Program Monitoringu Wód Morskich

PROGRAM MONITORINGU WÓD MORSKICH

RAPORT DO KOMISJI EUROPEJSKIEJ

1 NA PODSTWIE ART. 155C UST. 1 USTAWY - PRAWO WODNE (DZ. U. 2013 R., POZ.165)

PROGRAM MONITORINGU WÓD MORSKICH

OPRACOWUJE GŁÓWNY INSPEKTOR OCHRONY ŚRODOWISKA.

Warszawa Marzec 2014

2 Skrót Nazwa

UE Unia Europejska KE Komisja Europejska HELCOM Konwencja o ochronie środowiska morskiego Morza Bałtyckiego

HELCOM CORESET Project HELCOM dot. ustalenia wskaźników oceny stanu środowiska Morza Bałtyckiego HELCOM MORE Projekt HELCOM dot. rewizji programu monitoringu Morza Bałtyckiego

WG DIKE Grupa robocza ds. Raportowania i wymiany informacji powołana przez KE w ramach CIS MSFD MRIRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi IMGW-PIB Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy UM Urząd Morski RDSM Ramowa Dyrektywa ws. Strategii Morskiej RDW Ramowa Dyrektywa Wodna MIR-PIB Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy OTOP Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków ICES Międzynarodowa Rada ds. Badań Morza z siedzibą w Kopenhadze

HELCOM PLC Projekt HELCOM dot. bilansu ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do Morza Bałtyckiego PMŚ Państwowy Monitoring Środowiska GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska WIOŚ Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska WPZDR Wieloletni Program Zbierania Danych Rybackich SOOP Ship of Opportunity MIiR Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju PIWET-PIB Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy

3 Projekt programu monitoringu wód morskich, spełniającego wynikające z Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej 2008/56/WE UE potrzeby wykonywania ocen stanu środowiska wód morskich opracowano na podstawie rozwiązań przyjętych w projekcie wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich, odnośnych dokumentów WG DIKE, tj. grupy roboczej ds. raportowania i wymiany informacji, powołanej przez Komisję Europejską w ramach Wspólnej Strategii Wdrażania RDSM i Wspólnotowego Centrum Nauki (JRC) oraz bieżącej współpracy w ramach regionu Morza Bałtyckiego na poziomie Komisji Helsińskiej w ramach projektu HELCOM MORE.

Podstawą prawną do opracowania programu monitoringu wód morskich jest art. 155c ust. 1 ustawy - Prawo wodne, na podstawie którego Główny Inspektor Ochrony Środowiska opracowuje program monitoringu wód morskich zawierający: wykaz stanowisk badań monitoringowych z przyporządkowaniem im zakresu i częstości prowadzenia pomiarów i badań oraz metodyk referencyjnych lub warunków zapewnienia jakości pomiarów i badań dla poszczególnych wskaźników, o których mowa w art. 61k ust. 1 pkt 1.

W związku z powyższym zaproponowane zostały wskaźniki podstawowe i parametry Komentarz [KT1]: We „Wstępnej badań dla 11 cech ( w terminologii RDSM deskryptorów) wymienionych w lit. a - k art. 61k ust. 1 ocenie stanu środowiska wód morskich” stosowana jest terminologia: wskaźniki pkt 1 ustawy - Prawo wodne, dla których w niniejszym programie zostały zastosowane opisowe (W1, W2, W3…). WWF Polska wnioskuje o ujednolicenie terminologii skrócone nazwy odpowiadające ich tematyce, tj.: stosowanej w Programie Monitoringu i Wstępnej Ocenie, aby oba dokumenty były C1 - zachowanie bioróżnorodności spójne. C2 - gatunki obce C3 - komercyjne gatunki ryb i mięczaków C4 - łańcuchy troficzne C5 - eutrofizacja C6 - integralność dna morskiego C7 - warunki hydrograficzne C8 - substancje zanieczyszczające C9 - efekty zanieczyszczeń C10 - odpady w środowisku morskim Komentarz [KT2]: WWF Polska C11 - podwodny hałas i inne źródła energii. wnioskuje o ujednolicenie nazw wskaźników ze Wstępną ocean stanu środowiska (np. W9-substancje szkodliwe w rybach i owocach morza; C9-efekty zanieczyszczeń; itp.)

4 Przy opracowywaniu programu monitoringu wód morskich Główny Inspektor Ochrony Środowiska wziął pod uwagę potrzebę:

1) dostarczania informacji pozwalających na bieżącą ocenę stanu środowiska wód morskich oraz na określenie działań pozostających do podjęcia i postępów działań już podjętych dla osiągnięcia dobrego stanu środowiska wód morskich, zgodnie ze wstępną oceną stanu środowiska wód morskich oraz z zestawem właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich; 2) zapewniania generowania informacji umożliwiających identyfikację odpowiednich wskaźników, o których mowa w art. 61k ust. 1 pkt 1, dla celów środowiskowych dla wód morskich; 3) zapewniania generowania informacji umożliwiających ocenę skuteczności działań określonych w krajowym programie ochrony wód morskich; 4) zapewniania identyfikacji przyczyn zmian stanu środowiska wód morskich oraz podjęcia możliwych działań korygujących mających na celu przywrócenie dobrego stanu środowiska wód morskich, w przypadku stwierdzenia odstępstw od dobrego stanu środowiska wód morskich; 5) dostarczania informacji o substancjach szczególnie szkodliwych występujących w gatunkach przeznaczonych do spożycia przez ludzi z obszarów połowów komercyjnych; 6) uwzględniania badań zapewniających uzyskanie informacji, czy działania korygujące, o których mowa w pkt 4, przyniosą oczekiwane zmiany stanu środowiska wód morskich i nie będą miały niepożądanych skutków ubocznych; 7) zapewniania porównywalności i możliwości wykonywania zbiorczych ocen stanu środowiska wód morskich w regionie Morza Bałtyckiego; 8) opracowywania specyfikacji technicznych i ujednoliconych metod monitorowania stanu środowiska wód morskich w sposób zapewniający porównywalność informacji o stanie środowiska wód morskich na poziomie Unii Europejskiej; 9) zapewniania, w zakresie, w jakim jest to możliwe, zgodności programu monitoringu wód morskich z programami opracowywanymi przez inne państwa członkowskie Unii Europejskiej położone w regionie Morza Bałtyckiego oraz państwa leżące poza granicami Unii Europejskiej, które graniczą z regionem Morza Bałtyckiego, w tym przy wykorzystaniu najbardziej odpowiednich dla regionu Morza Bałtyckiego wytycznych dotyczących monitorowania stanu środowiska wód; 10) uwzględniania oceny zmian właściwości i cech, o których mowa w art. 61h ust. 1 ustawy

5 Prawo wodne, a także, w razie konieczności, nowych i przyszłych zagrożeń ekosystemów morskich; 11) uwzględniania właściwości fizycznych, chemicznych, hydromorfologicznych i biologicznych wód morskich, typów siedlisk oraz presji i oddziaływań na wody morskie zawartych w analizie, o której mowa w art. 61h ust. 1 pkt 2 ustawy - Prawo wodne, w tym ich naturalnej zmienności, jak również potrzebę przeprowadzenia oceny postępów w realizacji celów środowiskowych dla wód morskich z zastosowaniem wskaźników, o których mowa w art. 61k ust. 1 pkt 1 ustawy - Prawo wodne, oraz ich granicznych i docelowych punktów odniesienia - o ile zostały ustalone.

Opracowany projekt programu monitoringu powinien umożliwić monitorowanie zmian zarówno w zakresie presji i oddziaływań antropogenicznych, jak i stanu ekosystemu, czyli na pozyskiwanie danych dla każdej z 11 cech RDSM, jak również umożliwiać ocenę społeczno- ekonomiczną i ocenę skuteczności podejmowanych działań mających na celu poprawę lub utrzymanie dobrego stanu środowiska wód morskich lub ich zaniechania.

Schemat 1 przedstawia zakres merytoryczny programów i podprogramów monitoringu, które zostały zharmonizowane zgodnie z wymaganiami raportowymi WG DIKE i HELCOM MORE. Powiązania poszczególnych cech z aktualnie istniejącymi programami monitoringu przedstawia schemat 2. Załączniki od 1 do 8 przedstawiają szczegółowe programy dla poszczególnych cech, natomiast załącznik 9 stanowi wykaz metodyk referencyjnych dla poszczególnych wskaźników lub warunki zapewnienia jakości pomiarów.

6 Programy monitoringu Podprogramy monitoringu Komentarz [KT3]: WWF Polska

wnioskuje o dodanie RYB, wzorem Pelagial: fitoplankton, zooplankton podprogramu PELAGIAL dla C2. Bioróżnorodność (C1, C4, C6) Bental: zoobentos, makroglony i okrytozalążkowe Proponujemy więc zapis: Pelagial:

Kręgowce: ptaki, ssaki, ryby (niekomercyjne) fitoplankton, zooplankton, ryby.

Komentarz [KT4]: Zgodnie ze Schematem nr 2 dla Gatunków obcych Pelagial: fitoplankton, zooplankton, ryby powinien być też wymieniony podprogram Gatunki obce (C2) Bental: zoobentos, ryby monitoring: Kręgowce: ptaki. WWF Polska

wnioskuje o uwzględnienie powyższej zmiany.

Komercyjne gatunki ryb i mięczaków Ryby komercyjne w podrejonach Komentarz [P5]: WWF Polska zwraca uwagę, że Program monitoringu stanu (C3) ICES 25 i 26 populacji komercyjnie poławianych gatunków ryb i mięczaków nie powinien być ograniczony wyłącznie do obszaru Dopływ rzeczny, Polskiej Wyłącznej Strefy Ekonomicznej. Depozycja atmosferyczna, Stada większości poławianych komercyjnie Odpływ ze źródeł rozproszonych, ryb, w tym także tych poławianych przez polskich rybaków, występują również poza Substancje biogenne w morzu obszarem 25 – 26 co wymusza konieczność Bezpośrednie skutki: rozszerzenia obszaru monitoringu do - fitoplankton: chlorofil-a, struktura innych podobszarów morskich na których... Eutrofizacja (C5) taksonomiczna, liczebność i biomasa, Komentarz [KT6]: WWF wnioskuje o - przezroczystość wody, dodanie: “martwe strefy” beztlenowe Pośrednie skutki : (Badania na ten temat prowadzone były - zoobentos - przez Baltic Nest Institute: natlenienie http://www.balticnest.org/balticnest/activi ties/news/news/deadzoneshaveincreasedb... Komentarz [KT7]: WWF Polska Warunki termohalinowe wnioskuje o dodanie: sztuczne wyspy na Warunki hydrograficzne (C7) Prądy morskie, ekspozycja na fale, mieszanie wód potrzeby morskich farm wiatrowych. Stan siedlisk - spowodowany zmianami Obecnie wydanych jest kilkadziesiąt hydromorfologicznymi pozwoleń lokalizacyjnych na farmy wiatrowe w polskiej strefie Morza Stan siedlisk dennych, w tym naruszenia dna ... (kotwicowiska, konstrukcje) Komentarz [M8]: WWF Polska Zmiany linii brzegowej proponuje zamianę tego zapisu na następujący: “Rodzaj i zabudowa brzegu z Rodzaj i zabudowa brzegu uwzględnieniem inwestycji w umocnienia

brzegowe”

Komentarz [K9]: W związku z zagrożeniem środowiskowym, jakie niosą Substancje zanieczyszczające w rybach i innych za sobą ewentualne rozlewy substancji Substancje zanieczyszczające i organizmach niebezpiecznych WWF Polska wnosi o efekty zanieczyszczeń (C8, C9) Biologiczne efekty zanieczyszczeń uwzględnienie programu monitoringu Substancje zanieczyszczające w osadach dennych zanieczyszczeń i rozlewów o charakterze ... Substancje zanieczyszczające w wodzie morskiej Komentarz [M10]: WWF Polska proponuje zamianę tego zapisu na: “substancje zanieczyszczające w wodzie

Odpady na linii brzegowej morskiej w tym zanieczyszczenia i rozlewy o charakterze nagłym” Odpady (C10) Odpady w kolumnie wody Odpady przyswojone przez zwierzęta morskie Komentarz [M11]: WWF Polska wnosi o uzupełnienie monitoringu o mikroodpady w piasku na plaży, jako istotny element mający wpływ na stan środowiska. Podwodne dźwięki ciągłe: żegluga Komentarz [P12]: Podwodny hałas i inne źródła energii Podwodne dźwięki impulsowe: sonary i WWF Polska wnosi o dodanie oddzielnej kategorii: utracone sieci (C11) echosondy, eksplozje i urządzenia płoszące rybackie (derelict fishing gear – DFG) lub włączenie tej kategorii jako podkategoria w kategorii „odpady w kolumnie wody”. ... Schemat 1. Programy i podprogramy monitoringu zharmonizowane z wytycznymi WG DIKE (WG DIKE 2013) Komentarz [KT13]: WWF Polska i HELCOM (HELCOM MORE 2013) proponuje dodać morskie farmy wiatrowe, z uwagi na konieczność monitoring hałasu jaki będzie towarzyszył budowie farm wiatrowych na morzu. 7 Monitoring ładunków rzecznych1

Monitoring ryb przybrzeżnych2

Monitoring ptaków C3

C4 COMBINE Komentarz [KT14]: WWF Polska proponuje dodanie przypisu na dole strony z krótkim wyjaśnieniem co oznacza COMBINE. Informacja ta pojawia się w dalszej części dokumentu, jednakże dla przejrzystości schematu nr 2 powinna się C5 wg nas znaleźć również pod schematem.

Monitoring przyrodniczy gatunków i siedlisk3

Monitoring portów4

C8 Monitoring hydromorfologiczny

C9 Śmieci Komentarz [P15]: WWF Polska

proponuje zmienić słowo śmieci na odpady, zgodnie z nazewnictwem

stosowanym w polskim prawodawstwie (m.in. Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o C10 Hałas i inne źródła odpadach). Określenie śmieci jest w naszej energii opinii zbyt kolokwialne.

Komentarz [P16]: Cecha 10 jest bezpośrednio związana nie tylko z monitoringiem odpadów ale także z monitoringiem portów oraz monitoringiem C11 OCENA STANU ryb przybrzeżnych (w kontekście odpadów BAZA DANYCH Raportowanie przyswajanych przez zwierzęta morskie).

WWF Polska wnosi o dodanie tych relacji do diagramu.

8 Schemat 2. Powiązania między aktualnymi elementami PMŚ lub planowanymi modułami monitoringu i cechami RDSM; 1pomiary przepływów wykonuje służba hydrologiczno-meteorologiczna IMGW-PIB, pomiary stężeń biogenów i metali ciężkich wykonują WIOŚ w ramach monitoringu intensywnego RDW n3a potrzeby raportowania do HELCOM, 2 monitoring ryb komercyjnych4 wykonywany jest na zlecenie MRiRW, monitoring przyrodniczy zostanie wdrożony na obszarach Natura 2000, monitoring portów nie jest składową PMŚ i podlega kompetencji Urzędów Morskich

Komentarz [KT17]: UWAGA Zaprojektowanie programu monitoringu wód morskich w myśl RDSM wymagało rewizji TECHNICZNA: WWF Polska proponuje aby poniższy fragment nt dotychczas dotychczas realizowanego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska monitoringu prowadzonego monitoring poprzedzony był tytułem np. „Dotychczasowy środowiska morskiego tak, aby uzupełnić go o nowe wymagania RDSM przy maksymalnym monitoring środowiska morskiego”. Uwaga do całego dokumentu: brak wykorzystaniu istniejących systemów i rozwiązań. Pod koniec lat 70. XX wieku rozpoczął się rozdziałów, spisu treści, utrudnia znacznie zapoznanie się z dokumentem i jego regularny międzynarodowy monitoring Morza Bałtyckiego po podpisaniu i ratyfikowaniu zrozumienie. WWF Polska proponuje stworzenie struktury dokumentu, tak by Konwencji Helsińskiej o Ochronie Środowiska Morza Bałtyckiego. Jednocześnie w latach 70. jasno wynikało z niego z jakich części się składa i na jakich stronach można je wprowadzono stałą służbę oceanograficzną w polskiej strefie Bałtyku jako statutową służbę znaleźć. IMGW-PIB. Monitoring jakości środowiska polskiej strefy Bałtyku, wprowadzony od 1990 roku do programu Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie strefy pełnomorskiej, a od 1999 roku również w obszarach przybrzeżnych, jest realizowany według założeń programowych HELCOM COMBINE przez Ośrodek Oceanografii i Monitoringu Bałtyku na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W związku z implementacją Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE od 2007 roku realizowano w ramach PMŚ równolegle dwa programy monitoringu wód morskich, tj.: • monitoring strefy płytkowodnej Bałtyku w obrębie wód przejściowych i przybrzeżnych, wykonywany przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w Szczecinie, Gdańsku i Olsztynie, zgodny z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej w zakresie określonym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2013 poz. 1558): Dz. U. 2013 poz. 1558):

o monitoring wód przejściowych, o monitoring wód przybrzeżnych w strefie do jednej mili morskiej, • monitoring strefy głębokomorskiej Bałtyku, uwzględniający wytyczne HELCOM COMBINE oraz HELCOM MORS, a wynikający z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Helsińskiej; 9 o monitoring strefy głębokowodnej na obszarze wód terytorialnych i wyłącznej strefy ekonomicznej,

o o uzupełniający program badań strefy przybrzeżnej, zatok i zalewów.

Dodatkowo należało dokonać rewizji innych dotychczas realizowanych programów monitoringu w ramach PMŚ dotyczących elementów stanu lub elementów presji środowiska morskiego tj.: • monitoring rzek ujściowych wraz z identyfikacją punktowych zrzutów w ramach projektu HELCOM PLC - Pollution Load Compilation, wynikający z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Helsińskiej; • monitoring ptaków na obszarach morskich - wynikający z wymagań tzw. dyrektywy ptasiej.

W latach 2012-2013 w ramach realizacji Programu Monitoringu Morza Bałtyckiego HELCOM COMBINE zgodnie z zapisami Państwowego Programu Monitoringu Środowiska wykonywano 6 rejsów badawczych umożliwiających zrealizowanie pomiarów parametrów fizycznych, poborów prób do oznaczania soli biogenicznych, zmiennych biologicznych oraz substancji toksycznych w zakresie określonym dla każdej z 21 stacji podstawowych (w tym jedna wysokiej częstotliwości) oraz 2 referencyjnych jak przedstawiono poniżej.

Tabela A. Zestawienie zakresu badanych parametrów w strefie głębokowodnej w roku 2013.

Stacja Parametry P1 H, CH, B, R, MZ P140 H, CH, B, R, MZ H, CH, P5 B, R, MZ P2 H, R P3 H, R P39 H, CH, B* P116 H, CH, B*

Oznaczenia w kolumnie „Parametry": B* - badania biologiczne (chlorofil „a"), B - badania biologiczne (chlorofil „a", fitoplankton, zooplankton), CH - pomiary chemiczne (azotany, azotyny, amoniak, azot całkowity, fosforany, fosfor całkowity, krzemiany), H - pomiary hydrologiczne (temperatura, zasolenie, przezroczystość, pH, tlen, siarkowodór), H* - pomiary hydrologiczne (temperatura, zasolenie), MZ - badania biologiczne (badania makrozoobentosu),

MF - badania biologiczne (badania makrof90 bentosu), ito R - badania substancji radioaktywnych ( Sr, 137Cs).

10 Tabela B1. Zestawienie zakresu badanych parametrów w strefie płytkowodnej w roku 2013. Stacja Parametry K6 H, CH, B, R, MZ P 16 H, CH, B, R, MZ H, CH, Ł7 B, R, MZ H, CH, B, R, P110 MZ B 15 H, CH, B*, R M3 H, R, MZ ZN4 H, CH, B*, R, MZ K H, CH, B* P104 H, CH, B*, MZ B 13 H, CH, B, R, MZ KW H, CH, B ZN2 H*, R H*, R H, SW3 MZ Z Oznaczenia w kolumnie „Parametry" jak w tabeli A.

Tabela B2. Zestawienie zakresu badanych parametrów na stacjach referencyjnych w roku 2013. Stacja Parametry R4 H, CH, B* P14 H, CH, B* Oznaczenia w kolumnie „Parametry" jak w tabeli A.

Tabela B3. Zestawienie zakresu badanych parametrów na stacji wysokiej częstotliwości w roku 2013. Stacja Parametry ZP6 H, CH, B, MZ Oznaczenia w kolumnie „Parametry" jak w tabeli A.

W ramach programu badań występowania substancji toksycznych w latach 2012-2013 wykonywano pobór prób z wody (radionuklidy: cez, stront) jak i dokonywano oznaczeń substancji w organizmach (ryby, skorupiaki) oraz w osadach dennych.

11 Łowiska do analiz substancji toksycznych w rybach lub organizmach: Częstotliwość poboru prób: 1 raz w roku Łowisko Władysławowskie Łowisko Kołobrzesko-Darłowskie Zatoka Gdańska Zatoka Pomorska Pas środkowego wybrzeża Zakres oznaczeń: pestycydy, metale ciężkie, związki tributylocyny i trifenylocyny, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), eter pentabromodifenylowy PBDE, endosulfan, krótkołancuchowe

chlorowane parafiny C10-13, heksabromocyklododekan HBCDD

Łowisko do analiz substancji toksycznych w organizmach: Częstotliwość poboru prób: 1 raz w roku Sopot Zakres oznaczeń: pestycydy, metale ciężkie, związki tributylocyny i trifenylocyny, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), eter pentabromodifenylowy PBDE, endosulfan, krótkołancuchowe

chlorowane parafiny C10-13, heksabromocyklododekan HBCDD

Łowisko do analiz substancji toksycznych w osadach: Częstotliwość poboru prób: 1 raz w roku Stacje P140, P5, P39, P1, KW i GJ. Zakres oznaczeń: pestycydy i metale ciężkie

Rys. 1. Lokalizacja aktualnych stacji pomiarowo-badawczych monitoringu jakości wód Bałtyku HELCOM COMBINE (źródło: PMŚ)

12 Komentarz [KT18]: Uwaga techniczna Zgodnie z definicją Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskich, wody morskie jak wyżej: zakończył się fragment o HELCOM COMBINE I rozpoczął się fragment obejmują wody do zasięgu granicy wyłącznej strefy ekonomicznej, na których państwa zupełnie nowy. WWF proponuje zawrzeć go w nowym rozdziale. wykonują swoje prawa jurysdykcyjne oraz wody przybrzeżne o ile szczególne aspekty stanu ekologicznego środowiska morskiego nie były już przedmiotem wspomnianej dyrektywy lub innych przepisów prawa wspólnotowego.

Zasięg i podział polskich obszarów morskich przedstawiony jest na rys. 2.

Rys. 2. Polskie obszary morskie poddane ocenie wstępnej zgodnie z art. 8 Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej (źródło: PMŚ)

Na potrzeby wykonania wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich w obrębie polskich obszarów morskich zostały wydzielone podakweny (rys. 3, Tabela C.), zgodnie z podziałem ustalonym na poziomie regionu w ramach projektu HELCOM CORESET.

Rys. 3. Podakweny Morza Bałtyckiego wyznaczone w ramach HELCOM CORESET BD 2/2011(źródło: PMŚ)

Tabela C. Podakweny Morza Bałtyckiego wyznaczone wg HELCOM CORESET BD 2/2011 wraz z zaproponowanymi podakwenami w polskich obszarach morskich: 35A - polska część Zalewu Wiślanego i 38A - polska część Zalewu Szczecińskiego

Numer podakwenu Nazwa angielska Nazwa polska 27 Eastern Baltic Proper Offshore Wody otwarte wschodniej części waters Bałtyku Właściwego 33 Gulf of Gdańsk Offshore waters Wody otwarte Zatoki Gdańskiej 35 Gulf of Gdańsk Polish Coastal Polskie wody przybrzeżne Zatoki waters Gdańskiej 36 Bornholm Basin Offshore waters Wody otwarte Basenu Bornholmskiego 38 Bornholm Basin Polish Coastal Polskie wody przybrzeżne Basenu waters Bornholmskiego 62 Eastern Baltic Proper Polish Polskie wody przybrzeżne Coastal waters wschodniej części Bałtyku Właściwego 35A Vistula Lagoon Polish part Polska część Zalewu Wiślanego 38A Szczecin Lagoon Polish part Polska część Zalewu Szczecińskiego

14 W tabelach 1-7 przedstawiono zestawienie podprogramów monitoringu i odpowiadających im wskaźników podstawowych zalecanych w Decyzji Komisji 2010/477/UE z dnia 1 września 2010 r. (Commission Decision of 1 September 2010 on criteria and methodological standards on good environmental status of marine waters (notified under document C(2010)5956), Official Journal of the European Union L232/14, 2.9.2010) i uzgodnionych w ramach prac grupy HELCOM CORESET. Wskaźniki wykorzystane w projekcie wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich zostały wyróżnione *(gwiazdką). Komentarz [P19]: W dokumencie W tabelach podano także zestawienie niezbędnych parametrów do badań. autorzy odnoszą się do “wskaźników podstawowych zalecanych w Decyzji Komisji 2010/477/UE…” oraz niezbędnych parametrów do badań. Nie wyjaśniają jednak, czy w ramach Programu Monitoringu Wód Morskich wykorzystane zostaną wszystkie proponowane wskaźniki czy tylko te „niezbędne”. WWF Polska wnosi o uszczegółowienie tych zapisów.

