Cumhuriyetin Kültür Kurumu Olarak Halkevi Binaları
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım Cilt:7, Sayı:1, 38-49 Mart 2008 Cumhuriyetin kültür kurumu olarak Halkevi Binaları Ayşe DURUKAN*, Türkan ULUSU URAZ İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Bina Bilgisi Programı, 34469, Ayazağa, İstanbul Özet Bu çalışma, 1930’lu yıllarda, Erken Cumhuriyet Dönemi Modernleşmesini ve Modern Mimarlığı’nı, Cumhuriyetin oluşturduğu sosyal kurumlardan biri olan Halkevi Binaları aracılığıyla anlamaya yöneliktir. Çoktan yok olmaya başlayan Cumhuriyet Mimarlığı’nın önemli bir üyesi olan Halkevle- ri, kurumsal ve mekânsal özellikleri açısından ele alınmaktadır. Söz konusu dönemde bazı Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de etkili olan devlet ideolojisi programı kapsamında ortaya çıkan bu kurum- ları, genelde dönemin ideolojik-politik gerçeklerine bağlı olarak anlamak ve açıklamak sıkça baş- vurulan yaygın bir yaklaşımdır. Ne var ki bu çalışma, Halkevlerinin ideolojik-politik boyutu yanın- da göz ardı edilen ya da çoğu kez ilişkili olarak değinilen kültür-eğitim boyutu üzerine yoğunlaş- maktadır. Halkevlerinde yetişmiş birçok aydının, Kemalist ideolojiyi kitlelere ulaştırmada etkili ol- duğu bilinmekle beraber bu kurumların, yeni bir toplum yaratmayı başarmak amacıyla tasarlanmış “Halk Okulları” olduğunun altı çizilmektedir. Bu okullarda her yaş ve sınıftan bireyin, kadın ve erkeğin birlikte olduğu bir dizi etkinlikler programlanmakta ve daha da ötesi bu etkinlikleri gerçek- leştirmek amacıyla oluşturulan mekânlar aracılığıyla da çağdaş bir yurttaş olma yolunda eğitim ve öğrenim vermek hedeflenmektedir. Bu amaç doğrultusunda çalışmada, özellikle kurumların kuru- luşları sırasında ve faaliyette oldukları süre içinde üretilmiş her türlü yazılı dokümana başvurulmuş ve daha da önemlisi böyle bir kurumsal varlığın mekânsal karşılığı olan Halkevi Binaları, ulaşıla- bildiği ölçüde mevcut örnekler üzerinden incelenmiştir. Bu doğrultuda konum, program ve mekân- sal organizasyon konusunda analiz edilen örneklerde, çağdaş gereksinmeler, kamusal yaşam ve mekân ilişkisinin izleri aranmıştır. Anahtar Kelimeler: Kemalist İdeoloji, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Halkevleri, Halkevi Binaları. *Yazışmaların yapılacağı yazar: Ayşe DURUKAN. [email protected]; Tel: (535) 734 26 77. Bu makale, birinci yazar tarafından İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Bina Bilgisi Programında tamamlanmış olan "Cumhu- riyetin Çağdaşlaşma Düşüncesinin Yaşama ve Mekana Yansımaları; Halkevi Binaları Örneği" adlı doktora tezinden hazırlanmıştır. Makale metni 14.11.2006 tarihinde dergiye ulaşmış, 13.03.2007 tarihinde basım kararı alınmıştır. Maka- le ile ilgili tartışmalar 01.02.2009 tarihine kadar dergiye gönderilmelidir. A.Durukan, T. Ulusu Uraz Community Centre Buildings as In all cities and urban places building a Community cultural institutions of the young Center is aimed. Building these houses is as impor- tant as an electric fabric, a park or a barrack for a Republic of Turkey city. All centres tried to give shows and concerts, to make meetings, to give useful courses for raising the Extended abstract cultural level of society. Therefore between 1932 This study investigates Community Centre Buildings and 1951 years, except London Community Centre- which were one of the most significant examples of only the one in a foreign country, 478 community the architectural reflection of the Modernity project Centres and 4322 Community rooms have been built realized within the context of a nation-state ideology in different scales and in different cities. in 1930’s Turkey. By this way, exposing the contri- bution of architecture to Turkish modernization is However, it is thought that reducing this institution mostly targeted. to ideological and political dimension may cause an underestimation of its success in cultural life. As The 30’s are identified as the transition period for well as enhancing the new regime, and carrying Turkish architecture and the Turkish Republic; as ideological approaches, these institutions induced the main aim in this stage was to construct the na- dynamism in cultural fields. These institutions tion-state in accord with the new regime. For the helped creation of a contemporary, modern and Turkish Republic, these years were the times in secular environment, supporting Atatürk’s vision of which modernization reforms were being reinforced “reaching the contemporary civilization level”. and Kemalist ideology was trying to build up. In this Also, Community Centres were the associations for part, an important duty was loaded to Community structuring Modern Turkey. While governing party Centres instead of many institutions in Turkey. CHP organized this structure politically, Community Centres did it in cultural