Vervolg - Activiteiten in Groen in de buurt Súdwest-Fryslân, Thema GGD Fryslân in de nummer 4, 2017 september en oktober 2017 15% van de Friezen zegt het groen in de buurt onvoldoende te vinden. Het gaat dan om parken, Gezonde plantsoenen en gras- en groenstroken (bron: Gezond- gemeente Súdwest-Fryslân Week van de Opvoeding leefomgeving Van 2 tot 8 oktober werd voor de zevende keer de heidsmonitor 2016, GGD Fryslân). De fysieke leef- Week van de Opvoeding georganiseerd. Op verschillende omgeving kan de gezondheid positief beïnvloeden. september en oktober 2017 locaties zijn activiteiten met betrekking tot opvoeden Een groene omgeving kan bijdragen aan het herstel georganiseerd: van stress en stimuleert tot meer bewegen en sporten in de buitenlucht (bron: Wageningen University & • Een Opvoedparty door de jeugdverpleegkundige Research, 2017). Friezen tussen de 19 en 65 jaar zijn op locatie Johannes Post. vaker ontevreden dan Friezen ouder dan 65 jaar (16% • Inloopspreekuren door de jeugdverpleegkundige Algemene cijfers GGD Fryslân versus 10%). De jongere generatie tot 35 jaar is het op de peuteropvang in Hommerts, Oudega, Scharnegoutum en IJlst. vaakste ontevreden hieromtrent: 21% (bron: Gezond- Wat heeft GGD Fryslân in Súdwest-Fryslân o.a. gedaan? • In samenwerking met de logopedist van de heidsmonitor 2016, GGD Fryslân). GGD Fryslân voert veel verschillende activiteiten uit in Fryslân. Activiteiten in Taaltrein en gezinscoach Alies de Vries is een Ook doet GGD Fryslân structureel onderzoek naar de gezondheid van themaochtend georganiseerd over Súdwest-Fryslân, de Friese inwoners. De informatie over deze activiteiten en de resultaten opvoeden en taalontwikkeling op locatie september en oktober 2017 KWS/peuteropvang Oude Dijk en [ Stof tot nadenken ] van de onderzoeken brengt GGD Fryslân 4x per jaar voor elke Friese Master Sperkhem/peuteropvang De Doerak. gemeente in beeld in een infographic. In deze uitgave wordt daarnaast Groen… Nuchtere Fries het onderwerp Gezonde leefomgeving uitgelicht. EU-schoolfruit Aan ruimte en groene weilanden Theater Smoar heeft op 14 september de pre- 26 scholen in Súdwest-Fryslân ontvangen 20 weken gratis ventieaanpak ‘Ik dacht het niet!’ georganiseerd groente en fruit ter bevordering van ‘eet groente en fruit’! geen gebrek in Fryslân. Zijn de met aansluitend een ouderavond op het CSG Friese steden, dorpen, buurten, Bogerman te Koudum. En op 13 oktober de Inloopmiddag Zwetteschool preventieaanpak ‘De la Noya’ met aansluitend Op 11 oktober, tijdens de inloopmiddag voor ouders/ver- straten ook ‘groen’? Nodigen ze Cijfers GEBOREN KINDEREN een ouderavond op het RSG Magister in Sneek. zorgers op de IKA-locatie Zwetteschool, heeft de jeugd- uit tot een ommetje, spelen, Beide aanpakken zijn enkele jaren geleden verpleegkundige het - nieuw opgestarte - maandelijkse september en oktober 2017 ontwikkeld door Verslavingszorg Noord inloopspreekuur gepromoot en de Jeugdgezondheidszorg samenkomen, sporten? • GGD Fryslân algemeen Nederland en Theater Smoar. Thema’s die bij de ouders onder de aandacht gebracht. 1.121 aan bod komen, zijn alcohol- en drugsgebruik, • Súdwest-Fryslân (groene cijfers) groepsdruk en grenzen. Het Platform Nuchtere Spreekuur jeugdverpleegkundige 158 Fries ondersteunt deze aanpak voor scholen. Op IKA-locatie TAS is de jeugdverpleegkundige gestart Jongeren, ouders, scholen en gemeenten zijn met een wekelijks spreekuur samen met een medewerker [ Stof tot nadenken ] CONTACTMOMENTEN 0-4 JR er enthousiast over, zo blijkt uit de reacties en van het gebiedsteam. De voorbereidingen voor een extra Meer groen stimuleert sport CONSULTATIEBUREAU de opkomst van ouders op ouderavonden. contactmoment door de jeugdverpleegkundige in groep 4 AANMELDINGEN zijn in volle gang. Stoptober en bewegen PEDAGOGISCHE Op 9 september is Stoptober gepromoot op de Gezonde School 50% van de Friezen wil meer bewegen 18.957 BEGELEIDING frUITMARKT in Sneek. Stoptober is een actie om Er maken drie scholen gebruik van het nieuwe ondersteu- of sporten. Friezen die ontevreden zijn in oktober te stoppen met roken. ningsaanbod Gezonde School in 2017/2018 en werken 2.377 Ook is er een gezamenlijke mail vanuit GGD daarmee aan een eerste of volgend Vignet Gezonde School. over het groen in de buurt, benoemen Fryslân en de buurtsportcoaches verstuurd naar SBO De Súdwester in Sneek, de Piet Bakkerschool in Sneek dit vaker dan Friezen die wel tevreden 174 alle sportverenigingen in Súdwest-Fryslân met met het thema voeding en De Earste Trimen Nijland met het de oproep om als vereniging mee te doen aan zijn over het groen in de buurt. CONTACTMOMENTEN 4-12 JR thema welbevinden. 