15 Tabela 1 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia programu monitoringu wód morskich - bioróżnorodność (cechy C1, C4, C6)

Wskaźniki podstawowe Podprogram HELCOM CORESET Wymagane parametry Uwagi

Pelagial Fitoplankton brak wskaźników skład taksonomiczny, liczebność,

biomasa Zooplankton brak wskaźników skład taksonomiczny, liczebność, Proponowane wskaźniki: biomasa - biomasa widłonogów [%], - biomasa mikrofagowego

mezozooplanktonu [%], -

różnorodność gatunkowa zooplanktonu

- średnie rozmiary zooplanktonu (Mean Size) poziom brak wskaźników siedliska/zasięg rozmieszczenie brak wskaźników gatunków Bental makroglony SM1* skład gatunkowy, biomasa, stopień

i pokrycia dna, rodzaj dna okrytozalążkowe makrozoobentos multimetryczny indeks B* skład gatunkowy, liczebność, biomasa

odsetek biomasy/liczebności brak wskaźników osobników o określonej długości ciała poziom brak wskaźników siedliska/zasięg

rozmieszczenie brak wskaźników gatunków szkody fizyczne brak wskaźnika Kręgowce ryby - indeks wielkich ryb (LFI 1) - waga i liczebność ryb innych

16 Podprogram Wskaźniki podstawowe Wymagane parametry Uwagi HELCOM CORESET w wodach otwartych,* gatunków niż przemysłowe - indeks wielkich ryb (LFI 2) w wodach strefy głębokomorskiej, w wodach przybrzeżnych, - waga i liczebność ryb innych - liczebności gatunków gatunków niż przemysłowe kluczowych w wodach w wodach strefy przybrzeżnej i wód

przybrzeżnych, przejściowych, - liczebność kluczowych grup - analiza ichtiologiczna troficznych w wodach reprezentatywnej próby ryb innych niż przybrzeżnych (ryby przemysłowe drapieżne) w wodach strefy głębokomorskiej, przybrzeżnej i w wodach przejściowych: rozmiar, masa

osobnicza, wiek, płeć, stadium rozwoju gonad i wypełnienie żołądka ssaki: - tempo wzrostu populacji, włączenie do programu

foka szara, - warstwa tkanki tłuszczowej, - monitoringu zdjęć morświn odsetek ciężarnych ssaków, lotniczych, a Komentarz [KT20]: Komentarz MŁ: WWF Polska wnioskuje o rozszerzenie tego - przyłów ssaków zapisu: włączenie do programu Ptaki produktywność bielika*: - liczba par ze znanym wynikiem monitoringu zdjęć lotniczych, a w przypadku monitoringu morświna także - produktywność (wydajność), lęgowym, monitoringu akustycznego.” - sukces lęgowy, - liczebność ptaków w okresie WWF Polska wnioskuje też o dodanie - wielkość lęgowa lęgowym, zapisu: Badanie grubości tkanki tłuszczowej martwych ssaków morskich - liczba piskląt na parę lęgową, znalezionych na plaży z wykorzystaniem zorganizowanej i przeszkolonej grupy - liczba piskląt na parę z sukcesem wolontariuszy Błękitnego Patrolu WWF.. - liczebność zimujących - liczba ptaków w przeliczeniu na 1 ptaków morskich*, godz. rejsu - liczebność ptaków - liczba ptaków gatunków podstawowych morskich w okresie na 1 km2, lęgowym, - liczba gatunków dodatkowych na 1 km2 *gwiazdka oznacza, że wskaźnik został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich

Tabela 2 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia programu monitoringu wód morskich - gatunki obce (cecha C2)

Podprogram Wskaźniki podstawowe HELCOM CORESET Wymagane parametry Uwagi Pelagial fitoplankton - pojawianie się nowych skład taksonomiczny gatunków obcych, - rozmieszczenie wybranych gatunków zooplankton obcych, skład taksonomiczny ryby - wskaźnik BPL skład taksonomiczny Bental ryby - pojawianie się nowych skład taksonomiczny gatunków obcych, - rozmieszczenie wybranych gatunków zoobentos obcych, skład taksonomiczny - wskaźnik BPL

Tabela 3 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia programu monitoringu wód morskich - komercyjne gatunki ryb i mięczaków (cecha C3)

Wskaźniki podstawowe HELCOM Podprogram CORESET Wymagane parametry Uwagi Ryby**: strefa głębokomorska - LFI 1 (indeks wielkich ryb), - waga i liczebność gatunków wyniki z Komentarz [P22]: WWF Polska zwraca uwagę, że biorąc pod uwagę doradztwo (ICES 25 i ICES 26) - śmiertelność połowowa, przemysłowych występujących w programu ICES z 2014 roku w stosunku do stada - stosunek połowu do wskaźnika połowach BITS, „Wieloletni wschodniego dorsza, w którym mowa o biomasy, zmianie struktury wielkości poszczególnych - osobnicza analiza Program grup wiekowych wydaje się, że - wskaźniki biomasy, ichtiologiczna: rozmiar, masa Zbierania wykorzystanie indeksu wielkich ryb nie jest - udział ryb o wielkości ciała większej niż uzasadnione. Do momentu poznania nowej ciała, płeć, wiek, stadium Danych struktury wielkościowej i wiekowej tej średnia wielkość przy osiągnięciu rozwoju gonad, wypełnienie Rybackich" , populacji powinny być wykorzystane dojrzałości płciowej, bardziej precyzyjne wskaźniki takie jak żołądka finansowanego wielkość ciała przy osiągnięciu dojrzałości - średnia maksymalna długość ciała przez MRiRW; płciowej, rozkład wielkości w zależności od wszystkich odnotowanych gatunków, - wieku. 95. percentyl składu długościowego, także cechy: C1 i Komentarz [P21]: WWF Polska zwraca - wielkość ciała przy osiągnięciu uwagę, podobnie jak we wcześniejszym C4 komentarzu(P1) – że konieczne jest dojrzałości płciowej rozszerzenie obszaru monitoringu. Komentarz [P23]: WWF Polska wnosi o o włączenie do wymaganych parametrów dodatkowego parametru będącego efektem wejścia w życie zreformowanej Wspólnej Polityki Rybołówstwa Unii Europejskiej, tj.: ** program opracowywany w ramach umowy nr 43/2013/F z dnia 14 października 2013r. pomiędzy GIOŚ i MIR-PIB, dotyczącej realizacji Liczba stad komercyjnie poławianych ryb o projektu: „Monitoring ichtiofauny w polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku" biomasie powyżej poziomu biomasy pozwalającego na uzyskanie i podtrzymanie maksymalnego podtrzymywanego połowu.

Monitoring w zakresie zaproponowanego parametru może być prowadzony w oparciu o dane ICES i nie wymaga ponoszenia dodatkowych nakładów finansowych.

19 Tabela 4 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia programu monitoringu wód morskich - eutrofizacja (cecha C5)

Wskaźniki podstawowe HELCOM Podprogram CORESET / EUTRO Wymagane parametry Uwagi Dopływ substancji dopływ rzeczny wg HELCOM PLC stężenia rozpuszczonych biogennych nieorganicznych fosforanów, azotanów, azotynów, jonów amonowych, krzemianów, fosforu ogólnego i azotu ogólnego depozycja wg HELCOM PLC stężenia rozpuszczonych atmosferyczna nieorganicznych fosforanów, azotanów, azotynów, jonów amonowych, fosforu ogólnego i azotu ogólnego odpływ ze źródeł wg HELCOM PLC stężenia rozpuszczonych rozproszonych nieorganicznych fosforanów, azotanów, azotynów, jonów amonowych, fosforu ogólnego i azotu ogólnego Substancje biogenne w morzu - stężenia zimowe (I-III) rozpuszczonych stężenia rozpuszczonych nieorganicznych fosforanów* i azotu nieorganicznych fosforanów, nieorganicznego*, azotanów, azotynów, jonów - średnie stężenia roczne rozpuszczonych amonowych, krzemianów, nieorganicznych fosforanów* i azotu fosforu ogólnego i azotu nieorganicznego*, ogólnego - średnie stężenia fosforu ogólnego* i azotu ogólnego w miesiącach letnich (VI-IX)*, - średnie stężenia roczne fosforu ogólnego* i azotu ogólnego, - proporcje pierwiastków limitujących produkcję

20 Podprogram Wskaźniki podstawowe HELCOM Wymagane parametry Uwagi CORESET / EUTRO Bezpośrednie skutki fitoplankton - średnie stężenie chlorofil-a w miesiącach stężenia chlorofilu-a w wodzie letnich (VI-IX)*, morskiej - średnie roczne stężenie chlorofilu-a* - brak wskaźnika biomasy, skład gatunkowy, liczebność, - brak wskaźnika taksonomicznego biomasa gatunki toksyczne częstotliwość zakwitów przezroczystość wody - średnia przezroczystość wody w widzialność krążka Secchi miesiącach letnich (VI-IX)*, - średnia roczna przezroczystość wody morskiej* fitobentos SM1 skład gatunkowy, biomasa, stopień pokrycia dna, rodzaj dna Pośrednie skutki zoobentos multimetryczny indeks B* skład gatunkowy, liczebność, biomasa natlenienie wody - dług tlenowy ( niedobór)1 stężenie tlenu na poziomach pomiarowych, zasolenie, temperatura - minimalne stężenie tlenu przy dnie w stężenie tlenu w wodzie miesiącach letnich (VI-IX)* morskiej na poziomach pomiarowych *gwiazdka oznacza, że wskaźnik został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich 1wg projektu HELCOM TARGREV (HELCOM 2013)

21 Tabela 5 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia monitoringu - warunki hydrograficzne (cecha C7) Komentarz [KT24]: WWF Polska postuluje o wyjaśnienie jaka jest zależność pomiędzy podprogramami monitoring wskazanymi w tabeli 5 a podprogramami Podprogram Wskaźniki podstawowe Wymagane parametry Uwagi monitoring w schemacie nr 1 (str.7) Charakterystyka przestrzenna powierzchnia dna morskiego zabudowa hydrotechniczna brzegu: niniejszego dokumentu. trwałych zmian dotkniętego trwałymi zmianami - długość opasek brzegowych, Komentarz [M25]: WWF Polska proponuje dodanie parametru: „ długość i hydromorfologicznymi* - liczba ostróg (długość brzegu na jakiej liczba progów podwodnych oddalonych od występują i zasięg w kierunku morza) brzegu”. Progi podwodne stanowią jedną z istotnych metod umacniania brzeg, która - zasilanie brzegu, również powinna być uwzględniona. - pogłębianie torów wodnych, - składowanie urobku z pogłębiania torów wodnych i portów, - kotwicowiska. Komentarz [KT26]: WWF Polska proponuje dodanie sztucznych wysp na Wpływ trwałych zmian zasięg przestrzenny siedliska brak parametrów/wskaźników potrzeby morskich farm wiatrowych (z uwagi na plany budowy wielu takich farm hydrograficznych dotkniętego trwałymi zmianami w polskiej strefie morskiej) zmiany w siedlisku (np.: obszary brak parametrów/wskaźników tarła, szlaki migracji ryb, ptaków i ssaków) w odniesieniu do zmian warunków hydrograficznych *gwiazdka oznacza, że wskaźnik został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich

22 Tabela 6 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia monitoringu - substancje zanieczyszczające i efekty zanieczyszczeń (cechy C8 i C9)

Wskaźniki podstawowe HELCOM Podprogram CORESET Wymagane parametry Uwagi Stężenia substancji organizmy etery polibromodifenylowe PBDE* zanieczyszczających w heksabromocyklodekan HBCDD* odpowiednich sulfonian perfluorooktanu PFOS* matrycach - dioksyny, furany i polichlorowane - 2,3,7,8- TCDD TEQ,* środowiskowych bifenyle - dl-PCB,* - 7 kongenerów PCB* - wielopierścieniowe węglowodory - dibenzo(a,h)antracen* aromatyczne (WWA), - fluoranten* - metabolity WWA - antracen*

- naftalen - benzo(g,h,i)perylen* - benzo(a)piren* - benzo(k)fluoranten* - benzo(b)fluoranten* - benzo(a)antracen* - piren* - fluoren - ideno(1,2,3-cd)piren* - chryzen* - fenantren* - acenaftylen - 1-hydroksypiren - 1-hydroksyfenantren

metale - rtęć (Hg)* -

kadm (Cd)* - ołów (Pb)* radionuklidy cez (137Cs)* związki tributylocyny/imposex - TBT*,

23 Podprogram Wskaźniki podstawowe HELCOM Wymagane parametry Uwagi CORESET - indeks imposex farmaceutyki diklofenak 17-alfa-etynyloestradiol osady - dioksyny, furany i polichlorowane - 2,3,7,8- TCDD TEQ,* bifenyle - dl-PCB,* - 7 kongenerów PCB* - wielopierścieniowe węglowodory - dibenzo(a,h)antracen* aromatyczne (WWA), - fluoranten* - metabolity WWA - antracen* - naftalen - benzo(g,h,i)perylen* - benzo(a)piren* - benzo(k)fluoranten* - benzo(b)fluoranten* - benzo(a)antracen* - piren* - fluoren

- ideno(1,2,3-cd)piren*

- chryzen* - fenantren* - acenaftylen* - 1-hydroksypiren - 1-hydroksyfenantren metale - rtęć (Hg)* - kadm (Cd)* - ołów (Pb)* woda radionuklidy - stężenie 137Cs*

- stężenie238Sr 239+240 90 - stężenie Pu, Pu Poziom wpływu efekty ogólny wskaźnik stabilność membrany lizosomalnej substancji biolo- stresu zanieczyszczających giczne wskaźnik test indukcji mikrojąder (MN) liczba erytrocytów ze zmianami genotoksyczności chromosomalnymi w próbce krwi

24 Podprogram Wskaźniki podstawowe HELCOM Wymagane parametry Uwagi CORESET o zaburzenia sukces reprodukcyjny węgorzycy Zanieczyszczenia rozmnażania i skorupiaków charakterze nagłym ogólny wskaźnik choroby ryb zdrowia ryb *gwiazdka oznacza, że wskaźnik został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich

25 Tabela 7 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia monitoringu - odpady w środowisku morskim (cecha C10)

Podprogram Wskaźniki podstawowe Wymagane parametry Uwagi

ilość, skład, rozmieszczenie śmieci/odpady na linii brzegowej*2 przestrzenne, ew. źródło śmieci/odpady w słupie wody: Właściwości odpadów w środowisku ilość, skład, rozmieszczenie - na powierzchni morskim i przybrzeżnym przestrzenne, ew. źródło - na dnie morskim Komentarz [P27]: WWF Polska wnosi o ilość, rozmieszczenie przestrzenne, ew. włączenie dodatkowej kategorii: porzucone mikrodrobiny sieci rybackie (DFG) – zgodnie z skład komentarzem P2 śmieci/odpady przyswajane przez Wpływ odpadów na życie w morzu ilość, skład zwierzęta morskie *gwiazdka oznacza, że wskaźnik został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich 2wskaźniki ustalone na podstawie opracowania Jóźwiak (2010)

26 Tabela 8 Wskaźniki i parametry dla prowadzenia monitoringu - podwodny hałas i inne źródła energii (cecha C11)

Podprogram Wskaźniki podstawowe Wymagane parametry Uwagi

Rozkład czasowo-przestrzenny liczba dni występowania dźwięków występowanie dźwięków dźwięków impulsowych impulsowych przekraczających próg impulsowych w wybranych hałasu powodującego kwadratach regionalnych przemieszczenie osobników populacji fauny morskiej

Poziom hałasu otoczenia (żegluga) uśredniony poziom hałasu dla 1 roku, poziom hałasu na określonych związany z hałasem otoczenia w stacjach pomiarowych pasmach o szerokości dwóch trzecich oktaw w zakresie częstotliwości 63 i 125 Hz (częstotliwości środkowe)

27 Program - bioróżnorodność (C1, C4, C6) Komentarz [P28]: WWF Polska proponuje dołączyć C2 – gatunki obce do listy.

Program bioróżnorodność obejmuje 3 cechy: C1 - bioróżnorodność, C4 - sieci Gatunki obce mają bezpośredni wpływ na różnorodność gatunkową. Gatunki troficzne i C6 - integralność dna morskiego. Monitoring odnosić się będzie do strefy inwazyjne i obce mogą wypierać gatunki rodzime z nisz ekologicznych i przyczyniać pelagicznej, strefy dennej, a także obejmie kręgowce, w tym ssaki zasiedlające środowisko się do utraty r. biologicznej. morskie i ptaki. Podprogram pelagial (siedliska pelagiczne) odnosi się do toni wodnej. Wymagane elementy to fitoplankton, zooplankton oraz, na poziomie siedliska, zasięg/obszar zajmowany przez gatunek i rozmieszczenie gatunków. W odniesieniu do zasięgu siedliska i rozmieszczenia gatunków nie ustalono dotychczas reprezentatywnych wskaźników. Elementy te zostaną włączone do podprogramu pelagial po opracowaniu wskaźników i wyznaczeniu mierzonych parametrów. Nie ustalono także wskaźników bioróżnorodności dla fitoplanktonu, natomiast w aktualnym programie monitoringu wód przejściowych i przybrzeżnych, wykonywanym na potrzeby RDW, oraz w programie monitoringu jakości wód Bałtyku HELCOM COMBINE, fitoplankton jest monitorowany w zakresie składu taksonomicznego, liczebności i biomasy (tab. 1), co powinno zabezpieczyć wymagania informacyjne w zakresie potencjalnych wskaźników. W odniesieniu do zooplanktonu, jednym z zalecanych przez Decyzję Komisji Europejskiej wskaźników podstawowych do oceny cechy bioróznorodność bioróżnorodność jest trend liczebności gatunków/grup istotnych dla funkcjonowania ekosystemu. Grupa HELCOM COREST zaproponowała 4 wskaźniki (candidate indicators) związane z zooplanktonem: i) biomasa widłonogów, ii) biomasa mikrofagowego mezozooplanktonu, iii) różnorodność gatunkowa zooplanktonu oraz iv) średnie rozmiary zooplanktonu. Wskaźniki te są istotne do oceny składu taksonomicznego zbiorowości zooplanktonu, ocena w ramach cechy 1 - bioróżnorodność i zasobów pożywienia dla ryb planktonożernych - cecha 4 - sieci troficzne, a także spełnia potrzeby identyfikacji gatunków nierodzimych w ramach monitoringu cechy C2 - gatunki obce. Zooplankton jest aktualnie monitorowany w programie monitoringu Bałtyku HELCOM COMBINE w zakresie oznaczania składu gatunkowego, liczebności i biomasy, a więc spełniającym wymagania RDSM. Aktualnie prowadzony monitoring polskiej strefy Morza Bałtyckiego zabezpiecza wymagania informacyjne niezbędne do wykorzystania wyżej wymienionych wskaźników w opracowaniu oceny stanu. W odniesieniu do mikrofagowego mezozooplanktonu proponuje się opracowanie dwóch parametrów: biomasę i udział procentowy w całkowitej biomasie zooplanktonu. Parametr średni rozmiar zooplanktonu wymaga testowania. Należy podjąć pracę badawczą, który z parametrów będzie właściwym dla polskich obszarów morskich: stosunek

28 całkowitej biomasy do całkowitej liczebności (wszystkie gatunki), czy stosunek całkowitej biomasy do liczebności grup pojawiających się stale. Podprogram bental (siedliska bentosowe) odnosi się do charakterystyki zbiorowisk fauny i roślinności dennej. Wymaganymi elementami monitoringu są stan zbiorowisk roślinnych i fauny dennej oraz na poziomie siedliska: zasięg/obszar zajmowany przez gatunek, rozmieszczenie gatunków i szkody fizyczne. W odniesieniu do elementów wymaganych do monitorowania na poziomie siedliska dotychczas nie ustalono reprezentatywnych wskaźników. Elementy te zostaną włączone do podprogramu pelagial po Komentarz [P29]: Podany fragment opracowaniu wskaźników i wyznaczeniu mierzonych parametrów. odnosi się do programu pelagial. Natomiast fragment dotyczy programu bental. WWF Do oceny bioróżnorodności w kryterium „stan typowych gatunków i zbiorowisk", stan Polska wnosi o rewizję wskazanego fragmentu. zbiorowisk dna morskiego jest oceniany za pomocą multimetrycznych indeksów zoobentosu. Dla polskich obszarów morskich został opracowany w tym zakresie indeks B. Ocena stanu makrozoobentosu za pomocą tego indeksu wymaga prowadzenia corocznych badań monitoringowych na reprezentatywnych stacjach w zakresie składu gatunkowego, liczebności i biomasy bezkręgowców dennych. W celu pełnego scharakteryzowania strefy pełnomorskiej w zakresie makrozoobentosu należy rozszerzyć aktualny program monitoringu Bałtyku o kontrolę na obszarze Rynny Słupskiej na stacjach P2 i P3.

Rys. 4. Lokalizacja stanowisk badań fitoplanktonu, zooplanktonu, fitobentosu i makrozoobentosu na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

29 Stan zbiorowisk roślinności dennej charakteryzowany jest przez wskaźnik stanu makrofitów - indeks SM1 - stosunek biomasy gatunków wieloletnich do całkowitej biomasy roślin podwodnych. Aktualnie monitoring fitobentosu obejmuje stanowiska w Zalewie Wiślanym, badane w ramach monitoringu wód przejściowych i przybrzeżnych wykonywanym na potrzeby RDW oraz 4 stanowiska monitorowane w ramach programu COMBINE: w Zalewie Puckim, Zatoce Puckiej, części wód przybrzeżnych Rowy- Jarosławiec Wschód i w obrębie Ławicy Słupskiej. Zakres merytoryczny: struktura gatunkowa, biomasa występujących gatunków oraz stopień pokrycia dna spełnia wymagania obu Dyrektyw. Proponuje się przeprowadzenie programu pilotowego dla rozpoznania nowych miejsc występowania makrofitobentosu, np. w Zalewie Szczecińskim i Zalewie Kamieńskim, w celu wprowadzenia nowych lokalizacji do monitoringu wód przejściowych i przybrzeżnych dla spełnienia wymagań RDW i dyrektywy siedliskowej oraz w wodach strefy płytkowodnej dla spełnienia wymagań RDSM i dyrektywy siedliskowej.

