Inhaltsverzeichnis

Entwicklungsgeschichte der Ortschaften 31

Heyde - Hayde - Haida / Bor - Novy Bor 31 Gründung und Entwicklung des Ortes Haida 31

Lindenau / Lindava und Bürgstein / Sloup 33 Bürgstein und die Kinskys 33 Spiegelschleifereien in Bürgstein 33

Krombach / 34

Meistersdorf / Mistrovice 35

Hillemühl / Hillüv Mlyn 35

Falkenau-Kittlitz / Falknov-Kytlice 36

Steinschönau / Kamenicky Senov 37 Stadtgründung, Geschichte und Entwicklung 37 Die Glasindustrie in Steinschönau 38

Parchen-Prächen 41 Gründung und Entwicklung 41

Glashütten im Raum Haida-Steinschönau 42 Die ersten Hüttengründungen 42

Wegbereiter der Böhmischen Glasindustrie 43 Die Schürers 43 Die Kittels__ 44 Die Glasveredler und ihre Zünfte 46

Glasmaler, Glasschneider, Glasschleifer, Kugler und Graveure, Glasvergolder und Schraubenmacher. 46

Die Anfänge des Glashandels 48 Die Kreybichs__ 48 Compagnien und Faktoreien 48 Glashandel nach 1945 49 Gründung der Glasfachschulen 49 Glasfachschule Steinschönau 50 Zum Lehrpersonal bis zum Zweiten Weltkrieg gehören u.a.: 51 Direktoren der Schule: __ . 54 Glasfachschule Haida __ 55 Lehrkörper der Glasfachschule 1870 bis 1945 56 SOU - Berufsfachschule 61 Lehrkörper 1947 bis 1997 61 Lehrpersonal . 62 Werkmeister . 63

Die Glashütten und Glasfabriken in 65 Blottendorf/ 65 Handschke, Gebrüder, ,Annahütte' 65 Mühlbauer, Karl, ,Klarahütte' 65 Böhmisch Leipa / Ceskä Lipa 66 Hadez Glass Design 66 Bürgstein /Sloup v Cechäch 66 Kinsky, Josef Johann Maximilian, Graf 66 Falkenau-Kittlitz / Falknov-Kytlice 6 7 Schürer, Paul 67 Kittel, Johann Kaspar, ,Rollhütte' 67 Wenzel, Rudolf, ,Rudolfshütte' 68 Hrdina, Stefan & Co., ,Augustahütte' 69 Rachmann, Gebrüder, ,Marienhütte' 69 Haida /Novy Bor 69 König, Werner, Schinkel & Dreybrodt, ,Helenenhütte' 69 Michel & Mayer, ,Helenenhütte' 70 Glashütte der K.K. Kunstgewerblichen Fachschule für Glasindustrie 70 Ladisch, Franz, ,Florahütte' 70 Hantich, Ernst & Co., ,Florahütte' 71 Vater & Co. 72 Czejnick, Rudolf & Beran, Otto 72 Crystalex a.s. 73 Werke, die im Firmenverbund seit 1974 geführt werden: 77 Crystalex, Werk 1, Novy Bor 77 Crystalex, Werk 2, Novy Bor 77 Crystalex, Werk 3, Chribskä 77 Crystalex, Werk 4, Kamenicky Senov 78 Crystalex, Werk 5, Novy Bor 78 Crystalex, Werk 6, Hrob 78 Crystalex, Werk 7, Harrachov 78 Crystalex, Werk 8, Novy Bor 79 Lustry Co. Ltd. 80 Borocrystal __ 80 Sklärna Slävia s.r.o. 81 Svrex _^ 81 Severosklo a.s. 81 Alfa Hut' 82 Antic Glass 82 Astera Ltd. 82 Bela, Josef 83 Hillemühl / Hillüv Mlvn 83 Knöspel, Raimund & Söhne, ,Theresienhütte' 83 Kreibitz / Chribskä - Oberkreibitz /Horni Chribskä 83 Sklärny Chribskä-Black a spol. s.r.o. 83 Michel & Mayer 85 Vesely, Jaroslav, Primaglas 85 Langenau /Skalice 85 Rückl, Anton & Söhne 85 Lindenau / Lindava 86 Ajeto Company Ltd. 86 Niederpreschkau /Dolni Prvsk 87 Görner & Co.. Gebrüder 87 Fickl. Josef 87 Pärchen /Prächen 87 Hrdina. Stefan 87 Alexandra Glass 88 PM/Pihel 88 Sauer Studio Glass, .Hut' Frantiska' 88 Röhrsdorf/Svor u Cvikova 89 Kittel's Erben, Anton 89 Müller, Johann Christoph, .Neuhütte' 89 Münzel, Carl T. & Palme, Johann 89 Riedel, Josef 89 Reiner, Josef 90 Schön feld bei Kreibitz /Kräsne Pole 90 Böse, Franz 90 Maver, Auqust & Sohn 90 Steinschönau / Kamenickv Senov 90 Rückl. Adolf 90 Jilek & Vetter 91 Taube, Alfred 92 Vetter, Franz 93 Ullrichsthal / Oldrichov 93 Rasch, Clemens & Sohn 93 Die Kunstglasgestalter 94 Blottendorf/ Polevsko . 94 Beränek, Jindrich (* 1927 Blottendorf). 94 Fisar, Jan, (*30.12.1933 Horovice). 94 Handl, Milan (* 14.2.1952 Pribram). 95 Cäp, Zdenek (Lebensdaten unbekannt). 95 Bürgstein / Sloup v Cechäch 96 Wünsch, Karel (*29.3.1932 Haida). 96 Böhmisch Leipa / Ceskci Lipa 96 Masitovä, Ivana (*27.6.1961 Ceskä Lipa). 96 Benesovä-Seidlovä (*6.10.1962 Ceskä Lipa). 97 Haida /Novy Bor 9 7 Hartel, Daniel (Lebensdaten unbekannt). 97 Jenak jr., Friedrich (*um 1922, seit 1945 vermißt). 97 Cabla, Bohumil(* 1926 Novy Hrozcnkov, f 1995 Novy Bor). 98 Jirsäkovä, Olga (* 1929). 98 Nemecek, Zdenek (* 1932). 98 Rocejdlovä, Milada (*1937). 99 Rozsypal, Ivo (*12.8.1942 Brunn). 99 Machac, Vaclav (*12.3.1945 Kamnitz a. d. Laube). 100 Mikesovä, Kveta (*1949). 100 Klein, Vladimir (*6.3.1950 Komärno/SLK). 101 Zeman, Jan (*2.5.1951 Novy Bor). 101 Jarosovä, Lenka (*7.1.1957 Novy Bor). 102 Stehlik, Radek(*1973). 102 Soukup jr., Eduard (* 18.5.1974 Ceskä Lipa). 102 Vojtiskovä, Marketa (*8.7.1975 Üsti nad Labem). 103 Krchov, Pavel (Lebensdaten unbekannt). 103 Cerny, Ervin (Lebensdaten unbekannt). 103 Rybäcek, Pavel (Lebensdaten unbekannt). 103 Lindenau / Lindava 104 Novotny, Petr (* 1952 Üsti nad Orlici) 104 Steinschönau /Kamenicky Senov 104 Spacek Dr., Jaromir (*15.5.1911 Drcvonice). 104 Egermajer, Jan (* 1937). 105 Noväk, Frantisek(*1942 Eisenbrod). 105 Drvotovä, Jaroslavä (Lebensdaten unbekannt). _105 Lorencovä, Marta (* 1964 Kutna Hora). _106 Kvirenkovä, Patricie (Lebensdaten unbekannt). 106 Hados 106 Die Meisterglasbläser 107 Haida /Novy Bor 107 Fleksen., Josef (* 1922 Tomcst-Bukarest/ROM). 107 Janecky, Martin (Lebensdaten unbekannt). 107 Stepänek, Vaclav (* 1948 Jihlava). 107 Petrik, Zdenek(* 14.8.1956 Novy Bor). 108 Lindenau / Lindava 108

