series, Veljko Zejak intensifies by his own tions as well as little figures and faces, the artist procesual treatment of objectness as well as of the shows that the search for essence is maintained in visible ambient space. paradox of imaginative pulsation of his own strength. Although, visual intelligibility in changeable and fluid space of media and information is often Niikola Šuica marked by interactivity, it has become clear that this term has lost its validity. This is important in considering series of his works including relief, hanging or spatial floor sculptures with figurative associations and reminiscences, also his ambient light structures that introduce the spectator to various reflections from mirrors and other reflective surfaces, plays of light breaking and shadows.

Structures with interventions of localised light beams as well as associations to or real presence of transparent water grow into a creative game of con- troversy against belief, sacral ambient or religious VELJKO ZEJAK act of initiation or realisation. Far from any mystifi- Born in Postojna, Slovenia in 1980. Graduated from cation, the space of these artful and constructive the Faculty of Fine Arts, Belgrade (class of Prof. Nikola achievements brings logic of consistency of ques- Vukosavljevic) in 2005. Started specialist studies at the tioning the structure of time forms. Meandering Faculty of Fine Arts, Sculpture Department (class of Prof. and merging of fragmental surfaces in artificial mir- Mrdjan Bajic) in 2006. Since 2000 exhibited at more than ror landscape or today’s world of changed nature 30 group and solo exhibitions in Serbia, Montenegro, and beliefs. Therefore, the elements of myth, as Greece, Germany, Croatia and USA. well as the effects of glimmer in works such as “The Solo exhibitions: Temple”, with prints of the image of godliness, and 2007. Nucleus, O3one Gallery, Belgrade, Serbia “Bathroom Web” are present in kinaesthetic visual 2006. Relief and graphics in clay, Youth Cultural Centre multiplication of the reflections of light and of a Gallery, Belgrade, Serbia spectator/participator. 2006. Sex machine, Gallery Izba, Novi Sad, Serbia 2002. Sculptures, Gallery Vitomir Srbljanović, Pljevlja Similar as recipes for modelling of the work Veljko 2002. Sculptures, Old Town Gallery, Kotor, Montenegro Zejak determines spatial rhythm and physical/ambi- ent challenge of his works as a state of constancy. Group exhibitions: 2007. Niš Art Foundation, Niš, Belgrade, Novi Sad In them, regardless of reminiscences of mass por- 2006. Device Art, Zagreb, Belgrade, San Francisko, USA traits, ideology, religious acts, and sensibility, the 2006. Festival of video art, Athens, Greece present is never the only constant. Aware of media- tion and laws of contemporary examples of art, he Contact: [email protected]

100

Niko se ne plaši zečeva 26.05 - 13.06. Ana Nedeljković

DVE TEORIJE O NASTANKU ZEČEVA BEZ MOZGA

Mi, Zle Devojčice, vizuelni virus, koje se svemu sme- kama na njemu, mrlja je postala znak u čije je flu- jemo i napadamo sve što nam se nađe na putu, idno roze tkivo učitan ceo period. odlučile smo, zabave radi, da kreiramo Zečeve Bez Bezoblična fleka se potom oblikuje u formu roze Mozga. Bile smo jako usamljene u svojoj superior- Zeca, prepoznatljivog i široj publici čitljivog karakte- nosti i umorne od korektnosti, revidiranja istorije i ra. Zečevi (kao i Devojčice pre toga), poprimaju borbi za prava ljudi, manjina, životinja i žena. Stvo- izgled likova iz stripa ili crtanog filma. Oni postaju rile smo novu klasu/rasu/rod/vrstu koja nam je pot- inverzija „slatkog” nasleđa slikovnica, koje propagi- činjena i dobra za zloupotrebljavanje. Omogućile ra utopističke svetove gde je sreća jedini mogući i smo sebi veštačke neprijatelje, u odnosu na koje dozvoljeni osećaj. Zečevi i Devojčice stupaju na sce- ćemo nadalje graditi svoj „zli” identitet. Unele smo nu u trenutku kada je Brac pojela Barbi, a Teletabisi boju u naš crno beli svet, lepu kao zlatan zub ili srećni trče Windows livadom. Odlazeći korak dalje, rupa na mrežastoj čarapi. Stvorile smo bića koja u pokušavam da generišem ceo svet nastanjen isklju- glavi umesto mozga imaju rupu i koja su nesposob- čivo Zečevima i Devojčicama, uspostavljajući struk- na da rade bilo šta osim da se besciljno vuku unao- ture odnosa koji vladaju među njima. kolo. Svaka nova vest, svaki novi rat, sukob, diktatura Mi smo se igrale teorijom početka i pokrenule svet predstavljaju podsticajan material za projekat, i koji, ovog puta, počinje od nas. Mi znamo da je rupe u Zečjim glavama postaju dublje a osmesi dobro da je galerija laboratorija, i zato smo svemu Devojčica konkretniji. pristupile naučno. Mi smo kreirale kompjuterski program za testiranje Zečeva, mi smo ih gledale i Ana Nedeljković merile im IQ, punile njihove glave besmislenim sa- držajima, gradile im lažni svet prelepih palmi sa (više o projektu “Zla Devojčica” na www.ananedeljkovic. kompjuterskih desktopova. Mi smo ih puštale da se com) tope i da skviče, mi smo ih gazile štiklama, mi smo se smejale. Mi, Zle Devojčice, proglašavamo da se svet sastoji isključivo od nas i Zečeva a da „spoljni svet” čine Ana Nedeljković samo slike koje su naše igračke. Samim tim nismo Rođena je u Beogradu 1978. godine. 2006. diplomirala spremne da prihvatimo otimanja autorstva nad je slikarstvo na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu, nama i nasim Zečevima, zasnovana na patetičnim, u klasi profesora Čedomira Vasića. Trenutno je na prvoj ličnim, umetničkim i političkim referencama. godini doktorskih studija na istom fakultetu.

Zle Devojčice Samostalne izložbe: 2007. Evil Girl Autonomous Zones, ArtPoint Gallery, Vienna 2007. Zla Devojčica: seksualnost u zapadnoj umetnosti, Kreacija Zečeva je stadijum u razvoju mog projekta Dom Omladine, Beograd „Zla Devojčica”, koji u sadašnjoj fazi preispituje mo- 2006. Zla Devojčica: najbolja sam!, galerija FLU, Beograd gućnosti da se ironična interpretacija društvenih pojava vrši minimalnim sredstvima, putem samo Grupne izložbe: dve suprotstavljene grupe vizuelnih karaktera. 2007. BELEF (Tu i tamo je ovde), bilbordi Polaznu tačku za stvaranje Zečeva predstavlja Pink 2007. Off-Center Femininities (Regards from Serbia and Mrlja-logo Pink Televizije, ultimativnog vizuelnog Montenegro), Kimmel Center, New York; Else Gallery, horora devedesetih, i jednog od najboljih pokazate- Sacramento 2006. Izložba finalista konkursa za Mangelos nagradu, lja kako kolaps društva dovodi do nekontrolisanih Kontekst galerija, Beograd mutacija svega vizuelnog. Postavljena u gornjem desnom uglu ekrana, i brutalno suprotstavlljena sli- Kontakt: [email protected]

102

Niko se ne plaši zečeva 26.05 - 13.06. Ana Nedeljković

TWO TEORIES ON MAKING OF BRAINLESS tations of the visual. Positioned in the up-right cor- RABBITS ner of the screen and brutally opposed to images on the screen, the fluid pink tissue of the splodge We, Evil Girls, the visual virus, who laugh at every- became the mark for the whole period. thing, attack everything that stands in our way, have The amorphous splodge is then shaped into a form decided to make Brainless Rabbits for fun. We were of a pink Rabbit, known to wider public, of recogni- so lonely in our superiority, so tired of our correct- sable character. Rabbits (like Girls before them), ness, of revising history and fighting for human, start to look like comic or cartoon characters. They minority, animal and women’s rights. We have cre- become the inversion of “sweet” descendants of ated a new class/race/gender/species that is our picture-books that promote utopia worlds where subordinate and easy to abuse. We created our happiness is the only possible and legitimate feeling. artificial enemies, in relation to which we will con- Rabbits and Girls are introduced in a moment when tinue to build our “evil” identity. We introduced Bratz ate Barbie and Teletabis happily ran over Win- colour into our black and white world, beautiful as dows’ meadow. Making a step further I attempt to a golden tooth or a hole on a net stocking. We cre- generate the world inhabited exclusively with Rab- ated creatures with a hole instead of brain that are bits and Girls, structuring their relationship. unable of doing anything except of endlessly drag- Every new topic, every new war, conflict, dictator- ging around. ship I find inspiring for the project and holes in Rab- We played with the theory of creation and set the bits’ heads become deeper and smiles on Girls world in motion that starts from us this time. We faces more real. know that it is good to treat gallery as a laboratory, so we approached scientifically to the whole thing. Ana Nedeljković We created a computer programme for testing Rab- bits, we observed them and measured their IQ, fill- (More on the project “Evil Girl” at www.ananedeljkovic. ing their heads with pointless contents, building com) their fake world of beautiful palms from computer desktops. We let them melt and squeak, we stepped on them with our high heels, we laughed. ANA NEDELJKOVIć We, Evil Girls, declare that the world consists of us Born in Belgrade in 1978. Graduated from the Faculty of and Rabbits and “the outside world” is nothing Fine Arts, Belgrade - Painting Department (class of Prof. more than images that are our toys. Therefore, we Cedomir Vasic) in 2006. Currently attending the first year are not prepared to accept authorship claims con- of PhD studies at the same faculty. cerning us and our Rabbits, based on pathetic, ar- tistic and political references. Solo exhibitions: 2007. Evil Girl Autonomous Zones, ArtPoint Gallery, Evil Girls Vienna 2007. Evil Girl: sexuality in western art, Youth Cultural Centre Gallery, Belgrade, Belgrade 2006. Evil Girl: I’m the best!, Academy of Fine Arts Making of Rabbits is a developmental stage of my Gallery, Belgrade project „Evil Girl“, which in its current stage inspects Group exhibitions: the possibilities of ironically interpreting social phe- 2007. BELEF (There and there is here), billboards nomena with minimal means, through only two op- 2007. Off-Center Femininities (Regards from Serbia and posed groups of visual characters. Montenegro), Kimmel Center, New York; Else Gallery, The starting point for the making of Rabbits was Sacramento Pink Splodge – the logo of Pink TV, ultimate visual 2006. Exhibition of Mangelos Award finalists, Gallery horror of the nineties, and the best indicator of how Kontekst/Context, Belgrade the collapse of society leads to uncontrollable mu- Contact: [email protected]

104

Kućica za ptice 23.06 - 04.07. Marijana Stanić

Izložba „Kućice za ptice” hrvatske umetnice Mari- jane Stanić je video instalacija sastavljena od po- sebno izrađenih objekata i video projekcija. Drvene kućice za ptice postavljene su na visokim, uskim postamentima i raspoređene po prostoru galerije, simulirajući stabla i neku čudnu šumu. U stilizova- nim kućicama Marijana je smestila male LCD ekra- ne sa video projekcijama koje prikazuju različite prizore nebeskih prostranstava.

Prizori koji su vidljivi kroz sočivo na prednjoj stra- ni kućica, izobličavaju sliku video projekcije dajućji joj novu dimenziju dubine i širine. Hermetičan i skučen prostor kućica za ptice, ispunjen je slikom nebeskog prostranstava, pa se dobija zanimljiv ne- stvaran prizor koji potencira kontrast između ma- terijalnog, ograničenog i neograničenog prostora. Pogled posmatrača je podjednako skučen i sveden uprkos činjenici da se radi o nebu, simbolu slobode i nesputane širine. Video projekcije se kreću u ras- ponu od idiličnih prizora dnevnog neba pa do ta- mnih olujnih oblaka koji zaklanjaju horizont. Diho- tomija prizora aludira na mnogobrojne kontraste i ambivalentna stanja kojima je savremen život ispu- njen. Marijana na ovaj način pokreće mnogobrojna zanimljiva i nadasve aktuelna pitanja, od upotre- be slike u medijskom društvu, percepciji realnosti pa do pitanja ljudskih prava i bazičnih sloboda za životinje.

Marijana Stanić

Rođena u Zagrebu 19. 07. 1971. Diplomirala na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu, Nastavnički odsjek - kiparstvo u klasi profesora M. Vuce, 2003. godine. Od 1991. do 1993. student sam Medicinskog fakulteta u Zagrebu. Članica umjetničke udruge 90-60- 90 i HDLU-a. Voditeljica Galerije Močvara, sudionik CLUBTUREa (Savez Udruga Klubtura), profesorica likovne kulture i likovna umjetnica.

Kontakt: [email protected]

106

Kućica za ptice 23.06 - 04.07. Marijana Stanić

The exhibition of Croatian artist Marijana Stanic „Birdhouse“ is a video installation made from spe- cifically produced objects and videos. Wooden bird houses are placed on high, narrow pedestals and arranged in the gallery space as to simulate trees in kind of a strange forest. In designed houses Mari- jana placed small LCD screens with video projec- tions showing various images of vast skies.

These images may be seen through lenses on the front side of the houses which distort image by giv- ing it a new dimension of depth and vastness. Her- metic and cramped space of a bird house, filled with images of sky, provide an interesting surreal sight that emphasizes the contrast between mate- rial, limited and unlimited space. Spectator’s view is evenly cramped and limited in spite of the fact that it is a view of a sky the symbol of freedom and spaciousness. Video projections comprise idyllic im- ages of daily skies as well as dark stormy clouds that foreclose the horizon. The dichotomy of images implies many contrasts and ambivalent states of contemporary life. In this way, Marijana poses many interesting and present questions; from image use in media society and perception of reality to human and animal rights.

MARIJANA STANIĆ

Born in Zagreb 19th of July 1971. Graduated from the Faculty of Fine Arts, Department for teachers - sculpture Zagreb (class of Prof. M. Vuca) in 2003. From 1991 to 1993 studied Medical Faculty in Zagreb. Member of artistic associations 90-60-90 and HDLU. Manager of Gallery “Močvara/Swamp”, member of CLUBTURE, professor of fine arts and artist.

Contact: [email protected]

108

Serija spomenika 07.07 - 18.07. Vladan Jeremić

„Serija spomenika- Nezaboravni momenti u životu novobeogradskih radnika i radnica”

Šest fotografija iz rada “Serija spomenika - Nezabo- ravni trenuci u životu novobeogradskih radnika i radnica” iz 2007. godine, donosi priču o sudbinama ljudi u teškim vremenima “ekonomske tranzicije”. U skladu sa svojim tipičnim pristupom, Rädle&Jeremić su preuzeli uloge radnika i radnica u datim situaci- jama. Izbegavajući fenomenološku udaljenost ka- mere, otvaraju mogućnost za lično iskustvo i imagi- narnu/kolažnu dimenziju stvarnosti, dajući predlog za savremene novobeogradske spomenike.

Radovi problematizuju sudbinu novobeogradskih sugrađana tokom teške ekonomske tranzicije. Sle- deći njihov tipičan pristup, Raedle i Jeremić preuzi- maju uloge radnica i radnika u opisanim situacija- ma. Izbegavajući fenomenološku distancu kamere, oni otvaraju prostor za lično istraživanje i moguć- nost fikcionalne dimenzije stvarnosti.

Pored izložbe fotografija publici je predstavljena publikacija Psychogeographical Research (Psihoge- ografsko istraživanje) bazirana na istraživanjima koja su Raedle i Jeremić praktikovali poslednjih ne- koliko godina. Dokumentovan kroz fotografije, video snimke, zabeleške i mrežu internet stranica projekat psihogeografskih istraživanja razmatra odnose iz- među njih i okruženja, testirajući mogućnosti da deluju u geo ili „izvan” svetu, bio on manifestovan kroz pejzaž, arhitekturu, socijalnu ili kulturalnu strukturu.

Rena Raedle i Vladan Jeremić rade na zajedničkim projektima od 2002. godine. Posvećeni su ispitivanju odnosa imaginarnog i realnog prostora, ličnog iskustva i društvenih konvencija, aktuelizujući pitanja mogućnosti delovanja u datim situacijama. Uključeni u projekte koji se bave umetnošću, anarhizmom, slobodnom kulturom i društvenim aktivizmom Rena Redle i Vladan Jeremić su izlagali i prezentovali svoje radove na brojnim izložbama, festivalima i konferencijama.

Kontakt: [email protected]

110

Serija spomenika 07.07 - 18.07. Vladan Jeremić

“The Monuments series – Unforgotten Moments in the Life of New Belgrade Workers” & Presentation of the artist edition “Psychogeo- graphical Research”

Six photographs from the “Monument Series - Un- forgettable Moments in the Life of New Belgrade Workers” from the year 2007 tell a story about people’s destiny in times of harsh economic transi- tion. According to their typical approach, Rädle&Jeremić take over the role of workers in the given situation. Avoiding the phenomenological dis- tance of the camera, they open space for personal experience and fictional/collage dimensions of real- ity, giving the proposal for contemporary monu- ments at New Belgrade.

From 7th-18th of July Remont Gallery presents the new photo series of the artist duo Rena Rädle and Vladan Jeremić, “The Monument Series – Unforgot- ten Moments in the Life of New Belgrade Workers”. The photomontages bring into focus the destiny of citizens of New Belgrade in times of heavy econom- ic transition. Following their typical approach, Rädle and Jeremić themselves take over the roles in the portrayed situations, such avoiding the phenome- nological distance of an observing camera, opening up space for personal exploration and giving way to a fictional dimension of reality.

Additionally they presented the artist edition “Psy- chogeographical Research”, a record of artistic -ex plorations Rädle and Jeremić did during the last years. Documented in photographs, video record- ings and websites this research investigates relations and possibilities to act in the space between the art- ists and their surrounding being manifested in land- scapes, architecture, social or cultural structures. RENA RAEDLE AND VLADAN JEREMIĆ work together since 2002. Committed to the exploration of relation between real and imaginary space, personal experience and social conventions, bringing to focus issues of possible actions in given situations. Involved in projects dealing with art, anarchism, free culture and civic action. Rena Readle and Vladan Jeremic presented their work at many exhibitions, festivals and conferences.

Contact: [email protected]

112

Ideja (ne)realizacija 2 21.07 - 16.08. Kustosi Slađana Varagić, Ljubiša Simović i Darka Radosavljević

Organizacija: Remont – nezavisna umetnička asocijacija i NEZA- VISNI FILMSKI CENTAR „FILMART“

Prva Ideja-ne-realizacija održana je 2003. godine u Gradskoj galeriji u Požegi a zatim u Galeriji Remont, Beograd; Narodnom muzeju Kraljevo; Galeriji savre- mene likovne umetnosti - Paviljon u Tvrđavi, Niš; 2004. Sama izložba inicirana je potrebom da se podstakne dijalog i mapiraju maštovite ideje kroz utopističke, produkcijski zahtevne, ali i tehnički neizvodljive pro- jekte. Na izložbi su predstavljene 23 ideje/projekta u obliku teksta, skica, kompjuterskih i video anima- cija, maketa i sl ...

Ideja-(ne)-Realizacija 2 je održana 2008. u Galeriji Vladislav Maržik, Kraljevo; galeriji Remont, Beograd.

Ideja-(ne)-Realizacija 2 se prvenstveno bavi ispitiva- njem odnosa društva prema umetničkoj produkciji, a predstavlja projekte koji postavljaju pitanja i pro- vociraju diskusiju o različitim razlozima nemogućno- sti realizacije.

Za razliku od prethodnog I(n)R, ovoga puta je težište na idejama koje su realno mogle ili mogu da budu izvedene, ali su ostale zarobljene u međuprostoru realizacije. Neke od njih zahtevaju širu podršku za- jednice ili učešće većeg broja učesnika, druge su nastale prerano u odnosu na društvene okolnosti. Ima i onih koje postavljaju pitanja o kojima danas niko ne želi otvoreno da govori.

Autori Gradimir Aleksić, Mrđan Bajić, Bogomir Doringer, Nikola Džafo, Olga Jevrić, Saša Marković Mikrob, Vladimir Perić, Radionica Vacuum Pack

Podrška: Republika Srbija - Ministarstvo kulture Fond za otvoreno društvo Sekretarijat za kulturu Grada Beograda

114

Idea (non)realisation 2 21.07 - 16.08. curator: Slađana Varagić, Ljubiša Simović & Darka Radosavljević

Organisers: REMONT – independent artistic association and THE INDEPENDENT FILM CENTRE “FILMART”

The first Idea-non-realization was carried out in 2003. in the City Gallery of Požega, and Remont gal- lery, Belgrade; Nacional museum Kraljevo; Gallery of Contemporary Fine Arts – Pavilion in the fortress, Nis; 2004. The very exhibition was initiated by the need to encourage the dialogue and map the im- aginative ideas through utopian, productively de- manding but also technically infeasible projects. 23 ideas/projects were presented at the exhibition in the form of text, sketches, computer and video animation and similar...