Podprogram kręgowce odnosi się do ryb, ssaków morskich i ptaków. Program monitoringu w zakresie ryb został opracowany w ramach umowy pomiędzy GIOŚ i MIR-PIB. Szczegółowy program badań w zakresie gatunków ryb innych niż przemysłowe (w tym gatunków obcych/inwazyjnych) został rozdzielony na obszary wód przejściowych i wód przybrzeżnych, w rozumieniu RDW, oraz wód strefy głębokomorskiej (wody terytorialne i wyłączna strefa ekonomiczna). Badania monitoringowe ichtiofauny zostaną wykonane w oparciu o „Przewodnik metodyczny do badań terenowych i analiz laboratoryjnych ichtiofauny w wodach przejściowych i przybrzeżnych w ramach monitoringu ichtiofauny" dostępny pod adresem http://www.gios.gov.pl//zalaczniki/artykuly/Przewodnik_metodyczny_do_badan_terenowych _i_analiz_laboratoryjnych.pdf (opracowany w ramach umowy nr 61/2010/F pomiędzy GIOŚ i MIR-PIB). W stosunku do standardowego poboru prób na potrzeby realizacji programu zgodnego z RDW zostanie przeprowadzona analiza następujących elementów: określenie wagi i liczebności ryb (innych gatunków niż przemysłowe) z uwzględnieniem gatunków obcych/inwazyjnych, analiza ichtiologiczna reprezentatywnej próbki ryb uwzględniająca rozmiar, masę osobniczą, płeć, wiek, stadium rozwoju gonad i wypełnienie żołądków Program monitoringu ryb, przygotowany na lata 2014-2016 obejmie kontrolą 6 spośród 9 części wód przejściowych, tj.: Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska Wewnętrzna, Zewnętrzna Zatoka Pucka, Zalew Pucki, Ujście Wisły Przekop i Zalew Szczeciński. Należy wziąć pod

30 uwagę konieczność rozszerzenia tego programu na pozostałe części wód przejściowych w latach 2017-2021 na potrzeby zapewnienia oceny stanu/potencjału ekologicznego do planów gospodarowania w dorzeczach (Zalew Kamieński, ujście Dziwny i ujście Świny). W okresie 2014 i 2015, badania w częściach wód objętych programem zostaną wykonane dwukrotnie.

Rys. 5. Lokalizacja stanowisk badań ichtiofauny na obszarach wód przejściowych. (źródło: PMŚ)

31 W odniesieniu do części wód przybrzeżnych, w okresie 2014-2016, badania monitoringowe ryb zostaną wykonane 1 raz w 2 wybranych jednolitych częściach wód Komentarz [P30]: WWF Polska zwraca przybrzeżnych. uwagę, że zapis jest niejasny. Czy w

okresie 2014-2016 badania zostaną przeprowadzone raz, czy raz na rok? Czy w ramach każdego badania przeprowadzone zostaną tylko dwa badania w jednolitych częściach wód przybrzeżnych? WWF Polska wnosi o uszczegółowienie zapisu.

W odniesieniu do dwóch badań w jednolitych częściach wód przybrzeżnych WWF Polska wnosi o rozszerzenie zakresu badań. Polskie wody przybrzeżne nie są środowiskiem homogennym – poszczególny obszary charakteryzują się występowaniem różnych siedlisk i różnych gatunków, w związku z czym oparcie monitoringu o dwa jednolite obszary badawcze nie pozwoli na uzyskanie rzetelnych danych o składzie gatunkowym i różnorodności biologicznej ichtiofauny w polskich wodach przybrzeżnych.

Rys. 6. Lokalizacja stanowisk badań ichtiofauny na obszarach wód przybrzeżnych. (źródło: PMŚ)

W obrębie strefy głębokomorskiej monitoring ichtiologiczny w latach 2014-2016 zostanie przeprowadzony w oparciu o uzupełnienie o pomiar i analizę wymienionych wyżej elementów wszystkich gatunków ryb występujących w połowach wykonywanych w ramach tzw. Baltic International Trawl Surveys (BITS), prowadzonych przez Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji Wieloletniego Programu Zbierania Danych Rybackich na zlecenie MRiRW. Badania w ramach BITS prowadzone są zgodnie z międzynarodowym programem koordynacyjnym opracowanym przez grupę roboczą WG BIFS, w podrejonach ICES 25 i 26. Przedstawiony tutaj projekt programu monitoringu ichtiofauny nie uwzględnia obszaru Ławicy Słupskiej, która jest obszarem chronionym w sieci Natura 2000 (PLC9001) oraz proponowanym obszarem referencyjnym dla polskiej strefy Bałtyku. Dlatego wydaje się

32 32 właściwe rozważenie rozszerzenia programu, wg zasad dla wód przybrzeżnych, także na Komentarz [K31]: Fundacja WWF Polska zwraca uwagę na niedostateczne obszar Ławicy Słupskiej w ramach monitoringu gatunków i siedlisk, wymaganego przez uwzględnienie w PMŚ monitoringu stanu populacji ssaków morskich. Zadania dyrektywę siedliskową. W latach 2015-2018, GIOŚ będzie realizować przedsięwzięcie pn. monitoringowe oprócz monitoringu przyłowu oraz zdjęć lotniczych powinny „Monitoring gatunków i siedlisk na polskich obszarach morskich", spełniający wymagania uwzględniać również bieżący monitoring stanu populacji ssaków morskich, a także dyrektywy siedliskowej w tym zakresie, który zapewni dane do testowania wskaźników stanu ich siedlisk. Założenia zintegrowanego monitoringu populacji ssaków morskich mogą uwzględniać podstawowych RDSM. wypracowane przez Fundację WWF Polska i zawarte w programach ochrony założenia ( Na podstawie wyników uzyskanych w badaniach monitoringu ichtiofauny w „Program ochrony foki szarej – projekt”, „Program ochrony morświna – projekt”). wodach przejściowych, przybrzeżnych i w strefie głębokomorskiej oraz na podstawie Brak ogólnie przyjętej metodologii monitoringu ssaków morskich nie powinien wyników z rejsów BITS możliwe będzie wyznaczenie następujących wskaźników mających wykluczać monitoringu stanu populacji z PMŚ, a powinien skutkować opracowaniem zastosowanie do oceny stanu środowiska wód morskich: adekwatnych metod, które zostaną wdrożone i uwzględnione w PMŚ. - indeks wielkich ryb (LFI 2) w wodach przejściowych i przybrzeżnych (C1 i C4), Istotne wsparcie w regularnym - liczebność gatunków kluczowych w wodach przybrzeżnych (C1 i C4), monitoringu występowania na polskim wybrzeżu ssaków bałtyckich stanowi - liczebność kluczowych grup troficznych (ryby drapieżne) w wodach przybrzeżnych (C1 Błękitny Patrol WWF. Jest to sieć 200 wolontariuszy, mieszkających na całym i C4), polskim wybrzeżu Bałtyku i działających aktywnie na rzecz ochrony bałtyckiej przyrody. Wolontariusze po odpowiednim - indeks wielkich ryb (LFI 1) w wodach otwartego morza (C3), przeszkoleniu oraz wypracowaniu z ekspertami odpowiedniej metodologii - śmiertelność połowowa (C3), mogliby stanowić znaczące ogniwo w monitoringu stanu populacji ssaków - stosunek połowu do wskaźnika biomasy(C3), morskich. - wskaźniki biomasy (C3), Komentarz [K32]: Fundacja WWF wnosi o uwzględnienie w PMŚ również - udział ryb o wielkości ciała większej niż średnia (C3), weryfikacji raportów o przyłowach, w postaci metod niezależnego monitoringu. Wiadomym jest, że programy - średnia maksymalna długość ciała wszystkich gatunków odnotowanych (C3), monitoringowe, w szczególności z udziałem obserwatorów, są kosztowne, a na - 95. percentyl składu długościowego (C3), mniejszych jednostkach trudne do realizacji. Należy rozpatrzyć monitoring - wielkość ciała przy osiągnięciu dojrzałości (C3), - obserwatorów na dodatkowych jednostkach inspekcyjnych. W celu obecność gatunków nierodzimych (C2). optymalizacji inwestycji należałoby integrować monitoring dotyczący ssaków morskich z monitorowaniem innych ... Komentarz [K33]: Zgodnie z tabelą nr W ramach monitorowania stanu populacji planuje się monitorowanie przyłowu 1 (str. 17)próby materiału z martwych osobników ssaków morskich, zbadane pod ptaków i ssaków morskich poprzez rozszerzenie programu monitoringu „Wieloletni kątem odpowiednich cech, stanowią również wskaźniki do oceny Program Zbierania Danych Rybackich" o obowiązkowe raportowanie przypadków przyłowu bioróżnorodności. W związku z tym Fundacja WWF wnosi o poszerzenie ptaków i sakówssaków morskich do Centrum Monitoringu Rybołówstwa. Monitoring przyłowu zakresu badań i wykorzystanie prób z martwych ssaków również do monitoringu jest aktualnie jedynym wskaźnikiem możliwym do uzyskania danych w zakresie morświnów środowiska wód morskich w zakresie bioróżnorodności. ... i fok. Ponadto, w ramach tego samego programu monitoringu proponuje się pobieranie Komentarz [K34]: Wnosimy o dodanie celu - monitoring i ocena bioróżnorodności materiału z martwych osobników do badań dla cech C1, C4, C6, C8, C9 i C10 w celu badania w Bałtyku. substancji szkodliwych i śmieci w żołądkach przyłowionych ptaków i ssaków. Komentarz [K35]: Wnosimy o zmianę na odpady. Do czasu ustanowienia programów ochrony fok w ramach obszaru Natura 2000 (PLB220044) Komentarz [K36]: Fundacja WWF Polska zwraca uwagę, że próby nie Ostoja w Ujściu Wisły i ich monitoringu na potrzeby dyrektywy siedliskowej, przewiduje się powinny dotyczyć jedynie przyłowionych osobników. Badania powinny być pozyskiwanie zdjęć lotniczych wykonywanych nad rezerwatem podczas lotów Urzędu uzupełnione o próby pobierane od martwych zwierząt znajdowanych na plażach, w przypadku których nie ma pewności co do przyczyny śmierci. 33 Morskiego w zakresie kontroli nielegalnych rozlewów olejowych. Zdjęcia powinny pozwolić na obserwacje zmian liczebności.

W odniesieniu do ssaków morskich przewiduje się włączenie do programu PMŚ Komentarz [K37]: Zwracamy uwagę na monitoringu występowania morświnów (Phocoena phocoenaPheocena pheocena). Metoda brak informacji, jaka metoda zostanie wykorzystana do monitoringu detekcji obecności morświnów testowana jest w ramach projektu SAMBAH. Nowatorstwo występowania morświnów. metodyki polega na zastosowaniu jej na dużym obszarze o małym zagęszczeniu morświnów. Zgodnie z opracowanym przez Fundację WWF Polska „Programem ochrony Na mniejszym obszarze metodyka jest znana, przetestowana i zweryfikowana. Pełna morświna – projekt” monitoring obecności morświnów powinien być realizowany weryfikacja metody oraz wyniki badań dla całego obszaru objętego badaniami (Morze głównie metodą hydroakustycznej detekcji przy pomocy wystawianych stacjonarnie Bałtyckie w zakresie głębokości od 5m do 80m będzie dostępna w 2014 roku. W latach 2015- rejestratorów (np. typu C-POD). Jest to jedyna doświadczalnie sprawdzona 2018, GIOŚ będzie realizować przedsięwzięcie pn. „Monitoring gatunków i siedlisk na metoda, zalecana dla Morza Bałtyckiego i innych rejonów o małym zagęszczeniu morświnów, gwarantująca polskich obszarach morskich", spełniający wymagania w zakresie dyrektywy siedliskowej, reprezentatywność wyników. Inne standardowe metody, stosowane w który zapewni dane do testowania wskaźników podstawowych RDSM. rejonach o dużej liczebności gatunków (tj.

obserwacje z pokładów statków, samolotów, z brzegów klifowych czy nagrywanie odgłosów morświnów za W odniesieniu do ptaków, do oceny stanu środowiska morskiego w podprogramie pomocą hydrofonu holowanego za jednostką pływającą), są uznane za kręgowce wytypowano następujące wskaźniki: liczebność ptaków morskich z okresu nieefektywne w warunkach Morza Bałtyckiego i mogą pełnić jedynie rolę lęgowego, liczebność zimujących ptaków morskich oraz produktywność bielika (chociaż w metod uzupełniających, nie zaś podstawowych dla dokonywania badań odniesieniu do tego ostatniego wskaźnika opinie ekspertów są kontrowersyjne). Do określenia obecności morświnów. Rekomendowane jest zagęszczanie sieci liczebności zimujących ptaków morskich będą wykorzystane dane z Monitoringu Zimujących punktów pasywnego monitoringu akustycznego w miejscach stwierdzonego występowania morświnów w celu Ptaków Morskich (MZPM), prowadzonego od stycznia 2011 r. przez Główny Inspektorat ewentualnego uściślenia znaczenia tych miejsc czasu występowania w nich Ochrony Środowiska zgodnie z wymaganiami dyrektywy ptasiej. morświnów. Zaleca się także monitoring takich miejsc, co do których nie ma W ramach monitorowania wskaźnika podstawowego produktywność bielika współczesnych danych o występowaniu morświnów. (Haliaeetus albicilla) będą wykorzystane wyniki pochodzące z Państwowego Monitoringu Sformatowano: Polski (Polska) Ptaków Drapieżnych (MPD), prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Podobnie w zakresie monitoringu ptaków morskich w okresie lęgowym wnioskuje się o rozszerzenie programu Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL), o monitoring ptaków w okresie lęgowym na obszarach morskich, w tym w obszarach specjalnej ochrony Natura 2000 i jego realizację od roku 2015, zapewniając tym samym dane do testowania wskaźników podstawowych RDSM. Założenia Monitoringu Zimujących Ptaków Morskich opracowano na podstawie „Monitoring ptaków w tym monitoring obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, faza IV, lata 2012-2015" (autorzy: Włodzimierz Meissner, Szymon Bzoma), Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków na zlecenie GIOŚ, sfinansowane ze środków NFOŚiGW, grudzień 2013, gdzie są zawarte jego zasady metodyczne Monitoring Zimujących Ptaków

34 Morskich jest realizowany według tych założeń od 2010 r. w ramach Monitoringu Ptaków Wodnych http://monitoringptakow.gios.gov.pl/zimujace-na-morzu. W polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku znajdują się 3 obszary specjalnej ochrony ptaków (OSOP) sieci Natura 2000: OSOP Przybrzeżne Wody Bałtyku, OSOP Zatoka Pomorska i OSOP Ławica Słupska, które zostały utworzone dla ochrony zimujących tam ptaków, głównie: lodówki, uhli, markaczki, nurnika, alki i nurów, gdzie prowadzone będą badania liczebności i rozmieszczenia ptaków. Zestawienie gatunków objętych Monitoringiem Zimujących Ptaków Morskich przedstawiono w tab. 9.

Tabela 9 Gatunki objęte Monitoringiem Zimujących Ptaków Morskich

Lp. Gatunki podstawowe 1 Nur rdzawoszyi Gavia stellata 2 Nur czarnoszyi Gavia arctica 3 Perkoz rogaty Podiceps auritus 4 Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegna 5 Lodówka Clangula hyemalis 6 Uhla Melanitta Fusa 7 Markaczka Melanitta nigra 8 Nurnik Cephus grylle 9 Alka Alca torda 10 Nurzyk Uriaaalge Gatunki dodatkowe 11 Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 12 Mewa srebrzysta Larus argentatus 13 Mewa siodłata Larus marinus 14 Mewa pospolita Larus canus 15 Śmieszka Larus ridibundus

Monitoring Zimujących Ptaków Morskich obejmuje 12 milowy pas wód terytorialnych oraz dwa płytsze rejony położone w obrębie polskiej EEZ: Zatokę Pomorską i Ławicę Słupską. Pas ten obejmuje wody o głębokości poniżej 30 m, jednak w niektórych odcinkach we wschodniej części (obszar Zatoki Gdańskiej), głębokości dochodzą do 90 m. Do obszaru Zatoki Pomorskiej włączono jej najpłytszą część - Ławicę Odrzaną - znajdującą się na granicy wód Polski i Niemiec, natomiast w obrębie Zatoki Gdańskiej nie wydzielono Zalewu Puckiego jako odrębnego odcinka/sektoru sektora liczeń, a włączono do obszaru wód terytorialnych. Dwunastomilowy pas wód terytorialnych podzielono na 9 sektorów. Przewiduje się prowadzenie liczeń na 58 transektach (42 - wody terytorialne, 8 - Ławica Słupska i 8 - Zatoka Pomorska poza pasem wód terytorialnych) i 385 odcinkach (odpowiednio: 295, 40 i 50). Optymalnym okresem do wykonania liczeń ptaków jest środkowy tydzień stycznia.

35 Dane dotyczące produktywności bielika gromadzone są w ramach Monitoringu Ptaków Drapieżnych, który realizowany jest w programie monitoringu ptaków w Polsce w oparciu o metodykę sondażową od 2007 r. Monitoring polega na 4-krotnym liczeniu ptaków na wybranych losowo 49 powierzchniach próbnych na całym obszarze Polski. Powierzchnie próbne związane ze strefą przybrzeżną Morza Bałtyckiego to: PG06 - w obszarze Zalewu Wiślanego, PS03 - w obszarze Słowińskiego Parku Narodowego i PZ07 - w obszarze Zalewu Szczecińskiego. W każdej powierzchni próbnej przeprowadza się 4 kontrole: 20-31 marca, 1-20 maja, 15-30 czerwca i 10-20 lipca. Kontrola polega na rejestracji rewirów lęgowych, tzn. upoważnieni obserwatorzy liczą terytoria gniazdowe na wyznaczonej powierzchni na podstawie pojawiających się w polu widzenia ptaków, a także na obserwacji i interpretacji ich zachowania. Interpretacja zachowania służy rozróżnieniu ptaków lęgowych (zajęte terytorium lęgowe) od nielęgowych (niedojrzałych lub wyraźnie migrujących). Liczenia w każdej powierzchni próbnej odbywają się z 9 punktów widokowych, czas każdego liczenia wynosi 30 min. Dodatkowo w obrębie powierzchni próbnych kontrolowane są gniazda bielika w celu zebrania informacji o efektywności lęgów. Produktywność bielika opisują następujące wskaźniki: • sukces lęgowy - procentowy udział par, które odchowały młode w stosunku do liczby wszystkich par ze znanym efektem końcowym lęgu, • liczba młodych na parę z sukcesem - średnia liczba piskląt w przeliczeniu na parę z lęgiem skutecznym, • liczba młodych na parę lęgową - średnia liczba piskląt w przeliczeniu na parę przystępującą do rozrodu (najważniejszy wskaźnik rozrodczy, wskazujący rzeczywiste możliwości reprodukcyjne populacji).

W zakresie: stan siedlisk, stan chemiczny wód (wspólnie z cechą C5, tab. 4) i jakość osadów, pomiarów prądów (tab. 5), proponuje się realizację monitoringu hydromorfologicznego zgodnie z metodyką monitoringu hydromorfologicznego dla wód przejściowych i przybrzeżnych, opracowaną w ramach projektu pt.: „Opracowanie metodyk monitoringu i klasyfikacji hydromorfologicznych elementów jakości jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych, zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE" na zlecenie GIOŚ w 2009 roku. Zaproponowany program można podzielić na następujące grupy parametrów: 1. warunki atmosferyczne (kierunek i prędkość wiatru),

36 2. warunki hydrologiczne i hydrodynamiczne (poziom morza, temperatura i zasolenie wody, prądy morskie), 3. warunki morfologiczne (ukształtowanie dna, stan osadów, ekspozycja na fale i warunki biologiczne w toni wodnej i na dnie). Zakłada się, że pobieranie próbek osadów do badań i analiz oraz pomiary prądów będą wykonywane podczas tej samej ekspedycji badawczo-pomiarowej. Aby zapewnić pobranie próbek w całym obszarze polskich wód, istniejący program monitoringu Bałtyku zostanie rozszerzony o pobieranie próbek osadów w ramach monitoringu hydromorfologicznego, zgodnie z propozycją przedstawioną w raporcie „Opracowanie metodyk monitoringu i klasyfikacji hydrologicznych elementów jakości jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych, zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE", przygotowanym na zlecenie GIOŚ w 2009 roku. W strefie głębokomorskiej oraz wodach przejściowych i przybrzeżnych (zgodnie z definicją RDW) proponuje się prowadzenie monitoringu przez IMGW-PIB z uwagi na zakres obecnie realizowanych badań w ramach służby hydro-meteorologicznej. Kolejnym elementem monitoringu hydromorfologicznego jest wykonanie profili batymetrycznych. Profile takie są wykonywane przez Instytut Morski w Gdańsku dla Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. Wnioskuje się, by IM w Gdańsku kontynuował wykonywanie profili batymetrycznych według aktualnie realizowanego programu. Wyniki badań profili batymetrycznych powinny być udostępniane na potrzeby opracowania ocen stanu środowiska morskiego zgodnie z RDSM. Dla wód strefy płytkowodnej i głębokowodnej proponuje się przeprowadzenie projektu pilotowego dla 1-2 podobszarów. Jako obszary pilotowe proponuje się rejon Ławicy Komentarz [M38]: WWF Polska Słupskiej oraz okolice Rowów. Program będzie podstawą do opracowania metodyki badania wnioskuje o pisemne uargumentowanie wyboru tych dwóch obszarów jako stanu siedlisk zgodnie z RDSM. Wdrożenie kompleksowego programu monitoringu pilotażowych. hydromorfologicznego zapewni uzyskanie pełnego zakresu danych dotyczących stanu siedlisk na potrzeby oceny także cech C1 i C6. Dane niezbędne do oceny szkód fizycznych (wspólne z cechą C7), jak np.: naruszanie dna, pogłębianie portów i torów wodnych / zrzut urobku bagrowanego, podobnie jak to miało miejsce w przypadku przeprowadzenia wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich, powinny być udostępniane przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Podobnie dane o ilości i rodzaju wydobywanego kruszywa gromadzone przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, powinny być udostępniane na potrzeby wykonywania bieżących ocen stanu środowiska wód morskich wg wymagań RDSM.

37 Urzędy Morskie powinny zostać zobowiązane do udostępniania danych odnośnie podłużnej i poprzecznej zabudowy brzegu - bezpośrednio lub poprzez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Szczegółowy program monitoringu w ramach odpowiednich podprogramów, uwzględniających wskaźniki/parametry niezbędne do oceny stanu środowiska wód morskich w programie bioróżnorodność przedstawiono w Załączniku 1.

Program monitoringu Bałtyku w zakresie bioróżnorodności, realizowany obecnie w ramach PMŚ, zostanie rozszerzony o nowe elementy (monitoring ptaków w okresie lęgowym, stan gatunków i siedlisk przyrodniczych, hydromorfologia) i o nowe lokalizacje badań elementów aktualnie monitorowanych.

Program - gatunki obce (C2) Zasadnicza pula danych do oceny stanu środowiska wód morskich w zakresie Komentarz [P39]: Fundacja WWF nie gatunków obcych powinna być gromadzona w ramach monitoringu portów morskich zgadza się z założeniem, że monitoring gatunków obcych powinien ograniczać się (schemat 2) (np.: HELCOM/OSPAR/BWMC Port Survey Protocol, HELCOM/OSPAR, do monitoring portów morskich. Część gatunków takich jak np. babka bycza 2013), który ma obejmować zarówno toń wodną (fitoplankton, zooplankton, ryby), jak i osady występuje także poza obszarami portów morskich. denne (zoobentos). Ograniczenie monitoringu do obszarów portów morskich może spowodować Ponadto, instytucje prowadzące badania w obszarze polskiej strefy Bałtyku powinny niewykrycie pojawienia się nowych gatunków w środowisku Bałtyku lub błędną zostać zobowiązane do rejestrowania i raportowania służbom monitoringowym [GIOŚ] faktu ocenę stanu populacji tych już występujących. pojawienia się gatunku obcego. Specjalną kontrolą powinny zostać objęte przedpola/redy W związku z powyższym WWF polska wnosi aby gatunki obce uwzględnione zostały w największych portów przez ustanowienie dodatkowych stacji monitoringu zoobentosu. badaniach ichtiofauny w ramach programu bioróżnorodność i komercyjnie W ramach identyfikacji zasiedlania wód przez organizmy nierodzime proponuje się eksploatowane gatunki ryb i mięczaków. badanie makrozoobentosu z częstotliwością 1 raz na 3 lata w lokalizacjach poza standardowym programem RDSM. Szczegółowy program monitoringu poszczególnych wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska w programie gatunki obce przedstawiono w Załączniku 2.

Zgodnie z przyjętym we wstępnej ocenie stanu środowiska wód morskich wskaźnikiem podstawowym, dotyczącym rejestrowania nowo-pojawiających się gatunków obcych, GIOŚ będzie gromadził pozyskane informacje odnośnie pojawiania się gatunków nie- Komentarz [P40]: WWF Polska uważa, rodzimych w ramach wykonywania bieżących ocen stanu środowiska wód morskich. że zbieranie informacji o nowo- pojawiających się gatunkach obcych nie wydaje się być wystarczające.

Konieczny jest monitoring stanu populacji gatunków obcych i nierodzimych które już występują w środowisku aby określić ich wpływ na gatunki rodzime i tym samym r. biologiczną.

