Arkusz JASTARNIA (7)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009

Autor: EL śBIETA GAWLIKOWSKA*, KRZYSZTOF SEIFERT*, ANNA PASIECZNA*, PAWEŁ KWECKO*, JERZY KRÓL**

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: OLIMPIA KOZŁOWSKA* Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA* we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą*

Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA*

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50 056 Wrocław

ISBN ......

Spis tre ści

I. Wst ęp − K. Seifert ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza − K. Seifert ...... 3 III. Budowa geologiczna − E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin − E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin − K. Seifert ...... 9 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin − E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 9 VII. Warunki wodne − E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 10 1. Wody powierzchniowe...... 10 2. Wody podziemne...... 10 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego − E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 12 IX. Geochemia środowiska ...... 14 1. Gleby − A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 14 X. Składowanie odpadów − J. Król ...... 17 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego − E. Gawlikowska ...... 18 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu − E. Gawlikowska ...... 18 XIII. Zabytki kultury − K. Seifert ...... 22 XIV. Podsumowanie − E. Gawlikowska ...... 22 XV. Literatura ...... 23

I. Wst ęp

Arkusz Jastarnia Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 został wy- konany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2008 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Jastarnia Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2003, w Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (Król, 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjo- graficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Gda ńsku oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzyskane w: Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Oddziale Morskim Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni, Urz ędzie Morskim w Gdyni, Starostwie Powiatu Puckiego, urz ędzie miasta Gdynia i Hel, a tak Ŝe w urz ędach miasta i gmi- ny Jastarnia oraz Władysławowo. Informacje zweryfikowano podczas zwiadu terenowego.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Jastarnia jest ograniczony współrz ędnymi geograficznymi 18°30’ −18°45’ długo ści geograficznej wschodniej i 54°40’–53°50’ szerokości geograficznej północnej.

3 Około 5% omawianego obszaru arkusza stanowi l ąd – cz ęść Półwyspu Helskiego (Mie- rzei Helskiej) o długo ści 19 km. Pozostał ą powierzchni ę zajmuj ą wody Morza Bałtyckiego i Zatoki Puckiej. W układzie administracyjnym cały ten teren poło Ŝony jest w granicach wo- jewództwa pomorskiego, w powiecie puckim. Zachodni fragment półwyspu zajmuje miasto i gmina Władysławowo, centralna cz ęść to miasto i gmina Jastarnia. Natomiast pozostała, wschodnia cz ęść półwyspu nale Ŝy do miasta Hel. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) obszar arkusza znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Mierzeja Helska, nale Ŝą cego do makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie, w podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (fig. 1).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Jastarnia na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów

Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Koszali ńskiego: 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie, 313.45 − Wysoczyzna śarnowiecka, 313.46 − Pradolina Redy –Łeby Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.51 – Pobrze Ŝe Kaszubskie, 313.52 – Mierzeja Helska Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie

4 Mierzeja Helska odgał ęzia si ę od północno-wschodniej kraw ędzi K ępy Swarzewskiej (6 km na zachód od granic arkusza), wrzynaj ąc si ę w Morze Bałtyckie w ąskim pasem o szeroko ści 150–1300 metrów. Długo ść linii brzegowej półwyspu od strony pełnego morza w granicach arkusza Jastarnia wynosi 19 km, natomiast od strony zatoki − 20 km (całkowita – od Władysławowa po Hel wynosi 34 km). Jego powstanie zwi ązane jest z kształtowaniem si ę dzisiejszej Zatoki Puckiej, około 5–6 tys. lat temu. Na załamaniu klifów K ępy Swarzewskiej, wraz z podnoszeniem si ę poziomu wód Bałtyku, tworzyły si ę piaszczyste ławice, oddzielaj ąc gł ębsze cz ęś ci zalewu (tzw. jamy) od wpływów otwartego morza. Brze Ŝne cz ęś ci tworz ącej si ę mierzei helskiej stanowi ące mielizny zostały zalane, a półwysep kształtował si ę na obszarze obserwowanym obecnie. Do około 1200 lat temu, zanim półwysep uległ konsolidacji, no- towano liczne przelewy wód morskich do zatoki. Z czasem wały brzegowe powstałe dzi ęki działalno ści pr ądów i fal morskich, a tak Ŝe wiatru (tworz ącego wydmy), zostały utrwalone przez ro ślinno ść . Ci ąg zewn ętrzny (północny) mierzei stanowi ą tzw. wydmy białe, a we- wn ętrzny (od strony zatoki) − wydmy szare, którym barw ę nadaje tworz ąca si ę próchnica. Na przewa Ŝaj ącej długo ści półwyspu utworzyły si ę niewielkie wały i pagórki wydmowe, które za Jastarni ą tworz ą ju Ŝ bardziej rozległy obszar rze źby eolicznej, w obr ębie którego formy wydmowe dochodz ą do wysoko ści 13 m (Góra Lubek mi ędzy Ku źnic ą i Jastarni ą). Od strony otwartego morza maj ą one generalnie przebieg równoległy do linii brzegowej, natomiast w kierunku osi półwyspu uło Ŝone s ą zazwyczaj południkowo. Wzdłu Ŝ brzegu o ekspozycji południowo-zachodniej (od strony Zatoki Puckiej), na odcinku Chałupy − Jastarnia, ci ągn ą si ę nisko poło Ŝone, płaskie, bezle śne i cz ęś ciowo podmokłe równiny akumulacji organogeniczno- mineralnej. Dopiero od wysoko ści Juraty tak Ŝe brzegi nadzatokowe zajmuj ą piaski eoliczne. Omawiany obszar pod wzgl ędem klimatycznym znajduje si ę na styku dzielnicy pomor- skiej i gda ńskiej, w strefie silnego oddziaływania wód morskich. Wpływ Bałtyku przejawia si ę w podwy Ŝszaniu temperatury powietrza w okresie jesienno-zimowym i jej obni Ŝaniu w okresie wiosenno-letnim. Charakterystyczne cechy klimatu to średnie temperatury: stycznia - 0,5°C, lipca +16,5°C, roczna +7,4°C, a suma rocznych opadów około 550 mm. Okres wegeta- cyjny trwa przeci ętnie około 210 dni. Znamienn ą cechą jest du Ŝa wilgotno ść powietrza i zmienno ść zachmurzenia. Na obszarze zatoki i otwartego morza dominuj ą wiatry z sektora zachodniego, a wiatry silne, o pr ędko ści powy Ŝej 10 m/s wyst ępuj ą około 60 −70 dni w roku (Wo ś, 1999). Gospodarka tego obszaru to głównie turystyka, rybołówstwo oraz przetwórstwo rybne. W Jastarni znajduje si ę mały port rybacki, a przystanie dla kutrów – w Chałupach i Ku źnicy.