Fafala, Libor (*1952 Rumburk). 108

Die Glasveredelung 109

Die Glasschneider, Glasschleifer und Glasgraveure 110 Blottendorf/Polevsko 110 Pilz, Franz Christoph (*19.5.1775). 110 Riedel, Mathilde (*um 1775?). 110 Pilz, Josef (*13.3.1791). 110 Preissler, Johann Christoph (*7.1.1793, f3.10.1842). 110 Schnabel, Alois (*22.9.1799, -jiO.9.1850). 110 Schnabel, Siegmund (*22.12.1812, f31.1.1884). 110 Görner, Johann (* 12.8.1828). 111 Harzel, Friedrich (*um 1835 in Blottendorf, fum 1920 Blottendorf). 111 Görner, Ludwig (*4.6.1842). 111 Böhmisch Kamnitz / Ceske Kamenice . 112 Horäcek, Bohuslav (* 1933 Veletor/Kolin). 112 Böhmisch Leipa / Ceskä Lipa 112 Wlares, Jan (*21.6.1953 Ceskä Lipa). 112 Tomänek, Bohumil (* 1958 Rumburk). 113 Palicka, Petr(*1963). 113 Deutsch Gabel / Jablonne v Podjestedi 113 Batka, Milan (Lebensdaten unbekannt). 113 Falkenau / Falknov 114 Schür oder Schürer (* 1728). 114 Simm, Josef (* 1780). 114 Simm, Franz Stephan Josef (*25.12.1810). 114 Haida /Novy Bor 114 Ostritz, G. Johann (*1815 Arnsdorf, flO.3.1896 ebenda). 114 Ostritz, Eduard (* 1838,124.6.1905). 115 Ostritz, Gustav (f um 1870). 115 Ostritz, Julius (* 10.4.1844,11923). 115 Ostritz, Hermann (*20.2.1857, f 1896). 115 Heller, Franz (*unbekannt, um 1880 möglich). 115 Eiselt sen., Arnold (*um 1883). 116 Schröter, Josef (* 1886). 116 Hrodek, Karel (* 1915). 116 10 Lipsky, Oldrich(*6.3.1922 Neustadt). 117 Honzik sen., Stanislav (*1926, | Novy Bor). 117 Cancik, Arno (*25.5.1942 Tctschcn). 117 Satrapa, Pavel (*4.1.1947). 118 Karel, Jiri (*1952 Vrchlabi). 118 Jiskra, Ivan (* 15.6.1953). 118 Faifer, Kamil (* 1958 Novy Bor). 119 Vävra, Karel (* 1960). 119 Tesar, Jiri (* 1960). 119 Kopalovä, lvana(*1968). 119 Suda, R. (*1969). 120 Veselä-Jakubcik, Somma (* 18.12.1969 Ceskä Lipa). 120 Major, Vit (Lebensdaten unbekannt). 121 Cancikovä-Janatovä, Marketa (*26.2.1974 Decin). 121 Tomecek, Zdenek (Lebensdaten unbekannt). 121 Kreibitz / Chribskä 121 Goller, E. (Lebensdaten unbekannt). 121 Thomas, Georg (*um 1645 in Böhmisch Kamnitz). 122 Langenau /Skalice 122 Hille, C. (*um 1800). 122 Pech, Heinrich (*1893 Morgenthau, f 1990 Wiesbaden). 122 Przgal, Alois (Lebensdaten unbekannt). 122 Kreische, Willibald (*22.1.1927 Scheiba, f 13.8.1996 Rheinbach). 123 Hantschel jr., Rudolf (* 1927 Langenau). 123 Meistersdorf7Mistrovice 124 Wander, Florian (*1738 Meistersdorf, fnach 1809). 124 Geissler sen., August (*um 1780). 124 Pelikan, Franz Anton (* 1786, |2.10.1858). 124 Gürtler, Florian (*12.8.1793). 125 Flegel, Josef (*um 1800). 125 Pelikan, Franz (*um 1800). 125 Geissler jr., August (j 1876). 125 Gube, Robert (*um 1800 Meistersdorf, fMeistersdorf). 126 Geissler jr., Josef (*um 1800). 126 Renelt, (?) (*um 1810). 126 Pelikan, Emanuel (*um 1810). 126 Böhm, August (* 10.1.1813 Meistersdorf, 119.1.1890 Wamsdorf). 126 Seidemann (?)(*um 1820). 127 Pelikan, Anton (*um 1820). 127 Pelikan, Eduard (*3.4.1822 Böhmisch Kamnitz,112.8.1919). 127 Pelikan, Josef (* 1828 Meistersdorf, 112.8.1920 Haida). 128 Eisert, Peter (1828-1894 Haida). 128 Kittel, Anton (*um 1830). ^___ 128 Krallert, Franz (*3.12.1834 Meistersdorf, t8.7.1899 Arnsdorf). 128 Hegenbarth jr., August (um 1835). 128 Fritsche, Franz (*29.2.1848, T1936).. 129 Helzel sen., August (*15.5. 1850). 129 Mertin, Richard (*um 1850). 129

