Un-Banquet-Cest-Een-Banket-Is-Lr.Pdf

« ETIQUETTES », ‘ETIQUETTE’, “ETIQUETTE”, « RÉGIMES DE VIE », ‘LEVENSSTIJL’, “LIFE STYLES”, « ORDONNANCES » ‘ORDONNANTIES’ “PRESCRIPTIONS”

Pensez que le prince est comme un miroir Bedenk dat de prins een spiegel is waarin You must think that the prince is like a exposé aux yeux de tous ses sujets qui le alle onderdanen steeds kijken, en er het mirror exposed to the eyes of all his subjects regardent continuellement, comme le modèle rolmodel in vinden waaraan ze moeten who are continually looking to him as the auquel ils doivent se conformer. beantwoorden. model to which they must conform.

– Instructions de l’Empereur Charles – Instructies van Keizer Karel aan – Instructions of the Emperor V à Philippe II, s. d., p. 52 Filips II, s.d., p. 52 Charles V to Philip II, s.d., p.52

La cour des Habsbourg laisse le Het hof van de Habsburgers blijft in From the Hapsburg court comes the souvenir d’une cour ostentatoire het geheugen gegrift als rijkelijk en memory of an ostentatious and highly et particulièrement guindée où bijzonder opzichtig. Volgens bepaalde starchy court in which the observance l’observance de l’étiquette est kroniekschrijvers wordt de naleving van of etiquette was taken to extremes, poussée à l’extrême, d’après certains de etiquette er op de spits gedreven. according to certain chroniclers. chroniqueurs. L’idée qui prévaut alors De idee heerst dat een monarchie ‘uniek The prevailing idea at the time is of a est celle d’une monarchie « unique et en verheven is boven de hele rest van het monarchy which is “unique and superior supérieure à tout le reste dans le royaume, koninkrijk, daarom moet ze zich ver boven de to everything else in the kingdom, which is c’est pourquoi elle doit se situer bien au- andere staten bevinden en deze verblinden’. why it has to place itself well above others dessus des autres états et les éblouir » Daarnaast is ze ‘vertegenwoordiger van het and dazzle them” as the “repository of en tant que « dépositaire de l’autorité goddelijk gezag op aarde’ (Hernando del divine authority on earth” (Hernando del divine sur terre » (Hernando del Pulgar, Pulgar, kroniekschrijver van Castilia, Pulgar, Castile chronicler, 15th c.) chroniqueur de Castille, 15e s.). 15de eeuw). FLORIS Frans, Mariage d’Alexandre Farnèse et Marie de Portugal : l’accueil de Marie de Portugal par Marguerite de Parme dans l’Aula Magna, estampe, 1565

FLORIS Frans, Huwelijk van Alexander Farnese en Maria van Portugal: de ontvangst van Maria van Portugal door Margaretha van Parma in de Aula Magna, prent, 1565

FLORIS Frans, Wedding of Alessandro Farnese and Maria of Portugal: Meeting of Maria of Portugal and Margaret of Parma in the Aula Magna, print, 1565

Le faste déployé, les crédences, ou De uitgesproken weelde, de dientafels The splendour displayed, the dressoirs, les vêtements, le nombre of dressoirs, de kleding, het aantal sideboards (or dressers), the garments, et le rang des officiers marquent les en de rang van de dienaars spreken the number and rank of its officers are esprits. Silence, gravité, service à tot de verbeelding. Stilte, ernst, impressive. Silence, gravity, kneeling to genoux, respect strict du cérémonial knievallen: de strenge naleving van het serve, a strict respect for ceremonial forgent la réputation des Habsbourg. ceremonieel smeden de faam van de together forge the Hapsburg Habsburgers. reputation. Au 16e siècle, l’apparat et la magnificence prennent toutefois une In de 16de eeuw krijgen de pronk In the 16th century, ceremonial and dimension européenne. L’entrevue en de praal echter een Europese magnificence take on a European du camp du Drap d’Or, qui met en dimensie. De ontmoeting tijdens het dimension. The meeting at the Field of présence François Ier de France et Goudlakenkamp tussen de Franse the Cloth of Gold between Francis I of Henri VIII d’Angleterre, le 7 juin koning Frans I en de Engelse koning France and Henry VIII of England on 1520, marque les esprits : elle engage Hendrik VIII, op 7 juni 1520, is 7 June 1520 had been impressive: it près d’un mois de festivités et de repas onvergetelijk. De gebeurtenis leidt tot involved almost a month of festivities somptueux. een maand van feesten en overvloedige and sumptuous meals. maaltijden. Vraisemblablement dans un acte Waarschijnlijk uit politieke Probably in a political act intended to politique visant à affirmer l’autorité de overwegingen om de greep van zijn affirm the authority of his heir over son héritier sur les Pays-Bas, Charles erfgenaam op de Nederlanden te the Low Countries, Charles V ends up Quint finit par préférer l’étiquette verstevigen, verkiest Keizer Karel giving preference to the etiquette of bourguignonne à celle des Rois uiteindelijk de Bourgondische Burgundy over that of their Catholic Catholiques. Imaginée par Philippe etiquette boven deze van de katholieke Majesties. Dreamt up by Philip the le Bon et codifiée par Olivier de la koningen. Deze wordt bedacht door Good and codified by Olivier de la Marche, celle-ci marquera la royauté Filips de Goede, in codes gegoten door Marche, this would influence Spanish espagnole au moins jusqu’à l’arrivée Olivier de la Marche en zal het Spaanse royalty until Bourbon accession to the des Bourbons sur le trône d’Espagne koningschap kenmerken, althans tot de throne of Spain in 1700. From this we en 1700. C’est dire l’importance du Bourbons in 1700 op de Spaanse troon can see the important role played by rôle joué par la cour de Bourgogne komen. Het is dus duidelijk hoe sterk the Burgundian Court in defining table dans la définition des arts et des het Bourgondische hof de hand had in arts and manners in the west. manières de la table en Occident. de Westerse kunsten en tafelmanieren. DU CONVITO AU VAN CONVITO FROM CONVITO TO BANCHETTO : LES NAAR BANCHETTO: BANCHETTO: THE PUISSANTS SE DE MACHTIGEN POWERFUL COME METTENT À TABLE GAAN AAN TAFEL TO DINE

