Prace kliniczne i kazuistyczne

znacznego doświadczenia, z uwagi na ce- Piśmiennictwo in two guinea (Cavia porcellus). Contemp. Top Lab. chy histologiczne, typowe dla tego gatunku, Anim. Sci. 1998, 37, 54–57. 1. Riggs S.M.: Świnki morskie. W: Mitchell M.A., Tully T.N. 9. Fox J.G., Anderson L.C., Loew F.M., Quimby F.W.: Labo- które jednakże przez osobę niedoświadczo- nd Jr: Zwierzęta egzotyczne. Elsevier Urban & Partner, Wro- ratory Medicine, 2 ed., Elsevier, 1984, 213–223. ną mogą być mylnie interpretowane jako cław 2010, 486. 10. Katkiewicz M.: Zwierzęta laboratoryjne – choroby i użyt- cechy zapalenia śródmiąższowego. Należą 2. Percy D., Barthold S.: Pathology of Laboratory Rodents kowanie. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa 1989, and Rabbits. 3rd ed., Blackwell Publishing, 2007. ­32–45. do nich okołonaczyniowe grudki chłonne 3. Hubrecht R., Kirkwood J.: The UFAW Handbook of the 11. Sapierzyński R., Jońska I.: Klasyfikacja morfologiczna za- (ryc. 2), a także znaczne pogrubienie ścian Care and Management of Laboratory and other Research paleń płuc u zwierząt. Życie Wet. 2014, 29, 313–319. th tętnic i tętniczek płucnych, jak również – . 8 ed., Wiley-Blackwell, 2010. 12. Baskerville M., Baskerville A., Wood M.: A study of chro- 4. Warchulska K., Sobczak-Filipiak M., Godlewska A., Bie- obecność koncentrycznych wiązek mię- nic pneumonia in a guinea colony with enzootic Bor- lecki W., Łukasz D.: Niedobór witaminy C u świnek mor- detella bronchiseptica infection. Lab. Anim. 1982, 16, śni gładkich wokół większych oskrzeli (2). skich (Cavia aperea f. porcellus) – patogeneza, rozpozna- ­290–296. wanie i leczenie. Życie Wet. 2014, , 494–496. Dodatkowo u świnek morskich, utrzymy- 89 13. Papla B., Stachura J.: Choroby płuc. W: Stachura J., Do- 5. Richardson V.C.G.: Choroby świnek morskich, SIMA WLW, magała W.: Patologia znaczy słowo o chorobie. Tom II. Pa- wanych jako zwierzęta towarzyszące, nie Warszawa 2007, 46–49. tologia narządowa, część 1, 666–671. wykonuje się badań serologicznych, zatem 6. Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka kliniczna: Zwierzęta eg- zotyczne. Ssaki, ptaki i zwierzęta zmiennocieplne. Galak- ich status immunologiczny jest zazwyczaj tyka, Łódź 2009, 52–68. nieznany, a obecność zakażeń wirusowych 7. Butz N., Ossent P., Homberger F.R.: Pathogenesis of Gu- przebiegających subklinicznie przeważnie inea Pig Adenovirus infection. Lab. Anim. Sci. 1999, 49, ­600–604. Aleksandra Okoń, umyka uwadze, zarówno właściciela, jak 8. Eckhoff G.A., Mann P., Gaillard E.T., Dykstra M.J., Swanson i badającego zwierzę klinicysty. G.L.: Naturally developing virus-induced lethal pneumonia e-mail: [email protected]