and social means. This fact Within this period again, the globally influential shows that it is not particularly correct to see Modern Architecture Movement also enters Turkey. Community Centers as solely ideological products. Modern Architecture, which was the representation of a new vision and understanding towards history Furthermore, they stand as the symbols of modern and society had common characteristics with the life by providing socialization of women and men in ideology of the new Turkish Republic. The 1930’s a public space. The community, which used to so- also denote a period of transition from Ottoman cialize at mosques before, started gathering in styles to the Western Modernist Architecture of the Community Centers. Shortly, we can accept these new Republic. In parallel with this scheme, this re- centres, as one of the most effective means of search aims to explore Community Centres as repre- Turkish modernization. sentational cases of Modern Architecture. Commu- nity Centres have been a leading institution in for- The primary reason for considering Community mation of new Turkish society in social and cultural Centres is the recognition of these institutions as the ways. In this respect, these buildings stand as the first representatives of Modern Architecture move- architectural reflections of westernization and mod- ment. Secondarily, it is believed that this research ernization phenomena taking place in daily and so- will help comprehension of sociology of architec- cial lives of the Turkish community. It is observed tural profession and the social organization of the that communal buildings of such functions around time through Community Center Buildings. These the world have been associated with the governing buildings are appreciated as spaces or media of party’s ideology. These ideologies would change reaching community and raising cultural level, at a with the country as being Revolution in Turkey, time when transition to democracy was not complete Fascio Proletarian in Italy and Nazism in Germany. and educated people were rare. After establishment of Republic regime, moderniza- In conclusion, it is observed that the common tion project which comprises many actions, espe- ground for all of these institutions was to cially public works showed its reality. During the “enlighten”. period a densed building program was noticed. Community Centre Buildings were built besides Keywords: Kemalist Ideology, Architecture of the Early Re- schools, post offices, hospitals and train stations publican Period, Community Centres, Community Centres near government buildings and housing dwellings. Buildings 39 Cumhuriyetin kültür kurumu Giriş nın göz ardı edilmesine neden olduğu unutul- Bu çalışmada, Türkiye’de 1930’lu yıllarda ulus- mamalıdır. Hem iktidarı yeniden üreten, hem de devlet ideolojisi çerçevesinde gerçekleşen ideolojik yaklaşımların taşıyıcısı olarak görülen modernite projesinin, Türk mimarlığına yansı- bu kurumların, toplumda yarattığı ve harekete yan örneklerinden ve en önemlilerinden biri o- geçirdiği dinamiklerin kültürel alandaki geliş- lan Halkevi Binaları incelenmiştir. Aynı zaman- melerini unutmamak gerekir. Çağdaş, modern da Türk Modernleşmesine dönemin mimarlığı- ve laik bir ortamın oluşmasını sağlayan ve Ata- nın katkısını ortaya koymak amaçlanmıştır. türk’ün “muasır medeniyet seviyesine çıkma” düşüncesini en iyi ve güçlü bir şekilde destekle- 30’lu yıllar, Türk mimarlığı ve Türkiye yen bu kurum, kültürel alanda yaptığı devrimle Cumhuriyeti açısından, bir geçiş dönemi olarak karşımıza çıkmayı hak etmektedir. nitelendirilmektedir. Çünkü bu yıllarda, her alan- da olduğu gibi mimarlık alanında da etkili olan, ülkenin ve ulusun yeni rejime uygun olarak inşa Halkevi Binaları edilmesidir. Türkiye Cumhuriyeti açısından ise, Halkevi Binalarının incelenmeye değer kılınma- yeni rejimin getirdiği çağdaşlaşma reformlarının sının bazı temel sebepleri vardır. Bu konuda u- sağlamlaştırılmaya çalışıldığı ve Kemalist ideolo- zun yıllar Halkevi genel sekreterliği ve ikinci jinin yer edinmeye çalıştığı önemli bir dönemdir. başkanlığı yapmış olan Anıl Çeçen’in ortaya Burada Halkevlerine, diğer birçok kurumun yanı koyduğu görüşlere katılmamak mümkün değil- sıra önemli bir görev yüklenmektedir. dir. Çeçen (1990) Halkevlerinin önemini şu şe- kilde sıralar; Halkevleri, birinci olarak bilim ka- Bu dönemde dünyada etkili olan “Modern dar sanatın da toplum içinde yaygınlaşmasına Mimarlık Hareketi” ülkemizde de kendini gös- öncülük etmiş ilk kurumlardan biridir. İkincisi, termeye başlamıştır. Tarihe ve topluma yönelik “Türkiye’de yeni bir ideolojik arayışın sorunla- yeni bir bakış ve anlayışın temsili olan Modern rına çözüm bulma çabalarının, düşünsel mer- mimarlık, yeni Türkiye Cumhuriyetinin ideolo- kezleri” olmasından dolayı modern Türkiye’nin