11 Geissler jr., Josef (1852-1876). 130 Fritsche, Wilhelm (William) (1853 1924) 130 Kittel, Wilhelm (*um 1850). 130 Eisert, Franz (*um 1860). 131 Geissler, Hermann (* 1863). 131 May, Josef (*5.7.1865). 131 Helzel jr., August (* 1877). 132 May, Jordan (*3.8.1899,f7.12.1927 Corning/NY, USA). 132 Vogel, E. (Lebensdaten unbekannt). 133 May, Hermann (* 1904). 133 May jr., Josef (* 15.9.1905). 133 Helzel, Ernst (*6.1.1908 Meistersdorf). 133 Morgenthau / Rousinov 134 Rimpler, Emil (*1911 Morgenthau bei Haida, f6.12.1999 Zwiesel). 134 Oberkamnhz / Horni Kamenice 135 Kittel, Karl(*um 1520). 135 Oberpreschkau / Horni 735 Görner, Franz (*4.6.1908 Oberpreschkau, f23.3.1981 Zwiesel). 135 Pärchen /Prächen 135 Baumann, Ignatz (*um 1800). 135 Rössler, Emil Eduard (*4.5.1882 Pärchen,-ji 959). 136 Rössler, Max (*7.11.1893 Pärchen, f 1955). 136 Glössner, Friedrich (*13.10.1907 Pärchen, 120.1.1986 Rheinbach). 137 Koprivovä-Jankovcovä, Karolina (*27.3.1970 Ceskä Lipa). 137 Kopriva, Pavel (*6.9.1968 Ducov). 138 Radowitz / 139 Hansel sen., Franz, auch Henzel (* 19.5.1802 Pihlcrbaustcllen, f 14.2.1883). 139 Schaiba/Okrouhlä 139 Görner, Andreas (Lebensdaten unbekannt). ___^__ 139 Steinschönau / Kamenicky Senov 139 Kreibich, (Kreybich) Georg Franz (* 1662-1736?). 139 Brenner, Tobias (*um 1665) 140 Bittner, Sigmund (*um 1665) 140 Vetter, Christoph (*um 1670). 140 Günther, Tobias (*um 1700). 140 Pallme König, Elias (*um 1700). 140 Holey, Daniel (*um 1700). 140 Weidlich, Tobias (*um 1700). 140 Palme, Adam(*um 1700). 141 Wagner, Christoph (*um 1700). 141 Heyde, Davidt(*um 1650). 141 Kreibich, Elias (*um 1700). 141 Palme, Hans Kaspar (*um 1700). 141 Helzel, Daniel (*um 1700). 141 Palme-Tausch, Georg (*um 1700). 141

12 Weidlich, Franz(*1735, 1795 noch nachgewiesen). 142 Pietsch, David (f25.8.1804 Steinschönau). 142 Piesche, Franz (*um 1770?). 142 Weidlich, Josef (*nach 1795). 142 Günther, Carl Anton (*1808 Frankfurt/M., -|i893 Steinschönau). 142 Helzel, Wilhelm («um 1810). 143 Günther, Johann (*um 1810). 143 Zahn, Franz(1824-1877). 143 Pfohl, Karl (1826-1894). 144 Pietsch, Ignatz (* 1826). 144 Pietsch sen., Carl (1828-1883). 144 Knöchel, Franz (*26.11.1839,12.9.1874). 145 Ullmann, Franz (* 10.9.1846,11921). 145 Patzner, (?)(*um 1850). 146 Hörn, Josef (*um 1850). 146 Kreibich, Josef (*1851 Steinschönau, 11905). 146 Helzel sen., August (1851-1931). 147 Pietsch jr. Carl (*1853 Steinschönau, +1902 Theresienthal). 147 Knappe, Albert (*um 1855). 147 Knöchel, Josef (*um 1860). 147 Knöchel, Franz (*7.4.1860). 148 Knöchel, Wilhelm (*um 1865). 148 Palme, Adolf (1866-1908). 148 Pietsch sen., Otto (*24.10.1868,11943). 149 Pietsch, Heinrich (* 1873 Ullrichsthal). 149 Neumann, Josef (in 1882). 150 Knappe, August (* 1883). 150 Palme, Franz (*um 1885). 150 Hörn, Richard (* 1885 Steinschönau, f 1945). 150 Bayer, Richard (* 1888). 151 Weidlich, Otto (* 1889). 151 Bischof jr., August (* 1889, +1977). 151 Hovorka, Josef (Lebensdaten unbekannt). 152 Kreibich, Gustav (* 1889). 152 Lanka, Josef (*1890 Steinschönau ?) 152 Pietsch jr., Otto (* 1.4.1895 Steinschönau, f 1971 Rheinbach). 152 Hörn, K. (*um 1895). 153 Kolrus, Rupert (* 1897 Steinschönau). 153 Kristl, F. (Lebensdaten unbekannt). 153 Kromer, Emil (* 1898 Steinschönau). 154 Neumann, Kurt (* 1900). 154 Fritsche, Alfred (Fred) (* 1909,+1945). 154 Klinger, Anton (Lebensdaten unbekannt). 155 Pietsch, Franz II. (Lebensdaten unbekannt). 155 Krause, Alfred (Lebensdaten unbekannt). 156 Piesche, Franz (*24.6.1908 Steinschönau, +1967 Rheinbach). 156 Lippert, Oswald (*1908 Bunzlau, +1992 Rheinbach). 156 Wagner, Rudolf (*24.9.1911 Steinschönau, f?.2.1997 Zwiesel). 157 Häsek, Alois (Lebensdaten unbekannt). 157 Prusa jr., Felix (* 1922 Haida). 158