Thelaziasis in European in Bieszczady Przypadek telazjozy u żubra – a case report w Bieszczadach Demiaszkiewicz A.W.1, Kaczor S.2, W. Stefański Institute of Parasitology Polish Academy of Sciences, Warsaw1, District Veterinary Inspectorate, Aleksander W. Demiaszkiewicz 1, Stanisław Kaczor2 Sanok2 z Instytutu Parazytologii im. W. Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie1 The aim of this study was to present the case of oraz Powiatowego Inspektoratu Weterynarii w Sanoku2 occurred/recognized in bison male in Bieszczady. European bison bull around 8 years , żubrów, bizonów i bawołów. Gatunek było przedstawienie przypadku telazjozy of age showed signs of blindness, often reacted T. rhodesi stwierdzany był również u koni. stwierdzonego u żubra w Bieszczadach. nervously to sounds and noises and was aggressive. Cykl rozwojowy tych nicieni przebiega Also the lack of pro­per movements coordination was z udziałem żywicieli pośrednich i wekto- Opis przypadku i omówienie observed. Decision of its elimination was undertaken rów – much z rodziny Muscidae. Dojrza- due to the bilateral blindness. Autopsy revealed łe samice nicieni rodzą w worku spojów- Żubr byk został sprowadzony w 2008 r. opaque and eroded cornea in both eyes. Also lenses kowym liczne larwy, które są zlizywane z Fota Wildlife Park w Irlandii do zagrody were damaged due to the purulent inflammation przez muchy. W jamie ciała owadów lar- aklimatyzacyjnej w Woli Michowej, w Nad- of the eyes and this was responsible for the vision wy nicieni rozwijają się do stadium inwa- leśnictwie Komańcza, w powiecie sanoc- loss. Eyeballs were examined parasitologically. zyjnego w czasie miesiąca dwukrotnie li- kim, w celu wzbogacenia puli genetycznej Conjunctival sac and lacrimal ducts were rinsed with niejąc. Larwy inwazyjne migrują do ssawki żubrów bieszczadzkich. Po kilkumiesięcz- saline solution, the eyeballs were dissected and their much, skąd w czasie kolejnego zlizywania nym okresie aklimatyzacji zwierzę zosta- structures were rinsed thoroughly. Then the liquid was przez nie wydzielin z oka przedostają się ło wypuszczone na wolność, aby mogło decanted and the sediment was collected. Under do worka spojówkowego następnego ży- dołączyć do dziko żyjących stad żubrów microscopic examination of the sediment spiruroid wiciela. Okres prepatentny inwazji wyno- w pobliskich kompleksach leśnych. Pomi- worms were found, 6 in the right and 4 in the left si od 20 do 25 dni (1, 2). mo dobrej kondycji osobnik ten nie został eyeball, respectively. Morphometric criteria allowed Chorobotwórczość nicieni z rodzaju dopuszczony przez inne byki do stada jako to classify themt as Thelazia gulosa. Thelazia polega na mechanicznym draż- reproduktor i był samotnikiem. nieniu spojówek i rogówki oraz toksycznym W 2012 r. byk wykazywał objawy ze Keywords: thelasiasis, European bison, Bieszczady. działaniu metabolitów pasożyta. U zarażo- strony układu nerwowego w postaci agre- nych zwierząt występuje ostre zapalenie sji (dewastował domki letniskowe, stud- spojówek, łzawienie, obrzęk i podwyższo- nie i ogrodzenia). Należy przypuszczać, icienie z rodzaju Thelazia powodu- na temperatura powiek, nastrzykanie na- że w tym okresie u żubra wystąpiły ob- ją choroby oczu u domowych i dzi- czyń spojówki, światłowstręt, wysięk suro- jawy częściowej ślepoty. W październiku Nkich przeżuwaczy w Europie, Azji, Afryce wiczo-śluzowy, a później ropny, powodują- 2012 r. zaobserwowano, że ocierał okoli- i Ameryce Północnej. Przedstawicielami cy zlepienie powiek. Następnie pojawia się cą oka lewego i prawego o drewnianą stud- tego rodzaju są w Europie trzy gatunki ni- zmętnienie rogówki oraz jej owrzodzenie. nię, co mogło być spowodowane wystąpie- cieni: Thelazia gulosa, T. rhodesi i T. skria- Wtórne zakażenia bakteryjne prowadzą do niem świądu. bini. Te niewielkie nicienie o długości od ropnego zapalenia gałki ocznej. Ponadto W 2013 r. żubr często gwałtownie 6 do 21 mm umiejscawiają się w przewo- w przebiegu choroby obserwowane są ob- reagował na dźwięki i odgłosy, a na le- dach łzowych, w worku spojówkowym, jawy ogólne w postaci braku apetytu, nie- śnej drodze zaatakował samochód tere- pod trzecią powieką i na rogówce bydła, strawności i chudnięcie (3, 4). Celem pracy nowy, uderzając mocno głową w pojazd.