5 Jednak głównym źródłem dochodów mieszka ńców jest obsługa ruchu turystycznego. We wszystkich miejscowo ściach stale rozbudowuje si ę baza hotelowa i rekreacyjno-wypoczynkowa. Najwi ększy o środek turystyczno-wczasowy tworzy Jastarnia wraz z Jurat ą. W sezonie letnim zawijaj ą tu statki białej floty z Gda ńska, Sopotu i Gdyni. Wzdłu Ŝ całej mierzei, od strony otwartego morza, rozci ąga si ę szeroka i czysta pla Ŝa. Jastarnia (około 5 tys. mieszka ńców) jest równie Ŝ głównym o środkiem osadniczym. Miasto pełni funkcje administracyjne i usługowe dla środkowej cz ęś ci Półwyspu Helskiego. Główny ci ąg komunikacyjny na całej długo ści półwyspu tworz ą linia kolejowa Gdy- nia −Władysławowo −Hel oraz droga asfaltowa z Władysławowa do Helu. Szczególnie inten- sywnie jest on wykorzystywany w letnim sezonie turystycznym, kiedy ilo ść go ści odwiedzaj ą- cych omawiany teren wielokrotnie przekracza liczb ę stałych mieszka ńców.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Jastarnia przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Jastarnia wraz z obja śnieniami (Tom- czak, 1995, 2000), a tak Ŝe Map ę geologiczn ą dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Puck (Jurowska, Pikies, 1992). Omawiany teren le Ŝy w obr ębie syneklizy perybałtyckiej. Wgł ębna budowa geologiczna obszaru arkusza Jastarnia została rozpoznana dwoma otworami wiertniczymi o gł ęboko ściach 1160 m i 3520 m. Podło Ŝe krystaliczne – granitognejsy – wyst ępuje na gł ęboko ści 3483 m. Pokryw ę osa- dow ą tworz ą utwory paleozoiczne kambru (piaskowce, wapienie, mułowce i iłowce, ordowiku (iłowce, piaskowce, zlepie ńce, wapienie i margle), syluru (iłowce, mułowce) o mi ąŜ szo ści 1868 m i permu (cechszty ńskie trzy cyklotemy w ęglanowo-ewaporytowe). Na uwag ę zasługu- ją cechszty ńskie utwory formacji solono śnej o grubo ści przekraczaj ącej 170 m. W śród serii węglanowo-siarczanowej najstarszego cyklotemu zalega pokład soli kamiennej i polihalitu. Sole te zostały udokumentowane na obszarze s ąsiedniego arkusza – Puck. Skały mezozoiczne reprezentowane s ą przez triasowe piaskowce, mułowce, iłowce, piaskowce i wapienie o ł ącznej mi ąŜ szo ści do 300 m, jurajskie wapienie, piaskowce i mułowce o mi ąŜszo ści do 250 m i górnokredowe (cenoman–kampan) piaskowce glaukonitowe iły, margle i mułowce o mi ąŜ szo ści do 100 m. W granicach omawianego terenu najlepiej rozpoznane zostały utwory czwartorz ędowe, le Ŝą ce na przewa Ŝaj ącym obszarze bezpo średnio na osadach kredy i pokrywaj ące cał ą po-

6 wierzchni ę półwyspu (fig. 2). Tylko w zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Ku źnicy i Chałup, w podło Ŝu czwartorz ędu wyst ępuj ą utwory trzeciorz ędowe – z górnego eocenu i dolnego mio- cenu. W tej cz ęś ci półwyspu tworz ą one wyra źną elewacj ę podło Ŝa podczwartorz ędowego, podkre ślaj ącą jego genetyczn ą dwudzielno ść . Profil osadów trzeciorz ędowych tworz ą mułow- ce, iłowce i piaski eocenu z zalegaj ącymi na nich mioce ńskimi piaskami kwarcowymi i muł- kami, osi ągaj ącymi mi ąŜ szo ść prawie 50 m. W profilu plejstocenu wyst ępuj ą w przewadze osady zlodowace ń północnopolskich z najmłodszych faz stadiału głównego (górnego). Osady glacjalne wykształcone w postaci glin zwałowych i towarzysz ących im serii zastoiskowych i wodnolodowcowych, we wschodniej cz ęś ci obszaru, zachowały si ę przede wszystkim w obni Ŝeniach powierzchni podczwartorz ę- dowej. Serie grubookruchowe tworz ą piaski i Ŝwiry z udziałem skał mezozoicznych, wskazu- jących na erozj ę podło Ŝa. Natomiast iły pylaste o genezie lodowcowo-morskiej tworzyły si ę w schyłkowej fazie plejstocenu. Po recesji l ądolodu zacz ął kształtowa ć si ę akwen bałtycki. Powierzchnia podczwartorz ędowa wykazuje znaczne zró Ŝnicowanie w rejonie Jastarni i Jura- ty, gdzie stwierdzono wyst ępowanie gł ębokiej rynny erozyjnej, si ęgaj ącej stropu osadów kredy górnej. W najgł ębszym jej miejscu całkowita mi ąŜ szo ść utworów czwartorz ędu przekracza 180 m, z czego niemal 100 m przypada na akumulacje osadów holoce ńskich. Sedymentacj ę holoce ńsk ą rozpoczyna seria jeziora ancylusowego wykształcona jako ja- snoszare mułki. Na nich spoczywa seria osadów morskich, reprezentuj ących kolejne fazy rozwoju Bałtyku. Tworz ą j ą piaski mułkowate i mułki w sp ągu oraz piaski drobnoziarniste w stropie, osadzone w czasie transgresji litorynowej. W stropie zalegaj ą piaski morskie fazy współczesnego Bałtyku (Kramarska i in., 1993). Dominuj ącym typem osadów dna Zatoki Puckiej i cz ęś ci Bałtyku przyległej do nasady Mierzei Helskiej s ą piaski drobnoziarniste, rza- dziej średnio- i gruboziarniste ze Ŝwirami, głazy oraz otoczaki. W gł ębszych partiach zatoki wyst ępuj ą namuły i szlamy organiczne barwy ciemnoszarej lub czarnej. W zachodniej cz ęś ci półwyspu kilkumetrowa warstwa gliny zwałowej najmłodszego zlodowacenia przykryta jest osadami piaszczysto-Ŝwirowymi. Na nich zalega cienka pokrywa osadów piaszczystych i jeziorno-bagiennych z charakterystycznymi wkładkami torfu na gł ę- boko ści 10 −12 m. Na styku morza i l ądu wyst ępuj ą morskie piaski pla Ŝowe, kwarcowe, z domieszk ą minerałów ci ęŜ kich, które przechodz ą pod powierzchni ą morza w piaski śred- nioziarniste.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Jastarnia nie udokumentowano złó Ŝ kopalin.

