ԱԶԳԱՅԻՆ, ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՒ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹԱԹԵՐԹ

ԽԳ. ՏԱՐԻ ԹԻՒ 2265-2266-2267 ԵՐԿՈՒՇԱԲԹԻ, 21 & 28 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐ 2020 & 4 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 2021 • VOL. XLIII, NO 2265-2266-2267 • LUNDI, 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 • MONDAY, DECEMBER 21 & 28 , 2020 & 4 JANUARY 2021

ՆՈՐ ՏԱՐՈՒԱՆ ՆԱԽԱՇԵՄԻՆ՝ ԿՈՒԶԵՆՔ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼ ՄԵՐ ՆԱՀԱՏԱԿ ՀԵՐՈՍՆԵՐՈՒՆ ՅԻՇԱՏԱԿԸ ԵՒ Ի ՍՐՏԷ ԿԸ ՄԱՂԹԵՆՔ՝ ՈՐ 2021 ԹՈՒԱԿԱՆԸ ԲԱՐԵԲԵՐ, ՕՐՀՆԱԲԵՐ ԵՒ ԽԱՂԱՂ ՏԱՐԻ ՄԸ ԸԼԼԱՅ ՀԱՄԱՅՆ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ Ի ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԵՒ Ի ՍՓԻՒՌՍ ԱՇԽԱՐՀԻ

ՌԱՄԿԱՎԱՐ ԱԶԱՏԱԿԱՆ ARMENIAN DEMOCRATIC ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՅՑԸ ԵՌԱԲԼՈՒՐ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԻՒՆ LIBERAL PARTY ԳԵՐԱԳՈՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ SUPREME COUNCIL ԵՒ ՀՈԳԵՀԱՆԳԻՍՏ ՆԱՀԱՏԱԿ ՔԱՋՈՐԴԻՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՄԻԱՍՆԱԲԱՐ ԾՐԱԳՐԵՆՔ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՊԱԳԱՆ ՄԵՆՔ ԵՆՔ ՏԷՐԸ ՄԵՐ ՃԱԿԱՏԱԳՐԻՆ

Ահաւոր պատերազմէն ետք, Հայաստանի եւ Արցախի մէջ քաղաքական, ընկերային եւ ռազմական կացութիւնը, ամբողջովին բաց է բոլորին առջեւ ուսումնասիրելու, վեր- լուծելու եւ պատասխանատուութեան բաժիններ սահմա- նելու կողմերուն: Ցաւը, տառապանքն ու սուգը չափա- զանց ծանր են մեր ժողովուրդին համար: Այս դաժան կացութեան մէջ սփիւռքի հայութեան կը մնայ խոհեմ կերպով շարժիլ եւ չբարդացնել հայրենիքի իրավիճակը: Դեկտեմբեր 20-ի առաւօտեան Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Երկրորդ Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը իր սփիւռք- Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը եպիսկոպոսներու ուղեկցութեամբ այցելեց Եռաբլուր զինուո- եան հայեացքը կը յարէ դաժան սուգի այս մթնոլորտէն րական պանթէոն՝ յարգանքի տուրք մատուցելու եւ աղօթք բարձրացնելու արցախեան պա- դէպի ապագան, խորհելով ու առաջադրելով այն ծրագիր- տերազմի մէջ նահատակուած քաջորդեաց հոգիներու խաղաղութեան համար: ներու մասին, որոնք պիտի գան սատարելու մեր ժողո- Ծաղկեպսակը զետեղելէ ետք Վեհափառ Հայրապետը եւ եկեղեցականները այցելեցին վուրդին ու հայրենիքին վերականգնումին: Վարչապետ նաեւ զինուորականներու շիրիմները, եւ կատարեցին իրենց առանձնական աղօթքը: Այնու- Նիկոլ Փաշինեան կը գտնուի ամենէն ծանր պատասխա- հետեւ Սուրբ Գայիանէ վանքի մէջ, Վեհափառ Հայրապետը ներկայ գտնուեցաւ Սուրբ Պա- նատուութեանց դիմաց, մասնաւորաբար իմանալով զա- տարագին, որու աւարտին, նախագահութեամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, զոհուած հե- նազան կողմերէ արձակուած պահանջները իր հրաժա- րոսներու համար կատարուեցաւ հոգեհանգստեան արարողութիւն: Ան արարողութենէն րականին: Ներկայ պայմաններուն տակ պարտադրեալ յետոյ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն իր խօսքն ուղղեց հոգեւոր դասին, ներկայ բարեպաշտ իշխանափոխութիւն մը կրնայ միայն վատթարացնել ի- հաւատացեալներուն եւ համայն հայ ժողովրդին: րավիճակը: Վարչապետին կը մնայ վերլուծել կացութիւ- նը եւ նախագահ Արմէն Սարգիսեանի անմիջական գոր- Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՕՍՔԸ ԱՐՑԱԽԵԱՆ ծակցութեամբ, երկիրը պատրաստել սահմանադրական ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ ԶՈՀՈՒԱԾ ՆԱՀԱՏԱԿՆԵՐՈՒ ՀՈԳԵՀԱՆԳՍՏԵԱՆ ԱՐԱՐՈՂՈՒԹԵԱՆԸ ուղիով նոր փոփոխութեանց: Աղէտալի պատերազմը կասկած չի թողուր որ վարչա- Սիրելի հաւատաւոր զաւակներ պետն ու իր վարչակազմը այլեւս չեն կրնար դիմակայել Մեր, օրուան ծանր մարտահրաւէրները: Այսօր վերստին ոգեկոչում ենք լոյս յիշատակը հայրենիքի համար զոհուած մեր զինուորների, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը կ'առաջարկէ աշխարհազօրայինների եւ զօրահրամանատարների, ովքեր արցախեան պատերազմում նոր ճանապարհային քարտէս մը, Հայաստանի ներկայ խիզախաբար պայքարեցին անարգ թշնամու դէմ եւ իրենց թանկագին արեան յղումով ըն- կամ որեւէ այլ իշխանութեան՝ հետեւեալ օրակարգերով.- դունեցին նահատակութեան անթառամ պսակը: Քաջարի սխրագործութիւններով նրանք ան- • Յանձնարարել Արտաքին Գործոց նախարարութեան դիմելու Ռուսաստանի Դաշնութեան՝ երաշխաւորելու հա- ւաստիքը Հայաստանի սահմաններուն անբռնաբարե- լիութեան: • Ահազանգ հնչեցնել ՄԱԿ-ի եւ ԻՒՆԷՍՔՕ-ի շրջանակ- ներուն մօտ՝ սպառնացող նոր ցեղասպանութեան եւ մը- շակութային եւ կրօնական արժէքներու պահպանման: • Կոչ ուղղել ՄԱԿ-ի մարդասիրական իշխանութեանց՝ դատապարտելու նախայարձակ կողմը՝ Ատրպէյճանը, եւ պահանջել որ վերջ տրուի մարդկային իրաւանց բռնա- բարումներուն եւ պահանջել ռազմագերիներու ապահով վերադարձը: Նոյնպէս քաջալերել պատերազմի ընթաց- քին բռնագաղթուածներ վերադարձը դէպի իրենց օճախ- ները: • Ձեռնարկել գործօն դիւանագիտական արշաւի մը ամրապնդելու համար կապերը Արեւմուտքի եւ Արեւելքի բարեկամ երկիրներու, ինչպէս նաեւ Արաբական Աշխար- հին հետ: Դիւանագիտական յարաբերութիւններու կող- մահացան մարտի դաշտում եւ ժառանգեցին յաւիտենական կեանքի պարգեւը, ինչպէս խոս- քին, ամրապնդելու առեւտրական նոր յարաբերութիւններ տացաւ մեր Տէր Յիսուս Քրիստոս՝ ասելով. «Արդ, ես նրանց յաւիտենական կեանք կտամ, եւ մանաւանդ ապահովելով օտար ներդրումներ: նրանք յաւիտեան չեն կորչի» (Յովհ. 10.28): Տէրունաւանդ խոստումին ապաւինած՝ մեր սի- • Անմիջապէս վերակազմել ազգային բանակը եւ զայն րասուն զաւակները իրենց կեանքն ընծայեցին հայրենիքին եւ անօրինակ սխրանքներով զար- զինել ամէնէն արդիական զինամթերքներով, որոնք կը դարեցին հայոց ազատամարտի նորագոյն էջերը: Հայ ժողովուրդը կրկին հերոսներ ծնեց, Շար. - էջ 4 ովքեր բարձր ու լուսաշող տեղ գրաւեցին հայոց տարեգրութեան մէջ եւ երկնքում դասուեցին Շար. - էջ 7 2 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021•

ՑԵՂԱՍՊԱՆՆԵՐՆ ՈՒ ԻՐԵՆՑ ԱԽՈՐԺԱԿՆԵՐԸ ՆԵՏԵՐԼԱՆՏՆԵՐՈՒ ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԸ ԱՐՑԱԽԻ Արցախի պատերազմի աւարտէն ուղիղ ամիս մը վերջ, Դեկտեմբեր 10ին Պաքուի մէջ կայացան յաղթանակի շը- ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԻ ՈՐՈՇՄԱՆ քերթներն ու տօնախմբութիւնները, մասնակցութեամբ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեպ Էրտողանի եւ թրքական պատ- ւիրակութեան մը: Բոլոր այն հայերը որոնք ունէին զօրաւոր ԲԱՆԱՁԵՒ ՈՐԴԵԳՐԱԾ Է ջիղեր` լրատու կայաններէն դիտեցին թուրք եւ ազերի բանակներուն տողանցքը, որոնք կարծես կ'անցնէին կոխ- Նետերլանտներու խորհրդարանը կըրտելով դեռ թարմ դիակները հազարաւոր հայ զին- միաձայնութեամբ որդեգրած է բա- ւորներուն: նաձեւ մը Արցախի բնակչութեան մը- Հայաստան ոչ միայն հող եւ երիտասարդութիւն կոր- նայուն անվտանգութեան ապա- սընցուց այլ գտնուեցաւ քաղաքական նոր իրականութեան հովման եւ Արցախի կարգավիճակի մը առջեւ: Այսօր Թուրքիան, բռնաբարելով Ատրպէյճանի որոշման անհրաժեշտութեան մա- ինքնիշխանութիւնը, եկած ու նստած է Հայաստանի սահ- սին: Այս մասին կը հաղորդէ Նետեր- մանին, հզօր զօրքով մը: Այն հաշուեյարդարը զոր իթթիհա- լանտներու խորհրդարանի կայքը: տական ցեղասպանները չէին կրցած ամբողջացնել 105 Նետերլանտներու խորհրդարանի տարիներ առաջ, նորօրեայ ցեղասպաններ Էրտողան եւ երեսփոխան Վատ տեր Կրաֆի, Ֆոր- Ալիեւ կրկին կը պարզեն հայ ժողովուրդի դիմաց: բարիքներ ու չարիքներ պարգեւեց հայութեան` բոլորովին տեւինտի, Օմցիխթի եւ Պիսխոփի Թէ ի՞նչ ռազմագիտական փոփոխութիւններ կատար- ուրիշ հարց: Փաստը կը մնայ փաստ որ այդ օրուան միացեալ մշակուած բանաձեւին ւած են Կովկասի մէջ` կը տեսնենք ամերիկեան ազդեցիկ իշխանութիւնը պատճառ դարձաւ Աղեքսանդրապոլի մէջ նշուած է. «Լեռնային Ղարաբա- օրաթերթին, Ուոլ Սթրիթ Ճըրնըլի Դեկտեմբեր 11 համա- դաշնագրի ջնջման: ղի տագնապի վերջնական լուծ- րին մէջ, ուր խօսուն վերնագրի մը ներքեւ (An aggressive Այս պատմական պատկերը այսօր, ամբողջութեամբ կը ման, տեղւոյն բնակչութեան համար Turkey muscles into Russia’s backyard) կ'ըսուի թէ Էրտողան պարզուի Հայաստանի դիմաց, երբ ոչ միայն կը կործանի ամուր անվտանգութեան ապահով- համարձակ քայլով մը թափանցած է Ռուսաստանի ազդե- Արցախը այլ նաեւ կ'անդամահատուի Հայաստանը քա- ման եւ կարգավիճակ որոշելու հո- ցութեան գօտիէն ներս: Էրտողանի ցանկութիւնը այնքան ղաքակիրթ աշխարհի լռութեան դիմաց: լովոյթի նախաձեռնման հրատապ զարմանք չի պատճառէր` որքան տեղեկատուութիւնը Յաղթանակի տողանցքին առիթով արտասանուած անհրաժեշտութիւն կայ: Այդ նպա- Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինի որ ձեռ- ճառերը Էրտողանի եւ Ալիեւի կողմէ կ'ոգեկոչեն Քարա- տակով կառավարութեան կոչ կ'ուղ- քերը վեր առնելով ըսած է. «Ի՜նչ կրնամ ըսել Ձեզի. ասիկա պեքիրներու ժամանակները: Այսպէս նախագահ Էրտո- ղենք ջանքեր գործադրելու` ԵԱՀԿի Սովետական Միութեան փլուզման ռազմագիտական ղան իր ճառին մէջ ոգեկոչած է Էնվէր փաշան եւ անոր Մինսքի խմբակի ծիրին մէջ»: հետեւանքն է»: Թէեւ ազդեցիկ թերթը այս տեղատուութիւնը եղբայրը` Նուրի փաշան: Այս վերջինը Պաքուի մէջ հայոց կը մեկնաբանէ իբրեւ խորամանկութիւն Ռուսաստանի ջարդարարն էր: Իսկ Իսմայիլ Էնվէր փաշան հայկական կողմէ – թէ` Փութին ընթացք տուած է Էրտողանին, Թուր- ցեղասպանութեան երեք հեղինակներէն մէկն էր: քիան հեռացնելու համար ՆԱԹՕ-ի դաշնակիցներէն – Էրտողան արդէն այս պատերազմէն ալ առաջ յայտա- սակայն կարելի է նաեւ այս տեղատուութիւնը նկատել րարած էր թէ իր ծրագիրն է «ամբողջացնել մեր նա- Ռուսաստանի տկարացման ազդանշան, մանաւանդ խահայրերու առաքելութիւնը»: Պարզելու հարկ կա՞յ արդ- երբ զայն դիտենք երկու ոյժերու հակադրութեան մէջ, եօք թէ ի՞նչ էր այդ նախահայրերու «առաքելութիւնը»` եթէ աշխարհի այլ տարածութիւններուն մէջ – ինչպէս` Սու- ոչ երկրագունդի երեսէն անհետացնել հայն ու Հայաս- րիա, Լիպիա եւ վերջերս ալ Խրիմ: տանը: «Մենք խնդիր չունինք հայ ժողովուրդին հետ – կ'ըսէ Շաբաթաթերթ Որքան որ ալ մեծ են Հայաստանի կորուստները` կրնա- Էրտողան – մեր խնդիրը Հայաստանի ֆաշիստ կառավա- յինք որոշ համակերպումի մը յանգիլ, եթէ պարզուած րութեան հետ է»: Քիչ անդին ան կ'առաջադրէ տնտեսա- չըլլային աւելի ծանր, վտանգաւոր ու գոյութենական ըս- կան զարգացման ծրագիր մը Կովկասի մէջ, մասնակ- պառնալիքներ որոնք հնչեցին Էրտողանի եւ Ալիեւի բե- ցութեամբը Թուրքիոյ, Ատրպէյճանի, Ռուսաստանի, Վրաս- րաններէն իրենց արտասանած ճառերուն ընթացքին: տանի եւ Իրանի, ծրագիր` որուն կրնայ նաեւ մասնակցիլ Մանաւանդ վէրքերու վրայ աղ ցանելու բնոյթն ունէր Հայաստանը «եթէ իր խելքը գլուխը հաւաքէ»: Թէ որքան Hebdomadaire Arménien Ալիեւի ճառը ուր ան յոխորտանքով կը նշէր թէ ինչպէ՞ս հեռանկարային է ցեղասպանին հետ ճամբայ քալել եւ Armenian Weekly ISSN 0382-9251 «ազերի բանակը ջախջախեց գլուխը թշնամիին»: զարգացման ծրագիրներու մասնակցիլ` պէտք է ապաւի- Ան իր յոխորտանքին բարձրացող շեշտով կ'ուզէր թէ նիլ մեր պատմութեան ընծայած դասերուն եւ իմաստու- Publié par /Published by ինքզինք եւ թէ ունկնդիրները համոզել թէ իսկապէս ազե- թեան: րի «հերոսական» բանակը յաջողած էր այդպիսի յաղթա- Le Centre de Publication Tékéyan Էրտողան Հայաստանի սահմանին յայտնուեցաւ իբրեւ 825 rue Manoogian, Saint-Laurent, նակ մը արձանագրել եւ «չքացնել հայկական բանակին նոր Էնվէր: «Ուոլ Սթրիթ Ճըրնըլ» վերջին վեց տարիներու Québec H4N 1Z5 անպարտելիութեան առասպելը». պարզ է թէ ազերի Էրտողանի ամենանշանակալից քաղաքական ու պատ- բանակը իր յաջողութեան հասաւ միայն Թուրքիոյ հզօր մական յաջողութիւնը կը նկատէ Սիւնիքի անդամահա- Tél: (514) 747-6680 • FAX: (514) 747-6162 նեցուկին պատճառով, իսկ անդին 44 օրերու թէժ մար- տումը որ ճամբայ պիտի բանայ անոր թուրանական տերը կը շարունակեն վկայել հայկական բանակի ան- e-mail: [email protected] ծրագիրներուն: Էնվէր փաշա եւս 1921-22ին մօտեցած էր www.tekeyanmontreal.ca պարտելիութեան մասին: նորակազմ սովէտ իշխանութեան, մինչեւ անգամ Մոսկը- Վերջերս համացանցին մէջ տարածուած էր հատուած ւա երթալով, Աթաթիւրքի նման խաբելու համար անփորձ Պատասխանատու խմբագիր՝ մը Քազիմ Քարապեքիրի յուշերէն, յիշեցնելով աշխարհին սովետական իշխանութիւնը: Եթէ Աթաթիւրքի պարագա- թէ ցեղասպանները դեռ արթուն են այս անգամ` իրենց յին խաբուեցան սովէտները, զէնք, ցորեն եւ ոսկի տալով ԱՒԵՏԻՍ ՊԱԳԳԱԼԵԱՆ արդիական զէնքերով: անոր որ ջարդէ հայերն ու յոյները` Էնվէրի պարագային, Քարապեքիրի յուշերը կը թարգմանուին մօտաւորապէս Ծանուցումներու շատ շուտ անդրադարձան անոր դաւադիր նպատակնե- նուիրատուութիւններու եւ հետեւեալ ձեւով. «Մեծ իսլամական տա-րածքի մէջ գըտ- րուն: Արդարեւ, Էնվէր փաշա խոստացած էր երթալ Մի- գրասենեակի պատասխանատու՝ նըուող Հայաստան մը բարեխղճութեամբ ընդունիլը ճիշդ ջին Ասիա եւ կազմել բանակ մը` ճզմելու համար Պաս- ՍԱԼԲԻ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ չէ. պէտք է ոստիկանական ոյժ: Ուրեմն, Հայաստանը քա- մաճիական իսլամապաշտ շարժումը: Սակայն, երբ հա- ղաքականապէս եւ ֆիզիքապէս վերացնելը անհրաժեշ- սաւ Թիւրքմենիստան` միացաւ պասմաճիներուն, ընդդէմ Թորոնթոյի պատասխանատու՝ տութիւն »: սովետական իշխանութեան: Սովետական բանակը ջախ- ՄԱՏԱԹ Բ. ՄԱՄՈՒՐԵԱՆ Այս մտածելակերպը անձնական կարծիքի կամ պա- ջախեց Էնվէրի ռազմական կառոյցները եւ զինք հալածեց տահական խորհրդածութեան արդիւնք չէ. այլ թուրքին, քաղաքէ քաղաք մինչեւ որ սովէտ ջոկատ մը թակարդեց Canada թուրք մտածողութեան, աշխարհընկալման տեսական Էնվէրը եւ այդ ջոկատի հրամանատարը` Յակոբ Մել- 2nd Class $80 (QC & ON) արտայայտութիւնն է: Թէ ինչպէ՜ս կարելի եղաւ իթթիհա- քումեան անձամբ սպաննեց Էնվէրը (Օգոստոս 4, 1922): 1ère classe/first class $150 տական եռապետութեան միտքերուն մէջ գոյանալ, Այնպէս ինչպէս Թալաթի աճիւնները հիթլերական Գեր- սաղմնաւորուիլ եւ գործնական դրսեւորում ունենալ գա- U.S.A. 1st class (US) $150 մանիայէն փոխադրուեցան Թուրքիա, նոյնպէս ալ Էնվէրի Autres pays/Other countries: ղափարը որ կարելի է ամբողջ ազգ մը անհետացնել աճիւնները Պուխարայէն ղրկուեցան Թուրքիա` սովետի 1st class (US)$120 երկրագունդի երեսէն` սովորական մարդկային արարա- փլուզումէն ետք: Per issue $1.75 ծի ըմբռնողութեան սահմանէն դուրս կը մնայ: Պատմական ու ճակատագրական զուգադիպութիւն Անշուշտ Քարապեքիր որ սեւ անուամբ ծանօթ է մեր մըն է, որ երբ Էրտողան կը յիշէ «լուսաւոր» էնվէրի անունը, Dépôt légal: Bibliothèque du Québec պատմութեան մէջ. այն թուրք զօրավարն է որ 1920ին միեւնոյն ժամանակ մեր Շուշին կը փոխանցուի թուրանի պատերազմեցաւ նորանկախ Հայաստանի դէմ եւ Դեկտեմ- PM40015549R10945 զաւակներուն: Շուշի ծնած ղարաբաղցի Յակոբ Մելքում- TPS/GST – R119209294 • TVQ/PST #1006268699 բեր 2ին Հայաստանի Հանրապետութեան պարտադրեց եանին ինկած էր վրիժառութեան պատիւը` Էնվէրին այդ ստորագրել Ալեքսանդրապոլի նուաստացուցիչ դաշնա- «լոյսը» մարելու: գիրը, որ Հայաստանի տարածքը կը սեղմէր այսօրուան Էրտողան ոչ միայն ոգեկոչեց Էնվէրը, յիշեցնելու համար տարածքին մէկ երրորդին մէջ եւ փաստօրէն Հայաստանը Հայաստանի բնակչութեան թէ ցեղասպանութեան վտան- կը դարձնէր վասալ երկիր մը` ամբողջութեամբ կախեալ գը կախուած է անոր գլխուն վրայ, այլ` գրգռիչ արտա- թուրքի բարեացակամութենէն: Ճիշդ միեւնոյն օրը Հայաս- յայտութիւններ ըրաւ նաեւ Իրանի հասցէին: Արդարեւ, տանի իշխանութիւնը անցաւ սովետներու լուծին տակ ան յիշեց իրանեան Ատրպատականը, որ թուրքերու հաշ- մերժելով ստորագրուած դաշնագիրը: Ի դէպ սովետա- ւով պէտք է մաս կազմած ըլլայ Ատրպէյճանին: Իսկ Ատըր- կան իշխանութիւնը մերժեց ճանչնալ մինչ այդ գոյութիւն պէյճանը իր այս յաղթանակին գինով փաստօրէն իր եր- ունեցող բոլոր դաշնագիրները – որոնց կարգին նաեւ՝ կիրը վաճառեց Թուրքիոյ: Հիմա որ Ատրպէյճան դարձած Սեւրի դաշնագիրը: Թէ`սովետական իշխանութիւնը ի՞նչ • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 3

ՄՈՆԹՐԷԱԼ Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՆԻՍՏ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐԻ ՕԾՄԱՆ ԵՒ ԱՆՈՒԱՆԱԿՈՉՈՒԹԵԱՆ 50-ՐԴ ՏԱՐԵԴԱՐՁԻ ՏՕՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹԻՒՆ

Կիրակի՝ 20 Դեկտեմբեր 2020-ին, եկեղեցւոյ օծման եւ անուանակոչութեան 50-րդ տարեդարձին առիթով տեղի ունեցաւ Եպիսկոպոսական հանդիսաւոր Սուրբ եւ անմահ Պատարագ, որ մատուցեց եւ քարոզեց՝ Գերշ. Տ. Աբգար Եպս. Յովակիմեան, Առաջնորդ՝ Գանատահայոց Թեմի, առընթերակայութեամբ՝ Արժ. Տ. Դաւիթ Քհնյ. Մարգարեանի: Յաւարտ առաւօտեան ժամերգութեան եւ Ս. Պատարագի կատարուեցաւ հոգեհանգստեան պաշտօն ի յիշատակ՝ Եկեղեցւոյս նախկին հոգեւորական- ներու, բարերարներու, Ծխական Խորհուրդի եւ Եկեղեցւոյս մէջ իրենց ծա- ռայութիւնը մատուցած անդամներու եւ նուիրեալ զաւակներու հոգիներուն ի հանգիստ: Այս տարի ըլլալով մեր Եկեղեցւոյ պատմական իրադարձութեան մէջ խոր- հըրդանշական տարի մը, որ կը համընկնի մեր Եկեղեցւոյ գնման եւ օծման պանծալի 50-ամեակին, որուն առիթով նախատեսուած էր մեր բոլորին կող- մէ նշել զայն մեծաշուք հանդիսութեամբ, կազմակերպելով գաղութային եւ մշակութային ձեռնարկներու շրջագիծ մը, որուն ծիրէն ներս ընդգրկելով ելոյթներ եւ համերգներ գաղութիս մեծատաղանդ արուեստագէտներու մաս- նակցութեամբ: Այսուհանդերձ, ինչպէս գիտենք տարին ըլլալով իր տեսակին մէջ համա- ճարակի եզակի իմաստով տարի մը, որ օր ըստ օրէ ստեղծեց դժուարին եւ սահմանափակ պայմաններ, որուն բերումով կարելի չեղաւ արժանավայել կերպով նշելու մեր Եկեղեցւոյ 50-ամեայ կարեւորագոյն տարեդարձի տօնա- կատարութիւնը: Սակայն, մեր յոյսն ու խոստումն է, որ յառաջիկայ տարե- շըրջանին կը վերագտնենք մեր բնականոն կեանքի ընթացքը եւ այս անգամ տօնելով մեր հաւատքի աղբիւր հանդիսացող Մայր Տաճարի գնման եւ առիթը կ'ընծայուի մեզի իւրայատուկ հանդիսութեամբ տօնելու Եկեղեցւոյս օծման 50-ամեակի այս արժանաւոր տօնակատարութիւնը, որուն 50 տա- րիներու ընթացքին մատուցած Աստ- ւածահաճոյ ծառայութիւնը անհամե- մատելի արժանիքն ու նուիրագոր- ծումն են Մոնթրէալահայ գաղութիս պատմական իրականութեան մէջ: Հոգեւոր Հովիւի եւ Ծխական Խոր- հուրդի մասնայատուկ շնորհակալու- թիւնը Եկեղեցւոյ բոլոր յարակից մար- միններուն, Տիկնանց Յանձնախում- բին եւ օժանդակողներուն, նուիրա- տուներուն, որոնք միշտ իրենց պա- տրաստակամութեամբ նիւթապէս եւ բարոյապէս քաջալեր կը հանդիսա- նան մեր բոլոր նախաձեռնութիւննե- րուն, այն տեսլականով Հայաստան- եայց Առաքելական Մայր Տաճարի յաւերժական Կանթեղին լոյսը վառ պահելու յոյսով: Բարի երթ դէպի 100-ամեակ մեր գնման եւ օծման յիշատակելի 50-ամեակը: Մայր Տաճարին: Առ այդ, այս տարի կը բաւարարուինք Եպիսկոպոսական եւ հանդիսաւոր Սուրբ եւ Անմահ Պատարագի մատուցմամբ, այս յատուկ առիթով պատա- րագիչ ունենալով Առաջնորդ Սրբազան Հայրը, որ իր քարոզին ընդմէջէն անդրադարձաւ Մայր Հայրենիքի ճգնաժամային իրավիճակներուն եւ մեր հերոս Հայ զինուորներու թափած արեան յանուն հայրենիքի փրկութեան, փո- խանցելով Քրիստոնէական հաւատքի եւ յոյսի ներշնչման աղբիւր մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսի Մարմնին եւ Սուրբ Արեան շնորհիւ յաղթանակած փըր- կութիւնը:

