Leabhar Cloinne Aodha Buidhe

AJV \\(iá. u-1 N

/i^o't fjuj^ uiaffLi^^^ ^>A- 1 ^^^ LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

ARNA CHUR I N-EAGAR DO

THADHG Ó DONNCHADHA, D.Litt.

Ollamh le Gaedhilg san Choláiste Ollsgoile, Corcaigh

BAILE ÁTHA CLIATH ARNA CHUR AMACH D*

OIFIG AN tSOLÁTHAIR I SAORSTÁT ÉIREANN THAR CIONN CHOIMISIÚIN LÁIMHSCRÍBHINNÍ NA hÉIREANN

I.e ceannach tré aon díoltóir leabhar, nó díreach ó olfig díolta foillseachán rlaltais

5, SrÁid Thobair Phadraig, Baile Átha Cliath, C.2 I93I

7/6 >^^^^ cu

Falconer. (F. 65). Wt. 5567. 6. 6. 2, 2. 500. 8/31. AN REAMRADH

I—CLANN AODHA BUIDHE

An dream úd de mhuinntir Néill ar a dtugtaí Clann Aodha Buidhe^ ba chuid tábhachtach dhen chineadh iad. Do shíolruigheadar ó Aodh Buidhe Ó NéiU, a fuair bás san bhliain 1283. Ar mhac a mhic sin, ar Énrí mhac Briain, mhic Aodha Buidhe, a tugtar Tighearna Cloinne Aodha Buidhe. Siné an uair d'éirigh an ainm ar dtúis. Agus an fear a tháinig 'na dhiaidh sin mar thaoiseach tugtar Ó NéiU Buidhe air : b'é sin Muir- cheartach Ceannfhada, a fuair bás 1395. A mhac san,

Brian Ballach .i. an chéad duine dhen ainm sin, isé a tháinig i gceannus 'na dhiaidh. Is air sin a tugtar Mac Uí Néill Buidhe, insna hAnnálaibh. Ón amsan ale is dlúth an bhaint atá ag Cloinn Aodha Buidhe le stair Chúige Uladh. Bhí fearann dúthchais Cloinne Aodha Buidhe suidhte, ar an dtaobh thiar den Bhanna i gCo. Dhoire. B'é dúthaigh bhunaidh a bhí aca, do réir dheallraimh, an

Choill íochtrach, áit a bhí i gcomhnuidhe i seilbh Uí

Néill, agus an dá sheandúthaigh .i. Gleann Con Cadhan agus Cineál Eochaidh. Do réir mar chuadar i Honmh- aireacht do ghluaiseadar soir thar an mBanna agus thar Loch nEachach agus do bhuadhadar fearann claidhimh dhóibh féin i nUltaibh .i. i ndeisceart Cho. Aontruma

agus i dtuaisceart Cho. an Dúin ; agus thugadar an ainm i n-éinfheacht leó. Ins an tseachtmhadh aois déag do bhí Clann Aodha Buidhe sin 'na dhá chuid .i.

Clann Aodha Buidhe Thuaidh i gCo. Aontruma ina raibh na cheithre Barúntachta so .i. Tuaim agus Aontruim,

Masaréghne agus Béal Feirste ; agus Clann Aodha

Buidhe Theas i gCo. an Dúin ina raibh na trí barúntachta so .i. an Caisleán Riabhach, agus Aird íochtrach, agus an Duibhthrian. Do atharruigheadh a dteoranna súd go mór ámh, ó am go ham. Na fearainn dá ndearnadar Clann Aodha Buidhe

^ Clanaboy, Clandeboy, &c., san Bhéarla. iv LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Buidhe gabháltas dóibh féin, i ndiaidh a chéile, taobh thoir dhen Bhanna, is cóir a rádh gur fearainn iad a bhí

roimhe sin i seilbh Gall ó aimsir De Courci (1177). Agus le linn Cloinne Aodha Buidhe do theacht isteach san tír sin do bhí Clann Domhnaill ó Albain ag brughadh isteach ar an dtaobh thuaidh di, ó Dhún Libhse go Latharna. Rud eile, do bhí, agus tá fós dhá bhunadh Chonnachtach

i seilbh fearann ag Cloinn Aodha Buidhe thuaidh, .i. O

hEadhra (ó Luighne), san Rúta, agus Ó Ruairc (ó

Bhréifne), i ngar do Bhaile Meadhonach. Ní íios cathain ná cionnus a rángadar ann, acht gur dócha gurbh iad

Clann Aodha Buidhe a thug ann iad, i gcúrsaí cleamhnais b'fhéidir. I láimhsgríbhinn^ amháin a fuarthas gach a bhfuil d'aistíbh san leabhar so, idir prós agus íihocht. Tá

miontuairisg uirthi sin i n-áit eile. Naoi gcinn is dafhichid do dhántaibh atá ann. Leathsmuigh de

sheacht gcinn is do shliocht Aodha Buidhe a ceapadh an cnuasach. Tá trí cinn^ ar an seacht úd a ceapadh do Thoirdhealbhach Luineach Ó Néill agus dá mhac

Art ; ceann amháin"* ar ríghthibh Eamhna a chuaidh ar Mhuircheartach Mhac Earca go Teamhair ; ceann'^ ; agus dhá cheann eile^ is aistí litríochta iad. Is follus uaidh sin gur ceapadh urmhór den chnuasach so fih'ochta ar Mhuinntir Néill Chloinne Aodha Buidhe agus nach misde Duanaire Cloinne Aodha Buidhe a

thabhairt air. Is féidir an líon san (42 dán) do roinnt i seacht gcuid do réir na ndaoine gur ceapadh dhóibh iad. Tosnuighthear tráth éigin tar éis A.D. 1425, agus críoch- nuíghthear timcheall 1680 nuair do sgríobhadh an láimh- sgríbhinn do Chormac Ó Néill. Chun tuairim chruinn a thabhairt don léightheóir dena daoinibh nur ceapadh na dánta dhóibh, mheasas gurbh fhearr dham geiniolach taoiseach Cloinne Aodha Buidhe a thabhairt ón áit 'na sgaraid siad le shocht Dhúin Geanainn, agus dátaí, &c., do chur leó. Is ag Aodh Ó Néill, ar a dtugtaoi an Macaomh Tóinleasg, an chúigmhadh glúin fhichead ó Niall Naoigh- iallach, a scaraid an dá aicme óna chéile. Bhí beirt

* R.I.A., 24 P. 33. 3 VIII, IX, X. « XLVII. » XI. « XLVIII, XLIX. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE v

sinsear, ó mhac ag an Aodh Ó Néill sin : (i) Niall, an bhfuilid muinntir Néill Thír Eoghain agus (2) Aodh Méith, an sóisear, ó bhfuihd Clann Aodha Buidhe.

Mar seo a ghabhann an geiniolach :

rí 1. Niall Naoighiallach (f A.D. 405, A.R.E.) Éireann, a quo Uí NéiU.

2. Eoghan, a quo Cinéal Eoghain. an 14. Niall Glúndubh (f 919), rí Éireann, a quo

sloinneadh .i. Ó Néill.

25. Aodh Ó Néill .i. an Macaomh Tóinsleasg (d'éag 1177), rí Cinéil Eoghain. 26. Aodh Méith (d'éag 1230), rí Cinéil Eoghain. 27. Domhnall (d'éag 1234), rí Cinéil Eoghain. 28. Aodh Buidhe, á quo Clann Aodha Buidhe (d'éag 1283), rí Tíre Eoghain agus Tighearna Oirghiall. 29. Brian, d'éag 1295. 30. Énrí, Tighearna Cloinne Aodha Buidhe, d'éag ^347- 31. Muircheartach Ceannfhada, ar a dtugtaoi O Néill Buidhe, d'éag 1395. 32. Brian BaUach, ar a dtugtar Mac Uí NéiU Buidhe, d'éag 1425.

33. Aodh Buidhe (II), d'éag 1444. Is dósan do ceapadh na sé dánta tosaigh' san leabhar so.

34. Conn, d'éag 1482. Isé do dhein fearann claidhimh de Thrian Conghail, 147 1.

35. Niall Mór, d'éag 15 12. 36. FeidhHmidh Bacach, d'éag 1535. 37. Brian (Sir Bryan), íiaith Thrian Conghail agus Chlann Aodha Buidhe, d'éag 1573 (nó 1574). Is dósan do ceapadh dán a VII. 38. Seaán, Tighearna Éadan Dubhchairrge. Do ghaibh sé páirt le hAodh Ó NéiU, agus fuair

bás san bhhain 1617, i bpríosún Cairrge Fearghuis. Is dósan a ceapadh dán XXI.

Ríoghradh Cloinne Aodha Buidhe go dtí soin. Acht

> .i. I—VI. vi LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE do bhí daoine eile ar a sliocht giir ceapadh dóibh dánta atá ar choimeád san láimhsgríbhinn seo.

I. Énrí (Sir Henry) mac Seaáin (uimhir a 38 thuas), d'éag 1638. Ag Éadan Dubhchairrge a chomhnuidheadh sé. Is dócha gur tógadh 'na phrotastúnach é an fhaid a bhí a athair ar láimh. Do phós sé Martha, inghean Sir Francis Stafford. Is dósan do ceapadh na dánta so: ó XXII go dtí XXVI agus XXVII, XXVIII, XXIX. Fuair a bhean bás 1678. Is dí sin do ceapadh na dánta so XXX-XXXIII.

II. Art Og, mac Seaáin (.i. 38 thuas), agus dearbhráthair do Sir Henry. Ag an Tulaigh Móir a bhíodh sé 'na chomhnuidhe. Do phós sé Gráinne Ní Eadhra inghean Uí Eadhra an Rúta. File dob eadh é féin, do réir dheallraimh, mar tá dán^ san chnuasach so agus

cuirthear 'na leith é. Fuair sé bás san bhhain

1677 ; agus do cailleadh a bhean san bhhain 1679. Is dó san do rinneadh dán XXXIV agus as san go dtí XLIII. III. Seaán, mac Airt Óig (Uimh. II) d'éag san bhhain 1687. Is dósan do ceapadh dánta XVII agus XVIII.

IV. Cormac, mac Airt Oig (Uimh. II). Do chomh- nuigheadh sé ag an Tulaigh Móir agus ag Brugh Seaáin. Do phós sé Máire Ní Néill, inghean Chuinn Oig Uí Néill an Chaisleáin Riabhaigh. Is ar a fhuláireamh san do sgríobhadh an láimhsgríbhinn 24 P 33, an méid di a bhaineann le muinntir Néill, san bhhain 1680. Don Chormac soin a

cheapadh na dánta so : XII-XV ; XIX,

XX ; agus XLTV-XLVI. Fuair sé bás san bhhain 1707.

Chímíd ón Duanaire seo gur ghnáth le sliocht Aodha

Buidhe bheith fial leis an dáimh agus suim do chur i n-ealadhain na fih'ochta. Agus d'fhanadar amhlaidh gur

« Uimhir a XVI. LEABHAR CLOÍNNE AODHA BUIDHE vii tháinig meath agus orchra ar sgolaibh na héigse. Tá an meath le feicsint go soiléir i saothar na bhíiH is déadh- naighe annso. Má bhí Tadhg Ó Rodaighe nó Peadair Maol Chonaire ar sgoil íilíochta riamh ní mórán a thugadar aisti, do réir mar bhraithimíd ar a gcuid saothair san leabhar so é. Mar aguisín don Duanaire atá trí cinn de thráchtaisíbh i bprós insan láimhsgríbhinn. Isé an Leabhar Eoghanach an ceann is tábhachtaighe aca san. Do bheir sé dhúinn áireamh agus tuarasgbháil ar Ríoghraidh Chinéil EoghaiuA^^.'^^'^^^fT^;^ ar Chúigeadh Uladh ó Niall Naoighiallach anuas go dtí Aodh Ó Néill. On Réamhrádh atá leis an Tráchtas so is féidir a theasbáint gur cuireadh le chéile é, óna thosach go dtí aimsir Thoirdhealbhaigh Luinigh Uí Néill, tráth éigin idir bhliain a 1577 agus bliain a 1580. Agus isé is dóichighe gur le linn Aodha Uí Néill do bheith i gceannus a cuireadh an chuid eile leis. Tabharfar fa ndeara go stadann sé cuibhdheasach obann. " Insan dara Tráchtas .i. Ceart Uí Néill ar Chúigeadh Uladh " déintear áireamh ar an gcíos a bhíodh ag dul d' Ó Néill ó ríghthibh agus ó fhlaithibh eile i gCúigeadh Uladh, agus go sonnradhach an cothú nárbh fhuláir dó nuair a théigheadh sé 'na measg. Is féidir a thuigsint ón tráchtas féin go dtéigheadh atharrú ar an gcíos soin ó am go ham. Maidir leis an tríomhadh Tráchtas isé rud atá ann ná gearrthuairisg ar stair agus ar gheiniolach na gColladh. Tá áireamh ann ar na sleachtaibh a shíohuigh ón triúr dearbhráthar, agus go sonnradhach ar Chloinn Domhnaill Chúigidh Uladh agus Inse Gall. Seanchaidhe éigin do chuir an geiniolach so le chéile do Raghnal Óg Mhac Domhnaill, do Mharcuis Aontruma. A ainm sin an t-ainm deiridh ann. B'í ba bhean dó-san Róis Ní Néill, inghean Sir Henri Uí Néill Cloinne Aodha Buidhe. Is mar gheall uirthi sin a cuireadh an tráchtas i Leabhar Chloinne Aodha Buidhe. San bhliain 1618 do sgríobhadh an tráchtas soin. Cairtí luachmhara staire agus seanchuis iseadh na tráchtaisí seo agus na dánta a ghabhann leó. San chéaddul síos is san Ghaedhilg a ceapadh iad, agus is dual dona sgríbhneóiríbh agus dona hughdaraibh féachaint ar gach ní ó thaobh na nGaedheal. Rud eile líonaid viii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE siad cuid dena bearnachaibh san stair—ar thaobh na nGaedheal—atá gann go léor fá chairtíbh ó thosach an chúigmhadh aois déag ale. Agus 'na dteannta sin gheibhmíd tuairisgí suimeamhla ar bhéasaibh, agus ar nósaibh, agus ar chúrsaibh machtnaimh na ndaoine a bhí feadh a ré féin i measg élite Chúigidh Uladh. Déan- faid siad áis don druing le seanchus san am atá ag teacht. I stair na hÉireann, do réir mar sgríbhtear é san

Bhéarla, is míshuaimhneach, is " turbulent," an aicme iad muinntear Néill i gcomhnuidhe, geall leis. Insna cairtíbh atá annso ní féidir a shéanadh go mbíd siad míshuaimhneach uaireanta, acht is ón dtaobh amuigh a adhantar an míshuaimhneas i gcomhnuidhe. An fhaid a leigtear d'O Néill tagann

" a lán éisg i n-inbhearaibh." agus " tig an turadh, tig an ghoil

tig an ghaoth an uair iarrthoir ;

tig sí fá fhearchoin Oiligh

fearthoin más í iarrfaidhir." agus " Do rachadh a bhfoghluidh féin ar aghaidh sleachta SaoirnéiU ó Thoraidh go Trágh mBaile slán gan omhain aonduine."

An iongnadh linn, dá réir sin, gurbh fhiú le coilínigh ghallda cur suas dá ndílseacht do rígh Shasana agus luighe isteach go síothchánta fá choimirce Uí Néill ? Go deimhin is follus nárbh é a theastuigh ó Shasana go mbeadh síothcháin i nÉirinn nó réiteach idir na haicmí fé leith innti. Tá Contae Aontruma anois ar na contaethibh is lugha

Gaedhilg i nÉirinn ar shon gur féidir a thuigsint ósna hainmneacha áite innti go bhfuil sí chomh gaedhlach le dúthaigh ar bith eile san tír. Mar sin féin gheibhmíd ann Marcuis Aontruma, an cheathramha thosaigh dhen tseachtmhadh aois déag, agus a gheiniolach féin dá sholáthar aige i nGaedhilg. Agus san bhhain 1680, b'iúd é Cormac Ó NéiU ón Tulaigh Móir, i gceartlár na Contae céadna, ghá fhuláireamh ar dhuine de mhuinntir LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE ix

Uiginn tráchtaisí agus dánta a bhaineas lena shinsir féin do sgríobhadh agus do chur ar buanchoimeád dó. Gan amhras, thárla a lán neithe ón tráth sin ale. Bíodh súil againn, pé sgéal é, go gcasfaidh an roth aris. Ní mór le rádh a dó nó a trí de chéadaibh blian i saoghal náisiúin. Agus fós fiafraighmís dínn féin an ndearnadar

Ardchomhairle an Chonfederation i gCill Choinnigh, tamall maith 'fta^-dhiaidh- sin, oiread ar son teanga na oíiw-ít^/ hÉireann agus a dhein Cormac Ó Néill agus a dhámhsgoil i ndeireadh na haoise sin.

II—AN LÁIMHSGRÍBHINN

(a) GenerÁlta

An Láimhsgríbhinn as ar baineadh idir prós agus fihocht an chnuasaigh seo isé an láimsgríbhinn é go bhfuil mar chomhartha air 24 P. 33 i Leabharlainn an

Royal Irish Academy i mBaile Átha Cliath. Láimhsgrí- bhinn mhór folio páipéir iseadh é. Tá 322 leathanach ann. Páipéar nua iseadh Igh. i —24 agus 295—322, agus iad gan breacadh acht amháin lch. i. Is amhlaidh a cuireadh na leathanaigh sin leis an leabhar nuair a bhí sé dá cheangal. Fágann san 270 lch. san láimhsgrí-

bhinn féin. Bhí sé 'na dhá chuid ar leithligh ar dtúis ; agus do ceangladh an dá chuid le chéile annso. Do chuid amháin ní misde a áireamh o Ich. 25 go dtí lch. 42 agus ó 99 go dtí 294. Is insan chuid sin do gheibhtar na téxanna atá i gcló annso. An chuid eile .i. ó Ich. 43 go dtí lch. 98 isé rud atá ann ná cóib de dhá shaothar a cheap Micheál O Cléirigh .i. [a) Seanchus Ríogh Éireann

(Igh. 43—60) ; agus {b) Seanchus Naomh Éireann (Igh. 61—98). Do bhain an tAthair Pól Breatnach feidhm as an láimhsgríbhinn seo san eagar^ a rinne sé ar an dá shaothar soin. Mar adubhart cheana leabhar fé leith ab eadh é sin ar dtúis, agus do sáitheadh go neamhchúramach san chéadchuid é, agus do ceangladh an leabhar mar sin.

* Arna chur amach don " Record Society," Muigh Nuadhat. X LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

{b) A Stair

Bhí an láimhsgríbhinn seo uair i seilbh Arthúir " Bhrounló go deimhin tá an " ; Brownlow Collection mar ainm air, bíodh gur dócha go raibh abhfad níos mó san chnuasach úd ar dtúis ná mar atá anois fá chlúdach an leabhair seo. Gheibhmíd sgríobhtha ar lch. I alt do baineadh as ArchcBologia Britannica Edward Lhuyd. Isé rud atá insan alt san ná cuid den liosta

láimhsgríbhinní Gaedhilge atá i gcló ag Lhuyd, op.

cit. lch. 435 —6, isé sin na láimhsgríbhinní a bhí i seilbh Arthur Brownlow Esq. of Lurgan Clan Brasil in the County of Down. Seo mar ghabhann tosach an ailt

sin :

(i) An abstract of Leabhar Gabhála, or the ancient book of the several conquests of Ireland since the flood by Mich. O Cleri and others.

(2) A copy of the treatise of the Monarchs of the World. Anonymous.

(3) A copy of the Leabhar Eghonach, or a treatise of the Reigns of the family of the O Neilles, descended from Eogain Mac Nial Naoighiallach or Neil of the Nine Hostages. Mar ghluais ar na trí cinn sin tá an tagra so sgríobhtha

ón láimh chéadna ar chliathán an leathanaigh : " The present volume belonged to Arthur Brownlow. ^° On the íirst leaf is written in his own hand : Ag so leabhar Artuir Bhrounló, no Mc. Ar. [ ], an céud lá

do mhí na Lughnasa, an bhliaghain d'aois an [ ] a i68g. Nos. I, 2, and 3 are contained in this volume."

Tuilleadh dhen liosta fós : " (4) A very ancient treatise of Physic by an anonymous Author.

(5) Three books of Miscellanies containing several ancient Poems or Dáns and some small Fragments of History and Chronology."

Agus seacht de leabhraibh eile áirmhighthear gcinn ; acht ní bhainid siad linn don chor so. Is follus uaidh sin go raibh an láimhsgríbhinn i seilbh Arthur Brownlow san bhliain 1689, agus anuas go dtí 1707, an bhliain

^" Lch. 25 anois. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xi

nur cuireadh an Archaeologia i gcló. Acht ní follus ar aonchor go bhfuil insan láimhsgríbhinn anois na trí

' items ' tosaigh ar an liosta thuas. Níl Item (i) san leabhar fá láthair mura n-áireómham Seanchas Ríogh Éireann mar alt as Leabhar Gahhdla Mhichíl Uí Chéirigh. B'fhéidir gur dearmhad é a dhein an té a cheap an liosta.

Níl Item (2) ann ar aonchor. Acht tá an Leabhar

Eoghanach, Item (3), ann, mar is eól dúinn. Isé an chéadcheann dena tráchtaisíbh próis atá i gcló annso

é. Is cosmhail, ámh, go bhfuil iomlán Item (5), nó urmhór de ar aonchuma, le fagháil san láimhsgríbhinn agus gurab iad na ' Fragments of History and Chron- ology ' go bhfuil tagairt dóibh ann na tráchtaisí eile próis agus na ranna ar leithhgh atá le fagháil insan láimhsgríbinn seo fós. Tabharfar fá ndeara gur beag den " Brownlow Collection," mar atá ag Lhuyd a gheibhmíd san láimhsgríbhinn seo anois. Ruaidhrí O Huiginn an Tearmuinn, a sgríbh na tráchtaisí seo agus urmhór na ndán, insan bhliain 1680 do Chormac, mhac Airt Óig Uí Néill. Innistear an méid sin dúinn ar lch. 172. Ní heol dúinn cionnus a tháinig an leabhar ó mhuinntir Néill Cloinne Aodha Buidhe go dtí Arthur Brownlow. Níl aon tuairisg eile againn ar an leabhar go dtí 1765.

Ar lch. 204 tá nóta i sgríbhinn Chathail Uí Chonchubhair ó Bhéal Atha na gCárr ghá rádh go bhfuair sé féin iasacht an Duanaire ó Thighearna Mhuighe Raith i mBaile Atha Chath, 9 Bealltaine, 1765. Bhí cuid den leabhar go háirithe i seilbh Thighearna Muighe Raith an bhliain sin. Do chuir Cathal Conchubhair roinnt dán leis an chuasach. Tráth éigin níba dhéadhnaighe tháinig dhá chuid na láimhsgríbhinne i seilbh Rev. WilHam Reeves, agus is dócha gurbh é fá ndeara an leabhar do cheangal. Má bhí sé i seilbh dhaoine eile idir dhá hnn ní heól dúinn é. Tá sé anois ar an gcnuasach láimhsgríbhinní ara dtugtar an " Reeve's Collection " san Royal Irish Academy.

Mar adubhrathas cheana isé cuid den Láimhsgríbhinn úd 24 P. 33 'na mbeidh baint againne leis ná Igh. 25-40 xii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE agus Igh. 99-294. Dheineadar san leabhar amháin ar dtúis, leabhar nar mhisde Leabhar Cloinne Aodha Buidhe a thabhairt air, de bhrígh gurab iad muinntir Néill Cloinne Aodha Buidhe fá ndeara é bheith ann, agus gur dóibh sin is mó a théigheann a dhamhnadh. An dá leathanach úd 25-6 do dheineadar san folio brollaigh an leabhair i gcomhnuidhe riamh. Agus na Igh. 27-40, ba leathanaigh nó cín ar leith iad san, do sgar ó na n-ionad bhunaidh san leabhar agus a cuireadh i dteannta a chéile annso nuair a bhí an MS. dá cheangal. Agus mar dhearbhú air sin gheibhmíd marbhnadh i mBéarla ar bhás Mharcuis Aontruma ag tosnú ar lch. 229, tuilleadh dhe ar lch. 230, agus a dheireadh ar Igh. 35-6. I n-éaghmuis na ndán agus na dtráchtas atá san leabhar, gheibhtar ann fós ádhbhar éigin rann agus tagraí ag baint le stair agus le saoghal na ndaoine. Is

minic do-níd míniú ar théx na ndán ; agus tugaid breis eóluis dúinn ar sheanchus sleachta NéiU, agus treabhchas eile i gCo. Aontruma. Ní misde, ar an adhbhar san tuairisg cruinn ar an dá chuid sin den láimhsgríbhinn,

(d) MlONTUAIRISG.

Lgh. 1-24 : páipéar nua a cuireadh leis an leabhar le linn a cheangail ; bán, acht mura n-áireomham an t-alt as an Archcsologia Britannica, ar lch. i, go ndearnadh tagairt dó cheana.

Lch. 25 : annso a thosnuigh an láimhsgríbhinn ó thús. Ar an chiumhais uachtair atá an t-eolas gur tagradh dó thuas. Seo mar a léighimse é : " Agso leabhar Artuir Bhrounló, no Mhac Ar[túir], an chéud lá do mhí na lughnasa, an bhlíaghain daois an tigh[earn]a 1689."

Ag bun an Igh. do sgríobhadh an ainm seo : Ralph Picken.

Lch. 26 : bán .i. gan aon scríbhinn air.

Lch. 27 : tuairisg i mBéarla ar a bhfuil insan leabhar. Tuairisg neamhchruinn iseadh é. Tá na coda measgaithe ar a chéile i sHghe nach féidir a dhéanamh amach uaireanta cad dó go mbíthear ag tagairt. Sidé é :

" This is Eochaidh's Book, which treats of the Race of Kings that sprung from Eogain O Neil, son of NeiJ LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xiii

of the 9 Hostages—the Compilers of this Book began their work on the fourth day of October in the Monastery of Athlone, and finished it on the fifth of the reign of Charles the Second in the Year of our Lord 1630, being attested by the best Historians in the Ringdom Well ; the íirst 29 leaves of the book is filled with the Appro- bations of Some of the Antiquarians who subscribe their names. Some of the Bards have ranged in order some of the Names of the princely race of O Neils before he comes to talk of Eogan the son of Neil of the 9 hostages which the compiler does on the 30th leaf and marks the pages till he comes to the i8th page where he íinishes his historical Account of Neil of the 9 hostages and his 4

Brothers. Then comes some poems : in shewing the Heroic deeds and fates of Arms both of himself and his sons untill they were totally destroyed, murdered or driven out of the Ringdom totally by the English, which is now known by the name of Clanabuoys, several pieces wrote by the friers of Athlone Monastery the last is the O Neils proving their Rights to the Province

of Ulster, &c. ; the Clan Hugh Buoys, of Ards are they who were driven out of the Ringdom or were murdered at New Cumber, and the ghost hole in the County of Down, &c."

Lgh. 28, 29, 30 : bán.

Lch. 31 : cheithre hiarrachta ar leithligh, an dá cheann tosaigh ón láimh chéadna : " (a) : My Aunt Margarett O Neille dyed the 7th of July, 1677." " (&) : Anei ny Closter^^ my foster Mother dyed the I3th of July, 1677."

Rannaigheachta Móire :

" Ar Aodh mBuidhe ní bheir sé gid bé duine do geib gnaoi ni bía sé fa Aodh gan ar na gabh an raon ané a niodh^^

11 Sic MS. (? Closher, Níc Bhloscaire). ^^ Is cosmhail le dhá leathrann ar leithligh é sin. xiv LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

(d) " My Uncle Cahall O Hara dyed the 2d day of Aprell, being Sunday, in the year of God 1693."

Lch. 32 : tuilleadh seanchais :

(a) My father Arthure O Neille dyed the 25th in the year of his age of March, 1677, and 77 ; he dyed between eight and nyne of the Clock at night."

A dheaHramh air sin gur ón láimh chéadna é féin agus {d) ar lch. 31.

{b) : Feartlaoidh Laidne ar Art Ó Néill sin. Tá sé sgríobhtha fá dhó :

" Hic jacet, Arturo vae, virtus omnis in uno ultima Nelhadum gloria laeta^^ jacet.

' (c) : Sgríbhinn éigin i Laidin agus Jacobus

Quilin (?) ' leis mar ughdar. Tá an sgríbhneóireacht feochta agus ní féidir é léigheadh.

{d) : Rann Deibhidhe tamall aníos ó bhun an

leathanaigh :

" Maith na comhorsoin clann NéiII ní chluinim, dia do dheighmhéin miodh na healbha fa fhiadh mBreagh^^ srian re meanma na míledh."

{e) Rann eile Deibhidhe faoi sin :

" Clann losraihél na hEirionn clanna Neill na naoighéibhionn gach barr 'gan chloinn as cneasda re droing ann ní hinmheasda,

(/) : Agus ag bun an leathanaigh : " My Mother Grane ny Hara dyed the 8th of March 1679."

i niBéarla Lch. 33 : nótaí agus fromhtha pinn agus i dtreo bhun an leathanaigh mar bheadh trí ranna i nGaedhiIg, fromhtha pinn is dócha. Ní féidir ciall do

leta. '* mbreadXi LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xv bhaint as an dá cheann tosaigh. Sidé on tríomhú ceann, mar is fearr dob fhéidir liomsa a thuigsint :

^' a. An oidhche beag orum é^^ l-íj C»^ ^Wj a Mhic Dé do dhealbh^*^ gach mionn^" ; gin go dtugas fuath don ló is oidhche as mó as annsa hom^**.

Lch. 34 : Nótaí, &c. i mBéarla ; dáta [16] 93 ann.

Lgh. 35-6 : An chuid deiridh den mharbhnadh i mBéarla a thosnuíonn ar lch. 229, q.v.

Lch. 37 : Ag barr an leathanaigh :

" My uncle Hugh Roe O Neille dyed the i^th of December, 1664."

Agus an ainm seo ag bun an leathanaigh :

" K. 0. NeiUe."

Lch. 38 : Bán.

Lch. 39 : Agá bharr : " The Lady Martha O Neihe, the Relict and Widow of Sir Henry O Neille of the Lower Clanéboy dyed the i9th of Aprell 1678."

Agus féna bhun sin, ón láimh do sgríbh an marbhnadh lch. a thosnuigheann ar 229 (lámh Féihm Uí NéiH) : " Upon ye Chastity of ye sd. Honorable Lady :

Penelope si casta sui spe casta mariti ; Martha tamen Sponsi spe sine casta fuit. —sic Amicus veredicus Anonimus."

Lch. 40 : Bán.

Lch. 41. Agá bhárr, mar bheadh dhá rann Deibhidhe,

ghá sgríobhadh do réir fhuama, agus i litreachaibh Rómhánacha. Theip orm a bhrígh a dhéanamh amach.

Lch. 42 : Comhaireamh d'aois dhuine éigin :

" 1744-1695=49 last Apl."

Lgh. 43-60 : Seanchus Ríogh Éirionn.

^^ ' é ' ar lár. ^^ mhic De dhealbh. ^^ go mion. 1* luim. xvi LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Lgh. 61-98 : Seanchus Naomh Éirionn.

Lch. 99 : Annso a thosnuígheann an tráchtas ar ríoghraidh cloinne Néill. Ag barr an leathanaigh gheibhtar an dán darab tosach

" Céidrí roghabh Éirinn uill."

Isé sin uimhir XLVII san leabhar so. 'Na dhiaidh sin tagann an Réamhrádh dhon Leabhar Eoghanach ag tosnú mar seo :

" A siad umorro Riocchdha et Roithiccernuidh &c."

Stadann an Réamhrádh san ag bun lch. 100. Tá

sé i gcló annso.

Lgh. 101-118 : An Leabhar Eoghanach. Isé sin an chéad cheann dena tráchtaisí próis insan leabhar so.

Lgh. 119-120 : Bán,

Lch. 121 : Annso a thosnuighid na dánta. Ruaidhrí Ó Huiginn a sgríbh urmhór aca. Do sgríbh Cathal

Ó Conchubhair ó Bheul Átha na gCárr cúpla ceann ; agus tá dhá láimh eile ar a laighead ionnta. Áirmhíotar gach malairt sgríbhneóireachta ins na tagraí ag bun an leathanaigh.

Lch. 123 : An tagra so ag bun an leathanaigh :

" Mesi Cathal Óg ro scríbh na roinn dhéidhion- acha[sa] a gCoiUín Thóin re Gaoith. Aug. i. M.DCC.LXV."i9

ionad. Lch. 153 : Tá an foHo so (Igh. 153-4) as Badh cheart dó teacht tar éis íol. 155-6. An dán a thosnuigh- " eann ar lch. 155, críochnuighthear ar lch. 153 é .i. Mór os gach béad " (XI).

Lch. 154 : Bán.

" " annso. Is Lch. 155 : Tosach Mór os gach béad cosmhail le sgríbhinn Arthúir iihrounló é.

i^ .i. Lá Lughnasa, 1765. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xvii

Lgh. 156-160 : Bán.

Lch. 161 : na dánta ó láimh Uí Uiginn do leanamhaint.

Lch. 172 : Ag bun an leathanaigh seo atá an tagra so Uí Uiginn le fagháil :

" Um sgítheach d'aithle ar sgríobhus aniu a ngort an Chairnn an xvii lá do mhí June 1680. Ruaidhrí

ua huiccinn mac Cairbre, meic Seaain .i. o huiginn an Termoinn ro sgríobh an leabhur so do Chormac mac Airt óig uí Néill. Dia da chumhdach slán."

Lch. 203 : Na dánta ó láimh Uí Uiginn do chríochnú annso.

Lch. 204 : Bán, acht an cuimhneachán so do rinne

Cathal Ó Conchubhair, ag barr an leathanaigh :

" lasacht an leabhair so dfhagháil damhsa ó Thigerna Mhuighe Rath a nDuibhhnn. Mai, ix, MDCCLXV (1765). Cathal Ua Conchabhair ó Bhél Átha na gCárr."

Lch. 205 : Feartlaoidh Laidne d'Art Óg Ó NéiU, agus dá mhnaoi Gráinne Ní Eadhra ; agus ainm an ughdair .i. Féihm Ó Néill leis. An lámh chéadna a sgríbh é seo agus an marbhnadh i mBéarla a thosnuigheann ar lch.

229 :

" Perillustri pari DD. Arthuro O Neill et Gratiae

O Neill (aha O Hara) ipsius Sponsae Epitaphium :

Hic jacet Arthurus parvá spatiosus in urna

illic Arthuri, Gratia fida comes ; Ingenio genisque fuit decus alter lernae altera caehcolas inter habendo Deas ; Maecenas Heliconque simul fuit ille Camaenis

illaque Castahi fama animusque chori ; Moribus hic celsis, famae non nixus avorum tabulis parih nobihs illa modo aut ; ; Hic cinis Arthuri restat, mens insita 01ympo nec nisi caelesti, Gratia, in orbe viget. —Felim O Neill." xviii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Lch. 206 : Bán, acht an geiniolach so larla

Urmhumhan :

" Tomás, mac Sémuis, mic Piaruis, mic Sémuis,

mic Edhmoind, mic Risdeird, mic Sémuis .i. larla

Gabhráin, mic Sémuis .i. an tlarla balbh, mic Sémuis

.i. céidiarla Urmhumhan, mic Edhmoind Rosa Cré, mic Teabóid, mic Teabóid, mic Teabóid, mic Teabóid, mic Bhaitéir, mic Gilbeirt, mic Biccéid-" ór chinedur."

" Lgh. 207-210 : An Tráchtas úd Ceart Gnáthuighthe agus Tighearnas Uí NéiU ar Chóigeadh Uladh." Isé an

dara ceann dena tráchtaisí próis san leabhar so é. " Lgh. 211-13 : An Tráchtas úd ar Gheiniolach na gColladh." Isé an tríomhú tráchtas é i gcló san leabhar so.

Lch. 214 : Bán.

Lgh. 215-18 : leitir i nGaedhilg a sgríbh Tuileagna O Maolchonaire, ag lochtú Saothair an Bhráthar Micheál

O Cléirigh ; agus freagra ó Fhear Feasa O Mhaolchonaire.

Tá an dá leitir i gcló ag an Athair Pól Breatnach i n-éinfheacht le " Genealogiae Regum et Sanctorum Hiberniae."

Lgh. 219-222 : tuilleadh freagra ón bhFear Feasa chéadna i bhfuirm dáin (Deibhidhe). A thosach : Beag táirthear don tagra mbaoith. Níl a dheireadh ann.

Lch. 223 : Bán.

Lch. 224 : Bán acht mura n-áireómham rann den dán ar lch. 225, do sgríobhadh ann agus do stróiceadh amach arís.

Lgh. 225-7 • A^ dán úd do sgríbh Peadair Ó Maol-

chonaire do Chormac Ó NéiU, darab tosach : Díol toile

caoinmheas Cormaic. Tá sé i gcló annso .i. uimhir XLV. An íile féin do sgríbh, nó Artúr Brounló.

Lch. 228 : Bán.

Lch. 229. Marbhnadh i mBéarla ar bhás Mharcuis Aontruma. Féihm Ó Néill do sgríbh, agus is dócha gurbh

.i. Becket. * LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xix

é do cheap. Tá tuilleadh ar lch. 230, agus a dheireadh ar Igh. 35-36. Sidé an teideal ata air : " To the most Honorable Lady Marchionesse of Antrim on ye death of ye most Honble. Lord Marquiss (her husband) with an aUusion to his Lops. coat of Arms (viz.) a shipp, salmon, a hand and crosse."

Seo mar ghabhann sé :

" These winking lamps, blacks, silence, a stars breath This mournfull pomp must mean some Heroes death

But O ! when I behold yr. twinns of light

(That heretofore made day i' th' midst of night) Drown'd and echps'd in (Loves ehxir) tears, I find great Antrim's fled to th' upper sphears And yt. taught Grief by yr. pearl-dropping eye Wee need no ceremonious obsequy ; And tho' yr. fiood of tears be all in vain ril not presume to bidd yr. eyes refrain Since by yr. artless great concern yu. prove Excess of grief comes from excess of Love ; True Sorrow rashly concell'd turns to ire And nought but Tears can quench true Sorrow's íire But to yr. matchless grief one Solace bring He fear'd his God lov'd yu., his friends and King For when mad zeal vail'd wth. religions mask Gave country king & subjects a hard task Intestin broils check'd & oppress'd ye laws And causelessly each sect stood for cause ye ; When men in shew cry'd Superstition down

Shott through feign'd worship at ye hated crown ; When three nations swam in seas of blood And interrest vilest cause good made ye seem ; Firm & unwrack't he stood aboard his shipp And like ye genious of ye Ringdom skipp'd From port to port defying Sandes & Shelves And (which is more) ye snares of rebell elves, Whose fair pretence for King & Parliament

Nere made him for their íiend exchange their Saint ; They under specious titles & blessed meenes Hatch'd dark infernal plotts ; so Algereenes Wishing for shoales of slaves putt on a bait Of Christian colours whyle they lye in waít ; XX LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE '

But in state tempests his wing'd galliot fied From their dire gulphs wth. Judgement ballasted ; Scorning to lower top-sayle to ye crowd Witli ye fair gales of prosperous guilt grown proud Steering against ye tide of popular rage The cursed bane of our luxurious age And when cross winds forc'd him on danger's rock He cu'd. abide & yet escape ye Shock ; So Salmons (when they sayle against ye deep And rapid streames) or leap th' opposing steep He in these storms of war unconquer'd grown Bewail'd his Soveraign's Case more than his own

Outsuffer'd Patience ; to his quiets losse With resolution arm'd took up his crosse And following both his God & King did prove His faith can be consistent wth. ye. love

Due to his Monarch ; thus he weather'd out Fierce Storms rais'd by ye. windy sayling rout

And their State-rabbins craft ; twas íit yt. he Shu'd. drink ye cupp of Charleses misery Who drank his wine of pleasure, when kind fate Wth. peacefull days bless'd country Court & State.

Ah ! when these furious Storms became a Calm When cypresse yielded to ye thriving palm He for reward of his unweary'd toyl Plac'd at ye. helme of this his native soyl Had fully reap'd what he had fully sown

Cu'd he but faith for interrest disown ! Wch. might have added something to his care But to his full-grown honor not a haire Nought but Heaven cu'd. that more ample make That courted vertue still for vertue's sake Such was his active body yt. yu. might it all soule and as ye angels bright Judge ; Peruse the diary of all his tyme You'l find his bounty was his chiefest crime ; His courtship such as made ye Spannish pride Her own dear, sullen gravity deride His gentle prudence stiU dispos'd to winn, Disdain'd base cunning as scum of Sinn ye ; Yet he (whose vertue íills fames trumpet) must Tho' partly living partly turn to dust. ;

LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxi

Ah ! Madam yu. (whose steddy masculin witt To govern Kingdoms & sway States is fitt) Govern yourselfe, yt. so Scommatiques (whom Yr parts stiU silenc'd) may for er'e be dumb ; Take not kind Nature (yt. saw him decay) To be his murderer, but giving way To his eternal rest wch. nought impaires If not his sence of your excessive Cares You mother-hke, in spite of wt. I move Outloving Love, an Artemes[i]a prove.

Humbly offered by a nameless Mourner."

Lch. 231 : Feartlaoidh Laidne do rinne Féilim Ó Néill ar an Mharcuis chéadna. Tá an teideal so air : " Illustrissimo Domino Ran[ ] Marchioni de

Antrim, etc. Epitaphium plumbeae urnae insculptam :

Invictus patriae Caroli, Randelle Deique hoc plumbo resides, aureus ipse pugil Cuius in adverso Bellorum turbine turmae flectere Avernales non potuere fidem ; Qui famá Europam saec'lum pietate corusca regalem morum nobilitate domum Et simul ornasti summis virtutibus altum Macdonnellorum Nelliadumque genus. Sic Felim O Neill."

Fána bhun sin gheibhmíd cóib eile den rann do déineadh ar gheanmnuíocht Mharta Stafford, agus atá

' ar lch. 39 thuas. Tá Sic F. O N." leis annso .i. Féihm

O Néill. Agus tá an tagra so mar theideal air annso : " In incelibatam Illustrissimae Dominae Dn^^ Marthae O Neill castitatem, quae licet in ílore inventae viduata caelibem semper vitam amore defuncti conjugis duxit epigramma."

Lch. 232 : Bán.

Lch. 233 : Tuairim is deich línte íilíochta i mBéarla

darab teideal :

" To the Memory of the Most Honoble Randell Lord Marquess of Antrim as he lay in Mourning &c."

" Sic MS. xxii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Ní féidir é léigheadh.

Lch. 234 : Bán.

Lgh. 235-6. Cnuasach beag rann ar na bliantaibh 'nur thárla rudaí áirithe nó 'na bhfuair daoine áirithe bás. Nótaí ar na bliantaibh 'nur cailleadh daoine áirithe. Bainid siad go léir le seanchas Cinéil Eoghain, agus go sonnradhach le Cloinn Aodha Buidhe. Toisg a thábhach- taighe agus atáid do ceapadh gurbh fhearr iad do chur i gcló i gcorp an leabhair seo. Gheobhthar iad fén teideal " " Annála i ndiaidh na dtrí dTráchtas i bprós. Ar an chiumhais uachtair de lch 236 do sgríobhadh na nótaí cuimhneacháin seo :

" My Wife tooke her journey to Dubhn the ló^^ January 1693. The same day John Duff mc Closter^^ was heyred for a whole yeare Ensueing, his wages one pound four shilhngs ster. and his dyeth.

pd. John Duff mc Clester (?) of his former wages 2s. 8d. Ffebruary the 2nd then pd Mary O Mulhalle 2s. 3d.

then also pd May Dirghy 3[s]

Lch. 237. Dhá dhán ghearra ó láimh Chathail Uí Chonchabhair. Isiadsan Uimh. XLVIII agus XLIX insan leabhar so.

Lch. 238. Bán ; acht amháin beagán nótaí graiméir ag bun an leathanaigh agus iad sgríobhtha bunoscionn le sgríbhinn an leabhair.

Lgh. 239-240 : Duilleóg ar leith ab eadh é sin ar dtúis : Ar 239 atá an dán a chuir Tadhg Ó Rodaighe ag triall ar Chormac Ó Néill, féna láimh is féna ainm féin. Isé uimhir XLVI san leabhar so é. Tá 240 bán.

Lgh. 241-2 : Bán.

Lgh. 243-269 : An dara cóib den Leabhar Eoghanach.

Lgh. 270-4 : Bán.

^^ ní ró-shoilléir atá dáta an Icb. 2* (?) McClosker. JVi7 an sgríbhinn soilléir. vid. p. 31 thuas. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxiii

" Lgh. 275-9 : An dara cóib de Cheart Gnáthuighthe agus Tighearnus Uí Néill ar Chóigedh Uladh."

Lch. 280 : Bán. " Lgh. 281-4 : An dara cóib de Gheiniolach na gColladh " Aithsgríobhadh iad san uile ar na ceannaibh a luadhamar thuas, Lgh. 99-118 agus 207-213.

Lgh. 285-6 : Bán.

Lgh. 287-8 : Geiniolach Uí Dhomhnaill ; agus geiniolach

Uí Dhochartaigh. Seo mar ghabhaid siad :

Geinealach^^ Í Dhomhnuill. Aodh Ruadh, mac Aodha, meic Maghnusa, m. Aodha Duibh, m. Aodha Ruaidh,^^ m. Néill Gairbh, m. Toir- dhea[l]bhaigh in Fhíona, m. Néill Ghairbh, m. Aodha Duibh, m. Domhnaill Óig, m. Domhnaill Mhóir, m. Eighneacháin, m. Donnchaidh, m. DomhnaiU, m. Aodha, m. Taidhg, m. Cuinn, m. Cathbharr, m. Giolla Chríosd,

í Domhnaill m. Cathbharr, m. Domhnaill, ó bhfuiHd ;

Meic Eig[h]neacháin, m. Dálaigh, a quo Síol nDálaigh ; Meic Muirchertaigh, m. Cinn Fhaolaidh, m. Airnélaigh, m. Maoile Dúin.^^ m. Cinn F[h]aolaidh, m. Gairbh, m. Rónáin, m. Luighdheach,-" m. Sénna.^s m. Fearghusa Ceannfhada, m. Conaill Ghulban, m. Néill Naoighiallaigh, m. Each[dh]ach Maoidhmheadhóin, m. Muireadh[aigh] Thírigh,29 m. Fíacha Sraibhtine, m. Cairbre Libheachair, m. Cormaic Ulfhada, m. Airt Éinfhir, m. Cuinn Chéd- chathaigh, m. Feilimidh Reachtmhair, m. Tuathail Theachtmhair, m. Fíacha Fionnfholaidh, m. Feradhaigh Fhinneachtnaigh, m. Criomhthuinn^o Niadh Náir, m. Lughaidh Sriabh nDerg, m. na dTrí bhFinneamhna a hEamhuin .i. Breas agus Nár agus Lothra ; Meic Each[dh]ach Feidhligh, m. Finn, m. Fionnlogha, m. Roighin Ruaidh, m. Eiseam[h]uin Eamhna, m. Blathuchta, m. Beoachta, m. Labhraidh Luirc, m. Enna Aighnigh, m. Aonghusa Duirmidh^^ Teamhrach, m.

^* Geilealac/z. ^^ Malairt duibh dhon ainm seo, agus é eidirsgríobhtha san liosta ^' Smál duibh ar " D " an fhocail ' Dúin.' " Lúigheach. ^s Senna. " Thíridh. ^o criobhthuinn.

*' ' ' an leg Tuirmhidh ; Tuirbheach ag Céitinn, II, 176-8. xxiv LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Each[dh]ach22 Fhuiltleathuin, m. Oihll Chaisfhiaclaigh, m. Connla Caoimh, m. Uire Rofháthaigh, m. Méilghe Molfaigh, m. Cobhthaigh Chaoil Bhreagh, m. lughaine Mhóir, m. Each[dh]ach Buadhaigh, m. Duach Ladhraigh, m. Fiacha Bolgraigh,^-^ m. Siomóin Bhric (nó m. Muireadh- [aigh] Bholgraigh-^*), m. Aodháin Ghluis, m. Nuadhad Finn Fáil, m. Gíollchadh,^'^ m. Oihll Olchaoín, m. Síorna Síorshaoghlaigh, m. Dcin, m. Diomáin, m. Roachtaigh, m. Aonghusa Olmucaidh, m. Fiacha Labhruinne, m. Smiorghuill, m. Eanbhotha, m. Tighearnmais, m. Fódla, m. Irial Fháthaigh,-"^ m. Eireamhóin, m. Míleadh Easbáin, m. Bile, m. Breóghuin, m. Brátha, m. Deaghaidh, m. Archadha, m. Allóid, m. Nuadhad, m. Nionúaill, m. Éimhir Ghhiis, m. Adhnóin Fhinn, m. Eimhir Ghlúin- fhinn, m. Láimhfhinn, m. Caid, m. Oghamain, m. Beoamain, m. Eimhir Sguit, m. Srú, m. Easrú, m. Gaoidhil Ghluis ó dtáid-^' Gaoidhil ; [Meic]^^ Niúil, m. Feniuis Farsaidh, m. Bahath, m. Baothog, m. íafeth, m. Naoi, m. Láimhiach, m. Matha- sáiliam, m. Mala-léith, m. Cuidhnéin, m. Énoís, m. Séth, m. Ádhaimh, m. Dé Bhí.

Geinealach Í Dhochartaigh.^''

Cathaoir, mac Seáin Oig, meic Seáin Mhóir, m. Feidh- hmidh, m. Conchubhair Charraigh, m. Seain, m. Domh- naill, m. Ainndílis, m. Aonghusa, m. Conchubhair, m. Domhnaill, m. Ruaidhrí, m. Domhnaill Mhóir, m. Muircheartaigh, m. Diarmada, m. Conchubhair, m. Domhnaill Fhinn, m. Donnchaidh Dhuinn, m. Domhnaill Dhroma Fornochta, m. Maonghalaigh, ^" m. Donnchaidh, m. Maonghalaigh, m. Dochartaigh, a quo in fine ; Meic Maonghalaigh, m. Fionáin, m. Cinn Fhaolaidh, m. Roibeard, m. Rónáin. Ann condreagud agus O Domhnaill. Meic Sénna,^^ m. Ferghasa Ceannfhada, m. Conaill Ghulban, m. Néih Naoighiallaigh.

^- ea.[c]h.aidh, sraál ar an tríomhadh leitir.

' ^* ' recte Tolgraigh ; Fiachaidh Tolgrach ag Cétinn. *' Gluais é sin fén ainm eile ag bun an Igh. «5 leg Giallchadh. »« íhuthaigh. ^' attáid. '" ci'iinne ar bharr an Igh. ar easnamh. ^^ Lch. 2S8. " an chéad ' a ' ar charet. *^ Senna. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxv

Lgh. 289-292 : Cóib den dán úd do cheap Seán O

Dubhagáin, darab tosach : Forus focal luaidhter libh. Fé eagar ag Whitley Stokes, Phil. Soc. Trans. 1891-4.

Lgh. 293-4 : Bán ; sean-pháipéar.

Lgh. 295-322 : Bán ; páipéar nua do cuireadh ann nuair a bhí an láimhsgríbhinn dá ceangal. Isé sin a dheireadh.

III— FILIDHE

Ní hé atá ar aigne agam, dá mb'fhéidir féin é, tuairisg iomlán a thabhairt ar na fihbh go bhfuil a bheag nó a mhór dá saothar le fagháil insan chnuasach so. Ní fuláir bheith sásta le háireamh a n-ainmneach agus leis an mbeagán eolais 'na dtaobh dob fhéidir a dhíoghhiim as na dánta féin, as na hannála agus a hughdair eile go raibh breith agam ortha.

' Isé Uimh. XLVII, .i. Cétrí rogab hÉrind uih,' an

dán is sine san chnuasach so. Tá sé le fagháil i Rawhnson 502, láimhsgríbhinn on dara aois déag. I Leabhar

Baile an Mhóta cuirthear é i leith Flann Fína, a fuair bás A.D. 705. Acht ó thárla go bhfuil trácht san dán ar neithibh a thárla dhá chéad bliadhain tar éis an dáta san ní fhéadfadh Flann Fína é cheapadh, ina iomláine acht go háirithe. Más Flann a cheap é, b'fhéidir

gurbh é Flann Mainistreach é. Insan bhhain 1425 do dhein Rí Oiligh d'Aodh Buidhe O Néill. Fuair sé bás san bhhain 1444 de chneadhaibh

a fuair i gcath. Is don ré aimsire sin a théigheann na dánta a ceapadh dhó. Tá ainm ughdair le cheithre cinn díobh.

1. Diihhthach Ó hEochadha ; file o chúigeadh Laighean é. Chuir sé dán ag triall ar Aodh Buidhe, ag cur síos ar thurus a thug sé ar Oileach roimhe sin, agus ar an bhfáilte do cuireadh roimhe ann.

2. Cú C^nnacht Ó Fialdin. Isé do cheap Uimh. IV, marbhnadh ar bhás an Aodha Buidhe céadna, rud do thárla A.D. 1444. San bhhain 1452 a fuair an file bás, do réir Annála Ríoghachta Éireann.

3. Donnchadh Mac an Chndide : Isé do cheap Uimh. V. marbhnadh eile ar bhás Aodha Buidhe. xxvi LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

4. Amhlaoibh ó HEachaidhéin^'^ ; marbhnadh eile ar Aodh Buidhe (Uimh VI). Mar a chífar ón hosta so, drong le fihocht dob eadh muinntear Eachaidhéin.

Leathchéad éigin bhan roimh an dáta so (.i. 1444) thárla acharann idir mhuinntir Eachaidhéin agus

muinntir Dhálaigh i dtaobh na hohamhnachta le dán d'Ó Néill. Deir Annála Ríoghachta Éireann, san bhhain 1394 gur marbhadh Tadhg O hEachaidhéin le cloinn Con Connacht Uí Dhálaigh ins an acharann soin. Agus san bhliain 1408, gur marbhadh O hEachaidhéin le Muinntir Dhálaigh ar mhachaire Mhaonmhuighe. Aicme d'Uíbh Eachaidhéin a sholáthruigheadh Ohamh le dán do Mhag Aonghusa.

5. Brian ó Gnimh. San bhhain 1567 tháinig Brian

Ó Néill, Mac Feidhhmthe Bacaigh, i gceannus ar Chloinn Aodha Buidhe. San bhhain 1573 tháinig Essex ag cur isteach air le paitinn ó bhanríoghain Shasana. Is dócha gur um an dtaca san do cheap Brian O Gnímh an dán úd (Uimh. VII) ag gríosú Bhriain Uí Néill chun troda. An Brian Ó Gnímh sin, dob é ceann na íine

' ' é lena hnn ; tugtar O Gnímh air.

6. Fearghal Óg Mac an Bhaird ; fuair bás, do réir A. R. É. san bhhain 1583. San dán úd (Uimh. IX)

labhrann sé i bhfabhar Thoirdhealbhaigh Luinigh.

Tuairim is an bhhain 1581 do ceapadh é dar hom.

7. Lughaidh ó hEachaidhéin : Dhá dhán uaidh sin insan chnuasach so. An chéad dán, caithréim agus marbhnadh Sheaáin Uí Néill, mac Briain mhic Feidhlimthe Bacaigh. Fuair Seaán O Néih bás san bhhain 1617. An dara ceann, dán do Sir Henrí Ó Néill, mac Seaáin, ghá iarraidh air é ghlacadh mar Ohamh. ^ 8. Fear Flatha ó Gnimh ; sé cinn dá dhántaibh sin atá san leabhar so. Do Sir Henrí Ó Néill agus dá mhnaoi Martha Stafford iad go léir acht ceann amháin do

dhearbhráthair Sir Henrí .i. Art Óg Ó NéiU. Do cailleadh Sir Henrí san bhhain 1638, agus ní thuigim go

raibh mórán caitheamh i ndiaidh Mharta Stafford ag

** 'Ó ' ' ' hEachaidheáin an gnáithlitriú anois ; O Haughian san Bhéarla. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxvii na filíbh d'éis bháis a fir, ar shon gur mhair sí go dtí an bhhain 1678. Sidiad na dánta a cheap Fear Flatha :

XXII, ghá chiir i n-iúil do Sir Henrí go bhfuil d'fhiachaibh air dán do cheannach uaidh. XXIII, ag gríosú Sir Henrí chun ceannus Chúigidh Uladh do lorg. XXV, cunntas ar an athnuachant agus an deisiú do rinne Sir Henrí ar Chaisleán Eadan Dubhchairrge mar a mbíodh sé ina chomhnuidhe. XXX, Epithalamium do Sir Henrí ar a phósadh le Martha Stafford. Ba mhaith an ceart dó bean anall do ghabháil ar nós chuid dá shinsir roimhe. XXXI, combrón le Martha Stafford as ucht ainimh éigin do theacht ar a láimh. XXXVI, ag moladh Airt Uí Néill, ba thaoiseach ar Chloinn Aodha Buidhe, dar lesna fihbh, tar éis bháis Sir Henrí. Tuigfar ón méid sin go mbíodh Fear Flatha ag obair le hnn an chéadleath den tseachtmhadh aois déag. Ní dóigh liom gur cheart a rádh gurbh é dob OUamh d'Uíbh Néill Cloinne Aodha Buidhe. Dámadh Ohamh ar aonchor é is ag Cloinn Domhnaill a bhí sé. I n-uimhir

' ' a XXVII tugtar file an tsluaigh air ; agus deirthear " " ann go bhfuil a mhuirn ar shhocht na gColladh .i. ar Chloinn DomhnaiH do réir dheallraimh. Fear Flatha féin dob é ceann na fine é, mar tugtar ' O Gnímh ' air.

9. Gofraidh, Mac Briain, mic an Bhdird ; isé do sgríbh Uimh. XXIV ag gríosú Sir Henrí chun ceannas Chinéil Eoghain do lorg, ag súil le ceannas na hÉireann. 10. Cormac, Mac Briain óig mhic Con Midhe, ceann na fine. Deir na hAnnála san bhhain 1516 gur éag V

Mac Con Midhe .i. Brian Óg mac Briain Ruaidh. Is dócha gur sgríobhadh Dán a XXVI go luath tar éis bháis athar Sir Henrí (i6iy). Tá an file ghá'iarraidh >/ ar Sir Henrí each do bhronnadh air. Is cosmhail ón dán soin gurbh iad an dá thaca ab fhearr aige Seaán O NéiU (athair Sir Henrí) agus Aodh Mag Aonghusa.

11. Seadn Ó Graoidhin ; do chuir Dán a XXVIII ag triah ar Sir Henrí dá iarraidh air gabháil leis mar ollamh nó duais a dhána a thabhairt dó.

12. Niall Óg Mac Muireadhaigh ; isé do cheap Dán a ;

xxviii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

XXIX, ag moladh Sir Henrí as ucht a fhéile. Tá roinnt dán de chiiid a athar ar chloinn Domhnaill ar fagháil, agus is dócha go raibh baint aige féin le haicme éigin díobh.

13. Domhnall Ó hEachaidhéin ; trí cinn dá chuid

dánta san leabhar so : XXXII ag tagairt don ainimh a theangmhaig do láimh Martha Stafford. San tSligeach

a sgríobhadh é ; XXXIII, ghá iarraidh ar Mharta

Stafford c ghlacadh i gcion ; XL d'Art Óg Ó Néill ; is cúis éada leis an bhfile na dánta a sgríobhaid íilí iasachta

d'Art ; agus gur dó féin ba dhúthchas bheith mar ollamh aige.

14. Art Óg Ó Néill; rugadh é san bhliain 1600. D'éis bháis a dhearbhráthar, Sir Henrí, 1638, do meastaoi é mar thaoiseach ar Chloinn Aodha Buidhe. Do réir a bhfuair sé de mholadh ósna íilíbh ní fuláir nó chuireadh sé suim i litríocht, agus go háirithe i bhfilíocht na

' Gaedhilge. Tugtar ánroth ' air, .i. an céim is goire " dhon fhile féin. Fa heolach é i n-áth na héigse." Isé " buime na héigse " é. An t-aondán dá chuid atá againn (Uimh. XVI), taisbeánann sé gurbh eól dó duanaireacht agus litríocht na Gaedhilge. Tá sé ag caoineadh a cheathrar dearbhráthar (mar mheasaimse) ann. Is uaigneach leis bheith 'na bheathaidh dá n-éis. Do chomhnuidheadh sé ar an Tulaigh Móir, láimh le Brugh

Seaáin, i gCo. Aontruma. Do phós sé Gráinne ní Eadhra,

inghean Chathail Uí Eadhra an Rúta ; agus fuair sé bás san bhhain 1677. Tá sé curtha i reilg Sgeire, mar á bhfuil tuamba Cloinne Aodha Buidhe.

15. Lughaidh Óg Ó hEachaidhéin : Is dócha gur mhac do Lughaidh Ó Eachaidhéin (Uimhir a 7 thuas) é seo. Bé ughdar Dán a XXXV é. D'Art Óg a ceapadh é. 16. Domhnall Ó Dálaigh: ughdar Dán XXXVII ag moladh Airt Óig Uí Néill mar thaoiseach.

17. Somhairle Mac an Bhaird: Deir Éadbhard Ó " " Raghallaigh san Irish Writers go raibh an file seo i mbláth a shaoghail 1649. ^íl dá chuid annso acht dán amháin (Uim. XXXVIII). Moladh agus gríosú ar Art Óg Ó Néill atá ann. Is fiú d'Art ceannus Leithe Cuinn do lorg, agus fiú amháin tighearnus na Teamhrach. 18. Lughaidh, mac Ruaidhrí Dhuibh Uí Eachaidhéin "

LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxix

isé do cheap Dán a XXXIX mar a molann sé Art (3g Ó Néill as ucht a dhiias dona fihbh. Isé " Buime na héigse é." Acht ní " chiiche sugartha " an gnó soin. Nár chuala Art cionnus mar do bhuaireadh an Tromdháimh

' " Guaire ? Má tá Art Óg gan Gleann an Sgáil nó ' Marbhán ' ar a chomhgar is baoghlach dhó. ig. Peadair Ó Maolchonaire, mac Fir Feasa Uí Mhaolchonaire. Deir O Raghallaigh (" Irish Writers," lch. cciv) go raibh an file seo 'na bheathaidh san bhliain 1701, agus gur dhuine aosda an uair sin é. Deirthear leis go raibh sé mar fhile ag muinntir Rodaighe. B'féidir go bhfuil ceangal éigin idir Dhán Pheadair (Uimh. XLV), do Chormac O Néill agus an ceann a chuir Tadhg O Rodaighe go dtí an duine céadna (Uimh. XLVI).

20. Tadhg Ó Rodaighe ; Deir Ó hArgadáin (Hardiman) gur rugadh Tadhg san bhhain 1623, agus go bhfuair sé bás 1706. Dá réir sin ba chomhaimsire dhó féin agus do Chormac Ó Néill, a íuair bás san bhhain 1707. An dán do sgríbh sé do Chormac, tá sé san láimhsgríbhinn fána láimh féin.

21. Cian Ó hEachaidhéin ; san dán úd dá chuid, Uimhir XII, tá an íile ghá iarraidh ar Chormac Ó Néill malairt ceirde do sholáthar dhó, de bhrígh ná cothóchadh ceard na íihochta é. Is dócha gurab é seo an file go dtugann Ó RaghaUaigh (' Irish Writers ' lch. CXCV) mar ainm air Cian O'Heichiaran.

22. Ruaidhrí Ó hEachaidhéin ; san dán úd XIII tá an íile ag cur a bheannachtan go dtí Cormac Ó Néill go Tulaigh Móir.

23. Séamus Ó hUid; gheobhthar tuairisg ar an bhfile seo agus ar a dhán (Uimh. XIV) atá fé eagar ag Seosamh Laoide san " Miscellany presented to Kuno Meyer " lch. 53. Deir Annála Uladh 1485 : Brian hUa hUid, idon fer dána ríghmhiadhach do Thrian Conghail do mharbhadh in bhliadhainsi le mac Mic Eogain, idon, le Seaan, mac Eogain Mic Eogain." Tá Séamus Ó hUid annso ghá iarraidh ar Chormac Ó NéiU labhairt le " bean " an Mharcuis ionnus go bhfágfaidhe é i seilbh a oigh- reachta. Is dócha gurab é Marcuis atá i gceist na Marcuis

Aontruma ; agus a bhean Róis Ní Néill inghean Sir Henrí, agus aintín Chormuic. XXX LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

24. Diarmaid Mac an Bhaird ; Is dócha gurab ionann

' an Diarmaid seo agus an ' Dermot, son of Lewis

(Diarmaid mac Laoisigh) a bhí i mbláth a shaoghail, do réir Éadbhaird Uí Raghallaigh (" Irish Writers," lch. cci) san bhhain 1691. Insan dán úd (uimh. xv) dá chuid san leabhar so, tá sé ghá chomhairhú do Chormac Ó Néih a

chluiche d'imirt le ghocas i gcoinnibh na ngall.

25. Ruaidhri Óg ó hEachaidhéin ; B'fhéidir gurab ionann é seo agus an Ruaidhrí O hEachaidhéin thuas (Uimh .22). Bhí dearbhráthair ag Cormac Ó Néill gurbh

ainm dó Seaán a fuair bás i Londain san bhhain 1687.

Do cheap Ruaidhrí Og dhá dhán dó san ; ceann aca (Uimh.

a XVII) ag moladh na humhluíochta dhó ; agus ceann eile (XVIII) ar a bhás. 'Na dhiaidh san rinne sé dhá cheann do Chormac féin. ceann aca (XIX) ghá mholadh agus ceann eile (XX) ghá chomhairiiú misneach do bheith aige acht fanúint socair go dtiocfadh an chabhair chuige.

T^v Tar éis 1687 do ceapeadh iad san gan amhras. 26. Ughdair anaithnide. Tá na dánta so gan ainm

ughdair leo :

I, III. d'Aodh Buidhe O Néill nuair fuair sé tigheamus Chinéil Eoghain 1425. VIII, X, ar Thoirdhealbhach Luineach. XI, ar bhás Mhuircheartaigh mhic Earca. XXXIV, XLI, XLII, XLIII, ar Art Óg Ó Néill. XLIV, ar Chormac O Neill.

XLVIII, XLIX, dhá cheann ' neamhpearsanta' gairide

i sgríbhinn Chathail Uí Chonchabhair.

IV—MÉIDREACHT

Filíocht na sgol ar fad nach mór atá san chnuasach so. Ní gádh dham tabhairt fá mhíniú ar an duanaireacht soin. An té gur mian leis eolas beacht air cuarduigheadh sé an Réamhrádh atá ag Miss E. Knott " do Dhánta Thaidhg DhoiU Uí Uiginn ; nó Irish Syllabic Poetry " ón ughdar chéadna. Naoi gcinn is dá fhichid de dhántaibh atá san leabhar aistí iseadh dhá cheann déag ar so ; agus Deibhidhe fhichid díobh san. Ar an chuid eile áiríomhthar a 3 Rannaigheacht Bheag, a trí Rannaigheacht Mh^'T, LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxxi a dó Rannaigheacht Aicleach, a 7 Séadnadh Mór, a I Draighneach, agus a i Ae Freishghe. Seo miontuairisg ortha :

Rannaigheacht Bheag: IV, VII, XXXIII.

Rannaigheacht Mhór : V, XXXVII, XLIII.

Rannaigheacht Aicleach : XI, XLIX.

Séadnadh Mór : VI, XXVII, XXVIII, XXIX, XXXV, XXXVIII, XL. Draighneach: XIX. Ae Freislighe. XLVIII.

Deibhidhe, an chuid eile go léir.

Níl den Amhrdn ann acht ceathramha atá mar Cheangal ar an dán do cheap Art Óg O Néill (Uimhir

XVI) ; agus ceathrú eile i ndeireadh Uimhir a XLVIII. Is féidir a thabhairt fá ndeara, ámh, go raibh an meath ag teacht ar an duanaireacht. Na dánta annso do ceapadh do Chormac O Néill níl an cruinneas ionnta mar do bhí i saothar na bhíih a tháinig rompa.

V—PEARSANTA

Ní misde beagán do rádh i dtaobh na beirte fa ndeara an láimhsgribhinn úd 24 P. 33 do bheith ann. Isiad san Cormac O Néill a chuir dá dhéanamh é, agus Ruaidhrí O hUiginn an fear do chnuasuigh agus do sgríbh é. Ní rofhairsing an t-eólas atá le fagháil ar Chormac Ó NéiU. Mac d'Art Óg Ó Néill ab eadh é. Deirthear Hnn^^ go mbíodh sé ina chomhnuidhe ar an Tulaigh

Móir ; acht ina udhacht'** deirthear gur ó Bhrugh Seaáin

*» Dán XIII. " Sidé é : " Copy of the Will of Coll. Cormack O'NeiU of Broughshane, Co.

Antrim, A.D. 1706 : Prob. 12 Dec. 1706. Diocese of Connor. In the name of God, Amen. I Cormaclc O Neill of Broughshane in the county of Antrim, Esq., being \veak of body but p?rfect of Minde and Memory do make this my last Will and Testament, hereby revoking and anulling all former Wills and Testaments by me made. Imprimis. I bequeath my Soule to God that gave it, and my Body to the Grave to be devoutly and privately interred in the church of Skirry by my Executor hereafter named. Item. I bequeath unto my Nephew Charles O'NeiU of Edenduff- carrick in the said county, Esqr., all my goods and chattels reale xxxii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

dó. Tá an dá áit comhgarach dhá chéile. Bhí sé 'na

Chornail i n-arm an dara Rí Séarlus. Do phós sé Máire inghean Chuinn Oig Uí Néill ón Chaisleán Riabhach. Ní raibh éinne cloinne aca. Do bhí udhacht a mhná ar liosta na nUdhacht san Record Oiíice fa'n dáta 1708,

acht ní bhfuaireas amach cadé an chrích a rug é^-

Do cailleadh Cormac féin i mí na Nodlag 1706. D'fhág sé a chuid ag mac a dhearbhráthar, Séarlus O Néih O Éadan Dubhchairrge, agus an fear céadna mar fheithmhiúir. Ní fheicim cionnus a réitigheann sé sin leis an Gheiniolach^'' atá ag Seán O Donnabháin.

Ní fuláir nó do chuireadh Cormac an-spéis i n-eolus

i dtaobh a shinsir, trá's gur fhuláirimh ar Ruaidhrí Ó

Uiginn an seanchus do bhailiú agus do chur i leabhar dó.

Má's beag é ar n-eolas i dtaobh Chormaic Uí NéiU,

is lugha ná san an tuairisg is féidir linn a thabhairt ar Ruaidhrí O Uiginn. Deir sé féin linn^^ gur de mliuinntir " Uiginn an Tearmoinn é : Ruaidhrí Ua huiginn, mac

and personall of what sort or kind soever, he the said Charles per- forming and fulfilhng this my last Will and Testament. It. I do_ bequeath order and appoint that my dearly beloved Wife Mary ONeill shall holde and Enjoy all the right, title and Interest I have to the profitts of the Lease I purchased from Hugh Gawne of the village and townc land of Broughshane the two towns of Agnedor and Dunard in the Braid and Countv afforsaid with the Corn Mills and Tuck miUs thereunto belonging durcing such time or times as she the said Mary shall think fitt, to dwell in my house of Broughshane afforsaid she my said Wife paying all my servants wages. It. I also order and appointt that if my said Wife shall not think fitt to dwell in my said House, then and in such case I bequeath to her my said Wife all the furniture, Bed, Beding, Chairs, Slools, Tables, hangings, Cabbinet, Chest of Drawers, Grate, tongs, fireshov^el and Irons, &c., belonging to my said Wife's Bedchamber, as allso the Bed- Hangings, Chairs and Stools given to her by her Uncle Daniel O Neill, Esqr., Deceased. It. I leave and bequeath unto my said nephew Charles O Neill Esqr., all the Right Title and Interest I have to the severall Tands Tenements and Hereditaments in the Kingdom of Ireland passed in Pattent to me and my Heirs by the late King Charles the second, as also all other grants and Titles and things whatsoever to me belonging in the said Ivingdom. Lastly I do order appoint constitute and ordain my said nephew Charles O Neill, Esq. to be sole Executor of this my last W^ill and Testament this fourth day of December 1706. C. O Neill.

Signed and sealed in the presence of us when the said Cormack O NeiU Esqr. published and delivered this to be his last Will and

Testament O'Neill ; O'Neill. J. ; James Meridoch Hen. "* A.R.E. Igh. 1678 agus 2425. ** 24 P. 33, lch. 172.

I LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxxiii

Cairbre, mic Seaain, .i. O huiginn an Tearmoinn." Is dócha gur i gCo. Mhuighe Eo atá an Tearmonn, mar " gheibhmíd ins na Fiants : Teige O Higgen, of the Tarmen, Co. Mayo, prdnd. Fiants 6567 (1601)^^

Tá láimhsgríbhinn eile san R.I.A., .i. 24 P. 9 agus bhí sé tamall i seilbh Ruaidhrí. Deir sé ann gurab é

Ruaidhrí O hUiginn é, mac Cairbre mic Seaáin mic

Cairbré (.i. O hUiginn), mic Con Coigcríche, mic Cairbre " Dhuibh. Agus gheibhmíd fós insna Fiants : Carbere m'cocoggerie O Hugin (Co. Mayo) prdnd. Fiants 5076

(1587)^*. Is i gCo. Mhuighe Eo, mar sin, atá an Tearmonn.

Is dócha gurab é an Tearmonn é an Tearmonn i ndeisceart an Mhuirthid. San bhhain 1680 a sgríbh Ruaidhrí 24 P. 33 do Chormac O Néill. Le linn a sgríobhtha bhí sé 'na chomhnuidhe i nGort an Chairn. Deir an Laoideach^^ go bhfuil an

áit sin i bparóiste Átha Eochaille i mBarúntacht Tuaim

íochtarach i gCo. Aontruma.

VI—ORD AGUS EAGAR

Ní hionann ord don leabhar so agus don láimh- sgríbhinn (24 P. 33). Ins an leabhar so tugtar le chéile na téxa próis agus cuirthear ar tosach iad. Annsan tagaid na dánta do réir an uird ina bhfuihd san MS. (I —XLIV). Isiad san an Duanaire ceart. 'Na ndiaidh sin do cuireadh dán Pheadair Uí Mhaolchonaire, agus dán Thaidhg Uí Rodaighe (XLV, XLVI). 'Na ndiaidh- san do chuireas " Céidrí ro ghabh Érinn uill " atá mar bhrollach dhon " Leabhar Eoghanach san MS. (XLVIl). Agus 'na ndeireadh go léir do cuireadh an dá dhán bheaga a sgríbh Cathal Ó Conchabhair insan láimhsgríbhinn an fhaid a bhí sí aige. Ar shon gur folhis nach fuil na dánta san láimhsgríbhinn anois do réir uird na haimsire inar ceapadh iad ní fhágann soin ná go mb' fhéidir go rabhadar mar sin ar dtúis. Mar sin féin do cheapas gurbh fhearr leananihaint don ord ina bhfuihd ann.

*' " Poems of Tadhg Dall O hUiginn " II, ic&. ^2T " " Poems of Tadhg Dall " II, lch. 308. '^ " Kuno Meyer Miscellany " Ich. 53. C xxxiv LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Bhí lámh dheas chórach ag Ruaidhrí O Uiginn ar pheann. Tá a sgríbhneóireacht soiléighte. Ní chleachtann sé mórán nod. Tá sé neamhchúrmach um an Síneadh fada agus um ghoin an tséimhiúcháin, nó b'fhéidir gur chóra dham a rádh gur gann linn mar bhaineann sé feidhm asta.

Sidé an chóir do leanadh san eagarthóireacht annso :

(a) Nuair atá fagháil ar dhá chóib de dhán, nó os a chionnsan, déantar téx ' comhshuidhighte ' dhíobh. Glactar leagan amháin mar bhunús, agus tugtar an mhalairt ráiteachais insna nótaí ag bun an leathanaigh. Innistear in gach cás cadé an socrú a déantar.

{b) Nuair ná bíonn againn ach P, agus ba rómhinic linn sin foríor, leantar go dhith dhon chainnt atá ann. Agus nuair a déantar ceartú nó atharrú áirmhíothar díleas na láimhsgríbhinne insna nótaíbh.

(c) Nuid insna MSS. Do ceapadh ar dtúis sgaoileadh nod do thespeáint san téx annso tré htreacha iodáileacha, acht d'eagla an mhórchostais do socruigheadh ar leigean don iodáileachas san téx féin, acht amháin an uair a

bheadh amhrus i dtaobh nuid áirithe. Tespeántar nuid insna nótaí, má thagaid ionnta.

{d) Nuair nach fuláir focal nó abairt, nach faghtar san láimhsgríbhinn, do thabhairt isteach san téx, ar sgáth

chéiUe, nó ar chinnteacht siollabh, cuirtear é i gcuibh-

jreacha cearnógacha, mar seo [ ].

(e) Tá roinnt leithleachais litriúcháin ag baint lesna láimhsgríbhinní, agus go sonnradhach le P, agus do ceapadh gurbh fhearr iad do chur ar aondul le gnáth-

litriú na haimsire seo. Ní misde a áireamh ortha san :

' ' ' ' 1. An Réamhfhocal i : a do-gheibhtar i

' ' n-urmhór na láimhsgríbhinní. Déantar i dhe san téx annso. Tagra dhó an uair a bhíonn amhras 'na thaobh.

' ' 2. An Chopuil, an 3 Uath., Láithreach : as is coitcheanta ag P, idir Choibhneasta agus Neamh- choibhneasta. San leabhar so déantar iarracht ar

' as ' do choimeád san Choibhneasta, agus ' is ' do chur san Neamhchoibhneasta. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE xxxv

' ' ' 3. Is minic cc i n-ionad g '. Nuair thagann i

' ' lár boill fhocail cuirthear g san téx annso ; i

' ' ' ' ' ' dtosach fhocail gc ; agus cch — gh annso.

' ' 4. Ar an gcuma chéadna gheibhtar tt i n-ionad

' d '. Nuair a thagann i lár boiU fhocail cuirthear

' ' ' ' ' ' d dhó ; i dtosach fhocail, dt ; agus tth — 'dh'.

' ' ' ' ' ' 5. An dá nod i gcóir agus .i. et agus i

' sgaoiltear i bhfuirm ' agus iad.

6. Maidir le ' e, é ' (leathan na dheireadh), is

minic é i bhfuirm ' C ' .i. ' e, é '(ard) ag na sgríbhn-

eóiríbh. Níorbh fhuláir ' e, é ' (íseal) do chur dóibh san chló.

(/) Séimhiú : ar sgáth chuimre insna nótaíbh do measadh nár ghádh tagra fé leith d'easnamh an ghuin séimhiúcháin rud atá rochoitchianta ag P. Déantar é fhógairt, ámh, nuair a bhíonn aon amhras ann, i gcúrsaí amuis, &c.

(g) Síneadh fada : mar a chéile d'easnamh an tsíneadh

fada. Cuirthear san téx é ; agus gan tagairt dó thíos mura mbeidh gádh leis.

(h) Leithleachas P. Tá Ruaidhrí hUiginn tugaithe do rudaí beaga ar leithligh san litriú. Do measadh gurbh fhearr iad do cheartú.

' 1. ' Bliaghain,' ' diaigh ' i n-ionad ' bliadhain

' ' ' ' ' diaidh ; cluithe i n-ionad cluiche,'

' ' ' ' 2. Sa anois is arís i n-ionad san, insan ;

cm. sa lán, XXXVII, 56 ; sa bhearna i mbid, XXXV, 32.

' 3. ' Tainig, rainig i gcomhnuidhe i n-ionad

' ' táinig, ráinig ; acht ' táinig, ráinig : tánaig, ránaig'. le géilleadh dhon amus, nó dhon uaithne,

4. Is fíorannamh síneadh aige ar —éi— ; ceim,

i gcein, NeiII, &c.

Is fada atá an saothar so idir lámhaibh agam. is iomdha greas oibre agus is iomdha sgur do rinneadh

air ; acht tá sé curtha dhíom agam fá dheóidhj agus do-bheirim a bhuidhe re Dia. xxxvi LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Agus deireadh dhon díoghrais anois. Isé sin mo bhuidheachas do ghabháil le Coimisiún na Láimhsgríbh- inní de chionn mórchostas an leabhair seo do ghlacadh ortha féin ; le hEoin Mac Néill, Ollamh, a ghríosuigh me an chéad lá chun na hoibre sco, agus a thug bunadhas an

eóluis dam ar sheanchus Chloinne Aodha Buidhe ; le hOsbom Ó hAimhirgin, Ollamh, a léigh an téx liom, am

cheartú agus am neartú ; le Séamus O hOgáin, Ollamh, leis an Ath. Pól Breatnach, le Dochtúir Séamus O Ceallaigh, agus le Gearóid O JMurchadha, M.A., ar son congnaimh is ceartúcháin le hnn an leabhair do dhul fá chló, Dia gliá chúiteamh dhóibh.

Tadhg Ó Donnchadha

23; Mí na Nodlag 1930.

J CLAR AN LEABHAIR SEO

Lch.

Réamhrádh ...... iii

Leabhar Cloinne Aodha Buidhe :

An Leabhar Eoghanach . . . . i

Ceart Uí Néill . . . . -41

Geinealach na gColladh , . . .48

Annála . . . . . -54

Duanaire Cloinne Aodha Buidhe :

L Ní haois fhoirfidheas a Aodh . . 59

II. A Theachtaire théid bhu thuaidh . 65

III. Níor léir dhóibh an díoghail Cruidh . 70

IV. Anois tánaig Aodh Eanghach . . 71

V. Grádh fá thuairim tugus dAodh . 76

VI. Do mothoigheadh meadhair Gaoidheal . 82

VII. 'Na Bhrian táinig Aodh Eanghach . 87

VIII. An sluagh sidhe so i nEamhuin ? . 94

IX. Maith do suidhigheadh síol Néill . loi

X. Truagh m'aister go hArd Sratha . . iii

XI. Mór ós gach béd bás an ríogh . • ii5

XII. Cinn dúinn comhairle, a Chormuic . 120

XIII. A fhir théid go Tulaigh Móir . . 124

XIV. Racha mé shúr mo shealbha . . 127

XV. Imir do chluiche, a Chormaic . . 130

XVI. Dar leat is Art Aoinfhear inn . . 133

XVII, Fagus umhla d'ainm gaisgidh . . 135

XVIII. I Sagsoibh loitior Leath Cuinn . . 139 XIX. Dealbhfad do Chormac mo chéidghrés Droighnighe .... 146

XX. Tóguibh do chroidhe, a Chormaic . 150

XXI. FuighioU tuisleadh Trian Conghoil . 153

XXII. Ná maith dhúinn t'fhiach, a Énrí . 162

XXIII. Ní haineamh óige i bhfiaithibh . . 166 xxxviii LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Duanaire Cloinne Aodha Buidhe : Lch.

XXIV. Ní chongmhann inbhe acht oirbhert 172 XXV. Néll longphuirt ós Loch Eachach 180 XXVI. Dursan nach mairionn mac Briain 187 XXVII. Cia meisi nó an macsa Seaáin 190 XXVIII. Racha mé dom aithne d'Énrí 194

XXIX. Ceannus na féile ag fuil Fheidhlim 196 XXX. Mná tar muir maith re Gaoidhil 203

XXXI. A lámh dar bhean an béim súl . 208

XXXII. Mór loitios lot na láimhe 211 XXXIII. A Mharta ceanglum connradh 215 XXXIV. Roinníiod m'éigse re hArt Óg 218 XXXV. Ceard aithreamhail eineach Gaoidheal 220 XXXVI. Cia as mó comaoin ar chloinn Néill 226 XXXVII. Da roighnibh chreides clann Néill 231 XXXVIII. Ní d'ainbhfios mealltar mac Seaáin 237

XXXIX. Buime na héigsi Art Óg . 243

XL. Éudmhur meisi fa mhac Seaáin . 249 XLI. Amhgar bisigh bás íiatha 252

XLII. Beag nár sáruigheadh síol Néill . 258 XLIII. Sgéul nua nach cabhair d'ar gcrádh 265 XLIV. An beó dh'éinneoch don fhuil ríogh 268

XLV. Díol toile caoinmheas Cormaic 272 XLVI. Tugas tuile tromghráidh dhuit 279

XLVII. Ríg hÉrend a hAiIiuch . 282 XLVIII. A bhean do-ní an truaighphecadh 288

XLIX. Aoibhinn duit, a dhuine bhoicht 289

Ainmneacha daoine . . . 291 Ainmneacha áiteann .... 308 Ceartúchán ..... 315 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

AN LEABHAR EOGHANACH

Isiad^ iomorro ríoghdha agus roithighearnuidh bhádar"^ san aimsir inar tionnsguineadh an leabhur so .i. Toirr- dhealbhach Luineach, mac Néill, mic Airt, mic Cuirm, mic Enrí, mic Eoghain, iarna ríoghadh agus iarna oirneadh ar sén úaire agus aimsire lena chineadh go comhaonta- dhach i ndiaidh^ a chomhbráthar gaoíl agus geinealaigh budhéin .i. i ndiaidh^ Seaáin mhic Cuinn, mic Cuinn, mhic Énrí mic Eoghain irl. Agus do ba lann^ craoi cubhaidh coimhéda an chóigidh, agus stiuir chert chobhsaidh cosanta an chonáigh agus buachaill tenn thairis do threindíden na dtuath an Toirrdhealbhach sin. Agus Aodh Dubh, mac Aodha Ruaidh, mic Néill Ghairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona ina thríath for Cinél gConuill mic NéiU. Agus Aodh, mac FeidhHm Bacaigh, mic NéiU, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe, mic Briain Ballaigh ina thigherna for Cloinn Aodh[a] Buidhe.

Agus Ruaidhrí mac Maghnusa, mic^ Donnchadha í Chatháin ina thriath for Ciannachta.^ Agus Cú Chonnocht, mac Con Connocht, mic Con Connacht oile, mic Briain, mic Phihp, mic Tomáis mic Pihp mic Aodha Ruaidh mic Flaithbhertaz^/í ina thigherna thréntiodhlaicech for Feraibh Manach. Agus Art mac Briain mic Rémuinn mic Glaisne 'na Fhlaith Oirghiall. Agus Fer Dorcha, mac Domhnuill óig, mic Domhnaill, mic Aodha ina thriath for Muigh Cobha agus for Uí Eachach' Uladh.

Agus Seaán mac 'Eochadha í Anlúain ina thigherna ar Oirtheroibh.

MS. 24 P. 33, lch. 99 ; agus cóib eile, do tairngeadh as so, Ich. 243. Táid siad araon focal ar fhocal. 1 ' Asiad. bhattar. j* andiaigh. * lan. ^ mic mí'c. * chianMac/ita. Rudhraighe Ó Catháin, mac Maghnusa, mhic

Dhonnchadha, deirtar insna hannála gur hoirdneadh é i^TJ ; agus Seaán, mac Olihhérus .i. Mac Uilliam íochtair, fuair seisean bás 1580. Fágann san gur tráth éigin idir an dd bhliainsin do tosnuigheadh av an Leabhar Eoghanach do chur le chéile. ' Airbhtheach, 2 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Agus Seumus óg mac Rughraidhe 'na Mhac Domhnuill Gallóglach.

Agus Seaán mac Feidhlim í DhochsiTtaigh for Tír Eoghain na hlnnsi. Agus Aodh mac Maolmhórdha, mic Seaáin, mic Cathail,

mic Eoghain í Raghallaigh ós maicne Maolmhórdha. Agus Brían mac Briain, mic Eoghain,"^ mic Tighernáin

mic Taidhg mic Tighernáin mhóir í Ruairc ina Thigherna Ua mBriain agus Conmhaicne.^ Agus Domhnall mac Taidhg, mic Cathail óig mic

Domhnaill mic Eoghain í Chonchubhair ós Cairbre Dhroma Chabh.

Agus Cathal Dubh, mac Conchubhair í Dhubhda for Tír^o Fhiachrach Muaidhe. Agus Diarmaid mac Cairbre mic Eoghain chaoich 'na Ua Conchubhair nDonn. Agus Tadhg Óg, mac Toirrdh^a/6/íaigh ruaidh mic Taidhg bhuidhe ina Ua Conchubhair Ruadh. Agus Seaán, mac Oilbhérus Búrc 'na Mhac Uilham íochtair.^^ Agus Riocatd a Búrc mac Uilleag mic Riocaird 'na larla Chlann Riocaird.

[^wií ^Wau^ 1 Agus Geróid Óg mac Geróid^- mic Tomáis 'na larla ^ ^ CillDara. Agus Geróid mac Sémuis mic Seaáin mic Tomáis 'na larla Desmhumhan. Agus Tomás mac vSémuis mic Piaruis 'na larla Urmhumhan, agus uas Builtéraibh 'na uachtarán.

Agus Conchubhar mac Conchubhair í Bhriain 'na larla Tuadhmhumhon, iar n-aithríoghadh Dhomhnuill mhic

Conchubhair í Bhriain tre fhoirnert gall agus fhear Saxan. Agus Domhnall mac Domhnaih mhéig Carrthaigh 'na Mhac Carrthaigh Mhór. Agus Cormac mac Taidhg mic Cormaic Oig 'na thigherna ar Mhúsgraighe mhic Dhiarmada. Tsiad sin iomorro ílatha agus taoisigh agus troim-

ihighernadha bhádar i gcoimhré agus i gcomhaimsir an tan ro tionnsgoineadh an leabhursa do Thoirrdhealbhach

^ ^ ^" Aoghain. conmhac ; leg Ua mBriuin. Thir. ^' iVLch'air. ^^ Geróiá óig. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 3

Luineach mac Neill mic Airt Oig mic Cuinn mic Énrí mic Eoghain mic Néill Oig mhic Néill Mhóir mic Aodha mhic Domhnaill, mic Bríain Chatha Dúin mic Néill Ruaidh mic Aodha fris a ráidhter an Macaomh Tóinlesg mic Muirchertuigh muighe Lughan^-^ mic Taidhg Ghhnne mic Conchubhair na Fiodhbhuidhi mic Flaithbhertaigh Locha Feadhaidh, mic Domhnaill re ráidhter [an tOgdhamh] mic Aodha Athlamhuin, mic Flaithbher-

taigh an ^^trostáin .i. a lorg Rómha, mic Muirchertaigh Mhidhigh mic Domhnaill Ardmacha mic Muirchertaigh na gcochall gcraicenn mic Néill glúnduibh mic Aodha Finnléith, mic Néill Chaille mic Aodha Oirnidhe mic Néill Fhrasaigh mic Ferghail mic Maoladúin mic Maoil- fhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill Ilchealgaigh, mic Muirchertaigh mic Muireadhaigh mic Eo(ghain)i^ mic Néill Naoighiallaigh mic Eochaidh Muighmheadhoin.

I.* Agso an Leabhar Eoghanach, thráchtas ar réim

ríogh sleachta Eoghain mhic Néill Naoighiallaigh : Cúigear mac bhádur ag Eochaidh Muidhmheadhoin

.i. Brian agus Oilill, Fiachra agus Fearghus, ceithre mic Muingfhinne inghine Fioáhaigh. Cairenn Chasdubh, ríoghi^ inghean Saxan, máthair Néill Naoighiallaigh ; agus ba hé Niall dob óige ar aoi n-aoisi don chloinn sin, agus Y

ro budh sine ar aoi ngníomha ; agus gér mhór miosguis x agus míodhuthracht Muingfhinne inghean Fhiodhaigh do Niall Naoighiallach isi' chuige ráinig inmhe agus ard-

fhlaitheas ar bhéulaibh a cloinne. Agus is^'^ amlaidh

forcomhnogor sin .i. cúiger mac ríogh^^ Éirionn do ghluasacht ó Themhraidh do sheilg agus d'fhiadhach, agus torc Rátha an Chraoi do mharbhadh dhóibh, agus fianbhoith foluchta do dhénamh an oidhche sin aca ag

Fionnshruthán na Faghla i gCrích eidir dhá Abhainn. Ar gcaithemh an fhuluchta dhóibh do chúaidh clann Muingfhinne d'iarraidh uisge an tan do ghabh aolsgoth

íotan iad .i. Brian agus Oihll agus Fiachra agus Ferghus ; agus fuaradur tobur fíoráhiinn isin bhfiodhbhaidh, agus

13 ^* sic MS. (? Muighe Line). An leasainm ar easnamh san Isgr. 15 Eo. if ricch. 1' as. i» Righ. * Áireamh na n-alt ón Eagarthóir. ;

4 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

eugosg serbhghlórach senmhná ag coimhéd an tobair agus do ráidh nach dtiubhradh an t-uisge acht don tí do bhéradh póg dhi, agus do luighfeadh ria. Do cheilsed iomorro clann Muingfhinne nach bhfuaradur an t-uisge ar eagla an arrachta. Is^^ annsin ráinic Niall d'ionnsaighe

X an tobair, agus do chúaidh i ngnás^" an arrachta,^^ agus do rad póg dhi. Táinic dealbh agus dersgnadh fuirre gur bho samhail re gríostaitneamh gréine nó re corcairliag ar lasadh gach ball gach alt agus gach áighe^^ dhi

agus do ráidh re Niall :

" Is^^ misi flaithes na ríogh," olsi, " agus cuingidhsi ríghe laoi go n-oidhche for cloinn-^ Muingfhinne a lógh an uisge, agus budh tú bhus rí^* dhe."

lar sin táinic Niall do chum na fianbhoithe i mbádar a

bhráithre, agus a chúach lán d'uisge leis ; agus do naisg ríghe laoi go n-oidhche agus tosach labhurthai dTeamh-

raigh for cloinn-^ Muingfhinne a lógh an uisge ; agus do fhaomhadur sin uile do Niall. Rángadur go Temhraigh

iar sin, agus do ráidh Niall Naoighiallach friu : " Is i n-oidhcheibh agus i laithibh caithter an domhan uile " ar sé. Gonadh amhlaidh sin do sgar Niall Naoighiallach ríghe agus oireachus Éirionn fria clainn Muingfhinne ;^^ agus do thairngir an bhean soin ríghe nEirionn do chloinn Néill Naoighiallaigh airead bhes muir um Ealga. Do ghabh Niall iar sin ríghe go roinertmhur iar mbás

^ochaidh Muidhmheadhóin ; agus do rad tuarustul agus tionnlacadh do thuathaibh agus do throimríoghaibh na hÉirionn, agus isé^^ do rad deich céad each agus chúig

céad lúireach agus a each agus a e3.vradh féin i dtuarustul do Chorc mac Luighdheach mhic Oihll Flainnlbhig mhic B/ Fiachaidh Mhuillethain mic Eoghain Mhóir mic OiHll -' Óluim, amhail asbert Torna éiges an rannsa :

Deich céad each chúig céad lúireach tug Niall do Chorc mac Luighdheach, agus naoi bhíichid fail óir agus caoga cornn comhóil.

1* As. ^" angnas. ^^ a.Tra.cht.