38 Program - komercyjnie eksploatowane gatunki ryb i mięczaków (C3) Szczegółowy program monitoringu odpowiednich wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska w programie komercyjnie eksploatowane gatunki ryb i mięczaków został opracowywany na zlecenie GIOŚ przez MIR-PIB. Dane niezbędne do oceny stanu zasobów ryb przemysłowych, których stada podlegają zarządzaniu przez ICES, będą gromadzone, jak dotychczas, w ramach realizacji Wieloletniego Programu Zbierania Danych Rybackich przez MIR-PIB na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W ramach tego Programu wykonywane są rejsy kontrolne, tzw. Baltic International Trawl Surveys (BITS), których celem jest uzyskanie wskaźników rekrutacji i liczebności dorszy, ryb płaskich oraz ich danych biologicznych. Połowy w rejsach BITS prowadzone są we wschodniej (podrejon ICES 25) i zachodniej (podrejon ICES 26) części polskiej strefy Bałtyku w I kwartale każdego roku.

Rys. 7. Rozkład planowanych zaciągów kontrolnych w rejsie r/v „Baltica", przeprowadzonego w Sformatowano: Angielski (Wielka ramach Baltic International Trawl Surveys (luty/marzec 2014 r.) Brytania)

Do oceny wybrano 5 gatunków ryb: dorsz, stornia, gładzica, skarp Komentarz [P41]: Z wymienionych i witlinek. W celu obliczenia wartości wskaźników niezbędnych do oceny wymagane są gatunków ryb tylko dorsz i stornia są poławiane na skalę komercyjną. WWF następujące dane z połowów: frekwencja w klasach długości poszczególnych gatunków, wnosi o usunięcie pozostałych gatunków i dodanie: szprot, śledź, łosoś bałtycki. Są to długości i masy ciała pojedynczych osobników oraz ich parametry biologiczne (wiek, płeć, gatunki eksploatowane komercyjnie dla których prowadzone są badania w ramach prac ICES oraz WPZDR. 39 stadium rozwoju gonad, wypełnienie żołądka). Na podstawie uzyskanych danych Komentarz [P42]: WWF Polska proponuje dodanie wskaźnika (zgodnego z połowowych zostaną wyznaczone następujące wskaźniki: celami WPRyb): Liczba stad komercyjnie poławianych - indeks wielkich ryb (LFI 1), gatunków ryb które osiągnęły poziom biomasy powyżej poziomu biomasy - śmiertelność połowowa, pozwalającej na uzyskanie i podtrzymanie maksymalnego podtrzymywanego połowu - stosunek połowu do wskaźnika biomasy (stosunek połów/biomasa stada tarłowego), (MSY) Komentarz [P43]: WWF Polska zwraca - wskaźniki biomasy, uwagę, że biorąc pod uwagę doradztwo ICES z 2014 roku w stosunku do stada - udział ryb o wielkości ciała większej niż średnia przy osiągnięciu dojrzałości płciowej, wschodniego dorsza, w którym mowa o zmianie struktury wielkości poszczególnych - średnia maksymalna długość ciała, grup wiekowych wydaje się, że wykorzystanie indeksu wielkich ryb nie jest - 95. percentyl składu długościowego, uzasadnione. Do momentu poznania nowej struktury wielkościowej i wiekowej tej populacji powinny być wykorzystane - wielkość ciała przy osiągnięciu dojrzałości płciowej. bardziej precyzyjne wskaźniki takie jak wielkość ciała przy osiągnięciu dojrzałości płciowej, rozkład wielkości w zależności od wieku. Wieloletni Program Zbierania Danych Rybackich na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, realizowany obecnie przez MIR-PIB, dostarcza wystarczających danych do wykonania oceny stanu środowiska wód morskich w zakresie cechy C3. Proponuje się poszerzenie rejonu badań o obszar Ławicy Słupskiej.

Program - eutrofizacja (C5) Sformatowano: Angielski (Wielka Raport techniczny i naukowy pt.: „Monitoring for the Marine Strategy Framework Brytania) Directive: Requirements and Options" opracowany przez JRC (2012), dla właściwej oceny stopnia eutrofizacji zaleca, zgodnie z Decyzją Komisji COM DEC 2010/477/EU, wykorzystanie następujących wskaźników podstawowych: stężenia substancji biogennych w wodzie morskiej, proporcje pierwiastków, stężenie chlorofilu-a, przejrzystość wody, obfitość makroglonów wieloletnich, obfitość wieloletnich gatunków roślin i traw morskich, zmiany proporcji gatunków fitoplanktonu (np. okrzemki względem wiciowców) oraz masowe zakwity glonów w tym gatunków toksycznych, np. cyjanobakterii i natlenienie wód [przydennych]. Przewodnik zaleca także konstrukcję programów monitoringowych tak, by łączyły wiele zobowiązań prawnych oraz wykorzystanie innowacyjnych technik pomiarowych, jak zdjęcia satelitarne, automatyczne pomiary (Ferry Box) na regularnych liniach transportowych (SOOP), itp. Aktualny program monitoringu Bałtyku wg wytycznych HELCOM COMBINE oraz wód przejściowych i przybrzeżnych dla potrzeb RDW obejmuje pomiary stężeń substancji biogennych w wodzie morskiej, co także zapewnia określenie proporcji pierwiastków odżywczych, stężenia chlorofilu-a w rozdzielczości wystarczającej dla wyznaczenia

40 odpowiednich metriksów oraz przejrzystości i natlenienia wody morskiej. W celu zapewnienia zgodności programów monitoringu dla RDW i RDSM, zmianą Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. 2013 poz. 1558) wprowadzono obowiązek monitoringu zimowej puli substancji biogennych w wodach przejściowych nie podlegających zlodzeniu i przybrzeżnych. Dodatkowo monitoring wód przejściowych i przybrzeżnych będzie prowadzony w każdym Komentarz [M44]: WWF Polska wnosi roku w każdej JCW przybrzeżnej i przejściowej, aby w każdym roku kalendarzowym można o uwzględnienie w dokumencie rozwinięcia skrótu JCW – Jednolita Część Wód? było wykonać ocenę stanu (zgodnie z RDW). Jednocześnie, w badaniach wód przejściowych i przybrzeżnych wprowadzono metodykę oznaczania substancji biogenicznych obowiązującą dla wód zasolonych. Monitoring substancji biogennych, chlorofilu-a, przezroczystości i natlenienia wód zostanie rozszerzony na stacje w obrębie Rynny Słupskiej (P2 i P3), stacje kontroli makrozoobentosu (M3 i Z) i makrofitów (Klif Orłowski - KO, Jama Kuźnicka - ZP5, Rowy Jarosławiec Wschód i Ławica Słupska - P14) oraz dodatkowe stacje w Basenie Gdańskim (P63) i Basenie Bornholmskim (P39). Pozwoli to na powiązanie wskaźników presji ze skutkami bezpośrednimi i pośrednimi eutrofizacji. Badania fitoplanktonu w ramach HELCOM COMBINE obejmują aktualnie oznaczenie składu gatunkowego, liczebności i biomasy, a więc zapewniają wypełnienie wymagań Decyzji Komisji w zakresie monitorowania zmiany proporcji gatunków fitoplanktonu (np. okrzemki względem wiciowców) oraz masowe zakwity glonów w tym gatunków toksycznych, np. cyjanobakterii.

Rys. 8 Lokalizacja stanowisk badań fitoplanktonu, makrozoobentosu oraz soli biogenicznych w ramach cechy 5 na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

Monitoring makroglonów oportunistycznych i gatunków wieloletnich roślin podwodnych jest zapewniony na 4 stanowiskach pomiarowych (wymienionych wyżej) i obejmuje skład gatunkowy, biomasę i pokrycie powierzchni dna. Wdrożenie proponowanego dla cechy 1 (bioróżnorodność) programu pilotowego rozpoznania nowych miejsc występowania makrofitobentosu w celu prowadzenia monitoringu spełni wymagania zarówno RDW, jak i RDSM. Propozycję szczegółowego programu monitoringu dla cechy C5 zamieszczono w Załączniku 4, tab. 4a. Niezbędnym elementem w zakresie monitorowania stanu eutrofizacji jest także dopływ substancji biogennych do środowiska morskiego (tab. 4). Dane do oceny tego elementu powinny być udostępnione przez program monitoringu intensywnego rzek uchodzących bezpośrednio do Morza Bałtyckiego realizowanego na potrzeby projektu HELCOM PLC - Pollution Load Compillation, program monitoringu depozycji atmosferycznej HELCOM - EMEP wykonywanego w ramach PMŚ i inwentaryzacji danych o bezpośrednim odpływie ze źródeł punktowych i rozproszonych.

42 Szczegółowy program monitoringu poszczególnych wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska w programie eutrofizacja przedstawiono w Załączniku 4, tab. 4a.

Program monitoringu Bałtyku w strefie głębokomorskiej, realizowany obecnie w ramach PMŚ w zakresie eutrofizacji, zostanie rozszerzony o nowe lokalizacje badań.

Program - warunki hydrograficzne (C7) Komentarz [KT45]: WWF Polska postuluje o dodanie dla C7 mapy z Wiele elementów proponowanego programu monitoringu jest objętych zaznaczonymi stanowiskami badań monitoringowych (wzorem innych obowiązującym obecnie programem monitoringu jakości wód Bałtyku HELCOM wskaźników/cech). COMBINE. Należą do nich głównie pomiary temperatury, zasolenia, natlenienia i przezroczystości wody morskiej. Proponuje się rozszerzenie obecnej siatki stacji pomiarowych, zgodnie z propozycją programu monitoringu dla cechy C5. Oznacza to zwiększenie częstotliwości pomiarów na stacjach w obrębie Rynny Słupskiej (P2 i P3) oraz na stacjach kontroli makrozoobentosu (M3 i Z). Na profilach (stacjach) kontroli fitobentosu (Klif Komentarz [KT46]: WWF Polska Orłowski - KO, Jama Kuźnicka - ZP5, Rowy Jarosławiec Wschód - RO i Ławica Słupska - zwraca uwagę na potrzebę monitoringu naruszenia dna oraz hałasu (C11) w okolicy P14) program monitoringu dla cechy C7 w zakresie temperatury i zasolenia wody oraz i na obszarze Natura 2000 PLC990001 Ławica Słupska, wokół którego wydano przezroczystości będzie wykonywany od 5 do 6 razy w ciągu roku. Częstotliwość pomiarów liczne pozwolenia lokalizacyjne dla farm wiatrowych – w przypadku ich realizacji. temperatury i zasolenia wody, przezroczystości i stężenia tlenu zostanie zwiększona do 6 w ciągu roku na stacjach referencyjnych (P14 i R4). Planuje się wykonywanie pomiarów kierunku i prędkości prądów morskich wzdłuż Komentarz [KT47]: WWF Polska trasy statku. RDSM wymienia kierunek i prędkość prądów morskich jako jeden ze postuluje o dodatkową informację o jaki statek chodzi I jaką trasę oraz częstotliwość wskaźników podstawowych dla oceny cechy C7. jej pokonywania. Przewiduje się pozyskiwanie danych pochodzących z istniejącego monitoringu zmian linii Komentarz [KT48]: WWF Polska brzegowej, rodzaju i wielkości zabudowy brzegu (zabudowa podłużna i poprzeczna) oraz proponuje dodać monitoring umocnień brzegu (w tym opasek brzegowych, progów dotyczące naruszania dna: pogłębianie portów i torów wodnych/zrzut urobku bagrowanego. Te podwodnych oraz sztucznego zasilania brzegu) i zwraca uwagę na publikację dane będą wykorzystywane również do oceny cechy C6. raportu "Sposoby ochrony brzegów morskich i ich wpływ na środowisko Elementem o nieznanym wpływie na stan środowiska morskiego jest stan siedlisk. W przyrodnicze polskiego wybrzeża Bałtyku" wodach przejściowych i przybrzeżnych dane w tym zakresie zostaną pozyskane po http://www.wwf.pl/fakty_ciekawostki/bibli oteka/?12080/Raport-Sposoby-ochrony- uruchomieniu programu monitoringu hydromorfologicznego (zob. program bioróżnorodność). brzegow-morskich-i-ich-wplyw-na- srodowisko Zarówno monitoring hydromorfologiczny jak i monitoring stanu siedlisk nie są obecnie prowadzone w ramach PMŚ.

43 Szczegółowy program monitoringu odpowiednich wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska wód morskich w podprogramie warunki hydrograficzne przedstawiono w Załączniku 5, tab. 5a-5d.

Program monitoringu Bałtyku w zakresie warunków hydrograficznych, realizowany obecnie w ramach PMŚ, zostanie rozszerzony o nowe elementy (stan siedlisk, hydromorfologia) i nowe lokalizacje badań.

44 Program - substancje zanieczyszczające i efekty zanieczyszczeń (C8 i C9) Komentarz [MŁ49]: W związku z zagrożeniem środowiskowym, jakie niosą za sobą ewentualne rozlewy substancji niebezpiecznych WWF Polska wnosi o Praca nad propozycją monitoringu w zakresie substancji szkodliwych polegała na uwzględnienie programu monitoringu zanieczyszczeń i rozlewów o charakterze wytypowaniu zarówno samych wskaźników, jak również na wskazaniu dla nich matrycy do nagłym – np. regularne przeloty inspekcyjne. monitorowania, częstości i ilości pobieranych/badanych próbek oraz obszarów polskiej części Południowego Bałtyku objętych monitoringiem. Proponowany program monitoringu jest zgodny z wymaganiami Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej. Wybór wskaźników zaproponowanych do monitorowania w środowisku morskim Bałtyku oparto o wyniki wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich. W tworzeniu propozycji programu uwzględniono również wyniki pracy grupy HELCOM CORESET HS ds. substancji szkodliwych. Uwzględniono również wytyczne do monitoringu zawarte w przewodniku HELCOM COMBINE. W związku z powyższym, zaproponowano uzupełnienie programu monitoringu o nowe wskaźniki podstawowe w zakresie substancji zanieczyszczających i efektów biologicznych (rekomendowanych przez HELCOM MORE, CORESET HS). Wskaźniki podstawowe zarówno dla cechy C8, jak i C9oraz rekomendacje, dotyczące rozszerzenia (w zakresie parametrów i obszarów) monitoringu wraz ze wskazaniem parametrów obligatoryjnych, realizowanych w ramach PMŚ, a także możliwości ich wdrożenia w 2014 r., zamieszczono w tab. 6a-6e w Załączniku 6.

Rys. 9 Lokalizacja stanowisk badań trwałych związków organicznych na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

Rys. 10 Lokalizacja stanowisk badań metali ciężkich na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

Rys. 11. Lokalizacja stanowisk badań radionuklidów na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

46 W odniesieniu do biologicznych skutków zanieczyszczeń proponuje się wykorzystanie do oceny stanu środowiska wód morskich 5 wskaźników podstawowych (HELCOM CORESET, HELCOM MORE): wskaźnika genotoksyczności, stabilności membrany lizosomalnej, sukcesu reprodukcyjnego skorupiaków, zaburzeń rozwoju narządów płciowych u ślimaków (imposex) i wskaźnika chorób ryb, o ile KE podtrzyma rekomendacje HELCOM w obecnie procedowanej rewizji Decyzją Komisji COM DEC 2010/477/EU. Jedynie w zakresie wskaźnika genotoksyczności, opartego o badanie zmian chromosomalnych - test mikrojądrowy, jest możliwe włączenie go do programu monitoringu od 2014 r. (tab. 6b). W przypadku stabilności membrany lizosomalnej, sukcesu reprodukcyjnego skorupiaków i zaburzeń rozwoju narządów płciowych u ślimaków (imposex), prace badawcze prowadzono w MIR-PIB, nie są to jednak prace zaawansowane, dlatego proponuje się włączenie tego wskaźnika do programu monitoringu po 2018 r. W przypadku wskaźnika choroby ryb, wykonanie badań ichtiologiczno-patologicznych niezbędnych do wykorzystania wskaźnika jest niezwykle kosztowne (pracochłonne), dlatego pomimo przygotowania metodycznego i posiadanego zaplecza laboratoryjnego MIR-PIB nie podjęto się włączenia tego wskaźnika do programu monitoringu ichtiofauny na lata 2014-2016. W tym aspekcie proponuje się przeprowadzenie pilotażowych badań studyjnych.

Szczegółowa propozycja programu monitoringu stanu zanieczyszczenia Bałtyku substancjami szkodliwymi jest dedykowana czterem komponentom środowiska Bałtyku: rybom i innym organizmom, osadom, wodzie oraz roślinom makrofitobentosowym (Zał. 6). Szczegółowy program monitoringu odpowiednich wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska wód morskich w programie substancje zanieczyszczające i efekty Komentarz [K50]: Pominięto opisane zanieczyszczeń przedstawiono w Załączniku 6, tab. 6a-6e. powyżej założenia monitoringu ssaków morskich (strona – 33/34). Zgodnie z ujętymi powyżej rekomendacjami w celu monitoringu substancji zanieczyszczających i efektów zanieczyszczeń substancji Program monitoringu Bałtyku w zakresie substancji szkodliwych, realizowany obecnie szkodliwych (C8 i C9) badane będą substancje niebezpieczne oraz odpady w w ramach PMŚ, zostanie rozszerzony o nowe lokalizacje, substancje i matryce. żołądkach przyłowionych ptaków i ssaków.

Foki szare oraz morświny to drapieżniki najwyższego poziomu troficznego bałtyckiego ekosystemu. Odżywiają się Program - odpady w środowisku morskim (C10) głównie rybami, penetrując przy tym rozległą przestrzeń morza. Te cechy sprawiają, że jakość ich zdrowia pośrednio odzwierciedla stan środowiska, w którym Dotychczasowy program Państwowego Monitoringu Środowiska nie obejmuje badań żyją. Dodatkowo stan zdrowotny fok jest jednym ze wskaźników zdrowotności w zakresie śmieci odpady stałych w środowisku przyrody pod względem oddziaływania substancji szkodliwych (Baltic Sea Action morskim. Plan, 2007). Wnosimy zatem o uwzględnienie w tym komponencie Zaproponowany program monitoringu jest zgodny z wymaganiami Ramowej monitoringu badań prób z martwych ssaków bałtyckich. Dyrektywy w sprawie Strategii Morskiej. Wybór wskaźników proponowanych do monitorowania w środowisku morskim Bałtyku oparto na wynikach wcześniejszych prac

47 dotyczących „Opracowania wstępnej oceny stanu środowiska polskiej strefy ekonomicznej Morza Bałtyckiego zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej". W tworzeniu propozycji programu oraz wytypowaniu wskaźników do monitoringu Morza Bałtyckiego uwzględniono: wyniki pracy grupy technicznej MSFD GES Technical Subgroup on Marine Litter (TSG-ML) powołanej do zadań w ramach tematu śmieci w morzu, przewodnik „Monitoring Guidance for Marine Litter in European Seas 2013", działania grupy MEDPOL zajmującej się programem oceny i kontroli zanieczyszczeń w rejonie Morza Śródziemnego, ustalenia wynikające ze spotkania projektu HELCOM MORE w październiku 2012, styczniu i październiku 2013 oraz raporty w zakresie odpadów stałych w szwedzkiej strefie Bałtyku: „Marine Litter Technical Recommendations for the Implementation of MSFD Requirements MSFD GES Technical Subgroup on Marine Litter EUR 25009 EN - 2011". W opracowaniu programu posłużono się również danymi literaturowymi opisującymi metody prowadzenia badań monitoringowych śmieci odpadów na polskim wybrzeżu (Jóźwiak, 2010). Praca nad propozycją monitoringu w zakresie odpadów stałych dotyczyła zarówno wyboru wskaźników oraz wskazania dla ich badania: matrycy, częstości i ilości pobieranych/badanych próbek, potencjalnego źródła jak również obszarów polskiej części Południowego Bałtyku. Propozycję programu monitoringu stanu zanieczyszczenia Bałtyku odpadami przedstawiono dla czterech wskaźników: (i) odpady na linii brzegowej, (ii) odpady w słupie wody, w tym śmieci odpadów pływające i śmieci Komentarz [P51]: WWF Polska wnosi o odpadów na dnie, włączenie dodatkowej kategorii: porzucone sieci rybackie (DFG) – zgodnie z (iii) mikrocząstki w wodzie i osadach, komentarzem P2 (iv) odpady przyswojone przez zwierzęta morskie.

Odpady na linii brzegowej Komentarz [M52]: WWF Polska wnosi o uzupełnienie o monitoring Monitoring w zakresie ilości odpadów stałych wyrzucanych na brzeg i/lub mikroodpadów w piasku na plaży, jako istotnego element mający wpływ na stan gromadzonych wzdłuż linii brzegowej powinien być prowadzony z częstością raz w roku lub raz środowiska. na dwa lata (np. po okresie letnim, kiedy następuje największa akumulacja zanieczyszczeń w Komentarz [MŁ53]: WWF Polska strefie brzegowej). Zakres monitoringu powinien objąć określenie składu, rozmieszczenia oraz wnioskuje o zwiększenie częstotliwości monitoringu odpadów na linii brzegowej do potencjalnego źródła występowania odpadów, a także wskazanie zmian ilości odpadów w czterech razy w roku. Z naszych doświadczeń (działalność sieci kolejnych latach. Monitoringiem należy objąć jak największy obszar polskiego wybrzeża. wolontariuszy Błękitnego patrolu WWF na całym polskim wybrzeżu od 2010 r.) Wytypowany obszar badań należy podzielić na odcinki o określonej długości, dla których wynika, że akumulacja zanieczyszczeń stałych w linii brzegowej następuje nie tyle przeprowadzana będzie ocena. Przedmiotem badań będzie identyfikacja śmieci mało- i po sezonie wakacyjnym (w miejscowościach wypoczynkowych odpady są systematycznie sprzątane), ale zwłaszcza wielkogabarytowych oraz częstości ich występowania na wyznaczonych odcinkach. Podział w czasie wiosennych i jesiennych sztormów. Monitoring co najmniej 4 razy w odpadów na linii brzegowej w zależności od ich rodzaju zamieszczony w tab. 7a roku umożliwiłby zbadanie zmienności sezonowej. 48 zaproponowano za klasyfikacją przyjętą w „Opracowaniu wstępnej oceny stanu środowiska polskiej strefy ekonomicznej Morza Bałtyckiego zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej". Lokalizację proponowanych obszarów objętych monitoringiem przedstawiono w tab. 7b. Jedną z alternatywnych metod prowadzenia monitoringu śmieci odpadów na linii brzegowej może być kontrola wybrzeża z udziałem ochotniczych grup obserwatorów przy Komentarz [K54]: WWF Polska zaangażowaniu instytucji lokalnych, szkół oraz wolontariuszy, np. w ramach „Coastwatch proponuje wykorzystanie wolontariuszy Błękitnego Patrolu WWF. WWF posiada Europe", czy Międzynarodowego Sprzątania Bałtyku - Barefoot Beach Rescue Project. grupę 200 wolontariuszy na całym polskim wybrzeżu. Jest to zorganizowana grupa, Ponadto, od 2009 roku organizowane są akcje pod hasłem EKO NURKOWY DZIEŃ która po odpowiednim przeszkoleniu może być z powodzeniem wykorzystana do prowadzone przez Centrum Nurkowania i Turystyki Aktywnej TICADA oraz Gdyński monitoringu nie tylko ssaków morskich, ale i odpadów etc. Ośrodek Sportu i Rekreacji. Ich celem jest przede wszystkim zaangażowanie społeczności nurkowej w doprowadzanie do oczyszczenia podwodnych obszarów Gdyńskiej Mariny, Nabrzeża Prezydenckiego oraz plaży w pobliżu bulwaru. Należy uwzględnić możliwość wykorzystania takich akcji do gromadzenia danych nt. śmieci/odpadów zalegających na dnie morskim.

Odpady w słupie wody Przez odpady w słupie wody należy rozumieć śmieci odpady pływające na powierzchni wody oraz śmieci odpady znajdujące się na dnie morskim. Celem badań monitoringowych będzie określenie składu, zróżnicowania przestrzennego i czasowego występowania określonego rodzaju śmieci odpadów oraz wskazanie potencjalnego ich źródła. Badania tego rodzaju śmieci odpadów obejmujące identyfikację ilości śmieci oraz ich rodzaju powinny być prowadzone 1 raz w roku w przypadku śmieci odpadów pływających oraz 1 raz na dwa lata w Komentarz [MŁ55]: WWF Polska przypadku śmieci odpadów na dnie. wnioskuje o zmianę nazwy “śmieci” na

“odpady” we wszystkich miejscach tu i w dalszej części dokumentu.