Սրբազան Հայրը նաեւ իր խօսքին ընդմէջէն ընդգծեց փառք եւ գոհութիւն յայտնելով Աստուծոյ ինչպէս 50 տարիներ առաջ եւ ողջ 50 տարուայ ըն- թացքին, որոշ հայորդիներ տեսլականը ունեցան նախաձեռնելու եւ պահ- պանելու Աստուածադիր այս կառոյցը: Այս առիթով նախաձեռնութեամբ Ծխական Խորհուրդին եւ մասնակցու- թեամբ՝ ACYOC «Կամար» Երիտասարդական Միութեան ինչպէս նաեւ խումբ մը հաւատացեալներու համագործակցութեամբ կազմակերպուած էր Ուտես- տեղէնի Վաճառք մը, ի նպաստ Եկեղեցւոյ եւ Արցախին, որ տեղի ունեցաւ «Մարի Մանուկեան» սրահին մէջ, որուն հասոյթը կրկնապատկուեցաւ շնոր- «Թող յոյսի Աստուածը լեցնէ ձեզ ամենայն ուրախութեամբ եւ խաղաղութեամբ, հիւ մեր Եկեղեցւոյս անձնուէր անդամներուն կողմէ, որոնք միշտ իրենց պատ- որպէսզի Սուրբ Հոգիին զօրութեամբ դուք յոյսով առատանաք» (Հռոմ. 15:13): րաստակամ զօրակցութիւնն ու աջակցութիւնը կը ցուցաբերեն մեր Եկեղեցւոյ նախաձեռնութիւններուն եւ յատկապէս այս յատկանշական առիթով, ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԳՐԱՍԵՆԵԱԿ 4 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• ԱՐՑԱԽԻ ԵՒ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԱՐԴՈՒ ԵՄ-Ը ՉԷ ՅԱՋՈՂԱԾ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՒ ԱՏՐՊԷՅՃԱՆԻ ԻՐԱՒՈՒՆՔՆԵՐՈՒ ՊԱՇՏՊԱՆՆԵՐԸ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԾ ԱԳ ՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐՈՒՆ ՀԵՏ ԵՌԱԿՈՂՄ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ԵՆ ԱՏՐՊԷՅՃԱՆԻ ԿՈՂՄԷՆ ԼՐԱԳՐՈՂՆԵՐՈՒ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼ ԹԻՐԱԽԱՒՈՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ԱՐՏԱՀԵՐԹ ԶԵԿՈՅՑ Արցախի եւ Հայաստանի Հանրապե- տութիւններու Մարդու Իրաւունքներու պաշտպանները 18 Դեկտեմբերին հը- րապարակած են միատեղ արտա հերթ զեկոյց` Արցախի ռազմական գործողու- թիւնները լուսաբանող լրագրողներուն վրայ ատրպէյճանական յարձակում- ներուն մասին: Ատրպէյճանի կողմէն Արցախի քա- ղաքացիական բնակչութեան եւ ենթա- կառուցուածքներու թիրախաւորումին զուգահեռ` դիտաւորեալ եւ չտարբե- րակուած թիրախաւորումի ենթարկը- ւած են նաեւ լրագրողները եւ անոնց սպասարկող երթեւեկային միջոցները, որուն հետեւանքով ծանր վիրաւորուած է 7 լրագրող (5 օտարերկրեայ ու Եւրոպական Միութեան արտաքին յարաբերութիւններու եւ անվտանգու- 2 հայ) եւ զոհուած է լրագրողական խումբին ուղեկցող 1 անձ: Դիտաւորեալ թեան քաղաքականութեան բարձր ներկայացուցիչ Ժոզեֆ Պորել փորձած թիրախաւորումի մասին կը վկայէ լրագրողներուն կրած յատուկ համազգեստ է եռակողմ հանդիպում կազմակերպել Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի ար- եւ տարբերակիչ նշանները, որոնք առկայ էին նաեւ անոնց մեքենաներուն տաքին գործոց նախարարներ Արա Այվազեանի եւ Ճէյհուն Պայրամովի հետ, վրայ: Բացի անկէ, որոշ վկայութիւններ յայտնած են, որ հարուածներէն առաջ սակայն չէ յաջողած: եւ ընթացքին դէպքերու վայրերուն մէջ թռիչքներ կը կատարէին ատրպէյճա- Պորել դիտել տուած է, որ Լեռնային Ղարաբաղի մէջ Ռուսիոյ օգնութեամբ նական հետախուզական ԱԹՍ-ները, ցոյց տալով որ լրագրողները լիովին ձեռք բերուած հրադադարի պայմանագիրը կանխած է մարդկային հետագայ տեսանելի ու տարբերակելի եղած են ատրպէյճանական զինեալ ուժերուն զոհերը, եւ, պէտք է ամբողջութեամբ պահպանուի: համար: Անոր խօսքով` եթէ ԵՄ-ը կարենայ իր դերը խաղալ հաշտեցման, վերա- Միեւնոյն ատեն պատերազմական գործողութիւնները լուսաբանելու նպա- կանգնման եւ ամրապնդման գործին մէջ` լրացնելով Մինսքի խումբի ջան- տակով Արցախի մէջ գտնուող լրագրողներու մասնագիտական աշխատանքը քերը, լաւագոյնս օժանդակած պիտի ըլլայ տագնապի լուծման: խոչընդոտելու նպատակով Ատրպէյճանը քրէական հետապնդումի ենթար- «Եւրոմիութիւնը պատրաստ է գործակցելու ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի եւ որեւէ կած եւ սեւ ցուցակներու մէջ ներառած է Արցախի մէջ լրագրողական գոր- կողմի հետ, որպէսզի ներդրում ունենայ Կովկասի հակամարտութեան խա- ծունէութիւն ծաւալող արտասահմանեան որոշ լրագրողները: Աւելին, պատե- ղաղ կարգաւորման գործընթացին», ընդգծած է ԵՄ դիւանագիտութեան րազմի ողջ ընթացքին ատրպէյճանական իշխանութիւնները սահմանափա- ղեկավարը: կած են միջազգային լրագրողներու անկախ գործունէութիւնը Ատրպէյճանի տարածքին` հսկողութեան տակ պահելով անոնց տեղաշարժը եւ արհեստա- կան խոչընդոտներ ստեղծելով անոնց համար: ԵԱՀԿ ՄԻՆՍՔԻ ԽՈՒՄԲԻ ՀԱՄԱՆԱԽԱԳԱՀՆԵՐԸ Վերլուծելով լրագրողներու թիրախաւորման բոլոր դէպքերու հանգամանք- ները, ինչպէս նաեւ ատրպէյճանական կողմի այլ վերաբերելի գործողութիւննե- ՊԱՐՏԱՒՈՐՈՒԱԾ ԵՆ ՈՐՈՇԱԿԻ ԱՌԱՋԱՐԿՆԵՐ րըն ու յայտարարութիւնները` ակնյայտ է, որ Արպէյճանի իշխանութիւնները ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ ԿՈՂՄԵՐՈՒՆ յանցաւոր նպատակ ունեցած են ամբողջովին մեկուսացնելու Արցախը մի- ջազգային տեղեկատուական հոսքերէն ու անկախ աղբիւրներէն` պահելու համար Արցախի ժողովուրդին դէմ իրականացուող լայնածաւալ ու դիտա- ւորեալ պատերազմական յանցագործութիւնները: ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱԳԷՏ. «ԱՐՑԱԽԻ ԲՈԼՈՐ ԼԵՌՆԵՐԸ ԹՇՆԱՄԻԻ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՏԱԿ ԵՆ»

Ռազմական փորձագէտ Արթուր Եղիազարեան կը գրէ. «Արցախի բոլոր բարձր լեռները` Գոմշասարը (3724 մ), Մեծ Հինալը (3367 մ), Սպիտակասարը (Ագդաղ, 3200 մ), Քեօռողլուդաղը (3462 մ), Օմարը (3395 մ), Մռաւը (3343 մ), Ծռասարը (3616 մ), իսկ հարաւէն` Քիրսը (2724 մ) եւ Դիզափայտը (2478 մ), թըշ- նամիին տիրապետութեան տակ են»: ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահները (Ռուսիոյ Դաշնութեանը՝ Իկոր- Փոփով, Ֆրանսայինը՝ Սթեֆան Վիսքոնթի եւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգ- ներունը՝ Էնտրիւ Շոֆեր) 14 Դեկտեմբերին տարածած են հետեւեալ յայտա- ՄԻԱՍՆԱԲԱՐ ԾՐԱԳՐԵՆՔ... րարութիւնը. Շար. - էջ 1- էն «Ֆրանսացի համանախագահ Սթեֆան Վիսքոնթի եւ ամերիկացի համա- նախագահ Էնտրիւ Շոֆեր մեկնած են Պաքու 12 եւ 13 Դեկտեմբերին, Երեւան համապատասխանեն հաւանական նոր մարտահրաւէրներու դիմակայ- ժամանած են 13 եւ 14 Դեկտեմբերին: ման: Պաքուի մէջ անոնց ընդունած է Նախագահ Ալիեւը: Հանդիպած են ար- • Կոչ ուղղել սփիւռքին եւ զայն առաջնորդել հզօր ծրագիրներով սա- տաքին գործոց նախարար Պայրամովին հետ: տարելու հայրենիքի վերականգնումին այն համեմատութիւններով զորս Երեւանի մէջ անոնց ընդունած է վարչապետ Փաշինեան, հանդիպած են իրագործեց ան Երկրորդ Աշխարհամարտի ընթացքին իրագործելով արտաքին գործոց նախարար Այվազեանին հետ: «Սասունցի Դաւիթ» զօրասիւնին նման ծրագիր մը: Համանախագահները հանդիպած են նաեւ տարածաշրջանի մէջ գործող Այսօրուան պարտութիւնը, սուգն ու ցաւը պէտք է վերածել դրական ոյժի եւ վերականգնիլ ազգովին: Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը կը Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտէի եւ ՄԱԿ-ի գործակալութիւններու ներկա- հաւատայ որ Սփիւռքը իր բոլոր միջոցներով ունի կարելիութիւնը օժան- յացուցիչներուն հետ: Գրասենեակի նախագահի անձնական ներկայացուցիչ դակելու այս օրակարգին իրագործման: Ինք իր կարգին, յատկապէս իր Անժէյ Քեսպրչիքը նոյնպէս կը մասնակցէր բոլոր հանդիպումներուն: հայատառ եւ անգլիատառ՝ լայն համակրանք վայելող մամուլով, պատ- Երկու մայրաքաղաքներու մէջ ալ կողմերը ներկայացուցին իրավիճակի րաստ է իր ամբողջական օժանդակութիւնը բերել այդ առաքելութեան գնահատականը եւ յայտնեցին գալիք տարուան համանախագահներուն յաջողութեան համար: հետ համագործակցութեան մասին իրենց ակնկալիքները: Նկատի առնելով նոր իրողութիւնները` համանախագահները հաստատե- Մենք ենք մեր ճակատագրին տէրը ցին իրենց շարունակական նուիրուածութիւնը` կողմերու հետ կառուցողա- Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւն կանօրէն գործակցելու համար տարածաշրջանի մէջ խաղաղութիւնը, կա- Գերագոյն Խորհուրդ յունութիւնը եւ բարգաւաճումը խթանելու եւ առկայ հարցերը լուծելու համար: Համանախագահները պարտաւորուած են նաեւ որոշակի առաջարկներ Պոստոն ներկայացնելու կողմերու հետագայ քննարկումներուն՝ հանդիպումներու ըն- Դեկտեմբեր 16, 2020 թացքին արծարծուած հարցերուն մասին»: • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 5

Անձնական նշմարներ մեր գաղութին պատմութեան գծով: ԳԱՆԱՏԱՀԱՅ ԳԱՂՈՒԹԻ ԶՈՅԳ ՀԻՄՆԱՔԱՐԵՐՈՒՆ ԱՆԲԱԺԱՆԵԼԻ 50-ԱՄԵԱԿՆԵՐԸ Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ՝ ԳԱՆԱՏԱՀԱՅՈՑ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐԸ ԵՒ Հ.Բ.Ը.Մ. ԱԼԵՔ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ՝ ԱՌԱՋԻՆ ԳԱՆԱՏԱՀԱՅ ՎԱՐԺԱՐԱՆԸ 1970-2020 ԿԸ ՆՇԵՆ ԻՐԵՆՑ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ՅԻՍՆԱՄԵԱԿՆԵՐԸ ԴՈԿՏ. ԱՐՇԱՒԻՐ ԿԷՕՆՃԵԱՆ կիւնադարձային հանգրուանը: Աւելի վերջուան կը թողեմ անոնց շատ աւելի մանրամասն վերլուծումը: Գանատահայ գաղութի պատմութիւնը իր մեծ գիծերուն մէջ կը բաժնուի երկու հատուածներու: Անոնցմէ առաջինը կ'երթայ յետ մինչեւ անցնող դա- րասկիզբը եւ կ'երկարի մինչեւ 1960-ական թուականները ուր կը սկսի իս- կական ծաղկումի երկրորդ հանգրուանը որուն մէջ է որ կ'ապրի այսօրուան գաղութը: Առաջին հանգրուանին ընթացքին փոքրաթիւ գանատահայութիւնը իր սահմանափակ թիւերով հանդերձ, ունեցած է պատուաբեր գոյութիւն մը ուր առաւելաբար կապ պահելով հարաւի ամերիկահայ գաղութին հետ, սակայն շնորհիւ նուիրեալ անհատներու, թէեւ համեստ չափերով, կարողացած է ամենայն դէպս շարունակաբար պահել իր եկեղեցական եւ ազգային ինքնու- թիւնը: 1960-ական թուականներուն սկսող երկրորդ հանգրուանին է որ իբրեւ ար- դիւնք Միջին Արեւելքի իրարայաջորդ քաղաքական տագնապներուն, գանա- տահայութիւնը՝ հազիւ տասնեակ մը տարիներու ընթացքին, մտաւ իսկական պայթումի համազօր արագութեամբ, նոր գաղթողներով բազմանալու շրջան մը: Այս ընթացքին է որ, մէկը միւսին յաջորդող նշանակալից իրագործումներով, եկեղեցի, դպրոց, թերթ, ակումբ եւ այլն հաստատելով, գանատահայութիւնը կարճ ժամանակուայ մը ընթացքին դարձաւ շատ աւելի հին գաղութներուն ՄՈՆԹՐԷԱԼԻ Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐ համազօր եւ նոյնիսկ անոնցմէ աւելի աշխոյժ գաղութ մը, եւ հասաւ մինչեւ իր այսօրուայ պատուաբեր վիճակին: Լայնատարած՝ եւ տարբեր գաղութներուն հետ բաղդատուած՝ բացառա- Վերոյիշեալ շրջանին գործունէութեան ճշգրիտ պատմութիւնը, իր ճշգրիտ բար աշխոյժ Գանատահայ գաղութին համար 2020 տարին բացառիկ նշա- մանրամասն տուեալներով, մինչեւ այսօր տակաւին արձանագրուած չէ եւ կը նակութիւն ունի: կարօտի խղճամիտ՝ լուրջ շարադրումի: Ահա այս ծիրին մէջ է որ նշանակալից Արդարեւ Գանատահայ գաղութի զոյգ հիմնաքարերը հանդիսացող՝ Մոնթրէալի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր Տաճարը եւ Հ.Բ.Ը.Մ. Ալեք Մանուկեան՝ Գանատահայոց առաջին դպրոցը, 2020 տարուան ընթացքին անցան ի- րենց հաստատման յիսնամեակներուն պատմական հանգրուանագիծը: Աննախատեսելի երկու պատուհաս- ներ սակայն, մէկ կողմէ համաշխար- հային Covid-19-ի համաճարակը եւ միւս կողմէ Արցախի տխուր պատերազ- մին ցնցիչ ողբերգութիւնը, մթագնե- ցին բոլորին կարգին նաեւ մեր գաղու- թի առօրեան, եւ պատմական նշանա- կութիւն ունեցող այս յիսնամեակնե- րուն բացառիկ ցնծութեամբ տօնակա- տարուելու արժանի առիթները մնա- ցին առ այժմ լուսանցքի մէջ: Վստահաբար նշման պատշաճ ծը- Հ.Բ.Ը.Մ. ԱԼԵՔ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ րագիրներ պիտի ի վերջոյ իրագոր- ծըուին յառաջիկայ 2021 տարուան ըն- թացքին՝ երբ ինչպէս բոլորիս մաղթանքն է, շուտով հասարակութեան կեանքը է վերնագրին մէջ յիշուած զոյգ յիսնամեակներու նշումը: վերադառնայ բնականոն վիճակին: Արդարեւ մինչ 1930-ական թուականներէն իսկ Օնթարիոյի Սէնթ Գաթրինզ Ամենայն դէպս, այս Կիրակի Դեկտեմբեր 20-ին՝ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր եւ աւելի վերջ Թորոնթօ քաղաքներուն մէջ արդէն իսկ հաստատուած էին Հա- Տաճարին մէջ, նոյնիսկ Covid-ի անբնական պայմաններուն մէջ, Գանատա- յաստանեայց Առաքելական եկեղեցիներու կառոյցներ, միայն 1970 տարուայ հայոց Բարեխնամ Առաջնորդ Գերշ. Տէր Աբգար Եպիսկ. Յովակիմեան հան- ընթացքին Մոնթրէալի մէջ իրականութիւն դարձած Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ դիսաւոր Ս. Պատարագով եւ քարոզով կը նշէ գաղութի այս նշանակալից եւ փառահեղ Մայր Տաճարն է որ հիմը դարձաւ Գանատայի արեւելեան ափե- օրհնաբեր առիթը: րէն մինչեւ արեւմուտք տարածուող ծուխերու եւ եկեղեցիներու իրարայա- ջորդ ստեղծման մեղուաջան գործունէութեան: Նախապատրաստութեան երկար աշխատանքէ մը վերջ, ի վերջոյ 1984-ին հիմնադրուեցաւ Գանատահա- յոց առանձին թեմը որուն կազմակերպչական գլուխը եւ Առաջնորդանիստ ե- կեղեցին հանդիսացաւ Մոնթրէալի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր Տաճարը: Այսպէս ուրեմն, ինչպէս պիտի անդրադառնամ աւելի վերջ, վերոյիշեալ յիս- նամեակներէն առաջինը կը վերաբերի 1970 թուին, Մոնթրէալի Ս. Գրիգոր Լու- սաւորիչ Մայր Տաճարի իրագործման: Այնպէս պատահեցաւ, որ 1965 թուին պարզապէս ուսմանս աւարտին՝ ժամա- նակաւոր կերպով, Միացեալ Նահանգներէն ես եւս եկայ Մոնթրէալ պաշ- տօնավարելու համար McGill համալսարանի մէջ որպէս փրօֆէսօր: Սակայն անձնական պարագաներս զարգացան այնպէս մը որ շուտով վերջնականօրէն հաստատուեցայ այս գաղութին մէջ եւ մասնագիտական գործիս առընթեր, արագ եւ անբնական թափով կլանուեցայ գաղութի կազ- մաւորման տենդոտ գործին մէջ: Համեստութեան խօսքերը զանց առնելով, ակնյայտ է թէ պարզ խօսքով, կեդրոնական դեր մը ստանձնեցի այդ աշ- ՀԲԸՄ-Ի ՑԿՆ. ՆԱԽԱԳԱՀ՝ ԳԵՐՇ. ՏԷՐ ՎԱՉԷ ԴՈԿՏ. ԱՐՇԱՒԻՐ խատանքին մէջ: ԱԼԵՔ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ ԿԷՕՆՃԵԱՆ Բոլորովին պատահական չէ որ այս գրութեան վերնագիրը կը շեփորէ զոյգ յիսնամեակներ որոնց երկուքին հետ ալ պատահեցաւ որ շաղկապուած Այդ առիթով, եւ այս յիսնամեակներուն առթած հոգեկան խոր ապրումներով ըլլամ կեդրոնական եւ որոշիչ դերով: է, որ ես իմ կարգիս, «ԱՊԱԳԱՅ» շաբաթաթերթի այս էջերուն վրայ, թէեւ շատ Արդարեւ, նոյնպէս 1970-ին է որ հիմնադրուեցաւ գանատահայ առաջին հակիրճ կերպով, սակայն տարին չի բոլորուած, ուզեցի արձանագրել այս ան- Շար. - էջ 6 6 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• ՏԱՐԲԵՐ ԵՐԿԻՐՆԵՐԷ 150 ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐ ՂԱԶԱՆՉԵՑՈՑԻ ՌՄԲԱԿԾՈՒՄԸ ՊԱՏԵՐԱԶՄԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽԻ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԵԱՆ ՈՃԻՐ ԿՐՆԱՅ ՀԱՄԱՐՈՒԻԼ. HUMAN RIGHTS WATCH ՓՐԿՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑՈՎ ԴԻՄԱԾ ԵՆ ՖՐԱՆՉԻՍԿՈՍ ՊԱՊԻՆ Աշխարհի տարբեր երկիրներու գի- տական հաստատութիւններու շուրջ 150 ներկայացուցիչներու եւ գիտնա- կաններու ստորագրութեամբ խնդրա- գիր մը ներկայացուած է պապական աթոռի արտաքին գործոց նախարա- րութեան` Արցախի մշակութային ժա- ռանգութեան փրկութեան առնչութեամբ: «Սփութնիք Արմենիա» կը հաղորդէ, որ այս մասին յայտնած է Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Մատենա- դարանի դիմատետրեան էջը: Գիտնականները խնդրագիրին մէջ նշած են, որ Արցախի մէջ ստեղծուած մարդասիրական աղէտի կողքին վտանգուած է նաեւ այդ տարածքին մէջ գոյութիւն ունեցող հայկական հարուստ մշակութային ժառանգութիւնը` բաղ- կացած հարիւրաւոր կանուխ քրիստոնէական, միջնադարեան եւ նոր շրջանի եկեղեցիներէ, վանքերէ եւ տարբեր յուշարձաններէ: Մարդկային իրաւանց պաշտպան Human Rights Watch միջազգային կազմա- «Գիտնականները փաստեր ներկայացուցած են, թէ ինչպէ ՛ս ոչ հեռու կերպութիւնը 16 Դեկտեմբերին յայտարարեց, թէ Ատրպէյճանի զինուած ու- անցեալին Ատրպէյճանի կառավարութեան կողմէ համակարգուած կերպով ժերը 8 Հոկտեմբերին Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցին երկու անգամ ռմբակո- ոչնչացման ենթարկուած է վերջինիս վերահսկողութեան տակ գտնուող տա- ծեցին՝ ծրագրուաած կերպով` խախտելով պատերազմի միջազգային կա- րածքներու հայկական գեղարուեստական եւ ճարտարապետական ժառան- նոնները: գութիւնը», նշուած է հաղորդագրութեան մէջ: «Մշակութային կարեւոր նշանակութիւն ունեցող այս եկեղեցին ծրագրուաած Գիտնականները յոյս յայտնած են, որ Ֆրանչիսկոս պապի հեղիկանաւոր կերպով թիրախ ընտրուած էր, հակառակ այն հանգամանքին, որ որեւէ ա- միջնորդութեամբ կարելի պիտի ըլլայ համախմբել համապատասխան միջազ- պացոյց չկայ, որ կառոյցը ռազմական նպատակներով օգտագործուած է», գային կառոյցները` փրկելու համար պատմական Հայաստանի տարածքին կ՛ըսուի կազմակերպութեան հրապարակած զեկոյցին մէջ: մէջ գտնուող եւ հաւատքի վկայութիւն հանդիսացող ժառանգութիւնը, որ ունի «Եկեղեցւոյ հասցուած երկու հարուածները, որոնցմէ երկրորդը կատար- համաշխարհային նշանակութիւն: ւած է այն պահուն, երբ քաղաքացիներ եւ լրագրողներ հաւաքուած էին «Սփութնիք» կը յիշեցնէ, թէ նախապէս ռուս մշակոյթի գործիչներ, որոնց հոն, դիտաւորեալ բնոյթ ունին», նշեց Human Rights Watch-ի Եւրոպայի եւ շարքին խմբավար Վատիմ Սփիվաքով եւ Թէոտոր Քուրենթզիս, երաժիշտ Կեդրոնական Ասիոյ գծով տնօրէն Հիւ Վիլամսոն՝ աւելցնելով «Այս յարձա- Պորիս Կրեպենշիքով եւ բեմադրիչ Ալեքսանտր Սոքուրով, Արցախի քրիս- կումները պէտք է անաչառ քննութեան առարկայ դառնան, իսկ հեղինակները տոնէական մշակութային, գեղարուեստական եւ ճարտարապետական ժա- ենթարկուին պատասխանատուութեան»: ռանգութեան յուշարձանները համաշխարհային ժառանգութեան ցուցակին Զեկոյցը կարելի է կարդալ https://www.hrw.org/news/2020/12/16/azerbai- վրայ ներառելու խնդրանքով դիմած էին ԵՈՒՆԷՍՔՕ-ին: jan-attack-church-possible-war-crime կայքէջին վրայ։