-- ' ' glied," Táin ; a joint,' aicche ; áge, N., Wind. Contrib. -3 chloinw. ^* righ. -* Féachtar " Silva Gadehca " I, 326 (as Leabhar Bhaile an Mhóta, 265 a) don sgéal san iomlán. ^* asé. ^' sic MS. leg san. :

LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 5

2. Do ghabh Niall Naoighiallach iar sin chóig géill Éirionn, agus géill Alban agus Saxan agus na Fraince agus insi Breaton agus go muir^^ nlocht, go ros-marbh Eochaidh mac Eunna Gheanntsalaigh-^ go soighid-^" foibrighte^^ tar aill mara os bruach mara nlocht, iarna ionnarba do NiaU féin roimhe sin a hÉirinn iar marbhadh an fhileadh .i. Laidhgeann^^ mic Baircheadha leis, amhail asbert an íile ag teacht tar bás-'^^ Néill

Niall mac Eachdhach^^ isa leacht luid fo sheacht tar treathan triocht ro-réruigh comharbus Cuinn go ngaodh os muing mara nlocht.

Do briseadh iomorro seacht gcatha re corp Néill Naoighiallaigh ó mhuir nlocht go hÉirinn, ut probat carmen :

Gan do shideadh^^ catha no cruais

tógbhuid suas sé d±\maidh^^ túis ; ba fíor ílatha iar ndáil bháis, maidhm sheacht gcatha ré a ghnúis.'^'

Do thugsad a mhuinntir corp Néill leo go hOchuinn Mhidhe dia adhnacal. Gonadh óna hochánuiph do- rónsad íir Éireann um Niall Naoighiallach ad-bherur an t-ainm sin fria. Ro chaith Niall Naoighiallach seacht mbhadhna fichead i ríghe nÉireann agus i n-airdcheannus iarthoir Eorpa amhail dherbhus an rann :

Fiche bliadhoin for a seacht do Niall mar aon re a roineart

ní dalbh^^ ós muir nlocht ealach x' ro marbh^^ Eochaidh Cinnsealach.

3. Niall Naoighiallach céadamus, 14 mic las .i.

-* ' na Fraince agus Inwis Breaton agus go muir ' an méid sin fé dhó san MS. -^ Celt. (? chinnselaigh) ; vid Archiv. fur Lex. III 323 ; tuilleadh eolais as san. ^' soighedh. ^^ sic MS^.-(? faobhruighthé). Tj '- *' bhás. '* eathach. ^s 5^^ ms. seachnadh. Laidhgheann. ; (?) Gan ^^ sé athnaimh : athnamh .i. édáil, O Cl., Contrib). séathn-^ ; (?

'^ ' ^° 3' sé sioUbha. .i. ní brégh,' .i. rammarb. 6 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Eoghann agus Conoll Earrbreadh, agus Cairbre, agus Conall Gulban, agus Laoghaire, Fiacha, Maine, Eochaidh, Énna agus Aonghus Uilldherg, Ferghus Andoid agus Ferghus Madlorg, Triana Uaithghen,^" agus Caol Dubh. Do bhádor ocht mic oireaghdha don chloinn sin ór

gheinsat clann, ut dixit poeta :

Ocht mic ag Niall, niamhdha an chlann,

adéarsa ribh a n-anmann : Eoghan, dhá Chonoll na gcreach, Maine, Eanna^^ fial faoíleach, Laoghaire ba rí^- go rath, Fiacha, Cairbre'*'^ na gcruadhchath.

Conull Gulban, ó bhfuilid Cinél gConuill. Conull Earrbreadh, ó bhfuihd Clann Colmáin agus Síol Aodha Sláine. Fiacha, a quo Meic Eochagáin agus Muinntir Luinín. Maine, a quo Fir Teabhtha. Laoghaire, a quo Cinél Laoghuire. Cairbre a quo Cinél Cairbre agus Ibh Fhlannagáin Tuaithe Rátha.^^ Éanna, a quo Cinél Éanna. Eoghan a quo Cinél Eoghain. 4. Isé iomorro an tEoghan sin mac Néill ro baistedh la 'Pádraig mac Carploinn,'*' athair baiste agus creidmhe

agus crábhaidh d'fheraibh Éirionn ; agus isé an 'Pádraig sin ro fhágaibh'*^ na fágbhálasa ar Eoghan mac Néill,

agus ara chloinn ina dheghaidh .i. an tan no-éireóchadh neach dhíobh as a iomáhadh nó as a airdleabaidh go mbeithdís fir Éirionn ar crioth agus ar cumhsgughadh*^

i X roimhe ; agus spraic a chloinne ar gach cúigeadh

nEirinn ; agus gan spraic eunchúigidh orra, acht go

nderndís réir Pádraig ; agus do rad Pádraig bennacht

ghaisgidh for Eoghan mac Néill, ut dixit Pádraig :

Mo^'^ bhennacht for na tuatha do-biur ó Bhealach Rátha, foraibh^^ [a] Cheinéil nEoghuin, deoraidh go lá an bhrátha.

*" (?) tria n-a uaithghein. *^leg É.a,nna.. *^ righi. ** cairpre. ** ratha

*^ ' Arploinw, agus ' C 'na thosach de láimh dhéannaigh. *' /háigaibh. ^' cumhsgudhaíí/í. ** I gcló (a) V Trip. lch. (b) Selections from Earlv Irish Poetrv 480 ; (Meyer) lch. 1. *» fo'aiph. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 7

Cén bhes Macha fo thoraibh^° buaidh gcatha for a bhferaibh, ce^? cenn-^i slógh bhfer bhFáil die maighin, saighin dóibh-^"- for gach tealaigh.

Síol Eoghain mhic Néill séan,^^ a Bhrighid bhán, acht go ndernuidh maith flaith úaidhibh go bráth.

Ar mbeannacht ar ndís for Eoghan mac Néill, for cách^"^ ghighneas uadh jie^? acht robh uagh diar réir.

5. Agus isé an tEoghan soin ro bhris cath Átha Cró,

ris a ráidhter Áth Seanaigh an tansa ; áit inar thuit Cis^* agus Cana agus Seanach, trí ríogha Uladh, agus inar

cuireadh dergár a muinntiVe ; agus do hadhluiceadh

Seanach i ndorus an átha, agus Cis i Sídh^^ Cisi, agus

^' Cana i gCarnn Chana i sosadh^" mhullaigh an tsíodha .i. S j i síodh^^ Aodha Easa Ruaidh. Táinic Conall agus a

bhráithre le hEoghan i n-iarrmhoracht Uladh nó go rángadur Cruachan, agus go heitter Mharga, agus go

Tráigh Thuillsge, agus go Ros nGlanghlaise ; agus

tarlata;'^^ Ulaidh dhóibh ann ; agus ferthur cath amhnus xr

edrócair^o eattora ; agus do thuit Dubhruire mhac Cana isin gcath sin. Gonadh úadh ainmnighther an ferann

forsa dtá Dubhrur*'^ aniugh ; agus do thuit céad curadh

isin gcathsin immaille ris.

6. lar sin luid Eoghan gona. bhráithre i ndiaidh Uladh go Duibhghlenn Seicheadh risa ráidhter Glenn fíoráluinn

Fhinne an tansa ; agus do Bhealach nGola .i. do Bhernus

Mhór,^- .i. Gola mac Deaghaidh do thuit ann, táinig le ^/ Caoimhghein gCongainchnesach do Chonnachtaibh do chongnamh leis, re ráidhter Bernus Mór^^ aniu. Agus tugsad Ulaidh cath Bernuis do chloinn ríogh^^ Éireann .annsin, agus brister for Ulltaibh an cath^^ sin, agus

^" thoraiph. ^^ gan. ^* leg ' .saighidh dáibh.' ^' sean. ^* chach. ** Ccis, agus an dara ' c ' laistigh den chéadcheann. ^^ sith. ^' assosaííA. ^* síoth. ^' (?) tarla tra. ^" ettrochair. ^^ tta dubrur.

^- ' .i. do Bhernws Mhór '; seanghluais é sin a fuair a ghlacadh san téx. *3 mhór. ®* righ. ^^ cat. S LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

marbhthur Muircher/ach^^ mórbhuilleach mac ríogh^' Uladh ann le láimh échtoigh iolbhuadhaigh Eoghain míc Néill, agus trí céad d'Fhíorulltaibh immaille fris.

Do theichsiod Ulaidh iarsin i nGairbhthrian Chlann Fomhoir mhio Airgeadmhair, agus do lensad clann ríogh*^' Éireann go Mucromha agus do Ghabholghlenn agus do

Shhabh gCuaire^"^ nó go rángadur Cuanglaisi ; agus do chonncodur na catha coimhinnillte ara gceann don leith oile don abhainn. Agus isiad^^ bhaoí annsin Dubhruis

agus Cana óg mac Cana ; agus an tan adchonnairc ^ Eoghan iad tug sidhe sanntach seabhcamhail dá soighin, agus do ghabh ag laoidheadh a laochraidhe agus ag moladh a mhíleadh, agus ag brostadh a bhráithreach um chalma do dhénamh. Is annsin do chromsad Ulaidh fán gcaithghleo le bráithribh urmhuisnecha Eoghain mhic

Néill, agus rugsad bern céad isin gcath i n-urchomhair a

>< n-aighthe. Agus brister an chaithiorghal sin for clanna roda Rughraidhe, agus cuirther a ndergár ann. Agus

do thuit comhdhalta Conaill Gulban ann .i. Eoghan mac Muireadhaigh. Do ghabh Conall ag tuirrsi agus ag tromdhoghra ós cionn a chomhdhalta, agus do ráidh

draoi Chonaill, aghón"" Laidhgenn mac Baircheadha :

" Budh é ainm an chnuicsi go bráth Doghra." Do iodhlaiceadur clann Néill a n-easbadha annsin ; agus do lensad Ulaidh tar GoU"^ agus lorgholl, agus tar crích""^ chloinne Rosa, agus tar crích Ua nDuach, agus for Caimfhersaid"^ agus d'Ard Murchaidh, agus do Rosuigh Mhóir, agus tar cenn"'* Lochmhuighe agus do

Loch Feabhuil ; agus fuaradur annsin Guaire agus

Fraoch .i. dhá mhac ríogh'^ Uladh, agus deich céad laoch ina bhfochair. Tugsad cath Locha Feabhail annsin áit inar thuit Fraoch agus Guaire dhá mhac

ríogh'^^ Uladh ; agus do thuit Boghuine mac Néill

Naoighiallaigh i bhfriothghuin'^ an chatha sin ó chlann-

aibh Néill .i. an cúigeadh mac déag do Niall ; agus Áibhionn, mghean''^ Luighdheach'^ mic Oilella'^

Flainnbhig .i. rí Mumhan máthair an Bhoghuine sin. lar sin do hairgeadh dún Eoghain^^ Échtuigh mhic

** muircejídach (?). *' rí. ** ccuire *' asíad. ""^^eadhón, edón. '^ gholl. '^ chrich. '^ chaimfersaid. '^ chenw '^ righ. "* '^ abfriothghuin. " .i. '* Luidhgheach. OiWeadhdi. *" eo. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 9

lolairchéadaigh leo, agus do thuit féin i gcert chomhluinn la hEoghan mac Néill. Beires Éanna mac Néill Uichtgheal inghean Mhuirchertaigh, ben Eoghain mic lolarchédaigh leis, agus beireas triúr mac dhó .i. Dubhán, Brénoinn agus Lughaidh.

7. lomthúsa Eoghain mhic Néill gona^i bhráithribh iar n-arguin dhúin Eoghain dóibh rángadur rompa go

Sruibh Brain airm i mbaoi^^ Dianghus^^ mac Luighdheach'8 (^q chloinn Eachach^'* Ghunnfhada, agus

Mál Mílidh, agus Eochaidh Éachtach do Dháil bhFiatach ; agus do ráidhsiod nach dtiubhraidís^^ géill nó umhla do chloinn ríogh^^ Éirenn. Do ráidh Eoghan mac Néill gur bhferr^^ leis cath iná gialla. Ferthar cath Sruibhe Brain annsin eattorra, agus ní meinic fuaradur clann Néill tennta mur an troimgh- créchtnuigheadh^s na curaidh isin haidhsin ; uair do chaithghleo sin .i. Eoghan, Cairbre agus Conall ; agus do sraonadh an cath for Dáil bhFíatach, agus do marbhadh Dianghus agus Eochaidh Éachtach agus Mál Mílidh ann. Do leansad clann Néill Ulaidh annsin, agus tugsad a ndeas re tír agus a gclé re muir, agus ^^ do Dhruim Fachtghair^o agus d'Uisge Chaoín, agus do Shnámh Tairpthera, agus do Dhruim Lighean, agus do Chnoc mBoghuine re ráidhter Cruachan Droma Lighean. Is annsin do bhí Ceallach agus Duach Fionn agus Séadno do Mhonchoibh Uladh .i. clann Dáire Barraigh mhic Cathaoir Mhóir. Ferthar cath Cruachain eattorra annsin, agus torchuir Ceallach agus Duach Fionn agus Séadno isin gcathsin,

i bhfarr- ' agus trí céad dá muintir ; agus ní raibhe Conall f L' n-ír'U.'»-'*^ aidh Eoghain insin gcathsin Chruachain, acht do bhí in' *• ní othar^i Hghe d'aithle catha Sruibhe Broin ; agus raibhe athmhaoín na Monach ón gcathsoin^- bheos.

8. Fógoirther cath la hEoghan gona^^ bhráithribh for clannaibh^^ na gColladh i mullach Sléibhe Toadh ris a ráidhter SHabh Truim an tansa ; agus bhádur na catha cechtardha ag tuarguin agus ag trénleadradh aroile ó mhaidin go meadhón laoi. Ciodh trácht an tan do mhothaigh Eoghan mac Néih cathughadh cruadhláidir

" cowa. "2 ambaoi. " (jj^ngus. ^* F.a.chaidh. «s ttiuphradís. «^ »» 86 righ. «' bferr. chr. (?) del. "* ''» fcWghair. " anothar. '^ cathsoin. «^ cowa. chl. 10 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

agus sesamh sírdhéinmhach chlann na gColla ina chertaghaidh do ghabh mire meanman agus airde aigionta y é, agus ba gloim fherchon dá héill, agus ba slugadh x; libheagáin ar láiniasgach gach cromrúathur curadh do- bheireadh fón gcath. Sraoínter an cath annsin for cloinn^^ na gColladh, agus for Dál^^ nAraidhe, agus lentur iad go hArd na nDruadh re ráidhter Dún Genoinn, agus co hArd Soileach re ráidhter Ard Macha. Agus do rónsad creacha agus urtha agus airgne agus éadála móra

for cloinn^s ^a gColladh i níbh^' Nialláin agus i níbh^^ Breasuil^^ agus fo QJilenn Righe, agus um Loch nEachach,

agus do ghabhsad longphort i nAonach Macha ; agus do rónsad síth fria clannaibh^"" na gColladh iarsin, agus

suidheas Eoghan mac Néill i nOileach ina ríoghlongphort féin. Úair ba dúthaidh dhíles dó ó Ghlais tSencha go

Sruibh Broin ; agus do réir na n-ughdar níor bh'iongnadh ardphort Oiligh ag Eoghan ara uaisle seach cách, uair

as dó ro-chead an sencha an seanrann so síos :

Eoghan mac Néill ardmhaor Monach, muireadhach ba muir ar cruas, meuraidh go bráth buan a ghleoghal ; aitheach cách go hEoghan suas.

9. Isí iomorro oighidh Eoghain amhail innsid na

heolaigh .i. bás d'fhagháil^"^ do chumhaidh ChonaiU mhic

Néill, úair ba hionann máthair dóibh araon .i. Inneach inghean Luighdheach^"- mhic Aonghusa Fhinn mhic

Fearghusa duibhdhédaigh .i. inghean ríogh^''^ Uladh a máthair dibhHnibh. Gonadh dhó sin ro ráidh an file

an rann sa :

Adbath Eoghan mac Néill náir, la deoraidh ba maith a mhaoin, do chumhuidh Chonuill chneas chruaidh,

dá bhfuil a uaigh i nUisce Chaoin.

Agus dob í aois an Tigherna an tansin teasta Eoghan

mac NéiII .i. 65 bliadhan^"* agus cheithre céad. An

»5 chloinw. 96 dhál. »' anibh. »8 aniph. 8* i"! i"- Bhreasuil. ^''"' chlonwoiph. dfacchajíf/i. Luidhgheach 1"' ricch. 1"* bUacchan. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE ii tEoghan sin mac NéiU ro ráidhiomur romhoinn fágbhus deich mic ina dhiaidh^^'^ .i. Muireadhach, ó dtá Cinél

Muireadhaigh ; Ferghus, ó dtá Cinél bhFerghusa ;

Eochaidh ó dtá Cinél nEochadha ; Binneach, ó dtá

Cinél mBinnigh ; Dallán, ó dtá Cinél Dalláin; Cormac,

; Feihmidh, ó dtá Cinél bhFeihmidh ó dtá Cinél Corbmaic ;

OiHll, ó dtá Cinél OiHolla ; lollann, a quo Cinél nloWainn ; Aonghus, ó dtá Cinél nAonghusa. Eichíni"^ ó dtá Cinél

Eichín^"^. Robdar ca.th.aidhe comhromhach i gcomharbus a n-athar^"^ agus a senathar an deichneabhur sin ut dixit an file :

meic ag Eogan na n-ah Deich ;

cineadh ó gach mac mórmhaH : Eoghan, fer nár bh'fhann a threoir, sen a chlann sen a chineoil.

Cinél Muiredhaigh maith Hbh, Eichín beodha agus Bindigh, Ferghus an soidhealbhdha^"'* seng, agus OiHH is loHann.

Dallán agus Corbmac cóir,

Féilim is Eochaidh altchóir, ><. fer dhíobh do cheolbhroghaibh cain, sean gach Eoghanach amhlaidh.

Agus is^^*^ amhlaidh sin áirmhios Giolla na Naomh

clann Eoghain ina dhuain ; agus dearbhadh ar sin amhuil adbeart an íile [s]an rannsa :

Deich meic Eoghain an ghiH, glan ^LJXs. ^ "? is clann ChonuiH Óghiilban ó ^ I'^^aMo^ ó mhuigh Eine go Dún Bó fersad cath gach baile dhó.

10. Mac uasal onórach don chloinn sin .i. Muireadhach ó dtáid ríoghradh Cinéil Eoghain uile, agus lonnorb inghean ríoghm Saxan a mháthair.^i- Isé an

^"5 dhjaicch. i"^ Eichin. '"" Eicín (síne ós cionnn). 1"^ anathair. '^- 1"' soidhealbha. "° as. '" righ. ' in ' lom .

12 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE x* Muireadhach sin mac Eoghain do chuir deich mbáire

fhichead i gcionn a thrí mbhadhan dég ar Chuingidh

Chas mac Criomhthuinn .i. mac ríoghm Laighean gona^^^ thrí íichid^^'* mac ríogh immaille ris ar dtocht d'iomarbh- áigh iomána ó dhúnadh ríogh Laighean go Tráigh Inbhir,

baile i raibhe^^^ Eoghan mac Néill ; agus umhluighios

mac ríogh^i^ Laighean dó d'aithle na hiomána ; agus do

rad Muireadhach tuarustal dó .i. céad bó, céad brat

>< agus céad each, agus a thimtheach budhéin. Agus do

chuir Muireadhach triochad báire i gcionn an treas lá iarsin ar fhaithche dhúnaidh Eochaidh Abhra[dh]ruaidh

i nAlbain, arna fhoghbháiP^' i mbun Locha Feabhuil

d'Eochaidh ag snámh na tuinne, agus arna bhreith^^^ i ngialla leis dá dhúnadh féin. Isé^i^ Muireadhach do bháith an cúiger ar fhichid do

mhacaibh ríogh Alban do bhí aga mhúnadh i mbaili Eochaidh Abhradhruaidh^"^° ar cluiche^-i tuinne iarna fholáireamh d'Eirc inghen Lodhuirnn air dul^^^ do chombáthadh^^-^ friu.^'-'* Isé^^^ fós do rad triochad cath san domhan thoir ag gabháil neirt do rígh^^s Alban agus gan do chuidechta aige acht foireann chúig long do

mhuinntir Eochaidh Abhradhruaidh ; agus is^^^ don turus sin táinic Earc inghean Lodhuirnn go hÉirinn leis

.i. inghean ríogh^^^ Alban ; agus rug ceithre^^^ mic dó

amhail asbheart an file :

Ceithre mic la Muiredhach

fria hEirc ba shocht saor :

Feradhach is Tighernach, Muircheartach is Maon.

II. Do chaith Muireadhach trí bliadhna déag^'^^ ina ríghe féin iar sin go bhfúair bás ina mhórlongphort féin

i nOileach na ríogh, amhail dhearbhus an senrann :

A trí dég Muireadhach mín Ós iaith^^" Uladh 'na airdrígh ; oidhche luain an ghég ghroidheach

do fuair ég i nArdoileach.

n^ ii» "1 righ. ii3^owa. "Mx. j-aiphe. rí. "' íoghb— "«breith. ^' Asé. ^^" ahhTadhr. i^i ciuithe i" dhul. ^-' chomhmbáthflí/A. '^^fria. ^-^ rí. *-* as. i"righ. 1=84. 129 X. isoiath. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 13

Agus dob í aois an Tigherna an tan sin .i. ocht mbliadhna déagi^i agus trí fichid^^- agus cheithre céad^^^. Earc inghean Lodhuirn, iomorro, baoi^^^ aimsir imchían gan fhior aice íar n-ég Mhuireadhaigh go nus-tug^'^^ Ferghus

mac Conaill Ghulban i gcol adhbhalmhór^^^ go rug

ceithre^^'' mic dhó .i. Feilim athair Coluim Cille^^^ agus Loghurnn agus Brénoinn agus Séadna, amhoil dhearbhus

an rannsa romhoinn :

Ceithre mic la Ferghus fris an Eirc chubhaidh céadna Feilim agus Lodharn

Brénuinn agus Séadhna. "^

Táinic Earc fo aithrighe íar sin do chum Cairnigh, agus do shléachtadh gacha treas iomaire ó Thoraidh gu Tuilén

Cairnigh ; agus do righne aithreachus ina col agus ina peacadh, agus do bhennuigh an^'® Cairneach uisge iodhan di. Ro fháguibh Cairneach, iomorro, fágbhála móra for clannaibhi^o Eirc .i. gach dara rí no-ghéabhadh Éire go bráth gurab díobh no-bheith ; agus ro fhaoi a spioroid ó Eirc inghin^"^^ Loghairn íar sin in manibus angelorum.

12. Muireadhach mac Eoghain chúigi^- mic leis ..i.

Muirchertach, a quo an ríoghradh ; agus Feradhach, a quo Cinél Fheradhaigh ; agus Tighernach, a quo Cinél

Tighernaigh ; agus Maon, a quo Cinél Maoin^^^ ; agus Ruanachi^*.

Muirchertach mac Earca dhano, .i. Muirchertach mac Muiredhuigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh céidrí Éirionn do Chlannaibh Néill iar gcreidemh amhail dherbhus an file :

Céidrí ro-ghabh Éirinn uill do shíol Eoghain a hEachdhruimi^^ an nathair^^e thuilcheapthach thoir \ Muirchertach mac Muireadhaigh,

Isé^^" an Muirchertachsin do-chuaidh i nAlbain i gceann a dhá bhliadhan déag^^^, agus táinic Logharn .i.

^'^ 132 134 135 .X. XX. 133.4. C. ]-,]ja,OÍ. gQjjug^^g 136 is» ^^^ i" adpa/mhór. "' 4. c.c. (?) del an. for chl. 1" .i. 1*25. ^*^Maonaidh.

^^* ' ' An méid seo i ndiaidh Ruanach : 12 sc. 5. Ni fhéadaim a i*^ sgaoileadh. 1*^ eachruim. anaithir. 1*' Ase. 1** .x. 14 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

rí Alban ina choinne, agus ferthur cath oghulbhorbi^^ amhnus ainiarmhurtach ettorra .i.i^" Logharni^^ a ro-ghiaHsad fir do Mhuir- shenathair féin ; agus Alban chertach, agus tugsad a mbraighde go humhal 'na

urláimh. Agus suidhios^^- i n-ionadh ríoghi^^ Alban,

agus bhaoi dhá bhliadhuin i ríghe nAlban. Agus do-

chuaidh i gcríochaibh Bretan agus marbhus rí Bretan agus rí Saxan agus an t-impgr; agus rug ben an impir dís

mac dhó .i. Arsidinus agus Constantinus a n-anmonna ; dias sin ríghe Saxan agus Breatan agus do ghabhsad an ; Qj^AiJU. i^J agus adbherait^^'* árdu^hdair^^^ gurab^^^ ar a shhocht atáid ríoghradh Breatan agus Saxan. 13. Táinic Muirchertach mórchobhlach go hÉirinn iarsin d'fheroibh Alban agus Saxan, agus do ghabh neart neach d'fheroibh Éireann bhaoi ina aghaidh ar gach ;

agus suidhes féin i nOileach iar sin, agus gabhus ríghe Eoghain mhic Néill. Agus adubhairt^^" nár mhiadh nó maise lais ríghe nÉireann do bheith ag Oihll Molt mac Daithí, agus gan ag sliocht Néih Naoighiallaigh acht

Cúigeadh Uladh, agus cuid do Chúigeadh Connocht ; agus

isí^'^^ comhuirle arar chinnsead clanna Néill cath d'fhógra ar OihU Molt mhac Dhaithí mic Fiachrach. Gabhthar lá catha ettorra ar Mhoigh Ocha. Téid Muircheartach mac Muireadhaigh go maithibh a mhuinntire agus a

mhórshochraide, .i. Lughaidh mac Laoghaire agus iSL^nAÍULuítd I Ferghus Ceirrbeóhil mac Conuill^^^ Chriomhthoinn, agus

Fiacha Lonn rí Dhál nAraidhe ; agus ferthar cath

neimhneach naimhdeamhail eattorra ; agus tuiteas Oihll Molt mac Daithí le láimh Muircheartaigh mhic Earca

isin gcathsin Ocha, agus cuirther ár a mhuinntire ; agus tug Muircheartach ríghe nÉireann dá shinnser-

bhráthair^*'" .i. do Lughaidh mhac Laoghaire, agus do

ghabh féin ríghe nOiligh ; agus is^^^ suaiU nárbho leis ríghe )/ llJijijLv^l í2SAjJlí^nÉirea.nn. Agusdobhí 25 bHadhain^^- i ríghe Eoghain mhic

Néin nó go dtorchair Lughaidh mac Laoghaire d'fharcha ><^

teineadh do thuit ina cheann i nAchadh Farcha i níbh^*'^

•' i^" i*" - UAntAc£ v*^ ogulbhorb=qllbhorb. (?) «fws. ^" Logoirw. >52 guighios. ^ i'^^rí. ^'^* iídhercLt, agus 'i' íén 'a' dheividh. ^^^ árdorr nó aroovr. Tuairim atá thitas. '^^ gurap. *^' aduphert. ^** assi. i^" coMuiU os cionn caret. ^^" brathair. i** as. '*2 bhaghaJM. i^^ anibh. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 15

Criomhthuinn tré fheirg na naomh ris, amhail asbert

an file :

Lughaidh chúig bhadhna fa chóig fuair ag Áth Fharcha urchóid ; ro loisg farcha teineadh tenn flaith na neimheadh 'sna naoimhcheaH.

14. Gabhus Muirchertach ríghe^®-* nÉireann iar sin,

agus isé^^^ tug Temhair ahe ; agus isé^''^ do chuir an

dochur mór for Laighnibh i gcumhoij^ Néill^^*^ mic ^

Eachach, .i. gan rí dhíobh do bheith ar Theamhraigh go

, bráth, agus gan^^' íód tar a ndúthaidh féin d'Éirinn do ar Teach Cleitigh gahbáil ; agus tug Laighnibh do -ítt(" dhénamh i nDruim Fraoich for brú^^^ Bóinne, agus a

dheunamh do dharaibh ; agus mná Laighen do bhuain a thuighedh i^^^ Seisgionn Uairbheóil, agus bheith uhamh

don toigh sin fo chenn an treas lá ; agus do chuir fíon agus miodh an tighe sin for Muimhneachaibh^'° a choinnle agus a fheóil for Connachtuibh^'^ a iasg a uisge agus a

chonnadh for Cúigedh^'- Uladh ; agus is aire itberthe i"^ cleiteach fris uair ba hé " cleith-theach " bhfer nÉireann hé^~^. Do bhris iomorro, Muirchertach (do réir na n-ughdor) sé catha dég^'^ agus dá fhichid cath

thoir agus abhfus amhoil asbert an rann :

Ceithracha^'^ cath^'' 'sa sé dég do briseadh leis 'sní^''^ brég riamh, toir agus^"^ abhfus ar chách mur aithrister do ghnáth iad.

15. Agus do chaith Muircheartach ceithre bhadhna

íichead i ríghe nÉirenn go dtorchoir lais an mnaoi shidhe

.i. la hinghein Déin mic Triuin mhic Roithriuin i dtigh

Chleitigh ós Bóinn. Conadh í a oidhidh^^" .i. guin

1*^ ricce. '^^ asé. "^^ .n. ^*' ' gan ' os cionn caret. ^^^ bhru. 169 170 i'i i'^ a,. foj. jnh. for Ch. íor Ch. ^'^ cleithchleitheach, agus ' chl ' os cionn caret. ^'^haidh ^''^ ^''^ ' decc,' os cionn caret tar éis ' sé.' arna atharú ó ' ceithre.' i'" catha. ^'* isní. ^'^ is. ^^" oishidh. ^-''J. ihall-

i6 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE báthadh^s^ agus losgadh, amhail fhoirgleas Giolla

Moghuda :

Muirchertach ba calma a chead ceithre íionnbhliadhna fichead,

i gCleitech cháidh^s'^ a dhíol de, ro bháith fíon ro loisg teine.

Agus dob í aois Muircheartaigh an tan térno don tsaoghal .i. deich mbliadhna for céd. Agus dob í aois an Tigherna an tansin dhá bhliadhain agus dá fhichid [agus] cúig céad. Cúig mic dano la Muirchertach mac

Earca .1. Domhnall agus Néillín, Baodán, Scannol agus

Fearghus^^^ mur adeir an rann :

Chúig mic Muirchertaigh go mbloidh mic Muireadhaigh mic Eoghain Domhnall, Néillín, garg a ngus, Baodán Scannol is Ferghus.

i6. DomhnoU agus Fearghus dhá mhac Mhuircheartaigh

dhá rígh Éireann iadsidhe ; agus is^^^ don DomhnuII sin do goirthí Domhnull Ilchealgach tré iomad na gcealg do chumudur fir Éirionn chuige ar ainchridhe a athar friu.

Agus is^^* leo tugadh na cathasa .i. cath Shgigh ina dtorchuir Eoghan Bél rí Connocht agus cath Chúile Conoire ina dtorchuir^^'' Oilill lonbhanna mac Eoghain rí Connocht, agus Aodh Fortamhail a bhráthoir, agus cath Chúile Dreimhne for Dhiarmaid mac Cerbhuill ; agus cath Gabhra Liffe for Laighnibh, agus mórán eile

mur adeirid na roinnsi :

Is^**^ cath Shgigh ria Ferghus^^^ 'sria nDomhnull ndruimneach ní scél sgei[n]mneach^^^ • i dtorchuir Eoghan Bél buidh- neach.

181 bathaíí/í. »82 chaidh. 183 recte Forggus : féach geinealach ríogh Oiligh ag Eoin Mac Néill, Archiv. Hib. II, lch. 37. 18* as. i^s ^tor. 186 Flann Mainistreach do cheap na ranna san. Tá an dán iomlán, as an Leabhar Laighneach, i gcló ó láimh Eoin Mhic Néill, Archiv. Hib. (A), II, Lch. 59 § 14 seq. Do bhaineas feidhm as do cheartú 24 P. 33. 18' síc MSS, léigh Forrgus. 188 sgeimneach, P. (P). LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE i/

Cath Chúile Conaíri [i Cera]^^^ • riana bhfoirinn^^o craobh chaomh crobhuing i dtorchuir Aodh agus Oilill.

Cath cúile Dreimhne for Diarmaid^^^ • deimhne^^- scéaloibh i dtorchair triochad^^'^ céad caoinidh • dona tréanoibh.

Is cath móna daire^^^ Lothair • co h'on cuirthe^^^ um Aodh mBreac go mbrígh^^*' • do-cersat ann seacht rígh Cruithne.

Cath Gabhra Liffe for Laighnibh • iomad gcomhlann ollghus iomghann^^^ meabhaidh re^^'^ bhFerghus 's^^^ ria nDomhnaU.

Trí bhadhna don dá mhac sin Muirchertaigh i gcomh-

íiaitheas go bhfuaradur bás ina dtighibh, ut dixit poeta :

Bliadhain-°° do dhá bhhadhain do chlos do Dheghdhomhnoll is d'Fherghos, marbh rí na^*^^ tíre gá thoigh, dhá mhac mhíne Muirchertaigh.

17. Duaibhseach inghean Duach Ghalaigh, mic Briain, mic Mhuirchertaigh mic Eachach Muighmheadhoin

máthair na deisi mac soin ; agus dob í aois an Tigherna

an tan teasta Domhnall agus Ferghus .i. naoi mbhadhna seasgad^°- ar chúig céad^"^. Trí mic la Domhnall Ilchealgach mac Muircheartaigh

.i. Eochaidh, Colga agus Aodh Uairiodhnach .i. rí Éirenn. Aodh Uairiodhnach mac Domhnuill Ilchealgaigh mic

Muirchertaigh .i. rí Éirionn. Isé"^'^^ ro bhris cath Slaibhre

íor Brannumh mac Eachach, ut dixit an file :

Is cath Slaibher^"^ • for Brannumh-"^ mac EachacA ollghuirm caomh an forrán • ro-bhris Aodh ollán^"' mac Domhnuill.

"» ar lár P. 1"« fhoirinn, P. i" for dh. P. 1^2 dreimhne P. "3 leg triocha, tricha A. "* mona daíre P. ^^^ cruthne A.

^'* ^^' ' siollabh san bhreis. iomghcoinw, agus báthadh ar an c,' P. 198 ^o'^ ' -" 202 rie, P. 9is P. ; ar lár A. hliacchain. an A. i^. 203 cccc, agus c eile neamhchruinn leó. 2"* Asse. ^os Vid Mac Néill, op cit, lch. 60, §20. 206 for bh. P. 207 ollain P. B i8 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Agus is^"^ aire adbherthe Aodh Uairiodhnach fris-*'^ " " .i. uaro einigh tigdís dó go dtiodhnuicfeadh an domhan " " dia mbeith fo a amus. Nó, uara iodhna .i. ar sluaghadh geimhridh no-ghná.thtcigheadh hheith. Nó uara iomorro thigdís dó ina chodhladh, agus iseadh-^"^ itbhereadh : crech, cuirm, ceól. Brí inghean Orca mic Eirc máthair Aodha Uairiodhnaigh. Ro chaith Aodh Uairiodhnach seacht mbhadhna i-^^ ríghe nÉireann conérbailt amhail asbert an íile [s]an rann so :

Aodh Uairiodhnach ina thoigh, mac Domhnaill mic Muirchertaigh, rí na rath-^^ reacht go riaghaiP^^ adbath iar seacht saoirbhhadhnaibh.

i8. Agus dob í aoís an Tigherna an tan sin tri bhadhna^i^ fichead agus cúig céad.

Dá mhac Aodha Uairiodhnaigh .i. Dáire agus Maol Fithrigh.

Maol Fithrigh iomorro dhá mhac leis .i. Maol Tuile agus Maol Dúin.

Maol Dúin iomorro, aonmhac les .i. Ferghal mac Maol Dúin. Ferghal mac Maol Dúin iomorro airdrí eisidhein agus is leis ro ficheadh na cathasa síos .i. cath Sléibhe Fuaid

áit i dtorchair Tnúthghal, ua Loingsigh rí Ua Méith, agus Cúraoi mac Dlúthaigh mic Conaill Creumhthuinn, agus -^^ cath Forcongradh Ua gCernaigh go dtorchoir leis ; agus cath Fionnabhrach for Laighnibh, dú i dtorchair

Aodh mac Cellaigh Cualonn ; agus cath Ruis, dú i dtorchoii rí Connacht, ut dixit poeta :

Cath'^i^ Sléibhe Fuaid ria bhFerghal • dus-farnaigh faoi-^~

Dlúthach nglé • a mbíoth Tnúthach is Cúraoi.

208 20) " " a,s. yi^ (7óir Anmann fén ainm sin. "^'> asseadli. ^ii na. 212 raith. 213 an focal so an ceann deireanach ar lch. io8 san Isgr. An ghluais

' .' seo faoi, i láimh iasachta : Hugo ob : an : D : 6io juxta Wad . . do gearradh an chuid eile le linn ceangail an leahhair. ^^* bliacchna ^'^^ sic MS. ; truailliú nó easnamh annso. ^i'Mac Néill, op. cit lch. 6o, §25 seq. -1" faoi : nglé : —raoi, déshiollbhaigh ó dhúthchas iad. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 19

Cath Fionnabhrach • for laochraidh Laighean na luamh- lann^^^ aobh^is na hÉirionn • i mbíoth Aodh mac Cellaigh Cualonn.

Cath i dtorchuir Innrechtach arg • Connacht cneadhmhar mac Dúnchaidh dúir • la mac Maoile--° Dúin la Ferghal.

Is i n-aimsir Fherghail iomorro ro feradh na frasa i n-oidhche-^i gheine Néill ag Lios na bhFras re taobh

Oihgh na ríogh .i. frass airgid for Othoin mhóir agus frass mheala agus chruithneachta for Othoin mbig. Cacht inghean Cheallaigh mhic Maolchobha--- rí Chinéil gConuill máthair Fherghail. Ferthar cath Almhaine eidir Fherghol mac Maoldúin agus Murchadh mac Briain

go dtorchair ann rí Éirionn .i. Ferghal iar gcaithemh

deich mbliadhna'^^^ isin ríghe ut dixit poeta :

Deich mbliadhna^^'* gan bhloigh meabhla

iO-chaith Ferghal fiaitheamhdha ; bás ríogh na robhladh roimhe

i gcath adhbhal^^^ Almhoine.

Ceithre mic la Ferghal mac Maoldúin .i. Niall Frosach ó dtá an rioghradh, agus Aodh Ollán-^^ agus Conchubhar

agus Colga ; agus dob í aois an Tigherna an tan soin

torchoir Ferghal i gcath Almhoine .i. sé bhadhna déag'^^''' agus sé céad. ig. Niall Frassach mac Ferghail mic Maoldúin, airdrí Éirionn. Isé^^^ rug an bhreath n-ordhuirc don mhnaoi

ima-2^ leanamh i n-aonach Taillten, an tan adubhairt

nár fhidir athair a mic ; agus do thuing nach raibhe fer K

aice ; agus nár taidhbhreadh'-^'^ mur aisling di é. ^, Sr^ D'fhiafraigh NiaU nár luigh'-^^ ben eile léi.^^^ [ju^^^. " Do luigh, ar sí. " " Créd ima raibhe dhuit ? I " A fer féin do luighe^^^ léi-^2 " glsi, " agus ní fhuair a toil uadha, gur roluigh^^^ lemsa do chosg a háilghiosa."

I 21' ina luamhlainM P. ^^^ aodh P. ^^" maol P. ^^i anoidhche. -'- Maolchopha. 223 ^ mbhaghna. ^^* mbliaghna. --' adpa/. 226 ollaÍM. 227 ^5 bliaíí/ína 228 asé. '29 jj^Q ^^" taihhreadh 232 23i 231 luid. 2g_ 233 luidhc. roluidh. 20 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

" Fíor," ar Niall, " an choimpert ro fhágaibh a fer

féin léisi ro-fhágsidhe agadsa í. Conadhé an fersin athoir

1 do mhic." Is amhlaidh ro bhádur an tan sin lucht an aonaigh agus duibhnéh do dheamhnuibh uasta isin aiér gur thuit

deamhan díobh for lár Tailltean i bhfiadhnuise^^^ bhfer

nÉireann .i. Sagart Insi Bó Finne ; agus ro innis gur

naomhadh Niah, agus gurab í deatach na deighbhreithesin

do sgaoil na deamhain uime for gach leath ; agus d'iarr an Sagart ar Niall guidhe tar a chenn dia thabhairt a

péin ; agus do rinne Niall an ghuidhe sin, agus do chuaidh

i dtarbha don tsagart. I n-oidhche geine Néill áano ro

feradh na frassa do nimh ut dixit poeta :

Trí frassa ard AiUine

ar ghrádh Dé do nimh : frass^^^ airgid frass'-^^ tuirinne P(^ agus frass '^^^ do mhil.

Mac Ferghail ba feramhail ar tosach'^'^ re a ghairm, an fhlaith--^^ ghasta ghenamhail, Niall Frassach a ainm.

Do thabhaigh "-'''* Niah iomorro bruid bhuanaidhbh-

seach^*" for Éirinn .i. céad giall gacha cóigidh, ut dixit

an íile :

Céd giall-^^ gacha héanchóigidh

ro thabhaigh Niall ní ; ro ba cródha an mhalairt a dtabhairt fo thrí.

Do chaith NiaU seacht mbhadhna i ríghe nÉireann

amhail dhearbhus an rann :

Niall Frosach mac Fhinnfherghail^'*- seacht mbhadhna gan baoithearnail

adbath gan locht a lí dhe, ag tocht d'í-*^ dia oihthre.

235abfiaghnuse. "b fj-ais. 2^7 thosach. »38 flaith. ^sii th^paigh. 2" buanaidphseac/í. 2^1 ghiall. 242 fhinwfergha//. ^43 jj LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 21

Do rad Niall iomorro an ríghe dá mhac .i. d'Aodh Oirdnidhe, agus do chuaidh féin dia oihthre co Róimh go bhfuair bás i ní Choluim Cille, amhail adeir an rannsa um dhiaidh^^^^ ^.gus do chuaidh a spiorad chum nimhe.

Aitheacht, inghean Chéin í Chonchubhair .i. inghean ^^e ríogh^^s Ciannacht , máthoir Néill Qúig mic la Niall ^^ mac Ferghail .i. Aodh Oirdnidhe agus Colmán, Ferchar. ^ Cúán agus Muirchertach.

20. Aodh Oirdnidhe mac Néill Fhrasaigh isé^'*'' ro

ghabh ríghe nÉireann ; .i. ón oirdneadh tugsat tuath agus egluis fair fris aderar Aodh Oirdnidhe ; nó adhorn^^* X no-deineadh iarna bhúain do chích a mháthar. Isé-*^ Aodh Oirdnidhe iomorro tug catha Droma Ríogh-49 inar thuit dhá mhac Domhnaill mhic

Murchaidh .i. rí Temhrach, agus Fiannachta, agus

Diarmuid. Sluaigheadh eile la hAodh Oirdnidhe i

Midhe gor rann í eidir dhá mhac Dhonnchaidh mhic

Domhnuill .i. Conchubhar agus Oihll. lonnarbadh Laighean fo dhí leis. Sluaigheadh eile la hAodh mac"^'>

Néill i Laighnibh gur rorann Laighin eidir dhá Mhuir- eadhach .i. Muireadhach mac Ruarac/í-^^ agus Muireadhach mac Broin. Is la hAodh Oirdnidhe torchoir Raghollach mac Vorilain^'^-^ lonnradh Laighean leis ó /^ O Chrích Cualann go Gleann dá Lacha. Chúig bhadhna

íichead d'Aodh Oirdnidhe i ríghe Éireann con-érbailt ag Áth dhá Fherta i Shabh Fuaid, la Maol Cano^^-^, ut

dixit etc. :

Aodh Oirdnidhe don réim raith cúig bhadhna"-'^ fiched fíormhaith fríoth fáth a leachta re a luadh ag Áth dhá Fherta fhiorinfhuar.-^^

Sé mic la hAodh Oirdnidhe mac Néih Fhrassuigh, .1. Niall Caille, rí Éireann, agus Maoídún, agus Diarmuid, agus Fógartach, agus Bláthmhac, agus Maolcallann.

^** 24e dhiaigh. 245 j-j amathoir .n., agus .n. os cionn caret. '-"i 2<'asé 248adhornn. 249 j-igh. 250 ^^ (?) j-uaraíd^.

•^' f fi " — , MS. Slógad la Aedh iarum for Cenél Conaill i torcair " Rogaillnech niac Flaithgusa AU, 814. ARE, bis, A.D. 810 [recté 815) ' Roigheallach mac Flaithghesa ' agus ' Roghallach mac Flaithiusa ' a ainm ann. 253 _ j^jdoi Canaigh ancorita Lughmhaidh d'éag, 814, A.U. 25* bliaghna. ^ss fhionMÍhuaú'. 22 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Dúnlaith inghen Fhlaithbhertaigh .i. rí Thíre Conoill, máthair Aodha-^'' Oirdnidhe. 21. Niall Caihe mac Aodha Oirdnidhe, rí Éireann

isé^^' tug ríghe Laighean do Bhran mhac Faoláin ; agus ro loisgeadh Midhe leis go teach Maolconoc. Ríoghdhál é^^s mhór la Niall Caille i gCluain Conoire Tomain eidir féin agus Feidhhm mac Criomhthuinn, rí Caisil. Argain bhFer gCeall agus Dealbhna Eathra la Niall. Ro báthadh

Niall iarsin i gCalloinn Sléibhe Fúaid, ut dixit poeta -^^ an rann :

X" Borb a thalloinn isan tír,

i olc a dhíol gCalloinn chruaidh ; y^ tánoic baroinn isin sléibh do bháthadh Néill rodhuinn ruaidh.

Meadhbh inghen Inreachtuigh, .i. rí Connocht máthair

Néill Chaille. Do chaith Niah 13 bhadhna i ríghe

nÉireann amhail dherbhus Giolla Moghuda :

Deich mbhadhna ^^^^^^^^-"1 fa thrí Niah mac Aodha Oirdnidhí ón gCalloinn gcahno ros-báidh y fuair tahainn n-anma ardháigh."'^^

Niah Caille dano, sé mic leis .i. Aodh Finnhath agus Duibhinnreacht agus Aonghus agus Carrbhaothán agus Muirchertach agus Braon.

22. Aodh Finnhath mac Néill Caille, rí Éirionn. Isé26=' ro airg Midhe go huihdhe, agus Lorcán mac Cathaí7, rí Midhe do dhalládh. Agus ionnradh Connocht leis

bheos ; agus cathshraonadh mór for Ainbhithe mac

Seannalain^^* mic Aodha, rí ConuiUe leis ; agus ár mór for gahaibh Locha Feabhail, óir tug fiche ceann-^^ uathoibh go haonbhaile agus éadáil a longphuirt uile.

Cathshraonadh eile-'^'' for gallaibh agus for Laighnibh

gur marbhadh leis Flann mac Conuing, rí Bregh, agus

"s ^^^ "6aea (?). 2" ase. ge. 25> p an r. h\Í3ig\iain. 262 ardhaigh. 263 ^sé.

26* ' dearmhad éigin annso : Raoinedh mór ré nAodh mac Néill ocus ré Flann mac Conaing íor Anfidh mac nAedha co nUlltaibh i Tír Conaille Cerd,' Chron. Scot., A.D., 864,=ARÉ, 862 =AU, 863. 265 ' dá fhichit décc cend,' ARÉ, 864, AU, S65. 266 ,-]', LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 23

Diarmaid mac Eidirsceoil rí Locha Gabhar, agus goill iomdha do marbhadh ann um Charolus mhac Amhlaimh. Fachtna mac Maoldúin ríogh-dhamhna an Fhochla do

mharbhadh i bhfriothghuin'®'^ an chatha soin ó Aodh

Fhinnhath ; agus Laighin ó Áth Clíath go Gabhrán d'argain leis.

Ro chaith Aodh Finnhath sé bhadhna dég i ríghe

nÉireann, con-érbuilt i nDruim Ineasgluinn-^^ ut dixit

poeta :

x^odh Finnliath, féinnidh Oihgh a sé déag re díanoighidh ég ríogh na rodhuain gan roinn

i nDruim adhfhuair Inesgloinn.'^^^

Frass fola d'fherthoin for Dumha nDéisi i gCianachta go raibh ina spairtibh cró ag tairringire báis Aodha X^ Finnléith. Gormlaith inghean Donnchadha mic DomhnuiH rí Midhe máthair Aodha Finnléith.-'^° [Dhá

mhac ag Aodh Finnhath]-"^ .i. Niall Glúndubh rí Éirionn,

agus Domhnall rí Oihgh .i. sinsear Mhéglachloinn, ut

dixit an file :

Dá mhac Aodha Finnhath Fáil i/ M CJJíJ

1 Niall agus Domhnall dreachnáir ; izc-.

I clann Lachloinn ó Dhomhnall ndron i is clann Néih ó Niah Ghlúndubh. ]

23. Niall Glúndubh, mac Aodha Fhinnléith ro ghabh

airdcheannus Éirionn iarsin ; agus is-'^ uadha ainmnighther clann Néill. Isé^"^ an Niall Glúndubh sin do mharbh"^'^* mórán do Ghahaibh is do Ghaoidhealaibh um j-íg]^27 5 Cairge Brachuidhe agus um thaoiseach Ua gCearnaigh, agus um thaoiseach Ua nDonnagáin .i. Maol Finne"^'^^, agus um Fherghal mhac Muireagáin, taoiseach Ua gCriomhthuinn. Niall Glúndubh go bhforgla bhfer nEireann do dhol isin Mumhain, agus Donnagán mac

Flannagáin do thuitim leis.

Trí bliadhna^''"' do Niall i ríghe Éireann, agus a

*^' affriothguin. ^'"* aneasgluinw ^69 enesccloinw. -"' Fh. "''^ focail dá sórd ar easnamh. ^'" as. ^'^ ^sé. 2'«ARÉ, 915. 2" ri. 2'6 ^ec/e Finnéin. "7 bliaghna. 24 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

mharbhadh i gcath Átha Chath^"^ go maithibh bhfer

nÉireann uime ,i. Conchubhar ua Maoileachloinn, ríogh- rí dhamhna Éirionn ; agus Aodh Mhag Eochagáin, rí Uladh ; agus Maolmithidh mac Flannagáin, Breagh ;

agus Maolcraoibhe mac Duibhsionna-^'^, rí Oirghiall ; agus Ceallachán mac Fógartaigh^^" rí deiscert Breagh-^^; agus Eireamhán^^^ mac Cinnéidigh, rí Cineóil Maine, agus mórán eile amhuil dherbhus an file ag teacht tar

bás-^^ Néill Ghlúnduibh isin rann :

Niall Glúndubh mac Aodha an óir,

trí bliadhna284 d'ua Néill nertchóir ; ag Áth Cliath luidh fo lannaibh liach a ghuin do ghlasghallaibh.

Maol Muire inghean Chináith .i. rí Alban, máthair

NéiU Ghlúnduibh. Trí mic la Niall Glúndubh .i. Muircheartach agus Conuing agus Maolciaráin. 24. Muirchertach na gCochaJl gCraicenn, mac NéiII

' Sluaigheadh Ay Ghlúnduibh do ghabháil ríghe Oiligh-^^ na gcocholl gcroicionn do dhénamh leis isin gheimhreadh, deich céad-^^ laoch a líon, agus cochall croicinn um gach y laoch dhíobh. Orgain Insi Gall leo ar tús, agus dol iar sin go Caisiol go dtard Ceallachán mac Buadhacháin a leis loisg Cinn Coradh go dtard láimh ; gur teach ;

Conchubhar mac Taidhg, rí Connacht a láimh leis ; agus bhádur géill tuaiscirt Éireann leis d'ionnsuidhe an deiscirt,

.i. Loingseach mac Aonghusa, rí Line agus airdrí^^'^

rí Átha Cliath ; agus Uladh ; agus Sitreg mac Amhlaimh, Lorcán mac Breasuil, rí Laighean. Agus ar dtoighecht timchioll Éireann maguairt do Mhuirchertach don turus sin tug géill Éireann go hOileach. Agus do thiodhluic Muirchertach na géill sin uile dá bhráthoir gaoil do bhí

i bhflaithemhnus Teamhra an tan sin .i. Donnchadh mac Floinn mhic Maoilsheachloinn. Sluaigheadh eile la

Muirchertach i Laighnibh go dtard cath do rígh^^s

Laighean i ndioghuilt a athar, agus do mharbh rí Laighean

'"«ARÉ, 917; AU 918/9. «" Ua Duibhsionaich, ARÉ. 280 Foghartai^A. ^si bj-gadh. 282 Cromman, ARÉ. -83 bhás. 284 bUaghna. 28^ ' ' ' ' chur nÉireann ar dtúis ; a bháthadh san agus Oili^h do 286 28? j-j os a chionn i láimh iasachta. jq jqo. (p Ard). 28« LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 25

isin gcath sín .1. Cerbholl mac Muiregáin ; agus do TÍghneadh foirionn-^^ fíoráloinn ceangailte dá chnámhoibh,

ut dixit GioUa Brighde Mac Conmidhe :

Foirionn do luirgnibh Laighean inar gcerdchoibh cumhdaigher,

íir chorra ar chlároibh ar sen do chnámhoibh loma Laighen.

Do chaith Muirchertach na gCocholl gCroicionn 17

mbhadhna-^° i nOileach íar sin, iar dtabhairt orlamhus Teamhrach do Dhonnchadh mhac Floinn amhuil dherbhus

an rann :

Seacht mbliadhna-^^ dég nocharbh fhann do Mhuircheartach na gcochall le gahaibh-^^ Átha CHath cain ar áth Fhir Diadh^^^ go dtorchair^^^.

Earcamh inghean Ainbheith mic Aodha, máthair Muirchertaigh na gCocholl gcraicionn. Ceithre mic la

Muirchertach mac Néill Ghlúnduibh, .i. Domhnall, rí Éireann, agus Flaithbhertach rí Oiligh, agus Murchadh agus Flann. 25. Domhnall Ard Macha mac Muirchertaigh na

gCocholl gcroiceann do ghabháil ríghe nÉireann ; agus -^^ Laighin ó Bherbha go fairrge do lomargain leis ; agus

ionnradh m.óva.áhbhaP^^ san Midhe ; agus tug géill agus

eidire Dál Riada leis ; agus do chuir luinges mór ar Loch nEachach gur milleadh an Trian Toir go hiomlán leis. Giolla Comhghuill Ó Canannáin, rí Chinéil gConuill do mharbhadh leis. Feacht oile do chuaidh Domhnall d'argain Laighean go nderna forbhuis dá mhíos forra. Domhnall iomorro do bheith ag éisteacht re healadhoin i nArd Macha, agus nár léig iomnáire dhó éirghe gur mharbh a fhual féin é, mur adeir an íile :

Domhnall ua Néill go meadhoir ag éistecht re healadhain, sgél do chuir na slóigh fa seach,

go bhfuair bás i nArd Soileach.

2'* .i. na fithchille. 290 aw focal ri (=rí) os cionn caret 'na dhiaidh seo i láimh iasachta ^^i (? lámh Chathail Uí Chonchubhair). mbliaghna. ^**- gaill. 2^3 Fhirdia. 294 attorcair. 2»Ms. ^ss jnoradpa/. 26 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Do chaith Domhnoll 24 bhadhna-^^ i ríghe nÉireann

amhail dherbhus an rann :

Gabhus Domhnall ua Néill nert cheithre mbhadhan fichead ré ; marbh arg fatha na freagra ~J

i nArd Macha an mhóireagna.

Ceithre mic la Domhnoll Ard Macha .i. Muirchertach agus dá Aodh agus Muireadhach. 26. Muirchertach Midheach mac Domhnuih Ard Macha do ghabháil ríghe nUladh, agus damhna airdríogh^^*^

Éirionn ' ;^gus do bhí naoi mbhadhna fichead isin ríghe go bhfuair oidhidh-^^ la hAmhláimh mac Sitrig^"",

rí gall, ut dixit an íile :

Muircheartach Midheach meardha naoi mbhadhna déag^"^ deighleabhra ; beag d'fhairbríogh tarla ina theann do dhamhna airdríogh'"'"- Éireann.

27. Aodh, mac Domhnuill Ard Macha mic Muircher- taigh na gCocholl gcroicenn do ghabháil ríghe nUladh,

.i. Aodh Craoibhe Tolcha. Is^°^ leis torchoir Eochaidh ^ mac Ardghoil, agus a mhac .i. Cú Duihgh agus Gairbhidh^"'* agus Dubh Tuinne, agus ár adhbhol maille

riú ; agus do bhí Eochaidh mac ArdghaiP"^ deich céad^°® ; agus^""^ urdháil re hAodh Ua Néill go Craoibh Tulcha^"^ fa rian tréan. Baoi Eochaidh a urdháil soin agus deich céad^''^ dá n-iomurcaidh. Do chaith Aodh Craoibhe

Tulcha 16 bliadhna i ríghe nUladh, ut dixit poeta :

Sé bhadhna derbhghlana déag d'Aodh Craoibhe Tulcha an tromghég, rí do mhughaidh mac Ardghail slat nár chubhaidh comhardaidh.

"' mhhadhna. ^^^ airdrí. =-» oighidh. ^oo sithrig. 3"! .19. mhliadhna. ^°- a.hdTi. ^°^ as. »0 4 gairphidh. ^os Ardghair, AU, ARÉ. ^"^ lo .c. ^'" tá íruailliú éigin san chuid eile den abairt seo. Is dócha go nieasann sé a rádh go raibh Eochaidh a dhá oiread sluaigh le hAodh san chath.

308 ' TVo'^a ar an chliathán i láimh chathail Ui Chonchubhair : Cath Cntibhe Tulcha A.D. 1004 ; acht 1003, ARÉ, AU ; 1002, Chron. Scot. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 27

Dearb[h]áil, inghean Taidhg an Eich ghil í Chon- chubhuir máthair Aodha Craoibhe Tulcha. 28. Flaithbhertach an Trostáin, mac Muirchertaigh Midhigh iomorro do^^^ ghabháil gialla Uladh go hiomlán ; agus ro marbhadh Cú Uladh, rí Leithe Cathail, leis ; agus do bhen gialla agus eidire do ghallaibh Midhe agus ^ Mumhan. lonnradh Leithe Cathail leis agus marbhadh

Aodha mic Tomoltaigh ; agus eidire leis ó Niall mac

Duibh Tuinne ; agus losgadh dhúin Eochaidh. lonnradh Fánad agus na dTuath leis, agus Ua Maoldor'aidh do chur ar ionnarba i gConnachtaibh, agus Flaithbhertach dá leanmhuin, agus maidhm Trágha nEothuile do thabh-

airt fair. Flaithbhertach do dhol don Róimh ; agus ón trostán Rómha do ghabh ainmniughadh ; agus bás creidmhe d'fhagháil dó iar gcaitheamh dá bhhadhan déag agus dá fhichead i ríghe nUladh amhail dherbhus

an rann :

Dá bhhadhain^i'' caoga gan chlaon ba rí Flaithbhertach fíornaomh ; fríoth go humhal 'na urláimh críoch Uladh gan iomarbháidh.

29. Aodh Athlamhain, mac Flaithbhertaigh an Trosdáin do ghabháil ríghe nUladh i ndiaidh^^^ a athar, agus do chaith fiche bhadhain isin ríghe amhail dherbhus an

rann :

Fiche bhadhain ga ferr fios Aodh Athlamhain áirmheas do ; tarla a dheghaiF^- re Fiadh Floinn tré mheabhail do MhagLachloinn.

30. Domhnah re n-abarthaoi an tÓgdhamh .i. ar X threisi, mac Aodha Athlamhain do ghabháil ríghe nUladh, agus a mharbhadh le cloinn Lachloinn iar gcaithemh chúig mbhadhna^i-^ isin ríghe ut dixit poeta :

Domhnall mur dhamh ós ealbha chúig bhadhna^^'* ós iath Airdeamhna ; ó MhagLachloinn fuair oidhidh-'^^^

i n-uair altroim fhíoroinigh.

3"^ go. 310 bhliagham. "i andiaigh. ^'^- adegh. 31* mbliaghna. ^i* bliaghna. ^is oighidh. 28 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Aois an Tigherna an tan sin 1234. ^^^ 31. Flaithbhertach Locha Feadha do ghabháil na ríghe fria ré trí mbhadhan, agus a mharbhadh le Mag

Lachloinn iit dixit [poeta] :

Flaithbhertach ba ferdha dáil ^^'^

trí bhadhna nar bheg n-iomráidh, tug fás ar chumhaidh ó gCuinn mur do mhughaidh MagLachluinn.

32. Conchubhar na Fiodhbhuidhe, mac Flaithbhertaigh Locha Feadhí? do ghabháil na ríghe go ceann deich mbhadhan, agus a mharbhadh le Cloinn Lachloinn,

, amhail fhoirgleas an íile :

Conchubhar na Fiodhbhuidhe féin deich mbhadhna ós Eamhain fhóidréidh, do bhí an dornghalach dín-''^^ sgol 'na rígh'^i^ ollbhladhach Uladh.

33. Tadhg GHnne mac Conchubhair na Fiodhbhuidhe do ghabháil ríghe nUladh go ceann secht mbhadhan^-" go

dtorchoir le MagLachloinn, ut dixit poeta :

Tadhg Ghnne, fa gég^-^ ós íiodh, seacht mbhadhna an t-ardfhlaith iodhan, triath Uladh 'ga mbí^-'^ gach buaidh, rí na gcuradh ón gCraobhruaidh.

34. Muircheartach Muighe Lughan do ghabháil ríghe nUladh go cenn chúig mbhadhan^-'^ agus é féin agus a chethrar mac do mharbhadh le Clainn Lachloinn mur

adeir an file :

Cúig bhadhna ba rí go rath Muirchertach Muighe Lughan, slat do benadh as a bun 's a chethrar mac do mharbhadh.

^^^ deir an tOllamh Séamus Ó hógáin liom gurab é TO41 an bhliain "t ^is cheart. dháil. díon. "'' rí. ^20 ghecAí mbliaghaw. ^21 gheg. ^'^'^ mbíadh agus ' adh ' do chur chun bealaigh. ^^* mbliaghna. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 29

35. Aodh, re n-abarthaoi an Macaomh Tóinleasg, d'fhágbháil do Mhuirchertach Muighe Lughan i mbroinn^-^

inghine í Fhloinn ; agus nír mhair don fhuil ríogh mun amsin acht é. Agus iar mbreith^^'^ an mhic sin oiltior é

i dtigh í Fhloinn, .i. a sheanathar ; agus an tan do chuala

MagLachloinn sin do chuaidh go tigh I Fhloinn d'iarraidh an mhacaoimh, agus fuair MagLachloinn Aodh 'na shuidhe i gcathaoir ar lár an tighe, agus nír éirigh roimhe. " Is^-'' tóinleasg an macaomh," ol MagLachloinn.

Conadh dhe sin do len an forthóra^^-'^ anma é, .i. an X^ Macaomh Tóinleasg.

Cuires Ua Floinn an Macaomh Tóinleasg iar sin i n-iomfholach, áit nach ráinic cumhachta MegLachloinn é. An tan iomorro ba-^-^ hionghníomha an Macaomh Tóinleasg fásaidh comhfhuachadh cogaidh eidir é^^^ féin ^v agus MagLachloinn, ionnus gur airg a n-urmhór, gur thuitedar deghdhaoine Chloinne Lachloinn leis uile, agus • MagLachloinn féin fa dheoidh,-'^^" agus gabhus Aodh ^^^ ríghe nUladh co cenn caoga mbhadhan : agus tuites le Cloinn Lachloinn ar thaobh aisse for Shabh'-^- Fúaid, ut dixit an file :

Énmhac Mhuirchertaigh mian sgol caoga bliadhan gan. bhernadh^'^^,

rí Uladh dar chlaon gach call, an tAodh fa humhal d'anbhfann.

Aodh Méith .i. sinnser Chloinne Aodha Buidhe, agus NiaU Ruadh dhá mhac Aodha re ráidhter an Macaomh Tóinlesg. 36. Aodh Méith mac Aodha do ghabháil ríghe nUladh re ré 13 mbhadhan, ut dixit an file :

Aodh Méith a múr na hEamhna feadh a ré gan fhreasabhra,

rí riaghla ad-féd na fádha, trí bhadhna^^* dég diongmhála.

*2^ amproiriM ^^^ mpj'eith. ^"'' As. *27 ^^* ^-^ (?) forthórmach ; vici Cóir Anmann, 6i. pa. se. 330 dheoigh. ^^i mbliagna. 332 sUaph. 333 5 • lom. 334 bUagna. .

30 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

37. Niall Ruadh do ghabháil ríghe nUladh iarsin, agus a ég fa chenn míosa i dTulaigh Og ut dixit [poeta] :

Niall Ruadh 'ga réir mur gach rí aithgherr re héinmhí reimheas ; géill Gaoidheal ag techt dá thoigh, nert gun aoinfher ós Ulltaibh.

38. Brian Chatha Dúin mac Néill Rúaidh d'ionnarbadh do Chloinn loinnghníomhaigh Lachloinn i gConnachtuibh, agus do ghabhsad féin an ríghe, gur éirigh nert Briain tarrsa, agus do hairgeadh leis ó Thulaigh Óg go Sliabh

Truim ; agus tugadh cath Caimeirghe^-'^^ leis, áit inar cuireadh deargár Cloinne Lachloinn, agus inar thuit Mag

Lachloinn féin, agus a mhac ; agus tug Brian tuarustul mór each agus airm agus éiáeadh do Mhaoilsheachloinn Átha Senaigh a haithle chatha Chaimeirghe^^^, inar thuit Domhnall MhagLachloinn agus a bhráithre. Brian Chatha Dúin mac Néill Ruaidh do ghabháil ríghe nUladh, agus tug tuarusdul do Ghaoidhealaibh Éireann i gCaoIuisge, agus do Chathal Chroibhdherg Ua Chon- chubhair, agus d'Fhinghín Reanna Róin MhegCarrthaigh, agus d'Ua Bhriain, agus do Mhac Murchadha, agus do

Ghaoidhealaibh Laighean archeana ; agus níor iarr ar son a dtuarustuil orra acht goill d'ionnarba as dúthaigh gach duine aca féin. Do ionnarb Síol mBriain agus Clann

Charrthaigh goill Mumhan go mbádar^^^ i Rinn Róin ;

agus do radsad cath dona galloibh annsin ; agus marbhthur Finghín Mac Carrthaigh ann, ionnus gur

ghabh ainmniughadh uadha d'éis a bháis .i. Finghfn Reanna Róin.

Isé-'^-'^' Brían tug cath Ciannachta for gallaibh Uladh ; agus cath Muighe Cobha dar ionnarb goill agus gall- ghaoidhil a hOirtheroibh^^^ agus a Muigh Cobha^^^; agus do chuir goill an chóigidh uile a Leith Cathoil.

Do chaith Brian Chatha Dúin ocht mbliadhna dég i

n-airdcheannus an chúigidh, agus torchuir iarsin i gcath

''* ^^^ caimeirge ; i gCo. Thír Eoghain, 1241, AU. m.-pdittar ^^' Asé. ^^' hoirrtheroibh. ^^* do moigh copha.

i LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 31

Dúin la Danaroibh, agus urmhór Gaoidheal Éirionn maille fris, ut dixit an file .i. GioUa Brighde Mac Conmidhe:

Ocht mbhadhna déag^^" do Bhrian Breagh ríoghdhamhna tulcha Tailltean,

go dtugadh cath i nDún dó a rath ar gcúl níor chlaochló.

Cipdh trácht, ní raibhe an neart céadna i gCloinn

Lachloinn ó do rad Brian dílgheann i gcathCaimeirghe^'*^ orra ; agus níor bho machtnadh soin^^'^ uair do dhícheann Brian aoinfher dég dá láimh féin isin gcathsin díobh, amhail as-bert an íile :

MagLachloinn uadh gan eighre X tosg Bríain i gcath Caimeirghe ; fiú a écht a laoidheadh leam, an t-aoinfhear dég do dhíchenn.

39. Domhnall, mac Briain Chatha Dúin do ghabháii ríghe nUladh. Cath Craoibhe i dTulaigh Óg do thabhairt^^^ do Dhomhnall Ua Néill, agus Brian mac Aodha Buidhe^^^^ do mharbhadh ann, agus forgla gall Uladh uile do thuitim isin gcathsin. Isé^'*^ an Domhnall sin tug tomhus ar tús do ghallóglachaibh, .i. do Mhag

Buirrche ó bhfuilid Clann tSuibhne ; agus is do chothughadh cogaidh fria Clainn Aodha Buidhe tug Domhnall an bhuannacht sin amach. Do sgrios Domhnall an taoibh sin^'*^ goill a hOirthear- oibh^'*'^ agus a híbh Eachach, agus a Cianachta,^'*^ agus as an tuaiscert uile, agus do rónsad clann Bhriain feronn \ cloidhimh dona críochaibh sin i n-éaruic Aodha Oig Uí Néill ; conadh iad féin agus a gclann dlighes cíosa agus x^ béusa na bhferonn sin. Do ghabh Domhnall nert mór for Cloinn^'*^ Aodha Buidhe, agus do marbhadh Somhoirle Ua Gairmfhleagh- aigh leis, agus do marbhadh fós Domhnoll Óg agus a mhac .i. Niall Cualanach. Do chuaidh Domhnall dá

oilithre don Róimh iarsin ; agus ar dtoighecht ón Róimh

340 -^ 341 cameircce. ^*^ son. ^*^ thapairt. ^** bhuidhe. ^*^ Asé. ^*^ sic MS. an tan sin. ^*'' hoirthearoiph. ; (?) ^** cia.nna.chta,. ^*' chloinw. 32 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

dhó fúair bás creidmhe ag Loch Laoghaire, iar mbeith

dá bhhadhain^^" agus trí fichid i ríghe nUladh amhail

^ fhoirgleas an rannsa romhoinn :

Domhnall mac Bríain fa borb sluaigh seasgad-'^^i dá bhUadhain síorbhuain ; iath Gall fa chion do chomhchuir an crann ós fiodh d'Eoghanchaibh.

40. Aodh mac Domhnoill mhic Bríain Chatha^-^- Dúin

do ghabháil ríghe nUladh ; agus isé^^^ tug maidhm Baile Dálaigh agus maidhm Reanna Sibhne for Cloinn^^^ Aodha Buidhe, agus do hionnarbadh Énrí mac Briain

i nAlbain leis. Agus isé^^'^ tug maidhm Rátha Conghoil for Oirghialla. ^ Do chuaidh clú agus alla^^^ agus ardnós Aodha fa iarthar Eorpa uile ar thruime a thuillmhe agus a thuarus- tail agus a thiodhluigthe, agus ar dhíol dámh agus deoradh, agus ar dháil tséad agus ma.omeadh d'éigsibh agus d'ollamhnoibh. Is ann, iomorro, do bhí a dhúnárus

agus a bhaile bunaidh isin Fhraochmhoigh ; agus do bhádur trí fichid^^^ teach comhladhach comhdhaingen

isin mbaile sin i n-égmuis príomháruis an ardfhlatha, .i. fiche^^' teach ina ndíoltaoi éigsi agus ollamhoin agus

ánroith Eireann ; agus da fhichead^^^ teach ina náíoltaoi dámha^^^ agus deoraidh agus lucht mionduas olcheana.

Do chuir Ua Conchubhair .i. rí Connocht duine dá

mhuinntir féin .i. Diarmuid na Cloiche Ua Conchubhair do bhreith tuarusgbhála Aodha Uí Néill chuige. Ciodh trácht, iar n-iompódh do Dhiarmuid tara ais go Cruachain,

áit i roibh Ó Conchubhair, adubhairt^*'" go raibhe féin i ndúnadh Aodha í Néill, agus nach bhfaca a ionshamhaiF^^

d'árus ag rígh ná ag roithigherna i nEirinn. " Uair is^^^ ann as ha féinnidh^^^ fíorchalma, agus V amhus airmneimhneach,^^-* agus banntracht buananála,^'^^ éigsi agus ollamhain agus aosa gacha dáno olcheana. Agus do chonnarc féin," ol Diarmuid " teagh uaigneach

óla i mbaile^^^ Aodha í Néill, agus do áirmhios chúig

350 bliagham. ^ói i^. 352 catha. ^^^ asé. ^^* chloinw.

355 ' ' ^ê 35- ^ss ailo ; cm allatas, clú contrib. 5^ ^x. ^\ 359 damha. êo agus adubAazVt. êi ion>zshamhai7. 362 ^s. 363 ÍQindidh 364 airmneimhneacha. 365 buánanala. 366 ampaile. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 33

cloidhimh dég agus naoi bhfichit ara raibhe^"'' domnchla

óir i n-airde ós ceannaibh'^^^ na gcuradh ann, i n-égmais cloidheamh go mbeirtibh airgid nó iaruinn."

Conadh í tuarusgbháil na hoinne forbla tnútha^^^ annsin. Do chaith Aodh an Fhraochmhoighe ocht mbhadhna

dég is dá fhichgt i ríghe nUladh, agus ní clos gur ér éinnech do thruagh ná do thrén an feadh sin amhuil

dhearbhus an rann ag techt tar a reimhios :

Fuair Aodh an FhrsLOchmhaigh réim áigh ocht mbhadhna ar chaogaid chomhláin ; mór n-iath do fhuaidh a hEamhain ag buain giall do Ghaoidhealaibh.

41. Niall Mór do ghabháil na ríghe iarsin tar éis Aodha, agus do bhí ag táthughadh na dtuath agus ag ceannsughadh na grcíoch, agus ag díorghadh na ndroch-

dhaoine re reimhios 32 bhliadhan go bhfúair bás i gCinél

Fhaghartaigh amhail dhearbhus an rann :

Dhá bhhadhain triocha, dearbh dhamh, Niall Mór airdrí Uladh,=*'0 nós gach ríogh dhá fhréimh roimhe re a ríomh san réim ríoghraidhe.

42. Niall Og, mac-'*"^ Néill Mhóir do ghabháil ríghe nUladh. Isé^'^"^ tug maidhm an lubhair^'^ ar ghallaibh,

áit inar cuireadh ár adhbhalmhór orra ; agus tug braighde fher mBreagh-^'^^ agus Teathbha^^^ agus Bréifne í

Raghallaigh leis. Niall Óg iomorro do dhol i gConnacht- oibh go dtáinic Domhnall mac Muirchertaigh agus Tomaltach mac Donnchaidh agus Ruaidhrí Ó Dubhda ina chenn agus forgla bhfer Connocht uile go dtorsat^'^

a mbraighde 'na urláimh ; agus do dbáil Niall ar madh naoi'^'^'^ a thuarustul da gach aon d'uaishbh Connacht. lonnradh na Midhe la Niall Óg, agus Tighernán Ua

_ ^

**' raiphe. ^*** arna atharrú ó ' acceanwaibh.' *^* truailliú éigin ar an seanfhocal so ; (?) t. na háine forbba tnútha. ^'° Siollabh ar easnamh. ^'^ mach. ^'^ Asé. ^'^ iuphair. 3'* mpreagh. "^ teabhtha. *'^ (?) leg. dtardsat. ^'' is deacair a rádh ciaca ' dh ' nó ' g ' atá os cionn ' m ' san nod

' ' ar Muigh nAoi. do amdh ; (?) C 34 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Ruairc, prionnsa na Midhe, agus an Dúdálach agus Seiffin Dufait do mharbhadh leis. Gabháil timchioll Tíre Conuill agus umhla do bhúain asta, agus an tír do roinn ar dhó eidir Toirrdhealbhach Ua DomhnaiU agus Conchubhar, mac Seaáin Ví Dhomhnaill. Tug Niall Óg, iomorro, trí madhmanna for gallaibh^"^ Leithe Cathail, agus maidhm Machoire an Chroinidh for gallaibh'^'*

Moighe Oirghiall ; agus ionnradh Leithe Cathail, agus

mac Seain Biséad do mharbhadh leis i n-éruic Mhic

Giolla Muire. Teach do dhénamh la Niall Óg i nEmhain

Macha ; agus adeirid na heolaigh gurab é do rinne

fleadh^^" na hEamhno fa dheoidh^**- i nÉirinn. Agus do

chaith deich mbliadhna i ríghe nUladh, go bhfuair bás

i Seanmhuigh, ut dixit an file :

Fuair Niall Og nár eitigh fer deich mbliadhna fa hard áiremh, go nderna adeir an senchaidh íleidh na hEamhna d'Éirennchaibh.

An Niall Og sin dano agus Cú Uladh, agus Aodh Óg agus Seaán Súilidh, agus Maoileachloinn agus Énrí Aimhréidh, clann Néill mhóir annsin. Brian agus Eoghan agus Toirdhealbhach Mart trí mic Néill Óig annsin. 43. Énrí Aimhréidh, mac Néill Mhóir, mic Aodha mic DomhnuiII, mic Briain Chatha Dúin do ghabháil ríghe

go roinertmhur ; agus do chaith sé bliadhna isin ríghe re díol dámh agus deoradh, éiges agus ollamhan, amhail

^ fhoirgles an rann :

Sé bliadhna-^'^- don tríath nár thréith geall Eirionn d'Énrí Aimhréidh, do bhí an t-óigfher re díol dámh 'na ríogh ar an gcóigeadh gcomhlán.

44. Brian, mac Néill Óig do ghabháil na ríghe go

rathmhur, agus a'ég i gcionn leathbhhadhna, ut dixit

poeta : Brian mac Néill Óig, áiriomh gar, leithbhliadhain d'éis a athar, do bhí sé 'na chenn cosgair cenn a ré go rángustair.

"sforgh. ""fiirgh. 380fleagh. »" dheoigh. »32 hhaghna. X ^. /^íIm^Ji^ ^ %^ ?A^oi^^\f.m.

LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 35

Domhnall agus Brian agus Aodh Ruadh agus Niall agus Ruaidhrí, agus Seaán, agus Énrí Óg clann Énrí Aimhréidh mhic Néill Mhóir annsin. 45. Domhnall mac Enrí Aimhréidh do ghabháil ríghe •U-^ '

' - nUladh ; agus do chaith agus do chosoin an tír/ agus X ,d.U^

tug riaghail chert chomhthrom-^^^ san gcúigeadh ; agus

do chaith seacht mbhadhna i mórchonách chóigidh chaomhthorthaigh Conchubhuir, amhail dherbhus an

file isin rann :

Rí Uladh ba doirbh a dhréim Domhnall mac Enrí Aimhréidh ;

cert riaghla do roighne an rí, seacht mbliadhna d'oighre Énrí.

46. Eoghan mac Néill Óig do ghabháil ríghe nUladh^ agus adeirid na hughdoir agus na heólaigh nach bhfuil

acht ríomh reuUann nó gad um ghaineamh agat dol i X gcenn cormtuis nó comhairmhe a nderna Eoghan mac Néill Oig fa Éirinn ag dílghenn a námhad agus a nemh- charad, ag sgrios agus ag díothláithreadh aosa uilc agus ainrechta agus égóra, agus ag congmháil na riaghla ríogh go roidhíreach. Do bhí Eoghan mac Néill Óig

fiched i chúig bhadhna gcomhfhorbus an chóigidh amhail x;

do chan an file ;

Chúig bliadhna fichead, fíor dhamh, fuair Eoghan ardfhlaith Uladh ; tearc rí badh cóir 'na chomhar rí do-chóidh tar Conchubhar.^^^

Enrí agus Feidhlim agus Art^^^, agus Aodh agus Domhnall agus Brian agus Muirchertach agus Seaán^^* Buidhe [agus] Eoghan Óg, clann Eoghain mhic Néill Óig sin. 47. Enrí mac Eoghain do ghabháil na ríghe iar sin, agus do bhí seasgad bhadhain^^" go buantiodhlaigtheach

i ríghe nUIadh gan imreasan ag táthughadh na dtuath agus na dtreabh agus na dteallach ro bhaoi fóna thighernus

féin ; agus ag tennadh a chíosa agus a chána foi

^se *** cert comhthrom. ^** tar ch. '^^ Airt. ggj^ 3»: bliagham. 36 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

coigríochaibh, agus ag tabhairt fuinn agus feroinn do

cheallaibh agus do chaoimhreiglesaibh ; agus ag óradh scríneadh agus mainistreacha agus chuladh^^^ n-aií¥rinn

agus mionn agus mórbhachall ; agus ag foghail tséad agus maoineadh d'éigsibh agus d'ollamhnaibh agus d'aos gacha dána, agus ag tabhairt tuarustuil agus tiodh- luigthe do thrénríoghaibh go bhfuair bás cubhaidh coimh-

riaghalta i gcionn seasgad^^^ bhadhan^^" buanaidhbhseach

amhail dhearbhus an íile :

Seasgad bliadhain buan an stair reimhes Enrí mhic Eoghain, 'sé 'na rígh ar chlár na gcuradh^^^ do bhí a ágh gan urdhubhadh.

48. Conn mac Énrí do ghabháil ríghe nUladh d'éis'^^^ a athar, agus do bhí ag míniughadh gacha móraicme agus ag certughadh na gcríoch, agus ag táthughadh na dtuath agus na dtreabh agus na dteaIL

[poeta] : Conn mac Enrí d'aidhbhle a chreach rí iomlán d'uaisle is d'eineach ; naoi mbhadhna-'^^-'^ mur chách do chaith re táth riaghla don ríoghfhlaith.

Clann Chuinn mhic Énrí, .i. Art Og agus Seaán agus Toirrdhealbhach, agus Conn agus Brian agus Aodh Balbh. 49. Énrí Óg do ghabháil na ríghe iar marbhadh Chuinn mhic Énrí, agus do chaith chúig bhadhna-^^^

isin ríghe amhoil dhearbhus an rann :

Cúig bhadhna^^-'^ do-^^* bhrígh meabhla Enrí Og íiaith Finnleamhna ; beart doihgh ó shin dá shíol, níor dhhgh oighidh an airdríogh.

3*8 choileadh. ^^^ .Ix. ^^" bliaghaw. ^91 siollabh san hhreis annso. 392 dheis. 3»3 bhaghna. ^»* dho. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 37

50. Domhnall mac Énrí do ghabháil na ríghe iar sin go cenn énbhhadhna-^^-^ dhég ut dixit [poeta] :

Éinbhhadhain''^" dég deimhin hnn DomhnaU mac Énrí áirmhim, rí gan fhalach gan fhoghuil do thabhach críoch Conchubhair.

51. Art^^' mac Aodha do ghabháil na ríghe tar éis Domhnuill mhic Énrí, agus do chaith ceithre bhadhna^^^ go leith isin ríghe go rathmhur rianamhoil amhoil fhoirgles an seancha suadhfhoclach an seanrann :

Art^^' mac Aodha ar uair áigh

ba leis críoch Uladh d'urláimh ;

mairidh gnaoi cheirtriaghla í Chuinn naoi leithbhhadhna'^^^ mur labhruim.

52. Art Óg mac Cuinn mic Énrí mic Eoghain do ghabháil ríghe nUladh go socair sénamhail iar gcertughadh coigríoch, agus iar ndílgheann a námhad, agus iar sgrios méirleach agus bithbheanach. lar n-ionnarba danar agus dibhfeargach, iar gcosc foghla agus ainchridhe na n-iath agus na n-oirer, agus iar ndáil tséad agus maoineadh d'éigsibh agus d'ardollamhnaibh Éireann, fuair comh- shonadh socair síodhamhail do réir áirilleadh, iar gcaithiomh ceithre mbhadhan"*"" go leith i láinríghe

Uladh, amhoil fhoirgleas an íile :

Art mac Cuinn nár choguil crodh leithbhliadhna'*"^ gan leonadh naoi ; fúair ceart a fhréimhe roimhe tré neart fhéile is iorghoile.*"^

53. Conn Bacach mac Cuinn mic Énrí mic Eoghain bhadhain'^"^ agus da fhiched :

BHadhain^"^ is cethrochad gan chol geall gach ríogh*°^ d'ua na n-iarladh lorg a shen ar fhonn Eirionn do lean Conn na gcaithréimionn.

395 enbhliagna. ^^* éinbhliacchain. *^' Airt. ^'* bliacchna. 38» -ghna. **•* -ghfln. *"i ghna. "•» ^"^ agus an dáta 1559. -cchaíw. "* ri. 38 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

54. Seaán mac Cuinn mic Cuinn mic Énrí mic Eoghain do ghabháil ríghe nUladh go cenn ocht mbhadhan^"'', agus a mharbhadh i niBun Abhonn Duine, 1567. 55. Toirrdhealbhach Luineach do ghabháil tighernuis Thíre hEoghain go ceann ocht mbhadhan^"^ íichead, go bhfuair bás. Anno Domini 1595.'*''^ 56. Aodh, mac an Fhir Dhorcha do ghabháil ríghe gan fhreasabhra 'na dhiaidh*°" sin, bhadhain is fiche ina Thigherna, ina Ó Néill, agus secht mbhadhna'*''! 'na iarla tar éis Ó Néill do ghairm de. Maidhm móradhbhul la hAodh, mac an Fhir Dhorcha,

an tan ro ba barún é, ar Ua Néill .i. Toirrdhealbhach

Luineach mac Néill Chonallaigh i mBél Ath na dTrí dTobar. Maidhm eile lasan Aodh céadna ar Mhág Mathghamhna

•i. Rosa Buidhe mac Airt mic Briain i Samhadh Tigher- aigh.408

Maidhm áithesach eile la hAodh ar Ua Néill .i. Toirr- dhealbhach eidir Loch na n-Aireadh agus machaire Locha Cubha, ar mbeith do Thoirrdhealbhach ocht gcéd dég Albanach agus dá chéd dég gallóglach ann.

Maidhm eile la hAodh ar Thoirrdheaibhach i Mullach Fighid.

Maidhm eile leis ar Chloinn tSeaáin 1 Néill i gCois Úna. Maidhm eile leis ar Thoirrdhealbhach san Chairrgín, agus fa chenn aimsire bige iarsin do goireadh larla Thíre hEoghain de.

Maidhm mór eile leis ar Mharusgál na hÉirionn i gCluain Tiobrad agus deargár Saxanach do chur ann.

Maidhm eile leis i mBél Ath na mBriosgadh ar Phléisionach dhá chúigedh Mumhan.

Maidhm eile leis i n-eagluis ChiUe Clúana ar Ghiuisdís na hEirionn go mórshluagh gall uime, agus an Giuisdís féin do thromlot isin treassoin. larla ChiH Dara do mharbhadh leis isin bPort Mhór an oidhche riasin maidhm sin.

Maidhm eile leis ar Ghiuistís na hÉirionn i nDruim Fliuch, agus do cuireadh an Giuistís féin dá chois go

*"* -ghan. ^*^^ An dáta iláimh dhéannaígh : 1595, cir dtúis, agns a atharrú go díí 1593. ARÉ 1595. JO' dhiaigh. "« Tighernnuicch. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 39

haimhdheónach annsin, gurab ar thoradh eisiomuil ^

rugadur a mhuinntir leo gan mharbhadh é. Gidheadh, ní

tháinic gan dioghbháil ón iomairg sin, óir'*''^ do marbhadh mac larla Odoirbin úadha maille re dergár a mhuinntire do chur.

Maidhm eile leis ar an nGiuistís i bhFochard Muirtheimhne.

Maidhm eile leis ar shluagh gall i gCill Imhnin ina ndearna ár mór. Maidhm na Dubhstáide leis ar Mharusgál na hÉirionn, agus iomad caiptín agus daoine uasal do mharbhadh ann gan áiriomh ar shaighdiuiribh. Cath ordhruic iomráiteach do chur ar Mharusgál na

hEirionn i mBél an Áth Buidhe,^^" agus an Marusgál féin do thuitim ann, agus Maolmórdha mac Seaáin Ruaidh

.i. mac í Raghallaigh. Sluaigheadh eile leis go Cionn tSáile, agus tángadar forgla fer Mumhan ina chenn, agus tugadur a mbraighde

dhó .i. Maolrunaidh^ii mac Cormaic, Tigherna Musgraidhe, agus an dá Mhag Carrthaigh, agus Ó Súillemháin, agus an Ridire Fionn, agus an Ridire Donn, agus Mac Muiris Chiarraighe,^^- agus O Caoimh, agus Ó Madaidh, agus O Ceallacháin, agus an Róisteach, agus an Barrach Mór, agus fihis roimhe go hUlltaibh iaramh.

Seacht gcéd dég, ca doilghe troid,

do lucht cosanta 's comhroic,

ár gall is díth a ndaoine, do fríth ann'*^^ dá n-eugaoine.

Dob é an lá so lá a mbasgoidh, X lá Parthalóin príomhapstoil,

a n-airm re' gcois ga docra ^ ^/^ maidhm aca ar allmhorcha. ^ l(

*"' ór. **" ' A.D. 1598 ' nóta ar an chiiathdn, man. al. *^'^ ^ii avna atharrú ó ' Maolmorda.' ' C ' lom. *i3 frith ann sin. 40 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Míle 's cúig céd go cuibhghe

's ocht mbHadhna^^^ dég derbhiiimne, do réir áirmhe agus fhiadhan'*^^

's ceithre fichid íinnbhhadhan.'*^^

Do bhí sé trí seachtmhaine i bhfoslongphort ag Loch X^ Remhar na Bréifne, agus iurtha agus airgne agus édála na Midhe go hAth Luain agus Fine Gall ag teacht chuige annsin.

^i* *i* -ghna. is fhiafhan. fionwbliaghan. CEART UÍ NÉILL

I.* Ceart gnáthuighthe agus Tighearnus Uí Néill ar

Chóigeadh Uladh annso :

A cheart ar Ó nDomhnaill : teacht h'on a thionóil ó Tharbh Chinn Casla go hEas Rúaidh, agus gan fheuchain do shochar na do dhoirbheartus^ dá mbiadh orra. Agus isiad' so na taoisigh tig le hUa nDomhnaill .i. O Buighill

ó Thír Bhoghuine agus a Tír nAimhir ; agus Ó Maol-

gaoithe as Túaith í Mhaoilgaoithe ; agus Mac Giolla

Shamhais as Ros Guill ; agus Ó Breisléin as Fánuid ; agus Ó Maoilegáin as Magh gCaoroind ; agus Muireadh- aigh agus Ó ConaiU as Tuaith Blaáhaigh ; agus Ó

Toircheart as Clúain Eidéile ; agus Mac Dhubháin as a hArd Mhég Tír Eunna ; agus Mag Fhíonnachtaigh

Fhíonnachtaigh ; agus [0] Dochartaigh a hArd Miodhair'^;

agus MágFherghail a Tír Bhreasail ; agus MagLoinn- seacháin as Gleann Fhinne. Agus dá ndeachadh'* díobhdhadh^ ar na haicmedhuibh sin an*^ shiaghadh ar na tuathaibh féin, acht trí saorthuatha Mhuinntire

Canannán ag Conallchaibh féin. Agus gach ionadh i mbrisdís Conallaigh dá n-umhla ar O Néill breith a bhreitheamhan féin d'Ó Néill ann. Agus dá ndeacha ba i mbiseach ar Chonallchoibh, dhá bha ionnlaogha^ san mboin san mbhadhain.*^ Culd dá chéad buannacht buna í Néill ar Chonallchoibh ó Tharbh Chinn Chasla go hEas Ruaidh. Dá dtí Ó Domhnaih go baile í Néill ar cúairt isé* Ó Maolchraoíbhe thairbhireas a bhíadh agus a dheoch dó, agus is^" le Ó Maolchraoibhe na cinn agus na seicheadha. Dá raibh Ó Domhnuill ag fuireach ré lón nó ar congmháil isé^ Ó Donnghoile as marusgál dó ; agus madh é chosgrus na mairt is^" lena mhuinntir na mionuighe. Dhghidh ^ Ó NéiU cuairt ríogh do Chonallchoibh, agus isiad^^ a airdfheadhmanntaigh féin muinntir Chuinne ^'^ agus

MS. 24 P. 33, lch. 207. An dara cóib, ibid., lch. 275, sliocht an chp adcheann ; mar a chíile iad trid síos. * Aireamh na n-alt agus socrú na stad ón Eagarthóir. 1 (?) thoirbheartus. ^ as iad. ^ niodhair. * agus daineachadh. ^ áíoáhadh. ^ An, agus lánstad tar éis ' sin.' ' ionwlaogh. * -ghain. ® asé. 1" as. ^^ asiad. ^- C lom. 42 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

muinntir Agáin as feadhmonntoigh dhó anngach tír i dtéid.i=^

2. Ag so ceart gnáithe agus cíos Uí Néill ar an mBréifne : Ar Ó Raghallaigh teacht líon a thionóil gan fheuchoin

do shochar ná do dhoirbheartus a mhuinntire ; fiche marg Raghallaigh íiche ar lochtar^* Thíre ; ar shhocht Aodha Uí ar chloinn Aodha marg ; fiche marg agus chúig uinge

Caoich^^ an Fheadha ; agus deich mairg an Bhiataigh ;

agus deich mairg ar chloinn tSeon mhic Toirrdhealbhaigh ; agus chúig mharg ar dhúthaigh Chathail mhic Maol-

mhórdha ; agus chúig mairg ar chloinn GhioIIa íosa Oig ; agus cúig mharg agus sé uinge ar chloinn Fheidhlimidh

mhic Fearghail ; agus dá mharg go leith Thoirrdhealbh-

aigh Óig mic Glaisne ; agus marg Eoghain í Raghallaigh. Cuid céad go leith buannacht buna í NéiII ar an mBréifne.

Agus fiche sgilling ar Dhomhnall Ó Raghallaigh ; agus

fiche sgilling ar an niBaile Thrasna ; agus marg Sheón I airgead croise caoile nó salfás do ;>< Raghallaigh. Agus bhí d'fhiachaibh ar chách an úair cuireadh an cíos amach ar tús.

3. Ceart í Néill ar íbh Eachachi*' Uladh .i. a dteacht

>C léirthionóilte, agus muna dtigeadh breith a bhreitheamhan féin d'Ó Néill uatha. Trí chéd mart uatha, nó sé uinge, agus dá chéd marg ara son. Cuid dá chéud do bhuannacht ar Ibh Eachachi^ bhuna^" uatha ; cuid leithchéad^^ díobh

féin .i. ar MhagAonghusa, agus cuid leithchéad^^ ar

MhacArtáin, agus cuid céad ar na trí taoiseachaibh .i. Mac Shuileachain, Mac Duibheana agus ÓhAidheid.-"

4. Ceart gnáithe agus duibhchíos I NéiII ar Oirghiall-

aibh .i. teacht léir"-^ a dtionóil iar bhfagháil rabhaidh dhóibh, agus muna dtigeadh breith a bhreithimh-- féin d'ÓNéiII. Dhá chéad mart uatha. Cuid dá chéad do

bhuannacht bhuna uatha ; cuid fhichiod-'^ de sin ar mhuinntir Cheallaigh.

5. Agso duibhchíos í NéiU ar Mhac Cionnáith-^ san

mbhadhain-^ .i. teacht léir a thionóil gach úair goirfidhe

J air ; agus céad cóta bán ; agus dá bhonn agus dá

'*' '3 ^^ • '^ attéid. iacliia.T. . chaoich. íbheachach. 1" buna. 1** leith. c. '" ibheathac/i.

-" malairt iomdha av an sloinneadh so insna hA tinálaibh : Ó hAidith, Ó hAiteidh, Ó hAtidh, &c. Ní bhfaghaim tuairisg ati dá shloinneadh eile. "'^ '-^ 21 lér. ' h' lom. fhichid. -^ cionáth. " -ghain LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 43

fhichead-^ anngach baile biatoigh ; nó bonn chroise

caoíle nó salfás ar son an chóta bháin ; agus cuid deichneabhair-" agus da fhichead^^ do bhuannacht bhuna.-^

6. Saorthar hicht tighe í Néill .i. Innis Eoghain ; agus do fágbhadh trí taoisigh orra .i. Ó hÉanna, agus tugadh mur dhúthaigh dhó ó Tharbh Chinn Casla go Tumóig Eich í Eunna (mur a ndeachaidh a hanam eisde), rioth

í Fhabhail .i. ó Thumóig Eich í eich ; dúthaigh Mhaol hAlltoibh Gorma ag dul sa mBréaduigh Éunna go ; dúthaigh í Dhuibhdhíorma, .i. rioth eich ó Alltoibh Gorma go hArd an Chró.