8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Jastarnia nie prowadzi si ę wydobycia i przetwórstwa kopalin. Pod- czas wizji terenowej nie stwierdzono śladów nielegalnego pozyskiwania piasków. W ostatnich latach ubiegłego stulecia, w przybrze Ŝnych rejonach dna Zatoki Puckiej po- bierany był piasek do sztucznego zasilania brzegu Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza. Wyrobiska porefulacyjne maj ą nieznaczn ą powierzchni ę, od 0,5 do 10 ha, natomiast gł ęboko ść ich waha si ę od 7 do 13 m. Wyrobiska te, ze wzgl ędu na swoj ą znaczn ą gł ęboko ść (w stosunku do otaczaj ącego dna) i mał ą powierzchni ę, maj ą charakter pułapek sedymenta- cyjnych. Panuj ą w nich warunki beztlenowe i akumulują si ę zanieczyszczenia.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Jastarnia wyznaczono jedynie obszary perspektywiczne piasków w dnie basenu Morza Bałtyckiego i Zatoki Puckiej. W ramach prac badawczych przeprowa- dzonych w celu rozpoznania budowy geologicznej Zatoki Puckiej stwierdzono, Ŝe dno zalewu buduj ą morskie osady holocenu, zalegaj ące na utworach l ądowych o genezie glacjalnej. Naj- wi ększe obszary dna zajmuj ą piaski drobnoziarniste, miejscami średnioziarniste. Te ostatnie mog ą mie ć znaczenie surowcowe. Ich wyst ępowanie zwi ązane jest z obszarami mielizn, rozci ągaj ących si ę wzdłu Ŝ Półwyspu Helskiego. Utwory piaszczyste o przewadze frakcji ponad 0,25 mm, a tak Ŝe o drobniejszym ziarnie zostały okonturowane, z uwzgl ędnieniem pasa strefy ochrony brzegu półwyspu, o szeroko ści 600 m. W Zatoce Puckiej tworz ą one pi ęć pól o powierzchni od 40 do 130 ha. Pola te na mapie przedstawiono jako obszary perspektywiczne piasków. Dwa z nich poło Ŝone s ą w rejonie Chałup (pole zachodnie przechodzi na s ąsiedni arkusz Puck), a trzy w rejonie Ku źnicy. Ł ączne szacunkowe zasoby omówionych nagromadze ń piasków, obliczone dla warstwy o mi ąŜ szo ści 3,0 m, wynosz ą 11,5 mln m 3, w tym 2,9 mln m 3 piasków średnioziarnistych (Kramarska i in., 1993). Przy południowej granicy obszaru arkusza, na powierzchni około 2000 ha zlokalizowa- ny jest kolejny perspektywiczny obszar piasków, który kontynuuje si ę na obszarze arkusza Gdynia. Tworz ą go piaski drobnoziarniste o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 1 m. Kopalina wyst ę- puj ą na gł ęboko ści od 5 do 15 m (U ścinowicz, Zachowicz, 1992, 1994). W strefie otwartego morza zlokalizowane jest pole nagromadze ń piasków średnioziarni- stych. Piaski te poło Ŝone w strefie gł ęboko ści 20–25 m i obejmuj ą form ę niewielkiego wału. Zasoby piasków w tym polu wynosz ą około 2 mln m 3 (Masłowska, Zachowicz, 1991).

9 Okre ślenie granic tych wyst ąpie ń mo Ŝe by ć pomocne przy wyznaczaniu pól refulacyjnych dla pozyskania materiału dla umacniania i ochrony brzegów Mierzei Helskiej. Potencjalne zło Ŝa piasku wyst ępuj ące w północno-zachodniej cz ęś ci Zatoki Puckiej uzna ć mo Ŝna za konflikto- we ze wzgl ędu na ich wyst ępowanie na obszarze Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Na podstawie opracowania dotycz ącego zlokalizowania potencjalnych złó Ŝ torfu (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996), Ŝadne z wyst ąpie ń torfów na omawianym obszarze nie zostało zaklasyfikowane do potencjalnej bazy surowcowej.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Na obszarze arkusza Jastarnia nie wyst ępuj ą cieki powierzchniowe.