ԳԱՆԱՏԱՀԱՅ ... կեդրոնը հանդիսանալիք սեփական եկեղեցւոյ իրագործման ծրագիրը: Շար. - էջ 5- էն Նոյն ժամանակ, որպէս այդ օրերուն անկարելի նկատուող Հայ դպրոցը իրագործելու առաքելութիւնը գլխաւորողը, յանձն առի այս կրկնակի ստիպո- ամէնօրեայ վարժարանը հանդիսացող Հ.Բ.Ը.Մեան այսօրուան Ալեք Մանուկ- ղական մեր վիճակը ներկայացնելով, համոզիչ աշխատանքս կատարել, միակ եան Վարժարանը որուն հիմնադրութիւնը եւ յիսնամեակը, ինչպէս կը պարզը- յոյսի աղբիւր՝ Ալեք մանուկեանին մօտ, ապահովելու համար իր նիւթական ւի յաջորդող տողերուն մէջ, անքակտելիօրէն շղթայուած է զինք նախորդող՝ ճակատագրական օժանդակութիւնը: Յաջողութեամբ կատարեցի այդ առա- նոյնպէս 1970-ին Մայր Տաճարի իրագործման յիսնամեակին հետ: քելութիւնը քանի որ եկեղեցւոյ գնումը նաեւ ճամբայ կը բանար, սկիզբ դնե- Covid-19-ին ստեղծած գործունէութեանց դանդաղեցման առիթը օգտագոր- լու նոյն ինքը՝ Ալեք մանուկեանին խորապէս հաւատացած Հայ դպրոցի ծելով է որ, մինչ անձնական յուշերուս ամբողջական գրառումը դանդաղած իրականացման: էր, որոշեցի եւ յաջողեցայ աւարտել յատկապէս Ալեք Մանուկեան Վարժա- 1970 Փետրուարի 18-ին արդար խանդավառութեամբ, Մոնթրէալի Եկեղեցւոյ րանին հիմնադրութեան, ստեղծման եւ զարգացման վերաբերեալ յուշերուս ծուխը իր ընդհանուր անդամական ժողովին ընթացքին, քաջալերուած այս ամփոփումը եղող գրքոյկ մը: Այդ գրքոյկը տպուեցաւ վարժարանին յիսնամ- նախախնամական անգնահատելի օժանդակութեան ժեսթով, պատմական եակի թուականին ճիշդ նախօրեակին անցնող Սեպտեմբեր 27-ին: Սակայն որոշումը առաւ այսօրուայ Մայր Տաճարին գնման: ճիշդ այդ օրերուն Արցախեան տխրահռչակ պատերազմին շղթայազերծումը Այնուհետեւ, նոյն տարուան ընթացքին՝ Վաչէ Սրբազանին առաջնորդութեամբ պատճառ եղաւ որ միայն այսօր, այս առիթով է որ անոր լոյս տեսնելու ծա- եւ անվհատ հետապնդումով կատարուեցան Եկեղեցւոյ բարեզարդման, գե- նուցումը երեւի «ԱՊԱԳԱՅ»ի այս թիւին մէջ: ղեցիկ խորանի շինութեան եւ այլ բազմաթիւ հրաշալի աշխատանքներ: Վերադառնալով յիսնամեակներուն, շատ հակիրճ ակնարկով մը պատմու- Խանդավառութիւնը թէեւ ընդհանուր էր գաղութին մէջ սակայն կային տա- թեան, Գանատա հաստատուելէս անմիջապէս վերջն էր որ ինձ համար ակըն- կաւին այդ օրերուն համար նիւթական շատ մեծ պահանջքներ՝ որոնց համար յայտ դարձաւ թէ այստեղ հաւաքուող եւ միջին արեւելքէն եկող հայախօս եւ անհրաժեշտ էր գտնել եկեղեցւոյ օծման համար պատրաստակամ առատա- ջերմ հայասիրութեամբ լեցուն զանգուածը դատապարտուած էր իր լեզուն եւ ձեռն կնքահայր մը: Հետեւաբար այդ հանգրուանին եւս, Վաչէ Սրբազանին ազգային ժառանգութիւնը կորսնցնելու, աւելի եւս արագօրէն քան հարաւի խնդրանքով, եւ օգտուելով իմ ունեցած ազգային յարաբերութիւններէս կա- ամերիկահայ գաղութը, եթէ հերքիւլեան ջանքով մը այստեղ չստեղծուէր րողացայ համոզել ամերիկայի Watertown քաղաքէն, գաղափարական երէց լաւագոյն մակարդակով հայ վարժարան մը: Սակայն այդ երանելի արդիւն- մեր բարեկամներէն, եկեղեցասէր եւ հայրենասէր Գրիգոր Մազմանեանը քին հասնիլը երազ մը ըլլալէ հեռու պիտի չ'անցնէր եթէ նոյն շրջանին որպէսզի քաջալերելու համար մեր գաղութը դառնայ մեր եկեղեցւոյ կնքա- Հ.Բ.Ը.Մեան գլուխը չի գտնուէր անգերազանցելիօրէն իմաստուն, հայրենասէր հայրը: Այդպէսով է որ նաեւ եկեղեցին կոչուեցաւ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եւ իր ազգային ժառանգութեան խորապէս գուրգուրացող, անզուգական եւ Մայր Տաճար: անկրկնելի անձնաւորութիւն մը հանդիսացող հանգուցեալ Նախագահ Ալեք Այս բոլորին ընթացքին, միւս կողմէ, կը շարունակուէր Գանատայի առաջին Մանուկեանը: Նախախնամական դասաւորումով մը առանձնաշնորհումը դպրոցի բացումը իրականացնելու համար բազմաթիւ խոչընդոտներ յաղթա- ունեցած էի արդէն հանդիպած ըլլալու Ալեք Մանուկեանին եւ շատ արագօրէն հարելու իմ գործս: Եւ ահա այդպէս էր որ, ի վերջոյ 1970-ի Հոկտեմբերին, օգ- մտերմութեան հասնելու չափ յարգալից կապ հաստատած ըլլալու այս տագործելով նոր գնուած եկեղեցւոյ կից եկեղեցապատկան շէնքին մէջ տրա- բացառիկ անձնաւորութեան հետ: մադրուած մի քանի սենեակները, անհաւատալի բայց իրաւ, բացումը կատար- Դպրոցի մը հաստատման համար ծրագրումներուս շարքին, եւ բազմաթիւ ւեցաւ Գանատայի առաջին Հայ դպրոցին՝ Հ.Բ.Ը.Մ.ի Ամէնօրեայ վարժա- կազմակերպչական մղձաւանջներու կարգին դպրոցի ստեղծման կարեւոր րանին: Բնականաբար այդ եղաւ միայն սկիզբը, շարունակական տենդոտ արգելքներէն էր վայրի մը բացակայութիւնը: Նոյն օրերուն Գանատայի մէջ աշխատանքին, որուն շնորհիւ քանի մը տարուայ ընթացքին, վերջապէս հա- նոր պաշտօնի կոչուած էր Գանատայի Առաջնորդական փոխանորդ Գերշ. սանք Սէն Լորան քաղաքի Մանուկեան փողոցի վրայ կանգնած այսօրուայ հրա- Տէր Վաչէ Եպիսկոպոս Յովսէփեանը: Ան իր կարգին, տենդոտ կերպով ձեռ- շակերտ դպրոցի շէնքին իրագործման՝ 1978 թուականին , որ ամբողջական նարկած էր գաղութին տարիներէ ի վեր երազած, սեփական եկեղեցի մը նիւթական նուէրը եղաւ հանգուցեալ անզուգական բարերար Ալեք Մանուկ- իրագործելու աշխատանքին, եւ ճիշդ այդ հանգրուանին, գտած էր այս եանին: փառահեղ անկլիքան եկեղեցին գնելու կարելիութիւնը: Ահա թէ ինչպէս անքակտելի կերպով շաղկապուած են վերնագրին մէջ Գաղթականներով կազմուած մեր գաղութը սակայն, զանազան այլ պատ- յիշուած երկու յիսնամեակները: ճառներով ալ, այդ հանգրուանին նիւթապէս անկարելիութեան առջեւ կը գըտ- Տակաւին յոյսով եմ թէ պիտի կարենամ այս բոլորին մանրամասնութեամբ նըուէր տրամադրելի այս գեղեցիկ կալուածը գնելու համար: Անել այդ դժուա- անդրադառնալ ամբողջական յուշերուս պատրաստութեան ընթացքին: Առ րին եւ ճակատագրական կացութեան մէջ Վաչէ Սրբազան հայցեց գործակ- այժմ, ուրախ եմ թէ յիսնամեակի այս առիթով կարողացայ գրքոյկով մը գոնէ ցութիւնս բարեխօսելու համար Ալեք Մանուկեանին: լոյս ընծայել յատկապէս դպրոցի իրագործման մասին յուշերուս մէկ ամ- Հետեւեալ քանի մը տողերուն մէջ կ'ամփոփեմ այդ օրերուն պրկուած փոփմանը: ջիղերով կատարուած հրաշքի համազօր տիտանային իրագործումը: Բարի յիսնամեակ մեր գաղութի հիմնաքարերը հանդիսացող զոյգ կոթող- Ինձ համար եւս կենսական կարեւորութիւն ունէր, մեր գաղութի հոգեւոր ներուն, փառք կու տամ եւ բարի երթ կը մաղթեմ իրենց՝ մինչեւ հարիւրամեակ: • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 7 ՄՈՀԱՄԵՏ ԺԱՒԱՏ ԶԱՐԻՖ ԿՈՇՏ ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՔՈՆՍԹԱՆԹԻՆ ԶԱԹՈՒԼԻՆ ԷՐՏՈՂԱՆԻՆ ՏՈՒԱԾ Է ԷՐՏՈՂԱՆԻ` ՊԱՔՈՒԻ ՇՔԵՐԹԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ՏՈՒԱԾ Է ՅԻՇԵԼ ՀԱՅՈՑ ԸՆԹԱՑՔԻՆ ԱՐՏԱՍԱՆԱԾ ԽՕՍՔԻՆ ՀԱՄԱՐ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ԳՈՐԾԱԾ ԷՆՎԵՐ ՓԱՇԱՅԻ Իրանի արտաքին գործոց նախա- րար Մոհամետ Ժաւատ Զարիֆ «Թուի- ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ թըր»-ի վրայ գրառումով պատասխա- Ռուսիոյ Պետական տումայի ԱՊՀ-ի նած է Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ հարցերով յանձնախումբի նախագա- Թայիփ Էրտողանի` Պաքուի զինուո- հի տեղակալ Քոնսթանթին Զաթուլին րական շքերթի ընթացքին կատարած յայտարարութեան: Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ «Նախագահ Էրտողանին չեն տեղե- Էրտողանին խորհուրդ տուած է` յիշել կացուցած, որ Պաքուի շքերթին ընթաց- Էնվեր փաշայի ճակատագիրը: քին անոր արտասանածը կը վերաբե- 10 Դեկտեմբերին Պաքուի մէջ զին- րի Արազէն հիւսիս գտնուող Իրանի ւորական շքերթի ընթացքին Ատրպէյ- հողերու իրանեան հայրենիքէն բռնի ճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ յայտա- կերպով տարանջատուելուն», կը գրէ րարած էր. «Զանգեզուրը, Սեւանը եւ Զարիֆ` աւելցնելով. «Ան չի՞ գիտեր, որ Երեւանը Ատրպէյճանի պատմական ատով կը խարխլէ Ատրպէյճանի հան- հողերն են», իսկ Թուրքիոյ նախագահ րապետութեան գերիշխանութիւնը: Ոչ ոք կրնայ խօսիլ մեր սիրելի Ատըր- Ռեճեփ Թայիփ Էրտողան յիշատա- պէյճանի մասին» (Զարիֆ նկատի ունի Իրանի հիւսիս-արեւելքի պատ- կած էր Էնվեր փաշան: Ալիեւ նշած էր, մաշխարհագրական երկրամասը` իրանեան Ատրպէյճանը): որ պատերազմը տակաւին չէ աւար- Յիշեցնենք, որ 10 Դեկտեմբերին Պաքուի մէջ տեղի ունեցած շքերթի ընթաց- տած, շրջանին մէջ նոր դարաշրջան քին Էրտողան արտասանած էր ատրպէյճանցի բանաստեղծ Պախթիար պիտի սկսի, «եթէ Հայաստանի ժողո- Վահապզատէի բանաստեղծութենէն հատուած մը` Հարաւային Ատրպէյճանի վուրդը դասեր քաղէ Ղարաբաղի մէջ կատարուածէն»: եւ Հիւսիսային Ատրպէյճանի տարանջատման մասին: «Շատ իւրայատուկ պատմական յիշողութիւնը պարոն Էրտողանին կ'ար- Ապա, Թեհրանի մէջ Թուրքիոյ դեսպանը այդ երկրի նախագահ Ռեճեփ տօնէ յիշել Էնվեր փաշան` չյիշելով, թէ ան Համաշխարհային Ա. պատերազմին Թայիփ Էրտողանի յայտարարութիւններուն պատճառով Իրանի արտաքին հայերուն ի՞նչ ըրած է կամ ինչպիսի՞ աւարտ ունեցած է: Ես պարոն Էրտողանին գործոց նախարարութիւն կանչուած է: ԹԱՍՍ լրատու գործակալութիւնը կը հաղորդէ, որ այս մասին յայտարարած է Իրանի արտաքին գործոց նա- խորհուրդ կու տամ` ատիկա յիշել», ըսած է ան «Նովոսթի-Արմենիա» գոր- խարարութեան բանբեր Սայիտ Խաթիպզատէ: ծակալութեան հետ հարցազրոյցի ընթացքին: «Թուրք դեսպանին յայտնած են, որ տարածքային յաւակնութիւններու եւ Անդրադառնալով Ալիեւի յայտարարութիւններուն` ռուս քաղաքական գոր- ռազմատենչ կայսերական ծաւալապաշտութեան դարաշրջանը արդէն եր- ծիչը նշած է. «ՄԳԻՄՕ-ի (Մոսկուայի միջազգային յարաբերութիւններու պե- կար տարիներէ ի վեր աւարտած է», նշած է ան: տական հիմնարկ, «Ա.») այս շրջանաւարտը շատ անձնական ձեւով կ'ընկալէ Խաթիպզատէի համաձայն, «ընդգծուած է, որ Իրան ոչ ոքի կ'արտօնէ խախ- պատմութիւնը»: տել իր տարածքային ամբողջականութիւնը»: «Ասիկա ինծի նոյնիսկ կասկածելու պատճառ կու տայ, որ ՄԳԻՄՕ-ի մէջ Յայտնենք, որ Էրտողան 10 Դեկտեմբերին Պաքուի զօրահանդէսին ընթաց- պատմութեան դասաւանդման հետ առնչուած ամէն ինչ կարգին է: Ես ինքս քին իր արտասանած խօսքին մէջ մէջբերած էր ատրպէյճանցի բանաստեղծ աւարտած եմ պատմութեան կաճառը, եւ ես երբեք չեմ լսած, որ մեր երկրին Պախթիար Վահապզատէի հետեւեալ խօսքը. «Արաքսը մեզմէ բաժնեցին, երկաթ- ներով ու քարերով լեցուցին, ես քեզմէ չէի բաժնուեր, մեզի ստիպողաբար բաժ- մէջ ոեւէ մէկը մեկնաբանէ պատմութիւնը այնպէս, թէ Երեւանը հինաւուրց նած են»: Էրտողան այս ձեւով ակնարկած էր, թէ Ատրպէյճանի տարածքները ատրպէյճանական հող է: Որքանով ես պատմութիւն գիտեմ, ատրպէյճանցի- նուաճուած են: ները իրենց անունը օրինականացուցած են միայն 20-րդ դարուն: Ռուսա- Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը աւելի ուշ իր կարգին իր կան կայսրութեան մէջ մարդահամարի ժամանակ զանոնք կը կոչէին մօտ կանչեց Անգարայի մէջ Իրանի դեսպանը` իր դժգոհութիւնը յայտնելու թուրք-թաթարներ: Ատիկա կարելի է վերագրել ռուս գաղութարարներու «Թեհրանի կողմէ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի հասցէին ապաշնորհութեան», շեշտած է ան: կատարուած անհիմն պնդումներուն» նկատմամբ: Այդ առնչութեամբ Զաթուլին նշած է, որ երկրի նախագահի մակարդակի Նոյն հարցով՝ Իրանի հաղորդակցութեան նախարար Ազարի Զահրոմի, ղեկավարին չ'արտօնուիր նման յայտարարութիւններ կատարել: «Այս յայ- պատասխանելով Էրտողանի ու Պաքուի ամբարտաւան յայտարարութեան, տարարութիւնները կը յանգեցնեն ամբողջ աշխարհի, ո՛չ միայն Ռուսիոյ, հրապարակած է Սեֆեւեան Իրանի քարտէսը: Քարտէսը յստակօրէն ցոյց կու տայ Մեծ Հայքը, Միջագէտքը, Սեֆեւեան մտահոգութեան` Կովկասի մէջ Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի միջեւ դաշինքի վե- Իրանի կայսրութիւնը, ներառեալ` 1918 թուականին ժամանակաւորապէս ստեղ- րաբերեալ», ըսած է ան: ծըուած Ատրպէյճանի պետութեան ամբողջ տարածքը:

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ... ջորդիների յիշատակը: Շար. - էջ 1- էն Ի խորոց սրտի աղօթենք միասին, որ Ամենագութն Աստուած հանգստութիւն ու երանութիւն շնորհի քաջաբար զոհուած մեր սիրասուն զաւակների ան- բոլոր ժամանակներում վասն հաւատոյ եւ վասն հայրենեաց մարտնչած ու մահ հոգիներին: Աղօթենք, որ գթառատ Տէրն Իր Սուրբ Հոգով սփոփի մեր հե- նահատակուած քաջերի կողքին: Մեր հերոսները զոհուեցին արցախահա- րոսների ծնողների, կանանց ու զաւակների սգացեալ սրտերը եւ մեր բոլորի յութեան ազատ ապրելու արդար իրաւունքի եւ հայրենիքի խաղաղ, ապահով վշտակիր հոգիները: Թող այլեւս սուգն ու տխրութիւնը չմթագնեն մեր ազգա- եւ բարօր կեանքի տեսիլքով՝ պատգամելով մեզ աննկուն լինել ոգով եւ յին կեանքը, ողբերգութիւնները չպատուհասեն մեր ժողովրդին, եւ Աստծուն արիաբար պայքարել՝ յանուն մեր ազգային նպատակների իրագործման: ապաւինած ու ազգովին համախումբ՝ կերտենք լուսաւոր գալիքը հայրենեաց Սիրելիներ, վիշտն ու սուգը Աստուած փարատում է Իր Սուրբ Հոգու մխիթարու- եւ համայն հայութեան: թեամբ եւ սփոփիչ զօրութեամբ: Նա շնորհն ու կարողութիւնն է պարգեւում, Փառք եւ երիցս փառք մեր նահատակ որդիներին: Խոնարհում, մշտահունչ որ վեր յառնենք նեղութիւններից ու դժուարութիւններից, Քրիստոսի նման աղօթք եւ բիւր օրհնութիւն մեր հերոսների լոյս յիշատակին: յարութիւն առնենք մեր պատմութեան հերթական Գողգոթայից եւ վկայենք Խօսքի աւարտին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը աղօթք բարձրացրեց առ աշխարհասփիւռ մեր ժողովրդի ներուժը, աստուածապարգեւ մեր հաւատն Բարեգութն Աստուած՝ ասելով. ու ամուր կամքը, նոր կեանք կառուցելու մեր եզակի վճռականութիւնը: «Քրիստոս Որդի Աստծոյ, որ ներողամիտ ես ու բարեգութ, ընդունիր մեր ա- Համազգային ուժերով եւ միասնական ոգով ներքին ու արտաքին մարտա- ղօթքները եւ ունկնդիր եղիր մեր խնդրանքներին: Արարչական սիրովդ գթա հըրաւէրներին դիմագրաւումը, քաղաքական եւ հասարակական ճգնաժամի Արցախեան ազատամարտում Հայրենիքի պաշտպանութեան համար նա- յաղթահարումը պիտի լինեն մեր արժանի տուրքն ու նահատակ հայորդիների հատակուած մեր հերոս զինուորների եւ զօրավարների հոգիներին: Լոյսերիդ շիրիմներին: մէջ աջակողմեան դասում ընդունիր նրանց Քո սուրբերի հետ միասին եւ Ներկայ բարդ իրավիճակում զգաստութեան եւ ողջախոհութեան պահպա- պարգեւիր երկնքի անվախճան արքայութիւնդ: նումը, մեր նահատակների կորուստը արժանավայել սգալը եւ սուգը չքաղա- Ամենախնամ Տէր, Քո աստուածային ազատութիւնը պարգեւիր մեր գերի- քականացնելը պիտի լինեն նուիրական յարգանքի ճշմարիտ արտայայտութիւնը ներին, որպէսզի օր առաջ նրանք ապահով տուն վերադառնան: մեր հերոսների անմոռաց լոյս յիշատակի առջեւ: Ազգային համերաշխութեամբ Քո ամոքիչ եւ կենդանարար սիրով օրհնիր եւ բժշկութիւն պարգեւիր նաեւ ու համընդհանուր շահերի վսեմ գիտակցութեամբ ապրելու ու արարելու մեր վիրաւորներին ու ապաքինուող բոլոր անձանց եւ Քո Սուրբ Հոգու մխիթարիչ ընթացքը պիտի լինի պատուաբեր շարունակութիւնը մեր զաւակների քրիս- զօրութիւնը պարգեւիր որդեկորոյս ծնողներին՝ սգակիր հայրերին ու մայրերին, տոսանման անձնազոհութեան: այրիացեալ կանանց ու որբացած մանուկներին, նրանց հարազատներին եւ Արդ, մեր նահատակ հերոսների անմար լոյս յիշատակի առջեւ վերահաս- վշտակիր համայն մեր ժողովրդին: տատենք հայրե-նանուիրումի ու ազգանուիրումի ուխտը: Թող ազգի ու հայ- Բարերար եւ բազումողորմ Տէր, Քո հայրական խնամքով եւ ամենախնամ րենիքի հանդէպ նրանց պարտքի գիտակցութիւնը, յանձնառութեան եւ զո- Սուրբ Աջովդ պահպանիր մեր ժողովրդին սիրով միաբան՝ Հայաստանում, հաբերութեան ոգին օրինակ դառնան պետական ու քաղաքական այրերին եւ Արցախում եւ Սփիւռքում եւ զօրացրու մեր հոգիները հաւատքով ու յոյսով, համայն մեր ժողովրդին՝ անսակարկ նախանձախնդրութեամբ եւ անձնուրաց որպէսզի Քո օգնականութեամբ այս ծանր ճգնաժամը եւս յաղթահարենք: Հե- զոհողութիւններով ամէն կարելին ներդնելու մեր հայրենիքի բարօր ու շէն ռացրո'ւ մեզնից ատելութեան ու բռնութեան չարիքը եւ շնորհի'ր համերաշ- կեանքի կերտման եւ մեր պետականութեան ամրապնդման համար: Չվտան- խութեան ու եղբայրասիրութեան ոգի, որպէսզի ազգովին համախումբ շէ- գենք մեր պետականութիւնը անխոհեմ քայլերով, չգերադասենք անձնական նացնենք ու զօրացնենք մեր հայրենիքը եւ հանապազ գոհութեամբ օրհնա- շահերը, այլ գործենք յանուն մեր ժողովրդի ու հայրենեաց անկորուստ բանենք Քեզ՝ Հօր եւ Սուրբ Հոգու հետ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. պահպանութեան, զօրացման ու առաջընթացի: Միայն ուժեղ պետութեամբ ամեն»: է հնարաւոր յաւերժացնել մեր ինքնութիւնն ու լինելիութիւնը, նաեւ մեր քա- 8 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• ԿԱՐԵԿՑՈՒԹԻՒՆ, ԱՂԱՊԱՏԱՆՔ ԵՒ ԽԱՆԴԱՂԱՏԱՆՔ՝ ՄԵՐ ԱԶԳԻ ԿՈՐՍՆՑՈՒՑԱԾ ԲՆԱՒՈՐՈՒԹԵԱՆ ԳԻԾԵՐԸ Ա. ՊԱԳԳԱԼԵԱՆ Անգամ մը եւս նոր տարուան շեմին ենք: Դարձ- խանատուութենէ: հանդարտութիւնը պահելով՝ պահանջենք, որ յան- եալ կ’ուզենք, որ մեր սրտերն ու հոգիները լի ըլլան Ակնյայտ է, որ երկիրը մնացած է առանց ղեկավա- ցաւորները կրեն իրենց գործած մեղքերուն ար- ուրախութեան, անդորրութեան եւ արժանապատ- րի եւ առանց ծրագրաւորուած ու մտածուած գոր- դար դատավճիռը, այնքան ատեն որ երկրի մը ւութեան վեհ զգացումներով, սակայն վերջերս մեր ծընթացի, քանի որ միայն զգացումով եւ անձնա- կործանման մեղքը աններելի է եւ խիստ դա- ապրած իրավիճակը երբեք նման բան թոյլ չի տար կան շահերու մոլուցքով է, որ կ'ընթանայ անղեկ տապարտելի: մեզմէ իւրաքանչիւրին, թէկուզ փորձենք իսկ դոյզն ժողովուրդը: Դժբախտաբար մինչեւ օրս, հակառակ Նոր տարուան սեմին ըլլալով, եկէք պահ մը մենք վայելել այդ քաղցրահամ զգացումները: զանազան փորձերու, չյայտնուեցաւ անձ մը կամ ալ երեխաներու հոգեբանութեամբ դիմաւորենք Բոլորս մօտէն հետեւեցանք եւ կը հետեւինք սոյն խմբաւորում մը, որ հաւասարակշռուած եւ համո- նոր տարին՝ ուրախութեամբ, նոր երազներով, նոր տարուան Սեպտեմբերի 27-էն ի վեր մեր գլխուն զիչ ծրագիրներով կարողութիւնը ունենար համա- ծրագիրներով, եւ նոր յոյսերով թող խայտան մեր եկած չարաբաստիկ արհաւիրքին եւ անոր հետե- խմբելու պառակտուած ազգի մասնիկներն ու յա- մտքերն ու հոգիները: ւանքներուն: Երկար բարակ քաղաքական մեկնա- ռաջ երթալ դէպի վերակառուցողական աշխատանք- Ուրախութիւն եւ յոյս՝ բառեր որոնք ունին զանա- բանութիւններ չեմ ուզեր ընել, ոչ ալ այպանել կամ ներու ուղիով: զան բացատրութիւններ եւ դրդապատճառներ: Բայց արդարացնել պատահարներուն ետին կանգնած Պատահածը իրականութիւն է ներկայիս: Ողբալն այս օրերուն ինչպէ՞ս ուրախանալ, ինչո՞ւ եւ ինչո՞վ ու- պատասխանատուները: Ինչպէս կ'անդրադառնանք՝ ու ձեռնածալ մնալը, նոյնիսկ անիմաստ պոռթկում- րախանալ, երբ մեր երկիրը սուգի եւ մեծ ցաւի մէջ մինչեւ օրս պատահածներուն մասին կարծիքները ներն ու զիրար այպանելը, ոչինչ պիտի տայ մեր ազ- է: Սակայն մարդկային արդար իրաւունք կը սեպեմ այլազան են: Վստահաբար ես ալ ունիմ իմ սեփա- գին: Եթէ մենք այս փորձանքէն գոնէ բան մը սոր- մարդ արարածին նոր տարուան բերելիք նոր օրերու կան տեսակէտը ու մեկնաբանութիւնները, որոնց վելու եւ դաս քաղելու խոհեմութիւնը չունենանք, լուսաբացերուն հետ ցանկալ իրականացնել եւ հիմա այս գրութեամբ չեմ ուզեր անդրադառնալ, ապա դեռ շա՜տ նոյնանման «Աստուած մի արաս- ձեռք բերել նոր յաջողութիւններ… բայց եւ այնպէս, սակայն երբ կը մտածեմ պատահածին մասին եւ ցէ» փորձանքներու դէմ յանդիման պիտի գտնը- դժբախտաբար պատկերը տարբեր է այս տարի: ելքի ճամբայ մը կը փորձեմ գտնել, հոն ի յայտ կու ւինք: Այս օրերուն համայն աշխարհի հայութեան հոգե- գայ, որ մենք ազգովին փոփոխութեան կարիքը Երբ կ'ըսեմ ազգովին փոփոխութեան կարիքը կան դաժան իրավիճակը մեզմէ իւրաքանչիւրը ունինք: Մեր ազգին դիմագիծը վտանգուած կը ունինք, կ'ուզեմ ձեր ուշադրութիւնը հրաւիրել մեր կը մղէ փնտռելու եւ վերականգնելու մեր ազգի զգամ եւ երբ կը փորձեմ հասկնալ, թէ ինչե՛րն են ազգի որոշ բնաւորութեան գիծերուն, զորս կործա- անդորրութիւնն ու միասնութիւնը: Այո՛, կ'ուզենք այն բոլոր պատճառները, որոնք մեզ հասցուցին նիչ հետեւանքներ կը թողեն մեր ազգին վրայ: Այսօր ուրախանալ եւ կը փորձենք բերկրութիւն գտնել այս օրուան, եւ դեռ աւելին՝ կը նկատենք, որ զիրար չենք հանդուրժեր, իրարու ամէնուրեք, եւ վստահաբար ուրախ պիտի տխրահռչակ համաձայնութենէն մօտ 40 օր ետք՝ ձեռք չենք երկարեր, զիրար կը դատապարտենք եւ ըլլանք, երբ դարձեալ վերագտնենք մեր կորսնցու- մենք կորսնցուցած ենք մեր ուղին եւ մեր կտրուած միայն յանցաւորներ կը փնտռենք, որպէսզի մենք ցած միասնութիւնը, խաղաղութիւնն ու ապագայի կռնակը շտկելու կարողութիւնը. եթէ առողջ վիճա- զմեզ արդարացնենք, եւ ահա արդիւնքը... ոչ մէկ նկատմամբ ապահովութիւնը: կի մէջ ըլլայինք, այսօր իսկ պիտի լսուէին մուր- յառաջխաղացում, այլ միայն ու միայն՝ նահանջ: Մաղթենք, որ նոր տարին վերջ տայ այն բոլոր ճերու զարկերու ձայներ, եւ կառուցողական աշխա- Ամէն օր մեր ձեռքերը մեր սրտերուն դրած կը տագնապներուն եւ մեր ժողովուրդի ծով դժուարու- տանքի նախագիծերը դրուած պիտի ըլլային: հետեւինք հայրենիքէն եկած լուրերուն եւ աղօթե- թիւններուն ու վիշտերուն, որոնք կը չարչրկեն իւ- Դժբախտաբար այսօր պատկերը նոյնքան տխուր լով առ Աստուած կը յուսանք, որ լուսաբացը մօտա- րաքանչիւր հայու միտքն ու հոգին: Թող խաղաղու- է եւ մութ, ինչքան այն դաժան պարտութիւնը, զոր լուտ ըլլայ: Հոս փակագիծ մը կ'ուզեմ բանալ, ըսե- թիւնն ու բարօրութիւնը, սէրն ու համերաշխութիւնը կրած ենք ազգովին: Մենք կորսնցուցած ենք մեր լով որ վերեւ նշուած գաղափարները այդպէս համակեն մեր ողջ ժողովուրդի կեանքը ի Հայաստան ազգային արժանապատուութիւնը եւ աւելի վտան- չթարգմանուին՝ թէ յանցագործները պէտք է մնան եւ Սփիւռս աշխարհի: Ինչպէս նաեւ աղօթենք, որ գաւորը՝ մեր տեսլականներն ու ապագայի նկատ- անպատիժ: Անշուշտ՝ ո՛չ եւ հազա՛ր անգամ ոչ: Իւրա- Տէր Աստուած կարեկցանքով պարուրէ որդեկորոյս մամբ մեր յոյսն ու վճռակամութիւնը: Ընդհանուր քանչիւր յանցաւոր պէտք է նախ պատասխան տայ, ծնողներու սրտերը, շուտափոյթ ապաքինում տայ վիճակը խառնիխուռն է, ոչ ոք մտիկ կ'ընէ ուրիշին, ոչ ապա պէտք է իր յանցանքին համապատասխան վիրաւորներուն, վերազարթնեցնէ բոլորին խիղ- ոք կը փորձէ հասկնալ դիմացինին արտայայտած դատավճիռը կրէ: ճերը եւ մեր ժողովուրդը զրահէ հայու յոյսով ու վըճ- կարծիքները: Միայն զիրար այպանելու եւ յան- Այս օրերուն մենք ազգովին, ամէն ժամանակ- ռակամութեամբ եւ վերանորոգէ մեր հաւատքն ու ցաւոր գտնելու մրցակցութեան մէջ են բոլորը: ներէ աւելի, պէտք ունինք կարեկցութեան, աղա- վստահութիւնը, որպէսզի դարձեալ կարողութիւնը Այս ամէնը ինչո՞ւ կը պատահին եւ ովքերո՞ւ կը պատանքի եւ խանդաղատանքի: Երկիրը մեծ ցաւ ունենանք վերականգնելու եւ վերապրելու հայու ծառայեն: Խնդրե՛մ՝ դո՛ւք ըսէք: Վստահաբար կան կ’ապրի: Աշխարհի չորս ծագերուն իւրաքանչիւր ունեցած վճիտ տեսլականով եւ հայեացքով: մարդիկ, որոնք ինչպէս միշտ, օգտուելով պղտոր հայու սիրտը արիւնաքամ է եւ կը սպասէ այն յոյսի Հուսկ, կը մնայ մեր յարգանքի տուրքը մատուցել ջուրէն, կ'ուզեն իրենց անձնական շահերը առաջ ճրագին, որ դարձեալ մեզ պիտի համախմբէ, եւ մեր նահատակ հերոսներուն եւ ըսել՝ Ձեր հոգին մղել: Նոյնպէս կան մարդիկ, որոնց այս անհան- դարձնէ միահամուռ եւ անքակտելի միասնութիւն, անմահ է, եւ յիշատակը՝ անմոռանալի: Փա՛ռք ու դարտ եւ եռացող վիճակը առիթ կու տայ, որ ձեւով որպէսզի իրարու կարեկցելով կարենանք ամոքել պատիւ մեր հերոսներուն: մը փախուստ տան հարցաքննութենէ եւ պատաս- մեր վէրքերը եւ նոյնիսկ խանդաղատանքով ու ԱՀ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ԽՄԲԱԿՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՆԵՐՆ... ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆԸ Շար. - էջ 2- էն Կիրակի՝ 13 Դեկտեմբերին է Էրտողանի թուրանական ծրագրին խարիսխներէն մէկը, իր ակնարկութիւնը ԱՀ Ազգային Ժողովի խըմ- կ'երթայ իր ցանկութեան ուղղութեամբ որ Իրանի Ատրպատականի գաւառը բակցութիւնները յայտարա- եւս, իր 25 միլիոն բնակչութեամբ միանայ Ատրպէյճանին: Փորձիչ խաղաքարտ րութիւն տարածած են 11 եւ մը որ հաճոյ է նաեւ Իսրայէլին եւ Միացեալ Նահանգներուն: Սակայն, Իրանի 12 Դեկտեմբերին Ատրպէյճա- իշխանութիւնները ունեցան բուռն հակադարձութիւն` Թեհրանի թուրք դես- նին կողմէ զինադադարի պանը հրաւիրելով արտաքին գործոց նախարարութիւն, առ ի բողոք: Իր բացայայտ խախտումին մա- հերթին արտաքին գործոց նախարարը Ճաւատ Զարիֆ «գրգռիչ» որակեց սին. Էրտողանի ակնարկութիւնը: «Արցախի խորհրդարանի Ալիեւ, ետ չմնալու համար իր մենթորէն` Էրտողանէն, իր հերթին կատարեց բաւական վրդովեցուցիչ ակնարկութիւններ: Ան դարձեալ հրապարակ նե- բոլոր խմբակցութիւնները խըս- տեց այն պատմական սուտը թէ Հայաստանի հողը եւս պատմականօրէն տօրէն կը դատապարտեն բնակուած եղած է ազերիներէն եւ իր աչքը յարեց Սիւնիքին, Սեւանին եւ Երե- եռակողմ յայտարարութեան ւանին: Երբ ազերիները եւ թուրքերը կը հնարեն նման պատմական սուտեր, դրոյթներու կոպիտ խախտու- նախ իրենք կը հաւատան անոնց եւ յետոյ` երբ առիթն ու ոյժն ունենան, կը մը եւ յայտարարութիւնը ստորագրած երեք կողմերը կը յորդորեն միջոցներ ջանան իրագործել զանոնք: Ի զուր չէ որ հայկական կողմը բոլոր բանակ- ձեռնարկելու՝ իրավիճակը արագ շտկելու համար եւ տեղեակ պահելու, որ ցութիւններու ընթացքին եւ վերջ կը զգուշանար եւ կը զգուշացնէր թէ գրաւեալ նախկին բնագիծերը չվերականգնելու պարագային Արցախի Հանրապետու- հողերու յանձնումէն ետք Ատրպէյճան դեռ բաւարարուած պիտի չզգայ եւ թեան իշխանութիւնները պարտաւոր պիտի ըլլան կիրառելու ժողովուրդի յամարձակութիւնը պիտի ունենայ Հայաստանի հողամասն ալ իւրացնելու: ինքնապաշտպանութիւնը կազմակերպելու բոլոր կարելի միջոցները»: Ինչպէս կը տեսնուի` Քարապեքիրի յաջորդները արդէն մեր սահմանին վրայ Մենք յայտարարութեան կողմերուն եւ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախա- են իրենց «նախնիներու առաքելութիւնը իրականացնելու»: գահութեան ուշադրութիւնը կը հրաւիրենք այն բանի վրայ, որ գրանցուած է Ռուս ռազմական մեկնաբան Ալեքսանտր Խրամչիչին հայերուն կը յանձ- եւ շարունակուող լարուածութեան պայմաններուն մէջ կը պահանջենք ղա- նարարէ` «եթէ խաղաղութիւն կ'ուզէք` պատրաստուեցէք պատերազմի»: րաբաղեան հակամարտութեան համապարփակ կարգաւորման ուղղութեամբ Ան լսելով Ալիւի եւ Էրտողանի ռազմաշունչ ճառերն ու Էնվէր փաշայի յի- ջանքերը շարունակելու անհրաժեշտութիւնը, որուն գլխաւոր կէտը պէտք է շատակումը, կը զգուշացնէ որ յաջորդ պատերազմը հեռու չէ: համարել Արցախի Հանրապետութեան միջազգային ճանաչումը` այս տա- Թուրքերն ու ազերիները ոչ միայն խլեցին հայկական հողը, այլ կը պատ- րածքին մէջ ապրող մարդոց ապրելու անօտարելի իրաւունքին ապահովման րաստուին աւելիին: Անոնք հրճուանքով կը դիտեն թէ որքան հայերը կը գերակայ պայմանը: տառապին իրենց երկրին մէջ եւ այդ տառապանքին մէջ որքան կ'ընդվզին Խմբակցութիւնները կը դատապարտեն նաեւ Ատրպէյճանի ռազմաքաղա- թուրքին դէմ, նոյնքան կը պայքարին իրարու դէմ: Իրավիճակ մը որ կրնայ քական ղեկավարութեան քայլերը, որոնք ուղղուած են Ռուսիոյ Դաշնութեան վերջ տալ մեր պետութեան ու պետականութեան: խաղաղապահ զօրախումբի գործողութիւններուն արդիւնաւէտութիւնը կաս- Նիկոլ Փաշինեան իր առջեւ գծած է ճանապարհային քարտէս մը` փոր- կածի տակ դնելուն եւ կոչ ուղղած են առաքելութեան ղեկավարութեան հաս- ձելու որ Հայաստանը վերականգնի: Հայաստանի եւ սփիւռքի հայութիւնը թերահաւատ է որ անոր կարողութեան սահմաններուն մէջ է այդ ծրագրին ցէական գնահատական տալ գրանցուած միջադէպին եւ ամբողջութեամբ իրականացումը: ապահովել հրապարակուած յայտարարութեան առաջին կէտէն բխող բոլոր Երբ խաղաղ պայմաններուն տակ չկրցաւ կառավարել երկիրը` պատե- պայմանները»: րազմի աղէտէն ե՞տք պիտի կրնայ կառավարել անկառավարելին ...: «ՊԱՅՔԱՐ» շաբաթաթերթ • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 9 Le Catholicos Karékine II s’est rendu dimanche matin au cimetière des héros de Yérablour à Erévan pour prier pour la paix de l’âme des soldats martyrs en Artsakh SECTION FRANÇAISE