Agso^° tighearnus í Néill ar Innis Eoghain .i. cuid -^ céad do bhuannacht isin leithbhhadhain ; agus céad marg isin mbhadhain^' do chíos, le cois a chonnmhála^^

agus cuarta a shlúaigh ; agus dá mbriseadh air breith a bhreithemhan féin d'Ó Néill ;- agus gach geall dá leigter tar uisge Doire anall i ngioll rena chíos gan a fhagháil réna fhuaslugadh.

7. Tighearnus í Néill ar O gCatháin .i. cuid cheithre bhfear ndég ar Fhearann na Craoibhe-^- san ráithe ; agus cuid ochtair ar Chlainn nDiarmada ; agus cuid ceathrair

ar Thír Caorthoid^^ ; agus a ceathair go leith ar

Chiannachta ; agus cuid cúigir ar mhuintir I Mhaoil-

mheana^^ ; cuid deichneabhair^^ ar Mhuinntir Bhranán. Dhghidh do chionn a shochair-"^*^ Ó Néill do chonnmháil

an fad as áil leis ; agus dhghidh teacht le-'^' h'on a thionóil ó Sparr^^ Átha Deiridh. Mart ar fhichid^^ a seincheart, nó dhá uinge, agus cúig mharg san mbhadhain'*", agus sluaigheadh do Dhomhnall mhac Briain Chatha Dúin ar Árd MhéGiollagáin. Da fhichead^^ marg san ráithe ar

Ó bhFloinn ; agus sluaighedh, agus mart ar fhichid^^, nó uinge agus chúig mairg fhichead'*^ ar Mhac Giolla

Mhuire san ráithe ; agus slúaigheadh agus foslongphort agus dá uinge agus cúig mharg ar son an mhairt ar fhichid.

8. Cuid dá chéd do bhuannacht bhuna ar Fheroibh

-8 dhá fhicead. -' deichneamhaíc. ^- fhicheat. -" buna. ^" Acc so. *i leg chongbhála. ^^ recte Fheara na Craoibhe. ^^ faid órlaigh den líne i ndiaidh an fhocail seo bán. ^* -meana. ^^ -mhair. ^^ Dlighid do cionM as. ^' ' leis ' do dhíbirt, agns ' le ' do sgríobhadh os a chionn. ^* ^^ ^^ osparr, (?) ós barr. fhichit. *" -ghain. -cheat. 44 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

Manach, agus an oiread'*- céadna do mhartoibh nó

d'airgiod ríogh*^ ; agus dá chéad ar slúaigheadh ; agus muna dtigeadh an dá chéd sin, bó san duine bhías

d'easbaidh orra ; agus dá bha ionnlaogha san mboin

díobh nach bhfuighther ; agus dá dtigeadh MagUidhir féin ar sluaigheadh agus gan a mhuinntir leis leath na cána dhó. DHghidh gach tigherna agus gach taoiseach dá ndéntar i gCúigeadh Uladh, mur atá O Domhnuill, Ó Cathán, MagUidhir, MágMhathghamhna, Ó hAnhíain, Mag- Aonghusa, MacCanna"*^, Ó Gairmfhleaghaigh, etc, céd bó ar gach neach dá ndingéntar tighernaidh dhíobh leith amuigh do lúach impidhe na n-airdfheadhmanntach. Dhghidh MagUidhir a mbí do cheart'*^ agus do chánaigh I Néill don taobh thíar do loch d'iodhlacadh aníar go hiomlán.

9. Tighernus Uí Néih ar MhacCanna'**^ : sluaigheadh agus foslongphort, agus cuid dá fhichead do bhuannacht

bhuna, agus airgiod ríogh ; trian thall i gCloinn Bhresoil, agus dá dtrian abhus, agus cuid seisir. 10. Ar Oirthearoibh, cuid céd do bhuannacht bhunaidh, agus céad marg, agus a dteacht léirthionóilte, agus muna dtigid breith a bhreitheamhan féin d'Ó Néill uatha.

:'*" 11. Tighearnus Uí Néill ar Chinél Maine .i. Mac Conahaigh más taosga é féin ná fedhmonntaigh Uí Ghairmfhleghaigh dochum an cheithearnduis uiread le O Gairmfhleghaigh aige don uaisle.

Oidhcheacht Uí NéiU orra .i. oidhche ar Mhac Aodha, agus oidhche ar Ó gCeallaigh, agus oidhche ar Mhac Conallaigh, agus gan congnamh ag Ó nDuibhín nó ag O Fhlaithbheartaigh madh fada comhnuidhe í Néill aca. Dá raibh Ó Néill ag Ó Gairmfhleghaigh, a bhiathadh ar na ceithre bhaile lucht a thighe dhhghes ; a ghallóglaigh ar OioWaihh íochtaracha^^ dia hAoine agus dia Sathairnn an úair nach bíonn féin aca. An oidhche bhíos i nArd Sratha a bhord ar Mhac Conmidhe as Loch I Mhaol-

dubháin .i. fearann an Reacaire.

Ceart Uí NéiU ar Chinél Maine^' annso : .i. dá chéad mart agus céad go leith marg d'airgiod ríogh ; agus

*2 ' ' anuiread. "^ rígh. >* macana. '^ do cheart sgríobhtha fé dhó. ''6 mhacana. «' "« Sic MS. ; (?) Máin, Maoin. iachtaracha. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 45

éirghe amach an úair goirther orra ; agus cuid céad go H<}IaaJJL leith do bhuannacht bhuna ; agus is*^ do Mhac Conallaigh Gn^ as cóir an cíos do thoirbhirt ; agus a iodhnacal dona

feadhmonnaibh ; agus ceithre pinginne leis an mart ; agus dá ndeacha amugha a n-íoc ar Mhac Cojiallaigh. ,, „ 12. O Gairmfhleghaigh maór sguir í Néill agus a choinnleóir^°, pinginn as uinge an ; dianas an eich [dh]á x^ dhéighe^^, acht pinginn ag giolla chinn an eich, agus dá

phinginn as an láraigh^^ ; leithdhéighe^-'^ ar dhuine ealadhan ngealltar eich agus ba le dá dhó ; dol innte

maoraibh an deigheich gach máirt ; agus a leathára^^ agus íth^^ muice agus bromaol tóna dona coinnlibh

d'Ó Ghairmfhleghaigh ; agus ní fhuil acht íth-^^^ aonmhuice dhó insan^^ oidhche. Cuid trí íichid^^ ar Thír Fhiachra ; agus cuid trí fichid'^" ar Mhac Cathmhaoil, nó ara fhearann. X.

Cuid trí íichid ar Mhuinntir Bhirnn ; sluaigheadh agus foslongphort agus fós^^ lón orra uile. 13. Aodh Méith do ghabh fearann ar tús do Chlannaibh Néill. Gormfhlaith, inghion í DhomhnuiII, do fhuráil, do mhuin neamhaircisi airgiod ríogh do dhénamh dona martoibh, agus a rogha d'O NéiII na mairt nó an t-airged. 14. Mac CathmhaoiP^ agus Mac Murchaidh agus O Doibhlín fírcheithearna^" Uí NéiII. Agus dlighidh

síad bráighde do ghabháil, agus do choimhéd ; agus dlighidh síad do cheann a bhfedhma na trí chédoidhche

d'fhaire ar foslongphort agus ar sluaigheadh ; agus gach ionadh ina dtig ní dochum Uí NéiII i gcánaigh^^ i ngaduigheacht, nó i ndortadh fola, nó i mbriseadh custuim, dhá chaoirigh leis an mboin do shochar. Rogha an chraoí ag mnaoí an tighe, agus an athrogha acasan,

.i. caora fhirionn agus caora bhuinionn, agus a húan

féin léi^^ go Féil Cros*^^ ; agus gach biseach i dtéid na ba téid an sochar [san bhiseach] cédna. 15. Dá ngabhthur gaduighe nó fuagarthach nó neach

€ÍIe ar fhuráilemh an tigherna, a rogha balljdeisi ag lucht ^/

na gabhála ; agus dá ngabhthur bráighe ar sluaigheadh agus a tabhairt i láimh na fírcheitheirne fána^^ deisi is^^ v

*' '"^ as. 50 chinMleóir. aneich ádheighe, (?) truailliii éigin annso. ^2 laraidh. ^^ dee = screpul, Contrib. ^* leathara. ^^ ith. ^^ an« san. ~^.. " 5' thrí fichit. ^' fos (?) bdthadh ar agus fos lón," aithris ar an ubairt roimhe. ^^ Macathmhaoíl. "" íircheithearnM. ^^ accána. 62 63 ^* \q fgji Qj-Qg (pj y^Y/ ^^ Croise. -na os cionn na líue. '^^ as. 46 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

leó an deisi ; agus dá ndeacha bráighe dhá deóin ní dhhghidnídhi nó faghbhála'^^; ceart sluaighidh lefuasgladh

na brághad ag fear a gabhála ; agus dá ndeachaidh is^^ gnáth don tigherna an t-éudach agus an deisi ara mbí ór

nó urmháille^ a mbeith gan chomhairemh aca ; agus ní dhhghid na fírcheithearna faghbháil ar mhuintir an tighe acht ar an gcomhuightheach, acht muna n-abra an tigherna a lomarguin. Dá ndéntur ceitherntus ar mhuintir mhic ríogh nó comharson ní dhghthear faghbhál^^ orra; dá hgid an ghaoth re dorus an tighe do thoil an tigherna

dlighidh biadh do chaithemh ; dá dtí ba ón gciontach is^^ cead dóibh mart d'ithe, agus muna dtí is^^ cead dóibh caora.

i6. Ceart Uí NéiU ar Mhuintir Dhoibhh'n .i. fiche bairghen mhine^" san errach san leithcheathramhain, leis ceithre ciséin X agus medar ime an mbairghin ; agus bhracha san earrach, nó bairille, san leithcheathramhain.

agus meadar ime san tseachtmhuin ; ceithre pinginne d'airgiod Cásg insan'^ leithbhhadhain'- ar Mhuinntir Dhoibhh'n.

Dhíoladh gach rí"-^ agus gach taoiseach agus gach coimhightheach ar lucht tighe Uí Néill uile do réir seanghnáithe Cloinne Néih ó aimsir Dhomhnaih mhic Bhriain Chatha Dúin nó gur rígheadh Énrí mac Eoghain mic NéiU Óig, mic NéiU Mhóir, etc. Rí'^ roíhoirfe

roifhírénta an rí"^ sin, rí do bháitheadh brég agus aindhgheadh, agus do chongbhadh ceart do thréunoibh sin ríoghadh agus do thruaghoibh ; agus le linn an Énrí do do saoradh na heagluisi agus na cealla leis ó gach dochar dá raibh orra ríamh roimhe sin. 17. Saoirsi ar bhuannacht bhuna ag Lucht tighe Uí

NéiU ; agus ní fhuil saoirsi boinn bhí"-^ ag éanaicme 'na bhferann muna raibh líon an bhuinn bhí do dhaoinibh, agus d'iolmhaoinibh aca ó bhfuighthear éirghe amach.

Agus dá mberar mairbhe"^ nó"" fuadach i dtír do thíor-

thoibh I NéiII, chúig pinginne sa túaith do gheimhhbh i

bhféugmais na túaithe asa ngluaister í. Dá lentar do dhruim comharc nó éirghe amach nó togharma an airbhe ní fhuil lúach fastóidh"^ uirre.

^^ as. 88 faghfl/a. *' urmhaiUe. ** fagbal. *' as. '" meine. '1 a.nn san. '- -ghain. '^ riogh. '^ Righ. ''^ bí. '8 sic MS. in airbhe. " na. "* ; (?) fastóigh. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 47

18. Muinntir Chuinne agus Muinntir Ágáin ardmhaoir agus ardfheadhmonntoigh í Néill i gCúigedh Uladh. Dhá'^ dtrian an tsochair ag Muinntir Chuinne do bhrígh go raibhe dís díobh ag marbhadh MhegLachloinn san

chath ; agus trian ag Muintir Ágáin, óir ní raibh san láthair sin acht aon duine amháin díobh. Dhá bha as an fhichid^", madh*^ thabhach madh'^^ thiodhlacadh, agus cúig pinginne as an mboin do dhéighe.

Tug Muircheartach (.i. rí Éirionn) mac Muireadhaigh, mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh i bhfieidh Dúin Tuirléim do Ó Chuinne mhearrdha^'^ mhac Oilealla mhic Eoghain mhic Néill Naoighiallaigh, agus dá shliocht 'na dhíaidh'^'^ tosach guidhe'^'* agus fós a gcur 'na n-iodhlaicibh anngach ionadh iodhlaice bhíos ag ríghthibh Eirionn tar gach geiniolach eile dar geinedh ó Eoghan, do bhrígh gurab é an Cuinne sin do chúaidh i gcogadh na Mumhan ar son an ríogh^^ réamhráidhte.^^

ig. Muintir Dhonnghaile marasgaP' Uí Néill ; cuid as an dá fhichead dóibh. Pinginn as cuid an fhir do chionn

i airbhe nó rnothóg foslongphuirt ; duine dtaisbénadh K^

uatha ; cinn agus seicheadha aca an chédoidhche re

haithearrach tuaithe ; agus madh^^ chongbháiP^ dóibh

maguairt is^*^ do Ó Mhaolchraoibhe as cóir na cinn agus na seicheadha.

^- «^ '9 da. 8» fhichit. " ma. m loni. (ihiaigh. ** (?) suidhe. 85 S6 *' *' j-í. reiw/^ráidhthe. (?) marasgál. ma *9 chonnmháil. *"* as. GEINEALAGH NA GGOLLADH

I.* z\gso craobhsgaoileadh agus geiniolach na gColladh :

Do geiniodh Art^ ó Chonn Chédchathach ; do geiniodh

Co;mac ó Art ; do geiniodh Cairbre ó Chormac ; do

geiniodh días mac ó Chairbre .i. Fiachaidh agus Eochaidh. Do ghabh Fiachaidh ríoghacht Éirionn, agus is- uadha do geiniodh clanna Néill agus síol nDálaigh^, agus mórán eile nach áirimhthear annso. Eochaidh derbhráthair an ríogh rugadh triúr mac dhó suH rugadh éanmhac

d'Fhiachaidh .i. na Trí Colla : Colla Uais .i. Colla ós a gcionn, Colla dhá Chríoch, agus Colla Meann. Isiad^ so

a n-anmann baiste : Cairioll, Colla Uais ; Muireadhach,

Colla dhá Chríoch ; Aodh, Colla Meann. Tug rí^ Éirionn

.1. Fiachaidh áit a chloinne féin do chloinn a dhearbhráthar

faoina láimh féin .i. macacht ríogh Éirionn, gabháil giall Éirionn, agus tabhach cíoschána daoine Éirionn do bheith maille riú an tráth do thoigeobhdaois amach. Oileach, inghean ríogh'^ Alban máthair ria gColladh. 2. Aimsir oile 'na dhiaidh^ sin rugadh mac don rígh^

.i. d'Fhiachaidh, darbh ainm^** Muireadhach Tíreach. Ar

ndol don mhac soin i n-oirbheart agus i n-arrachtus do

bhen an rí a gcóir féin dona Collaibh .i. macacht ríogh na hÉirionn, agus do chuir sé forgla Fher nÉirionn

maille lena mhac .i. Múireadhach, agus tug sé ionadh na gColladh dhó. Do ghabh éd agus aingidheacht na Collaidh fa gach ní dá dtug an rí dhóibh do bhúain díobh. Isí^i comhairle do rinneadur cath d'fhógra ar an rígh.

Do chuir an rí a dhraoi ar chhathaibh íis (.i. Dubh Cumair) d'fhionnachtain cionnus a d'éireochadh dhó san gcath. Do foiUsigheadh íios óna deeibh dá n-adhairthí san

aimsirsin. Táinic i gceann an ríogh^"^, agus d'innis mur do taisbénadh dhó, agus isedh^^ ro-ráidh : " Do-chíthear dhamh, a airdrí^'*, óm dheeibh dá

MSS. 24 P. 33, lch. 211 agus lch. 281. Tuilleadh eólais ar na Collaibh " Silva Gadehca " II Igh. 461-2, agus aistriú i niBéarla, Igh. 505-7. ' As LL, 332 do frioth san. Tá an sgéal ag Céitinn, ' Forus Feasa (I. T. S.) agus " Stories from Reating," Uimh. 15.

*Aireamh na n-alt ón Eagarthóir. )

^ Airt. ' as. ^ .i. Uí Dhomhnaill. * suil. ^ Asiad. * righ. ' righ. ^i * diaigh. " riogh. '" dar bainm. Así. ^- rí. ^^ asedh. ^* airdrígh. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 49 ndeachtása san gcath go dtuitfe tú leis na Collaibh agus go mbiaidh an ríghe^^ gud shíol id dhíaidh^^; nó dá n-oba tú an cath go ngeubha siadsan an ríghe, agus go mbiaidh a shocht san ríghe ó sin amach." " " Máisedh," ar an rí, ó tá an bás im^'^ chionnsa, agus i gcionn cháich uile, rachad dom mharbhadh san gcath, agus biaidh an ríghe 'gum shhocht im dhiaidh."^^

3. Is annsin do chuaidh an rí san gcath, agus do marbhadh leis na CoUaibh é. Do ghabh CoUa Uais ríoghacht Éirionn go cenn cheithre mbhadhan.^^ Dá

éis sin do thionóil Muireadhach Tíreach .i. mac ríogh-° Eirionn a chairde féin agus a lucht gaoil seachnóin Eirenn, agus do chuir Coha Uais la foirneart a Teamhraigh.

Do cuiredh é féin agus a bhráithre go hAlbuin, óir dob í inghen ríogh-^ Alban a máthair amhuil adubhramar romhainn. Do bhensad baile agus leth Alban amach, • X agus oilén Fionnlochlann le n-aburthur Insí-^ Gah do- réir mur atá ag croiniceacht i seinleabhruibh Éirionn v' agus Alban.

4. Do ghabh Muireadhach mac Fiachaidh ríoghacht Eirionn. larsin do chúaidh rí'-- Éirionn agus a chóigeadh- aigh i gcomhairle, CoIIa Uais do thabhairt chuca gona^* bhráithre agus a gcuid d'Éirinn do thabhairt dóibh ar na hadhbhraibh so .i. ar egla a gcogaidh a hAlbain i ndiaidh-'* a ndúithche, agus Alba ar a gcomhairle féin do bhrígh

a ngaoil agus a ngabháltuis innte ; agus do chosnamh

Eirionn dó i n-aghaidh fher nÉirionn agus coigríoch, óir do bhí an rí^^ an tan sin gan chinedh gan aicme gan bhráithre acht iadsan amháin. Tángadar na trí Colla go Temhraigh an tan sin le teachtaibh an ríogh ; agus bhádur caoicís ar mhís i dTeamhraigh maraon ris.

5. Is-^ annsin do iarradar na Collaidh a gcuid d'Éirinn ar an rígh.-^ Isé^" fregra fuaradur ón rígh :'^^ gur mharbhadur Clanna Rudhraighe a seinnser .i. C[onn] C[éad]c[hathach], óir isé an Tiobroide-^ sin do mharbh

C[onn] C[éad]ch[athach], .i. rí Uladh ;-^ agus go raibh

a euruic uadha ; agus do iarr ar na Colluibh an éaruic

^^ righ. 18 ad dhíaigh. ^' um. ^* um dhiaigh. ^" -ghaw. ^" n'. ^i Inwsi. 22 righ. 23 guna. ^4 andiaigh. ^^ As. ^* rí. 27 ^^^^ '* .i. Tiobroide Tíreach, ri Uladh ; b'fhéidir go bhfuil lacuna san téx idir an abairt seo agus an abairt roimpi. '^ ag tagairt do ' Tiobroide.' D 50 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

d'fhagháil, nó cath do thabhairt ar a shon. Dob ioriann leosan agus an cúigedh d'fhagháil ced cogaidh do thabhairt dáibh. Is^° annsin do thionóladar na Collaidh a lucht rúin agus gaoíl agus tuarustail ar feadh Éirionn, agus tugadar aghaidh ar Ulltachaibh lena sochraidibh féin gan

chongnamh fher nAlban. Isé^^ fa cóigedhach i nUlltoibh an tan sin Ferghus Fogha do Chlannaibh Rudhraighe. Adeir an chroinic go dtugadur na trí Colla seacht gcatha

re seacht laethibh-"'^ i ndiaidh^^ a chéile d'Ultachaibh,

agus gur marbhadh Ferghus, rí-^-^ Uladh, san chath

dhéighenach leo, .i. cath Achaidh [Leithjdheirg don taobh abhus do Ghleann Righe. Do rinnedur tórainn Glenna Righe ón lubhar anuas ettorra agus Clanna Rudhraighe, agus nír fhilledur Clanna Rudhraighe anunn ó sin ale.

6. Do chuir Rí^^ Éirionn .i. Muireadhach Tíreach gairm

ar chloinn Eachach Duibhléin, .i. na Collaidh, agus tugadh go Temhraigh iad. Tug saoirsi agus sochar dháibh féin agus dá n-oighreadhaibh go síorraidhe, agus do mhaith marbhadh a athar dóibh ar a gcongnamh leis ó sin amach. Tug an oiread so do dhúthaigh dhóibh os

cionn a ngabháltuis féin i nUltaibh, .i. triocha céd anngach cóigedh oile d'Éirinn, agus baile anngach triocha céd, ^ agus garrgha anngach baile.

Agso cuid eile dona sochraibh fuaradur : coimhéirghe

rempa ar fheroibh Éirionn i n-aonach agus i n-oireachtus

acht rí Eirionn féin, agus gan iad d'éirghe ria gcách ; trian

édála i gcuantoibh long dhóibh ; tús dighe, tús leabtha

agus ionnaltaarmhaithibh Éirionn i dTigh Miodhchuarta^'^

aca ; coinnmheadh dhá ndaoinibh ar fheroibh Éirionn an fad do bheidís^'' gan bhuannacht d'fhagháil gan euruic ;

fola dhol uatha ; coimhéd giall Éirionn aca gibé do ; rachadh ar a n-ionchaibh comairce go ceann bliadhna

aige gach arm nochtar i i n-oireachtus ; n-aonach nó do bheith aca. Ní raibh ag rígh^' Éirionn acht bráighde

ar bhráighde^^ uatha ; leathghuala ríogh^^ Éirionn do rígh^' shleachta na gColladh, agus fad a láimhe agus a

lainne d'fholmhughadh eidir é agus cách ; coinnmheadh

^" as. 31 jaeithibh. 32 andiaigh. ^» righ. 3* rígh. Td as so go dtí deireadh § 9 « gcló ag AIiss Knott : Tadhg Dall, II, 228, as leagan eile atá i H 318, lch. 783. 3* ^e ^? ss »9 miochuarta. beith dís. i-í. ^^ bhraighde fé dhó. j-f LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 51

eachraidh ó shamhain go bealtuine. Dá mbeantaoi creach 'na ndiaidh*^" dhíobh agus iad ar sluaghadh ríogh'*i Eirionn sé ba san mboin dóibh uadha.^- Bó ar fhichid tuarusdul gach aoin dá maithibh ó rígh Éirionn ar

sluaigheadh ; triocha colg, triocha slegh, triocha brat ó rígh Eirionn do rígh shleachta na gColladh iar bhfilleadh

do shluaigheadh ; agus dá mbeidís^^ géill uatha ag rígh Eirionn ní bhiadh do chuibhreach orra acht slabhraidh

óir, nó a mbeith fa réir i gcuidechta ríogh^^ Éirionn, óir

"2. as uime aderar Óirghialla riu do brhígh gur ór ba glasaibh 1 X dá ngiallaibh. Agsin a sochair maille re sochroibh oile nach áirimhthear sonn. Isiad^-^ na ceithre haibhne as

uaisle i nUItoibh tórainn fhearainn Chlanna na gColIadh

.i. Bóinn, Ba.nna, an Éirne, an Fhionn.

7. lomthúsa Colla Uais nírbh fhiú leis fuireach i nÉirinn ar a chuid dona sochroibh ná don dúthaigh adubhramar, ó do bhí ríoghacht Éirionn aige féin roimhe

sin ; fágbhas a fherann agus na sochair sin aga bhráith-

ribh. Dála Cholla Uais anuis i mbun a ghabháltuis féin

i nAlbuin, agus i bhFionnlochlonnaibh ó sin ale, agus a ngabhluigheann uadha,'*^ acht ar fhill go hÉirinn díobh

i mbun a ndúthchasa. 8. Isé seo^'^ craobhsgaoileadh sleachta ríogh^*'' Éirionn

.i. Colla Uais : .i. Clann Domhnaill'*^ i nÉirinn agus i nAlbuin, agus a ngabhluigheann uatha, mur atáid Clann Eoin Ard na Murchadh,^" agus Clann Raghnaill san Oirear Thuaidh, agus Mac Dubhghaill Lathairn, agus

Clann Alasdruinn i nÉirinn agus i nAlbuin, agus mórán do mhaithibh nach áirimhthear sonn. Agus is^^ do

shliocht Colla Uais mur an gcéadna Clann tSíthe na /K Mumhan.

9. Isiad^- so sliocht Colla dá Chríoch .i. dearbhráthair

Colla Uais : .i. Mag Mathghamhna agus MagUidhir, xf O Ceallaigh Uí Maine,^^ O hAnnluain agus mórán oile nach áirimhther annso. Agus ní fhaghann croiniceil sliocht ar Cholla Meann. lonnarba Chloinne Rudhraighe, agus marbhadh Ferghusa Fogha, Anno Domini 338.^^

*" ndiaigh. *^ iad ar ar slusighadh righ. ^^ uatha. ^* da mbeithdís. *^ righ. **Asiad. ^* uatha. *" Ase so. *^ righ. *" ndomhnaill. *" leg. Murchan. ''^ as. ^^ .Asiad. ^^ hi Maine.

^* ' Seo niar atá an abairt seo i H : Trí céd deg (deg i láimh nua) bhadhan o ionnarbad Cloinne Rugruidhe -] ó marbad Fergusa Fogha gus an mbhaghainsi, no gus an aimsirsi 1634.' /5 túisge bunús P. ná H dá réir sin. 52 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

10. Geiniolach Mic Domhnuill ó Cholla Uais anuas

annso :

Do geiniodh Eochaidh ó Cholla Uais. Do geiniodh Carrthunn ó Eochaidh. Do geiniodh Earc ó Charrthonn. Do geiniodh Muine ó Earc. Do geiniodh Niallghus ó Mhuine. Do geiniodh Gofraidh ó Niallghus. Do geiniodh Merga ó Ghofraidh. Do geiniodh Suibhne ó Mhearga. Do geiniodh Solumh ó Shuibhne. Do geiniodh Giolla Adhamhnáin ó Shohimh. Do geiniodh Giolla Brighde ó Ghiolla Adhamhnáin Do geiniodh Samhairle ó Ghiolla Brighde. Do geiniodh Raghnall ó Shomhairle. Do geiniodh Domhnall ó Raghnall. Ón Domhnall sin sloinnter Clann DomhnaiU.^^ Do geiniodh Aonghus Mór ó Dhomhnall. Do geiniodh Aonghus Óg ó Aonghus Mhór. Do geiniodh Eoin ó Aonghus Óg. Áine, inghean Uí Chatháin, máthair Eoin.

Do geiniodh triúr mac ó Eóin .i. Domhnall a híle,

Eóin agus Alasdronn. Mairgrég inghen ríogh^^ Alban .i. Roiberd, an chédrí do Stiobhardchaibh, máthair an trír

sin ; agus inghen King Roiberd Brius máthair an Roiberd sin.

Isi^'^ fa ben don Domhnall sin .i. Mac Domhnuill,,

seinnsior na cloinne .i. Máiri Leisly, inghen larla Rois, agus is^^ léi táinic iarlacht Rois go Cloinn Domhnuill.

Agus isí^^ fa ben d'Eoin, an mac tánuiste .i. Máire Biséd

.i. íuil ghréagach táinic isteach^^ le gabháltus Uilliam

Cúncur^" ; agus is^^ leis an mnaoi sin tángadur secht dtuatha na nGlinneadh darab ainm Dál Riada go Cloinn nDomhnuill. Is^^ dona secht dtuathaibh sin an t-oilén

dana hainm Rachluinn. Fuair Mac Domhnaill .i.

^DomhnalI a híle, agus Eoin a dherbhráthair, .i. dá mhac Eoin mheic Aonghusa Óig agus inghine ríogh^^ Alban, ^^ bás i n-aoinbhliadhain^-, agus is leis an dís bansa, .i. Máire^^ Leisly inghean larla Rois agus Máire^^ Biséd

^' ** clan ndomhnaiU. ^* rí. Así. ^' as. ^' asteach. *" an síneadh os cionn an ' c ' láir. ^' rí. '- -gain. ^^ Maire. +- SL^

LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 53

inghion mic Eoin Biséd táinic iarlacht Rois i nAlbain

agus Dál Riada i nÉirinn, .i. na GHnne, dochum Cloinne Domhnaill. Sé bhadhna*'-* dég agus naoi bhíichid ó bhás Domhnaill agus Eóin gusan aimsir seo, 161 8. Agus -^ atáíd^'' na GHnne ag Cloinn nDomhnaiH ó sin ale. Do geiniodh an tEóin adubhrumur ó Eóin mac Aonghusa agus ó inghin ríogh^' Alban. Do geiniodh DomhnaH BaHach ó Eoin, agus Máire Biséd a mháthair. Oighre rja nGHnneadh an DomhnaH sin, maiUe rena chuid d'Albuin agus d'Insibh'^'^ GaH. Do geiniodh Eóin ó DhomhnaU BhaHach. Siubhán inghean í DhomhnaiH a mháthair. Do geiniodh Eóin Cathánach ó Eóin. Sadhbh inghion FheidhHm mic í NéiU a mháthair.

Do geineadh Alasdronn ó Eóin Chathánach .i. Mac DomhnuiU Inse*^^ GaU, agus tíortha"^ iomadamhla oile do mhóirthír Alban. Síle, inghean Mhic an tSabhuisigh a mháthair.

Do geiniodh Samhairle ó Alasdronn, .i. Tigherna an

Rúta agus na nGHnneadh, agus dúithche eile i nAlbuin. Caiterfhíona, inghean Tigherna Ard na Murchadh^^ máthair Shamhairle. t

Do geineadh cethrar mac ón tSamhairle sin : Alasdrom, Sir Seumus, Sir RaghnaU dar goireadh Vícont Dúin Libhse agus larla Aontruma do láthair King Seumus do thoil Chomhairle Saxan, do láthair an seiseadh Seumus rí^*' Saxan, Alban agus na hÉirionn. Aonghus [an] mac dob óige don cheathrar mac sin. Máire^^, inghean Chuinn Uí

NéiU dar goireadh Ó NéiU i nÉirinn, agus larla Thíre

HEoghain i Londoin do láthair an ochtmhadh King Hainrí, rí'» Saxan, máthair an cheathrar mac sin adubhrumur. EUís, inghion Aodha Uí NéiU, dar goireadh larla Thíre

HEoghain do láthair bainríoghna Saxan .i. Isibél, inghean

Ching Henrí, agus dar goireadh Ó NéiU i nÉirinn ben an

iarla sin Aontruma .i. RaghnaU mac DomhnuiU. H /

.i. RaghnaU Óg mac RagnaiU Marques Aontruma ;

agus EiHs inghion Aodha Uí NéiU a mháthair ; agus

Róisi inghion Sir Hainri Uí NéiU .i. Tighearna Clanaodhbuidhe bean an mharques sin. Finis.

61 64 ^^ ^' "* j-i -gna. o taid. "* dinjísibh. inwsi. tigema. 'i «» /e^. Murchan. "« righ. Mairi. .

ANNÁLA

1. Tríochad ceathrachad seasgad sé céd,*

triocha'- bhadhain is ní-'^ br[ég],'* ó bhreith Chríost san Bheithil bhinn

go cath Mhuighe Rath i nÉir[inn]^

Cath Craoibhe Tulcha. 2. Ceithre bhadhna gan mhearbhall ar mhile, fa mór tuirsi, ó ghein Chríost gan éra go cath Chraoibhe Tulcha.-' 1004.

Cath Chlúana Tarbh, 1014.

3. Ceithre^ bhadhna dhúinn ar dheich ar gcur míle bhadhan ar leith' ó ghein Dé, ní fáth bréige, go bás Bhriain mhic Ceinnéide.

Bél Átha Buidhe, 1598.

4. Nóchad dá cheathair nach tim, míle is cúig céd grinn beacht go bás mheic Seaáin mhic Aodha, Maolmórdha nár chlaon a cheart.

5. Seaán an Díomais do mharbhadh, Anno 1567.

Seacht mbhadhna seascad 's cúig^ céd agus^ míle, mór an béd, ó bhás Seaáin, saoirmheic Cuinn,

go toidheacht^^ Chríost i gcoluinn.

MS. 24 P. 33. Na nótaí agus na tagrai atá dá gcur le chéile annso, táid siad le fagháil ar Igh. 235-6 den láimhsgríbhinn 1 truailliú (A.R.É.) Chron. Sc.) annso; A.D. 634 636 (A. U agus ; (?) Cheithre bUadhna agus sé chéd. - 30. 3 sní. * ar easnamh toisg caitheamh do dhxd ar chiur>ihais an Igh. Siollahh san bhreis ar an cheathrú líne.

5 " A.D., 1003 (A.R.É. agus A.U.) ; 1002 (Chron. Sc). Ceathra. ' Siollabh san bhreis. * is cúig. " is. ^" teacht. LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE 55

6. Aodh Buidhe, mac Briain Ballaigh, 1180* : Ceithre íichid,^^ fécha soin, míle agus céd do bhhadhnoibh ó ghein Dé go hAodh mBuidhe, dá mbé aon dá fhiafraighe.

7. Aodh, mac Féihm, 1582 : Ceithre fichid,^^ cúig céd dég is dá bhhadhain^"^ mac Mairgrég,

ceithre míosa, 's a mbeith beacht, ó bhreith íosa go a imtheacht.

8. Brian mac Féihm, 1573.

.i. Tigherna Chlanna Aodha Buidhe.^^

9. Aodh Óg, mac^'* Aodha, mheic Féihm, trí i58[5].i^ bhadhna d'éis a athar ;

10. NiaU mac Bríain mhic Féihm, 159^ ].^^

11. Niall mac Aodha mhic Feihm, 1600

12. Aodh Óg, mac Cuinn, um Fhéil Pádruic, 1614.

13. Seaán'", mac Bríain, mic Féihm, 1617. Seacht^^ mbhadhna dég, fáth fíre is sé chéd le cois mhíle ó theacht Dé le deighbhreith díhs go bás [mic] Bhríain triath na tíre.

14. Conn, mhac NéiU, mhic Bhriain Fhoghartaigh d'fhagháil bháis, 1619.

15. Seaán Óg Ó Néill, mac Seaáin, mhic Bhriain, lá Rónáin,i9 1618.

16. Niall mhac Aodha mhic Muirchertaigh, 1618.

* I, recte 1444 ; nó Aodh Buidhe d'éag 1283. n fichit. 1- A.D. 1583 (A.R.É.) i^ gluais i sgríbhinn Chathail Uí Chonchubhair. Feall d'imir Essex air, 1574 (A.R.É). ^* mhac. ^5 ni féidir an dáta iomlán do léigheadh ; críochnuighthear é do réir uimir a 7 thuas. Recte 1586. i^ ni féidir an dáta iomlán do léigheadh. *' ag bun lch. 235. 1* lch. 236, fé bhun nótai i mBéarla atá an rann so. 56 LEABHAR CLOINNE AODHA BUIDHE

17. Conn na mórghlac Ó Néill, 1637.

18. Niall Óg, mac Néill, mheic Aodha, ultimo Martii, 1628.

19. Sir Henrí, mac Seaáin, 8° Septembris, 1638.

20. Aodh Meirgeach mac Néill, mic Aodha, = -" Sir Henrí mac Néill Óig, 29 Nov., 1671.

21. Art Óg mhac Seaáin mic Briain, 25 March, 1677.

22. Feihm Dubh mac Seaáin, in June 1676. Brian mhac Féihm Dhuibh a mhac.-^

23. Seaán, mac Airt Óig, mic Seaáin, 3° July, 1687.

24. Conn Óg mac Cuinn do mharbhadh i gChiain Eis,-^

13 June, 1643 :

Aois Mhic Dé dá ríomh rachad : trí cheirtbhhadhna is ceathrachad,

míle is sé chéd druim ar druim, go hég Cuinn isé-^ a bhfaghuim. / 25. Domhnall Ó Néill mac Cuinn in Octobris 23, 1664. Mile ó thoigheacht Chríost tré ar gcoir

seascad sé chéd 's an ceathoir, och ar ndoghruing cás ó gCuinn, go bás Domhnaill mar dhearbhuim. r 26. Féihm Ó Néin mhac Tuathail do mharbhadh san Sgairbh Sholuis, 22° June, 1650.

Sé chéd dég is caogad corr aois Mhic Dé, cuntas cothrom, lór d'Éirinn dá cur tar céill, go dul d'Fhéihm Ó IJirnéill.

^" BealUaine 22, másé Rónán Fionn é (Féil. Oeng.). ^" sic MS. Is dócha gur nod ar " agus " é. ^^ ddta hliana ar easnamh muran amhlaidh a fuair sé féin agus a athair bás i n-aonbhliain. ^^ .i. Eois. 23 asé. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

Ní hAOIS FHOIRFIDHEAS A AODH

Dáni do Aodh Buidhe mac Briain (ballaigh), mic Muircertaigh Chennfhada, mic Énrí, mic Briain, mic Aodh Buidhe, ó ráidtear Clann Aodha Buidhe.

I. Ní haois fhoirfidheas a Aodh, ná breathnuigh'^ bheith ad mhacaomh ; gé tú as só^ aoís dot fhine a gaois as mó mhuinighe.^

5. Lór tfhoirfeacht i n-aois leanaibh, do cheudaois gur chaitheabhair ; acht gidh sibh as só n-aoisi na sin as mó mhealltaoisi.

9. Lucht h'aimsire, a Aodh Buidhe,^ dá n-áirmhinn go haonduine, dloL^í^l cia dhíobh do ghlac do ghnaoisi

ad rígh no ad mhac míaoisi ?

13. Is tú as óige dot fhine,^ a Aodh mur Aodh Oirnidhe, /ge táid sin ag ridhe ruibh'' sin is óig d'fhine Eoghain. (X//

17. Isé adeuradh an dhgheadh,

as fada gur foiUsigheadh : dámadh fearr sibh iná an sean, geah an tsin ag an tsóisear.

MSS. 24 P. 33, lch. 121. „ , ^ Teideal an dáin san Isgr. I Idinth Chathail Uí Chonchubhair atá an teideal. Do caiUeadh Brian Ballach, athair Aodha so, 1425 (A.U.) ; is dócha gur um an dtaca san a ceapadh an dán so. Do cailleadh Aodh féin, 1444.

- ' ' breatthnuigh. ^ .i. is óige.' * is nió a bhionn tú ag braith.' " ^ bhuidhe. « do tfine. ' ag ioniaidh leat.' —

60 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Uirrim don fhior as sine dá dtugtha,** ní tuigfidhe

nach í an chóir thú dá tabhairt ; fóir do chhí ón chonntabhairt.

• 25. Ní hamhlaidh do bhíadh an bhreath

dámadh haosta tfholt^ fáinnech ; ^/ feirrde^" dhuit, nach sibh an sean, cuid an tsin ag an tsóiser.^^

29. Deacoir do chur i gciontaibh,^-

a mhic Briain mheic Muirchertaigh ; is maith as ionráidh d'aighne, a fhlaith lomdháin, t'fhorfhuighle.^^

33. Do leithéid do leanamh óg,^*

a Aodh í NéiU, anallód, ionann fuighle dhó agus duit ag suirghe le cró Cormuic.

37. Cormac mac Airt ór fhás sibh

t'ionnamhail i n-aois^-'' leinibh ; gér leanbh ar aois eighir'*' Airt nír ghaois leinibh a labhairt.

41. Is duit aithrister, a Aodh, mac Airt, is é^'^ 'na mhacaomh, mur do chuaidh dhó go ndeach dhuit an bhreath le bhfúair cró Cormaic.

45. Do bhí i dTeamhraigh na dtrí bhFionn^^ Mac Con 'na airdrígh Eirionn cách go tulaigh dTé^^ fa a thairm Lughuidh é sníorbh é'^" a fhorainm.

49. Tarla leanamh isan hos is rí Éirionn 'na ainbhfios, san bhaile acht na bhuachuil cruidh ní raibhe ó Tuathail Teachtmhair. d.tUjúk ' ^" ^^ * ttugtha = dá dtugthaoi.' » tfolt. feirde. tsóir-er. i-acciontaibh.

1* ' tforfuigle ; .i. ní nár don fhear dlighe do chainnt chiallmhar sa.' 1* ócc. '* anaois. ^* oighir. ^' ase. ^* bi atteamhraidh na ttrí bF., MS.

1* ' cach go tulaicch tte : cead ag cách diil go Teamhair ar a ghlaodh,' ^" e snior be. —

UUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 6i

53. An leanamh amuigh 's amach-^ 'na bhuachoiir--^ beagáin"^-^ caorach gach laoi 's a hairesi air

ag mnaoi thairisi i dTeamhroigh.-*

57. Téid an t-eallach^^ soin, más fhíor,^*^

i gcluanaigh"" each an airdríogh,^» céim do roimheuduigh"^^ a rath, ó choimheudaidh^" na gcaorach.

61. Gabhthur le muinntir Mic Con

an tréd 'ga dtarla^^ an leanomh ;

ní gu se atámuid don tréd ; y a dtánuig dhe ní dheirméd.^"^

65. An bhaintreabhach, bean an chruidh,

téid san dúnaidh 'na ndeaghaidh ; cuairt Cormuic lé^^ don lissin orrdhruic-^"* é re a innisin.

69. Do ráidh an bhean, fa bean ghrinn : " d 'iarruidh mo thréada thigim." " Ar Lughaidh : ná luaidh an tréd ; cubhuidh mo chlúain do choimhéd."^^

" " léig thort^*' 73. A bhean," ar Lughaidh, ; ar úaidh th' eallach dom fhérghort, ní ghébh^'^ séd dá uaisle inn^^ uaibhse acht an tréd do thuitim."

77. An bhreath chlaon nach gcuala^^ riamh nír fhulaing ó mhac Maicniadh, tarla a thaobh fa ihea\aigh Cuinn, gur chlaon Teamhair dá tóruimiJ"

21 sa niach. -- buachail. ^s beaccáin. " atteamhroigh. " teallach. ^* 2» fior. ^' accluanoigh. airdriocch. ^" romheudaicch 30 choimhéuduigh na cc. ^^ ttarla. =*'- ' ní dhéanfa me dearmad air' 3* ** ^e ^? 33 le. orrdhuirc. dho choimhed. lejcc thoirt. ghebha.

' ' ' ann.' 38 ní gheóbhaidh me séad .i. ní ghlacfa me seód dá uaisle uait 3« ccuala.

' *" toruinw .• do thuít an Teamhair ar a taobh, agus do chlaon go dti a teórainn.' 02 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

8i. Tagra na mná re Mac Con ainnséin nír éisd an leanamh, a dheimhin adéura sinn, sgéla an leinimh dá luaidhinn.

85. Do ráidh an macaomh amuigh

's a ucht uadh ar^^ an ursuin : bhia 'gud shíol teach Dá Thí Ní ; ní breath ríogh an bhreath bheirthí.

89. " An smacht ríogh rug ar an bhféar, geubhad, a leinbh"*^, mo leithsgél, do ghlac mé an crodh dá comholl," ^'^'^- Mac Con dob é a uraghall.

" 93. Barr na gcaorach i gcuid*^ h'each," do ráidh an leanbh nár leithbhreath, " isí an chóir, gidh créd do mhill ; ní cóir an tréd do thuitim.

97. Barr na gcaorach'*^ 'sna clúana, dhá bharr abaidh ionbhuana, samhuil gach barr don dá bharr ; cam 'na aghaidh ní fhoghnann."

loi. Mur do thuit teach an Daghdha,*^ gurb oirchios an urlabhra,'*^ an brughsin an tan do thuit do an ar gcluinsin gCormuic.

105. Ar fer do mhuinntir Mic Con : " Is"*' breath ríogh rug an leanomh ; an leanbh is^' do chineadh Cuinn,

nó is'*'' ceard fhileadh do fhoghluim."

109. Dó sin is samhail tusa ;

is tú an Cormac ceudnasa ;

a Aodh í Néill, gus anois '* dá mhéin gach taom dar thogrois.

*' uadh ris ar, agus deallramh a sgriosia ar ' ris.' *^ a leinibh. ^^ ccaórach accuid. •* ccaora. *^ dhaghdha. *^ gur boirchios anurlabhra. *' as, passim. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 63

113. A í Néill fuair na frassa,*^ tú'*^ bheires na breathasa, breath aipche do chrú Chuinn^" nach aipche cnú san chrobhuing.

117. Dá leana^^ go láithribh Cuinn lorg na ríoghraidhe romhuinn lI creidfidhear gurab díobh dhuit, y i gceirtshHghi?taíí/A^- Chormuic.

121. Ná tuig nach tuga i n-aghaidh^^

beith i gCraobhruaidh Chonchubhair^^ ; nír bhfhiú ríghe fhóid Eamhna cóig tíre^^ gan tigherna.

125. Rach do thriall go Teamhroigh, do ráith Mhacha^^ ar mímhenmuin ; gan acht Midhe d'fhéaghuin^^ uaibh beuruidh a cridhe ón gCraobhruaidh.

129. Atá gan tagra fá a ceann ag rígh do ríoghoibh Éireann ráth Conaire fád chomhair ; sonaidhe an tráth tángabhair.

133. A mhic Áine an earla thigh, do chúaidh, re hathaidh d'aimsir gus anocht, an uaisle as, nó go bhfúairsi ort eolas.

137. Eire araon is an uaisle dhá adhbhar dot anbhúainsi ; cuirfe an uaisle as nó inn^^ ; do las th'úaisle fá Éirinn.

*' .i. Niall Frasach. *" thú. ^" cuinjí. '^=má leanair. ^^ a.cceÍTtshligheadh ; siollabh ar easnamh san líne seo. (? díol i gceirt- shligheadh). '•^ anaghaidh.

^* .i. accraobhruaidh C. ; diáltadh do cheannus an iuaisgirt ar bheith it airdrigh.' ^^ .i. chúig cúige na hEireann.

"^ ' raith macha ; gan suim do chur i nEamhain.'

•^' ' dfheachuin ; radharc uaidh ar an Mhidhe a bhréagfaidh a miiirnin én gCraohhruaidh.'

^^ ' .i. cuirfe tú an uaisleacht ar ceal nó ar bun (?). 64 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

141. Don fhéile dob ionann cor

is d'Éirinn d'easbhuidh urradh ; do chuaidh an fhéile tar ais

uainn is Éire gur fhásais.

145. Do thuit eineach insi'^^ Fáil, go dtángabhair'''^ dá thógbháil ; tearc rí ler mhaith a moladh, do bhí an mhaith ar mearughadh.

149. Atá, ó tháinic tusa, tú do-gheibh na grádhusa, grádh chéile crú a ag Éoghain''^ ; Éire is tú do thaithbheodhuigh.

153. An tráth as teirce an fhéile

's as ha hicht an toibhéime, do thionnsguin ní da gach neach, ó'dchí^- gur ionsguir oineach.

157. Ná deunadh rí do fhréimh Chuinn'''^ eineach is é ar a ghualainn''^ ; láimh re hAodh ó fhior eile mion gach taom dá thaidhbhsighe.

161. Mac Áine agus''^ Briain Bhallaigh maith gach taom da thaomannaibh ; mairt dá mbuain da gach baile d'u Airt^^ 'na mbuaibh bealtaini.'''

n.í.h.a.o.i.s, &:c.

*" inwsi. *" ttangabair. "^ Eoghaidh. '- odchi. "^ cuinw.

^* ' ^= "" .i. agus é(.i. Aodh) i láthaiv.' et. du Airt. "' bealtaíMc. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 65

A THEACHTAIRE THÉID BHU THUAIDH

Dubhthach Mac Eochadha^ cct.

I. A theachtaire théid bhu^ thuaidh, naisgim ort, d'úain nó d'anbhúain,

a breith Hbh uaim i nUlltoibh-^ bhu^ thuaidh bir'* mo bhennachtain.

5. Os éigin-^ duit dol abhfad*^

i nUlltaibh d'fhios ar gcarad,"

ná léig fer i bhfód Oihgh sean ná óg gan fhiafroighidh.^

9.^ Don chomhrádh do chanus ribh focal seachad san sHghidh féchthari" Hbh nár léig tusa, a fhir théid^i san turussa.

13.^2 Deuna mar adubhart rut, don tuaisgiort tarruing romhut, do mhac ríogh féin go bhfaghair tar shíol NéiU anaUamhain.

MSS. 24 P. 33, lch. 123 (P) ; Stovve A IV 3, lch. 695 (St. ) cóih a dhein Ó Comhruidhe de Leabhar Uí Chonchubhair Dhuinn, R. I. A.,

3 C 12, lch. 82 (C). Bhí dhá láimh do leagan P : (a) CÍ Huiginn, na 10 ranna tosaigh ; agus (b) Cathal Ó Conchubhair as san go deire rann a 16 [líne 64) mar a stadann P. Leantar a ord san an fhaid a théigheann sé. Tá 26 rann ag St. agus leantar a ord san ón áit 'na stadann P. .i. rann 16 {=St. 12) 27 rann ag C. Malartuighid siad go mór do réir uird na rann, go háirithe insna deich rannaibh tosaigh, ón dara rann aniach. Cuirtear i n-iúil do gach rann a mhalairt uird insna láimh- sgríbhinni. P is bun don te'x so go dtí líne 64 ; St. as san go deireadh.

I dtreó ná beadh na variae lectiones ro-iomadúil , ro-liosta ní áirmhighim nuid, ná malairt gutai i siollabh neamhaiceanta, ná a leithéidi, mnna mbeidh cúis tábhachta leis, nó amhras dá laighead 'na thaobh. Cuirim " " " " i réamhfocal i leabaidh a na láimhsgribhinni , ar sgáth soléigh- teachta ; "{" is coitianta ag St. ' St. amháin. File ó Chúige Laighean. D'Aodh Buidhe a ceapadh

an dán so .i. an fear céadna gur ceapadh dán I dó. 2 bud P. ^ ahultaib C. * beir P. ^ eiccin P passim. * affad C abfad P. ' féach ad diadh is féach romhad, C. * " fhiarfoighe P ; fiarfoidhigh, C. 1. 13 St. ; 1. 17 C. 1" ^^ ^^ feughthur P ; féachtar C. téid P. 1. 13 C ; ar easnamh St. 66 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

17. ^^Ná coduil i gcrích^^ Eamhna

dá oidhche i dtigh^' thighearna dá bhfuil uaibh go hAodh mBuidhe don taobh thuaidh.i^ a thechtuire.

21. Cubhaidh re hAodh, ó's é^' as fearr, dá dtíosdaois^^ teachta Éireann gur ina theach^^ dleaghair-" dol tar'^i gach neach^^ dfheroibh Uladh.

25."-^ Mairg dhamh féin nach fuil"^'* ad riocht, a dhuine théid don tuaisciort,-^ tar éis m'aistir^^ don taobh thuaidh

is Aodh d'fhaicsin^'' an athuair.

29. '^^ Atá urra íocfas ribh-^

ar bhur gceann i gcrích Oihgh, a theachtoire^" théid anonn, an mhéid eachtoighe orom.^^

33.^- Atá thall i dTrian Conghoil fer chreidfeas^-^ dom chomhordhaibh,

beir gobhián dá'^'* labhair hbh

do''^'' chomhrádh fhalaigh éigin.

37.^^ Comhardha folaigh-'^'' dha bhfuil eadrum is mac Bríain Bhallaigh

do-gheibh an tí dá dtiubhar-^^ gach ní adeir'^^ do dheimhniughadh.

'41.^" D'ionnsuidhe Aodha Buidhi^i beir id bheol a thechtairi^-

na roinnsi do-ním anonn / do bhrígh thoirrsi dum thaghall.'*'''

'^ ^* '^ 1. 21 C. accrích, liiriú P. attigh, litrití P. ^^ thiar, P 1" osc, MSS. »8 ttigdís, P St. " gurab na thegh St. "" dleaghur P. -^ ' seach,' agus ' tar ' os a chionn nisa dhéannaighe, St. 22 ^s ^4 fer St. Rann 7 é seo C. 1 g c St. bfuii p. ^5 ^" ^' tuaiscf>-t P,-giort St. thaistir St ; taistir C. dhfaisgiw, St. 2' '^" 3" ** 1. 25 St. hbh C. theac/í/aiVi : eachtMí^Ai St. orum St. ^^ ^^ 1. 29 St. *3 creidius C. gabhlán dar P. ^*duw(? duw) St. ^^ an rann so ar easnamh, St. 3' ^* comhartha falaigh P [agus—thaibh 1. 34). ttabhar P. ^" adearsa C. •"• 1. 33 St. An rann so i leagan P, agus na cúig ranna 'na dhiaidh, i sgríbhinn Chathail Ui Chonchuhhair. " buidhe P ; bhuidhi St. " beirther ambeol t. P. " áar ttaghall, P. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 67

45.'** Fedh ráithe dhamh thall 'na thigh*'^ ní fríth hom'*^ ó ló an chéidfhir'*^ mí aoibhill ráithe reimhe"*^ snáithi*^ aoibhinn aimsire.

49.^° An-^^ aimsir nír airigh mé duP- uaim d'éis a chéile ag ;

isé^^ aderair ríamh roimhe :

cían le feraibh furnoidhe. 1 Pjwjv)»

53.^^ Fuarus caidreamh^^ clann Aodha, neach tar mh'éis ní hiontaobha^^ muna maoidhinn^^ é orra mo ré aoibhinn eatorra.

^y 58 ]s^i raibhe^^ ag duine dhíobh soin rún comhairle ná cogair nach fuair^° mesi, mór an'^^ nert, lór mo threisi san^- tuaiscert.

61.^^ Fuarus^^ d'onóir^-^ aca sin

fedh mo chuarta i gcrích Oiligh a bhfuair me^** d'iolmhaoinibh ann nach é as ionmhaoidhimh oram.^'

65.®^ Cidh^^ iomdha ag Aodh adhbhar gill, ní treisi cúis dá gcluinim fa bhfúair urraim'*^ Innse Fáil,

millse a chumainn 's a chomhráidh.

69.'^ Ní híad na heich ní hí^- an ghroigh fuarus ó mhac Bhriain Bhallaigh,

's ní híad na cuirn"^ do mheall mé

ná an^"^ mhuirn i gcenn a chéile.'^

** 45 1. 37 St. thoigh P. " lem P. *' * ^" chédfhir P ; chéadíhir St. mo re roimhe P. mo re P. ^" an rann so ar easnamh, St. ^^ In P. °- dol P. ^^ asé P. ** ^e 1. 41 St. 55 creideamh C. j^j^ bh'iontaobha P. 5" maoidhim P. •'•s ^^ rann so ar easnamh, St. ^» raibh P. 60 «- «s bfuflí;- P. " in C. sa P. j ^- gt. «4 Puarais, C.

•"S "6 • ' danáir P. j^g ^^ i^iy q 6' " stadann P annso, agus an tagra so 'na dhiaidh : Mesi Cathal Óg ro scríbh na roinn dhéidhionacha Fso] a gCoilh'n Thóin re Gaoith, Aug. I, M.DCC.LXV." 6* 69 "" '^ 1. 49 St. Gíodh C. orraim : comainw St. ]. 33 St. '2 Diúltaigh St., Fiafraithigh ag C iad : An iad na heich nó an í C. '^ "* '* no an í an chuirm C. no an í an C. cháidhe C. 68 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

73. '^ Do-gheibhinn iiadha d'umhla""

i n-onóir"** na healadhna, dá suidhinn do thaobh don toigh go bhfuighinn Aodh im^^ fhochair.

77.^'' Teach ina bhfuighinn fáilte eidir m'fheruibh^i énpháirte, atá thoir le^^ taobh gcalaidh,

'na bhfoil Aodh 's a oUamhain.

81.^^ I gcaladh Chairrgi Ferghais atá lár a fhlaithemhnais an treabh ara dtréicther leam gach éintegh ar fheadh Eireann.

85.^* Dá dteagmhadh go n-íarrfainn air dol ar cuairt éigin annaimh, cead ó Aodh ní fhaghaibh sinn,

m'aghaidh ca taobh i dtibhrinn^^ ?

89.^^ Ní haister as sía 'ná soin do bhí im chionn,^'^ car. an earraigh, dol ón Hos go^^ taobh trágha le hAodh d'fhios na hiomána.

93.**^ Dob iomdha macaoimh is mná, dá mbeinn dá n-easbaidh aonlá,^*' ar an fhaithchi^^ rem aighidh^'^ 'gum^^ aithni dá n-ionnsaighidh.

97.^^ Seal damh i dtigh a theghlaigh, ingheanraidh seal oile^^ 'gon ; adhbhar smuainidh a Dhé dhamh mé ar uainibh san dá ionadh.

« '« St. 1. 57 St. " uaidh áon (?) umhla St. onáir St. " um 8« «* 1. 61 St. " idir fhearaibh C. re C. "^ 1. 65 St. An rann so ar easnamh, C. '* *^ 1. 69 St. An rann so ar easnamh, C. attibrinjz.

«« 1. 87 c. St. do bhí an ceann, C. 73 St. ; 81 C. baoidh um ; 88 89 «« " ar an bhfaithche C. re C. 1 jj st. ; 85 C. énlá C. '•-2 ^^ «^ aghaidh: ionwsaghaidh C. dom C. " 1. 81 St. ; 89 C. gie C. I

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 69

loi.^^ Nír ghabhas crodh ná comha chugam do chionn anamha ;^' dob uamhain^^ re hAodh Ó Néill gumadh^^ taom uabhair^*^*' eiséin. » 105.1"^ D'éis sgarthana dhó agus^""^ damh minic do-chínn im^"^ chodladh bheith fá chádhas thuaidh 'na thigh mar do bhádhas uair éigin.

109.^"^ Dá mbeith arís i ndán damh

taghall i dtuaisgiort Uladh, atá fúinn gan aighidh^"^ as, Laighin dúinn acht giodh dúthchas.

jj^ 106 Innis^"' féin go bhfuighi soin tuilledh dána 'na deghaidh ajjios mhéad rann do roighni mé madh gann^^^ le hoidhri Áine.

ii^.^^*^ Rann iargamhaircm Aodha í Néill ná déna dermad deséin 's gan a roinn re haon oile sloinn sgach taobh a thechtuiri.

A. th. &c.

»« ' '* 1. St. C. " anadha C .i. fanamhna.' uamhan C. 85 ; 93 i"! "9 "" 1. St. C. go madh C. d'uabhar C. 89 ; 97 "2 Tar éis sgartha dhó is St. "^ do-chím trem C. 1»* ">= 1»'= 1. 1. St. ; 105 C. 93 St. ; loi C. anadh C. 97 lo' Indis St. i»8 sa. 1°* ma gan C. 'StadaiiH C annso leis an gcomhdhúnadh " A thearh- taire " acht is follus nach comhdhi'madh ceart é. 11" St. amháin don vann so.. '" iarghamhairc. , 70 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

III

NÍOR LÉIR DHÓIBH AN DÍOGHAIL CRUIDH

iBlogh]

I. Níor léir dhóibh an díoghail^ cruidh Aodh is inghean an Chalbhaigh, eire a n-oinigh^ leth ar leth

le croidhibh eile^ is aibhseach.

5. Tobar féile ag foghail tséd innte oineach Mairgrég tig ;

san mhnaoi nír thráigh'* an tobar ; do-cháidh faoi dhá fothragadh.

9. lomdha ceard ina cosmhuil Aodh is an Brian Ballachsoin, cuing nár iomchuir a athair iomchraidh ó Cuinn Cédchathaigh.

13. Gég do choilhdh Chathaoir Mhóir^

dhoirteas an cnuas i gcédóir, bean gan taom mion 'na meanma, craobh a íiodh na fíneamhna.

17. Rí don fhuil uasuil fhíre atá ag tuar na hairdríghe, fíon gan deasga iseadh^ a fhuil, ^ díol is cnesta ar thegh Tuathuil. 21. Gan geall na deisi do dhul' d'Úna is d'Fheidhhmidh^ Reachtmhur, an bhen fhuil ag Aodh Buidhe ^

's an chraobh ar mhuigh^ Mucroimhe,

I.o.c.i*

i n-onóir - ^^^- -P- ^^^- ^^4- ^^*' ^'^^^ ^^''^ blogh de dhán a ceapadh ^ i I ^4 33' OcP^/vN.A)'»-^»-'"^^ r jQfjjici Buidhe, agus a mhná Maivgréag . Ughdar anaithnid. ^ andioghuil. ^ anoinigh. ^ ' eile ' arna sgriohhadh os cionn na líne. * * mnaoi nír tráigh. Ní bhfuaireas a sloinneadh ; acht níorbh iongnadh liom dámadh inghean i don Chalbhach Ó Chonchubhair Failghe, agus do Mhairgrég Ní Chearbhaill, a thug an " dá ghairm oinigh do dhámhaibh agus do chliaraibh " san bhliain 1433. '"' aseadh. ' dhol. ^ dfeidhhm. ' ar ar mhagh. '^^ An conihdhúnadh é sin. Bé sin tosach an chéadline dhen dán, acht nior fríth i n-aon áit é. .

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 71

ANOIS TÁNAIG AODH EANGHACH

Cú C^onnacht^ Fialáin^ cc.

I. Anois tánaig Aodh Eanghach^ tánuig an tAodh gan fhuighlech, téid dá reic re taobh Teamhrach Aodh Eanghach ag Leic Luighdhech.''

5. Teacht don Aodh dob fháth meisnigh dá ghaol an tráth do thuismhigh, do chuir aniar crann casnuigh ar ghasraidh^ gall d'Fhiadh Uisnigh.

9. Isé an tAodhsa^ Aodh Buidhe,

don Aodhsin isé'' as goire ; tiocfa an ciabhghlas am eile ; barr Eine riaghlas roimhe.

13. Diall ag Aodh re hAodh n-iodhan^ ga mbiadh^ gach aon go humhal ; créd acht béim ar chleith Coradh

breith dhá roghan d'fhéin Uladh ?

17. Aodh Néill ina naoidhin gan dréim re hAodh dá fheolfhuil ní fhuil, don té dá dtárraidh, do sháruigh sé fhuil^o Eoghain.

MS. 24 P. 33, lch. 125. Dán eile é seo don Aodh Buidhe chéadna.

Deir ARE gur leónadh é d'urchar gha i nUibh Eachach Uladh, céadaoin an Bhraith, agus go bhfuair bás an dara lá dhen tSamhradh 1444. Marbhnadh iseadh an chuíd deiridh den dán so, agus ní misde a mheas gur ceapadh an chéadchuid sulav cailleadh Aodh Buidhe.

1 Oácovmocht. - Fialan. ^ eangach. •• Luighech .i. Lia Fáil.

^ ar g. ^ Ase an taothsa. ' ase. ** .i. Aodh Uairiodhnach ^ mbí. 1" atharrú de mhalairt Idinihe ó ' síol.' 72 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Cró a shean miir Eunna Aighneach^^ do-bhéra asteagh go tuillmheach ; tiocfa tríd^^ 'na Aodh Eanghach craobh Teamhrach a Líg Luighdheach.'*^

25. Do bhean rún oighir Aine múr Oihgh as a óighe, ní bhia thall ge tá a ríghe

dá bharr tíre i mbrú^* Bóinne.

29. Biaidh 'na dheimhin fá dheireadh eighir Bríain aga branar ráth Néill, ní hí nach umhal,

rí Uladh féin nach bhfaghar.

33. Fúair, 'na n-aoinfheruibh umhla, ó Ghaoidhealaibh úair fhaghla, tug rinn ara mhéid meanma, na Finn Eamhna um ghéig nGabhra.^^

37. Cró Conchubhair do chabhair^^ comhchubhaidh dhó ge^" doiHgh,

do-ní an rí féin a foghail^^

's do-ní cobhair d'fhéin Oihgh.

41. A dtreisi^** araon gan rochtain, gan tseisi ag Aodh go hEachtair ; do chuir^é uille^ar. Ulltoibh, Ulltoigh uile as lé^" leagthair.

45. Ní faghthar re headh n-ágha fer ré ngabhthar ghuala a ; Aodh Buidhe a-bháin^^ do-bhéra sgéula an áigh uile uadha.

49. Fiú a bhfaghthar do dháimh deoradh, don dáimh ní aghthar^^ aoinfher ; mion nós ríogh ó ríoghadh gach ; nír ríoghadh fós gríobh Gaoidheal.

11 ^* .i. rí Éireann, A.M. 4888-4907, ARÉ. dhídt (?). *3 1* Luigeach. ambrugh ; lochtach. ? gidh tur tíghe : i mbrugh. '^ .i. craobh na hardríghe. Dona Finn Eamhna féach ' Serglige i^ i' Conculaind," Ir. Texte, § 24 seq. cabhair. (?) gidh. 18 faghail. »9 treisi. 20 ig. 21 amháin. 22 fhaghthar. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 73

53. Sgol, ó fhuighlibh fhían OiHgh, ní chuimhnigh triall dá dtighibh ;

dá chluinsin dá mbí i mbruighin

sguiridh rí Uisnigh fhihdh.

57. Ní théid aoinfhear dhá fhine

do ghéig Gaoidheal i ngoire ; beg nach náir d'O Néill Bhuidhe gur bháidh uile a fhréimh roimhe.

61. Canaidh draoi re cleith Cpradh ^/ a ghnaoi dá bhreith go bunadh, ionnsa dhóibh nach tú^^ a dtamhan, anadh don chhí ar fhóir Uladh.

65. A ndíol, a rí, go ródaibh le a mbí fá fhíon ní héidir ;

lcichP^ id ráth, a rí hÉadair, Áící.cLur^ ?

ó mhéaduigh cách í ar éigin.

69. Toirthe 'ga gcur do chrannaibh, bun fhoithne fhoilligh gach do ; tug 'na lár ubhla a hirnil, íinidh grán cubhra an choillidh.

73. Tar mholadh a ghruadh ngairthe truagh ón ar gcrujthne^s chomhar ; dom dhúain is^^ nadhmadh^" neimhthe marbhadh d'eithre^^ uaim uirthe."^^

77. Dá mesda méd a einigh chumhaidh eug badh cneasda dhá ; go mbeith triath ag tigh Oihgh^" oighidh fir Chach nír chubhaidh.

81. A ghasraidh ó chlár Conghoil, nír chasmhoiP^ dál don damhroidh, do fheith'^^ sé iad san iorghoil

's níor ionghair sé íad amhloidh.

ttú. 24 ist,sadh. 2* ccruitne. -" as. ^' .i. ' geall, ceangal.

' ^" .i. deire.críochnú.' *" uirrthe. oile. ^i chosmhoil. ^- feith. 74 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

85. Do saoileadh ég dha oighidh 's nach maoidheadh méd a chumhadh ;

ég í Néill na naoi ngeimhiol as deiriodh laoi d'fhéin Uladh.

89.33 . ^ *' ' do sleacht eaca ar an oighidh • "i 'aCí^^**- ¥ ; a

, ^io-C %^^ ^í lcan síol gCuinn an chnmhail^^ ''^ ríogh fhuinn (j ^Úo/ica''- do chumhaidh OiUgh.

^^ 93. A ghaol uile gan éinndigh tré Aodh mBuidhe do bheóghuin ; d'egla sguir d'ól dá n-aoidhigh brón faoíhgh ar fhuil Eóghuin.

97. Súil ar bhrugh í Ncill náraigh do chléir ag dul"^^ ar dheóruibh,

ní fhuil do chridhe i gcharaibh iarraidh cruidh fhine Eóghuin.

loi. Canfa mé dha chéibh chladhaigh,

: Ó Néill is é arna oighidh , I ní háil cáin dóibh 'na dheghaidh darbh áil reamhoibh d'fhón Oihgh.

105. Do dhiall, as damh.na deóire an Bhanbha re fiadh fíre ; acht ég 'gar gcur ó chéile nír fheud Éire duF^ dínne.

109. Síol gCuinn ar h'uaigh ag anadh, do chúaidh [a] ar siobhal suim ; a liag fhionn^^ na n-ocht dtroigheadh

an bhfoighedh sionn ort ionadh ?

113. Ot eunghuin,^" a Aodh Buidhe, teurnaidh gach aon re aroile^^ ; tabhair an úain d'fhéin Line

's don Mhidhe féin uair oile.

'' an chéadlíne dhen rann so av easnamh ; agus an dara líne dothuig- seana. ^* cumail. 35 (JqI 36 fionw. ^? q teunghuin. ^* re roile. Sl9S, I>^ tCc (^ f£uÍM /ífec^ í^, CU^^'^dUxJÍ ÍW^ /

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 75

117. Gan a súil re fiadh Fuinidh

is bhíadh fúibh go froighidh do ; fiú Fódla dhóibh id deghaidh Eamhain d'fhógra d'fhóír Oiligh.

121. Seal ag uaishbh fher nDoire

don uaighsin^^ fá fher nEine ;

do-bhér^" úain dheit, a dhuine ;

nach bhfuighe an leic uair eile ?

125. Do badh gar dhúinn 'na dheghaidh

ar súil do char^^ ó chobhair ;

i gcenn a n-éir 'nar n-aghaidh gabhair leann^^ f^i^ ar foghail.

129. Do chinn méd anshóigh*'* uirthe anóir** cinn Grég do-gheibhthe a chhu'mh do éiMdh'^^ m'aithne faighthe múir Éimhir Eithne.

133. Sneachta do ghnáth do-gheabhair as na tighibh fáth gan techta ; suil dheach sí tar fhiadh nOihgh

loighidh grían is sí ar shghidh.

137. Na cairrge fá mhuigh'*^ Macha,

fairrge do sguir a sgucha ; nír mhó re hnn na locha, srotha balbh^^ chinn Cnucha.

141. Do bhaoi^^ 'ga iarsma a r\-e\neagh'^^ an Niallsa na naoi ngeimheal, a ngeall féin ag fójr Uladh, geall Uladh dhóibh fá dheireadh.

145. Ní mhair dhíbh^^ j^^ht a ndeora tré ghríbh nGaola amar^^ ; mo neart do chúaidh ar gcúla, ar mbúain súla d'fhert Aodha. a.n.o.i.s, &c.

39 uaighsi. ^" do her. ** chur. *2 ' leanw ' ar na sgrios agus ' lionM ' do sgríobhadh os a chionn. *^ *• an anshóigh. onóir. *^ eilidh : eimhir. *« mhagh. *' balb agus litir eile báitte 'na dheireadh. Tá truailliú éigin ar an P gcomhad san rann so ; ní féidir liom ciall do bhaint as. *8 bhi. " a.r\e\nidh. =" dhiobh. 51 Sic MS. Siollabh ar easnamh (? am an air nó ina mair). /6 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

V GRÁDH FÁ THUAIRIM TUGUS D'AODH

Donnchadh Mac an Chnáide^ cct.

I. Grádh fá thuairim tugus d'Aodh ; an tuairim tugus is^ trúagh ; 'ga taisgidh^ atú 'gum chrádh ;

grádh ní^ dú i n-aisgidh monuar.

5. Atá 'na thoirrsi-^ ag tocht^ riom grádh nach coimsi dha fholt fhionn'^ ; gidh^ maith an grádh, ní hé as fherr^ ;

do mheall mé 's a chrádh im^" chionn.

• 9. Tig an clechtadh^^ rinn fa ríor^^ do chlechtadh^^ taobh re sinn taobh ; tug taisgidh^'' cumhadh im chliabh faigsin fhian Uladh gan Aodh.

13. Do bhí úair nár saoileadh sin,

go^^ rí shiaigh Gaoidheal do ghuin^^ ; is ionnsa a Dhé an fáth fá bhfoil^'^ cách astoigh^^ agus^^ mé amuigh.

Do hobadh gabháil ar ngaóil 17. ; m'anáir^*^ as tobar do thráigh ; do chúaidh gaol na n-uile úaim ó'^^ do chuaidh Aodh Buidhe abháin.^^

MSS : 24 P. 33, lch. 127 (P) ; Leabhar Uí Chonchubhair Dhuinn, fol. i52a ; 100 hne (D) ; R.I.A., 3 C. 12, lch. 127 .i. ntaicleabhar D a sgríbh Eoghan Ó Comhruidhe. P is bun don téx so ; ní áirmhiothar C acht san mhalairt ó D. ^ Chnaidhe, gan ainm ughdair P. ^ as P. ^ ttaisgidh P. C ; ^ ' * ni, P passim. toirrsi, P ; thuirse : cuimsi D. teacht P. ' fionn MSS. « g^j j) 9 fgj-r MSS. " um P passim. " Tug an claonadh P. '^ raor P. ^^ claonadh P. >* thaisgidh D. 15 gan D. i" g^oin P. i' bhfuil MSS. '» astigh P. 19 as D. "o monúar P. 21 mur P. -- amháin. D DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 77

21. Sgéala 'ga thechtoibh-^ ón troid déra rem dhercoibh do dhruid ; an sgél^* roimhe don té^^ tug \ tug sé ar gcroidhe^^ 'na dhá chuid.

25. Fa ríor^^ isé^^ as doilghe dhúinn, ar ndíon dobé oighre Bríain, ní bhia ar mo chradh^^ ó do^" chóidh tóir muna rabh-'^ Dia 'na dhíaidh.

29. Gibé^^ do chách bhus ní anocht dá dtí ní budh tráth dhá^^ thecht, fada dháibh a n-uain rem ucht an lucht lérbh áiP'* uaim a fheart.

33. Caoinfidh meisi^^ 'sní mé amháin threisi ag an^^ té 'ga^^ mbínn mo ; caoinedh^^ gach draoí a dhuine féin

ag caoí í Néill Bhuidhe bhím."^

37. Ar^o bhfagháil cluiche ar íbh gCuinn^^ m'anáir as cluiche'*^ do chaill*^ ; ar tós gion go n-éarthar^'* inn,

do béarthar*-^ sinn fós i bhfaill.

41. '^^Dobé m'urra é 'gan ól, mé fa hurra da gach aon, dá reic dá bhfaghuinn an fíon, meic ríogh ní fhaghaim mur Aodh.

45. Meisde mé^" m'anáir ón fhior, gan í^^ d'fhagháil ó nach mar ;*" gidh^o beag fáilte ar dteacht asteagh, is^^ tearc fer a dáilte dhamh.

23 Séula redhga ag techtaibh : malairt láimhe, niba dhéadhnaighe a ' ' ' ' sgribh ag os cionn charet, agus a bháidh ar —aibh P ; teachtaibh C. 2* sgeula P. 2^ gan de P. ^^ mo chroidhe D. ^' raor, P. 28 " ô î asé P. chroidhe P ; chrádh C. od P. roibhe P. 32 Gidh be P. »» a P. «^ ler báil P. ^^ misi MSS. ê g^n p. 38 »9 " a C. caoínigh DC. ^—.b— . D. ô " 1. A D. uíbh Ch. C ; leg. Cuinn. " duithe D C, (agus 37). •3 ga ch. P. ** gin go nearthar P. *^ : *^ rann so ar easnamh DC. berthar P ; néurtar beurtar DC. an " *' *" báitte mé ar lár P. ní D. mair MSS. ; acht goin " " 50 fén i D C. gé DC. " as P. 78 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Dáil a dhuas'^2 go dul°^ í Néill

mur budh cnuas ag dul do chraoibh i^'* ní fhuighe file acht a bhfúair ód chúaidh^^ bile mhuighe Maoin.^^

53. A dtaradh^" ag''^ cor na gcrann,

dá dhol do gabhadh a ngeall ; do mhac Briain do chlaon gach coll ;'^^ 'na dhiaidh ní*^" chrom craobh a ceann.'*^

57. Bás í Eirc seach cách^^ a*^^ chúis :

fás na mbláth*^^ is ceilt an chnúais ; céim do dhuine idir**^ dhá dhéis''^

d'éis í Néill Bhuidhe fán mBúais."''

61. Téid leis an ngaoith^^ grán^^ na ngort

tar éis an laoich fa'^" lán d' iocht ;

ní thabhair sí do'* ló^^ lacht, ní mart bó gion"-'^ go mbí bhocht.

65. Trén meisi'^^ go deghuil dún ;'^' 'na dheghaidh gan treisi atám ;''^ truagh nár'^'^ haomhadh^^ ar ré araon, mur shaoghaF^ d'Aodh is sé^° slán.

69. Mo theisd^i ar Aodh na n-arm nua :

mín Aodh acht gur*^^ gharbh a ghleo ; ní rug do bhreith nár dhú Dia^^ acht tú fán ha 'sar mbeith^-* beo.

73. A dtreabhthar is ch'oth od dhul,^^ chion ní geabhthar^*' críoch^^ ina ; gion^^ go gcobhair^^ an úir d'ar súil re cradh^" ní fhoghain d'fhior.

*2 Dail anduás P. '* dol P. ^* da chur accraoibh P. 55 ^e " do chuaidh D C. m^oí D. taradh C ; ttoradh P. 5« a P. 59 call C. "0 nír C D. " cheann D P. 62 tar chach D. «^ an P. " an bhlatha P. 65 eidir P. 66 dheis P. 67 f^ Bhúais D C. ^s ghaoit D. «^ "« 'i gráin P gran D. sa D C. dá D ; 2 P. ; '2 " * laodh D ; laogh C. gin P. misi MSS.

'5 '6 " i " dúin C D ; diom P. atáim, agus an dá bháthadh D C. " "* '* na P. haomadh P D. mur saoghal P ; mo s. C. *" *' ^- dégh isé C. sherc P. gér P ; ar lár C. **^ ní rug breith nár dhú do Dhia D. ** smo bheith C. 85 A treabhadh is díth ó dhul, D. »6 gabhthar WS>S. *' a crích D. ** gin P. *"* gur cobhair D. "0 bladh P ; re acrad, D. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 79

77. Gan phuinn*^ dá goradh san ghréin -^'^

gan toradh i dtuinn nó i dtír ; gach learg ar leaghadh a chíimh ;^^ dearg an úir nár treabhadh tríbh.

81. As uain dom dhula, ca^'* dulc, do thruaill an chumha^-^ mo chorp ; tug sé gan aonduine ar t'fhert^'^ mé ar dteacht mo^" naomhuidhe anocht.^*

S5. Dá léigthi99 a Aodh let fholt^"» nua an dá thaobh ar ghort fa^*^^ ghleo, tú id bheathaidh ó char do chlú,

ní dheachaidh tú is^'^^ do bhladh beo.

89. Ríoghradh Fódla^"^ ag techt dot thoigh^''^ led cheart d'fhógra ó mhuir muir go ; cor, a Dhé, ar an saoghal sin, sibh t'aonar^'^-'' acht^°^ mé ar do mhuin.

93. Ní hí an mhuir do mhear^°'^ amháin, do thuil gach sreabh^"^ leis^"^ sín an ; má_tá is do dhubhadh^^o fa dheóidh an lá reóidh 'na thuradh thríbh.

97. Gan bláth le ferthoin ar fiodh ;^^i a dtreabhthoir gan chách dá chur ;

olc an geall an úir le har ; ní fearr an cradh dhúin^^- od dhul.^^^

loi. Beag feasta léagar 'nar láimh d'ar dtégar ó thesda Néill O ; ní huain do theicheadh^^'* 'nar dtír, do chuaidh dhínn ar bhfeitheamh féin.

"^ poing D. '" ngréin P. ^^ cclúimh C. ^* A shúain mo dhula ga P. ^* chnumha P. "^ do bhen sé aodhaire ar fhert D. ^" mo ar lár P. '^ nocht D. 99 do leigsi P. 10» re tfholt P. loi do D. i«2 gg q "3 fodhla P. 10* dod thigh P. "^ gibh ataonar D. 1"« is P. 10' bheir P. lo» gruth P. "^ ris C. no as dubhadh P. 111 fhíodh, C. 112 dhuinw P. n^ ó dhul D. Stadaid DC annso. íi-i teitheadh. 8o DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105. Rí dha fhréimh ní fhanuim air, O Néill charuim gion go gcluin ; gabhthar laogh oile le hoigh, toil mo chroidhe acht d'Aodh ní fhuil.

109. Ní thug ílaith a dtug ó thús ; ní rug maith ar a mhaith fós ; mac Briain mur do bhí go bás, fás ina dhiaidh do-ní a nós.

113. Le náire ar a uaigh ní an, tar mhac Aine do chuaidh cor,

ní chaoinionn sí acht Aodh, gidh eadh,

bean is í fá a gaol ag gol.

117. Eamhain gan éinfher 'ga húaim ,^^'' Temhair gan déinemh 'na dln'aidh ^^^"

ní fhagh^^'^ damhna ar ndul í Néill, cor a sréin re Banbha Bríain.

121. M'éigin^^^ gach n-oidhche 's gach laoi'"* ní héidir nach muirfe mé,

dh'éis^-° í Dhuach chráidhes mo chh',

áines don tí ler fhuath é.

125. Ar gcur í Eacha idh fá fhód, dá dhul^-^ ó nach áea.chaid/i síad,

marthoin d'éigsibh is Aodh d'ég,

créd do shaor ón égsin íad ?

129. Gan díon i ndoininw i dtigh,*^^ madh soinenn budh síon go neimh ; guidhe leis an ngréin ma a goil

goin í Néill Bhuidhe do bheir.

133. Isí^'^^ an ráithsi ráth^-^ na ngíall,

fa gnáth rí ar an áitsi^-^ ag ól ; ag sin an bile aga mbíodh

fíon an fhir 'ga ibhe i n-ór.^"^''

i'5 huaimh. "s diaigh. "' fath. "« Meigen. »" ló. 120 dhéis. 1" ghul. 1" andoininM a ttigh. 12^ ^si. >-' ^^e raith. 125 aitsin. anór (? =a hór). DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 8i

137. Ó nár leig Dia a damhna lé Banbha ní bhia mur do bhaoi ; deireóil Éire tre fhlaith Lí, céile do-ní maith dhá mhnaoi.

141. Teann an sgél sgarthoin ó gCuinn, gan trén nach bhfaghthoir ibhfaill ;^2 7 do dheireadh sluaigh Aodha inn, craobha sinn ar mbuain a mbairr.^^s

145. Ní fhúair ealta úain ar loch ;

ní huair techta idir^"'^^ dhá theach ; tig da ghoire do-chí an cioth nach rioth roimhe do-ní neach.

149. Tre chornn í Dheirc do dháil dún^^'^ ní ar ceilt as cáir ar mbrón ; do fher is an gcorn, ní chél.i^' an dér do bhean orm a hól.

153. Bím úair le bhur n-iomad air gan ionad don uaigh fá bhfuil ; isl32 bro'fi reachta an lá nach hbh sibh ag teachta a mhná ar a mhuin.

157. Mór mo ghrádhsa go hég d'Aodh,

ní dá mhéd a dtráthsa^^^ i dtám^-'^^ ; dul le chéile ó thesda dhún^^^ a rún feasda as géire ar ngrádh.

G.r.á.dh, &c.

^'^» i^» i^" 1" abhfaill (? a bhfaill). mbarr. eidir. duinw. 1*1 chel. i^* as. '^* attrása {nó attTa.chta). *^* attam. ^^^ ú thesda dhuinw. ; ;

82 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

VI DO MOTHOIGHEADH MEADHAIR GAOIDHEAL

Amhlaoibh Ó hEachaidhéin cc.

I. Do mothoigheadh meadhair Gaoidheal gerr atáthar ag techt ruinn ; meiste dháibh a nert analhiin,

terc 's a bháidh re clannaibh Cuinn.

5. Dh'éis an ríogh^ 'ga raibhe meisi

re maicne Cuinn ní cóir súil ; an tan do budh mór ar meadhair fa gar- brón 'na dheghaidh dhúin.

9. lomdha cúis fán cóir doilghe^

i ndiaidh-* onchon Atha Truim

bhaoi trén i ngoire do ghahoibh, lén oile do chlannoibh Cuinn.

13. Atá ar uaishbh chinidh Cobhthoigh cumha an ríogh^ lé raibhe a ngaol ; a súil féin ní fhuil re heighre,^ fuil Néill, muna n-eirghe Aodh.

17. Méud a thoirbhiort atá ar marthoin do mhac Aine fa hard nós, dá measda gach maith dá nderna níor theasda ílaith Bearbha bhós.

21. Dá maireadh rí rátha Temhrach re tuathoibh Breagh' do bhí ar súil ; fada triall a bhfoiP 'ga fóbra,^ do bhiadh ó shoin Fódla fúinn.

MS. 24 P. 33, lch. 129. Marbhnadh eile dhon Aodh Buidhe chéadna. ^ Dhéis an rí. - faghar.

^ Siollabh ar easnamh leg. ' Is iomdha ' nó ' an doilghe.' " * andiaigh. * righ. ® hoighre. breadh. >* bfuil. s fobra ; fodla. ;

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 83

25. Ar bhean d'uaislibh innsi Banbha do bhí i ndán a dhol tar ais, a raibhe d'oighre Bhriain Bhallaigh 'na dhiaidh oirne ag clannaibh Cais.

29. Do shaoil cách go gclos a oidhidh Aodh Buidhe do bheith 'na rígh ; saoih'í/ féin nach bhfuil 'na mbeathaidh d'fhuil Néill acht a ndeachaidh dhíbh.

S^. Adtárraidh mé d'onóir Aodha ar n-ég dó ní dheachaidh hom ; spéis anocht ní fhuil im^o onóir ; olc do chuir an rodhóigh riom.

37. Afhaighthe longphoirt laoichn Uisnigh,

dob annamh thú i dteirce sluaigh ; ní racha mé ort, a fhaighthe, éi^ 's gurab m'olc h'aithne uaim.

41. Ní fheadar tar éis mo chuarta cia do leanfainn don leith tall ; ní don bhaile do bhí m'álgus ;

caidhe an rí do fhágbhus ann ?

45. Don chineadh dar chóir an ríghe

i ríghi^ eile ní fhuil spéis ; ní fhuil acht a ngéill do ghabháil ar fhuil Néill d'anáir da éis.

49. Adeura mé re mac Áine aithreach hom leanmhuin dod ghaol do chuaidh sé uainn acht a fhagháil a bhfuair mé d'anáir ó Aodh.

53. Ar lucht cumuinn caithfe sinne a seachna ar t'éis,i^ a íholt^-' fann ; misei" ané i bhfochair na bhfearsoin do mhothaigh mé h'easbhoigh ann.

11 um. laoigh. 12 ^^^^ atharrú de mhalairt láimhe ó ' sgur bé ' arigh. 1* ar téis. i^ fgj^ le j^g 84 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

57. Bheith at éugmuis ní fhéd^'^ mise ; measa^^ bhím ó bheith red thaobh ; a deor fhuighill do fher m'abhra^^ mur chhiinim fer h'anma, a Aodh.

61. Bheith i gcomhnuidhe os cionn t'fherta ós éigin damh, dia do^" sgís,

fán bhfert i gcobhair mo chridhe

recht nach bhfoghair sHghe sís.

65. I n-íoc mo threise atá agum uirrim bróin ó [a] mbí rem thaobh ; ní mhair dom anáir acht an úainsi d'fhagháil damh ar th'uaighsi, a Aodh.

69. Lór a threise atáid ambhadhna,^^

gér bheg^^ anuraidh nert gall ; olc don tí^^ dar usa h'oidhidh

gan tusa a rí OiHgh ann.

73. Tuigim nach dtiucfa do leithéid do Leith Cuinn, a chruth mur ghéis ; caithíid t'fhihdh troigh re taca,

ní fhoiP'^ shghidh aca ar-^ th' éis.

77. Ní geubhthur mur do ghabh tusa

an treisi chéudna i gcrích gaU ; gidh cia danab aithnidh-" Uhtoigh, ní bhia h'aithghin d'Ulltoibh ann.

81. Teacht leis an gcroidhe liair oile is éigin damh ar ndul uaibh ; deor bhenta do bhí fán abhra

ar dtechta^^ a rí annla ar th'uaigh.

85. Do bhí fán úaigh, dh'éis mo dhiúlta, deiíir agum nír bh'é a thráth ; aithreach hom gan techt ar tosaigh ; an fhert riom do chosuin cách.

^' féd. '* tá mar bheadh ' i' os cionn ' e.' '^ fer mabhra. '"' ' do ' dt'adhnach, os cionn na líne. ^' ambliaghna. -^ bhbheg. agus comhartha háitte fén chéad ' bh.'

^^ ^* ' .i. rí Oiligh 'na dhiaidh. íhuil. ^^ tar, agus háthadh ar t. "* dáu bait'imigli. *' ' a ' fén líne ó láimh eile. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 85

89. Atá agum adhbhur tuirrsi, táinic dhíorn gan dul budh thúaidh ; do bhí fám thujíin taisgidh umhal do fhaigsin fhuinn^^ Uladh úaim.

93. Do chuir Aodh, dob adhbhur glóire, gairm ar éigsibh innsi Grég ; ní hí [ná] an mhí aoibhill oinigh

chaoinim acht rí Oihgh d'ég.'^^

97. I ndiaidh^° na dtoirbhert tug dúinne

i nduasoibh cáigh ní cóir spéis ;

ní thuill sin i soidheach eile oineach fhir Eine dha éis.

loi. GoiU i dtimchioh Temhra Midhe, mairg tárraidh mur táid 'na dhíaidh ;'*^ ní hiongnadh don Lia gan labhra ;

cia da dtiobhradh Banbha Bhríain ?

105. Re muna bheith a aire Aodh Buidhe ní bhiadh d'ar ndíoth.^^

109. Atá ceannus críche Gaoidheal

ag gallaibh Banbha, is^^ breath chlaon ; truagh sgan ar gcuid ina^"* chéile, nár dhual duid Éire a Aodh.

113. Mac Bríain Bhallaigh, beg an t-iongnadh, ^^ an úair testa tángus ruinn ; ní fhoiP^ muirnn, acht muirnn do sineadh,^" ó shoin oirnn ag cineadh Cuinn.

117. Atáthar ar tí mo dhiúlta a dhol d'ég ón uair do clas ;^^ isiad^^ sin do-chím san chogar na íir do-nínn d'obadh as.

-* sic MS.; (?) dá faicsin fuinn. ^' uaim dég, agus báthadh ar ' uaim.' ^" Andiaigh. ^^ dhíaigh. ^^ an chuid eile dhen rann so ar easnamh san láimhsgríbhinn.

^^ *^ ' ' ^" as. ^* na. .i. na fili ; u os cionn na line. fhuil. ^' ^* '" .i. do chuaidh a taithighe le haimsir. clos. asaid. 86 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

121. Ar beanadh dhínn is"*" de tárruigh

Temhair Rhregh do bheith fá chiaigh ; do bhen an t-aongha'*^ dhí an darnhna do bhí ag caomhna Banbha Briain.

Ní fhuil agam adhbhur meisnigh 125. ; is^^ mé an abhall dh' éis a bairr ; muna bhfeughthar don té teasta do gheubhthar mé festa ar^aiJl.

129. Tar éis Aodha meic Briain Bhahaigh ní bhíu im^^ bheathaidh gibé rabh ; ní thuigid féin, dia do dhimheas, ^ cia d'íbh Néill nach dileas damh.

133. Go Feidhhm[idh]'*'* feirrde^^ m'aithne ní fhuair misi, móide a bhladh, damhna 'gar anus d'fhéin Banbha ; do thaghus féin damhna dhamh. D.o.m.o.th.u.i.gh.e.a.dh, &c.

'"' as. *^ d'urchar gha a marbhníodh Aodh, seachtmhain na Pdise 1444. '•2 as. *^ bhi um. ^' .i. Fcidhlim.[idh] mac Muirchertaigh Ruaidh, mhic Bhriain Bhallaigh Do marbhuíodh é 1497 (AU). ^* feirde. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 87

VII

'NA BHRÍAN TÁINIG AODH EANGHACH

O Gnímh,^ [.i.] Brian cc.

I. 'Na Bhrían táinig Aodh Eanghach ; da thaobh táinig gach deighbhreath ; agso 'na Bhrían Aodh Eanghach, caor dhernach na^ Niall neimhneach.

5. Ráth Néill ag Ua Néill Bhuidhe, mar budh gnáth 'ga fhréimh reimhe ; beg an tegh^ Teamhair Mhidhe d'fhearaibh Line feadh fieidhe.

9. Do thogh an Bhanbha ar mBríainne,

ge tharla a'' gcol re chéile ;

ní thug sí léim tar hne,

ríghe Néill dob í Éire.

13. Le mac Féidhhm fríoth Gaoidhil íorji um Éirinn nach éirigh í ; ní chuir^ Brian geimhle ar ghiallaibh d'iarraidh seilbhe ar fhiadh nÉimhir.^

17. Ceann shiaigh in gach idh iaruinn san'^ tigh asar fhuaigh^ Éirinn, do bhí an geimhiol re a ghualainn,

rí as^ tuaraim^" d' eigher^^ Fhéihm.^-

: lch. (i sgríbhinn MSS 24 P. 33, lch. 130 (P) ; 23 N 15, 154 Shean-

Mhichil Uí Longáin) (N) ; Magh Nuadhat : Ó Murchadha III, lch

20 (M) ; mac samhla N ag M. P is bun don téx so ; ní áirmhíotar M acht nuair a mhalartuíonn ó N. Ddn é seo ag brostú ar Bhrian O Néill [niac Feidlimthe Bacaigh, mhic Néill, mhic Cuinn) tighearna Thrian Conghoil. Do cailleadh an t-athair .i. Feidhlimidh 1533 (AU). San bhliain 1573 (ARÉ) tháinig larla Essex go cúige Uladh agus paitinn 'na phóca aige ón Bhanríoghain ar dhúthaigh Cloinne Aodha Bnidhe. D' éirigh troid idir é féin agus Brian. San bhliain 1574, do gabhadh Biian tri fheall Essex ar fleidh agus do cuireadh chun báis é. ^ Bé ceann a chinidh é. ^ an N. •'• teach N. * cearti'i J ' ar ' P. 5 ' « iath Éimhir : iath Éibhir M. an PN. duir N ; dúir M. N

« as a f. N. í» isM. 1« tuairim PN. i' deighir PN. ^- Fheidhhm P. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Neimh ghon ó ghlasoibh daingne ar bhasoibh ag cor Quimhghe ;^^ d'iath gall do gheubhthar^* eighre ; feughthar geimhle ar gclann gCuinne.

25. Crithir bheo ar áth a n-iomaidh ;^^ gan sgáth a ngleo ré ngallaibh ;^^

ní bhí i nghaidh glac a fo|nnimh^'^ slat a coilhdh Bhriain Bhallaigh.

29. Líon ghadh gan deithbhir ndíola^^ fá Bhrian 'na mbeithribh cródha, maithidh cungnamh chlach mbuadha cath Tuama^^ ag turnamh tóra.