17 Stoptober. Bron: Gezondheidsmonitor 2016, GGD Fryslân BASIS- EN SPECIAAL ONDERWIJS CenteringParenting Meet en Greet CenteringParenting is het geven van de zorg in groepsvorm Op 7 september was er een ‘Meet en Greet op het consultatiebureau. De teams zijn geschoold voor 3.218 MELDINGSPLICHTIGE Buurtsportcoach en GGD’. Dit was een inspire- de uitvoering van CenteringParenting. In november wordt rende bijeenkomst tussen het JGZ-team en het INFECTIEZIEKTEN aangesloten bij de verloskundigen en de CenteringPreg- S 316 team van de buurtsportcoaches over samen- nancy groepen, en er wordt gestart met de werving voor de werken. Verbindingen zijn gelegd en er zijn CenteringParenting groepen. Rookvrij opgroeien in Friesland concrete afspraken gemaakt. Alle GGD’en in Nederland, dus ook GGD Fryslân, gaan aan 48 Meeleefgezinnen CONTACTMOMENTEN Bezoek wijkvoorzieningen Voor de werving van Meeleefgezinnen zijn de dorps- en de slag met het project ‘De Rookvrije Generatie’. Het doel is TANDJE EXTRA 5 Op 14 september is samen met Timpaan Welzijn, kerkkrantjes in de gemeente Súdwest Fryslân aangeschre- om te voorkomen dat kinderen in aanraking komen met buurtsportcoaches en GGD Fryslân een strún- ven. De jeugdverpleegkundige en pedagoog hebben tabaksrook. Ook is het belangrijk dat kinderen niet te maken tocht door Sneek Noord georganiseerd voor het scholing gevolgd en er is een scholing gegeven aan aspirant te krijgen met verleidingen, die kunnen aanzetten tot roken. gebiedsteam. Tijdens de strúntocht werden de ouders. Het project Meeleefgezin is een programma van Voorbeelden zijn het creëren van rookvrije speeltuinen en 896 HUISBEZOEKEN 0-4 JR voorliggende voorzieningen in de wijk bezocht. GGD Fryslân - Jeugdgezondheidszorg, dat ouders met psy- school- en sportterreinen. Daarnaast zijn medewerkers van OP INDICATIE chiatrische problemen steun biedt van een Meeleefgezin. GGD Fryslân actief betrokken bij het programma ‘Rookvrij 143 Rookvrij sportterrein Bolsward opgroeien’ van het Trimbos instituut gericht op individuele Samen met de buurtsportcoach is de gezond- Themadag seksuele gezondheid ISK Sneek voorlichting aan ouders door professionals. heidsbevorderaar bij Sportclub Bolsward Op 31 oktober heeft het PGA (Publieke Gezondheid Asiel- 694 geweest voor een oriënterend gesprek over een zoekers) in samenwerking met Sense en COC Friesland een MAATSCHAPPELIJKE CRISIS 0-4 rookvrij sportterrein. themadag seksuele gezondheid verzorgd op het ISK in EN ONDERSTEUNING 65 Sneek. Meer dan 100 jongeren afkomstig uit verschillen- 24% van alle Friezen (Gericht op verwaarlozing en vervuiling) de landen hebben op deze dag workshops gevolgd over - Vervolg activiteiten in Súdwest-Fryslân op de a.z. - seksualiteit, weerbaarheid en seksuele diversiteit. Zo is het boven de achttien jaar rookt COC met de jongeren in gesprek geweest over seksuele diversiteit. Met de meisjes is gesproken over weerbaarheid. 20 Opvallend was hoe in alle openheid en met respect naar INSPECTIES elkaar gesproken is. Een Eritrese Tolk vertelde aan het eind Gezondheidscijfers per gemeente 3 GASTOUDERS van de dag: “Ik wilde dat ik op deze jonge leeftijd deze De stand van zaken en trends met betrekking tot de gezondheid informatiebijeenkomsten had gehad, dan had me dat heel van de Friese bevolking zijn beschreven in het online magazine veel angst en zorgen gescheeld en had ik andere keuzes ‘Resultaten Gezondheidsmonitor 2016 van GGD Fryslân’. Deze cijfers geven aan hoe vaak een bepaalde 105 kunnen maken.” Een leerzame dag, waarop veel is bespro- Inclusief statistieken per doelgroep en gemeente: dienst is verleend door GGD Fryslân of hoe vaak ken en die zeker een vervolg krijgt! www.ggdfryslan.nl/gezondheidsmonitor. een specifieke melding is binnengekomen. Wilt u meer weten over de achtergrond van deze cijfers? 