Idea (non) realization 2 was carried out in 2008: Gallery Vladislav Maržik, Kraljevo; Remont gallery, Belgrade

Idea (non) realization 2 is primarily engaged in in- vestigating the relation of society to art production and presents projects which pose questions and provoke discussion on various reasons for infeasibil- ity of realization.

In contrast to the previous I(n)R, this time the focus was on ideas that actually could or can be conduct- ed but remained trapped within the realization limbo. Some of them require wider community sup- port or larger number of participants included, the others appeared too early with respect to the social circumstances. There are also those that pose ques- tions nobody wants to speak of openly today.

Authors: Gradimir Aleksić, Mrđan Bajić, Bogomir Doringer, Nikola Džafo, Olga Jevrić, Saša Marković Mikrob, Vladimir Perić, Radionica Vacuum Pack

Support by: Republic of Serbia – Ministry of culture Fund for an Open Society Secretariat for Culture of the City of Belgrade

116

Real Presence 2008 29.08

Kao i prethodnih godina u galeriji Remont krajem In compliance with years’ tradition at the end of avgusta meseca predstavili su se učesnici internaci- August Remont Gallery presented participants from onalnih susreta umetničkih akademija koje okuplja international meetings of art academies joint by the projekat Real Presence. project Real Presence.

118

Beleške sa kioska za cigarete 08.09 - 19.09. i novine Mile Ničevski

U galeriji Remont izložen je izbor crteža iz ciklusa BELEŠKE SA KIOSKA ZA CIGARETE I NOVINE (2004 – 2008) makedonskog umetnika Mileta Ničevskog. Mile spada u red najintrigantnijih crtača savremene makedonske scene. Izražavajući se najradije ovim tradicionalnim medijem on ga razvija, usavršava i kombinuje sa različitim tehnikama. U svojim ekspe- rimentima razvio je novu crtačku tehniku Aquawax i autor je nekoliko makedonskih ćiriličnih fontova.

Izloženi crteži rađeni su različitim materijalima na papiru, čistih su linija i odražavaju Miletovo grafičko obrazovanje i iskustvo ilustratora i strip autora. In- spirisani su određenim fragmentima realnosti, ona- kvim kakve ih masovni mediji predstavljaju. Nasilne, sadističke i pervertirane scene, koje su kroz masov- ne medije postale naša svakodnevnica, prikazane su bez uobičajene narativnosti. Jednostavnim, “deči- jim” crtežom Ničevski dadaističkim principom saži- ma različite motive. Isprepletanim kontradiktorno- stima i dekonstruisanom naracijom autor demistifi- kuje mitska i ideološka ograničenja, paradokse i zablude savremene kulture.

Mile Ničevski

Rođen 1972. Diplomirao na Fakultetu likovnih umetnosti u Skoplju 1998. god. Od 1998. živi i radi u Đevđeliji. 1999 – 2006 vodi Dom kulture u Đevđeliji. Od jula 2007. radi kao docent na Fakultetu za umetnost i dizajn pri EURM, Skoplje. Član internacionalne umetničke grupe G.E.M. zajedno sa Hiro Ojima (Tokio, Japan) i Anja Hitzenberger (Njujork, SAD). Zajedno rade na dugoročnom projektu “Silk Roads – Roads of Dialogue”. Povremeno se bavi stripom.

Kontakt: [email protected]

120

Beleške sa kioska za cigarete 08.09 - 19.09. i novine Mile Ničevski

Macedonian artist Mile Nicevski exhibited the se- lection of drawings from the series NOTES FROM THE KIOSK FOR CIGARETTES AND NEWSPAPERS (2004 – 2008) in Remont gallery. Mile is one of the most intriguing artists on the Macedonian contem- porary art scene. His favorite choice of expression is this traditional medium that he develops, im- proves and combines with different techniques. In his experiments he even developed new drawing technique Aquawax. He is also the author of sev- eral Macedonian Cyrillic fonts.

Exhibited drawings were made by using different materials on paper, their lines are clear and they reflect Mile’s education in graphic art and his expe- rience as illustrator and author of comics. They are inspired by certain fragments of reality, represented by the mass media. Violent, sadistic and perverted scenes, that became our reality through their pres- ence in the media, are shown without usual narra- tive tone. By using simple „children’s“ drawing and a sort of Dadaist principle Nicevski comprises vari- ous motifs. He demystifies mythical and ideological limits, paradoxes and deceptions of contemporary culture by intertwining contradictions and decon- structing the narrative.

MILE NIČEVSKI

Born in 1972. Graduated from the Faculty of Fine Arts, Skopje in 1998. Since 1998 lives and works in Djevdjelija. From 1999 to 2006 runs Cultural Centre in Djevdjelija. From July 2007 works as a docent at the Faculty of Arts and Design at EURM, Skopje. Member of international artistic group G.E.M. with Hiro Ojima (Tokio, Japan) and Anja Hitzenberger (New York, USA). Together they work on the long-term project “Silk Roads – Roads of Dialogue”. Occasionally does comics.

Contact: [email protected]

122

Šta sam ja tebi 22.09 - 10.10. Ivana Smiljanić

U okviru postavke svoje autorske izložbe „Šta sam lazi korak dalje i unosi momenat ideološke kritike ja tvoje“ umetnica Ivana Smiljanić problematizuje aktuelnog političkog trenutka. „Šta sam ja tvoje” svoj odnos prema državi i aktuelnom političkom pokreće pitanja odnosa pojedinca i države, od- kontekstu Srbije s kraja dvehiljaditih godina. Ovako nosno onoga što Đorđo Agamben naziva životom koncipirana postavka stoji u jasnom kontinuitetu unutar države „permanentnog vanrednog stanja”. sa prethodnim projektima autorke ali istovreme- Agamben analizira prakse konstituisanja moderne no unoseći momenat direktne političko-ideološke suverenosti na taj način što razlikuje biopolitičku kritike koja nije bila eksplicitno naglašena unje- kategoriju „golog života” i različitih formi upisiva- nom dosadašnjem radu. Za njenu umetnost se ne nja ovog života u sisteme političkog konstituisanja može reći da je direktno feministička pošto se ne suverenosti (reč je o razlici između biološkog života poistovećuje direktno sa ideologijom i politikom kao takvog i pravno-socijalnih identiteta, odnosno feminističkog pokreta niti na socijalnom nivou pro- razlici između čoveka i građanina). Vanredno stanje blematizuje pitanja specifičnog položaja žene u na kome počiva suverenost moderne države bazira društvu i kulturi;1 ipak, interpretacija njenog rada se na strategijama isključenja čitavih grupa pojedi- sa aspekta rodnog identiteta se nameće pošto naca iz sistema građenja njihovih pravno-socijalnih umetnica direktno pokreće pitanja specifično žen- identiteta; u pitanju je biopolitička strategija stva- ske psihologije, telesnosti, seksualnosti, želja, čak ranja „nevidljivih”.3 Bilo da je reč o brisanju čitavih uznemirujuće agresivnosti. Ovo je osnovna linija manjinskih zajednica kao „nepodobnih“ ili o pukoj, njene umetnosti s tim što u radovima sa početka krajnje ličnoj nemogućnosti pojedinca da se izbori dvehiljaditih godina uglavnom polazi od krajnje za svoje mesto unutar sistema pravno-socijalnih ličnog, skoro intimnog iskustva žene i umetnice da mehanizama savremene države, rad „Šta sam ja bi tek na opštijem nivou problematizovala pitanja tvoje“ pokreće pitanje neophodnosti redefinisanja ženskog identiteta i ženske subjektivnosti kaota- života unutar aktuelnosti permanentnog vanred- kve. Radovi kao što su „Love brings scars”, „Ja sve nog stanja. upropastim” ili „Veliki prasak” polaze od krajnje ličnih, skoro privatnih narativa koji bivaju prezen- Nikola Dedić tovani u kontekstu problematizovanja reprezenta- cije ženske telesnosti. Tek kasnije, u radu kao što je performans „Igram, igram, igram” Smiljanićeva direktno pokreće pitanje društvenog konteksta u kome njen rad nastaje: u ovom slučaju reč je o spe- 3] Giorgio Agamben, Homo sacer. Suverena moć i goli cifičnom art sistemu beogradske umetničke scene život, Past: forward, Zagreb, 2006. dvehiljaditih godina gde umetnica performans „ba- zira na dekonstrukciji i artikulaciji profesionalnih relacija, odnosa umetnik-kustos-publika, i njihovim ogoljavanjem. Ona pokušava da dekonstruiše po- stavljene i narušene hijerarhije, kompleksne igre 2 moći.” U svom najnovijem radu, Smiljanićeva od- Ivana Smiljanić

1] Dubravka Đurić, Feministička umetnost, Rođena 1980. Magistrantkinja je na Fakultetu likovnih www.zenskestudie.edu.yupageszenskestudi- umetnosti u Beogradu. Osnovne studije na istom jezs_s2djuric.html fakultetu završila je 2005. Uglavnom se bavi videom i 2] Vida Knežević, „Kritika politika ženskih performansom. Izlagala je u Srbiji, Austriji, Belgiji, Crnoj identiteta u beogradskoj umetnosti nakon 2000. Gori, Estoniji, Grčkoj, Nemačkoj, Mađarskoj, Makedoniji, godine” u Mariela Cvetić, Lidija Prišing, Ivana Norveškoj, Rumuniji, Sloveniji i Španiji. Živi u Beogradu, Ostojić i Vida Knežević, Fascinacije teorijom ili a od nedavno, i u Budimpešti. ka novoj teoriji vizuelnih umetnosti i kulture, Prodajna galerija, Beograd, 2008, str. 185. Kontakt: [email protected]

124

WHAT AM I OF YOURS 22.09 - 10.10. Ivana Smiljanić

“WHAT AM I OF YOURS“ BY IVANA SMILJANIĆ work, she goes a step further and introduces ideo- logical critique of the present political moment. Within her solo exhibition “What Am I of Yours” the “What Am I of Yours” questions the relation of an artist, Ivana Smiljanic, questions her relationship individual and the state, i.e. of something Giorgio with her country and the present political context Agamben names the life within the State “of a per- of Serbia at the end of the this decade. The concept manent state of emergency”. Agamben analyses of this exhibition stands in obvious continuity with practices of constituting modern sovereignty by her prior projects but at the same time it introduc- making a distinction between bio political category es direct political and ideological criticism that was of “naked life” and the ways of encrypting this life not so explicit in her earlier work. Her art is not in systems of politically constituted power (it is a openly feminist since it does not identify itself with difference between biological life as such and legal ideology and politics of feminist movement nor and social identities, i.e. a difference between the questions women’s position in society and culture human and the citizen). State of emergency on on a social level1. Still, interpretation of her work which modern sovereignty is based, depends on from the aspect of gender is relevant since the art- strategies of exclusion of certain groups from sys- ist directly questions specifically female psychology, temic constitution of their legal and social identi- physicality, sexuality, desires, and even disturbing ties; it is the case of bio political strategy of creating aggressiveness. This is a basic line of her art with a “the invisibles”.3 Whether concerning with the case slight difference in works from the beginning of a of removal of entire minor communities as “unfit” decade in which she sets off from personal, inti- or with purely personal inability of individuals to mate experiences as a woman and as an artist just make room for themselves within a system of legal to arrive to questioning of female identity and fe- and social mechanisms of contemporary state, the male subjectivity as such on a more general level. work “What Am I of Yours“ exemplifies the issue of Works such as “Love brings scars”, “I ruin every- necessity to redefine life within the present perma- thing” or “The Big Bang” introduce subjective, per- nent state of emergency. sonal narratives to be presented in the context of questioning of representation of female physicality. Nikola Dedić Only later in the work such as “I Dance, I Dance, I Dance” Smiljanić directly questions social frame- 3] Giorgio Agamben, Homo sacer. Sovereign power work of her work: in this case it is a specific art sys- and naked life, Past: forward, Zagreb, 2006. tem of Belgrade art scene of the decade, where the artist basis her performance „on deconstruction, articulation and exposure of professional relations, the relation artist-curator-public. She attempts to deconstruct established and fragile hierarchies and complex games of power”.2 In her most recent

IVANA SMILJANIĆ

1] Dubravka Đurić, Feminist Art, www.zensk- Born in 1980. MA from the Faculty of Fine Arts in estudie.edu.yupageszenskestudijezs_s2djuric. Belgrade. Graduated from the same faculty in 2005. html Mostly engaged in video and performance art. Exhibited 2] Vida Knežević, “The Critique of Politics of in Serbia, Austria, Belgium, Montenegro, Estonia, Female Identity in Belgrade Art After 2000” in: Greece, Germany, Hungary, Macedonia, Norway, Mariela Cvetić, Lidija Prišing, Ivana Ostojić and Romania, Slovenia and Spain. Lives in Belgrade and since Vida Knežević, Fascinations with the theory or recent in Budapest, too. towards the new theory of visual arts and cul- ture, Prodajna galerija, Beograd, 2008, 185. Contact: [email protected]

126

Glad 17.10 - 31.10. Dimitrije sTošić

Svojom samostalnom izložbom Dimitrije Stošić se In his solo exhibition Dimitrije Stošić presents the obraća publici fotografijama formata 100x70cm, public with photos of format 100x70cm, with the uzimajući za temu GLAD. Mladi umetnik objektivom subject of HUNGER. With his camera the young art- svog fotoaparata “hvata”trenutke jednog od najpo- ist “catches” the moments of the one of the most nižavajućih ljudskih iskustava: GLAD. Čovek, pored humiliating human experiences: HUNGER. A man, osećaja fizičke gladi, zna i za mnoge gladi koje je apart from physical hunger, knows many sorts of teško ili nemoguće utoliti. Stošić se, za početak, hunger difficult or impossible to satisfy. For starts opredelio za glad za životom, svetlošću, novcem... Stošić seams to choose hunger for life, for light, for money… Bezbroj je tema za radoznalog i talentovanog Dimi- trija. Ne bih se usudio da se upustim u ocenu toga There are infinite subjects for curious and talented da li je naš umetnik,obrađujući delikatnu temu, us- Dimitrije. I wouldn’t dare to judge whether our art- peo da uvek i maksimalno iskoristi mogućnosti koje ist, in working with this delicate subject, managed mu pruža objektiv kamere. Ono što mogu da kažem to always use the maximum of possibilities provid- je nešto o njegovom izboru objekata i pristupu ed by the lens of the camera. That what I can say objektu fotografisanja. Svaka od ovih izloženih foto- concerns his choice of subject and his approach to grafija otkriva nam Stošića ne samo kao posmatrača it. Each of the exhibited photos reveals Stosic not oštrog oka, već i kao kreativnog čoveka koji osmiš- only as an observer with a sharp eye, but as a crea- ljava šta će i kako će snimiti. Da bi postigao željeni tive man who conceives what and how he will efekat; poslao poruku, on uspešno aranžira pred- shoot. In order to achieve desired effect, to send a mete iz našeg svakodnevnog okruženja, pa tako na message, he successfully arranges objects from our njegovim fotografijama dobijaju drugu namenu. Do everyday surroundings, in such a manner that they kakvih sve lucidnih rešenja dolazi umetnik nepo- gain different use in his photos. It would be ineffec- trebno je prepričavati. Objašnjavati ove fotografije tive to describe all lucid solutions this artist comes je nemoguće ­­– potrebno ih je videti i doživeti. to. To explain these photos would be impossible – one has to see them and feel them. Kao jedan od onih koji je video fotografije i pre otva- ranja izložbe, priznajem – mada ne bih hteo da ovo As one of the people who had the privilege to see zvuči tek samo kao jedna od pohvala umetniku u the photos before opening I have to admit – al- karijeri, pred ovim fotografijama doživeo sam ne though I was not set to write laudation, I experi- samo jako estetsko uzbuđenje, već i neprikrivenu enced not only intense aesthetic thrill before them, radost jer će od danas Odžaci imati Dimitrija Stoši- but also unhidden joy that since this day forward ća, ne samo kao umetnika fotografa, već i fotografa Odzaci will have Dimitrije Stošić not just as an artist hroničara svih važnijih zbivanja u sredini koja to but also as a chronic of all major events as they odavno zaslužuje da ima. rightfully deserve.

Uglješa Rajčević Uglješa Rajčević

Dimitrije Stošić Dimitrije Stošić

Rođen 1969 godine. Živi u mestu Odžaci u Vojvodini Born on 1969. Lives in Odžaci, Vojvodina. For 20 years gde već 20 godina radi u oblasti umetnosti i kulture. he is involved in art and culture. In early nineties made U ranim devedesetim kao osnivač i član benda „LIVE“ two music demos as the founder and the member of the snimio dve demo muzičke numere. Učestvovao na više bend „LIVE”. Participated at several music festivals and muzičkih festivala i gitarijada širom Vojvodine. Sredinom guitar festivals across Vojvodina. In mid nineties started 90-tih počinje da se bavi kratkim video formama i video making short videos and video art. This is his first solo radovima. Ovo mu je prva samostalna izložba. exhibition

Kontakt: 063 8554549 Contact: +381 63 855 4549

128

Parovi 03.11 - 14.11. Daniel Glid

Ako nabrojite Daniu stvari koje uspešno ume da radi, on će vam odgovoriti da je to idealno za jednog haus majstora! Isto je i sa nazivom i konceptom ove izložbe. Svadbarske slike koje izlaže u galeriji Re- mont u Beogradu, predstavljaju grupu slika malog formata kojima nastavlja da predstavlja svoju poe- tiku baziranu na ideji da su ljubav i hrana njegovi pokretači. Jednostavan, kakav jeste, sprda se na svoj račun i situaciju u kojoj se poslednjih godina nalazi. Suočen sa nedostatkom vremena i prostora, a vrlo često i finansijskih sredstava za velika platna, okreće se malom formatu i pokušava da nam podmetne „malu“ ideju o svadbarskim slikama, manje vrednim budući da su rađene za svadbe, kojih će uvek biti. Po njemu, to su radovi koje ljudi mogu da plate, budući da on godinama prodaje slike po kvadrat- nom metru kao stolari kuhinje. Taj deo njegove lič- nosti uvek mi izmami osmeh: ne prestaje da posto- ji sposobnost da se smeje i u teškim vremenima, najčešće na svoj račun.

Posle ogromnih platana sa porodičnim portretima i nepoznatim likovima oko kade, čuvenih ćevapa i ljutih papričica, na mestima koja predstavljaju me- sta uživanja za njega, ovoga puta slika parove na plaži, u tesnom prostoru malog formata, i dalje na DANIEL GLID sebi svojstven način, jednostavno i svedeno, čistim Diplomirao 1990. na Fakultetu likovnih umetnosti u bojama. Obrću se i stiskaju, jedva staju u format, Beogradu, odsek slikarstvo. Magistrirao 1993. slikarstvo bez dodatnih elemenata koji objašnjavaju odnos, na istom fakultetu. sunčaju se u retkim trenucima odmora. Kako bi jos više potkrepio svadbarsku ideju, pravi seriju printo- Samostalne izložbe: va po istim slikama koje treba da nađu put do sret- 2004. Predstavljanje rada DOKON, galerija REMONT, nih parova po pristupačnijim cenama. Beograd

Po principu, na svadbi baš i ne sviraš umetničku mu- Grupne izložbe: 2005. O normalnosti.Umetnost u Srbiji 1989-2001, ziku, pokušava da nas navede da mu poverujemo da Muzej savremene umetnosti u Beogradu ima sve kvalitete jednog haus majstora. Ko poveru- 2004. Aukcijska izložba Aukcijske kuće MadlArt, paviljon je, svaka mu čast! Cvijeta Zuzorić, Beograd 2004. VIII PROLEĆNI ANALE, Likovni salon Doma kulture Žena, Čačak Svetlana Spasić Glid 2000. Izložba slika umetnika iz Srbije, Patra, Grčka 2000. Welcome Understanding, izložba umetnika iz Jugoslavije u organizaciji Association of Art and Communication, Bratislava i The German Marshall Fund of the United States, Bratislava Office, Bratislava, Slovačka

Kontakt: [email protected]

130

Parovi 03.11 - 14.11. Daniel Glid

If you point out to Dani all the things that he is able to do in life, he will tell you that his skills are perfect for a janitor! The same goes for the title and the concept of this exhibition. Wedding Paintings, which are exhibiting in the Remont Gallery, Bel- grade, Serbia, represent a group of small paintings with which Dani continues to express himself and his poetic vision which is based on an idea that love and food are the things that keep him going. Simple as he is, he mocks himself and the situation he has been in for the last couple of years. Faced with a lack of time and space, and very often lack of finan- cial means for large canvas paintings, he started painting small pictures. He is trying to deceive us with the “small” idea behind wedding pictures, less worthy because they are made for weddings which are something that we can always count on. Accord- ing to Dani, these are pieces that people can easily afford; as he has been selling his work by metric units, like a carpenter his kitchen cabinets. That part of his personality always manages to bring a smile to my face; Dani never stops laughing, even when times our tough, mostly at his own expense.