13 Oppitz, Alfred (Oppitz-Lorcnc) 158 Hubert, Vaclav (*30.7.1928). 158 Bischof, Kurt (*26.2.1929 Steinschönau). 159 Pazdera, Frantisek(*1932, f? Prag). 159 Werner, Pavel (* 15.4.1942 Otrokovic). 160 Janäk, Frantisek (1.6.1951 Havlickuv Brod/Deutsch Brod). 160 Janäcek, Vlastislav (* 18.10.1960 Havlickuv Brod). 161 Lorenc, Jan (* 1960). 161 Kment, Rudolf (* 1965). 162 Loulovä, Andrea (Lebensdaten unbekannt). 162 Olivovä, Eva (* 17.4.1976 Jablonec nad Nisou). 162 Ullrichsthal / Oldrichov 162 Müller, Josef (1812-1888). 162 Müller, Hermann (*8.11.1845, f6.7.1905). 163 Rasch, Clemens (*um 1855). 163 Vogel, Florian (*um 1860). 163 Thomas, Friedrich (*um 1885 Steinschönau). 163 Zwickau / 164 Marek, Jiri (Lebensdaten unbekannt). 164

Die Glasmaler 165 Amsdorf / Arnultovice / 65 Rückert, Heinrich (*1879 Wicscnthal). 165 Blottendorf/Polevsko 165 Albert sen., Anton (»um 1820). 165 Pilz, Franz (*um 1820). 165 Görner, Karl (Lebensdaten unbekannt). 165 Görner, Anton (Lebensdaten unbekannt). 16C Albert jr., Anton (* 1868). 16£ Falkenau /Falknov 16( Preussler, Elias (*um 1615 ?). 16( Grohmann sen., Johann Christoph (*um 1800). 16( Brandel, (?) (*1830). 16: Kittel, Josef (*Grünwald, Klein-Skale, Lebensdaten unbekannt). 16' Grohmann jr., Johann Christoph (*um 1830). 16 Haida /Novy Bor 16, Schönberger, Karl (* 1805). 16 Schlegel, Rudolf (*um 1815). 16' Martin, R. (*um 1816). 16' Egermann, Friedrich III. (*1822). 16! Zosel, Johann (*um 1830). 16: Pfohl sen., Alexander (1866-1943). 16: Pohl, Josef Marian (1880-1962). 16 Pautsch, Hermann (* 1871 Blottendorf). 161 Bönisch, Josef (f 1937 Haida). 16 Lichtenecker, Ferdinand (*3.12.1882 Langenau). 16

14 Dittrich, Hartwig (*6.9.I892 Haida, |22.11.1984 Rheinbach). 170 Weikert, Franz (* 18.8.1893 Arnsdorf, f 1956 Rheinbach). 170 Pfohljr., Alexander (1894-1953) 171 Winkler sen., Oskar (* 1894 Haida, f 1982 Novy Bor). 172 Pfohl, Erwin (* 1906 Haida, |4.9.1975 Novy Bor). 172 Kochrda, Josef (* 1939 Rokytnä, f 1995 Novy Bor). 173 Jankovcovä, Antonie (*6.11.1943 Levinskä Olcsnice). 173 Stepanikovä, Lenka (*5.7.1951 Novy Bor). 174 Hortenskä, Hana (*29.1.1962). 174 Augustin, Milan (* 16.3.1972 Varnsdorf). 174 Mikesovä, Anna (*6.5.1980 Ccskä Lipa). 174 Langenau /Skalice . 175 Gränzer, Franz (Lebensdaten unbekannt). 175 Müller, Georg (Lebensdaten unbekannt). 175 Meistersdorf/ Mistrovice 175 Fritsche, Ignatz (*um 1820 in Falkenau). 175 Kneippe, Franz 11.(1838-1898). 175 Kneippe, Otto (1866-1933). 176 Neugarten /Zahradky 176 Hortensky, Jiri (*7.10.1946 Ceskä" Lipa) 176 Oberarnsdorf/ Horni A rnultovice 177 Markowsky, Rudolf (*11.4.1915 Oberarnsdorf, f7.12.1984 Waldkraiburg). 177 Oberkamnitz / Horni Kamenice 177 Papert, Bruno (*20.2.1913 Oberkamnitz, IM 993 Rheinbach). 177 Preschkau / Prysk 178 Müller, (?)(*um 1800). 178 Pärchen /Prächen 178 Rössler, Eduard (*7.10.1858 Steinschönau, 118.4.1901 Pärchen). 178 Strohbach, Alfred (Lebensdaten unbekannt). 178 Schaiba / Okrouhlä 178 Berndt, Wolfgang (* 1911 Berlin). 178 Steinschönau / Kamenicky Senov 179 Heyde, Christoph (*1642). 179 Heyde, Georg (*um 1644). 179 Zappe, Josef (1758-1795). 179 Müller, Franz Josef (1805-1885). 179 Hesse, Emanuel (1807-1865). 180 Seidel, Anton (*28.2.1822 Steinschönau, |7.3.1902 Steinschönau). 180 Pietsch, Ignatz II. (*7.5.1824 Steinschönau, 11886). 180 Pietsch, Franz I. (* 1826). 181 Wedlich, M. (Lebensdaten unbekannt). 181 Ahne, Josef (*26.5.1830 Neu-Ohlisch, f 1909 Steinschönau). 181 Hörn, Franz II. (3.2.1840 Steinschönau, f 1907). 182