2. Wody podziemne

Omawiany teren, według regionalizacji słodkich wód podziemnych Polski, w przewa Ŝa- jącej swej cz ęś ci znajduje si ę w obr ębie regionu IV gda ńskiego (Paczy ński, 1995). Wody podziemne obszaru omawianego arkusza omówiono na podstawie Mapy hydro- geologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami, arkusz Jastarnia (Fr ączek 1998). Mierzeja Helska jest zamkni ętą jednostk ą o odr ębnym obiegu wód i wyró Ŝniaj ących j ą na wybrze Ŝu warunkach hydrogeologicznych, szczególnie w obr ębie soczew wód słodkich w utworach holoce ńskich. Na omawianym obszarze wyróŜni ć mo Ŝna trzy poziomy wodono- śne: holoce ński, plejstoce ński i plejstoce ńsko-kredowy, z których znaczenie u Ŝytkowe maj ą dwa − holoce ński i plejstoce ńsko-kredowy. Poziom holoce ński wyst ępuje w południowej cz ę- ści Mierzei Helskiej, natomiast w cz ęś ci północnej, po Jastarni ę, nie spełnia warunków poziomu u Ŝytkowego ze wzgl ędu na niewielk ą mi ąŜ szo ść soczewy wód zwykłych (słodkich) wynosz ącą od 3 m do 6 m. Wyst ępowanie wód podziemnych pierwszego poziomu − wieku holoce ńskiego zwi ązane jest z warstwami piasków drobno- i średnioziarnistych pochodzenia morskiego. W stropie wyst ępuje warstwa piasków holocenu zalegaj ąca bezpo średnio na za- wodnionej serii piasków pylastych plejstocenu. Ten poziom wodono śny uformował si ę sto- sunkowo niedawno, po całkowitym ukształtowaniu Mierzei Helskiej. W rejonie Chałup i Ku źnicy ł ączy si ę on lokalnie z gł ębiej wyst ępuj ącym poziomem plejstoce ńskim. Z poziomu tego czerpie wod ę wi ększo ść studni gospodarskich. Swobodne zwierciadło wody znajduje si ę na gł ęboko ści 0,15–1,0 m, a mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej osi ąga tu 26–30 m. Jej przewod-

10 no ść wynosi średnio 280 m 2/24h. Zasilanie odbywa si ę bezpo średnio z opadów atmosferycz- nych, a ich drena Ŝ zachodzi w strefie brzegowej morza i Zatoki Puckiej. W Jastarni wody podziemne s ą w bezpo średnim kontakcie z zasolonymi wodami morskimi, na co wskazuje ich skład chemiczny. Na wschód od Jastarni wody poziomu plejstoce ńskiego i kredowego tworz ą na gł ęboko- ści 90 −175 m jeden poziom wodono śny – plejstoce ńsko-kredowy. Wodnolodowcowe osady piaszczysto-Ŝwirowe zalegaj ące na resztkach zniszczonych erozyjnie osadów trzeciorz ędu wypełniaj ą gł ębok ą rynn ę i stanowi ą ł ącznie z piaskami glaukonitowymi górnej kredy jeden wspólny poziom wodono śny, dobrze izolowany od poziomu wód holoce ńskich. W zwi ązku z tym maj ą one bardziej ustabilizowany skład chemiczny w porównaniu z poziomem zalega- jącym powy Ŝej. Zwraca jednak uwag ę zwi ększone st ęŜ enie chlorków w wodach uj ęcia w Ju- racie, przekraczaj ące 300 mg Cl¯ /dm 3. Odczyn pH tych wód wynosi 7,5 −8,1, natomiast twar- do ść ogólna zmienia si ę od 3,12 do 8,1 mval/dm 3. Średnia mi ąŜ szo ść tej warstwy wodono śnej wynosi 30 m, a przewodno ść 200 m 2/24h. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wod ę omawianej cz ęś ci półwyspu jest uj ęcie komunalne „Cetniewo”, zlokalizowane, na terenie miasta Władysławowa (poza obszarem arkusza). W zwi ązku ze wzrostem zapotrzebowania na wod ę w okresie sezonu turystycznego, awaryjn ą rol ę pełni ą dwa uj ęcia w Juracie (wody plejstoce ńsko-kredowe), z których woda poddawana jest uzdatnianiu. Uj ęcia te zostały zaznaczone na mapie. W rejonie Jastarni, w utworach cechszty ńskiej formacji solono śnej i osadach triasu na- wiercono zmineralizowane wody chlorkowo-sodowe i bromkowo-jodkowe o g ęsto ści od 1,0184 do 1,0721 g/cm 3 i odczynie pH=7, wykazuj ące przydatno ść do celów leczniczych (Bo- jarski, 1986). Na obszarze arkusza Jastarnia nie wyst ępuj ą główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990) (fig. 3).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Jastarnia na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO); 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 – granica GZWP w ośrodku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 110 – Pradolina Kaszubska i rzeka Reda, czwartorz ęd (Q); 111 – Subniecka Gda ńska, kreda (K)

VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego

Na obszarze arkusza Jastarnia brzegi Mierzei Helskiej ograniczaj ą dwa akweny morskie. Od północy jest to obszar morski Bałtyku (otwartego morza), a od południa − obszar wód Zatoki Puckiej, która stanowi północno-zachodni ą cz ęść Zatoki Gda ńskiej. Zachodnia cz ęść Zatoki Puckiej nosi nazw ę Zalewu Puckiego. Jest to akwen o przewa Ŝaj ących gł ębokościach od 1 do 5 m, a maksymalnie 9,3 m (w Ku źnickiej Jamie). Granic ę mi ędzy Zalewem Puckim, a wła ściw ą Zatok ą Puck ą wyznacza poło Ŝona na wysoko ści Ku źnicy (na wschód od Jamy Ku źnickiej) Rybitwia Mielizna, zwana te Ŝ Rew ą Mew. Okresowo jej fragmenty wynurzaj ą si ę ponad wody zalewu. Dno Zatoki Puckiej przy jej kontakcie z brzegami mierzei tworzy pod-