Monitoring śmieci pływających może być połączony z monitoringiem prowadzonym w zakresie innych parametrów i realizowany podczas rejsów monitoringowych. W celu określenia ilości i rodzaju śmieci pływających należy prowadzić obserwacje na wybranych stacjach (tab. 7c) i wytypowanych transektach (2-3). Monitoring śmieci na dnie może być połączony z monitoringiem stanu populacji ryb odławianych komercyjnie, podczas którego przeprowadzone zostaną obserwacje i rejestracja rodzajów i ilości odpadów przy dnie, które zostaną złowione w sieci rybackie oraz sieci planktonowe (bongo). Alternatywą jest zbieranie wyłowionych odpadów do oznakowanych pojemników (data, lokalizacja, długość zaciągu, rodzaj sieci) przez profesjonalne jednostki rybackie i przekazywanie na lądzie instytucjom wyspecjalizowanym w oznaczaniu rodzaju odpadów.

49 Ponadto, WWF Polska, w przypadku uzyskania środków finansowych prowadzić będzie akcje wyławiania zagubionych przez rybaków narzędzi połowowych tzw. sieci widm. . prowadzić będzie monitoring sieci zgubionych przez rybaków Komentarz [P56]: WWF Polska proponuje modyfikację tego paragrafu. tzw. „sieci widm" pływających na powierzchni oraz porzuconych na dnie morskim. Celem WWF Polska nie prowadzi monitoring w projektu badań będzie zliczanie i usuwanie zalegających odpadów, określenie wagi, typu sieci, zakresie sieci widm. WWF Polska prowadził dotychczas, w latach 2011 – 2013 akcje czasu i lokalizacji (w przypadku oczyszczania wraków należy podać jego nazwę jeśli jest usuwania sieci widm z Bałtyku. Na podstawie tych akcji przeprowadzono teoretyczną próbę określenia ilości znana). Do wyławiania narzędzi połowowych stosowanych na Bałtyku, takich jak: włoki denne zalegających sieci widm w polskiej i litewskiej strefie ekonomicznej. Z badań oraz pelagiczne, sieci stawne (gillnets), sznury haczykowe, narzędzia pułapkowe proponuje się tych wynika, że w przybliżeniu na wrakach statków w polskiej strefie ekonomicznej wykorzystanie odpowiednich konstrukcji umożliwiających ich łapanie, np. szukarek, zestaw może znajdować się do 810 ton sieci widm. Są to jednak przybliżone wartości które nie bobinowy. uwzględniają rozkładu przestrzennego i dotyczą wyłącznie wraków statków. Monitoring będzieDziałania polegające na usuwaniu sieci widm będą kontynuacją Konieczne jest zbadanie ile sieci zalega na dnie morskim. pilotażowego projektu pt.: „Usuwanie zalegających sieci na Bałtyku", prowadzonego przez W związku z powyższym WWF Polska wnosi Fundację WWF Polska - Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody, finansowanego przez fundację o włączenie monitoringu sieci widm do wskaźnika podstawowego „śmieci/odpady Baltic Sea 2020. WWF Polska we współpracy z rybakami i nurkami zobowiązał się do w słupie wody: - na dnie morskim”. Jedynie poprzez prowadzenie rzetelnych badań naukowych obejmujących wiele prób przywożenia do portu z morza śmieci i odpadów, w tym również tych wyłowionych. WWF możliwe będzie poznanie rzeczywistej skali problemu wraz z rozmieszczeniem Polska przewiduje także odpowiednie szkolenia dla młodych rybaków informujące o przestrzennym. konieczności ograniczenia negatywnego wpływu rybołówstwa na środowisko. Jednocześnie WWF Polska wyraża zainteresowanie podjęciem wspólnie z rybakami działań w zakresie monitoringu Mikrocząstki w wodzie i osadach np. poprzez dokładne oczyszczenie wybranych kwadratów morskich i na tej Monitoring mikrocząstek w wodzie morskiej i osadach powinien być realizowany 1 raz podstawie określenia skali problemu. Zwracamy jednak uwagę na brak środków w roku w każdej z matryc, natomiast monitoring mikrocząstek w organizmach może zostać finansowych na realizacje tego przedsięwzięcia. połączony z monitoringiem śmieci i odpadów przyswojonych przez zwierzęta morskie. Pobór próbek do badań mikrocząstek w słupie wody powinien objąć zbieranie zanieczyszczeń zawieszonych w słupie wody za pomocą siatek planktonowych na stacjach pomiarowych (tab. 7c) oraz wzdłuż 2-3 wyznaczonych transektów. Ilość i lokalizacja obszarów poboru powinna umożliwiać przeprowadzenie oceny w obszarach wytypowanych do oceny w ramach RDSM. Pobór próbek osadów dennych do badań mikrocząstek powinien być realizowany na stacjach (tab. 7d), gdzie prowadzony jest również monitoring substancji zanieczyszczających, w obszarach umożliwiających dokonanie oceny stanu środowiska południowego Bałtyku.

Odpady przyswojone przez zwierzęta morskie Proponuje się pilotażowe badania śmieci/odpadów przyswojonych przez ptaki i ssaki oraz ryby morskie, które mogą być wykonane przez instytucje i uczelnie prowadzące badania naukowe w środowisku morskim. Badania (również realizowane w ramach projektów badawczych) powinny obejmować analizę treści żołądka oraz zawartości przewodów pokarmowych martwych osobników, co mogłoby zostać powiązane z próbą określenia przyczyn śmiertelności gatunków morskich. Sugeruje się także prowadzenie statystyk 50 określających skład odpadów połykanych przez zwierzęta oraz gatunki szczególnie podatne na dany rodzaj zanieczyszczenia.

Rys. 12. Lokalizacja stanowisk badań odpadów i hałasu podwodnego na polskich obszarach morskich. (źródło: PMŚ)

Szczegółowy program monitoringu odpowiednich wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska w programie śmieci w środowisku morskim przedstawiono w Załączniku 7, tab. 7a.-7d.

W latach 2015-2016 planowane jest wdrożenie monitoringu odpadów w środowisku morskim w ramach PMŚ.

51 Program - podwodny hałas i inne formy energii (C11)

Zgodnie z Decyzją Komisji 2010/477/UE z dnia 1 września 2010 r. w sprawie kryteriów i standardów metodologicznych dotyczących dobrego stanu środowiska wód morskich określonego w RDSM, cecha „Wprowadzenie energii łącznie z hałasem podwodnym" nawiązuje jedynie do oddziaływania hałasu podwodnego na środowisko morskie, nie obejmując oddziaływania innych form energii na to środowisko. W ramach polskiego programu monitoringowego uwzględnione będą następujące wskaźniki podstawowe:

i) rozkład czasowo-przestrzenny dźwięków impulsowych, w szczególności spowodowanych sonarami, echosondami, eksplozjami i urządzeniami płoszącymi. Parametrem do monitorowania poprzez metody rejestrowania dźwięków impulsowych jest liczba dni, w których występują dźwięki impulsowe w wybranych kwadratach regionalnych, przekraczające próg hałasu ustanowionego w Decyzji Komisji 2010/477/EU. Rozkład czasowo-przestrzenny, jako parametr monitorujący, umożliwi wyznaczenie aktualnego poziomu hałasu impulsowego oraz jego tendencji. ii) poziom tzw. hałasu otoczenia, spowodowanego dźwiękami ciągłymi w paśmie niskoczęstotliwościowym, w szczególności wynikających z działalności żeglugi. Parametr może być monitorowany poprzez pomiary wykonywane na stacjach obserwacyjnych, w połączeniu z wynikami z modeli mapowania poziomu hałasu, i będzie przedstawiać uśredniony poziom hałasu dla jednego roku, w granicach pasma częstotliwościowego ustalonego w Decyzji Komisji 2010/477/EU. Ten parametr monitorujący umożliwi wyznaczenie tendencji poziomu hałasu otoczenia.

Ogólny zakres programu monitoringu opisanych wyżej parametrów przedstawiono na podstawie drugiego raportu Podgrupy Technicznej ds. Hałasu Podwodnego z listopada 2013 r. (TSG Noise).

Impulsowe dźwięki o niskich i średnich częstotliwości

„Przemieszczenie" [organizmów] jest najważniejszym skutkiem dźwięków o wysokich, niskich oraz średnich częstotliwościach, które można w sposób realny zmierzyć. Przez znaczące przemieszczenie rozumie się przemieszczenie znacznej proporcji osobników w istotnym przedziale czasowym i również w istotnej skali przestrzennej.

52 Monitorowanie wskaźnika „Impulsowe dźwięki o niskiej i średniej częstotliwości" odbywać się będzie poprzez rejestrowanie zdarzeń związanych z dźwiękami impulsowymi o w/w skutkach. Pozwoli to na ustalenie obecnego poziomu oraz tendencji w zakresie tych dźwięków. Rejestracja powinna objąć takie źródła hałasu jak: badania sejsmiczne techniką refleksyjną, eksplozje, palowanie i sonary, działające w badanych częstotliwościach, oraz urządzenia płoszące. Aby wyznaczyć liczbę dni („pulse-block days"), w których dany próg hałasu został przekroczony na wyznaczonym obszarze (block), potrzebne są następujące dane: - pozycja geograficzna obszaru, w którym występuje zdarzenie; - termin zdarzenia (data); - podstawowe dane dotyczące źródła hałasu, w tym, najważniejszy - poziom źródła. Dane pochodzące z wybuchów oraz działalności wojskowej też powinny zostać ujęte w ocenie oddziaływania hałasu, co powinno odbywać się na zasadzie dobrowolnego udostępnienia informacji. Monitoring, w tym przypadku, będzie prowadzony poprzez rejestrowanie zdarzeń tego typu na poziomie morza regionalnego. Rejestr powinien zawierać: datę, godzinę, pozycję, widmo źródła hałasu, współczynnik wypełnienia, długość transmisji, zysk kierunkowy, głębokość źródła i prędkość platformy [rejestrującej]. Określono progi, powyżej których oddziaływanie dźwięków impulsowych jest uważane za szkodliwe i dla których, dźwięki powinny być rejestrowane: - wybuchy: mTNTeq > 8 g (ekwiwalent ładunku TNT), - badania sejsmiczne techniką refleksyjną: SLz-p > 209 dB re 1 µPa m (w odniesieniu do poziomu źródła 0-szczyt), - inne źródła dźwięków impulsowych SLE > 186 dB re 1 µPa² m² s (w odniesieniu do poziomu energii źródła), - sonary o niskich i średnich częstotliwościach: SL > 176 dB re 1 µPa m (poziom źródła), - urządzenia płoszące o niskich i średnich częstotliwościach: SL > 176 dB re 1 µPa m (poziom źródła), - inne źródła dźwięków nie impulsowych: SL > 176 dB re 1 µPa m (poziom źródła).

Prowadzona ewidencja zdarzeń stanowić będzie opis presji na środowisko, a jednocześnie zapewni rejestrację rozkładu czasowo-przestrzennego źródeł emitujących dźwięki impulsowe. Wskaźnik ten został opracowany dla dostarczenia informacji o dystrybucji zarówno czasowej jak i przestrzennej, źródeł wytwarzających dźwięki

53 impulsowe w jednym roku, w obszarach mórz regionalnych, w celu umożliwienia oceny narastającego efektu przemieszczenia osobników gatunków morskich na poziomie populacji.

Hałas otoczenia

TSG Noise uznała, że wykorzystywanie pomiarów i modeli (a w miarę możliwości map dźwiękowych) jest najlepszym sposobem ustalenia poziomów i tendencji hałasu otoczenia w istotnych pasmach częstotliwości. Wskaźnik hałas otoczenia jest wskaźnikiem presji. Zastosowanie modeli pozwoli na realizację następujących celów: - Monitoringu kategorii A: ustalenie informacji o hałasie otoczenia w danej pozycji i przygotowania na tej podstawie danych do prognozowania poziomu hałasu; - Monitoringu kategorii B: zmniejszenie stanu niewiedzy o poziomach źródeł hałasu, aby umożliwić wprowadzenie nowych wiarygodnych danych do modeli. W Polsce w ostatnich latach prowadzi się ewidencję ruchu statków w głównych portach morskich. Daje to pewien obraz natężenia hałasu emitowanego przez żeglugę, wymaga jednak uzupełnienia informacji nt. statków poruszających się po najbardziej uczęszczanych trasach, ich wymiarów i tonażu, w celu określenia natężenia i częstotliwości hałasu emitowanego przez śrubę poszczególnych statków. W oparciu o informacje dotyczące liczby statków zawijających do głównych polskich portów w 2011 roku, dla których były dostępne dane dotyczące typu statku, tonażu martwej wagi (dwt), zanurzenia, długości, szerokości oraz tonażu pojemnościowego brutto (gwt), wywnioskowano, że w polskiej strefie Bałtyku największe zagrożenie pod względem hałasu podwodnego stanowią statki typu cargo, zbiornikowce z chemikaliami i produktami ropopochodnymi, kontenerowce, holowniki oraz promy towarowo-pasażerskie. W ramach programu monitoringu określone zostaną najbardziej uczęszczane trasy ruchu statków, do i z głównych polskich portów, i na tych trasach zostaną umieszczone urządzenia pomiarowe do wyznaczenia poziomu hałasu wytwarzanego przez żeglugę. Urządzenia pomiarowe powinny być umieszczone w miejscach o podobnych cechach topograficznych, batymetrii i głębokości dna, aby umożliwić porównanie danych i zmniejszyć efekt zmienności akustycznej. Wyznaczone miejsca powinny być oddalone od głównych stref działalności rybackiej, w celu uniknięcia wytrałowania systemów kotwiczących hydrofony. Nadzór nad przepływającymi przez wyznaczone punkty statkami może być prowadzony za pomocą danych AIS (http://www.marinetraffic.com/ais/).

54 Szczegółowy program monitoringu odpowiednich wskaźników/parametrów niezbędnych do oceny stanu środowiska w programie hałas podwodny i inne formy energii przedstawiono w Załączniku 8.

W latach 2015-2016 planowane jest wdrożenie monitoringu hałasu podwodnego w środowisku morskim w ramach PMŚ.

55 Załącznik 1 Szczegółowy program monitoringu różnorodności biologicznej środowiska morskiego Bałtyku uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 1a Program monitoringu w zakresie cechy C1 - bioróżnorodność

Podprogram Element środowiska Obszar/lokalizacja parametr Częstotliwość Uwagi Pelagial fitoplankton polska strefa ekonomiczna1 skład taksonomiczny 5 razy/rok tab. 4a Komentarz [K57]: W opinii WWF zooplankton polska strefa ekonomiczna1 skład taksonomiczny 5 razy/rok tab. 4a Polska przyłów nie powinien być jedynym wskaźnikiem do oceny bioróżnorodności. Bental zoobentos polska strefa ekonomiczna1 skład taksonomiczny, 1 raz/rok tab. 4a liczebność, biomasa Monitoring w zakresie bioróżnorodności powinien uwzględniać monitoring makroglony i okrytozalążkowe wody przejściowe, wody skład taksonomiczny, 2 razy/rok tab. 4a, wskaźników takich jak: przybrzeżne, Ławica Słupska biomasa, stopień pokrycia (czerwiec, proponowane - tempo wzrostu populacji, dna wrzesień) przeprowadzenie - warstwa tkanki tłuszczowej, - odsetek ciężarnych ssaków, programu pilotowego - przyłów ssaków występowania siedlisk Wskaźniki te wg opracowań grupy HELCOM fitobentosu w Zalewie CORESET stanowią ważny wskaźnik Szczecińskim i bioróżnorodności. Kamieńskim Komentarz [K58]: Wnosimy o Kręgowce Ptaki zimujące ptaki - przybrzeżne wody Bałtyku, - liczba ptaków na 1 km2, 1 raz/rok wyniki z programów uwzględnienie uwagi dot. monitoringu morskie - Ławica Słupska, - liczba ptaków w (środkowy tydzień PMŚ: MPZM, MPPL, przyłowu – komentarz K3 - Zatoka Pomorska (w tym przeliczeniu na 1 godz. stycznia) MPD, Monitoring Komentarz [K59]: WWF Polska zwraca uwagę, że monitoring populacji foki szarej Ławica Odrzana) rejsu gatunków i siedlisk DS w zakresie jej liczebności powinien ptaki morskie okres - przybrzeżne wody Bałtyku, 1 raz/rok ptaki morskie obejmować nie tylko obszar rezerwatu lęgowy - Ławica Słupska, okres lęgowy Mewia Łacha, ale całą polską strefę ekonomiczną. - Zatoka Pomorska MŁW: Foki są zwierzętami wędrownymi i bielik - Zalew Wiślany (PG06), - sukces lęgowy, 4 razy/rok (20-31 ich są obserwowane na całym polskim - Słowiński Park narodowy - liczba młodych na parę marca, 1-20 maja, wybrzeżu Bałtyku. (PS03), lęgową, 15-30 czerwca i Komentarz [K60]: WWF Polska rekomenduje aby wśród parametrów - Zalew Szczeciński (PZ07) - liczba młodych na parę z 10-20 lipca) uwzględnić nie tylko liczebność, ale sukcesem również występowanie. ssaki Foki polska strefa ekonomiczna przyłów stałe raportowanie Komentarz [K61]: Tak jak uwaga K12. Dodatkowo zwracamy uwagę, że przeloty Mewia Łacha liczebność 1 raz/miesiąc - włączenie do programu wykonywane nad jednym obszarem nie stanowią monitoringu liczebności danego monitoringu zdjęć gatunku. lotniczych wykonywanych MŁW: Należy wzorować się na metodologii nad rezerwatem, Urząd monitoringu fok wypracowanej i Morski w Gdyni prowadzonej m.in. w krajach skandynawskich. 56

morświny polska strefa ekonomiczna przyłów stałe raportowanie MRiRW Komentarz [K62]: W opinii WWF Występowanie Zgodnie z metodyką Polska przyłów nie powinien być jedynym wskaźnikiem do oceny bioróżnorodności. zweryfikowaną w ramach projektu SAMBAH Monitoring w zakresie bioróżnorodności powinien uwzględniać monitoring ryby gatunki poławiane - waga i liczebność gatunków 1 raz/rok program WPZDR gatunki przemysłowe wskaźników takich jak: komercyjnieprzemysłowe - tempo wzrostu populacji, komercyjnych, realizowany przez (BITS) - warstwa tkanki tłuszczowej, (BITS) - osobnicza analiza MIR-PIB na - odsetek ciężarnych ssaków, - przyłów ssaków ichtiologiczna: rozmiar, masa zlecenie MRiRW ciała, płeć, wiek, stadium Poszerzenie rejonu Wskaźniki te wg opracowań grupy HELCOM CORESET stanowią ważny wskaźnik rozwoju gonad, wypełnienie badań o obszar bioróżnorodności. żołądka Ławicy Słupskiej Komentarz [MŁ63]: WWF Polska wnosi o uwzględnienie uwagi dot. strefa - waga i liczebność wg programu monitoringu Poszerzenie rejonu strefa głębokomorska monitoringu przyłowu – komentarz K3 głębokomorska gatunków komercyjnych); ichtiofauny badań o obszar (gatunki Komentarz [K64]: WWF Polska (gatunki - osobnicza analiza Ławicy Słupskiej niekomercyjne); ICES rekomenduje, aby wśród parametrów uwzględnić nie tylko występowanie, ale niekomercyjne); ichtiologiczna: rozmiar, masa 25 i ICES 26 również liczebność. ICES 25 i ICES 26 ciała, płeć, wiek, stadium Komentarz [P65]: Brak obszaru działań rozwoju gonad, wypełnienie – WWF Polska proponuje dodać zapis żołądka “Zgodnie z KPZDR”. wody przejściowe - waga i liczebność gatunków wg programu monitoringu Poszerzenie rejonu wody przejściowe Komentarz [P66]: WWF Polska (gatunki komercyjnych, ichtiofauny badań o obszar (gatunki proponuje dodanie parametru: Liczba stad komercyjnie poławianych ryb o niekomercyjne); - osobnicza analiza Ławicy Słupskiej niekomercyjne); tab.1a- biomasie powyżej poziomu biomasy tab.1a-1 ichtiologiczna: rozmiar, masa 1 pozwalającego na uzyskanie i podtrzymanie ciała, płeć, wiek, stadium maksymalnego podtrzymywanego połowu.

rozwoju gonad, wypełnienie Parametr ten jest zgodny z celami żołądka zreformowanej WPRyb i określa wody przybrzeżne - waga i liczebność gatunków wg programu monitoringu Poszerzenie rejonu wody przybrzeżne rzeczywisty stan poszczególnych stad ryb (gatunki komercyjnych, ichtiofauny badań o obszar (gatunki Komentarz [P67]: Piszecie państwo o niekomercyjne); - osobnicza analiza Ławicy Słupskiej niekomercyjne); tab. 1a- gatunkach niekomercyjnych a w komórce obok o komercyjnych – WWF Polska wnosi tab. 1a-2 ichtiologiczna: rozmiar, masa 2 o uwspólnienie zapisów. ciała, płeć, wiek, stadium rozwoju gonad, wypełnienie żołądka 1stacje RDW obsługiwane przez WIOŚ i strefa głębokomorska (program HELCOM COMBINE)

57 Tabela 1a-1. Program monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie ichtiofauny dla cechy 1 i 4; wody przejściowe - monitoring RDW

A) Zalew Wiślany, okres letni Najbliższy ppk Ilość powtórzeń Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ x narzędzie (identyfikator) połowu ZW 1 N 54°16,850' E 19°24,900' Południowo-zachodnia G 2 x sieć typ 2 część Zalewu - granica z Zatoką Elbląską ZW 2 N 54°18,550' E 19°16,660' Stawa Gdańsk (zachodnia P 2 x sieć typ 2 część Zalewu) ZW 3 N 54°20,580' E 19°35,520' Łowisko Święty Kamień KW 2 x sieć typ 2 (pomiędzy Tolkmickiem a Fromborkiem) ZW 4 N 54°26,780' E 19°42,150' Korytarz masowej migracji 10 2 x sieć typ 2 ryb przy granicy PL-ROS

B) Zatoka Gdańska Wewnętrzna, okres letni Najbliższy ppk Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń (identyfikator) ZG 2 N 54°28,200' E 18°34,250' Sopot T16 2 x sieć typ 1 ZG 3 N 54°27,150' E 18°38,240' Gdańsk Brzeźno NP 2 x sieć typ 1

C) Zatoka Pucka Zewnętrzna, okres letni i jesienny Najbliższy ppk Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń (identyfikator) okres letni ZPZ 1 N 54°36,180' E 18°47,930' Hel P 104 2 x sieć typ 1 ZPZ 2 N 54°40,920' E 18°40,910' Jastarnia T 12 2 x sieć typ 2 ZPZ 3 N 54°36,910' E 18°32,910' Mechelinki T 14 2 x sieć typ 1 okres jesienny ZPZ 12 N 54°40,790' E 18°40,830' Jastarnia T 12 2 x sieć typ 3 ZPZ 15 N 54°33,144' E 18°34,200' Oksywie T 14 2x sieć typ 3

D) Zalew Pucki, okres letni i jesienny Najbliższy ppk Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń (identyfikator) okres letni ZP 1 N 54°40,050' E 18°30,900' Ryf Mew ZP 6 2 x sieci typ 2

58 ZP 2 N 54°44,130' E 18°33,210' Kuźnica ZP 5 2 x sieci typ 2 ZP 3 N 54°42,580' E 18°28,244' Błądzikowo ZP 3 2 x sieci typ 2 okres jesienny ZP 12 N 54°44,130' E 18°33,210' Kuźnica ZP 5 2 x sieci typ 3

E) Ujście Wisły Przekop, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) UW 1 N 54°21,680' E 19°01,860' Jantar OM3/ZN2 2 x sieci typ 1 lub 1 x włok UW 2 N 54°21,210' E 18°59,000' Mikoszewo OM3/ZN2 2 x sieci typ 1 lub 1 x włok UW 3 N 54°22,600' E 18°57,280' Tor wodny OM3/ZN2 2 x sieci typ 1 lub 1 x włok

