Türk Sinemasında Çingenelerin Temsili

T. C. Đstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon Sinema Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Türk Sinemasında Çingenelerin Temsili Musa Emre Yürüktümen 2501050487 Tez Danı şmanı: Yrd. Doç. Dr. Murat Đri Đstanbul 2010 ÖZ Bu çalı şmada Türk Sinemasında Çingene temsilleri incelenmi ştir. Đlk bölümde Çingene tarihi ve ya şam tarzı her yönüyle detaylı olarak ele alınmı ş; etnik grup, etnik kimlik, aidiyet gibi kavramlar açıklanmı ştır. Çalı şmanın ikinci bölümünde Çingene müzi ği, edebiyatı ve sinemasından belli ba şlı örnekler verilmi ş ve Aksanlı Sinema kavramı irdelenmi ştir. Üçüncü bölümde Çingenelerin Türk Sineması içindeki temsilleri, ayrı dönemlere ait üç film üzerinde yapılan metin analizleriyle incelenmi ştir. Çalı şmanın sonuç kısmında Çingenelerin Türk Sinemasındaki varlıkları, karakter analizi ve sosyal yapılanma gibi ölçütler ı şığında de ğerlendirilmi ş; Çingenelerin Türk Sinemasında nasıl temsil edildikleri ve temsillerin dönemlere göre nasıl de ğişim gösterdi ği tartı şılmı ştır. ABSTRACT In this study, the representations of the Romani people in Turkish Cinema have been examined. In the first chapter of the study, the background of Romani people and their life styles are taken in hand in detail and the concepts such as ethnic group, ethnic identity and the state of belonging are explained. In the second chapter, notable examples of the Romanis’ music, literature and cinema are given and the concept of Accented Cinema is explicated. In the third chapter of the study, the representations of the Romani people in Turkish Cinema are analyzed through three films which have been selected from the different ages of the Turkish Cinema. In the conclusion of the study, the presence of the Romani people in Turkish Cinema is evaluated under the criterions such as character analysis and social organism and it is discussed how the representations of the Romanis in Turkish Cinema are being held and how it has been changed in years. iii ÖNSÖZ Çingeneler, etnik kimlikleri ve dünyaya kendilerine has bakı şlarının sosyal hayatlarına ve bir üyesi oldukları baskın toplum içindeki sosyoekonomik ve kültürel statülerine etkilerinden ötürü, dünyanın neredeyse her yerinde ‘farklı görülmü ş’ bir topluluk olagelmi şlerdir. Kültürlerini ve tarihlerini ço ğunlukla sözlü anlatımla aktaran bu topluluk, birçok alandaki yoksun bırakılmı şlıklarının bir sonucu olarak sinema sanatına da uzak kalmı şlar ve yine ço ğunlukla baskın toplum üyeleri tarafından sinemaya aktarılmı şlardır. Ulusal sinemamızdan Çingene filmi örneklerini metin analizi yöntemiyle inceledi ğim tezimde Türk Sinemasında Çingenelerin nasıl temsil edildiklerini, bu temsillerin dönemlere göre gösterdi ği de ğişimleri ve Çingenelerin sorunlarını vurgulama noktasında bir önceliklerinin olup olmadığını ortaya koymaya çalı ştım. Sa ğlıklı sonuçlara ula şabilmek adına, öncelikle ‘Çingenelerin tarihlerini, kökenlerini, ya şayı ş tarzlarını, sosyal yapılanmalarını’, gerek dünya gerekse Türkiye özelinde ele aldım. Türk Sineması oldukça geni ş bir yelpazeye sahip zengin bir sinemadır ve azınlıklarla ilgili filmlerin sayısı özellikle son dönemlerde belirgin bir artı ş göstermektedir. Tezimde, bir etnik grup olarak Çingenelerin Türk Sinemasında konu edildi ği filmleri belirleyerek, içlerinden seçti ğim, farklı dönemlere ve türlere ait üç filmi detaylı olarak inceledim. Bu incelemeyi, birinci bölümde ele aldı ğım Çingenelerin toplumsal ve kültürel özellikleri do ğrultusunda yaptım. Bu ara ştırmayı yapmamda bana yol gösteren, katkılarını esirgemeyen de ğerli hocam, tez danı şmanım Yrd. Doç. Dr. Murat Đri’ye en içten te şekkürlerimi, sevgi ve saygılarımı sunarım. Aynı şekilde, sadece bu tezi tamamlamamda de ğil, tüm yüksek lisans eğitimim boyunca sorun ya şadı ğım her anda yardımlarıyla yanımda olan bölüm ba şkanım Prof. Dr. Ne şe Kars’a ve tezimin ba şlangıç a şamasında fikirlerini benden esirgemeyen, ö ğrencisi olmaktan mutluluk duydu ğum de ğerli hocam Doç. Dr. Battal iv Odaba ş’a, birbirinden de ğerli bölüm hocalarıma; bana okuldaki en keyifli anlarımı ya şatan, kendisinden çok şey ö ğrendi ğim O ğuzhan Tercan’a; yüksek lisans hayatıma ba şladı ğımdan bu yana beni en samimi hisleriyle kucaklayan bölüm arkada şlarım Berk, Mehmet, Selda ve Cem’e, en sıkıntılı anlarımda, destekleriyle beni çalı şmamı tamamlamaya iten Ceren’e, Zeynep’e ve aileme sonsuz te şekkürlerimi sunuyorum. Bugüne kadar bana emek veren de ğerli hocam Prof. Dr. Suat Gezgin’e, Đstanbul Üniversitesi Đktisat Fakültesi hocalarıma ve çalı şmamda en büyük ilham kayna ğım olan, büyülü insan Tony Gatlif’e de te şekkürü borç bilirim. Emre Yürüktümen Đstanbul, 2010 v ĐÇĐNDEK ĐLER ÖZ - ABSTRACT ...................................................................................................... iii ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iv ĐÇĐNDEK ĐLER ......................................................................................................... vi ŞEK ĐL L ĐSTES Đ ...................................................................................................... viii RES ĐM L ĐSTES Đ ..................................................................................................... viii GĐRĐŞ .......................................................................................................................... 