20 De GGD beleidsadviseur van uw gemeente kan u hier meer over vertellen. Gezonde leefomgeving en de gebied, met name van kwetsbare burgers die in het algemeen Omgevingswet het meest verblijven in hun directe woonomgeving. Met andere woorden: een gezonde leefomgeving, dat gaat De Omgevingswet biedt kansen om de publieke gezondheid over risico’s, over kansen én over wensen van mensen. GGD Gezonde leefomgeving effectiever te beschermen en te bevorderen. Het doel van de Fryslân is in diverse gemeenten in gesprek over de omgevings- Omgevingswet is immers om een gezonde en veilige leef- visie en denkt mee over gezondheidsaspecten van ruimtelijke omgeving te creëren en in stand te houden. Het gaat daarbij keuzes. Voorbeeld daarvan zijn de pilots met de methode om het beheersen van de risico’s in de leefomgeving, zoals Healthy Living Lab. Daarnaast levert GGD Fryslân een bijdrage luchtkwaliteit en lawaai/omgevingsgeluid. Daarvoor gelden aan de provinciale omgevingsvisie via expertsessies en omge- “Een gezonde leefomgeving is een leefomgeving waar bewoners zich prettig nu ook al normen, die onder deze nieuwe wet van belang vingslabs. Tot slot bereidt Veiligheidsregio Fryslân (VRF) zich blijven. Daarnaast kan de ruimtelijke omgeving bijdragen aan voelen, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de negatieve invloed op de voor op de wet en de nieuwe vormen van samenwerken rond bewegen, ontmoeting, participatie, ‘onthaasting’. Dit zijn gezondheid zo klein mogelijk is.” de wet, zoals co-creatie met partners en burgers. Een extern functies die positief kunnen bijdragen aan maatschappelijke bureau voert momenteel een impactanalyse uit in opdracht Bron: RIVM, 2016 en gezondheidsproblemen van deze tijd, zoals overgewicht, van de VRF. Deze analyse levert aanbevelingen op over de psychische klachten en eenzaamheid. Daarbij is het belangrijk impact die de nieuwe wet heeft op processen, producten, Risico’s en kansen vanuit de rekening te houden met de inwoners van het betreffende informatievoorziening en organisatie van de VRF. leefomgeving Van de totale ziektelast in De leefomgeving is continu in ontwikkeling en biedt daar- om steeds nieuwe risico’s en kansen voor de gezondheid Nederland kan 6% worden van burgers. Door het tijdig meewegen van risicofactoren toegeschreven aan milieu- Team Gezondheid & Milieu van GGD Fryslân Dagelijkse kost voor het team Gezondheid & bij de inrichting van de fysieke leefomgeving is gezond- factoren (bron: RIVM, 2014). Medische Milieukunde (MMK) is het vakgebied dat zich be- Milieu: heidswinst te behalen. Enerzijds door bescherming tegen Milieu staat in de top drie van zighoudt met de invloeden van het milieu op de gezondheid. risico’s, anderzijds door bevordering van een gezonde Vanuit de wet Publieke Gezondheid heeft het team Gezond- leefstijl en sociaal welbevinden. Dit vraagt om interactie de belangrijkste oorzaken. heid & Milieu van GGD Fryslân de taak burgers te beschermen Binnenmilieuthema’s: Vocht en schimmel, gezonde lucht tussen ambtenaren Gezondheid, Milieu en Ruimtelijke Grootste bijdrage is de tegen ongewenste blootstelling aan milieufactoren binnens- en buitenshuis. in scholen, koolmonoxide, kwik, inrichting bij het opstellen van beleidsplannen. luchtkwaliteit, daarna omgevings- asbest, hinder door geluid. geluid, gevolgd door stoffen Het team Gezondheid & Milieu heeft een kenniscentrumfunctie. Dit team Buitenmilieuthema’s: in het binnenmilieu. adviseert gemeenten, scholen en burgers over gezondheidsfactoren op lokaal niveau. Dit betreft risico’s en kansen voor de gezondheid vanuit de leefomgeving, Fijnstof, gewasbeschermingsmid- Voor Nederlanders is die te maken hebben met