F) Zalew Szczeciński, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) ZS 1A N 53°47,340' E 14°18,500' Mały Zalew H 2 x sieć typ 2 ZS 1 B N 53°47,100' E 14°18,820' 2 x sieć typ 2 ZS 2 A N 53°47,500' E 14°35,740' Zatoka Skoszewska D4 2 x sieć typ 2 ZS 2 B N 53°47,750' E 14°35,500' 2 x sieć typ 2 ZS 3 A N 53°40,750' E 14°32,500' Trzebież E 2 x sieć typ 2 ZS 3 B N 53°40,670' E 14°31,100' 2 x sieć typ 2

F) Zalew Kamieński, okres letni Najbliższy ppk Narzędzie Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa (WIOŚ/GIOŚ) połowu

ZK 1 N 54°01,090'E 14°47,620' Jezioro Wrzosowskie ZK sieci typ 2

G) Ujście Dziwny, okres letni Najbliższy ppk Narzędzie Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa (WIOŚ/GIOŚ) połowu

UD 1 N 54°02,300' E 14°43,300' Trawers ujścia Dziwny DZ włok

H) Ujście Świny, okres letni Najbliższy ppk Narzędzie Identyfikator Pozycja geograficzna Nazwa opisowa (WIOŚ/GIOŚ) połowu

włok US 1 N 53°55,900' E 14°16,100' US 2 N 53°56,600' E 14°14,400' N Trawers ujścia Świny SWR włok US 3 53°56,400' E 14°16,000' włok

59 Tabela 1a-2. Propozycja programu monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie ichtiofauny dla cechy 1 i 4; wody przybrzeżne

A) Mierzeja Wiślana, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) MW 1 A N 54°25,835' E 19°34,625' Piaski 19a 1 x sieć typ 1 MW 1 B N 54°25,970' E 19°34,790' 1 x sieć typ 1 MW 1 C N 54°26,120' E 19°34,540' 1 x sieć typ 1 MW 2 A N 54°23,425' E 19°26,635' Krynica Morska 19 1 x sieć typ 1 MW 2 B N 54°23,545' E 19°26,445' 1 x sieć typ 1 MW 2 C N 54°23,685' E 19°26,320' 1 x sieć typ 1

B) Półwysep Hel, okres letni

Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) PH 1 A N 54°43,460' E 18°37,495' Jastarnia 18 1 x sieć typ 1 PH 1 B N 54°43,610' E 18°37,600' 1 x sieć typ 1 PH 1 C N 54°43,780' E 18°37,680' 1 x sieć typ 1 PH 2 A N 54°47,270' E 18°26,500' Władysławowo 17 1 x sieć typ 1 PH 2 B N 54°47,430' E 18°26,400' 1 x sieć typ 1 PH 2 C N 54°47,760' E 18°26,550' 1 x sieć typ 1

C) Władysławowo-Jastrzębia Góra, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/ WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) WJG 1 A N 54°48,260' E 18°24,160' Cetniewo 15a 1 x sieć typ 1 WJG 1 B N 54°48,265' E 18°24,505' 1 x sieć typ 1 WJG 1 C N 54°48,480' E 18°24,620' 1 x sieć typ 1 WJG 2 A N 54°49,865' E 18°20,705' Rozewie 15 1 x sieć typ 1 WJG 2 B N 54°49,965' E 18°20,800' 1 x sieć typ 1 WJG 2 C N 54°49,975' E 18°20,850' 1 x sieć typ 1

60 D) Jastrzębia Góra-Rowy, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) JGR 1 A N 54°50,140' E 18°03,650' Piaśnica 13 2 x sieć typ 1 JGR 1 B N 54°50,260' E 18°03,820' 2 x sieć typ 1 JGR 1 C N 54°50,510' E 18°04,010' 2 x sieć typ 1 JGR 2 A N 54°46,360' E 17°33,770' Łeba 12 2 x sieć typ 1 JGR 2 B N 54°46,650' E 17°34,085' 2 x sieć typ 1 JGR 2 C N 54°47,035' E 17°34,585' 2 x sieć typ 1

E) Rowy-Jarosławiec Wschód, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń początku sieci/zaciągu (identyfikator) RJW 1 A N 54°40,395' E 17°03,570' Rowy 11 2 x sieć typ 1 RJW 1 B N 54°40,615' E 17°03,350' 2 x sieć typ 1 RJW 1 C N 54°40,775' E 17°03,205' 2 x sieć typ 1 RJW 2 A N 54°35,595' E 16°53,220' Ustka 9 1 x sieć typ 1 RJW 2 B N 54°35,740' E 16°53,225' 1 x sieć typ 1 RJW 2 C N 54°35,910' E 16°53,210' 1 x sieć typ 1

F) Rowy-Jarosławiec Zachód, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) RJZ 1 A N 54°34,320' E 16°45,990' Ustka-poligon 7b 1 x sieć typ 1 RJZ 1 B N 54°34,455' E 16°45,880' 1 x sieć typ 1 RJZ 1 C N 54°34,810' E 16°45,880' 1 x sieć typ 1 RJZ 2 A N 54°32,675' E 16°32,265' Jarosławiec 7a 2 x sieć typ 1 RJZ 2 B N 54°32,860' E 16°32,280' 2 x sieć typ 1 RJZ 2 C N 54°32,995' E 16°32,990' 2 x sieć typ 1

G) Jarosławiec-Sarbinowo, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa sieci/zaciągu GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń

(identyfikator)

JS 1 A N 54°26,290' E 16°22,130' Darłowo 7 2 x sieć typ 1 Sformatowano: Angielski (Wielka Brytania) N 54°26,175' E 16°22,095' N JS 1 B 2 x sieć typ 1 2 JS 1 C 54°26,370' E 16°21,860' N x sieć typ 1 2 x 54°17,250' E 16°08,200' N JS 2 A Unieście 6 sieć typ 1 2 x JS 2 B 54°17,365' E 16°08,010' sieć typ 1

61 JS 2 C N 54°17,370' E 16°07,645' 2 x sieć typ 1

H) Sarbinowo-Dziwna, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna początku Identyfikator Nazwa opisowa GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń sieci/zaciągu (identyfikator) SD 1 A N 54°11,055' E 15°32,545' Kołobrzeg 5 2 x sieć typ 1 SD 1 B N 54°11,180' E 15°32,470' 2 x sieć typ 1 SD 1 C N 54°10,955' E 15°31,555' 2 x sieć typ 1 SD 2 A N 54°08,825' E 15°16,800' Mrzeżyno 4 2 x sieć typ 1 SD 2 B N 54°08,945' E 15°16,630' 2 x sieć typ 1 SD 2 C N 54°09,055' E 15°16,475' 2 x sieć typ 1 SD 3 A N 54°05,985' E 15°04,630' Niechorze 3 2 x sieć typ 1 SD 3 B N 54°06,070' E 15°04,530' 2 x sieć typ 1 SD 3 C N 54°06,035' E 15°04,800' 2 x sieć typ 1

I) Dziwna-Świna, okres letni Najbliższy ppk Pozycja geograficzna Identyfikator Nazwa opisowa początku sieci/zaciągu GIOŚ/WIOŚ Ilość powtórzeń

(identyfikator)

DS 1 A N 53°58,550' E 14°30,100' Wolin 2 2 x sieć typ 1 DS 1 B N 53°58,065' E 14°30,400' N 2 x sieć typ 1 2 DS 1 C 53°58,000' E 14°30,085' x sieć typ 1

62 Tabela 1b. Propozycja programu monitoringu w zakresie cechy C4 - łańcuchy troficzne Komentarz [MŁ68]: W tabeli 1b nie uwzględniono ssaków morskich, które stanowią ostatnie ogniwo w łańcuchu troficznym. WWF Polska wnosi o Częstotliwość uwzględnienie ssaków morskich w Podprogram Element środowiska Obszar/lokalizacja parametr Uwagi badań zestawieniu. Pelagial zooplankton Polska strefa ekonomiczna skład taksonomiczny, liczebność, 5 razy/rok tab. 4a strefa głębokomorska biomasa Kręgowce ptaki zimujące ptaki - przybrzeżne wody Bałtyku, - liczba ptaków na 1 km2, 1 raz/rok wyniki z morskie - Ławica Słupska, - liczba ptaków w przeliczeniu na 1 (środkowy programów PMŚ: - Zatoka Pomorska (w tym Ławica godz. rejsu tydzień stycznia) MPZM, MPPL, Odrzana) 4 razy/rok (20-31 MPD bielik - Zalew Wiślany (PG06), - sukces lęgowy, marca, 1-20 maja, - Słowiński Park narodowy (PS03), - liczba młodych na parę lęgową, 15-30 czerwca i - Zalew Szczeciński (PZ07) - liczba młodych na parę 10-20 lipca) z sukcesem ryby gatunki przemysłowe (BITS) - waga i liczebność gatunków 1 raz/rok program WPZDR komercyjnych, realizowany przez - osobnicza analiza ichtiologiczna: MIR-PIB na rozmiar, masa ciała, płeć, wiek, zlecenie MRiRW stadium rozwoju gonad, wypełnienie żołądka; - wspierające parametry fizyczno- chemiczne strefa głębokomorska (gatunki - waga i liczebność gatunków wg programu niekomercyjne); ICES 25 i ICES 26 komercyjnych, monitoringu Komentarz [P69]: Piszecie Państwo o gatunkach niekomercyjnych a obok w - osobnicza analiza ichtiologiczna: ichtiofauny kolejnej komórce wspominacie w rozmiar, masa ciała, płeć, wiek, parametrach o gatunkach komercyjnych. WWF Polska wnosi o uwspólnienie stadium rozwoju gonad, wypełnienie zapisów. żołądka; - wspierające parametry fizyczno-

chemiczne - waga i liczebność gatunków wg programu tab. 1a-1 wody przejściowe (gatunki komercyjnych, monitoringu Komentarz [P70]: niekomercyjne); tab.1a-1 - osobnicza analiza ichtiologiczna: ichtiofauny Piszecie Państwo o gatunkach niekomercyjnych a obok w rozmiar, masa ciała, płeć, wiek, kolejnej komórce wspominacie w parametrach o gatunkach komercyjnych. stadium rozwoju gonad, wypełnienie WWF Polska wnosi o uwspólnienie żołądka zapisów. - wspierające parametry fizyczno- chemiczne wody przybrzeżne (gatunki - waga i liczebność gatunków wg programu tab. 1a-2 niekomercyjne); tab. 1a-2 komercyjnych, monitoringu Komentarz [P71]: Piszecie Państwo o gatunkach niekomercyjnych a obok w - osobnicza analiza ichtiologiczna: ichtiofauny kolejnej komórce wspominacie w rozmiar, masa ciała, płeć, wiek, parametrach o gatunkach komercyjnych. WWF Polska wnosi o uwspólnienie stadium rozwoju gonad, wypełnienie zapisów. żołądka; - wspierające parametry fizyczno- chemiczne

64 Tabela 1c. Propozycja programu monitoringu w zakresie cechy C6 - integralność dna morskiego

Obszar/ Częstotliwość Podprogram Element środowiska parametr Uwagi lokalizacja badań Stan siedlisk Makroglony tab. 1a i okrytozalążkowe Zoobentos tab. 1a Monitoring Załącznik 5; hydromorfologiczny propozycja programu monitoringu w zakresie cechy C7 Stan chemiczny woda morska Załącznik 4;

propozycja programu monitoringu w zakresie

cechy C5 osady denne Załącznik 5; propozycja programu monitoringu w zakresie cechy C7

65 Załącznik 2 Szczegółowa propozycja programu monitoringu gatunków obcych, cecha C2, w środowisku morskim Bałtyku uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 2a. Propozycja programu monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie cechy C2 - gatunki obce

Częstotliwość Podprogram Obszar/lokalizacja parametr Uwagi Element środowiska badań

Monitoring portów fitoplankton Szczecin, - pojawianie 1 raz/3 lata Urzędy zooplankton Świnoujście, się nowych Morskie Gdańsk, Gdynia gatunków zoobentos obcych, ryby Monitoring ryby strefa głębokomorska -rozmiesz- 1 raz/3 lata poza zoobentos ichtiologiczny ryby wody przejściowe czenie monitoringiem - redy

wody przybrzeżne wybranych RDSM portów (5 ryby gatunków Monitoring strefy fitoplankton - strefa głęboko- stacji na obcych, głębokomorskiej zooplankton morska, każdym - wskaźnik zoobentos przedpolu BPL Monitoring wód fitoplankton - wody przejściowe - portu) - liczebność przejściowych zooplankton wody przybrzeżne populacji i przybrzeżnych zoobentos gatunków obcych

66 Załącznik 3 Szczegółowa propozycja programu monitoringu ryb przemysłowych, cecha C3, w środowisku morskim Bałtyku uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 3a. Propozycja programu monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie cechy C3 - komercyjne gatunki ryb i mięczaków

Element Obszar/ Częstotliwość Podprogram parametr Uwagi środowiska lokalizacja badań Monitoring gatunki - waga i liczebność 1 raz/rok program ichtiologiczny przemysłowe polska strefa gatunków WPZDR komercyjnie ekonomiczna: komercyjnych, realizowany poławianych podrejon ICES 25 - osobnicza analiza przez MIR- ryb i ICES 26 ichtiologiczna: PIB na Komentarz [P72]: WWF Polska zwraca uwagę, że Program monitoringu stanu rozmiar, masa ciała, zlecenie populacji komercyjnie poławianych płeć, wiek, stadium MRiRW gatunków ryb nie powinien być ograniczony wyłącznie do obszaru Polskiej rozwoju gonad, Wyłącznej Strefy Ekonomicznej. Stada wypełnienie żołądka; większości poławianych komercyjnie ryb, w tym także tych poławianych przez polskich - wspierające rybaków, występują poza obszarem 25 – 26 parametry fizyczno- co wymusza konieczność rozszerzenia obszaru monitoringu do innych chemiczne podobszarów morskich na których operują polskie jednostki (obszary 22-32). Monitoring powinien być spójny z tym prowadzonym w ramach prac ICES i uwzględniać badania prowadzone w ramach Wieloletniego Programu Zbierania Danych Rybackich.

67 Załącznik 4 Szczegółowa propozycja programu eutrofizacji w środowisku morskim Bałtyku uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 4a. Propozycja programu monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie cechy C5 - eutrofizacja Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań badań Uwagi temperatura, wykorzystane do zasolenie, Stacje strefy oceny cechy 1, 4 i 6. tlen/siarkowodór, Poziomy standardowe głębokowodnej: pH, woda (zgodnie z przewodnikiem P1, P140, P5, P2, 6 razy w roku przezroczystość, HELCOM COMBINE) P3, P39, P63, sole biogenne, P116 chlorofil-a Stacje strefy wykorzystane do fitoplankton, zgodnie z przewodnikiem woda głębokowodnej: 5 razy w roku oceny cechy 1i 4. zooplankton HELCOM COMBINE P1, P140, P5 Stacje strefy wykorzystane do zgodnie z przewodnikiem głębokowodnej: oceny cechy 1, 4 i 6. makrozoobentos dno 1 raz w roku HELCOM COMBINE P1, P140, P5, P2, P3 temperatura, Stacje strefy zasolenie, płytkowodnej: tlen/siarkowodór, Poziomy standardowe K6, P16, Ł7, pH, woda (zgodnie z przewodnikiem 6 razy w roku P110, B15, M3, przezroczystość, HELCOM COMBINE) ZN4, K, P104, sole biogenne, B13, KW, Z, KO chlorofil-a Stacje strefy fitoplankton, zgodnie z przewodnikiem płytkowodnej: woda 5 razy w roku zooplankton HELCOM COMBINE K6, P16, Ł7, P110, B13, KW Stacje strefy płytkowodnej: zgodnie z przewodnikiem makrozoobentos dno K6, P16, Ł7, 1 raz w roku HELCOM COMBINE P110, M3, ZN4, P104, B13, Z temperatura, zasolenie, tlen/siarkowodór, pH, Poziomy standardowe Stacja wysokiej przezroczystość, woda (zgodnie z przewodnikiem częstotliwości: 12 razy w roku sole biogenne, HELCOM COMBINE) ZP6 chlorofil-a fitoplankton, zooplankton Stacja wysokiej

zgodnie z przewodnikiem makrozoobentos dno częstotliwości: 1 raz w roku HELCOM COMBINE ZP6 temperatura, Poziomy standardowe Stacje woda 6 razy w roku zasolenie, (zgodnie z przewodnikiem referencyjne:

68 Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań badań Uwagi tlen/siarkowodór, HELCOM COMBINE) P14, R4 pH, przezroczystość, sole biogenne, chlorofil-a Ławica Słupska Parametry P14, Zalew Pucki hydrochemiczne - Jama Kuźnicka (temperatura, ZP5, Zatoka Pucka zasolenie) - 2 razy Makrofitobentos dno transekt Zewnętrzna - Klif 2 razy w roku w roku

Orłowski KO,

Rowy Jarosławiec wykorzystane do

Wschód RO oceny cechy 1, 4 i 6.

Wykorzystanie systemu Ferry-Box, operującego na Stacje na trasie trasie Gdynia promu z W sezonie (Polska) - azotany, azotyny wegetacyjnym, od zainstalowanym Karlskrona fosforany, krzemiany, azot raz na dwa tygodnie w marca / kwietnia woda systemem (Szwecja), ogólny i fosfor ogólny, sezonie wegetacyjnym do listopada poza pomiarowym, oraz przyszłych chlorofil-a okresem lodu na GK1, GK2, GK3, innych regularnych morzu GK4, GK5, GK6. liniach

transportowych

(SOOP) w polskiej

EEZ

Wykorzystanie

produktów

morskich, (np.

wykonywanych przez Ośrodek

Teledetekcji Cały rok przy chlorofil-a Satelitarnej IMGW- Polska EEZ braku obszar PIB, zachmurzenia Wykorzystanie wyników projektu SatBałtyk); Dostęp limitowany występowaniem zachmurzenia

69 Załącznik 5 Szczegółowa propozycja programu monitoringu warunków hydrograficznych, cecha C7, w środowisku morskim Bałtyku uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 5a. Propozycja monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie cechy C7 - warunki hydrograficzne

Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań Uwagi badań Stacje strefy Prądy - na temperatura, Poziomy standardowe głębokowodnej: transekcie zasolenie, woda (zgodnie z przewodnikiem 6 razy w roku P1, P140, P5, P2, P3, pomiędzy stacjami prądy morskie HELCOM COMBINE) P39, P63, P116 Prądy - na Stacje strefy transekcie temperatura, Poziomy standardowe płytkowodnej: pomiędzy stacjami, zasolenie, woda (zgodnie z przewodnikiem K6, P16, Ł7, P110, 6 razy w roku bez pomiaru prądy morskie HELCOM COMBINE) B15, M3, ZN4, K, prądów w rejonie P104, B13, KW, Z stacji KW (Zalew Wiślany) temperatura, Poziomy standardowe Stacja wysokiej zasolenie woda (zgodnie z przewodnikiem częstotliwości: 12 razy w roku HELCOM COMBINE) ZP6 temperatura, Poziomy standardowe Prądy - na Stacje referencyjne: zasolenie, woda (zgodnie z przewodnikiem 6 razy w roku transekcie P14, R4 prądy morskie HELCOM COMBINE) pomiędzy stacjami Prądy - na transekcie pomiędzy stacjami, Stacje strefy Poziomy standardowe bez pomiaru temperatura, płytkowodnej: woda (zgodnie z przewodnikiem 1-6 razy w roku prądów w rejonie zasolenie ZN2, SW3, ŁS, ZP5, HELCOM COMBINE) stacji ZP5 i KO RO, KO (Zalew Pucki i Zatoka Pucka Wewnętrzna) Wykorzystanie systemu Ferry- Box, operującego na trasie Gdynia W sezonie (Polska) - wegetacyjnym, od Karlskrona temperatura, marca / kwietnia do woda Pomiar ciągły polska EEZ (Szwecja), zasolenie listopada, oraz przyszłych poza okresem lodu innych regularnych na morzu liniach transportowych (SOOP) w polskiej EEZ Wykorzystanie Komentarz [KT73]: Zdaniem WWF cały rok, Polska nie jest jasny sens tego zdania. Czy produktów autorom nie chodziło o „wykorzystanie temperatura obszar polska EEZ przy braku morskich, (np. projektów morskich”? zachmurzenia wykonywanych Komentarz [KT74]: WWF Polska wnioskuje o określenie o jaki obszar chodzi autorom. 70 Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań badań Uwagi

przez Ośrodek Teledetekcji

Satelitarnej

IMGW-PIB Wykorzystanie

wyników projektu

SatBałtyk);

Dostęp limitowany

występowaniem zachmurzenia

Monitoring

Pozyskiwanie danych zgodnie z RDSM, monitoringu zmian linii obszar Coroczne zbieranie wody przejściowe i brzegowej (zabudowa styku 1 raz w roku danych umożliwi przybrzeżne Komentarz [KT75]: Z uwagi na podłużna i poprzeczna, morze-ląd wyliczenie trendu realizowane od kilku lat przez Urzędy refulacja) zmian; Źródło Morskie umocnienia brzegów morskich, danych UM WWF Polska wnioskuje aby monitoring

Monitoring warunków hydrograficznych w zakresie rozległości i trwałości zmian zgodnie z RDSM, Pozyskiwanie danych o hydromorfologicznych obejmował nie tylko Coroczne zbieranie brzeg ale i dno morskie. wielkości dno polska EEZ 1 raz w roku danych umożliwi wydobywanego wyliczenie trendu kruszywa zmian; Źródło

danych UM

Monitoring

zgodnie z RDSM, Coroczne zbieranie Pozyskiwanie danych o danych umożliwi wielkości zrzucanego wyliczenie trendu dno polska EEZ 1 raz w roku zmian; Źródło ładunku po pogłębianiu torów wodnych i danych UM;

portów Wykorzystanie

danych do oceny

cechy 6

Monitoring

zgodnie z DS, Komentarz [KT76]: WWF Polska: Prośba o wyjaśnienie co oznacza DS. Brak zaadaptowanej

metodyki, Wprowadzenie dno polska EEZ 1 raz w roku Przeprowadzenie monitoringu stanu programu siedlisk pilotowego

wybranych

podobszarów. Komentarz [KT77]: WWF Polska: Prośba o szczegółowe określenie kto I kiedy Przetestowanie przeprowadzi program pilotowy I kiedy metodyki RDW dla będzie opracowana metodyka

Zgodnie z metodyką celów RDSM, monitoringu. Monitorowanie stanu siedlisk jest kluczowe dla prawidłowej oceny zmian prowadzenia monitoringu Elementem jest wody przejściowe i w nich zachodzących i najlepszej ich Wprowadzenie dno hydromorfologicznego dla 1 raz w roku przybrzeżne monitoring ochrony. Jak rozumiemy celem niniejszego monitoringu wód przybrzeżnych i siedlisk. dokumentu było stworzenie narzędzia, hydromorfologicznego przejściowych które pozwoli monitorować stan Morza Pozyskane dane Bałtyckiego, nie zgadzamy się więc z tak będą mogły być ogólnymi zapisami jak obecnie.

71 Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań Uwagi badań wykorzystane do oceny cechy 1, 4 i 6.

Tabela 5b. Propozycja monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku w zakresie cechy C7 - wskaźniki morfologiczne

Numer wskaźnika Jednostka miary jakości wód Nazwa wskaźnika jakości wód

2 .3 Warunki morfologiczne

Profile strefy brzegowej wychodzące w morze do 1 Mm od

linii wody

Parametry obliczeniowe (A) m2

2.3.1.2a Parametry morfometryczne Szerokości skłonów przybrzeża - s , s , s b r g m (10 m p.p.m. i 1 Mm)

Stan rew - liczba i pow. przekroju m, m2

2 .3 .1 .c Zmienność głębokości

za skłonem brzegowym m p.p.m. za strefą rew m p.p.m. m

w odległości 1 Mm p.p.m. m

Głębokość punktu pomiarowo-kontrolnego p.p.m.