33. A ngruaidhe^^ ag gabháil ihiochaidh^'^

nach furáil fúaire i ndeochaibh ; ní chluin an t-oighre ón athair doilghe an tachair-- d'fhuil Jíochcudh.

37. Slegh arsaidh do ghoir^-^ gualoinn Saxoin'^* da ngoin le a géirrinn ^^^ báidhter le crann^^ thonn dtíjim sgríbhinn gall ar fhonn Fhéidhhm.

41. Báidh^" re a ghaolfhuil do gabhadh clár na gcuradh dar chaomhuin^^ ; ceithre géiU go Brian bearar,^^ nír benadh giall d'fhéin Uladh.

45. Ráth^° Bhreagh^i na n-innseadh^^ n-ealach,

meadh dha shinnser,^^ do shoidheach i^'^ nár shaoil sibh Banbha buidheach

d'fhuireach fhir h'anma i nOileach ?

'^ a chor cuinge N ; leg cuimhnge. " gheibhtir geibhthe;- geubhthar ; feuchthar MSS. ; P N M ; i^ ^^ an iomaidh P ; an iomuigh N. gallaibh N. " fuinnimh P. " ^o deifir ndíodhla N. " tuadha N ; tuatha M. ugj-uadha M. "* fíochadh N. ^^ tacair N. ^^ ' ghoir ' ar lár N. -^ Sagsuin M. ^^ le ngéirinn N. -^ crainM N. "' ^» leg. báidh : cláir nó bádh : clár. chaomhna N. -" ^o si beirthir N ; beirther M. Ráith P. Briain M. ^- ^^ ^* inwseang N. sinwser P. soideach, P ; foidheach N. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 89

49.^5 Críoch Bhanbha id sheilbh fa shéula,

gan fhaghla^'^ gan fheidhm n-ágha ; tug tú led mhóid gan^" mhaora go crvi Aodha cóig^^ cána.

53. Gan fheidhm bhfaire^^ ar iath Uladh.^"

gan aire ar ghiall dar gabhadh ; ní théid sin as dot omhan'*^ dá mbloghadh42 gi^s fhir^s fhaladh.

57. Ferg an chuain^^ gan bhailg mbrisde/^

gan chaj lg^'^ mbuaigh-*' a lerg luisde ; ionnlaidh ben fháinne^^ eisde sreabh Feirsde ar áilne a huisge.

^° 61. Geall-*^ ó lucht fhuinn 'ga healaidh :

gan tuinn i n-ucht-^^ a hoirir

go mbí bróg fhir 'ga eighir ; beiridh sin fá fhód Oihgh.

65. Dísle ó gCairbre ar tegh dTemhrach,^^ ísle a^^ fhedh airde a c_honnlach, braighde ríogh fhréimhe Luighdheach,-'^ díobh cuibhreach gréine ar ghormshruth.

69. Gan s_gaoith ag tuinn 'ga t^ghuil," gan ghaoith ag buing^^ da bhruighin,

dírghe i ndiaidh fiair^" i bhfedhuibh, leabhair^'^ Bhriain ar íiaidh^^ bhFuinidh.****

73. An Lia d'fhaghail'^i dob ainbhreth ; ar labhair cia*^^ len cuimhneach ?

do sguir róimh do reic Temhrach ; 63 cóir neamhghuth ar leic Luighdhech.

25 11 49-72 agus 77-96 malartuighid ionad idir P agtis NM. Leantar réim P. '6 »' ^» choig P. »» faire P. fhoghail, P ; fhoghla N. go N. *° ^^ nuladh N. do thomhun N ; do thoinim M. ^^ mbloighiíí^ N. " tfir M. ** uchaín P. ** gan b. b. N. " chalg N. *' mbáigh P, >«bunig M. ^i " fáinwe P. " Geal N. ^" .i. agá taoiseach. anoc/íí M. *- ar th. T. N. " ^rf. N. ^4 Luigheach P. " togh.aidh N. s« =" fiar fuar M. fíaraidh P ; N ; luing P ; hruidh N. 58 "" fuinidh M. leabhar MSS. " fhiaidh P ; fiadh N. " dfoghail MSS. «^ Cé N. " Uc Luighneach M. 90 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

77. An sporadh fhúair^* an eachraidh ag goradh a ghruaidh^^ leithghil, go dtug tú^^ an bonn 'na bhruithnibh, cuirthir''" crú dhonn le deithbhir.

81. Feadh bloghtha"^ berna*'^ fraochdha do dherna um dhqrnchla gcróchdha ;'^'^ téghaidh"^ meóir fhir a hiartha

i ndeoidh'- cHachdha a tigh órtha."^

85. Filleadh do dherc is"^ doiHgh gud shilleadh"'' do sherc"'^ righin,

ben ler mhaith í fá fholuigh"'^ oruibh do chaith sí a sibhin.

89. Clú do dhuas fá iath nÉimhir'^ tar crú"^ na Niall suas^" sínidh ; ní^^ fríoth lat dod ghnaoi guaUlidh^^ ge taoí ar guaiUibh mac Míhdh.

93. Sé rígh dhég róibh**^ 'na roighnibh*^ do shóidh*^^ dod thrcd go Temhraigh ; fostar^*' thú le Trian Conghoil f' congbhaidh*^^ cú fhiadh^^ ó ealbha.ibh^°.

8 97. 1 Cia an adhbha do iarr bárda^^

san Bhanbha^^ gan Bhrian cheudna ? ní dheachaidh^^ díobh d'fhiadh Fhódla.^^

fógra ghadh do shíol Shédna.^^ .

loi. Ní rabha^' acht taidhbhsi toirnigh,^^ mana na bainnsi^^ ag Breghaibh— ^"•' ní fer coda d'fhiadh Fhuinidh— ^"^ cuiridh Brian oba^'^^ ar Eamhuin.

"* íúair ^^ angruaidhe ghruadh P. *^ ' tú ' ar lár N. MSS. N ; *' ^^ *' curtar N. boghtha P ; blodhtha beaman N. N ; '* dhorchla gcródha N. '^ téighidh N, téghadh P. ^^ andeoigh P "« " ordha P. '* as P. " god s. N. serc P. " foluidh P. '« Éimhir N. " chrú P. 8» snas N. " níor N. «^ ghuailhrf/í MSS. 83 »* «^ roimh MSS. ríoghuibh M. gójdh N ; shoidh PM. 8' *' ^* fostathar, N. conguill M. congmhaidh PN ; coininw ;\I. 89 »0 íiadh PN. ; fuadh M. ealbha M ; ealbhaigh P. ®> "^ ^' leanann l. 72 NM. diarr barda P ; iar N. san mb. N. 8* ni dheach P. ^^ fodhla P passim.

»6 ' ' " tSédna MSS ; acht an t do bháthadh P. raibh N. "*• "^ ^°° thoruinw N ; toruinw M. báinse ]\I. brtadh«í6/i N : hreadh M. '"' i"- fuinwe N ; fuine M. obadh N. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 91

Í05. Blas fleidhe uaidh^"'^ ar fhírshreibh ^"^ do bhuaidh^"'* a bhleidhe fháinnigh ; beg d'iongnadh an chuirnn chraobhaigh.i"^ claonaidh fio dhradh^"" dhuirnn^o^ dháilimh.

109. Guaille gleann, is grádh^''^ cionadh, re clár na gcuradh do^^" gheall ; dar le Brian ní bhiadh falamh^i^ dá ngabhadh trian d'fhiadh^^^ Uladh.

113. 'Sé a hochtuibh oilén ngoirmshreabh ag rochtain oilén n-iongnadh,^^^ do mheall go^^^ Brian bhróinii-^ maighreadh niamh failgheadh n-óir^^*^ ar iomramh.i^''

117. An oil fhúair^i'* a fher^^^ iomaidh tre gheal ngruaidh^-o 'na ghoil annuimhi^i

rí i nghaidh^-- do bhuain da bhonnuibh donnaidh^-^ gruaidh í^-* Bhriain Bhallaigh.

121.^-^ 'Siad le Brian fa fhonn Éunna^^^

Niall is Conn ar^-'' a chúla, lá gliadh ní ghoir a ghruadha^-^ a bhfoil uadha d'fhiadh Úna.

125.1-^ Geall ghadh ag mosgladh^^" míleadh brosdadh^-^i na nGaoidheal Brian ag ; earr don bhrataigh^^- 'ga mbualadh bacaidh ruadhadhi^-^ ceann gcraoishleagh.i^^

103 fleighe uaig N. "* bhuadh, N. ^"^ fháinigh N. 1"* an churadh chraobhach N. '"' claona fiaradh N. 108 '"' duirn N ; dúin M. os grwadh N. 110 a N. 1" do bhiadh follamh N. "- diath X. 113 niongna N. n* do Bh. N. i"' 115 bróin PM, ' brón maighreadh = ' slua^h laoch.' oir PM. 11' iarra M. n» fúair MSS. ii'-" fer N. '-" ghruadh M. 1-1 i" :\I. goil anuim goil ainim M. anghagh N ; anghadh N ; i'" donwuigh PM ; donnuidh N.

i^* ' ' í ar lár P ; comhad an rainn sin ar tosach M. 1-5 comhad an rainn seo ar easnanih N ; an rann iomldn ar easnamh M. i^** 1^'^ eana N. i-' ' ar ' ar Idr N. gruadha P. 120 i^» an rann so ar easnamh P. a musgladh N ; a mnsgladh M. 131 "2 i^» ruadh. brosda N ; brosdugh M. bhrata N. i^-i a ^caorshlé'a///í N. ;

92 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

129. Gaoidhiol gan char^^^ 'na chomhor aoibhiol ar nár an teimhiol glas ag Brian ar iath nUladh--

umhal bhíiach/'^** giall i ngeimhiol.

133. Rí uaidhe i gcléith gan chaomhna^^" go sgéith n-uaine go n-órgha ní snaidhm^^ ar Bhrian a bheurla, suil theurna^^^ giall airm^*" órdha.

Aj-^ ^] (. ' 137. A ól fírshreabh ar foghuil ;'^^'^ ^^' rífhleadh^^i a. hór 'na aghaidh an ní^^^ do-níodhi'*^ anuraidh níor chubhaidh^^-^ rí i^^^ gcíogh gcalaidh.

141. Ua na Niall tar thoil dTemhra^*' le goimh^"**^ nua do íarr omhna ;^^^

anní sin banuis^-^'' Banbha ? gabhuis arma fhir fhoghla.^^^

145. Guaire chrú fhaoihdhi^^ Eoghain clú gach aoinfhir do éihgh ; do gheibh clíar uaidh a hiarraidh ; ní bliadhain fuair d'fhiadh^^'^ Éimhir.^^^

149. Comha ar gach cloinn da gcenuibh/^^ doiribh na croinn ag dola^^*^ ós ; íir mur shíol Néill anuraidh hrvLghaidh'^''' dhíobh fá fhéin Oiligh.

153. Geis an chuaigh^^^ ód-chfi^^ brisde do bhí a ghruaidh 'na ghruaidh ghuiste ;^^^ sgél le Bodhbh ar fóir bhFeirsde^^^ corn^^^fleisge óir fá uisge.

135 chor MSS. 136 amhuil bhiadh N. "' gan c. MSS. 13' i^' níor shnadhaim N ; nior shnaidhm M. sul t. M. '" arm M. i" ríghfhleagh P. i^^ aigidh M. 1" 1*4 nidh N. do nioth P ; do rinn N ; do rin M. 1*^ 1*^ 1*' chuibhe M. arí ar ch. P ; rí acciog M. Teamhrach N. 1*" i^" toil N. 1*^ caomhna N. bhanuis P. 1^1 amhra fil f. N i-'- 1^3 is* faoile M. diath N. Eimher P ; Eibhir N. '« 'se i" 1«« cclanwa N. ^0! N ; dul M. brúigh N. chuaidh N. '*» i" o chid N. 1'"' áo bhí a ghruadh bríste M. ar f. F. M. '"- crón P ; cor N. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 93

157. Go hEanihain an tráth tigthir^^-^ Temhair le cách ní cleachtair ;i^'* téid barr uathaibh le hUltaibh, Ultaigh clann Tuathail Techtmhair.i^-^

161.^^® Neimh ghon í Chuinn ní chronoigh ;i^^ do bheir £ol^^" i gcuirr chalaidh lá tar fhgr gcréchta^''^ cniridh,^'^" fedh tuinmhi"^ euchta d'araidh.^'^

165.^"^ dhóibh díol a chána Dob fhearr ; an síodh do-chóidh ar gcúla ; do bhuing a n-eachlach d'éra sgeula gealchlach fhuinn Úna.

N.a.Bh.r.i.a.n, &c.

163 thigter M. "** cleacAtar N. ^"^ táid a tTea.mhur N. 1«« i" i"» a íí c 6 órd na línte NM. gul P. cuilMA N. 169 le táirfher creacAí N. i'" ccuraííA N. ^'^ tuirim N. 1'^ ÚMxaidh N. ^'^ ann rann so ar easnamh NM. .

94 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

VIII

AN SLUACxH SIDHE SO I N-EAMHUIN ?

/ I. An sluagh sidhe so i nEamhiiin

do-chíu^ lán do lúithghreadhaibh ?

is^ lán sciath is derg ndatha gach lerg fa iath Fhionnmhacha.

5. Muna bheith-^ síad a síodhoibh a bhfaicer ann d'airdríoghoibh,

cáit i mbiadh" síodhshluagh mur soin,

niamh a hoghruadh mur lasair ?

9. Ór ar dhornnchlaibh a ndonnbhrat, ór ar chiomhsaibh corcíirbhrat,'' óghaindre*^ ag feughain na bhfer, órfhailghe ar méraibh míleadh.

13. Lasaidh da snúadh magh Macha : sréin bhreaca bholg n-órdhatha, loinnear smóil ndata ndoinnshlegh, slata sróil a séghuinnghreadh

17. Lór do niamhadh fhóid Eamhna snuadh reullann rosg loinnerdha,

is dath a gcraoibhearladh'' gcam,

's caoindealradh a gclach gcathbharr.

21. An í an mhacraidh^ shaor shíodha so na gcathbharr gcloichlíoghtha^

ar dtecht a hEamhoin Abhloigh ? serc don fhedhoin^" órarmoigh.

MS. 24 P. 33 lch. 133. Ainm an ughdair i n-easnamh. Tuairisg ar shluaghadh do dhein Toirrdhealbhach Luineach, mac Néill Chonallaigh, ag Ard Macha, agus gríostí ar Thoirrdhealhhach chun Iroda lesna gallaibh 1 do chiú. - as. ' beith. * ambiadh. ^ accorcairbhmt, agus báthadh ar an ' a ' tosaigh. * óghaintre féachaint déidheavach ag an séimhiú ar ' g.' ; ' ^ ccraoibheurladh. * (?) mharcraidh. shiodha : ccloichhoghtha. '" fegoin. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 95

25. Dar lat, gidh siodhmhacraidh sin, ^ ní sluagh sídhe acht ar fhaicsin ; an damhroidh go snuadh síodha,^^ sluagh adhnaidh an eissíodha.

29. Isi'i^ an X'A.oohxaiáh láin ndealra/V/A síol gCuinn timchioll Toirrdhealbhaigh ; snuadh síthe^^ orthaibh uile onchoin críche^* Conuire.

33. FáMuaghi^ um chodhnach ua gCuinn sáithfid curaidh chlann nDomhnuill ; lán do chróchshnúadh cláf^^ Macha

ón fhál órthúagh^'^ ionchatha. "

37. Isiad^*^ so na sgéith sgeanmdha le líontar magh Míneamhna,'^^ éirghe amach moradhbha Ir, cath órarmtha as gach éintír.

41. I gceann-° ríogh-^ fhréimhe hEoghuin tig go hEamhuin ilcheoluigh rí-'^ an Chathánshlóigh dar chóir don 'na gcathfhálbhróin mhóir mhíleadh.

45. Tig chuige do chloinn nDomhnuilI, X cia an cath as fherr-'^ ionchomhhiinn, cath loinnearhmn ón tír thoir, mín doinndernonn-4 ré ndornnchloibh.

49. Buidhean eile go hEamhain niamh na gcaor da gcoirrshleghuibh, caor shlóigh ó chláirthrían Conghoil, bláithniamh n-óir da n-eacharghroidh.

53. Isiad'^^ so shocht Bhriain Bhallaigh fraoch gh'adh ara ngormlannuibh,

trían curadh tíad in gach tír, gidh umhal iad don airdrígh.

^^ ^- '^ ' siodha : eisshiodha. Así. sidhe. criche. i^ tuadh. i'* chlar. ^' órthúadh. " Asiad. i" mineamhna ^" Accean». -' ri. -- ama aíharrú ó ' riogh.' ^^ ferr. ^* min doin» ndernon;;. -' Asiad. .

96 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

57. Tig chiiige ó Bhennoibh Boirche ealbha nemhfhoirfe neimhneach ;

hicht urhiidhe i n-am feadhma, clann Rughraidhe an ríghealbha.

61. Do-chíd'-'' chuca ar chóir^^ fhoghla

i dtimchioU Méig Mhathghamhna, goirmniamh a snúadh^^ dha sleghaibh, slúagh Oirghiah ar fhéinfhedhaibh.-^

65. Ríoghradh sgíath bhreac na mbrollach tig chuige an cath RaghaHach, grís téighthe^'^ gruadh dha ngormgháibh sluagh ón mBréifne mbusibhallbhám^^

69. An bhuidhean neimhneachsa aníar lasfaidh Eamhuin da n-óirniamh, folchaidh croinn Mhanchach an magh, glanchath^- do chloinn na gColladh.

73. Cath innilte ag techt adtúaidh 'na gcaoír gconfadhaigh gcaomhshhíaigh, crú fial Chonuill isiad-" soin, trian chrobhuing iad re hUlltaibh.

77. Agso láimh re Loch Feabhuil tuilledh slóigh go Sidheamhuin, ón rinnsi Málann san mhuir'*'* 'só bhánfhonn Innsi hEoghuin.

81. Críoch a sinnser i nglas gall ciall cruinnighthe na Saorchlann ; cuimhneach le triath a dtionóil cuibhreach ar iath Eiriomhóin.

85. Mur so do dhíon Bhanbha^^ Breagh

táinig Lugh is í i n-éigean, go macraidh snuadhoirdhreic'^^ sídh mbratghlain^'^ mbuadhbhuillbhreic mbaismhín

*" do chidh. -' choir. ^* snúagh, arna atharrú ó slúagh. ^' " " ar f. ; léighimse fhéin-eadhaibh =ar cuardaibh féine. ^" ^* teighte : Breifne. ngormghaibh : mbuaba/íbhainn.

'" ' ' an chéad a. ar charet. ^^ isiad. ^* miiir. ^* banbha. " snuadhoirdheirc. '' mbratghlan. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 97

89. Do bhí bruid 'na bruid^^^ romhóir^^ an uairsi ar iath Eiriomhóin, 'ga breith le Balar ua Néid, breth nár lamhadh a leithéid.

Fiacha 93. Bhalair nír bhreith^o chóir : uinge d'ór ar gach aontsróin^i dó, nó an tsrón do bhuain da bun an t-ór an uair nach n-aghbhadh.^^

97. Ar gcloinsin na gcomhthadh dtrom, lá.^^ catha le cath Lochlonn, fer fraochmhur re fedh dtroda, do-gheabh Laochlugh Lámhfhoda.

loi. Fear sgél ní theurno dha thoigh do shluagh Bhalair 'na bheathoigh, suil hgther d'arm lámh Logha, nár mharbh d'ágh a n-iomghona.^^

105. Gér dhecair turnamh a dteinn ní thugsad iarraidh dh' Éirinn,^^ íine mhór Sheanfhomhra^^ ó shin,^^ slógh dob fhearamhla ar fhaicsin.

109. Cosmhuil ag cosnamh Banbha ar fhoghlaibh fher^» n-allmhurdha, re Lugh mac Céin ar chridhe, mac Néill muna neimhnighe.

113. Do bhiadh muna bheith Néill ag díon Éirionn ar oilbhéim gach srón dá thruime*^ treisi

. dhá uinge óir uirresi.

117. Fríoth^" dhó dhá dheisi catha réir aigenta an ardfhlatha, do dhol ar son chláir Chobhthoigh do chor áir ar allmhurchoibh.

"« bhruid. ="8 ' romhóir : Eiriomhóin, lochtach do Rinn. " bhruid. " aointsróin. " bhfaghbAaíf/í. *3 \^ a aniomghona. *^ dheirinw. " fine m. s. *' shoin. « fer. " truime. ^» Frioth. '

98 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

121. Gabhaidh seabhac síol Lughach léine dherg eang n-iubhalach, ó a mbí a ghuin ar cleith^^ san chath

da beith 's an^- fhuil ar eundath.

125. Tig chuige d'uaish^^ an earraidh bert chos dh'éis a hoircheangail, tre nach bhfaic súil lés an laoi, clúimh arna grés le gallmhnaoi.

129. Cuirther le rígh mhúir Macha,

i n-oirchill an ardfhlatha, troigh shálchruinn le móid mílidh

i mbróig mbláthchuirr^^ mhéiWínigh.

133. Dá spor iall chaol do choimhleag ar mhuin na mbróg mbláthaibheg,^^

ó a mbí i n-ágh^^ each ar eitil mur bheath^" a lán híitheitigh.

137. Gabhaidh seaca ar snuadh donnchaor lán leomhan lán corcarchraobh gun ealbhaidh néll^^ áealTaidh dhíobh go ndealbhaibh én is óirghríobh.

141. Go rígh^^ fhréimhe Tuathuil tig lúireach lonn ar h n-airgid ;

móide as dóigh í a háilne,

lí an óir ar a húrmháille.^*^

145. Dúntar órsgabal uichtshhm mun rígh^^ re héih n-airgidchinn, nach dtéid rúadhghráinne^^ chinn chuirr 'na chruadhmháille shhm shéghuinn.

149. Suidhighther^^ ar sén catha, ar thaobh tiormfhóid Fhionnmhacha,

lann thana í dtruaiUeabaidh^* sheing, mana a huaimeguir d'Éirinn.

""^ ceilt. ^2 ar. "* uaislibh.

'* ' mbláithchLMrr, agus báthadh ar an chéad i. ** mblathaibheg mbláthainbheg. ^^ an ágh. ^' mur do bheith. ; (?) ^* ' is ' arna hháthadh roimh ' néll.' ^^ righ. *" húrmhaille. "> ^- ^^ rí. rúadh ghrainwe : cruadhmaille. Suighigther. ** attruaill leabaíííA s. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 99

153. vSínter láimh re loinn dírigh, guailHdhi an chuilg chaoílh'nigh, sgian bheultana da ngráin gon do bháidh cédfadha curadh.

157. Ag iomchur na n-arm nuaidhe do sheabhac cláir Craobhruaidhe^^ crios cennbhúcla caor ndealraidh, deghdhúnta um thaobh Toirdhealbhaigh.

161. Um cheann ríogh fhréimhe Luighdheach*'^ gabhthar an fheilm órdhruimhneach,

a ghruadh ar lí na lasrach, do-ní snuadh a soluschlach.

165. Gabhaidh, mur dhíon da dhernuinn ar dhéd^^ dhornchla loinnerdhuinn, mun mbais dtláith snuadhálainn^s saoir truallámhuinn mbláith mbarrchaoil.

169. Tig ara greadh í Ghealchuinn chuige le heach n-ingenchruinn, go slait saoirthreabhraigh sróill nduinn, go gcaoilcheannraigh óir áluinn.

173. An t-ara ar rochtuin an ríogh do-bheir, fa mana móirghníomh, an t-each do rígh fhréimhe Cuinn ris nach sín céile comhluinn.

177. Do bharr troighe tana í Néill, ar ngabháil eich an óirshréin rí Glainhne ó lár do hng, tairngire ar ágh a n-eitill.

181. 'Na láimh dheis do dháil d'ua gCuinn rug an t-a.ra ar cheis chennchuirr ; dá mbeith leis san láimh oile ní geis áigh ré n-anfuidhe.

«5 chláir C. 66 luigheach. " ar a déd, agus caret 'na dhiaidh agus báthadh ar ' déd ** snuadhalainw : trMallamhuinw. 100 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

185. Gibé do bhiadh 'ga fhaicsin^^ ar n-inneall an earraidhsin, do'° lucht tnúith nír bheite ag brath, ar eiti7Múith_ ó Lughach. y^

189. Sinnter"^ cuislenna catha, basá um dhornnchlaibh ndeargcatha,'^ eich ar lúth, sról re sleghaibh, cúl na slógh re Sidheamhuin."^

193. Seoltar ar dtriall an tionóil le seabhcaibh fhuil"^ Eiriomhóin, meirge a ríogh"^ féin le gach fréimh,

meirge í Néill le síol Saoirnéill.

197. Teas ag gabháil a ngealbhas,'" a slegha ag dáil drithlennfhras, grís ag gabháil ghruadh''^ ndeirggeal"^ 'gun tshiagh d'anáil óirmheirgeadh.

201. Agsin chugaibh, a chath gall, má tá agaibh a fhulang, Néill do char^" an chatha 'na réim tar mhagh Mórmhacha.

205. Anois cóireochar^^ Cluan Tarbh

le síol gCuinn d'fhaobhroibh órarm ; ar ó dTáil tár do tugadh, nár dháibh^- nachar dhjoghladar.

209. Cath Dúin digheoltar^^ oroibh a shluagh gall, do ghleóghonaibh, mur gontar le conoibh cradh, nó foghaiP'* lotghon leomhan.

A.n.s.l.u.a.gh, &c.

«* faicsin. "> bfhéidir ' da.' '^ eitih, agus háthadh fén' h.' '" ' man. al. arna atharú ó ' Binwighther '* ndeargchatha. '^ '* siodeamhuin. fuil. '•' rí. " angealbhreas. "* ghruad, agus ' a ' dá bháthadh roinihe. '^ ndeirggheal. **» chur. *i coireochar. *- dhoibh. ^^ diogholtar. ^* foghla Cath Dúin dá Leithghlas, A.D. 1260. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE loi

MAITH DO SUIDHIGHEADH SÍOL NÉILL

Fearghal Óg Mac an Bháird^ cc.

I. Maith do suidhigheadh síol^ Néill fa chlár mBanbha^ an fhuinn fhóidréidh ;

is'* leo Temhair is Bóinn Breagh, na slóigh ó thealaigh^ Thaillten.^

5. Ocht' meic Néill fa mór medhor^ maith fúair síad a suidhioghadh, críoch^ thirmshreabhach^^ na dtrágh^^ seng, ós clár inbherach Éirenn.

9. Do chuiredar futhaibh^- féin an leth^^ thúaidh d'Éirinn fhóidréidh, 's gach port don Mhínmhidhe amuigh, na hocht ríghbhile ós ríoghuibh.

13. Ceathrar don ochtar oirdheirc^'* triallaid, fa toisg uabhoirneirt, laoich innillte^^ nár ér sgoil,

ar sén imirce^^ i nUlltoibh.^^

17. Eang do chóigedh mhóri^ Meidhbhe^^ gabhaid dh'éis a n-imeirghe^° na hóigfhir nár iarr cabhair, is^i trian cóigidh-^- Conchubhair.

MSS. 24P33, lch. 135 (P) ; 23F16, lch. 106 (F) ; 23D4,lch (D) (C) agus is 270 ; Leabhar Uí Chonchubhair Dhuinn, f. 133 b P C mó a leantar don téx annso, acht áirmhíotar gach malartachas le tábhacht go fiú an leithleachais litriúcháin insna láimhsgribhinní go léir. Leantar ord na rann ag P. Dán eile é seo do Thoirdhealbhach Luineach O Néill. Is dual buidheachas do Miss Knott a dhein C do chóimmeas le P dham 1 Ferghal cc. gan ainm ughdair D. ^ sioll C. óg P ; 3 * * banbha, PF ; temra fhuinn (sic) C. as P. tholaigh D. 6 taillten P F D. ' an chinnlitir ar lár C. * medhoir, P C F. 9 tir P F. 10 thirmthreabhach D. " ttráigh F. i^ f^tha F. 13 i* leith C. " oirrderc C. jnnilti C ; indillte D. 1* ^' imeirce P ; imirci C. dulltoibh P D. »8 " Meidhbe MSS. mór P ; móir D ; chúigedh mór C. ^» andibheirge P ; animeircce F ; an imirge D ; animeirge C. ^^acht¥. '^- coigeadh D.

.^^V ''

21. An dá dtrian23 oile d'Ulltoibh do chuir^^ Eoghan d'iomarcoidh, ní foghuil do bhaoi ar báthadh, faoi gan chobhair gcombráthar.-^

Néill ^D- Do ghabh Eoghan mór mac ó shruibh-** Bruin na magh mínréidh tar Bóinn tseing^' ngéigleabhair nglain go^^ Beinn n-éigneadhaigh nÉadair.^^

29. On lósoin^" gus an lá aniogh^i do léigsed ga.svaidh Gaoidhiol an gcrích^2 réidh ngoirmeahaigh ngloin^* do fhréimh oirbhertaigh'^^ Eoghain.

22.35 -^s^i thug siad ó soin^*^ ale cíos ná^'' cáin d'aonchloinn^^ eile, slógh goirmdhearcach^^ fán mall muir, clann mhór oirbhertach Eoghuin.

37. Do chosnadur clann Eoghuin ar ghabh d'Éirinn ilcheoluigh, craobh eoil as^" inleanta^^ dhamh,

i ndeoidh^s imdheachta'*^ d'Eoghan.^*

41. Ní dual cáin orra^^ d'iarraidh

clann nertmhur Néill Naoighiallaigh ; dhghidh branáin chláir Criomhthuin cáin d'fhagháil ó Éirennchuibh.

45. GéiU dóibh 's gan^*^ éinghiall uathaibh, deighshhocht Eoghain órchuachaigh,*" geuga fíneamhna chláir Chuind,^^ cáir^^ don ríghealbha ó Fhreumhuinn.

23 thrían D. 24 ghabh F. " combratthar P. 26 27 : 28 (jo Bh P. shruth D. geing D ; tseaing beainn F. 29 éigneadhaigh e F. ^" ló sin P D. 31 sin anuas gus niogh F ; aniugh : gaoidiul C. 32 an ngcrích F. ^3 nglain P. ^4 fp^eimh oirdercaidh F. 35 11 ar F. II 33-6 agus 37-40 do mhalairt ionaid D ; 33-92 easnamh 36 o sin P D. 37 no P D. 38 déanchloinw, C D. 39 toirbhertach C. "• is D. " inwleanta C. *2 andeoigh P. *3 imtheachta P C. ^* deoghain D. ^^ orrtha C D. «6 " urcuachaigh P D. " cuinw C. *" cóir D. sgan P ; gan C. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 103

49. Cóir dhóibh 's gan cóir dha^° cionn dlighidh siad d'fheroibh Éirionn fine mór naomhamhra Néill, do phór aonabhla^i iadséin.''-

53. Tabhairt umhla 'na haghaidh ní don fhuil dual Eoghanaigh ; slata cumhra chláir Line umhla dháibh do dhghfidhe.

57. Ní maoidhte^^ goiU Banbha Breagh fá chloinn Néill na naoi ngeimheal,

is'^* fútha cóir Fionnghaoidhil féin ; dóibh^^ ní hionmhaoidhimh eiséin.

61. -^^ Gnáth an pór riamh mur a fhréimh ; an lá as laige síol Saoirnéill a mbreath^^ féin aca ar Éirinn, slata do fhréimh Ríghfhéihm.^^

65. Síol NéiU an tráth as''^ táire, ní fhuil, d'iúl"" gach eundáimhe, ríoghradh mhór mhuighe Criomhthuin^i a lógh^^ uile d'Éirionnchuibh.

69. Tugsad seinleabhair^^ bhfer bhFáil, tugsad^* naoimh Éirionn d'eunláimh fa chrích móir^^ bhfinnlesaigh bhFluinn dóibh^^ gan imreasain urruim.^'^

^]'^. Tug^^ Padruic mór mac Alpruinn''^ d'Eoghan an fhuilt fhochantruim, slaf" shéimhnembocht'^ ón Bhóinn bhinn, éinbhennocht do fhóir'^ Éirinn.

^" is gan coir da C. ^^ aonalbha P. ^^ iaitséin P. " maoitti C. «« as P. ^s dhoibh P. ^* an rann so ar easnamh D. ^' mbreith P. ^* ^ *" don fréimh rífheiHm C ; ríghfeidhhm P. is C. díul P ; dhiul C. ^^ moighe criomthain C. "- luach D. ^^ tucsad senleabur C. ^^ thugsat C. ^^ mhóir P D. ^^ dhoibh P. ^' uirruim P. "' tucc C. "8 arploinw D. '" géag D. '1 seimh nemhbhocAí MSS. '^ dfhóir C, —

104 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

77. Síol Eoghain'^ is Eoghan féin do bhennuigh uile d'éinmhéin an naoimhérlamh'^^ ón trían toir'^^ tar fhíadh gcaoimhférghlan^^ gCobhthaigh.

81.'' Do ráidhsion fa rádh ciallaidh :'^ " do shhocht mhór'^ Néill Naoighiallaigh tiomnaim Bóinn^" mbailbhealtaidh mBreagh "; tairngeartaidh^i (j^j- (^^[^ creideamh.

85. " Bíaidh Éire " ar Padruic na bpenn, " ag síoP- Néill na naoi ngéibhenn, na leomhain ó mhuigh^^ Midhe,

's ag^'* fuil Eoghain d'áiridhe."

89. Do bhádur^^ sé dheighrígh^^ dhég, dh'éis^'^ Eoghuin folt na bhíinnghég, da shíol ós Gormbanbha ghlain^^ do bhríogh^^ orlabhra an érlaimh.^°

93.91 Mac toirbhertach NéilP' í Néill

an sechtmhadh rí dég díbhséin^-^ ghébhus^^ íath fhionnghlan^^ Fódla, triath nach iongnadh d'fhurfhógra.

97. Budh leis ríoghacht fhóid^*^ Uisnigh do bhrígh^' itche^^ an érlaimhsin ; budh trén Toirrdhealbhach, triath Bregh, ar iath ngoirmiobhrach"^ nGaoidhel.

101. Do bhen, mur do bhen d'ó^*"^ Néill, bennacht uasal an fhíréin críoch ghnénuaidhe fán mín muir— do thír fhérúaine Eoghuin.

'^ eoghan P. '« anaoimérlamh C. '^ thoir P. '* ccaoimferglan C ; ccraoíbhfhérghlan P. " fljí rann so ar easnamh P F. " chíallaidh C. " «" mor D ; moir fa nod C. bhoinw bhaillealtaidh bh. C. " tairnngeartaigh D. «^ fuil C. " mhoigh C. 8" sag, aiíus ' s ' éadtrom P. ss bhadur P. »« deighrígh D. «' dhéis P. 88 ar gormbanbha glain C. «" bhrígh P C. ** ^^ erlaimh P. F do thosnú annso arís ; leanann sé seo l. 32 ann. 82 neill MSS passim. "3 diobhséin P D. »* gheubhus P. 9* "^ «' fonnghlan D ; fionnghlan P F C. fiaidh F. bhríogh D. »« ughacAí P. 99 fhiadh noirwiobhracA P ; iath g. g. C. 1»« o P ; du D ; dua F. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 105

105. Tar crích^'^^ nÉirionni"^ an fheoir ghloin bentar dhá bharr san bhhadhain,^^^ d'iath Míonmhachai"^ na gclachi"-^ gcorr, tre rath fíorfhlatha^"" Frémhonn.

109. Críoch thorthach^o'^ airdríoghi"* Eanaigh lán a hinbher^^^ d'éigneadhaibh,^^" cúl re trágh^^^ aga tonnaibh, lán a húr da hiothlannaibh.

lán meala isna moglaibh 113. A ; blas fíona^^^ ar na^^-^ fíorthobraibh ;^^'* na tolcha lámh^^^ re Leamhain a lán ortha d'fhíneamhain.

117. Tig an turadh tig an ghgil, tig an ghaoth an uair iarrthoir ^^^"

tig sí fa fherchoin Oihgh^^"

ferthoinii^ más í iarrfaidhir.^^^

121. Duille do chraoibh ní chuireann, clúmh da áit^^° ní athroighenn,^-^ nó sról^^^ fann fa laoch Line, gaoth an t-am as aidhbhsighe.

125. Ceol taighiuir^--^ i dtengthaibh én

ler fhaoilteach^-* úir is aiér ^^'^^ croinn abhla ar lár ag luighe^"-^ fá chlár mBanbha^^^ um bhealltuine.^^^

1" "^ ar crích F ; tar chrích P D. Éirionw P F C. ^"3 bhliaghrtíH P ; da thoradh beantar san mb. F. ^"^ ^°' mionmacha F ; mionw macha D. ccladh P. 1»« rath fh. C ; rath bhf. D ; r. fíorflatha F. i<" thoirtheach P thorrthach C. i"» airdrigh P. i»'-' hinbhir D. "0 deaigneaibh F. m tráigh P D F. "2 fíon P. n» a P. "* fuarthobraibh F. 11^^ láimh P F. ii"* ' iarthoir C ; seo mar atá an seóladh ag ¥ : tig an tráigh tig an tuile : tig gaoth anuair iarfoidhe." 11' noihgh D. "s ajj fherthoir, agns báthadh ar an Alt P. 1" i^» iarrfoighir P. clúimh dha háit P ; don áit F. 121 i-- /. 122 agus 1. 124 i láimh iasachta C. sroll C. 1" 124 taigiur D. fháiltigh D ; fáiltigh C. 1-^ aighear D ; failte an úir 's an aiea*- F. 126 i" luidhe P F ; na luidhe C. Banbha P. 128 um b. P ; imb. D F. io6 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

129. Ní éir^^^ gaoth ní ghluais foghlaidh^^^ gcríchi^i san n-éignigh n-abhaUghlain ; chath le^^^ haondorus^^^ ní fhuiP^* fa iath^'^'^ mbraonsholus mBeannchuir.

133. Do rachadh a bhfoghluidh féin ar aghaidh sleachta SaoirnéilU^^ ó Thoraidhi^' go Trágh^^^ mBaile

gl^j-^139 gg^j^ omhain^'*" aonduine.^^^

137. Gé bheith^*'^ sí ar an ród^^^ ríoghdha, do leigfedh hicht eissíodha^'*^ craobh chnuais^^^ gan bhéin re bhadhain

do ghúais í Néill Naoighialluigh.

141. I gcrích Uladh na n-eas mall, acht d'anacal a n-iothlann,^'*^ aodhuire ní bhiadh ag boin fa thriath caomhfhuile Cobhthaigh.^*'

145. Ní bentar an t-iarann air^*^ don^^^ chrann^^" re headh an earraigh,^^^ ó smacht chaithfhéindidh chraoi^^^ Bregh ler^^^ aithéirigh gnaoi Gaoidheal.

149. An reacht^^* nuasa^^^ í Néill anos gé bheith^^^ a lán ann d'ionnmhos do shaorfadh é ar fhear bhfoghla^^' teagh^'^^ is é gan aonchomhla.^^^

129 "o i^i eir F ; ér C. foghuil F. chrích P. "2 ré C. 133 heundorus P. 1^4 bhfuil C P.

i^* ' ' ' ' triath b. b. ; agus iath oscionn triath C. 13* Do chruas reachía (riagla D) ríogh Oihgh téid éinbhean gan fhiafraighidh, F D. 1" o a toradh F. "s tráigh MSS. i'» is lán F. 1*" oman P ; domhan F D. 1*1 Ui ar niarlaine ; Is dóichighe go Úgaine F ; ar nUghaine vel D bhfuil dhá rann measgaithe ara chéile annso. 1*2 i" 1** bedh F. rian D ; rían ríogh C. Inchta. eisiodh C. 1*^ cnuais P. 1*8 muna bheith iomad a iothlanw C. 1*' criomhthoin D; ccaomhfhola cc. P. i" oir D. i" do D. i^" chronn F. i^i ar feadh earruidh F. i*^ craoi D. 1" le ar P; léir C. i^^ racAí F. i" nuadsa P D. 156 i" i^s gé bedh F ; dá mbeith C. foghla F. teach C. 1S9 énch. C. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 107

153. Dá dteagmhadh^^'' go bhfúigfeadh fear a bhrat ar béU^^ na shgheadh ní bhíadh ag aoinneach oile, gidhi'^- daoineach d'fhiadhi^^ lughoine.^'^^

157. Ar gcúU*^^ do chóidh^^^ an fhala ; lór le^^'^ neach a neamhchara^^^

mur fher aoinleabtha^^^ i n-iath Floinn,^^*^ fa thriath caoimhshleachta Criomhthuinn.^'^

f 161. Le héinghiolla,^'^ a hucht 1 Néill, do leigfeadh Éire^'^ d'éinmhéin seuda^'^* uaisle chlann gCobhthaigh— ^'^ barr an uairsi ag Eoghanchoibh.

165.1'^ Feadh troigheadh ní théid O^"'' Néill

i gcoinne dhuine dhíbhséin,!'^

's tigid^^^ Gaoidhil chláir Cobhthaighi^"

i ndáil aoinfhir d'Eoghanchoibh.

169. Tigid^^i Gaoidhil fhuinn Fhódla^^^ 'na cheann le fer forfhógra ;i^^ ní beg duine ó bhaidhbh^^* Bheannchuir^^^ do ghairm uile ar Éirionnchuibh.

173. Amhlaidh sin^^*^, ní saobh an bhreath, táinic^^' Corc mór mac Luighdheach,^^^ dar léig d'iomurbháidh^^^ an^^o fhir, go géig fhionnurláir^^i Uisnigh.

160 io8 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

177. Sgél fíre^^^ ar nach bhfuili^^ diamhoir cor^^M gceann NéiU Naoighiallaigh, da neamhthoil re dtocht^^^ adtuaidh, do bhreathnuigh Corc an chéduair.

181. " Umhla dhó ní dhiongna sionn,i^^ Niall nertmhur na naoi ngéibhionn ; cáin dom dheirbhíine^^" ní dhhgh,"^^^ do ráidh ceinnbhile Caisil.

185. Od chúalai99 thoir^o» comhrádh Chuirc-^oi mac Eachthach^°'- na n-eacht n-ordhuirc, téid-°'^ siar ar aonshluaigheadh-"^ air tre fhíadh'"^ gcraobhnuaigheal-"^ gCobhthaigh.

189.^°' Tug^"^ chuige i gcenn-"^ a chéile creacha Mumhan mínréidhe, ré"^^° lán gan urdhubhadh-^^ air, clár Urmhumhan gur fholmhaigh.'^^^

193. Fógra catha ar Chorc gCaisil-^^ do chuir triath na Temhraisin,-^^

rí'^^^ fa h'onmhuire i ngurt ghHadh,-i^

i n-ucht mhíonmhuighe Maicniadh.

197. Do dhiúlt Corc tabhairt tachair do shíol mhór^i^ Chuinn Cheudchathaigh, cairt ar Bhóinn bhraontairthigh^^^ Breagh aontaighthir'^i^ dhóibh fa dheireadh.

192 "3 >°< fíor D. nach foil D F. Corc C P ; cur F. 195 "« ar ttocht P D ; re teacht F. siiiM ; ngéibhinn P. "' don d. P. "8 níor dligh F. "9 5 ^o chúala P. 2*0 201 toir D ; ar lár P. cuirc, D C. sos 203 eachach P ethaidh C ; leg Eachdhach. teaid F. 2"* énshluaighaibh D ; aonsl. F ; aonsluaghaíw C. 2»5 206 iath D C ; fa fhiadh F. ccraobhnuaidhgheal P. 20' An rann so ar easnamh P. 208 tucc C. 209 gceand F. 21" re D. 211 urrdhubhoin D. 212 g^n argain C. 218 caisil PCF. 21Í teamhraisi F. 215 righ, C P. 216 217 gUadh, P F D ; angoirt gh. C. do mhór shUocht F. 2" 219 braontarthairf/í F ; braoíntairthíá^ C. aontaighther PDF. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 109

201. Gluaistear le Corc go cialloigh go longphort Néill Naoighialloigh, ceann na ríoghraidhe ó Ráth Dor,^^^ ar sgáth míonmhuighe Mumhan.-^^

205. I Leith-"^- Cuinn cian bhus-^^ cuimhneach^^* tug Niall d'airdrigh--^ larmhuimhnech,--*' fa tuar oirbhearta a fhostadh,^^'^ toirbhearta agus tuarustal.

209. Síol Néill ón lósoin"^^^ ale^'^^ ós^^'^ cionn fher nÉirionn^^i uile, slata maoithréidhe múir-'^- Cuinn d'úir'-^^ na laoichfhréimhe ó Liathdruim.-^^

235 21^ i(^ cheannsa,-^'' a mheic Néill í Néill,

tiocfaid fir Éirionn d'éinmhéin,

i gceann Néill mur do chuaidh Corc, béim ní fhuair as^^'^ an umhlocht.

217. Mur do ghabh Corc ó Niall náir tuarustal uile d'eunláimh, do gheubhdaois'-^^ uaibhsi, a bharr Breagh, uaisle gall agus Gaoidheal.

221. Ní ghabh'-^^ tú toirbherta cáigh^^"

's do bheir'-"^^ tusa, túar_iornráidh,'-^-

toirbherta is ní do^^^ gach neach,

a rí as oirdherca oineach.^^^

^2" --1 ttor F. mhumhan C ; a chomhad san ar easnamh P. 22" -" Do leith P ; Aleith D F. bhús P ; bus F. 2-' cumain F. 225 niall airdrigh C. -^e iarmhumhan F. " bhfostadh F. 228 15 gin p 229 ^ileith F. 230 q^V passhn. 231 232 fear Éireann P D. mur P ; muir D ; o múir F ; ó mhúr C. 233 234 duír P C ; duir F. g, Liatrwim F. 235 Seo niar atá an rann so ag F :

' Agceanw Néill mar do chuaidh Corc, béim ní bhfuair as anumhlacAí, angéibhionwaibh niortmhaic Néill tiocfaid Éirionwaidh d'aoinmhéin.'

23» 237 Ad cheannsa P ; Ad cenn C. ^r P. i 238 239 gheibhdís P gheabhdais gheabhdaois F. gabh F. ; D ; 24 2" 1 cháigh C ; cáich D. ^her P. 2*2 243 iomraidh P F ; iomrádh D ; tusa a thuir iomdháin C. (ja P. 2^1 oirbherta eineach P. iio DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

225. Tusa do chur^^^ 55 g^ gcionn ní béim ar fheroibh^^^ Éirionn ; dúal na mionshrotha^^'^ fán muir, a sduagh Fionnlocha Feabhuil.

229. Ar chrích Bhanbha^^'^ an fhóid iobhraigh budh rí thusa, a Thoirrdhealbhuigh ; as^^^ céile do thigh Teamhra tú ; sibh is Éire d'éinmhenma.

M.a.i.th, &c.

2" -'« cor F ; chor U. íeroibh P. 2^' =*" miontsrotha D ; mionshratha P. Agcrích B. F ; inbanbha D. 2« is F D. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE iii

TRUAGH M'AISTER GO HARD SRATHA

I. Truagh m'aister go hArd Sratha,

mo thoisg is dáil deaghratha ; ar son nach eusguidh^ uaidh inn, a fheuchuin uaim ní fhuilngim.

5. I nArd Sratha na sruth nglan atá uaimse 'na aonar

drong bhíos^ i gcoimhne ar gcumhadh,^ dream rér doilghe dealughadh.

9. Dol ar cuairt 'na gcenn soin go leabaidh Easbuig Eoghoin

ca slighe dhúnn* as deacra ? rún mo chridhe-^ an chuidechta.

13. Uch, ní fhaicim m'aos cumhtha 'sní clos hnn a labhartha ; doiHgh ar gcuairtne 'na gceann, dá uaithne oinigh Éireann.

17. Toirrdhealbhach nár ob iomghuin is Art óg, mac Toirrdhealbhuigh, móide ar léinne leth^ ar leath,

a mbeith le chéile i gcuibhreach.

21. Ba meinic mé go meanmnach ag Art' óg 'sag Toirrdhealbhach, mo bharr moirne^ ag duine dhíobh ag luighe oirne d'imshníomh.

MS. 24 P 33, lch. 13S. Marbhnadh ar hhás Thoirdhealbhaigh Lidnigh Uí Néill, a fuair bás, 1595, ag an tSvath Bhán, agus a cuireadh ag Ard Sratha; agus ar bhás a mhic Art (Sir Art), a fuair bás Ochtober 1600, agus a hadhlacadh san teampoll chéadna. ^ eusguidh : fheuchuin, amus lochtach ; (? éadair : fheugain). - ^ bhíos : dream, anius bunoscionn. accoimhne ar ccumhaidh. ^ '" ^ dhuinw. chroidhe. leth : mbeith, annis lochtach. ' Airt. * muirne. 112 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

25. Do bhí am nár saoileadh sin a mbeith mur táid uair éigin, laoich do chuartoigh an tír^ thall,

i n-uamhoibh criadh go cumhang.

29. Adhbhar maoithe le meanmain^" díoth Airt, easbhuidh Toirrdhealbhaigh, mur [a] táid^i ag snoighe ar súl [is] báidh mo chroidhe ar gclaochlúdh.

33. Bás Toirrdhealbhaigh is ég Airt tug Éire gan fhear tochmhairc ; bheith dhí gan oighre gan^^ fhear,

ca ní as doilghe fá dheireadh ?

37. Briseadh croidhe, clódh^-'^ menman, fáth bróin, dosgadh doimheanman, ég an oighre 'san athar tréud rér doilghe dealachadh.

41. Tuar maoithe, mana doghra, caomhthoigh an aois ealadhna, beith dháibh 'na loighe^'* ar gach leath láimh reroile go huaigneach.

45. Cupla seabhac Síthe Truim do chleacht mé, móide^"^ ar ndoghruing ; mairg do chealg caidreamh na bhfer do shearg m'aigneadh ós íseah

49. Truagh homsa i leabthoibh cumhga

ríoghradli nach úair^^ easumhla : dhá mhúr dhaingne chlann gCobhthaigh, dhá chrann fhailme^'^ d'Eoghanchoibh.

' ^" tír : criadh, amus lochiach. meanman (? lem meanmain). ^^ táid : báidh, lochtach. Nil acht sé siollbha i gceachtar den dá líne san chonihad so. ^^ ' oighre gan ' os cionn na líne ; an focal ' tochmhairc/ i ndiaidh fear ' arna chur chun bealaigh. ^^ clo. 1* dhaibh na luidhe. "^ ' móide ' arna atharrú ó ' meisde.' ^^ bfuáir. 1' phailme. —

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 113

53. Dhá churaidh do chongbhadh síoth,^^ dhá chuartuightheóir na gcoigcríoch tairic sgarthoin na ríogh rinn^^ dha bhríogh do arthoigh-o m'inntinn.

57. Dá hg lóghmhura Leithe Cuinn, leannáin dhísle Dhúin Genuinn, 'siad araon as chrádh-^ croidhe, lán gach aon dá n-eolchoire.

61. Mana truaighe mur táid sin, dhá inneoin an uird ghaisgidh,'^^ re taobh aroile úir san ; a loighe'^^ araon ní hiontnúidh.

65. Días rér sgaoileadh tech Temhrach Arf^* 'sa athair Toirrdhealbhach, Toirrdhealbhach 'sa oighre Art foirne ón hoirbhearnach m'amharc.

69. Bás Toirrdhealbhaigh is Airt óig

mór dtír dá dtéid i n-urchóid, díth na bhfersoin ar fád Fhloinn mur tád 'na n-easbhaidh oroinn.

73. Ní hé araon a n-oidhidh féin^^ táinig dhóibh,-^ díochra an oilbhéim,

doiHgh ar ndáil ceann i gceann, acht oidhidh-^ cháigh go coitchenn.

'/j. Cia bhus rí-^ i nEamhain iobhraigh -^ tar éis Airt mhic Thoirrdhealbhaigh ? cia dán cnesta táth Temhrach,

ó'n tráth teasta Toirrdhealbhach ?

'' connmhadh sioth. i^ j-jq -" bhrigh darthoigh. -i crádh. -^ gaisgidh. -^ luighe. -* Airt. -* anoighidh fein. -* dhioibh, agns an 'i' tosaigh chun bealaigh. " oighidh. -^ bús rígh. 29 toirrdhealbhai^A. H 114 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

81. Art mac Uí Néill is O Néill dá gcuimhnighinn cuid dá gcaithréim^" ní fhuighinn áit gan fhoghaF^ ^- cáit i n-uighinn m'anaghal ?

85. Ní íhuil iath nár airgsead soin s/ ó shruibh Bruin go Beinn Éadoir, ná ó Bhóinn go hAird Uladh ; mairg dán cóir a gcuimhniughadh.

89. Go logha Dia^^ a ndernsad dóibh, a mbeith mur táid is tuar dubróin ;^^ do shlógh Eamhna budh hegoil, mór mberna do bhriseadair.^^

93. Ríoghradh an uaignis annoimh beannacht uaim re [a]^^ n-anmannaibh, re taobh aroile san uaigh

'na loighe^' araon is rothruagh^^.

T.r.u.a.gh, &c.

^" siollahh san hhreis annso (? dagcuimhnighinn a gc). ^^ fhogail. 32 abfuighinw managhal. 3* dia dhoib, agus ' doib ' dá chur chun bealaigh. ** siollahh san hhreis (? bheith mur &c.). ^^ bhriseadar.

** ' ' ^' ^* a ar lár. luighe. as rothruacch ; lochtach. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 115

MÓR ÓS GACH BÉD BÁS AN RÍOGH

I. Mór ós gach béd bás an ríogh Muirchertach do hon gach learg, mac Earca fa hadhbhal nós, meinic do bhronnadh ór dearg.

5. A leithéid^ don ríoghraidh riamh nochar ghein^ ó Niall anall, giolla gasta na ngruadh nglan,^ fa buidheach dhe brain is baidhbh.^

9.^ Deirge 'ná^ fuil laoigh a ghruaidli is a leith fa snuadh don ghéis ; guirme 'ná an t-oighreadh a rosg, gile a chorp 'ná sneachta ar sléibh.

13. Deich dtroighthe íichead'^ go fíor iseadh do bhíodh^ ina fhod ; geall ón ghile ag dath a dhéd, binne a bhél 'ná fosgadh crot.^

17.^" Bile tórann chloinne Néill, eo Rosa gan druim re dáimh, d'fhine orghuill chloinne Néill "^ < Muirchertach ar nár léir tlás.

MS. 24 P 33, lch. 141, lánih Ruaidhri Uí Uiginn (A) ; do. lch. 155 (agus a chuid deiridh lch. 153), lámh iasachta (B). .A is bun don téx so, agus leantar a ord an fhaid a théigheann sé. Malartulonn an dá leagan go mór do réir uird na rann, agus b'éigin a lán as B do chur tré A. 1 aithghin B. ^ chin B. ^ gasta gruaidh dherg glan A. * fa buidheachas bran agus badhbh. ^ * ' ar easnamh A ; leanann 1. 8 B. no B passim. fithiod B. ^ SLSeadh do bhíogh. ' an rann san leis ar easnamh A ; leanann 1 12, B. 1" ar easnamh A ; leanann 1. 16 B. ii6 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21.^^ Isiad^^ ceathrar dob fhearr clú ;i'* do bhí^^ i nÉirinn na múr sean sloinntear ó a mháthair^^ gach aon/^ an ceathrar sin^'^ nár chlaon breath.

25. Lugh mac Eithne, Fearghus^^ fial, Conchubhar fa triath gan tlás, mac Earca an ceathramhadh rí^® Muirchertach do shín ós cách.-°

29.2^ Ceathrar is calma ro chin-'^

ó Eiriomhón, adeir cách : lughuine-^ mac Eachach-^ aird, Conn Céudchathach nár airg-^ dáimh,

33. Niall naoighiallach an airm ghéir fear le dtugthaoi-^ géill tar sál, ua Loghairn"^'^ nár thilP^ ó throid, Muircheartach ar nár luigh tár ;-^ isiad^° sin an ceathrar ríogh

is fearr do bhíodh-'^ anngach ágh.

39.^- I gceann'^'^ a shé mbUadhan^^ déag, ar ndul a hÉirinn, seun raith,

go ndeachaidh i nAlbain ghuirm mac Earca tar gach tuinn ghlain, go dtorchair Loghairn re a láimh, fear do bhiadhadh báidhbh is bram.

45.^' Do thuit rí^'' Breatan re a arm fa gníomh is an t-impeir garbh ; Saxain, Breatain, Albuin ghuirm do bhídís fa chuing an ríogh.

>i 1. ^^ Asiad A. leana?in 8 A ; 1. 64 [lch 153 den Isgr.) B. " 1* dfhás B. múr nglan B ; magh sean A. 15 ^^ ^~ sin ar lár B. o a mathair A ; ó mháthair B. aoin B. ** i^ -" Feargus AB. riogh A ; rígh B. chách B. 21 leanann 1. 20 B. 22 ^s calma dar ghein A. ^^ Ugháine B. '* -^ ^^ ttugadh B. eathach A ; eochaidh B. nár ér B. " -« 29 ós cách A. logharn B ; lodhairne A. fhill B. ^ do shoigh 3" asiad AB. ^^ do bhiodh do síor A. ^^ ar easnamh A. ^* Acceanw B. ^^ mbliaghan B. ^^ ar easnamh A. ^^ rígh B. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 117

49.^' Dias mac do rugadh dó thoir :^^ Airsidionus na nglac gcorr, Constantinus^^ feardha fial, an dias ler cosnadh gach fonn.

53.*° Saxain is Breatain na mbeann ag an dís^^ sin, is dearbh dhamh, do fhansad^- aca re a ré, na ríogha sin"*^ fa trén smacht.

57.** Tig mac Earca na mbárc gcorr go hÉirinn tuile long lúath, oirer Banbha na mbeann mbán uile do bu*^ lán da shluagh.

61.^^ Teagaid cách i nOcha^' fhúar ar^* chloinn Néill, fa tuar nóis, agus marbhthar Oiholl Molt le mac Earca na mbrot sróil.

X 65.49 Bile buadha cloinne Néill, dreagan Droma Léith'^'' nár leasg,^^ taighleoir^- euchtach Oihgh áin, loldhánach muighc'^^ Báin^'^Breagh,

69. Airsidh-5^ Muaidhe fa mór'^^ gnaoi, marcach moighe hAoi na n-each ;

ní thiucfa 's ní tháinic^' riamh^^ a mhac'^9 samhla thiar ná theas.®"

73. Cairneach^i naomh*^- do bheannaigh é, mac Earca nár chlé^^ le rádh ; fágbhzís fágbhála go fíor, coimheoltar da shíol go bráth.*^"*

" ar easnamh A. ^* thsoir B. ^' Constatínus B. "• ar easnamh A. *i días B. *2 do fhanfad B. •»* sin ar lár B. ** ar easnamh A. *^ bú B. *8 ar easnamh A. *' anachadh B. ^^ air B. *8 so »2 leanann l. 38 A, 1. 28 B. Léin A. " lag B. taibhleoirB. 63 ^* ^* mhuinge B. báine B, boinwe A. Airsigh A ; Airseóir B. ^^ ga mó B. ^' thainic A. ^* ariamh A. ^^ mhaca AB. *' dheas A. ^^ Cáiraeach B. ^' naomhtha A. ^^ thréith, A. ** brác A. ;

iiS DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

77. Comhorbus^^ Oiligh na n-each agus Uladh^^ na bhfleadh^' bhfúar agus Teamhra na dtreabh^^ réidh aige féin is aga ua.^^

81.''^ Gach dara rí'^ d'Éirinn aird

ar shliocht mhic Earca an airm ghéir ; an fear nach bíodh 'na fhlaith dhíobh éiric ann mur rígh é.'-

85.'-'^ Glas ar ghiallaibh ní dúal dóibh ríoghraidh Oiligh'^^ mhóir mhín do ; ní dhligh siad carcair ar ghíall ní dhlighid'^ tríall as a dtír.

89.'^ Tuarustal ní dhhghid'^' siad do ghabháil ó thríath tar lear ; meath agus ég orra^^ fós dá ngabhadh síad ór nó each.

93.'^ Acht a n-eich ag deunamh chreach ní dhhgheann síad ba nó búar ;

is^*^ geis dóibhsion cur an tsíl,

's is geis dóibh arís a bhuain.

97. Ag sin sochar cloinne NéiU, fágbhamsa tar m'éis gun tslógh f^

fuigheall seinbhennacht^- cháigh iad ; dob áilghen a gciall fa ól.^^

" Comhforbus. " ulaidh. «7 bhfleagh AB. ** sgor A. ** uadh A. '° an rann so ar easnamh B. " ríogh A. '^ siollahh d'easnamh san line seo : an leg. ' mur an rígh féin.' ''^ '^ An rann so ar easnamh A ; leanann 1. 80 B. oihdh B. '* dhhghidh B. '« leanann 1. 84 A. '' dhhghionw B. '^ orrtha B. '* B : Is geis dóibhsion cur an tsíl 's as geis dáibh arís a bhúain, do ríoghraiíf/í Oiligh mhóir mhir, acht eich agus groidh agus buar.

*" as A. *i fagbham da éis an thslógh B. ^^ heannacht B. *^ romhaith a sgíamh ag anól B. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 119

loi. larsma Chuinn na gcloidheamh sean, agus Chairbre nár thearc^^ nó^s, agus^^ Chormuic na sagh seang, agus Iríail fa hard nós, jg86 Néill naoighiallaigh an áigh^' fear do chosain gach báidh^^ mhór. M.ó.r^'

107.^° Lionn bainnsi ar an Mumhain mhín do cuireadh ón rígh fa dheóidh ;^^ iasg is uisge connadh cas ar Ulltachaibh, fa glas mór ; dob ullamh feis tighe an ríogh, bruighen ina mbíodh^^ gach nós.

113.^^ I Seasgann^* Uairbheoil na bhfiedh^^ mur nach dearnadh teagh ó shoin,

's a bheith ullamh le trí lá, ní dearnadh riamh crádh mur soin.^^

117.^' Teach do dheunamh i nDruim Fraoich le clethaibh mur nár shaoil neach, is a bheith^^ 'na dharaigh dlúith, gan ab gan úib gan úib^^ gan ab.

m.ó.r.ó.s &c.^°°

** na mheith. ^^ //. 103-4 ^'' easnamh A. ** agus B. *' N. n. náir B. ** minic do chosnadh báidh B. *' Sic B. Sidé a dheiveadh ag H \ an tuiUeadh ag A is iomord é nó agnisin déadhnach. '" av easnamh B. ^^ dheóigh A. ^^ ambiodh A. ^* ar easnamh B. ^* A seasg anw A. ''^ bfleg A. ^^ sin A. ^' ar easnamh B. ** sa bheith A. ^" uib A. ^*** sic A ; is follus nach comhdhúnadh dleaghthach é seo. ; ^

120 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XII

CINN DÚINN COMHAIRLE A CHORMAIC

Cían Ó hEachaidhéin cc.

1. Cinn dúinn comhairle, a Chormuic, san chássa,^ a fhéil ardordhruic ;- lán d'egna is d'fhoghluim ó ataoi, freagra ar bhforluinn dá bhfédthaoi.

5. Agso fuighleach áir t'oUamh— díor éisdeacht re ar n-agallamh a eó Modhuirne, a mhúr cruidh— ag súr comhairle a chonsuil.^

9. Do fhuathaidh cách ceird ar sean ar ndol síos do ghlóir^ Ghaoidheal táinic^ críoch ar dtéarma isteach,' mo dhíoth sa beurla ar biseach.

13. Lán gach aon d'fhúath na bhíileadh ;^ beith mur táid do tairrngireadh^ a dhearc sháimh, a shúil shochair,

's dúil i ngláimh 's i ngeocachaibh.

17. lar sgur d'fhéile^" agus d'oineach^^ tugsad cách go crúadhchroidheach, sgél neamhfholaigh dhúnn^- nach dleacht, cúl re ar n-ealadhoin d'éisdeacht.

X', MS. 24 P 33, lch. 142. Lámh Uí Uiginn, acht ainm an ughdair i malairt láimhe. Do Chormac Ó Néill, mac Airt óig, mhic Se^in nihic n .^/ . nAx'^U^cpeidhlimidh Bhacaigh, a ceapadh an dán so. Tá léigheann agus filiocht na nGaedheal fa dhímheas, agus tá an file ghá iarraidh ar a phátrún malairt céirde a sholáthar dó de bhrígh ná féadfadh sé maireaihtaint dá gclaoidheadh sé leis an gcéird dúthchais. 1 san chas sa. - ardordhuirc. * aMúrcruid. * consuil. ^ gloir ^ tainic passim. ' asteach. * dfúath na bíileadh. * ' n ' os cionn na line ar charet. ^" dféile. ^^ deinioch. ^* dhuinn. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 121

21. Imtheacht Gaoidheal fhuinn Fhódla^^ tug an éigse d'fhurfhógra ;^* faríor a neimhneart aniodh, gníomh san seinreacht nár saoileadh.

25. Ar mbeith beo ní breath Ghaoidhil, mó as aidhbhsioch le handaoinibh, mo sgél truagh an méidsi amháin,

's gan luagh ar éigse d'admháil.

29. Do rinneadh bhós bailbh bhodhra dá mair dar n-aos ealadhna ;

cia an uairsi éisdeas re ar gcor ? léirsgrios na huaisle an t-adhbhor.

33. Díbirt sleachta Néill náraidh, lén bhus^^ aosda d'annálaibh,^*^ tug mé tar chách gan chuimse,^' isé as fháth^^ don argoinsi.

37. Gaoidhil nuaidhe niamhghuirt Néill, córa goill do ghairm^^ dhíbhséin, ní thig síad le saoidhibh scol, má's Gaoidhil íad ní eador.

41. Don druing nuadhsa ó nach díobh dhuit cinn dúinn comhairle a Chormuic, a mhaighre lúidh learg Line,

ga ceard dúin do dhghíidhe ?

45. Ó's sibh féin, a chnú chroidhe, as aipche 's as eagnuidhe, malairt ceirde deunaidh dhamh d'flieughain-" an feirde ar bhfabhar.-^

49. Sir na margaidh, a mheic Airt ; :-- bíoth ad bhél búta ar mhalairt ; ná hér iomlaoíd-'^ holc ar a ; dod shén fionnmaoid ar bhfurtocht.

13 fhodhla. 1* dfurfhogra. ^^ bhús. ^^ atharrú, san láimh bhunaidh, ar d'anwáláigh. 1' chuímhse, atharrii ar chuimhne. ^* as é as íáth. ^' gairm. "" dfeuchain. -' bfabhar. ^- bél. ^' iomlaoidh. k 122 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Tuirrseach sinn re a sén-^ bhfadóil ;^^ meall a cheird on chíoradóir,

i ngar mur fhionnmaoid uile fagh iomlaoíd ón úcoire.

57. Malairt 'na thráth dénaidh dhúin ;

deibhidh-^ ort ! féch d'ar bhfortúin, as rn'íicht, a ríghreulta rod,

re lucht sírdhénta snáthod !

61. Fearr dhúinn muna dherna-'^ sibh malairt ceirde, a chruth suaithnidh, drud ó radharc céille-^ cáigh,

Éire 's a hamharc d'fhágbháil.

65. Nó is caithte an ceathramhadh húair dhúine dol, ionnsa an anbhúain, a shénchrann go shocht snoighe, ar iocht réudhchlann Rudhroighe.

69. Muna dhéucha Dia is-^ tusa d'iarsma t'ollamh^" dúthchusa, meisde a dtánuig dar nós náir, atámaid fós ar faghbháil.^^

73. A ua Seaáin,^- saormhac Briain, mheic Feidhhm, troigh ré dteinnghhaidh,^^ na scol fóir, a fhlaith, loimcheas^^ ; oircheas gach maith do mhóradh.^^

77. Damadh beo d'fhuiP*^ Bhriain Bhallaigh 'sna crothaibh do chualamair,^' mó 'ná m'anairc^^ cládh o gCuinn, malairt fám dhán ní dhiongnuinn.

** as én. -^ bfadóil. -' i.e. deabJiaídh. ^' dhuinn muna derna. *® cheille. -' agMS. ^" diarsma tollamh. ^^ fagbháil ; i.e. an iarsma atdimid ar fagháil. ^^ Seain ; acht tá déshiollbhach.

^^ tteinwgHaidh, agns ' i ' deiridh ar charet. ^s ^* loimceas. ^^ moradh. ^*^ dfuil. ^? chualamar. „10 ná manairc. —

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 123

81, A ua ríogh^^ rátha Teamhra, a Haigh díochuir doimheanma, sgaoilsi cuisle a damhnuidh*° dhi, cuirsi anmuin san éigsi.

85. Síol Ríghnéill^^ na n-euchd n-amhra ní luaidhfinn lén mh'ealadhna— ^^ rug tar céill ar dtuisle'*^ tinn,'*^ 'na gcuimsi féin dá bhfaicinn.

C.i.n.n &c.

^" rig. *" chuisle a damnuidh. ^^ rigneill. '^ mhealadna. *^ dtuísle. ** atharrú ó truim. 124 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XIII

A FHIR THÉID GO TULAIGH MÓIR

Ruaidhrí O hEachaidhéini cc.

I. A fhir théid go Tulaigh Móir,^ beir mo bheannacht agceudóir go ceann toighe na Tulcha, ó chroidhe mur chomhurtha.

5. Cuimhnigh bhós is beiridh'^ hbh go mac Airt aigneadh suilbhir, rún neambocht* nach crúaidh croidhe, beannocht uaim tre ionmhuine.

9. A theachtoire théid da thigh beannacht deich gcéd, is cuimhnigh, tabhair uaim d'aonpire-^ amháin do sduaigh caommoighe^ Calláin.''

13. Beannacht da theaghlach 's da thigh,^

bennacht da mhnaoi 's da mhuinntir beir uainn gan fhabhairsi, fhir a ; tabhairsi uaim is imdhigh.

17. lomchoir bhur lánoire^ libh

do bheannochtoibh is beiridh uile go a theaghlach tighe, cuire meanmnach muinntire.

21. Innis uaim ar ndol 'na dháiU" d'oighre Airt is d'ua Sheaáin^i nach buan m'anamhain ón fhior ; uam^- a chanamhain creidthior.

MS. 24 P 33, lch. 143 ; lámh Uí Uiginn. Anfile ag cur a bheannachta agus a bhuidheachas go Tulaigh Mór, go dtí Cormac Ó Néill. 1 \iea.chaidhen. - theid go tulaig moir. ^ beirid. * neambhocA^ * daonoire. ^ caomhmoighe. " calláinw. * thoigh, agus háthadh ar ' o.' ' lanoire. i" dhail. " Seaain. ^* uaim. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 125

25. Fiú a fheabhus uarusi^ san toigh, fiú mo mhuimni^ thrá san Tulaigh múr na sduagh gcruinnshhm gcubhaidh, I nach bhfuilngim úadh anamhain.i'^

29. Innis arís go bhfuairi^ mé ní nach uarasa^' úaidhe, beir uaim 's adaimh a dhuine, úain caduil is comhnuidhe.

33. D'easbhuidh chuideachtai« agusi» ceoil innis go n-uarus^" d'aimhdheóin cead tathaimh ó ól oidhche 's gan^i fhachain mhór mhearoighthe.

-^^. San Tulaighsi, ga dtám- dhe, fa goirid hom lá is oidhche, ag ól corma seal mur sin san teagh nach dordha duilbhir.

41. Seal do Chormac Ó Néill nár ag tuigsin dúan is deaghdhán,

seal ag sgaoileadh ceasd 's da gcur i measg aoidheadh is ughdur.

45. Seal ag léigheadh leabhar bhfis,-^=^ seal dúin^* ag deunamh áinjs, seal san dún'-^ go ndealradh nglan ag reabhradh dhún is dósan.-^

49. Suim senchusa Gaoidhiol Grég

tá" san Tulaighsi i gcoimhéd,-^ fios gach druinge dar gheabh-^ greim 's a seal uirre mur Éirinn.

fuarus. 14 ar muirnw. is anamanihain. " bfuair bfuarasa. is i» y Deasbhuidh cuideacWa. is. 2» bfuarus. -^ man. al. os cionn ' is ' arna bháthadh. -- ttam.

' an b' 24 ' -^ [séimhithe) ar charet. ^^^^ atharní ó dún.' " (J^q -^ dosan. 27 ^ta. 28 tulaigsi accoimhéd. 29 ghabh. 126 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Atá san Tulaighsi aniodh dála is imtheacht mac Míliodh,^"

's fios gabhála guirt na bhFionn,^^ daghágha^^ agus^^ uilc Éirionn.

57. Gibé talamh i dtéid'^* mé, madh cian misi ó mhac Gráinne, mian mo thoile amháin an mac, atáim ó chroidhe ag Cormac.

61. Míle beannacht is cúig céd d'inghin Chuinn, Críost da coimhéd,^^ tugthar^^ Hbh don ghéig gloinsi, a fhir théid^'^ don Tulaighsi.^^

A.fh.i.r, &c.

^" mileadh. ^^ bfionw. ^^ deaghágha.

^^ man. al. os cionn. ' is ' arna bháthadh. '* attéid. ^^ da a coiméd. '* tugtar. ^' téid. ^* tulaigsi. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 127

XIV

RACHA MÉ SHÚR MO SHEALBHA

Séamus O hUid cc.

I. Racha mé shúr mo shealbha soir go toigh mo thighearna, fa cheart córa mo bhaile

i reacht Rómha ón ríoghraidhe.

5. Fam dhúthchus^ déunaidh[se] báidh,

a oighre- Airt óig mheic Seaáin ; bhí re nert na ríogh reamhaibh'^ a gceart shíor gum shinnsearaibh.

9. Agsin ollamhnacht í Uid as deich mbaile san mBraghuid :* ó Pheiridh go bun Banna fa chur eighir eattarra.

13. O Bhanna na mbrúach lethan go sreibh Lóime^ Laithreachan, suas go CiU Fhinnshreibh ga fhuil

's go himhbh cinn^ an Chláruigh.

17. Do bhámur' athaidh oile

i reimhios na ríoghroidhe

go suthain^ i bhfeidhm^ ollamh, seilbh san duthaidh dubhromar.

" MS. 24 P 33, lch. 144. Tá an dán so i gcló i Miscellanv for Kuno Meyer, lch. 53, fé eagar ag Seosamh Laoide. Tdimse fa chomaoin aige. An t-ughdar gha iarraidh ar Chormac Ó Néill é ghlacadh rnar fhile, agus a sheandúthchas do sholáthar dó.

' ~ dhuthchus ; siollabh ar easnamh san Isgr. oigre. ^ reamaibh. * braguid. '" loíme. * chinw. " bhamur.

* comhad lochtach ; uaim d'uireashhaidh ar an líne seo; (?) go bhfuthain. " abfeidhm. 128 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ocht gcéd do bhliadhnaibh^" bunaidh bámur^^ ann ar n-ollamhnaibh, gan chlódh do dhuine ar domhan, fa shódh uile ar athughadh.

25. A rún m'anma, a oighre Airt,

ná tréigse^- misi ar mhalairt ; sinn go fíor bhur bhíihdh fhéin,

ríomh do chinidh 's a gcinéil.

29. Atá ag adhnadh id ghruaidh ghloin ó dheighshhocht Tuathail Teachtmhair ríoghaidh^^ an fhuinn re hathaidh

is^"* fíorfhuil Chuinn chéadchathaigh.

fa^-^ 33. Niall naoighiallach mór teann ; táid ar gach taoibh id thimcheaU

ríghe^^ Uladh 's íle thoir, ríghe na Mumhan meadhroigh.^'''

37. A bhféile [is] a bhfos flatha, dá bhfaghtha ainm ardflatha, réir na garma budh dú dhuit san mBanbha red^^ chlú, a Chormuic.

41. larsma fola Néill anois labhair le mnaoí an Mharquis, da grásaibh léigidh^^ 'nar láimh sásuidh éigin le hanáir.^"

45. Dúal gach maith do dhéunamh dhi is uaisle Éirionn uimpe, ríoghuibh-i fan tír do thionóil

d'fhíorfhuil ír is Eiriomhóin.

1" bliaghain ocht an bhhadhain bhunaidh. bunaidh ; (?) gcéd *• ^- bamur. tréig ; siollabh ar easnamh. " " i^ le j-igh. Sic MS, ; ríoghraidh, Lloyd. as. f^ " meabhraigh, Lloyd. ^* réd. ^- leighidh. -" banáir. 2* ríoghraidh, Lloyd. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 129

49. Re céill re míne re modh

i bhfochair ríogh is ríoghan le cabhair ariamh ní raibh

a samhail i bhíiadh Fionntain.

53. Ret ollamh-- mur dleaghar dhuit bíodh do chungnamh, a Chormuic ; ar ghéig Macha ó mhúr Teamhra racha shúr mo sheinshealbha.

R.a.ch.a.m.é &c.

57. Biaidh rem aithne inghion Chuinn, síol na ríogh mur ór áluinn, gég do phlúr Eirionn uile, an chéibhfionn úr eagnuidhe.

-^ Re tollamh. 130 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

IMIR DO CHLUICHE A CHORMAIC

Diarmuid mac an Bhaird cc.

I. Imir do chluiche, a Chormaic, imir é go ro-ordhruic^ do dhá dhísle'- caith-^ go ceart ; is^ maith dísle^ na ndeighbheart.

5. Ághmhur h'imirt imbhadhna ;^ cóir dhaoibh do réir roiriaghla an fhaihmbeirt" do dhíol duit ^ ód dhaighimbeirt^ fhíor ordhruic^

9, Dhghidh a dhíol do dhruim cheirt^" gibé^^ bhérus an imbeirt ; bheith da díol is^' daoibh dleghair, a ghríobh gaoíl do Ghaoidhealaibh.

13. D'fhoirinn chalaidh chláir Bhanbha^^ gonuid fhoirinn^^ allmhuidha,

fada i ndán, acht go dtí^'' asteagh,

clár Dha Thíi" do thileadh. " Y

17. T'fhoireann Gaoidhil glanchláir Breagh

is Fionnghoill ghlana^'' Gaoidheal,

fir le caoir chagaidh^^ do chosg, agaibh red thaoibh gud theagosg.

MS. 24 P 33, lch. 144. An file ghá chomhairliú do Chormac Ó NéiU

a, chluiche d'imirt le faidearai agus le gliocas más mian leis an geall, i.e. ceannas na tíre, do bhreith. Ní furus cuid desna tagrai do thuigsint toisg na téarmai a bhaineann le cluichi mar an bhfidhchill agiis a» Idmhach,

áfC. do bheith tuitithe as taithighe. Ní dócha go bhfuil an dán iomlán ; td an comhdhúnadh ar easnamh annso. 1 ro ordhuirc. - dhisla. ^ cáith ar an atharrit ó ' cáidh.' * as. ° disle. * ambliagbna. ' ' ' ' ' oilimbheirt {agus bhe ar charet os cionn na line) : faihm

' ' I {failm) agiis beirt a thuigimse as. * dheighimbeirt. ' ordhuirc. '" ceirt. ^^ gidh bé. ^^ as. '^ banbha. '^ fhoirionw, agus háthadh ar an dara ' o.' ^^ sgo tti. "'' '' dhathí ; siollabh d'easnamh san líne seo. glana. i' chogaidh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 131

21. An cluiche^^ le cert bprionnsa aseadh imreas t'fhoirionnsa,-" gan ghrádh aimhhs gan fholta, gan ghrádh-^ saidhbhris saoghalta.

25. Gidh"^- maith imrid gasraidh gah, bhiir gcluiche araon ní hionann ; ní cluiche gan deacra dhuibh, bhur gcluiche is-^ berta baoghuil.

29. Imeora"^* da nguin i ngleic luas is moille go meinic ; imridh cách'^-^ gan cheilt hnne

beirt ar fáth is fírinne.

33. Cluiche teaca a lom ma le'-*^ X

sdailc i ndiaidh dhá bheann-" beire

ar ghuin fhir ar tí tachair do ní sibh da sárachadh.'-^

37. Gidh mór imrid an úaisle ribh ní fhuihd ionchuainsi ;

duit bhus"-^ fíorghoire ch'i i gcath, budh-'^° tú as honmhuire lámhach.

41. Buaidh lámhaigh gach lá-'^^ oraibh,

a chearrbhaigh shaoír shénamhaiJ ;

na sruithe leibh^- dhá labhairt : ^

beir an cluiche i gcontabhairt.

45. Ar cearrbhach : i dtráth troide

ná hob i n-ágh^" aonmhoide ; sé do gheabh'^^ eighreacht orthuibh-'^-^

fear deighbhert is deaghorchuir.

1' cluithe passiiii.

-" an bfoirionwsa, ' an ' dá bháthadh, agiis ' í ' os cionn na líne. '^^ grádh. -2 -^ as ge. ; (?) achi. "* imeoTair, arna atharrú ó imeora sibh. -5 ar chách, agus ' ar ' dá bháthadh. -'^ alom ma lcith. "'' andiaigh dha beanw.

^* ' ' da bhur sáracadh, agus báthadh ar bhur ; ni thuigim a bheag den rann so ; Rinn agus Ardrinn lochta-ch. ^' bhús. ^" bu. ^^ eunlá, agns báthadh ar ' eun.' ^- Hbh. ^^ anágh. ^* ghabh. ^^ orrthiiibh. 132 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Dúblaigh an cluiche ar^^ do chlár ; deuna brígh bheg do mhórán ; bíodh do chroidhe súas mur soin le cluiche lúais^'^ is lámhaigh.

53. Ná caillsi do chluiche a mheic, ná himbeir''^ é go haimhghlic ; bhur gcluiche ní cluiche ar moill acht cluiche dhuine dhioghuinn.

bíthisi"*" tim nó teann 57. Ná^^ ; ná bísi^^ ard nó íseall ; och'*- bhur dtírsi as tír ghallda/^ bísi go mín macánta.

61. Cearrbhach cúl coimeuda an fhir inghion Chuinn óig daríribh,^'^ sí^^ Máire thaoibhgheal mur thuinn, aoinbhean dob áilne'*'* aguinn.

I.m.i.r, &c.

^'' ^" ^* ^^ anH. cluithe luaís ; anms lochtach. imbheir. na, passim.

^" bisi, ' si ' dá bháthadh, agus ' sibhsi ' do sgríobhadh [man. al.) os cionn na line. *^ na bisi. '- och, man. al. *^ ghallda : macánta lochtach ; agus an conihdhiauidh ar easnamh. ** dha rírib. *^ si. ^" ailnc. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 133

XVI

DAR LEAT IS ART AOINFHEAR INN

Arti Óg Ó Néill cc.

I. Dar leat is Art- Aoinfhear inn ;

i ndíaidh ÉnvP is Fheidhhm

Sheaáin^ Oig is Aoidh*' nach hnn na róid ream thaoibh ní thaighlim.

5. Beannacht leo a los a ngráidh, beannacht le saorchloinn Seaáin,^ gsisraidh dar dhúal díon na dtreabh, mo núar a ndíol fa dheireadh.

9. Meisi' an tOisín d'éis an tslóigh, mur iolar aosda um sheanóir,

m'fhuigheall áir amoigh 's amach,^ atáim mur soin go suarrach.

13. An ceathrar dar dhúal an dán,^ na fir gan uaill gan ardán, grádh^" a n-anma do mheall mé ; fearr a dtarbha iná^^ a dtaidhbhse.

17. Tre bharr ghrádha go leamh leamh ^-

ní bhíu tar chách dhá gcaoineadh ; truagh a Dhé dhíleas mo choir,^-' mé fa mhímheas 'na ndeaghaidh.i""

MS. 24 P 33, lch. 145. Caoineadh é seo a cheap Art Óg Ó Néill ar a cheathrar dearhhráthar (dar liom), i.e. Seaán Óg agus Aodh agus Feidhlim agus Énrí {Sir Henrí), clann Sheaáin, mhic Bhriain, mhic Fheidhlimthe Bacaigh. Do cailleadh Seaán Óg san bhliain 1618, blíain tar éis bháis a athar, agus Sir Henri san bhliain 1638. Kí bhfuaireas dáta i gcóir Fheidhlimthe ná Aodha. Bhíodh Art Óg ina chomhnuidhe ar an Tulaigh Móir, Co. Aontrorna. Do phós sé Gráinne Ní Eadhra, inghean Uí Eadhra an Rúta. San bhliain 1600 a rugadh é, agus fuair sé bds 25 Márta 1677. Agus fuair a bhean bás 8 Márta 1679. I - Airt. ;is Airt. ^ andíaigh Enrí. '' Sheain. ^ Aodh. 8 Seain. ' Meisin. * sa mach. " andán. " gradh. II ina. 1- ghráidli go leamh leam. ^^ dhihs mo chor. i^^lochtach d'uaim. k 134 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ó táimsi críon bocht gan bhrígh tiomnuim m'anum don Airdrígh ;

caidhe an chlann fa dílsi^^ dhamh ? fann mo bhríghsi^^ bha an bhunadh.

25. Briste mo chroidhe bha an gcloinn, beag nach mé Oihll Oloim,

me um aonarán i gceann cháigh, ní leam aobhfhurán d'fhagháil.

29. Dá mbiadh Énrí os cionn cháigh

do gheubhoinn aoibh is anáir ;

tre Enrí,^*' do chuaidh i gciU, éinní^" uaim nocha nfhaicim.

33. A Marta^^ gidh mór mo shuim, beannacht léithi a los^^ cumuinn ; gearr uaimsi ar saoghal mur soin ; baoghal an uairsi ar n-anmoin.^^

D.a.r l.e.a.t, &c.

An tAmhrán-i

37. A Dhé láidir atáimsi gan treisi gan treóir, do shlánaigh síol Ádhaimh-- is meisi dod dheóin,

atáim cráidhte, 's ni nár dhamh feasta go deóidh,'^-^

trém^'* bhráithribh, gan sláinte i ngaisdibh an bhróin.

^* dilsi. 15 bhrighsi. ** enrí. '" einní. ^^ Marta Stafford, bean Sir Henrí ; fuair sí bás 19 Abrdn 167S. ^^ -' le alos. 2" Níl an comhdhúnadh i gceart. tabhrán. -- Adhaimh. -^ deoigh. ^* tre um. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 135

XVII

FAGUS UMHLA D'AINM GAISGIDH

Ruaidhrí Og Ó hEachmdhéin [cc.]

I. Fagus umhla d'ainm gaisgidh,

coitchionn cách 'ga shíorchlaisdin ;^

gidh tuar anshóigh ceann i gceann, gearr ó anóir gan fhuigheall.

5. Tuar umhla riamh do rochtuin, gaisgeadh óigfhir d'fhionnochtuin, d'éis troda ga mó"^ maitheas, foda dhó bhus"^ deghmhaitheas.

9. Túar umhla d'adhbhor íiatha buaidh ngaisgidh, dúil^ deghratha do bhreith leis ar cháir^ gcuradh gan gheis áigh gan urdhubhadh.

13. Umhal éigsi,^ cian 'ga chlos,'^ umhal thrá tuath is eaglos don aos gaisgidh 'gar ghnáth geall

's cách^ ar gclaisdin a gcéimeann.

17. Híoghraidh Éirionn sonn fa seach do bhídís umhal áiseach^ do laochroidh cosnaimh chláir Bhregh,^" fa cosmhoil dáibh^^ a déineamh.

MS., 24 P 33, lch. 146. Ddn molta do Sheaán Óg Ó Néill, mac Airt, mhic Sheaáin, mhic Bhriain, mhíc Fheidhlimthe Bacaigh, ghá chomhairliú dhó bheith umhal agus foidhne a cheapadh. Fiiair Seaán Óg bás 3 lúil 1687. ^ ga a sh. - mo. ^ bhús. •* dúil os cionn na líue ar charet, agus ' run ' do bháthadh. 5 chóir. * eigsi. ' ga a chlos. * 'scach. ^ aiseach. 1« bregh. ^* daibh. L 136 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Slógh Uladh gér chalma a gcath^^ do bheirdís an fhían Ultach umhla do Choin an chlesraidh,

toil dob ullmha i n-imreasnoibh.

25. Uaisle Connacht/^ lámh do láimh, tugsad d'Fhior Diadh^-* mhac Damháin tús comhóil cláir is cuilte, onóir cáin is cumuirce.

29. Do Choin Raoi^^ reudhmhac Dáire tugsad triatha Tiormmáighe, tuir ghaisgidh^*^ gan fhoilcheas n-áigh, aisgidh oircheas is éadáil.

33. Conn mac Úna na gcéd gcath fuair ílaitheas Temhrach amhlaidh ; mur ghiolU'^ ar a ghaisgeadh sin baister os cionn gach cúigidh.

37. An tí as fearr i ngaisgeadh glan do shíol gCuinn na n-écht n-adhbhal, clann reudhoinigh isíad^^ soin, do níad eunoighir orthoibh.

is 41. Mur an gcéudna d'uaisle d'ágh ;

ní fuláir 's is^^ fiú Seaán, do nós an chuire chuimsigh,^" fós go n-uighe^^ an urruimsin.

45. Cú Chulainn i gcleasaibh áigh Cú Raoi^"^ is Fear Diadh^^ mhac Damháin, gér dhoihgh ina-^ ré a rádh, a n-oighir isé-^ Seaán.

49. Ní dhearna aoinneach aca gaisgeadh ná-^ gníomh curata nach leantuir-" le laochmhac Airt fraochshlat mur Earcoil ordhairc.

^* accath. ^^ ar charet os cion DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 137

53. lonnua Bhríain go nua anosa lenfuidh-^ lorg na feadhnosa

ar ghníomh gach gaisgidh 's ar ghoil, ar fhaisgin ríogh 's ar riaghoil.

57. Ní fhúair neach da fhréimh roimhe-'^ gan bhúaidh écht-'" is iorghoile,=^i gan fhíoch, gan anbhuain n-eachtra, críoch an ghlanshluaigh^- Ghaoidhiolta.

61. Beanfaidh Seaán, isé a shuim,

fear mur chách, aoibh is urruim-'^-' amach le céimionnoibh cion, sgath gach Éirionnaigh eision.

65. Seaán Ó Néill, luaidhter hnn, ionnua Bríain mhóir mheic Feidhhm, do lúaidh Bearchán 'na bhuile ós senchlár^'* cúain Chonuire.^^

69. 'Sé do luaidh Colum Cille

i bhfuighlibh na fírinne, aigneadh fial le ngeabhair geall,

grían i ndeaghaidh na díleann.

TZ- 'Sé do thairrngir Flann file, fíreurlamh-'^*' na fáisdine, laoch sáimh gan éra acht d'olcaibh,

's do ráidh Séadna=" i senfhocloibh.

'JT. Léighthear i leabhroibh'^^ feasa gurb é,39 's ní hiúl ainbhfeasa, an tairrngertach tréunghaoth teann Sénlaoch'*" airmbertach Éirenn.

28 29 lenfuid. ^^ afhréimh roime. 3" ^cht. 31 iorghoil. 32 ghlansluaigh. 33 uirruim, agus báthadh ar an chéad ' i." 3* shenchlár. 35 conuire. 3« fireurlamh. 37 Seadhna.. 33 aleabhroibh. 39 g^. ^^ 40 Senláoch. 138 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

81. Hector ar chródha^i i gcathoibh ;

Samson dorrdha i ndeacrachoibh ; réulla nach aomhaithidh'*- olc ; Saoraichil ceudhna ar chródhocht."^ /)

Caox_mhianaigh fhola^^ hEoghain 85. ; croidhe reachtmhur ríghleomhain ;*^ cosg airce d'fhialfhuil a shen ; fiadhuin chairte na gcóigeadh.

Éigne'**' Banna bhus"*" buan sruth 89. ; lúthmhur^^ Locha hEachuch eo ;

maighre Line ; laoch go ngoimh ; cridhe^^ nach dtaoth re tromghoin.

93. Ursa theann, troigh ré ndocra

da thír^^ i dtráth furtochta ; mur theasda gach lén da los,'^ an sén feasda budh fagus.

F.a.g.u.s, &c.

*i chrodha. *^ aomaithz'ííA. " chrodhocAí. ** fola. ** rioghleomhain, agus an chéad ' o' dá bháthadh. *" Eigne. *' as dá bháthadh, agus nach 05 a chionn ar chavet, man. al. ** luthmhur. ** croidhe. ^" da athír. '•'^ \ocht. ' ;

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 139

XVIII

I SAGSOIBH LOITIOR LEATH CUINN

An Fear Céadna^ [cc.]

loitior Leath Cuinn I. I Sagsoibh ; meinic thall, día do dhoghruing, isí^ an chreach gan chuimsi soin, an leath Chuinnsi 'ga creuchdghoin.-'^

5. Gan iorghoil gan fheidhm dtachair, an leatsa Cuinn Chéadchathaigh mór da gasraidh ghhadh do thoit

i Saghsoibh^ riamh, mo róloit.

g. Fada i Sagsaibh, isé^ a shuim, 'ga loit an leathsa Saorchuinn, 7 neimh a cneidhe do chreach sinn, tar an leath eile d'Éirinn.

13. Cian an leathsa Cuinn na gcath

i Sagsoibh isé^ mh'eugnach, cuid dá docroibh as liach hom, 'ga^ lotghoin tar iath Éirionn.

17. Faríor do thuit trom an uilc ar' Thrian Conghail, cúis ordhuirc,^ tar Leith Cuinn, críoch na gcuradh duinn as díoth a dheónoghadh.

MS, 24 P 33, lch. 147. Dán marbhnaidh ar bhás cheathrair d'uaislibh

Cloinne Aodha Buidhe : (a) Sir Henrí mac Seaáin mhic Bhriain mhic eile nach faghaim tuairisg air Fheidhlimthe (1638) ; (b) Sir Henrí (c) Domhnall mac Cuinn (mhic Aodhl) mhic Bhriain mhic Néill Mhóir

' (1664). Bhí post aige sin i gcúirt an ríogh i Londain ; Lord of íhe

' Bedchamber ab eadh é ; (d) Seaán mac Airt Óig go sonnrádhach (16S7). Is dócha gurab é seo an Seaán gur cheap an file céadna Dán XVII dó. I Sasana afuaradar go léir bds. 1 Ruaidhrí Óg Ó hEachaidhéin. - así. * ga a creuchdgoin. ^ a Saghsoibh. ^ asé. '^ ga a. ' air. * ordhruic. 140 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Sliocht Briain Bhallaigh tar gach dreim díobh^ as ha, ionnsa an t-inghreim,

do ég i Saghsoibh re seal, mo bhéd, do ghasraidh Gaoidheal.

25. Ceathrar codhnach do chloinn Néill ar shUocht an Bhriainse, ar mbreóibhéim, faríor ros teastadoir thall ; leasgobair ríomh na ríoghchlann.

29. An céidfhear don cheathrar sháimh Sir Henrí, oighir^" Seaáin, flaith go roimheas 'gar ghnáth^^ geall oirios do chách go coitchenn.

33. An dara ár isé^-^ soin bás Domhnaill mheic Cuinn chreachaigh, airsidh fhuair urruim tre a ghoil,

i Lunduinn uainn do abhoil.

37. Sir Henrí eile an treas tríath, a bhás ní hnn nach láinlíach, sgíath chumhduigh don toigh ó ar thuil ,^^

i Lundoin^^ thoir ros tea.sdaidh.

41. Seaán mhac Airt, ua na ríogh

teasda i Londoin, lór d'imshníomh, an crádh ler sreathghonadh sinn, an ceathromhadh ár d'Éirinn.

45. A Londoin na líog solas do choisgis do chíocoras,

ga díoghuil as déine dhuinn ? d'fhíonfhuiP-' na fréimhe a Frémhuinn.