LUNDI, 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 Le Groupe de Minsk de l'OSCE fait une lecture erronée de ses propres principes

Éditorial écrit en anglais par Edmond Y. Azadian et publié dans The Armenian Mirror-Spectator en date du 10 décembre 2020

Dimanche 20 décembre dans la matinée, le Catholicos Karékine II d’Etchmiadzine s’est rendu au cimetière militaire des héros de Yerablour sur les hauteurs d’Erévan. Le Catholicos tenait ainsi à rendre hommage aux milliers de soldats et volontaires Arméniens tombés en martyr en Artsakh dans la défense de la terre arménienne. S.S. Karékine II a déposé une gerbe de fleurs sur la tombe d’un soldat et a prié. Il a égale- ment visité d’autres tombes et prié pour la paix de l’âme de nos soldats martyrs de la guerre de l’Artsakh. Le Catholicos était accompagné par d’autres religieux de l’Eglise arménienne. Puis Karékine II a assisté au couvent de Sainte-Gayané à la sainte-messe dédiée aux soldats héros morts en martyrs en Artsakh. Au total, 42 051 réfugiés sont retournés dans leurs foyers permanents au Haut-Karabagh Le dimanche 20 décembre près 44 jours de guerre intensive, Tout au long de la guerre tragique et 2020, les soldats de la paix entraînant d'énormes pertes hu- sanglante lancée par l’Azerbaïdjan, la russes ont escorté des bus maines et territoriales, une paix communauté internationale n’a réagi que avec des réfugiés arméniens Aprécaire a finalement été rétablie en Armé- du bout des lèvres. Maintenant vient le rentrant chez eux dans le nie et au Karabagh. remède du Groupe de Minsk de l’Orga- Haut-Karabagh depuis le Le rétablissement de la paix en Armé- nisation pour la sécurité et la coopération territoire de la République nie est aussi périlleux que la guerre ne en Europe (OSCE), qui a été écarté par la d’Arménie. Les soldats de l'a été. L’armée est brisée, incapable de Russie et la Turquie pendant la guerre. la paix russes effectuent la protéger ses frontières, l'effondrement Mais il s’avère que le remède est pire que surveillance de la situation et économique et la misère humaine est le mal lui-même. le contrôle de l’application insupportable. La Russie et la Turquie, après avoir du régime de cessez-le-feu à La première priorité devrait aller aux déclenché la guerre « nécessaire », ont 23 postes d’observation. 470 familles en deuil pour qu’elles puissent abandonné la responsabilité de ramasser personnes ont été transportées récupérer les dépouilles de leurs proches les morceaux aux mains de l’OSCE, qui par autobus d’Erevan à Stepanakert. Le convoi a été escorté par des patrouilles du et faire leur deuil. a publié une déclaration conjointe cette contingent russe de maintien de la paix et de la police militaire. L'Azerbaïdjan traîne des pieds en ce semaine, signée par les ministères des Les soldats de la paix russes assurent le retour en toute sécurité des citoyens dans qui concerne le retour des corps ainsi que Affaires étrangères des pays coprésidents leurs lieux de résidence permanente, fournissent une aide humanitaire et restaurent les des prisonniers de guerre et cause encore du groupe de Minsk, les États-Unis, la infrastructures civiles. plus de chagrin aux familles. France et la Russie. L’unité médicale spéciale du contingent russe de maintien de la paix continue de L'impact politique de cette défaite est Alors que l’Arménie doit relever les fournir une assistance à la population arménienne dans la ville de Stepanakert et dans plus que ce que la société arménienne ne défis de l’interprétation et la mise en d’autres villes du Haut-Karabagh. Les soldats de la paix russes de l’unité médicale peut supporter, car combiné avec les ra- œuvre du document signé le 9 novembre spéciale ont créé des équipes médicales multifonctionnelles pour fournir du travail vages de la pandémie de COVID-19. mettant fin à la guerre, la déclaration de sur le terrain aux médecins militaires dans la région d’Askeran au Haut-Karabagh. Au La question est de savoir si la guerre l’OSCE jette plus de leurre sur la situa- cours de la dernière journée, des médecins militaires russes ont fourni une assistance aurait pu être évitée et si le Premier mi- tion politique. Chaque prémisse et pré- médicale à 95 habitants de la ville de Chartar. nistre Nikol Pachinian est capable de me- somption doit en être analysé. ner le pays sur la voie du redressement, Les coprésidents, dans leur déclara- Garo Paylan: Le seul gagnant de la guerre du après avoir prouvé son incompétence. tion, saluent le cessez-le-feu et rendent Mais ce qui est plus important, c’est indirectement hommage à la Fédération Karabakh est la Russie que le paysage politique a changé dans la de Russie pour son initiative. Ils de- Garo Paylan le député du Parti démo- région du Caucase et que la viabilité de mandent en outre aux signataires de s'ac- cratique des peuples (HDP) de Diyarba- l’Arménie en tant qu’État souverain est quitter de leurs obligations avec diligence kır, a donné une interview au site Bianet remise en question. tout en reconnaissant la participation à la où il est revenu sur les récents développe- Les principaux acteurs de la région, la guerre de mercenaires étrangers. ments dans la région. Russie et la Turquie, sont bien implan- Ils appellent également au départ « Le problème est le suivant : il y a une tés. Il est évident que la guerre était un complet et total de la région de tous les trêve, mais les parties ne la respectent outil nécessaire pour que les deux parties mercenaires et appellent toutes les parties pas. Il y a toujours des violations. Ce que poursuivent et atteignent leurs objectifs à faciliter ce départ. Cette déclaration est l’Azerbaïdjan a récemment fait est une stratégiques. Il appartient désormais aux l'un des aspects les plus cyniques du do- opération et il y a des pertes des deux dirigeants arméniens de tracer la voie de cument, car elle ne nomme pas la partie côtés », a déclaré Garo Paylan qui a ajou- leur survie en marge de la rivalité des - la Turquie - qui a illégalement conduit té « cette guerre, bien sûr, a eu lieu alors deux grandes puissances. Malheureuse- des mercenaires sur le champ de bataille que la Russie y faisait de la place et que ment, l’espace de manœuvre est devenu et ensuite, sur un ton plus cynique, s’est la Turquie la soutenait. Des milliers de personnes ont perdu la vie, mais cette guerre extrêmement limité. Deux raisons à cela déchargé de sa responsabilité « sur toutes avait un autre objectif : renverser le gouvernement de Nikol Pashinyan. » : au cours des trois décennies, l’Armé- les parties » pour faciliter ce départ. Garo Paylan rappelle que des manifestations ont éclaté en Arménie à la suite de la nie n’a pas conçu des forces défensives Il est du devoir du gouvernement guerre et souligne les points suivants : de manière adéquate, elle a également arménien de protester vigoureusement « Il y a une pression immense sur Pashinyan pour qu’il démissionne. Je pense que gaspillé les possibilités diplomatiques de contre ce fardeau politique injuste qui lui ces manifestations sont provoquées pour retirer Pashinyan du pouvoir ... Il y a une forger des alliances. Suite a la page 11 Suite a la page 11 10 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• Selon la Russie, le règlement du Karaba- Sanctions des États-Unis pour l'achat de gh ne brime pas les intérêts iraniens missiles russes S-400 par la Turquie Le règlement du conflit au Haut-Ka- rabagh au format Azerbaïdjan-Armé- nie-Russie n'a pas été conclu au mépris des intérêts de l'Iran, a déclaré le ministre russe des Affaires étrangères Sergueï Lavrov dans une entrevue accordée à la télévision et à la radio d'État iraniennes. Les parties au conflit ont elles- mêmes exprimé leur intérêt pour la médiation de la Russie. « Il n'y a pas de rétrospective à cela, a souligné le ministre des Affaires étrangères. « Maintenant, il est nécessaire de ne pas penser à qui et quand a eu ou n'a pas eu le temps d'aider le règlement. Permettez-moi de souligner encore une fois que c'était le choix de l'Azerbaïdjan et de l'Arménie de décider du format. La structure des par- ticipants à la déclaration [trilatérale] [sur le cessez-le-feu complet dans le Haut-Ka- Les États-Unis prévoient imposer des sanctions à la Turquie pour son achat de mis- rabagh] a été motivée précisément par cela et pas par autre chose. Il n'y a eu aucune siles russes S-400 en 2017. tentative de le faire aux dépens de l'Iran ou de la Turquie », a déclaré Lavrov. Le président Donald Trump a approuvé un ensemble de mesures recommandées « Notre position est la suivante: lorsque les pays qui ont la possibilité d'influen- par le secrétaire d'État Michael Pompeo, selon deux personnes proches du dossier. Le cer la situation dans une région en crise particulière (même s'ils préconisent des type de sanctions n’a pas été précisé. approches différentes qui ne coïncident pas toujours) décident d'aider les parties Les sanctions seraient imposées en vertu de la loi sur les sanctions intitulée Coun- en conflit à mettre un terme à l'effusion de sang et à unir leurs efforts, c'est un bon tering America’s Adversaries Through Sanctions Act, connue sous le nom de CAAT- exemple », a souligné Lavrov. SA. Trump, qui a longtemps souligné son rapport personnel avec le président turc Les intérêts de l’Iran n’ont en aucun cas été ignorés dans cette affaire et Moscou Recep Tayyip Erdogan, avait résisté aux appels bipartisans du Congrès pour punir la comprend les préoccupations de Téhéran quant à la manière dont les relations entre Turquie pour son accord avec la Russie. Le Conseil de sécurité nationale de la Mai- l’Azerbaïdjan et l’Arménie auront leur effet sur les intérêts de communication de la son Blanche n’a pas répondu à une demande de commentaire. Les fonctionnaires du République islamique qui revêtent une importance particulière dans le cadre des sanc- Département du Trésor et du Département d’État n’ont pas répondu non plus. La livre tions américaines, a déclaré le haut diplomate russe. turque a chuté après l’annonce par Reuters que les sanctions viseraient probablement « Il est impossible de renoncer au principe de base qui a été approuvé par tous les responsables de la défense turcs, y compris le chef de la principale agence d'ap- depuis de nombreuses années: un conflit doit aboutir à la normalisation des relations provisionnement en matière de défense. dans toute la région. » La décision de la Turquie d'acheter le S-400 a eu un coût: le pays a été essentielle- En outre, la déclaration trilatérale des dirigeants de l’Azerbaïdjan, de l’Arménie et ment expulsé du programme F-35 dirigé par les États-Unis. Membre de l'OTAN, elle de la Russie sur le Haut-Karabagh est conforme à l’initiative iranienne annoncée au avait prévu acheter une centaine de chasseurs de nouvelle génération construits par milieu du conflit et offre une approche régionale. Lockheed Martin Corp. La Turquie continue de fabriquer certaines composantes clés de l'avion de combat, qui devrait cesser ses activités en 2022. Selon Aliev, le Groupe de Minsk inutile L'une des principales préoccupations des États-Unis est que le S-400 pourrait être dans le règlement du conflit du utilisé pour collecter des renseignements sur les capacités du F-35. Karabagh Cher attire l'attention sur la violence azerbaïdjanaise contre les Arméniens La chanteuse et actrice arméno-amé- ricaine Cher (Cherilyn Sarkissian) a une fois de plus attiré l’attention du monde sur l’attaque contre la « pre- mière nation chrétienne » et a critiqué le silence de l’humanité. « Un jour sombre pour l'humanité. Personne ne s'est tenu à côté de la première nation chrétienne parce que tout ce que nous avons, c'est de l'histoire et de la culture et que ce n'est pas quelque chose que nous pouvons exporter… Merci l'hu- manité. » « L'Arménie est un petit pays sans ressources naturelles à voler. La Turquie a tenté de la détruire, a tué deux millions de ses habitants. Maintenant, l'Azerbaïdjan essaie de la détruire. Ils font tuer des hommes pour l’or noir ou regardent les autres les tuer. La Russie veut sa terre. Maison de mon père, sois bénie et protégée, », a tweeté Cher. Réaction de l’Iran aux propos d'Erdogan Le président azerbaïdjanais Ilham Aliev a accusé les coprésidents du groupe de à Bakou Minsk de l'OSCE de ne jouer aucun rôle dans le règlement du conflit du Karabagh en recevant les coprésidents français et américain Stéphane Visconti et Andrew Schofer. L’ambassadeur de Turquie en Iran Malheureusement, a-t-il déclaré, « le Groupe de Minsk n'a joué aucun rôle dans la a été convoqué par le conseiller du résolution du conflit, bien qu'il ait eu le mandat de le faire depuis 28 ans. » ministre des Affaires étrangères et a « J'ai participé aux négociations au cours des 17 dernières années. Même si le été informé du fait que l’Iran cherche à groupe de Minsk élaborait des idées et essayait d'être créatif, il n'y a eu aucun résultat obtenir une réponse urgente du gouver- », a déclaré Aliev. nement turc. L'ambassadeur de Turquie Aliev a également déclaré que la visite des coprésidents du Groupe de Minsk de a été informé que l'ère des revendica- l'OSCE à Bakou était à leur propre initiative, il ne les avait pas invités. « C'était votre tions territoriales et des empires belli- idée de venir. Je peux le redire devant les caméras, je n'ai pas invité le groupe de cistes et expansionnistes était révolue, Minsk à venir. Mais quand j'ai été informé que le groupe de Minsk voulait venir, j'ai a déclaré la source, ajoutant que l'Iran dit d'accord, ça ne me dérange pas, peut-être qu'ils ont quelque chose à me dire », a ne laissera personne interférer avec son ajouté Aliev. intégrité territoriale et ne compromet- L'ambassadeur de Russie en Azerbaïdjan Mikhaïl Bocharnikov et le représentant tra pas sa sécurité nationale. personnel du Président en exercice de l'OSCE, Andrzej Kasprzyk, ont également La source a rappelé qu'Erdogan s'était rendu à Bakou pour assister à un défilé mili- assisté à la réception. L'ambassadeur de Russie a déclaré que le gouvernement russe taire des forces azerbaïdjanaises. Lors de la cérémonie, à laquelle a également assisté avait toujours noté l'importance du groupe de Minsk. « C’est pourquoi nous avons le président azerbaïdjanais Ilham Aliev, il a récité un poème comprenant des senti- participé et, encore aujourd’hui, nous participons à ce groupe », a-t-il déclaré. ments séparatistes sur le fleuve Araxes qui longe la frontière Iran-Azerbaïdjan. • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 11 Le Président du Portugal a ratifié Alen Simonyan déclare que des élections l'accord Arménie-UE législatives anticipées doivent avoir lieu Le Président du Portugal, Marcelo dès que possible Rebelo de Sousa, a ratifié l’Accord de partenariat global et renforcé Armé- nie-UE, qui avait été précédemment approuvé par le parlement du pays, a déclaré l’Ambassade arménienne. L'accord de partenariat global entre la République d'Arménie et l'Union européenne a été signé le 24 novembre 2017 à Bruxelles.