12 wodn ą półk ę o szeroko ści 1000 −1200 m i gł ęboko ści do 1,5 m, zwan ą Bórzy ńsk ą Mielizn ą, a od wysoko ści Juraty – Dług ą Mielizn ą. W kierunku południowym półka przechodzi w skłon (o maksymalnym nachyleniu 2 −3°) opadaj ący ku Zatoce Puckiej na gł ęboko ść dochodz ącą do 26 m. W obr ębie płycizny w rejonie Jastarni wytyczono tor wodny do przystani rybackiej. Gł ęboko ść dna Bałtyku w północnej cz ęś ci terenu arkusza wzrasta stopniowo w miar ę odda- lania si ę od morskiego brzegu Półwyspu Helskiego, osi ągaj ąc w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza warto ść maksymaln ą 85 m. Według danych wieloletnich Instytutu Meteorologii i Go- spodarki Wodnej, średni poziom morza wykazuje ogóln ą tendencj ę wzrostu. Zasolenie wód przydennych w Zatoce Puckiej wynosi 7,5‰, a jej średnia temperatura w lipcu waha si ę od 18°−22°. Zasolenie wód powierzchniowych Bałtyku osi ąga 7,3 −7,4‰. Wody zatoki w miesi ą- cach zimowych ulegaj ą zlodzeniu, szczególnie widocznemu w zachodniej jej cz ęś ci. Okres zlodzenia liczony jest od dnia wyst ąpienia pierwszych zjawisk lodowych do dnia zaniku ostatniego lodu. W ostatnich latach najwi ększe zlodzenie zanotowano w zimie 1995/96 – 128 dni. Na mapie przedstawiono średnie warunki zlodzenia obliczone z ostatnich 10 lat (Ma- teriały..., 2008). Od wielu lat du Ŝym problemem jest poprawa stanu czysto ści Zatoki Puckiej. Do wód zatoki zrzucane s ą oczyszczone ścieki z oczyszczalni biologicznej w Swarzewie (połoŜonej na arkuszu Puck) oraz oczyszczalni w Jastarni, utylizuj ącej ścieki równie Ŝ z zachodniej cz ęś ci półwyspu. Działalno ść obu oczyszczalni spowodowała bardzo szybk ą popraw ę stanu sanitar- nego wód zatoki i pobliskich pla Ŝ, ale równocze śnie wyra źnie zwi ększył si ę stopie ń eutrofiza- cji (zwi ązki biogenne fosforu i azotu) wód przybrze Ŝnych. Głównym czynnikiem sprzyjaj ą- cym tak szybkim zmianom jest ograniczona wymiana wód w Zatoce Puckiej. Cały akwen charakteryzuje si ę jednak dobrym natlenieniem. Dla Zalewu Puckiego średnie st ęŜ enie tlenu wynosi 7,14 cm 3/dm 3, natomiast dla Zatoki Puckiej 7,38 cm 3/dm 3. Decyduj ącym czynnikiem dynamiki morza, kształtuj ącym stref ę brzegow ą jest falowa- nie, co objawia si ę wzmo Ŝeniem abrazji brzegów oraz nasileniem transportu i akumulacji ru- mowiska dennego (Zawadzka-Kahlau, 1999). Zjawiska geodynamiczne dotycz ą wył ącznie brzegów aktywnych, gdzie istnieje konieczno ść ochrony strefy brzegowej przed procesami abrazyjnymi i wezbraniami sztormowymi. Od strony otwartego morza, na odcinku obejmuj ą- cym rejon Chałup i Ku źnicy, brzeg morski nie jest dostatecznie zabezpieczony naturalnymi wydmami i przez to łatwiej ulega niszczeniu. Elementy jego ochrony stanowi ą ostrogi a Ŝuro- we i gabiony, a tak Ŝe sztuczne zasilanie materiałem refulowanym pobieranym z dna Zatoki Puckiej. W rejonie Jastarni i Juraty niszczenie brzegu odbywa si ę przy aktywnym udziale

13 wzmo Ŝonego falowania i procesów deflacyjnych. Szeroko ść półwyspu jest tu wi ększa, a natu- raln ą ochron ę stanowi ą utrwalone wydmy. Od strony zatoki odcinki brzegowe na wysoko ści: Chałup, Ku źnicy i Juraty s ą chronione betonow ą opask ą, stopniowo przedłu Ŝan ą, a w Chału- pach dodatkowo tzw. ła ńcuchem Galla (Zachowicz, Dobracki, 1997; Zachowicz, 2007). Brzegi Półwyspu Helskiego oznakowane s ą odr ębnym kilometra Ŝem. W granicach arkusza znajduje si ę odcinek od 6 do 25 km (brzeg odmorski) i od 46 do 63 (brzeg odzatokowy). W Jastarni znajduje si ę latarnia morska o wysoko ści 13,3 m, a w Jastarni i w Juracie, od strony Zatoki Puckiej, dwa mola.

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 7 – Jastarnia, umieszczono w tabeli 1. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanie- czyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km oraz „Atlasu geochemicznego Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000, cz ęść I” (Lis, Pasieczna, 1999) − opróbowanie w siatce 1x1 km.. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2) m. Po- bierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesie- wana przez sita nylonowe o oczkach 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby analizowane dla „Atlasu geochemicznego Polski” mineralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), a próbki dla „Atlasu geochemicznego Pobrze Ŝa Gda ńskiego” − w wodzie królewskiej w temp. 95°C, w ci ągu

14 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych pró- bek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyj- nych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2, czy 1 próbka na około 1 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka − jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup A oraz B (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawar- to ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całe- go kraju (tabela 1). Przeci ętne zawarto ści analizowanych pierwiastków w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski.