49. Blagh^'^ do neamhchuid fhear nUladh a mbás, 's isé a n-aonphudhar ; crádh do thréd capmhthoighe Cuinn

ég na laochroidhe^' i Lonnduinn.

" díob. '" oigir. ^^ gnáth. '- asé. ^^ tuil. ^* a Lundhoin. i^ dfhionfuil. ^^ Bladh. ^' laochroighe. —

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 141

53. D'éis an trír eile gan qil Seaán dá mbíadh 'na bheathaidh, mo lá leóin leachta an fhine, 'na ndeóidh^^ teachta tairgfidhe.

57. Ní beag do loit Leithe Cuinn bás Seaáin ar sén leatruim ;

isí an chreachsoin críoch ar n-áir,

m'easbhaidh mo dhíoth 's mo dhíobháil.

61. Tugsad éruic, anba an choir, shocht Aodha mheic Briain Bhallaigh, ina^^ náearnadh d'olc uile um ghort eangghlan lughoine.

65. Dar leat is^*^ lór don deaghcloinn,'-i -" a los''^- érca is eineacloinn—

a ghníomh i ngleoágh nír lag Seoán mur dhíol 'na ndearnsad.

6g. Táinic-^ d'oighidh ionnua Briain Gaoidhil uile fa aoinchiaigh, nach léir dhóibh soilsi re seal acht toirsi bróin da mbuaidhreadh.

73. Bás mheic Airt is ua Cathoil^^ ua Chairbre is Cuinn Cheudchathaigh, an sgél nuasa as doibhinn duinn,

's an t-uasa OihU Oluim.

77. Tromloit Leithe Cuinn na gcath Oidhidh laoich Locha hEachach, ar sgíothmhaithne tocht re a theann, ar n-olc críochnaighthe coitchenn.

81. Cuid do mhíorath mhaicne Néill

bás mheic Airt, ionnsa an t-oilbhéim ; tuar diombuaidhe dhóibh a dhul, slóigh as diombuaine ar domhun.

^* ndeoigh. ^" iona. -" as. '-' deaghchloin>2. 2- alos. "^ eineachloinM. ^i Tainic. ** Cathal O hF.adhra an Rúta, a sheanathair. L ——

142 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

85. Teasda Hector innsi Breagh ;"^*^

do ég Hercuilis Gaoidheal ;

tug flaithinis Fáil gan teann ; do cháidh AichiHs Éireann.

c^H^'j'v-*^ 89. Teasda ar nAthgholI ag cur cath ; .w teasda ar nAthosgar échtach •uJ'^^ ; adbath cur teasda ar dtroda ó theasda-'^ ar Lugh Lámhfhoda.

93. Samhail Conuill is Con Raoi,-^ samhail Fhir Díagh^^ go ndeaghghnaoi, sgél doiligh a dhol uainne, oighir Con na Craobhrúaidhe.

97. Atá i n-uaigh-'" san talamh thall ar mbúaidh catha 's ar gcomhlann truagh a Mhuire-^^ ar lén da los

's ar n-uile shén is shonos.

loi. Agso an feart 'na bhfuil aniodh ursa gaisgidh na nGaoidhiol, a gcosg tóra, a dteann ghábhaidh,

a ngeall córa i gcomhdháluibh.

105. Agso an tumba i dtád^- astoigh creach^-^ Leithe Cuinn 's a cabhoir f^ ar gcreach tar tonnmhuir do thuill

asteach i gcomhraidh chumhuing.^-^

109. Agso na subháilce ar fad fa chloich, cumhang an t-ionad, re taobh na córa san cheart,-^*^

an chródha araon 's an roineart.

113. Is truagh nach dtarla anosa

i gcill Chairge Fearghosa

no anocht-'^" i Sgire na sgoth

'na lighe-^^ a chorp i gcumhdach.

2* Breadh. 27 teasda. ^* cowraoi. 29 x)ía. ^o anuaigh. '^ Muire. *- attá. ^^ móirchreach. ^* sa a ccaboir.

^^ ^' ^** cumhuing. ^^ ceart (? chirt : roinirt). a nochd. loighe. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 143

117. lomdha an úairsi i n-inis Fáil éimhghe ban is maoíth mhacáimh,

tre a ég is-^^ neamhágh aniodh, gearán béd agus búaidhriodh.

121. Ní tearc neach ó thuinn Túaighe,

's is^° fiú a n-adhbhar anbhuaine, go Carn í Néid síar mur soin do thréig a gcíall da chumhaidh.^^

125. O Bhóinn go Banna 's go Buais annamh croidhe nár chomhghlúais

do chaoiniodh í Chuinn aniodh,

Gaoidhiol i suim do saoihodh.

129. Ó Thráigh Lí go Loch Feabhail,

's gach aird don taobh Thuaidheamhain/'- iomdha gáir inghine is och láimh re Finnhne as feasach.

133. Mór a gcumha, ní nach nár, ríoghchúirt^^ Shagsan tré Sheaán, an flaith ó Tholaigh an Trír,^^ maith do fhoghain da airdrígh.

137. San bhFrainc thoir do thabhaigh sin uirrim agas^'^ airm gaisgidh ;

ní gan adhbhar uair^*' gach geah ; mh'amhgar, a uain dob aithghearr.^"

141. Atá ar laochraidh Leithe Cuinn,

ní hiongnadh 's is fiú a bhfochuilin,''^ dall cíach deala agus dubha

bhá' thríath Meana is mórchumha.

145. Mars cogaidh chríche Banbha, budh cuimhneach tráth togharma ; Apo-ló Gaoídhiol 'gar ghabh, ga mó aoinfhear mar easgar ?

'•'* as. *" sas. ^' cumhaidh. ^- thuaigheamhain. '^ riochuirt. '* Oi cionn ' da thí ' dá bháthadh. ^' clú agas. ^" íuair. '" aithgearr. ^* bhfóchuin«. 144 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

149. Mar gach turbhaidh'*^ tig da éis ceiltior subháilce Séiréis,^" teidhm leathanloit thiar is toir bha Thrían gcreachordhruic gConghoil.

153. Foghar gola i ngothaibh én, grís fuacht ag fiochqidh soighnén,

ag táithcheangal^i folt na bhfeadh ; táirtheamar^^ olc re a áireamh.

157. Atá an tóirneach 'sna tonna grían is ré_ agus^^ réllonna srotha gainmhidhe guirt^^ Floinn ag tairngire-^^ an uilc obuinn.

161. Linnte caola ar chuma cúain tríd táinic^^ gach diombúaidh mur ; an tonn ní diongaibhthe dhe bha fhonn honnfhoirbhthe Line.

165. Guais tré thuile^' na dtrí loch Loch Cúan Loch Laoigh Loch Eachoch, síon na saobhshroth da rochtoin, aonloch dhíobh go ndiongontoir.

169. Trí ríoghthonna^^ Banbha Breagh^^ ag túargoin chnoc is céideadh ; tig do luas anfaidh da n-éis^° suas gur arthaigh an aibhéis.

173. Do bhí ar súil go soiche so

le fortacht 's le fear cabhro go ndeachaidh, a Dhé^l ar neamh, an té as creachoil don chúigeadh.

"^ ^' turbaigh. ^" .i. Ceres. taithcheangal. ^" taithreamar. ^a jg 54 ghuirt. '•''•' tairrghire. '"^ tainic. ^^ tuile. ^** '"^ '^" I righthonna. breadh. ncis. *i siollabh ar easnamh (? nó go ndeachaidh) DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 145

177. Do gheilníamh, mana mairge, a Éduin aird Dubhchairge,

fill i ndubh tréd chaomhthach^^ cuirp, a bhrugh na n-aolchlach n-ordhuirc.^''

181. Do chloinn Aodha Buidhe abháin mur is^^ easbhaidh ég Seaáin, tig olc do gach éineing as

bha ghort bhFéileim, is""* foUas.

A.S.a.g.s.o.i.bh, &c.

185. Ó Chríosd do thecht acht trí dég mile is secht gcéd re a choimhéd,^^ lór feasda an fadsoin dar gcrádh,

gur theasda i Sagsoibh Seaán.

"2 caomhthach. ^^ norduirc. ^* as. *^ choimhed. Lámh niha dhéadhnaighe ar a» rann so, lámh iaschta. 146 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XIX DEALBHFAD DO CHORMAC MO CHÉIDGHRÉS DROIGHNIGHE

An Fer cédna cc.

I. Dealbhfad do Chormac mo chéidghrés droighiiighe, Connmhac^ ar gcoimhdhine' méidghlés^ ar muirnine, ua na bhféinniodh do chách as ceinnbhile, sgáth a dheirbhfhine an^ séimhfhear as suilbhire.

5. Do mhac Airt as dénta an droighneachsa, an rélta-^ choinnleachsa, an chairt^ chuimhneachsa ; urra re a tuigsi an tríath ainmneachsa,

mo sgíath mo dhaingneachsa 's mo chuidsi don chuinnbheac/zsa.

9. Cormac O Ncill ar n-aenurra d'áiridhe," da sháimhthme íém is saerruUa an séimhidhe ;

caidhe i dtréidhibh^ aoinfhear as eolaighe ?

treoraidhe Gaoidhiol i gcéimibh ar gcéihne.

13. Meinic ro shúr do shíor 'sgach ealadhain leanamhain gníomh a ghlún^ geinealaigh ; eolaidh a séd don fhéin fhuineadhaigh

's do fhréimh Muireadhaigh an ghég gheihodhain.^"

17. M'annsa^^ 's mo chen cara ar n-ealadhna, fear as feramhla, ar dtagha tighearna, ar mbrat^- caomhna, ar gcraobh chomhardha, ar maor togharma an t-aobhdha infheadhma.^-'

MS, 24 P 33, lch. 150. As so go dtí deire Dán XXIII, {lch. 150-168) malairt láimhe do sgríbh. Isi an triomhadh lámh í san chnuasach. An Fear Céadna .i. Ruaidhri Óg Ó hEachaidhéin a cheap an ' gréas' so do Chormac Ó Néill, mac Airt mhic Sheaáin mhic Bhriain mhic Fheidhlimthe. Sórt ' fromhadh pinn' iseadh é. ' ' diiine de shliocht Chuinn Ch.' ^ coimhdhe=' cosaint.' ^ meidglés. * do chách an, agus ' do chách ' dá bháthadh.

^ ' ' relta, agus e ar charet. '^ cairt. ' á&iTÍdhe. « ttríighibh.

" ' a ghlún ' ar an chliathán deas agus comhartha tar éis ' gníomh.' '" gheilfhiod/iaiM. >' Mhanwsa. ^- mbrath. '^ infheadhmdha.

I DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 147

21. Croinic na sean, stiúir gach staraidhe, glanoighe iuil na dtreabh dtoghaidhe, treisi na bhfann, sgaith ar sgoiHne, ar roibhile raith, ar gcrann conaire.

25. Sás dar móradh, ar mana soimheanma, ragha ar n-oileamhna, óradh ar n-ealadhna, ar gcenn feadhna re hucht n-anfhoghla, radhamhna meadhra da lucht leanamhna.

29. Urra lér bhfeithiomh as truime toirbhearta, breithiomh as oirdhearca go n-uille n-umhlochta, braon don ríoghfhuil,^'' cosnamh ar gcaillbhearta, ar bhfosghlan airmghreanta, ar holuibh hibhghorta.

33. Fear le mbeirear búaidh gach aonbháire,

úaim gach gaolbháidhe i ngeimhiol órnaoídhe, oighir Daghairt,^^ cabhair as cíanbhúaine, samhail d'Fhíalghúaire ag malairt mórmhaoine.

37. Fudhornhain^^ oinigh nach dtraoth an tríathruire do laoch Liathmhuine as oighir ar úrchroidhe ; sgís na n-aoidheadh, coinnmheadh an cheolchuire, sgaoileadh eolchuire, loinnmher as lúthmhuire.

41. Cormac O Néill ar mbúaidh 's ar mbaránda,^" uaim gach gabhála an réidh roimhíolla,

ar mbun ar ndóigh 's ar gcuirm chomhóla, as muirn onóra da dháimh dhoidhíola.

45. Meabhair is cuimhne ar nach bris i mbuandáloibh,^**

a fhuighle i bhfúaránaibh fis is móirfíadhuin ; caidhe do fhréimh aithnidh Fhíneóghuin

a aithghin d'fhíreolaidh 'sgach réim róidhíamhuir ?

49. Caomhthach caduil is cuirp do Shídheamhain, fíneamhain abaidh^^ an ghuirt ghaoidhealaigh-o a mhaca samhla theas ná tuaidheamhain^^ ní feas do shluaighfheadhuin Banbha hra.oínesilaidh.

^* ríoghfiiil. ^^ Airt. '" Fúdomhain. ^" baránta. '* mbuanndáloibh. ^^ abaigh. -" an ghuirt g. -' na tuaigheamliain. ; ; ;

148 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Turnamh a dtréanuilc, a gcóir 's a gcaomhfhaire, aodhaire slóigh ghléaghuirt-- Gháirighe ;^^ flaith ar bhfeithmhe, mo chean ar gcéihne, sgaith a fhréimhfhine,-'* fer beirthe ar mbáirine.

57. Fear ler fonnmhar char do chothughadh,

grían ar'-'^ rothuradh an donnghlan daithiodhan,

urra theann le a-*^ chóir^' do chruth«^Aadh, glóir nach guthumhal as fearr flaithionadh.

61. Codhnach^^ Túama an té ros-caruimsi úadha ní anuimsi, as é 'ga bhfoihmsi ; mithidh^^ tríall da dhún gan doghuilsi, an fíal thoghuimsi mo rún roighiUsi.

65. Triallfad go toigh na Tealcha Móiresi mur a bhfoil mo dóighsheisi dherbhtha fhíresi

do ghébh i dteagh na tolcha úainesi, mo chean, an Guairesi toghtha an tíresi.

69. lonmhuin teagh go dtaitniomh da^" dtríalluimsi. geal a niamhshoilsi an aitreabh aoílshhmsi

fado ó do''^^ bhádhas san bhaile lúaidhimsi ; caidhe a thúairimsi an t-áras aoíbhinnsi ?^^

73. Do ghébha sinn ar'^^ shos na tealchasa fios gach senchusa is grinn gach glainchesa ; budh hiomdha ag lúadhoil,^^ um thegh na tolchosa, sgorchosa greagh-^^ uabhair is ainchesa.

77. Do ghébhsa^'' róm san ráth bhailbheasoigh cách^'^ íar ngairmfheasaibh-'** bha ól imreasain ag ; is iomdha slóigh fa mhuirn na meadhrasoin is dealbhlasair cuirn óir san fhinnhossoin.

'''' ghleaghuirt. ^^ ghfl'zVidhc. ^* fhreimhfine. -•' iar, acht cosmhalacht háthaidh ar ' i' ^^ ' a ' os cionn na line (lámh iasachta) ar charet. -' choir. 28 Coghnach. -" mith/w. ^" ' d ' leathstuas ar charet. ^^ saho. *- aoibinwsi. -' air. "* lúaghoil. ^^* greadh. ^'^ ghebhsa. ^' cach.

^^ ' ' ngairmíhea.sain , agus íh leathstiias ar charct. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 149

81. Budh hiomdha ar cuireadh san tealaigh taobhúaine

buidhion aonuaire d'fheroibh is eólaoidhe ; iomdha, ga dtám, san tulaigh as fhíoráille

dámh is'^^ fíorfháidhe^" curaidh'^'^ is ceóllaoidhe.

85. Budh hiomdha san hos i dtaoí ar dtríallaine

is diadhaire saoi go bhíios is fírfhile ; is^^ meinic thrá ag ar suairc séimhidhe cuairt is céihdhe mná is míhdhe.

89. Eignc^^ Banna, maighre Meirbhhne, ar ndeirbhshhghe as aidhbhle, aha da shoirbhfhine, ar gcosg doilghe, ar n-annsa, ar n-ionmhaine, ar gcoimdhe, ar n-ionghoire an t-amsa ar oirbhire.

93. Gan bheith dar ndeilbh fa bhreith bhúanoide meirbh ar bhfuaroige, feith róloige a ;

gidh maith an urra an tí dha dtámoide, dhí^"* gan lánfhaide gan chuma as córaide.

D.e.a.l.bh.f.a.d, &c.

97. Fríoth le Máire, mana deaghanma an ghealamhra as áille,*'^ tagha tighearna ; caidhe ar aobhdha bean a baramhla

ar feadh Rabhanbha, an aobhdha as ineamMa ? loi. Gaol na druinge dar dú'*^ Sídheamhuin,

buinne da bhfíneamhuin, cnú da gclaoinfheadhoibh ; ua na n-iarladh ón tír tuaidheamhuin ;*' do shín ón tslúaighfheadhain an chiabhghlan chaoil- leabhair.

105. Fairsing a clú bha an chaomhchlár Críomthainnsi claochládh sníomhthoirsi anú don Niahchloinnsi, gaol na foirne nár bh'fhann*^ mun fhéthloiniisi,^^ crann don réadhchoillsi ler dhoilghe diallchoimsi.

^^ as. *" fíorfhaighe. *i cur, agus line trasna ar ' r ' ^- as. *3 Eigne. ** dhi. ^* aille. *" du. " tuaigheamhuin. ** nar bhfan.'í. '^ bhfcthloinnsi. ^

150 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

TÓGUIBH DO CHROIDHE A CHORMAIC

An Fear cédna cc.

I. Tóguibh^ chroidhe, a Chormaic do ; dearmaid, a fhlaith lánordhraic.'-^

a dtáthraisi^ d'olc is d'qil bha an ngort gclárthaissi gCobhthaigh.

5. Ná cuimhnigh, a chrnth fhaoihdh,

ná héagcaoín 's ná^ hathchaoinidh bhur-^ ró éadtualaing re headh bha chró ghéagfhuarfhuinn^ Gaoídheal.

9. A bhfríoth' libh a_k)s coguidh d'easbaidh súain nó'^ sámhchoduil ná hathchuimhnigh—ga dáim dhuibh— a chathchuingidh chláir Conghuil.

13. Rúaig leathbhruach, luighe it armoibh,^'*

díoth tathuimh is tionnabhraidh, fáth imshníomha^^ an chúis rod char,^^ a ghnúis inríogha^-^ iodhan.

17. Foighide mhaith, a mheic Airt ; fogas furtocht dod mhórairc ; go sóigh cabhair dhuinn is duit anuidh fan gcuing, a Chormuic.

MS, 24P33, lch. 157. Ón Idinili lasachta. Tá an file, Riiaidhri Óg Ó hEachaidhéin, ghá chomhairliú do Chormac, misneach agtis foidhne a ghlacadh go fóill, agus fulang le ceataighe agus le leattrom na ngall. ' Toguibh. - lánordhaic. ' ' a bhfaghann tusa, a svoiseann tusa.' * sna. '" bur. 6 ghe'agfuarfuinw. " bhfrioth,

'' na, 03 cionn ' is ' arna bháthadh. * dhuib. 1* ad tarmoibh. ^* fath iomshniomha ^" an cúis rod car (=corl. i^ ionriogha. DUANAIRE CLOINNE AODHA BIJIDHE 151

bhur ndóchas i nDía 21. Cuiridh ; aigill go maith mac María ; tug t'aghaidh ar Dhía na ndúl, an Día ó bhfaghair^^ fortún.

25. Ná^'^ cuir cunntabhart i gcás, ná caoin dochar ná^^ dólás, is Ri an teaghlaigh thuas dod thaoibh ; suas led^^ mheanmuin, a mhacaoimh,

29. A Chormaic í Néill aniodh tréig do mhaoith, arduigh t'aigniodh , suas leat, a cheinnbhile cháigh, a bhreac Seinhne sruthbháin.

33. Aitchimsi an tAthair go trén do chum neamh, úir is aiér, do^'^ bhur gcaomhna ar chúis docra, a ghnúis aobhdha ionmholta.

37. Sirimsi is sirmíd uile ar an dTríonóid toghuidhe,^^ tre fhíor páirte mheic Muire, sláinte dheit tré dheaghghuidhe.

41. Ón Athair go n-agha^^ sibh

's ó Mhac na hÓighe-" ar íribh

's ón^^ Spiorad ar neamh aniodh

ionad bhur sen 's bhur'-- seinsior.

45. Go ndoirte"'^^ Críost dod chabhair braon-^ da ghrásaibh grásamhail bhad-'^ mhóircheas, a^hnú chrqidhe, fhóirfeas-*' tú tré a thrócoire.

1* o ahhíagair. ^^ na passim. '^ le ad. 1" da. ^* thoghuidhe. '^ bhfagha. '" hOighe. -1 so an. -- is bur. ^^ ndóirte. -* bráon. ^s bjjg, a.d =fdd. ''" fhoirfeas. 152 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Bídh íaoilidh, tiéig do thuirsi, léigidh^' dhíbh bhiir ndoghuilsi

go n-aghair"-^ an úair dod thoil ; anaidh ret^^ úain go n-aghair.^"

53. Tiocfaidh i dtráth a átoraidh,^^ daoibhsi budh sén sócomhail, slóighshirthe go Banbha Bhreagh f- damhna fóirithne a bhfeithemh.

57. Gabh brosdadh, a bhrath Temhra, glac meisneach is móirmhenma ; a chraobh^^ hle as sgáth dar sgoil, do chridhe^^ 'na thráth tóguibh.

T.ó.g.u.i.bh,^^ &c.

^' leigid, -" go bhfaghair. -'' re ad. •'" go bhfagair. ^' attor«?í/)i. ^^ ijhj-eacjh. ^^ chráobh. ^* chroidhe. ^' togu hh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 153

XXI

FUIGHIOLL TUISLEADH TRIAN CONGHOIL

Lughaidh Ó hEachuidhéin^ cc.

I. Fuighioll tuisleadh Trian Conghoil ;2

agso cuid da chomhardhoibh : déine a diombuadh, a deacra, diombuan céile a coigealta.

5. Ar an bhfonnsa fad^ ó shoin ón ló tugadh Trian Conghoil,- críoch fhoinnréidh^ na n-eataP ngeal, deacar a hoilbhéim d'áireamh.

9. Atá sonn seanchus deimhin ó ré Chonghoil chláireinigh :^ fuair an eang tar bhogclár' Breagh tocrádh^ fa cheann a chéiledh.^

13. Fuair an tírsi, fa tiís cráidh,^" tré Chonghol Chlaon^^ mac Sgannláin tuisleadh ó nár^^ theachta dhi, a deacra ag tuismheadh tríthi.^^

MS. 24P33, lch. 161. Níor nihisde Caithréim Sheaáin Uí Ne'ill a thabhairt ar an dán so. Acht dán marbhnaidh iseadh é ó cheart, ar bhás Sheaáin Ui Néill, mac Briain mhic Feidhlimthe. Do cailleadh eisean san bhliain 1617, agiis is dócha gurab é sin an bhliain nur ceapadh an dán. Tá áireamh ann ar fhoghlaibh agus ar airgnibh ná feicim tuairisg ortha i n-aonáit eile. Bhí fuath aige dona gallaibh toisg gur mhairbh Essex a athair 1574. Deir Seán Ó Donnobdin (A. R. É. lch. 2425) gur san bhliain 1619 a fuair Seaán so bás. ^. heachuidhen. - congoil. ' fada, agus goin b'aiite fán dara ' a.' * * " foinnreidh : hoilbheim. neatal. chlaireinigh.

' bhogchlár. " tochrádh. ' arna atharú do láimh eile d ' fa a cheanw céiledh.' ^" ^' craidh. .i. i gCath Muighe Raith a mharbhadh A.D. 636. ^^ onar. i^ trithe. 154 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

17. Lá Craoibhe Tolcha^^ san treas

naisgis ar orchra a háineas ; ar anshocair do só_ soin

i ló a hanocoil d'Eochoidh.

21. Tar éis cumhadh cloinne hlr tarrasdair tuilleadh imshnímh,^-^ gach ruire, do réir na sean, d'íbh NéiU Buidhe 'ga buaidhreadh.

25. Fuair an tírsi, ga dtám ris, dúsgadh^^ bróin, báthadh áinis, ró doghoillsi 'na dhíaidh^" soin fán gcrobhoingsi Bhríain Bhalloigh.

29. Ní creidftdhe^^ ó fhior an iúil,

Trian Conghoil na gcúan dt aighiú ir, íios na sgél do imdhigh^^ air, sgél a imnidh a amhgair.

33. Ní fheudfadh ollumh uird fis nó léightheoir leabhur n-oiris ríomh creach an gheugfhuarfhuinn-" ghil, leath a héadtualuing d'áirimh.

37. I n-am-^ a cumhadh-- do chlódh re hucht a héigne-'^ d'iompódh fúair easgor as uille goimh, teasgadh as truime tarroidh.

41. Clódh"^-* a deacra-'^ díon a cean^^ go héug Seaáin-" do saoileadh, claochládh'^^ na letrom do loigh ar shaorchlár gcreatlom gConghuil.

>* 14 Meadhan Foghmhair 1004 (A U nóta) ; Eochaidh mac Ardghair ri Uladh do mharhhadh ann. i^ imnidh agus ' vel imshnímh,' man. al. len ais. '" dúsgádh. 1' dhíaigh. ^'^ c\\r:eiáfidhc. " imghidh. 2« geugfhuarfuin;z. ^^ Anam. -- chumhadh. ^^ heigne. -* ' dh ' ar charet, de láimh dhcanaigh. ^' dheacra. ^^ chean. ^' Seaain. -' claochladh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 155

45. Tarraidh tuirrsi tar gach sníomh, fuair urchra-^ tar gach imshníomh'"' tré mhac Bríain, damhna a deacra, Haigh a cabhra a coigealta.

49. Ní hadhbhur iongantais dí,

créd fá mbiadh iongnadh-''i uimpe ? críoch bhratshaoirshean da mbí grádh, dá n-acaoineadh sí Seaán.^^

53. lomdha sníomh siobhoil^-^ oidhche, iomdha gúais airm'^'* fhaobhairthe, iomdha gleoágh gnáthfhrais^^ gon, tárrthais Seoán^^ da saoradh.

57. I rinn troda i dteanntaibh cath meinic fúair sé go saothrach cosg foghla a bruighean a beann, comhdha a muighedh a maoileann.

61. lomdha teannta i dtugadh lais coinghleic fa chenn a dhúthchais ar bhróin^^ ndeis gealchaolgha-^^ glan"^ neamhchaomhna a chneis do chlechtadh.

65. Meinic ta.rraidh tomhoilt mall, dusgadh ciúin,'*^ codladh^^ eudtrom, cuairt thriallmhoch ag teachta'- ó thoigh,^^

leabtha íianbhoth i bhfearthoin.

69. Meinic fúair, feasach hnne, anró oidhche doininne ar fhoghluibh^^ ga hionnradh soin ar cholbhaibh fionnmhagh^-^ bhfásoigh."*^

29 156 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

73. Meinic dob' í a adhbha ciúil, ar son seanma téd'*' dtaighiúir, seinm a each, síonghlór na sriobh K ag díobhdhódh'*^ creach is caibhdhion.^^

77. Ag díon cháigh ar chonfadh sluaigh

do bhíodh lá i híirigh fhionnfhuair,

lá i mbeirt do chaolshról cípr^'' nglan 'ga dhíon ar shaorshlógh Shaxan.

81. Lá i ndroibhél da dhreich mur ghloin,'^^ lá ag Seaán^'^ ar shos aonoigh, lá ar sgáth sgéith^"'^ an dhghidh,

tráth i gcléith re coilhdhibh.^^

85. Ní heol dúinn go ndernadh air ó ré Chuinn mic Briain Bhahaigh, nír bh'é^^ an édáil^^ cháir^' a chrodh, táir nó éagcáir nár híocodh.

89. Ar chách oile a hucht a theinn dob ionchuir le hua bhFeidhhm

cáin as an gcánoigh do chuir ; táin san tánoigh do thabhuigh.

93. Do beirthe, tre bhrúach_ceilge,

creach i n-íoc na haidheirbe

nó i n-aonbhoin do cheanoibh cháigh re feadhoin shaorghloin^^ Sheaáin.-^^

97. Do bhí an tírsin, ní taom náir, gan easbhuidh ag ég Sheaáin,^" gan choinbhhocht, gan chlaon^^ gcára, saor 'na hoighriocht éadála.^^

*' théd. "* dioghbhógh (

' fa sgéith ; siollabh ar easnamh san líne seo. ^* accleith re coilUghibh. — —

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 157

loi. Gan uamhan catha do chor, gan guais creiche no comhodh, gan chogadh, gan céim goimhe, réidh 'na tobar téachtoighe.^^

105. Do thréigsiod ar ghrádh a ngoimh, an t-ord hvughaidh nó biatoigh ; dá námhoid 'gar bhúaine bágh,^^ uaidhe 'na gcároid chompán.

109. Do bhíodh ord easaonta cháigh gan bhaoghal ré mbás Seaáin,^^ 's^^ lucht caoilreachta tré choing^" ndil ag roinn aoinleptha^^ ar uairibh.

113. Tug ar chách comholl síodha ;^^ tréigid^*^ aontoil ainbhfíora cuing claonbháidhe nír chlecht^^ dáibh tré nert saorláimhe Seaáin.'-

117. Ar ghrádh nó ar ghuais na bhfersa ní thug, ar aoi n-imresna,

comairce^^ i ngliaidh gan a ghoin do bhronnaicme Bríain Bhallaigh.

121. Gluaister leis a los a theinn, earr meirge, mac mic Feidhleim'^ ar^^sén'^ ghadh ar corcradh cnedh,

da nochtadh i n-iadh Oirther.'^

125. Lá oile, ag iomáin a chruidh, nochtus mac Briain a bhratuigh, tearc íios nach faghuir"' hnne, ar shos calaidh Cairhnne.

129. An baile ar bhárduibh í Néill"^ gabhthur leis, lór do chaithréim,

's losgadh a luinge ó laoch Breagh''* re fraoch buinne nár báitheadh.

^* teachtoighe. '* bádh. *^ Sheaain. ^* is. ^'^ chuing; (=a choing). ** ^^ "" aoinlepa. siodha : ainbhfiora. treigid. '^ ^^ cler/ít. '^ Seain. comhairce. '* Feidhm. '5 sein. '^ an fhiadh Oirrcher. "' faghur. "** i Ncill. "' breadh. 158 DUANAIRE CIOINNE AODHA BUIDHE

133. O imlibh Banoa báine léigthior^" sirtht' ar Seaáinne^^ tar Túaim, gion gur triall corrach, uaidh síar um an Seanmhullach.

137. Do dhruim ruaga, raon deacraigh, tug leis Aodh mac Muirchertuigh, lucht feithmhe gach airde air,

is ceithre hairgne ón Fhiodhbhaidh.

141. Beantur leis, lór^- do chuing,

sé creacha do chloinn Domhnuill f'' \K&/^ fuair sé fan nGormbanna ngloin *^^" sé comhlanna um na creachaibh.

145. Loch Innse Fiachna fúair soin d'aimhdheoin bhárda Bhriain Carraigh,

re a chur i gcéill ar ó gCuinn, céim as lugha ar a labhruim.

149. Tar sraith Banna an bhruaigh ghil tug dhá chreich uatha ar éigin,^'^ magh nó claonchoilF^ níor dhíon dáibh'^'' da mbíodh^'^ ag caomhchloinn Catháin.

153. Tosach laoí lá^*^ na Móna

fuair creich, fa céim onóra ; d'uamhan fan gcradh do choimhdhe nír an sluaghadh Samhoirle.^^

157. Uaimh Beirne danuir, dún ard, ^ Jl\ cáw^^ gabhthur leisen lór Danmharg /^ ; cúis lettruim comhroinn a gcruidh ó dheaghcloinn^" Domhnoill dúasuigh.

161. Tug mac Briain, cóir a chuimhne, creich mhóir ó mhac Samhuirle ; nír bhean tóir do thuir Line fa mhuigh áin^^ na hOirbhire.^-

*"* leiccthior. ^^ Seainne. **- lor. *^ nDomhnuill. "* eigin. *** cláonch. ^^' daibh. *' mbiodh. ""' la, passini. ** Samhoirla. "" dheaghchlo "^ ("•'táir : nw. ain ; áin). "- hoirbhirc. 9

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 159

165. Dh'éis^^ airgthe fhuairghhnn Uine tairrnge Seaán^'* sochuidhe, tar an sál lachmhan^-' lodur, go clár Rachlann rángadur.^"

169. Édáil Rachlann, lámh do láimh,^^ tugadh re sluaghíí/6/í Seaáin, slóigh toirbheartach ón Trian thoir,

go hiath coinghlecach''' ' Conghoil.

173. Gibé^^ úair aigeórthur^^ air mac duasach Domhnuill Bhallaigh.i'^" lá do nimh luit a láimhe^"^ do thuit sin rer Seaáine.^°-

177. An hon ghadh tarla re a thaoibh^^^ gluaisid creich ó chloinn i\mhlaoimh, nír ghar dhóibhi"* donnadh a n-arm ón tóir gur lomadh Latharnn.

181. Easbhaidh ar easbhaidh orthaibh tug iarraidh ar Albanchoibh, ar fhaghaiP°^ do thúr troda adhaigh fa Dhún Diarmoda.

185. Tugadh mur nach dtug a lán

bhan tír^^'' soirin re Seaán,^"" cuairt diomdhagh,!"^ fan deacra béim^ ( echtra d'ionnradh an Oiléin.^^"

189. larmhua neimhneach Néill^^^ mhic Cuinn gluaisios secht gcreacha chuguinn ó bhruach Cairrge na ngort ngeal, nó ocht n-airgne re a n-áiremh.^^-

'^ Dh'eis. "* Seaan. '^ lochmhall. "''' rangadiir. ^' laimh. "? coinbhhochtach '^** Gibe. "" aigeortur. ""• haUaigh. ^"' loit a laimhe. '"- Seaaine.

' ' ^»* "3 i ar charet. dhoibh. '"^ fhoghail. '"' ^°^ bhan to tír, agus ' to ' do bháthadh. Seaan. ^*''* diomdhaigh. ""* beim. i'" anoilein. '" neil'. "- a naí'remli. i6o DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

193. Do hathroigheadh, anba an cládh/^-^ don turussa tug Seaán snuadh a gort 's a glasloch geal lasroch ós Port na Peiredh.

197. Fan gCaislén Nua maoidhfei^* mé tug cuairt bhán gCaislén mBuidhe go harguin cháigh^^^ uma gcion, táir^i^ ar ardaibh gha fheithiomh.

201. Tarraidh Seaáni^'^ ar sén^^** ghadh Duibhthrian aisder dar airg an ; mór ndroibhéP^^ do bhaoi gan bhoin Oilén mo Chaoi gur chuartoigh.

205. Shocht Énrí^-" Caoich na gcolg sen tug Seaán^-^ creich ó a gcríchsen,

's dá^-- chreich fhréimhe hArtáin fhinn re céile fhadchláir Fheidhlim.

209. Go ndearna, is deimhin hnne,

dhá^^^ chreich Choille Bairrhnne ; ré gclódh do chleith moighe Mis dhá^^'^ chreich san Doire dúisgis.

213. D'aindeoin na tóra^"^^ tug soin trí creacha ón chloinnsi Breasoil, nír iarr doirrsi ar l'hiodh an fhuinn,

's dá chion ón chloinnsi ChonuiU.

217. Tug mac Briain tré bhernuibh gleoidh^-^ ceithre hairgne da haindeoin, tearc do choill comairche^^^ a cruidh, ón Choill fhonnfhoirfe^'^' Ultuigh.

221. Fiach ormsa a n-innisin sin : Ó128 mhac NéiRi-^ Óig ar éigin^^» tug sé tar fonnfhairrge bhfinn^^^ sé tromairgne nó a dtuairim.

"^cladh. ii«maoidfe. ^i^ chaigh. ^«toir; {=tóir). i^' Seaan. 118 sen- 11» mor ndroibhcl. 1-" Enrí. 121 ggaan. 122 ja. i-*dha. i--* tora. ^'^.s gjeoid. ^^e (-omairce. !'' 1-*' ^'^'^ ^^" on coill f. o. neill. eigin. "1 tar bhf. fh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE i6i

225. Creach an Lagáin leth ar leath le mac Briain cian bhus cuimhneach ; eolaigh fa a gcoill tre chiontoibh^^- ar chloinn^-^-'^ Eoghain aithiontoir.

229. Shocht merdhanta^^'* mhic í Néiil teaguid gan arguin uaidhséin ;

maithter falta cháigh i gcion,^^^ a ndalta dháibh^-^^ budh dídean.

233. Beag nár áirmheas^^'^ a n-úair mé^^^

re a gcur i gceann a chéile do ríomh a chomhloinn a cheji,^^^ díobh muna bhfoghbhoinn^^" fuigheall.

F.u.i.gh.e.a.ll, &c.

237. Seacht mbhadhna^'*^ dég,^'*^ derbhtha an dáil,^*'' ó thecht Dé go dol Seaáin,^*^ sé chéd is míle re a meas ; ní brég h'ne dar luaidheas.^"*'^

i^- ^^^ ^^* ^^^ ciontoibh. cloinw. (?) merdhánta. accion. i^" dhaibh. '-^' nar airmheas. ^^*' a bhfuair me. ^^* cen. ^*" ^*^ síc MS ; leg. chomhlonn : bhfoghbham. mbliaghna. i*2decc. i^dail. i«* Seaain. 1*5 A.D. 1617, do chuí- leis níba dhéidheannaighe. ?

i62 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXII

NÁ MAITH DHUINN T'FHIACH A ÉNRÍ

Fear Flatha O Gnímh cc.

I. Ná maith dhúinn t'fhiach a Énrí ^ a ghnúis shaor mur shoighnéinH,^ muna chuinghe an chóir^ dhghe dóigh nach uighbhe'* th'áiridhe.^

5. Gibé^ as cóir dod chnios gheilshiong' cuimhnigh gion go gcuimhnighiom, adaimh gion go n-admha sinn ; agra agaibh um' oirchill.

Ní hiomdha neach ar mo nós 9. ; maithim daoibh, isé^ m'iomthós,^ a eo cuain Cairrge Fearghois,^"

cairde i n-uair an fheicheamhnuis.^^

13. Adamar is^- íiacha i láimh na féich^^ ar a bhfuil admháil ; ó nach geubha mé a maitheamh seula é ar a marfaithear.^'*

17. Agso t'fhiacha ar éigsibh^^ Breagh, robí sin breath do shinser,^^ glóirbhriathra^' mur budh gnáth^^ dháibh dar mbláth óirniamhtha^^ d'fhagháil.

MS. 24 P 33, lch. 164. D'Énri (i.e. Sir Henrí) Ó Néill, mac Seaáin, mhic Bhriam, mhic Fheidhlimthe. Tá d'fhiachaibh ar Enrí dánta a

cheannach. Imthighid seóda agus maoin shaoghalta ; fanaid na dánta molta íar éis hháis dhuine. 1 tfiach a Enrí. ^ soighneinh'.

chóire agus báthadh ar ' fhuighbhe. '" thairidhe. Gi be. " geilshiong. ase. * miomthcs, " Feargois. ^i fheitheamhnuis. ^^ as. ^' feich.

' * mairf /íf Aear ; ( n-anfaithear), Uaim lochtach mar atá. '^ eigsibh. 1* sinser. 1' glóir bhriathra. gnáith. ^* mblath óir niamhtha. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 163

21. Nárab ionann dóibh is duit lucht coigealta ar gceart n-ordhruic,-° ní dod cheart ná léigsi-^ linn, m'éigsi ná clecht do choigiU.^-

25. Nír ghnáth leo a leigen seaca--^ dar gceird fhiieata a gcuid ;

ní tú amháin nach maithfedh í cáir bhar n-aithreadh, a Énrí.

29. Isé as óirchiste^^ d'fhuil NéiU teacht tar gcraobhaibh cinéil a ; a rnbrath lóin-' a laoidhe sin cóir-^ hudh maoine gan mhaithimh.

33. Diombuan i ndiaidh gach fiatha seóid oile acht an ealatha ; a mionnmhasail nó a gcradh chreach ní mhar d'ionnmhusaibh h'aithreach.

37. 'Na ndiaidh ar dhumhaidh sealga

caidhid -^ coin sluaigh Seinealga ?

na cluana caidhid a sguir ?

's mairid duana 'na ndeaghuidh.

41 O 'sí bhur n-ionnmhus suthoin bíoth agaibh far n-ealathoin, nós maoir gan maithimh-** dtobhaigh, caithidh bhán maoín marthonaigh.

45. Leithsgéul sonn re sesamh t'fhiach, a ghaoil curadh chlann Ihach, na neith le n-oghthoir-^ h'annsa gan breith orthoibh^*' agamsa.

49. Atáid chuguinn, a chara,^i lucht ar nach luidh m'ealadha, dan béus fabhairt a bhfeirge^- tre labhairt gréus Gaoidheilge.

20 nordhuirc. -^ leigsi i64 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Do bhí ar dteannghuth go dtrásda^^ againn san uair shólásda ^-"^* síona dubhgharbha ag drud riom

tug ar n-urlabhra ós ísioH/'^''

57. An eol daoibh, a dhreach sholus, an t-én^^ darb ainm cuculus ?^' ní labhairsen ó ló a sguir go só daghaimser'^^ dealruidh.

61. Don ghréin do ghloine a tráchta canaidh ceol orgánta a ; cuir 'na hanáir seinnidh soin, ar ngabháil eirridh^^ d'fhiodhbhoidh.

65. Ní thógaibh'**^ ceann 's ní chan ceól ó dhubhas dreach an aieór^^ glais iarnoidhthe an eóin do nimh,

neóil na grianbhruithne i ngeimhhbh.

69. Ce^s naoidhean an eóin amiaimh san aimsir fhuair iodhlannaigh, ag soin samhoil ar sochta

danoir i ndoigh dhubhlochta.

/ Áinios'*- Gaoidhiol, a ghnúis'*^ shaor, fuighle a mban, briathra a macaomh, a bhfíon a gcuirnn a gcupa, a muirnn*^ mo shíon shamhrata.

77. Cead uraghaill i gcenn*''^ cháigh'*'^ dá bhfagha mé a mheic Seaáin'*" eidir chuirmthighibh'*^ clann gCuinn do cluiníidhir^^ ann m'fhoghluim.'^'^

81. Dámadh ionann aimser^^ dhaoibh do bheuruinn dod bhais bharrchaoil^- duanoboir a dabhaigh the, amhail uarodoir-^^ h'aithre.

^* ttrasda. ^* arna atharni de láimh iasachta ó ' fholasda.' '5 isioll. *' ten. ^" cucolus. ^* daghaimsir. ^^ *i earraidh. "' thogaibh. aieóir (? ceoil : aieoir). *- Ainios. *^ ghnuis. *^ muirn. ^^ acchen«. ** chaigh. *' Seaain. *^ chuirmthighthibh. *® cluinfithir. ^" mfoghluim. ^^ aimsir. ^- barrchaoil ^a fuarodoir. [ DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 165

85. Do thuigfí'í/Athea, ga dtám-^* ris, ní d'fhagháiP^ ar a n-aithris ; tánaig^^ féil t'fhiachsa d'iarruidh, I a iarsma ó Néill Naoighiallaigh.

89. A chaor fhíneamhna d'fhuil Chuinn, a ua Iriail mic Conuill, a rún cagaidh,^" a chor^^ sídh, a chadaigli Con an chleitín.

93. A bhráthair Mheic Róigh^^ reannuigh do theasg''° da dtrí maoilennuibh teora cenn na Maol Midhe, a gheall re hAodh Oirnidhe.

97. A mheic Róisi an ruisg mhonmhaill, a ua Aodh mac ÓgdhomhnaiU, a bhreac d'iochroibh bruaigh Banna, a ghruaidh mhiochoir''i mhónanna.*^

N.a.m.a.i.th

loi. Dáilfidh misi do Mharta^^ deoch a dabhaigh m'ealadhna, ó nach maithte dhí a ndleaghuir da mbí aice ar fhiledhoibh.

105. Ní dheirméd^'* a déd socar*^^ nó an bél chanus ciúnfhocal, nó an deirc muill,^^ nó an mhalaigh gcaoil, nó an aghaidh nar thuill tathaoir.

109. Leithéid na bhfiach dhhghid dhín mná gaoidhealta guirt Seinír,*^' don cheird ghréasoigh ga mbí barr, dhí dar ngrésuibh do gheunam.

N.a.m.a.ith &c.

** ttam. 5' ni día.gail. ^" tanaicc. *' run coccaidh. •^* cor. 59 Roigh. «» teasg. ^^ miochoir.

"- monanna : Deireadh coda Sir Henrí annso ; do Mharta Stafford, a bhean san, na trí ra?ina éile. "^ (?) Martha : ealathna ; nó Mardha : ealadhna. ®* dhermed. •^^ '^^ ^' (?) les. socair : ciúnfhocail. mhoill. sein ír. i66 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXIII

Ní HAINEAMH ÓIGE I BHFLAITHIBH

An Fer céadna^ [cc.]

I. haineamh óige- i bhflaithibh Ní ; aois le neach do neamhchaithimh ní móidc'' do mheall a chert ;^ ferr an óige' iná an fhoirfeacht.

4. Ní ar shinnsearacht shaoihd cách a mbeith aca 'na n-iirsgáth gach slat ghlantoraidh*^ da ngein' do phlantodhaibh^ mac Míleidh.

9. Eiriomhón an uair do thil clár Banbha ar bhél^ a shinnsir, ris an inissi Fiadh Fáil riamh dob infheisi ógáin.

13. Conn mac Una, nar ob treas, san aois óig ó fuair flaitheas, do fhágaibh mur cheart^'^ 'ga chloinn gur dhleacht da n-ágaibh urruim.^i

17. Gérbh óige^- Niall na naoi nglas, sgríobhtha^-'^ a chert ar a cheannas

i gcóig sélaibh^^ slat thime ar béalaibh^^ mac Moingfhinne.

MS. 24 P33, lch. 166. / n-indeóin a óige atá Énri {Sir Henrí) Ó Néill, tuilleann sé ceannas agus oighreacht a chúigidh féin. Nil ceart an ghaisgidh aige dhó, toisg a óige {nídh nach locht air), mar ba ghnáth aga shinsir san chás chéadna. Tá an lá san imthighthe. Acht tá ceart an dlighidh agus na foghluma aige. ' Fear Flatha Ó Gnimh. - haineabh oicce. ^ moide. ' cert. 5 oige. " gan slat nglantoraidh. ' ' arna aiharú ó ' gean * plantodhaibh. " ' ar bhél .' ar an chliathán, man. al. ^" ceart. ' nógaibh uirniim. 1- Ger bhóige. ^* sgriobhthur. 1* selaibh. is bealaibh. ;

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 167

21. Ní dleghar oirneadh gan fháth ; togha an óig as fhearr iomráthi^ lenaidh^' da fhréimh do riaghoil,

i ndeaghoidh Néill Naoighiallaigh.

25. Oige ríogh nGaoidhiol nír gheis

etorra is ioniT^;adh flaithis ; ní da thaobh as gnáth geasa ar bhláth a gcraobh gcoibhneasa.^^

29. x\n óige lé n-uair^^ umhla,

do nós síl Néill nathardha, agso an ainimh nír fhégh-° dhí,

ní sgél i n-aighidh-i Énrí.

^^. Ní hainimh óige is gidh eadh,

suidhe i bhfód shealbha-- a shinnsear san aois óig ní héider--^ d'aon mun-^ dtréigeadh a mhóid-f mhacaomh.

37. Os cionn tíre an tráth do bhiadh^^ cionnus budh héidir-^ d'óigthriath súil ar léimibh lúidh-^ leanbhdha,

súil ar thréidhibh-^ tigherna ?

41. I gcomhrogha^" adchídhthior leis cluiche agus coimhéd ílaithis, dar thréig maighre Locha Laoidh a airdhe''^^ mocha macaoimh.

45. Tug an fhortún^- aghaidh air lá a chealgtha ó chluiche an reahhraidh ón ló táirios an toice an t-áinios'" dó as dermoite.

'" iomradii. ^' lenaid ^* choibhneasa. ^^ bfuair. ô fjiéch. ^'^ â ancighaidh. -- sealbha. jigifjei- • ttreigeadh. ^* muna. ^^ arna atharú o ' moided,' agus ' a ' ar charet roimhe. ^* leg. bhiath. -' heidir. -* leimibh luith. -" threighibh. ô Accomhrogha.

^^ ' ' ' ' nairrghe ; n do bháthadh agus a cliathánach ós a chionn láimh iasachta. '^ fortún. 33 tainios. i68 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Masé as sgél ar sgoith Line gan bheith abaidh aimsire,

atá'^^ aighidh an raith ris ; maith an ainimh an aithis.^^

53. Ní hainimh d'Énrí^'" Ó Néill glacadh a dhúthchois-" dhoiséin, clár sHm na gcéideadh^^ gcorcra, re Hnn méideadh'^^ macochta.

57. Mur sin nár^" ghuth da ghnúis shaoir,

lá éigin'*^ i n-aois mhacaoimh,

techt ós iath ír'*'- dha faire,^^ do rígh Qiach do Chonaire.

61. Feis Temhra an tráth'*'' dob ollamh, goirid techta a tréanurrflí/A aonuighe Fódla^-^ mun bhfleidh d'fhógra'**^ aonduine uaisdeibh.

65. Gealloid sluaigh Fáil ar an bhfeis Temhoir do dhiongna a bhflaithis'*" togha an neich^^ thíseadh^^ asteach do bhreith na bhfíseadh bhfáidheach.-^"

^69. Cuirid 'na shuan sheicheadh ndoimh um dhraoi d'fhios cia budh cubhaidh don fhréimh ghaoidhealta'^^ ós gurt Bregh, a hucht draoidhechta a ndéeadh.

" 73. Ar an draoi : Gibé ambárach^^ tig sonn ar chionn comhárach*^^ sealbh ar chró an Daghdha go ndhgh,-'^ ar n-amhra dhó do dheimhnigh."

^* ata. *5 ni róléiv an goin av ' t.' ^® dEnrí passim. ^' dhuthchois. ^* ^s cceideadh ; (? gcéide). meide. "nar. *i la eigin. *2 jj. " fhaire. " trath. 4* Fodhla. 46 dfogra.

4' abfiaitis ; truailliú san line seo ; uaim ar easnamh. " eich. 49 thiseadh; bfiseadh. so bfaidheach. ^i gaoidhealta. ^^ amárach. ^^ ccomhárach. *4 arna atharú ó ' gur dhhgh.' DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 169

77. Do chíd chugtha ar chionn maidne ógán^^ aoisi anaibghe, breac do éirigh d'iochroibh gaoil go ndéinimh miochair'^*' macaoimh.

81. Do bé rision rádh gach fir : " Do mhnaoi aosda mac Míhdh atá so amhulchach d'fhior ;

ní fagharthach dho i ndhghiodh."

85. Ar Conaire an chrotha naoi : longnadh hom nach iad fheuch[taoi]57 airdhe^^ ílatha ar an bhfeisi, tacha ainmhe mh'óigeisi.

89. Um cheird mun[a mejallta^^ me, séimh an ainimh^" an óige," ar rí Fáil, " madh óige inn, mo cháir ní móide mhaithim."

93. Aitheasg flatha ó fríth 'na bheól, briathar nárbh fhéidir*^i d'aithcheódh, do bé críochbhun*'- ar canadh ríoghthur é ré n-apchughadh.*^^

97. Lá togharma^'* i dtigh cúirte ar ua mBriain, bos neamhdhúinte, tarla dar lat an leithsgél mur mhac amhra Eidirsgél.

loi. Cumus an ógáin^^ eile 'ga bhfríth^^ freagra puibhdhe,^' táinic*5^ lá do thoigh Dha Thí, atá 's ní fhoiP^ ag Énrí.

"^ ^'' ogan. d'iochroibh : miochaí;-, /. d'anius ; (? d'iochoir gh.) '" creimeadh ar chiiimhais an Igh. ^^ airrghe. ^" na leitreacha idir na cuibhreacha ar easnamh. ^" ainim. '^i nar bhfeidir. «2 criochbhun.

"^ ' naipchiughadh, agus báthadh ar an dá i.' •^* La togarma. ^^ ogain. "" gabfridh. "' fpuiblighe. ** tainic. 8" fhuil. 170 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105. Ceanniis Banbha má do bhí d'iomorcaidh aige ar Énrí, gér shia go a ciomhsoibh"" a chuing, nír ha gun fhiorsoin d'fhoghhiim.

109. Nírbh usa dhó'^ a hucht eagna foirm dhhghidh do dheighfhreagra 'ná do bhláth'2 ó Néill anois do réir fháth agus eolois

113. Gidh eadh do badh annsa leo, aicme Cuinn na gcéad chathghleo, íir da sgríobhtha'-^ comhtha cháigti, dornchla homhtha ináid leabhráin.

117. Nírbh annsa leo ar lár muighe doimh ag deunamh treabhuire 'ná bró"'* seng sguaibleabhur sguir dob fherr d'uaigniughadh fhásuigh.

121. Dual d'Énrí as a óige

cluiche lúibe'-'' is hathróide ar chuartoibh foda cláir Cuilt,

's ar gháir dtroda do thabhuirt.

125. 'S ar dhúsacht ré n-éirghe'^*' én,

's ar ól uisge i n-ucht rgighlén,

's ar chodladh i gcéidibh all,

's ar chognamh éidigh d'fhulang.

129. Ní rún cean ní hintinn'^ áigh

;''^ a tá i meanmain mhic Seaáin malairt tar an uairsin ann ag uaislibh raghuirt Fhreumhann.

133. Cead luighe ar leabthaibh socra, súan ar son a ndúsochta, sgís na siobhar' ag slógh^" Breagh,

sról i n-ionadh a n-éideadh.

'" chiomhsoibh- 'i Nir bhusa dó. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 171

137. Ar mhac Róis acht nach rug sin aimsir chean ó chrúas dhghidh

foghla i rosa um ráith Da Thí^^ nír dháich**- anosa ar neimhthní.

n.í.h.a.i.n, &c.

141. Bean nach do bhantracht^-'^ Banbha sonn go n-uaisle n-athardha,^^ gnúis náir as maothbhanda modh do mhnáibh saorchlannda Saxon.

145. Fuair an té ó dtáinic^' sí ón phrionnsa, inghen Énrí,

's do thuill gairm ós uaishbh d'fhuil, ainm do uaishgh a hathair.

149. Gion go bhfeasmaois cia ór chin a cruth saor go snuadh bhfaoihdh

's méd raith a rechta solais, bearta braith a bunadhais.

153. Marta ó chuireas a cearda re béusoibh ban gaoidhiolda,^^

meastur í re haindribh Breagh ; ní dha hairrdhibh^^ ní Jiaineamh.

n.í.h.a.i.n.e.a.mh &c.

"^^ rath da thí. *- nir dhoigh. ''^ hh.a.nntTa.cht. "* natardha. *^ o ttainic : Sír Fraticis Staffovd, a fuair gairni ridire ó Eilís, mghean Cing Henrí. 8* gaoidhioldha. *' hairrgibh. 172 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXIV

Ní CHONGMHANN INBHE ACHT OIRBHERT

Goffraidh mac Briain meic an Bhaird cc.

Ní chongmhann^ inbhe acht oirbhert da marcach as mórchroibhnert,

anamhain suil tí ara thoil

'sí ara haradhain d'iarroidh.

5. Meinic chorus a cairptheach'- an inmhe is each fíorchaillteach ;^ ní haoinréim dha heurma soin taoibhléim deunmha 'na deaghaidh.

9. Caitte don tí'* da dtiocfa a sníomh le srían n-oirbhiorta,

nó go dtabhair í i n-umhla,

'sí i n-aghaidh a haradhna.

13. A glacadh le greim slemhuin

ní cheinnseocha^ an chinneamhain ;

láimh^ gé do l amhadh 'na muing ní sáimh anadh 'na hughuim.

17. Breith úaine an t-am as docra ar an'^ dtoice dtalmhonta ; dul 'na hurláimh^ as usa 'ná^ cungmháil a cádhusa.

MS. 24 P 33, lch. 168. Lámh Ul Uiginn ag tosnú annso aris. An file ghá áiteamh ar Énrí Ó Néill gur ceart dó gníomhartha gaisgidh do dhéanamh bíodh gur duine saidhbhir é, gairm, Uí Néill agus ceannas Chúige Uladh do lorg, agus súil a bheith aige leis an árdrioghacht féin. Chuige sin ní mór dó cur suas do shádhaile agus do chompord, agus a fhoghluim cionnus gniomhartha móra a dhéanamh. ^ leg chongbhann. ^ chairptheach. ^ fhíorchaillteach. ^ ti.

* ' ® cheinwseochadh, agus báthadh ar dh.' laimh : saimh. " an man. al. ar charet, agus ós cionn na line. ^ ^ hurlaimh : congmhail. ina. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 173

21. Neifní 'na dáil, gidh docair, ciall do chur 'na hiomlataibh, is sighne^" do sheich^^ ós niort bheith re hinmhe gan oirbhiort.

25. Éigin, madh sósari- sleachta, urruim^^ d'íior an oirbhearta ; ní díles^"* gan oirbhiort d'fhior, oighrecht díles dá ndhghiodh.

29. Puimp Leatha, dá labhraid sgol gérbh aosta^^ ná lul Sésor, thairis san Róimh ghrésuigh ghii

Sésair do-chóidh^^ i gcéimibh.

33. Dob óige 'ná Éibhior^'^ Fionn Éiriomhón^^ airdrí Éirionn, mó^^ meas Éiriomhóin"^" 'sgidh edh, seas gléimheadhóin na nGaoidhel.

37. Niall fa hóige don fheadhoin clann Eachach^^ meic Muiredhoigh, gé do ríoghadh rompo so ríodhamh-- ochta na hEórpa.

41. Mairidh an uairsi dh'éis Néill gein shochair d'iarsma an fhíréin,^^

tug anam i n-ainm a shean, da marann^'* gairm na nGaoidheal.

45. Chuige téid tús a labhra, mac mic Briain brúaich^^ Oharbha, én-^ dreagain da réimhlen-^ rath, déirgheamh eagair na nUlltach.

^" signe. ^MO do seich. '- sosar. ^^ uirruim. ^* ^^ ^* diles : dhiles. ger bhaosta. do chóid. ^' Eimior. " Eiriomhón. ^* mo. ^" -^ Eiriomhóin : gleimeadhóin. leg Eachdhach. ^^ rioghdhamh. ^^ fhiréin. -* maireanw. -^ brúich, ^* ^' en. reimlen : deirgheaw/í. 174 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Meisneach ré ndáloibh^^ deacra, macaomh go méin bhfoirfeachta, haigh foirnirt na-^ íine ór fhás, cridhe an oirbhirt ré n-uathbhás.

53. Ogán dá sleuchtuid sinsir, plannda a hEamhoin óirbheinnsigh,^" marcach'^i cinnemhna chlann gCuinn, barr na finnealbha a Freumhuinn.

57. Tar óige Énrí í Néill, sinnsir shíl Néill da nuairéir,^^ cúis^^ ionganta ann ní fhuil do bharr Fhionnada Euduir.

61. Lia toimhdeadh-^^ atá don fhior :

uille a mhaoín, 's is^^ mó a chaithiomh, daingne an chomhoirle do chí, rodhaingne an t-aighne Énrí.

Uaidhe as ferr riaghuil reachta 65. ; cosg meirle, mó^^ as aithenta do ghríbh léidmhigh-^" Lacha Cuan,

da n-éignigh Macha i míoshnuadh.^^

69. Uaidhe fós^^ as faide a fhearg,

'sé arís as o^hla dibhferg ;'^'^'

sglangc díoghalta'*^ é, 's gidh eadh, isé*2 as fhíoracla aigneadh.

73. Do fheadur is uaidh is ferr, riaghlaidh a inbhe ar aba a coingheah,-*-'^ bertughadh ar bhreith an fhir

i gcertughadh eich uaibhrigh.

^' re ndaloibh. ^^ arna atharni do láimh eile go dtl an. 3" oirbheinwsigh. ^^ mharcach. ''- arna atharrú ó nuaifreimh. ^^ cuis. ^^ toimhdheadh. ^^ sas. ^'"' mo. ^' leidmhigh. 3» macha a m. ^9 fQg 40 Qgig^ dibferg. *i ^^ diogholta : fioracla. ^3^

" truailliú éigin annso : dhá shiollabh san bhreis ar an line. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 175

77. Ní hionmhaoidhte d'iath Dha^-* Thí tuilej;aith dá riacht Énrí, 'sé doifhresduil acht dó*'^ féin, cló dar oiresdair eiséin.

81. Mór ngiolla ghabhus do láimh ria^ ílaithis, friotal conáigh,^^ dar shoinmhighe cúl don chuing, súr doinmhighe na dhoghruing.^'

85. Luamhoireacht loisi an tsaoghail chiiche nach cúis neambaoghail ;'^^

tuar goimhe rochtain i rath, gontoir croidhe 'ga chumhdach.

89. Ughdar ó bhfríth^f» fios a dál^o Tuil Sigir,^^ saoi na Rómhán, do thrácht sé an riaghoilsi róin ; sé da ciallaibhsi ar gcuspóir.

93. Feallsamh sin, fa saor gcearda, fuair treoir na dtonn laideanda d'éis séimhthechta^- a srothann bhíis ;^^ fochann éifechta ar innis.

97. I gcionn gach neith da nocht sin, ábhacht^^ tagra Tuil Sigir,^^

don fhailmhe ránuig^^ 's don rath, cáruid darbh aighne an t-eólach.

loi. Suaill a friochnamh dha faire,

dob í a don bhochtaine bhreith ; freasabhra ní éir^^ re a hucht ; measardha béin da bárducht."^^

** "5 *^ " dha. do : clo. conaigh. doghruincc. *^ neamhbaoghail *'' obhfrith. ^» adal. ^^ Tuilsigir. 52 ^^ =" seimhthefÁ/a : eiíechta. bfis. abhar/;/. 55 56 ^t Tuilsigir. ranuig : caruid. ^i eir 5* hsLvducht. 176 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105. Sighen bháis^''^ ara mbí neimh nach oir gan altrum crithir,

sdiúir chumhacht'*'^ don té da dtoir : dob é^^ udhacht**- an fheallsoimh.

109. Usaide d'fhior*^-^ Locha Laoidh

sdiúradh^"* inmhe i n-aois mhacaoimh, an t-aiceachtsa^^ do fhégh^*^ soin, do légh*^' aitteachtsa^^ an ughdoir.

113. Radharc ar aicce an fheahsaimh''^ fhuair'^" an t-am fa céidleanbhsain ;"^ dé'- an radhairc 'na shúil ó shoin,"-^ gan mhalairt rúin do rochtoin.

117. S^tha séaghanda a sreath bhfis"'* díden dó"'^ ar áhoráadh'^' bhflaithis dhíobh'^" do righne roibheach dúin soigheach inbhe dha fhortúin.

121. Do bruithneadh"'^ do bhriathraibh fáidh inntlecht Énrí mheic Seaáin, mur snas amáille"^ ar ór nglan, lór a fhalláine^'^ dh'ionnladh.

125. Saor chuireas cairptheach Line a chosnamh^^ a chaithmhighe,

a aoibh a aithne 's a iocht ; caoin a aighthe le a aiciocht.

129. Tug Énrí Ó Néih aniogh osgladh d'áineas^- mhac Míhodh, beo crithre cathshluaigh ó gCuinn, drithle an athgliuaiP-^ do fhm^uing.

59 bhais. "» cumhacht. " dobe. «2 ugha.cht. "^ dfior. "* sdiuradh. "5 taiceachthsa. "'^ fhech. •"•' leigh. •^'* aitteagsa. «^ ar aittibh feallsamh. "» fuair. 'i ceidleanbhsain. '2 de. '^ suilo soin. '^ bfis. " diden do. '" "s ''^dordaidh {? dhortadh). dhiobh. bhruinweadh. '" amallwe. *" fhallaine. *i cosnamh. *- daineas. ^^ ahtgualaí'íf/i. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 177

133- Air achraidh óghhadh^'^ Eamhna cairptheoracht a gcinneamhna, cuing a gcádhusa«'''' ar a chur, an bhrághusa fhuinn Uladh.

137. Mac Seaáin, mac mic Féihm,^^ ó thdirraidh tús miiirléighinn,^' rug gach rionnghábhadhss d'íbh Néill, tug iomrádhadh dha n-oilbhéim.

141. O ráinig89 sí soighin air, foraoisso Aodh mac Briain Bhallaigh, [ a threabhloid a thuile cheas do dhearmoid uile ar áines.^i

145. Gabhuid macradh Moighe Rath an sgiamh cheudna^^ dha gcodhnach, shocht athluimhmher^s Aodha í Néill, caora ar n-athbhruithneadhí'^ iaidséin.'

149. Do mheuduigh meisneach a shen, do mhusgoil meanma a shóiser, tug teas 'na n-aoibhil oinigh, sgaoihdh^s ceas da gcédfaidhíbh.

153. Nír dhermuid ón ló fa leanb,»^ mac Róisi nach réidh ainserg,*'^ réim sodhamhna seal da dtáir ; ceadh acht comhordha conáigh ?

157- Ní handóich»8 d'air/^A Boirche, dá leanta lorg breathnoighthe,

céim nach bhfuair^^ go bhfoigheio» soin, a uain roimhe do rochtoin.

ogbaírfA; (? accraidh ógbhadh). «^ ^ accadhusa : a bhraghusa. l^eidhm. tus muirleigm». «s 8j rior^ngh^hadh ; iomradhadh. rainig. "o fhoraois. " aines. «^ ceudhna. =athluimmear. »4 ar ^ na nathbhruin«eadh MS ""_ sgaoileidh, ' '. agus báthadh ar e 96 leanbh "ainsherg. "» handoich. »» ceim nach bfuair "" bhfuige M 178 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

i6i. Suirghe ris, ga rath as mó ? mur tá fós, ní fáth iarghnó^"^ do dhamhna chroithgheal^^' clann NéiU ; ní snoighther crann don chéidbhéim.

165. Sibhinnreadh aige uaidh soir, grianán Geanoinn mic Cathbhoidh^^^ ar bhrath rúin Teamhra Da Thí,^°* súil na hEamhna le hÉnrí.^°^

i6g. Dearc dhiombras as díol^"'' seirce bun céiUe ar chan Feircheirtne ; mionn seangbhan féarmhoighe^"" Fioinn dearbhadh^"^ céalmhoine Coloim.

173. Geallomhoin Phádraic phuirt^"^ Dúin, tinghioU^^" Brighde, an barr chladhúir, ciabh glennacla is géibhionn^^^ gráidh, éinerr bennachta Bercháin.

177. Dioghruis rúin Breunoinn Birre, dalta cniqcht chuain Duibhlinne,^^- maith sgiamh a n-oidechta air grian na boigealta ó Bhreghmhoigh.

181. Bradán taighleach na dtrí loch :

Loch Cúain Loch Laoidh Loch nEachoch ; eo Finnmheana^i^ an téigle ^^^ the, éigne binnshreabha Buaise.

185. Ceann na luingsi ó Thuinn Tuaidhe, lot cádhois,^^^ cló anbhuaine, sgoth Báineassa^i^ ciúin Craoibhi,^^'

sdiúir áinesa is fhorraoini.^^**

N.í.ch.o.n.g, &c.

^"^ *"" fath iargnó. croithgheal : snoighter. ^33 Cathbhoigh. "^ da thí. lo^ heinrí. "« diol. ^"^ i°* '"^ fearmhoighe : cealmhoine. dearbhad. puirt. 11" m ^^^ tingioll. geibhionw : eincrr. Duibhnwe. ii^ ^^* ^i* Finwmeana. teigle : eigne. caghois. i'" baineassa. 'i' ciuin craoibhe 11' ainesa is forraoine ; deireadh an dáin féin annsan. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 179

i8g. Fada as cuimhneach Éire ard ar mhnaoi miir Mharta Stathbhard ; mór roishhocht ar chunji do chuir a toigheacht sunn^^^ a Saxuibh.

193. Inghion ríogh^'-" Saxan sleaghaigh le hEochaidh mac Muireadhoigh, clódh tedhma^-^ ina tochmharc soin, go sgothghort Temhra teagoir.

197. Da rug NiaU na naoi dtionól ainnséin d'Eochaidh Maoimhedhón ; fine an Néillsi^-"^ gus aniogh os béinnsi tighe Taihtion.

201. Saorchlann eile dha héis soin ga fios nach biadh ós Breaghoibh,

bainchenn Stathbhord na stéd mbras ?

créd athlorg le a amas P^--'^

^i" sonw. 1-" righ. ^-1 clodh tedhmha. '--Neillsi; beinwsi. ^^^ sic MS. Siollabh ar easnamh. (? cvcd acht atli.) — —

i8o DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXV

NÉLL LONGPHUIRT ÓS LOCH EACHACH

Ó Gnímh/ .i. Fer Flatha cc.

I. Néll longphuirt ós Loch Eachach ; do chíd adhbha aoilcheathach, na fáidhe dá nochtair- neóill, ar ochtaibh áilne^ an aieóir.

5. Éirghis i n-ionadh chinnte stuagh neoiU niamhdha firminnte 'na ghríos'* ioinneardha ós an loch mur bhíos coinnealbhra cathrach.

9. Ní tairis atá ag dénaimh do chíu^ ag tabhairt taispéunaidh ós cionn sheanroighléin^ shíl Néill an dealroidhnéil sídh soilléir.

13. Ag súd go shos an longphuirt, láimh" re ciumhois gcaladhphuirt, nélP an tslóigh ó iath Oihgh go mbróin sgiath dha sgiathroidhibh.^

17. Atáid san taisbénadh tug gaoi^" chorra ar guailhbh galghud -^^ atá ar lorg na gceischleath gcorr breisleach cholg agus chathbhorr.

MS, 24 P 33, lch. 170. Ddn ar Chaisleán Éadain Dubhchairrge iShane's Casííe), ionad comhnuidhthe Sir Henrí Ui Néill. Tá Sir Henrí íar éis deisiú agus athnuachant air, agus tuilleadh do chur leis, i dtreó gur cuma nó longphort deallrach é os cionn Loch nEachach. Is leasainm Dubhcharraig do thabhairt ar a leithéid de dhúnárus gheal. ^ ^ Da > éir sin dob é cean» na fine é. faidhe da nochta.T. ^ ailne. * ghr/s. ^ chiu. * " « shenroighlíw (?) : dealroidh neill. laimh. nell. « sgiathroighibh. 1» gan. ^^ ' laoch,' (? Gohath). ——

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 18]

21. losdadh flatha 'na bhfoiHt néll dorcha nach dealroighit ealtain óir a buabholl mbláith, nuabharr sróil agus sennáith.^"^

25. Neóill éigneadhi^ ós an iostadh, éinbhreac, fa dtá^'* an toichesdal, ag breith chéime ar gach honn lán^-^ os cionn an bhéine^^ bradán.

29. Do haithneadh éifeacht an neóil ; ar lár as léir da chailleóir^^ néll an tighe d'fheugoini^ úaidh tar Line sédoigh siardtúaidh.

33. Toichim shleachta Briain Bhallaigh, ag soighin 'na saorchlannaibh dorí ráithi9 innillte d'ól fhleadh,^» an imirce mhór-i maighreadh.

'^'j. Éigne^- d'fhuil Aodha Buidhe ; diormadha Dál Araidhe is Dáil^^ Bhuinne ag tochta 'steagh uime san bhfochla bhféindedh.

41. Mac Seaáin,^'* subh da sgathaibh, breac d'iochroibh Cuinn chédchathaigh^^ tug an céidghleo^'' um chró a sinnsir, éigneo-' as mó ar na maighribhsin.

45. D'fhuil Aodha Buidhe as breath cháir éirghe'^^ um Énrí mac Seaáin ; fíortha dhóibh^^ foirmhtre fádh, slóigh^** as oirdheirce iomrádh.

"'\ 1 - sennaith ( =senshnáith). " eigneadh. 1* einbhreac fa tta. ^^ lan. ^^ bheinwe. i' cailleoir. " dfeuchoin. " raith. -0 dol fleagh. 21 mhoir. 22 Eigne. 2^ dail. 2* Seaain. 25 chuinw .c. chatha/^A. 26 ceidghleo. 2' eigneo {éigne-\-eo ; agus ceachtar aca=bradán) ^^ eÍTghe. 29 íiortha dhoibh. 3» slogh.

((ff^ a) • /iO-^vvXtt i82 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Taispéanta a dtiiaruma-^^ sin : táinic^- lá dona laithibh neull re taobh an lacha ale ós Aodh catha na Craoibhe."^^

53. Sluaigheadh mór ar mhac Ardghoil tegoid ar tí a ionnarbuidh le ríodhamhna^^ fhréimhe Cuinn, méine^^ ríoghamhla ó Fhreumhoinn.

57. Ar Eochaidh do fhógair cath dar ghabh-'*^ láimh-'" re Loch Eachach, ar síneadh-**^ a hOileach d'Aodh broineach míleadh is macaomh.

61. ann Oileach Néid Fásoighther ; triallois Aodh, urra a choiméid múr stéudghroidheach na stuagh nglan, uadh sa chédbhruineach''^ curadh.

65. Clanna Néill is Aodh Oihgh tógaibhthior-*'^ 'ga dteaghloighibh puible suaithionta sróil ghloin ai chóir nuaithiochta analloin.

69. Tionnsgnuis go dtóigébhadh"*^ teach

abhus d'Aodh nárbh fherr^'^ Oileach ; do chinn sé djirgheadh^^ an dúin, acht sé d'éimhgheadh-*^ ón fhortúin.

'j'^. Ós Craoibh Tulcha i dtug^^ an cath, ós muigh Line ós Loch Eachach

atá a néll'*** is néll^" Oihgh sgél atá sna tarrngoiribh.

^i ' tá mar bheadh lítie tríd an dara u.' '- tainic. '^ chatha na ch. Craobh Tolcha A.D. 1004. ; ^* riogh dhamhna. ^^ meinwe. *•' .i. ar a ghabháil. ^' ^* ^* laimh. sineadh : mileadh. chedbbhruineach. *" toigaibhthior. *i ttoigebarfA. *^ nar bhferr. *^ deirghe. ^* dcimhgeadh. " a ttug. *" ata a nelJ. *' nell. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 183

77. Tógbháil^^ longphuirt an lacha, gér bhé rún an ríoghfhlatha, gur dhúisg gég Mheana a mheadhoir, nír fhéd chena ón chinnemhoin.

81. Oileach i suidheadh síol Néill

baile i mbaramhail doiséin,

's an trían thuaidh 'na cosair chró, abhosoin fhuair^^ a n-iarmhó.

85. Dó atá i ndán a chur i gcrích^"

ar tionnsgnadh tráth i n-eisídh ;

ar nAoidhne an tÉnríse Ó Néill ; aoible éinghrísi^^ iaidséin.

89. Abhus^'^ fríth^^ leighes a luit

senráith^^ gille an ghlúin^^ ordhraic ; hí mac mic Bríain aithreighis ; liaigh a haithleighis Énrí.

93. An rabhadur san ráith^*^ tall sreath^' ghabhlach go ngrés uamann, gloin ón doirche dath bugha, froighthe clach 'na gcréadhumha ?

97. Sreath dhoinnlíog, nach deirge^» an smual, ar ghné ghrísi is iad ionnuar, goirmleaca^^ ag téaghadh an tuir, dénamh oighreata*^" orthuibh.

loi. Sreath chlár ós"! clochaibh díona*'-

ar nach goillid gairbhshíona ; cosg úesLchaidh an falach cruinn do shTesith.aibh darach ndioghuinn.

*s Togbháil. *» íuair. 5° accnch. 51 eingrísi ^" Abhfus agus báthadh ar ' f.' ^^ fnth. ^* raith .i. Oileach. 5« senraith. " .i. Niall Glúndubh. ; ss s» 6o oighreadha. 5' sreatha. (jheirge. goirmleacca. «1 chlar os. *" diona. i84 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105. Sreath leabthadh ar lár an Hs ; tuighe^'^ re dtéighid fúairchnis in gach colcoigh réidh roithe 'ga béin d'ochtoibh eunloithe.

Peall sróil ar shos an tighe 109. ; tairrngid meura maighdine grés gacha pill chaoin^* chuige le rinn saoir a snáthuide.^'^

113. Ní chuir breaghacht da mbí a seód''^

i ndimbrígh^' dath a huinneóg ;^^ séd búaidh ní bheanfa a maisi do stuaigh dhealbhtha a doruissi.

117. Do cumhduigheadh cupla tor go déidhionach'^^ mun dúnadh, shocht láimhe'" Argo níorbh fhearr'^ táille'- arda a dá uilleann.

121. Ní hiongantach ortha so meas an áilleagáin'''^ fhallso, stuagha déudamhla an tuir thigh, ní fhuil éa^ltarbha^^ inntibh.

125. Ní tarcuisne ar teach sinnsior do bheir d'Énrí a aithdeilbhsion ; ní maoín gan fheidhm ní tnúidh"^ tug deilbh an dúin mur nár áhearbhsnd.

129. Do níthior foirgniomh fiodhroidh go dtrásta'^ da dtighernoibh, gnáth d'fhine nóisdírigh'" Néill

lighe'^^ i lóisdínibh'^ leóiséin.

*^ .i. ' clúmh.' DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 185

133. Tuir chorra le ceart prionnsa athchumaid an fhoirionnsa ; puirt na ríoghthána ó Bhóinn bhuig le cóir síodhchána^" seasuid.

Ní mur do bhí bhias^^ an brugh 137. ; anois bhus daingne a dheunamh, dá mbeath rún chachdha um chaishbh,

's budh sciamhcha an dún áealhhaighsm.

141. Bíaidh sgim aolta don adhbha, biaidh dhi dealradh corcardha, biaidh gormthaitneamh ar a gloin, longphairttreabh^- í^^ Bhríain BhaUoigh.

145. Gairm Euduin Dubhchairrge dhe

as ainm i n-aghaidh toile ; do chuir rífhrémh^^ fhíonmhur^^ Airt mun síodhbhrugh lí-nélP^ longphuirt.

n.é.l.l.l.o.n.g.ph.u.i.r.t, &c.

149. Bantracht go mbrataibh datha ar slios rátha an ríoghlacha,^'^ ar ndéirgheadh^^ an chloidhe^^ chuirr ó bhfoighe éinbhean urruim.'"'

153. Inghen Sir Framsaoi fúairsi tús suidhe an mhúir mhiodhnuaidhsi ;^^ taibhghidh a méin tar na mnáibh céim^- eidir aindribh d'fhagháil.

'^" siothchána "i bhás. *- longphairtthreabh. *3 "^ ^^ i. righfhremh. fhionmhur : siodhbhrugh. ^* 11 nell ; comhdhúnadh an dáin annso. *' ratha an rioghlacha. *•* neirgeadh.

** ' ' 1 leathstiias ar charet. '" einbhean uirruim. "1 .i. miodh nuaidheanta (? miodhruaidhsi). "- ceim. i86 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

157. Ná cuirid uirthe^^ i n-iongnadh, ná haidhbhsighid inghenradh maith da ndingne^-* a déd mur chlá, inmhe da mhéd^^ ag Marta.

161. Barr uaisle is doibheanta dhi ní bearar a barr céille^^ ní fuighthe ar néimh^'' gruadh a geall dual mur a céir gach coinneall.^^

N.e.u.ll &c.

"^ uirte.

'•'* ' ' ' ' ' niongnae ; o' dá bháthadh agxis e anuas ar a. 'na dheireadh. "* méd. "* ceille. ^' neimh. '•''' cuinMeall.

Fa bhun aii dáin seo do sgríbh Ó hUiginn an tagra so : Um sgitheach daithle ar sgriobhu5 aniu a nGort an Chairnw an .xvii la do mhí June 1680. Ruaidhrí ua huiccinw mac Cairbre meic Seáin .i. O huiginw an Termomn ro sgriobh an leabhur so do Cormac mac Airt Óig ui NéiU. Dia da chumháach slán. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 187

XXVI

DURSAN NACH MAIRIONN MAC BRIAIN

Mac Conmidhe^ .i. Cormac mac Briain Oig cc.

I. Dursan nach mairionn mac Briain éinghhaidh meic Feidhhm nar ob ;

dursan dún oidhidh an fhir ; doihgh- cúl ris na cairdibh.

5. Mac Bríain as dursan damhsa ;

's do chuir monuar oramsa easbaidh séd is easbaidh each, an fearsoin d'ég tar aoinneach.

9. Gach úair da dtéighinn^ 'na theach mac Bríain na mbriathar bhfaoilteach,* nír leig as fa eura ionn,^ sgeula do clas go coitchionn.

13. Ní bhfuair misi, acht me*' dom chois, ón ló teasta flaith Fionnrois,

éineach i bhfódmhuigh' na bhFionn ó éinneach^ d'ógbhaidh Éirionn.

17. Isé^ Seaán^" saormhac Briain, pórii na bhflaith^aí/A a Finnchhaigh, tug an ghreagh^- fa dheireadh dhamh, deighfher gan seadh san saoghal.

MS. 24 P 33, lch. 173. Anfile ghá iarraidh ar Énrí O Néill, capall, do bhronnadh air as ucht a dháin. Is truagh nach maireann a athair. .i. Seaán Mac Briain ; uaidh sin a fuair sé an capall deireanach Déanfaidh Sir Henrí aithris ar a athair. ^B'é ceann na fine é. - as doiligh. ^ da tteiginw. * '" hÍTíoilteach. in»! : coitchinw. ' " ' acht me ' os cionn charet, man. al. abfodmhuigh. i' 8 " Seaan. por. einneach ( : eineach). » Ase. ^2 ghreadh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Do fhuasgoil mé^-'^ uair oile ó ghallaibh fhóid lughuine, ég^^ mo sheisi gráidh^^ dom ghuin,

is meisi i láimh 'gun laochruidh.

25. Airdrí nimhe na naoí ngrádh^^ go n-íoca sé^^ re Seaán a bhfuair^^ mé d'ionmhuine an fhir, ó ré^^ íionnmhuighe Fuinidh.

29. A Énrí déna 'na dhíaidh,"^" ó nach mairionn mac Saoirbhriain, gég ó achadh-^ chaithhs Cuinn, aithris bhur n-athar oruinn.

33. Dáil dhúinn, a£_aithris th'athar,

i n-onóir na healathan, meadh na séd do dháiledh dhamh

gég nár cáineadh i gcogar.

37. Seaán^- mac Bríain, bruinne ghlan, ó nach bhfuil sé--' san saoghal, rí an chladhfhuinnsi um theach Dha Thí,'-* tabhairsi each a Énrí.

41. lonann daoibh oirbhert is ágh,^^ ionann sibhsi agus Seaán mur sin díot,"^^ a thriath Tuama, íoc^' a fhiach is ionbhúana.'^^

45. Ní cóir'-^ h'agra gan fhachain, ionann daoibh 's dod deaghathair, a fhlaith an bhruaighsi^" Banbha, maith uaisle agus athardha.-"'!

1' 1* ^^ me. ecc. graidh : laimh. i'' ngradh. ^' go nioca se. '* bfuair.

i^ ' ^" -1 ore ; ré = grian.' díaigh. achaidh. -- -^ -* -^ Seaan. se. dhathí. agh : Seaan. -* duit. -' ioc. ^* inbhúana. -' coir. ^" bruaichsi. ^^ ' dh ' os cionn charet. —

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 189

49. Clechtsa miir as cleachtach Hnn

i n-aimsir mhic mhic Féidhhm :^"^ gach arbh áil^=^ d'fhagháil uaidhe, a bhranáin chláir Chraobhruaidhe.

53. O táid i gcríaidh a chruth nár

Aodh mac Aonghusa is Seaán a chéile iodhan brúigh ^^ Breagh déuna-'^^ dhúinn-'^^ ionadh h'aithreadh.

57. A mhic mic Bríain, a bhas sheng, ollamhain oile Éireann ní dual daoibh m'aithghin d'obadh— ^' maoin ót aithribh fhuaradur.^^

D.u.r.s.a.n, &c.

61. Atá 'na haigneadh aobhdha 's 'na maihbhriathraibh^^ macaomhdha, cúram anma i^o modhaibh mná, damhna molaidh ar Mhartha.

65. Bean chuirthe a teasta ar gach taobh, inghen'*^ Framsaidh, folt íionnchlaon, gnúis*'^ bhanda nach caomhuin crodh, planda do shaorfhuil Shaxon.

^^ ^^ Feidlim. ^3 gg^,;}^ ^r bháil. ^•' bruaigh. sic MS (? déine). ; ^^ dhuinn. ^' dob adh. ^** o taithribh fuaradar. 2' maillbhriathra. *" cur ameanma a. ''Mngen. ^^ gnuis.

I ——

igo DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXVII

CIA MEISI NÓ AN MACSA SEAÁIN

Lughaidh O hEachuidhéin cc.

I. Cia meisi nó an macsa Seaáin.i seabhoc Line na learg 'dtláith nó cia sionn araon ó fholaibh

an chraobh fhionn le bhfoghair- fáith ?

5. Cia hagoinn thrá tharla ar seachrán far seilbh dhúthchois/^ dáil nach soirbh,

bláth na n-eó fa calma i gcaoimhiocht,

nó an dtarla ceó i n-aoinecht oirn ?

g. Gibé* lé'^ cuirthior ceist dhorcha

dhó féin tig a cur ó chruas ; lán súl,^ re budh deacra deaghoil, leanta dhún tar seanoibh suas.

13. Níor chubhaidh do chloinn ar n-aithreach, d'ainm ollamhan d'adhbhur' ríogh, go dol dáibh do chlár na cruinne, nár lán gráidh* gach duine dhíobh.

17. Ní chreidim nach gcualaidh Énrí^ d'éigsibh Éirionni° thoir nó thíar, cnú as aibche ós gach cnaoi da chrobhaing, draoi 'ga aicme romhainn riamh.

21. Ní chúala meisi ós me as sine sealbh ollamhan róinn ga fhréimh ;ii líonmhur^- ar dtogha ga thánoighi^ ríoghradh fhola nároigh^^ NéiU

MS. 24 P 33, lch. 174. Tá an file ghá áiteamh ar Sir Henví Ó Néilí

' ' gabháil leis fe'in mar fhile oifigiúil ; gur dhnal dá shinsir bheith mar fhilíbh ag uaisle Cloinne Néill ; go bhfuil uaisle timcheall ar Sir Henrí agus a bhfili aca ; agus Sir Henrí féin gan aon fhile. 1 Seaain. ^ bíoghair. ^ duthchois. * Gibe. = ' le ' leathstuas, ar charet. ^ lan sul. ' dadbur. * nar lán graidh. * enrí, passim. '" Eirionn, passim. ^^ fhreimh. ^^ ^* 1- lionmhur : Tioghradh. thánoidh. naroigh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 191

25. Gidh eadh thrá, dá dtairgeadh Énrí inbhe ar mbeathadh do bhúain dínn,i''

bídh i bhfírneimh^'' cneidhe an chridhe bleidhe d'fhínfhleidhi" fhine Ir.

29. Ní eadur ca háit^^ i rachuinn eidir ríoghraidh rátha^^ Cuinn, tearc fáth um nach bhfuighinn dímhes,-"

's cuirim rem ghnáth díles druim.

33. Énmhac ríogh'^i gan ollamh d'iirláimh ní fhuighinn d'uaishbh bhfer bhFáil ;^'^ tar ga[ch] éinní^^" a chnú mo chnissi, acht tú a Énrí is misi amháin.

37. Easbhuidh dhamhsa dioghbháil duitsi, -^ a dhreach hoghlan"-''' da len dé. ; a thaibhgheóir comhadh chraoi Logha, saoi ag rodhol amogha mé.

41. Ní fhuil ormsa acht easbaidh cumhduigh, caith iomainn a ua na ríogh ; a chneas naoi--^ gan tlás 'na thréidhibh,-*' ní cás saoi do dhéinimh-' dhíom.

45. Each nach faghann fer a gleusta, groigh-^ uasal más dúthchus'-^ dí,

tuihidh béim don ghroigh^** da ngabhthair ;

réidh ó thoil ní aghthair'^^ í.

49. An cú bhíos ar bheagán muirne rnéin^^ gealtachta as gnáth sa gcoin, ní thóguibh súil re guth gadhoir ; uch, as dúin fa samhoil soin.

^^ dinM. 1' a bhfirneimh. 1' dfínfleigh. i** ratha. -" dimes. -^ Enmhac riogh. ^- híer bfail '-'-=* ga einni. ^^ riogh naoi, agus bdthadh ar -' dhenam. -* groidh. ^i faghthair. ^- mein. 192 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Ceo ar m'ealadhain fa hé a samhail sriobh fíoruisge^^ ar bhfás^* a feóir, gé bheith righte re bruach bealoigh, ní shghte cuach d'fheraibh eóil.

57. Léigmid^^ dínn a ndeachaidh thoruinn ; tairgther síoth^^ ar son bhar locht,

suil tí thrá teasghoil^' id thonnfhuil,

má tá'^^ easbhaidh ollaimh ort.

61. Gach a ndhgheann ollamh airdríogh iomchair homsa, a mheic mic Briain ; sgath mo thagra ó nár ^^ thréig t'fhine, léig gach agra dhhghe im dhiaidh.'*"

65. Amhairc ar uaishbh mac Míleadh

's a mhéd iomchraid da n-aos"*^ gráidh, mar measa^^ file fir Oihgh righe ribh is doihgh dháibh.'*^

69. Féch^* ar ollamh aicme Rosa, an fhrémh^-^ fhíre ó bhfuile^^ féin,

's cách^' ga chora,*^ acht gé céim^^ dermuid, ós cléir fhola^" nemhlaig Néill.

73. Feuchtar hbhse^^ don leith oile ar Fher Flatha, file an tslúaigh, 7- a mhuirn soin ag shocht na gColladh sa^^ riocht 'na bhfoib^'^ th'oUamh úaibh.

"]"]. Osna th'ollaimh d'easbaidh dúthchois, doilghe^^ hom dod leacain thais ;

ó taoi anosa^^ i mbun do bháidhe^^ usa cur do láimhe lais.

^^ fioruisge. ^* bfás. ^^ leigmid. ^* sioth. ^' tm theasghoil. 3* mata. ^' onar. *" um dhiaigh. *' naós. "•^ sic. ? mar mheasa\ir\. *' dhaibh. ^* Fech. MS ; ^'' fhremh. *" o bfuile.

*' ' ' ' 'sgach ; agus báthadh ar g,' agus c és a chionn. ** ** ^" ^^ cora. ceim : cleir. fola. ^^ libh. (?) 's an. *' ** bhfuil. doilge. ^^ (?) anusa. ^* bhaidhe : laimhe. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 193

81. An bhreath bertar ormsa, a Énrí, eidir éigsibh fhóid Dha Thí,''^ a bhláth na gcleath a criaidh Chormuic,

id dhiaidh-^^ budh breath ordhruic í.

C.i.a, &c.

85. Dá mbeire sí^^ eolus orom inghen Sir Framsaoi, flaith gall, luaitter eala as a hucht d'fheughuin,^*' ón lucht ceana bheuraidh barr.

89. Eidir ógmhnáibh gall is Gaoidheal, gruaidh leathchorcra^^ ar h na subh, breath ga breith ón tráth as treisi,

cách i leith a deisi ag dul.

93. Do thréidhibh*'- mná ag Martha Stathbhard :''•* stiúradh córa ag cosnamh críoch, derc dán frémh^^ an bugha barrghlas, bél as lugha adhnus d'fhíoch.*^^

C.i.a.m.e.i.s.i, &c.

5' dhathi. ** ad dhiaigh. '^'' si. ^" díeughuin.

"1 leathcorcra. •*- threighibh. ^^ Stathbard. 61 fremh. *' dfioch. 194 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXVIII

RACHA MÉ DOM AITHNE D'ÉNRÍ

Seaán^ O Groidhin cc.

I. Racha mé'- dom aithne d'Enrí d'fheuchoin orum dha dhreich nduinn, d'fhios^ an mbeura onóir d'fhiHdh'* reulla roshlóigh cinidh Chuinn.-^

5. Ar tí^ m'aithne d'oighre Seaáin'^ seoladh laoidhi do mheas mé, gidh mór sgáth na ndhgheadh ndorcha ar bhláth fileadh Tolcha Té.

9. Sgaith ar gceirde dio^hrais dána a náligheadh ormsa ag^ ua Briain, do bhéra^ díol san chiort^" chubhaidh, ar iocht^i ga shíol bhunaidh^- biaidh.

13. Dio^hruis ar molta, a mheic Róisi, rinn ar gceirde^-'^ ó's^^ cóir uainn, a rún drechnáir as fherr^^ d'fagháil, ní neamhcháir lem^^ anáir uaibh.

17. Fa hiomdha ní d'fhiachoibh^" ollaimh ormsa, a rosg ré agaibh mur ; do geubhthur tráth, a thriath Feirste, ar sgáth^'^ m'fhiach nach meiste mé.

MS. 24 P 33, lch. 175. Td an file chun dul ag triall ar Sir Henri Ó Néill, agus a dhán roimhe, féachaint an nglacfadh Sir Henrí mar fhile é, nó luach a dháin do thabhairt dó. 1 Seaan. - me. ^ dfios. * dfilidh. ^ cuinn.

" ' 8 ti. uoig;re Seaain. * ag,' leathstuas ar charet. " bera. i" chert. i^ ar eacht. ^^ bunaidh. "* '"(') '^ ferr. ccéirde. más ; siollabh ar easnamh. ^^ liom. ^' dfiachoibh. ^* sgath. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 195

21. Dlighidh sinn ar son ar molta

's gan ní uainn mórán^^ neithe ; ar ndlechtadh mur as díor d'anáir

is clechtadh síor d'fhagháil uaibh.

25. Mo bheith agaibh um chenn gcumoinn ó's^° chuige atá ar labhradh hnn, a bharr fionnchuir gan bhéim^^ mbronnaidh, iomchuir do réir ollaimh^^ inn.

29. Bíoth-^ nach beinn im"^* oUamh agaibh, a éigne^^ híidh Locha Laoidh, fa fhéin Oihgh fa dhóigh-^ ndréchta soighin róinn as dénta-^ dhaoibh.

33. Gidh eadh fós, ní foráil-^ damhsa

i ndíol^^ san drécht^" do dhealbh mé

gan m'annso do shódh^^ ód shéimhh ; ní mór dhamhsa, a Énrí, hé.

^^]. Racha meisi, a mheicsi^"^ Seaáin^^ seal cuarta gan chuma lá

san chúirt tláith^'* as tighe eachtra ; go ráith Line as techta trá.

R.a.ch.a, &c.

41. Aithin meisi a Mharta Stathbhard^^ stiúradh^^ fiaithis as dú dhaoibh m'éura nár^"^ fhogham ar th' ionchaibh, déna oram, iomchair m'aoibh.

45. A bhrath ríoghan^** rátha'^^ Line, lean cuiridh hnn dar gcumann, ; do réir m'amhairc, go n-iúl damhsa, stiúr ar mhalairt annsa inn.

R.a.ch.a.d-*" d.o.m a.i.th.n.e, &c.

19 morán. ^o 55 196 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXIX

CEANNUS NA FÉILE AG FUIL FHEIDHLIM

Niall Og Mac Muireadhaigh cc.

I. Ceannus na féile^ ag fuil Fheidhhm ; urruim an chhí- cosnaidh síad ; coimhmeas cáigh-^ rú ma do roighneadh,'' san chlú-^ as cáir^ do hoirneadh íad.