108 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(2) Prace kliniczne i kazuistyczne

Ryc. 1. Obszar bytowania i miejsce odstrzału żubra Ryc. 2. Głowa żubra po odstrzale

Zaobserwowano również brak prawidłowej Ponadto u badanego byka stwierdzono również gałki oczne i dokładnie przepłu- koordynacji ruchowej. W związku z tym zmiany zapalne w okolicy wyrostka jarzmo- kano ich struktury. Wypływający płyn ze- podjęto decyzję o eliminacji żubra z ko- wego kości czołowej w postaci jałowego za- brano w zlewce, poddano dekantacji i po nieczności ze względu na całkowitą obu- palenia kości z obecnością podokostnowych odlaniu jego nadmiaru w zebranym osa- stronną ślepotę. Odstrzał wykonano 18 lip- krwiaków na tle urazowym (w wyniku koli- dzie poszukiwano pasożytów. ca 2013 r. w miejscowości Balnica w gmi- zji z pojazdem samochodowym, która mia- W próbce z lewej gałki ocznej stwierdzo- nie Komańcza (ryc. 1). Żubr byk w wieku ła miejsce kilka dni przed eliminacją żubra). no 6 egzemplarzy nicieni, a w próbce z pra- 8 lat ważył około 800 kg (ryc. 2). W związku ze stwierdzeniem w bada- wego oka 4 nicienie. W obu przypadkach W wyniku przeprowadzonego badania niu sekcyjnym zmian typowych dla tela- były to samice o długości od 10 do 15 mm. pośmiertnego stwierdzono zmętnienie ro- zjozy, gałki oczne żubra wraz z przyległy- Cechy morfometryczne nicieni wykazały, gówki obu oczu, jej nadżerki i uszkodze- mi tkankami poddano badaniu parazyto- że należą do gatunku T. gulosa (ryc. 6, 7). nia, uszkodzenie soczewek i ropne zapa- logicznemu. Worki spojówkowe i kanały Nicienie z rodzaju Thelaziastwierdza - lenie gałek ocznych, co doprowadziło do łzowe przepłukano roztworem fizjolo- ne były u bydła w wielu rejonach Polski. utraty wzroku (ryc. 3, 4, 5). gicznym przy użyciu strzykawki, rozcięto Po raz pierwszy w Polsce Wilczyński (5)

Ryc. 5. Wyizolowana gałka oczna – widoczne Ryc. 3. Zmętnienie rogówki prawego oka Ryc. 4. Ropne zapalenie lewego oka nadżerki rogówki

Ryc. 6. Przedni koniec samicy T. gulosa Ryc. 7. Tylny koniec samicy T. gulosa

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(2) 109 Prace kliniczne i kazuistyczne