15 Ritschel, Franz (*um 1840). 182 Günther, Sebastian (* 1840). 182 Riese jr., Anton (*21.3.1841,11902). 182 Pietsch, Franz Ignatz (*um 1843, f 1890). 183 Zahn, Gustav (*3.11.1845, |1909). 183 Hörn, Adolf (*1.11.1850 Steinschönau, |23.1.1930). 183 Lenhardt, Josef (*3.4.1857 Obcrpolitz, t? Steinschönau). 184 Max, Hugo (1863-1925). 184 Ahne, Theodor (1863-1907). 184 Pietsch, M, (Lebensdaten unbekannt). 185 Mertin, Paul (Lebensdaten unbekannt). 185 Müller, Rudolf (*um 1880, Steinschönau). 185 Görlich, Ernst (*um 1885 Steinschönau?). 185 Hegenbarth, Adolf (Lebensdaten unbekannt). 186 Eiselt, Paul (*28.12.1887 Steinschönau, +,2.3.1961 Rheinbach). 186 Dorn, Alfred (*1892 Bilin, tRhcinbach). 186 Lorenz, A. (Lebensdaten unbekannt). 187 Eiselt, Josef (* 1896 Steinschönau, f 1975 Hadamar). 187 Wünsch, Richard (*unbckannt, Steinschönau). 188 Pautsch, E. (Lebensdaten unbekannt). 188 Riedel, Bruno (Lebensdaten unbekannt). 188 Blecha, Bohumil (*22.10.1911). 189 Melzer, Willi (*6.1.1915 Johannesdorf, +26.3.1996 Rheinbach). 189

Die Kuglergraveure 190 Blottendorf/Polevsko 190 Langer, Anton (um 1800 tätig). 190 Hauptmann, Franz (um 1800 tätig, Lebensdaten unbekannt). 190 Falkenau/Falknov 190 Reinisch, Johann (Lebensdaten unbekannt). 190 Seemann, Josef (*Ober-Arnsdorf, Lebensdaten unbekannt). 190 Haida /Novy Bor 190 Gansei, Josef (1775-1834). 190 Werner, Josef (*um 1837). 191 Hillemühl / Hillüv Mlyn 191 Wazel, Florian (*um 1836). 191 Kittlitz/Kytlice 191 Reinsch, Johann (Lebensdaten unbekannt). 191 Langenau /Skalice 191 Kleinpeter, David (*um 1810). 191 Schneider, Anton (*um 1840). 191 Steinschönau /Kamenicky Senov 191 Kreibich, Friedrich (*um 1860). 191 Reichelt, Heinrich (*um 1865). 192 Krause, Franz (* 1879).. . 192 16 Reichelt, Friedrich (*um 1890). 192 Ullric/tst/tal / Ohlrichov / 92 Kreibich, (?) (*um 1825) 192 Kittel, (?) (*um 1827) 192

Die Glasentwerfer ^____ 193 A rnsdorf/ Arn ultovice .^______193 Wondrejz, Fritz (*6.1.1911 Arnsdorf, |19.5.1970 Dcrcnburg). 193 Blottendorf/ Polevsko _793 Bilek, llja(*21.12.1948 Liberec) 193 Grebenickovä, Stanislava(*27.11.1954 Zatec). 193 Böhmisch Leipa / Ceskä Lipa 194 Beckert, Adolf (* 1884 Böhmisch Leipa, 1M929 Böhmisch Leipa). 194 Haida /Novy Bor 195 Strehblow, Heinrich (* 1862 Wien). 195 Hanel, Anton (* 1870 Kurivody, 11925 Haida). 195 Görtier, Rudolf (*3.4.1894 Arnsdorf, f31.1.1965 Novy Bor). 195 Kaspar, E. (Lebensdaten unbekannt). 196 Rozinek, Josef (*1911). 196 Kotik, Jan(*1916Turnau). 196 Stählikovä, Maria (* 1922). 196 Hellerovä, Erika (* 1924). 197 Filip, Milos (1926-1964). 197 Koudelka, Frantisek (*1930). 198 Svoboda, Vladimir (* 11.5.1930 Choccn). 198 Vesely, Vilem (*4.8.1931, | 28.8.2003 Haida). 198 Jechovä, Jirina (* 1944 Jilemnice bei Scmily). 199 Pala, Stepan (*1944 Gottwaldov). 199 Kratochvil, Jiri (*1944). 200 Svestkovä, Eva (*23.2.1945 Buslawitz). 200 Libenskä, Vera (*1946). 201 Bilkovä, Alena(*1946). 201 Glückaufovä, Marie (*26.2.1946 Üsti nad Labcm). 201 Cermäk, Miroslav (*1948 Kladno). 201 Rasochovä, Marcela(*1949). 202 Vymazal, Jaroslav(*1950 Prostcjov). 202 Tichy, Dalibor (*21.4.1950 Kolin, fl3.8.1985 Novy Bor). 202 Macelovä, Marta(*8.8.1952 Rychnov nad Knczno). 203 Ruisch, Jan-Joop (*29.9.1956 in Rotterdam) 203 Dräbek, Milan (* 1957). 203 Hatasovä, Jana (* 1958). 204 Vodejovä, Jana (*1962). 204 Kressl, Miroslav (* 13.9.1963 Teplice).. 204 Kreibitz / Chribskä 205 Hospodka, Josef Michael (*21.1.1923 Svihov, f 1.1989 Chribskä). 205

17 Lindenau /Lindava 205 Sipek, Borek (* 14.6.1949 Prag). 205 Steinschönaii /Kamenicky Senov 206 Walter, Alfred (*um 1880). 206 Lipskä-Strakovä, Jaromira (*29.2.1920 Prag). 206 Kannegießer sen., Max (*29.7.1922 Steinschönaii). 206 Cejnar, Cestmir (* 1922,11982). 207 Kosulicovä, Ursula (Lebensdaten unbekannt). 207