Garo Paylan... Suite de la page 9 volonté d’arrêter les efforts démocratiques de l’Arménie ». « Nikol Pashinyan est un Premier ministre qui a été élu lors d’une élection démo- cratique et a obtenu 70% des voix. En ce sens, s’il est contraint de démissionner en maintenant des politiques de guerre, cela est fait pour entraver le développement de la démocratie arménienne. » Interrogé sur les « conditions nécessaires à une trêve durable », le député a répondu « je ne pense pas qu’il y ait des conditions pour une trêve durable ; nous devons établir une paix durable. Je ne pense pas que la Russie Le vice-président du Parlement arménien, Alen Simonyan, a déclaré que des élec- la veuille. La Russie vend des armes aux deux côtés. De plus, elle s’est maintenant tions législatives anticipées doivent avoir lieu le plus tôt possible lorsque ce sera pos- installée dans la région avec cette trêve. » Indiquant qu’elle a « des forces de maintien sible techniquement et physiquement. de la paix au Karabakh, en Azerbaïdjan et en Arménie », Garo Paylan a ajouté que « «Nous irons aux élections quand nous serons prêts. Je pense que les élections de- la Russie s’est encore développée dans le Caucase. Ils poursuivent une politique basée vraient avoir lieu », a déclaré le vice-président aux journalistes au Parlement, décla- sur l’impasse ». Pour Gro Paylan « La Turquie est devenue partie à cette guerre ; mais rant que les citoyens arméniens devraient avoir la possibilité de prendre une décision. pas seulement l’Arménie et l’Azerbaïdjan, la Turquie a également été du côté des Interrogé sur la date des élections, il a répondu qu'il le souhaitait le plus tôt pos- perdants. La Russie est maintenant dans la région ». « Si, à partir de maintenant, une sible. «Dès que possible, quand ce sera possible techniquement et physiquement. Je action est prise avec une proposition de politique pacifique, la Turquie pourrait jouer pense qu'il ne peut y avoir d'autre opinion », a-t-il dit. un rôle dans l’établissement d’une paix durable. Cela peut réduire l’hégémonie de la Alen Simonyan a souligné que le pouvoir ne sera formé que par le peuple, la déci- Russie dans la région ». « Sinon, tout comme elle s’est installée en Syrie à la suite des sion sera prise par le peuple. mauvaises politiques de la Turquie, elle fera également de même en Azerbaïdjan, en Arménie et au Karabakh. Le seul pays qui peut empêcher que cela se produise est la Turquie ». « La Turquie ne peut aider cette région qu’en jouant un rôle dans la paix ». « Le contrôle des forces arméniennes au Karabakh n’est pas encore terminé. Je pense qu’il n’est pas très bien connu du public en Turquie. » En conclusion, Garo Paylan a déclaré : « La seule chose qui peut sécuriser à la fois le peuple azerbaïdjanais et armé- nien au Karabakh est l’établissement d’une paix durable. » « Malheureusement, mon pays est vraiment loin de cette compréhension » a-t-il ajouté. découlent de l'Acte final des déclarations États-Unis ne se reflètent pas dans le téger ses citoyens légitimes au cas où Le groupe... d'Helsinki - le non-recours à la force, document. Les chambres haute et basse l'Azerbaïdjan entreprendrait de retirer Suite de la page 9 l'intégrité territoriale et le droit à l'auto- de France ont voté à une écrasante ma- les forces russes de son territoire. Dans détermination. jorité en faveur de la reconnaissance de un article paru dans la publication du est assigné. Ce document ne fait aucune référence l'indépendance du Karabagh, tandis que Conseil des affaires internationales de la La question suivante est « le droit à ces principes, et encore moins à l'ab- le président Emmanuel Macron lui-même Russie, Pietro Shakarian déclare: « Dans humanitaire international, en particulier sence de condamnation du contrevenant a critiqué le président turc Recep Tayyip le scénario idéal de la Russie, le statut en ce qui concerne l’échange des pri- à ces principes. L’Azerbaïdjan a violé le Erdogan pour avoir introduit des merce- final du Karabagh lui-même serait déter- sonniers de guerre et le rapatriement des premier principe en utilisant la force pour naires au Karabagh. miné de manière neutre. Si le Kremlin dépouilles ». résoudre le conflit. De même, le secrétaire d'État améri- cherche véritablement une solution juste Aucun des appels de la Croix-Rouge On serait incapable de trouver une ré- cain Mike Pompeo a eu un échange amer et durable à ce problème prolongé, il internationale et du gouvernement armé- férence à la violation du premier principe avec le ministre des Affaires étrangères pourrait le maintenir en tant qu'entité nien n'a rencontré de réponse de Bakou. du groupe de Minsk. de Turquie, Mevlut Çavusoglu, lors de indépendante contrôlée par les soldats de Quel est le recours ou le remède que les En violant le premier principe, l'Azer- la réunion des ministres des Affaires la paix russes, permettant aux Arméniens coprésidents entendent apporter à ce cas baïdjan a atteint son objectif de restaurer étrangères de l'OTAN sur les activités de et aux Azerbaïdjanais de coexister et de flagrant de non-conformité ? son intégrité territoriale, même si ce déstabilisation de la Turquie en Méditer- vivre ensemble. Les parties « soulignent également faisant, il a délégitimé le deuxième prin- ranée orientale et l'introduction de mer- Les Arméniens ont non seulement per- l’importance de la protection du patri- cipe. cenaires étrangers au Karabagh. du la guerre, mais ils sont confrontés à moine historique et religieux dans et au- Par conséquent, si l'Azerbaïdjan a Aucune de ces prises de position po- une sombre perspective de règlement de tour du Haut-Karabagh ». déjà « mis en œuvre » les deux premiers litiques n'apparaît dans la récente décla- la paix. Sur cette question, nous avons appris principes, le seul principe qui reste à être ration. Malgré toutes les dénégations, la Tur- que le président Poutine était fermement sauvé par l'OSCE est le dernier: définir Pendant ce temps, le président azer- quie se déclare partie intégrante de la résolu à ce que ces biens culturels et le statut juridique du Haut-Karabagh par baïdjanais Ilham Aliev a déclaré dans une force de maintien de la paix. Elle a déjà religieux jouissent de sa protection per- l'application du troisième principe, celui entrevue à la BBC que les Arméniens l'intention de se présenter dans les terri- sonnelle. Pourtant, le président Aliev a de l'autodétermination. Puisqu'il n'est avaient raté l'occasion de régler la ques- toires récupérés du Karabagh. Cela si- répondu à toutes ces déclarations par une pas fait mention du troisième principe, tion du statut et qu'il était maintenant gnifie que la présence turque ne se limite moquerie en désignant un faux prêtre de la question se pose de savoir pourquoi trop tard pour la reprendre. Les Armé- pas au soi-disant « centre de surveillance la secte Oudi comme gardien de Dadi- revenir au processus de négociation dans niens du Karabagh recevront la citoyen- ». Ce qui est plus alarmant, c'est que vank, l'un des monastères arméniens les le cadre de l'OSCE, alors que deux des neté azerbaïdjanaise et bénéficieront de la Russie a également consenti à un tel plus anciens, situé à Kelbajar. principes ont été violés et que le troi- salaires plus élevés et de prestations de centre de surveillance pour la Crimée. Tout ce qui est contenu dans la décla- sième est apparemment nul ? retraite qui ne sont pas disponibles en La question se pose de savoir que si la ration est assez scandaleux. Cependant, Il est important de comprendre lequel Arménie, a-t-il déclaré. Des déclarations Russie est si faible et accommodante, ce qui n'est pas contenu est encore plus des trois coprésidents a dû s'opposer similaires ont été réitérées par le ministre dans quelle mesure ses garanties de paix néfaste, car cela sape les valeurs mêmes à l'inclusion de la question du statut à azerbaïdjanais des Affaires étrangères peuvent-elles être fiables? que le Groupe de Minsk a soutenues l'ordre du jour du groupe. Le président Jayhoon Bayramov. Si le Groupe de Minsk reprend un nou- jusqu'à présent - nous nous référons à la russe Vladimir Poutine et le ministre des Le fait que Moscou colporte en dou- veau processus de négociation, en utili- question du statut juridique du Karabagh. Affaires étrangères Sergueï Lavrov ont ceur la question du statut juridique est sant ce document comme ligne directrice, Tout au long des années écoulées de- récemment déclaré que la question du dû à des arrière-pensées; La Russie veut alors il démarre du mauvais pied et met puis la fin de la guerre précédente pour statut n’avait pas été résolue et devait offrir sa citoyenneté aux Arméniens en échec ses propres principes. la libération du Karabagh, le groupe a être réglée à un moment donné. en utilisant la même manœuvre qu'en poursuivi ses négociations sur la base Il est également intéressant de noter Abkhazie et en Ossétie du Sud, pour Traduction N.P. de principes spécifiques. Ces principes que les positions de la France et des toujours maintenir le droit légal de pro- 12 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021•

ԼՈՅՍ ՏԵՍԱՒ՝ Մոնթրէալի, Հ.Բ.Ը.Մ. Ալեք Մանուկեան Վարժարանի Յիսնամեակին Առիթով, Հիմնադիր՝ Դոկտ. Արշաւիր Կէօնճեանին Յուշերէն Մէկ Ամփոփուած Հատուած Մը

Անգլերէն լեզուով եւ 66 էջերէ բաղկացած այս գրքոյկը պատրաստ էր ցրուելու Հոկտեմբերի սկիզբը: Արցախեան՝ անակնկալ եւ ցնցիչ պատերազմին պատճառաւ յետաձգուեցաւ այս ծանուցումը: Սահմանափակ օրինակներով տպուած այս գրքոյկը վաճառելի չէ: Սակայն հետաքրքրուած եւ փափաքող անհատներ կրնան դիմել «ԱՊԱԳԱՅ» շաբաթաթերթի քարտուղարութեան (514) 747-6680 ստանալու համար տրամադրելի մնացած օրինակ մը: Armenian newspaper_Layout 1 20-12-17 9:00 PM Page 1 « Ա Պ Ա Գ Ա Յ » շ ա բ ա թ ա թ ե ր թ ի Քարտուղարութիւն

LE REPOS SAINT-FRANÇOIS D’ASSISE

May this Holiday Season be the bearer of much joy, peace, serenity and above all good health to you and your family.

Merry Christmas and may 2021 bring us all wonderful new beginnings !

Teresa Di Palma Melchior

Members of the board of directors, management and staff of Le repos Saint-François d'Assise

Teresa Di Palma Melchior 514 236-2011 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 13

À la communauté arménienne, un joyeux Noël en famille et une bonne année. Santé et sérénité en 2021. 14 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• President Sarkissian pays tribute to the memory of Artsakh war heroes

ENGLISH SECTION

MONDAY, 21 & 28 DECEMBER 2020 & 4 JANUARY 2021 Aliyev’s Military Parade Reveals Future Ambitions By Edmond Y. Azadian

ne month after the conclusion of President Armen Sargkissian visited Yerablur military pantheon today to pay tribute the Karabakh war, President Il- to the memory of the heroes who sacrificed their lives for the defense of the Mother- ham Aliyev organized a bombas- land and lay flowers at their graves. Otic military parade in Baku on December President Sarkissian also laid flowers at the graves of the National Hero of Arme- 10, with the participation of his big bro- nia, the Hero of Artsakh, the First Minister of Defense of the Republic of Armenia ther, President Recep Tayyip Erdogan of Vazgen Sargsyan, the National Hero of Armenia Monte Melkonyan, as well as Ge- Turkey. neral Andranik. On behalf of the President of the Republic, a wreath was laid at the The speakers at the parade did not memorial wall immortalizing the heroism of those who died for the freedom and confine themselves to the military achie- independence of the Homeland, and a minute of silence was observed to honor the vements of the combined forces of Azer- immortal memory of the dead. baijan and Turkey, but also made clear “These are very difficult days. I hope that by the end of 2020 we will close the tra- the extent of the looming dark clouds gic and unfortunate page and will be able to stand up and open a new page. The only over the region. thing we will remember from 2020 is the sacred memory of the people who gave their Aliyev’s speech was full of bravura, lives to defend the Homeland, all the misfortunes should be lessons, not painful me- exhorting the “glorious victory of Azer- mories,” the President said. baijan’s army.” The exaggerated praise “We have to start our life again. I look forward to the end of this year,” he added. of that army’s performance was meant to convince Aliyev himself and presumably Belgian Parliament adopts resolution on his audience that the Azerbaijani war ma- chine achieved those results all by itself, Nagorno Karabakh conflict “smashing the myth of the Armenian The Belgian House of army’s invincibility.” Representatives has passed Even with Turkey’s full involvement a resolution on the Nagorno in the war — in addition to their thou- so-Turkish confrontations elsewhere, Karabakh conflict and its sands of hired guns from Syria — 44 such as Syria, Libya and Crimea: All aftermath with 130 votes in days of resistance speaks for itself about evidence points to the diminution of Rus- favor and 12 abstentions, the true grit of the Armenian army. sian power. the Armenian National Politicians and generals on the Armenian During the parade, Mr. Erdogan made Committee of Belgium re- side recently have spoken about what some historical references, which upset ports. transpired during the war. the Armenian side. Above all, however, The resolution condemns Along with the blame game, some the remarks irked the Iranian regime the resumption of hostili- hard facts are coming to the surface. with the talk of reuniting Azerbaijan with ties by Azerbaijan on Sep- For example, Gen. Samuel Babayan, the the Iranian province of Azerbaijan. The tember 27, 2020, and calls war hero of the first Karabakh war in the Iranian government was so incensed that on the government to take 1990s, and the chairman of the Defense it summoned the Turkish ambassador to a number of measures aimed at alleviating the plight of the war-affected population, Committee of Karabakh, revealed in a Iran. identifying those responsible for war crimes, bringing them to justice, maintaining the recent interview that on September 27, Erdogan stated during the parade that ceasefire and negotiating a peaceful agreement respecting the borders of Nagorno-Ka- the first day of the war, within the first 15 the soul of Enver Pasha was illuminated. rabakh, and its people’s the right of its people to self-determination. minutes, 50 percent of the air defense as- The reference was clear — and the au- Among other things, the Parliament condemns the harmful role that Turkey has sets and 40 percent of the artillery on the dience he hoped would hear that sentence played in this war, demands that it “cease military intervention in this conflict” and Armenian side were knocked out. Still, — as Enver Pasha was a member of the “refrain from destabilizing roles in the region.” the Armenian army continued to fight in Ittihadist triumvirate, which had planned The Armenian National Committee of Belgium welcomes the fact that the Par- the ensuing confusion, inflicting conside- and executed the Armenian Genocide. liament has adopted a clear, constructive position on this issue, and thanks the par- rable damage to the enemy. The reference to Enver was also a liamentarians who have contributed to it. Thus, the resolution paves the way for In another news item, it was reported challenge to Russia, because after the concrete and constructive actions in the region. that Israel not only had sold the deadly collapse of the Ottoman Empire, Enver The Committee urges the Government to act promptly on the recommendations of drones to the Azerbaijani army, but had had gone to Moscow to dupe the young Parliament. It particularly emphasizes the urgency of humanitarian aid and the Bel- also provided intelligence and surveil- Bolshevik regime, as did Ataturk later, gian presence in the region. lance of the terrain and the location of receiving arms, supplies and gold from Today the House of Representatives adopted another text proposed by MP Michel the Armenian military assets. Lenin to fight the Greeks and Armenians. de Magd. According to the text, December 9 is a national day dedicated to the me- The war has changed the entire geopo- Enver Pasha at first was successful in mory of the victims of the genocides officially recognized by the Belgian state. The litical landscape of the region, one where convincing Moscow that he would go to Committee welcomes this decision, which will contribute to the understanding of the Armenia has to fight to survive. Central Asia to fight the rebellious Isla- phenomenon of genocide. The Wall Street Journal presents a realis- mic Basmaji movement. However, once tic view of the turn of events in an article he arrived in Turkmenistan, he joined the Spanish town of Santa Pau recognizes the by David Gauthier-Villars, the newspa- Basmajis against the Soviet forces and per’s Turkey bureau chief, on December declared himself the Emir of Turan. independence of Artsakh 11, under the heading “An Assertive Tur- The Soviets did not forgive Enver and The town of Santa Pau has adopted a key Muscles into Russia’s Backyard.” chased him throughout Central Asia. He recognized the independence and so- In that article, President Vladimir Putin was trapped by the Red Army headed by vereignty of the Artsakh Republic. The is reported to have said, “What can I tell Hagop Melkumyan, who murdered Enver motion was submitted by the “Arme- you? It’s the geopolitical fallout from the on August 4, 1922. It was perhaps histo- nian Cultural Union of Barcelona,” the downfall of the Soviet Union.” ry’s revenge that on the day Shushi was Armenian Embassy in Spain reports. Although the author of the article be- handed to Enver’s descendants in Azer- The City Council has also lieves that Moscow’s accommodation baijan, the heroic Enver, as he was being condemned the military aggression of Turkey in the Caucasus is a ploy to recalled, was killed by a Shushi-born unleashed by Azerbaijan against the drive a wedge among the members of Karabaktsi Armenian. Artsakh Republic since September 27, the NATO alliance, the broader picture Turkey had received from the Nazi re- 2020, the active intervention of Turkey, reveals a different message, particularly gime Talaat’s remains to be buried in his as well as the war crimes committed by when viewed in the context of the Rus- Cont’d on page 16 the Azerbaijani armed forces. • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 15 Armenian PM stresses the need to resume Status of Artsakh a priority for the Armenian negotiations with the framework of the OSCE side: Foreign Minister tells Minsk Group Minsk Group Co-Chairs

Prime Minister Nikol Pashinyan received OSCE Minsk Group Co-Chairs Stephane Foreign Minister Ara Ayvazyan received today representatives of the OSCE Visconti of France, and Andrew Schofer of the United States, Chargé d’Affaires of the Minsk Group Co-Chair countries, OSCE Minsk Group Co-Chairs Stéphane Visconti Russian Embassy in Armenia Alexei Sinegubov and Personal Representative of the (France), Andrew Schofer (USA), Alexei Sinegubov, Chargé d’Affaires of the Russian OSCE Chairman-in-Office Andrzej Kasprzyk. Embassy in Armenia, and Personal Representative of the OSCE Chairman-in-Office The Prime Minister emphasized the importance of the Co-Chairs’ visit to the region Andrzey Kasprzyk. after the war unleashed by Azerbaijan against Nagorno Karabakh. Nikol Pashinyan The meeting focused on the developments following the establishment of ceasefire stressed the need to resume talks within the framework of the Minsk Group co-chair- in the Nagorno Karabakh conflict zone, the restoration and protection of the rights of manship for a comprehensive settlement of the Nagorno-Karabakh conflict. the Artsakh Armenians. The Prime Minister prioritized the clarification of the status of Artsakh, taking into In this context, the Armenian Foreign Minister reaffirmed the principled position account the importance of Artsakh people’s right to self-determination, the de-occu- of the Armenian parties that the rights and interests of the Artsakh Armenians should pation of the territories occupied by Azerbaijan, the provision of conditions for safe be addressed first of all within the framework of the peace process under the co-chair- return of Artsakh Armenians to their homes, preservation of religious and cultural manship of the OSCE Minsk Group. heritage. As a priority of the Armenian side, Ara Ayvazyan emphasized the determination of Refereeing to the provocative actions on the Artsakh-Azerbaijani line of contact on the status of Artsakh on the basis of the right of the people of Artsakh to self-determi- December 11 and 12, the Prime Minister said the violation of the commitments assu- nation, the de-occupation of the territories occupied by Azerbaijan, the provision of med under the trilateral statement is condemnable. conditions for safe return of the Artsakh Armenians to their homes. Issues related to the situation after the war, resumption of the negotiation process, The minister also drew the attention of the Co-Chairs on the Azerbaijani violation restoration of the rights of the Artsakh Armenians, and provision of security were of its own commitments assumed by the November 9 trilateral statement. The Arme- discussed during the meeting. nian FM said the obvious demonstration of this was the provocative actions by Azer- baijan in the line of contact yesterday which were carried out during the visit of the Co-Chairs urge Armenia and Azerbaijan to Co-Chairs to the region. Referring to the hate speech by the military-political leadership of Azerbaijan at complete as soon as possible the exchange of various levels, the Minister stressed that it once again proves Azerbaijan’s inability to all detainees engage constructively in the peace process, to renounce the policy of using force as a threat of force. The Co-Chairs of the During the meeting, the Armenian Foreign Minister and the OSCE Minsk Group OSCE Minsk Group (Igor Co-Chairs touched upon the issues of resumption of the peace process within the Popov of the Russian Fede- framework of the OSCE Minsk Group Co-Chairs. ration, Stephane Visconti of France, and Andrew Schofer of the United States of Ame- Turkey says “rejects” Belgium’s resolution on rica) released the following Nagorno-Karabakh statement on Monday, De- cember 14th, 2020. Turkey says it “rejects” the resolution French Co-Chair Stephane on Nagorno-Karabakh adopted by the Visconti and U.S. Co-Chair lower house of the Belgian Parliament. Andrew Schofer traveled to Turkish Foreign Ministry Spokesper- Baku 12 and 13 December son Hami Aksoy said in comments to and Yerevan 13 and 14 Anadolu Agency that “resolution 1597 December. In Baku, they were received by President Aliyev and met with Foreign related to Nagorno-Karabakh adopted by Minister Bayramov. In Yerevan, they were received by Prime Minister Pashinyan and Belgium’s House of Representatives is met with Foreign Minister Aivazian. Due to Russian Co-Chair Igor Popov’s inability inaccurate, false and follows an Arme- to travel, the Russian Federation was represented in Baku by Russian Ambassador nian agenda.” Mikhail Bocharnikov and in Yerevan by Russian chargé d’affaires Alexei Sinegubov. “Resolution 1597 is neither historical, The Co-Chairs also met with representatives of the ICRC and UN agencies active legal nor compatible with the facts in in the region. The Personal Representative of the Chairperson in Office (PRCiO) the field. We reject this decision, which Andrzej Kasprzyk also participated in all meetings. includes baseless allegations and accusa- In both capitals, the sides provided their assessment of the situation on the ground tions against Turkey,” he said. and expressed their expectations on engagement with the Co-Chairs for the coming Aksoy emphasized that this decision is an obvious example of how the Belgian year. Taking into account the new realities, the Co-Chairs affirmed their continuing House of Representatives and some parliaments are becoming tools of “one-way Ar- commitment to engage constructively with the sides to promote peace, stability, and menian rhetoric, act with prejudices and remain hostages to narrow interests aimed at prosperity in the region and to resolve outstanding issues. The Co-Chairs also com- domestic politics.” mitted to providing concrete proposals on issues raised during the meetings for future “The decision will not contribute to Turkey-Belgium relations, nor will it serve discussions between the sides. efforts to achieve peace and stability in the region,” he said. Noting recent reports of incidents resulting in casualties, the Co-Chairs called on “The reference to the events of 1915 in the decision of the Belgian House of Re- the sides to take additional measures to stabilize the situation in accordance with their presentatives to declare Dec. 9 as the day of remembrance of the victims of the geno- commitments. The Co-Chairs urged Armenia and Azerbaijan to complete as soon as cides, adopted on the same day, is also contrary to the basic principles of law, espe- possible the exchange of all detainees and accelerate the identification and repatria- cially the decisions of the European Court of Human Right (ECHR),” he said. tion of remains in coordination with the ICRC. Aksoy said that he expected Belgium to act with reason and to stay away from taking Recalling the 3 December OSCE ministerial statement in Tirana by the Minsk steps that will overshadow bilateral relations. Group Co-Chair country heads of delegation, the Co-Chairs reiterate their united The resolution adopted by the Belgian Parliament condemns the Azerbaijani ag- position in favor of comprehensive and sustainable settlement of all remaining core gression against Artsakh, urges Brussels to adopt measures to prevent the plight of substantive issues. The Co-Chairs and the sides stressed the importance of reducing those affected by the conflict and to negotiate an agreement that acknowledges the inflammatory rhetoric in order to create a more positive environment. The Co-Chairs people’s right to self-determination. and the sides emphasized the importance of engaging with international organizations The resolution also condemned Turkey’s role in the war. to promote humanitarian assistance to populations affected by the conflict, as well as Belgium also December 9 as a national day dedicated to the memory of the victims the protection of cultural and religious heritage. of the genocides officially recognized by the Belgian state. 16 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• PBS to air Armenian genocide documentary French city of Issy-les-Moulineaux calls for recognition of Artsakh The council of the French city of Is- sy-les-Moulineaux has adopted a resolution cal- ling on the French go- vernment to recognize the Artsakh Republic, Art- sakh’s Foreign Ministry reports. The resolution notes that amid an unprece- dented health, economic and social crisis, the world witnessed the sharp escalation of the conflict A documentary co-written by Mary McDermott, an adjunct instructor in English at in the territory of Artsakh on September 27, 2020. Penn State Brandywine, about the 100th anniversary of the Armenian genocide will “With the support of the Turkish jihadist forces, the Azerbaijani armed forces shed air on Philadelphia’s public broadcasting station WHYY at 7:30 p.m. on Dec. 8., the fire and blood on this area, which is the cradle of Christianity, a part of historical Ar- website of the Pennsylvania State University reports. menia, which has been inhabited by Armenians for thousands of years,” the Council “What Will Become of Us” follows six Armenian Americans — famous and notes. otherwise — as they navigate the 100th anniversary of the genocide, which began in It emphasizes that the Armenian population displaced by the war must be given the 1915. According to the film’s website: “Their struggle speaks to the many immigrant opportunity to return to their homes. About 2,000 Syrian mercenaries sent by Turkey communities who have experienced trauma. 100 years ago, Armenians were nearly must leave the region immediately. annihilated by genocide. Today, often unrecognized, it remains defining — while the The city authorities of Issy-les-Moulineaux call on the French government to re- long shadow of the genocide creates a burden for young Armenian Americans, dis- cognize the Artsakh Republic as a guarantee of security for its people, regional and couraging them from taking up their culture.” international stability. The project began as producer/co-director Stephanie Ayanian, a Penn State gra- “The recognition of Artsakh aims to establish lasting peace, as the demand for im- duate, took the idea of making a film about Armenians in America to her filmmaking partiality defended by France, Europe and NATO has failed,” the resolution reads. partners, Joseph Myers and Tom Keiter, also Penn State alumni. According to Aya- nian, they decided to make a film that grappled with the long shadow of the Armenian Italians believe Turkey poses major threat to genocide but was also forward-looking, one that would examine what brought Arme- nians to America, what they have accomplished since they have been here, and the entire world – survey bright path that lies ahead in their future. According to a survey The film was co-written by McDermott and Greg Feinberg. conducted by research centers, “Stephanie is a dear friend from my Temple MFA cohort,” McDermott explained. Italians believe that Turkey is “Before working on this documentary, I thought I was aware of the many accom- one of the most dangerous coun- plishments of Armenian Americans thanks in part to our very long friendship. I also tries posing a threat to the entire thought I knew about the horrors of the Armenian genocide. But I realized after wor- world, the BBC Turkish reports. king on this project for over a year that I had previously known only a little about the ISPI and Ipsos research orga- trauma and hardships Armenians endured.” nizations asked respondents in “This film has deepened my appreciation and respect for Armenian Americans — Italy ‘Which country poses the for their indomitable strength — as well as for the people of Armenia,” McDermott greatest threat to the world?’ added. “I find the people in this documentary and their work incredibly inspiring.” 27% of Italians said it is Chi- na, 15% said Iran, while 14% said Turkey. This is the first time in 5 years that respondents in Italy are mentioning Turkey when asked this question. According to ISPI Director Paolo Magri, Turkey’s highly aggressive foreign policy, escalation with Greece and Cyprus in the Eastern Mediterranean, military interven- tions in Syria, Libya and Nagorno Karabakh contributed to this perception among Italians.

For example, Aliyev chided the OSCE As far as Aliyev is concerned, the conflict of Russian forces by those of a neutral Aliyev’s Military... for advocating non-violence in solving has been settled between Turkey and country. Cont’d from page 14 the issue. He bragged instead that Azer- Russia and no question remains about This last movement has two vectors: it baijan had reached its goal through pre- the status. The co-chairs maintain that defies Russia and divides the opposition, native land. Similarly, Enver’s remains cisely the opposite. He further demons- the document signed on November 9 was giving respite to Pashinyan, whose resi- were handed over to Turkey, after the trated “magnanimity” by stating that he only a declaration and not a peace treaty. gnation has become a hot political issue. collapse of the Soviet Union. refrained from occupying Armenia itself. The negotiations have to resume under Pashinyan’s response is that the citizens Erdogan at the parade also mentioned It was surprising that the Russian repre- the auspices of the Minsk Group to work of Armenia brought him to power and Nuri Pasha, Enver’s half-brother, who led sentative did not remind Aliyev that the out the details of the agreements and to only they are entitled to remove him in the massacres of Armenians in Baku. former’s government had guaranteed the come up with a final document. a snap election. He questions his oppo- During and after the military parade, territorial integrity of its strategic partner, As the Russian peacekeeping forces sett- nents about why they don’t request snap Aliyev’s pronouncements were equally Armenia. Any further attempt would le in and around Karabakh, Azerbaijani elections rather than demand his outright provocative. have challenged that guarantee. provocations in the villages on the peri- resignation. In his speech, he reiterated the historic The silence of the OSCE delegates phery of Hadrut continue. He realizes that in case of snap elec- lie that Zangezur, Sevan and Yerevan had baffles one in the face of Aliyev’s abuses; Armenian civilians are still captured tions, he has the state apparatus at his belonged to Azerbaijan, when no such is that diplomacy or idiocy? and three members of the Armenian de- disposal and can use it as did the leaders state existed during the millennia that Back in Armenia, the delegation faced fense forces were wounded. of the previous regime. these regions had been part of Armenia. the flip side of the coin. Prime Minister Azerbaijan’s authoritarian government The other opposition movement, com- He wielded his power later during a Nikol Pashinyan raised the issue of Ka- has allowed — or rather instigated — a prising 16 groups, headed by Vazgen meeting with the co-chairs of the Orga- rabakh’s status, which has been on the protest against the Russian military pre- Manoukyan, the former prime minister, nization for Security and Cooperation in OSCE agenda throughout the negotia- sence on their soil. continues its demonstrations, demanding Europe (OSCE) Minsk Group in Baku. tions over the years. The delegates were Turkey is certainly behind this Pashinyan’s resignation. He told them that he had not invited them mute on the issue and promised to make mischief since it failed to gain a firm Pashinyan and his team proved their and that he had agreed to meet with them a statement later about their deliberations foothold in the peacekeeping force. incompetence during peacetime and after only since they were already in Baku. in Baku and Yerevan. Ironically, a similar rally took place in this disastrous war, the stakes are even Only the French co-chair, Ambassador Interestingly, the Russian Co-Chair, Yerevan in front of the Foreign Ministry higher than one that this incompetent and Stéphane Visconti, politely reminded him Ambassador Igor Popov, was not present building, headed by the Sasna Tserer ill-equipped team can handle. that the French government had indeed at the Baku and Yerevan meetings. Rus- group, and the European Party headed by Any leader, statesman and concerned received an invitation. sia was represented by the ambassadors Tigran Khzmalyan. Both are anti-Rus- Armenian can draw the right conclusion. Other insults remained unchallenged. to the two countries. sian groups demanding the replacement • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 17 ԿՆՈՋԱԿԱՆ

ՍԽԱԼ ՀԻՆԳ ԲԱՆ, ԶՈՐՍ ՊԷՏՔ Է ԿԱՐԾԻՔՆԵՐ ԳԻՏՆԱՆՔ ԿՆՃԻՌՆԵՐՈՒ ՄԱՍԻՆ ԳԻՐՈՒԹԵԱՆ 1- Կնճիռներու յայտ- նըուիլը հետեւանք է մեր ՄԱՍԻՆ մարմինէն քոլաժէնի եւ Էլա թ ին ի ն ո ւ ա զ մ ան`մե ր