bescherming, bevordering en beleving. delen, dioxine, bodemvervuiling, gezondheid de veehouderij, houtrook, zomerse Taken warmte. allerbelangrijkste waarde (bron: RIVM, 2014). • Behandelen vragen burgers: over factoren in binnen- en buitenmilieu, die invloed kunnen hebben op hun gezondheid. Meestal telefonisch en soms gevolgd door een huisbezoek. We zitten tegen- • Adviseren beleid gemeentes: bijvoorbeeld na een melding over woordig gemiddeld Milieufactoren en gezondheids- bodemverontreiniging en proactief bij een vergunningaanvraag voor de 70% van de tijd uitbreiding van een veehouderij. effecten binnen. Een gezond • Voorlichting: zoals over zomerse warmte, koolmonoxide en asbest. Milieufactoren in onze leefomgeving kunnen onze gezond- binnenmilieu is heid direct of indirect beïnvloeden. Blootstelling aan allerlei • Signaleren van knelpunten naar aanleiding van meldingen: daarmee een stoffen kan gezondheidsklachten veroorzaken, bestaande bijvoorbeeld na vragen van burgers over gezondheidseffecten door gewas- beschermingsmiddelen. belangrijk klachten verergeren en kan op lange termijn de levensduur Met de huidige normen • Adviseren bij incidenten: waaronder risicobeoordeling bij een kwikincident aandachtsgebied. beperken. Bekende voorbeelden zijn fijnstof door verkeer, voor luchtverontreiniging houtrook en asbestvezels die vrijkomen bij bouw- en of asbestbrand. worden gezondheidseffecten sloopwerkzaamheden. Indirect kan hinder door geluid leiden tot stress en (onbewust) de nachtrust verstoren, dit beperkt, maar niet voorkomen. kan ten koste gaan van de gezondheid. Ook (verkeers-)geluid heeft bij Hoe ervaren inwoners van Fryslân de fysieke Burgers zijn zich meer en meer bewust van de invloed relatief lage geluidniveaus al van milieufactoren op hun gezondheid. Geregeld zijn er een negatieve invloed op de leefomgeving in hun gemeente? onderwerpen in het nieuws die voor onrust zorgen, zoals gezondheid. Elke 4 jaar doet GGD Fryslân onderzoek naar de gezondheidssituatie van Friezen door het TOP 5 de rubberkorrels op kunstgrasvelden, fipronil in eieren en Bron: Van Kempen, 2008 stellen van vragen aan inwoners van 19 jaar en ouder. Dit zijn vragen over bijvoorbeeld leef- fijnstof door intensieve veehouderij. De relatie tussen Bronnen van stijl, sociale participatie en de beleving van de fysieke leefomgeving. milieufactoren, mens en gezondheid is complex. ernstige geluidshinder De resultaten van de Gezondheidsmonitor van 2016 zijn onlangs gepubliceerd op Gezondheidsrisico’s hangen samen met fysieke, sociale in Friesland en ruimtelijke factoren. www.ggdfryslan.nl/gezondheidsmonitor. De uitkomsten zijn representatief en worden gebruikt om gemeenten te adviseren bij het maken van gemeentelijk beleid en het uitvoeren 1. Buren van activiteiten die de gezondheid en het welzijn van de Friese bevolking verbeteren. Milieufactoren en gezondheidsrisico’s 2. Brommers/scooters Geluidshinder Eén op de tien Friezen zegt in de thuisomgeving ernstig gehinderd te worden door geluid. Deze milieufactoren zorgen voor de meeste gezondheidsrisico’s. 3. Wegverkeer Het gaat dan om verstorend geluid van bijvoorbeeld verkeer, industrie, bouw- en sloop- Van alle milieufactoren zorgt fijnstof voor de meeste gezondheidsklachten. werkzaamheden of evenementen. Friezen tussen de 19 en 65 jaar ervaren drie keer zo vaak 4. Vrachtwagens ernstige geluidshinder dan Friezen ouder dan 65 jaar (13% versus 4%). Friezen die arbeids- Verkeers- Tabaksrook ongeschikt of werkloos zijn, hebben vaker last van ernstige geluidshinder dan Friezen die 5. Evenementen Fijnstof geluid in de Radon Dioxines Lood omgeving werken (18% versus 11%) (bron: Gezondheidsmonitor 2016, GGD Fryslân). Hinder door geluid kan leiden tot slaapverstoring, maar ook tot stress of verhoogde bloeddruk. Hierdoor 77,1% 7,2% 4,2% 2,2% 2,0% Bron: Gezondheidsmonitor 2016, 6,9% wordt het risico op hart- en vaatziekten en psychische aandoeningen vergroot (bron: RIVM, GGD Fryslân 2017).

Bron: Milieu gerelateerde ziektelast in Nederland, 2004 (Hänninen & Knol, 2011)