Die Glasraffinerien 208 Arnsdorf/ Arnultovice 208 Tschernich, Carl 208 Schimpke, Johann 208 Henke, Franz Xaver & Schlegel, Josef 208 Henke, Franz Xaver 208 Warzel, Heinrich 209 Wondrejc, Franz 209 Bienert, Theodor 209 Schiller, Julius 209 Wolf, Josef 209 Kucera, Mathias 210 Christof & Strassner 210 Mühlbauer, A. 210 Kosler, Hynek 210 Sieber & Markgraf 210 Ladisch & Menschel 211 Holfeuer, Anton 211 Seidel, Franz Josef 211 Skalitzky, Johann 211 Hackel, Franz .212 Winkler & Wittig 212 Friedrich, H.F.T. 212 Simon, Josef 212 Knoll, Ernst .213 Zeuner, Emil 213 Tischler, Theodor .213 Schmutzer, Hermann und Rudolf 213 Simchen, Josef 213 Partusch, Franz 214 Morawetz, Anton 214 Schwägerl, Wilhelm 214 Freund, Josef 214 Böhmer, Hermann 214 Furche, Karl Hermann 214 Neumann, R. & F. 215 Blatten darf/ Polevsko 215 Egermann, Anton Ambrosius (Ambros) 215 Handschke, Gebrüder 215 Ackermann, Anton 216 Posselt, Josef 216 Ahne sen., Franz Ferdinand 216 Kühnel, Franz 217 Lichmann, Franz 217 Helzel, Carl 217 Richter, Julius 217 Knechtel, Anton 217 Posselt, Arnold 218 Schiffner, Emil 218 Ahne, Anton 218 Gerhardt, Hermann und Rudolf 218 Knechtel, Franz 218 Böhm, Josef 219 Proksch, Franz Rudolf 219 Diesner, Emil 219 Böhmisch Kamnitz / Ceskä Kamenice 279 Heide & Söhne 219 Hegenbarth, Franz & Söhne 219 Dörre, Josef 220 Heide, Franz 220 Hegenbarth, Heinrich 220 Ross & Co. 220 Johne, Josef 221 Pojezny, Peter 221 Sommer & Zinke 221 Minne, Rudolf 221 Hegenbarth, Hugo 221 Stanka, Emanuel 222 Böhmisch Leipa / Ceskä Lipa 222 Pospisil, Eduard, EPOS-Glass 222 Bürgstein /Sloup v Cechäch 222 Johne & May 222 Gerthner, Ludwig 222 Langer, Franz & Co. 222 Weidner, Theodor. 223 Wendler, Josef 223 Mitschke, Rudolf 223 Schlegel & Teifel 223 Hackel, Emil & Neumann, Franz 223

19 Falkenau / Falknov 224 Loschek, Gustav A. 224 Pistor, Thomas Alfred 224 Brückner, Emil 224 Eschler, Franz & Co. 224 Verrex 225 Falkenau-Kittlitz/Falknov-Kytlice 225 Galle, Wilhelm 225 Bachler & Co. 225 Knizek, Silvestr 225 Hörtier, Fritz 225 Wasserreich & Burlisch 226 Polivka, Johann 226 Ruscher, Berthold 226 Taborsky, Adolf & Co. 226 Nechutnys, Rudolf 226 Petters, Franz 227 Gersdorf/ Kerh artice 22 7 Heide, Josef 227 Haida /Novy Bor 22 7 Hiecke, Rautenstrauch, Zinke & Co. 227 Palme, Josef 227 Palme, Ignatz & Co. 227 Palme, Christoph & Co. 227 Janke, Josef & Co. 228 Janke, Georg Anton & Co. 228 Egermann, Friedrich II. 229 Raubinek, Rudolf 230 Oppitz, Vinzenz & Sohn 230 Wendler, Josef & Co. 231 Czech, A. L. & Co. 231 Oppitz, August 231 Oppitz, B. 231 Vogelsang & Söhne 231 Grohmann, Franz Josef 232 Hegenbarth sen., August 232 Schappel, Carl 233 Görtier jr., Wilhelm 233 Pelikan, Anton 233 Engelmann, Friedrich 234 Strankmüller, Alois 234 Reich, Salomon & Co. 234 Beyermann & Co. 234 Hosch sen., Carl 235 Hosch, Carl & Co. 235 Wenzel, Ullrich 236 Ullbich, Wenzel 236

20 Scheinost, Adalbert 236 Mühlhaus, Julius & Co. 236 Kutscher & Kramer 237 Oertel, Johann & Co. 237 Breinl & Günzel 239 Beiler, Josef 239 Müller, Eduard 239 Schlegel, Josef 240 Tschernich & Co. __ 240 Meltzer-Tschernich AG_ 240 Nechste, Ernst 240 Gerner, Josef 241 Schinkel, Franz Josef 241 Rachmann, Gebrüder, Bruno und Wilhelm 241 Rautenstrauch, Anton 242 Rautenstrauch & Hoffmann 242 Zinke, Adolf 242 Meyer, Richard 242 Fries, Franz 242 Quadrat, Ottokar 243 Morawetz, Adolf 243 Bosek, Carl Friedrich 244 Hartmann & Dietrichs 244 Hantschel, Brüder 244 Hene, Heinrich 244 Schwanda, Ignatz 245 Hesse, Heinrich 245 Podbira, Brüder 245 Palda, Karl 245 Valentin, Friedrich Nikolaus & Söhne 246 Stölzle, Carl & Söhne 246 Grohmann & Pelikan 246 Scherbaum, Heinrich 247 Kraut, Gebrüder 247 Hoffmann, Emil 247 Goldberg, Carl 247 Pistor, Thomas Alfred 248 Wolff & Hess 248 Wolf & J. Gross 249 Zahn, Gebrüder 249 Heller, Ludwig 249 Pohl, Wilhelm 250 Palme, Reinhold 250 Sitte, Josef & Püschel, Richard 250 Sitte, Josef 250 Baierle, Franz 250 Friemel, Hermann 251 Umlauf, Franz & Eduard 251 Riczek, Franz 251 Oppitz, Heinrich & Emanuel_ 251