մարմնին մէջ: Առաջի- Իւրաքանչիւր հասակ իրեն նը մորթը պիրկ կը պա- համապատասխան ծանրու- թիւն ունի: հէ, իսկ երկրորդը մոր- Սխալ: Իտէալ ծանրութիւն գո- Նիհարնալու համար պէտք է զրկուիլ թին ճկունութիւն եւ առաձ- յութիւն չունի: Բոլորս իրարմէ տարբեր ենք, ա- Սխալ: Պէտք է խուսափինք ծայրայեղ ու խիստ գականութիւն կուտայ: հա թէ ինչո՛ւ մեր ծանրութիւնը կախեալ է որոշ սննդականոններէն` նախապատուութիւնը տա- Որքան անոնք նուազին, տուեալներէ` տարիք, սեռ, ժառանգականութիւն, լով այլազան եւ սերտուած տեսակներուն: Ճիշդ այնքան կը շեշտուին ընկճախտ, մկանային զանգուած… է, որ առաջիններուն արդիւնքը աւելի ակներեւ կնճիռները: Հետեւաբար նոյն հասակը ունեցող երկու ան- եւ արագ է, սակայն երկրորդները երկար ժամա- 2- Միջավայրը մեծ ազ- ձեր կրնան տարբեր ծանրութիւն ունենալ, ա- նակի վրայ աւելի տանելի եւ առողջապահական դեցութիւն ունի կնճիռներու յառաջացման իմաս- ռանց որ անոնցմէ մէկը արտակարգ գէր հա- են: տով: Թէեւ կնճիռներու յայտնուիլը մեծ մասամբ մարուի: կախեալ է տարիքէն, բայց եւ այնպէս միջավայրը իր կարգին կրնայ արագացնել կամ ուշացնել զա- Մարզանքը կը նիհարցնէ: նոնք: Ապականած մթնոլորտ, ինչպէս նաեւ արեւին Ճիշդ եւ սխալ: Մարզանքը մարմինը սլացիք կը վնասակար ճառագայթները մեծ ազդեցութիւն կը Բնասպիտով սննդականոնները ամենէն ազ- դարձնէ: Մարզանքը ինքնին չի նիհարցներ, բայց գործեն: դուներն են: կ՛օգնէ, որ մենք աւելի արագ ջերմուժ այրենք: Սխալ: Գիտականօրէն փաստուած է, որ բնաս- 3- Բոլոր տեսակի մորթերը հաւասար չեն կնճիռ- պիտով սննդականոնները ազդու են կարճ ժա- ներուն դիմաց: Ջրազրկուած մորթերը աւելի խոցե- մանակի վրայ: Միսի, ձուկի, հաւկիթի եւ կաթնե- Կարգ մը ժելիւլներ եւ սերեր կը նիհարցնեն: լի են: Հետեւաբար անհրաժեշտ սերերով ջանացէք ղէնի վրայ հիմնուած այս սննդականոնը կրնայ Սխալ: Մինչեւ օրս գոյութիւն չունին նիհարցնող պաշտպանել մորթը` ուշացնելու համար կնճիռնե- մինչեւ 7 քիլօ նիհարցնել` մէկ ամսուան ընթաց- սերեր, անոնք կրնան լուծել սելիւլիթի հարցեր, րու յայտնուիլը: քին: Բայց երկար ժամանակի վրայ քիլոները կըր- բայց երբեք չերազենք ու չհաւատանք, որ սե- 4- Կարելի չէ կնճիռները ամբողջովին վերացնել: կին կը կուտակուին: րերու միջոցով կրնանք նիհարնալ: Պոթոքսը եւ նմանատիպ միջոցները կրնան ժամա- նակաւոր լուծումներ բերել, բայց կնճիռները ան- հետացնելը ցարդ անկարելի է: Մկանները պրկող գործիքները իւղերը կը 5- Մարձումի որոշ տեսակներ կրնան մասամբ Գիրութիւնը ժառանգական է եւ մենք անզօր հալեցնեն: թեթեւցնել կնճիռները: Այսպէս, օրական երեք վայրկ- ենք: Սխալ: Պատկերասփիւռէն օրական կը տես- եան դէմքը մարձելով` կարելի է աշխուժացնել Սխալ: Թէեւ գիրութեան ընտանեկան նախըն- նենք փորին, թեւերուն կամ զիստերուն վրայ արեան շրջագայութիւնը, թարմացնել մորթը եւ թացները անհերքելի իրականութիւն են, սակայն հաստատուող եւ մկանային պրկումներ յառա- քողարկել կնճիռները: չի նշանակեր, որ մենք անզօր ենք անոր դիմաց: ջացնող «հրաշագործ» գործիքներ: Մկանային Սերտուած եւ հաւասարակշռուած սնունդը շատ կտրուկ պրկումները կրնան օգնել մկաններու Վերեւի նկարին վրայ կը տեսնենք, թէ ի՛նչ ուղղու- բան կրնայ փոխել: զօրացման, բայց ոչ մէկ անգամ իւղերը կը հա- թեամբ եւ ինչպիսի՛ շարժումներով պէտք է մարձել լեցնեն կամ կը նիհարցնեն: մորթը:

ՈՐՊԷՍԶԻ ՁԵՐ ՏՈՒՆԸ ԿԱՂԱՆԴ ԲՈՒՐԷ ԶԳՈՒՇԱՆԱԼ ԱՅՍ ՍԽԱԼՆԵՐԷՆ նակ անցնի, երկու-երեք ժամ, ինչո՞ւ չէ, ամբողջ օր մը, հետեւելու համար անոր բոյրի հոլովոյթին: Երբեք սխալ չէ, եւ ոչ ալ ամօթ` անուշահոտ փոր- ձելը եւ յաջորդ օրը գնելը եւ թերեւս` հրաժարիլը: 3- Սխալ Ձեւով Պահելը Այո՛, անուշահոտը պէտք է պահել լոյսէն եւ տաքէն հեռու: Յատկապէս կարելի չէ անուշա- հոտին սրուակը զետեղել բաղնիքի հայելիին առջեւ: Բաղնիքը այն տեղն է, ուր լոգանքի եւ շոգիի պատճառով ջերմաստիճանի մեծ ելեւէջ- Որքան հաճելի է, երբ գործէն ետք տուն կը ներ կը պատահին: Նոյնպէս ալ կարելի չէ անու- մտնենք, ու տունը Կաղանդ կը բուրէ: Շուկան կը շահոտին սրուակը զետեղել շպարի սեղանին վաճառուին հազարումէկ արհեստական բոյրեր, վրայ, ուր արեւին ճառագայթները մնայուն կը բայց անոնցմէ ոչ մէկը կը հաւասարի տունը պատ- թափանցեն: Յարմարագոյնը պիտի ըլլայ սըր- Անուշահոտի ընտրութեան եւ գործածութեան րաստուածին: ւակը պահել պահարանին եւ կամ գզրոցին մէջ: հետ կապուած կան 5 սխալներ, որոնցմէ պէտք Ստորեւ կը ներկայացնենք պարզ, դիւրին եւ 4- Մեծ Չափի Սրուակ Գնելը է զգուշանալ, եթէ կ՛ուզենք, որ անիկա մեր ճա- աժան բաղադրատոմս մը, որուն բաղադրիչները Անուշահոտ գնելու ատեն նախապատուութիւ- շակին եւ մեր մորթին համապատասխան ըլլայ, բոլոր տուներէն ներս կարելի է գտնել: նը տալ փոքր չափի սրուակներուն, նոյնիսկ եթէ երկար դիմանայ եւ ժամանակէն առաջ չհիննայ Ձեզի հարկաւոր է` ու չծանրանայ: Ստորեւ կը ներկայացնենք մեծ սրուակին գինը աւելի յարմար է: Փոքր սրուա- – Խնձորի հիւթ անուշահոտի մասնագէտի 5 զգուշացումները: կով անուշահոտ գնելը ունի իր առաւելութիւնները, – Նարինջի կեղեւ 1- Առանց Փորձելու Գնելը նախ` չի հիննար ու ծանրանար, իսկ բոյրէն ձանձ- – Մեխակի գամ Շատեր համացանցէն կարծիքներ քաղելով րանալու պարագային, անիկա որոշ ժամանակ – Կասիայի փայտիկ կամ վաճառող երիտասարդուհիին կարծիքին մը ետք կը սպառի, եւ նորը ընտրելու առիթ կը վստահելով եւ կամ բարեկամուհիի մը վրայէն ստեղծուի: Պատրաստութիւն հոտը առնելով` կուրօրէն անուշահոտ կը գնեն: 5- Չափազանցելը Պզտիկ կոթով կաթսայի մը մէջ եռացնել խնձորի Ծանուցումները իրենց կարգին շփոթի կը մատ- Երբ անուշահոտ մը երկար ժամանակի վրայ հիւթը. աւելցնել նարինջի կեղեւը, մեխակի գամերը նեն…այս փորձութիւններէն հեռու մնալով` պէտք գործածուի, զայն կրողը հոտին կը վարժուի եւ եւ կասիայի փայտիկները: է անպայման անուշահոտը փորձել` նախքան այն տպաւորութիւնը կը ստեղծուի, որ բոյրը կոր- Եռալէն ետք կրակը թեթեւցնել եւ շարունակել գնելը: սընցուցած է իր ազդեցութիւնը: Այնպէս որ պէտք եփը կէսէն մէկ ժամ: Այս ընթացքին խոհանոցին 2- Սխալ Ձեւով Փորձելը չէ չարաշահել անուշահոտին գործածութիւնը եւ դուռը բաց ձգել, որպէսզի բոյրը ամբողջ տան մէջ Անուշահոտը փորձելէն անմիջապէս ետք անհանգստացնել շրջապատը: տարածուի: կարելի չէ զայն գնել: Պէտք է սպասել, որ ժամա- Կրակը մարել, բաղադրութիւնը թափանցիկ ամանի մը մէջ փոխադրել եւ սեղանի մը վրայ ԱՅՍ ԷՋԸ ՊԱՏՐԱՍՏԵՑ՝ ՍԱԼԲԻ ՀԱԼԱՃԵԱՆ - ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ զետեղել: 18 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• ԸՆԿԵՐԱՅԻՆ ՏՕՆԱԾԱՌԻ ԶԱՐԴԱՐԱՆՔԸ ՇԱՏ ԲԱՆ ԿԸ ՊԱՏՄԷ ՁԵՐ ՄԱՍԻՆ Հոգեբաններու կարծիքով, տօնա- նողական անձ էք: Կը վստահիք ձեր յաղթահարելու: Դժուարութիւնները եր- կան օրերէն բաւական կանուխ զար- ուժերուն եւ գիտէք, թէ ի՛նչ կը սպասէք բեք չեն վախցներ ձեզ եւ շնորհիւ ձեր դարուած տօնածառը՝ մարդիկը ա- կեանքէն: Դուք դիւրաւ կրնաք հրա- յամառութեան ու վճռակամութեան` ւելի երջանիկ կը դարձնէ: Աւելի՛ն. ձեր ժարիլ ձեր առօրեայ յարմարաւէտու- կը շրջանցէք զանոնք: ընտրած տօնածառն ու զարդարանք- թիւններէն եւ համակերպիլ զանազան ները խորքին մէջ կը բացայայտեն կացութիւններու, կը սիրէք նաեւ փոր- ձեր բնաւորութիւնն ու հոգեվիճակը: ձել անսովոր կամ նոր բաներ: Ուրեմն` ուշադիր դիտեցէք զայն, ա- պա կարդացէք այս փորձ-հարցարա- նը ու իմացէք, թէ ինչպիսի՛ բնաւո- րութեան տէր անձ էք:

Լոյսերով Տօնածառ Եթէ ձեր տօնածառը զարդարուած է լոյսերով, կը նշանակէ, որ դուք վառ եւ անկախ անձնաւորութիւն էք: Դուք վառ անհատականութիւն ունիք եւ յա- Այլազան Խաղալիքներով Տօնածառ ճախ կը ձգտիք ուշադրութեան կեդ- Եթէ ձեր տօնածառը զարդարուած րոն դառնալու: Երբեք չէք կեդրոնա- է այլազան խաղալիքներով (աստղեր, նար ուրիշներու կարծիքներուն վրայ, Առանձնայատուկ Տօնածառ մոմեր, գնդակներ, հրեշտակներ, շա- փոխարէնը` կը փորձէք առաջնորդ- Եթէ ձեր տօնածառը սովորական քարներ եւ այլն…) դուք ամենայն հա- ւիլ սեփական փորձառութիւններէ մեկ- կանաչ տօնածառ չէ, այլ` ճերմակ, ւանականութեամբ փոփոխական անձ- նելով: վարդագոյն, արծաթագոյն, մետաղ- նաւորութիւն էք: Յաճախ կը փոխէք Միաոճ Տօնածառ եայ, փայտեայ եւ այլն… կը նշանակէ, ձեր ծրագիրները եւ կը դժուարանաք Եթէ ձեր տօնածառը զարդարուած որ դուք կը սիրէք առանձնանալ ամ- ընտրութիւն կատարելու: Միեւնոյն է միմիայն գնդակներով` առանց լոյ- բոխէն եւ երթալ ձեր սեփական ուղիով: ատեն դուք դիւրութեամբ փոխզիջում- սերու եւ փայլուն ժապաւէններու, կը Ունիք բազմաթիւ նպատակներ եւ ներու կ՛երթաք` փորձելով ուրախացը- նշանակէ, որ դուք բաւական պահպա- պատրաստ էք նոր փորձութիւններ նել ձեր մտերիմները:

ՊԱՆԻՐՈՎ ԳՆԴԱԿՆԵՐ ԿԱՐՄԻՐ ԳԻՆԻՆ ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ ԵՒ ՏՈՒՐՄԸ… ՀԱՍՏԱՏՈՒՄՆԵՐ ԺՊԻՏԻ

«Թինքինկ հիւմանիթի»-ի համաձայն, կար- ՄԱՍԻՆ միր գինին եւ տուրմը ունին անհամար օգուտ- ներ` «ռեսվերաթրոլ» կոչուող նիւթին շնորհիւ: Այս նիւթը հակաօքսիտիչ մըն է` արտադրուած որոշ բոյսերու կողմէ: Ուսումնասիրութիւնները ցոյց տուած են, որ «ռեսվերաթրոլ»-ի գլխաւոր աղբիւրը կարմիր գինին է, իսկ ամենատարած- ւածները` կարմիր խաղողի կեղեւը, հում քա- քաոն եւ մութ գոյնի հատապտուղները:

Ամերիկեան ուսումնասիրութեան մը համա- Ուսումնասիրութիւնները կը փաստեն, որ ձայն, ձկան իւղին օմեկա 3 ճարպաթթուները «ռեսվերաթրոլ»-ը կարելի է օգտագործել բջիջ- կը դարմանեն ստինքի քաղցկեղը: ները երիտասարդացնելու համար: Այս նիւթին ազդեցութենէն բջիջները կը դառնան ո՛չ միայն Բաղադրիչներ երիտասարդ, այլեւ աւելի աշխուժ: Ժպիտը վարակիչ է: Ժպտեցէք դիմացի մար- դուն, եւ ան կը ժպտի ձեզի: – Պանիր (այծի, ֆեթա, եւ այլն…) Հետեւաբար համտեսելով մութ գոյնի տուրմ Աւելի դիւրին է ժպտիլ, քան` լուրջ դիմագիծ – Նուռի հատիկներ եւ բաժակ մը գինի, դուք կրնաք օգտուիլ «ռես- ունենալ, քանի որ լրջանալու պարագային – Մանրուած կաղին, նուշ, ընկոյզ… վերաթրոլ»-ի բարիքներէն: աւելի շատ դէմքի մկաններ ստիպուած էք աշ- – Շուշմայ, սեւագնդիկ խատցնել: – Բարակ կանաչ սոխ, սամիթ (dill) Կիները աւելի յաճախ կը ժպտին, քան` տղա- – Կարմիր փոշի պղպեղ մարդիկ: – Աղի ցպիկներ Սան Ֆրանսիսքոյի մէջ գտնուող գիտաշխա- տանոցի մը աշխատակիցները յաջողած են Պատրաստութիւն տարբերել ժպիտի 19 տեսակ: Թայլանտի մէջ ժպիտին պէտք է պատաս- Պանիրը պզտիկ գնդակներու վերածել եւ, խանել ժպիտով: Այս պատճառով ալ Թայլան- ըստ ճաշակի, թաթխել նուռի հատիկներու մէջ տը կը համարուի ժպիտի երկիր: (աղի-քաղցր համ ստանալու համար), եւ կամ` Առաջին անգամ Ժպիտի միջազգային օրը թաթխել մանրուած կանաչ սոխի կամ սամիթի նշուած է 1999 թուականին: մէջ, կարմիր փոշի պղպեղի մէջ, մանրուած Մասնագէտներու կարծիքով, յաճախ ժըպ- կաղինի, ընկոյզի կամ նուշի մէջ, շուշմայի կամ տող մարդոց մօտ աւելի շատ կնճիռներ կը սեւագնդիկի մէջ… կարելիութիւնները շատ են, յառաջանան: ձեր երեւակայութեան զարկ տալով` կրնաք – Ժպտող մարդիկ աւելի հաճելի են, յուսալի եւ ուրիշ տարբերակներ ալ գտնել: նուազ յարձակողական: Ժպիտը ամենապարզ միջոցն է արտաքին Ընտրել ներկայանալի բաց պնակ մը, վրան տեսքը գեղեցկացնելու: շարել պանիրի գնդակները, իւրաքանչիւրին Յաճախ ժպտեցէք, չէ՞ որ ժպիտը կեանքը մէջ խրել աղի ցպիկ մը եւ ահա կը ստանաք կ՛երկարէ… տօնական մատչելի նախուտեստ մը: • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 19 ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ՌՈՄԱՆՈՍ ՄԵԼԻՔԵԱՆ 1883-1935 ՍԱՄՈՒԷԼ ՔԷՕՇԿԷՐԵԱՆ Արեւելահայ երաժշտութեան պատ- 1910-1914-ին, ան կը շարունակէ երաժշտական կրթութիւնը Պետերպուրկի մութեան մէջ առանձնայատուկ տեղն երաժշտանոցին մէջ՝ բազմաձայնութեան դասախօս Վասիլի Կալաֆատիի և ունի արուեստի նուիրեալ երաժիշտ գործիքաւորման դասախօս Միխայիլ Շտեյնբերգի մօտ ու միաժամանակ կը Ռոմանոս Մելիքեանի անունը. յատ- ստանձնէ հայոց եկեղեցւոյ խմբավարի պաշտօնը: 1912-ին Պետերպուրկի մէջ կապէս որպէս հիմնադիրը Երեւանի կը հրատարակէ «Աշնան երգ» եւ «Վարդը» նուիրուած Մակար Եկմալեանի Պետական կոնսերվատորիային (Ե- յիշատակին: Ռ. Մելիքեան, Մակար Եկմալեանի մահուան տասնամեակի ա- րաժըշտանոցին): ռիթով «Թատրոն եւ Երաժշտութիւն» հանդէսի իր յօդուածին մէջ այպէս Ռոմանոս Մելիքեան ծնած է 1883, է արտայայտուած՝ «Ճշմարիտ չէ որ նա մեռել է, նա չի մեռել եւ չի էլ կարող Հոկտեմբեր 1-ին Հիւսիսային Կովկա- մեռնել – նա կենդան է, նա ապրում է այն հմայիչ ձայների եթերում, որ մեզ թողել է սի Ռուսական Կայսրութեան Դաղստա- ժառանգութիւն: Անմահ է Մակար Եկմալեան, ինչպէս անմահ, յաւիտենական է գե- նի Ղզլար քաղաքը: Նախնական կըր- ղեցիկը միայն»: թութիւնը ստացած է ծննդավայրի ծխա- (Ռոմանոս Մելիքեան, «Մակար Եկմալեանի Յիշատակին», Թատրոն եւ Երա- կան դպրոցին մէջ: Հօր մահէն ետք, ժըշտութիւն հանդէս, No.55 Մայիս-Յունիս, Բաքու 1915 էջ 6-7) մայրը զինք կ'ուղարկէ Նոր Նախիջե- Պետերպուրկի մէջ կը ծանօթանայ Ալեքսանդր Սպենդիարեանին: Ռ. Մելիք- ւանի եօթնամեայ «Թեմական դպրոց»ը: եան իր յուշերուն մէջ կը գրէ՝ «Ալ. Աֆանասի Սպենդիարեանի հետ ծանօ- Այնտեղ իր երաժշտութեան ուսուցիչն թացայ 1912 թ., Պետերպուրգում, երբ դեռ կոնսերվադորիայի ուսանող էի, է եղած Գէորգ Սրկ. Չէօրեքճեանը իսկ նա արդէն պսակուած էր փառքով: Երկրորդ անգամ մենք հանդիպեցինք (յետագային 1945-1954 Գէորգ Զ. Ամե- Թիֆլիսի կայարանում 1915 թ., երբ նա եկել էր Թիֆլիսի հայ երաժիշտների ըն- նայն Հայոց Կաթողիկոս), որուն հըս- կերութեան հրաւէրով իր ստեղծագործութիւններից համերգ տալու: Նրա երկերից կողութեան ներքոյ ուսումնասիրած է հայկական ձայնագրութիւնն ու հոգե- բաղկացած սիմֆոնիկ համերգը տեղի ունեցաւ եւ վերածուեց մի պայծառ տո- ւոր երաժշտութիւնը: նախմբութեան: Ծանօթացրի մի հմայիչ անձնաւորութեան՝ բանաստեղծ Յով- 12-13 տարեկանին որպէս խումբի լաւ մենակատար կը դառնայ ուսուցիչին հաննէս Թումանեանի հետ: Բանաստեղծը եւ կոմպոզիտորը իսկոյն մղուեցին օգնական փոխարինող: Ան իր մասնակցութիւնը կը բերէ նաեւ ապագայ միմիանց: Թումանեանը կարդաց իր «Փարվանա» լեգենդը՝ որն այն աստիճան ցնցեց Կաթողիկոս Գէորգ Չէօրեքճեանի Նոր Նախիջեւանի Ս. Խաչ եկեղեցւոյ ղեկա- Սպենդիարեանին, որ նա սկսեց երազել այդ թեմայով օփէրա գրելու մասին: […..] վարած երգչախումբին (Ս.Խաչ եկեղեցին կառուցուած է 1786-1792 թուականներուն): Սակայն Սպենդիարեանը այդ թեմայից հրաժարուեց եւ նախընտրեց «Թմկաբերդի Այսպէս է անդրադարձած վերջինիս յետագային գործընկեր Ազատ Մա- առումը», այսինքն այն պոէմը, որ յետագայում վերածուեց «Ալմաստ» օպերայի»: նուկեանը իր յուշերուն մէջ՝ (Ռոմանոս Մելիքեան, Յուշեր Ա.Սպենդիարյանի մասին: Ռոմանոս Մելիքեան, «Շատ գոհ էր իր ուսուցիչ Չէօրեքճեանից»: Յօդուածներ, Նամակներ, Յուշեր, Երեւան 1977 էջ 213-214): -«Ես նրանից շատ բան սովորեցի. գիտնական մարդ է,- ասում էր նա,- շատ գրուածք- 1915-ին Ռ. Մելիքեան ուսումը աւարտելէ ետք կը վերադառնայ Թիֆլիս ու կը ներ ունի, այդ թւում պատարագ, բայց առանձնապէս սիրում է Եկմալեանի պա- ձգտի կազմել «Հայ երաժշտական հրատարակչական ֆոնտ» հրատարա- տարագը»: կութեան յանձնելու Մակար Եկմալեանի, Կարա-Մուրզայի, Չէօրեքճեանի ու (Ազատ Մանուկեան, Յուշեր Ռոմանոս Մելիքեանի մասին: «Իմ ծանօթութիւնը Կոմիտասի ստեղծագործութիւնները: 1916-ին կ'ուղեւորուի Վանի շրջանը, Պիթ- Ռոմանոս Մելիքեանի հետ: Ռոմանոս Մելիքեան, Յօդուածներ, Նամակներ, Յուշեր, լիս, ու Մուշ մօտէն լսելու ու զգալու համար հայ ժողովուրդի երգն ու տառապանքը: Երեւան 1977 էջ 129): Վերադառնալէն ետք, ան իր հոգեկան տխուր տպաւորութիւնները կ'արձա- Աշակերտական տարիներուն Ռ.Մելիքեան գրած է երգեր, ռոմանսներ, ե- գանգէ «Զմրուխտ» եւ «Զառ-Վառ» քնարական երգերու յօրինումներու շա- րաժշտական հատուածներ թատերական ներկայացումներու յատկապէս րանին մէջ: 1920-ին Թիֆլիսի երաժշտանոցի փոքր դահլիճին մէջ տեղի «Ժանօ–Ժաննետա» օփերէթի համար, որմէ հատուածներ լոյս տեսած են կունենայ Ռ. Մելիքեանի հեղինակային անդրանիկ համերգը: Յայտագրին «Արշալոյս» եւ «Յոյս» պարբերականներուն մէջ: հանդէս են եկած Արուս Բաբալեանը (քնարական սօփրանօ), Զապիլսկին 1900-ի ամրանը Ղզլարի մէջ Ռ. Մելիքեանի ղեկավարած երգչախումբը (թէնօր) կատարելով հեղինակի «Աշնան տողեր» շարքէն եւ ռոմանսներ նուա- հանդէս կու գայ անդրանիկ համերգով, ուր յայտագրին մաս կազմած են գակցութեամբ հեղինակին: Սոյն միջոցառման հանդէս է եկած նաեւ դե- ազգային ու հայրենասիրական երգեր: Նոյն թուականին ան կը ստանձնէ Ս. րասան Իսահակ Ալիխանեանը, իւրաքանչիւր կատարումէ առաջ ընթերցե- Գէորգ եկեղեցւոյ երգչախումբի ղեկավարի պաշտօնը : լով երգի բանաստեղծութիւնը: Ռոմանոս Մելիքեան իր յօրինած ռոմանսնե- (Նոր Նախիջեւան կամ Դոնի Նախիջեւանը Դոնի Ռոստով ռուսական քաղաքին րով (վիպական) ի յայտ է բերած հայ սենակային երաժշտութեան ձայնային մէջ հայաբնակ շրջան է հիմնուած 1779-ին Եկատերինա Բ. Ձարուհիին կողմէ: Նա- (վոքալ) ինքնուրոյն ոճը դառնալով հայ ռոմանսի ստեղծողը: Ռ. Մելիքեանը խապէս ան կոչուած է Նախիջեւան սակայն 1838-ին Երեւանի նահանգ Նախիջե- առաջին հայ երաժիշտն է եղած ազգային երաժշտական արուեստին մէջ ւանէն տարբերելու համար վերանուանուած է Նոր Նախիջեւան: Տուեալ գաղութի ներմուծած հայկական բանաստեղծութեան նմոյշները Յ. Թումանեանէն, կազմաւորման իրենց ներդրումն են ունեցած ինչպիսիք՝ Գէորգ Զ. Չէօրեքճեանը, Ա.Իսահակեանէն, Վ. Տէրեանէն, Ա. Խնկոյանէն ու Դ. Դէմիրճանէն: 1921 թուա- Յովսէփ Արք. Եպս. Արղութեանը, Յարութիւն Ալամդարեանը, Ռափայէլ Պատկան- կանին Հայաստանի կառավարութիւնը Ռ. Մելիքեանին կը հրաւիրէ Երեւան՝ եանը, Միքայէլ Նալբանդեանը, Սիմոն Վրացեանը, Ալեքսանդր Միասնիկեանը, հիմնելու երաժշտանոց: Առաջին շրջանին տուեալ երաժշտանոցը կը կոչուի Սարգիս Լուկաշինը, Մարտիրոս Սարեանը, Մարիետա Շահինեանը եւ ուրիշներ): «Երեւանի Պետական Սդուտիա» (արուեստանոց), որմէ երկու տարի վերջ (Նոր Նախիջեւանի Ս. Գէորգ փայտեայ եկեղեցին կառուցուած է 1783-ին եւ 1787-ին 1923-ին նոյն ինքն Ռ. Մելիքեանի նախաձեռնութեամբ կը հիմնուի Երեւանի Պե- լրիւ աւարտելէ ետք օծուած Յովսէփ Արք. Եպս. Արղութեանի կողմէ: Վերջինս 1800-ին տական կոնսերվատորիան (երաժշտանոցը), աւելի ուշ վերանուանուելով Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս ընտրուած է սակայն, նախքան օծուիլը Թիֆլիսէն Էջ- Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոց, իսկ «Ստուդիան» միածինի ճանապարհին վախճանած է: 19-րդ դարուն եկեղեցւոյ կից աւելցուած է 1954-ին կը կոչուի Ռոմանոս Մելիքեանի անուան պետական ուսումնարան զանգակատունը ապա 1852-1853 եւ 1892 թուականներուն նորոգուելէ վերջ 1930-ին (քոլէջ): Այդ ժամանակամիջոցին ան զբաղուած է եղած երգչախումբերու եկեղեցին կը փակուի ապա ամբողջովին կը քանդուի: 2001-ին նոյն եկեղեցւոյ տեղ կազմակերպչական աշխատանքով: կը կառուցուի Ս.Յարութիւն եկեղեցին): 1902-ին Ռ. Մելիքեան կաւարտէ Նոր 1924-ի ուսումնական տարեշրջանի վերջաւորութեան Ռոմանոս Մելիքեան Նախիջեւանի «Թեմական դպրոց»ը: Նոյն տարին յայտնի դերասանուհի հիւանդութեան պատճառով կը հրաժարի վարչականի պաշտօնէն: Նոյն Սիրանոյշը երբ իր խումբով Նոր Նախիջեւան կու գայ ներկայացումներ տալու. տարուայ Դեկտեմբեր 22-ին, կը նշուի Երաժշտանոցի հիմնադրման երրորդ Վերջինս Արման Սիլվեսթրի եւ Էօժէն Մօրանի «Իզէիլ» ներկայացման համար, տարեդարձը: Այդ առիթով ուսանողութեան կողմէ նուիրուած, երաժշտանո- դերասան Իսահակ Ալիխանեանի միջոցով, կը դիմէ Ռ. Մելիքեանին երաժըշ- ցին մէջ կը զետեղուի Ռոմանոս Մելիքեանի նկարը որպէս հիմնադիր. նկար- տական հատուածներ գրելու: Մելիքեանի յօրինած նուագները այնպիսի տը- ւած Մարտիրոս Սարեանի կողմէ: պաւորութիւն են թողած ներկաներուն, որ ներկայացումէն անմիջապէս վերջ 1925-ին Ռ. Մելիքեան կրկին կը զբաղուի կազմակերպչական աշխատանքով Սիրանոյշը համբուրելով Ռոմանոսի ճակատը կը յորդորէ վերջինիս երաժըշ- ու կը մեկնի Լեռնային Ղարաբաղ, Ստեփանակերտ քաղաքին մէջ հիմնելու տութեան նուիրուիլ: Այսպէս 1902-ին Ռ. Մելիքեան կ'ընդունուի Ռոստովի երաժշտական տեխնիկում (գիտարուեստ): 1926-1927-ին կ'աշխատակցի Թիֆ- երաժշտական ուսումնարանը ապա զայն աւարտելէ ետք 1905-ին կը մեկնի լիսի «Հայ Արուեստի Տան» մէջ: Կարճ ժամանակի ընթացքին կը կազմակեր- Մոսկուա երաժշտական բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու: Սկզբնական պէ քառասուն համերգներ ու իր ղեկավարած երգչախումբի հետ հանդէս կու շրջանին անձնական դասեր կը ստանայ Միխայիլ Իպոլոդով-Իվանովի մօտ գայ Կարա-Մուրզայի, Եկմալեանի ու Կոմիտասի ստեղծագործութիւններով: (վերջինս կամաւոր կերպով զբաղած է), իսկ աւելի ուշ 1907-1908-ի ուսում- 1927-ին կը վերադառնայ Երեւան ու մաս կը կազմէ երաժշտանոցի ուսուցչական նական տարեշրջանին կը յաճախէ Մոսկուայի ժողովրդական երաժըշտա- կազմին դասաւանդելու տեսութիւն (Թէօրի): նոցը ուր կ'աշակերտի Բոլեսլավ Եարովսկիի ու Սէրկէյ Իվանովիչ Տանե- Այդ շրջանին Ալ. Սպենդիարեանը Երեւան կը գտնուէր կազմակերպելու իեւին: Ուսման առ ընդէր կը ղեկավարէ Լազարեան Ճեմարանի երգչախումբը Երաժշտանոցի անդրանիկ նուագախումբը, որպէս վաղեմի բարեկամներ մշակելով հայկական ժողովրդական երգեր ու հանդէս կու գայ Մոսկուայի վերջինս կ'առաջարկէ Ռոմանոսին նոյն բնակարանը ապրիլ: Այստեղ Ռ. ազնուականներու ակումբի դահլիճին մէջ տեղի ունեցած աշակերտական Մելիքեան իր մասնակցութիւնն է բերած Սպենդիարեանի «Ալմաստ» օփէրա երեկոյթին: Դժբախտաբար նիւթական ծանր պայմաններուն ու յատկապէս Երեւանեան բեմադրութեան աշխատանքներուն: 1932-1933-ին կը նշանակուի առողջական վիճակին պատճառով, բժիշկներու խորհուրդով կը ստիպուի Երեւանի նորաստեղծ օփէրայի թատրոնին երաժշտական խորհըրդատու: ընդհատել ուսումը ու վերադառնալ Կովկաս: 1908-ին կը հրաւիրուի Թիֆլիսի 1933 Յունուար 20-ին «Ալմաստ» օփէրայի Երեւանեան բեմադրութեան բա- «Յովնանեան օրիորդաց դպրոց»ը որպէս երաժշտութեան ուսուցիչ, ուր կը պաշ- ցումը կը կատարուի Օփէրայի շէնքին (Ա. Սպենդիարեան մահացած էր 1928- տօնավարէ երկու տարի: Նոյն թուականին Թիֆլիսի մէջ Ազատ Մանուկեանին ին 57 տարեկանին), իսկ 1939 Փետրուար 22-ին ան կ'անուանուի «Ալեքսանդր հետ կը հիմնէ «Երաժշտական միութիւն» իր շուրջը համախմբելով Կովկասի Սպենդիարեանի անուան օփէրայի եւ բալեդի պետական թատրոն»: («Ալ- հայկական դպրոցներու հետ առնչուող երիտասարդ երաժիշտները զբա- մաստ»ը առաջին անգամ բեմադրուած է 1930-ին Մոսկուայի Մեծ (Բոլշոյ) թատրոնի ղուելու համար դպրոցական երաժշտական դասագիրքերու մշակման աշ- խատանքով: Շար. - էջ 22 20 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021•