5. Go mac Seaáin" na slegh gcorcra

i gcrúas** teannta ní thiad^ slóigh, dá bhfaghthur leo é^" 'na aonur, 'sé san ghleo ná taobhadh tóir.

Leaptha sróill^^ da seachna ar oircheann 9. ; uisge a chuirm go gcuirenn gh'aidh ; tug ar fhírshreibh, re feadh bhfaghla,^- seal do ríghfhleidh^'^ Banbha Briain.

13. Eura faoi ní faghthar d'aoidhidh,

dha fhéile i gcách^^ cuiridh sé ; ní bhí^^ nert gan díol^^ do dheoraidh, do reacht rríoghj^" ó nEoghain hé.

17, Ní dhiúltfa triath truime a chornhadh,

i gcert Gaoidhiol do gheibh díol,

cáin í Éanna fa fhonn nEarca ;

' trom an seula reachta ríogh.

MS. 24 P 33, lch. 176. Dán é seo ag moladh Énrí Uí Néill agus ghá ghríosú chun gníomhartha gaisgidh. Is truagh gan againn dó ach cairt aniháin. * feile. 2 chlu. ^ caigh. ^ ' o ' ar charet. ^ clú. " cair. ' Seaain. * accruás. ^ ' théid ' ghá bháthadh, agus ' tiad ' do sgríobhadh 'na dhiaidh. 1" ^^ ^- ^^ e : se. sroil. bfaghla. righfleidh. ^* accach. ^^ bhi ^^ dhíol. '^' siollabh ar easnamh san Isgr. (? fhíor). ;

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 197

21. Rioth teangadh mur thabhach n-osaidh^^ ar ua niBriain ní beg do chrích^^ ; an feadh do gheall anmhoin d'adhnadh nírbh fherr-" d'fhaghlaidh snadhmadh^^ síth.

25. A rogha fieidhe feadh s\usigh.aidh

gach sreabh fhuar i n-aimsir the ; ní iarrfa ar foghail fíon d'aoinfher dá bhfoghair díol draoidheadh dhe.

29. Da hicht iomtha dob fherr-- locadh

i laibh--'^ gleo nó gabháil sgiath ; techt dó"^'* 'na aghaidh gan arma cabhair as mó tarla ag triath.

33. I dtáighe-^ ní théid a mhaoine mac Róisi-^ go riarann dáimh ; ní ferr drud ris an tráigh thoraidh, rug 'na láimh-^ ar chomhaidh'^' cháigh.

37. Meinic teguid i dtír námhad-^ naoi míhdh as mó do leth, ní fhuil tír in nach hP^ a mbiodhbha, na trí trír ní thiobhra^^ astech.

41. An stéd sidhe ag soighin Énrí go háth na gh'adh greasfaidh sé ; dámadh é mian eich go héigin

srían ar gach leith léigidh lé.

45. Síol gCuinn riamh ós ríoghraidh'^^ Gaoidheal gnáth a bhláth'^-^ mur bhíos an^-* íiodh ;

ní racha i gcló^-^ fréimhe Féilim^^ dá ró an fhéile^' ó Éirinn d'fhior.^^

^* nosaidh. ^' chrich. -" nir bferr -^ ' n ' ar charet ^^ dobferr. ^* a laibh. -* do. -^ Attáighe. -^ roisi. -^ laimh., " comhaidh. -^ namhad. ^" bi. '^ thiubhra. ^^ rioghraiV//i. ^3 bhlath. ^* aban, agus báthadh ar ' ab.' '^ acclo (? a cló). ^^ íveimhe Feidhhm. ^" da ro an fheile. ^s dflor. iqS DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. An Lia Fáil, ó fríoth ag labhairt,

ní léígfe dhaoibh doF^ i nghaidh ;

bíodh^^ ar leic hughaidh a labhra :

an cubhaidh dheit Banbha Bríain ?

53. Ní thig neach ó neimh a ngona

na gaoí throma theilgfe i gcéin ;

táth i ndiaidh"! áluidh bhur n-omnadh do sháruigh liaigh foghladh^- féin.

57. Neach ghud lenmhuin i lár^-^ troda techt ar gcúl'*-* as cóir do iarr ; fada le fer gan ibh d'fhilleadh

do len sibh i ngrinneal gliadh.

61. Ní bhia duine gan díol éiges ;^^ amhlaidh bhíd mur bhíos do chuing ; éigin^e an dúais iarfa d'fhilidh do ghúais chhachdha chinidh^'^ Cuinn.

65. Tarraidh súil le siUeadh aindre ortha ghráidh dá ngabha socht ; bean ar do thaobh don tigh'*^ tarla do bheir claon na habhra^^ ort.

69. Beag dot onóir-^^' d'éigsibh Banbha,

a mbia it thigh ar a dtoil bhíos ; uachtar tighe fan chléir chuire, íine Néill ag suidhe-^^ síos.

73. Roinn tej.sca-^- ní thabhra d'aoinfhear,

t'fhéile^^ ríamh ní raibhe ar dáil J'^ ní fhuighfe tú, an tan fá roinne,^^

acht bladh don chhi i gcoinne cáigh.

39 dhol. " biodh. " andiaigh.

*2 ' foghlaidh, agtis báthadh ar i.' *^ a lár. ** ar ccul. *' *^ diol eicces. '• eigin. ghuais c. c. *»sic MS. teigh). " haphra. 50^0 tonoir. ; (? *^ suighe.

S2 ' deireadh an fhocail seo doiléighte : an ' c ós cionn na line. ^* 5* ^^ tféile. dail : caigh. aroinne. ;

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 199

77. Céile deabhtha i ndiaidh-^^ do ghona gerr go sníthe snáithe'^' a ré ;

búain ret íhalaidh^^ i mbeirnn bhaoghail

feidhm i n-aghaidh aonaigh é.

81. Do shíol NéilP^ do níd a bhfiacha, feadh gach tíre tarla an chuing ; beirid cách na comha id choinne

i dtráth togha chloinne Cuinn.

85. Tig ar h'uilHnn re hól fíona fer ré nghaidh do gheubhadh sgáth ; do ghúais a mbí d'éigin^" uirre

léigidh rí dot uille^^ ar áth.

89. Th' eachra ag dáimh i nduasoibh^- laoidheadh, léige^^ ara mbreith bruta sróil acht ní nár^^ fhoghain don fhihdh ní bhí^^ oroibh d'idhibh^^ óir.

93. Faghthur dhuit ó dhúthaigh^' biodhbhadh do bhreith féin, nó faghthar troid ;

íocthar le triath ar bhrúach bearna^^ . luach na bhfíach nach dtarla dhoid.

97. Dá n-aindís gan adhaint Banbha, ní bhí iath nach amhlaidh dháibh, an gcoisgfe sin t'fhéin don fhoghoil

a dtoil féin do chomhaibh cháigh ?

loi. Dámadh í an bhreth bheire ar úairibh, umhal cách at chánaigh dtruim, ga rogha d'íbh NéilP^ do níthe, géilV^ nó comha críche Cuinn.

^^ andiaigh. ^' snithe snaithe. ** re tía.laidh. ^" shiol XeiII.

*" -'^ *- ' deigion : leigidh. do tuille. ' d leathstuas ar chavet. ^' leicce. ^* ni nar. ''^ ^i bhi. "" dighibli. '"' o áhuihaigh. ^** bearna : ttarla ; amus lochtach ; (bernadh : deriagh), BMibh Neill. '"geill. 200 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105, Gan snaidhm giall i ngeubhtha'^i an chumha, gan chur n-iorghaile a ua Bríain ; suil cuirther sréin óir ret eachra

do chóir féin do gheabhtha'- i nglíaidh.

log. Ní tú as cuibhdhe i gcomhlann aoinfhir,

i t'fhoghlaidhe gcléith chuire thort ; nírbh fhiú'-^ hbh aghaidh ar éinfher"^ ag sin cabhair fhéineadh ort.

113. Do leanmhoin ní lamhoid ga.sraidh, gráin"'^ a dtreas re talmhoin rú ; usa le cách cur réd chomha dul ar áth dá dtogha tú.

117. Ní bhia cách i gcoimes th' oinigh, a ua Bríain le mbronntur cion ; fáth do chur bloidhe nó béime

dul'^ i ngoire t'fhéile"" d'fhior.

121. Foghhiim do chleas do chúaidh d'aoinfher,

uaihadh i ngleo gheubhus rú ; cuirthe mur iongnadh é ar fhéinmdh,

dá ndiongmhadh sé"^ i dtréighibh"^ thú.

125. O chnúas trágha tíre Banbha, ar bhúain arbha ní fhuil neart, tairthe fuinn do folchadh uaidhe, torchar ó Thuinn Tuaidhe ag techt.

129. Conmmheadh aoidheadh an úair dhíoltar^" dáile ar th'ógbhaidh t'fhuighioll cís ; mur fuair féin^^ ó chách nó comha gnáth le cléir a rogha arís.

'^ angeuhhadhtha. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 201

133. I n-áit chubhaidh gur chuir ollamh gan ól fíona fuilngidh sein ; ar pheall sróil go suidhe^- an file ní fhuighe fóir Line fhleidh.«=5

137. Ua na Niall ma do ní cionta críoch84 Fheidhhm ní fhuil 'na ndiaidh ; ní loc suirghe ar a fer faghla, cuimhne a shen ag Banbha Briain.

141. D'omhan Énrí^-^ ar fher gcHachdha chuige i nghaidh ní gheubha sé ; gúais le cách a ndíth^e ^q dhénamh,»' fríth ar áth 'na énar^» hé.

145. An sgol nua suil do ní suidhe seóid bhuadha do bherar dhóibh ; síol gCuinn, mur do fhégh^» ar fhihdh, ag buing mhér a hidhibh óir.

149. Fáth^" aoibhnis amharc a cumhdaigh cúirt^i Dhubhchairrge nach dubh gné ; d'fhéile^^ f Éanna san dún daoineach múr gan eura ar aoinneach hé.

C.e.nn.u.s, &c.

153. Móide**'^ maoine Marta Stathbhard,»^ sduaigh uichtgheal gan eura um ní ;

san áit i mbiadh ní fhúair aoinfher úain ar ríar na ndraoidheadh dhí.

157. Teist oinigh inghine^'^ Framsaoí fada ó chéile^^ do chuaidh soin ; téid tar bhéine bhan na Banbha ; do char féile^" tarla a toil.

82 suighe. 83 fleidh. «« crioch. 8* Domhan Enri. «s andíth. *" do denaimh. 8« enar. »" fhéch. »<> Fath. " cuirt. «2 dfeile. »3 Moidé. "* státhbhard. ^^ ingine. 9« ocheilc. " feile. 202 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

i6i. Failghe órtha ar a hocht méraibh, mór maoíne budh measta dhóibh ;^^ aghaidh nár gan éimhdheadh^^ d'fhihdh ;i"f' lámh mhéirgheal^^i go n-idhibh n-óir."*'^

165. Do fhoghluim Martha ós^"^ mnáibh Gaoidhiol

rachaidh sí tar gnaoí ríoghan^^^ ; ar mhéd raith is^°^ togha tréidheadh^*"^ maith an rogha d'éinfher hí.

C.e.a.nn.u.s. n.a. f.é.i.l.e, &c.

»8 dhoibh. ^» eimheadh. "" dfilidh. 1"^ mheirgheal. '"^ noir. '"^ os. ^°* rioghan. 1"* ""' agus. treigheaí?/í : deinfher. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 203

XXX MNÁ TAR MUIR MAITH RE GAOIDHIL

Ó Gnímh^ .i. Fer Flatha cc.

I. Mná tar muir maith re Gaoidhil iomdha cairt do chraobhsgaoilí'í//i ;- tearc le mnáibh míonmhoighe'^ Floinn dáil na ríoghraidhe ó Fhreumhainn.^

5. Mas fíor, ní hiad badh mhionca,

cleamhna san chrích Ghaoidhi.olta ; mná a dtíreadh féin is a bhíir le fréimh Míleadh nír mhaoidhimh.

9. Báin^ inghen Sgáil go sgéimh ngloin, Nar^ inghen Lóigh," 'nar leabhraibh, techt na mban gcéibhfhionn gcnistiogh^ go magh nÉirionn^ innistior.

13. Ón chúplasa^" ad chuala mé^^ fás dá ríoghi'^ do bhen braighde d'Éirinn fa healadhach sroth, Féilim,^^ Feradhach Fachtnach.

17. Ní do mhnáibh Insi^'* Ealga trí mná na gcnes gcoinnealda, adhbhur^^ tnúdha^^ a dtechfi' ^le, Úna^^ Earc^^ agus Eithne.-"

MS. 24 P 33, lch. 178. Dán molta do Mharta Staford, bean Sir Henri Uí Néill. Ba mhaith an ceart aige bean ghallda do ghahhdil, ar nós cuid dá shinsear. i ^ O Gnimh. ^ ^jo craobh.sgaoih'rf;2. mionmhoiglie : rioghrai'íf/ze. * Freumhainw. ^ recte Báine, bean Tuathail Teachtmhair, agus máthair Fhcidhlimthe Reachtmhair (LL 138 b, 1 iS = BB 284 b, I.2). « caec), ínghean Lóith (LL Bain ; recte Nar thuathach (B. B. tuat (Loich BB), do thuathaibh Cruithneach, bean ChriomMhain Xia Náir b, ]. agus máthair Fhearadhaigh Fhinn Fhachtnaigh. (LL 138 13 = , BB, 248 a, 1. 47).

' ' " '" • Loigh. 8 n leathstuas de leitir bháitte. EirionH. cúplasa. 11 rae. 12 fas da riogh. '^ Feidhm. 1* inwsi. ^^ adhbur. 1« tnútha,

i' ' ' attechta, agus báthadh ar a. deiridh. 18 bean Fheidhlimthe Reachtmhair, agus máthair Chuinn Chéad- chathaigh. i^ bean Mhuireadhaigh, nihic Eoghain, mhic Néill Naoighiallaigh, mathair Mhuircheartaigh (Mac Earcá). 20 bean Fhiachaidh Fionnoladh, agus mdthair Thiiathail Teachtmhair. 204 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ón triúr sin do thuismhigh-^ Conn

's Tuathal Techtmhur, flaith Freumhonn, más fhíor d'fháthaibh a dhechtoigh, as díobh máthair Muirchertoigh.

25. Máthoir Néill na naoi ngéibhionn, ní d'aindribh fóid Finnéirionn,

inghion'-- ríogh Lundon tar linn ; fíor don ughdor ro fhuighill.

29. Gach gobhlán dar ghabh ríghe d'uaislibh Fódla féirmhíne, d'fhuil na gcéadbhansoin ro chin an tréadghasraidh fhuil"'^^ uaisdibh.

33. Meinic, tar aicmibh oile, tug síoP'* ordhuirc lughoine,^^ tar chuain críche Fáil, fríthe-^ do mhnáibh críche coigríche.

37. Anois badh dhghthighe dháibh^^ mná-^ a tíribh"^^ eile d'fagháil,^° ní glic neach dá neamhmol feis, dá mbeath 'na cheangol cairdeis.

mnáibhsin^^ Martha 41. Bean dona ; leanmhoin hiirg an bhanntrachta

tar ghrian gaothmhojre^^ i ndán di

i ndál laochroidhe Line.

45. Folta sleachta Briain Bhallaigh dá mbeith sí re saorghallaibh breth a deghfholta^^ a dáil sin senfholta cáigh^^ go gceiltir.

49. Lucht díoghla ar a dtí ma tá, sítheochaidh,^^ d'g.itlnosg-'^^ eunmhná d'fhuiF' Stathbhardach^^ na stéd seang, le tréd rachogthach Raoilenn.

*i thuismigh. -- .i. Caireann. -^ foil. -* siol. ** lugoine.

= '= frithe. -' daibh. ^* mna. ^" tiribh. ^" dfaghail. ^^ mnaibhsin. ^- ^^ gaothmhara : laochradha. degfholta. ^* caigh ; cosmhail go bhfuil truaillii'i éigin san rann so. 3 5 sith eochm'íf^. ^^daitiosg. ^T^jfuj'j 38 sta^i^^ardach : rochogthach.

I .

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 205

53. Braithtior cloch bhuadha as a brígh,-'^'^ gémadh síth^^ ann nó eissídh ; a folt tonnórtha^i is tláidh gcneis budh dáigh comórtha cairdis.

57. Caidhe^- an chloch uasal ómra^-^ nó an gheamh criostail chaorórdha/'^ nach anoir tar tuinn tugadh,

i moigh Cuinn, ná'**' an carrmhugal ?

61. Móide'*^ as measta a dtig tar tuinn, muna dtí tar tuinn chuguinn

ní gnáth^'^ pór bona i niBreghoibh d'ola, d'ór nó d'fhíneamhoin.^^

65. Mur thig gach miotal tar muir, ben tar tuinn go triath Conghuil mur shéd mbuaidhe do soich^^ sonn, nó mur chloich nuaidhe neumhonn.

69. Ar mhaith uaisle gach fhola, uathadh aicme is ionchora

i gcló an tsílsi^" Gaoidhil Ghlais, 'nar laoidhibh dísle adearmais.

73. Gaoidhil Fhódla^^ gidh íad sin cuirmíd ós cionn gach cinidh tar mhallbhóchna^^ adroigh an dream''' do mhoigh armórtha Éirionn.

77. Ó's tar tuinn teagaid araon Briotanaigh^^ nach bláth^^ eunchraobh

's na roshluaighsi ón Bhóinn*'^ abhus comhuaisle dhóibh an dúthchus.^'^

^" *" *- *' brigh. sith. " tonwortha : comhartha. Caicie. omra. ** *^ ^'^ ^' cháororda. na ; leg nó. Moide. gnath. ''' dola, dór no df *^ 50 ^* shoich. |.j;jisi ; disle. ^' Fhodhla. mhallbhochna : armortha. ^^ an dreigh an dream, agus báthadh ar ' an dreigh.' ^' Briotainaigh. ^' ^^ blath. 56 bhoinw . dhoibh. duthchus. 2o6 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

8i. Lucht coimhmeasa chlann nGaoidhil^^ ó táid man bhfinn bhforbhaoihdh,^^ fa chlár naoidhe bhféirgheal^" bhFloinn,

ga saoire éinbhean agoinn ?

85. Mur gach aoidhidh mná*^^ tar muir, dar gceasdoibh cionnus derbhthuir"- 'na haoidhidh go mbiadh an bhean

i n-iadh^^ Gaoidhil do geineadh ?

89. Meinic do bruinneadh'^^ abhus^^

ór nach i nÉirinn fhásus ;^^ caor as an mianach Marta, an fialach saor Sacsanta.^^

93. 'Na haghaidh ní beirter breath dá bhfiontar^^ uaisle a haithreach ; leasg breath do bhreith 'na haghaidh, dá ndeach le dreich ndealradhaigh.

97. Ar eagna ar aoibh ar aithne breath lé ag hicht a breathnoighthe ; fáth^^ a hionmhuine as iomdha bláth íiodhbhuidhe fíniomhna.

M.n.á,7o cS:c.

£01. Do fheudfamaois forgla a bhfríoth"^ le a fhréimh'^- do ríoghnoibh'^ coigcríoch,

d'ua Briain, 's do bhandáloibh'^ Breagh, gan chiaigh"^ n-annálaigh d'áireamh.

5* *" nGaoidhiol. " man bf. bf. bfhérghlain : einbhcan. •'1 mna. *' derbthuir. ^^ aniath. "* leg bruithneadh. ^^ a bhus. ^° fhasu.s. ^' sacsaníia. '« «» bfiontar. fath : blath. "" deire coda Marta annso ; an bonnlása do Sir Henrí [don fhear) an iarracht so ; malairt ar an ghnáthnós é. '1 '^ "' bfrioth. '- freimh. riognoibh. bandaloibh : nanwalaij^/i. * ciaigh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 207

105. Ní lughoide luach an fhir nach bean tar tuinn ór thuismhigh

d'fhuil ír 's ní hionbháthaií/A í as díbh d'fhionnmháthair Énrí.

109. Ua meic Fheidhhm,"^ meic mic Cuinn,^'' ua an Fhir Dhorcha meic Domhnuill,^** an dá fhionnchrann d'fhéin'^ Bhanbha, 'na tiomchall céim creidemhna.

M.n.á t.a.r, &c.

'^ Feidhlim. " .i. ar thaobh a athnv. '^ '^ ai' thaohh a mháthar (? Róis Níc Aonehusa). dfein. 2o8 UUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXXI

A LÁMH DAR BHEAN AN BÉIM SÚL,

An Fear ceudna^ cc.

I. A lámh dar bhean an béim súl, ní tú abháin^ bhuaidhreas iomthnúdh ;^ as fúibh do fóbradh^ a dol

tnúidh'^ na n-ógbhan^ i n-é^adh.''

5. Atáid mná^ moighe hEamhna ag aibhsioghadh h'óigdhealbha, a ghég ramhánla^ an rúin^" taoi,

's ag tnúidh faghála^^ a bhfaghthaoi.

9. Do dhíoghuil^- rinn gacha ruisg an fortún^-'^ feadh do theguisg, gur fhoillsigh daighbherta^"* dhuid; tairbherta an Choimsigh cogruid.

13. Go bhfuarois eadráin^"' h'aighthe

don toice ar tí a dhealraighthe do réir dualois fhola hAirt,

's go bhfuarois togha tochmhairc.

17. Lucht cronuighthe a crotha séimh. da dtnúth,^'^ suil tísiodh oilbhéim, dainimh^" nach derna a bjennach th' aighidh dhealbhdha^^ dhrithlennach.

MS. 24 P 33, lch. 180. Ainimh éigin do theacht ar láimh Marta Staford, agus an file ghá rádh gurbh é fé ndeara é báim súl ó ógmhnáibh ag éad lena deaghfhortún is lena háilleacht. * 1 .i. Fear Flatha Ó Gnimh. ^ amháin. * iomthnudh. fobradh. 5 tnudh. 8 nogbhan. ' anettradh. * mna. * robanla. '" ruin. " tnud fagala. *- dioguil. ^^ fortun. " deighbherta : gur toirbherta athnasg ar ar an line roinihe an

15 eadrain. "' ttnuth. *' dainiomh. ^^ dhealbh dha.

I DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 209

21. Nírbh oirchiosi9 fós a bhfaicsin^o gan tracht an taoibh sholuistigh, is barr cuachthrom na gcéd sgath,-i 's an déd" bruachdhonn do bhennach.--^

Nír^i 25. ghonta do gháibh an tnúith^^ na bossa, buinn an mhallúith,-" an chammala,2 7 ^^^ reulta ruisg, dénta annamha an euguisg.

29. Ní lot ionnmhuis fhir nó mná táinig28 ribh d'fheuchoin iarghná,' a bhas-9 réidh gan rún gcoire,-» acht béim súP^ na sochoidhe,

33- Ní headh orduighid-'^-' íiHdh ní hé 3 3 as mian le míhdhibh^^ an ní as bádh^s re béinibh^^ ban, a lámh^'^ dar éirigh easgar.

37- Teidhm^s seachad, rob slán thusa ! hadh hbh, a lámh chéadnusa,^» ar dháil ort an Rí do rath. madh olc leis an tí as tnúthach.

41. Mur gach toirbhert da dtabhar do neoch do ní d'ardughadh, saorthur, do ghrás^» an té tug, gibé re bhfás^i an formud.

45. Gibé-*- tuisleadh tarraidh sibh, go dtí d'fheartaibh Dé dúihgh a chlaochládh^^ ar chrois*^ gach mná anois, a mhaothlámh Martha.

A.l.á.mh, &c.

^o ' ><.ir bfoirchios. f„s ^ bf. =i 23 ! .sgat. " ^a ded. ben«ach *""'dh. 26 mhall lúith. ó, -uu- :,' " cam mhala. 2« tainig baidh. ^^ '•'bemmbh. 3. 1^1^^. 3« Xeidm. 39 lai^h ch.«dhnusa. "ghras. "^ gi be re bfas. *2 Gidh -3 be chlaochladh : maothlamh. ^* crois 210 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Léigid^^ di a firchéile^^ féin mná^'^ chóigidh'is Eamhna d'éinmhéin,

ná labhraid a bhaile i mbí/^ ná tabhraid aire d'Énrí.

53. Faicsin bile^" a bheoil chorcra, nó gné^i a aighthe eudrochta, nó fionnchúl flatha Line, fatha iomthnúdh^- inghine.

A.l.á.mh.d.a.r.bh.e.a.n, &c.

' ' ' ' '''Leigin ; báthadh ar n agiis d os a chionu. ^•^ fircheile. ^" mna. ''*' choigidh.

'"' ambi. *"(•'') bhile. ^' gne. ^- ionitnuidh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 211

XXXII

MÓR LOITIOS LOT NA LÁIMHE

Domhnull O liEachuighéin cc.

I. Mór^ loitios lot na láimhe ;^ dom aos chumhtha is combáidhe^ ní fhuil fher,^ 'sní haithnidh dhamh, nár bhen dar n-aithghin esgar.

5. Mór n-orchra as damhna dubhaigh mór d'fháthoibh-5 'gar n-osnadhoibh, 'gum raithreaghdadh druim ar druim, nach tuiU aithbhedhgadh ionnuinn.

9. D'ar^ ndóigh is aoinfher d'fhine, do lucht cumtha ar gceirdine, gin go mbé'' an saoghal da sníomh,^ dar^ nár bhaoghal é d'imshníomh.

13. Meinic ráinigi^ riamh sinne leagadh seóil, sníomh^^ intinne fan lucht do badh doihgh dhúin^-

da n-oidhidh i n-ucht fhortúin.

17. Tig arís go nuaidh^-' aniogh, d'éisi"* chumhadh maicne Míhodh,^^ gaoi ghreanta thríom ó thuirsi,^^ más ifíori'^ techta an teasga/í/Asi.

XXXII.— MS. 24 P 33, lch. 18 r. An file ag déanamh chombróin le Marta Stafovd um an dtionóisg dá láimh ; agus ghá rádh gurab é an drochrath a leanann dona filíbh fé ndcara an aineamh dhi, toisg a féilc leó agui> a suim 'na gcéird.

^ - ^ ' ' Mor. laimhe. commbaidhe ; b leathstuas ar charet. * 5 " fer. dfathoibh. * Dar. mbe. ** sniomh. ^ sic MS. (?) da. ^" raí.ni?. ^^ sniomh. 1- ^^ ''' ''• duin : fliortuin. nuaid. déis. mihodh. " thriom othuirsi. ^" mas íior. 212 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Fios a chroidhe ag gach fer féin ;i^ ní mé an fear nach bhfiiair oilbhéim/^ ar n-easgur re haonlá-° amháin tre theasgadh aonmhná d'fhagháil.-^

25. Fuair meisi, 's gan mc ar a muin,

easgur d'eoch-'^ is í i nUUtuibh ; fada as sgíth ón^^ easgur mh'ulc

mo theasgadh i gcrích'-'* Connacht.

29. An tuisleadh soin tarla thoir

i dtús maidne die Domhnaigh,

uch uch ! do chrá^^ mo chridhe ria lá^" ['s me] ag sruth Shgighe.

33. Acht gidh eadh, ní fhidir sinn créd é-' an fáth uma bhfuighinn'-^ cúis chliste, nó céim'^*^ rom chná, nó bcim badh miste ó Mharta.

Ní da taobhsa táng.us'''J rinn 37. ; nír bhris cuibhreach a coinghill ; nír thúair a lámh^^ do leonadh do ghrádh ar bhuaibh baindeoraí///.

41. Nír thuill a saorlámh a sníc>mh^- tre fhíoch^^ tre fhuath tre fhairbríogh,^^ ní^^ do chiorrbhadh buinn^^ nó boih, nír thuiU diongnadh ná darnhoilh

45. Ní'^' dherna ní^'' hadh náir dhi, ní fhuair imdhergadh aighthe,

nír dherg sí-'*^ tre náire neacli,

ní sgáile í re heineach.

^* ^^ fein. 1" oilbheiw. -" haonla : aonmhna. dfaghail. ^^ deoch. -3 sgith on. "* accrich. -* do chráidh. "^ ^~ la ; siollabh ar easnamh san líne seo. cred e. -* -" ^" bfuiginw. ceim : beim. tanagzí.?. ^^ lamh. ^- ^' Nir . . . saorlamh a snimh. íhioch. ^" •^ fhfl/í'briogh. ^^ n'. ^e boinw. ni. ^* si. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 213

49. Madh cara madh námha^^ neach ní bherthaoi léisi-*" leithbhreath ; bean gan ghó gan chlaon gcóra,''i do thaobh só nó seanóra.

53. Nír ér fós,^^ as feasach dhamh, coinnmheadh ollamh nó ánradh ;*'^ 's bíodh'*4 sé ara cumhacht do chrodh, isé*^ ar n-udhacht nach n-érfadh.

57. [OJroinn féin'*'' as cóir a chion, trér neamhrath tarla an tuishodh, 'sé"*' d'armus^*^ hnne gach lá :^^ is sinne mharbhus^° Marta.

61. Gach aoinneach dob annsa hnn gach neach lerbh annsa^i ar n-aichill,^- cúis mo thruaighe ar séd, fa sech ag ég^'^ uainne gan fhuireach.

65. Madh áil léisi^'^ breith go búan biodh-5^ umum feasta finnfhúar, 's do gheubha sí^^ saoghal sen ; mo thaobhadh dhi ní dhghther^^.

69. Gidh eadh, dámadh imthecht-^" di, slán cháigh go coitchionn uimpe, d'fhaicsin da préimh'^'^ nó da pór'^^ nó a chlaistin céim a commór.

M.ó.r, &c.

73. Mór^'' do mhnáibh ler mhaith a hég,''^ mór^o mac ríogh le hadh roibhéd, ben do ní deighbhearta ardháimh

ar tí a heighreachta d'fhagháil.

'^ nama. •*" leisi. "^ claon córa. *- Xir ér fos. *^ anwradh. ** spiodh. *^ ase. *^ ar chíiimhais roinn fein ; an chinnlitir ay easnamh t/e chreimeadh na duilleóige. ^" *' se. ^8 darmus. '"' la. maThhj^s. ^^ ]er híannsa. 52 nfaichill. ^^ ecc. ^^ ail leisi. ^^ biodh. 66 **' ^' si ; dhi. dleigther. da madh imtechi. 68 =9 fio '^^ preimh : ceini. pQj.. ^Jqj-. hecc. 214 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

77. lomdha ainder is ógh ghlan dar tuismheadh^- d'fhuil na n-iarladh, roighne sgath caomhfhoirne an chláir, ag brath saoroighre Seaáin.^^

81. Ní har olcaibh hnn ná*^'* lais, go triath cuain Cairrge Ferghais,

tré fhoirnert^^ astegh ná^^ tí ben na hoighreacht^^ go hÉnrí.^'^

M.ó.r l.o.i.t.e.a.s, &c.

"' tuismeadh. "^ seaain. ''^ na. '^^^ fhóirnert. «" hoighreacA/a. *' henrí. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 215

XXXIII

A MHARTA CEANGLUM CONNRADH

An Fear ceudna cc.

I. A Mharta ceanglum connradh : dearbham daghfháth^ bhur n-airrdhean,^ hudh mór da chionn as t'fhoghnamh,

's congnadh Hom do bhas bairrgheal.

5. Biaidh leibh^ is bím rem bheathaidh do shíor dod reic ó rathoil,^

's bí^ Hnn ag seilg ar sochair do sgim chrothaigh^ dheirg dhathaigh.

g. A bhláth lubhghort ó Lonnoinn'' 'gar gnáth umhlocht is urruim, budh díoF hom san mhaoin^ mheallaim, geaUoim laoidh do chionn chumoinn.^"

13. Mas conchlann duid^^ is dúinne,^^ ní cothrom chuid báire mo ; ní maoin acht eadh uaire mhair ; buaine a sheal daoibh ar ndáinne.

17. Caith féin^^ do chuid a chara ; tuig téid^'* amugha nach maith ; gidh ard thú ó threibh fhola,

dola^^ i gclú leibh^*' ní lugha.

MS. 24 P 33, lcli. 182. An file .i. Domhnall Ó hEachaidheátn, ghá thairgsint do Mhavta Staford an rnargadh so do dhéanamh léi eisean do cheapadh laoidhe dhá rnoladhsa, agus ise do theasbáin í féile agus fábhair dósan. ^ daghfhath. ^ narrghean. 3 Ubh.

* sbi (? 's ba). '^ crothaidh. * maoin. ^" cionw cu;KOÍnw. 13 fein. 1* teid. 2i6 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ní tú a Mharta do mealladh, ;^' do chlú d'fhadadh it fharradh dod^^ ghrúaidh ní gar a dhonnadh ; cradh^^ d'ollamh uaibh ní hannamh.

25. Mór rothnúdh ribh ag ríoghnaibh mur thig t'fhortún ret airrghibh ;'^° rath aighthe Dé rod dhealraidh, dearbhaidh sé th'aithne ós aindribh.

29. A throigh mhaoth ar snuadh'-^ snechta,

's na ngruadh mur aoibh gcaor gcorcra, fásfaidh,-- a ghég fhionn Acla, riom falta as méd do mholta.

33. Sgél dearbh adér recr:i\.thiiairim : béP^ derg is déd mur neumhoinn ; báidh d'eas nó d'aol nó d'fhaoiUnn--^ red chnes chaoilshhm shaor^^ shéaghoinn.

37. Dearc shuilbhir sgothmhur sgiamhach, 's fuighle na bhfocal bhfáidheach,-*' ó mhac leasg orf-" as ualach folt duaiach na bhfleasg bhfáinneach.-^

41. Sás gada céile-^ Colla do ghlaca séimhe sunna ;^" gadaidh^i maighre saor Sionna mailghe fionna^- as caol cuma.

45. Leth do ghruadh^^ mur uan d'fhírshreabh,^'* 's a leth""" mur ghúal do gheubhadh ;^^ do ronn an Rí rér fuaidheadh

lí gruaidheadh-"^" ndonn dot dénamh.^^

A.Mh.a.r.t.a, &c.

1' dfadadh atfarradh. 1« dot. " crodh.

2" ^^ ' dfortún retrtnrgibh. snuaidh, a^us i ' fén líne. ^» " fasfaidh. réd. "^ 2^ bel. ^^ baidh dheas no daol no dfaoihn». 20 shaoir.

2- • > *^ na bf. bfaideach. ^- leathstuas ar charet. ^^ ô na bf. bf. -^ ceile : seimhe. sonna. 31 ^s ga dflio'/? (?). 32|ômi. g,,,âd. »* dfirthshmbh. 35 leith. 3'í gual do g. ^7 gruaideadh. ^* denam. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 217

49. Gidh lór^^ bhur n-áilne^° ar fheuchoin^^ 's do phór gan táire ó thriathaibh, tarla dhuibh do dhíoP- nuachoir do shíol Tuathoil, d'fhuil Fhiachaidh.

53. Ua Bríain ó bhraonshruth Feirsde gan chiaigh as caomhthach dhuitsi ; mó'*'^ gach lá a chlú'*^ ná a chiste, ní miste thú thrá^^ a thuigsi.

57. Dréim re clú maicne Míleadh'*^ ga haicme 'gar dhú a dhéineamh ?^^

re hucht sluaigh i gcrú^^ caoilshlegh, clú as aoírer'*^ ní fhuair éinfher.^"

61. A theisd ní huighe^^ aonlaoi croidhe gan cheist um chruaidhní^- ní rug sé^^ a aithne ó Énrí^^

gné shéimhh^^ a aighthe i n-uairmhí.^^ A.M h.a.r.t.a.c.e.a.ng.l.u.m, &c.

39 lor. 2i8 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXXIV

ROINNFIOD M'ÉIGSI RE HART ÓG

I. Roinníiod m'éigsi^ re hArt Óg,'^ ní nach fholáir don fhioród, toradh slatchoille ó NéilF náir, réir ar n-acfuinne d'fhagháil.

5. Spás aimsire iarruim air go tilleadh dhamh óm dhúthaigh, 's go dtí_dhínn déinimh"* duaine do ghríbh chéimmir Chraobhruaidhe.

9. LeithsgéP agum re a aghaidh aithne Airt ar ealadhain, an saoirfher go bhfeidhm bhfromhtha,^

's ar dheilbh laoidheadh locartha.

13. Madh im beo 's mo bheith re dán díolfad' re hArt a fhuarán^ do laoidh fhúair re gaibhnecht ghloin

's a huaim re haidhmbert n-ughdoir.

17. GeaUuim fós da ghruaidh ghairthe, dá n-aghum'-^ uain saothraighthe go bhfuighe ar nAirtne duain di an uair as aibche^" m'éigsi.

21. Buain do chroinic Chloinne^^ Néill as ualach d'ollamh eiséin ; breith einge a ríogh^- go roile gníomh dar leinne^^ as líonmhuire.^^

MS.24 P 33' l^l^- ^83. File anaithnid 'ghá gheallúint d'Art Ó Xéill {dearbhráthair Sir Henrí) go ndéanfadhsé ddn dó acht aimsir a thabhairi dó go gcasfadh óna bhaiU dhúthchais agus go raghadh i mbun na hoibre. ^ - ^ meigsi. Airt og. neill : reir. ^ * dhinw deinimh : ghribh cheimmhir. Leithsgel. ^ go bf. bf. ' diolfad. * fuarán. " da bhfaghum. ^" leg aipghe. 11 croinic cloinMe. ^^ " " ^^ riogh ; ogh leathstuas ar charet. gniomh dar hnwe. *'' lionmhuire. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 219

25. Féile^^ egna uaisle Airt, saoilim, gidh líomhthai^ ar labhairt, nach bia im^' nert uile a n-áireamh,^^ tearc go bhfuighe a bhfriotháileamh.^^

29. Cruithneacht fhíorghlan-^ fhola Néill, ua na mBrían nar thuill toibhéim,'-^ eo Line, maighre Mena, cridhe as aidhbhle'^"^ aisgeadha.

33. Do fhás Art Óg mur a fhuil, glan pór ón ithir uasuil, mac Áine agus a athar,-^ slat as áilne-'* aipcheachadh.

37. Tar chrois éiges gcríche Cuinn^^

mac Seaáin^^^ isé^' thoghuim ; ní ghébh do chrú Chréidhe^^ cead, mo chéile ní rú roinnfead.'-^

R.o.i.nn.f.e.a.d, &c.

'^Feile. 1" ge liomhtha. i' mo. 1* anaireamh. '" bfuighe a bfriothaileamh. -" fhiorghlan. -" 21 toibheim. -^ aidble. '-^ is a athair. ailne. 25 eicces criche Chiiinw. -^ Seaain. -' ase. -* ni ghebh do chru c. -" ruinw fead. 220 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXXV

CEARD AITHREAMHAIL EINEACH GAOIDHEAL

Lughaidh Óg Ó hEachaidhén cc.

I. Ceard aithreamhail eineach Gaoidheal gúais da n-oighribh, isé^ a suim, bláth na fréimhe- ar chor na coihe, cor le féile chloinne Cuinn.

5. Dol ón oighreacht dh'éis^ a chéile cia dhíobh"* ar nach biadh 'na bhéim ?^ deacoir righe do réir chlechtaidh*^ re íine réidh" nertmhuir Néill.

9. Álgus^ aoidheadh anuair choisgid, budh cobhair dhóibh dáil a mbúair,^ tiocfa dhíobh gan daoíre^" an deoraidh na maoine ó shíol^^ Eoghain fhúair.^-

13. Shocht Briain Bhallaigh do bheir athnamh d'éigsibh^^ Banbha ag bronnadh creach,

dá ndeach íile i gcóir^* ar cheanaibh

le f_óir Line berair^^ breath.

17. lonnmhus nach uair Art^^ mac Seaáin^' saoihd filidh bhfúair sé go ; cia do bheuradh díol do dheoraidh dá n-euradh síoP^ Eoghain hé.

MS. 24 P 33, lch. 1S4. Tá an file ag moladh Airt Ui Néill as ucht a fhéile, ghá chomhairliií dhó ceannas Chúige Uladh do lorg, agus súil do bheith aige le Teamhair d'fhagháil—an seanphort i gcomhnuidhe.

1 - * "* ase. blath na freime : feile. dheís. dhiobh. ^ bheim. ^ clec/zíaidh. ' reidh. ^ leg álghus. " dhoibh dail a mbuar. ^" dhiobh gan deoíre. ^^ shiol. ^^ 13 ^* fúair. deigsibh. 1* accoir : foir. berar. i^ bhfuair Airt. ^' Seaain. ^* siol. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 221

21. Ní thiocfa ris um réir^^ ndeoradh déunamh aithris ar fhuil Néill ; ní beag do dhíon^° ar bhuing béime-^ do shíol Cuinn"^- a bhféile--^ féin.

25. Cunntus dáileamhon díol éigios ní iarrfa ar chách comha as mó ;

ní théid i síodh'-^ d'oighre Áine nach doilghe díol dáimhe dhó.

29. An Lia Fáil is"-^ futhaibh labhrus laoich ó gCuinn mad cian ón líg ; atáid, do chóir tighe Teamhra,

fóir Line sa bherna i mbíd.

33. Do gheubha sé ar son a chóra cogaidh re ceannaibh sluaigh cead ; sin díol í"'^" chomhaidh ag Chuinn san ; síodh da druim ní oghoir-'^ uaidh.

37. Cosnaid tóronna Trian Conghoil cur le hArt másé do níad,

do shíol Néill^^ ar ndol i ndaoínibb budh réidh ar thol-^ aoinfhir iad.

41. Le síol Néill dá nadhmadh^" Banbha breath dhíreach a dul fa a gcuing, dob fhiú^^ tarbha Airt don fhihdh dá labhra ar chairt chinidh Cuinn.

45. Mac mic Briain, gibé^"^ nár^'* dherloig, dáilfidh bií agus bertg. S.róiP''^ ní théid aoidhe tar fhiadh Line nár^'* iarr maoine acht idhe^-^ óir.

49. Troid um cheannus críche''" Macha meinic nach bhfúair fine Néih ; comhthí?í^/í ghadh oile ní oghar,-'"^ fian Doire aga fromhadh féin.

1" reir. ;

222 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

53. Do dháilfeadh sí a séda buadha

barr teineadh suil téid ós ráith ; a bheith gan díol rug do roghoin ; ní thug síodh ar chomhaidh-*^ cháich.

57. Fogus daoibh an dream dán córa clár'^^ Banbha do bheith 'na gcairt ; dob adhbhur^" rúin é dot fhaghlaidh dá mbé^^ a shúil le hadhbhaidh Airt.

61. Led hon feadhma*'^ ag foghail biodhbhadh béarair cluiche fa chlár Té ; a dtéid toraibh go Trian Conghoil

omhoin d'fhiadh'*'^ an ih.oghlaigh'^^ é.

65. Fighe réidh ar reighlén hhioghal^^

nírbh fherr hbh i gcúirtibh'*'* chailc ;

do bheith i n-earradh fhir fhaghla ceangal hbh ar adhbha Airt.

69. Taibhghidh tú ar an té^'^ nach díolfadh''^ duasa d'éigsibh Innsi Fáil Ní chuirfe [ní] ar fhéin don"*'^ fholaidh nach bí ag cléir do chomhaibh^" cháigh.

73. Do sireadh da sédaibh búadha bruighion talmhan gur thegh nocht ; bentur a síodh^^ le fuil bhFiachaidh díol ina bhfuil d'fhiachaibh ort.

77. Uain deabhtha ní dó^'- do bheire

gibé'^ adeir nach díolfa an chóir ; bheith dhaoibh fan gcána-^'* do cheangal

nír chaoil brágha i n-earradh óir.

2* ar c. *" clar. *° do badhbhur. *i dambe. ^- ^^ ^* Léd lion feadma. dfiad. an íoglaidh (?) <^ híogal (? híogadh) *<" ' accuirtibh, agus ' ibh leathstuas ar charet. *' tu ar an te.

' ''*' dioltfadh, agxis báthadh ar t.'

*" ' foguil arna tar ' .1. bháthadh, éis don ; siollabh ar easnamh leathchúpla " hí " san amus.

^" ^^ ^'' comaidh. asíodh. ^- ni do. ge bc. ^* ccana : bragha_ DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 223

81. Do bhronnadh gibé^^ nach sirfeadh

i séd nár bhraith do bhí^^ a chuid ; do bhreath féin do iarr an t-aoidhe nach biadh réir badh daoire dhuid.^^

85. Do lucht diomdha as dóigh da locadh lenmhoin t'fholadh masé a rún, do bheir tríath do láimh-" mur Lugha

i ndáigh'5^ fhiach do chura ar gcúl.^^

89. Lá do fheuchois d'fhoirm na leabhar, lá oile do adhnuis*^" crích,^^ puirt ríogh*^- it fhalaidh*^^ da n-adhnadh, díol 'na aghaidh snadhmadh síth.

93. lonnmhus a ghaoíl^^, do ghuais t'fhoghla, do adaimh neach, ní nár dhhgh ; braitior le tóir^^ comha a chéile

i ndóigh dhola i réidhe ribh.

97. Comhtha séd isíad do láthair*^'^ locaidh tú go techt ar áth ; ní háil Hbh an rogha as réidhe,

sibh ag dola ó chéile^'^ is cách.

loi. Fer red^^ diomdha ré ndíol gcána caithíidh dol ó thír go tír ;

aga shuain^^ i n-adhbhaidh oile ní fhuair faghlaidh Toighe an Trír.

105. Síol Eoghain ní hosadh ghealloid, ;'i ní ghébhdís"'' duit díol i láimh má fríth let fhéin í'- gan fholaidh ní bhí réidh ar chomhaidh cáigh.

'^''' ge be. 55 braith do bhi. ^^ dhuit. ^' laimh. 5* ^'^ ^" ^^ andóigh. ccul. aghnúis. crich : sith. "- ^^ ** ^^ riogh : diol. atíalaidh. agáoil. toir : andoigh. ^* lathair. ^' ocheile. "' re do. ^' shuan. '" ghebh dís. "' diol a laimh. '- ma frith le tfein i. 224 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

109. Laoigh fad reighléin go rún dtríalla '^ ag barradh crú ní astigh bhíd ; foghnaidh sé"^ ar feadh na faghla gibé teagh 'na dtarla tú.

113. Ní iomchroid cách cnuas an fheadha, obair mhór gach magh do bhúain nach dtig díth cháigh as a gcomhthaibh

fríth'''-^ do thráigh le tolchaibh tuair.'^^

117. Neach do chreachadh chríche"" Line

laithe a tréigthe"^ tiucfa ris ; deacoir cor sealga 'na suidhe do thol lerga muighe Mis.

121. Sidhe ar ais ag éignibh Túama ;"^ le teas gréine ón ghuais i mbíd gonaidh an ghoil maighre Meana nach daingne goin treadha thríd.

125. Dob fhiú*^ ar fhill don fhiodhbhaidh lúbtha*^^ léim^- buinne nach bíodh^^ 'na gheis, tug^* fiodh ar leith do hghe^^ sriobh do chleith*^^ fan Line leis.

129. Tíortha^" i gcuirionn cuarta mionca ar mhaoin Airt ní hiad as tóir, breith ar chlcir do dhíoF* as deimhin, le síol Néin ní dheighil dóibh.

133. Acht a beith ag an té as treisi

ar thír íhoghladh ní iarr cairt ; ní fhuil neach do chóidh dha chabhair

dá mbeath^^ cóir i n-aghaidh Airt.

137. Gasradh Tuama go techt maidne dhóibh dénamh^" súain ní mhúinfe ; créd bhus^^ díol do chách 'na gcomhthoibh síodh an tráth nach oghthoir uaidh ?^-

'3 '* "'^ ""• " criche. bhid. se : gibe. frith. tuar. 's treigthe. " ambíd. ^" Do bfiu. «1 lubtha. **- leim. s^ ** ^^ luidhe. biodh. tucc (? íugadh) ; siollabh ar easnamh. 80 "' " «* *^ cheilt. Tiortha. dhiol : siol. nibeith ''" denamh. "^ bhús. '••- bfoghthoir uaibhdh. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 225

141. D'Art mac Seaáin''-^ fa seilbh dúthchois dá ndeachadh seal do threibh Té,

má tá^'* i ndán do chineadh Cormaic,

rádh^^ na bhíileadh n-ordhruic é.

C.e.a.r.d, &c

145. Dá ndeach an t-eineach i n-oighreacht d'inghin^** Chathoii nár char ní, do bheir díoP^ do dháimh fa a ndoilghe ;

ar mhnáibh ríogh^^ as oighre i.

149. Do ní Gráinne ar bhriathroibh^^ beaga brosdadh oinigh úa na mBrían, tús^"° sgoile 'na dhiaidh ^^^ ag díorghadh,^^'- biaidh fa oire ríoghbhan riamh.

153. Méin a haicme i n-intinn^"^^ Ghráinne^"'* gnáth^°-^ do chraoibh fás mur a fréimh ní bhí ag meathroinn clú na coille cnú do^°^ ghealchoill cloinne Céin.

157. Ní beg hom d'inghin a hathar aithris air má éidiri*^^ lé, fuair umhlacht ar mhéd^*'^ a mheanma, gég do lubhghort Eadhra é. C.e.a.r.d.a.i.th.r.e.a.mh.a.i.l, &c.

S3 Seaan. »* ma ta. ^^ j-adh. "« dingin. " diol. '* mhnaibh riogh. '^ ni grainwe ar b. '*"• tus. i»! dhiaigh i'*^ ^''^ ^** i^s diorgadh. a.mnntmn. Ghrainwe. gjjg^tj^^ "•^ don. lo' madh eidir. i»s rnhcd. 226 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XXXVI

CIA AS MÓ COMAOIN AR CHLOINN NÉILL

Fear Flatha Gnímh cc.

I. Cia as mó comaoin ar chloinn^ Néill ? fagham a fhreagra ón ríghfhréimh ; madh áil a fhiafroighidh soin do thriathruiribh cláir- Cobhthoigh.

5. Síol Néin^ aicme ós gach fhoirinn, an tríd'* so asé fhiafroighim tarla gach aisgidh orthaibh, tarbha an ghaisgidh ghníomharthuigh ?''

9. Nó ané gníomh a n-each fhoghnus náid cuilg leonta a leabharbhas do thréd chraoi bhernfhoghloigh Bregh

nó a ngaoi i bhferdhornuibh féinnedh ?

13. Nó an comaoin mhaith'^ re maoidhimh'^ briathra a bhfionnbhan bhforbhfaoihdh ?^ nó an tríd gháires^ geoin na bhfer áines^" a gceoil nó a gcluicheadh ?^^

iy. Saoilimídne^- gur sinn féin chuires ann d'aicme Shaoirnéih, ursoin toighe^-^ na dtrí nArt,

's nach ní^^ oile da n-eubart^^

MS. 24 P 33, lch. 186. Fear Flatha Ó Gnímh ghá chur i n-iúl d'Art Ó Néill gur mó a bhuaidh an aicme sin riamh de bharr a bhféile dhon dáimh ná a bhfuaradar de bharr gaisgidh, ná gníomh each, ná áilleacht a mban ; agus dá nglacfadh Art leis féin go gceapfadh sc togha dáin dd inholadh. s ^ cloinn. 2 ciair. ^.^JqI neill. * trid. ^ ghniomharthuigh. '' maith. ' maoidheamh. * a bf. bforbfaoilíí?/!. * trid gaires. '" yines. ^' ccluitheatlh. ^- Saoilmidne (? Saoilmídne gurab.) '' taighe. 1' snac ni. '^ neubart (an 'eg. n-ebart). DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 227

21. Ar nduana, dha dhearbhadh sin, uaishghes aicme Gaoidhil, léiges^^ ris fhreumha a n-aithreadh, sgeula a bhfis go bhfiafraighther.

25. Gnáth d'fhileadhaíM fhóid Éireann cuimhniughadh a gcaithréimenn,^' croinn chnuaisbhlechta^^ bhruighne Bregh,

's cuimhne uaisleachta a n-aithreadh.

29. Eolus sleachta Gaoidhil Glais

ní bhí^^ i mBérla-*' nó i mBrethnais ;

's ní fhuil i leabhraibh^^ Laidne a leanmhoin mur leanmaidne.

33. UaisHghther trá-- inar dteangoidh plannda gach-^ póir-'* Eirennoigh ; ga gcur síos, ní sámh'^^ an cheard, bhíos gach glár-^ acht an Ghaoidhealg.

37. Gibé dan buidheach-" file foillsighther xA.odh Oirnidhe Niall Glúndubh"-^ ime, agus Art, gille dar múnadh mórdhacht.

Innister fós Conn cadhail 41. ; áirmhidh'-^ Fiachaidh Fionnoluigh uime, agus lúghoine^'^ leis, stiúroidhe^^ hiinge an fhlaithis.

45. Ó athair lúghoine mhóir áirimhther^- uime d'onóir gach slat do bhéineashlógh^^ Bregh go hÉiriomhón^^ mac Míleadh.^^

''"' leigis. ^' accaithreimenn. ^* chnuais hlcchta. 19 bhi. -" amberla, agus ' b ' leathstuas ar charet. -i aleabraibh. -- tra. -^ an. -* poir. -* sáimh. -''• glór. -" -^ ^" (?) b/iuidheach. -* glundubh. airmhid. iuccoine. ^^ stiuroicche. ^- airimhther. ^^ bheineashlógh. ^* hEiriomóin. 3 5 SViXeadh. —

228 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

49. Labhrum^^ do shliocht Briain Ballaigh, clann sin dona saorchlannaibh, gasradh Droma cuirmthinn Caoin ; orra do chuirfinn cumaoin.

53. lonmhaoidhimh ar Art O Néill

go mbiamna buidheach'^' dheiséin ; dom aisdibh más éidir-^^ hnn aisgidh éigin 'na oirchill.

57. Gach taom dhhghes do dheunamh thaisbénadh um tualaingsi a ; gach glún da aithribh go hArt aithnidh'^'-' dhúnn,'*" mur adubhart."*^

61. Amhluidh moltar mic flatha : ar bheith abaidh ionchatha ; ar rogha gcrotha is cédfadh'*- fotha a dtogha'*^ taisbeuntar.

65. Ar bheith d'fhuil dhearsgaighthe"** dháibh, ar sgaoileadh duihe an domhnáin— iomdha neith nochtair orra ar bheith fortuil bhfoghloma.^^

69. Léigiomna'*'^ seachoinn mur soin cuid meic Seaáin^'^ da so£hraibh, 'síad air dob fhionnta d'eolchaibh ; da raibh ionnta aithneochthair.

73. Croidhe tiodhlaigtheach treabhar ní bhiam air dha fhoihsioghadh, nó an chiall do shealbh orruim d'fhior,"** nó an dealbh chonnuil ód chíthior.-*^

^" ^* Labrum. ^' go mbia inambuidheach. eidir : eigin. w (?) * ^" aithnigh. *'' dhuinw. *i adubairt. "^ cedfadh. *^ fatha a ttoghtha. ** dfuil dhearsgaidhthe. *5 bfoghloma. ^" '' ** leigiom ; siollabh d'uireasbhaidh. Seaain. dfior. "' conwuil od cithior. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 229

"]"]. I gcoimhmes, le ceardoibh laoich, ris gach fer feadhma neamhmaoith d'ógbhuidh^° lannghairthe^^ hs Bregh, samhlaighthe ris go roifeadh

81. Uaishoghadh éigne^- Tuama madh áil^^ d'fhuighhbh fionnfhuara eol damh mur logruim laoidhe dá dtogruinn car'* comaoine.

85. Dá ndealbhuinn dréchta^^ miHsi, atá^'' ar comus creidimsi d'eo Tonndaoile ar a son soin cor comaoine ar mo chosmhoil.

89. Deilbh ar n-oige d'eó Meana, aisgidh so ar son aisgeadha, mac Áine, do fhidir mé^' nach sgáile idir d'éigse.

93. Sochar na laoidhe do fhlaith

dealbhthar i n-oi^e an ánraith,^^

's a bhfoighe uirthe^^ dha éis

re roile as cuirthe^" i gcoibhéis.

97. Dhghidsin'^i an díoghruis'^- dúnn,®^

an anóir isí^* ar bhfortún ; d'uaishbh shenoigh Gaoidhil Glais 'nar laoidhibh dleghair díqghrais.^^

loi. Gan dol as a dhíoghrais damh le hArt Óg isé^*^ ar gconnradh,^^ abhra doirche eidir dhath aoil,

's ní rach choidhche ar mo chomaoin.

C.i.a, &c.

*" dogbhuidh. î lanngairthe. ^^ eigne. ê ^3 ail. 5* cur. 55 drec/íía. ^ta ^? gîr me. ** anoige ananraith. ^9 ^^ bfuighe uirre. *" cuirte.

^' ' ' ' Dlighimsi ; wl' do bháthadh agus d (? áh) ós a chionn. *^ andioghruis. "^ duiuM. ^* ananoir así. *^ dleghar diograis. ** og ase. '^' cconradh. 230 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

105. lomdha^^ adeuradh gur dhual di ó gach fréimh'^^ dha bhfuil impi'" gach deghsdair da ndingneadh'^ so,

's meastair inghen í Eadhro.

109. Dersgnughadh do mhnáibh'- ar mhodh saoire is inghenacht''^ athor, ar a dtáille'^^ do thoilF^ soin, roinn do Ghráinne d'ar ngréusoibh.

113. Biaidh agus tairfidh tuiileadh dhíomsa,'*' gé cuin'^' comliuillior ? an méidsi"^ ar an mhongshaoir mhoill do chomaoin éigsi'*' agoinn.

C.i.a.a.s.m.ó,^*' &c.

«8 lomda. "^" freimli. '" impe. " ndingne. '^ mhnaib. '* '3 inghen a.cht. attaille. " thuiU. '* dhiomsa. '^ " ge chum (?) 'M?) m/íéidsi. eigsi. 80 Cuireaun ié an conihdhibiadh tvé chleas ar an bhfocal ' comaoin. DUANAIRE CLOINNE AOUHA BUIDHE 231

XXXVII

DA ROIGHNIBH CHREIDES CLANN NÉILL

Domhnall O Dáloigh cc.

I. Da roighnibh chreides clann Néill, foirne le mbeirthior barr cáigh ; laoich ullmha ar nach berar búaidh, fuair an umhla dleghar dáibh.

5. lomdha rogha ar ar fhás uadh, a dtogha ní nár do Níall ; aicme nach léir dÍQghuin^ díobh síol Néin ós na ríoghaibh riamh.

g. Beag an t-iongnadh reic a rúin

don leic, 's a tiomna ar gach tír ; ní hé^ as labhra don Lia Fáil cia dana-"^ cáir^ adhbha ír.

13. Laoich armtha bha ua na mBrían, ní fuar leis an mBanbha a mbádh ; geata umhal don reacht ríogh, do chleacht díon Uladh a n-ágh.

17. Re feadh taistil Tolcha-^ an Trír

na comhtha i n-aisgidh ní fhúair ;

sí aige 's gan í 'na láimh

cáin an tí dob fhaide uaidh.

MS. 24 P 33, lch. 188. Td an file ag moladh Airt Uí Néill as ucht a fhéile dona filíbh, agus ghá ghriosú chun ceannais d'iarraidh, rud go raibh an ceart aige dhó.

'^ - dioghuin : riogh.aibh. ni he.

' ' ' * ' ' leg. daná diúltach dan ; .i. nach cóir dhó.' * cóir. ^ tolca. '

232 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Malairt datha uaidhe ar úr^ níamh an t-achadh'^ gur nuaidhe a ;

téid^ Art re a ágaibh^ i n-ágh, ní bán do fhágaibh gart^^ gliadh.

25. Re a dhlús tiaghair^" ar fhud n-áigh, an riaghail da cur ó chiaigh, do bhean^^ ceas_naoidhion d'íbh Néill

nárbh fhes^- d'fhéin Gaoidhiol i ngliaidh.i-^

29. Cuingidh Eamhna is éadrom^^ suan go nderna in gach énfhonn^^ eól ;i^ dob fhiú^'' a obair fa ghart^^ glíadh, nár iarr Art ré gcodoil ceól.

^^. Mac Seaáin nírbh iarrtha^^ a iocht ré ngleoágh go ngiallfa an smacht, 'san rian nár hoireadh re a ucht

i ngurt ghadh dob oirernh Art.

T,'y. Da gheis gan chongmháil a chruidh ; do bheir don tromdháimh a dtail ;-" gan bronnadh ní bhí 'na thigh acht ní nach sir oUamh air.

41. Na cethra na bleidhe bhúaidh

do gheibhthior'^i 's a n-eachra-"- ót fhéin ; gibi^^ heile dháile dhóibh

fáinne''^'* óir ní cheile ar chléir.

45. Macruidh Line ad chenn i gcúan

dream leis nach sirthear^^ an síodh ; ar dtabhairt cána a gort gHadh t'fhían go dána ort um fhíon.

^" 'i " úir. ' tachadh. ^ teid. ^ ógaibh. tiaghar. bean.

' ' ^* *^ nar bfes. ^^ 1 os cionn na líne. eattrom. i^ enfhonw. i^ éol. i' do bfhiu. ^» gort. " nír bhiartha. "" a ttoil. 21 geibhthior. -- sa neachra. " gi bi. -* fainw. -^ siorthar. ——

DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 233

49. Géill uaisle beroir-^ go Bóinn,-^

ndechaidh do chuairte i a gcéin ; go dtáinic-^ sibh go fiadh bhFáil

giall i láimh-^ gach fhir dot fhéin.

53. Léige^° leision sín i seól-'^^

in gach tír go dtéighi-^- i dtrágh géiU^^ an fhuinn Ulltoigh ná hiarr giall id luing hichtmhuir sa lán.

57. Fiú luadhaiF'* bhur bhfaghla féin^^ th'uamhan go dtarla ar gach tír ; go brath-'^*' adhbhadh oile róibh-'^' nír chóir^^ adhnadh Toighe^^ an Trír.

61. A thochta at aghaidh ar áth'*° comha do thabhaigh ar thriath ; 'na leith féin'^i do cuireadh críoch'*^ go bhfríoth let fhéin^-^ fuighioP^ fíach.

65. Ní le cách^'^ na leaptha i luigh,*'^ a gclechtadh do ghnáth*" do gheibh ; tar éis hghe'*^ ní lór^^ hbh ar ibh slógh Line do fhleidh.

69. A mheic-^° Áine ód techta i dtír^^ da dtáille^- dob eaglach úaibh ; dot omhan nír dhúinte dháibh cúirte^^ cáigh ar chomhar gcúain.

73. Gá-^^ beag dod ghairm san réim-^^ ríogh ? do chéim tar a n-ainm ná hiarr ; bheith it Ort^^ Aoinfher dobál^' ar lár-^^ Gaoidheal fa ghort ghadh.

'* beror. ^? boinw. -* ttainic. -^ laimh. '" Leige. ^i sin a seol. ^- tteigh. ^^ geill. ^* Fiu luaghail. ^^ bfoghla fein. ^^ bráth. ^' roimh. ^* cóir. ^' tighe. " *i *'- ^^ ath. fein. crioch : bfrioth. le fein. »* fuiguiol. *^ ** cach. *^ aluidh. ^' ghnath. eis hiighe " lor : slogh. ^" meic. 51 attir. " ttaille. ^s cuirte. ^* Ga.

*5 ^*' ' ' reim : cheim. adtort, agus d ar charet i láimh iasachta. 5' áil. ^^ lar. 234 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

77. Ní fhuil do dhiomdha 'na dhiaidh^^ nach dtiobhra fa thoil*^'' do mhaoir ; filhdh bráighe 'na brugh féin ar ndul^^ fa réir dháimhe dhaoibh.

81. Seachnaidh fer dot omhan iad tairthe na bhfeadh leat do lúb ; ceann sluaigh ót omhain nír fhég^- an séd ar chonair fuair fúd.

85. loth i dtalmhuin, tes i sín,^'^

an mhaUmhuir gan techt i dtráigh ; do ghoid na sgoth ón Trian túaidh moch do chúaidh grian ina gáibh.

89. Réd shilleadh gnáth*^^ sleuchtuid síad, na géga fa bhláth go mbíod ; má tharla crann folamh fúd, do lúb caU do thoradh^'^ thríod.

93. Ní mó torrchairthe'''' sreabh seng

tromthairthe feadh cenn i gcionn ; congmhoidh grian an mhuir go mall gur chuir barr le Fiadh na bhFionn.^"

97. An chnú chumhdaigh, an idh^*' óir, do bhir as na tulchoibh thúaidh ; ar bhfaicsin lerg Locha Laoigh nír mhaoín le cerd clocha cuaigh.

10 1. Ní^^ hadh amhra leis gach laoi

a bheith mur tharla ar a tí ; más'*^ é as fer do thealaigh Té

ní bhen sé acht i ndeabhaidh dhí.

105. Sgaoihd fáidhe íios a rúin mur shhos gacha tráighe"^ thúaidh :^-

gibé'-^ ionadh i mbí Bóinn"^ sí dha chóir ar siobhal slúaigh.

*' '^^ ^^ dhiaigh. ^" toil. ndol. *- fhéch. asín. ** gnath : bhlath. 85 tharadh. •"* mo toir chairthe. «' bfion. ^* igh. «' Ni. "" mas. '1 ti-aighe. '- athtúaid, agus báthadh ar an dava ' t '. '* gibe. '* boinw. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 235

109. Gur dhearbhsan''^ iad in gach eing

tíad i ndeabhthadh druim ar druim, tug rogha don té do thoiU, sé ag roinn na comha ar íbh gCuinn.

113. Dob uamhon dénamh 'na ndiaidh'^ ;"' mur fheuchoid i n-uathadh slóigh ag cur anma ar fhine Néill 'a fhile féin tarla ar thóir.

117. Tig loinnreadh 'na leacain ghil,"^ d'eatal do foighreadh na fail, beg díol a ghruaidhe do ghoil, "'* ní loigh^° síon^^ da fhuaire^- air.

121. Trían Conghoil mur thiltipr túaidh congmhaidh gan tileadh gach tír ; a bheith roimhe san ráith mhóir^-^ nír dhóigh le fáith^'^ Toighe an Trír.

125. Sirthe cródha*^-^ cloinne'^'^ Néill

i gcoinne tóra ar gach taoibh, Hon^'' catha ón chonair do chuaidh re homhoin^^ sluaigh Lacha Laoigh.

129. Lámh^^ le sgaoiltior seoid na sen, gach aoinfher 'na ndeoidh^" ag dul ;^^ muna ní le^^ cléir a chrodh ar a dtol féin do bhí a bhrugh.^^

133. Gan ghuais gcréachta^^ ortha uaidh ní gheubha ré ngHaidh comhtha ; mór an tslighe dleaghair^^ dhóibh

fóir Line i ndeabhaidh na dhíaidh.^^

D.a.r.o.i.gh.n.i.bh, &c.

'5 dhearb san. '6 ndiaigh. • sloigh. "^gil. " goil. «" luigh. ^^ sion. '2 íuaire. «^ raith moir. ^* nir dhoigh le faidh. ^' ** crodha. ^*' chloinne. hon. ** homhon. *^ Lamh. ^" ndeoigh. ^^ dol. ^- le, leathstuas ar charet, man. al. "^ do bhi a brugh. '^ creachta. »^ dleaghair. "« dhiaig. 236JDUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

137. A ndáilfe^" as deigheolus dí^^, do cheimneochadh^^ Gráinne^*"' gnaoi riar tola^"^ ar a breith dá mbé, sé re Leith Mogha don mhnaoi.

141. Ní cheil iolmhaoine da n-úair,^""- ní hionmhaoíte a mbeith gan bhéim, da dreich^"'^ dhuinn, do bhrígh^"* a báigh

le mnáibh síl^"'' gCuinn agus gCéin.^"^.

145. Maicne Colla fa a cruth sHom, aicme in gach rolla rug barr ; rún feadhmfhosaidh^"" fa bhfuil conn, tonn don fhuil Eadhrasoin ann.

149. Do riaghladh modha^"^ na mná ní hiarrtha moladh as mó, gar eithne dha chéile is cnú clú a fréimhe^*^^ reimpe dá ró.

D.a.r.o.i.gh.n.i.bh, &c.

ndailfe. ^* di. "" Sic MS. leg. ' cheinneochadh.' ^ 100 grainwe. 101 toile. i«2 bfuaír. lo^ dhreich. "^ bhrigh. ^"^ mnaibh sil. ^'"' ccein, agus ' agus ' roimis ar charet. '•' feadmfhosaidh i"* modha. "^ freimhe. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 237

XXXVIII

Ní D'AINBHFIOS MEALLTAR MAC SEAÁIN

Somhairle Mac an Bhaird cc.

I. Ní d'ainbhfios^ mealltar mac Seaáin ;-

na seoid dháiHos as dó tíad ; maoine an eóin a healtoin Tuama dá dheóin mealltoir-^ uadha íad.

5. Tabhach urruma i n-aois tsóisir* stair do shíol Néih ní nuaidhe an ; ráth na ríogh'^ dha thoil go dtiobhradh ná bíodh*' soin 'na iongnadh air.

9. Leabhair Chaisil is chláir^ Macha

nír mheiste dhóibh^ dqljna leith ; má fríoth^ cairt nach léir do léghadh^o le fréimh^i Airt do bhéradhi- breith.

13. Gluaisid leis i laithibh^^ teannta ;i* táin mhíleadh don mhacraidh shídh do an ó hEunna 'na armaibh go cari^ seula ar adhbhaidh^'' nír.

17. Ferann cloidhimh cairt a shinnser.i' bai« do shíol Néill do nós gnáth ; caidhe an tríath lerb áiP^ a éra

sgíath ar láimh í Éunna ar áth ?

Néill, mholadh agus dá MS. 24 P 33, lch. 190. Dán eile d'Art Ó dá ghríosu^hadh chun cogaidh. « bioth. 1 dainbfios. - Seaain. ^ mealltor. * tsoisir. » riogh. na i» n Ireimh. ' caisiliscláir. » dhóib. » ma frioth. leighadh. i^beradh. i» alaithibh. i*shidh. '•Vur. 1« adhbha. ^" smwser. 13 NciU dob. ^* lér báil. 238 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ní hé amháin an mhedh le dtoimhseann Trian Conghoil do chuir fa a smacht, go breith 'na láimh ar fiadh bhFuinidh an ghrian áigh do fhuirigh Art.

25. Do ghabh an Céidniah-o cúig braighde do bhreith an chhiiche-^ ar chlár Té, dá dtogradh naoi ngéill'^^ do ghabháil le mnaoi Néill dob anáir"^^ é.

29. Buidhne amach ó mhacraidh Line,

an Hon"^'* tíad i dtighibh óil,

ní thoihid-^ fuil Earca i n-éntoigh"^^ leabtha amuigh go ndéntoir dhóibh.

^^. Críoch-' a thuruis-^ i dtoigh bannáil 's seoid ghabh bronnadh séd, ní do ; nírbh fhiú a thol'^^ da seuduibh suirghe a dhol d'fhéagain^" bruighne ban.

37. Cána troma an tráth nach n-uigheadh'^^ sgiath do sgaoilfeadh cailc d'ujlhbh ; taosga do chuaidh sé 'ná séna gibé do smuain éra^'- Airt.

41. Eagna a bhfuil re foghhiim gnátha/í/A'''^

ghoca a bhriathíír^'* gibé adeir ; do ghabh an chh'ar^^ leisge labhra fian Feirste má tharla asteigh.^''

45. Do thoirbhir do thionól éiges^^

d'eudáil biodhbhadh bruta sróil ; do bheir mac Áine don fhihdh ar ghlac bráighe d'idhibh óir.

-" -- cheidniall. " chluithe. ngeill : Neill. -^ onóir. -* lion. -^ thuilHd. -* ^' anentoigh : ndentoir. Crioch. -^ atruruis, agus báthadh ar an chéad ' r.' ^' thoil. 3" '^ '^ áieachain. hinigheadh. lcg. sénadh : éradh. ^e s' 33 gnathaiíí/í. ** (? briathm). »5 clíar. agtjgh. eicces. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 239

49. Ualach catha ar chinél Eoghain féinneadli-'** aighthe feirrde a dtlacht ; téid do thes ón ágh 'na éideadh,^'^ snámh ar ess gurbh éigen d'Art.

53. D'fhuil Bhriain BhaUaigh biaidh san choigill crithir aoibhle ó n-adhnann grís ; má thug Temhair léim^" tar hne lenaidh'^^ don fhréimh fhíre'*"- arís.

57. Fogus trághadh^^ da dtuinn mhenmun ríogh (M rugois búaidh na meic ; créd as nár len triath dod thréidhibh'*'*

do gheabh'*'^ le hiath Éibhir'*^ d'uaim ?

61. Síad id longphort mur hicht frestoil, forgla an teghlaigh go dtáir fíon, fian Line cáit ina gcuire

file i n-áit an duine dhíobh ?

65. Do hon ghadh ní gheubhaidh seachad

go sníomh dornchar, go dáil^" crann ; meinic t'fhían ag tocht da threabhadh do ghort*^ ghhadh gur beanadh barr.

69. Tabhach cána críche^^ heachtrann órdha-^'' aseadh do sgailt an fheilm ; cró fogha ar do thaobh don tachar, maor do chomha ar achadh Airt.

73. Lá^i don chraoisigh 'na crann lúbtha'^- ag léim^^ brogha bíoth^^ nár fheac, caol an dá chrann''-^ fúibh náx'''^ íineadh do bharr-5' dhúin gur hngedh let.

77. Rugais amach, a mhéin Seaáin^^,

seula dúithche^^ mur dhíol fiach ; do gheibh síoth ót fhéin*^" da oighribh críoch Néill''^ ó do thoirbhir tríath.

'" feinneadh. ^» eideadh. *' leim. " lenaid. ^' fhire. " traghadh. ** thmghibh. »»do geabh. *« eimhir. *"> dail. ô " gort. " criche. ordha . . . sgoilt. ^Ma. ^î^btha. " leim ê ^? 5* bioth. 55 da chranaidh (?) fuibh nar. barr. 58 rahein Seaain. ^s duithche. «» sioth otfein. " crjoch Neill. 240 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

8i. Tógbháil^^ airm nár iomchuir féinnidh, as feidhm^^ laoich nár léigis^* thort ;

ní léig le fer í as a hiomdhuigh slegh do bhí go hiorghoil ort.

85. Do bhreatha maordha, a mheic''^ Áine, éigcert d'fhógra^^ asedh do níad ; súil re^' lenmhuin na mbreath bheire do mheabhruigh neach eile íad.

8g. Dol i gcoimes do cherd bhféinnedh*'^

an bhfidir cách^^ cia do lamh ? gan bheith hbh ní béim dod bhuidhin,''''

sibh ag léim"^ i mbruighin bhan.

93. Droiched"- curadh do cherd gaisgidh

's ghaoi dhonna dhoirtes crú do ; foghnuidh slegh re haghaidh h'iomchuir ; sreabh chalaidh ní thiomchuil tú.

97. Do locadh leanmhuin an adhbhuir,^^ ní fhuil biodhbha bhrises cuing, ben gan omhan ag techt tríthe,''^ nír bloghadh reacht críche Cuinn.

loi. Barr a comhthaibh críche Temhra,

tairthe dhaoibh ag dol i méid ; gibé call do bhaoi'-^ gan bhlaghadh a bharr faoi go talamh téid.

105. Fuaim gach srotha re shos gcalaidh, ceol binne ó bharraibh mér nach ;

nimh a chnedh i gcuan nír chuimhnigh fer 'na shúan ó fhuighhbh én.

109. Oiremh céachta ar chiomhsuibh bóchna''® beg nár thuit 'na thoirrchim"' súain ; gairid le fer an lá'^ leabhar an fedh atá ag treabhadh túair.

"- Togbháil. *^ feidm. ^* leigis. ^^ meic. ^* eigcert dfogra. *' "*• *' suil re (? suil ré). bfeinMedh. bfidir cach. '" beim dod bhuighin. '' leim. '^ droiced. '^ anadhbhuir. '" "^ '^ t^'íthe : criche. dobhi. bochna. "' na toirrchim. '^la:ata. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 247

Téighid síona'^ srotha balbha 113. ; ar bhruach hnne ní luigh sioc ; do chúaidh fúibh san mhuir do mhíne^" go bhfuil súil na ríghe riot.

117. Síad ag tnúth mur theguid d'fhoraois agha torrcha ó dtjiismhid^^ laoigh ; dá^ rann^- énuigh ag cur chatha fa dhul d'fhéghuin Lacha Laoigh.^^

121. Éigse Fódla^"* feadh a ndíola^-^ dáilimh ionnmhuis fhine Néill ; do bhac soin^^ an dol tar dhgheadh crodh ar thoiP^ na bhfileadh féin.

125. Re gráin sleighe is sí gan teilgen

triath ar ais ag éirghe^^ ó chách ; téid^^ tré fher 's gan í^" ina fhaicsin ód chí slegh Airtsin^^ ar áth.

129. Roinn do chennus críche hÉibhir^- d'ua na mBrían do bhéra^^ chairt ; saoir^* da gcur ar obair Emhna ar sgur chogaidh fhedhma Airt.^^

133. Mó sa chách a gclechtadh foghla,^^ íian Túama ní thréigfe a nós, mur fúair sgéula ó íath^" nár adhain,

truajll^^ í Éanna ar faghaiP^ fós.

137. Síol Eoghain ós aicme Ghaoidheal, an gnás riamh ní racha thart ;^°i acht cáin do bhí^""' 'ga fhréimh^"-^ reimhe ní réidh ar ní eile Art.

'^ *" 81 siona. mhine : righe. *- 2 ranw. '^dfechuin locha laoich. *' andiola. *^ sin. *' thol. ** eirge. *" Airtsi. ^- criche heimhir. ^^ bhera. 9" '6 fogla. (?) fhiadh. '« (?) triall. »»1 tfl,-t. "' chaín do bh. 242 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

141, Gaisgeadh tóra tráth an fhedhma

d'Art Ó Néill ní nochtfa sí ; an chaor shlóigh, do fhég^"^ gach énfhonn,

tóir^"^ da méd ní fhéghann^**^ í.

N. í, &c.

145. A seoid oirdherca an uair bhronnus^'^^ do bheir d'éigsibh earradh sróil, Gráinne ní iarr ar a haindribh ríar na dáimhe d'fhailghibh óir.

149. Inghen í Eadhra isí dhúisges^°^ drithle féile abhfad ó ghrís ;^°^ cinnidh Gráinne ar an ngairm reimhe nach táire an t-ainm eile arís.

153. Ní gnáth lé^^" lenmhoin an bhandáil,^^^

i mbruighin ríogh^^'- rug a mbúaidh ; aithreach do mhnáibh béin^^^ re bronnadh, an réir dob áil d'ollamh fhúair.^^'*

Maith na tréidhe dtug annsacht 157. da ; re haithne Dé^^^ diallaidh sí ;

rún nach claon i gcoinne cipnadh ;

do choiUe chaor n-iodhan í. N.í.d.a.i.n.bh.i.o.s., &c.

i'' "* fhéch. "^ toir. ""^ fhéchaníi. bronwMs. '"'* así dhuisges. 1°' o bhfad ó grís. ^*" le. ^'' banwdail. ^^- righ. ^i' mhnaibh bein. ^^* fuair. ^^^ de. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 243

XXXIX

BUIME NA HÉIGSI ART ÓG

Lughaidh, mac Ruaidhrí Dhuibh í Eachaidhéin cc.

I. Buime na héigsi^ Art Óg ; baoghlach liom é don Artód,

leaca ghlantrom- is gruaidh the, a bhfuair^ d'altrom na héigse.

5. Mac meic* Briain nach brisedh mionn buime éigios fhóid Éirionn ; gidh^ maith an forainm fuair Art, roshnaidhm do chuaidh ós^ cumhacht.

g. An ceudlá do canadh ris gurbhé'^ buime an uird éigis, fúigfe'^ an lása é 'na Art^

acht grása Dé 's a dhaonnacht.^"

13. Ní cluiche^i sugartha sin, buime éiges guirt Ghaoidhil^- ; mó^-'^ as cruaidh^* thrá ina thaidhbhsi an lá fúair an forainmsi.

17. Dámadhi^ leis ó mhuir go muir da gach taobh do Thrian^^ Conghoil, mó congháir na héigsi dh' Art 'ná an mhéidsi d'fhoghbháiU" d'umhlacht.

" MS. 24 P 33, lch. 193. Isé Art Ó Néill Buime na hÉigse." Tá sé oilte i n-ealadhain na bhfilí. Is baoghlach ánih, a chreachadh agits a bhochtnú d'iarraidh a ndoimhianta do shúsamh, agus gan aon Mharbhán len' ais mar bhí ag Guaire nihac Colmáin. Ní fhéadfa sé a seasamh gan chios dúithchi eile. 1 heigsi. - glantrom. ^ o bfuair. ^ mheic. ' gc

" os. ' gurbe. ^ fuigfe.

'•* ^ cleas ar an bhfocal : Art, an ainm : art .i. cloch. daoniiacAí. 'icluithe, passim. i^ ghuirt Gaoidhil.

i^ ^* ' ' móide ; siollabh ar easriamh). r os cionn charet. mo ; (? 15 Da madh. i* trian. ^' dfoghbhail. 244 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Tuitíidh leo nó léigfidhi^ dhe ;

cúis bháis altrom na héigse ; cur re a ndocroibh, dáil doghra, táin go bhfocluibh foghlomdha.^''

>' 25. Maith chreidim nach gcualaidh Art

tromdháimh Guaire i gcrích-" Connacht, fán aj.thchléir nárbh egal lais nó caithréim'^ dreagan Durlais.

29. Tromdháimh Éirionn-- leath ar leath gluaister leo a^.los a n-ainbhreth go teach Ghuaire, acht gér ghníomh^'* tenn, da ndíol uaidhe gan fhoirchenn.

33. Faoihdh rompa gnúis Guaire éanúaire feadh a ré mur fher ; re dreich ndualoigh fá serg sriobh gérbh uamhain'-* ferg na bhíiledh.

37. Dob í-'' freagra gach íir dhíobh-" re faicsin aighthe an aírdríogh, bíodh nár dhaighriaghail-' don dáimh, a ndíol d'ainrnhianaibh d'fhagháil.-*^

41. Nír shirsiod dáil da dhocra nach fríoth-^ go íiú a chomhochta,

acht gér dhoihgh í d'fhagháil,^"

ar tí a oinigh d'iongabháil.

45. Each cnesghorm fa cúilfhionn-^^ barr

's cosa fionna aga fulang do mhíanaibh mná Seancháin sin, acht gér-^- nemhcháir thrá'^^ an toilsin.

'* leigfidh. ^" ' dh ' i láimli iasachta ós cionn charet. -" accrích. "^ caithréim. -- eirionw. -^ ghniomh. ~* ger bhuamhan. -^ Do bí. '-" dhiobh. -' dheighriaghaí/. -« ^** dfaghail. frioth. •'•' dfaghail : diongabail. 3> cuilfhionn. -ger. ^s t^ra. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 245

49. Mian eile fhuair mun amsin,

sméra dubha i ndoaimsir, dob fhearr blas agus boladh ; a teann as ag ardughadh.

53. A ndíor^"* do mhuic fhirinn'^"^ fhinn nach bérthar bhós go díhnn do thorc^^ nach rugadh roimhe, da pubaF' olc iudoighe.

57. I ndóigh^^ nach biadh thiar-^^ ná thoir semróga an mhaide mhullaigh, nír iarr acht neach gan náire, mian le teach na tromdháimhe.

61. D'fhios a ghiolla i nGhonn an Sgáil gluaisios Guaire mac Colmáin, gairm nárbh adhnár'*" da fhine, darbh ainm^^ Marbhán muicidhe.

65. Eugaoines ris lámh'*'- do láimh a mhíana troma ón tromdháimh,

crú a aighthe 's a ghnaoi 'na ghioll,

's do bhaoi ga n-aithne ós ísioll.

69. " Ná trághadh do thonn mheanma," ar " thrá, a thigherna Marbhán, ;

tes t'fhuile^^ do bhérsa a broid ; do ghéubhsa uile a n-iarroid."

73. Tógbhus Gúaire an ghnúis chorcra, go Dia um dhíon a hadhanta rug a bhuidhe, breath na ndruadh, a dhreach uile gur fhionnfhúar.

77. Dá mbeith gleann mur Ghleann an Sgáil láimh'*^ re hArt Óg mac Seaáin,*^

i measg fhian lannbhán Line,

'na mbiadh Marbhán muicidhe !

3« Andiol. 35 firinw. '^ torc. " pobal. 38 Andoigh. *» tiar. " nar bhadhnár. "1 dar bainm. *- lamh. " tfola. ** laimh. '^ Seaain. ——

246 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

8t. Ó nach fhuil,'*" eaguil homsa Óg'*' bheith d'Art san éigionsa'*^ ; trom sgoile a fódmhuigh na bhFionn dob oire ar ógbhaidh Éirionn.

85. D'Art mac Seaáin'*^ do mhes mé gan ched gcreach gan chíos'^° tíre créd acht ró na bhfert bhféile^^ techt dó tar ar ndoimhéinne.^''^

89. Níor chás liom dá léigthí lais^^ páirt^^ do chreich Cairrge Ferghais^-'' do chur thart um brúach^^ Banna, go madh hiath Art-^'^ ettorra.

93. Dá léigthí^^ d'Art uair eile creach Dhúin,^^ tar a dhaoineighe,^"

do roinn 's gach taobh don Tulaigh ar dhroing do^^ fhaomh ealadhain.

97. Dá léigthí ^-d'Art siar ná soir, do nós slechta Bríain Bhallaigh, ó bhun Banna go hlobhar, gan dul"'^ aha ó éignioghadh.

loi. Ó lubhar^'* na n-inbher nglan go doirrsibh Ghnn*^^ Con Cadhan dá mbé*''' cead imdhechta^^ ag Art, inghealta ónár"^ bheg beodhacht.^^

105. Ó Shhabh gCallann don taobh thúaidh go hEas Craoibhe an fhóid fhionnfhuair, ó'r'o smacht mun budh suaimhneach sin, nírbh uaimhneach d'Art ó éigsibh.'^i

*^ O nach fuil. *' og. *^ eiccionsa. ** seain. ^" gan ced creach gan cíos. ^^ féile. ^- ndoimeinne. ^^ "" °^ da leigthi leis. pairt. ^^ Fergeis. (?) bhruach. * -'^ MS ar Art ; siollahh san bfireis. Da leigthi. ^" dhuin. ^° dhaoineidhe, *i ar gach droing dar, .i. ochtshiollhhach. *'- Da leigthí. "'^dol. ** O niubhar. «^ ghUnne {8-shioll.) "r, jnbe. ''' imthechta.. "* onar. ^'^ beoghac/zí. "> or. ' onéigsibh (? ó'r n-é.) DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 247

109. Dá dteagmhadh bhós ga bhais bháin cead cuartoighthe'^- chlann gCatháin,

's gabháil thart re taobh gcalaidh, badh"^^ saor Art ó ánradhaibh.

113. Ag Art Óg, mar a aithre, dá mbeith cead a gcuartaighthe Dún an Aonuigh, Uaimh an Deirg, saoraidh a ghruaidh mur ghlainleirg.

117. Ó Uaimh an Deirg, mheic Dremhain, dá mbé'^ ag Art"^ go haithreamhail sirthe ar gach leith taobh le tráigh'^^ nír shaor do chreich an Chorráin.

121. Ó nach bhfuil cíos ga chruth glan ón Oilén" ó Ard Uladh, um Loch Cuain, um Honnloch'^^ Laoigh, a ghruaidh d'ionnlach dob anaoibh.

125. Ó Loch Laoigh go Dún Droma na coillte do chíu"^ ettorra dá mbé'^^ tol a n-airgthe ag Art nír thairgthe cor re a chomhacht.

129. Caithíidh sé aigneadh aireach ; an cháruid^" 'san^^ comhaidheach

legaid siar a uille ar Art ; fial gach buime tar bhochtacht.

133. Méd ainbhreath na héigsi^- ar Art, dóibh fa dhánacht tréna ríomh'^''^ ; tiocfaidh am bhus aithreach dhi clann nach maithfeach da mbuime.^^

B.u.i.m.e, &c.

'2 curtoighthe. " do ba. '* da mbe. íBAirt. "nraigh. " oilen. ^o '* " lionw" tuas ós cionn charet, nian, al. '» chiu. d^aruid. 81 sa. ^^ heigsi. ^^ ' riomh ' leathstuas, man. al.

' ' 84 i.e. ' muime ' don Uaiiii ; buime don Choinhdhúiiadh. 248 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

137. Cosmhuil d'inghin'^'^ í Eadhra géag nua d'fhiodh a hoileamhna cia don ghéigsi do bhen barr

fa sheal don éigsi d'altrom ?

141. Gidh eadh, is*'' guais do Ghráinne altrom trín na tromdháimhe mur chuid mná*^" d'fhagháil ó Art, d'anáir^^ gé tá 'na tochmharc.

145. lomchóraidh d'fhocluibh bega ruisg chiuine mur choirrleaga cnes saoírfhinngheaP^ ón tearc toil ar chlecht caoimhinghean Cathoil.

B.u.i.m.e.n.a.h.é.i.g.s.i. &c.

** 8* dingin. as. *' mna. *-^ donóir. ^*'^ sháoirfhinngheal. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 249

ÉUDMHUR MEISI FA MHAC SEAÁIN

Domhnall Ó hEachuidhéin cc.

I. Eudmhur meisi fa mhac Seaáin/ Mis seabhac sealga Sléibhe"^ ; chéile adhbhur diomdha cor mo ;

iomdha ag dol i réidhe ris.

thochmhairc 5. Atáid romhuinn ar tí a ; nach terc duine ag fadógh fúm,

munab áil bheith i mbun ghrádha, dul 'na leith gur dána dhún.

n-egna, 9. lomdha íile go bhfraoch iomdha drécht ar dhioghluim ghloin da shníomh=^ le mac súadh dar seisi, do ghlac uam^ ar dtreisi astoigh.

bhfíonmhur, 13. Fer ó Mhumhain^ na múr fer ó Laighnibh don leith tuaidh, agso an drem nár fhég« dar n-aircne, tréd' do mheall ar nAirtne uainn.

éigsibh» 17. Gach laoidh dhiamhair fhúair ó

tré Art Óg nírbh fheirrde^ mé ; mo ghrés duaine dhó nach cumuim é. do só i bhfuaire umainn

gheall atd orm, adeir an t-ughdar, mar MS 2.1 P ^^ lch 195. Éad d'Art O NéUl: agus gurdam araUacht dánta a 'cheapard fili iasachta latmh chun adhune bherth mar fhile aige. Sinfe se férn is dúthchus gcmmhne dho sm. haUe: agus cmrfidh Gráinne NiEadhra x /Sn cors uaim. imac Seaain ^ sleibhe. ^ shniomh. * '• treé. « íúair o e:gs:bh. 5 r Mumhain. « fhech. " nir bfeirde. 250 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

21. Ar mhac mheic Bríain ní bhí^" a n-ainbhlios ; aithnid dó^^ gach ní do níd ;

fa heolach é i n-áth na héigsi^-, isé^^ an fáth rom-thréigsi thríd.^^

25. Ní fhuilsion thrá^'^ um thuillemh buidhe, beithir Thuama thráchtus^^ sdair ; croidhe inar luigh^' a lán d'egna rem dhán ní fhuil egla air.

29. Gidh éudmhur mé fa mhac Áine, is éd fa áth re hucht slúaigh, nó is glas ar chách um thrágh^^ torchuir,^^ dámh do ghnáth ní oghthuir-*' uaidh.

33. Clanna fileadh gan fiú an ghiolla,"-^ gníomh-- as mó do mhearuigh'-^ mé ; náir'-'* lem a lighe^^ ag gach éinfhior benn-^ mhire arna dhéineamh dhé.-''

yj. Ní bhíu-^ ag cogadh fa chenn maoineadh ; maithimsi dhó a dhermod orm ;

bím do shíor-^ 'na ainm 's 'na urláimh,^^

's bíodh dar ngairm i gcumhdháil^^ cornn.

41. Ní bhacum riar aoidheadh annamh d'ua na ríoghraidhe ó Ráith^'- Truim,

's bíodh^^ réidh, mur as dlecht ón dhgheadh, fár gcert féin ar chineadh Cuinn.

45. Ó gach fhuil^* dar fhás 'na thimchioU, má tá^^ cion nó cuimhne ar chairt,

ní cás dúinn^^ go tenn a t hagra : lem ó gach glúin^'^ agra Airt.

1" bhi. 11 dhó. ^- heigsi. ^^ ase. 1* thrid. 15 thra. 1« thrachtus. " luidh 1» thmigh. 1* ttorchuir. -" foghthuir. -^ íiu an giolla. -^ gniomh. ^^ mhearaidh. -* nair. "^ aluighe. -^ ben. ^' ar na dhenamh dhe. ^* Ni bhiu. -' bim do shior. ^" urlaimh. ^i accowzAdhail. '^ rioghra/íí/ze o raith. '^ sbiodh. 3* fuil. 35 jna ta. ^"^ duinw. ^' glún. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 251

49. Mac Seaáin^^ is saormhac Áine ionann d'fhiachoibh orthaibh^^ sinn ; do lorg cinidh do bhun bháidhe^" dhghidh''i cur a láimhe hnn.

53. Léigmid dínn'*- a ndeachaidh thoruinn tré thnúth an fhir stiúrus^^ stéd ; mór an nert aoinfhir uille a ; ní tearc aoidhidh uime ag éd. E.d.mh.u.r, &c.

57. lonann bés d'inghin í Eadhra is d'ua^^ na mBrian^^ bristi'*^ gleó ; searc na cléire íad re aroile/'^ 'siad re chéile ag loighc*^ leó.

61. Dá mbeith i ndán diúltadh mh'annsa d'eó Line na hnnteadh mbinn, cúis^^ mo dhoilghe dearbhaidh Gráinne,^° cenglaidh d'oighre Áine inn.

65. Bean do mhaicne Mhogha Nuadhad^^ nós a íir ní locthar lé ;

ní bhacfa sí an ní do nísion^- ;

do chí-'-^ sí nach ísiol^"* é.

E.u.d.mh.u.r.m.e.i.s.e., &c

^* Seaain. ^" ortaibh. ^" báidhe. *^ dhghid. *- Leigmid dinw. *3 stinrz<5. ^* sdua. *^ ' mbrian,' wan. al. ar an gcliathán deas. ^^ mbristi. *' re roile. ** luige. ^^ cuis. ^" grainwe. "^ nuaghad. '^ nision. • ^' chi. '* isiol. 252 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

XLI

AMHGAR BISIGH BÁS FLATHA

I. Amhgar bisigh bás flatha ; leis cinntir crúas míoratha ; mur as leis laghdaighther bail, leis ardaighthear gach easbhaidh.

5. Mur dhearbhuid teadhmai is tacha, olc bisigh bás ríoghfhlatha- ; mairg ler fromhadh frémh da nimh lén 'na chomhar-^ ní cluintir.

9. Le bás flatha, foirfe an fios, tig gach lén bhus'' lór d'aimhhos, 'na ghrinnfhios as gnáth sinne,

mhilhos cách i gcoitchinne.

13. Da bhás tarthor tús gach leóin is gheines orchra is éidreóir^ ; leis tar cert cinntior gach coir, 's mhilltior reacht agus riaghoil.