2 .3 .2 c Struktura ilościowa i podłoże dna Uziarnienie - mediana średnicy ziaren mm Zawartość materii organicznej % suchej masy - sm mg/kg sm Zawartość biogenów (Nog i Pog) Zawartość siarczków całkowita mg/kg sm Chlorofil a mg/kg sm Potencjał redox (Eh) i pH mV, pH Zawartość zanieczyszczeń mg/kg sm (Me, WWA, PCB, TBT)

72 Tabela 5c. Propozycja monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku dla cechy C7 - parametry mierzone w osadach dennych

Lp. Parametr 123 Granulometria 456 Materia organiczna 789 Całkowita zawartość siarczków (S) 10 Azot ogólny (N) 11 Fosfor ogólny (P) Eh i p H Metale: arsen, chrom, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów Rtęć WWA PCB Chlorofil a

Tabela 5d. Propozycja monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku dla cechy C7 - kierunek i prędkość wiatru

Kod JCW NAZWA JCW Stacja pomiarowa PLTW I WB 1 Zalew Wiślany Elbląg PLTW I WB 8 Zalew Szczeciński PLTW I WB 9 Zalew Kamieński Świnoujście PLCW III WB 9 Dziwna - Świna PLTW V WB 6 Ujście Dziwny

PLTW V WB 7 Ujście Świny Zalew PLTW II WB 2 Pucki Gdynia PLTW III WB 3 Zatoka Pucka Zewnętrzna Hel PLCW I WB 2 Półwysep Hel PLTW IV WB 4 Zatoka Gdańska Wewnętrzna Gdańsk Świbno PLTW V WB 5 Ujście Wisły Przekop

PLCW I WB 3 Port Władysławowo

PLCW II WB 4 Władysławowo - Jastrzębia Góra Rozewie

PLCW III WB 5 Jastrzębia Góra - Rowy PLCW II WB 6E Rowy - Jarosławiec Wschód Łeba PLCW II WB 6W Rowy - Jarosławiec Zachód Ustka PLCW II WB 8 Sarbinowo - Dziwna Kołobrzeg PLCW III WB 7 Jarosławiec - Sarbinowo Darłowo PLCW I WB 1 Mierzeja Wiślana Nowa stacja

73 Tabela 5e. Propozycja monitoringu stanu środowiska morskiego Bałtyku dla cechy C7 - poziom wody (poziom morza)

Kod JCW NAZWA JCW Stacja pomiarowa poziomów morza PLTW I WB 1 Zalew Wiślany Krynica Morska PLTW II WB 2 Zalew Pucki Puck PLTW III WB 3 Zatoka Pucka Zewnętrzna Gdynia PLCW I WB 2 Półwysep Hel Hel

PLCW I WB 3 Port Władysławowo PLCW II WB 4 Władysławowo - Jastrzębia Góra Władysławowo PLCW III WB 5 Jastrzębia Góra - Rowy PLTW IV WB 4 Zatoka Gdańska Wewnętrzna Gdańsk Świbno PLTW V WB 5 Ujście Wisły Przekop PLCW I WB 1 Mierzeja Wiślana Nowa stacja PLCW II WB 6E Rowy - Jarosławiec Wschód Łeba PLCW II WB 6W Rowy - Jarosławiec Zachód Ustka PLCW II WB 8 Sarbinowo - Dziwna Kołobrzeg PLCW III WB 7 Jarosławiec - Sarbinowo Darłowo

PLTW V WB 6 Ujście Dziwny PLTW V WB 7 Ujście Świny Świnoujście

PLCW III WB 9 Dziwna - Świna

PLTW I WB 8 Zalew Szczeciński Wolin PLTW I WB 9 Zalew Kamieński

74 Załącznik 6 Szczegółowa propozycja programu monitoringu stanu zanieczyszczenia środowiska morskiego Bałtyku substancjami szkodliwymi uwzględniająca Komentarz [K78]: Zgodnie z wcześniejszymi uwagami WWF Polska wymagania RDSM wnosi o uwzględnienie programu monitoringu zanieczyszczeń i rozlewów o charakterze nagłym – np. regularne przeloty inspekcyjne. Tabela 6a. Propozycja programu monitoringu substancji szkodliwych w rybach i innych organizmach w zakresie cech C8 - substancje zanieczyszczające i efekty zanieczyszczeń i C9 - substancje szkodliwe w rybach i owocach morza Komentarz [K79]: WWF Polska wnosi o uwzględnienie we wskaźnikach badania prób z ciał martwych ssaków morskich . Ilość próbek Częstotliwoś Wcześniej w dokumencie zaproponowano, Wskaźnik Matryca Cecha Obszar poboru próbek Uwagi dla jednej lokalizacji ć badań aby wyniki badań prób z martwych ssaków morskich uwzględnić w programie 1) Łowisko monitoringu C8 - substancji 12-15 osobników śledzia Władysławowskie zanieczyszczających i efektów

2) Łowisko Kołobrzesko- zanieczyszczeń i C9 - substancji szkodliwych. Ryby (tkanka Darłowskie C8, C9 3) Zatoka Gdańska mięśniowa) 10-15 osobników storni 1 raz w roku Obligatoryjne, 4) Zatoka Pomorska sierpień - realizowane w 10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński wrzesień ramach PMŚ okonia/storni 6) Zalew Wiślany Małże Mytilus 1 próbka zintegrowana z 1) pas środkowego

Polibromowane difenyloetery difenyloetery difenyloetery Polibromowane Polibromowane trossulus (tkanka kilkudziesięciu wybrzeża - Rowy (6 PBDE: 28, 47, 99, 100, 153, 154) 154) 153, 100, 99, 47, 28, (6 PBDE: C8 miękka) osobników 2) rejon Sopotu

(min. 80g)

1) Łowisko

12-15 osobników śledzia Władysławowskie

Łowisko Kołobrzesko- 2) Darłowskie Ryby (tkanka C8, C9 3) Zatoka Gdańska 1 raz w roku Obligatoryjne, mięśniowa) 10-15 osobników storni 4) Zatoka Pomorska sierpień - realizowane w

wrzesień ramach PMŚ (HBCDD) (HBCDD 10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński

okonia/storni 6) Zalew Wiślany

Heksabromocyklododekan Heksabromocyklododekan Małże Mytilus 1 próbka zintegrowana z 1) pas środkowego C8 trossulus (tkanka kilkudziesięciu wybrzeża - Rowy

75 miękka) osobników 2) rejon Sopotu

(min. 80g)

1) Łowisko

12-15 osobników śledzia Władysławowskie

2) Łowisko Kołobrzesko- Obligatoryjne,

Darłowskie nierealizowane w

Zatoka Gdańska ramach PMŚ,

10-15 osobników storni 1 raz w roku Ryby (tkanka 4) Zatoka Pomorska nie możliwe do C8 sierpień - mięśniowa) włączenia w roku perfluorooktanu

(PFOS) wrzesień 10-15 osobników 2014

fl kt okonia/storni 5) Zalew Szczeciński Sulfonian Sulfonian 6) Zalew Wiślany

Ryby Obligatoryjne, (tkanka 10 osobników storni; 5 nierealizowane w C8, C9 Województwa: pomorskie i mięśniowa) osobników dorsza ramach PMŚ, nie zachodniopomorskie możliwe do

włączenia w roku 2014

Włączenie 1 raz w roku 1) pas środkowego wyników PIWET Małże Mytilus 1 próbka zintegrowana z wybrzeża - Rowy dla ryb trossulus (tkanka C8 kilkudziesięciu 2) rejon Sopotu komercyjnych miękka) osobników (min. 80g) (konieczne jest

wskazanie

Dioksyny, furany i dioksynopodobne dioksynopodobne i furany Dioksyny, współrzędnych geograficznych miejsc odłowu ryb)

1) Łowisko

12-15 osobników śledzia Władysławowskie Obligatoryjne, 2) Łowisko Kołobrzesko- realizowane w Darłowskie ramach PMŚ Ryby (tkanka C8, C9 3) Zatoka Gdańska 10-15 osobników storni mięśniowa) 4) Zatoka Pomorska 1 raz w roku Ewentualna zmiana sierpień - 10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński matrycy z tkanki wrzesień okonia/storni 6) Zalew Wiślany mięśniowej ryb na

wątrobę ryb - pas środkowego Organiczne związki związki Organiczne 1) (TBT, MBT, DBT, TPhT) TPhT) DBT, MBT, (TBT, 1 próbka zintegrowana z matryca Małże Mytilus wybrzeża - Rowy C8 kilkudziesięciu preferowana trossulus (tkanka 2) rejon Sopotu osobników (min. 80g) miękka)

1 próbka zintegrowana z 1) pas środkowego kilkudziesięciu 1 raz w roku Obligatoryjne,

c,d)piren) c,d)piren) wybrzeża - Rowy - Małże Mytilus

osobników (min. 80g sierpień - realizowane w

C8 trossulus (tkanka 2) rejon Sopotu m.m) wrzesień ramach PMŚ miękka)

indeno(1,2,3

ielopierścieniowe węglowodory węglowodory ielopierścieniowe fluoranten, WWA: (6

Wielopierścieniowe węglowodory węglowodory Wielopierścieniowe W

benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, benzo(g,h,i)perylen,

Obligatoryjne,

1) Łowisko realizowane w

Władysławowskie ramach PMŚ

2) Łowisko Kołobrzesko- 1 raz w roku hydroksypiren, i 1 - 1 próbka zintegrowana z Darłowskie W łowiskach Ryby C8 sierpień - 10-15 osobników 3) Zatoka Gdańska 1) i 2) (żółć)* wrzesień 4) Zatoka Pomorska rekomendowane aromatycznych aromatycznych

hydroksyfenantren 5) Zalew Szczeciński zastąpienie śledzia

2 metabolity: 1 metabolity: 2

- 6) Zalew Wiślany dorszem

(WWA Metabolitywielopierścieniowych

1) Łowisko

12-15 osobników śledzia Władysławowskie

2) Łowisko Kołobrzesko-

Darłowskie

Ryby (tkanka C8, C9 3) Zatoka Gdańska mięśniowa) 10-15 osobników storni 4) Zatoka Pomorska 1 raz w roku Nieobligatoryjne,

ne (DDT i jego metabolity, metabolity, jego i (DDT ne 10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński sierpień - realizowane w

okonia/storni 6) Zalew Wiślany wrzesień ramach PMŚ

pas środkowego HCH, HCB,HCH, endosulfan) 1) 1 próbka zintegrowana z Małże Mytilus wybrzeża - Rowy C8 kilkudziesięciu trossulus (tkanka 2) rejon Sopotu osobników (min. 80g) miękka)

Pestycydy chloroorganiczne (DDT i jego metabolity, jego i (DDT chloroorganicz chloroorganiczne Pestycydy

1) Łowisko 1 raz w roku

Obligatoryjne, Ryby 12-15 osobników śledzia Władysławowskie - pobór C8, C9 realizowane w (tkanka 2) Łowisko Kołobrzesko- próbek bifenyle ramach PMŚ 52, 101, 118, 118, 101, 52, (7 PCBs: 28, 28, (7 PCBs: Darłowskie sierpień - 153, 138, 180) 180) 138, 153, mięśniowa) Polichlorowane Polichlorowane

3) Zatoka Gdańska wrzesień 10-15 osobników storni 4) Zatoka Pomorska

10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński

okonia/storni 6) Zalew Wiślany

1) pas środkowego 1 próbka zintegrowana z wybrzeża - Rowy Małże Mytilus C8 kilkudziesięciu 2) rejon Sopotu trossulus (tkanka osobników (min. 80g)

miękka)

1) Łowisko

Władysławowskie

1 raz w roku Obligatoryjne 2) Łowisko Kołobrzesko- C8 10-15 osobników sierpień - Ryby (osocze) Darłowskie wrzesień nierealizowane Diklofenak i/lub woda 3) Zatoka Gdańska Farmaceutyki: Farmaceutyki: alfa alfa - 4) Zatoka Pomorska 17

1) Łowisko

12-15 osobników śledzia Władysławowskie

2) Łowisko Kołobrzesko-

Darłowskie Ryby C8, C9 3) Zatoka Gdańska (Hg- tkanka 10-15 osobników storni 4) Zatoka Pomorska 1 raz w roku Obligatoryjne, mięśniowa; Cd i sierpień - realizowane w Pb - wątroba) 10-15 osobników 5) Zalew Szczeciński wrzesień ramach PMŚ okonia/storni 6) Zalew Wiślany

1) pas środkowego 1 próbka zintegrowana z

kadm (Cd), ołów (Pb), rtęć (Hg) wybrzeża - Rowy Małże Mytilus C8 kilkudziesięciu 2) rejon Sopotu trossulus (tkanka osobników (min. 80g)

miękka)

1) Łowisko 1 raz w roku Nieobligatoryjne, 12-15 osobników śledzia Władysławowskie C8 sierpień - realizowane w 2) Łowisko Kołobrzesko- Ryby (wątroba) wrzesień ramach PMŚ Cynk (Zn)

Miedź (Cu), Darłowskie

79 3) Zatoka Gdańska

10-15 osobników storni 4) Zatoka Pomorska

5) Zalew Szczeciński 10-15 osobników 6) Zalew Wiślany okonia/storni 1) pas środkowego 1 próbka zintegrowana z

Małże Mytilus kilkudziesięciu wybrzeża - Rowy C8 trossulus (tkanka osobników 2) rejon Sopotu miękka)

Cztery lokalizacje np. 1) Łowisko

Władysławowskie

Cs Równoległe próbki Ryby (tkanka 2) Łowisko Kołobrzesko - 1 raz w roku Obligatoryjne, 137 mięśniowa)- śledź, C8 zintegrowane w ramach Darłowskie sierpień - realizowane w dorsz, stornia gatunków lub próbki 3) Zatoka Gdańska wrzesień ramach PMŚ pojedynczych osobników 4) Zatoka Pomorska 5) Zalew Szczeciński 6) Zalew Wiślany

* Dorsz (Gadus morhua) - Łowisko Władysławowskie i Kołobrzesko - Darłowskie, Stornia (Paltichtys flesus) - Zatoka Gdańska i Zatoka Pomorska

80 Tabela 6b. Propozycja programu monitoringu efektów biologicznych w rybach i innych organizmach w zakresie cechy C8

Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Obszar badań Uwagi badań

Obligatoryjne,

- 4- 6 Równoległe nierealizowane wytypowanych próbki z w ramach PMŚ, obszarów Ryby (krew) wytypowanych 1 raz w roku możliwe do zgodnych z gatunków (śledź, włączenia w obszarami oceny stornia) 2014 Test mikrojądrowy RDSM

wskaźnik genotoksyczności

Ryby

Obligatoryjny1 (wątroba)

lizosomalnej

Stabilność

Obunogi Obligatoryjny1

Sukces

(amphipods)

skorupiaków reprodukcyjn

sex Ślimaki Obligatoryjny1

ImposexImpo

Obligatoryjne2 Ryby

Wskaźnik chorób ryb

1 wskaźniki uznane za podstawowe w ramach prac grupy HELCOM CORESET, aktualnie brak przygotowania metodycznego do wykonania badań w tym zakresie, proponuje się włączenie do programu monitoringu po 2018 r., 2 wykonanie badań patologicznych niezbędnych do wykorzystania wskaźnika jest niezwykle kosztowne (pracochłonne), dlatego pomimo przygotowania metodycznego i posiadanego zaplecza laboratoryjnego MIR-PIB nie podjął się włączenia tego wskaźnika do programu monitoringu ichtiofauny na lata 2014-2016; proponuje się przeprowadzenie badań pilotażowych w tym okresie

81 Tabela 6c. Propozycja programu monitoringu substancji szkodliwych w osadach dennych w zakresie cechy C8

Ilość Częstotliwość Wskaźnik Matryca Obszar badań Uwagi próbek poborów P1 - Głębia Gdańska, P5 -

Głębia Bornholmska, P140 -

y, HCH, północno-wschodni rejon

Nieobligatoryjne, Stratyfikowany Basenu Gotlandzkiego, P39 - 8 warstw 1 raz na 6 lat realizowane w osad denny basen Bornholmski, KW* - HCB) Zalew Wiślany, GJ* - Zalew ramach PMŚ Szczeciński

Pestycydy Pestycydy P1 - Głębia Gdańska, P5 - Głębia Bornholmska, P140 -

północno-wschodni rejon Obligatoryjne, Stratyfikowany 8 warstw Basenu Gotlandzkiego, P39 - 1 raz na 6 lat realizowane w

osad denny 138, 180) 180) 138, basen Bornholmski, KW* - ramach PMŚ Zalew Wiślany, GJ* - Zalew

Polichlorowane Polichlorowane Szczeciński

HCH, metabolity, metabolit jego i (DDT 153, 118, 101, 52, 28, (7 PCBs:

c,d)piren) c,d)piren)

- P1 - Głębia Gdańska, P5 - Głębia Bornholmska, P140 - Obligatoryjne, północno-wschodni rejon nierealizowane w

Stratyfikowany Basenu Gotlandzkiego, P39 - ramach PMŚ,

8 warstw 1 raz na 6 lat osad denny basen Bornholmski, KW* - możliwe do Zalew Wiślany, GJ* - Zalew włączenia w 2014

Szczeciński roku h,i)perylen, indeno(1,2,3

benzo(k)fluoranten, (6 WWA: fluoranten, fluoranten, WWA: (6

benzo(g,benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3 Wielopierścieniowe węglowodory węglowodory Wielopierścieniowe

P1 - Głębia Gdańska, P5 - Głębia Bornholmska, P140 - północno-wschodni rejon Stratyfikowany Basenu Gotlandzkiego, P39 - Obligatoryjne, 8 warstw 1 raz na 6 lat realizowane w osad denny basen Bornholmski, KW* - ramach PMŚ Zalew Wiślany, GJ* - Zalew

Szczeciński

Hg) miedź (Cu) i cynk kadm (Cd), ołów (Pb), rtęć (Hg)( miedź (Cu) i cynk

P110 i P116 - Zatoka Gdańska,P1 - Głębia Gdańska, P5 -Głębia

Obligatoryjne,

Cs Stratyfikowany 12 Bornholmska, P140 -

137 1 raz na rok realizowane w osad denny warstw północno-wschodni rejon ramach PMŚ Basenu Gotlandzkiego, P 39 - basen Bornholmski

82 Ilość Częstotliwość Matryca Obszar badań Uwagi Wskaźnik próbek poborów P110 i P116 - Zatoka

Gdańska,P1 - Głębia

Pu Gdańska, P5 -Głębia Obligatoryjne, Stratyfikowany 12 Bornholmska, P140 - 1 raz na 3lata realizowane w 239+240 osad denny warstw północno-wschodni rejon Basenu Gotlandzkiego, P 39 - ramach PMŚ Pu,

238 basen Bornholmski

*częstość poboru osadów w obszarach wód przejściowych zwiększona do 1 raz na 3 lata

83 Tabela 6d. Propozycja programu monitoringu substancji szkodliwych w wodzie morskiej w zakresie cechy C8

Obszar Częstotliwość Wskaźnik Matryca Ilość próbek Uwagi badań badań

Woda morska

(powierzchniowa, przydenna i na Obligatoryjne, wybranych 17 stacji = 51 Południowy realizowane w

Cs 1 raz na rok

137 137 stacjach co 20 m próbek Bałtyk ramach PMŚ

wzdłuż profili

pionowych

Woda morska

(powierzchniowa,

przydenna i na Obligatoryjne, wybranych 17 stacji = 51 Południowy realizowane w

Sr 1 raz na rok

90 stacjach co 20 m próbek Bałtyk ramach PMŚ wzdłuż profili pionowych

Tabela 6e. Propozycja programu monitoringu substancji szkodliwych w roślinach makrofitobentosowych w zakresie cechy C8

Obszar Częstotliwość Uwagi Wskaźnik Matryca Ilość próbek badań badań 1-7 próbek 1.Klif Nieobligatoryjne, Polysiphonia Orłowski nierealizowane w fucoides ramach PMŚ i/lub 2.Rowy Korzystne ze 1 próbka względu na matrycę Furcellaria 3. Ławica - organizmy

miedź(Cu) cynk i Rośliny lumbricalis Słupska preferowane w makrofitobentosowe 2 razy/ rok ocenie stanu Możliwość 1 -3 próbek wykorzystania Stuckenia spp. Jama materiału i/lub Kuźnicka pobieranego w

Chara baltica ramach

monitoringu kadm (Cd), ołów (Pb), rtęć (Hg) miedź (Cu) i cynk fitobentosu

s Rośliny 1-7 próbek 1.Klif 2 razy/ rok Nieobligatoryjne, 137

84 makrofitobentosowe Polysiphonia Orłowski nierealizowane w

fucoides ramach PMŚ i/lub 2.Rowy Korzystne ze

1 próbka względu na matrycę Furcellaria 3. Ławica - organizmy lumbricalis Słupska preferowane w ocenie stanu

Możliwość

1 -3 próbek wykorzystania Stickenia spp. Jama materiału i/lub Kuźnicka pobieranego w Chara baltica ramach monitoringu fitobentosu

85 Załącznik 7 Szczegółowa propozycja programu monitoringu stanu zanieczyszczenia środowiska morskiego Bałtyku odpadami, cecha C10 - odpady w środowisku morskim, uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 7a. Podział odpadów na linii brzegowej w zależności od ich rodzaju

Wielkogabarytowe Małogabarytowe odpady budowlane (beton, gruz) rybackie i wędkarskie odpady metalowe taśmy pakunkowe z tworzyw sztucznych i

drobnych części opakowań sprzęty domowe twarde pojemniki plastikowe wraki lub części statków odpady ze styropianu opony samochodowe odpady sanitarne plastik tekstylia papier, drewno odpady medyczne szkło puszki Komentarz [P80]: WWF Polska wnosi o uzupełnienie monitoringu o odpady żywnościowe mikroodpady w piasku na plaży, jako

istotnego elementu mającego wpływ na stan środowiska.

Komentarz [P81]: WWF Polska wnosi o dodanie “porzuconych sieci rybackich” jako Tabela 7b. Podział wybrzeża na odcinki, objęte monitoringiem odpadów na brzegu jednego z typów odpadów na linii brzegowych.

Obszar badanego wybrzeża Długość WWF posiada bazę danych ze zgłoszeniami Segment Lp. Częstotliwość badań sieci wyrzuconych na brzeg. Monitoring (Blok) odcinka [km] wyrzuconych na brzeg porzuconych sieci 1. Mierzeja Wiślana 50 rybackich pozwala na dokładne zbadanie skali problemu i powinien być 1 Piaski wsch. 5 wyodrębniony jako jeden z typów odpadów. 2 Piaski zach. 5 3 Krynica M. wsch. 5 4 Krynica M. zach. 5 1 raz / rok 5 Przebrno zach. 5 Komentarz [K82]: Taka częstotliwość badań zdaniem Fundacji WWF Polska jest 6 Kąty Rybackie wsch. 57 za niska dla uzyskania wiarygodnych i Kąty Rybackie zach. 58 rzetelnych danych.