After painting huge family portraits and figures of DANIEL GLID unknown people around bathtubs, the famous “cevapcici” and red hot chili peppers on big can- Graduated from the Faculty of Fine Arts, Painting Department, Belgrade in 1990. MA in painting at the vases, all in spaces that represent places of joy for same Faculty in 1993. him, this time he paints couples on a beach, in the narrow space of a small canvas, still following his Solo exhibitions: own style, simple and clear using pure colors. They 2004. Presentation of work “DOKON/Idle”, Remont are twisting and pressing against each other, barely Gallery, Belgrade fitting in the tight space, without additional ele- ments that explain their relationship, taking a sun- Group exhibitions: bath in rare moments of relaxation. To further sup- 2005. On normality, Art in Serbia 1989-2001, Museum of Contemporary Art, Belgrade port his wedding picture idea, he transfers his paint- 2004. Auction show MadlArt, Pavilion “Cvijeta Zuzoric”, ings to a series of prints that should find their way Belgrade to happy couples for more affordable prices. 2004. VIII Spring annals, Art Salon of Cultural Centre, Cacak, Serbia In accordance with the idea that the music played 2000. Painting exhibition of artists from Serbia, Patra, at weddings is not always of the highest quality, he Greece is trying to convince us that his skills are those of a 2000. Welcome Understanding, exhibition of artists from janitor. If you can buy that, good for you! Yugoslavia in organization of Association of Art and Communication, Bratislava and The German Marshall Fund of the United States, Bratislava Office, Bratislava, The wife, Slovakia Svetlana Spasic Glid Contact: [email protected]

132

Umetnost kao samoodbrana 18.11 - 13.12. Rajko Radovanović

Umjetnost kao samoodbrana: subverzivnost iko- he komunističkog eksperimenta“ (Boris Groys). Njegovo je ničkog znaka traumatično iskustvo šifrirano u iskazu „sin vojnog lica“: „Moj sukob traje skoro od rođenja i to zahvaljujući ‘sret- Naslov „pilot-izložbe“ Rajka Radovanovića Umjetnost kao noj’ okolnosti što mi je otac bio jedan od tih uniformiranih samoodbrana je i radni naslov jednog njegovog, kako sam zaštitnika, zastavnik JNA“. umjetnik navodi, nikad realiziranog rada. No, ovo je tako- đer i radni naslov umjetnikovog većeg izložbenog projekta Ova opisana situacija „post-utopijske“ ironijske geste ot- koji je posve u skladu s njegovom ustrajnom konceptual- pora bila je prisutna mutatis mutandis na marginama kul- nom strategijom i praksom djelovanja. O ustrajnosti ovog turnog stanja cjeline nekadašnjeg „istočnog bloka“. Ona djelovanja govori cjelokupna umjetnikova aktivnost koju se odražavala u postupnom procesu nagrizanja velikih su od početka karakterizirali „analitičnost u odnosu na utopijskih priča sa „Istoka“, što se općenito iskazivalo u medij te subverzivnost u odnosu na društveno-ideološki podijeljenom društvenom statusu same umjetničke scene kontekst“: od Prozora u umjetnost i djelovanja na granici sedamdesetih i osamdesetih godina na institucionalnu legalnosti izvan inertnih kulturnih institucija, preko sudje- umjetnost i alternativnu umjetničku praksu. Ova druga se lovanja u osnivanju Podruma kao prvog „alternativnog“ pojavljivala kao anarhoidni oblik individualnoga otpora i izložbenog prostora, zatim radova, akcija ili intervencija u kao više ili manje artikulirani oblik procesa dekontekstua- znaku umjetnikove strategije Stojim iza svog rada, što pre- lizacije legaliziranog ideološkog središta. Pripadnici „nove rasta u umjetnikovu višegodišnju opsesiju u seriji radova umjetničke prakse“ na domaćoj kulturnoj sceni posve pod zajedničkim naslovom Novi oltari hrama sreće, do asketski se odriču umjetničke autorefleksivnosti poznog agitacija i instalacija u statusu egzila devedesetih godina umjerenog modernizma radi umjetničke refleksije rasapa (Knjiga mržnje, instalacija u Manchesteru itd.), te koncep- socijalno-ideološkog sustava, te, kako komentira Radova- tualizacije organiziranja i razmjene kulturnih događanja i nović, „iz današnjeg povijesnog odmaka radovi tih umjet- promicanja kulturne različitosti na prijelazu u 21. stoljeće nika izgledaju kao zlokobna vremenska prognoza za kraj (projekt Ravnica). milenija“. Proces preispitivanja svih kanoniziranih vrijed- nosti, znakovno zaleđenih u jednosmjerni ideološki komu- Sa stajališta današnjeg povijesnog odmaka zorno se u nikacijski sustav, hranio se upravo potkopavanjem očvr- ovom djelovanju očitava i locira paradigma umjetnosti kao snulih znakovnih kodova društvene, političke, kulturne modusa postojanja. Ovom umjetnikovom odlukom i oda- hijerarhije. Kako je to potkopavanje represivnosti ili istro- birom medijskog i tematskog područja rada određeno je i šenosti smisaonih sustava izgledalo na djelu, opisuje sam formiranje identiteta umjetničke geste svim onim sredstvi- umjetnik u svojoj „maloj priči“ iz resursa vlastite „indivi- ma koja su introspektivno polazila od kontekstualizacije dualne mitologije“: vlastite egzistencijalne situacije. U rasponu između umjet- nosti i života označitelj prodire u označeno u različitim Sonja Briski Uzelac aktima denotacije. No, za formiranje umjetničkog identi- teta polazno uporište je propitivanje i provjeravanje vla- stitog ljudskog i umjetničkog integriteta u najbližem soci- jalnom okruženju pristajanja na svakodnevnu normalnost. Unutrašnja potreba kritičkog osporavanja nametnute normalnosti društveno-ideološke matrice, odnosno njene Rajko Radovanović javne moći, osnažuje subjektivnu moć suočenja, bez obzi- ra na prirodu porijekla „realizma proživljenog iskustva“, Rođen 1954 u Valjevu. Od 1955. do 1989. živi u kako tvrdi južnoafrički umjetnik i kustos Kendeel Geers. Zagrebu gde završava Školu primenjene umetnosti. Od 1978. izlaže i radi sa neformalnom grupom umetnika U graničnoj egzistencijalnoj situaciji, dakle, kad raste otpor okupljenih oko izlagačkog prostora Podrum. Sarađuje dominantnoj društveno-ideološkoj matrici pojačava se i sa zagrebačkim Studentskim listom. Od 1989. živi etička težina trenutka i uvjeta umjetničke odluke i odabira. u Brajtonu, Engleska. Završava Fakultet umetnosti i Rajko Radovanović se vrlo rano suočio u vlastitom iskustvu dizajna, Odeljenje alternativne umetničke prakse (1990 - opresivnog režima, koji je u njegovom back-groundu kao 1993). 2000. god. nastanjuje se u Istri. 2002. zajedno sa kontekstu prvih subjektivnih ikonoklastičkih gesti pred- suprugom Alison osniva neprofitnu organizaciju “Ravnica stavljao njegov otac, „uniformirani čuvar“ („zastavnik – Centar za kulturnu razmenu”. Krajem 2008. preselio se JNA“) političkog sustava ex-države, čija je sovjetska para- u Nju Orleans, SAD. digma kasnije protumačena kao „državna umjetnina epo- Kontakt: [email protected]

134

Umetnost kao samoodbrana 18.11 - 13.12. Rajko Radovanović

Art as Self-Defence: the subversiveness of the geant major”) of the ex-Yugoslavia political system, whose iconic sign Soviet paradigm later came to be interpreted as the “state-owned piece of art of the communist experiment Rajko Radovanović’s “pilot-exhibition” is titled Art as Self- era” (Boris Groys). His traumatic experience has been en- Defence, which is also the working title of, in the artists’ coded in the term “son of military personnel”: “My con- words, another work that has never seen the light of the flict has been ongoing basically since birth, thanks to the day. However, this is also the working title of the artists’ lucky circumstance of having one of those uniformed de- extensive exposition project in line with his consistent fenders, a JNA sergeant major, as a father”. conceptual strategy and practice. His persistence is best illustrated by the artists’ work, characterized from the very This “post-utopian” ironic resistance gesture existed mu- beginning by its “analytical approach to the medium and tatis mutandi on the cultural margins of the entire former subversivness with respect to the social and ideological “eastern block”. It reflected in the gradual process of chip- context”: from the Prozor u umjetnost (Window on Art) ping off the great utopian “Eastern” stories, which gener- and borderline illegal work outside of the inert cultural ally manifested itself in the division of the 1970s and institutions, through the co-founding of Podrum (Cellar) 1980s art scene into institutional art and alternative art as the first “alternative” gallery, on to works, actions or practice. The latter appeared as an anarchic form of indi- interventions underlying the artists’ Stojim iza vlastitog vidual resistance and a more or less articulated form of rada (I Stand By My Work) strategy, evolving into years of the process of decontextualization of the legalized ideo- obsession in a series of works titled Novi oltari hrama logical core. The followers of the “new art practice” as- sreće (The New Altars In the Shrine of Happiness). The cetically renounce the artistic self-reflectiveness of late 1990s brought agitations and interventions in exile (Knjiga moderate modernism in favour of artistic reflection on the mržnje - The Book of Hatred, Manchester, etc.) and con- disintegration of the social and ideological system. In ceptualizations of the organization and exchange of cul- Radovanović’s words, “from our perspective today, the tural events and the promotion of cultural diversity at the works of these artists seem like an ominous end-of-the- turn of the century (the Ravnica - Plain project). millennium weather forecast”. The reassessment of all canonized values, their signifiers frozen in the one-way Observing from the historic distance we enjoy today, this ideological communication system, drew from the subver- work displays a clear paradigm of art as a modus of exis- sion of the fossilized sign codes of the social, political and tence. Consequently, and by his choice of media and cultural hierarchy. In his “short story” from the storage topic, the artist has paved the way for the creation of an room of his own “individual mythology”, the artist de- art gesture through all the means departing introspec- scribes this subversion of repression, of the exhausted tively from the contextualization of one’s own existential systems of meaning, in practice. situation. Spanning art and life, the signifier penetrates the signified in different acts of denotation. However, the Sonja Briski Uzelac starting point for the formation of an artistic identity is analysing and testing of one’s own human and artistic in- tegrity in one’s immediate social environment, giving in to daily normalcy. The inner need for criticizing the imposed normalcy of the social and ideological matrix or its pro- RAJKO RADOVANOVIĆ claimed power reinforces the subjective strength of con- fronting it, regardless of the nature and origin of the “im- Born in Valjevo in 1954. From 1955 to 1989 lived in mediate experience realism”, according to South African Zagreb where he graduated from the School for Applied artist and curator Kendell Geers. Arts. Since 1978 exhibits and works with an informal group of artists gathered around “The Cellar” exhibition In a borderline existential situation, with resistance to- space. Associated with Student’s Journal from Zagreb. wards the dominant social and ideological matrix swelling, Since 1989 lives in Brighton, England. Graduated from there is also a surge in the ethical charge of the moment, the Faculty of Arts and Design, Alternative Art Practices as well as in the conditions of making an artistic decision Department (1990 - 1993). Since 2000 lives in Istra. and choice. Very early in his life, Rajko Radovanović has Founded the nonprofit organization “Ravnica – Centre experienced life in an oppressive regime, represented in for cultural exchange” with his wife Alison in 2002. He his background, as the context for his first iconoclastic move to New Orleans, USA, at the end of 2008. acts, by his father, the “uniformed defender” (“JNA ser- Contact: [email protected]

136

novogodišnja prodajna 15.12 - 31.12. izložba

15.12 – 19.12. 15.12 – 19.12. TENDER TENDER ĐORĐE ODANOVIĆ ĐORĐE ODANOVIĆ

U toku prve nedelje prodajne sezone na tenderu su During the first week of sale’s season the works of bili radovi Đorđa Odanovića. Đordje Odanovic were put out for a tender. U pitanju je serija fotografija sa motivima iz It was the series of photographs depicting the sub- najvećeg industrijskog giganta u zemlji ‘’Bora - ba- ject of the greatest industrial giant in the country kar’’. Radnici fabrike u radnom okruženju, nasuprot ‘’Bor - copper’’. Factory workers in their work setting, devastiranim konstrukcijama objekata unutar kom- opposed to devastated constructions and objects pleksa. within the factory circle. Posetioci su imali priliku da paralelno sa zvaničnim Visitors had the opportunity to participate in bid- tenderom fabrike Bor, koji je u toku, učestvuju na ding for photos of the factory while the actual ten- licitaciji. Ali ovog puta fotografija. der for the factory took place. Fotografije su digitalnom štampom prenesene na Photographs were digitally printed on aluminium aluminijum koji je jedan od proizvoda ove fabrike. plates that are one of the factory’s products. Ovo ‘’Tenderovanje’’ ima za cilj da izlicitirana finan- The idea was that a part of the proceeds from this sijska sredstva u iznosu od 50% pripadnu porodi- “tendering” (50%) will go to families of workers cama radnika koje su najbrojnije decom. with most children.

22.12. – 31.12. 22.12. – 31.12. TENDER REMONTOVOG DEPOA TENDER FOR REMONT DEPOT

Druge nedelje na tenderu su bili svi lepi radovi naših During the second week all wonderful works from dragih prijatelja umetnika godinama sakupljanih u our artist friends collected for years in Remont “de- „depou” Remonta. pot” were put out for a tender.

138

godisnjakV 09 anual Real Landscapes 19.01 - 06.02. Thomas Wrede

Mir, lepota i stalno obnavljanje: To je čudo prirode. Sanjarimo o putovanju, o usamljenom ostrvu ili o utočištu negde na kopnu. U želji da se otresemo prisustva civilizacije silno čeznemo za prirodom.

Ostvarenje ovih snova je puno protivurečnosti i iznedrava čudne cvetove. U mnogobrojnim svo- jim foto-serijama iz prošlih godina, umetnik To- mas Vrede istražuje naše predstave o pejzažu i o kopiranju tih pejzaža. Tako, nam on u seriji Domestic Landscapes prikazuje foto-tapete iz nemačkih domova. U njima se udobni nameštaj stapa s reprodukcijama pejzaža iz naših snova. U mnogonagrađivanoj foto-seriji Magic Worlds o zabavnim parkovima i parkovima za odmor, Vrede pokušava da u posetiocu izazove doživljaj prirode golemim kopijama prirode od drveta i kartona,.

Tomas Vrede se uvek nanovo vraća konstruisanoj stvarnosti, poimanju njenih slojeva i asocijacijama, na taj način se hvata u koštac s jednom od ve- likih tema fotografije: pitanjem snage fotografske kopije. U seriji Seascapes on u tradiciji romantičnih pejzaža zahvata svetlost i širinu i konfrontira posmatrača s njegovim intimnim slikama čežnje.

Aktuelna serija Real Landscapes upečatljivo spaja sve te aspekte, oni iritiraju i izazivaju bez da bi pri tome i vrednovali. Naprotiv, oni nam otvaraju novi THOMAS WREDE horizont za promišljanje. Rođen 1963. u Izerlonu. Od 1985. do 1991. Pohađao Posmatramo usamljene kuće, naselja, gradilišta Akademiju umetnosti u Minster i postdiplomske studije. ili kamping-prikolice u pejzažima koji nam oduz- 1991 Studije kod prof. Ditera Apelta (Diter Apelt) u imaju dah i čije konture ocrtava svetlost. Pejzaž se Salcburgu i Berlinu. 1998 - 2005 Gostujući predavač čini velik i širok na panoramskom snimku, dok su za fotografiju na Akademiji umetnosti u Minsteru i na kuće male i krhke. Skoro da planine prete snagom drugim visokim školama. Živi i radi u Minsteru i Njujorku prirode. Izložbe: 2006. Seascapes. Am Meer, Goethe Institut London Tek ponovni pogled na fotografiju otkriva umet- 2006. New Shores, Nicholson Gallery, Njujork nikovu režiju. Male maskote smestio je u prirodni 2007. Real Landscapes, Galerie Herrmann & Wagner, ambijent. I dok oko luta između mikro- i makro- Berlin planova, posmatraču se nameće saznanje: čovek 2007. Hotel California, Dolron & Wrede, Wallraf- je paradokson, on je taj koji kontaminira pejzaž, Richartz-Museum, Keln a ostvarivanje čežnje za nedirnutom prirodom je 2008. Real Landscapes, Galerie Mike Karstens, Minster samo san. 2008. Real Landscapes, espacio marte, Meksiko Sity 2009. Picture Worlds, Beck & Eggeling new quarters, Diseldorf Margaret Urmajster, Galerija Wagner+Partner, 2009. Landscapes, Galerie f5,6, Minhen Berlin Kontakt: www.thomas-wrede.de

142

Real Landscapes 19.01 - 06.02 Thomas Wrede

Peace, beauty and perpetual revitalisation: That Nature is just a dream. is the miracle of Nature. We daydream of travel, of desert islands or of a refuge somewhere on the Margaret Urmajster, Galerija Wagner+Partner, land. In the desire to shake off the presence of Ci- Berlin vilisation we crave for Nature.

Realisation of these dreams is full of contradictions and it gives birth to strange flowers. In many of his photo series from recent years, Thomas Wrede explores our representations of landscapes and copies of those same landscapes. In the series Domestic Landscapes he shows photo-wallpapers from German homes. There, comfortable furniture merges with reproductions of landscapes from our dreams. In other much rewarded photo series Magic Worlds about amusement parks and resting parks, Wrede attempts to induce the feeling of Na- ture in a viewer by using enormous copies of Na- ture made from wood and cardboards.

By returning over and over again to construed real- ity, to understanding of its layers and many asso- ciations, Thomas Wrede deals with one major issue in Photography: the issue of power of photograph- ic representation/copy of reality. In another series Seascapes in tradition of romantic landscapes he catches light and vastness of space and confronts the viewer with his intimate images of yearning. thomas wrede Works from the present series Real Landscapes Born in Izerlon in 1963. From 1985 to 1991 studied at merge all these aspects in a remarkable way; they Art Academy in Munster, and in 1991 postgraduate irritate and provoke without judging. On the con- studies with prof. Diter Apelt in Salcburg and Berlin. trary, they offer a new horizon for our contempla- 1998 - 2005 lectureship in photography at Art Academy tion. in Munster and other schools. Lives and works in We look upon lonely households, settlements, Munster and New York. construction sites and trailer parks in breathtaking landscapes framed by light. Landscapes seam large Exhibition: and vast in a panoramic view, and houses seam tiny 2006. Seascapes. Am Meer, Goethe Institut London and fragile. Mountains are almost threatening with 2006. New Shores, Nicholson Gallery, New York the force of Nature. 2007. Real Landscapes, Galerie Herrmann & Wagner, Berlin 2007. Hotel California, Dolron & Wrede, Wallraf- A second view on each photograph reveals artist’s Richartz-Museum, Koln intervention. What he did was to put small man- 2008. Real Landscapes, Galerie Mike Karstens, Minster made models/replicas in a natural setting. And 2008. Real Landscapes, espacio marte, Mexico Sity while the eye travels from micro to macro plans, 2009. Picture Worlds, Beck & Eggeling new quarters, the viewer is confronted with realisation: the Man Diseldorf is full of paradoxes, he is the one to contaminate 2009. Landscapes, Galerie f5,6, Munich the landscape, and our yearning for the untainted Contact: www.thomas-wrede.de

144

Noćni prostori 09.02 - 27.02. Ivan Petrović

Za razliku od mesta koje se može lako pozicionirati u geografskom ili društvenom smislu, pojam prostora može biti vrlo neodređen i apstraktan. On se može ticati razdaljine između dve tačke, može se primeniti na proticanje vremena, ili biti imaginaran u okviru slike, može takodje biti i prostor čija se fizička vidljivost određuje karakterom i intezitetom uličnog ili uopšte bilo kakvog noćnog veštačkog osvetljenja: oblast sijalice i oblast mraka. U tom smislu prostor je moguće definisati i na osnovu optičkih fenomena kojima se okolni mrak upravo naglašava onim prostorom koji je elektrificiran ili osvetljen.