17. D'imtheacht flatha do réim ríogh fásaidh gaoth^ gorta is gairbhshíon,'

fásaidh 's gidh féile i laige,

's fásaidh déine is dochraide.**

MS. 24 P 33, lch. 197. Ddn marhhnaidh é seo av bhás Airi Uí Néill (mac Seaáin, mhic Bhriaín, mhic Feidhlimthe). Tá tagra fé leith dá bhás san insna nótai priomhdideacha san Idimhsgrihhinn {lch. 32), ghá rddh go bhfuair sé bds an 25 Id den Mhárta 1677, idir a hocht agus a naoi a chlog san oidhche, agiis é san seachtmhadh bliain seachtmhóghad dá aois. Bhí bdidh aige lesna filihh, agus file dob eadh é fein. Fuair a bhean .1. Gráinne ní Eadhra bás an 8 Id de mhi na Márta 1679. ^ teudhma. 2 rioghflatha. ^ len na chomhair. * bhús. * eittreóir. « fásoigh ghaoth. ' gairbsion. ^ docraide. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 253

21. Tig do bhás flatha fíre meath cnúais dusgadh doirbhshíne^ ;

's neart i bhfoghlaibh, gá dás de, tre bhás chodhnaigh gach críche.

25. Fásoid fós adhbhoir osnadh,

neamhghrádh cáigh 's a gcomhorsan,i" ní sgél núidhe^i um Bhanbha Bregh, 's dúile balbha do bhuaidhreadh.

29. Airde i sreibh, ísle i n-eathpibh, annsa cháigh do chlaoínbhrethoibh ;

ró míoratha, i gcás ná^- cuir,

ar bhás ríofhlatha ríomhthair.^''^

33. Rug oirne olc nárbh annamh,^'* do dhearbhadh a ndubhramar, tásgi^ flatha go nuaidhe anos, tacha bhus buaine bheuros^

37. I séi« an t-ardfhlaith Art Ó^' Néill, Mac Seaáin,^^ maith gan mhímhéinn,^-' ler dubladh tlás ar dtreisi, ughdur na gcás gcráitesi.-"

41. Da bhás tairnic síos re seal torchur tonn tairthe coillteadh ; ní fáth rúin nuaidhneimh na nél,

nó ar hhua.iáhreigh-'^ d'úir is d'aiér.

45. Dhe táinic,-- truaighe an pudhar,

grían is eusga i n-eun_clijQ3h_adh ; an tuirrsi ca taobh nár^^ ghabh,

raon-'* na soillsi gur siabhradh ?

'dhoirbhshíne. ^" sa ccomhorsa. ^^ núaidhe. ^- accás na. '3 rioghfhlatha riomhtair. i* nar bfanwamh. '^ tasg. " Ase. '^ og o, agus háthadh ar ' og.' ^* Seaain. '-'" ^i ^^mímhéinH. ccraitesi. bhiiaidhireí^^/;. -- tainic. '•nar. =4 ,-áon. 254 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

Dhe thiocfus tásg^^ nach usa 49. ; truagh foirchionn^^ na foghlasa, gach aonrath ar gcúl do chur ; saoghlach an tnúdh-^ gar dturnamh.

53. Dha dhíth tig, toisg dob annamh, gníomh,"^** 'na chló nach-'^ gcualamur, le roinert trén^^ gan taisi,^i

lén oireacht is eaglaisi.

57. Dha dhíoth^- fós tig is tiocfa múchadh'^^ aoibhe is aigionta, san fhoirmsi um chaoimhhos ó gCuinn an toirsi ar aoibhnios aguinn.'^^

61. Dhe thiocfas, mur tá'^^ ar dteacht, sgrios naomhord, díochur dilleQ.ht, d'ulc na sgél tubhadh treabhthach, lén brughadh is baintreabhthach.

65. D'ég^^ Airt ba ríoghdha''' riaghail, síol tuirrseach Néih naoighiahaigh, crú ríogh^^ dob iontnúidh^^ 'sgach echt , do iompúidh síon a soibhert.

69. Cumha Airt í Néih aniodh fada théid truaighe a haisdjor, a mairgnimh dá seachna sinn, fa cheathra hairdibh Éirionn.'*°

73. Éire^i an amhgair gidh í ann, teasta a ciall, cóir nach marann'*^ ; túar dubhaidh an airc rér an

do chumhaidh Airt, 's ní hiongnadh.

" tasg. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 255

77. Dá chaogad rí do ríghibh^^'

is seisior i'*'* seinh'nibh, ionann méin dóibh^^ is disi, d'íbh Néill do fhóir uirrisi.

81. Mur sin nach iongnadh d'Éirinn^*'

mur tá um ionnua Úirfheihm'^^ ; maith 'na ndeoidh do"» dheughfadh^'* dhi na treoin nach seunfadh sisi.

85. Saorua Bríain charroigh chródha,^" aodhoire na honóra,

'sé uainn i Sgire na sgath, 'J^ budh húaill 'na croidhe a caomhthach.

89. Tuinba clach codhnaigh^i Line, oirbhire do honadh" m'fháth ; lán d'fhéile'^-' d'uaisle agus d'iocht

's do réidhe an uaighsi is d'oirbhiort.

93. An mhórdha'^^ an rath an riaghoil

's onóir shíl Néill NaoighiaUoigh,

'síad fóm i n-aonuaigh^^ is Art ; glór nach daoruaill adubhart.

97. An mhíonla^** an mhaisi an mheanma, an tromdha, an tlacht tighearna, an gart gan úaih gan obadh le hArt uainn do hionnlogadh.

loi. An diadha an egna an umhla an fhoghluim ard ughdardha, féch^" san uaighsi Airt í NéiH.^^

's cairt na huaisle 's a hairdréim.

43 Tioghaibh. a^ns báthadh ar ' o.' " a lastuas man. al. ''s uirfheidhlim. *5 mein doib. deirinw. •*' ta uni fhiónua

~~' ' ^i ^2 reidhe. =0 chrodha. chodnoig. Honadh. " dfeile : 51 mhordha. ^* anuaonuaigh, agiis báthadh ar an cht'ad ' u." ^^ S6 mhionla. " fech. NeiU : hardreim. 256 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~105. Do só an fhéile 's an rath ríogh/^^ do só an mhaith mhór gan mhaoithghníomh^*' síos le craoibh fhonnghloin Uisnigh san chomhroidh chaoil chumhoingsin.~~

~~109. An cert an chaoimhe an chonnla, an mhórdháil^^ an mhesardha,~~

~~eite lúidh 's tlacht ar dtreisi le hArt fa úir mh'ainnisi.~~

~~113. Fíonchrú''- airdríogh^^ Innsi Breagh~~

~~'s mórfhuil^^ ríogh^^ na gcóig gcóigedh,^^ bláth saorshlat gan chiaigh^'^ sgach cáil~~

~~i gcriaidh le saormhac Seaáin.^^~~

~~117. Rún sáimh gan chroidhe gcorrach,^^ dalta tuath'^" is termonnach, sén rathbhuaidhe, riar [na gcean],"^~~

~~Athghuaire cHar is coinnmheadh.~~

~~121. Reulta fhileadh fhóid na bhFionn, mac meic Briain aithchreach Éirionn,'- sgáthán cléire'^^ chraoi Logha~~

~~do chnaoi an fhéile i n-aontogha.~~

~~125. Díoghruis'^ einigh aicme Néill,'^^~~

~~an rug leis cuid da chaithréim ? gidh fáth dér do dhortadh dhi, fochtar a sgél do Sgire.~~

~~129. Focht arís a dheimhin'''' di~~

~~an bhfuair sí 's a fhios aici~~

~~samhail an chuirpsi 'na cill ? tuigsi amhuil a hintinn.'^'^~~

~~133. Fionnua Briain mhóir"** meic FéidhHm, creach shuaithnidh'^^ do Sheinéirinn, cian bhus béd duine ós*'° daoinibh, ég an ruire rathfhaoihdh.~~

^^ *" ' ' 'dh,' agus 'n' riogh. mhaoighniomh ; an gh anuas ar leathstuas ar charet ; atharrú ó ' mhaoidheamh.' *' mhordháil. *° Fíonwchrú. "^ airdriogh. ^^ smorfhuil. *^ riogh. "* ccoigedh. "' ciaigh. ^* Seaain. ''" "" saimh gan croidhe (?) corrach. tuadh. '•'^ dhá shiollabh ar easnanih. '^ gji-ionM. '^ cleire. '^" Diogruis ' ^^ '^ '^ *" Neill. dheimin. " hioHtinw. mhoir. ' shuaithnigh. os. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 257

~~• 137. Creach ar chreich an t-égsin^^ Airt lén ar lén, miste an mhalairt,^^ díoth^"'^ coitchionn go ndáil ndecra, foirchionn áir na huaislechta.~~

~~141. Cúis mh'orchra, m'adhbhar tathoimh fuil ríoghdha^'* Chuinn Cheudchathaigh, brat do thalmhuin más díon dí,^^ gníomh**^ do fhalmhaigh an éigsi.~~

~~145. D'ég shaoirmheic Sheáain mheic Bríain, craobh chnuais do fhás^'^ a húirchriaidh,^^ terc maoithbhreth le bronnadh bheas,~~

~~aoinchreach ollamh is éigeas.^^~~

~~149. Fiú ar thairsiod da chéibh^o gcaistigh prímhchhar an fhuinn Ulaidhsin, techt 'na iodhnais nach dóigh dhí,^i a Róimh^- ionnmhais is inmhe.~~

~~153. D'ionnmhus Airt airc na n-oHamh baoghlach fós go bhfuaramar,~~

~~mó as d^dhuing^^ i gciH a chur,*^"' nar fhiU oruinn 'na amhgar.~~

~~A.mh.g.a.r., &c.~~

~~157. Seacht^^ mbhadhna^" is sechtmhoghad slán, 's míle^' is sé céd go comhlán,^^ aois mhic Dé ré^^ n-oidhidh d'Art, soighein bha ré san ríoghacht.i°o~~

~~A.mh.g.a.r.b.i.s.i.gh., &c.~~

~~161. íosa Críost^"^ da chaomhna i rath, Aodh mac Briain, bráighe Ruarcach, aigniodh íial nár^02 aontoigh olc,~~

~~mo ríar m'aontoil is m'annsacht.~~

81 tegsin. 8 2 nialairt. «^ (jjo^jj. " j-ioghdha. ssmas díon di. ^^ gniomh »" dfás. «« huircn'aidh. ^» eigeas. ^" cheibh. "1 iodhnas nach doigh dhi. *- roimh. *'3 doghuincc. ^* amhghar. ^^ ' Seac/zí ' dá bháthadh agus ' ocht ' do sgríobhadh ós a chionn; 1677 man. al. ar an chliathán chlé. '"^ mbliaghna. »' mile. ^* comlán. '^ de re. 10" rioghacht. loi losa Criost. 1"- nar. Ní bhaineann an rann so leis an dán ó cheart. 2^8 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~XLII.~~

~~BEAG NÁR SÁRUIGHEADH SÍOL NÉILL~~

~~I. Beag nár sáruigheadh síol NéilU ; díobhsan"^ nach úair oilbhéim^ beag ; táinig* an uairsi ar chlár Cuinn a n-uaisle'' fa lán lethtruim.~~

~~5. Gan gháir fhleadh, gan chgirche ciúil,^ gan gháir shealg' ná téd^ dtaighiúir, gan laoidh^ fhúar^" rithlearg dha reic, gan luagh na n-ilcheard n-oirdhreic.^^~~

~~9. Ní clos caismearta catha sluagh Fionnmhacha ga seinm ag ; d'iomad ceas um chaoimhhos^- Bregh ní feas aoibhnios a n-aithreadh.~~

~~13. Beg dhíobh^-'^ nach deachaidh uile~~

~~i mbeirt bhróin^'* 's i n-eolchuire ;~~

~~da gcneasghuin^^ da luadh 1 nn cuid ; budh buan a n-easbhaidh d'Éirinn.^^~~

~~17. Fiú^' an tromlot tarraidh Éire^^ ;~~

~~is tearc feasta a firchéile ; re gach seal mur soin uile,~~

~~ca bhfoil^^ fear a furtaighe ?~~

~~MS. 24 P 3;í, lch. 199. Marbhnaih eíle e' seo ar bhás Airt Ui Néill. 1 nar ?,a.ruig\\e adh sioi Neili.~~

~~" ^ diobhsan, agus ' san leaih.úuas ar r.hareí ae táimh iasachta. 3 bfúair oiibéim. * tainig. ^ anuaisle (? an uaisle)-.~~

* (?) leg. bhfleadh gan cnóirche gciúil. ' (?) leg. sealg. ^^ * théd. * laoi. '" (?) leg. bhfuar. noirdheirc. i* i^ 12 caoimhhos. ^^ dhiobh. bróin. ccneasguin. "deirinJí. " Fiu. '* Eire. '^ ca bfuil. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 259

~~21. Ní maith fós an fáth fa bhfuil lethtrom^" láimhe'^^ ar fhuil Eoghuin, gan file nó triath go teann da bhíine fa íath"-- Éireann.~~

~~25. D'éis gach uilc dar éirigh^^ dhi~~

~~Éire bhocht i gcás^'* chráiti,~~

~~'sí'-^ da crádh gun uile fher-^ nár gan duine da dídean.^'~~

~~29. Gan mheisnigh i macoibh ríogh uile fa imshníomh-^ acht iad ; do dhíth aoinfhir do chrú Chuinn^^ Gaoidhil anú fa nemhshuim.~~

~~33. Dona sas dona'^° tharla,^^~~

~~gan mheisnigh 'na lucht leanamhna ; d'ua Bhriain^"^ ba búan na bearta, truagh 'na dhiaidh''^'^ na dilleachta.~~

~~37. Giorra saoghail cinidh Cuinn~~

~~tug Éire-^* fa lán lethtroim^^ ;~~

~~an bhfuil cabhair i ndáiF^ di~~

~~is aghaidh gach áir uirre ?~~

~~41. An deireadh uilc d'aicme NéilP" ? an tús nó an deireadh dhóibhséin ? fán niBanbha más^^ búan a mbroid,~~

~~is^^ truagh mur tharla a dtreabhloid_.~~

~~45. Síol Eoghain fa thuirrsi thruim~~

~~dh'éis an leomhain ó Liathdruim ; do len síad don cheo chumhadh,'*'^ ní beo íad ón urdhubhadh.~~

"0 letrom. -' laimhe. "^ arna atharrú ó ' aníath ' de láimh iasachta. 2' =3 eirigh. =* accas. " gj 26 fer. didean. =8 imshniomh. ^» CuinM. ^^ sic MS. {? Donas as dona). 31 mur tharla, agus báthadh av ' niur.' ^2 Briain. 33 truag na dhiaigh. 34 pire. 3.^ letroim. «fi andail. 39 ^» 3' Neill. ^» as {uireasbha siollaibh). ^g^ cumhadh. 26o DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~49. Do dubladh dioghbháil Gaoidheal, tré Art Óg*^ da chomhaoidhgaí/A, cridhe badh cathdhaingne um chion, bile flathraighne féinniodh.*"^~~

~~53. Is"*^ ciorrbhadh baU bás an fhir,^^ breo cédfadh chloinne Míhdh,'*^ teasgadh cumpuir a gcridhe,^^ easgur d'Ulltuibh dh'áiridhe.^'~~

~~57. Mac Seaáin,48 an fial'*^ fosuidh, nár^° thuill diomdha a dhúthchusaigh, searc na suadh an mín meardha,"'^ truagh ar dtír fán dtigherna.~~

~~61. Ní hé féin do hagradh"^ air do thaoibh éigeirt^^ nó uabhair ; tug [a] ré^'* ceinnbhile cáigh ; sé da dheirbhfhine as dioghbháil.''^~~

~~65. Do benadh dhínn^*^ druim ar druim huaisle dob fherr aguinn na ; budh^'^ tenn fesda^^ na fala, testa cenn ar gcosnamha.~~

~~69. lomad buidhne^^ um cheann cuinnmhe do chlechf" Art Óg rochuimhne, is caidreamh saoirfher^^ fa seach,~~

~~'s ag sgaoileadh aigneadh úaignech.~~

~~73. Eó Beannchuir na mbárc dtana,®- eó Feirsde is fhuinn Aontruma, éo Line sreabhuaine sean,~~

's bile gealchúaine^^ Gaoidheal.^*

~~i^ " og. «2 feinHÍodh. " As. " fir. núUdh. ** accroidhe. •" dhazVidhe. "" Seaain.~~

' ' ' ^" *^ fial os cionn ' faoiUdh arna bháthadh. nar. ^' merrdha. ^^ tá ' g ' i n-airde os cionn charet. ^^ eicceirt. '^* tug re {Siollabh ar easnamh). ^^ dioghbail. ^'^ dinw. ^' na budii, agus báthadh ar ' na.' ^* dob fherdhaa^iís sgrios ar ' dob.' Bhí an line roinihe ag cur isteach ar Ó Uiginn annso ; leg. ' festa.' ^" buighne. ^" clecht. ^' shaoirfher. *- tana. "^ ^» awíJís lochtach (?). geadheal. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 261

~~'j'j. A mholadh ní docair dhamh má^^ moltar duine ar domhan ; cá mac ríogh*^^ dob airde d'fhuil~~

~~do shíol Chairbre is Chobhthuigh ?~~

~~81. Ag sin i gcomhraidh go cruinn^' an t-aoínfhear dob fhearr foghluim d'fhuil Néill Naoighiallaigh mur soin, d'aoínriaghail 's^^ cléir an chrábhoidh.~~

~~85. Ní fhúair bás acht beatha bhuan,"^ an tArt Ó NéiU ní nemhthruagh, a chaoineadh le céilP" ní fhuil~~

~~do fhréimh Gaoidheal 's do ghalluibh.'i~~

~~Ní clú 89. bréige do cuireadh air"'^ :~~

ní raibh aguinn i nUlltaibh, samhuil ar nAirt tíar ná thoir, '^ an chairt as cian ar cumhoin.'''*

~~93. Nír ghein ó Chormac ná ó Chonn~~

~~fer dob fherr is cert comhthrom ;~~

~~lór a fhéile i n-úair fhedhma ó fúair tréidhe'^ tigberna.~~

~~Barr tuigsi 97. 'na cheann^^ do chuir ; léightheóir gan locht leabhruibh a ;~~

~~barr dhghidh i gcenn í Chuinn ;~~

~~ca findh ba ferr" foghluim ?~~

~~loi. lomdha i n-íath Uladh le seal námha^^ is cara dha chaoineadh ;~~

~~mná an uairsi ag caoineadh í Chuinn,'^® Gaoidheal dob uaisle^'' aguinn.~~

*5 mad. '^^ riog. '^' accomhraidh chruinw. •** i (?). *^ biian. "*ceill: fhreimh. '- galluibh.

~~'^lochtach an líne seo (? Ní brég chí do cuireadh air). '^ tsfar na tsoir. "* ccumhaidh. '^ treighe. '* ceann '» " do bferr. j^^jj^ha. "i i Chuinw. *" man. al. os cionn ' fherr ' dá bhathadh. ;~~

~~202 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~105. Och ní raibhe riamh 'na bhrugh [an] tuirrsi ar dhuine [ar] domhan,^^~~

~~bró^"^ chhar [is] rithlearg dha reic do mhían na n-ilcheard n-oirdhreic.^^~~

~~log. Is terc^"* aguinn codhnach cáigh~~

~~ó nach mair saorchlann Seaáin ; an dáimh feasda ní mór mes~~

~~ó thesda a n-ól 's a n-aoibhneas.~~

~~113. Mór an easbhaidh Art^^ Ó Néill^'^ fada bhus^" oireas eiséin^^ ; tre fhíorúa^^ Briain sgaoileadh sgol,~~

~~'s gach aoinfher fa chiaigh cumhadh.~~

~~117. Deigh-ghníomh AichiP" mhóir mic Péil ní raibh 'na ainbhfes airséin, an laoch ba cabhair catha~~

~~i n-aghaidh gach anfhlatha.~~

~~121. Measdar le cách, thrá,^^ gur thuig ar chan Uirgil^^ is Ovid, dlaoi rodhqilghe as díona^^ dhó,~~

~~'s comhoirle^* chríonna^^ Cható.~~

~~125. 'Na chroidhe i dtaisgidh astigh do bhí^^ teagusg Tuil Sicir,^" rúin díamhra agus^^ ceart calma, reacht riaghla agus^^ ro-anjma.^^~~

~~129. Do bhí ag tabhairt a thoradh^^° briathra fádh is feallsamhan, a_^éith^*'i 'na_thuinn tuigsi asteagh mur thuinn uisge tre íseal.^°-~~

^i ' tuirrsi ar duine domhan, agus duine ' leatlistuas av charet. *2 bro. *3 nordheirc. ^* A as terc. ^^ Airt. 88 Neill. 8T bhús. ** eisséin. ^» fiorúa. '" Aichíl. ^^ thra. *•'- VirgiU. ^^ diona. "* scomhoirl.

'^ * chríon«a : 'a' ar ceangal fé chois deiridh an chéad n,' i láiinh iasachta. ^" ^8 bhi. tuilsicir. '"* is. »" ro anma. 1"" 1"^ i"^ thoraidh : feallsamhain. asgeith ; !eg áo sgéith (?). igeal. .

~~DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 263~~

~~133. Gan cheisd 'na chuimhe do chuir~~

~~inntlecht luil 's Aris-totuil^"^ teagusg ríogh^"'* 'na thuile ag teacht, nó gur líon uile a inntlecht.~~

~~137. Mur^°^ gach gníomh dar háirmheadh air nírbh fhearr inntleacht Bhriain Bhallaigh ; mac Áine is neamhnár anois,^"^~~

~~nír sgáile i seandhán seanchois.^""~~

~~141. Tré oidhidh Airt [Óig]i«« í Néill do dhorchaidh dreach an aiéir ; tig d'fhearthain tiar agus toir^°^~~

~~gan mian treabhaidh^i" i dtulchoibh.~~

~~Barr cnúais ní fhuil ar fheadhoibh^^^ 145. ; fírtherc^^^ iasg ar inbheroibh ; ní faicer mes na gcrann gcuir,~~

~~nó teas i n-am an earruigh.~~

~~149. Ní léir meas a crannaibh cuir^^-'^~~

~~i tre bhás Airt Óig^^^ nUlltuibh ; barr dubhaidh san ghréin gan ghoil~~

~~tre chumhaidh í Néill nároigh.~~

~~153. Na trí^^^ tonna san taoibh thúaidh~~

~~guilid fa Art^i^ i n-eunúair, ní maoidheamh^^' maoith budh troma, ag caoineadh laoich Liathdroma.~~

~~157. Bás iarsma Bríain Bhallaigh meathaidh mes ar úrchrannuibh^^^ ; bheith folamh^^^ ní ceilte ar chrodh,^-^~~

~~'s^-^ teirce i dtoradh na talmhan.^-- B.e.g., 8cc.~~

^"^ agus Aristotuil. '•" riogh. ^"^ Seoladh an rainn seo ar chliathán an leathanaigh san MS. 1"® ni neamhnár anos (8 siollabha). 1*' a sean-ndán no a seanchos. i"*' siollahh d'uireashhaidh. ^^" "^ tsiar is tsoir. amus lochtach (? treabhthaigh) m abfeadhoibh. "^ gj-therc. ^^^ arna atharrú ó ' na ccranw ccuir.' ^^* oig. ^** tri. i^* ^i** Airt. i^' mhaoidheamh (? nir nih.). urcrannuibh. i^' folamh, ós cionn na llne ar charet. ^-" crodh. ^^^ is. 1*2 comhdhúnadh lochtach. 204 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~i6i. Ocht^^^ áég trí fichid go fíor miie sé chéd a choimhh'on, [sin] aois Meic Muire ar n-ég Airt^^'* ; ní brég don duine adubhairt. B.e.g.n.á.r.s.á.r.u.i.gh.e.a.dh., &c.~~

~~'23 ' ' '-'' A hocht : seacht badlt chóir hheiih ann. nég dArt. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 265~~

~~XLIII~~

~~SGÉUL NUA NACH CABHAIR D'AR GCRÁDH~~

~~I. Sgeul nua nach cabhair d'ar gcrádh^ do ghlúais tre ghlanfhuil na Niall, sgél annamh as domblas dúnn,^ dalladh súl gcorrghlas na gcliar.~~

~~5 Dearbhthar, le sgaoileadh an sgeóil, deghmhac do saoileadh go sáimh dubh tar an mbán lais^ nach léir, fa crádh d'íbh Néill^ re hais n-áigh.~~

~~9. Lámh ar nár cheisd an cheisd chrúaidh, beg ler bhádh-'' a bheith gan tsúil ; brat ar amharc^ Airt í Néill,'^ céim d'ar n-airc radharc ar rúin.^~~

~~13. SúiP an rígheóin ó threibh Té~~

~~tig da sírcheó^'^ súd ar gcnaoí ; ní do bhlogh^^ an croidhe im^^ chh'~~

~~a gloine is í ar ndol fa dhlaoí.~~

~~17. Nír ghnáth d'ulc 'na silleadh súd~~

~~an rusg do mhilleadhi^ re a méd ; níri^ thuill a radharc d'Art Óg, gart as ród d'amharc nír^'* fhéd.~~

MS. 24 P 33, lch. 201. Dán a cheap file éigin don doille a thdinig ar radharc Airt Uí Néill 'na sheanaois. Béim súl fé ndeara c. Dob iongnadh dá dtagadh sé slán agus a liacht duine do fhéach air le holc. 1 ccrád. - duinw. ^ 1^;^. * díb NeiU. " ^ 5 bháidri. « amhar. i Neill. radarc ar ruin. " Suil i«sirche6. ^i ni do bhladh. 12 „„1. ^^ miWeadh. i^ nir. 266 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~21. Tig tré olc ar amharc^^ air an rosg glasghlan arna ghoin,^^ an bhas úr dob fhéile um fhleidh, do neimh^' an bhéime súl soin.~~

~~25. Súil mhillte, ar ar dhleightheach^^ d_laoi, más ar dheighfher Hngther lé, cruth sHomghlan gan chlaon 'na chh, dá dtí saor dob iongnadh é.~~

~~29. Fear a thuigsi i slighthibh súadh misde na sruithe nach slán,~~

~~fa breitheamh toghtha i gcúis,^^ gnúis fhial ar nar dhorcha dán.~~

~~33. Mur do folchadh^'o sHghe a suilt cridhe na sgolmhac do sgaiH, cneasghoin na ndaoine a dhá^^ dheirc, laoidhe arceilt tré easbhaidh Airt.~~

~~37. longnadh soineann acht síon fhúar~~

~~do thoighecht i dtíor^^ tré a chrádh,~~

~~'s dá mbeith gomadh cnuaisterc^^ craobh~~

~~ón caol go tuaisgert i átám.^^~~

~~41. Ní hiongnadh gan toirthe i dtrácht,^^~~

~~'s gan tiormmagh-'' 'na conair chécht,^' tar bharr jguir nár sgaoil an drúcht,^^ gur bhrúcht^^ muirsgachtaoibh^'''snárthécht.^^~~

~~45. Nírbh iongnadh'^2 cairrge ag caoi a shúl,~~

~~is an ghaoth go ngairge i nglór ;^^ cúis iongnaidh, tre ua na mBrían,^^ niamh nua ar a bhiodhbhaidh^^ da bhrón.~~

15 amhairc. ^^ ghlas ghlan ar na ghuin. ^" neim. ^* dhUghtheach. 1* accúis ; siollabh ar easnamh (? fa hreitheamh toghtha i gcúis cliar). ^" folcadh. -1 dha. -- attír. -^ cnuais terc. -* -^ attam (? a dtámh). attracht -'' tiorm mhagh. -' checAí. -* nar sgaoil an druc/?/. -" bhrucA^ ^''taobh. ^i thecht. ^^ Nir bhiongnadli. ^^ VígairgQ nglór. '* ua mbrían. ^^ ar bhiodhb/ífl/f//!. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 267

~~49. Cia an biodhbha^^ darbh aithnidh^' é, dar thaistil tiormmagh^^ Da Thí''^ nó an chara^'' darab searc saoi, nach caoi a dherc abhal ambí P^^~~

~~53. Mur tá an tArtsa i n-easbhaidh súl an tansa is*^ teasgadh d'ar sén, iarsma ar saoirfhear, dóigh^-^ ar ndruadh, fa tuar bróin sgaoileadh na sgél.~~

~~S.g.é.l.n.u.a, &c.~~

~~^^ bhiodhb/írt. ^' dar bhaithnigh. ^^ taistil tiorm mhagh. " 39 dhathí. 40 cara. " sic MS. *2as. "^doigh. 268 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~XLIV y C AN BEÓ DH'ÉINNEOCH DON FHUIL RÍOGH~~

~~I. An beó dh'éinneoch don fhuil ríogh~~

~~dh'éis ar bhean d'ulc is d'fhairbríogh don chreachthóir go gcuing n-irsi~~

~~seachnóin an fhuinn Fheidhhmsi ?~~

~~5. Don fhuil ríogh bhós 'na beathoidh an bhfuil, dh'éis gach inneachoidh,~~

~~suas, don ghasraidh i bhfód^ Fáil,~~

~~óg ná^ arsaidh ar admháil ?~~

~~9. Nó,^ an bhfuighthí fós* le a ríomh glóir^ dhaonna d'fhuil na n-airdríogh tar éis áir na bhfial bhfosoidh*^~~

~~amháin fán fhiadh Eamhnasoin ?~~

~~13. Don fhuil ríogh ar ré soillsi dh'éis tuitim ga tabhaighsi an smúaintir duine don druing~~

~~do shuidhe ós" cnuaistreibh Chriomhthuinn ?~~

~~17. An bhfríoth ag fáidh nó ag íisidh^ mur iongnadh ga innisin~~

~~neach dhíobh do thoidheacht^ i dteann,~~

~~roishhocht na ríogh do ráidhseam ?~~

MS. 24 P 33, lch. 202. An hhfiiil heó anois de shliocht Eoghain mhic Néill, tar éis an áir do rinneadh ortha, éinne a raghadh i gcabhair d'Éirinn ? An bhfuil trácht ag file nó ag fáidh ar dhuine aca ? Nó an dóigh go dtiocfaidh fós duine ? Do chuir Dia duine chuca anois. Cormac Néill, mac Airt, a fhóirfidh Éire ar nós an tSeanchormaic. * abhfád. ~ na. ' * No no ; ni fuláir gan an hdthadh d'áireanih. bhós. " 5 glór (? glór daonna). •> bhfosoigh. os. *fisig. ' thoigheac/ií. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 269

~~21. " An drong chéadna ar gcnú chroidhe an gcuala, a fhir m'ionmhuine, neach d'íbh Néill,^° eachd dob usa,~~

~~do theachd i gcéim^^ chádhusa ?~~

~~25. Neach don druingsi adeirim ribh~~

~~an bhfuair tú i laoi nó i htir,~~

~~'s cách i gcróihdhibh^- 'na gheall, ré mbráth d'fhóiridhin Éireann ?~~

~~29. Nochtoidh dhamhsa ar Dhia a dhuine, id mhéin má tá^^ trócuire, fuighleach áir um Hos Lughaidh íar sgrios cháigh an gcualabhuir ?~~

~~33. Nó an saoíle a theacht nó a thoidheacht^^ laoch mhúchfus ar moghsoineacht ? a fhir chumtha reacoidh rinn, deacoir ar n-urchra^^ d'aichill.~~

~~i ndiaidh^'' dubhaidh 37. Dealroidh grian ;~~

~~tig saoírsi i ndiaidh^^ docamhuil ; sgaoil uaibh ar aba th'einigh,~~

~~úainni'' ga. fada fóireidhin?i^~~

~~41. Laoch d'íbh NéiU do theacht i dteann,i^~~

~~V gnáth turadh i ndeoidh díleann,-" nocht fa rún aimsir t'fhissi, íaillsigh dhúnn-i ^ dhuinesi."~~

~~comhráidh 45. SiUtear orm^"^ lem fhear ; labhraidh go féigh-=^ foculnáir dar hom go fíorfhraochdha"-^ a bhfrioch riom gur mhíolaochdha ar meisnioch.~~

^i 1« dibh Neill. acceim. 12 ^' ma ta. accroilidhibh : dfoiridhin. is norchra. i" andiaigh. inhoigheac/ií : modhsoineacht. 17 uaín. " íoireidhin. " díbh Neill. 2» andeoigh dileanw. '/ dhúinw. "^ 22 orum, agus ' u ' leathstuas ar charet. feigh. 21 fiorfhráochdha : mhiolaochdha. 270 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~" 49. An saoíltí, d'aibhle an uabhair, nár fhéch Críost don chathshlúaghfhuil, dream shlúaghabaidh chaithmhe cruidh,^^~~

~~d'aithle a n-uaradair^°''' d'urbhuidh ?~~

~~53. Do bhen tusa, truagh do dhíol, shúil d'fhiortuibh an airdríogh do ; tré fhad d'íbh Cuinn-^ gan chabhair lag an chuing do chlechtabhoir.~~

~~57. Do ní Dia gach dáil 'na ham, do ní beó marbh-" nach marann do fhéch ar threibh NéilP^ náraidh, beir ar céill, a chompánaigh.~~

~~61. Do chuir chuca go nua anoss eunluibh íce as fherr fhoghnos,-^ le ar chuir sé leighes a lot, gibé cheiles 'na Chormac.~~

~~65. Nach bhfaicthí—slán gach samhail— Cormac mac Airt ánradhaigh/"' gnúis chathurlamh^i go gclú ngill,~~

~~anú ag athfhoghnamh d'Éirinn ?~~

~~69. Gein bhisigh go mbúaidh gcomhruic leanfus lorg an Chédchormuic, cneas gnéishhm^- gheubhos re a guth, bheurus Eirinn a héagruth.~~

~~73. Béuruidh^-^ anum san fhuil ríogh, ní ba cás n-uair'^^ d'fhairbríogh a ; ar mórthuir^'^ re maidhm deacra órfuidh ainm na húaisleachta.~~

~~77. Béuraidh^^ arís 'na riocht féin beusa sena síol Saoirnéill, dóigh asluigh cléire 's^^ cille,~~

~~'s lasfuidh féile is fírinne.~~

~~-^gach cruidh, agus báthadh ar ' gach.' -^' bhfuaradar -"dibh ccuinw.~~

~~-' ' -"* mairbh ; tacur déadhnach fán line an i.' Xeill ; ar ceill. -^ fhoghnois. 3" anraghaigh. ^^ rdit\).ur\3.m\í (Uaitn lochtach). ^^ *-ghneishhm. Bhéuruidh. ^'' a bfuaír.~~

~~^' ^e ' ar mhorthuir. j^^ agiis háthadh fc i.' DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 271~~

~~81. Meudóbhaidlr'^" sén is sonus fuaigeóraidh an faltanus biaidh gnapi tré bheithir Bhanna ar caoi fheithimh eatorra.-'^^~~

~~S5. Tuatha is eagluis is oirecht deileóbhuidh re a ndeóroidhecht ;^^ cosg daoirsi do dháimh deóradh ; a saoirsi cáigh cúiteóbhar.'*"~~

~~8q. Beurthur^i bhós le ar mbrághuid ghill, ua breathghlan Briain mic Feidhlim, maith 'na tráth cabhoir 'na gcion, cách a samhoil nach saoiltior.~~

~~93. Maighre léidmheach Locha Laoigh, troigh re teann/- ucht re hanaoibh,^^ éigne ó bhuinshreibh*-* Bóinne Breagh, tuillmhidh glóire na nGaoídheal.~~

~~97. Cormac Ó Néill, nert gan fhíoch, cladh tórann re teann^' gcoigcríoch, fer deighbheart sgach gníomh^*^ le a ngeabh,^" díol ar eighreacht^^ a aithreadh.~~

~~loi. Ar shén 'sgach dáil mur dherbhus, maith tuilles a thighernus, ar chosg duaidh'*^ is doirbhniort cen, ar bhuaidh oirbhiort is airrdhean."'^''~~

~~A.n.b.e.ó, &c.~~

3' Meudobhuidh. ^' eattorra. ^9 ndeoroighecht. '" caigh cuiteobhar. 'i Bheurtur. *^ re ttcann. * re nanaoibh. "^* eigne o bhuinsreibh. " ttéan«. "= gniomh- ^'leangabh. " oighreac/í/. « duaigh. -" aitTghcn. 272 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~XLV~~

~~DÍOL TOILE CAOINMHEAS CORMAIC w Peadair^ Ó Maolchonaire, mac Fir Feasa, cc.~~

~~I. Díol toile caoinmheas Cormaic, laoch oirbhertach ághordhruic,-~~

~~croidhe fial is flaith ro clos, maith a dhiall_ris an dúthchas.~~

~~5. A dhúthchas maith as molta, seasaidh sé go leóghonta, san úairsi an cúlchas gan choir^ dúthchas na húaisle leanaidh.^~~

~~9. Planda compair Néill^ neartmhair, inneóin an iuil inntleachtaigh,~~

~~a ghuaisbhearta^ i ngleó as lonn,' breó na húaisleachta d'altrom.~~

~~13. Connmhaidh^ seision súas mar so, mac Airt Óig, ar gcrann cumhro, an sgaith as béilbhinn 'sgach ball, a mhaith d'Éirinn 'sgach anam.^~~

~~17. lonann bhíd gach tan 'na thigh laoich Connacht^" áirsi^h OiHgh, sgach formshlat gan saobh^^ mur so,~~

~~'s is^- gaoth Cormac da gcaomhno.~~

MS. 24 P 33, lch. 225. Lámh iasachta annso ; b'fhéidiv gurah é lámh an fhile féin é. Dán c seo ag moladh Chormaic Uí Néill. Airmhíothar a gheiniolach siav go dtí Niall Naoighiallach. Tá an mhéidreacht lochtach thall 's abhfus. 1 Peadir. ^ ághordruic. ^ coir. * Uaim lochtach (? ó Eamhuin). ^ Neill. ' '' a gluaisberta agiis háthadh fá ' l ' * (? ba lonn) siollabh d' uireasbhaidh leg. congbhaitih. '• An>;am. i" ChonwacAí. ^' Saob. '^.sas. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 273

~~21. Sásaighthior^-^ gach aon aca da mhaith, mór na míadhmholta, gan tlás^^ ros-tihdh an ghég, sás a chinidh do choimhéd.~~

~~25. Deaghmhac Airt, uasal an drag, crann dídin daoineadh fannlag, grádh cHar as caomhfuile^-' Cuinn, [an] caomhchroidhe fíal fulaing.~~

~~29. Bradán Banna do bhunadh, eó Éirionn do chothughadh,~~

~~sínidh a theasda^^ 's a thoil míhdh measda 'sna modhoibh.~~

~~33. Maith a cheart ar^^ cheart a shean, mur as ceart ceart na sinnsear ; gach am gan chríne gan chol, sann^^ a thíre do tháthadh.~~

~~37. Cuiríiod cumaoín chaomh gan tral ar iarmhúa^^ Bríain, beach bríoghmhar, cur neamhchas toirbheirt 'sgach teagh don tsenchas oirdheirc airsean.^"~~

~~41. Cuimeobh i ndán nach^^ dorcha seanchas íisigh foghlomtha^^ do sgaithfhios na slúagh fa seach mhairfios go búan ar biseach.~~

~~45. Ó Chormac as caomh míanach go Niall nósmhur NaoighíaUach, a ráidhiobh as réil-^ an rún, do ghén-^ áiriomh a fhíorghhín.-^~~

^'^ 13 Sasaighthior. '^tlas. cáomhiuile (aniiis oghaim ?). ifiteasda. i' air. i»Sonn(?). '" iarbhúa' ^i -^ -" ocrdhuzVc airsion. nac. (? fi.sidh bhfoghiomtha). -3 -* láidhiomh as réil ; ghén, amus lochtach. ghen. -' fhíorglún. 274 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~49. Mairíidh 'na dhíaidh-'^ gan dolaidh^' ghlún geiniolaigh seanchas a ; re a fhéghoin budh búan a bhladh~~

~~i mbéloibh súadh is seanchadh.~~

~~53. Do bhér tosach díoghrais dó~~

~~Cormac dil dragun Fearsta ; in gach raon suason^^ mur sin craobh as uasal an t-áisidh.~~

~~57. Cormac mhac Airt Óig gan oil mhic Seaáin mhic Bríain bhronntoigh, a luadh do leathadh"-^ 'sgach leath, ceathrar dar dhúal an t-eineach.^°~~

~~61. Mhic Féihm Bacaigh go mbladh mheic Néill mheic Cuinn an caomhchur ;''^^ dá^^ bhleidhioch do sgaith na sgol, dá^"^ fhlaith d'eineach is d'eangnomh.~~

~~65. Mic Aodha Buidhe ordhuirc fhéil,^-^ meic Briain Bhallaigh go mbúaidhmhéin, ba^* triúin nár chrarinda fa chrodh, dá phlanda iúil na n-uasol.~~

~~69. Mic Muirchertaigh nár chlaon^'^ cíah, mheic Énrí nár ob airmghhadh,^'' dhá h'gghil ba suim go seadh, dhá chuim dídin na ndaoineadh.~~

~~73. Mic Bríain mheic Aodha na n-each, mheic Domhnaih óig, laoch léidmheach,^' mheic Aodha Méith do bhiathadh brain,^^ chathchur-^^ nár thréith ar thóraibh.~~

2''' 2" dhíaigh. dolaidh : geiniolaigh, lochtach. -" -" ráon suasoin. leathadh : ceathrar, lochtach. ^" Uaim ar easnamh. ^^ cáomhchur. '^ da. ' ^^ líne ochtshiollbhach. ^* ' ba," aniias ar ^^ nar cláon. ^^ airmghhaidh. ^" leidmheach ^^ ^" siollabh sa bhreis. bhiathadh : cHathchur, lochtach. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 275

~~']']. Mic Aodha áirmhim^" 'na measg an Macámh tréidheach tóinleasg, crann taraidh/^ cridhe*'- gan chailg, cabhair a fhine ar iommairg.~~

~~81. Mic Muirchertaigh Moighe Line/=^ mic Taidhg na n-each n-oirdnidhe,^"* mheic Conchabhair caomh^^ an ghein, tromchabhair gach aoin 'na aimsir.^^~~

~~85. Mic Flaithbheartaigh fa caomh cruth, mheic Domhnaill na ndamh'*' ndíomsuch, an chlann nár dhúaithnidh^^ do dhul, dá chrann súaithnidh na seanchadh.~~

~~89. Mic Aodha Athlamhan an t-óg,*^ mheic Flaithbheartaigh na bhfiorród, 'sgach gleóghal suasan^o go séigh, dá leómhan uasal iaidséin.~~

~~93. Mic Muirchertaigh mhóir'^^ donó, mheic Domhnaill dar dhual Macha, a chalggoin as léir do leath,'^- séigh do ardoigh an t-eineach.~~

~~97. Mic Muircheartaigh, nár chlaon ceall, na gcochall gcrúadhchaol gcroiceann, 'na am nír dhoimheallta a dhréim an crann soineanta soiléir.~~

~~loi. Mic Néill Ghlúnduibh^^ rí mar rail, mheic Aodha Finnléith feasoigh, an triún fa tréine 'sgach glonn do stiúr Éire gáift adom.~~

^''airmhim. 'i toraidh. *- croidhe. *' ^^ ochtshiollabhach. nóirdnighe. ^^ sic MS. (? caoin). *" siollabh sa bhreis. •'^ ndamh. *^ nar d. ^" " Ochtshiollbhach (? Mic Aoidh). Suasoin. ^i leg. Mic Murchaidh Midhe dano ; tá an dearmad céadna san Lcabhar Eoghanach, agns is dócha gurab ann a fuair an file an liosta. ^2 do neach leath, agus báthadh fé ' neach.' ^' ghlundubh. 276 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~105. Mic Néill Chaille gan choir,^* mheic Aodha'-^ Oirdnidhe iodhoin,~~

~~meic Néill Fhrasaigh,^" rí na reabh do leasoigh H na ndaoineadh.~~

~~log. Mic Fearghail, mheic Maoile Dúin, mheic Maoíle Fithrigh'''' foltúir. na meic fa tréine gan tlus,~~

~~meic i bhféile ba follus.~~

~~113. Meic Aodha^^ Uairiodhnaigh fhearbaigh, mheic Domhnaih fhéil Ilchealgaigh, mheic Moircheartaigh^^ ba séigh seang ag féin oirbheartoigh Éireann.~~

~~117. Meic Muireadhaigh na sleagh sean, mheic Eoghuin ceann na gcineadh, an clotMhoithne fa maith méin, sgaith chothaighthe gach ceinéil,~~

~~121. Meic Néill Naoighiallaigh fheasaigh,"" rí Éirionn gan uireasbhaidh ; a shamhuil ní léir gur luigh, séigh ba cabhair do chh'aroibh.~~

~~125. Niall Naoighiallach nár char croidh*^^ ceann bhur gcinidh, a chodhnaigh, órcholl^^ 'sgach ardbhladh fa teann,~~

~~lóchrann Alban is Éireann.~~

~~129. Ó Níall suasoin, seól gan chol, uras leanmhain na leóghan in gach ród raghl^*'^ gan rinn~~

go hAdhamh an t-óg foirtill.*^-*

^s ^*siollabh d'uireasbhaidh. (p Aoidh). "" ^' fhrasaigh : leasoigh, lochiach .Tamus. Maoíl Fhithrigh. ^* 59 Sic MS. ; leg. Aoidh. muircheartaigh. *" fheasaigh : uireasbhuigh [loMach ón ogham). "' nar char cradh. «2 órchall. "^ ^* róghlan : hAdhamh [lochtach d'amus). lochtach d'iiaim. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 277

~~133. Ag sin bhur seanchas gan saobh, a mheic Airt, a iúl macaomh, a rathuir go ngh'adh^^ gan ghomh, ó'r nathair go Níah neartmhar.~~

~~137. Séd suirghe dar seanchas ghhc^^ do dhealbh mé, molta an chroinic,~~

~~do mhuin ghráidh**'^ dod ghrúaidh 'sgach alt,*'-^ 's a bhuaidh gan cháigh do Chormac.~~

~~141. Gabhaim oram mur iúl ghlan senchus bhur sean do dhearbhadh, dar searcbhrath séd^^ mo sheisi san séd shearcach shuirgheisi.'"~~

~~145. Cormac Ó Néill, rádh roHa, míleadh leasa Líathdroma, frémh neamhchas an chrú ór chin a sheanchas, 'ga dú, is'^ deimhin.~~

~~149. Cú fíadhuigh as foirbhthe bladh, leomhan oirbheartach iodhan, do gach tréd as seasda so,~~

~~gég as measda 's as mórdho.'^-~~

~~153. Síol gCárthaigh,'^ síol gCéin, síol gCuirc. síol gCearbhaill san óg orrdhuirc,'^^ 's go mór gcrú n-uasal'^ n-oile dan dú dúasa dréachtsgoile.~~

~~157. Díol a ghrádhuighthe a mhéin mhaith, Cormac daoineach an deaghraith, gég fhíal is flaithfhear an áigh'^^ ler mían caithiomh a chonáigh.~~

*^ «« ^s go glíadh. glic. "'gráidh. a,it : Chormac (/of/i/fíf/i)- ^" sed. '" shuirgeisi. 'i as. '^ mordho. '^ Siol cCártha. '* o>-»-duirc. '^ '" nuasal : dúasa [lochtach d'amns). lochtach d'uaim. 278- DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~lói. Comhrair coimhéda clú a shean, croidhe nach cumhang aigneadh, drithle re losgadh leicne, mosgladh crithre coigeilte.~~

~~165. Go mba saoghlach síor go bráth~~

~~Cormac i gcéill 's i gconách, an t-earr as buaine'' go mbríogh, ceann a chúaine do roidhíol.~~

~~D.í.o.l.t.o.i.l.e, &c.~~

~~'' buainwtí, agas ' a ' leathstuas ar charet. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 279~~

~~XLVI~~

~~TUGAS TUILE TROMGHRÁIDH DHUIT~~

~~I. Tugas tuile tromghráidh dhuit a mheic Airt Óig a Chormuic, mór mo mhíchúis^ óm chridhe, dod ríghnúis ógh- ainghdhe.~~

~~5. Mo ghrádh dhuitsi aomhaim uaim go crích^ an bheatha bhiothbhúain, ní doihgh an chairt do chluine.^ a oighir Airt is^ Úgaine.~~

~~9. Atá agad re hathaidh, a Chormuic uí Chuinn Cheudchathaigh,"^ mo ghrádh mo mhian mo mheanma,^ a bhláth fial na fíneamhna.~~

~~13. Mar do honus lán d'annsa, do bhí amhras agamsa an bile súairc do shoich ann gur d'fhine Thúaith^ Dé Danand.~~

~~17. Tárfas^ damh, a chraobh chara, gur tú Lúghaidh Lámhfhada táinig re brégaibh binne ó bháintighi° thrédaigh Thairngire.~~

MS. 24 P 33, lch. 239. Dán é seo a chuir Tadhg O Rodaighe ag triall ar Chormac Ó Néill. Tá ainm an ughdair leis. Isé sgríbhinn an fhile féin atá ann, mar, an dá leathanach san 239-40 ba dhuilleóg fa leith ar dtúis iad, agus do feistigheadh annso insan leabhar iad nuair a bhítheas dá cheangal san. Nil an duanaireacht go cruinn ann. Is follus go raibh ag dul don ealadhntacht ha ghnáth ag na filidhibh. Nil tuairisg ar an mbliain nuv ceapadh é. ^ - ^ michuis : righnúis. mor : óg. crich. * siollabh san bhreis (? chairt chluine). * (? 's). ® ochtshiollbhach. ' mo mian mo m.

~~^ sic MS. (? Thuath). Maithiin don choigeart feasda. ' Tárfás. ^" baíntigh. —~~

~~280 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~21. Tárfas^ damhsa uair oile gur tú Sanbh an síodhoidhe, nó Fionnbharr na dtreabh dtais, nó Síodhmall na sleagh solais.~~

~~25. Ar^^ an treas fecht do smuaín sinn, a dheaghfhlaith^- uasail inghill, ar^^ Aonghus dhéudhla dhána go gcaomhlus breugtha bandála.~~

~~29. Do thornn fós mh'aigneadh^^ athaidh ar Adhbhartach mhac loldhathain, gurbé do bhrég uaim mh'annsa sé tré chlúain do chonchlannsa.~~

33. Más deimhin nach díobh thusa na Tuatha Dé adubhrusa— do dháil síad a ndíchealtair^'* dhuit, a Fhíreachtair chláir Chormuic. v 37. Sgoith dána, diamhair cleasa, briocht seirce, iúl áineasa, do mhúin siadsoin dot dhreich dhil, a mheic fhialbhu[ig]i^ úir Airt Aoinfhir.

~~41. A oighre dihos Néill náraigh, a ghein oirdheirc ioldhánaio'h, géill Banbha ó dhhgheadh dhuit, [a] uí Néill chalma, a Chormuic.~~

~~45. A ua Seain, a shéig sealga, a leomhuin rátha^^ Ríghchearmna,i' a thairbh tána, a threathan^^ tuile, a chailg námha neartmhuire.~~

~~«Tárfás. iiAir. '^ dheighfhlaith. '^ ^* mhaighneadh. ndichealtair : fhíreactair.~~

** MS. ' fhialbhi[ ]' ar chliathdn an Igh. ; a dheireadh do ghearradh le linn ceangail an leabhair ; siollabh san bhreis. ^* ^' ^^ ráta. righch ; siollabh san bhreis. threatan. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 281

~~49. A onchoin Chlanna Aodha^^ Buidhe, is dual a n-ionghuire duitse^" ; tréd Banbha fód dhíon ag dol, a ghríobh chalma'-^ gan chogal.~~

~~53. A iarúa Briain ó bhrúagh Banna,~~

~~leat is suirghioch saorchlanna ; mionn'-"^ na naoimhchlíar dha rádh ribh~~

~~aoinmhían'-^ na bhfádh 's na bhfihdh.~~

~~57. Cuirim, a leannáin leasa Luirc, mo bheannacht chugaibh, a Chormuic,~~

~~is gabh a lé'^^ i n-uair airce ; uaim mé ar char comairce.~~

~~T.u.g.a.s., -|C.~~

~~—Tadhg Ó Rodaighe.~~

~~19 ^o -i leg. Chlann Aoidh (?). dhuitse. calma. 2- mion. ^^ aoinmian.~~

~~: .i. an tuilleadh. lé ga[ ; do gearradh '*alé ; gluais ar an chliathán ] ;~~

~~282 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~XLVII~~

~~RÍG HÉREND A HAILIUCH~~

~~[Tá an dán so le fagháil i sé láimhsgríbhinn ar~~

~~m'eólassa (i) RawHnson (R) f. 88r (Facs. ; 502 lch. ló^a) ; Leabhar Baile an Mhóta (B) (facs) lch. (2) 79^ ; (3) R.I.A.~~

~~lch. (D) ; lch. lch. 23 D 17, 48 24 P 33, 99 (P) ; 23 G 12,~~

184 (Gi-) ; 23 G 6, lch. 81 (G2). Ní féidir téx amháin do dhéanamh díobh san uile, toisg a mhéid do mhalartuigh an Htriú leis an aimsir. Táid Rawhnson Baile agus an Mhóta seannda san Htriú ; D cuibhdheasach seannda, agus an chuid eile nua. Dá réir sin do cheapas gurbh fhearr dham dhá théx do shocrú, seancheann (A), agus ceann nua (B).]

~~CÉTRÍ ROGAB HERIND UILL~~

~~Flann Fina cc.~~

~~I. Cétrí rogab HÉrind uiH do shíP Eogain a hEchdruim in nathir- thuilchepthach^ thair Muirchertach mac Muiredaig.~~

~~5. DomnaU ina diaid nir^ doim, Forgus^ indegaid^ DomnaiH, Baetán' iar Forgus-^ na fál, ocus^ Eochuid iar mBaetán.~~

~~MSS. R agns B ; R is hun dó. Isé is sine agus is fearr. Teidiol~~

~~' ' R : 'Rémináa Rígraide inso sís ocus ríg hErend a hAiliuch prius~~

' B : do clandaibh Eogain meic Néill awdso, Flanjz Fíwa cc' Ainm ughdair ag B amháin. ' sil, MSS. 2 iwathir R, m nathair B. ^ thuilcheppacA R, tuilcepthach B. * ní, B. ^ Fergus R. " ' * ÍHnegaid R ; andeadaid B. baedan B. -], MSS. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 283

~~9. Colmán iar nEochaid na n-ág, Aed Uaridnach^ iar Colmán, % Suibni iar nAed ro-dedlad de,^" ocus Fergal iar Suibne.~~

~~13. Aed Allan aithle^^ Fergail hisé rogab for Temraich ; Niall frossach iar^^ nAed na ngiall, Aed Oirdnidhii-^ iar nArdniall.~~

~~17. Niall Caillei'^ iar nAed hille,!^ Aed FindHath iar Niall Caille,i^ Niall Glúndub iar nAed fhind fhial,i' ocus Domnall iar nDegniall.^^~~

~~21. Atiat so sluÍMnim^^ do neoch flaithi hÉrend a hAileoch^" da fer déc is cethrar^^ cain ropo chlethchur"^"^ co cétaib C.'^^~~

25. Aided^^ Muirchertaig na mod guin is bádud is loscod ;-^ éc atbathatar hifus^'*

~~a meicc Domnall is Forgus.^'^~~

~~29. Baetán-^ mac Muirchertaig-^ maill ocus Eochuid mac Domnaill~~

~~do • rochratar^*^ i Temraich la Crónán^i mac Tigernaich.~~

~~" urtzridhnach, B 1" naed dedlaidh dhe, B. 13 oirwnidi R ; ordwite B. 1« Ivaille R.~~

!•* ndegnial R ; ndeigniall B. 2" hoiliuch B. -1 leathan tri ÚT deg is coigiur B ; achí tá an vuimhir cheart san spás idir an rann so agus an rann roimhe. Is follus go bhfuil dhd chiiid san dán so ; an chéadchuid ag direamh righthe Éireann a hOileach ; agus an dara cuid dá innsint cionnus a fuaradar bás. ^^ robo clechthor, agus ' ch ' leathstuas ar charet, B. ^^ R amháin. 2« Oidid B. " bad/iud^ is loscudA B. -8 eg adbatAatair ibos B. -' fergus R. ^* Baedan B. -" muiredaich R. ^" dorocratar R, B. ^^ cronan, MSS. ;

~~284 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE~~

~~33. DoTOchair Colmán Rímid la Locán didna dinnim ;^- éc^-^ atbath 'na thich^^ trelmach mo chara Aed Uaridnach.^^~~

~~37. Suibni mac Fiachna^'^ fuair gail-^^ rommarb Congal'^^ mac Scandail do-fuit^^ Fergal flaith Daire~~

~~i cath erlam Almaine.~~

~~41. MarbthaíV^o Aed Allan na nhed^i~~

~~i cath mall*"'^ maigi Seired ; marb^^ Niall Frossach** na fleidi ar lár la na aihthre.*^~~

~~45. Atbath in rí^" i sleib*" Fuait Aed Oirdnidi narb ansuaircc ;^^ robo^^ bainne do chéill chaimm~~

~~bádud Néill Caille^" i Calainn.^i~~

~~49. Hic Druim Inasclaing^- na n-ech atbath Aed Findhath íichtech ;~~

~~i cath Átha CHath íor clud do-rochair Niall ^^ glan glúndub.~~

~~53. Atbath Domnall hoa Néill-^^ ar lár Aird Macha magréid^^ ba ferr indás oc^^ Bóin bí in bás do chóid'^' in cétrí.~~

~~C.é.t.r.í. &c.~~

~~^- logan dilba nd/dním B. ^^ dcc B. ^* thigh B. ^^ uairid/mach B. ^" Colma'n B. ^' g/zail B.~~

^* romarh ' ' Suibne ; agus vel Congal av chliathán an cholanihain B. ^' //. 39, 40 ar easnamh B. *' Marbtar B. ^' flcad/í gein. iol. ' ' atá dar *^ mal, B ; id ann linn. B. " Marb/í B. ** frassach B. *^ íor lar Hí iar noihtre B. " adbat/i in rig B. " .sliabh B. " nirb/ian shuairc B. 4» //. 47-8 ar easnamh B. '<• Klne R. " xi^. R. *- Ig druim Findasclaiwd, B. '"^ nial B. ** adbath awd Domnall O Néill B. '= Ardmacha maigréid B. ** Ba ferr nasac Boind bi, B. ^' dochoig. Gluais don rann so ar chliathán an Igh B : bás DhomhnaiU ui Neill Righ Eirenn, A.T. 9S0. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 285

~~CÉIDRÍ ROGHABH ÉIRINN UILL~~

~~I. Céidrí roghabh Eirinn-^'^ uill do shíol'^^ Eoghain a hEachdhruim*^" an nathair^i thuilcheapach thoir/- Muircheartach mac Muireadhaigh.~~

~~5. Domhnall ina dhiaidh''-^ nír dhoim ;^^~~

~~Fergus i ndeaghaidh^-^ Domhnoill ; Baedán^^ iar bhFerghus na bhfál/' agus Eochaidh iar mBaedán.^^~~

~~9. Colmán iar nEochaidh na n-ágh ;*'^ Aodh Uairiodhnach iar gColmán ; Suibhne iar nAedh, dedhla'^ dhe, agus Fearghal iar Suibhne.~~

~~13. Aodh x^llan'i d'aithle FhearghoiP- asé roghabh for Teamhraigh ;'^ Niall Frosach iar nAodh na ngiall ; Aodh'^'* Oirdnidhe iar nAirdniall."'^~~

~~17. Niall Caille iar nAodh alle ;"•' x\odh Finnhath iar Niall Caille ; NiaU Glúndubh iar nx\odh bhfionn bhíial,'' agus Domhnall iar nDeighniah."^~~

MSS. : D, P, Gi, G2. D is bun don téx annso ; dnine den cheathrar Máighistrí a sgríbh é (? Micheál Ú Cléirigh). Xíorbh iongnadh liom dámadh sliocht D an dá G. Téigheann P siar go dtí R, mar a thespeánann ' anatho'.r ' san tríomhadh line. «o =sEirind D. '"''' s\\ Gi, Gz. heachdrum D. "' anathoir P. ''- tuilchepach toir D, G. '' dheacchaíí//; P. ''* ní doim D, Gi, 2. «5 indeadhazí//í P. "•> Baedhan G i. «' bfal D.

«« ''"> '" mBaodán P. nagh D. dedla D ; deaghla/rf/; P. 1 '- allóid P : dallan Gi, 2. Ferghail D. '^ '* teamhroidh P : themhraigh D. Aedh D passim. "" ''^ ier ndeigniall D ier n.\edh D ; ale P. ' ier bfion» bfial P ; ier nAedh bfinw fíal D ; naeda na ngiall G 2. '* ier ndeigniall D. 286 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~21. Itiad so'^ sloinnim^'^' do neach~~

~~flaithe Éirionn a hOileach : dhá fher dhég^^ is ceathrar cain, ro budh clethchur^- go gcédaibh.~~

~~25. Oidhidh^^ Muirchertaigh na modh is guin báthadh is losgadh ; ég adbathadur abhus^^ a mheic Domhnall is Fergus.**'^~~

~~29. Baedán^^ mac Muirchertaigh mhoill agus Eochaidh mac Domhnoill atrochradar a Temhraigh^' la Crónán mac Tighernaigh.~~

~~33. Adrochair Colmán Rímhidh^^ le Lochán^^ díolmhain dínimh f" ég adbath^^ 'na thoigh threalmhach mo chara Aodh Uairiodhnach.~~

~~37. Suibhne mac Fiachna^^ fuair goil do mharbh^^ Conghal mac Scannail ; do thuit^'* Fearghal, flaith Doire,~~

~~i gcath adhbhal Almhoine.~~

~~41. Marbhthur Aodh Allan na bhfleadh~~

~~i gcath mall mhuighe Seireadh ; marbh Niall Frosach na fleidhe for lár í 'gha oiHthre.^-^~~

~~45. Fuair a oidhidh i Shabh Fuaid^*'~~

~~Aodh Oirdnidhe nár anshuairc f'' roba bainne^^ go gcéifl gcaim^^~~

~~báthadhioo Néill Caille i gCaUainn.~~

'* *" **'. Asíad sin P. shloinwim P ; sloinwem D. 11. fer decc D. *- cletcur D. «^ oighííí/í P. ^* ecc at batator a.hiis D ; {leg adbhathadar). ^'^ trí mic DomhnuiU iar bFerghus P. *"' *" nn rann so ar easnamh P. sic MSS. ; leg. i dTeamhraigh. "*' .\trochair colman rimhe D *' la locan D. >"' »1 áiWidh dínibh P ; diohnain dibhe D Gi, 2. ecc atbath D. '- VidiChaidh P. »=* romarb D. "* atbath D. '^ hí iar n-oihtrí' D ; ith agha oihthre P. "" Adbath an righ sin ar S. F., P ; Fuair a chind G i, 2. ^'oirnidhe nior bhanshuazVc. ^^ robudh buinwe D. »» co ceill caim, D. "" bad«f//í D. DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE 287

~~49. Ag Druim Einesclainni"i na n-each Adbathio2 Aodh Finnhath fichteach ;i"-'~~

~~i gcath Atha Chath for cludhif"i adrochair^"^ Niall glan Glúndubh.^*"'~~

~~53. Adbath thra Domhnall O Néill^^' ar^*'^ lár Ard Macha moighréidh^"^ ba fearr inás, ag Bóinn bhí/^° an bás^i^ do chóidh^^- an céidrí. C.é.i.d.r.í^ &c.~~

"1 mnasglaing D. i"'- do tuit D ^"^ íightheach P. "1 "s Ci i, 2 na ccludh D ; for chluidh P. ? atrochair D, 106 glun nduibh P. i"' Atbath Domnall .h. náir neill D. 108 109 igj, j) maighreidh, D ; moingreidh, agus báthadh fd, 'n' P. 110 bi, MSS. 111 bas D. "^ dochuaidh D. 288 DUANAIRE CLOINNE AODHA BUIDHE

~~XLVIII A BHEAN DO-NÍ AN TRUAIGHPHECADH~~

~~I. A bhean do-ní an truaighphecadh, dob fhearr duit déunamh lánchraois ; adeuradh fear tuaithhosa nach mór gur bhrisis cátaoir.~~

~~5. Ar choir nach bíadh éifeachtach níor^ chromtha dod chúl bhachlach- ceannach ifrinn d'éinphecadh níor^ mhór hom d'inghin t'athar.~~

~~9. Dámadh méith do phecadhsa faríor ní bhfuightheá^ sgannail ; truagh hom gan do theannfhocal^~~

~~re a rádh i n-ifrionn agaibh.~~

~~13. Sealg ísiol con minéchta ortsa dob adhbhar masáin ; mairg do bhíadh ag beigéracht ar^ urball bheinnse Satáin.~~

~~17. Níorbh fhiú' do mhnaoi shimpHdhe an ní fá a bhfuarais aithis ; níor chéim do mhnaoi th'inneise^~~

~~ifrionn d'iarraidh i n-aisgidh.~~

~~21. Más é díoth a aithearraigh^ tug ortsa luighe ar mhíbheirt. gabhaidh Día gun anacair, ní bhía tusa gan dínid.~~

~~25. Ní hé dhuit budh céile dá gceaduigheadh Día an té sin as taesga^" ler pecuigheadh riamh na faelchoin, a dhéidgheal na ndearc righin^^ hath ar chaennach le héigion do beathuighior íad.~~

MS. 24 P 33, lch. 237. Sgríbinn Chathail Óig Uí Chonchtibhair atá ann. ' nir. - bachlach. ^ nior. * bfuighthea. ^ theaníhocal. ^ di\r, passim. " nir bhíiú. "thinneisi. ^ aithiorrtaigh. i" taesge. i'rídhin. l?:abhar cloinne aodha buidhe 289

~~XLIX~~

~~AOIBHINN DUIT A DHUINE BHOICHT~~

~~I. Aoibhinn duit, a dhuine bhoicht, isi ré dhoirche dhoit an lá ; ní thug tusa a luach do Dhia, roimhéd^ do phían ón ghrádh.~~

~~5. Do nemhghlóir ar ghlóir fán ghréin ní thiobhradh sibh, níor bhéim ort ; dod dhíomas, a dhuine leimh, nach iongnadh hbh a bheith bocht.~~

~~9. Do thaobh re sealad go sámh^ lomnán do ghlóir, lán do phéin ; is* duine dona gan treóir nach bíadh id dheóidh^ ar an déirc.~~

~~13. Ní heagal leatsa acht béim súl ; faide mhairios tú iná an ceó ; aidhbhseach [le]^ cách méd do neirt ; ní hionann sin 'sa bheith beó.~~

Ms. 24 P 33, lch. 237. 7 láimh Chathail Úig Uí Chonchnhhair atá sgríbhte ; agus níorbh iongnadh liom dá mb'é féin a ughdar so agus ughdar XLVIII chomh maith. * as. - siollahh ar easnamh (? ar roimhéd).

* ' ' saimh ; saimh do sgríobhadh dhó ar dtúis ; caret do chur roimhe " " dho.agus foill do sgriobhadh ás a chionn ; annsan lí>ie doth arraing trid an hhfocal ' foill.' * as ^ ad dheoigh. '^ focal éigin chun bealaigh annso aige.

~~INDEXA.~~

Albanaigh, 38, 159. Amhláimh, m. Sitrig, rí gall AINMNEACHA DAOINE. (.i. Lochlannach), 26. Aodh, .i. CoUa Meann, 48. [Cialluighid na huimhreacha Aodh Athlamhan, m. Flaith- leathnaigh an leabhair. Níor bheartaigh, (gein.), rí Uladh, tugadh an Réamhrádh san áirimh. 27. 275.

Nuid : m. .i. mac ; ingh. .i. Aodh Buidhe, m. Briain Bhal- inghean (gein.) ainm go bhfuil ; laigh (gein.), 55, 59 seg., 274. a bheag nó a mhór de gheinealach AoDH Craoibhe Tolcha, m. leis i dtéx an leabhair ; A.R.É., DomhnoiU Ard Macha, 26,

.i. Annála Ríoghachta Eireann ; seq. ; Aodh Catha na Craoibhe, A.L.C. Annála Locha Cé. Tuigfear 182. gan duadh na nuid eile]. Aodh, dá, dhá mhac Domhnuill Ard Macha, 26. Aodh Eanghach, ainm an Aird- ríogh atá le teacht agus Éire d'fhuasgailt ó annsmacht iasachta, 71, passim. Easa Ruaidh, a Shiodh Adhamh, an chéad duine, 276. AoDH ; Adhbhartach, m. loldhathain, duine de Thuathaibh Dé Dan-

280. ann é ; bhí a shiodh i n-aice Aed Allan, rí Éireann, 283. le Béal Átha Seanaigh, 7. Aed FindUath, rí Éireann, 283. AoDH Finnhath, m. Néill CaiUe, Vid. Aodh F. (gein.), ri Eireann, 22, seq., 275. Aed Oirdnide, rí Éireann, 283. AoDH Fortamhail, bráthair Vid. Aodh O. Eoghain Bél rí Connocht, 16. Aed Uairidnach, rí Éireann, AoDH, m. Briain (? Ó Ruairc), 283, seq. 257- Áibhionn, inghean Luighdheach AoDH, m. CeaUaigh Cualonn, 18. mic Oilella Flainnbhig, 8. AoDH, m. DomhnaiU Óig, m. Aodha Méith, (gein.), 274. Aichil, m. Péil, 262 ; AichiUs, 142. AoDH, m. Féilim (Ó Néill), 55. AoDH, m. Muirchertuigh, 158. De AiCME, i dtagra éigse : a. Briain

~~BaUaigh .i. sUocht Bhriain mhuinntir NéiU na Fiodhbh- aighe é sin. Seo mar atá an BhaUaigh, passim ; a. Cuinn,~~

passim geinealach ag Ó Cléirigh ; NiaU, passim ; a. Gaoidhil, ; Aedha, m. Miiivchertaigh, m. a. NéiU, passim ; a. SaoirnéiU, m. NéiU, m. Cuinn, m. Aedha 226 ; a. Rosa, 192. Ainbhithe, m. Seannalain {?), Buidhe. (gein) rí ConuiUe, 22. AoDH, .i. an Macaomh Tóinleasg, ÁiNE, ingh. Uí Chatháin, 52. m. Muirchertaigh Moighe Line ÁiNE, máthair, Aodha Buidhe, (gein.), 275- m. Bhriain BhaUaigh, 69—82. AoDH, m. ÓgdhomhnaiU, 165. ÁiNE, mátliair Airt Óig Uí NéiU, AoDH, m. Tomoltaigh, tighema ingh. do Bhrian Charrach, Leithe Cathail, 27. 219-63. AoDH Meirgeach, m. Néill, m. Aitheacht, ingh. Chéin Uí Aodha, 56. .i. sinsear Cloinne Chonchubhair, .i. ingh ríogh AoDH Méith, Ciannacht, mátháir NéiU Fhra- Aodha Buidhe, m. Aodha (.i. saigh, 21. an Macaomh Tóinleasg), rí Alasdronn, m. Eoin (gein.), 52. Uladh, 29, 45, 274. Aodiia, m. Féilim, Alasdronn, .i. Mac DomhnaiU AoDH Óg, m.

~~Inse GaU, &c., m. Eoin Chathá- 55- , (O Ncill), naigh, (gein.), 53. AoDH ÓG, m. Cuinn 55, ;~~

~~292 INDEXA.~~

AoDH OiRDNiDHE, m. NéiU Fhras- Breatain, 116. saigh, rí Éireann, 21 seq., 59, Brénoinn, m. Éanna, m. NéiU 165, 227, 276. N., 9. AoDH Ohán, m. Ferghail, m. Brénoinn, m. Ferghusa (gein.), Maoile Dúin, 19. 13- AoDH Uairiodhnach, m. Domh- Breunoinn Birre, 178. naill Ilchealgaigh, .i. ri Éireann Brí, ingh. Orca, m. Eirc, 18. 17 seq., 276. Brian Ballacli, m. Muirchertaigh AoNGHUS, i. mac an Daghdha, (gein.), 274 ; 70. 88, 154.

280. Brian Carrach (Ó Néill) ; Tá AoNGHUS, m. Eoghain, m. Néill sé suidhte ag Speed lastuaidh N.. II. de L. nEachach ar an taobh AoNGHUs, m. Néill CaiUe, 22. thiar den Mheana, agus bhí AoNGHUs MÓR, m. Domhnaill, cuid dá thír ar an taobh thiar (gein.), 52. den Bhanna, 158, 255. AoNGHUS Og, m. Aonghusa Móir Brian Catha Dúin, m. Néill (gein.), 52. Ruaidh, rí Uladh, 30. Anghus Uilldherg, m. Néill, Brian, m. Aodha Buidhe, 31. Naoigbiallaigh, 6. Brian, m. Aodha, m. DomhnaiU Apoló, 143. Óig, (gein.), 274. Argo, 184. Brian, m. Cinnéide, 54. Aristotuil, 263. Brian, m. Eochdhach Muidh- Arsidinus, m. Muirchertaigh, 14 ; mheadhoin, 3. Airsidionus, 117. Brian, m. FéiUm, .i. Tighema Aoinfher, .i. athair Art Chor- Chlanna Aodha Buidhe, 55 ; maic, 133, 227, 233, 279 (gein.), 274. Art Óg, m. Seaáin, m. Briain, Brighid, naomh, 7, 178.

56, 228, seq. ; (gien.), 274. Briotanaigh, 205. Athgholl, .i.aithghin ar Gholl Brius, ingh. King Roiberd, máth. mhac Moma, 142. Roiberd Stiobhard, ri Alban, 52. Athghuaire .i. aithghin ar [Buitléir], Tomás, (gein.), larla

~~Ghuaire mhac Colmáin, 256. Urmhumhan, 2 ; Builtéara, 2.~~

~~Athosgar, aithghin ar Osgar BÚRC, Riocard a, m. UiUeag .i. mhac Oisín, 142. laria Chlann Riocaird, (gein.), 2. BÚRC, Seaán m. Oilbhérus, 2.~~

BÁiN, ingh. Sgáil, 203. Ralar, ua Néid, 97. Cacht, ingh. Cheallaigh (gein.), Baodán, m. Muirchertaigh, m. ri Chinéil gConuilI, 19. Earca, rí Éireann, 16, 286 Cairbre, m. Cormaic, m. Airt, Baetán, 282. 48, 89, 119, 141. Barrach Mór, an, 39. Cairbre, m. Néill Naoighiallaigh, Bearchán, naomh na fáistine, 6. 137. 178. Cairenn Chasdubh, bean Each- BiATACH, an, (Ó Raghallaigh), 42. dhach Muidhmheadhoin, máth- Binneach, m. Eoghain, m. Néill air NéiII Naoighiallaigh, 3 seq. N., II. Cairioll, .i. Colla Uais, 48. BisÉD, Eoin, ingh. a mhic, 53. Cairneach, Naomh, do bhean-

~~Biséd, Máire, 52 seq. nuigh i dTuilén ; 16 Bealltaine~~

Bláthmhac, m. Aodha Oirdnidhe, a fhéile ; de Bhreatnachaibh 21. dó, 13, 117. Bodhbh, 92. Caiterfhíona, ingh. Tigherna BoGHUiNE, mac NéiU Naoighial- Ard na Murchan, 53. laigh, 8. Calbhach, an (Ó Conchubhair Bran, m. Faoláin, rí Laighean, Failghe), 70. 22. Cana, ri Uladh, 7. Brannumh (Brandubh), m. Cana Óg, m. Cana, 8. Eachach, rí Laighean, 17. Caoimhghein Congainchnesach, Braon, m. Néill Caille, 22. 7- INDEXA. 293

Caol Dubh, m. Néill Naoighial- Clann Amhlaoibh, McAuliffes in laigh, 6. the Glens, 159. Carolus, m. Amhlaimh, taoiseach Clann Aodha Buidhe, 31, 32, 59, Lochlannach, 23. 145- Carrbhaothán, m. Néill Caille, Clann Aodha Caoich an Fheadha, 22. fine Raghallach, a quo b. Carrthun, m. Eochadha (gein.), Clankee, Co. an Chabháin, 42. 5-- Ci.ann Breasoil, .i. clann Breasail

~~Cathal, m. Maolmhórdha (O ím. Dúilechain) ; i bp. an Raghallaigh), a dhúthaigh, 42. Chumair agus Tulaigh na Cille,~~

~~Cathal, .i. Ó hEadhra an Rúta, Co. an Dúin a bhí ; shocht~~

~~248. Cheallaigh iad ; 160.~~

~~Cathánshlógh, an .i. sluagh na Clann Charrthaigh, .i. Muinn- gCathánach, 95. tear Charrthaigh, 30. Cathaoir Mór, ri Eireann, 70. Clann Catháin, .i. Muinntear~~

Cató, 262. Chatháin, i gCo. Dhoire, 158. Ceallach, taoiseach de Mhon- ' Directly north of Brian chaibh, 9. Carrogh on Map 1609, on the Ceallachán, m. Buadhacháin, rí Co. Derry side of the Bann is Caisil, 24. " Slut Gorre of the O Ceallachán, m. Fógartaigh, rí Kahans." This is Sliocht deiscert Breagh, 24. Gofradha.' (P.B.)

~~CÉiDNiALL, an .i. Niall Naoighial- Clann Céin .i. Sliocht Céin, m. lach, 238. OilioUa Oluim ; is díobh Ó Cerbholl, m. Muiregáin, rí hEadhra, 225. Laighean, 25. Clann Colmáin, .i. Uí NéiU an~~

~~CiNEADH .i. Sliocht, i dtagra Deiscirt, 6.~~

~~éigse : C. Cobhthaigh, 82 ; C. Clann Conuill, ó Gilford agus~~

~~Cormaic, 225 ; C. Cuinn, 194, Laurencetown theas síos go passim. Waringstown, b. Lr. Iveagh, CiNÉL nAonghusa, II. 160.~~

~~CiNÉL mBinnigh, II. Vid. Clann Cuinn. .i. Sliocht Chuinn Binneach. Chéadchathaigh, 88, 199, 220.~~

Cinél Cairbre, 6. Diarmada .i. Cairelláin Clann Ó ; CiNÉL gConuill, 6, 19, 25. p. Chlann Diarmada, b. Tír CiNÉL CoRBMAIC, II. Ciaráin, Co. Dhoire, 43. ClNÉL DaLLÁIN, II. Clann Domhnuill .i. Meic

~~CiNÉL Éanna, 6. Dhomhnaill, i nÉirinn agus i CiNÉL Eichín, ri. nAlbain, ar shliocht Cholla ClNÉL nEoCHADHA, II. Uais, 51 seq., 95. CiNÉL Eoghain, 6, II, 239. Clann Eachach Ghunnfhada (?)~~

ClNÉL BHFeILIMIDH, II. .i. Ríoghradh Dhál bhFiatach, ClNÉL FhERADHAIGH, I3. Co. Aontroma, 9. ClNÉL BhFeRGHUSA, II. Clann Eoghain, .1. sliocht ClNÉL nIoLLAINN, II. Eoghain, m. Aodha Buidhe, CiNÉL Laoghuire, 6. 161. Vid. Sliocht Mhic í NéiU. Cinél Maine, 24. Clann Eoin Ard na Murchadh

CiNÉL Maoin, 13 ; C. Maine, 44. (Murchan), treibh de mhuinntir ClNÉL MuIREADHAIGH, II. Dhomhnaill i nAlbain, 51. Cinél Oiltolla, II. Clann Feidhlimidh, ra. Fearghail ClNÉL TiGHERNAIGH, I3. (0 Raghallaigh), 42. Cis, rí Uladh, 7. Clann Giolla fosa Óig (Ó Rag-

~~Clanna .i. sliocht i dtagra éigse : hallaigh), 42.~~

~~C. Aodha Buidhe, 281 ; C. Clann Lachloinn, .i. MagLoch-~~

~~Cais, ; a mhuinntear, seq. 83 C. Catháin, 247 ; lainn agus 27 .i. Sliocht na C. Cobhthaigh, 112 ; C. Cuinn, Clann na gCoIladh~~

82, 164, 174 ; C. Gaoidhil, 206 ; dTrí gCoIIadh, 96. C. Iliach, 163. C. na gColladh Clann NéiII, .i. sliocht Xéill is minic is 9 ; C. NéiU, 48, passim ; C. Naoighiallaigh ; Rudhraighe, .i. Ulaidh, 8, 49, ionann é agus Muinntear Xéill 50, 122. ag na íilíbh, 115, 117, 119, 140,

~~Clann Alasdruinn, de shUocht 218, 226, 231, 235 ; C. X'^éiII Cholla Uais, 51. Naoighiallaigh, 102. 294 INDEXA.~~

~~Clann Raghnaill, .i. treibh de CoNUiNG, m. Néill Glúnduibh, 24. IMhuintir Dhomhnaill, 31. CoRC, m. Luighdheach, (gein.),~~

Clann Rughraidhe .i. Clanna 4 ; 107 seq. Rughraidhe, .i. ^lag Aonghusa, CoRMAc, m. Airt, 48, 60 seq., &c. Co. an Dúin, 96. 119, 261. Clann tSeaáin Uí Néill, treibh CoRMAC, m. Eoghain, m. Néill de mhuinntir Néill a bhí suidhte N., II. ar bhruach na hÚna, Co. Thír Créidhe, (?) sinsear Aedha, m. Eoghain, 38. Cathail Doill, Uí Chonchubhair. Clann tSeoin m. Toirrdealbhaigh 219. (A.L.C.). (Uí Raghallaigh), 42. Críost 270. Clann tSíthe na Mumhan, 51. Crónán, m. Tigemaich, 283.

~~Clann tSuibhne, a sinsear, 31. Crú, .i. sliocht i dtagra éigse : CoLGA, m. Domhnaill Ilcheal- C. Aodha (Ó Néill Buidhe),~~

~~gaigh, 17. 89 ; C. Conaill (Gulban), 96 ; CoLGA, M. Ferghail, 19. C. Cuinn (Céadchathaigh), 63,~~

CoLLA, Céile C, .i. Éire, 216 259 ; C. Eoghain (m. NéiII), CoLLA DHÁ Chríoch, 48, seq. 64, 92, 259. CoLLA Meann, 48 seq. Cruithne, 17. CoLLA Uais, 48 seq., 59. CÚÁN, m. Néill Fhrasaigh, 21. CoLMÁN, rí Éireann, 283. CtJ an chleasraidh, .i. Cú Chulairm,

CoLMÁN, m. Néill Fhrasaigh, 136 ; Cú an Chleitín, do., 21. 165 ; COLUM ClLLE, 137, 178. Cú na Craobhruaidhe, do., 142. CoNAiRE, .i. Conaire Mór, rí Cú DúiLiGH, m. Eachdhach, m. Éireann, 168 seq. Ardghoil, .i. mac ríogh LTIadh

~~CoNALL .i. C. Ceamach, 142. do mharbhadh i gcath Craoibhe~~

~~Conallaigh .i. Shocht Chonaill Tulcha, 26.~~

Gulban .i. Ó Domhnaill, &c., CuiNGiDH Cas, m. Criomhthuinn, 41. mac ríogh Laighean, 12. CoNALL Earrbreagh, m. NéiII Cú Raoi, m. Dáire, 142, 136. Naoighiallaigh, 6. CÚRAOi, m. Dlúthaigh, (gein.), 18. CoNALL GuLBAN, m. Néill Naoigh- Cú Uladh, rí Leithe Cathail, 27. iallaigh, 6. CoNCHUBHAR, m. Donnchaidh, (gein.), rí Midhe, 21. CoNCHUBHAR, m. Ferghail, 19. CoNCHUBHAR na Fiodhbhuidhe, D. m. Flaithbhertaigh Locha

~~Feadha, rí Uladh, 28, 275. Daghdha, an ; cró an D., .i. CoNCHUBHAR, m. Neasa, 116. Teamhair, 168. CoNCHUBHAR, m. Taidhg, rí DÁiRE, m. Aodha Uairiodhnaigh, Connacht, 24. 18.~~

CoNGHAL Cláireinigh, rí Éireann, DÁL bhFiatach, i ndeisceart A.M. 5017—31 (A.R.É.), 153. Cho. Aontruma CoNGHAL Claon, m. Sgannláin, Dallán, m Eoghain, m. Néill rí Uladh, 153. N., II. CoNGAL m. Scandail, 284 se^. DÁL nAraidhe, Co. an Dúin agus CoNN Céadchathach, rí Éireann, cuid de Cho. Aontruma, 10. 49. 70. ,116, 128, 141, 279; Danair, .i. eachtrannaigh, Loch-

C. m. Úna, 136, 166 ; Conn, lannaigh, 31. 119, 204, &c. Danmhairg, .i. eachtrannaigh ón CoNN, m. Aodha Buidhe (gein.), Danmhairg, 158. 274. Dearbháil, ingh. Taidhg an CoNN m. Briain Bhallaigh, 156. Eich ghil Uí Chonchubhair, 27.

CoNN, m. NéiII, m. Briain Derc : Ó Deirc (? ua Eirc), 81. Fhoghartaigh, 55. DiAN, m. Triúin (gein.), a inghen, CoNSTANTiNus, m. Muirchertaigh, .i. bean sidhe, 15. 14, 117. DiANGHUS, m. Luighdheach' CoNNACHTA, muinntear Chúige taoiseach Uladh, 9. Connacht, 7, 15, 272. DiARMAiD, (?) m. Domhnaill, CoNUiLLE, muinntear Chonuille m. Murchaidh, 21. Muirtheimhne, i gCo, Lugh- DiARMAiD, m. Aodha Oirdnidhe, bhaidh, 22. INDEXA. 295

DiARMAiD, m. CerbhuiU, rí Éire- E. ann, 16. DiARMAiD, m. Eidirsceoil, rí Eachtair, Hector, 72. Locha Gabhar, 23. Eadhra, a quo Ó hEadhra, 225, DoMHNALL, a quo Clann Domh- 236. naill, m. RaghnaiU (gein.), 52. Éanna, m. Néill Naoighiallaigh, DoMNALL (Ó Néill), rí Éirenn, 6, 9, 196. 283, seq. EuNNA Aighneach, rí Éireann, DoMHNALL a híle, m. Eoin (gein.), A.M. 4888—907 (A.R.É.), 72.

Earc, inghean Lodhuirnn, .i. DoMHNALL Ard Macha, rí Eireann, in^h. ríogh Alban, máthair m. Muirchertaigh na gCochall, Mhuirchertaigh, rí Éireann, 12 25, seq. seq., 78, 115 seq., 203, 196 DoMHNALL Ballach [Mac Domh- 238. naiU] 159. Earc, m. Carrthuinn (gein.), 52. DoMHNALL Ballach [Mac Domh- Earcamh, ingh. Ainbheith (gein.), naiU], m. Eoin (gein.), 53. máthar Mhuirchertaigh na DoMHNALL, .i. an tÓgdhamh, m. gCochoII gCroicionn, 25. Aodha Athlamhain, 27 seq., 275. Earcoil, Hercules, 136. DoMHNALL, m. Aodha Finnléith, Easbog Eoghain .i. oighre Coluim rí Oihgh, sinsear MégLachloinn, Cille ag Ard Sratha, 11 1. Fionn, 23- Éibhior m. Míieadh, 173 ; DoMHNALL, m. Briain Chatha Eimhior Eithne .i. laoch ón Dúin, 43, 46. Eithne (.i. de shliocht Néill DoMHNALL, m. Muirchertaigh, m. N.), 75- Earca, .i. Domhnall Ilchealgach, Eichín, m. Eoghain, m. NéiU rí Éireann, 16 seq., 276, 282, N., II. seq. Eidirsgél, athair Chonaire Mhóir, DoMHNALL, m. Muirchertaigh 169. [? Ó Dubhda], 33. EiLÍs, ingh. Sir Hainrí Uí Néill .i. DoMHNALL, m. Murchaidh, rí Tigheama Clanaodhbuidhe, 53. Temhrach, a dhá mhac, 21. EiLÍs, ingh. Aodha Uí NéiU .i. DoMHNALL Og, 31. larla Tíre hEoghain, agus

DoMHNALL, m. Aodha Méith, ^ Ó NéiU, 53. (gein.), 274. Éiriomhón, m. MUeadh, 116, DONNCHADH, m. Domhnaill, rí 128, 166, 173, 227. Midhe, 23. EiREAMHÁN, m. Cinnéidigh, rí DoNNCHADH, m. Floinn (gein.), Cineóil Maine, 24.

~~rí Teamhrach, 24. EiTHNE, .i. máthair Tuathail DoNNAGÁN, m. Flannagáin, 23. Teachtmhair, 203.~~

~~DuA : Ua Duach, 80. Énrí [Ó NeiU], m. Briain, m. DuACH FioNN, m. Dáire Barraigh, Aodha (gein.), 274. 9- Énrí [Ó NéiU], m. Eoghain (gein.), DuAiBHSEACH, iugh. Duach ^ 46.~~

.halaigh (gein.), 17. Enrí : Henry VIII ; ingh. É. DuBHÁN, m. Éanna, m. Néill N., .i. Isibél, 171. 9. EocHAiDH, rí Éireann, 282 seq. DuBH CuMAiR, draoi, 48. EocHAiDH Abhradhruadh, rí DuBHRUiRE, m. Cana, .i. mac Alban, 12. ríogh Uladh, 7. EocHAiDH DuiBHLÉiN, rí Éireann, DuBHRUis, m. ríogh Uladh, 8. 48. 50. DuBH TuiNNE, rí Uladh, do EocHAiDH Eachtach, rl Dháil mharbhadh i gcath Craoibhe bhFiatach, 9. Tulcha, 26. EocHAiDH, m. Ardghoil (Ard- DúdAlach, an, d'uaisUbh Midhe, ghair), rí Uladh, 26, 154, 182. 34- EocHAiDH, m. ChoUa Uais (gein.), DuFAiT, Seiffin, d'uaisUbh Midhe, 52. 34- EocHAiDH, m. DomhnaiU Ilcheal- Duibhinnreacht, m. NéiU CaiUe, gaigh, 17. 22. EocHAiDH, m. Eoghain, m. Néill Dúnlaith, ingh. Fhlaithbher- N., II.

~~taigh, .i. ri Thíre ConoUl, EocHAiDH, m. Eunna Gheann- Máth. Aodha Oirdnidhe, 22. tsalaigh (Chinnsealaigh), 5. .~~

~~296 INDEXA.~~

~~EocHAiDH, m. Muiredhoigh, .i. Ferghus (m. Róigh), 116.~~

~~E. Muidhmhedhóin, 3, 173, Ferghus {recté Forgus), m. 179. Muirchertaigh, m. Earca, 16, EocHAiDH, m. Néill Naoighial- seq. laigh, 6. Ferghus Andoid, m. Néill~~

EoGHANACH .i. duine de shUocht Naoighiallaigh, 6. Eoghain m. Néill N., 112. Ferghus Ceirrbheoil, m. Conuill EoGHAN BÉL, rí Connocht, 16. Chriomhthoinn, 14. EoGHAN, m. lolairchéadaigh, 8, Ferghus Fogha, rí Uladh, 50. seq. Ferghus, m. ConuiU Ghulban, EoGHAN, m. Muireadhaigh .i. 13- comhdhalta ConaiU Gulban, 8. Fearghus, m. Eochdhach Muidh- EoGHAN, m. Néill Naoighiallaigh, mheadhoin, 3. 3, 6, 102. 276, &c. Ferghus, m. Eoghain, m. Néill EoiN [Mac Domhnáill], m. N., II. Aonghusa Óig (gein), 52. Ferghus Madlorg, m. Néill EóiN [Mac Domhnaill], m. Naoighiallaigh, 6. DomhnaiU Bhallaigh (gein.), 53. Fiacha, m. Néill Naoighiallaigh, EoiN [Mac Domhnaill], m. Eoin 6. (gein), 52. Fiacha Lonn, rí Dhál nAraidhe, EóiN Cathánach [Mac Domh- 14. naill], m. Eoin (gein.), 53. FiACHAiDH, m. Cairbre (Lif.), rí Éirionn, 48. FiACHAiDH Fionnoluigh, rí Éire- ann, 227. FiACHRA, m. Eochdhach Muidh- mheadhoin, 3. Fialghuaire, vid. Guaire, 147.

~~Fachtna, m. Maoldúin, ríogh- FiAN .i. sluagh, arm, i dtagraibh~~

~~dhamna an Fhochla, 23. éigse : F. Line, .i. Sluagh Feidhlim, m. Criomhthuinn, rí Clilann Aodha Buidhe, 74, &c. ; Caisil, 22. F. Oiligh .i. sluaghadh Uí Néill,~~

~~Feidhlimidh, m. Muirchertaigh 92 ; F. Uladh, 76, 88 ; F. Ruaidh, m. Bhriain Bhallaigh, Ultach, 156, &c.~~

~~86. FiANNACHTA, (?) m. Domhnaill, Feidhlimidh Reachtmhar, rí m. Murchaidh, .i. mac ríogh~~

~~Éireann, 70, 203. Teamhrach, 2 1~~

~~FÉiLiM Bacach, m. Néill (gein.), FiNE, .1. sliocht, muinntear insan~~

duanaireacht : F. Eoghain, 274- , 59, Feilim Dubh [O Néill], m. 74; F. ír, 191 ; F. Néill, 115, Seaáin, 56. 220 seq. 235, 241. Feilimidh, m. Eoe;hain, m. Néill FiNN Eamhna, na .i. laochradh N., II. Uladh, 72. Feilim, m. Ferghusa. m. Conaill FiONNBHARR, duine d'uaislibh Ghulban, .i. athair Choluim Thuath Dé Danann, 280. Cille, 13. FioNNGHAOiDHiL .i. Gaedhil, 103.

~~Feircheirtne, file, a sgribh cuid FlONNGHOILL, .i. Goill, I30.~~

den tSheanchus Mhór, 178. FíoRULAiDH .i. Sean Ultaigh, Feradhach, m. Muiredhaigh, 12, Cruithnigh, 8. seq. FÍREACHTAR, vid. Eachtar, 280. Feradhach Fachtnach, nó F. FiR ÉiRiONN .i. sluagh Éirionn, 48. Fionn Feachtnach, rí Éireann, FiR Fáil .i. muinntear na hÉire- 203. ann, 103. Ferchar, m. Néill Fhrasaigh, 21. FiR Mhanach, 44.

Fearghal, ^ m. Macile Dúin FiR Teabhtha, 6. (gein.), rí Éireann, 18, 276, 283. FiR Uladh, Muinntear Chúige Ferghal, m. Muireagáin, taoi- Uladh, 140. seach Ua gCriomhthuinn, 23. Flaithbhertach Locha Feadha,

Fer Diadh, m. Damháin, 136, Rí Uladh, 28 ; F. m. Domh- 142. naill (gein.), 275. Fer Dorcha, m. DomhnaiII, 207. Flaithbhertach an Trostáin, m. Fer Flatha .i. Ó Gnímh, q.v., Muirchertaigh Mhidhigh, rí 192, Uladh, 27, 275. ;

~~INDEXA. 297~~

~~Flaithbhertach, rí Oiligh, m. GoiLL, .i. eachtrannaigh, Sasa-~~

~~: Leithe Cathail, iMuirchertaigh na gCocholl, 25. naigh g. 34 ;~~

Flaith lomdháin, focal molta do g. Mumhan, 30 ; g. Uladh, 31. rígli nó do thaoiseach ag na GoLA, m. Deaghaidh, 7. fihbh, 60. Gormfhlaith, ingh. Ul Dhomh- Flann, File, 137. nuill, 45. Flann, m. Conuing, rí Bregh, 22. Gormlaith, ingh. Donnchadha Flann, m. Muirchertaigh na (gein.), .i. rí Midhe, 23. gCochoIl, 25. Gráinne, ingh. Chathail Uí Fógartach, m. Aodha Oirdnidhe, Eadhra aa Rúta, 12O, 225, 230, 21. 236, 242, 248.