Junoszyna wsch. 59 WWF Polska rekomenduje monitoring odpadów min. 4 razy rocznie. Taka Junoszyna zach. 510 częstotliwość pozwoli na odnotowanie Mikoszewo wsch. 5 sezonowych zmian w zakresie ilości odpadów w środowisku morskim i na 2. Zatoka Gdańska 50 wybrzeżu. 1 Sobieszewo wsch. 52 Sobieszewo zach. 5 1 raz / rok 3 Stogi 5 4 Gdańsk Port 55 Jelitkowo-Brzeźno 56 Sopot 5

86 Obszar badanego wybrzeża Długość Segment Lp. Częstotliwość badań (Blok) odcinka [km] 7 Gdynia 5 8 Babi Dół wsch. 5 9 Babi Dół zach. 5 10 Mierzyno-Rewa 5 3. Zatoka Pucka 50 1 Rzucewo wsch. 5 2 Puck wsch. 5 3 Puck zach. 5 4 Gnieżdżewo płn.-zach. 5 1 raz / rok 5 Władysławowo zat. wsch. 5 6 Kuźnica zat. zach. 57 Kuźnica zat. wsch. 58 Jastarnia zat. wsch. 59 teren wojskowy zat. 510 Hel zatoka 5 4. Półwysep Morze 50 1 Hel morze 52 teren wojskowy morze 53 Jurata morze wsch. 54 Jastarnia morze zach. 5 1 raz / rok 5 Jastarnia morze wsch. 5 6 Kuźnica morze zach. 57 Władysławowo morze wsch. 58 Władysławowo morze zach. 59 Chłapowo zach. 510 Karwia wsch. 5 5. Białogóra 50 1 Karwia zach. 52 Dębki wsch. 53 Dębki zach. 54 Białogóra zach. 5 1 raz / rok 5 Lubiatowo wsch. 5 6 Stilo wsch. 57 Stilo zach. 58 Jez. Sarbsko 59 Łeba wsch. 510 Łeba zach. 5 6. Słowiński Park 50 Narodowy 1 Jez. Łebsko wsch. 52 - 5 1 raz / rok 3 Czołpinko wsch. 2 5 4 Czołpinko wsch. 1 55 Czołpinko zach. 56 Rowy wsch. 2 5

87 Obszar badanego wybrzeża Długość Segment Lp. Częstotliwość badań (Blok) odcinka [km] 7 Rowy wsch. 1 5 8 Rowy zach. 5 9 Poddąbia zach. 5 10 Ustka wsch. 5 7. Jarosławiec 50 1 Ustka zach. 5 2 Lędowskie wydmy zach. 5 3 Wydmy Górskie 5 4 Jarosławiec wsch. 5 1 raz / rok 5 Jarosławiec zach. 5 6 Rusinowo zach. 57 Kopań wsch. 58 Darłówko wsch. 59 Darłówko zach. 510 Dąbki zach. 5 8. Sarbinowo 50 1 Łazy wsch. 52 Łazy zach. 53 Mielno wsch. 54 Mielno zach. 5 1 raz / rok 5 Sarbinowo wsch. 5 6 Sarbinowo zach. 57 Ustronie Morskie wsch. 58 Ustronie Morskie zach. 59 Bagicz zach. 510 Kołobrzeg wsch. 5 9. Mrzeżyno 50 1 Kołobrzeg zach. 52 Grzybowo zach. 53 Mrzeżyno wsch. 54 Mrzeżyno zach. 1 5 1 raz / rok 5 Mrzeżyno zach. 2 5 6 Niechorze wsch. 57 Niechorze zach. 58 Rewal zach. 59 Pobierowo zach. 510 Dziwnówek wsch. 5 10. 50 1 Dziwnówek zach. 52 Świętouść wsch. 2 5 3 Świętouść wsch. 1 5 1 raz / rok 4 Świętouść zach. 5 5 Międzyzdroje wsch. 56 Międzyzdroje zach. 1 57 Międzyzdroje zach. 2 5

88 Obszar badanego wybrzeża Długość Segment Lp. Częstotliwość badań (Blok) odcinka [km] 8 Świnoujście-Przytór 5 9 Świnoujście molo zach. 5

Tabela 7c. Lokalizacja stacji monitorowania śmieci/odpadów w toni wodnej Komentarz [P83]: Dodatkowo WWF Polska wnosi o uwzględnienie badań ilości Współrzędne geograficzne Głębokość sieci rybackich zalegających w Bałtyku Nazwa stacji N E (m) poprzez dokładne przeszukanie minimum 54° 30,00' 19° 06,80' 72 pięciu transektów morskich – minimum raz P110 w roku. P1 54° 50,00' 19° 20,00' 109 89 55° 33,30' 18° 24,00' 89 Jedynie takie badania pozwalają na P140 określenie ilości zalegających w Bałtyku P5 57° 56,00' 15° 45,00' sieci widm. Badania oparte o wskazane stacje pomiarowe wydają się nie być Stacja na przedpolu Wisły (Zatoka Gdańska) Stacja wystarczające w przypadku tego typu na przedpolu Odry (Zatoka Pomorska) odpadów.

Tabela 7d. Lokalizacja stacji monitorowania mikrocząstek w osadach dennych

Współrzędne geograficzne Głębokość Nazwa stacji N E (m) P110 54° 30,00' 19° 06,80' 72 P1 54° 50,00' 19° 20,00' 109 89 P140 55° 33,30' 18° 24,00' 89 P5 57° 56,00' 15° 45,00' 6 GJ* 53° 45,18' 14° 26,12' 3,5 KW* 54° 22,24' 19° 35,06' * Analiza mikrocząstek prowadzona raz na trzy lata

89 Załącznik 8 Szczegółowa propozycja programu monitoringu hałasu podwodnego (C11) uwzględniająca wymagania RDSM

Tabela 8a. Wskaźniki i parametry dla prowadzenia monitoringu - podwodny hałas i inne źródła energii, cecha C11 - podwodny hałas i inne źródła energii

Podprogram Wskaźniki podstawowe Wymagane parametry Uwagi Rozkład czasowo- liczba dni występowania występowanie dźwięków przestrzenny dźwięków dźwięków impulsowych impulsowych impulsowych przekraczających próg hałasu w wybranych kwadratach powodującego regionalnych przemieszczenie osobników populacji fauny morskiej Poziom hałasu otoczenia uśredniony poziom hałasu dla poziom hałasu na (żegluga) 1 roku, związany z hałasem określonych stacjach otoczenia w pasmach o pomiarowych szerokości dwóch trzecich oktaw w zakresie częstotliwości 63 i 125 Hz (częstotliwości środkowe)

Tabela 8b. Monitoring wskaźnika - liczby dni występowania dźwięków impulsowych przekraczających próg hałasu powodującego przemieszczenie osobników populacji fauny morskiej.

Źródła emisji Obszary badane Częstotliwość badań hałasu (pulse-blocks)

raportowanie wszystkich zdarzeń spełniających eksplozje warunek: mTNTeq > 8g badania sejsmiczne raportowanie wszystkich zdarzeń spełniających techniką refleksyjną warunek: SLz-p > 209 dB re 1 µPa m

sonary niskich wszystkie kwadraty podane w raportowanie wszystkich zdarzeń spełniających i średnich tabeli 8.c warunek: SL > 176 dB re 1 µPa m częstotliwości raportowanie wszystkich zdarzeń spełniających urządzenia płoszące warunek: SL > 176 dB re 1 µPa m inne źródła raportowanie wszystkich zdarzeń spełniających dźwięków warunek: SLE > 186 dB re 1 µPa² m² s impulsowych

90 Tabela 8c. Podział polskiego sektora Morza Bałtyckiego na bloki (pulse-bloks), objęte monitoringiem wskaźnikiem - liczbą dni występowania dźwięków impulsowych przekraczających próg hałasu powodującego przemieszczenie osobników populacji fauny morskiej.

Bloki (pulse-blocks) Długość Szerokość

Kwadrat G01 14,0-15,0 53,5-54,0 Kwadrat G02 14,0-15,0 54,0-54,5 Kwadrat G03 14,0-15,0 54,5-55,0 Kwadrat H02 15,0-16,0 54,0-54,5 Kwadrat H03 15,0-16,0 54,5-55,0 Kwadrat H04 15,0-16,0 55,5-56,0 Kwadrat I02 16,0-17,0 54,0-54,5 Kwadrat I03 16,0-17,0 54,5-55,0 Kwadrat I04 16,0-17,0 55,5-56,0 Kwadrat J03 17,0-18,0 54,5-55,0 Kwadrat J04 17,0-18,0 55,0-55,5 Kwadrat K02 18,0-19,0 54,0-54,5 Kwadrat K03 18,0-19,0 54,5-55,0 Kwadrat K04 18,0-19,0 55,0-55,5 Kwadrat K05 18,0-19,0 55,5-56,0 Kwadrat L02 19,0-20,0 54,0-54,5 Kwadrat L03 19,0-20,0 54,5-55,0 Kwadrat L04 19,0-20,0 55,0-55,5 Kwadrat L05 19,0-20,0 55,5-56,0

Tabela 8d. Monitoring wskaźnika - uśrednionego poziomu hałasu dla 1 roku, związanego z hałasem otoczenia w pasmach o szerokości dwóch trzecich oktaw w zakresie częstotliwości 63 i 125 Hz (częstotliwości środkowe). Stacje pomiarowe Częstotliwość badań (współrzędne geograficzne) ZN4 (N 54,667; E 18,833) P1 Poziom hałasu na (N 54,833; E 19,333) określonych P116 Pomiar ciągły stacjach (N 54,652; E 19,293) - pomiar prowadzony przez 1 rok poziomu hałasu w pomiarowych P140 pasmach o szerokości dwóch trzecich oktaw w (rozmieszczenie (N 55,555; E 18,400) zakresie częstotliwości: 63 i 125 Hz odpowiednio hydrofonów) P 39 (częstotliwości środkowe) (N 54,750; E 15,133) B 13 (N 54,067; E 14,250) B 15 (N 54,067; E 14,692)

91 Załącznik 9 Metodyki referencyjne dla poszczególnych wskaźników lub warunki zapewnienia jakości pomiarów

Metodyki referencyjne Numer Nazwa elementu, grupy wskaźnika wskaźników jakości i poszczególnych metoda metodyka wody wskaźników morskiej

1 Elementy biologiczne Przewodnik metodyczny do badań terenowych i analiz laboratoryjnych fitoplanktonu w wodach Utermöhla obliczeniowa, przejściowych i przybrzeżnych;

Metoda ilościowa i GIOŚ 2010 lub jego aktualizacja 1 .1 Fitoplankton jakościowa oraz Manual for Marine Monitoring in the COMBINE Programme of HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-6 Manual for Marine Monitoring in the COMBINE Programme of 1 .2 Chlorofil „a" Spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-4

Manual for Marine Monitoring in Mikroskopowa; the COMBINE Programme of 1 .3 Zooplankton Obliczeniowa ilościowa i HELCOM, Annexes to Part C, jakościowa Annex C-7

Przewodnik metodyczny do badań terenowych i analiz laboratoryjnych flory wodnej w wodach przejściowych i przybrzeżnych; Makroglony i rośliny Obliczeniowa ilościowa i 1 .4 GIOŚ 2010 lub jego aktualizacja okrytozalążkowe jakościowa oraz Manual for Marine Monitoring in the COMBINE Programme of

HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-9

Przewodnik metodyczny do badań

terenowych i analiz laboratoryjnych Mikroskopowa; Makrobezkręgowce makrobezkręgowców bentosowych 1 .5 Obliczeniowa ilościowa i bentosowe w wodach przejściowych jakościowa i przybrzeżnych; GIOŚ 2010 lub Komentarz [MŁ84]: WWF Polska jego aktualizacja zaleca zwrócenie się do wyspecjalizowanej jednostki badawczej w dziedzinie ssaków Przewodnik metodyczny do badań terenowych i analiz laboratoryjnych morskich (Stacja Morska Instytutu sieci stawne o Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego) o ichtiofauny w wodach różnych rodzajach oczek wypracowanie metody. 1 .6 Ichtiofauna przejściowych i przybrzeżnych w oraz narzędzia ciągnione ramach monitoringu Komentarz [MŁ85]: WWF Polska zaleca zwrócenie się do wyspecjalizowanej diagnostycznego ichtiofauny; jednostki badawczej w dziedzinie ssaków GIOŚ 2011 morskich (Stacja Morska Instytutu Monitoring Zimujących Ptaków Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego) o Obliczeniowa ilościowa i 1 .7 Awifauna Morskich - Instrukcja prac wypracowanie metodyki. jakościowa terenowych; GIOŚ WWF Polska zaleca uwzględnienie w 1 .8 Ssaki morskie Nie opracowano Nie opracowano monitoringu zaangażowania odpowiednio 2. Elementy hydromorfologiczne przeszkolonych wolontariuszy (np. Błękitny Metodyki do prowadzenia badań Patrol WWF – 200-osobowa zorganizowana grupa działająca na całym polskim 2 .1 Warunki morfologiczne Bezpośrednia elementów hydromorfologicznych wybrzeżu Bałtyku), nie tylko do jednolitych części wód monitoringu ssaków morskich, ale także innych parametrów i wskaźników (np. monitoring odpadów na wybrzeżu). 92 przejściowych i przybrzeżnych z uwzględnieniem specyfiki wód silnie zmienionych, GIOŚ, 2009. 3. Wskaźniki fizykochemiczne

Manual for Marine Monitoring in Termometria the COMBINE Programme of 3 .1 Temperatura wody (pomiar in situ podczas HELCOM, Annexes to Part C, pobierania próbki) Annex C-2

Manual for Marine Monitoring in Widzialność krążka Sformatowano: Angielski (Wielka the COMBINE Programme of 3 .2 Przezroczystość Secchiego - Brytania) HELCOM, Annexes to Part C, wizualna Annex C-2 Manual for Marine Monitoring in the COMBINE Programme of HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-2, 4.3; Grasshoff, K., 3 .3 Tlen rozpuszczony Metoda Winklera Ehrhardt, M., & Kremling, K. (1976) (1st ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3rd ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Grawimetryczna (wagowa), Manual for Marine Monitoring in elektrometryczna, the COMBINE Programme of 3 .4 Zasolenie konduktometryczna HELCOM, Annexes to Part C, pomiar in situ podczas Annex C-2

pobierania próbki

Spektrofotometria w Procedura badawcza na podstawie 3 .5 Ogólny węgiel organiczny podczerwieni PN-EN 1484 Manual for Marine Monitoring in the COMBINE Programme of HELCOM, Annexes to Part C,

3 .6 Odczyn pH Potencjometryczna Annex C-2; Grasshoff, K., Ehrsthardt, M., & Kremling, K. (1976) (1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3rd ed.).

Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Procedura badawcza na podstawie 3 .7 Zawiesina ogólna Grawimetryczna (wagowa) PN-EN 872 Manual for Marine Monitoring in metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-2, 4.5; Grasshoff, K., 3 .8 Azot amonowy Ehrhardt, M., & Krndmling, K. (1976) e st rd (1 ed.), (1983) (2 ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis.

Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Manual for Marine Monitoring in metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C, Annex C-2, 4.5; Grasshoff, K., 3 .9 Azot azotanowy Ehrhardt, M., & Kremling, K. (1976) (1st ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3rd ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Manual for Marine Monitoring in metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C,

3 .1 0 Azot azotynowy Annex C; Grasshoff, K., Ehrhstardt, M., & Kremling, K. (1976) (rd1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. 93 Manual for Marine Monitoring in Sformatowano: Angielski (Wielka metoda the COMBINE Programme of Brytania) spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C,

3 .1 1 Azot ogólny Annex C; Grasshoff, K., Ehrhstardt,

M., & Kremling, K. (1976) (rd1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Manual for Marine Monitoring in metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C,

Annex C; Grasshoff, K., Ehrhstardt, 3 .1 2 Fosforany PO4 M., & Kremling, K. (1976) (rd1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Manual for Marine Monitoring in

metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C,

3 .1 3 Fosfor ogólny Annex C; Grasshoff, K., Ehrhstardt, M., & Kremling, K. (1976) (rd1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. Manual for Marine Monitoring in metoda the COMBINE Programme of spektrofotometryczna HELCOM, Annexes to Part C,

3 .1 4 Krzemionka Annex C; Grasshoff, K., Ehrhstardt, M., & Kremling, K. (1976) (rd1 ed.), (1983) (2nd ed.), (1999) (3 ed.). Methods of seawater analysis. Verlag Chemie GmbH, 419 pp. 4 Wskaźniki chemiczne, w tym substancje szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego Polibromowane Chromatografia gazowa ze 4 .1 Procedura badawcza difenyloetery (PBDE) spektrometrią mas (GC-MS) Heksabromocyklododekan Chromatografia gazowa ze 4 .2 Procedura badawcza (HBCDD) spektrometrią mas (GC-MS) Sulfonian perfluorooktanu Chromatografia gazowa ze 4 .3 Procedura badawcza (PFOS) spektrometrią mas (GC-MS) Diodksyny, furany i Chromatografia gazowa ze 4 .4 spektrometrią mas (HRGC- Procedura badawcza dioksynopodobne PCB HRMS) Chromatografia gazowa ze 4 .5 Endosulfan Procedura badawcza spektrometrią mas (GC-MS) Chromatografia gazowa ze 4 .6 Diklofenak Procedura badawcza spektrometrią mas (GC-MS) Chromatografia gazowa ze 4 .7 17-alfa etynyloestradiol Procedura badawcza spektrometrią mas (GC-MS)

Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa (ASA) z PN-EN ISO 15586 atomizacją bezpłomieniową 4 .8 Kadm i jego związki Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa metodą PN-C-04570-01:1992P płomieniową (FAAS) Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie (GC) PN-EN ISO 6468 Chromatografia gazowa ze Procedura badawcza spektrometrią mas (GC-MS) 4 .9 Heksachlorobenzen (HCB) Chromatografia gazowa z

zastosowaniem techniki Procedura badawcza na podstawie wypłukiwania i wyłapywania PN-EN ISO 15680 oraz desorpcji termicznej (GC-MS P&T) 94 Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie Sformatowano: Angielski (Wielka (GC) PN-EN ISO 6468 Brytania) Heksachlorocykloheksan Chromatografia gazowa ze Procedura badawcza Sformatowano: Angielski (Wielka (HCH) spektrometrią mas (GC-MS) Brytania) 4 .1 0 Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie Lindan (  -HCH) (GC) PN-EN ISO 6468 Chromatografia gazowa ze Procedura badawcza spektrometrią ,mas (GC-MS)

Atomowa spektrometria emisyjna Procedura badawcza na podstawie z plazmą wzbudzaną PN-EN ISO 11885 indukcyjnie (ICP-OES)

Ołów i jego związki Atomowa spektrometria 4 .1 1 Procedura badawcza na podstawie absorpcyjna (ASA) z PN-EN 1483:2007E amalgamacją par rtęci

Spektrometria masowa z Procedura badawcza na podstawie plazmą wzbudzaną PN-EN ISO 17294-2 indukcyjnie (ICP-MS) Procedura badawcza na podstawie

Atomowa spektrometria PN-EN ISO 17852 lub inna Rtęć i jej związki 4 .1 2 fluorescencyjna (ASF) procedura badawcza z

uwzględnieniem prekoncentracji

Procedura badawcza na podstawie Chromatografia cieczowa PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) RP HPLC z detekcją Wielopierścieniowe Procedura badawcza na podstawie węglowodory aromatyczne spektrofluorymetryczną lub 4 .1 3 metodykę GIOŚ-008.95-WS.3 (WWA) UV-VIS Chromatografia gazowa

ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Chromatografia cieczowa Procedura badawcza na podstawie PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) Benzo(a)piren Chromatografia gazowa

ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Chromatografia cieczowa Procedura badawcza na podstawie PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) Benzo(b)fluoranten Chromatografia gazowa

ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Chromatografia cieczowa Procedura badawcza na podstawie PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) Benzo(k)fluoranten Chromatografia gazowa ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS) Procedura badawcza na podstawie Chromatografia cieczowa PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) Benzo(g,h,i)perylen Chromatografia gazowa ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Chromatografia cieczowa Procedura badawcza na podstawie PN-EN ISO 17993 lub inna (HPLC, UPLC) procedura badawcza (dla UPLC) Fluoranten Chromatografia gazowa

ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS) Indeno(1,2,3-cd)piren Chromatografia cieczowa Procedura badawcza w oparciu o

95 (HPLC, UPLC) PN-EN ISO 17993 lub inna

procedura badawcza (dla UPLC)

Chromatografia gazowa

ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS) Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie (GC) PN-EN ISO 10695 Chromatografia gazowa ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Chromatografia cieczowa z Procedura badawcza na podstawie Metabolity WWA detektorem PN-EN ISO 17993 fluorescencyjnym (HPLC-F)

Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie

(GC) PN-EN ISO 17353 Związki tributylocyny Chromatografia gazowa (kation tributylocyny) 4 .1 4 ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS) Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie (GC) PN-EN ISO 6468 Chromatografia gazowa ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza

DDT i metabolity p,p' MS) (DDE i DDD) Chromatografia gazowa z 4 .1 5 zastosowaniem techniki Procedura badawcza na podstawie wypłukiwania i wyłapywania PN-EN ISO 15680 oraz desorpcji termicznej (GC-MS P&T)

Chromatografia gazowa Procedura badawcza na podstawie PN-EN ISO 6468 Polichlorowane bifenyle Chromatografia gazowa (PCB) 4 .1 6 ze spektrometrią mas (GC- Procedura badawcza MS)

Atomowa spektrometria emisyjna Procedura badawcza na podstawie z plazmą wzbudzaną PN-EN ISO 11885 indukcyjnie (ICP-OES) Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa metodą 4 .1 7 Miedź płomieniową (FAAS) PN-C-04570-01:1992P Spektrometria masowa z plazmą wzbudzaną Procedura badawcza na podstawie indukcyjnie (ICP-MS) PN-EN ISO 17294-2 Absorpcyjna spektrometria atomowa (ASA) z Procedura badawcza na podstawie atomizacją bezpłomieniową PN-EN ISO 15586

Atomowa spektrometria emisyjna z plazmą Procedura badawcza na podstawie wzbudzaną indukcyjnie PN-EN ISO 11885

(ICP- OES)

Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa (ASA) z PN-EN ISO 15586 atomizacją bezpłomieniową

Spektrometria masowa z 4 .1 8 Cynk Procedura badawcza na podstawie plazmą wzbudzaną PN-EN ISO 17294-2 indukcyjnie (ICP-MS) Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa metodą PN-C-04570-01:1992P płomieniową (FAAS)

Absorpcyjna spektrometria Procedura badawcza na podstawie atomowa (ASA) z PN-ISO 8288 atomizacją płomieniową

Spektrometria gamma z Procedura badawcza zastosowaniem Cez 4 .1 9 półprzewodnikowego detektora germanowego Pomiar promieniowania beta Procedura badawcza

Stront z użyciem niskotłowego 4 .2 0 licznika przepływowego

Metoda radiochemiczna Procedura badawcza zakończona pomiarem z Pluton 4 .2 1 zastosowaniem spektrometrii promieniowania alfa

97 Literatura

Cenian Z., Chodkieiwcz T., 2013. Monitoring Ptaków, Część E. Monitoring Ptaków Drapieżnych, online: http://www.monitoring ptakow.gios.gov.pl/48.monitoring ptakow_drapieznych_mpd.html EU, 2011. Marine Litter Technical Recommendations for the Implementation of MSFD Requirements MSFD GES Technical Subgroup on Marine Litter EUR 25009 EN - 2011 EU, 2013. Monitoring Guidance for Marine Litter in European Seas. MSFD GES Technical Subgroup on Marine Litter (TSG-ML) DRAFT REPORT, July 2013 HELCOM, 2013. Initial thoughts on HELCOM Monitoring Manual. 6th Meeting of the HELCOM MORE project group, 8-9 October 2013, Tallinn, Estonia HELCOM, 2013. Approaches and methods for eutrophication target setting in the Baltic Sea region. Balt. Sea Environ. Proc. No. 133, 134 pp. HELCOM/OSPAR, 2013. Joint HELCOM/OSPAR Guidelines on the granting of exemptions under International Convention for the Control and Management of Ships' Ballast Water and Sediments, Regulation A-4 IMGW, 2009, :Opracowanie metodyk monitoringu i klasyfikacji hydrologicznych elementów jakości jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych, zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE", Praca zrealizowana w ramach umowy nr 31 z dnia 3 listopada 2008 roku zawartej z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska w Warszawie, finansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Jóźwiak T., 2010. Parametryzacja stanu sozologicznego wybrzeża południowego Bałtyku w świetle idei rozwoju zrównoważonego. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. JRC, 2012. Monitoring for the Marine Strategy Framework Directive: Requirements and Options, 2012 Ojaveer H., 2012. Prezentacja „Descriptor 2 of the Marine Strategy Framework Directive: ten suggestions to move forward", ICES ASC 2012 Meissner W., Bzoma Sz., 2013. Monitoring ptaków w tym monitoring obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, faza IV, lata 2012-2015, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków na zlecenie GIOŚ, sfinansowane ze środków NFOŚiGW, maj 2013 Marine litter, 2012. Marine liter in Sweden. A study of the Economic and Social Analysis of the Marine Strategy Framework Directive, 2012:3 Nord Stream Pipeline, 2012. Ambient Underwater Noise Levels at Norra Midsjöbanken during Construction of the Nord Stream Pipeline, 2012 MIR, 2010. Przewodnik metodyczny do badań terenowych i analiz laboratoryjnych ichtiofauny w wodach przejściowych i przybrzeżnych w ramach monitoringu diagnostycznego ichtiofauny", Praca zrealizowana w ramach umowy nr 61/2010/F z dnia 09 grudnia 2010 r. pomiędzy Morskim Instytutem Rybackim - Państwowym Instytutem Badawczym a Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska w Warszawie, finansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WG DIKE 2013. Reporting sheet for MSFD Article 11 (monitoring programmes). 8th meeting of the Working Group on Data, Information and Knowledge Exchange (WG DIKE), 7-8 October 2013, Brussels, the Netherlands