Inspirisan specifičnom noćnom atmosferom eksterijera ruralne sredine, kada gotovo fantastični ambijenti električne rasvete od nečeg što znamo i prepoznajemo kao mesto počinje da pretvara u prostor novih metafora i simbola, započeo sam seriju fotografija snimajući upravo one motive i prizore koji karakterišu ambijent nečeg što bi Ivan Petrović moglo da se nazove selo noću. Rođen u Kruševcu 1973. Godine. Diplomirao na Fotografije koje su predstavljene na ovoj izložbi Akademiji umetnosti “Braća Karić” 2002. godine, odsek nastale su u selima centralne i jugo-zapadne Srbije fotografija. Dobitnik je nagrade Dimitrije Bašičević tokom 2008. godine. Mangelos za 2008. Član ULUS-a, slobodni umetnik. Živi i radi u Beogradu

Samostalne izložbe: 2009. Dokumenti, Salon muzeja savremene umetnosti, Beograd 2007. TV ili TV, Galerija Doma kulture studentski grad, Beograd 2004. Podzemna skloništa, PIROSCHKArev, MQ-21, Beč, Austrija 2002. Evidentiranje, Aprilski susreti, Galerija SKC, Beograd

Grupne izložbe: 2009. Snooze, Scaramuche@Fruit & Flower Deli gallery, Njujork, SAD 2009. Land of Promise, Galerija Apollonia, Strasbur, Francuska 2008. Nagrada Dimitrije Bašićević Mangelos, Galerija Kontekst, Beograd 2008. Micro narratives, Musée d’art moderne, Saint Etienne 2007. Mikro narativi, 48. Oktobarski salon, Beograd

Kontakt: [email protected]

146

Noćni prostori 09.02 - 27.02. Ivan Petrović

Unlike place that may be easily defined in geo- graphic or social sense, the definition of space can be very loose and abstract. It may refer to distance between two destinations, it may be applied to passing of time, or it may represent an imaginary space within the picture. Also, it may be the illu- minated space determined by the character and the intensity of a street light or any night artificial lighting: the realm of light and the realm of dark. In a way space may be defined based on optical phenomena, by emphasizing the realm of dark op- posed to the space electrified and illuminated.

Inspired by specific night atmosphere of rural exteriors, when almost phantasmagorical ambi- ent with electrical lighting transforms something familiar and known as a place into the space of new metaphors and symbols, I started the series of photographs, shooting exactly those motifs and settings that are typical for something called village by night. ivan petrović

Photographs presented in this exhibition were Born in Kruševac, Serbia, in 1973. Graduated from made in villages in central and south-western Ser- Academy of Arts “Braća Karić” in 2002, photography bia during 2008. department, Belgrade, Serbia. Received Dimitrije Bašičević Mangelos (2008) award for the best young visual artist in Serbia and scholarship from KulturKontakt Vienna for 2004 year. Lives and works in Belgrade, Serbia.

Solo exhibitions: 2009. The Documents, Salon of the Museum of Contemporary Art, Belgrade 2007. TV or TV, Gallery culture of student’s city, Belgrade 2004. Underground shelters, PIROSCHKArev, MQ-21, Wien 2002. Registry, April gatherings, Gallery of the Students Culture Centre, Belgrade

Group exhibitions: 2009. Snooze, Scaramuche@Fruit & Flower Deli gallery, New York 2009. Land of Promise, Gallery ArtPoint, Wien, Austria 2008. Award Dimitrije Bašičević Mangelos, Kontekst Gallery, Belgrade 2008. Micro narratives, Musée d’art moderne, Saint Etienne 2007. Micro narratives; 48th October Salon, Belgrade

Contact: [email protected]

148

Naked Girls Falling Down 02.03 - 13.03. the Stairs Damjan Kovačević i Hristivoj Bogosavljević

Sve je počelo od E. Muybridge-a i M.Duchamp-a, kasni- Sve samo profesori u ovom organizovanom bekstvu od je su The Cramps malo razmrdali celu stvar..., a nas troje akademizma! smo se sreli na stepeništu Fakulteta likovnih umetnosti Za-čas smo se dogovorili: pre par godina studenti FPUD u Rajićevoj. snimili su animirani film o „strašnom“ domaru sa natpri- Hristivoj Bogosavljević u podnožju stepenica radi i crta rodnim moćima super heroja, naš Hristivoje takođe ima (mada prof. Lubarda kaže da se crtanje NIKADA ne sme moć, crtačku, natprirodnu, studentsku, u šezdesetim go- nazvati radom) nekada je i portir/kurir/čuvar, domar i lo- dinama, k’o Bosilj! (ili kao Damjan?) žač, a sada sedi na školskoj klupi i stolici. Često studenti, I evo ih, jedan pored/preko drugog, školovani obojica profesori i posetioci zastanu tu listajući crteže, Hristivoj na Fakultetu, različitim metodama, sličnih poetika, razli- objašnjava ko je ko, iz kojih novina je gledao likove, sluša čitog uzrasta,gotovo istog ukusa. Ja sam i dalje trčala uz savete i sugestije, retko ih primenjuje, Hana ga zove čika stepenice, da ne kasnim, dobro je za liniju i listove, čak i Hristivoje, dok ja protrčavam da se upišem što pre, jer Hristivojeve listove na kojima su sve češće akvareli, koje „Galerija mora da bude spremna za klijente u deset nula je Damjan brzo listao, jer on je brz, preko 2.500 crteža, to nula“ trčim ne obazirem se na gužvu u podnožju, ionako treba iz-listati! Portreti, pornići, supruga, majka, sportisti, ću kasnije, uz kafu... priroda, drvene, voštane bojice, hemijska olovka, akvare- Damjan Kovačević je brz, Speedy, Minuteman, crteži koje li, gvaš, tuš-muzika tuš, ovde se radi, selekcija je ozbiljna sam videla na godišnjoj, završnoj izložbi studenata FLU, stvar. Da li da ih spajamo tako da izgledaju kao da ih je štrčali su u klasi prof. Vasića i svim ostalim, pravo u sto- jedna osoba radila, ili jedan zid Damjan, drugi Hristivoj, mak bez najave, „lakše malo, molim!“ Ali kasno, već sam ali onda gubimo spontanost i Dubuffet-a? u kovitlacu: Bajićeva nagrada „za osobenu kreativnost i inovacije” uvukla ga je u bioskop Balkan], od sunca smo Damjan:“Posmatračima će se svakako zavrteti u glavi.“ se sa Nikolom Velickim sklonili u Galeriju FLU i napravili Ja: “Ne gubi se tlo pod nogama zbog asimetrične ravnote- (NE)REDY MADE, pristojniji smo bili sa gospođicom Iva- že. Možda zbog previše informacija?“ nom Todorović u Galeriji BLOK i konačno smo sebi dali Hristivoj:“ Dnevno napravim nekad 1, nekad 4 crteža“ oduška na najkraćoj izložbi Damjanovih crteža na pano- Ja: „Dnevno prelazi u univerzalno. Dobar je polet koji iza- ima u Rajićevoj. Čekajući rezultate konkursa u Remontu, ziva vaš intuitivno projektovani hedonizam.“ listali smo crteže prof. Stevana Kneževića, računali koliko Damjan:“Ako koristiš reč intuitivan samo zato što Hristi- košta priprema i štampa monografije, „ovo svi moraju da voj nije pohađao školu crtanja...“ vide!“ Pored tekstova prof. Gligorijevića, Damjan je isko- Ja: „Ma,... ne. On se prepušta osećaju za vreme u kome pao tekst prof. Vukosavljevića Veliki div umetnosti, jeste upravo reprodukuje zamršen proces komunikacije sa po- divovska energija i intenzitet Kneževićeve linije, koju i sad stojanjem u tom i tom, određenom danu. Ja sam za uvo- pokušavamo da prizovemo. đenje privremenog sveta u trajni, pošto trajni svet ima suviše malo kvaliteta, a intuicija...“ Hristivoj (pomalo razočaran):“Ne pričajte o meni kao da Damjan Kovačević nisam tu. To je nekulturno.“ Damjan i ja (u isti glas):“ A crteži su ti kulturni?!“ Rođen 1983. godine. Živi u Beogradu. 2008. diplomirao Smeh. Slikarstvo na Slikarskom odseku Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu, klasa profesora Čedomira Vasića. Jelena Spaić

Samostalne izložbe: 2009. Instalacija, Der Achtetag, Dusseldorf 2008. Hvala unapred, izvini otpozadi galerija BLOK, Beograd 2008. (NE)READY MADE galerija FLU, Beograd hristivoje bogosavljević

Grupne izložbe: Hristivoj Bogosavljević rođen je 25.10. 1949. selo Novaci, 2009. Ekologija priroda empatija, galerija savremene Ub. 1968. završio Školu učenika u privredi, Zmaj Zemun, umetnosti, Pančevo smer bravar. Radio na FLU kao domar i ložač, sada je 2009. Video rad, Toys, ScalaMata Gallery, Venezia kurir i portir. Crtanjem se bavi poslednjih 5 godina. Prvi 2008. 13. internacionalni bienalni festival portreta, Tuzla put izlagao u Izlozima FLU, selekcija Erik Korn, 2005. Prva samostalna izložba sa Damjanom Kovačevićem, Remont Kontakt: [email protected] galerija, 2009. Još uvek crta.

150

Naked Girls Falling Down 02.03 - 13.03. the Stairs Damjan Kovačević & Hristivoj Bogosavljević

It all began with E. Muybridge and M. Duchamp. Later The gigantic is the energy and intensity of Knežević’s line, that Cramps shook up the whole thing a little bit... And the we are still trying to evoke. three of us met on the staircase of the Faculty of Fine Arts All professors in this organised escape from academism! in Rajićeva Street. We made an agreement in no time. Few years ago stu- Hristivoj Bogosavljevic works and draws at the bottom of dents of the Faculty of Applied Arts made an animated the stairs (although professor Lubarda says that drawing feature film about “scary” doorman with supernatural should NEVER be referred to as working). Sometimes he powers of a superhero, and our Hristivoj also has the is the doorman/courier/guard, caretaker and stoker, but power of drawing, of supernatural, of a student in his sixti- now he sits behind the school desk. Often, students, pro- es, like Bosilj! (Or like Damjan?) fessors and visitors stop by his post to look at his drawings, And here they are, next to each other, both thought at the and Hristivoj explains who is who, from which newspaper Faculty, in different methods but similar poetics, of diffe- he drew his characters, listens to advice and suggestions rent ages but almost the exact taste. I continued to run up but rarely applies any of it. Hana calls him uncle Hristivoj, the stairs, not to be late, and it’s good for the body for the while I run to check myself in as soon as possible, cause calves, even for Hristofor’s pages flooded with aquarelles, „the Gallery has to be ready to admit clients at 10 o’ clock that Damjan went through quickly because he’s quick, sharp“, I run not paying attention to all that fuss at the over 2,500 drawings, quite a pile to go through! Portraits, bottom of the stairs, anyway, later, while having a cup of porn, wife, mother, jogs, nature, crayons, pens, aquarelles, coffee... gouache, ink, this is a working place, selection is a serious Damjan Kovacevic is fast, Speedy, Minuteman, drawings I thing. Shell we exhibit them mixed as the work of one saw on the final annual exhibition of students of the Fa- person or shell Damjan get one wall and Hristivoj another, culty stood out from the class of professor Vasic, from all but then we’ll loose spontaneity and Dubuffet? classes, straight in the belly without warning, „take it easy, Damjan: Viewers will definitely get dizzy. if you please!“ But it’s already too late; I’m caught up by Me: You can’t loose the stability from asymmetrical balan- its whirlpool. Bajic award for „exceptional creativity and ce. Maybe from too much information? innovation“ pulled him into the Cinema Balkan, we hid Hristivoj: Sometimes I make one, and other times 4 from the sun with Nikola Velicki in the Gallery of the Fa- drawings in a day. culty and made (UN) REDY MADE. We were more polite Me: Daily becomes universally. It’s a good boost, your in- with Miss Ivana Todorovic in Gallery BLOK, and finally we tuitively projected hedonism. indulged ourselves with the shortest exhibition of Damjan: If you use the word intuitive just because Hristi- Damjan’s drawings on panels in Rajiceva. While waiting for voj is not artistically educated... the results of Remont’s contest, we went through the Me: „Hell,... no. He surrenders to his sense of time where drawings of professor Stevan Knezevic, trying to calculate he actually reproduces complicated process of communi- how much it would cost to prepare and print the mono- cation with being in that particular day. I am for introdu- graphy, cause „everybody has to see this!“ Apart from cing a temporary world into the permanent one, since the texts by professor Gligorijević, Damjan found the text by permanent world has so little qualities and intuition… professor Vukosavljević The Great Giant of Art, and indeed Hristivoj: (slightly disappointed): Don’t talk of me like I’m not here. That’s not nice. Damjan and me: (simultaneously): And your drawings are damjan kovačević nice?! Born in 1983. Graduated Painting from the Faculty of Laughter. Fine Arts, Belgrade in 2008, class of Prof. Čedomir Vasić. Lives in Belgrade. Jelena Spajić Solo exhibitions: 2009. Installation, Der Achtetag, Dusseldorf 2008. Thank You in Advance, Sorry From the Back, BLOK hristivoj bogosavljević Gallery Hristivoj Bogosavljević is born in village Novaci, Ub, 2008. (NE)READY MADE, Gallery of Faculty of Fine Arts, Serbia in 1949. In 1968 he completed high school Zmaj Belgrade Zemun, Belgrade for profession – locksmith. Works Group exhibitions: at the Faculty of Fine Arts in Belgrade as courier and 2009. Ecology, Nature, Empathy, Gallery of doorman. Hristivoj started to draw 5 years ago. He Contemporary Art, Pančevo exhibited for the first time in selection of Eric Korn in 2009. Video, Toys, ScalaMata Gallery, Venezia, Italy windows of Faculty of Fine Arts in 2005. Exhibition with 2008. 13th International Biennial Festival of Portraits, Tuzla Damjan Kovačević in Remont Gallery is his first solo show. Contact: [email protected] Hristivoj still draws. 152

Finnish Report 16.03 - 03.04. Goran Micevski

GORAN MICEVSKI: PREOKRETANJE DOKUMENTARNOG “Finnish Report” se sastoji od „neutralnih” segme- POGLEDA nata - svojevrsnih tipoloških analiza finske minimi- lističke arhitekture primenjene na saune (duhovi- U radu “Finnish Report” Gorana Micevskog, fikcija to nazvane “Thinking Finnish”), klupe u parku za i faktografija se neprestano prepliću i međusobno samo jednu osobu i štrandove - ali i epizoda koje stapaju, čime se formira složena apokrifna narativ- nose lični, gotovo autobiografski, pečat. “Sleeping na struktura, nabijena polisemantičkim potencijali- in Strange Places” se sastoji od niza fotografija ma. Dokumentarne fotografije nastale tokom nje- samog autora, koji leđima okrenut posmatraču, govog boravka u Finskoj uklopljene su sa tekstom u spava u tuđim krevetima, a tekstualni okvir pred- kome on komentariše svoja iskustva putnika, da bi stavlja navođenje mita o Prokrustu. „Dedina priča“ proizveo promenu perspektive i time podrio uobi- je inspirisana radio aparatom, identičnom onom čajeni perceptivni i interpretativni obrazac karakte- koji ima njegov deda, koji je autor otkrio u muzeju rističan za prosečnog turistu. posvećenom lokalnom piscu u finskom gradiću sa Dekonstrukcija strogih binarnih opozicija između dve hiljade stanovnika. Segment se sastoji od dva javnog i privatnog, sebe i drugog, egzotičnog i sva- paralelna niza fotografija enterijera, dedine kuće u kodnevnog, stranog i domaćeg, preokreće doku- Vojvodini i muzeja u Finskoj, pri čemu autor „greš- mentarni pogled, koji otelotvoruje objektivistički kom“ međusobno meša elemente ova dva niza. modernistički stav, sa njemu svojstvenim fiksiranim Uprkos svojoj formalnoj i semantičkoj polivalen- identitetima, pogodnim za jednostavnu klasifika- tnosti, čini nam se, ipak, da Micevski u svojim fo- ciju. Iako formalno njegove fotografije zadržavaju tografijama sa tekstualnim komentarima pre svega estetiku i kompozicioni kvalitet trenutnih snimaka, preispituje sopstveni osećaj identiteta u drugači- Micevski se fokusira na obične objekte, a ne na one jem kulturnom kontekstu. egzotične, koji obično dominiraju na „standardnim” turističkim fotografijama. On odbija da zadrži ne- Paula Muhr utralnu distancu u odnosu događaje i pojave koje beleži, te njegovi tekstualni komentari koji prate fo- tografije često bivaju vrlo subjektivno obojeni. Naziv rada “Finnish Report” reflektuje osnovni organizacioni princip koji objedinjuje mnoštvo po- jedinačnih narativa digresivnog karaktera. Naime, Goran Micevski Micevski snimke producira u malom formatu, na Rođen 1977. Diplomirao 2004. godine fotografiju na printerskim mašinama u običnoj fotografskoj radnji Fakultetu Primenjenih Umetnosti u Beogradu. (kao što radi i prosečni turista), a zatim ih lepi na gotove kartonske obrasce predviđene za sastavlja- Samostalne izložbe: nje policijskih i bolničkih izveštaja. Tekst komentara 2008. Travel guides, Artget galerija, Beograd je otkucan starom pisaćom mašinom u za to pred- 2008. Vreme egzila, čitaonica DKSG, Beograd viđenim rubrikama, što radu daje kvalitet pseudo- 2002. Posredni pogled (sa Bojanom Romić), Artget arhivskog artefakta. galerija, Beograd 2000. Izlazak iz dana, Barutana, Beograd Micevski primenjuje postupke tipične za postmo- 2000. Atlas-Strah, Dom omladine, Beograd dernističku umetničku praksu, relativizujući i pro- blematizujući pojmove poput autora, identiteta, Grupne izložbe: smisla, jedinstva subjekta, istine, poretka. Se- 2010. Iz(nova): umetnost u Srbiji od 2002. do 2009., mantički neutralne fotografije - enterijeri, pejsaži, Kraljevo, Čačak, Sombor, Užice portreti prijatelja, snimci klupa u parku i detalji 2009. Contigent identities, Depo galerija, Istanbul arhitektonskih objekata – postaju „čitljive” za po- 2008. 13. bijenale mladih umetnika Evrope i Mediterana, smatrača tek u kombinaciji sa tekstom koji nudi in- Bari

formacije o okolnostima u kojima su nastale. Kontakt: [email protected]

154

Finnish Report 16.03 - 03.04. Goran Micevski

GORAN MICEVSKI: SHIFTING OF DOCUMENTARY Finnish Report consists of “neutral” segments PERSPECTIVE – distinctive typological analyses of the Finnish minimalist architecture (humorously called “Think- In Goran Micevski’s work Finnish Report, fiction ing Finnish”), a bench for one person in the park and facts constantly interweave and merge with and beaches – as well as episodes that bear a per- each other, thus forming a complex apocryphal sonal, almost autobiographical mark. “Sleeping in narrative structure packed with polysemous- po Strange Places” consists of photographs of the very tentials. The artist integrates documentary photo- author, sleeping in other people’s beds and turn- graphs taken during his stay in Finland with the text ing his back to the observer. The textual framework in which he comments his experience as a traveller evokes the myth about Procrustes. “Grandfather’s in order to create a change of perspective and to Story” is inspired by a radio that is identical to the subvert the usual perception and interpretation one owned by the author’s grandfather. The au- patterns that are typical for an average tourist. thor discovered it in a museum dedicated to a local Deconstruction of strict binary oppositions be- writer who lived in a Finnish town with the popula- tween the public and the private, the self and the tion of 2000 people. This segment consists of two other, the exotic and the everyday, and the foreign parallel series of photographs showing interiors, and the local shifts the documentary perspective the house of the author’s grandfather located in which embodies the objectivist, modernist attitude Vojvodina and the aforementioned museum in with its fixed identity, suitable for a simple classifi- Finland, whereby the author “accidentally” mixes cation. Although Micevski’s photographs formally elements from the two series. keep the aesthetics and composition quality of In spite of his formal and semantic polyvalence, it instant shots, he focuses on ordinary, not exotic seems to me that Micevski in his photographs with objects that dominate on the “standard” tourist the textual comments, nevertheless, first of all, re- photographs. He refuses to take a neutral stand on examines his own feeling of identity in a different events and phenomena that he photographs, so cultural context. his comments in the text are often very subjective. The title of his work -Finnish Report reflects the ba- Paula Muhr sic organisational principle that comprises a multi- tude of single narratives with digressive character. Namely, Micevski has his small-scale photographs done on printing machines in the ordinary photo shops, like any other tourist would do. Then he goran micevski sticks them on the previously prepared cardboards forms used in police stations or hospitals for writ- Born 2004. graduated photography at the University of ing reports. Comments are typed in the columns Arts, Belgrade indicated for that on an old typing machine. That Solo exhibitions: gives the work the quality of a pseudo-archives ar- 2008. Travel guides, Artget gallery, Belgrade tefact. 2008. Time of exile, Library of Student’s city, Belgrade Micevski applies techniques typical for the post- 2002. Interposed view, Artget gallery, Belgrade modernist art practice, relativizing and problema- 2000. Exit from the day, Barutana, Belgrade tizing terms such as author, identity, meaning, 2000. Atlas-Fear, Dom omladine, Belgrade unity of subject, truth, order. Semantically neutral photographs – interiors, landscapes, portraits of Group exhibitions: friends, benches in the park and details of archi- 2010. Up(date) with art practices: Serbia 2002-2009, Kraljevo, Čačak, Sombor, Užice tectural objects – become “intelligible’ to the ob- 2009. Contigent identities, Depo gallery, Istanbul server only in combination with the text that offers 2008. 13th biennale of young artists of Europe and information on the environment where the artists Mediterranean countries, Bari has taken the photographs. Contact: [email protected]