w 1948 r. zarejestrował keratoconjunctivi- U żubrów po raz pierwszy inwazja Piśmiennictwo tis na tle pasożytniczym u krów z terenu nicieni z rodzaju Thelazia była obser- województwa białostockiego. Następnie wowana przez Dróżdża (11, 12). W wy- 1. Anderson R.C.: parasites of vertebrates. Their development and transmission. CAB International, Wal- w 1954 r. wykryto telazjozę powodowaną niku zbadania 25 żubrów stwierdził on lingford, 1992. przez T. rhodesi u 54 krów z wojewódz- u 16% nicienie T. skriabini, a u 12% nicie- 2. Taylor M.A., Coop R.L., Wall R.L.: Veterinary parasito- logy. Blackwell Publishing, Oxford, 2007. twa zielonogórskiego (6). Kolejne bada- nie T. gulosa. Zarażone żubry pochodzi- 3. Michalski L.: Skuteczność terapeutyczna levamisolu i tetra- nia wykazały inwazyjne zapalenie oczu ły z Puszczy Białowieskiej, Niepołomic, misolu przy telazjozie bydła. Med. Weter. 1976, 32, 417–419. u 82 krów z południowo-wschodniej czę- Pszczyny i Ogrodu Zoologicznego w Płoc- 4. Rosłan J.: Badania nad telazjozą bydła w Polsce. Wiad. Parazyt. 1965, 11, 73–79. ści województwa warszawskiego (7). Ob- ku (11, 12). Następnie zbadano 7 żubrów 5. Wilczyński M.: Pasożytnicze zapalenie spojówek bydła. serwowano również telazjozę bydła w wo- odstrzelonych w Puszczy Białowieskiej, Med. Weter. 1948, 4, 608–609. jewództwie krakowskim (8). rejestrując nicienie T. gulosa u 2 osobni- 6. Patyk S., Grzywiński L.: Masowe zachorowanie bydła na telazjozę. Pamiętnik IV Zjazdu PTP, 1954, 65–66. W wyniku przeprowadzonych w 1965 r. ków, co stanowi 28%. Intensywność in- 7. Kostyra J.: Przebieg i leczenie telazjozy u bydła. Med. We- szeroko zakrojonych badań 2608 osob- wazji wynosiła wówczas 1–2 egzempla- ter. 1960, 16, 584–587. 8. Bielawski M.: O leczeniu telazjozy bydła. Med. Weter. ników bydła, inwazję nicieni T. skriabini rze nicieni (13). 1962, 18, 19. stwierdzono u 148 zwierząt (5,6%), o inten- Stwierdzenie inwazji nicieni z rodza- 9. Gajewski D.: Przypadki telazjozy bydła na terenie rzeźni sywności od 1 do 6 nicieni, T. gulosa u 115 ju Thelazia na terenie wielu województw warszawskiej. Med. Weter. 1963, 19, 259–260. 10. Kozakiewicz B.: Telazjoza bydła na Żuławach. Med. We- (4,4%), o intensywności od 6 do 15 paso- pozwala na przypuszczenie, że pasoży- ter. 1971, 27, 241–243. żytów, a T. rhodesi tylko u 1 krowy w licz- ty te występują powszechnie na terenie 11. Dróżdż J.: Helmintofauna żubra, Bison bonasus (L.), w Pol- bie 2 egzemplarzy. W omówionych bada- całego kraju. Dlatego też podczas dia- sce. Wiad. Parazyt. 1958, 4, 717–719. 12. Dróżdż J.: A study on helminth and helminthiases in bi- niach telazjozę wykryto u bydła pocho- gnozowania chorób oczu występują- son, Bison bonasus (L.) in Poland. Acta Parasit. Pol. 1961, dzącego z województw: warszawskiego, cych u bydła i żubrów należy brać pod 9, 55–96. 13. Dróżdż J., Demiaszkiewicz A.W., Lachowicz J.: The hel- białostockiego, olsztyńskiego, lubelskiego, uwagę możliwość wystąpienia telazjozy. minth fauna of free-ranging European bison, Bison bo- bydgoskiego i poznańskiego (4). Badania W celu skutecznego leczenia tej parazytozy nasus (L.). Acta Parasit. Pol. 1989, 34, 117–124. przeprowadzone w następnych latach wy- należy podawać iniekcyjnie lub dospojów- kazały zarażenie bydła omawianą parazy- kowo preparaty z grupy imidazotiazoli (le- tozą na Żuławach, ponownie w wojewódz- wamizol lub tetramizol) lub makrocyklicz- twie białostockim, a także w rzeszowskim, nych laktonów (iwer­mektynę, awermekty- Prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz, w tym w Bieszczadach (3, 9, 10). nę lub doramektynę; 2, 3). e-mail: [email protected]