15 Tabela 1 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 7 – Jastar- dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra nia na arkuszu 7 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Jastarnia Polski 4)

Metale N=33 N=33 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa 2) 3) <2mm <1 mm Grupa B Grupa C Mineralizacja Mineralizacja 1) Grupa A woda królewska HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0 −0,2 0,0 –0,3 0–2 As Arsen 20 20 60 <5 −<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 2−62 4 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 −8 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 5−118 14 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 −<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 −2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 −13 1 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 − 6 1 3 Pb Ołów 50 100 600 <3 −28 5 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 −0,18 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 7 – Jastarnia 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 33 poddanego oc hronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 33 Prawo wodne, Cr Chrom 33 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 32 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 33 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 33 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 33 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu Ni Nikiel 33 faktycznego, Pb Ołów 33 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 33 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, kusza 7 – Jastarnia do poszczególnych grup u Ŝytkowa- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane nia (ilo ść próbek) z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny 32 1 komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Pod wzgl ędem zawarto ści metali 33 spo śród badanych gleb spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) zaklasyfi-

16 kowano próbk ę gleby z punktu 28, z uwagi na wzbogacenie w cynk (118 ppm). Podwy Ŝszenie ilo ści cynku prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny, którego źródłem jest działalno ść gospodarczo-przemysłowa na obszarze zurbanizowanym (Jastarnia). Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

X. Składowanie odpadów

Na obszarze arkusza Jastarnia nie wyznaczono miejsc predysponowanych do lokalizacji składowisk odpadów. Cał ą powierzchni ę arkuszy zajmuj ą obszary o bezwzgl ędnym zakazie ich lokalizowania. Podstaw ą do oceny mo Ŝliwo ści składowania odpadów, przy opracowaniu tej warstwy tematycznej mapy stanowiło rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24.03.2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Wył ączenie bezwzgl ędne, obejmuj ące cał ą powierzchni ę arkusza wynika z budowy geologicznej omawianego terenu. Analiza Szczegółowej mapy geologicznej w skali 1:50 000 (Tomczak, 2000) wykazuje, Ŝe obszar arkusza w cało ści pokrywaj ą utwory holoce ńskie: piaski morskie, piaski eoliczne, piaski eoliczne w wydmach, namuły i torfy. Ponadto na wymie- nione wył ączenie bezwzgl ędne w ró Ŝnym stopniu nakładaj ą si ę dodatkowe uwarunkowania środowiskowe, wykluczaj ące mo Ŝliwo ść lokalizowania składowisk odpadów ze wzgl ędu na:  morski pas nadbrze Ŝny;  obszar Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – specjalnej ochrony siedlisk „Zatoka Pucka i Półwysep Helski”;  florystyczny rezerwat przyrody „Helskie Wydmy”;  wyst ępowanie zwartych kompleksów le śnych o powierzchni powy Ŝej 100 ha;  wyst ępowanie zwartej zabudowy miasta Jastarnia. Ze wzgl ędu na istnienie wymienionych obszarów stanowi ących bezwzgl ędne wył ącze- nia, przede wszystkim jednak z uwagi na unikalne warto ści przyrodniczo-krajobrazowe Pół- wyspu Helskiego, w granicach arkusza nie ma mo Ŝliwo ści przedstawienia warunków lokali- zacyjnych dla składowisk odpadów, jako obiektów uciąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Najbli Ŝsze tereny, które z punktu widzenia wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa oraz opty- malnego sposobu korzystania ze środowiska przyrodniczego mog ą by ć traktowane jako potencjalne dla lokalizacji składowisk, zostały wyznaczone w granicach arkusza Puck.

17 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

W granicach arkusza Jastarnia nie okre ślono warunków podło Ŝa budowlanego z uwagi na poło Ŝenie całego omawianego obszaru w obr ębie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Stwierdzi ć jednak nale Ŝy, Ŝe niekorzystne warunki dla budownictwa stwarzaj ą osady eoliczne (pola piasków przewianych i wydmy), gdy Ŝ s ą to grunty niespoiste w stanie lu źnym oraz obszary podmokłe poło Ŝone mi ędzy Ku źnic ą a Jastarni ą. Wznoszenie lekkich obiektów w trady- cyjnej technologii nie powoduje istotnych problemów geologiczno-in Ŝynierskich, natomiast budownictwo zwi ązane z ochron ą i technicznym wykorzystaniem strefy brzegowej, wymaga sporz ądzenia dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskich i okre ślenia prognoz wpływu projek- towanych obiektów na równowag ę geodynamiczn ą środowiska.

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Jastarnia charakteryzuje si ę znacznym odsetkiem powierzchni zaj ętej przez lasy. Stanowi ą one 90% jego powierzchni. Poza funkcjami ochronnymi umacniaj ą one wydmy nadmorskie. S ą zaliczane do grupy borów suchych b ądź świe Ŝych z dominuj ącą sosn ą i domieszk ą gatunków drzew li ściastych. W śród ro ślinno ści zielnej wyst ępuje du Ŝa grupa ga- tunków rzadkich, takich jak: mikołajek nadmorski, kocanka piaskowa czy rokitnik zwyczajny. Bogata i zró Ŝnicowana fauna reprezentowana jest przede wszystkim przez ptaki, dla których omawiany obszar le Ŝy na szlaku ich w ędrówek. Na wodach Zalewu Puckiego przebywa i zi- muje wiele gatunków ptaków wodnych i błotnych. Wody Zatoki Puckiej ze wzgl ędu na ich nieznaczne zasolenie i du Ŝą przejrzysto ść stwarzaj ą korzystne warunki dla rozwoju takich gatunków ro ślin jak ramienica, trawy morskie czy zam ętnica błotna. Ro śliny te tworz ą rozle- głe podmorskie ł ąki, na których rosn ą ro śliny kwiatowe i glony, w tym czerwony krasnorost – widlik oraz morszczyn. Ro śliny morskie były stosowane do produkcji agaru-agaru i w rzemio- śle tapicerskim. Fauna morska jest reprezentowana przez gatunki słonowodne, takie jak: małŜe, skorupiaki, ślimaki czy meduzy (chełbia modra) i wiele gatunków ryb. Zalew Pucki jest rejo- nem o najwi ększym zró Ŝnicowaniu gatunkowym w całej polskiej strefie brzegowej Bałtyku. Cała cz ęść l ądowa obszaru arkusza (Mierzeja Helska) oraz cz ęść Zalewu Puckiego znajduje si ę w obr ębie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego (NPK). Park ten został utwo- rzony w 1978 r. Zajmuje całkowitą powierzchni ę 18 804 ha (w tym 7 452 ha cz ęś ci l ądowej i 11 352 ha wód morskich Zatoki Puckiej). Zwi ększona wilgotno ść powietrza oraz obecno ść siedlisk wydmowych i torfowych, pozwoliły na wykształcenie si ę w jego obr ębie unikatowych