156

Curatorial Workshop 06.04 - 17.04. Gorančo Georgijevski

PRIKLJUČENJE – PRISVAJANJE - SAUČESNIŠTVO

U modernom/modernističkom pristupu je postojao stabilan Gorana Gjorgjievskog Curatorial Workshop je ozbiljno i do- odnos između umetnika/dela i kritičara/značenja. Odnosi sledno, tj. cinički precizno postavio koncept kustosa kao umetnik/delo i kritičar/značenje su bili zasnovani na slede- autora i autora-izvođača ili performera umetničkog projek- ćem konceptu: odnos između kritike i umetnosti možemo ta. To znači da on više nije spoljašnji – organizacioni i teorij- da koncipiramo kao odnos između produkcije i potrošače- sko-kritički - posrednik projekta-dela ili dela-projekta koji vog odziva na tu produkciju, odnosno, na njene produkte, su realizovali umetnici, već da je „autor“ taj koji preuzima preko kojih se produkcija determiniše kao smisaona (zna- ulogu „rukovodioca“ na projektu i koji deluje, radi te inter- čenjska) produkcija. veniše na izvesnim umetničkim praksama i njihovim kultu- ralnim efektima. Te umetničke prakse – umetnika kao što U savremenoj umetnosti, tj. u umetničkim praksama u epo- su grupa Irwin, Uroš Đurić, Žaneta Vangeli, Irena Paskali, hi globalizma, promenio se stabilni modernistički odnos Atanas Botev, Gjorgje Jovanović, Miroslav Stojanović, Nina između umetničkog dela i projekta umetnosti, odnosno, Todorović, Aleksandar Stankoski idr. – postaju poligon nje- između umetnika i kritičara, odnosno, umetnika i kustosa. govih kustoskih i autorskih inetrvencija. Na primer, sa Irwi- Kritičar na delu ili ‘kustos’ (curator, u žargonu kurator) akter nima se fotografisao pored Maleviča sa makedonskim je koji izvodi i, time, zastupa u dijahronijskom ili sinhronij- ikonama u pozadini. Sa Atanasom Botevim je načinjena skom smislu događaj umetnosti (projekt, izložba, festival, fotografija u kontekstu umetnikovog istraživanja medicin- koncert, projekcija). Izvođenje koncepcijsko-organizacione skih grešaka. Itd. ... i pokazne intervencije je označitelj njegovog/njenog rada u praksi umetnosti i praksi kulture. Kustos je usmeren, pre Kustoske intervencije Gorana Gjorgjievskog su u ovom pro- svega, na aktivnost artikulisanja, pokazivanja i zastupanja jektu zasnovane na tri razrađene procedure savremene umetničke pojave. Za razliku od tradicionalnog modernistič- postdišanovske i postprodukcijske umetnosti: 1. priključe- kog kritičara kustos se ne bavi tumačenjem ‘odziva’ na nje (plug-in), 2. prisvajanje (appropriation), i 3. saučesništvo umetničko delo, već izvođenjem prezentacije realizovanog (complicity). umetničkog projekta. Kustoska praksa je, dominantno, pre- zentaciona, a ne interpretativna, mada se interpretacija Reč je po formuli P (priključenje) P (prisvajanje) S (sauče- ugrađuje, svakako, u prezentaciju (izlaganje, pokazivanje, sništvo) = PPS. Kustos se priključuje na zatečeno umetničko izvođenje). Razlika između „umetničkog dela“ i umetničkog delo – praxis umetnosti – i time postaje saučesnik sa umet- projekta je u tome što delo jeste završeni komad (slika, skul- nikom ili umetnika pretvara u saučesnika kustosa. Druguim ptura, instalacija, koncert, film, video, performans), a pro- rečima, algoritam njegovog PPS rada je sledeći: kustos se jekt je mapa institucionalnih potencijalnosti kojima se po- priključuje na postojeću praksu – fotografisanje sa umetni- vezuju i realizuju konceptualni, ekonomski, proizvodni, kom u njegovom kontekstu. Pri tome, izvođenje naznače- produkcioni, prezentacioni ili izlagački, propagandni i recep- nog algoritma nije moguće bez zamisli „saučesništva“ a to tivni modeli i prakse otvorenog ili zatvorenog umetničkog znači uspostavljanja polja intersubjektivnosti u kome se dela ili niza dela u nekom kulturalnom miljeu. odigrava singularni događaj susreta, suočenja, dogovora/ ugovora, razmene, premeštanja, prisvajanja i svakako me- Savremeni pojam kustoskih praksi (curatorial practices) đusobnog priključenja u praxis umetnosti. označava kritiku na delu u specifičnim uslovima globalnog tržišnog kapitalizma. Kustoske prakse potiču iz birokratskih Miško Šuvaković praksi muzeologije i galerijskog tržišnog sistema. U jednom trenutku ‘kustoski identitet’ je odvojen od centralizovanog muzejskog i galerijskog činovničkog sistema i postavljen kao Goranco Gjorgijevski otvoreni kritičko-instrumentalni, često, aktivistički rad na kulturalnim politikama i njihovim realizacijama u svetu Rođen u Štipu, Makedonija 1973. god. Završio 2003. umetnosti i kulturi. Kustos nije, više, samo arhivar ili mu- Istoriju umetnosti sa arheologijom na Filozofskom zejski radnik, galerista ili dealer (trgovac umetničkim deli- fakultetu univerziteta u Skoplju. ma). On/ona je akter na umetničkim i kulturalno-političkim Kurator više izložbi (IRWIN – Slovenija, Žaneta Vangeli scenama (svet umetnosti) koje anticipira, projektuje i rea- – Makedonija, Nina Todorovic – Srbija, Irena Paskali lizuje kao institucionalne ili međuinstitucionalne umetničke – Makedonija, Aleksandar Stankoski – Makedonija...). i kulturalne projekte. Zamisao otvorene i pokretne umet- Umetnički direktor Bijenalnog studija crteža, Štip, ničke birokratije je činilac kojim se umetnička kritika preo- Makedonija (2004, 2006). Likovni saradnik art magazina bražava u teorijski, kulturalno ili politički podržanu inter- SUM (Štip, Makedonija). ventnu kustosku praksu. Kontakt: [email protected]

158

Curatorial Workshop 06.04 - 17.04. Gorančo Georgijevski

PLUG IN – APPROPRIATION – COMPLICITY

In modern/modernist approach there was a stable relati- the concept of curator as an author and an author-perfor- on between artist/work and critic/meaning. This relation mer or performer of an art project. What it means is that between artist/work and critic/meaning was based on he isn’t anymore just an external – organisational and following concept: the relation between critique and art theoretically critical – mediator for the project-work or may be understood as the relation between production work-project realised by artist, but he is “the author” who and consumption i.e. on consumers respond to products takes up the role of “executive” on the project and acts, based on which the production is determined as mea- works and intervenes upon some artistic practices and ningful production (production of meaning). their cultural effects. Those artistic practices – of artists such as Irwin group, Uroš Đurić, Žaneta Vangeli, Irena Pa- In contemporary art, that is in art practice in the age of skali, Atanas Botev, Gjorgje Jovanović, Miroslav Stojanović, Globalism, stable modernist relation between art work Nina Todorović, Aleksandar Stankoski etc. – become and art project, or artist and critic/curator has changed. polygons for his curatorial and authorial interventions. For Critic in action or curator is an active agent that conducts, example, he took a photograph of himself and Irwins next and in diachronic and synchronic sense advocates, art to Malevich with Macedonian icons in the background. event (project, art exhibition, festival, concert, screening, With Atanas Botev he took a photograph in the context of etc.). Production of conceptual-organisational and perfor- artist’s research concerning medical malpractice. Etc. mative intervention signifies their work in artistic and cultural practice. Curator is above all focused on articula- Curatorial interventions of Goran Gjorgjevski in this pro- ting, presenting and advocating an artistic phenomenon. ject are based on three elaborated procedures of contem- Unlike the traditional modernist critic, curator is not invol- porary post-duchampian and post-production art: 1. plug- ved in interpretation of “respond” to a work of art, but in in, 2. appropriation, and 3. complicity. production and presentation of realised art project. Cura- torial practice is dominantly presentational although in- The formula in question is P (plug-in) A (appropriation) C terpretation is built in the presentation (exhibiting, repre- (complicity) = PAC. The curator plugs in the existing work senting, and performing). Difference between art work of art – praxis of art – and becomes accomplice with the and art project is in the fact that the work of art is a finis- artist or he turns the artist into curator’s accomplice. In hed piece (painting, sculpture, installation, concert, film, other words, algorithm of his PAC work is the following: video, performance) and the project is a map of instituti- the curator plugs in the existing practise – he takes pictu- onal potentials with the help of which conceptual, econo- res with the artist in his context. However, aforementio- mic, production, presentation or exhibition, propaganda ned algorithm may not be performed without the idea of and receptive models and practices of open or closed “complicity” which means that the field of inter-subjecti- work of art or art series are connected and realised in a vity is established in which a singular event of encounter, cultural background. confrontation, agreement, exchange, transference, appro- priation and certainly joint plug in to the praxis of art is A current term curatorial practice signifies critique in ac- taking place. tion in specific background of global capitalistic market. Curatorial practices were born out of the bureaucratic Miško Šuvaković practices of museums, galleries and art market. There was a point when “curatorial identity” was separated from centralised museum’s and gallery’s bureaucratic apparatus and set as an open critical and instrumental, often activist practice engaged in cultural politics and its realisation in gorančo georgijevski the world of art and culture. Curator is not simply an arc- hivist or a museum worker, custodian or art dealer. He/she He was born in Štip in 1973. He graduated from the is an active agent in art- and cultural-political scenes History of Arts and Archaeology Department at the (World of art) that he/she anticipates, plans and realises Faculty of Philosophy, Skopje, in 2003. He has been a as institutional and inter-institutional artistic and cultural curator of several exhibitions. He was the Art Director projects. The concept of open and mobile art bureaucracy of the Biannual Drawing Studio (2004 and 2006). He is the factor that transforms art critic in theoretically, cul- is an art associate for the SUM arts magazine. He has turally or politically supported curatorial practice. participated in several stage performances in the areas of theatre and music. In Curatorial Workshop Goran Gjorgjevski has in serious and consistent manner i.e. cynically precise, established Contact: [email protected]

160

Nikola Korać i 20.04 - 01.05. Bojan Radojčić

Slike su inspirisane popularnom kulturom od muzi- Music Books ke do filma, preko petparačkih romana i svesnim i podsvesnim sadržajima autora koji se trudi da for- “Music books” je rad sačinjen od deset audio-vizu- muliše svoj slikarski izraz koristeći jezik andergra- elnih instalacija u formi dečijih slikovnica iz kojih se und (ma šta to značilo) stripa. putem slušalica emituje muzika. Muzičke knjige su Nepretenciozne, banalne na prvi (a ponekad i na kratke likovne priče o dečijem odrastanju u savre- drugi) pogled slike imaju nameru da zabave posma- menom svetu, ispričane kroz njihove čudne pone- trača prizorima koji obično ne spadaju u domen kad i zastrasujuce priče. To su pre svega savremeni visoke kulture. Možda baš zato one lako korespon- mp4 za roditelje. diraju sa ljudima različitih profila i uzrasta (7-77 go- dina) koji ove figurativne predstave na svoj način Bojan Radojčić interpretiraju i doživljavaju.

Nikola Korać

Galerija Remont, hram umetnosti i avangarde, ve- ličanstvena je scenografija za predstavljanje izlož- be slika neuhvatljivog asa Nikole Koraća. Šarmera među štafelajima i presama i džentlmena par ekse- lans kako u javnom životu tako i u čađavoj tašmaj- danskoj garaži gde svakodnevno svojim bravurama na noge podiže ono malobrojnih istinskih ljubitelja umetnosti. Živi za potez više, za umetnički vic, za huk kritičarskih tirada. Konačno prilika da zavirite u svet Klaudija Kaniđe beogradske likovne scene.

Ognjen Lopušina

Nikola Korać Bojan Radojčić

Rođen 1980. godine u Beogradu. Diplomirao na Rođen u Šapcu 1981. godine. 2000. godine zazršio Fakultetu primenjenih umetnosti, odsek primenjena Umetničku školu, odsek konzervacija zidnog i štafelajnog grafika 2006. Trenutno na specijalističkim studijama slikarstva. 2004. godine diplomirao slikarstvo na ALU u grafike na Fakultetu likovnih umetnosti. Beogradu u klasi prof. Koste Bunuševca. 2006. godine boravio na Islandu u studiju Line Rut Wilbergdottir kao Samostalne izložbe: lični asistent. 2007. predavao kao vanredni profesor 2007. Can’t touch this, prateća izložba međunarodnog u Umetničkoj školi u Šapcu. Trenutno živi i radi u festivala animacije Animanima, Dom kulture, Čačak Beogradu.

Grupne izložbe: Grupne izložbe: 2007. Izložba male grafike, galerija Grafički kolektiv, 2009. Novi članovi ULUSA-a, Cvjeta Zuzorić, Beograd Beograd 2009. VI Međunarodni salon stripa, SKC, Beograd 2006. 4. međunarodni salon stripa, SKC, Beograd 2004/05/07. Oktobarski salon, Narodni muzej, Šabac 2006. 7. trienale grafike, Šamalie 2002. Izložba malog formata, Kulturni centar, Šabac 2005. XIII bienale studentskog crteža, DKSG, Beograd 2001. Xl bienale jugoslovenskog studentskog crteža, galerija Studentski grad, Novi Beograd

Kontakt: [email protected] Kontakt: [email protected]

162

Nikola Korać & 20.04 - 01.05. Bojan Radojčić Paintings are inspired by popular culture, music, Music Books film, pulp fiction, and conscious and subconscio- us world of the author who is trying to shape his “Music books” is the work made out of the ten au- painterly expression by using the language of the dio-visual installations in the form of children’s illu- underground (whatever that means) comic books. strated books equipped with earphones by means of which music is emitted. Music books are short Unpretentious, trivial at first glance (and someti- visual stories of growing up in today’s world, told in mes at second, too) these paintings aim to enterta- sometimes bizarre and scary ways. Above all, they in the viewer with images that usually aren’t from are modern mp4s for parents. the domain of fine art. Maybe this is exactly way they correspond so easily with people of different Bojan Radojčić profiles and ages (7 to 77 years of age), who inter- pret and experience these figurative images in the- ir particular ways.

Nikola Korać

Remont Gallery, a temple of art and avant-garde, is a magnificent set for the exhibition of paintings of untameable ace, Nikola Korać. Charmer amongst easels and presses and gentleman par excellence in public as well as in smoky garage in Tasmajdan, where each day he rises those seldom true art lovers on their feet with his bravura. He lives for another stroke, for artistic joke, for the howl of critics’ tirades. Finally, a chance to peak into the world of Claudio Caniggia of Belgrade art scene.

Ognjen Lopušina

Nikola Korać

Born in Belgrade in 1980. Graduated from Faculty of Applied Arts, Belgrade in 2006, section of Applied Bojan Radojčić Graphics. Postgraduate studies (Graphics) on Faculty of Fine Arts, Belgrade. Born in Šabac, Serbia in 1981. Graduated from Faculty of fine Arts, Belgrade in class of prof. Kosta Bunuševac. Solo exhibitions: During 2006 worked as a personal assistent of Lin Rut 2007. Can’t touch this, accompanying exhibition of Wilbergdottir in her studio in Iceland. In 2007 was international animation festival Animanima, Cultural teaching as an Associate Professor in Art School, Šabac. Center, Čačak Lives and works in Belgrade.

Group exhibitions: Group exhibitions: 2007. The exhibition of small graphics, Grafički kolektiv 2009. Exhibition of new members of ULUS, Cvjeta Gallery, Belgrade Zuzorić, Belgrade 2006. 4th International Comics Salon, Students Cultural 2009. 6th International Comics Salon, Students Cultural Center, Belgrade Center, Belgrade 2006. 7th International Triennial of Graphic Art, 2004/05/07. October Salon, National Museum, Šabac Chamalieres 2002. Exhibition of Small Formats, Cultural Center, Šabac 2005. 13th Biennial of Students Drawings, DKSG, 2001. 11th Biennial of Students Drawings, DKSG, Belgrade Belgrade

Contact: [email protected] Contact: [email protected] 164

Opšta mesta 04.05 - 15.05. Ana Krstić

Opšta mesta

Inspirišući se popularnom kulturom, animacijom, grafičkim dizajnom, istorijskim nasleđem, najra- zličitijim vizuelnim sadržajima Ana Krstić svoj rad bazira na konceptualnom pristupu medijima u ko- jima se izražava (najčešće skulptura i performans). Koristeći različite pop kulturne prezentacije tela au- torka u fokus svog istraživanja stavlja promišljanje veza ili odnosa između tela i identiteta. Podsetimo na umetničine rane projekte kao što su „Fotogra- fisanje sa nefirmisanom umetnicom Anom Krstić“, „Psihijatrijska pomoć 20 din“, „2D Mutant Zombi- es“, „RGB“, u kojima je prvenstveno tretirala pita- nje identiteta, aspekte njegove uslovljenosti, po- tencijale transformacije starog i konstrukcije novog „sopstva“. Prvi radovi, kako ističe i sama umetnica, pokušaj su da istraži granicu između prirodnog i ar- teficijalnog, kao i opsesija savremenog čoveka da postigne savršenstvo u kreiranju sopstvenog tela. Njen dalji rad obeležilo je s jedne strane nastojanje da stvori karaktere koji su slični likovima manga i hentai animiranih filmova („PokeMe transformaci- je“, „Mlada partizanka“) i sa druge strane da koristi svoje telo za definisanje nečega „...što bi moglo da bude shvaćeno kao stvarna, realna, moja lična priča, i moj identitet koji se konfrontira sa pred- stavom poznatog umetnika.“ Na izložbi u galeriji Remont, Krstićeva je kroz grupu radova (skulpture, printovi, fotografije) predstavila dva pravca svoje umetničke preokupacije pokazujući ozbiljno, pro- mišljeno istraživanje načina predstavljanja tela, te- lesno prostornh relacija i telesnih entiteta u širem Ana Krstić društvenom, političko/ideološkom i umetničkom kontekstu. Lucidno rešena, izložena dela ilustrova- Rođena u Valjevu 1978. Diplomirala na vajarskom odseku Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu u klasi la su još jedan autorkin jasan stav i osnovu njenog prof. Mrđana Bajića 2009. umetničkog prosedea: „Mislim da umetnost treba da bude društveno svesna, ali takođe mislim da Izložbe: umetnost nikada ne treba da zaboravi moć do- 2010. Mladi majmuni (zauzimaju grad), Francuski bre prezentacije što znači da uvek treba nastojati kulturni centar, Beograd ostvariti visoke vizuelne standarde.“ 2008. Aprilski susreti, SKC , Beograd 2007. Lost In Stallation, Alte Saline , Salzburg, Austrija Miroslav Karić 2007. HELIX Exhibition, galerija FLU, Beograd 2007. 2D MutantZombies, MKL Gallery - Kunsthaus, Grac 2006. Tragom roda, smisao angažovanja, galerija O3ON, Beograd

Kontakt: [email protected]

166

Opšta mesta 04.05 - 15.05. Ana Krstić

Common Places

Inspired by popular culture, animation, graphic de- sign, cultural heritage, and all sorts of visual con- tents, Ana Krstić grounds her work in a conceptual approach to media of her expression (mainly sculp- ture and performance art). Using various pop-cul- tural representations of a body, the author brings to focus of her study rethinking of connections and relations between body and identity. Some of her early projects like “Taking photos with unknown art- ist Ana Krstić”, “Psychiatric help 20 dinars”, “2D Mu- tant Zombies”, and “RGB” mainly treat the subject of identity, aspects of its conditionality, potential transformations of the old and the construction of the new “self”. First works, as the artist points out, were attempts to explore the border between natu- ral and artificial, and the obsession of the modern Man to achieve perfection in recreation of his own body. Her further work was marked by an attempt to create manga and hentai animated characters („PokeMe transformations“, „Young Partisan Wom- an“) on the one side, and on the other side she used her own body to define something “… that can be understood as real, genuine, personal story and my identity confronted with the notion of well known artist.” On the exhibition in Remont gallery Krstić presented two directions of her artistic preoccupa- tion through the series of works (sculptures, prints, photographs). She showed serious, thought trough survey in means of representing the body, bodily- spatial relations and bodily entities in broader- so cial, political/ideological and artistic context. Lu- ana krstić cidly conceived, exhibited works illustrate another author’s clear stand and basis of her artistic prac- Born in Valjevo, Serbia in 1978. Graduated from Faculty of Fine Arts, Belgrade, Department of Sculpture in class tice: “I think that art should be socially conscious of Prof. Mrđan Bajić in 2009. but I also think that art should never forget the power of good presentation; that means that you Exhibitions: should always attempt to achieve highest visual 2010. Young Monkeys, Franch Cultural Center, Belgrade standards or in other words – beauty.” 2008. April Meeting, Students Cultuaral Center, Belgrade 2007. Lost In Stallation, Alte Saline, Saltzburg Miroslav Karić 2007. HELIX Exhibition, Gallery of Faculty of Fine Arts, Belgrade 2007. 2D MutantZombies, MKL Gallery - Kunsthaus, Graz 2006. Following Gender, Sense of Engagement, O3ON Art Space, Belgrade

Contact: [email protected]

168

Strah od bele kocke 18.05 - 05.06. Maja Radanović

Frke, muke i kvake u umetničkoj praksi

Bavljenje umetničkom praksom jednako podrazu- meva stvaranje/produkciju umetničkog dela koliko i izlaganje tog dela, kako bi se umetnik afirmisao i pronašao smisao u deklarisanju sebe kao „umetni- ka”. Ono na šta bih htela da stavim akcenat je (bez kukanja) realna muka ili „kvaka” koja, iako u sredini bez umetničkog tržista, pritom nastaje.