21 Pavel, F. & Co. 251 Eisert, Hans 252 Fabich, Hermann 252 Pavel & Gröschel 252 Münzel, Johann 253 Rasche, Adolf und Rudolf 253 Kreibig, F. E. 253 Meissner, Wilhelm Carl 253 Hocke, August 254 Pohl, Carl 254 Kucera, Alois 254 Fuchs, Heinrich 255 Gärtner jr., Oswald, HELLAS-Glasraffinerie 255 Sallmann, Adolf & Co. 255 Kulka, Wenzel 255 Melzer, Julius 256 Hofmann, Josef 256 Stepanek, Brüder (Brothers) 256 Kieslich, Reinhold 256 Lehmann, M.M. 256 Palme, Gebrüder & Comp. 257 Wünsch, Carl 257 Hellmich, V.H._ 258 Tischler, Ernst 258 Gaerber, Eduard 258 Kasper, Karl 258 Wolf, Wilhelm 258 Zenker, Emil 259 Bärtl, Josef 259 Eisner, Johann (Jan) 259 Würfel, Franz und Alfred & Horna, Karl 259 Blazek, Josef 260 Grossmann, Karl 260 Mechold, Balduin & Arnold 260 Pohl, Friedrich 260 Wehle & Co. 261 Pohl & Köpke 261 Worm & Co.. 261 Pracht, Emil 261 Dusek, Vaclav 262 Schubert & Wenzel 262 Zimmer, Henry 262 Wächter & Weigt 262 Roudnicky, Friedrich & Strejcek, O. 263 Bloch, Jaroslav und Suläk, Josef, ,CRISTALLA' 263 Behmel, Rudolf 263 Marzin, Püschel & Zubaty 263 John, Gabriel 264 Vognar, Josef 264 Peukert, Emil R. 264

22 Prusa sen., Felix 264 Pavlik jr., Johann & Co. 264 Werner, Karl 265 Kindermann, Johann 265 Markowsky, Heinrich R. 265 Eiselt, Rudolf & Co. 266 Oppitz, Emil Adolf 266 Winkler, Oskar 266 Efler & Werner 266 Ziml, Eduard & Co. 267 Oppitz & Max 267 Janäk, Antonin 267 Glaser, Wilhelm 267 Dub, M. 268 Janäk, Jindrich 268 Peukert, Oskar 268 Wendler, Franz 268 Volkmer & Co. 269 Schöller, Arthur 269 Roth, Gustav 269 Exbor, Egermann-Exbor 270 Kozäk, Alois 270 Hradä, Petra und Hrady, Stanislav 271 Glassbor 271 Suda, Vladimir 271 HHlemühl/Hilh'iv Mlyn 271 Klinger, Rosa und Klinger, Richard 271 Marschner, Franz 272 Pohlhammer, Franz 272 Pörner, Franz 272 Johannesdorf / Janov u Sloupu 272 Snydr, Rudolf 272 Renert, Theodor 272 Storch, Richard 273 Kreibitz / Chribskä 273 Kessler, Franz 273 Liebsch, Johann 273 Krolop, Karl 273 Helzel, Gebrüder 274 Heide, Alfred 274 Langenau/Skalice _274 Meltzer, Carl & Co. 274 Meltzer-Tschernich AG 274 Zahn's Söhne, F. S. 275 Hille, Anton ___ 275 Hanke, Wilhelm 275 Zimmerhackel, Franz 275

23 Hanel, Stefan 275 Tholfus, Brüder 276 Horaczek & Titze 276 Wunderlich, Max 276 Horaczek, Theodor & Co. 276 Kittel, Franz 276 Zeissler, Anton Johann 277 Hantschel, Ferdinand 277 Hantschel, Rudolf 277 Erdmann, Conrad 277 Thomas, Josef 277 Wotzel, Eduard & Co. 278 Niessig, Adolf 278 Markowsky, R. B. 278 Kunert, Johann B. 279 Keil, Ferdinand 280 Kühn, Franz 280 Storch, Alfred 280 Münzel, Hans 280 Martinkovics, Anton und Leo 280 Simm, Stefan 281 Markowsky-Lorenz, ISIS-Werke 281 Pech, Alfred 281 Keil, Emil & Co. 281 Wotzel, Karl 281 Weber, Franz 282 Pirzkall, Alois oder Przgal, Alois 282 Scholz, Adolf 282 Atlantic-Markowsky Glass Company Ltd. _282 Lousa, Antonin 283 Hantschel, Rudolf 283 RIO-Schleifwerke 283 Meistersdorf/ Mistrovice 283 Gürtler, J.J. & Söhne 283 Renelt, Franz Josef 284 Josef Vogel's Sohn 284 Vogel, Rudolf 284 Hegenbarth, Eduard 284 Zekert & Sohn, Johann 285 Martin, Franz 285 Pyr, Thomas 285 Koepplin, Siegfried 285 Rupp, K.A. __ 286 Renelt, J. Ernst & Wölfelt 286 Knötsch & Kittel 286 Zekert, Arthur 286 Schneider, Oskar 287 Kny, Arthur 287 Fikerment, Friedrich Johann 287

24 Haiusa, Karel 287 Kurka, Karl 287 Schreiber, Adolf 288 Pietsch & Ranzinger 288 Grossmann, Franz 288 Renelt, Ernst 288 Pietsch, F. & Sohn 288 Fink, Edmund 288 Niedei'preschkau / Dolni Prysk 289 Fritsch, August 289 Jckert, Eduard 289 Seidl, R. & Co. Bangles Corporation 289 Oberkreibitz /Horni Chribskä 289 Zillich, Anton und Emil 289 Tschinkel, Wilhelm 290 Model, Franz & Co. 290 Hampel & Worm 290 Bauer & Gampe . 290 Export-Glasraffinerie und Wasserschleifwerk 291 Tschinkel, Herbert 291 Oberpreschkau / Horni Prysk 291 Palme, Josef 291 Weidlich, Johannes 291 Görner & Co. 291 Heinze, Franz & Kittel, Emil 292 Pärchen /Prächen 292 Zincke Söhne , 292 Palme, Ernest, I. 292 Uhle, Friedrich & Söhne 292 May, Kajetan & Söhne 293 Meltzer, Heinrich 293 Wenzel, Julius 293 Günther, Emil 294 Zincke, Sebastian jr. 294 Hesse, Carl 294 Palme, Theodor 294 Jochmann, Heinrich 294 Weidlich, Theodor 295 Palme, Ernst 295 Röhrsdorf/Svor 295 Ullrich, Ignatz 295 Ullrich, Marie 295 Michel, Hermann 295 Holfeuer & Rückl 296 Rückl, Josef 296 Ullrich, Ernst & CO. 296