Epizootic situation of rabies in Podkarpackie Sytuacja epizootyczna wścieklizny Voivodship in the period 2009–2013 na terenie województwa podkarpackiego Flis M., Department of Zoology, Ecology and Wildlife Management, University of Life Sciences in Lublin w latach 2009–2013

This article presents the development of the rabies epi­ zootics in wild and domestic animals during the last Marian Flis five years in Podkarpackie Voivodship. It also includes the analysis of the free-living fox population and hunt- z Katedry Zoologii, Ekologii Zwierząt i Łowiectwa, Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt, ing exploitation of this during the evaluated Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie period. In the last five years, the rapid growth of the number of confirmed cases of rabies was observed. ierwsze próby działań profilaktycz- wścieklizny u zwierząt dzikich było two- Whereas in 2009 only two cases were recognized in nych przeciwko wściekliźnie zosta- rzenie okręgów zapowietrzonych i za- wild animals, in 2013 there were 23 cases of rabies in łyP podjęte w XIX w., a przełomowy był grożonych. Intensyfikacja polowań tzw. domestic animals and 99 in wild animals. 2012 was 1885 r., kiedy Ludwik Pasteur po raz sanitarnych w tych okręgach była jed- the year of highest frequency (n=214), of rabies cas- pierwszy dokonał szczepienia człowieka nak mało efektywnym zabiegiem mają- es. The analysis of the spatial distribution of confirmed pokąsanego przez chorego psa (1, 2). Na cym ograniczać występowanie wirusa. cases in wild and domestic animal has showed, that terenie naszego kraju próby ogranicze- Od 1993 r. został wprowadzony kolejny in 2009–2010 the disease prevailed in districts bor- nia zachorowań podjęte zostały po dru- zabieg profilaktyczny w postaci doustnej dering on western Ukraine and 3 cases were found giej wojnie światowej, kiedy dominowa- immunizacji lisów wolno żyjących. Po- in Mielec district. In 2011 rabies dominated in north- ła tzw. wścieklizna uliczna, występująca czątkowo działania te prowadzone były eastern and western parts of this region but in 2012– zwłaszcza u psów. W 1948 r. stwierdzo- na terenie ówczesnych 6 województw za- 2013 it has been recognized in majority of Podkar- no łącznie 3600 przypadków wścieklizny chodniej Polski, a począwszy od 2002 r. packie Voivodship with the highest frequency in central (3, 4). Wówczas wprowadzone zostały objęto nimi obszar całego kraju. Tego and south-western districts. During evaluated period, obowiązkowe szczepienia psów przeciw rodzaju akcje prowadzone są dwa razy the number of wild foxes had remained stable since wściekliźnie, co w radykalny sposób ogra- w ciągu roku w okresie wiosennym i je- hunting intensity and the level of hunting exploita- niczyło liczbę przypadków występowania siennym, zaś w sytuacji, gdy przez kolej- tion decreased from 76% in 2009 to 48% in 2013. wirusa. Jednak już w latach sześćdziesią- ne dwa lata nie stwierdza się przypadków tych odnotowany został gwałtowny wzrost wirusa w danym województwie, ograni- Keywords: rabies, fox, epizootic situation, przypadków wścieklizny u zwierząt wol- cza się je do jednokrotnej immunizacji Podkarpackie Voivodship. no żyjących, a zwłaszcza lisów. W okre- przeprowadzanej w okresie wiosennym sie tym głównym sposobem zwalczania (5, 6, 7, 8, 9, 10).

110 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(2)