Za samu produkciju rada potreban je novac, do koga umetnik često dolazi radeći razne poslove „sa strane”; tako već normalan paradoks dovodi umet- nika u poziciju „hobiste”, odnosno njegova profesi- ja postaje sekundaran posao kojim se bavi „iz lju- bavi”, dok posao, koji radi da bi došao do novca za produkciju radova i iznajmiljivanje prostora/ateljea za rad, dobija prioritet.

Drugi deo - izlaganje rada, podrazumeva niz po- vezanih aktivnosti, koje takođe nemaju veze sa samim umetničkim delom: apliciranje za prostor/ galeriju za izlaganje rada, za koje rad/projekat tre- ba da bude dobro napisan, predstavljen, koliko i da isprati potrebe/ideje određene komisije galerije; dalje dolazi propratni materijal (dizajn pozivnice u štampanoj i elektronskoj formi.., dizajn kataloga, MAJA RADANOVIĆ zajedno sa odabirom istoričara umetnosti/teore- Završila Fakultet likovnih umetnosti u Beogradu, klasa tičara koji bi trebalo da napiše tekst o konceptu profesora Mrđana Bajića, odsek vajarstvo. International umetnickog rada; čitav marketing oko najave izlož- Summer Academy of Fine Arts,Salzburg, klasa be u časopisima, na radiju, televiziji, internetu, “Intervencije u javnom prostoru”, profesor Alfredo Jaar i sa sve poklon diskovima/katalozima za novinare; klasa za “Video umetnost”, profesorka Ellen Cantor. eventuano krečenje zidova galerije, sama postav- ka rada i osvetljenja galerije; nabavka hrane/pića i Samostalne izložbe: plastičnih čaša.. za otvaranje izložbe, kao i davanje 2006. Ambijentalna instalacija Bre!nd, Dom omladine, Beograd intervjua. 2004. Instalacija skulptura i printova Bića/Creatures, Umetničko delo, bez gore navedenog, i sam umet- Dom omladine, Beograd nik lako može smatrati besmisleno stvorenim. Tako sve to postaje neizbežan deo profesije, ili „hobija” Grupne izložbe: kojim se rado bavi (ukoliko se gore navedeno po- 2005. Border Disorder, internationala izložba, SKC, klopi). Pritom zaključujem da istovremena pojava Beograd straha od izlaska i ostanka (agorafobije koliko i kla- 2004. Border Disorder, Aarhus ustofobije) u galerijskom prostoru čini umetnika 2004. 20+Timisoara=Art, Festival Of Young Creation, Temišvar „grbavim”, ali zadovoljenim mazohistom... 2004. Kontinentalni doručak, Oktobarski salon, Beograd 2004. Jugoslovensko bijenale mladih umetnika, Vršac Maja Radanović Kontakt: [email protected]

170

Strah od bele kocke 18.05 - 05.06. Maja Radanović

Messes, ordeals and catches in contemporary art practice

To practice art is to create/produce the work of art as well as to present that work in order to promote oneself as an artist and find some sense in defining oneself as “an artist”. What I would like to empha- size (without whining) is a real ordeal or “a catch” that appears in an environment without the art market.

For the production of art work one needs money, one attains through various jobs “done aside”; so this normal paradox puts the artist into the position of “a hobbyist” i.e. their true profession becomes their side job they do “out of love”, while their job that gets the money on the table for production of artwork and renting the working space/atelier, be- comes their true profession.

The other part – artwork presentation, involves many interrelated activities, however unrelated to the work of art itself: applying for exhibition space/ gallery, project that has to be well written, well pre- sented and adequate in terms of specific require- ments of the gallery’s managing board. Then addi- tional material such as design of the invitation, de- maja radanović sign of the catalogue, selection of art historian/ Graduated from Faculty of Fine Arts, Belgrade, critic who would be willing to write the text about Department of Sculpture in class of Prof. Mrđan Bajić. the concept of the work, the whole PR and market- International Summer Academy of Fine Arts, Saltzburg, ing process, announcements on the radio, televi- class “Interventions in public space”, Prof. Alfredo Jaar sion, Internet, including gratis CDs/catalogues for and class “Video art”, Prof. Ellen Cantor. journalists. Then maybe painting of gallery walls, setup of works and lights, acquisition of food/bev- Solo exhibitions: erage and plastic cups for the opening, as well as 2006. Ambiental installation Bre!nd, Belgrade Youth Cultural Center, Belgrade giving interviews. 2004. Installation, sculpture and prints Creatures, Without aforementioned the work of art and artists Belgrade Youth Cultural Center, Belgrade themselves are redundant. Therefore, all of this is a part of the profession or “the hobby” in which the Group exhibitions: artist gladly indulges (if all pieces of the puzzle col- 2005. Border Disorder, international exhibition, Studets’ lide). I came to the conclusion that simultaneous Cultural Center, Belgrade fear of coming out to as well as of staying in the 2004. Border Disorder, Aarhus gallery space (agoraphobia and claustrophobia) 2004. 20+Timisoara=Art, Festival Of Young Creation, Temisvar makes each artist “crooked” but satisfied masochist. 2004. Continental Breakfast, October Salon, Belgrade 2004. Yugoslav Biennal of Young Artists, Vrsac Maja Radanović Contact: [email protected]

172

Izumi 10.06 - 25.06. Grupa radar (Saša Marković Mikrob i Stevan Novaković)

Grupu Radar su u proleće 2008. Godine osnovali pa. Prvom grupom radova dominira jednostavnost Saša Marković i Stevan Novaković. vizuelnog znaka koji se čita neposredno. Od prepo- znatljive građe stvara se gotovo apstraktan i ćutljiv Našli su na otpadu pečat radar i odlučili da se kao sadržaj uravnoteženih sila koje ne iritiraju pogled. grupa nazovu istim imenom. Dejstvo ipak ostaje slojevito. U drugom pravcu kre- ću se radovi koji istražuju odnos afektivnih veza, Gotovina je njihov prvi poduhvat i sastoji se od tri potencirajući primitivnost osećaja u srži iskustva, izložbe i performansa. Od samog početka, po beo- što je naizgled banalno i dekadentno kao da se sa gradskim buvljacima je sakupljana Sirovina da bi se rafiniranim ukusom kosi do bola. Ali provokacija nije dobila Gotovina. Rezultat toga rada je mnoštvo ra- nametljiva, zapravo sasvim pritajeno tinja vatra u dova raspoređenih u tri galerijska prostora. žaru estetskom potpalom podložena.

Radar je nastajao postepeno, gotovo neprimetno. Poznanstvo datira iz sredine devedesetih. Razgovo- ri o umetnosti pa i o mogućoj saradnji traju već do- sta dugo. Sa iskustvom jednogodišnjeg rada sve je manje tema koje se raspravljaju. Rešenja se ne po- drazumevaju, stalno se ponovo traže.

Buvljak je opskrbljen đubretom kao veliki tržni cen- tar. To je stecište razne robe i usluga. Umesto na tezgama, policama i pedantno sortiranim gondola- ma, stvari se ovde haotično gomilaju u prašini i gru- pišu u bizarne skupove. Bogatstvo otpada, krša štrasa, izanđalih i odbačenih predmeta – robe i ga- derobe. Zbirke antikviteta koji patinom simuliraju vrednost. Deponije igračaka, suvenira i rashodova- nog alata, komada nameštaja, delova mašina, uni- štenih instrumenata svakevrste. Škartirani diskovi i gramofonske ploče, knjige, fotografije, politička i verska literatura, porno časopisi što krase gotovo sve izložbene teritorije buvljaka. I tako u beskraj. Sve je tu. Čak i hrana, piće i lekovi. Cigani, penzio- neri, sirotinja i čudaci obrću taj biznis. Ali baš tu, na periferiji prolupalog sistema, otpočinje komunikaci- ja. Lepota i beda svuda. Ukrug. Cene su važne zato što su besmislene.

Izumi izloženi u galeriji Remont su esencija Radara i koncepta Gotovine. Mada ova postavka, kao i druge dve, poseduje svojstva instalacije, svaki predmet ima sopstveni karakter, dovršenost i ime, pa se može izložiti individualno. Izumi nastaju kompono- vanjem više elemenata u kompaktan i neočekivani sklop. Sumiraju različite tehnike i prakse konstruisa- nja od Dade do konceptualizma ili od psihodelije do minimalizma, sa naglaskom na dva osnovna princi-

174

Inventions 10.06 - 25.06. Grupa radar (Saša Marković Mikrob & Stevan Novaković)

Group Radar was founded in the spring of 2008 by of an installation, each exhibition piece has its own Saša Marković and Stevan Novaković. character, closed form and name, so it can be exhib- ited individually. Inventions are made by arranging They found a stamp Radar on a dumping site and several elements within a compact and unusual decided to call their group the same. composition. They summon various techniques and constructing practices from Dada to conceptualism Cash is their first venture and it consists of three or from psychedelic to minimalist, with emphasis exhibitions and performances. Since the very begin- on two basic principles. First body of work is domi- ning, they collected Trash in Belgrade flee markets nated by simplicity of a visual sign that is read in order to get Cash. The results of this endeavour straightforwardly. Almost abstract and quiet con- were many works displayed in three exhibition gal- tent of balanced forces is made out of the known leries. material, that doesn’t irritate the gaze. The effect is still manifold. In the second body of work are works Radar emerged gradually and almost undetectably. that explore the relation of affective connections by Artists are acquainted with one another since mid emphasizing primevalness of sensation in the core nineties. Discussions of art and possible coopera- of the experience, which is seemingly trivial and tion are long lasting. This one year’s experience of decadent and irrevocably opposed to refined taste. working together left less and less subjects to dis- But the provocation is not aggressive; on the con- cuss about. Solutions don’t go without saying; they trary it quietly flickers like an ember ignited by aes- are searched for over and over. thetic fuel.

Flee market is like a large shopping mall for Trash. It is the centre of many goods and services. Instead on counters, shelves and neatly sorted gondolas, stuff chaotically piles in dust and cluster in bizarre huddles. The richness of dump, piles of glitter, worn out and thrown out pieces – goods and clothes. Col- lections of antiquities covered with patina that simulates value. Dumps of toys, souvenirs and used tools, pieces of furniture, machine parts, and dam- aged instruments of all kinds. Discarded CD’s and vinyls, books, photographs, political and theological literature, porn magazines cover almost every inch of flee market’s territory. And so on. Everything is there. Even food, drinks and medicine. Gypsies, old people, poor people and weird people run this busi- ness. But exactly there, on the periphery of the col- lapsed system, communication starts. Beauty and wretch everywhere. All around. Prices are impor- tant just because their meaningless.

Inventions exhibited in Remont gallery are the es- sence of Radar and the concept of Cash. Although this exhibit, as well as the other two, has qualities

176

Soho 26.06 - 17.07. Ruth Bianko

SOHO je dvostruka video instalacija koja je nastala kao deo Filozofskog bordela (što je prvobitni naziv Gospođica iz Avinjona, 1907), grupne izložbe koja podstiče razmišljanje o rekonfiguraciji vremena, prostora i umetničkih procesa u savremenoj praksi – sada, sto godina nakon Pikasovih Gospođica.

Baveći se teritorijom koja je namenjena konzumira- nju seksa, video radovi SOHO dokumentuju maski- rane realnosti iza privlačnosti i zavodljivosti, koje postaju objekti načina na koji trgujemo „pogledom“. Ljigava okolina sa kojom je povezana potrošnja na „tržištu ljudima“ je povezana sa kradomičnim „po- gledom“ koji postoji u filmskom procesu – film na- pravljen uz pomoć posebne poluskrivene kamere unutar porno radnje u Sohou, i još jedan na ulicama Sohoa, Londonskog kraja sa Crvenim fenjerima. Fra- gmentacija i višedimenzionalnost kubističke facete je konceptualno preneta u manipulaciju pokretnom slikom, slojeve ekrana i cepanje prostora za projek- ciju. RUTH BIANCO Rođena i odrasla u Valeti, na Malti. Umetničko ob- razovanje stekla na malteškoj Umetničkoj školi i Rođena u Valeti, Malta. Zavšila Umetničku školu na Malti Univerzitetu za kreativne umetnosti, u Velikoj Brita- i doktorske i magistarske studije na Univerzitetu Kent u niji. Bavi se digitalnim i kombinovanim medijima, Kanterberiju (University College for the Creative Arts) videom, instalacijom, crtežom. Gostujući predavač Engleska. Ruth Bianco u svom radu prvenstveno se bavi istraživanjima u oblasti digitalnih i kombinovanih medija, na postdiplomskim, master studijama na Univerzi- videa, instalacija i crteža. Kao predavač angažovana je na tetu za kreativne umetnosti u Kenterberiju. Gostu- Univerzitetu u Kanterberiju i Univerzitetu Malte. jući predavač visokoumetničkog obrazovanja na Živi i radi na relaciji Malta – Velika Britanija. Fakultetu za obrazovanje, na katedri za umetnost i jezike u obrazovanju, na Malti. Izložbe i projekti: 2007. Zoni, House of Arts, Bezruc Opava Festival, Opava 2007. Tunnel Vision & Speed Journeys, Video Summer Programme, galerija Citric, Brescia 2007. Sealand, Faux Mouvement Centre d’Art Contemporain, Mec 2007. Spectacle, Rencontres Internationales Berlin, Babylon Movie Theatre, Berlin 2006. Spectacle, Rencontres Internationales France/ Berlin, Paris-Vilette Theatre, Pariz 2006. Don’t Run Over the Birds, Please, National Museum of Fine Arts, Valeta 2005. TOUCHING LAND, Katedrala u Kanterberiju, Kanterberi 2004. If I Just Turn & Run, Breakthrough, Grote Kerk Den Haag, Hag

Kontakt: [email protected]

178

Soho 26.06 - 17.07. Ruth Bianko

SOHO is a double-video installation which was cre- ated as part of The Philosophical Brothel (original title of Les Demoiselles d’Avignon, 1907) a group- show provoking reflection on the re-configuration of time, space and art processes in contemporary practice - now, a 100 years on from Picasso’s Les Demoiselles.

Concerned with a territory marked out for the con- sumption of sex, the SOHO videos document the masked realities of lure and seduction that become the object of the way we trade “gaze”. The sleaze surrounding the consumerism of the “human mar- ket” is aligned with the surreptitious “gaze” of the filmmaking process - a film made specifically with a partly hidden camera inside the porn shops of Soho, and another tracing the Soho streets, London’s red light district. The fragmented and multi-dimensions of the cubist frame is conceptually transposed into the manipulations of the moving image, the laye- ring of the screen and breaking up the projection space. ruth bianco

Born and raised Valletta, Malta. Trained in art at School of Art in Malta and University College for the Creative Arts, UK. Practice involves: digital and combined media, video, installation, drawing. Visiting Lecturer in post- graduate MA / MFA Fine Art studies at University College for the Creative Arts, Canterbury, UK Visiting Lecturer in Fine Art education in the Faculty of Education, Dept of Art & Languages in Education, University of Malta.

Exhibitions & projects: 2007. Zoni, House of Arts, Bezruc Opava Festival, Opava 2007. Tunnel Vision & Speed Journeys, Video Summer Programme, Citric Gallery, Brescia 2007. Sealand, Faux Mouvement Centre d’Art Contemporain, Metz 2007. Spectacle, Rencontres Internationales Berlin, Babylon Movie Theatre, Berlin 2006. Spectacle, Rencontres Internationales France/ Berlin, Paris-Vilette Theatre, Paris 2006. Don’t Run Over the Birds, Please, National Museum of Fine Arts 2005. TOUCHING LAND, Canterbury Cathedral, Canterbury 2004. If I Just Turn & Run, Breakthrough, Grote Kerk Den Haag, The Hague

Contact: [email protected]

180

CHAT 01.09 - 11.09. Jelena Bokić

Serija autoaktova naručena je od strane sagovorni- [20:02:45] says: daj pickice malo ka skype hotline prepiske. Postavši deo svakodnev- [20:02:59] says: jaja su mi puna sperme ne igre sublimirala je u refleksiju emotivnog života [20:03:06] says: nisam ga drkao nedelju dana i unutrašnjih sukoba obe strane. Brze fotografije, [20:03:28] JELENA BOKIC says: poslacu ti al moyz- nastale u želji da što pre stignu do sagovornika onli- da ih imas ne, gotovo su nevešto uhvaćene poze u kućnom [20:03:39] says: koliko se nisi kresala? ambijentu. [20:04:04] JELENA BOKIC says: nemam pojma 16 dana Chat je otvoreno polje za promenu identiteta, igru [20:04:12] says: seksas se redovno znaci preuzimanja uloge koju želimo. Isprekidana komu- [20:04:17] says: imas nekog deckica nikacija dozvoljava stalno izmeštanje, daje slobodu [20:04:44] JELENA BOKIC says: ako je redovno neiscrpnih plasmana najrazličitijih slika o sebi. jednom u 3 meseca onda da [20:05:06] JELENA BOKIC sent file “37.jpg” to Ovo je teren preispitivanja ličnih motiva na relaciji members of this chat „bezlični objekat tudjeg zadovoljenja - objekat že- [20:05:14] says: gde bi volela da svrsim ? lje”. Iza nepristojnih poza pred ogledalom, otvorena [20:05:16] JELENA BOKIC sent file “DSCN5126. je i priča o mom privatnom životu. JPG” to members of this chat [20:05:32] JELENA BOKIC sent file “N.jpg” to mem- Erotske autoakt fotografije obelodanjuju i porodič- bers of this chat ne fotografije ,u pozadini enterijer u kome živim, [20:05:43] JELENA BOKIC says: oslabila sam do sliku svakodnevice... Putem hotline-a, preskačemo besvesti kompleksnu situaciju upoznavanja ličnosti i virtuel- [20:06:05] says: ako no lansiramo depersonalizovano telo kao pokrivali- [20:06:13] says: gde bi volela da ti svrsim ? cu za „nevine igre”. [20:06:39] JELENA BOKIC says: sebi u kondom [20:06:47] says: no no Text prepiske pre svega svedoči o praznini, dokolici, [20:06:54] says: voleo bih u usta otuđenosti i upotrebi hotline-a kao alternative za [20:07:02] JELENA BOKIC says: ja jok put u tajne snove sa bezbedne distance. Amputira- [20:07:13] says: moram negde ni od živog dodira i dubljeg uplitanja u kompleksnu [20:07:16] says: mnogo si monotona celovitost jednog bića udovoljavamo sexualnim prohtevima bez tereta odgovornosti (hedonizam blizak korisnicima popularne kulture).

Jelena Bokić

jelena bokić

Diplomirala 2005. godine na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu. Po završetku studiranja preispituje životne okolnosti i društvene uloge u savremenom okruženju. Izlaže od 2002. godine.