18 typów biocenoz nadmorskich. Nadmorski Park Krajobrazowy słu Ŝy zachowaniu istniej ących walorów krajobrazowych, kulturowych, przyrodniczych i rekreacyjnych. W obr ębie NPK utworzono rezerwat przyrody, pomnik przyrody Ŝywej i u Ŝytek ekologiczny (tabela 2). Niewielki fragment florystycznego rezerwatu przyrody (dawnego u Ŝytku ekologicznego) „Helskie Wydmy”, chroni ącego zbiorowiska ro ślinne i procesy charakterystyczne dla obszarów wydmowych, znajduje si ę na południowo-wschodnim kra ńcu arkusza. Walory przyrodnicze posiadaj ą tak Ŝe torfowiska, bagna i ł ąki obj ęte granicami u Ŝytku ekologicznego „Torfowe Kłyle”, utworzonego w celu zachowania miejsca Ŝerowania i odpoczynku ptaków przelotnych, a tak Ŝe ochrony stanowisk szuwarów i słonoro śli charakterystycznych dla niskich wybrze Ŝy Mierzei Helskiej. Rosn ący w centrum Jastarni kasztanowiec biały, o obwo- dzie 3,21 m, został wpisany do rejestru pomników przyrody Ŝywej. Tabela 2 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Numer obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowo ść na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 m. Hel Fl – „Helskie Wydmy” 1 R Hel 2006 pucki (108,48) m. Jastarnia 2 P Jastarnia 1982 PŜ – kasztanowiec biały pucki m. Jastarnia „Torfowe Kłyle” 3 U Jastarnia 2000 pucki (48,53)

Rubryka 2: R – rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny, rodzaj pomnika : PŜ – przyrody Ŝywej

W układzie krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) teren omawianego arkusza le Ŝy w obr ębie obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym – Wybrze Ŝe Bałtyku (2M), chroni ącym najbardziej specyficzne typy ekosystemów na tym terenie (fig. 4). Według systemu Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 teren Mierzei Hel- skiej i Zatoki Puckiej obejmuje specjalny obszar ochrony siedlisk „Zatoka Pucka i Półwysep Helski”, a wody Zatoki Puckiej obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka” (tabela 3). Pierwszy z nich utworzono w celu ochrony obszaru płytkiej zatoki i formy mierzejowej typu kosy, wysuni ętej daleko w morze. Znajduj ą si ę tu ci ągi wydmowe poło Ŝone równolegle do linii brzegowej. Na Półwyspie Helskim dominuj ą bory sosnowe i acidofilne d ąbrowy, frag- mentarycznie zachowały si ę murawy napiaskowe. W Zatoce Puckiej wyst ępuj ą ł ąki podwod- ne. Natomiast drugi obszar − ostoja ptasia o randze europejskiej, obejmuje Zatok ę Puck ą

19 (10 400 ha, średnia gł ęboko ść 3 m) i cz ęść gł ębszych wód Zatoki Gda ńskiej rozpo ścieraj ących si ę na wschód od niej. Na omawianym obszarze brak jest propozycji pozarz ądowych (Shadow List) do obj ęcia ochron ą kolejnych obszarów w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000.

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza Jastarnia na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – granica mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowego, jego numer i nazwa: 2M – Wybrze Ŝe Bałtyku; 2 – mi ędzynaro- dowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 1m – Pobrze Ŝa Kaszubskiego; 3 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 10k – Redy–Łeby

20 Tabela 3 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Poło Ŝenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Powierzchnia Typ obszaru w granicach arkusza Lp Kod obszaru i symbol oznacze- obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść Kod nia na mapie (ha) Województwo Powiat Gmina geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Zatoka Pucka 18°40’42’’ 54°34’37’’ PL0B2 m. i gm. Jastarnia, 1 J PLB220005 62430,43 pomorskie pucki (P) E N PL0B3 m. Hel Zatoka Pucka i 18°35’05’’ 54°41’05’’ m. i gm. Jastarnia, 2 K PLH220032 Półwysep Helski 26750,53 PLOB2 pomorskie pucki E N m. Hel (S)

Rubryka 2: J – OSO (obszary specjalnej ochrony), cz ęś ciowo przecinaj ące si ę z SOO (specjalne obszary ochrony), K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 8: nazwa regionu: PL0B2 – gda ński, PL0B3 – Gda ńsk –Gdynia –Sopot