1 1. YERS ĐZ YURTSUZ DÜNYA VATANDA ŞLARI OLARAK ÇĐNGENELER ...................................................................................................... 6 1.1. Dünyada ve Türkiye’de Çingenelere Verilen Đsimler ...................................... 6 1.2. Bir Etnik Grup Olarak Çingenelerin Kökenleri ............................................... 9 1.3. Osmanlı Döneminde Anadolu’daki Çingeneler ............................................. 12 1.4. Türkiye Çingenelerine Genel Bakı ş ............................................................... 14 1.4.1. Sosyal Yapılanma ................................................................................... 14 1.4.2. Yerle şik Düzen ....................................................................................... 16 1.4.3. U ğra ştıkları Meslekler ............................................................................ 17 1.4.4. Dillerinin Özellikleri ............................................................................... 19 1.4.5. Bir Đfade Şekli Olarak Giyim-Ku şamları ................................................ 20 1.4.6. Falcılık ve Büyücülük ............................................................................. 21 1.5. Günümüz Türkiye’sinde Çingenelerin Durumu ............................................. 22 1.5.1. Çingenelere Yönelik Olumsuz Đfadeler .................................................. 23 1.5.2. Kentsel Dönü şüm ve Đlerleme Raporları ................................................ 25 2. DÜNYADA ve TÜRK ĐYE’DE Ç ĐNGENE MÜZ ĐĞĐ , EDEB ĐYATI ve SĐNEMASI ..................................................................................................... 27 2.1. Dünya ve Türkiye Çingenelerinin Müzik ve Edebiyatla Đli şkileri ................. 27 2.1.1. Vazgeçilmez Öğe Müzik ........................................................................ 27 2.1.2. Türk Edebiyatından Örnekler ................................................................. 29 2.1.3. Çingene Manileri ve Şiirleri ................................................................... 31 vi 2.2. Dünya Sinemalarında Çingeneler ve Aksanlı Sinema ................................... 34 2.2.1. Aksanlı Sinema Kavramı ve Tony Gatlif ............................................... 35 2.2.2. Emir Kusturica’nın Çingene Dünyası ..................................................... 39 2.2.3. Dünya Sinemasından Örnek Filmler ...................................................... 41 2.3. Türk Televizyon ve Filmlerinde Çingeneler ................................................. 43 2.3.1. Türk Televizyonlarında Çingeneler ........................................................ 44 2.3.2. Türk Sinemasında Çingene Filmleri ...................................................... 47 2.3.3. Yeni Türk Sinemasında Çingeneler ve Yersiz Yurtsuzluk ..................... 59 3. TÜRK S ĐNEMASINDA Ç ĐNGENE TEMS ĐLLER ĐNĐN UYGULAMA ÖRNEKLER Đ ....................................................................................................... 61 3.1. Ate şli Çingene: Klasik Ye şilçam Anlatısındaki Göçebe Çingeneler ............. 61 3.1.1. Bir Paprika Uyarlaması Olarak Ate şli Çingene ...................................... 62 3.1.2. Dı ş Görünüm, Dil ve Köken Üzerinden Karakterler .............................. 63 3.1.3. Filmsel Söylem: Müzik, Kurgu ve I şık................................................... 65 3.1.4. Fiziksel/ Toplumsal Çevre ...................................................................... 66 3.1.5. Filmin Kurdu ğu Çingene Đmgesine Bakı şı ............................................. 66 3.1.6. Film Sonu De ğerlendirme....................................................................... 71 3.2. Gırgıriye: Zararsız ve Apolitik Etniler Olarak Çingeneler ............................. 73 3.2.1. Dı ş Görünüm, Dil ve Köken Üzerinden Karakterler .............................. 74 3.2.2. Filmsel Söylem: Müzik, Kurgu ve I şık................................................... 75 3.2.3. Fiziksel/ Toplumsal Çevre ...................................................................... 76 3.2.4. Filmin Kurdu ğu Çingene Đmgesine Bakı şı ............................................

Load more