Kontakt: [email protected]

182

CHAT 01.09 - 11.09. Jelena Bokić

Series of auto-nudes requested by the online [20:02:45] says: give me some pussy collocutor on a Skype hotline correspondence be- [20:02:59] says: my nuts are full of sperm came a part of everyday game by sublimating re- [20:03:06] says: i didn’t jerk for a week flections of emotional lives and internal conflicts on [20:03:28] JELENA BOKIC says: i’ll send it to you both sides. Quick shots made in a desire to reach but maybe you have it the online collocutor as fast as possible are clumsily [20:03:39] says: how long since your last fuck? caught poses in home surroundings. [20:04:04] JELENA BOKIC says: don’t know 16 days [20:04:12] says: so you have sex regularly Chat is an open field for identity shifts, for playing [20:04:17] says: have a boyfriend of desired roles. Broken communication allows per- [20:04:44] JELENA BOKIC says: if regularly is once manent shifting, a freedom of infinite, and most in 3 months then yes various self-presentations. [20:05:06] JELENA BOKIC sent file “37.jpg” to members of this chat This is the field for questioning personal motives on [20:05:14] says: where would you like me to relation “impersonal object of satisfaction of the cum? other – object of desire”. Behind naughty poses in [20:05:16] JELENA BOKIC sent file “DSCN5126. front of the mirror my personal life story emerges. JPG” to members of this chat [20:05:32] JELENA BOKIC sent file “N.jpg” to mem- Erotic auto-nudes cast a light on my living envi- bers of this chat ronment; they are family photos at the same time [20:05:43] JELENA BOKIC says: i’m incredibly thin and pictures of everyday life… Through hotline we [20:06:05] says: that’s ok jump ahead that complex situation of getting to [20:06:13] says: where would you like me to know each other personally and virtually we launch cum? a depersonalized body as a cover up for “innocent [20:06:39] JELENA BOKIC says: in your condom games”. [20:06:47] says: no no [20:06:54] says: i would like in your mouth Text of the correspondence testifies of a void, bore- [20:07:02] JELENA BOKIC says: me no way dom, alienation and using hotline as an alternative [20:07:13] says: i have to somewhere to a journey into secret dreams from a safe distan- [20:07:16] says: you’re so monotonous ce. Amputated from live touch and deep inquiries into complex wholesomeness of a living being we indulge our sexual needs without burden of respon- sibility (hedonism known to users of pop culture).

jelena bokić

Graduated from Faculty of Fine Arts, Belgrade in 2005. After her studies Jelena started to explore life circumstances and social roles in contemporary environment. She has been exhibiting since 2002.

Contact: [email protected]

184

Crtež me je odRžao njemu 14.09 - 25.09. hvala

Nenad Kostić

...Vutra je bila kamuflirana u kesicu od papirnih maramica, ali rizle... one su me pičkinski izdale.

“Zašta ti je ovo?’’ – vojni policajac. “Ummm…” – ja koga vutra pušta. “Stani sa strane!” – vojni policajac nakostrešen.

Nenad Kostic – Kajla

Magistrirao slikarstvo na FLU u Beogradu u klasi prof. Dragana Jovanovića i kao stipendista fondacije Princa Aleksndra Karađorđevica za edukaciju proveo dve godine na MFA studijama na Academy of Art University – San Francisco na odseku za 2D animaciju. U slobodno vreme dekonstruiše sliku, radi video radove i crta storibordove. U Americi njegov rad je predstavljen od strane Art Zone 461 galerije iz San Franciska.

Kontakt: [email protected]

186

Crtež me je odžao njemu 14.09 - 25.09. hvala

Nenad Kostić

...Weed was camouflaged in a bag of tissues, but rolling paper... it betrayed me like a bitch.

“What’s this?’’ – Army cop. “Ummm…” – me getting down from the weed. “Step aside!” – Army cop bristling.

nenad kostić

Master in painting at the Belgrade Academy of Fine Arts, class of Professor Dragan Jovanović. Spent two years on MFA studies at the Academy of Art University – San Francisco, department for 2D animation, on a scholarship of Fondation of Prince Aleksandar Karađorđević for education. In spare time he deconstructs the image, makes video works and draws storyboards. In America his work was presented in a San Fracisko gallery Art Zone 461.

Contact: [email protected]

188

REMONT 10 god. 01.10 - 09.10.

Remont se poslednjih deset godina razvio u jedinst- našoj savremenoj umetničkoj sceni; učešće i organi- venu organizaciju koja važi za jedno od najznačajnijih i zovanje trening programa za menadžment u kulturi, najaktivnijih mesta na beogradskoj i srpskoj kulturnoj kao i podršku mnogobrojnim nastupima i plasmanima mapi. Osnovan u vremenu potpunog društvenog i in- naših autora u internacionalnim okvirima... Istrajnost i stitucionalnog rasula, s centralnim fokusom ka kvalitet prepoznati kako u regionu, tako i u Evropi očuvanju i razvoju savremene umetničke produkcije u uveli su Remont u red vodećih kulturnih institucija, prvi Srbiji, Remont već deceniju svoju osnovnu oblast in- contact point kada govorimo o inostranim interesovan- teresovanja - savremeno vizuelno stvaralaštvo, tretira jima za prezentaciju srpske umetnosti i kulture. Tako su ne samo kroz izlagačku delatnost, već i kroz niz ak- u Remontovoj arhivi štampanih i elektronskih materi- tivnosti i akcija kojima pokušava da reši goruće pro- jala podrobnije uvide u lokalnu recentnu umetničku puste i nedostatke u strukturisanju, kako likovne scene, produkciju imali čuveni kustosi i stručnajci poput tako i nedostajuće kulturne politike i loše uređene za- Harald-a Szeemann-a, Rene-a Block-a, Robert-a Storr-a, konske regulative u ovoj sferi. Prvih nekoliko godina Anda-e Rotneberg, dok su publikacije Remont art mag- rada Remonta prošlo je u profilisanju same asocijacije, azin i Godišnji katalog, kao jedina preostala domaća njenom uspešnom pozicioniranju na lokalnom i širem stručna izdanja, gotovo uvek bila uvrštena u interna- regionalnom nivou. Ciljevi oživljavanja domaće art cionalne manifestacije i predstavljanja domaće i re- scene, promocije, popularizacije savremenog gionalne art scene. umetničkog izraza, povezivanje sa aktuelnim interna- cionalnim dešavanjima bili su realizovani u veoma krat- Menadžerska okretnost, dobro poznavanje scene, kom roku i samo tokom 2000.godine Remont je ost- jasne ideje i koncepti postale su najbolja preporuka za vario više od trideset programskih jedinica - izložbi, Remontov stručni tim koji biva angažovan u realizaciji prezentacija, video projekcija i akcija. Počeci Remon- gradskih kulturnih događaja kao i u sprovođenju inici- tovih aktivnosti se inače vezuju za realizaciju jednog od jativa koje dolaze iz biznis sektora. Upravo je takva prvih projekata na temu beogradske umetničke scene živa, dinamična svakodnevnica Remonta generisala i tokom devedesetih. Pod nazivom „Remont Review“ brojne mogućnosti u prevazilaženju kriza kroz koje je jednogodišnji autorski poduhvat Darke Radosavljević, organizacija prolazila i kojih nije bilo malo. Za Remont Jasmine Čubrilo i Stevana Vukovića stvorio je tim, koji je tokom deset godina permanentno radio na mogućnost da se sistematično obrade, pojasne i is- raznim profesionalnim usavršavanjima, trenuci finan- torizuju najznačajnije pojave u domaćoj umetnosti sijske nesigurnosti su zapravo uvek su bili inspirativni, poslednje decenije XX veka. Nakon Remont.Review inicirajući nove priče, čiji su prioriteti i dalje ostajali u usledila je intezivna galerijska, štampana i elektronska skladu sa postojećom situacijom na likovnoj i kulturnoj izdavačka delatnost praćena nizom drugih projekata, sceni i rešavanjem njihovih problema. programa i saradnji iniciranih u kontekstu Remontovih nastojanja brze sanacije stanja na terenu, aktiviranja Posle upuštanja u avanturu neizvesnog ishoda, i deset mlađe generacije stvaraoca i njihovog uklučivanja u godina rada Remont je postao sinonim za doslednost, međunarodne tokove. profesionalizam i dobru upućenost. Prepoznatljiva galerijska praksa, podrška mladim stvaraocima, fokus Podsetimo da su neka od ključnih pitanja i problema na rešavanju propusta i nedostatka kako u polju lokalne umetničke scene poput nedostatne stručne savremene likovne umetnosti, tako i u oblasti kulturne izdavačke delatnosti, nedefinisanog umetničkog tržišta, politike načinile su ga jedinstvenom organizacijom čije saradnje sa biznis sektorom, profesionalnog se iskustvo, profesionalnost, otvorenost visoko cene u usavršavanja kadrova, od strane Remonta aktuel- domaćim i inostranim stručnim krugovima. izovani i rešavani kroz brojne projekte od kojih izdva- Obeležavanje desetogodišnjice postojanja, u trenutku jamo: publikacije Remont Art Magazin, Godišnji kata- aktuelne finansijske krize, prolazi u novim preispitivan- log, Remont Art Files; organizovanje novogodišnjih jima „šta i kako dalje“, na koji način iskoristiti kreativne prodajnih izložbi i učestvovanje na međunarodnom i konstruktivne potencijale za nove poduhvate u umetničkom sajmu u Beču; saradnja sa kompanijom održavanju i boljem funkcionisanju srpske, beogradske Telenor u formiranju Telenorove kolekcije savremene savremene umetničke i kulturne scene, i njenom što umetnosti; stvaranje prve internet baze podataka o boljem internacionalnom poziciranju.

190

REMONT 10 YEARS 01.10 - 09.10.

In the past ten years Remont had grown in a unique creation of first Internet data base of our contempo- organization that stands for one of the most significant rary art scene; participation in and organization of and most active places on Belgrade’s and Serbian cul- training programmes for management in culture, and tural map. Founded in the time of complete social and support to numerous presentations of our authors on institutional collapse with a central focus on develop- international scene… Perseverance and quality that ing and preserving contemporary art practice in Serbia, were recognized in the Region and in Europe made for a decade now Remont treats its basic field of inter- Remont one of the leading cultural institutions and the est – contemporary visual art, not only through its first contact point when we speak of foreign interest in exhibition practice but also through number of activi- presentation of Serbian art and culture. Thanks to Re- ties and actions which attempt to solve burning issues mont archives of printed and electronic material fa- and overcome deficiencies in the structuring of the art mous curators and professionals such as Harald Szee- scene as well as the lack of cultural politics and insuf- mann, Rene Block, Robert Storr and Anda Rotenberg ficiently defined law regulations in this field. In the first had thorough insights in recent local art production, few years of practice Remont was concerned with the while publications such as Remont Art Magazine and making of the profile of the organization and its suc- Annual Catalog were almost always included in inter- cessful placement on the local and broader regional national manifestations and representations of domes- level. Goals of reviving domestic art scene, promotion tic and regional art scene as only remaining domestic and popularization of contemporary artistic expres- professional publications. sion, and connecting with present international events were carried out in short notice and merely during the Managing skills, well perception of the scene, clear year 2000 Remont realized more then thirty pro- ideas and concepts are the best recommendations for gramme units – exhibitions, presentations, video pro- Remont’s team of professionals engaged in realization jections and events. Initial Remont’s activities were of city cultural events as well as in conducting initia- concerned with realization of one of the first projects tives coming from business sector. This lively, dynamic on the subject of Belgrade art scene during ‘90s. everyday practice of Remont generated numerous pos- Named “Remont Review” it was one year author’s ven- sibilities in overcoming crises the organization encoun- ture of Darka Radosaljević, Jasmina Čubrilo and Stevan tered which were not few. For Remont team that per- Vuković and it created a possibility for systematic over- manently worked on professional specialization over view, interpretation and historization of the most sig- the course of ten years, moments of financial insecu- nificant events in domestic art of the last decade of the rity were always inspiring, initiating new stories the 20th century. After Remont.Review intensive exhibi- priorities of which still remain in concurrence with the tion and publishing activities (printed and electronic) present situation on art and cultural scene and with followed, as well as number of other projects, pro- solving of problems there. grammes and co-operations initiated in the context of Remont’s attempt of quick sanation of conditions on After initiating this adventure of uncertain outcome the field and to stimulate younger generation of au- and after ten years of practice Remont became the thors in order to include them in contemporary inter- synonym for consistency, professionalism and up to national practice. date information. Recognizable gallery practice, sup- port to young authors, focus on overcoming omissions Let us remind that some of the key issues and prob- and deficiencies in the fields of contemporary art and lems of the local art scene like insufficient profession- cultural politics made Remont a unique organization al publishing activities, undefined art market, co-oper- whose experience, professionalism and open-minded- ation with business sector, and specialization of young ness are highly appreciated in domestic and interna- professionals, were brought into focus by Remont and tional professional circles. Marking ten years of prac- dealt with through many projects from which we se- tice in a situation of current financial crises passes in lect: publications Remont Art Magazine, Annual Cata- new quandaries “what now and how to go further”, in log, and Remont Art Files; organization of New Year’s what ways one should use creative and constructive sale’s exhibitions and participation in international art potentials for new endeavours in maintaining and im- fair in Vienna; co-operation with company Telenor in proving Serbian and Belgrade’s contemporary art and order to form Telenor collection of contemporary art; cultural scene and its better international placement.

192

Surogat 15.10 - 30.10. Branimir Karanović

Serija novih radova “Surogati” predstavlja jedan ogled u istraživanju upotrebe fotografije kao deko- rativnog uzorka na objektima i robi široke potrošnje. Zahvaljujući sve jeftinijoj i sve kvalitetnijoj štampi na svim materijalima i neograničenim formatima pro- širuje se upotreba fotografije u najrazličitijim dome- nima. Svedoci smo pokrivanja gradskih fasada rekla- mnim fotografijama na kojima predmeti i figure dovode u pitanje naše shvatanje proporcija i odno- sa. Šta je stvarno a šta surogat realnosti.

Sve je više ambalaža, tekstila i upotrebnih predme- ta koji su dekorisani fotografijama čiji kvalitet repro- dukcije i materijalizacija prevazilaze dekorativnu funkciju u mnogome stvarajući nove kontekste i efekte.

U svojim fotografijama Bane Karanović suprotstavlja reprodukciju prirode sa stvarnom prirodom stvaraju- ći duhovite rebuse koji navode na razmišljanje o ra- znim vidovima vizuelnih surogata koji nas okružuju.

Branimir Karanović

Rođen u Beogradu 1950. Diplomirao na Grafičkom odseku Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu 1974. Magistrirao grafiku na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu 1976. Od 1978. do 1997. radio kao profesor fotografije na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Od 1997. radi kao profesor fotografije na grafičkom odseku Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu. Živi i radi u Beogradu.

Samostalne izložbe: 2003. Galerija ULUS, Beograd 2002. Galerija Konkordija, Vršac 2002. Galerija savremene umetnosti, Banjaluka 2002. Galerija doma umetnosti, Bratislava 2002. Galerija Jugoslovenskog informativnog centra, Pariz 2001. Umetnička galerija Nadežda Petrović, Čačak 2001. Galerija Centar, Podgorica 2000. Umetnička galerija, Neapoli, Solun

Kontakt: +381 64 208 3716

194

Surogat 15.10 - 30.10. Branimir Karanović

Series of new works “Surrogates” offers a new look on using photography as a decorative sample on mass products. Thanks to cheaper and better print on all materials and formats, there is a wide use of photography in various domains. We are witnesses to the practice of covering sides of buildings with huge photographic commercials on which objects and figures question our understanding of propor- tions and relations. What is real and what is the surrogate of real.

There are more and more assemblages, textiles and utility objects decorated with photos of such qual- ity and persuasiveness that their decorative func- tion is secondary to new contexts and effects.

In his photos Bane Karanović juxtaposes reproduc- tion of nature to real nature, creating witty puzzles that make us think about all sorts of visual surro- gates that surround us.

branimir karanović

Born in Belgrade in 1950. Graduated from Belgrade Faculty of Applied Arts (Printmaking Department) in 1974. Finished postgraduate studies at Belgrade Faculty of Fine Arts (Printmaking department) in 1976. From 1978 to 1997. worked as a professor at the Academy of Fine Arts (The University of Arts, Novi Sad) in Novi Sad. Since 1997 has been elected professor of photography at Belgrade Faculty of Applied Arts. Lives and works in Belgrade.

Solo exhibitions: 2003. Gallery ULUS, Belgrade 2002. Gallery Konkordija, Vršac 2002. Gallery of Contemporary Art, Banja Luka 2002. Gallery of House of Art, Bratislava 2002. Gallery of Yugoslav Information Center, Paris 2001. Art Gallery Nadežda Petrović, Čačak 2001. Gallery Centar, Podgorica 2000. Art gallery Neapoly, Thessaloniki

Contact: +381 64 208 3716

196

Boobs Boulevard 02.11- 13.11. Arion Aslani

Soba za odlivanje

Soba za odlivanje predstavlja fizički omeđen pro- žovane projekte, na nivou reklamne kampanje. Sam stor, u ovom slučaju galerijski prostor, u kome se postupak pronalaženja i ubeđivanja žena predstav- odvija odlivanje ženskog poprsja na tradicionalni lja poseban izazov, gde je rezultat neizvestan do skulptorski način uz pomoć gipsa i vode. Soba će biti poslednjeg trenutka. Ali upravo u tome leži draž otvorena za proces odlivanja sve vreme trajanja ter- čitavog projekta, u neprekidnoj borbi i trci za otkri- mina izložbe u radno vreme galerije. Na taj način vanjem neotkrivenog. gledalac odnosno recipijent dolazi u situaciju da i sam postane deo fizičke postavke u galeriji. Gosti Ono što je mene kao stvaraoca nagnalo na ideju o odnosno ženski modeli su ti koji zapravo čine po- otvaranju Boobs Boulevarda jeste upravo činjenica stavku u galerijskom okruženju Sobe za odlivanje. o jedinstvenom humanom identitetu u ženskom obliku. A to su grudi. Grudi kao nepromenljiva kon- Na otvaranju Sobe za odlivanje izvešće se postupak stanta i u isto vreme grudi kao potrošni artefakt. odlivanja grudi uživo pred auditorijumom kao javna Sada ženski otisak prsta postaje irelevantna identi- pozivnica za sve žene modele koje bi se uključile u fikaciona kategorija i upravo grudi preuzimaju pri- proces odlivanja, zarad otvaranja Boobs Boulevarda mat kada je humano ženski identitet u pitanju. Ono u Beogradu. Naime svi kalupi i otisci koji bi bili izve- što predstavlja otisak prsta sa desne ruke muškarca deni u Sobi za odlivanje biće sačuvani u banci kalu- sada je to otisak sa ženskog torzo-a. Prsti su evolui- pa koja će biti korišćena za vizuelno kao i idejno rali u grudi i upravo u tome leži suštinska razlika u rešenje Boobs Boulevarda. poimanju muškog i ženskog identiteta.