ՓԱՐԱՒԱՆՆԵՐՈՒ ԱՆԷԾՔԸ

դամբարանը: Աշխարհ ցնցուեցաւ այդ հրաշալի յայտնագործութենէն: Ամէն տեղէ եւ ամէն մարդէ եկող այս ջերմ ընդունելութեամբ հանդերձ Քարթըրը մտահոգ էր եւ իր ցաւը ոչ ոքի կրնար յայտնել: Դուռերէն մէկուն վրայ գտած էր հետեւեալ արտայայտութիւնը. «Մահը իր թեւերով պիտի ծածկէ փարաւոնը անհանգստացնողները»: Քարթըրը հազիւ տեսած այդ արտայայտութիւնը՝ նեղութիւն զգացած էր. սակայն փառաւոր դէպքը, թաղուած գանձը, հռչակն ու ոսկին շուտով մոռցնել տուած էին այդ սարսափազդու զգուշացումը: Ան գրութիւնը լուսանկարած եւ իր իսկ ձեռքով ջնջած էր: Ան միակն էր որ տեսաւ ու սոսկաց: Ան Երկրորդ անգամ մըն ալ արձանի մը ետեւ փորագրուած գտած էր ուրիշ զգուշացում մը, որ կ'ըսէր. «Ես եմ որ կը հալածեմ գերեզմանագողերն ու զանոնք կը նետեմ այս անապատին դժոխքին մէջ: Ես Թութ Անխ Ամոնին պահպանիչն եմ»: Տարօրինակ բան: Երկու զգուշացում մէկ դամբարանի մէջ: Անէծք մը, որ պիտի զգետնէ փարաւոնին մօտեցողներն ու զայն անհանգստացողները...: Փարաւոնական գրականութեան մէջ անէծքները քիչ են եւ կատարուած են ծանօթ առիթներով: Օրինակ, երբ Թութմոս Ա.ը իր դուստր Հաթշեփսութը թագուհի օծած ատեն խօսած գահաճառին մէջ ըսաւ. «Մա'հ՝ փարաւոնը անի- ծողներուն: Թող անիծուած ըլլան փարաւոնը անիծողները»: Ինչ կը վերաբերի լորտ Քարնըվընին, ան յանկարծ սկսաւ տառապիլ ջերմէ: Ան կը գոռար. «Մարմինս կ'այրի»: Իսկ երբ կը զառանցէր, կ'ըսէր. «Ես Գերմանացի հեղինակ Ֆիլիփ Վանտերպերկին ինչպէս նաեւ եգիպտացի կը տեսնեմ մարդիկ, որոնք զիս կը գլտորեն անապատին աւազներուն վրայ արձակագիր Անիս Մանսուրին՝ «Փարաւաններու Անէծքը» նոյնանուն գիրքերը, եւ կրակ կ'ածեն բերնիս մէջ»...: մանրակրկիտ ուսումնասիրութիւններ են, նպատակ ունենալով գրասէրին Որդին Հնդկաստանէն եկաւ այցելելու հօրը, որ Քանթինենթըլ պանդոկին տրամադրել հետաքրքրութեամբ ընթերցուող գործ մը, որ միաժամանակ, մէջ պառկած էր անշարժ: Ժամը 11.50-ին հիւանդապահուհին եկաւ գլուխը անուղղակիօրէն կը թելադրէ բարիի համար գործածել, արդի յառաջացեալ շարժելով: Որդին հարցուց. «Մեռա՞ւ»: Հիւանդապահուհին կատարեց գլխու գիտութեան ընձեռնած հնարաւորութիւնները Իսկ թարգմանիչը՝ հայերէնի, չէ հաստատական շարժում մը: Որդին գնաց տեսնելու հայրը: Պանդոկին արձանագրուած: լոյսերը մարեցան: Ամբողջ Գահիրէի մէջ ելեկտրական հոսանքը կտրուեցաւ: Վերոյիշեալ հեղինակը՝ Վանտերպերկ կ'ըսէ թէ օր մը Զամալէքի Օմար Յաջորդ օրը ոչ ոք կրցաւ տրամաբանական պատճառ մը գտնել հոսանքի Խայեամ պանդոկին մէջ նստած է հնութեանց տնօրէն Տօքթ. Կամալ Մուհ- ընդհատման: Նոյն պահուն Լոնտոնի մէջ լորտին ընտանիքի անդամները րէզին հետ. խօսք դարձած է փարաւաններու անէծքին մասին եւ Տօքթ. արթնցան հաջոցներէն շան, որ կաղկանձելով ցատկեց լորտին մահիճին Մուհրէզը ծիծաղելով ըսած է թէ ատիկա զարմանալի բան մըն է. բայց ինք չի վրայ ու սատկեցաւ...: հաւատար այդպիսի բաներու: Երբ տան անդամները հաւաքուեցան շան գլխուն, հսկայ սեղան մը ինկաւ Հեղինակը հարցուցած է. «Բայց ի՞նչպէս կը բացատրէք այն տասնեակ դէպ- իրենց ուրախութիւնը եղող սեւ կատուին վրայ, որ իսկոյն սատկեցաւ: քերը, որոնք շշմեցուցած են բժշկութիւնը, քիմիան, կղերն ու հնէաբանները»: Եգիպտացի գիտնականը ծիծաղելով ըսած է. «Չեմ հաւատար: Տես թէ անձամբ ի՞նչ պատահած է ինծի. ոչի'նչ»...: Այդ օրերուն Եգիպտոսը դէպի Լոնտոն ճամբորդութիւն մը կը պատրաստէր Թութ Անխ Ամոնին, անգլիացիի մը կողմէ անոր դամբարանին յայտնաբերման յիսնամեակի տօնակատարութեան առիթով: Երկու պատերազմական օդա- նաւեր եկան տեղափոխելու փարաւոնին դագաղն ու գոհարեղէնները: Այդ բոլորը ապահովագրուած էին աւելի քան յիսուն միլիոն սթերլինով...: Եւ յան- կարծ 52 տարեկանին մահացաւ Տօքթ. Կամալ Մուհրէզը: Բժշկական քննու- թիւնը արձանագրեց սրտի կաթուած...: Արդեօք այդ՝ մարդիկը հալածող անէ՞ծքն է: Թէ՝ մարդիկ իրե'նք են որ կը հա- լածեն անէծքը: Գիտնականներ չեն կրցած ճշգրիտ բացատրութիւնը տալ այդ տարօրինակ երեւոյթին: Ի՞նչպէս եղաւ որ քառասուն գիտնականներ ու հետազօտողներ ժամանակէն շուտ մահացան...: Եւ պատճառը այդ երիտասարդ փարաւոնը՝ Թութ Անխ Ամոնն է: Այնուհետեւ մահացաւ Ուորթըր Մէյսին, որ ամերիկեան թանգարանին Այդ փարաւոնը պատմական ոչ մէկ արժէք ունի: կողմէ ուղարկուած էր օգնելու Քարթըրին պեղման աշխատանքներուն: Մահը Սակայն յստակ է, թէ ան իր մեծ նշանակութիւնը ստացաւ գողերու կողմէ իր արդիւնք էր սաստիկ ջերմի մը: Անոր մարմինին ջերմաստիճանը բարձրացաւ դամբարանը եղծուած չըլլալուն համար: Դամբարանը 35 դարերու ընդմէջէն այնքան, որ կարծեց թէ գլխուն մէջ կամ այլ տեղ մը բան մը պայթեցաւ: Լորտին մեզի հասաւ անվնաս ամբողջական...: Եւ այդ փարաւոնն է աղբիւրը «փա- մահէն քանի մը օր ետք էր: րաւոնեան անէծք»ին: Բոլոր անոնք, որոնք ձեռք տուին կամ հպեցան անոր, Ամերիկացի միլիոնատէր Կայ Կոլսը յատկապէս Եգիպտոս ժամանեց յաջորդաբար հալածուեցան մահէն, այդպիսով արձանագրելով ցարդ ճանչ- տեսնելու Թութ Անխ Ամոնին դամբարանը: Ան ծակէն գլուխը ներս մտցուց եւ ցըուած ամենատարօրինակ եւ ամենազարմանալի պատիժը: Մէկ բան Գահիրէ վերադարձաւ՝ նոյն գիշերն իսկ մահանալու պանդոկին մէջ...: յստակ է՝ քառասունն ալ մահացան: Եւ մէկ բան կը մնայ աղօտ՝ մահերը չնչին Ուրիշ ամերիկացի միլիոնատէր մը՝ Ճիլ Ուէլ, եկաւ, տեսաւ դամբարանը, եւ պատճառներով եւ անհասկնալի պայմաններով պատահեցան: վերադարձին՝ նաւուն վրայ մեռաւ: Անեղծ մնացած դամբարանով ու դագաղով այդ փարաւոնը Եգիպտոսը Ճառագայթաբոյժ Արշիպալտ Ռոնը, որ կտրատեց պատանքին դերձան- կառավարած է ինը տարիներ (մ. թ. ա. 1358-1349) յայտնագործած են երկու ները՝ նկարելու փարաւոնին դիակը, քանի մը օր ետք Լոնտոնի մէջ հոգին անգլիացիներ՝ Քարթըրն ու Լորտ Քարնըրվընը: աւանդեց ջերմով: Աւելի ճիշդը՝ զայն յայտնաբերած է Հաուըրտ Քարթըրը՝ դրամներովը Թութ Անխ Աոմնին դամբարանին բացման օրը դագաղը պէտք է տեսնէին լորտ Քարնըրվընին, որ 1922 Ապրիլ 5-ին Գահիրէի մէջ յանկարծ մահացաւ քսաներկու հրաւիրեալներ. սակայն ներկայ եղան միայն տասնեւերեք անձեր, տարօրինակ ու զարմանալի պայմաններու տակ: մինչեւ 1929 այդ 13 անձերը որոնք բացման օրը հրաւիրուած էին մահացան, Այդ շրջանին դարի կարեւորագոյն նորաձեւութիւններէն մին պեղումի աշ- տարօրինակ պայմաններու տակ: Լորտին կողակիցն ալ մահացաւ 1929 ին խատանքներն էին: Գահիրէի մէջ անոր հանդիպեցաւ եգիպտական թանգա- շատ տարօրինակ միջատէ մը խայթուելով: Քարթըրին քարտուղարը եւս րանի տնօրէն, հնէաբան Կասթոն Մասփերօն եւ ներկայացուց անգլիացի պե- մահացաւ նոյն օրը, եւ երբ քարտուղարին հայրը առաւ իր զաւակին մահուան ղումնագէտ Հաուըրտ Քարթըրը: Վերջինս, որ Եգիպտոս կ'ապրէր 1890-էն ի գոյժը, 7-րդ յարկէն նետուելով մեռաւ...: Յուղարկաւորութեան ժամանակ վեր, կը հետաքրքրուէր հնութիւններով: մանուկ մը մտաւ յուղարկաւորներուն մէջ եւ չնկատուելով ոտքի կոխան դար- Քարթըրը համոզուած էր թէ կարեւոր բան մը պիտի բացայայտուի իր առջեւ: Եւ ձաւ ու յաւիտենապէս փակեց իր աչքերը: սկսան վեց տարիներու չարչարանքը, քրտինքն ու յուսահատութիւնը, մինչեւ Բայց ի՞նչ էր պատահածը ստուգիւ: որ 1922 Նոյեմբեր 6-ին լորտին հեռագրելով Քարթըրը ըսաւ. «Վերջապէս...: Իսկական «անէծք» մը կա՞յ արդեօք: Եւ ի՞նչ ըսել «անէծք»է : Փարաւոններու Հովիտին մէջ յայտնաբերեցի հոյակապ բան մը, կը սպասեմ Արդեօք կա՞ն տառեր, որոնք ուղղուած ըլլան մարդոց դէմ: Գիրերը ազդեցու- մինչեւ որ անձնապէս գաս տեսնելու»: թիւն ունի՞ն, ինչպէս կ'ըսեն կղերներն ու ոգեհարցները: Այդ «սպասարկուներ»ը Լորտը իր դստեր ուղեկցութեամբ Լուքսօր հասաւ 1922 Նոյեմբեր 23-ին: արդեօք անմարդկային, սատանայական ո՞ւժ ունին: Քարթըրը յառաջանալով խորտակեց կնիքներն ու դուռերը յաջորդաբար. Կա՞ն թոյներ, որոնք եգիպտացիներուն կողմէ զետեղուած ըլլան դամբա- մինչեւ որ կարճ տարածութիւն մը մնաց իրենց եւ Թութ Անխ Ամոնին դագաղը րաններու մէջ: Թոյներ՝ մահացու օդի կամ հողի ձեւով: Թէ՞ կան մահացու պարփակող սենեակին միջեւ: Ձեռքը երկարելով ծակ մը բացաւ պատին շողարձակումով մետաղներ: Դիակներուն վրայ կա՞ն մակաբոյծներ, որոնք վրայ: Նայեցաւ եւ հոնկէ մոմերը շարժող օդ մը դուրս եկաւ: Օդ՝ որ 35 դարերէ մահ պատճառեն դպչողին: Ի՞նչ է ճշդիւ,- գիտական, քիմիական թէ բժշկական ի վեր առաջին անգամ ըլլալով դուրս կը խուժէր: Դողդոջուն շշուկով մը լորտը տեսակէտով,- «փարաւոնական անէծք» ըսուածը: հարցուց. «Ի՞նչ կը տեսնես»: Քարթըրը, որ գլուխը մտցուցած էր ծակէն, պա- Անէծք ը պարզապէս համեստ բան մըն է, եթէ համեմատուի եգիպտացիներու տասխանեց. «Ինչ որ փարաւոնին թաղումէն ի վեր ոչ մէկ աչք տեսած է»: հազարաւոր տարիներ առաջ գիտցած բաներուն հետ: Գողերուն ձեռքերը հաստատապէս հասած էին դամբարանին. սակայն չէին Այլ վարկածներ կ'ըսեն թէ երկրագունդն ու անոր վրայի նիւթերը ունին յաջողած հասնիլ փարաւոնին սենեակին: Թերեւս սարսափներն ու անէծքները ուժանիւթեր, զորս կարելի է կրկնապատկել եւ ուղղել: հալածած էին զիրենք, որպէսզի լքեն վայրը, մինչեւ որ Քարթըրը յայտնաբերէ Շար. - էջ 21 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 21 ԳԱՀԻՐԷ Ի ՊԱՏԻՒ ԿԱՐՊԻՍ ԵԱԶԸՃԵԱՆԻ

Այսօր ծանօթ է իբրեւ ՌԱԿ հասարակական գործիչ, թէեւ իր կենսագրութիւնը դըրուած փրօֆեսիոնալիզմներու՝ փոխանակ ներսէն բխած փորձառութիւննե- սկսած է իբրեւ արուեստագէտ: Տասնամեակներ շարունակ ան յաջողած է րու, ինչպէս նաեւ հաճոյքէն դէպի գերհաճոյքը տանող, ուրեմն՝ նոյն ինքը միաձուլել արուեստագէտի եւ գործիչի ընդունակութիւնները: հաճոյքը քայքայող բեւեռումներու ուղղակի ազդեցութեան տակ: 2019-ին Գահիրէի մէջ լոյս տեսաւ Կարպիս Եազըճեանի կենսագրութիւնը Գեղարուեստական գործունէութեան համատեղ, Եազըճեանի կուսակցա- ներկայացնող հատորը՝ պատրաստութեամբ նախկին եգիպտահայ, այժմ կան աշխուժութիւնը սկիզբ կ'առնէ 1952-ին՝ մաս կազմելով Կոկանեան Սրահի Մոնթրէալի Մշակութային Միութեան վարչական, Ապագայ շաբաթաթերթի երիտասարդ յանձնախումբին, որմէ ետք՝ Քաղաքական Ժողովի գանձապահ խմբագրական կազմի անդամ Պերճ Գոգորեանի: (1982), Կոկանեան Սրահի ցկեանս պատուոյ նախագահ (1988), Հայ Ազգային Հատորը ունի քիչ մը երկար խորագիր-ենթախորագիր՝ Ծիրանի գօտին. Կար- Հիմնադրամի ատենապետ (1988), ՌԱԿ-ի Եգիպտոսի շրջանային վարչութեան պիս Եազըճեան. ազգային վաստակաշատ նուիրեալի հրատարակչական, ատենապետ (2000), Թեմական Ժողովի ատենապետ (2013), նշած ըլլալու մշակութային, կրթական, համայնքային եւ կուսակցական 65-ամեայ յոբել- համար լոկ քանի մը դրուագ: եանին առիթով: Մասնագիտութեամբ եղած է ոսկերիչ՝ մէկը եգիպտահայ ոսկերիչներու Օրհնութեան, գնահատանքի եւ շնորհակալական գիրերէ եւ համառօտ յայտնի շառաւիղին: կենսագրութենէն ետք, հատորին գլխաւոր մասը (էջ 18-308) կ'ամփոփէ եգիպ- Հայկ Աւագեան տահայ մամուլի (յատկապէս՝ Արեւ օրաթերթի) յօդուածները Եազըճեանի մասին (1952-2019), որոնց կցուած են յայտագիրներու պատճէններ՝ եգիպ- տահայ մշակութային կեանքի կարեւոր վաւերագրութիւն մը, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ լուսանկարներ: 16 տարեկան էր երբ 1950-ին առաջին անգամ Հայ Գեղարուեստասիրաց Միութեան բեմին վրայ Եազըճեան կը խաղար Վարդանանց Հերոսամարտ ներկայացումը: Իսկ 1955-ին կը հիմնէր Կոկանեան Սրահի Թատերախումբը: Համաձայն գիրքին մէջ ամփոփուած նիւթերուն, 1950-էն մինչեւ 1979, մեծ մասամբ Կոկանեան Սրահի բեմին վրայ հանդէս կու գայ դերասանութեամբ, իսկ 1959-էն սկսեալ՝ համատեղ բեմադրութեամբ: Իբրեւ դերասան կարելի է գտնել հետեւեալ թատերգութիւնները. Վարդա- նանց հերոսամարտ, Չարշըլը Արթին աղա, Անոյշ, Բարեկամական ծառա- յութիւն մը, Սօնիա, Աւարայրի արծիւը, Մարտիկ աղա, Շատախօս սափրիչը, Հօթէլ Զօնկուլտաք, Մեծապատիւ մուրացկաններ, Բարեկենդանի անկուտի- ները, Հովին բերածը քամին կը տանի: Իբրեւ դերասան-բեմադրիչ. Թիւ 5 խելագարը, Յուզումնալից միլիոնը, Արեան բիծը, ինչպէ'ս կը պարեն, Կանաչ գլխարկով օրիորդները, Բռնի ամուս- նութիւն, Փէկ, Ստուերին մէջէն, Ֆիտէլ, Տիպար ամուսինը, Թօփազ (Գահիրէի Օփերայի մէջ), 48 օխանոց գլխու փորձանքը, Ուրբաթ կը հասնիմ թաղումս պատրաստեցէք, Արջը: Միաժամանակ, ան յաճախ կը ստանձնէր դիմայարդարումի, բեմայարդա- րումի, բեմավարութեան պարտականութիւնները: Թատրոնէն զատ ելոյթներ ունեցած է ասմունքով եւ մեներգով՝ իր պա- րիթոնային թաւ ձայնով: ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹԵԱՄԲ՝ ՍՏԱՑԱՆՔ Դերասան, բեմադրիչ, դիմայարդար, բեմավար, ասմունքող, մեներգիչ՝ եթէ նշենք իր գեղարուեստական գործունէութեան տիտղոսները Կոկանեան Սրա- «Ծիրանի Գօտին» խորագրով հատորը նուիրուած՝ ազգային, մշակոյթի հա- հէն ներս, չհաշուելով անթիւ ելոյթները բացումի եւ մեծարանքի խօսքերով: մանքայինի, թատերականի եւ կուսակցութեան վաստակաշատ նուիրեալ Կար- Սփիւռքի անցեալի համայնքային գոյնն էր ասիկա. տարբեր ոլորտներու պիս Եազըճեան ի 65-ամեայ յոբելեանին առթիւ: 312 էջնոց պատկերազարդ միաժամանակեայ գործադրութիւնը: Կը շեշտեմ՝ Համայնքային, այն իմաս- հատորը կը բովանդակէ անոր կեանքն ու գործունէութիւնը: տով՝ որ հաճոյք մը կար այս բոլորին մէջ, տարածուն հաճոյք մը՝ առանց վե- Պատրաստուած է Մոնթրէալի Թէքէեան Մշակ. Միութեան նախկին ատենա- րադիր մարտականութեան: պետ, վարչութեան անդամ եւ «Ապագայ» շաբաթաթերթի թղթակից Պերճ Անշուշտ, այս հաճոյքը Սփիւռքի մէկ մասն էր, կար նաեւ միւսը՝ իշխանու- Գոգորեան ի կողմէ: թիւնը, կեդրոնականացումը: Բայց առաջինը գոյութիւն մըն էր, այլեւ Սփիւռ- քի գոյութեան իմաստը, որ այսօր յաճախ կը ճնշուի անկարելիօրէն պարտա- « Ա Պ Ա Գ Ա Յ » շ ա բ ա թ ա թ ե ր թ ՓԱՐԱՒԱՆՆԵՐՈՒ ԱՆԷԾՔԸ... Արդի դարաշրջանի ամենահետաքրքրական դէպքերէն մին 1912 Ապրիլ 14- ին հսկայ սառցալեռան մը զարնուած ու ընկղմած «Թիթանիք» նաւուն նա- Շար. - էջ 20- էն ւապետին հետ պատահածն է: Նաւը կը կրէր 3200 ուղեւորներ (որոնցմէ 1500-ը 1959-ին Տրեպըլ անունով գիտնական մը գտաւ թէ բուրգը մեծ ազդեցութիւն ունի հոգին աւանդեց): զմռսման վրայ: Ան փորձեց ձուկ դնել բրգաձեւ բանի մը մէջ եւ նկատեց որ Ասոնց կողքին կար Իխնաթոնին շրջանէն քրմուհիի կամ մարգարէի մը 13 օր ետք ձուկին կշիռը նուազած էր. իսկ երբ 43 օր հաւկիթ պահեց բուրգին մոմիան, որ պիտի փոխադրուէր Մ. Նահանգներ: Նաւապետը Քեփթըն մէջ, ծանրութիւնը 52 կրամէն իջաւ 12 կրամի...: Ձուկը այդ միջոցին չէր նեխած: Սմիթհ, ոչ ոքի վստահելով, դագաղը դրած էր ղեկավարման խցիկին ետին: Աւելին՝ ան բուրգը օգտագործեց ածելիները սրելու համար, ածելին շաբաթ Քրմուհին գտնուած էր Թէլ Ամարնէի «Աչքերու տաճար» կոչուած վայրին մը անոր մէջ պահելով: Փարաւոնները գիտէի՞ն այս բոլոր յատկութիւնները: մէջ: Անոր գլխուն տակ կար թալիսման մը, ուր գրուած էր. «Վե'ր կաց քունէդ, Ըսուած է նաեւ թէ անոնք բուրգին փայլուն մակերեսը օգտագործած են ով Օզիրիս: Աչքերէդ նայուածք մը բա'ւ է ոչնչացնելու սրբազան հանգիստդ խռովող արեւին ճառագայթները ամպերուն վրայ բեկելով անձրեւ տեղացնելու հա- թշնամիներդ»...: մար: Ոչ ոք գիտէր թէ ինչո՞ւ նաւապետը նաւուն ընկղմումէն մէկ օր առաջ խե- Արդեօք փարաւոնները կրցա՞ն այլ ուժեր եւ ուժանիւթեր ուղղել մեռեալներուն լագարի նման էր... եւ թէ ինչո՞ւ պնդած էր անձա'մբ վարել նաւը: Արդեօք ճի՞շդ է եւ ողջերուն վրայ: Արդեօք ա՞յս է հնարաւոր բացատրութիւնը փարաւոններու որ ան խելագարած էր, կամ՝ գինով: Ինչո՞ւ գիշերն ամբողջ ան բարձրաղաղակ անէծք ին, որ հարուածեց բոլոր անոնք, որոնք պտըտեցան ու դարձան Թութ գոչած էր. «Ուրուականները, սատանաները, ե'ս եմ տէրը այս լողացող կղզիին, Անխ Ամոնին շուրջ, կա՞մ շօշափեցին զայն ու շնչեցին անոր դամբարանին ինչ որ ուզեմ՝ ան կ'ընեմ»...: օդը: Բայց ոչ ոք հետը կը վիճէր այդ օրը: Ան նաւուն տէրն ու տիրակալն էր Հին պատմութիւնը կը հաստատէ թէ փարաւոնները շատ լաւ գիտէին այն՝ առանց առարկութեան եւ ոչ մէկ պատճառ կար որ ինք իր վրայ վերցնէր նաւը ինչ տեղի կ'ունենար տիեզերքին մէջ, երկինքի եւ երկրի միջեւ: Անոնք գիտէին վարելու պարտականութիւնը. մանաւանդ որ եղանակն ալ պայծառ էր: կեանքի շրջանառութիւնը, գիտէին այն սիսթէմը, որ կը կառավարէ տիեզերքը՝ իր մոլորակներով, աստղերով, բոյսերով, կենդանիներով ու մարդերով: Սակայն տակաւին կան հանելուկներ, որոնց լուծում մը պէտք է գտնել: Մեծ թիւով յոյն եւ հռովմէացի հանճարներ Եգիպտոս այցելեցին սորվելու: Եգիպտացի հնէբան Տօքթ. Ալի Խաուլին երբ բաղնիք մտաւ, տեսաւ որ Այցելեց բանաստեղծ Հոմերոսը, այցելեցին պատմագիր Հերոդոտը, օրէնսդիր յայտնի գիտնական Էմըրին անդամալուծուած, արձանն ի ձեռին, կը գոռար Սողոնը, թուաբանագէտ Արխիմիտէսը: Հռչակաւոր իմաստասէր Պղատոնը ու կ'իյնար գետին: իր «Թիմաոս» գիրքին մէջ արձանագրեց փարաւոններու փառքը: Ասիկա նոյն ողբերգութիւնն էր ֆրանսացի գիտնական Շամփոլիոնին, որ Եգիպտոսի քուրմերէն մին օրէնսդիր եւ իմաստուն Սողոնին ըսաւ. «Դուք կարդաց «Ռաշիտի քար»ը, եւ նոյն մահուան եղանակն է, որ պատահեցաւ տակաւին մանուկներ էք՝ եթէ համեմատուիք եգիպտացիներու ունեցած գիտու- գերմանացի բժիշկին, որ Եգիպտոսի մէջ յայտնագործեց պիլհարցիա որդը...: թեան հետ: Դուք կորսնցուցած էք ձեր գիտութիւնը. մինչդեռ եգիպտացիները Եւ թերեւս ալ վախն էր, որ սովետները մղեց արգիլելու Խրուշչեւին մուտքը պահպանած են իրենց գիտութիւնն ու իմաստութիւնը տաճարներու եւ գերեզ- մեծ բուրգէն ներս...: մաններու մէջ: Դուք ստիպուած էք միշտ սկիզբէն որոնելու, մինչդեռ եգիպ- տացիները ունին տեւական գիտութիւն եւ յորդառատ իմաստութիւն..., եւ այդ Յապաուեց իմաստութիւնը գետի նման միշտ լոյս, կեանք, բարիք ու խաղաղութիւն կը Պերճ Գոգորեան յորդի»: 22 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021• ՌՈՄԱՆՈՍ... Շար. - էջ 19- էն

ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ ՆՈՐ ՏԱՐՈՒԱՅ ԱՌԹԻՒ մէկ այլ թատերասրահին մէջ): Ռ. Մելիքեանը ըլլալով ժամանակակիցը Կոմիտաս վրդ.ի, շատ զգոյշ է եղած իր յօրինումներուն մէջ: Կոմիտասի մօտ երգը որպէս երաժշտական Աննախընթաց տարի մը եղաւ 2020-ը: արուեստի ոճուղղութիւն հասած էր գեղարուեստական կատարելութեան իսկ «Թագաժահր»ի երկա՜ր օրերը ապրեցանք՝ երբեմն մռայլ ու երբեմն Ռոմանոսի համար շարունակելու էր այդ ուղղութիւնը նոր շառաւիղներով, ու լաւատես երանգներով: ... եւ տակաւին...: այս մասին ալ ան յաճախ կրկներ է Դանիէլ Վարուժանի հետեւեալ խօսքը՝ Բայց ինչպէս ամէն ինչ, սկիզբ ու վերջ պէտք է ունենայ: «ժայռին զարնել քնարը, երբ ան մեծ չէ»: Ասոր վրայ աւելցաւ Արցախի աղէտը, ցաւոտ ու արիւնոտ սիրտերով: 1935 Մարտ 30-ին 51 տարեկանին Թիֆլիսի մէջ կը մահանայ հայ երա- Հո'ս կանգ կ'առնէ 2020-ը: ժըշտութեան քնարական արուեստի լաւագոյն ներկայացուցիչներէն Ռոմա- Սակայն հո'ս ծագում կ'առնեն Նոր Տարուայ մտորումները: նոս Մելիքեանը: Նոյն թուականի Ապրիլ 4-ին մեծ երաժիշտին մարմինը Մի'շտ ՅՈՅՍ ը եւ Միացեալ ուժերով ԾՐԱԳՐՈՒՄ ը լաւագոյն սպեղանին Երեւանի մէջ կը յանձնուի հողին: եղած է կեանքէն առթած կսկիծին. քանի որ մի'շտ մէկը պայմանաւորուած «Քանի դեռ հայ ժողովուրդը կունենայ երգ ու երաժշտութիւն, մենք միշտ կը լսենք է միւսով: Ռոմանոսի սրտի տրոփիւնը, եւ այնքան կապրի գեղեցիկ հնչիւնների այդ սրտագին Յոյս ը կը պարգեւէ հանդարտութիւն ու մտքի խաղաղութիւն վարպետը»: Յոյս ը ներշնչում է յառաջիկայ նոր ուժի ու պայքարի: Ստեփան Զօրեան Իսկ ԾՐԱԳՐԵԼ ը՝ հրամայակա'ն է: (Ստեփան Զօրեան, Ռոմանոսը: Յուշեր Ռոմանոս Մելիքեանի մասին: Ռոմանոս Կ'ըսեն թէ՝ «երազել՝ առանց ծրագրելու կը մնայ երազ, ծրագրել՝ առանց Մելիքեան, Յօդուածներ, Նամակներ, Յուշեր, Երեւան 1977 էջ 101): երազելու կը դառնայ մղձաւանջ, իսկ գործադրել՝ առանց ծրագրելու Ռոմանոս Մելիքեանի ստեղծագործութիւնները յատուկ տեղն ունին հայ կ'առաջնորդէ քաոսի»: երաժշտութեան մշակոյթի գանձարանին մէջ: Թէեւ ըլլալով սակաւաթիւ, որա- Ճի'շդ է, թէ վէրքերը թարմ են եւ ժամանակը փոթորկոտ ու անձրեւը կապէս ունին գեղարուեստական բարձրորակ արժէք: Դժբախտաբար հրա- տեղատարափ: տարակուածներու թիւը մեծ չեն եղած, ու շատերը մինչեւ օրս ալ կը մնան ձե- Թերեւս առայժմ հեռու թուի, սակայն մօտալուտ է... կամ պէ'տք է ռագիր վիճակի մէջ: Ռոմանսներէն մի քանին առանձին հրատարակուած են մօտեցնել Ծիրանի Գօտին...: տարբեր ժամանակներու մէջ: Յոյսի ու Ծրագրումի գեղեցիկ Ծիրանի Գօտին...: Ստորեւ ներկայացնելու ենք այն ամբողջական շարանները որոնք հրատա- Պերճ Գոգորեան րակուած են հեղինակի կենդանութեան ու մահէն վերջ: Ռ. Մելիքեանն իր երգերուն համար օգտագործած է իրեն ժամանակակից գրողներու բանաստեղծութիւնները, ինչպիսիք՝ Յ. Թումանեանը, Ա. Խնկոյեա- նը, Հ. Աղաբաբին, Ա. Իսահակեանը, Վահան Տէրեանը ,Դ. Դէմիրջեանը, եւ Գ. ՀԱՅԵՐԸ ՔԱՆԻ՞ ՆՈՐ ՏԱՐԻ ՈՒՆԵՑԱԾ ԵՆ Քեալաշեանը: 1.Opus I «Երկու երգ», Աշնան երգը, Վարդը, Պետերպուրկ 1912: 2. Opus II «Երկու երգ», Ուռենի, Անջաում, Պետերպուրկ 1913: 3. «Հայ ժողովրդական երգեր», Էսկիզներ (ուրուագիծեր) առաջին շարք, Կո- տուկէս, Լուսնակն անոյշ, Անձրեւն եկաւ, Ինչո՞ւ բինգեօլը մտար, Աղջկէ՛րք պար բռնեցէք, Մանի-մանի ճախարակ, Արի Մանան, Լայպցիգ 1913: 4. «Երաժշտական Այբենարան», դասագիրք երգ-ձայնագրութեան, առա- ջին մաս (դիատոնիզմ) (երաժշտական ձայնաստիճաններ), կազմեցին Ռո- մանոս Մելիքեան եւ Ազատ Մանուկեան: Պետերպուրկ 1913: 5. «Դպրոցական երգեր», առաջին մաս, ժողովածու մանկական երգերի, Ե- րեւան 1929: 6. «Աշնան տողեր», Ցրտահար – Հողմավար, տպագրուած Գարեգին Լե- ւոնեանի «Գեղարուեստ» հանդէսի մէջ, 1908 թիւ 2, Թիֆլիս: 7. «Սօնետ», Արդեօք նորից երազներն են թափառում, տպագրուած Գարեգին Լեւոնեանի «Գեղարուեստ» հանդէսի մէջ, 1909 թիւ 3, Թիֆլիս: 8. «Prélude», Յուշեր...Երազներ, դաշնամուրի համար, տպագրուած Գարե- գին Լեւոնեանի «Գեղարուեստ» հանդէսի մէջ, 1911 թիւ 4, Թիֆլիս: 9. «Զառ – Վառ», Լալա, Արի՛, Արի,՛ Սիրուն գիշեր, Կարմիր մարջան, Պսակ- Պսակ, Կլոր պար, Դափ դափի դափ, Գիւլ-գիւլի, Աղուէսը, Զընկլիկ, Ծիտիկի սէրը, Ծարկանց ծով, Արտուտիկ, Լուսինն ելաւ, Հա դան դանի, Ա՜խ, ի՞նչ կըլի, Առուն ու աղբիւրը, Ոսկերիչ Ղազար: Յաւելուած (տարբերակներ) Լալա, Արի, Արի,՛Պսակ-Պսակ, Էծը ցորեն էր աղում, Աղուէսը, Տի՜վ-տիվ (ծիտիկի սէրը) Արտուտիկ Ոսկերիչ Ղազար: Հայպետհրատ, Երեւան, 1949: Մեզի հասած տուեալներու համաձայն, հայերը երեք Նոր Տարի ունեցած են, 10. «Զմրուխտի», Սեւ կաքաւիկ, Գիշերն եկաւ, Մանուկն ու ջուրը, Մի լար, որոնք կոչած են Ամանոր, Նաւասարդ կամ Կաղանդ: Շափաղ կուտաս, Ես Բլբուլ եմ, Ծիլ-ծիլա, Օրօր: Անցեալին մեր նախնիները Նոր Տարին կը դիմաւորէին 21 Մարտին, գարնա- Հայպետհրատ, Երեւան 1961: 11. « » (ընտրուած ռոմանսներ), Վարդը, Աշնան երգ, Արի, նային գիշերահաւասարի օրը: Այս թուականի ընտրութիւնը իբր տարեգլուխ Избранные Романсы արի, Սիրուն գիշեր, Պսակ-պսակ, Կլոր պար, Կարմիր մարջան, Գիւլ-գիւլի, պատահական չէր: Հեռաւոր ժամանակներու Հայ քուրմերը իրենց բազմամ- Զընկլիկ, Ծաղկանց ծով, Արտուտիկ, Լուսինն ելաւ, Առուն ու աղբիւրը, Ոսկերիչ եայ դիտարկումներու ընթացքին նկատեր են, որ բնութիւնը գարնան սկիզբին Ղազար, Վայրի ծաղիկ, Սեւ կաքաւիկ, Գիշերն եկաւ, Մանուկն ու ջուրը, Մի լար, յարութիւն կ'առնէ: Այս օրը Հայ մարդը ընդուներ է Նոր Տարի եւ տօներ է ցնծա- Շափաղ կու տաս, Ես բլբուլ եմ, Ծիլ-ծիլա: լի տօնախմբութեամբ, փառաբանելով բնութեան զարթօնքը, հողի աշխատան- Издательство «Музыка», Москва (Հրատարակչութիւն «Երաժշտութիւն» քը եւ իր աստուածներէն աղերսեր է այդ տարին բերառատ դարձնել: Մոսկուա) 1974: Հայկական երկրորդ տարեգլուխը եղած է Նաւասարդի առաջին օրը 12. «Ռոմանսներ-Աշնան տողեր», այստեղ ի մի են բերուած հեղինակի վաղ (Օգոստոս 11-ը): Ըստ աւանդութեան, Հայկ Աղեղնաւորն Հայոց բռնակալ շրջանի ստեղծագործութիւնները, որոնցմէ մի քանին հրատարակուած են Բէլը Ձոր գաւառին մէջ սպաննելով ազատ ագրած է իր տոհմը եւ անոնց առանձին հանդէսներու մէջ: Երեւան, 2009: բոլոր հետեւորդները: Այդ յաղթանակի թուականը կ'ենթադրուի մեր ներկայ թուականէն 2492 տարի առաջ Օգոստոս 11-ին: Այդ ժամանակները հայերը սկսած են տօնել Նոր Տարին 11 Օգոստոսին ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ ՄԻԱՑԵԱԼ Միջնադարի ծանօթ տոմարագէտ՝ Յովհաննէս Սարկաւագը կը հաստատէ, ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ԿՈՉ Կ՛ՈՒՂՂԷ` թէ հայկական տոմարի հիմնադիրը Հայկն է, իսկ Եբրայեցիներունը՝ Մովսէս: Նաւասարդ կը նշանակէ Նոր Տարի, քանի որ Նաւ՝ կը նշանակէ նոր, ա՝ , ՃԱՆՉՆԱԼՈՒ ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ԱՆԿԱԽՈՒԹԻՒՆԸ յօդակապ, սարդ՝ տարի: Լոս Անճելըսի քաղաքային խորհուր- Նաւասարդի հանդիսութիւնները տեղի կ'ունենային Արածանի գետափին, դը վերահաստատած է Արցախի ան- Նպատ լերան լանջերուն, որուն ներկայ կը գտնուէին թագաւորն ու թագուհին, կախութեան ճանաչումն ու Միացեալ որուն մէջ կայ ազգային միսնութեան խորհուրդ, միեւնոյն ատեն կապուած Նահանգներու կառավարութեան կոչ նգածաղիկի նիւթին, որմէ կը պատրաստուէր ամենահամեղ եւ հռչակաւոր ուղղած հետեւելու այդ քայլին: հայկական համեմունքը, որ կ'աճէր Մասիսի լանջերուն, սակայն նգածաղիկը Քաղաքային խորհուրդը որդեգրած է տարածուած էր ամբողջ Հայաստանի մէջ: այդ բովանդակութեամբ բանաձեւ մը, 18-րդ դարուն, Սիմէոն Երեւանցի Կաթողիկոսի օրով, հաստատուած տո- որուն հեղինակը քաղաքային խոր- մարը Յունուար 1-ը ընդունեց որպէս Նոր Տարուայ սկիզբ: հուրդի անդամ Փոլ Գրիգորեանն է: Բայց մինչ այդ Հայաստանի զանազան վայրերը հայկական գաղթօճախները 2018 թուականին Գրիգորեանի դիմու- սկսած էին տօնել Յունուար 1-ը՝ Կաղանդ: Ջանացած ենք հայկական դիմա- մին հիմամբ քաղաքային խորհուրդը գիծ տալ այդ տօնին եւ զուգել մեր հնամենի Նաւասարդեան տօնին պաճու- քաղաքին մէջ «Արցախի օր» հաստա- ճանքներով: Ջանացած ենք պահպանել բոլոր այն սննդատեսակները եւ ըմ- տած էր եւ դարձեալ, այսպիսով, միջազգային ընտանիքին կոչով դիմած Ար- պելիները, զոր մեր նախնիները կ'օգտագործէին: ցախի անկախութիւնը ճանչնալու իբրեւ ազատ, անկախ պետութիւն: Կաղանդի ուտելիքներու մեծ մասը կը սկսի Ն գիրով, սկսելով Նգածաղիկէն, Լոս Անճելըս քաղաքը բարեկամական յարաբերութիւններ հաստատած էր ինչպէս Նուռը, Նուշը եւայլն, որ կը յիշեցնեն Նոր Տարին եւ կամ Նաւասարդը: Շուշիի հետ: • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28 2020 & JANUARY 4 2021 • 23

ՆՈՐ ՏԱՐՈՒԱՆ ՆԱԽԱՇԵՄԻՆ՝ՋԵՐՄԱՊԷՍ ԿԸ ՇՆՈՐՀԱՒՈՐԵՆՔ ՄԵՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԸ, Ի ՍՐՏԷՏՕՆԱԿԱՆ ՄԱՂԹԵԼՈՎ՝ ՕՐԵՐՈՒ ՈՐ 2020 ԱՌԻԹՈՎ ԹՈՒԱԿԱՆԸ ՀԵՏԵՒԵԱԼ ԲԱՐԵԲԵՐ, ՕՐՀՆԱԲԵՐԵՒԱԶԳԱՅԻՆՆԵՐԸ ԽԱՂԱՂ ԿԸ ՏԱՐԻ ՇՆՈՐՀԱՒՈՐԵՆՄԸ ԸԼԼԱՅ ՀԱՄԱՅՆ ԱՄԱՆՈՐԸ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆԻ ԵՒ ՍՈՒՐԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԾՆՈՒՆԴԸ, ԵՒ Ի ՄԱՂԹԵԼՈՎ ՍՓԻՒՌՍ ԱՇԽԱՐՀԻ ՈՐ 2021-Ը ԸԼԼԱՅ ԲԱՐԵԲԱՍՏԻԿ ՏԱՐԻ ՄԸ ԻՐԵՆՑ ՍԻՐԵԼԻՆԵՐՈՒՆ ԵՒ ԲԱՐԵԿԱՄՆԵՐՈՒՆ ՀԱՄԱՐ

Տիար Արթօ Մանուկեան եւ Տէր եւ Տիկին Ծերոն եւ Տէր եւ Տիկին Սարգիս եւ Սեդա ՄՈՆԹՐԷԱԼ Դուստրը՝ Լոռի Սուէտիկ Ք. Օհանեան եւ Պալեան եւ Տէր եւ Տիկին զաւակունք Վարդան եւ Թալին Պալեան Ռ. Ա. Կ. Հայ Իրաւանց Խորհուրդ Տօքթ. Արէն եւ Մատլէն Թէքէեան Մշակութային Մանուկեան Սօնիա Գալէմճեան (Սիմըթիէ) Տիար Ժիրայր Բէտէրեան Միութիւն – Մոնթրէալի Եւ զաւակունք Մասնաճիւղ Dr et Mme Leon & Maria Տէր եւ Տիկին Էտի եւ Լուսի Ketchian, Տէր եւ Տիկին Վարդան եւ Խունկանեան եւ զաւակներ՝ Դոկտ. եւ Տիկին Արշաւիր եւ Մարիա Ճեռահեան Վիգէն եւ Ռիթա Նատիա Կէօնճեան Տէր եւ Տիկին Պարգեւ եւ Տէր եւ Տիկին Վարուժան եւ եւ ընտանիք Արփի Նազարէթեան Տէր եւ Տիկին Մանուկ եւ Վերժին Գարապուլութ եւ Սիրվարդ Ժամկոչեան դուստրը՝ Լորա եւ Ռօպ Բժ. Եւ Տիկին Յարութիւն եւ Տէր եւ Տիկին Նուպար եւ Սիմա Արզումանեան Մարալ Պապիկեան Տէր եւ Տիկին Աւետիս եւ Տէր եւ Տիկին Մարք Հայկ եւ եւ ընտանիք Արշօ Ճիհանեան Թալար եւ զաւակները Տէր եւ Տիկին Արմէն եւ Հերմինէ Հայկ եւ Ալեք Տէր եւ Տիկին Փիէր եւ Նորմա Պչաքճեան եւ զաւակները Տէր եւ Տիկին Տիգրան Տէր եւ Տիկին Մատաթ եւ Աքքէլեան եւ զաւակները Տէր եւ Տիկին Վաչէ եւ Անի Հիւսէյնճեան եւ ընտանիք Թամար Մամուրեան եւ ընտանիք Պչաքճեան Տէր եւ Տիկին Արսէն Նուպար եւ Բժ. Եւ Տիկին Հենրի եւ Մարիզ Տէր եւ Տիկին Վահրամ եւ Ազնիւ Լիւսի Մամուրեան Տիկին Հայկօ Տիրատուրեան Բէտէրեան եւ ընտանիք Սալիպեան եւ զաւակունք

Տիկին Վարդուհի Պալեան Օր Լիլիան Քիւփէլեան Տէր եւ Տիկին Ժագ եւ Սալբի Տէր եւ Տիկին Նշան եւ Տիանա Տէր եւ Տիկին Նուպար եւ Անահիտ Գոֆթիքեան եւ Զաւակները՝ Մանճըլըքեան եւ զաւակները Տիկ. Քնարիկ Աքքէլեան Քիւփէլեան (Նիւ Եորք) Կարէն եւ Ալին Եւ ընտանիք Տէր եւ Տիկին Խաչօ եւ Անի Աստղիկ, Արա եւ Տիգրան Mr. Mrs. Arto and Claudette Եազըճեան եւ ընտանիք Տիար Ժիրայր Տէվլէթեան Եազըճեան Baltayan Իզապէլ եւ Ժիզէլ

Տէր եւ Տիկին Յովիկ եւ Այտա Տէր եւ Տիկին Յակոբ եւ Սալբի Տէր եւ Տիկին Մելիք եւ Տէր եւ Տիկին Գէորգ եւ Շողիկ Ալպարեան եւ որդին՝ Մոնթէ Մարկոսեան Սարօ եւ Գառնի Անասթազիա Քէօփրիւլեան Թիւթիւնճեան զաւակունք Տիար Տիրան Աւետեան Տէր եւ Տիկին Պօղոս եւ Տէր եւ Տիկին Պետրոս եւ Տէր եւ Տիկին Նուպար եւ Սիրվարդ Քիշեան Սօնիա Գոգորեան Տիար Էտուար Հիւսէյնճեան Սիլվա Թէլլալեան եւ զաւակունք եւ զաւակները Թագուհի Աւրիկեան եւ ընտանիք Տէր եւ Տիկին Ժիրայր եւ Տէր եւ Տիկին Գէորգ եւ Աստրիա եւ Փասքալ Ռոպէրժ Զարմինէ Երէցեան Տիկին Անուշ Քէօփրիւլեան Մարալ Փարթամեան Ռուբինա եւ Վիգէն Աւրիկեան Տէր եւ Տիկին Արա եւ Շուշիկ Երէցեան Տէր եւ Տիկին Կարօ եւ Նուարդ Տէր եւ Տիկին Գրիգոր եւ Chemises Basma Տէր եւ Տիկին Սթիվ եւ Բարաղամեան Ռոզա Տիգրանեան Վահէ Պասմաճեան Նորա Չալլիս եւ զաւակունք

Տէր եւ Տիկին Արա եւ Հուրի Տէր եւ Տիկին Կարպիս եւ Տէր եւ Տիկին Արա եւ Անի Գուլեան Յասմիկ Աբոշեան Մեթր եւ տիկ. Հրայր եւ Ֆարահ Տէր Գէորգեան Ճիհանեան Տիկին Սօնիա Ճանճիկեան Տէր եւ Տիկին Ժիրայր եւ Իզա Պասմաճեան Սիլվա Թոքաթլեան եւ դուստրերը՝ Սաշա եւ Կարինէ Տիկին Շաքէ Պասմաճեան Բժ. եւ Տիկին Հրայր եւ Մանուշ եւ որդին՝ Հայկ Տէր Գէորգեան Տէր եւ Տիկին Վարուժ եւ Արմինէ Պօղիկեան Յասմիկ Մարկոսեան ՕԹԹԱՈՒԱ Բժիշկներ Ժիրայր եւ Ռիթա Գույումճեան Hanna Lama Mr. Mrs. Bedros & Reina Տէր եւ Տիկին Արտաշէս եւ Bedrossian Էլիզապէթ Գունտաքճեան եւ Տիկին Քրիստինէ Տրդատեան Տէր եւ Տիկին Աւետիս եւ զաւակները Գույումճեան Մալվինէ Պագգալեան եւ զաւակները՝ Կալին եւ Սարգիս Տօքթ. եւ Տիկին Բարսեղ եւ Տէր եւ Տիկին Պերճ եւ Մարօ ԹՈՐՈՆԹՕ Նինա Աշըգեան եւ ընտանիք Գոգորեան Տէր եւ Տիկին Ռուբէն եւ եւ ընտանիք Մարօ Նշանեան Թէքէեան Մշակութային Տէր եւ Տիկին Հրաչ եւ Անի Տէր եւ Տիկին Լորիս եւ Միութիւն – Թորոնթօ Թորիկեան Նորա Միննէթեան ՌԱԿ Թորոնթոյի Ակումբ 24 • ABAKA • LUNDI 21 & 28 DECEMBRE 2020 & 4 JANVIER 2021 - MONDAY DECEMBER 21 & 28, 2020 & 4 JANUARY, 2021•