25 Bredschneider, M. 296 Leubner, Richard 2% Mikoläsek, Petr 296 Schaiba / Okrouhlä 29 7 Geppert, Robert & Co. 297 Wendler, Johann 297 Bendel, Hugo 297 Hackel, Wilhelm 297 Wolf, Heinrich 298 Kreische, Otto 298 Sonnenberg / Slunecnü 298 Werkgenossenschaft der Glaskugler GmbH 298 Bittner, Robert 299 Steinscliönau /Kamenicky Senov 299 Zahn, Johann Christoph 299 Hesse, Johann 299 Hörn, Josef 299 Helzel, Johann Anton 299 Vogl, Franz 300 Lissner, Andreas 300 Krause, Gebrüder 301 Pallme König, Gebrüder 301 Pallme König, Ignatz 301 Kralik, Wilhelm, vorm. Gebrüder Pallme König GmbH. 301 Conrath, Josef & Co. 303 Knechtel, Franz Anton Jakob 303 Conrath & Liebsch 304 Heinrich, Johann Josef 304 Kreibich, Gebrüder 304 Zahn, Josef & Co. 305 Müller, Anton 305 Müller, Johann 306 Kromer, Jakob jr. 306 Knechtel, Clemens 306 Schimmel, Anton 307 Pallme König, Franz 307 Weidlich, Sebastian & Co. 307 Ulimann, Ignatz I. 308 Palme, Elias 308 Stelzig, Emanuel 309 Stelzig, Kittel & Co. 309 Kittel, Franz Anton 310 Czerney & Comp. 310 Günther jr., Friedrich 311 Frenzel, August Theodor 311 Löhnert, Josef 311 Bönisch, Johannes 312 Pietsch sen., Friedrich 312

26 Eiselt, Carl 312 Pfützner, Josef & Söhne 312 Zincke, Theodor Emil 313 John, Engelbert 313 Ortweiler, Max und Josef ______313 Ortweiler, Friedrich und Kurt 313 Rindt & Weidlich 314 Hörn, Eduard 314 Taschkert, Josef Franz 314 Kriesche, Franz & Sohn 314 Schönbek, Adolf 315 Helzel, Adolf sen. und jr. 315 Kinschel, Franz Alexander 315 Bawo & Dotter 315 Lazarus & Rosenfeld 315 Ahne, Gustav _____^_ 316 Papert, Franz . 317 Kelbel, Friedrich 317 Kelbel, Josef & Co. 317 Kelbel, Theodor 317 Meinrich, Fritz 318 Klein, Emil A. 318 Stingl & Palme 318 Stingl, Franz 318 Conrad, Paul 319 Grohmann, Hermann & Klinger, Richard 319 Lorenz, Karl und Emanuel 319 Wetzig, Eduard 320 Struppe, Theodor & Palme, August 321 Schmid & Co. 321 Tischer, Friedrich 321 Pietsch, Alfred 32! Massanetz, Karl 321 Arlt, Edgar 322 Mehr, Rudolf 322 J. & L. Lobmeyr's Neffe Stefan Rath 323 Brettschneider, Friedrich, Oscar und Franz 324 Fischer, Julius 324 Helzel & Riese 325 Krivänek, Franz 325 Palme jr., Heinrich 325 Tannert, Karl A. 325 Tannert & Sohn, J. 325 Hofmann, Franz__ . 326 John, Franz 326 Löhnert, Oswald 326 Lunacek, August 326 Milan, Franz 326 Mucha, Josef 326 Pfützner, Gustav & Nikolaus, Adolf 327

27 Seidel, Adolf M. 327 Palme, Emil & Walter, Franz 327 Uhle, Herbert 327 Vater, Carl 327 Wurm, Emil 328 Hoffmann, Max 328 Walter, Theodor & Biemann, Carl 328 Biemann, Carl, vorm. Walter & Biemann 328 Walter, Friedrich 328 Maerky, H. & Jahl, A. H. 328 Pytlic, Vaclav 329 Eiselt, Hermann 329 Füger, Franz 329 Terme, August 330 Terme & Mucha 330 Tschinkel, Franz 330 Palme, Heinrich jr. 330 Tischer, Otto 331 Grossmann, Erich 331 Weichhan, Emilie 331 Thomas, Karl E. 331 The Kraemer Glass Company 331 Max, Manfred 332 Fritsche sen., August & Söhne 332 Görlich, Arthur & Arlt, Josef 332 Arlt, Paul 332 Schieche, Albin 333 Palda, Leopold 333 Rath, Petr, Sklärsky atelier Kamenicky Senov. 333 Konräd s.r.o. 334 Tanneberg / Jedlicna _____ 334 Schimpke, Heinrich 334 UUrichsthal /Oldrichov 334 Wagner, Franz _334 Müller, Emil & Friedrich, Josef 335 Roenelt, Gustav & Co. 335 Wünsch, Josef 335 Proft, Emil & Co. 335 Friedrich, Ernst 336 Matejka, Emerich 336 Meiler, Otto 336 Hegenbarth, Josef 336 Hoidn, Anton 336 Zwickau / Cvikov 33 7 Ziml, Franz 337 Ziml, Brüder . 337 Sukup, Radim, Bors-Cvikov 337 Jarmark & Urban 338

28 Sklärske Studio Cvikov 338

Das Glasmuseum Haida _____ 339

Sklärske muzeum Novy Bor 339

Das Glasmuseum Steinschönau 340

Sklärske muzeum Kamenicky Senov 340

Glasmuseum im Schloss Lemberg 341

Sklärske muzeum Stätni zämek Lemberk 341

Jablonne v Podjestedi 341

Glasmuseen in Deutschland 342 Pas sau _ 342 Waldkraiburg 342 Rheinbach bei Bonn 342

Glasmarken 343 A. 343 B. 345 C 346 D. 347 E. 347 F. 348 G. 350 H. 351 I. 353 J. 353 K. 354 L. 356 M. 357 N. J5« O. . 358 P. 359 R. 360 S. 361 T. 362 U. 363 V. 363 W. 364 29 Z. 364 TIERE 365 GEOMETRIE 365 TECHNIK 565 HERALDIK 366 SONSTIGE 366 NA CHTRA G 366

Literatur- und Quellenverzeichnis 367

Suchbegriffe für die CD-Nutzung 376

Fotonachweis 379

Der Kreis Böhmisch Leipa / Ceskä Lipa 380

Ortsregister 381

Personen- und Firmenregister 384

30