Boobs Boulevard kao svojevrsna subjektivna umet- Projekat Boobs Boulevard sastoji se u tome da se na nička paradigma, za predmet svoga interesovanja određenoj teritoriji grada, projektuje ulica posveće- uzima ženske grudi kao lajt motiv koji se provlači na ženskim grudima koje predstavljaju moju subjek- kroz ceo projekat. U središtu je žena, ženski identi- tivnu opsesiju i fascinaciju od najranijih dana. Iz tet iz čega implicira ženski otisak što vodi do ženskih velike ljubavi prema ženskim grudima odlučio sam grudi kao inicijalnog prepoznatljivog žiga materin- da im se odužim na najlepši mogući način, projek- stva, seksualnosti, fetišizma, erotike, humaniteta, tujući i otvarajući jednu posebnu ulicu odnosno roda, polnosti, požude, ljubavi, altruizma, etike, paradni bulevar koja bi nosila njihovo ime i bila bi estetike. Ženske grudi kao simbol privlače pažnju posvećena upravo tom ženskom identitetu. kroz istoriju od prapočetka ljudskog roda do današ- njih dana, što se ogleda kroz brojna umetnička dela Arion Asllani iz istorije umetnosti. Identitet ljudske vrste se ogle- da kroz najrazličitije vidove identifikacije, od mirisa i boje humanog izmeta pa sve do boje humanog glasa odnosno mirisa humanog daha. Kao moderan način humane identifikacije savremenog doba, sve- doci smo identifikacije putem otiska prsta svakog pojedinca što predstavlja svojevrsni kuriozitet savre- mene ere i vremena u kome živimo. Sada mi sami postajemo sopstveni otisak prsta i u isto vreme po- Arion aslani stajemo relativizujući faktor svoga bivstvovanja i obratno. Arion Asllani vizuelni umetnik iz Beograda, rođen 1980 godine. Fakultet likovnih umetnosti završio u Beogradu 2004. god. Član ULUS- a od 2007 godine. Do sada pet Projekat Boobs Boulevard predstavlja mnogo više puta samostalno izlagao i više puta kolektivno. Bavi se od instalacije u prostoru. Ono što je krucijalno u angažovanom umetnošću. Živi i radi u Beogradu. samom projektu zapravo jeste njegova socijalna nota. Sam projekat spada u socijalno veoma anga- Kontakt: [email protected]

198

Boobs Boulevard 02.11- 13.11. Arion Aslani

Casting Room is physically enclosed space, in this woman to take part in the project is a challenge and case gallery space, in which taking casts from fe- the result is unknown until the last moment. But male torsos in a traditional way with plaster and that is also the allure of the project, the constant water takes place. The Room will be open for cast- struggle and race to uncover the concealed. ing during exhibition and gallery working hours. The thing that moved me as an artist towards the Viewers i.e. recipients are in a situation in which idea of opening Boobs Boulevard is the exactly this they can themselves become part of the exhibition. unique human identity in female form. And that are Visitors, that are female models, are those who breasts. Breasts as unchangeable constant and at make the exhibit in the gallery space of the Casting the same time breasts as commodity. Now female Room possible. fingerprint becomes irrelevant identification mark and breasts take lead in the case of human female At the opening of the Casting Room, the casting of identity. What is fingerprint from the right male’s one female torso will take place in front of the au- hand those are casts from a female’s torso. Fingers ditorium, as an invitation to all female models who evolved to breasts and there lies the essential dif- would like to be included in the process, and the ference in perceiving male and female identity. final objective is the opening of the Boobs Boule- vard in Belgrade. All casts made in the Casting Room In the project Boobs Boulevard within a certain city will be saved in the bank of casts that will be used area, a street dedicated to female breasts is as visual and conceptual solution of the Boobs Bou- planned. Female boobs are my personal obsession levard. and fascination from my earliest days. Out of the enormous love I decided to make a tribute to fe- Boobs Boulevard as a sort of artistic paradigm takes male breast in best possible way and that is to plan for its subject of interest female bust as a leitmotif and open a special street that is a parade boulevard of the project. Female is in the centre, female iden- that would be named after it and dedicated to this tity implicated by the female cast that leads to fe- very female identity. male breast as an initial signifier for maternity, sexuality, fetishism, erotica, humanity, gender, sex, Arion Asllani lust, love, altruism, ethic, aesthetic. Female breast as a symbol draw attention through history since beginning of Man till today, which can be seen through many artworks in the history of art. Iden- tity of human species can be seen through various forms of identification, from smell and colour of human excrements to the frequency of human voice or the smell of human breath. As modern means of human identification today, we are -wit nesses of identification through fingerprints of each individual, a sort of curiosity of the day and age we live in. Now, we ourselves become our fingerprints and at the same time a revitalising factor of our arion aslani own existence and the other way around. Born in Belgrade in 1980. Graduated from Faculty of Fine Project Boobs Boulevard is much more then the Arts, Belgrade in 2004. Member of ULUS - Association of Fine Artists of Serbia since 2007. Exhibited on 5 solo and installation in space. The crucial thing about the several group exhibitions until now. Deals with socially project is its social dimension. Project itself is so- engaged art. Lives and works in Belgrade. cially engaged, almost at the level of marketing campaign. The process of finding and persuading Contact: [email protected]

200

videografija 18.11 - 21.11. žaneta vangeli

Asocijacija za kulturu i umetnost NOVA LINIJA iz Skoplja Association for culture and art NEW LINE from Skoplje u galeriji Remont je predstavila izbor video radova make- presented selection of video works of Macedonian artist donske umetnice Žanete Vangeli. Gost Remonta 19. i 20. žaneta Vangeli in Remont gallery. Žaneta’s associate Gena novembra bila je Žanetina saradnica Gena Teodosievski Teodosievski was Remont’s guest on 19th and 20th Novem- koja je kao kurator programa beogradskoj publici lično ber. As the curator of this show she personally presented prezentovala autorkin rad kao i detalje vezane za prika- artist’s work and details concerning shown material to zani materijal. Belgrade audience.

Žaneta je jedna od najrenomiranijih savremenih make- Žaneta is one of the most renowned contemporary donskih umetnica koja se paralelno sa njenim prepoznat- Macedonian artists who is, parallel to her recognizable ljivim i specifičnim likovnim opusom aktivno i strasno bavi and specific visual opus, actively and passionately en- i video umetnošću. Video radovi zauzimaju vrlo ozbiljan gaged in video art. Video work is very serious part of her deo njenog vizuelnog stvaralaštva. visual oeuvre.

Njen angažman u video umetnosti nije incident, nego Her engagement in video art is no incident but a contin- kontinuirani istraživačko-estetski proces, prisutan u nje- ual research and aesthetic process present in her work nom stvaralaštvu od 1992. godine. since 1992.

Danas Žanetin video opus obuhvata više od dvadeset vi- Today Žaneta’s video oeuvre encompasses more than deo dela i video instalacija, kao i jedan dugometražni igra- 20 video works and video installations, as well as one ni video film – Sudija / The Judge, prvi put prikazan u ofi- feature film – The Judge, first shown in official competi- cijelnoj konkurenciji na Venecijanskom Filmskom Festivalu tion on Venice Film Festival in 2001, as a part of the pro- 2001. godine, u okviru programa Nove Teritorije. gramme New Territories.

Pored filma Sudija, u Remontu je prikazano nekoliko mu- Apart of the film The Judge several music videos, zičkih videa, saundtrakova iz istoimenog filma, kao i ne- soundtracks from the same film and several short video koliko kraćih video radova - Porta (1992), Die Versuchung works - Porta (1992), Die Versuchung des Hl. Antonius des Hl. Antonius (Iskušenje Sv. Antonija) (1993), A Docu- (Temptation of St. Anthony) (1993), A Documentary mentary about Vladimir Antonov (1995) i Realkunst, ili about Vladimir Antonov (1995) i Realkunst, or necessary Neophodna žetva (2003). harvest (2003), were shown in Remont.

Gena Teodosijevska, kustos selekcije Gena Teodosijevska, curator of the selection Žaneta Vangeli Žaneta Vangeli

Žaneta Vangeli je rođena u Bitolju, Makedonija 1963. Žaneta Vangeli, born in Bitola, Macedonia, 1963. god. Diplomirala je na Akademiji lepih umetnosti – Graduated at the State Academy of Fine Arts – Staedelschule u Frankfurtu/Main 1988. godine. Živi i radi Staedelschule (Staatliche Hochschule für Bildende u Skoplju. Künste – Städelschule) in Frankfurt/Main, 1988. Lives and works in Skopje. Izbor samostalnih izložbi: 2003. The Judge, Deutsches Filmmuseum, Frankfurt na Selected solo exhibitions: Majni 2003. The Judge, Deutsches Filmmuseum, Frankfurt/M. 2001. Video Projections, Moderna Museet, Stokholm 2001. Video Projections, Moderna Museet, Stockholm

Izbor grupnih izložbi i film/video festivala: Selected group exhibitions and film/video festivals: 2005. Religion and Art, galerija MC, Njujork, SAD 2005. Religion and Art, Gallery MC, New York 2004. Take it, or leave it!, Bienale Cetinje, Cetinje 2004. Take it, or leave it!, Biennale Cetinje, Cetinje (Tirana, Dubrovnik) (Tirana, Dubrovnik) 2003. In den Schluchten des Balkan, Museum 2003. In den Schluchten des Balkan, Museum Fridericianum, Kasel Fridericianum, Kassel 2003. Blood & Honey, Kunst der Gegenwart, Sammlung 2003. Blood & Honey, Kunst der Gegenwart, Sammlung Essl, Beč Essl 2002. Venezia à Roma (selekcija sa 59. Mostre), Rim 2002. Venezia à Roma, Rome (Selection from the 59. Mostra) Kontakt: [email protected] Contact: [email protected] 202

Raka Jovanović i 23.11 - 4.12. Zoran Rajšić

IN MEMORIAM SRPSKOM SELU: DNK za veštačku “Quel beau monde” oplodnju

Ova serija vizuelnih kompozicija proizašla je iz Ovim radom nastavljam svoja umetnička istraživa- trogodišnjeg interdisciplinarnog istraživanja u ok- nja na temu fraktala. Ona su posvećena estetskim viru projekta „Mit kao sudbina“ na kome sam radio i matematičkim karakteristikama koje sam prou- kao član grupe BAZAART iz Beograda. Kao materijal čavao razvijanjem novih i korišćenjem postojećih za rad odabrao sam biljke iz dvorišta kuće mojih algoritama za njihovo generisanje. Problem mojih roditelja u kojoj sam proveo prvih petnaest godina radova je materijalizacija fraktala koji pripadaju života. Geografija tog dvorišta sastavni je deo mog svetu ideja, algoritama i matematike. Prekidanje identiteta, sa biljkama sa kojima delim elemente od jaza između ova dva prostora vršio sam digitalnom kojih su nam sastavljena tela po principu kruženja štampom, laserskim graviranjem i pravljenjem mo- materije. Iznikle iz tla sačinjenog od mog urina, zaika. Ovakvi radovi i ako su postojali u materijal- suza, sperme, krvi, fekalija i znoja, one jednako nose nom svetu i dalje su ostajali savršeno tačni i pravili deo mene kao što sam i ja njih gazio, jeo i pio, i tako jak kontrast na sve nesavršenosti i nepravilnosti ih ugradio u sebe. Na ovaj način započeo sam pro- koje postoje u svetu van računara. Ovaj put idem ces rada sopstvenim tkivom da bih došao do lične u suprotnom smeru, rad ostaje u mašini i samo se priče, sopstvenog mita kao sudbine. Proces rada može posmatrati. Animacija kombinuje savršenu kretao se od tradicionalne tehnologije ručne izrade tačnost fraktala i slike neimenovih ljudi sa inter- papira čije delove sam skenirao, zatim kadrirao neta. Ove slike su zapravo odgovori koji se dobijaju određene segmente i gradio kolaže u formi fraktala od internet pretraživača na pitanja poput rođenje, koristeći savremenu digitalnu tehnologiju pri čemu detinjstvo, ljubav, strast... Da bih dobio ovakvu se nisam bavio fraktalima sa stanovišta nauke već animaciju bilo je potrebno razviti i novi algoritam isključivo kao umetničkim formama. Papir sam i pretvoriti ga u program. pravio u dvorištu i u kući mojih roditelja, a digitalne kompozicije u stanu gde sada živim. Put razvoja Raka Jovanović umetničkog medija poklopio se tako sa putem moje individuacije.

Zoran Rajšić

zoran rajšić raka jovanović

Vizuelni umetnik i performer. Rođen 1972. godine u Rođen je u Beogradu 1978. godine. Završio je Beogradu (SFRJ). U poslednjoj deceniji je imao par Matematičku gimnaziju u Beogradu, diplomirao na samostalnih i više kolektivnih izložbi, kao i izvedenih Matematičkom fakultetu Beogradskog univerziteta, na performansa u otadžbini i inostranstvu. Dugogodišnji smeru računarstvo i informatika. Magistrirao je na istom je član umetničke grupe BAZAART iz Beograda, a fakultetu s temom Softverska implementacija opšteg svoja znanja i saznanja iz oblasti vizuelnih i izvođačkih simulatora. Na doktorskoj tezi radio u Institutu za fiziku, umetnosti proširuje u sklopu master programa MAPA Beograd i predavao na Megatrendu. Trenutno zaposlen (Moving Academy for Performing Arts – Amsterdam) u u TAMU Qatar kao saradnik – istrazivač u naučnom Srbiji. Živi i radi u Beogradu u Srbiji. odeljenju.

Kontakt: [email protected] Kontakt: [email protected]

204

Raka Jovanovic & 23.11 - 4.12. Zoran Rajšić

IN MEMORIAM TO SERBIAN VILAGE: DNA for “Quel beau monde” artificial insemination This work is a continuance of my artistic research This series of visual compositions are the result of on the subject of fractals. They are dedicated to the three years’ interdisciplinary research within aesthetic and mathematic features that I studied the project “Myth as Destiny” I was involved with by developing new and using existing algorithms in as a member of group BAZAART from Belgrade. As order to generate works. The problem my work en- raw material I selected plants from the backyard of counters is materialisation of fractals that belong my parents’ house in which I spent the first fifteen to the realm of ideas, algorithms and mathemat- years of my life. The geography of this backyard is ics. In order to overcome this obstacle I used digital an intrinsic part of my identity, and with plants I print, laser engravings and mosaics. share compositional elements as a principle of the circling of matter. Bred from the soil soaked in my These works, although they existed in material urine, tears, sperm, blood, excrements and sweat, world, still stayed perfectly correct and contrasted they carry a part of me as much as they are built in to all imperfections and anomalies that exist in the me, since I stepped on, ate and drank them. In this world outside of virtual. This time I went in the op- way I started working process with my own tissue posite direction, the work stayed on the machine in order to get to the personal narrative, personal and could only be observed. Animation combines myth as destiny. Working process involved tradi- perfect punctuality of fractals and pictures of tional technologies of handmade paper, parts of anonymous people from the Internet. These pic- which I scanned and then cropped certain segments tures are actually answers Google searched on and built collages in the form of fractals by using questions like birth, childhood, love, passion… In modern digital technology. I wasn’t interested in order to get this sort of animation I had to develop fractals in scientific way but solely in its art form. new algorithm and turn it into a programme. Paper I made in the backyard of my parents’ house and digital prints in the flat that I live in now. Devel- Raka Jovanović opment of artistic media coincided with my indi- vidual growth.

Zoran Rajšić

raka jovanović

Born in Belgrade in 1978. Finished the Mathematical zoran rajšić High School in Belgrade for mathematically gifted children. Graduated on the Mathematical Faculty of Visual artist and performer. Born in Belgrade in 1972. the Belgrade University. Completed postgraduate In last decade had several solo and group exhibitions studies at the same university with the thesis “Software and performances in Serbia and abroad. Member of implementation of a general simulator”. Worked in the art group BAZAART from Belgrade. Student of master Institute of Physics Belgrade - Serbia on his PhD and program MAPA (Moving Academy for Performing Arts holding lectures at Megatrend University. Currently – Amsterdam) in Serbia. Lives and works in Belgrade, employed at TAMU Qatar as a research associate in the Serbia. science department.

Contact: [email protected] Contact: [email protected]

206

Voices_Gazes_Traces 07.12 - 18.12. Boško Prostran i Isidora Ilić

Doplgenger

Doplgenger je umetnički duo osnovan 2006. od strane Isidore Ilić i Boška Prostran, film/video umet- nika iz Beograda. Umetnička praksa Doplgengera kao nezavisne grupe predstavlja umetničko- istraživački rad u okvirima savremenih umetničkih pitanja i društvenih tema. Doplgenger poetika trpi uticaje tradicije avangardnih filmskih pokreta i po- etika kao sto su Leva obala, andergraund film, poli- tike autora, a okrenuta je ka preispitivanu filmskog medija, jezika, strukture i teksta.

U poslednje projekte spadaju Voices_Gazes_Traces (video instalacija, 2009); Surplus (eksperimentalni video, 2008); Mirage_inter (interdisciplinarni per- formans, 2008); Youtopia (video instalacija, 2007); Code (video art, 2007).

Video instalacija Voices_Gazes_Traces je ishod višemesečnog istraživanja umetničkog dua Doplgenger a omogućenog kroz programe umetničkih rezidensa u Austriji i Engleskoj tokom 2009. Voices_Gazes_Traces se bavi konceptom pisma u okvirima filmskog medija. Istraživanje se služilo doprinosima teorije filma, teorije književnosti i feminističkih umetničkih praksi. Za polaznu tačku preispitivanja filmskog jezika uzet je esej Elen Siksu “Smeh Meduze”, koji uvodi koncept écriture fémi- nine, i feministička estetika filma čiji fokus počiva na istraživanju ženske reprezentacije na filmu i prirode filmskog medija baziranom na logici muškog pogleda.

boško prostran i isidora ilić (doplgeNGEr)

Doplgenger radovi su prikazivani i nagrađivani na festivalima u zemlji i inostranstvu. Skorije izložbe/ projekcije uključuju: TINAG (London, 2009); Video in progress 3 (Ljubljana, 2009); fringemk (Engleska, 2009); Kansk Video Festival (Rusija, 2009); Swan Day (Berlin, 2009); Galerija SC (Zagreb, 2009); performIC (Austrija, 2009); Galerija Alkatraz (Ljubljana, 2009); VIDEOMEDEJA Video Festival (Novi Sad, 2008); Galerija O3one (Beograd, 2008); namaTRE.ba (BiH, 2008); ALTERNATIVE FILM-VIDEO FESTIVAL (Beograd 2007).

Kontakt: www.doplgenger.org

208

Voices_Gazes_Traces 07.12 - 18.12. Boško Prostran & Isidora Ilić

Doplgenger

Doplgenger is artistic duo founded in Belgrade in 2006 by Isidora Ilic and Bosko Prostran, film/video artists from Belgrade. Art practice of Doplgenger as an independent group involves artistic and research work concerned with contemporary art issues and social issues. Doplgenger poetic is under influence and in the tradition of avant-garde film movements and poetics such as Left cost, underground film, politics of author, and it is turned to questioning of film medium, its language, structure and text.

Some of their last projects were: Voices_Gazes_ Traces (video installation, 2009); Surplus (experi- mental video, 2008); Mirage_inter (interdisciplinary performance, 2008); Youtopia (video installation, 2007); Code (video art, 2007).

Video installation Voices_Gazes_Traces is the out- come of several months’ research conducted by the artistic duo Doplganger, made possible by artist-in- residence programmes in Austria and England dur- ing 2009. Voices_Gazes_Traces deals with the con- cept of writing within film medium. Artistic research was based around film theory, theory of literature and feminist art practices. As a starting point in questioning film language it has taken Hélène Cix- ous essay “The Laugh of the Medusa” to introduce the concept of feminine ecriture. Feminist perspec- tive on the representation of women on film and the nature of film based on the logic of the male gaze have been in focus of questioning film language.

boško prostran & isidora ilić (doplgeNGEr)

Doplgenger works are presented and rewarded on festivals in country and abroad. Selected exhibitions/projections: TINAG (London, 2009); Video in progress 3 (Ljubljana, 2009); fringemk (England, 2009); Kansk Video Festival (Russia, 2009); Swan Day (Berlin, 2009); Gallery SC (Zagreb, 2009); performIC (Austria, 2009); Gallery Alkatraz (Ljubljana, 2009); VIDEOMEDEJA Video Festival (Novi Sad, 2008); O3one Art Space (Belgrade, 2008); namaTRE.ba (BH, 2008); ALTERNATIVE FILM-VIDEO FESTIVAL (Belgrade 2007).

Contact: www.doplgenger.org

210 impresum

REMONT ART FILES, br. 2/3 Časopis za promociju savremene umetnosti 2009/10

Izdavač / Publisher: Remont nezavisna umetnička asocijacija Remont Independent Artistic Association Za izdavača / For the Publisher: Darka Radosavljević Urednici / Editors: Saša Janjić, Darka Radosavljević, Miroslav Karić Saradnici / Contributors: Miško Šuvaković, Sonja Briski Uzelac, Nikola Šuica, Marija Radoš, Nikola Deidć, Gena Teodisijevska, Ognjen Lopušina, Margaret Urmajster, jelena Spajić, Paula Muhr, Svetlana Spasić Glid, Uglješa Rajčević, Mihajlo Vasiljević Dizajn i prelom / Design & Layout: Saša Tkačenko Fotografije / Photos: Remont dokumentacija & umetnici Prevod / Translation: Aleksandar Vasiljević, Irena Šimić, Katarina Radović, Aleksandra Lazar Korerktura / Proofreading: Nataša Bokić Štampa / Printing: Publikum, Beograd Tiraž / Copies: 700 Izdanje / Edition: Beograd 2010.

Adresa / Address: Makedonska 5/II, 11000 Beograd, Srbija Tel: +381 11 3223 406 Fax: +381 11 3344 171 www.remont.net [email protected]

Savet galerije / Gallery Bord: 2008 – Anica Vučetić, Miroljub Marjanović & Slobodan Jovanović 2009 – Marija Đorđević, Gabriel Glid & Maja Stanković

Štampanje kataloga pomogli / Printing of the catalogue suported by: Sekretarijat za kulturu grada Beograda, Ministarstvo kulture Republike Srbije Secretariat for Culture City Assembly of Belgrade, Ministry of Culture Republik of Serbia

CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд

7

REMONT art files : časopis za promociju savremene umetnosti / urednici Saša Janjić, Darka Radosavljević, Miroslav Karić. - 2009, br. 1- . - Beograd (Makedonska 5/II) : Remont nezavisna umetnička asocijacija, 2009 - (Beograd : Publikum). - 24 cm

Godišnje. - Tekst uporedo na srpskom i engleskom jeziku. - Je nastavak: Remont art magazin = ISSN 1450-9512 ISSN 1821-0511 = Remont art files COBISS.SR-ID 155011596