Fóir .i. shiagh, buidhean, ag na Grég, .i. Gaoidhil ón nGréig, 75. Colmáin, fihbh : F. Feirsde .i. sluagh GuAiRE, m. 148, 244 Chlann Aodha Buidhe, 92 seq. F. Oihgh, 74 passim. GuAiRE, mac ríogh Uladh, 8. Forgus, rí Eireann, 282 seq. {vid. Ferghus). Framsaoi, Sir F. Stafford, 185, H.

~~193, 201 ; Framsaidh, 189. Fraoch, mac ríogh Uladh, 8. Hector, 138, 142. Frémh, .1. stoc, sliocht, muinntear, Hercuilis, Hercules, 142.~~

~~: 160 ag na íilíbh F. Artáin, ;~~

~~F. Cuinn, 64, 99 ; F. Eoghain,~~

~~95 (Fíneoghain) 147 ; F. Féi-~~

~~lim, 103, 197 ; F. Gaoidheal,~~

; F. f, féach fá Uí. 261 Luighdheach, 89, 99 ; Dara, 2, 38. F. Míleadh, 203 ; F. Muireadh- Iarla Cill Chlann Riocaird, 2. aigh, 146 ; F. Túathail, 98. Iarla Desmhumhan, 2. FuiL, .i. sliocht, ag na filibh : f. Iarla

f. Iarla Odoirbin, a mhac, 39. Aodha Buidhe, 181 ; Cobli- ' was Sir Francis Vaughan, thaigli, 106 ; f. Cuinn, 165 ; f. This brother in law of Ld. Burgh, the Éiriomhóin, 100 &c. ; f. Eoch- defeated at Druim aidh, 88 ; f. Eoghain, 138, 259 ; Deputy '—P.B. f. Feidhlim, 196 ; f. Fiachaidh, Fliuch, 1597 217, 222, f. Néill, 163, 219, 221, Iarla Tíre hEoghain, 38. 261. Iarla Tuadhmhumhan, 2. Iarla Urmhumhan, 2. Iarmhuimhneach, 109. Inneach, ingh. Luighdheach Gairbhidh, tighema Ó nEathach, (gein.), 10. 26. Innrechtach, m. Dúnchaidh, rí Gaoidheal, nó G. Glas, sinsear na Connacht, 19, 22. .i. Lugh Lámh- nGaedheal, 205, 229 ; Gaoidhil, Ioldhánach, fhada, Gaoidhil Éirionn, 30 seq., 232 ; 117. Eoghain, m. NéiII G. Grég, do., 125 ; G. Laighean, Iollann, m. 30. N., II. Geanann, m. Cathbhoidh, a quo loNNORB, inghean ríogh Saxan, grianán G. .i. Dún Geanuinn, II. 178. Ír, m. Mileadh, 95, 128, &c. GÉG, .i. laoch, tearnionn ag na Irial, m. Conuill .i. I. Glúnmhar, 119, 165. fihbh : g. Macha, 129, &c. m. C. Cheamaigh, Giolla Adhamhnáin, m. Soluimh IsiBÉL, ingh. Ching Henrí, ban- (gein.), 52. ríoghan Shasana, 53. GioLLA Brighde, m. Gioha Adh- luGHUiNE, m. Eachach .i. Ughoine amhnáin (gein.), 52. Mór, m. Eachach Buadhaigh, rí GiOLLA Moghuda Ua Casaide, Éireann, 116, 227, Vid. Úgaine.

luL Sésor, 173 ; luil, 263. , file, 16, 22. GiOLLA MuiRE (a mhac), 34. GiOLLA NA Naomh (? Ua Duinn Shléibhe), ii^ K. GiuisDÍs na hÉirionn, 38. GoFRAiDH, m. Niallghusa (gein.), KiNG Hainrí, VIII, rí Saxan, 53. 52. KiNG Seumus, 53. ;

~~298 INDEXA.~~

Mac Artáin, taoiseach i nUíbh Eathach, 42. Laidhgenn, m. Baircheadha, file. MacCanna, .i. Tigherna Cloinne 5. 8. Breasoil, 44. Laighin, 15, 16, 21. MacCarrthaigh Mór, 2. Laoghaire, m. Néill Naoighial- Mac Cathmhaoil, duine d'fhír- laigh, 6. cheithearnaibh Uí Néill, 45. Leisly, Máiri, ingh. larla Rois. Mac Cionnáith, Tighearna na 52. Triúcha, Co. Mhuineacháin, 42. Locán (Lochán), do mhairbh Mac Con, m. Maicniadh, rí Colmán Rímhidh, rí Éireann. Éireann, 60 seq. Vid. Lughaidh. 284, scq. Mac ConAllaigh, 44, 45. Logharn, rí Alban, 13, 116. Mac ConMidhe, as Loch Uí Loghurnn, m. Ferghusa (gein.), Mhaoildubháin .i. fearann an 13- Reacaire, 44. Loingseach, m. Aonghusa, rí Mac ConMidhe, .i. Cormac m. Line, agus airdrí Uladh, 24. Briain Óig, file, 187. LoRCÁN, m. Breasuil, rí Laighean, Mac ConMidhe, Giolla Brighde, 24. file, 25, 31. LoRCÁN, m. Cathail, rí Midhe, 22. Mac Domhnaill (a ghein.), 52. LucHT tighe Uí Néill, .i. seirbhí- Mac Domhnaill, Alasdrom, m. sigh, &c., i dteaghlach Uí Néill Samhairle (gein.), 53.

bhíodarsan suidhte i nlnis Mac Domhnaill, Aonghus, m. Eoghain, ar dtús, i n-aice le Samhairle (gein.), 53. hOileach. Acht san bhliain Mac Domhnaill, Raghnall Óg, .i. 1609, gheibhmíd iad ar an Marques 'Aontruma, m. Ragh- taobh thiar de Dhúm Geanainn, naiU (gein.), 53. 43. 46- Mac Domhnaill, Sir Raghnall,

~~Lugh : L. Lámhfhada, 96 seq., Vicont Dúin Libhse agus larla~~

~~142 ; 191, 256 ; L. m. Céin, Aontruma, m. Samhairle (gein.),~~

~~97 ; L. m. Eithne, 116 ; Lugha, 53-~~

223 ; Lughaidh Lámhfhada, Mac Domhnaill, Sir Seumus, m. 279. Samhairle (gein.), 53. LuGHAiDH, .i. Mac Con, rí Éireann, Mac Domhnaill Gallóglach, 64. Seumus Óg, m. Rudhraidhe, 2. LuGHAiDH, m. Eanna, m. Néill MacDhubháin, as Tír Eunna, 41. N., 9. Mac Dubhghaill Lathaimn, de LuGHAiDH, m. Laoghaire, 14. shliocht Cholla Uais, 51.

LuGHAiDH, m. Oilella Flainnbhig, Mac Duibheana, taoiseach i rí Mumhan, 8. nUíbh Eathach Uladh, 42. Mac Eochadha, Dubhthach, file, 65- M. [Mac Gearailt], Geróid (gein.), larla Deasmhumhan, 2. Macaomh Tóinleasg, .i. Aodh [Mac Gearailt], Geróid Óg, Ó Néill, m. Muirchertaigh (gein.), larla Chill Dara, 2. Muighe Lughan, 29, 275. Mac Giolla Mhuire, 43. Mac an Bháird, Diarmuid, file, Mac Giolla Shamhais, taoiseach 130. Ros Guill, i dTír ChonaiU, 41. Mac an Bháird, Fearghal Óg, [Mac Mathghamhna], Art m. file, 101. Glaisne (gein.), i. Mac an Bháird, Goffraidh, m. Mac Muireadhaigh, Niall Óg, Briain, file, 172. file, 196. Mac an Bhaird, Somhairle, file, Mac Muiris Chiarraighe, 39. 237- Mac Murchadha Laighean, 30. Mac an Chnáide, Donnchadh, Mac Murchaidh, duine d'fhír- file, 76. cheitheamaibh Uí NéiU, 45. Mac Aodha, taoiseach i gCinéal Mac na hÓighe, 151. Maoin, 44. Mac Aonghusa, Aodh, tighema Mac Róigh, .i. Fearghus, 165. Uíbh Eathach, 189. Mac Shuileachain, recte Mac

~~Mac Aonghusa, Fer Dorcha Dú lea-rhain ; vid Clann Brea- l^irecte Aodh), i. sail m. Dúileachain, 42. INDEXA. 299~~

Mac Uilliam Íochtair, .i. Búr- Maolcraoibhe, m. Duibhsionna, cach, 2. rí Oirghiall, 24. MagAonghusa, tigherna Uibh Maol Dúin, m. Maoile Fithrigh, Eathach Uladh, 42, 44. 18, 276. [RíagAonghusa], Fcr Dorcha m. Maoldún, m. Aodha Oirdnidhe, Domhnaill Óig (gein.), i. 21. MagBuirrche, ó bhfuiHd Clann Maol Finne, rí Ua nDonnagáin, tSnibhne, 31. 23- MágCarrthaigh, an dá Mh., 39. Maol Fithrigh, m. Aodha MágCarrthaigh, Cormac m. Uairiodhnaigh, 18 (gein.), 276. Taidhg (gein.) .i. Tigherna Maolmithidh, m. Flannagáin, rí Mhúsgraighe, 2. Breagh, 24. MágCarrthaigh, Domhnall m. Maolmórdha, m. Seaáin, m. Domhnaill, 2. Aodha (Uí Raghallaigh), 54. MagCarrthaigh, Finghin Reanna Maol Muire, ingh. Cináith .i. rí Róin, 30. Alban, 24. MagEochagáin, Aodh, rí Uladh, Maolrunaidh, m. Cormaic, 39. 24. Maol Tuile, m. Maoile Fithrigh, MágFherghail, as Tír Bhreasail, 18. i dTir ChonaiU, 41. Maon, m. Muiredhaigh, 12, 13. MagFhíonnachtaigh, as Ard Marbhán .i. bráthair Ghuaire,

~~MhégFhionachtaigh, i dTír 245-~~

~~Chonaill, 41. Maria : mac M., 151.~~

MagLachloinn, 27 seq., 47. Marques, an, vid. lch. 53 ; 128. MagLoinnseacháin, as GÍeann Marta, .i. Marta Staford, bean Fhinne, i dTír Chonaill, 41. Sir Énrí Uí Néill, 134, 165, 171, MágMathghamhna, 44, 51, 96. i86-g, 212-15, 202-6, 209. MagMathghamhna, Rosa Buidhe, Marusgál na hÉireann, 38, 39. m. Airt (gein.), 38. Meadhbh, ingh. Inreachtaigh, 22. MagUidhir, 44, 31. Meic Eochagáin, sHocht Fiacha, [MaGuidhir], Cú Chonnocht, m. m. NéiU N., 6. Con Connocht (gein.), r. Meic MíHodh, 176.

~~Maicne, .i. sliochl, síol ag na Merga, m. Gofraidh (gein.), 52.~~

~~filíbh : m. CoUa, 236 ; m. MÍLE, .i. M. Easpáine, sinsear~~

~~Cuinn, 82 ; m. Maolmórdha Cloinne Míleadh. Meic Míleadh,~~

~~(Uí Raghallaigh) 2 ; m. Míle- 90, 126, 192 ; Míledh, 166, 260. adh, 211, 217; m. Néill, 141; Monaigh, .i. Fir Mhonach, 9, 10. m. Mogha Nuadhad, 251. Muimhnigh, 15.~~

~~Maicnia, .i. athair Lughaidh MuiNE, m. Eirc (gein.), 52. Mac Con, 61. MuiNGFHiNN, ingh. Fiodhaigh, Maine, m. NéiU Naoighiallaigh, bean Eachdhach Muidhmheadh-~~

6. oin, 3 seq. ; Moingfhionn, 166. Máire, ingh. Chuinn Uí Néill, .i. MuiNNTER Ágáin, 42, 47. Ó Néill 7 larla Tíre hEoghain,^^. MuiNNTER Branán, 43. Máire .i. ingh. Chuinn Óig Uí MuiNNTER Canannán, 41. Néill, bean Chormaic Uí NéiU, MuiNNTER CeaUaigh, 42. 132, 149. MuiNNTER Cuinne, 41, 42. Mairgrég (Ní Chonchubhair), MuiNNTER DoibhHn, 46. bean Aodha Buidhe m. Briain MuiNNTER Donnghaile, 47. Bhallaigh, 70. MUINNTER LUINÍN, 6. Mairgrég, ingh. ríogh Alban, 52. MuiNNTER Uí Mhaoilmheana, 43. MÁL MíHdh, taoiseach de Dháil MuiRCHERTACH Midheach, m.

bhFiatach, 9. DomhnaiU Ard Macha, 26 ; Manchaigh, MégUidhir, &c., ó (gein.), 275. Fhearaibh Manach, 96. MuiRCHERTACH, m. Enrí (gein.), Maoil Mhidhe, na 165. 274. Maoilsheachloinn Átha Sean- MuiRCHEARTACH, m. Muiredhaigh, aigh, 30. rí Éireann, 12, 13, 47 (gein.), Maolcallann, m. Aodha Oird- 115 seq., 282, 276. nidhe, 21. MuiRCHERTACH, m. Néill Caille, Maol Cano, vid. nóta 21. Maolciaráin, m. Néill Glún- MuiRCHERTACH, m. Néill Fhra- duibh, 24. saigh, 21. 300 INDEXA.

~~MuiRCHERTACH na gcochall gcroi- O. cenn, m. Néill Ghlúnduibh, rí~~

Oiligh, 24, seq. ; 275. Ó hAidheid, taoiseach i nUibh MuiRCHERTACH Muighe Lughan, Eathach Uladh, 42. m. Taidhg GHnne, rí Uladh, Ó hAnlúain, Tigherna Oirthear, (gein.), 28 ; M. Moighe Line 275. ^ 44. 51- MuiRCHERTACH mórbhuilleach, m. O hAnnluain, Seaán m. Eoch- ríogh Uladh, 8. adha, 2.

MuiRE : Mac M., 264. Ó Briain, 30. MuiREADHACH, .i. Colla dhá Ó Briain, Conchubhar m. Chríoch, 48. Conchubhair (gein.), larla MuiREADHACH, m. Broin, 21. Tuadhmhumhan, 2. MuiREADHACH, m. Domhnoill Ard Ó Briain, Domhnall m. Con- Macha, 26. chubhair, 2. MuiREADHACH, m. Eoghain, m. Ó Breisléin, as Fánaid, 41. Néill N., II, seq. (gein.), Thír Bhoghaine, ; 276. Ó Buighill, ó MuiREADHACH, m. Ruarflc/í, 21. MuiREADHACH Tíreach, m.^ Fiach- O Canannáin, GioIIa Comhghaill, aidh Sraibhthine, ri Éireann, rí Chinéil ChonuiII, 25. 48 seq. ó Caoimh, 39. MuRCHADH, m. Briain, ig. Ó Catháin, 43, 44. MuRCHADH, m. Muirchertaigh na [Ó Catháin], Ruaidhrí, m. Magh- gCocholl, 25. nusa (gein.), i. Ó Ceallacháin, 39. Ó Ceallaigh, i gCinél Maoin, 44. Ó Ceallaigh, Uí Maine, 51. Ó CoNAiLL, as Tuaith Bhladhaigh,

N. i dTír Chonaill, 41. Ó Conchubhair, rí Connocht, 32. Nar, ingh. Lóigh, bean Chriomh- Ó Conchubhair, Cathal Croibh- thain Nia Náir, 203. dhearg, 30. NÉiLLÍN, m. Muirchertaigh, m. Ó CoNCHUBHAiR DoNN, Diarmaid, Earca, 16. m. Cairbre (gein.), 2. NiALL, .i. N. Naoighiallach, 204, Ó CoNCHUBHAiR, Diarmuid na

280 ; N. Glúndubh, 272, 231 ; Cloiche, 32. an Niallchlann, 149. Ó CoNCHUBHAiR, Domhnall m. NiALL Caille, m. Aodha Oirdnidhe, Taidhg (gein.), 2. rí Éireann, 21, seq. (gein.), RuADH, Tadhg ; Ó CoNCHUBHAiR 276, 283. Óg m. Toirrdhealbhaigh (gein.), NiALL Cualánach, 31. NiALL Frosach, m. Ferghail, rí Ó Cuinne: C. m. OiIealla(gein.), 47.

Éireann, 19 seq. ; 275, 283. Ó DÁLOiGH, Domhnall, file, 231. NiALL Glúndubh, m. Aodha ^ Ó DocHARTAiGH, a hArd Miodh- Finnléith, rí Éireann ; ó air, 41. bhfuilid muinntear Néill, 23, Ó DocHARTAiGH, Scaán, m. (gein.), 227 ; 275 ; 283. Feidhlim, 2. NiALLGHUS, m. Muine (gein.), 52. ó DoiBHLÍN, duine d'fhírcheith- Niall, m. Aodha, m. Féihm, 55. earnaibh Uí Néill, NiALL, m. Aodha, m. Mhuircher- 45. Ó DoMHNAiLL, 41, 44. taigh, 56. fÓ Domhnaill], Aodh Dubh NiALL, m. Briain, m. Féilim, 55. (gein.), i. NiALL, m. Cuinn, m. Aodha O DoMHNAiLL, Conchubhar m. Buidhe (gein.), 274. Seaáin, NiALL, m. Duibh Tuinne, 34. 27. Ó DoMHNAiLL, Toirrdhealbhach, NiALL, m. Eachach, 15. NiALL Naoighiallach, m. O DONNGHOILE, 4I. Eochdhach Muighmheadhóin, 3 Cathal Dubh, m. seq., 108, 116, 119, 128, 165, Ó DuBHDA, Conchubhair, 2. &c. ; N. na naoi nglas, 166. Niall Óg, m. Néill, m. Aodha, Ó DuBHDA, Ruaidhrí, 33.

~~56 ; Niall Óg, 160. Ó DuiBHDHÍORMA, taoiseach ar NiALL Ruadh, m. Aodha .i. an Lucht tighe Uí Néill i nlnis Mhacaoimh Thóinleisg, 29 seq. Eoghain, 43. INDEXA. 301~~

Ó DuiBHÍN, taoiseach i gCinéal Ó Maoileagáin, as Magh gCaor- Maine (Maoin), 44. oind, i dTír Chonaill, 41. Ó hEachaidhéin, Amhlaoibh, Ó Maolchonaire, Peadair, m. file, 82. Fir Feasa, file, 272. Ó hEachaidhéin, Cian, file, 120. Ó Maolchraoirhe, feadiwnan- Ó hEachuighéin, Domhnall, file, nach ag Ó Ncill, 41, 47. 211, 249. Ó Maoldoraidh, 27.

~~Ó hEachaidhéin, Lughaidh, file, Ó Maol Fhabhail, taoiseach i 153, igo. nlnis Eoghain, 43. O hEachaidhéin, Lughaidh m. Ó Maolgaoithe, as Tuaith f~~

Ruaidhrí Dhuibh, file, 243. Mhaoilgaoithe, i dTír Chonaill, Ó hEachaidhén, Lughaidh Óg, file, 220. O Muireadhaigh, as Tuaith Ó hEachaidhéin, Ruaidhri, file, Bladhaigh, i dTír Chonaill, 41. 124. Ó Néill .i. ceann na fine, 106

~~Ó hEachaidhéin, Ruaidhrí Óg, seq. ; 114, 157 ; a cheart, &.c., file, 135. 41 seq. Ó hEadhra an Rúta, 230, 242, Ó Néill, Aodh, 133.~~

251 : 248; Ó Néill, Aodh .i. an An Macaomh O hEadhra, Cathal, athair Toinleasg, rí Uladh, 29. Ghráinne, bean Airt Uí Xéill, Ó NÉiLL, Aodh, m. an Fhir 141., 225. Dhorcha, 38 seq. O hEanna, taoiseach i nlnis Ó NÉiLL, Aodh Balbh, m. Cuinn,

Eoghain, 43 ; (?) 237. m. Énrí, 36. Ó FiALÁiN, Cú Connacht, file, 71. Ó NÉiLL, AodhCraoibheTolcha,26. Ó Flaithbheartaigh, i gCinél Ó NÉiLL, Aodh, m. Domhnaill, Maoin, 44. m. Briain Chatha Dúin, rí Uladh,

Ó Floixn, taoiseach Ua dTuirtre ; 32. (A. an Fhraochmhuighe). cuid dá thír i mb. Loch Inse Ó NÉiLL, Aodh, m. Eoghain, m. Uí Fhloinn, 29, 43. NéiU Óig, 35. Ó Gairmfhleaghaigh, darbh [Ó Néill],' Aodh m. Feidhlim dhúthchas ón tSrath Bhán go Bacaigh (gein.), i. dtí Muinntir Luinigh i dTír Ó NÉiLL, Aodh Óg, 31.

Eoghain, 44 ; maor sguir Uí Ó NÉiLL, Aodh Óg, m. Néill Néill, 45. Mhóir, 34. Ó Gairmfhleadhaigh, Samh- Ó NÉILL, Aodh Ruadh, m. Énrí oirle, 31. Aimhréidh, 35. Ógdhamh, an t, .i. Domhnall Ó NÉiLL, Art, m. Aodha, 37. Neill, m. Aodha Ath- Ó NÉiLL, Art, m. Eoghain, m. lamham, 27 seq. NéiII Oig, 35. Ó Gnímh, .i. Brian, file, 87. Ó NÉILL, Art Óg, m. Cuinn m. Gnímh, Fear Flatha, file, 162 Enrí, rí Uladh, 36 seq. seq., 180, 203, 226. Ó NÉiLL, Art Óg, m. Seaáin, m. Ó Groidhin, Seaán, file, 194. Briain, 218, seq., 228, 232 seq., OiLEACH, ingh. ríogh Alban, 237 seq.. 243 seq., 249, 253, máthair na gColladh, 48. 259, 265 seq. Art Óg, file, 133. OiLiLL lonbhanna, m. Eoghain, NÉiLL, Art Óg, m. Toirdheal- rí Connacht, 16. bhaigh Luinigh, 1 1 1 seq. OiLiLL, m. Donnchaidh (gein.), Ó NÉiLL, Brian, m. Cuinn, m. rí IMidhe, 21. Énrí, 36. OiLiLL, m. Eochdhach IMhuidh- Ó NÉILL, Brian, m. Énrí Aimh- mheadhóin, 3. réidh, 35. OiLiLL, m. Eoghain, m. NéiU Ó NÉILL, Brian, m. Eoghain, m. N., II. NéiII Óig, 35. OiLiLL MoLT, m. Daithí (gein.), NÉiLL, Brian, m. Feidhlim, 14, 117. 87 seq. OiLiLL Olom, m. Mogha Nuadhat, Ó NÉiLL, Brian, m. Néill Oig, rí Mumhan, 134, 141. rí Uladh, 34. Oirghialla, 32, 42. Ó NÉiLL, Conn (Bacach), m. OisÍN, 133. Cuinn, m. Énrí, rí Uladh, 36 seq. Ó Madaidh, 39. Ó NÉiLL, Conn m. Énrí, rí Uladh, Ó Maoileachloinn, Conchubhar, ríoghdhamhna Éirionn, 24. O NÉiLL, Conn na mórghlac, 55. 302 INDEXA.

~~Ó'Neill, Conn Óg, m. Cuinn, 56. Ó NÉiLL, Seaán, m. Énrí Aimh- Ó NÉiLL, Cormac, m. Áirt Óig réidh, 35.~~

m. Seaáin (gein.), 274 ; 120 Ó NÉiLL, Seaán Buidhe, m. seq., 124 seq., 146 seq., 186, Eoghain, m. Néill Óig, 35. 27/) seq., 272 seq., 279 seq. Ó NÉiLL, Seaán Óg, m. Seaáin, Ó NÉILL, Cú Uladh, m. Néill m. Bhriain, 56, 133. Mhóir, 34. Ó NÉiLL, Seaán SmMdh, m. Néill Ó NÉiLL, Domhnall, m. Aodha Mhóir, 34. Athlamhain, 27 seq. Ó NÉiLL, Toirrdhealbhach, m. Ó NÉiLL, Domhnall, m. Briain Cuinn, m. Énrí, 36. Chatha Dúin, rí Uladh, 31,46. Ó NÉiLL, Toirrdhealbhach Luin- Ó NÉILL, Domhnall m. Cuinn, each, m. Néill ChonaUaigh 56, 140. (gein.) I, 38, 99, iio, III seq. Ó NÉiLL, Domhnall m. Énrí, rí Ó Neill, Toirdhealbhacli [naj Uladh, 37. Mart, m. Néill Óig, 34. Ó NÉiLL, Domhnall, m. Énrí Ó Raghallaigh, ceart Uí NéiU Aimhréidh, rí Uladh, 35. air, 42. Ó NÉiLL, Domhnall, m. Eoghain, [Ó Raghallaigh], Aodh, m. m. NéiU Óig, 35. Maolmhórdlia (gein.) 2. Ó NÉiLL. Énrí Aimhréidh, m. Ó Raghallaigh, Domhnall, Cíos Néill Mhóir (gein.), rí Uladh, Uí Néill air, 42. 34 ^^?- Ó Raghallaigh, Eoghan, Cíos Uí O NÉiLL, Enrí m. Briain, de NéiU air, 42. Chloinn Aodha Buidhe, 32. Ó Raghallaigh, Maolmórdha, m. Ó NÉiLL, Énrí, m. Eoghain, m. Seaáin Ruaidh, .i. mac Uí NéiU Óig, rí Uladh, 35 seq., 46. Raghallaigh, 39. Ó NÉiLL, Énrí .1. Sir Henry, Ó Raghallaigh, Seón, a mharg mac Seaáin, 56, 133, 140, 187 cíosa, 42. seq., seq. RuAiRC, Brian, m. Briain seq., 190 seq., 194 196 ; Ó 162. (gein.), 2. Ó NÉiLL, Énrí Óg, m. Énrí O RuAiRC, Tighernán, prionnsa Aimhréidh, 35. na Midhe, 34. Ó NÉiLL, Eoghan, m. Néill óig, Ó SÚILLEAMHÁIN, 39. rí Uladh, 34 seq. Ó ToiRCHEART, as Cluain Eidéile, Ó NÉiLL, Ecghan Og, m. Eoghain, i dTír Chonaill, 41. m. Néill Óig, 35. Ó hUid, Séamus, file, 127. Ó NÉiLL, Feidhlim, 133. Ó hUiginn, Ruaidhrí, m. Cairbre Ó NÉILL, Feidhhm, m. Eoghain, (gein.), 186. m. Néill Óig, 35. OVID, 262. Ó NÉiLL, Féihm m. Tuathail, 57. Ó NÉiLL, Sir Henrí, m. Néill ^ Óig, 56. O NÉiLL, Maoileachloinn, m. NéiU Mhóir, 34. Pádraig, m. Carploinn, 6 ; P. m. Ó NÉiLL, Muirchertach, m. Alpruinn, 103 ; Pádraic, 178. Eoghain, m. Néill Óig, 35. Parthalóin, lá, 39. Ó NÉILL, NiaU m. Enrí Aimh- Pléisionach dhá Chúigeadh réidh, 35. Mumhan, 38. Ó NÉiLL, Niall Mór, rí Uladh, 33. PuiMP Leatha, .i. Pompeius Ó NÉiLL, Niall Óg, m. NéiU Magnus, 173. Mhóir, rí Uladh, 33. Ó NÉiLL, Ruaidhrí, m. Énrí Aimhréidh, 35. Seaán, m. Airt, 136 Ó NÉiLL, R. seq., 140. ó NÉiLL, Seaán m. Briain, m. Raghallaigh, sluagh Uí Raghal- Feidhhmthe, 127 seq., 154 seq. laigh, 96. Ó NÉiLL, Seaán, m. Cuinn Raghollach, m. Flathghusa, (bhacaigh), m. Cuinn (gein.), (? Forflainn), 21.

~~.1. Seaán an Díomuis, rí Uladli, Raghnall, m. Samhairle (gein.), I, 38. 52. O NÉiLL, Seaán, m. Cuinn m. RiDiRE tiONN, an .i. Mac Giobúin, Énri, 36. 39- INDEXA. 303~~

~~RoiBERD, an chédrí Alban do SiOL mBriain .i. Uí Bhriain, 30.~~

~~Stiobhardchaibh, 52. Síol gCairbre : vid. Cinél Cairbre, Róis, máthair Sir Énrí Uí NéiU, 261.~~

m. Seaáin, m. Briain, 165, 171, SíoL gCárthaigh, .i. Még Cárth- 177, 194, 197- aigh, 277. RóisTEACH, an, 39. SÍOL gCearbhaiU .i. Uí Chearbh- RÓMHÁiN .i. Rómhánaigh, 175. aill, 277. RuANACH, m. Muiredhaigh, 13. SfoL gCéin, .i. Sliocht Céin, m. OiHolla Óluim, 277, 236. SÍOL Cobhthaigh, sHocht Cobh- thaigh Cael mBreagh, 261. Sadhbh, ingh. FeidhHm, mic Uí SÍOL gCuinn, .i. SHocht Chuinn Néill (gein.), 52. Chéadchathaigh, 73, 95, 136, Sagart Insi Bó Finne, 20. 197, 201, 221, 236; S. C. Samhairle, m. Giolla Brighde Céadchathaigh, 108. (gein.), 52. SfoL gCuirc, .i. ríoghradh Caisil, S.\mhairle, .i. Tighema an Rúta 277. agus na nGUnneadh, m. Alas- SfoL nDálaigh .i. Uí DhomhnaiU, (gein.), druinn 53, 158 (?) ; a 48. mhac .i. Seumus nó Raghiall, SfoL Eoghain, .i. SHocht Eoghain, m. NéiU, 220, 223, 241, 282, Samson, 138. &c. Sanbh, tighema de Thuathaibh SfoL Lughach, (?) sHocht Lugh- Dé Danann, a Déisibh Mumhan aidh m. Laoghaire, rí Éireann, (Ac. na Sean.), 280. 98. Saoraichill, .i. Achilles uasal, SÍOL NéiU, 65, 92, loi seq., 109, 138. 199, 224, 226, 231, 237, 254,

~~.1. : Saxain, Sasanaigh 88, 116 258, 270 ; S. RighnéiU, 123 ;~~

seq., 156, 171, 179, 189 ; Saxa- S. N. NaoighiaUaigh, 255. naigh, 38. SÍOL Sédna, 90. ScANNOL, m. jNIuirchertaigh, m. SíoL Tuathail, 217. Earca, 16. SiTREG m. Amhlaimh, rí Atha Seaán an Díomuis, 54. Cliath, 24. Seaán, m. Airt Óig, m. Seaáin, Siubhán, ingh. Uí DhomhnaiU, 56. 52. Briain, Seaán, m. m. FéiHm, 55 ; Sliocht Aodha, m. Briain Bhal- (gein.) 274. laigh, 141. SÉADNO, de iVIhanchaibh Uladh, Sliocht Aodha Uí RaghaUaigh, 9- Ceart Uí Néill ortha, 42. SÉADNA, fáidh, 137. Sliocht Briain BhaUaigh, .i. Uí SÉADNA, m. Ferghusa (gein.), 13. NéiU Chlann Aodha Buidhe, Seanach, rí Uladh, 7. 140, 181, 204, 220, 228, 246.

.i. Seán Biséad ; a mhac, 34. Sliocht Criomhthuinn, C. Nia Seanchán, file na Tromdháimhe, Náir, 107. 244. Sliocht Énrí Caoich, 160. Géag Seanfhomhra .i. Fomhra, an de mhuinntir NéiU Cloinne cineadh 'na raibh Balar mar Aodha Buidhe iadsan. Seo mar

rígh ortha, 97. atá an gein. ag Mac Firbhisigh : Séiréis .i. Ceres, 144. ' Tuathal, m. Emher, m. SÉNLAOCH, 137. Eoghain, m. Tuathail, m. Toir- Sésair .i. Caesar, 173. dhealbhaigh GhaUda, m. Énrí Seumus VI, rí Saxan, Alban Chaoich, m. Bhriain BhaUaigh.' " agus na hÉirionn, 53. Sliíí Henrichies. Occupied SÍLE, ingh. Mhic an tSabhuisigh, part of KiUinchy and Rilmood 53- in Lower Castlereagh, adjoining SÍODHMALL, duine de Thuathaibh a smaU portion of KiUinchy and

~~Dé Danann ; mac mic Mhidhir Rilmore which they held in the Brí Léith [Caíh Fionn.), 280. upper barony. The name was~~

SÍOL .i. Sliocht ag na filíbh : probablv [certainly] derived s. Adhaimh, .i. an cineadh From SHocht Enri Chaoich, a daonna, 134. branch of the Clannaboy SíoL AoDHA Sl.4ine, .i. rioghradh Ó NeiUs." Reeves, lch. 348 na Midhe, 6. (P.B.) — ;;

~~304 INDEXA.~~

~~SLIOCHT MhIC I NÉILL, l6l. Slllt Tuathal Teachtmhar, rí Éireann, mc O Neale of the old maps, 60, 93, 204.~~

~~was in the barony of Castle- TuiL Sigir .1. Cicero, 175 ; T. reagh, Co. Down. ' Sliocht Sicir, 262.~~

[Mhic] f Néill : Tuathal agus Conn, meic Fheidhlimidh, m. m. Cuinn, m. Eoghain. Emhir, U. m. Aodha Buidhe," Mac Firb, General pardon 14 Oct. 1603 to " " Ua : do shloinntibh Ua íéach- Toole m. Phehmy ni. Ever tar fá " Ó ". chief of his name in Down. Co. Ua .i. mac mic, nó duine de Pat. Rolls, Jac. I, 35 (P-B.) shliocht, ag na tilíbh : ua Sliocht na gColladh, vid. 48, Briain, .i. mac mic B., 206

seq. ; 192. Ua Cuinn 221 ; ua (ó) Éanna, Sliocht Tuathail Teachtmhair, 201, 241 ; ua meic FeidhHm, 128. 207 ; ua na mBrian, .i. taoi- Sluaigh Fáil, muinntear na seach de Chloinn Aodha Buidhe, hÉireann, 168. _ 219, 225, 231, 241, 251, 266. Solumh, m. Suibhne (gein.), 52. Úgaine .i. Ughoine Mór, rí Marta, Stathbhard, 179, 193, Éireann, 279. Vid. lughuine. vid. 195, 201 ; Marta. Uíbh : féach fá Uf. Stathbhardach, 204. Uf Chearnaigh, tuath do bhí Suibhne, rí Eirenn, 283 seq. i ndeisceart Breagh ; nr. TuUa- Mearga (gein.), SuiBHNE, m. 52. more (Onom.), 18, 23. Uf Chriomhthuinn, tuath a bhí

suidhte i mbarúntacht Shláine, Co. na Midhe, 23. UiCHTGHEAL, ingh. Mhuircher- Tadhg GUnne, m. Conchubhair taigh, 9. na Fiodhbhuidhe, rí Uladh, 28, Uí, sliocht ag na filibh : Uí 275- = Chuinn, 28, 95, 142, 221, 235, TÁiL ; ag na filíbh shocht T. 254, 270 ; Uí Eoghain, 196 Dál gCais .i. uaisle Gaedheal Uí Néill, .i. shocht Néill Tuadhmhumhan, 100. Naoighiallaigh, 177, 199, 232, TlGHERNA MhÚSGRAIGHE MHIC 255, 265, 269 ; Uí Néill Buidhe, Dhiarmada, 2, 39. 154- Tighernach, m. Muiredhaigh, a Uf Dhonnagáin, 23. quo Cinél Tighernaigh, 12, 13. Uí Eachach Uladh, Még Aongh- (Tíreach), rí Uladh, 49. Tiobroide usa, 42. (Tnúthach) ua Tnúthghal Uf Fhlannagáin, triatha Tuaithe Loingsigh, rí Ua Méith, 18. Rátha, 6. Luineach m. Toirrdhealbhach UlLLIAM CÚNCUR, 52. Néill Chonallaigh : a gheinea- Ulaidh, sluaghadh nó muinntear lach 95, 104 seq., iii seq. 3; Chúigidh Uladh, 7 seq., 72, 93, Toirrdhealbhach Óg, m. Glaisne 128, 136, 231, 260 seq. ; Ultaigh, (Ó Raghallaigh), 42. J73- , 50, 72, 93, "9, Tomaltach, m. Donnchaidh Úna, bean Fheidhhmthe Reacht- (? Ó Dubhda), 33. mhair, agus Máthair Chiiinn éigeas, ToRNA 4. Chéadchathaigh, 70, 203. Triana Uaithghen, m. Néill Naoighiallaigh, 6. Trí Finn na Teamhrach, 60. Tríonóid, an, 151. Tuatha Dé Danand, 279. Virgil, 262. INDEXA. 305

~~II Ard Sratha, Ardstraw, i gCo. Thír Eoghain, 44, 11 1. .4th Cli.\th, 23, 24, 25, 284 seq. AINMNEACHA ÁITE. .\th Cró .i. Ath Seanaigh, q.v., 7.~~

~~.4th dhá Fherta, i Sliabh Fuaid,~~

~~[Nuid : b., barúntacht ; p., Co. Ard Macha, 21. paróiste ; Co., Conntae ; Onom., Áth Deiridh (?), 43.~~

Onomasticon Goedelicum ; Speed, .4th Farcha, i mBrcgaibh, Speed's Map of Ulster, le fagháil (Onom.), 15. ag Matheivs ' ' O Néills of Ulster ' ; ,4th Fhir Diadh, .Ardee, Co. Leivis, ' Topographical Dict. of Lughbhaidh, 25.

~~' ' Ireland ; Llovd, alt san Kuno .4th Luain, 40.~~

~~' Meyer Miscellany ; Reeves, Áth Seanaigh, ar an Éirne ag~~

~~' ' Down & Connor ; P.B., An Béal Átha Seanaigh, 7, 30. tAth. Pól Breatnach.] Áth Truim, Co. na Midhe, 82.~~

~~AcHADH Airt, .i. Éire, 239. Baile Dálaigh (?) Ballydawlcy, AcHADH Farcha, i uUibh Criomh- p. Tamlaght, b. Loughinsholin,~~

~~thain ; i mb. Sláine, Co. na Co. Dhoire, 32.~~

~~Midhe, 14. Baile Trasna, an, i mBréifne,~~

~~Achadh Leithdhearg (cath), i 42.~~

~~mb. Fearnmhuighe, Co. Mhui- Banbha, 83, passim ; an Bh., 74.~~

~~neacháin, 50. B. Breagh 96, &c. ; B. Briain,~~

~~AcAiL, .i. Achaill, tulach i n-aice 80, &c. ; Tír B., 200 ; Clár B.,~~

~~le Teamhair ; gég Acla, .1. 130, 166, 222. laoch na hÉireann, 216. Banna, 51, passini.~~

~~Adhbha, san duanaireacht .i. Bealach nGola, .i. Bernus Mór, " ionad comhnaidhthe " a. ; ^ 7-~~

~~Airt, .i. Teamhair, nó Éire, Bealach R.átha, Ballagh, i n-aice~~

~~222 ; a. ír, do., 231, 237. le Málainn, Co. Dhún na nGall,~~

~~Ailech .i. Oileach Néid, i nlnis 6. Eoghain, Co. Dhún na nGall, Beannchar, Bangor, Co. an Dúin, 282, seq. 106, 107; eo B., 260.~~

~~AiLiNN, .i. Cnoc Ailinne, i gCo. Bean Néill, .i. Éire, agus a Chill Dara, 20. flaitheas, 238. AiRD Uladh, b. i gCo. an Dúin, Beithil, an Bh., 54.~~

~~114, 160 (1. 200) ; Ard U., 247, BÉL AN Átha Buidhe ; an cath, Alba, 5, 12, 13, 32, 49, 59, 116, 39. .54- 276. BÉL ÁTH NA dTrÍ dToBAR, Allta Gorma, i nlnis Eoghain, maidhm, 38.~~

43- BÉL Áth na mBriosgadh, 38 : " Almhain ; Cath Almhaine : cúig The ford is on the River mhíle soir ó thuaidh ó Chill Arne}^ in the barony of Clan- Dara, 19, 284 seq. awley, under Drumane bridge, AoNACH Macha, ag Eamhain about five miles to the south Macha, 10. oí EnnislíiUen," .\.R.É., 1594. Ard an Chró, i nlnis Eoghain, Benna Boirche, an chuid de 43- Shléibhtibh Moghairne 'na Ard Macha, 10, 25, 26, 284 seq. bhfuil íuinnse agus tosach na

~~.i. ard MhégFhíonnachtaigh, i Banna, 96 ; aire Boirche, dTír Chonuill, 41. taoiseach íbh Eathach Uladh,~~

i Árd MhéGiollagáin, p. mb. 177- , Cianacht, Co. Dhoire, 43. Benn Éadoir, le hais Bhaile Ard Miodhair, i mb. Ráth Bhoth, Atha Cliath, 102, 114. flaith Co. Dhún na nGalI, 41. Berbha, an Bh., 25 ; B. (?) Ard Murchaidh, 8. Ó Conchubhair Failghe, 82. Ard na nDruadh, .i. Dún Bernus jVIór, an céim mór ar Geanuinn, 10. an mbóthar idir Dhún na nGall Ard Soileach, .i. Ard Macha, 10. agus Srath an Urláir, 7. U —

~~3o6 INDEXA.~~

~~BioRRA, i gCo. Ó bhFailghe, 178. Carnn Chana, ag Eas Aodha~~

i BóiNN, an Bhóinn, 51, passim ; Ruaidh n-aice le Béal Atha B. Preagh, loi, 108, 271. Seanaigh, 7. BoiRCHÉ, vid. Benna Boirche, Carn Í Néid, ag Mizcn Head, 177. Co. Chorcaighe, 143. Braghuid, an Bh., .i. tlie Braíd, Carraig Brachuidhe, Carriga- idir Shliabh Mis agus an braghy, p. Clonmany, b. Inis Mheana, 127 (vid- Revei-s, 345)- Eoghain Toir (Onom.), 23. Bréadach, an Bh. (na Bréadcha, Carraig Ferghais, 68, 142, 162,

~~'san Bhréadaigh) ainm na 246 ; Cuan C. F., 214 ; an habhann a théigheann isteach Ch. (?), 159.~~

~~i Loch Feabhail ag Muigh Cenn Coradh, ag Cill da Lua, 24.~~

Bhile ; an taobh thoir d'Inis Cera, Ceara, .1. b. Ceara i gCo. Eoghain, 43. Mhuigh Eó, 17. Bregha, Breagha, an dúthaigh Cnoc mBoghuine, .i. Cruachan idir an Life agus an Bhóinn, Droma Lighean, q.v., 9. agus ón tSionainn soir go Cnucha, Castleknock, ar bhruach

~~fairrge, 22, passim ; Slógh na Life le hais Bhaile Átha~~

~~Breagh, 1 70 ; Breaghmhagh, Cliath, 75. 178. CiANACHTA, .i. dúthchas Ui~~

~~Bréifne, an Bh., .i. Co. Liath- Chatháin, b. Chianacht, Co. r, druim agus Co. an Chabháin, Dhoire, 23, 31, 43 ; cath~~

~~.i. 40, 42 ; B. Uí Raghallaigh, C. 30. Co. an Chabháin leathsmuigh CiLL Clltana, " Kilcluney or~~

den dá bh. so : Teallach Dhún- Kilclooney, a district parish, chadha agus Teallach Each- partly in the barony of Lower dhach, 33. Orior but chieíly in that of " Bretain .i. Sasana, 14. Lower Fews, Co. Armagh

BuAis .i. an Bh., Bush, i dtuais- Lewis. Vid. A.R.É., 1595 geart Cho. Aontroma, 78, 143, (Nóta), 38. 178. ClLL DaRA, 2. " BuN Abhonn Duine, .i. Cushen- CiLL Fhinnshreibh : Glebe, in dun, Co. Aontroma, 38. the parish of Ahoghill, a town- " land a little north of Clare (?) —Lloyd, 127. CiLL Imhnin, 39.

CiNÉL gConuill mic Néill, .i. Caimeirghe, cath, do réir Sheáin Tír Chonuill, nó Muinntir Uí Dhonnabháin, i n-aice le Dhomhnaill, i. Machaire Rátha Luraigh CiNÉL Fhaghartaigh, .i. b. Kine- (Maghera), Co. Dhoire.—A.R.É. larty, Co. an Dúin, 33. (Caimdeirge, CiONN tSáile, 1241 ; —Onom.), 39. 30- Clann Aodha Buidhe, .i. Trian Caimfhersad, i dtuaisgeart Cho. Conghoil, i. Dhún na nGall, 8. Clann Bresoil, .i. dúthchas Cairbre Droma Cliabh, .i. Car- MheCanna, leathsteas de L burv, Co. Shhgigh, 2. nEachach, 44.

Cairlinn, Co. Lughbhaidh, 157. Clann Domhnaill : Isé seo Cairrgín, an, ar bhruach an Clann DomhnuiU Duinn na Fheabhail, trí mhíle ó dheas ó Banna, gur dhe Brian Carrach chathair Dhoire, 38. (q. V.). Sidé an gein. do réir

~~Caiseal, 24, 108, 237. Uí Chléirigh : Seán Buidhe, m.~~

Caislén Buidhe, an : tá an c. Briain Charraigh, m. Corbmaic, so ag Speed ar bhruach na m. Seaáin Duibh, m. Domhnaill fairrge móire tamall leatstuaidh Dninn, m. Briain, m. Aedha den Chaislén Nua, i ndeisceart Buidhe, m. Briain Bliallaigh. Ard Uladh (? ag Ringboy), 160. Fuair Brian Carrach bás 1590

~~Caislén Nua, an .i. Newcastle, (A. L. C). Vid. Onom. sub~~

~~i ndeisceart Ard Uladh, 160. Clann DomhnaiU Duinn ; agus~~

Chalann, an, .i. abhainn i gCo. Reeves, lch. 331, agus 387-8. Ard Macha, 22, 284 seq. (P.B.), 158. Caoluisge .i. Caol na hÉirne i Clann Riocaird, .i. Clanrickard, n-aice le Béal Leice, 30. Co. na Gaillimhe, 2. — — — —

~~INDEXA. 307~~

~~Clár, ag tagairt d'Éire : C. century reckoned in thc Co. of~~

~~Breagh, 130, 135, 153 ; C. Down .... It contained thc~~

~~Cobhthaigh, 97, 107, 226 ; C. parishes of Aghalee, Aghagal-~~

~~Cormaic, 280 ; C. Conuire, lon, Maghcramesk, Maghera- gall, 137 ; C. Criomhthain, 102, 149 ; and the portion of Blaris~~

C. Cuilt, 170 ; C. Cuinn, 102, north of tlie Lagan." Reeves, Thí, 258 ; C. Da 130 ; C. P- 346- " " FeidhHm, 160 ; C. Floinn, 206 Cois Una, an ; Oona a thagann C. Té, 222, 238. Do chúigeadh adtuaidh tré bh. Dhún Gean- • Uladh, C. Craobhruaidhe, 99, ainn, agus isteach San Abhainn

189 ; do Thrian Conghoil, C. Mhóir, timcheall dhá mhile Conghoil, 73, 150, 154. siar ón Bhinn Bhuirb. " This " Clárach, an, Clare in the district is marked COSH OON, parish of Drumaul and barony west of the Oona Water, on of Upper Toome (?), Co. An- plate 3, II, of Maps of Eschea- trim." Lloyd, 127. ted Counties." (P.B.).

Cleiteach, ar bhruach na Bóinne. Conghoil, .i. Trian Conghoil, Vid. Onom., 16. Upper £lannaboy," 205. Cliu, seandúthaigh 'na raibh an Conmhaicne, dob ionann é agus leath thoir de Cho. Luimnigh, deóisius Ardachaidh anois, 2.

agus Co. Thiobrad Árann leath- CoNNOCHTA, .i. Cúige Connacht, stiar de Chrotaibh CUach. Ag 22, 27, 30, 33, 212, 244. " " na fihbh is ionann é agus CoRRÁN, an .i. the Corran ag ceannas na Mumhan go minic, Latharnn, 247.

73, 168 ; Finnchhu, 187. Craobh : cath Craoibhe i Cluain Conoire Tomain, Clon- dTulaigh Óg, 31. —curry, nr. Ivilcock, Co. Ívildare Craobhruadh, an Ch., ag Onom., 22. Eamhain Macha, 28, 218 ; C. Cluain Eidéile, i dTír Chonaill, Conchubhair, 63. 41. Is dóigh hom gurab ionann Craobh Tolcha ; cath, C. T., é seo agus Gleann Eighle, CrowhiU, I mile south of " i, I, Clanely," Chas. Inquis. ; Glenavv, Co. Antrim." Onom., comprising the pp. of Aughnish, 26. and Aughunshin, and portions Cré Cormuic, .i. Éire, 193. of — Conwal and Kilmacrenan." Críoch ag tagairt d'Éire : C. Leabhav Cloinne Suibhne, lch. Bhanbha, 89, 143 ;^ C. Cuinn, 126. ; Éibhir, 199, 219, 240 C. 241 ; Cluain Eis, Clones, Co. Mhuinea- C. Fáil, 204 ; C. Feidhlim, 201 ; cháin, 56. C. Floinn, 103 ; an Ch.

~~Cluan Tarbh, 100 ; cath. C.T., Ghaoidhiolta, 203 ; C. NéiU,~~

~~54- 239 ; C. Temhra, 240. Do~~

~~Cluain Tiobrad, b. Cremorne, chúigeadh Uladh : C. Éamhna, Mhuineacháin, Co. 38. 66 ; C. Macha, 221 ; C. Oiligh, CóiGEADH Conchubhair, .i. C. 66 seq. Do Chloinn Aodha~~

~~Uladh, 35, loi ; C. Eamhna, Buidhe : C. Line 224. do., 210. Críoch eidir dhá Abhainn (?), CóiGEDH Meidhbhe, .i. C. Con- san Mhidhe, 3. (Onom.).~~

~~nacht, loi. Críoch Ua nDuach, (?) Doagh CÓIGEADH UlADH, 4I. i bhFánaid, Co. Dhún na nGall, CoiLL Bhairrlinne, Kilwarlin, Co. 8. " an Dúin, i6o. This tract Cró, ag na filíbh .i. Teamhair,~~

~~comprehended : the p. of Hills- nó Éire C. an Daghdha, 168 ;~~

~~borough and the neighbouring C. Conchubhair, 72 ; C. Cor- parts Blaris, of Moira, Dromorc maic, 60 ; C. Gaoidhcal, 150.~~

and Dromara," Reeves, p. 389. Cruachain .i. Rathcroghan, Co. CoiLL Ultach, an Ch., Kilultagh, Roscomáin, 32. " Co. Aontruma, i6o. The Cruachan Droma Lighean, .i. territory of K. which though Croaghan, agus Drumleene, p. now included in the Co. of Clonleigh, b. Ráth Bhoth, 9.; Antrim, and with tlie last- Cruachan, 7. named district (.i. Clan Dermot) CuALA, an dúthaigh idir Áth forming the barony of Upper Cliath agus an tlnbhear Mór, Massarcne, was in thc x^th 18 21. ; Críoch Cúalann, ——

~~3o8 INDEXA.~~

CuANGLAiSE : (?) C. Dubhglilais, Dubhchairrge, cúirt .i. Éadan in Magh ítha, Co. Dún na Dubhchairrge, q.v., 201. nGall. Onom., 8. Dubhrur, i dTír Chonaill, 7. CÚIGEADH CONNOCHT, I4. Dubhstáid, an, 39. CÚIGEADH UlADH, I4, I5, 47. Duibhghlenn Seicheadh, .i. CúiL CoNOiRE, i mb. Ceara, Co. Gleann Fhinne, 7. Mhuigh Eó, 16. Duibhlinn, (?) Baiie Atha Cliath, CúiL Dreimhne, idir Dhruim 178.

~~Chabh agus Shgeach, i mb. Duibhthrian, an, b. i gCo. an Cairbre, i6. Dúin, 160.~~

~~CuiLL Íochtaracha, Ivilleter, Dumha Déisi .i. Dumha nDessa iarthar Tíre Eoghain, 44. i gCiannachta Bregh, 23. Dún, .i. D. Pádraic, 178, 246; Cath Dúin, 31, 100.~~

Dún an Aonaigh, .i. Dunaneany, D. i n-aice le Baile an Chaisleáin, Co. Aontruma, 247. Daire, vid. Doire, Í84. DÚN Bó, p. Dunbo, b. Cúil Daire Lothair, p. Derryloran, Rathain, Co. Dhoire, 11. b. Dhún Geanainn Uacht., Co. DÚN Diarmuda, Dundermot, p. Thír Eoghain, 17. Grange of Dundermot, b. Kil-

DÁL mBuinne : " The rural conway, Co. Aontruma, 159. deanry of Dalboyn comprehen- DÚN Droma, i gCo. an Dúin, 247. ded the territories which in the DÚN Genoinn, i gCo. Thír i6th cent. were called Kilul- Eoghain, 10, 113. tach, Ivilwarlin, and Derry- Dún Tuirléim, 47. volgie." Reeves, 234. I mb. Durlas, .i. Durlas Guaire, i n-aice Bhéal Feirste Uacht., Co. Aon- le Cionn Mhara, Co. na Gail- truma, 181. limhe, 244. DÁL nAraidhe .i. Co. an Dúin agus deisceart Cho. Aontruma, 181.

~~DÁL RiADA, .i. Tuaisceart Cho. Aontroma, 25, 52. Eachdhruim, (?) ainm do Dealbhna Eathra, b. Garry- Theamhair, ag na filíbh, 13,~~

castle, Co. Ua bhFailghe, 22. 285 ; Echdruim, 282. DoGHRA, (?) Dobhar, Gaoth Ealga, .i. Éire, 4. Dobhair, Co. Dhún na nGall, 8. Eamhain, i n-aice le hArd Macha, DoiRE .i. D. Choluim Cille, 43, 75. 28 seq., 33, 63, 75, 93 seq., 113,

DoiRE, an, 160 ; fian D., 221 : 174, 177 seq., 232, 241 ; E. is dócha gurab é seo Doire Macha, 94. Bholgaigh (?), Derryvolgie i Eamhoin Abhlach .i. ríobhrogh nDáil Bhuinne. neamhdha na nGaedheal, roimh Druim Caoin, ainm eile do an gCreideamh, 94.

~~Theamhair, 228. Eanach : is dóigh liom gurab é Druim Fachtghair, 9. Eanach Mór (Annaghmore) i~~

Druim Fliuch, i bp. Chluain n-aice le Dún Geanainn atá i Fiacla, b. Dhún Geanainn gceist annso, 105. Meadh., Co. Thír Eoghain, 38. Eas Craoibhe, ar an Bhanna, Druim Fraoich, ina raibh Teach leathsteas de Chúil Rathain, " " Cleitigh ; ar bhruach na the Cutts of Coleraine, 246 ; Bóinne, 15, 119. Báineas C, 178.

~~Druim Ineasglainn, .i. Dromis- Eas Ruaidh, nó Eas Aodha kin, near Castlebellingham, Co. Ruaidh, Assaroe ar an Éirne,~~

~~Lughbhaidh, 23 ; D. Inasclaing, 41 seq. 284 seq. Edan Dubhchairge, ar bhruach Druim Léith, ainm fileata do Loch nEachach, i gCo. Aon-~~

Theamhair, 117. truma, .i. Shane's Castle, 145 ; Druim Lighean, .i. Drumleene, Eudan D., 185. p. Clonleig, b. Rath Bhoth, Co. Eine, idir Íjun Drobhaois agus Dhún na nGall, 9. an Éirne, 71, 75, 85. Druim Ríogh, i gCo. na Midhe Éirne, an, ; 51.

~~cath ann, 21. EÓRAiP, 5, 32 ; an E., 173. • — ;•~~

~~INDEXA. 309~~

~~F. dhéadhnaighc i mb. Chúil~~

~~Rathain ; 43. FÁiL, .i. Éire, 191, passirn. FocHARD Muirtheimhne, .i. FÁNAiD, i dtuaisgeart Tíre Con- Faughart, Co. Lughbhaidh, 39. aill, 27, 41. FocHL.A, an, .i. Leath Cuinn^ 23.~~

~~Fearann an Reacaire, 44 : má's FÓD, ag filíbh ag tagairt d'Éire :~~

~~ainm áite é seo is dócha gur f. Da Thí, ; f. Fáil, 268 193 ;~~

~~i gceanntar Baron's Court, le f. Floinn, 113 ; f. lughoine,~~

~~hais Newtown Stewart do bhí. 188 ; f. na bhFionn, 256 Fearsad, Béal Feirste. Fódmhagh na bhFionn, a quo 246 ;~~

~~Sreabh Feirste, 89 ; Sruth F., f. Uisnigh, 104. Do chúigeadh~~

~~217 ; triath F., 194 ; eo F., Uladh : f. Oiligh, 65.~~

~~260 ; Fian F., 238 ; dragan FÓDLA, 75, passim. Fearsta, 274. FoNN, .1. fearann, ag tagairt~~

~~FiADH .i. dúthaigh ag na filíbh d'Éire : f. Fódla, 107, 121 ; f.~~

~~ag tagairt d'Éire : f. Cobh- Uisnigh, 256 ; f. Úna, 93. Do~~

~~f. : f. thaigh, 108 ; Éimhir, 87, 92 ; Chúigeadh Uladh Uladh, f. Fáil, f. f. 166, 233 ; Fionntain, 177. 257 ; Earca, 196. Do~~

~~í. : 129 ; Floinn, 27 ; f. Fódla, Thrian Chonghoil f. Féidhlim f. f. 90 ; Fuinidh, 75, 89, 90, 88, 268 ; Aontruma, 260 ;~~

~~238 ; f. lughoine, 107 ; f. na Do fhlaitheas Shíl Eoghain :~~

~~bhFionn, ; f. Uisnigh, f. Eunna, 234 71 ; 91. f. Úna, 91. Do Chúigeadh FoRCONGRAiDH Ua gCemaigh,~~

~~Uladh : f. Eamhna, 268 ; f. Cath, 18 (?).~~

f. Oihgh, 75 ; Uladh, 91 ; do Frainc, an Fh., 5, 143. Thrian Conghoil, f. Line, 221. Fraochmhagh, an Fh., .1. Augher FiNE Gall, tuaisgeart Cho. Bhaile fort, b. Clogher, Co. Thír Átha CUath, 40. Eoghain, 32.

~~FiNNLiNE, 143 ; vid. Line. Fréamha, -mhan. -mhain, " FiNNMHEANA, 178 ; vid. Meaua. Frewin, a high hill over ihe~~

FioDHBHAiDH, an Fh., i mb. west shore of Lough Owel in Tuama Uacht., Co. Aontruma townland of Wattstoun, Co. a bhí sé. " Tuogh na Fuigh— Westmeath." Onom., 102, 140, sometimes called The Feevagh, 174, 203 seq. and stiU known by this name.

. . . . It contained the parishes of Duneane, Cranfield and G. Ballyscullion Grange."— (i?eei)e5, P- 345)-—28, 15S. Gabhar .i. G. Uladh, an dúthaigh FioNN, an Fh., i dTír Chonaill, ar an taobh thiar de Loch 51- nEachach, 72. " " F"ionnabhair, cath F. probably Gabhur Liffe : the hillj' Fennor, p. Duneany, b. 0£faly, country near BaUymore Eustace Co. Kildare." —A.R.É. and from Bishop HiU to Brittas."—

~~Onom. ; i8. Onom., 16. F'ioNNACAiL Euduir, 174, i'id. Gabholghlenn, i dTir ChonaiU, Acail. 8.~~

~~FiONNLOCHLOiNN .i. Inse Gall, 51. Gabhrán, Gowran, Co. ChiU F'iONNMHACHA .i. Eamhaín Choinnigh, 23.~~

~~Macha ; sluagh F., .i. sluaghadh Gairbhthrian Chlann Fomhoir,~~

~~Uladh, 258. i dTír ChonaiU, 8.~~

I'"ionnros, 187 (?) Críoch Ros, Gaola : griobh G. : cathair i Co. Mhuineacháin, 187. bhFeraibh Rois, 75. F'ionnshruthán na Faghla, 3. Gl.\is tSencha, (?) Glais Enncha, FiR Cheall, .i. trí bh. i gCo. ar an teórainn idir Inis Eoghain Ua bhFailghe, EgUsh, BaUy- agus Cinél Maoin, 10. boy, Ballycowan, 22. Gleann da Lacha, .i. G. da FiR Mhanach, .i. Co. Fhear Loa i Laighnibh, 21. Manach, i. Gleann Fhinne, .i. an Fhionn, i FiR na Craoibhe (Fearann na dTír ChonaiU, 7, 41. Cr. .i. Feara na C), i mb. Gleann Uine .i. G. Aine, gleann Chianacht, Co. Dhoire. Deir ó de Ghlinnibh Cho. Aontruma, Donnabháin go mbídís, níba 159- —

~~3IO INDEXA.~~

~~Glenn an Sgáil, 1 n-aice le Íochtar Tíre, i Co. an Chabháin Uarán Mór, Co. na Gaillimhe, Loughtee, Upr. and Lr., 42.~~

~~245- Iorgholl, i n-aice le Goll (q.v.) Glenn Con Cadhan, i mb. Bhaile i mb. ChiII Mhac nÉanáin, i na Sgríne, Co. Dhoire, 246. dTír Chonaill, 8.~~

~~Glenn Righe, an gleann go Iubhar, an t — , .i. lubhar Chinn tríd tar ngabhann an Ríghe Trágha, 50 ; Maidhm an L, 33. lubhar Chinn Trágha síos, 10, 50. Glinne, na, i gCo. Aontruma, 52 seq.~~

~~Goll, ceanntar i mb. CItiÍII Mhac Lagán, an, .i. ainm an cheanntair nÉanáin, Co. Dhún na nGall. 'na dtéigheann Abha an Lagáin Tá Ros Guill ann, 8. tríd, 161.~~

~~Gormbanna, vid. Banna : 158. Laighin : [a) Laighnigh, 22, 25 ; GoRT, ag na filíbh, ag tagairt [b) Cúige Laighean, 23, 24, 6g,~~

~~d'Éire : g. Bregh, 168 ; g. 249. FéiUm, Floinn, LÁiTHRE Cuinn .i. Teamhair, 145 ; g. 144 ; 63.~~

~~Freumhann, i g. 170 ; g. Gái- Latharnn, gCo. Aontruma, 51, righe, 148 ; g. Gaoidhil, 243 ; 1.59- g. lughoine, 141 Luighdheach .i. Lia Fáil, ; g. na Leac~~

~~bhFionn, 126 ; g. Seinír (.i. ír. 71, 89 ; lec Lughaidh, 198.~~

~~m. Míleadh), 165. Leamhain, i n-aice le Clochar,~~

~~GoRT an Chairnn, i bp. Átha Co. Thír Eoghain, 105 ; flaith Eochaille, b. Tuaim íochtarach, Finnl., 36.~~

~~Co. Aontruma, 186. Leitter Mhahga, i dTír Chonaill, 7-~~

~~Leth Cathail, .i. b. Lecale i gCo. an Dúin, 27, 30, 34. I. Leth Cuinn, 84, passim. Leth Mogha, 236.~~

~~í, .i. f Choluim CiUe, i nAlbain, Lí, nó Lee, seanainm do bh. 20 seq., seq. Rathain, Dhoire, 81 284 Chúil Co. ;~~

~~Iadh Gaoidhil .i. iath, ilúthchas vid. Lee Ononi. ; trágh L.,~~

~~Gaoidhil, .i. Éire, 206 ; l. bruach na Banna, 143.~~

~~Oirthear, .i. b. Oirthear, Co. LiA FÁiL, 221, 231 ; an L. F.,~~

~~Ard Macha, 157. 198 ; L. Luighdheach, 72. Iath .i. dúthchas, i n-ainmneacha LiATHDRUlM, alias do Theainhair,~~

~~i. fileamhla. Ar Éire : Da Thí, 109, 259 ; laoch L., 263 ; lios~~

~~i. 175 ; Éibhir (Éimhir), 239, L., 277.~~

~~90 ; i. Éiriomhóin, 96 ; i. LiATHMHUiNE, scanainm na háite~~

~~Éirionn, 139 ; i. ír, 168, &c. 'na bhfuil Loch nEachach~~

~~Ar Chúigheadh Uladh : i. anois ; laoch L., 147.~~

~~i Fionnmhacha, 90 ; i. Oihgh, LiNE, nó Magh Line, dúthaigh " 180; i. Uladh, 89, 92, 261. gCo. Aontruma. Its position,~~

~~Ar Chloinn Aodha Buidhe : i, and probable territorial extent~~

~~Beannchuir, 106 ; i. Conghoil. also, are preserved iu the deanrv Onor.i., 2j\, , 159- of MoyIinny." 87,~~

~~Ile, .i. oileán Islav i nAlbain, 99, &c. Eo L., 251 ; .sgoith L.,~~

~~128. 168 ; ráth L., .i. Caisleán~~

~~Inis, ag na filíbh, ag tagairt Éadan Dubhchairrge, 195 ; fóir~~

~~: fian L., d'Éire Inis Breagh, 142, 256 ; L., 220, 235 ; 239 ; L., I. Ealga, 203 ; I. Fáil, 64, 142, macruidh L., 232, slógh 233.~~

~~.i. 143, 222 ; I. Grég, 85. Lios Bregh Teamhair, 229 ; Inis Bó Finne, .i. oileán beag I. Lughaidh, 269. i Loch Rí, 20. Lios NA bhFras, re taobh Oiligh,~~

~~Inis Breaton, .i. an Bhreatain 19. Mhór, 5. LocH Cuan, .i. Strangford L.,~~

Inis Eoghain .i. an dúthaigh idir 144, 174 ; L. Cúain, 178, 247. Loch Súilidh agus Loch Feabh- LocH CuBHA, Machaire, .i. Mar- ail, 43, 96. lacoo Beg agus Marlacoo More, Insi Gall .i. na Hebrides, 24, 49. p. ]MuIlaghbrack, b. Ó Neilland loBHAR, vid. lubhar, 246. West, Co. Ard Macha, 38. - — —

~~INDEXA. 311~~

LocH nEachach, 10, 25, 138, 141, Magh Line, vid. Linc, 182, 275. 144, 178, 180 seq. Magh Mis, an dúthaigii timcheall LocH Feabhuil, S, 12, 22, 96, ar Shhabh Mis, Co. Aontruma, iio, 143. 160, 224. LocH Gabhar, .i. deisceart Magh Macha, an ccanntar

~~i Bregh ; Lagore n-aice le timcheall Ard Macha, 94, &c. Domhnach SeachnaiU, Co. na Magh Maoin, .i. Cinél M. (a) ar Midhe, 23. dtúis i mb. Rátha Both Co.~~

~~Fiachna : is dócha Dhún na nGall (b) ar an LocH Inse ; gurab ionann é seo agus Loch taobh thoir den Fheabhal idir~~

~~Inse Fiodhnaighe, " in the an tSrath Bhán agus Doire : Tuath of Clann Fhacarda or E. Bé dúthchas Uí Ghoirmfhleadh- part of b. Lower Tooine in aigh agus a chomhgas é, 78.~~

~~Clandeboy." Onom. ; 158. Magh Mucroimhe, idir Bhaile LocH Laoghaire, L. Mary, in Átha an Ríogh agus an Ghail- Baronscourt demesne, Co. Thír hmh, 70. Eoghain, 31. Magh na hOirbhire, " seems to~~

~~' Loch Laoigh, .i. Belfast Lough, be the Tuogh of Munerie,' one 235, 241, 247, 271, 144; L. of the seven districts of the Laoidh, 167, 176, 178, 195, 234. Glynnes, also written ' Mynirie,'~~

' ' Lochmhagh i dTír Chonaill, Mowbray,' Mowberry,' and (? Lachtmagh, Onom.), 8. ' Manyberry.' The town of LOCH NA nAiREADH, 38. Ballycastle takes its name from LocH Remhur, Loch Ramor, Co. the castle which stood there," an Chabháin, 40. —P.B., 158. (Vid. Reeves, T,2>^.) LocH Uí Mhaoldubháin, (?) Magh nAoi, i gCo. Ros Comáin, L. Katherine, Baron's Court 117. demesne. Co. Thír Eoghain, 44. Magh [n]Eamhna, vid. Magh LóiME Laithreachan, 127. Macha, 208. [n]Ocha, i n-aice le Teamh- ; Lonnann, Magh LoNDOiN, 53 215 ;

~~Lundon, 204 ; Lunduinn, 140 air, Co. na Midhe. A.R.É., 478,~~

~~seq. nóta ; 14. (? Ochainn Midhe, q.v.). Magh Oirghiall, vid. Oirghialla, 34- M. Magh Rath, Moira, b. Uíbh focht., Co. an Dúin Eathach ;~~

Macha, .i. ceanntar Ard Macha, cath M. R. 54 ; macradh M. R., 7. 174. 275. 177. Machaire an Chroinidh, (?) i Mag Sered, i dTebtha, Co. na nOirghiallaibh, 34. Midhe, 284, seq. Do bhí Dún .i. Magh, ag na fihbh, ar Éire : m. Cúile Sibrinde, Ceanannas, Breagh, 117; m. Criomhthain, ann. Onom.

~~.i. i gCo. 103 ; m. Cuinn (.i. Leath C), Meana, Main, abha~~

~~205 ; m. Da Thí, 267 ; m. Aontruma, 143, 219, 224 ; gég .i. Fuinidh, 188 ; m. Floinn, 178, Mh. 183 ; eo M. 229 taoiseach Buidhe. 203 ; m. Maicniadh (Leath Cloinne Aodha~~

Mogha), 108 ; m. Mumhan, Meirbhline, vid. Line, 149. 109. Midhe, an Mh., 21, seq., 25, 27, Magh Calláin, (?) an dúthaigh 33, 40, 63, 74, &c. timcheall an dá shhabh Chal- Modhuirn, .i. Sliabh Mogh- láin, " the big CoUin " agus dhuirne, Co. an Dúin, nó Abha

~~" i Eoghain the Wee CoUin," b. Upper Moghdhuirne, dTír ; Antrim, Co. Aontruma, 124. eo M., 120.~~

i Aontruma, Magh Cobha, i nUíbh Eachach MóiN ; an Mh., gCo. Uladh, b. i gCo. an Dúin, 158. Mhuighe Eó, . MhegAonghusa, i MuAiDH, abha, Co. dúthchas ; Cath M. C, 30. 117. Magh Eine, idir an Drobhaois MUCROMHA, 8. agus an Éirne, Co. Dhim na Muinnter Bhirnn, seandúthaigh nGall, II. Vid. Eine. timcheall Chinn Aird (Caledon) Magh gCaoroind, i dTir Chon- ar an taobh thuaidh den aiU, 41. Abhainn Mhóir, 45. —

~~312 INDEXA.~~

MuiR nIocht .i. Sea of Wight, R. nó English Channel, 5. MuLLACH FiGHiD, (?) i n-aicc le Rabhanbha, vid. Banbha, 149. Machaire (Rátha) Fiogad, Co. Rachlainn .i. Oileán Rachlann, Dhoire, 38. leathstuaidh de Cho. Aontruma, MuMHA, an Mh., 23, 27, 47, 51, 52, 159-

~~108, 119, 128, 249. Raoile, .i. Raoire (=roéire) :~~

~~MÚR Cuinn ^ .i. Teamhair, nó tréd Raoilenn, .i. sluagh na~~

~~flaitheas Éireann, 109 ; M. hÉireann ag an bhfile, 204.~~

~~Macha .i. Eamhain, nó flaitheas Ráth, ag na íilíbh ; Teamhair~~

~~.i. : Uladh, 98 ; M. Oihgh Oil- nó an tArdfhlaitheas Ráth~~

~~each, nó ceannus an Tuaisgirt, Breagh, 88 ; r. Conaire, 63 ; r. r. 72, Cuinn, 191 ; NéiU, 72, 87 ;~~

~~MÚSGRAIGHE MHIC DhIARMADA, r. Teamhra, 123 ; r. Truim, .i.~~

i gCo. Chorcaighe, ón Dribsigh flaitheas na Midhe, 250 ; r. (.i. siar, 2. Macha CúigeadhUladh), 63 ; r. Ríghchearmna, .i. flaitheas N. na Mumhan, 280. • Niamhghort Néill, vid. fa RÁTH AN Chraoi, san Mhidhe, 3. " Gort," 121. RÁTH CoNGHOiL, madhm, 32. RÁTH Dor, (?) Caiseal, 109. O. RiNN Málann, i dtuaisceart Inis Eoghain, Co. Dhún na nGall, OcHA, vid. Ochuinn Midhe ; 117. 96. Ochuinn Midhe, the hill of RiNN RóiN, ag Cionn tSáile, Co. Faughan, Co. Meath, 5. Vid. Chorcaighe, 30. (P.B.). Ériii, viii, 75 RiNN SiBHNE, no R. Seimhne, OiLEACH, .i. Greenane Elly (Gria- i.e., Island Magee, Co. Aon- nán Oiligh) i nlnis Eoghain, truma, 32. tuairim is seacht míle ó Chath- RóiMH, an R., 21, 127, comh- 27, 31, air Dhoire ; sean ionad nuidhthe ríoghraidhe Uladh, 173- Ros, i dtuaisgeart Alban, 52. 10, 12, 14, 24, 25, 117 seq., Ros, i n-aice le hOileach ; eo 272 : O. Néid, 182 ; fer O., Rosa, 115.

192 ; fian O., 195. RosA, cath Ros .i. an rinn OiLÉN, an t-, .i. Rinn Seimhne, Talmhan i mbágh Shligigh 'na Island Magee, Co. Aontruma, dtugtar Rosses air san Bhéarla, 159. 247. 18. OlLÉN FlONNLOCHLANN, .i. luSC RosA, crích Cloinne, (?) na Rosa Gall, Hebrides, 49. i dTír Chonaill, 8. OiLÉN mo Chaoi, .i. Mahee Island RosACH Mhór, .i. Ros Guill agus i Loch Cuan, 160. Fánaid, i dTír Chonaill (?), 8. OiREAR Thuaidh, au, .i. tuais- Ros Glanghlaise, (?) i dTír geart Argyle i nAlbain, 51. Chonaill, OiRGHiALLA, ó Ghleann Righe go 7. Ros GuiLL, i dtuaisgeart Cho. Loch Éirne .i. Co. Lughbhaidh, Dhún na nGall, 41. Co. Ard Macha, Co. Mhuinea- cháin, agus Co. Fhear Manach, seq. I, 24, 96 ; a seanchus, 51 OiRTHiR, .i. Orior, b. i gCo. Ard Macha, 2, 30, 31, 44. Ollarbha, .i. Lame river, 173. Sagsa, Saghsa, .i. Sasana, 139, Othan, (O. mhór agus O. bheg), 143, 145. Vid. Saxain. no Fothan, p. Fahan, b. Inis Samhadh Tighernaigh, (?) Eoghain larthair, 19. Cluain Eois, Clones, 38. Saxain, 5, 14. Vid. Sagsa. Seanmhagh, ceanntar idir Liath- Peiridh, Toome ferry on the muine agus Dún Geanainn, le Bann ? {Llovd), 127. taobh Locha Eathach, 3J. PoRT Mór, .i. Blackwater-town, Seanmhullach, an, ag Castle- ar an Abhainn Mhóir, 38. dawson, Co. Dhoire, 158. PoRT na Peiredh, .i. Portaferry, Seinealga, vid. Inis Ealga, 163. Aird Uacht., Co. an Dúin, 160. Seinline, vid. Line, 151. — ;

~~INDEXA. 313~~

Seisgionn Uairbheóil, i n-aice Teach Cleitigh, vid. Cleiteach, le Mountseskin, p. Támhlachta, 15- Co. Bhaile Atha Cliath, 15 ; Teach Miodhchuarta, Árus na Seasgann U., 119. bhfleadh ag Teamhair, 50. Sgairbh Sholuis, an, dhá mhíle Teach Maolconoc, " house of shghe siar ó Leitir Cheanainn, lord of Delbna Bethra at Co. Dhún na nGall, 57. Bodhammar, in b. Garrycastle, Sgire, p. Skerry, b. Aontruim King's Co." Onom., 22.

~~l'ocht., Co. Aontruma, 142, 255, Tealach Mór, an, .i. an Tulach 256. IMór q.v., 148.~~

~~.i. SÍDHEAMHAiN, EamhaÍH Macha, Teallach, ag na filibh ; ar~~

Theamhair : tealach 147. 149- Cuinn, 61 ; SÍODH Truim, Cnocán ar an taobh t. Té, 234. thoir de Bhaile Shláine, ar Teamhair, .i. Tara, i gCo. na bhruach thuaidh na Bóinne, Midhe, 3, 4, 15, 25, 49 seq., Co. na Midhe, 112. 60 seq., 113, 129, 136, 152, 168, SÍDH Cisi, ag Áth Seanaigh, 7. 179, 221, 239; Temair, 283; tS., SiONAiXN, an 216. Temhair Bregh, 86 ; Teamhair Vicl. Slaibhre, cath, 17. Onom., Da Thí, 178 ; Teamhair Midhe, Slabre. 85, «7-

Sliabh gCallann, Sheve Gallon, Teathbha, seandúthaigh i gCo. p. Liosán, Co. Dhoire, 24Ó. lairmhidhe agus i gCo. Long- Sliabh gCuaire, i dTír Chonaill, phuirt, 33. S. (S. gCuire, MS.) Tiormm.4igh, .i. an Mháigh ; Sliabh Fu.\id, an shabh ar íad triathaT.,tighearnaí naMumhan, i mb. an Fheadha, Co. Ard 136. Macha, 18, 21, 22, 29. TÍR BoGHUiNE, b. Banagh, Co. Sliabh I\Iis, .i. Slemish, b. Dhún na nGall, 41. Aontruim íocht., Co. Aontruma, TÍR Breasail, i dTír Chonaill, 249. 41. " Near St. Johnstown," Sliabh Toadh, .i. Shabh Truim, b. Rath Bhoth,—Maguire Hist. g.v., 9. Raplioe. Sliabh Truim .i. Bessv Bell Mt., TiR C.'V.ORTHoiD, (?) Tír Caor- b. Srath Bán, Co. Thír Eoghain, thoind, b. Tirkeeran, Co. 9. 30. Dhoire, 43.

~~SLIGE.A.CH, 212 ; cath Shgigh, 16. TÍR CoNAiLL, .i. Co. Dhún na Sn.4mh Tairpthera, (?) i n-aice Gall, leathsmuigh d'Innis le Leithbhior, Co. Dhún na Eoghain agus de Chinél JVIaoin, nGall, 9. 34-~~

~~Srubh Bruin .i. Stroove, i Tíft EoGHAiN NA hInnsi, .i. Inis n-aice le Inishowen Head, ar Eoghain, 2.~~

an taobh thoir thuaidh de Cho. TÍR ÉuxNA, .i. b. Ráth Bhoth. Dhún na nGalI, 114, 102, 10, 9. Co. Dhún na nGall, 41. TÍR Fhiachra, 45. TÍR Fhiachr.\ch Muaidhe, b. Tireragh, Co. Shhgigh, 2. Taillte, baile fearainn agus p., TÍR nAimhir, i dTír Chonaill, 41. Co. na Midhe, .i. Teltown, 19, Recte Tír nAinmhireach, b.

20, 31, 179 ; Tealaigh T., loi. Baoighealach. Taobh Thuaidheamhain, .i. an ToNND.\oiLE, (?) abha bheag go tír don taobh thuaidh d'Eamh- dtugtar an " Torrent " air ain Mhacha, nó Cúigeadh Uladh, gabhan sí tré bh. Dhún Gean- 143- ainn, agus isteach san Abhainn Tarbh Chinn Chasla, i nlnis IMhóir tamall síos ó Verner's Eoghain, 41. Bridge, 229.

~~Te.\ch, ag na íihbh ; ar Theamh- ToNN Tuaighe, ag béal na Banna,~~

~~air .i. ar an Ardfhlaitheas : T. 143, 17'''. 200.~~

~~an Daghdha, 62 ; t. an Trír, Tor.\idh, oileán mara lathstuaidh t. 223, 233, 235 ; Cuinn, 140 ; de Thír Chonaill, 13, 106.~~

~~t. Da Thí, 62, 169, 188 ; t. Tr.ígh Baile .i. ag Sráid Bhails~~

~~Teamhrach, 89, 113 ; t. na mic Bhuain, 106.~~

~~dtrí nArt, 22G ; t. Tairngire, Tr.4gh Inbhir, (?) béal na Bóinne~~

~~279 ; t. Tuathail, 70. ag Droichead .\tha, 12. X — — —~~

~~314 INDEXA.~~

Trágh Lí, vid. Lí, 143. TuLACH Óg .i. Tullaghoge, p. Trágh nEothuile .i. " Beltra Dísiort Críoch, b. Dhún Gean- Strand, at Ballvsadare, Co. ainn Uacht., Co. Thír Eoghain, Sligo ' Onom., i'j. 30. Trágh Tuillsge, i dTír Chonaill, TuLAiGH MÓR, .i. Tullymore, p. 7- Sgire, b. Aontruim íocht., Co.

~~Treabh .i. ionad comhnuidhthe ; Aontruma, 124 seq. gein. na ;~~

~~ar Theamhair ag na filíbh : Tealcha Móirise, 148 ; an Tu-~~

t. Néill, 270 ; t. Té, 225, 265. lach, 246 (?) Cnuaistrebh Criomhthuinn, 268. TuMÓG EiCH Uí EuNNA, ar Trian, an T. thuaidh, .i. Trian theórainn Innis Eoghain, 43. Conghoil, q.v., 234. Trian Conghoil, .i. dúthaigh Cloinne Aodha Buidhe i gCo. Aontruma, agus i gCo. an Dúin, 66, 90, 95, 139, 144, 153

~~seq., 221 seq., 235, 238, 243 ; U.~~

~~an T. Thoir, 25, 159 ; an T. Thuaidh, 234. Trian Thoir, an, vid. Trian Uaimh an Deirg, the Caves of Conghail, 25, 159. Red Bay, Co. Aontruma, 247. Tuadhmhumhain, 2. Uaimh Beirne Danuir .i. Uaimh~~

~~TuAiM, .i. Toome bridge, b. an Deirg, q.v., 158.~~

~~Tuama, Co. Aontruma, 148, Uí Breasuil .i. Clann Breasail,~~

~~158, 224 ; beithir T. .i. taoi- leathsteas de Loch nEachach, seach Cloinne Aodha Buidhe, 10.~~

~~250 ; triath T., do 18S ; cath Uí Briain (=Briuin), .i. Uí T., 88, ealta T. 237, fian T. Briuin Seóla, fairche na Cille 241, .i. sluagh Cl. Aodha B. Móire, 2.~~

~~TuATHA, na, i bp. Chill Mhac Uí Criomhthuinn, i mb. Sláine, nÉanáin, Co. Dhún na nGall, Co. na Midhe, 15. 27. Uí Eachach, b. Iveagh Co.~~

~~TuATH Bladhaigh, dTÍF an Dúin, 31 ; Uí Eachach Chonaill, 41. Uladh, I.~~

Tuath Rátha, .i. dúthaigh U. Uí Nialláin, b. Oneilland, Co. Fhlannagáin, i mb. IMhachaire Ard Macha, 10. Bhuidhe, Co. Fhear jManach, 6. UiSGE Caoin, " Eslcaheen, church Tuath Uí Mhaolgaoithe, i dTír in b. Inishowen." Onom., g, Chonaill, 41. 10. TuiLÉN Cairnigh, .i. Dulane, i Uisneach, ' p. Ivillare, Co. n-aice le Ceanannas, Co. na Westmeath," Onom., 83.

~~Midhe, 13. Ulaidh .i. Cúigeadh Uladh (nó~~

~~r ULACH, ag na filíbh ; ar Theamh- a mhuinnter), 24, 27, 65, loi,~~

~~air. t. an Trír, 143, 231 ; t. Té, 212.~~

~~6c». 104. Urmhumhain, 2 ; clár U., loS. CEARTCCHÁN 315~~

~~CEARTUCHAN.~~

[Do shleamhnuigh roinnt earráidí, foríor, isteach san leabhar so le linn a chur i n-eagar agus a chur i gcló. Tá áireamh annso ar an méid do fuarthas amach roimh fhoillsiú an leabhair, agus isé is dóichí go bhfuil tuilleadh ann. larraim ar gach léightheóir an ceartúchán so do shocrú ina leabhar féin. Don Athair Pól Breatnach agus do Ghearóid Ó Mhurchadha is dual urmhór aca, agus táimíd buidheach díobh ar a son.]

~~vii, 1. ' Réamhrádh, lch. 10 : léigh Ríoghraidh Chinéil Eoghain taobh amuigh de Chloinn Lochlainn.' (G. O M.)~~

~~' Do., lch. ix, 1. S, h'igh roimhe sin ' i n-ionad ' 'na dhiaidh sin.'~~

~~Do., Ich. XV, I. 3 : léigh [é] nó [orm a neartl.~~

I " Téx lch. : The O Domhnaill of the period was Aodh, m. ]\Iaghnusa, m. Aodha Duibh, m. Aodha Ruaidh &c." " The real name of the chief of tbh Eathach was Aodh, Sir Hugh Magennis." (P. B.) Ní fíor a rádh go bhfuil an dá chóib den Leabhar Eoghanach, ná den dá thráchtas eile, ar aonfhocal, cé gurab é an fear céadna do sgríbh iad. Malartuighid uaireanta, go háirithe san fhilíocht. (G. Ó M.)

~~" Lch. 2 : The genealogv of the Earl of Rildare should run : Geróid Óg, m. Geróid Óig, m. Geróid, m. Tomáis, &c." (P. B.)~~

~~' Lch. 3, I. 9 : an i ' idir mic agus Aodha do chur ar I. 10 tar éis trostáin.~~

~~' Lch. 4, an seachtú I. óna bhun : léigh mhic Oilill Flainn Bhig.'~~

~~Lch. 5 : del nota 31.~~

~~I. : I. Lch. 7, 3 (?) cen slógh ; 12, ? rob, (G. Ó M.). I. iS : léigh ' ^MhulIaigh an tSíodha ' Ainm áite é. Féachtar :\lullagh na Sithe, ]\lullaghnashee at Ballyshannon (Onom.).~~

~~' Lch. S, 1. y : léigh Flainn Bhig.'~~

~~Lch. 9, II. 32-3 : ? i n-othar-lighe, (G. Ó M.).~~

~~' ' II, 1. : ghilli Lch. 27 an glain,' Cóib A (lch. 99) ; ag Eogan an gille glan,' Cóib B. Tá an rann truaillighthe. (?) ghille ghlain ; ó Ghulbain (G. ÓM.).~~

~~' ' Lch. 14, I. II (agus nóta 155) : léigh aroile le Cóib B; ároora,~~

~~' Cóib A. Do. 1. 26 : léigh Ceirrbheoil.' Do. I. x : Léigh~~

~~' ' bliadhna ' nó bhliadhain.' Do. Nóta 149, ogulbhorb = > feargach-;-borb, (G. Ó M.). Lch. 38, II. 16, 17 : Léigh Samhadh Tighernaigh.~~

~~Lch. 43, I. 2, I. 5 : Léigh Mac Con Allaidh, (P. B.). 3i6 CEARTÚCH4N~~

Lch. 53, 1. 36 : Lc'igh Raghnall Mac Domhnuill. Is dósan agus ní dá mhac .i. Raghnall Óg do ceapadh an Craobhsgaoileadh so na gColladh. Do cuireadh le chéile é san bhhain 1618 nuair bhí Raghnall i gceannus. Ní bhfuair Raghnall Óg gairm Marcuis go dtí an bhhain 1644. Fuair an t-athair bás 1636. Tá dearmhad dá réir ar lch. vii den Réamhrádh, (P. B.).

~~' ' ' ' I, 1. léigh cia dhíbh : rígh 1. Lch. 59 ; Dán 11, ad Do. 16, léigh ' sin is áig.'~~

~~' : feirrde dhuid.' Lch. 60 : Do. 1. ^7 lcigh Do., Nóta 8 : léigh • =dtugthá,' (G. ÓM.).~~

~~' // Lch. 62, Do. éi : (?) dá chomholl,' (G. Ó M.).~~

~~' Lch. 63, Do. 11. 119-20: (?) Léigh creidfidhir : gceirtshlighidh.'~~

~~' Do., Nóta 56 : Sidé brígh an dá line : nuair a raghairse go Teamhair (san airdríoghacht) is easba misnigh a chuirfidh san ar Eamhain Macha (ar Ultaibh),' (G. Ó M.).~~

~~Lch. 70, Nóta, 1. 2 : Mairgréag, recte Fionnghuala. Fionnghuala Ní Chonchubhair dob ainm is sloinneadh dhi; agus is deimhin gurbh~~

~~inghean 1 don Chalbhach Ó Chonchubhair, agus do Mhairgrég Ní Cheallaigh, (G. ÓM.).~~

~~Lch. 71 : Lcigh Cú Connacht Ó Fialáin.~~

~~' ' ' cleith : 1. Lch. 73 : Dán, 1. 61, léigh coradh Do. 67, léigh héadair,' (?),~~

~~Lch. 120, Nóta : Léigh Do Chormac Ó Néill, mac Airt Óig, mhic Seaáin, mhic Briain, mhic Fcidhlimidh Bhacaigh.~~

~~[Tháinig morchuid eólais ón Dochtúir Séamus Ó Ceallaigh, acht~~

~~bhí déidheanach lena chur i n-eagar an leabhair. Tá sé dá chur go cumair agam annso].~~

~~Réamhrádh, Lch. iii : Dúthaigh bhunaidh Cloinne Aodha Buidhe = Gleann Con Cadhan, Tuath l.ocha, dúthaigh Cloinne Domhnaill Duinn agus an Choill íochtrach. Rinne Ó Donnabliáin dearmad~~

~~i dtaobh Cincal Eochaidh. I mbar. Óghmaigh a bhí siad, agus Uí Fiachra seanainm a ndúthaighe.~~

~~.i. Do., lch. xxxi : Feithmhiúir udhachta Cormaic Uí Néill Charles, mac dearbhráthar do Chormac dob eadh é. Bí dearbhráthair ag~~

~~.i. Cormac .i- Seaán ; agus bhí triúr mac ag Seaán Énrí, Art, Charles.~~

~~Indexa ; Daoine ;~~

~~AoDH, m. Ogdhomhnaill, .i. Aodh Buidhe, m. Domhnaill Óig, m. Aodha Méith, m. an Mhacaoimh Tóinleisg.~~

Brian Carrach : ó Sgire Brághaide go ^lullach Siúraradhain i mBaile na Sgríne, taobh thiar den Bhanna, sin dúthaigh Bh. Ch. NiALL ÓG (Ó Néill), ó Chill a lacha (Rillelagh), cuid de Choill Ultach. Ó Neill, Domhnall, Mac Cuinn an Chaisleáin Riabhaigh, m. NéiU, m. Bhriain Fhaghartaigh. Níl an gein. i gceart agamsa lch. 140. Ó Neill, Sir Henrí, m. Néill Óig, m. Néill Mhóir, m. Apdha Coille Ultaigh, m. Feidhlim Bacaigh. Beirt mhac ag Sir Henrí sin, Niall agus Domhnall.

~~Áiteanna :~~

~~Ard Sratha : dúthaigh a bhí ann thart ar thearmonn na heaglai.se. Níorbh aon bhaile amháin é.~~

~~Cois Úna : Taobh thoir de Abhainn na Fubhna a bhí an ceanntar~~

~~seo, eadra sin agu.s an ?klágh ; taobh ó dheas de Dhún Geanainn acht gan theacht a fhad leis an Abhainn Mhóir. CEARTÚCHÁN 317~~

~~Fhiodhbhaidh an : isé an leath thiar de bhar. Thuama IJacht. é.~~

Glenn Con Cadhan : ceanntar mór é seo, ó Shé Rhaile, Baile na Scríne go dtí an Tobar Mór agus ó Mhachaire Fiogad, beagnach, go dtí barúntacht Ciannachta. Is as, fa bhun Sléibhe gCalainrí a rinne Aodh larla síothcháin le Mountseo 1603. " LocH NA nAireadh : Is dóithche gurb c Castle Dillon Lake " é seo, dhá mhíle thoir thuaidh ó Ard Macha.

Magh Calláin : b'fhéidir gurab é bun Sléibhe gCalainn i gCo. Dhoire é. Ba le treibh de Chloinn Aodha Buidhe é. " " ToNNDAOiLE : ní hí an Torrent í. An Torann é sin go bhfuil tagairt di A.R.É., A.M. 3657.

~~Uí NiALLÁiN : b'é an chuid uacht. de bhar. Oneilland an Sean-Uí Nialláin.~~

~~feasnaimh ; Daoine :~~

~~Clann Eoghain, 161 ; (?) t-oghan m. Domhnaill, m. Néill Mhóir. Clann Iliach, 163.~~

~~Mac Neill Óig, 160 ; Conn m. Néill Óig, nó, Brian Faghartach, m. NéiU Óig, m. Néill Mhóir, m. Cuinn an Éaduin Duibh. RÚarcach, 257. Uí Donnagáin, 23. Uf Méith, Co. Lughbhaidh, 18.~~

~~.^.ITEANNA :~~

~~AiRD .i. Aird Uladh, 160.~~

~~LocH Feadha : Flaithbertach Locha F. = F. Locha Adhar insna~~

~~i Geiniolaigh ; L. Fea, bhfdgus do Chora Críche, Co. Thír Eoghain, 28.~~

~~Magh Lughan : Muirchertach Muighe Lughan (nó M. Lughna nó~~

~~M. Line). Vid M. Lugna Onam. ; Lughad, tá m. Lughad i nUíbh Tuirtre, 28.~~

" Seo deimhniú na ndaoine a liiaidhtear insna hAnnala," Lgh 54-6 : Aodh, mac Feidhlim Bacaigh> m. NéiII Mhóir. Brian, mac Feidhlim Bacaigh, m. Néill Mhóir. Aodh Óg, m. Aódha, m. F. B. Niall, m. Briain, m. F. B. Niall, m. Aodha, m. F.B. Aodh Óg, m. Cuinn, m. F. B. Seaán, m. Briain, m. F. B. Seaán Óg, m. Seaáin, m. Briain, m. F. B. Niall Óg, m. Néill, m. Aodha, m. F. B. Sir Henrí m. Seaáin, m. Briain, m. F. B. Aodh Meirgeach, m. Néill, m. Aodha, m. F. B. Sir Henrv (an dara), ra. Néill Óig, m. Néill Mhóir, m. Aodha, m. F. "B. Art Óg m. Seaáin, m. Briain, m. F. B. Féilim Dubh, m. Seaáin, m. Briain, m. F. B. Brian, m. Féilim Duibh, m. Seaáin, &c. (a mhac). Se?án, m. Airt Óig, m. Seaáin, m. Briain, m. F. B.

Conn, m. NéiII, m. Briain Fhaghartaigh, m. NéiII Óig, m. Néill mhóir. Conn Óg, m. Cuinn, m. Néill, m. Brian Fhaghartaigh, &c. Domhnall m. Cuinn, m. Néill, m. B. Fh. Féilim m. Tuathail, m. Néill, m. B. Fh.

~~Niall, m. Aodha m. Muirchertaigh, m. NéiU Mhóir.~~

~~falconer, dublin.~~

"^ t^tt fjuJL^ 1(2. *