21 21

XIII. Zabytki kultury

Cenne zabytki kulturowe i historyczne wyst ępuj ące na obszarze arkusza Jastarnia zwi ązane s ą z jego nadmorskim poło Ŝeniem, folklorem kaszubskim i tradycjami morskimi. Najdawniejsze ślady pobytu człowieka w rejonie Jastarni i Chałup pochodz ą z przełomu I wieku p.n.e. i I wieku n.e., czyli z okresu pó źnolate ńskiego i rzymskiego. W śród wykopalisk zwracają uwag ę odłamki naczy ń glinianych, przedmiotów z Ŝelaza i bursztynu, ślady palenisk i szcz ątki domów o konstrukcji słupowej. Ślady osadnictwa wczesno średniowiecznego odkry- to na terenie Juraty. Zabudowa Jastarni (centrum Jastarni i Jastarnia–Bór) oraz Ku źnicy obj ęta jest stref ą ochrony konserwatorskiej (układ ruralistyczny zabudowy). W strefie tej znajduj ą si ę zabytko- we domy rybackie o konstrukcji szkieletowej, a tak Ŝe murowane z XIX wieku. W Juracie za- bytkiem architektonicznym jest dom letniskowy wraz z działk ą przy ul. Mestwina. Do zabyt- ków sakralnych nale Ŝy ko ściół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP z 1932 r. w Jastarni. Zabyt- ki techniki reprezentuj ą obiekty obronne tzw. Rejonu Umocnionego „Hel”, zbudowane w latach 1931 −1939 r. S ą to cztery Ŝelbetowe schrony bojowe, zachowane na północny zachód od miasta (na mapie zaznaczone jednym symbolem).

XIV. Podsumowanie

Obszar arkusza Jastarnia nale Ŝy do najatrakcyjniejszych regionów Pomorza Gda ńskiego. Na jego krajobraz składa si ę obszar środkowej cz ęś ci Półwyspu Helskiego, granicz ący z otwartym morzem i wodami Zatoki Puckiej, piaszczyste pla Ŝe ci ągn ące si ę od Chałup w kierunku wschodnim do Juraty oraz tereny le śne zajmuj ące pas wydm ukształtowanych wzdłu Ŝ całej mierzei. Poło Ŝony jest w granicach Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Ponadto teren Mierzei Helskiej i Zatoki Puckiej obejmuje specjalny obszar ochrony siedlisk „Zatoka Pucka i Półwysep Helski”, a wody Zatoki Puckiej obszar specjalnej ochrony ptaków „Zatoka Pucka”. Są to obszary chronione europejskiego systemu Natura 2000. Miejscowa ludno ść utrzymuje si ę z rybołówstwa, przetwórstwa, rzemiosła i w coraz wi ększym zakresie z obsługi ruchu turystycznego. Jastarnia wraz z Jurat ą stanowi ą du Ŝe, ci ą- gle rozwijaj ące si ę, centrum wczasowo-turystyczne. Omawiany obszar pozbawiony jest złó Ŝ kopalin. Brak tu jest równie Ŝ znacz ących per- spektyw surowcowych. Holoce ńskie piaski morskie, wyst ępuj ące w północnej cz ęś ci Zatoki Puckiej, a tak Ŝe w strefie otwartego morza, mog ą mie ć zastosowanie do celów refulacyjnych.

Na terenie arkusza nie wyznaczono obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów. Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą i inne uwarunkowania środowiskowe teren arkusza znajduje si ę w obszarze wył ączonym bezwzgl ędnie z lokalizacji tego typu obiektów. Walorem obszaru obj ętego granicami arkusza jest unikalny krajobraz półwyspu, jak równie Ŝ bogate tradycje i kultura. W regionalnych planach stawia si ę przede wszystkim na rozwój i poszerzenie oferty usług turystycznych i rekreacyjnych. Główne inwestycje zwi ązane są z ochron ą środowiska, dotycz ą budowy lub rozbudowy stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków, gazyfikacji i ochrony brzegów półwyspu.

XV. Literatura

BOJARSKI L., 1986 – Wyniki bada ń poziomów zbiornikowych kambru, permu i pstrego pia- skowca. w: Profile gł ębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego. Z. 63. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. FR ĄCZEK E., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 z obja śnieniami, arkusz Jastarnia. Centralne Archiwum Geologiczne. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JUROWSKA Z., PIKIES R., 1992 – Mapa geologiczna dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Puck. Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KRAMARSKA R. i inni, 1993 – Zagadnienia geologiczne dna zatoki Puckiej oraz brzegu Półwyspu Helskiego. Archiwum Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Oddział Geologii Morza, Gda ńsk. KRÓL J., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Jastarnia (7) wraz z obja śnieniami. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.

23 LIS J., PASIECZNA A., 1999 – Atlas geochemiczny Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000. Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MASŁOWSKA M., ZACHOWICZ J., 1991 – Rozeznanie ilo ściowe i jako ściowe materiału dla potrzeb refulacji w rejonie Jastarni od strony morza. Pa ństwowy Instytut Geolo- giczny, Oddział Geologii Morza, Gda ńsk. MATERIAŁY DOTYCZ ĄCE STREFY WYBRZE śA MORSKIEGO, 2008 – Urz ąd Morski, Gdynia. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. In- stytut Melioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B. i in. 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, cz ęść II. Za- soby, jako ść i ochrona zwykłych wód. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz.

549. TOMCZAK A., 1995 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Jastarnia. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. TOMCZAK A., 2000 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Jastarnia i Hel. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. UŚCINOWICZ Sz., ZACHOWICZ J., 1992 – Mapa geologiczna dna Bałtyku 1:200 000, ark. Gda ńsk, Elbl ąg, Gł ębia Gda ńska. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. UŚCINOWICZ Sz., ZACHOWICZ J., 1994 – Obja śnienia do mapy geologicznej dna Bałtyku 1:200 000, ark. Gda ńsk, Elbl ąg, Gł ębia Gda ńska. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa.

24 ZACHOWICZ J. (red), 2007 – Aktualizacja i opracowanie cyfrowe w systemie Arc-Info 32 arkuszy „Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku południowego w skali 1:10 000" Odcinek wschodni: Łeba–Gdynia. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. ZACHOWICZ J., DOBRACKI R., 1997 – Geologiczne warunki ochrony i kształtowania po- łudniowego brzegu Bałtyku oraz obszarów uj ściowych Odry i Wisły. Etap II. Obja- śnienia do Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku w skali 1:10 000. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. ZAWADZKA-KAHLAU E., 1999 – Tendencje rozwoju polskich brzegów Bałtyku południo- wego. Gda ńskie Towarzystwo Naukowe, Gda ńsk.