Le Français cause tout au long du De Fransman praat gedurende de hele The Frenchman talks all through repas et c’est merveille si l’Espagnol maaltijd en het is een wonder als de the meal and it is a wonder if the dit une seule parole. Spanjaard een enkel woord zegt. Spaniard says a single word.

– C. Garcia, Oposicion y – C. Garcia, Oposicion y – C. Garcia, Oposicion y coniucion de los dos grandes coniucion de los dos grandes coniucion de los dos grandes luminares de la tierra, luminares de la tierra, luminares de la tierra, Madrid, 1617 Madrid, 1617 Madrid, 1617

Le rite de la table concentre à Het tafelritueel concentreert The rite of dining concentrates la fois toute la complexité et tegelijk de complexiteit en both the complexity and the l’éclat de l’étiquette suivie par de luister van de nageleefde sparkle of the etiquette followed la cour. Être à table pour voir etiquette aan het hof. Aan tafel by the Court. To be at the table et être vu : le banquet est avant zitten om te zien en gezien te to see and be seen; the banquet tout un acte politique, un outil worden: het banket is op de is first and foremost a political de diplomatie. eerste plaats een politieke daad, action, a diplomatic tool. een diplomatiek instrument. La mise en scène que celui- The planning which this ci représente est codifiée et De hele enscenering van het represents is codified and allows permet d’apprécier la faculté de banket beantwoordt aan vaste an appreciation of the ability l’hôte à organiser autour de sa codes. Daaruit blijkt ook in of the host to organise around personne un appareil de cuisine hoeverre de gastheer er al dan himself a carefully orchestrated et de table soigneusement niet wonderwel in slaagt om kitchen and table mechanism. arrangé. Sont conviés à s’asseoir rond zijn eigen persoon een Invited to sit alongside him, à ses côtés, selon leur rang, des heel keuken- en tafelapparaat according to their rank, are invités dignes d’admirer une op te zetten, dat tot in de persons worthy of admiring a succession de mets prestigieux. puntjes verzorgd en ingericht succession of prestigious dishes. is. De genodigden die naast

hem plaats mogen nemen, zijn FLORIS Frans, Mariage d’Alexandre Farnèse et Marie de Portugal : banquet en l’honneur des mariés dans la grande salle du palais, estampe, 1565 het waard om een hele stoet FLORIS Frans, Huwelijk van Alexander Farnese en Maria van Portugal: banket ter ere van het bruidspaar in van luisterrijke gerechten te de grote zaal van het paleis, prent, 1565

FLORIS Frans, Wedding of Alessandro Farnese and bewonderen. Maria of Portugal: Banquet in honour of the newly-weds in the great hall of the palace, print, 1565

© WARSAWA, THE PRINT ROOM, UNIVERSITY OF WARSAW LIBRARY (photo University of Warsaw Library) Le terme « banchetto » renvoie De term ‘banchetto’ verwijst The term “banchetto” however, d’ailleurs à la table elle-même et trouwens naar de tafel zelf en refers to the table itself and non plus directement à l’acte de niet meteen naar de daad om not directly to the act of eating manger ensemble, contrairement samen te eten, in tegenstelling together, unlike the “convito”, au « convito » en usage jusque tot de ‘convito’, dat tot in de term used up to the second dans la seconde moitié du 14e tweede helft van de 14de eeuw half of the 14th century. Thus, siècle. La table occupe ainsi le in gebruik was. Zo staat de the table is in the forefront. It devant de la scène. Elle est à la tafel op de voorgrond. Ze is is both the place and the form fois le lieu et la forme d’une tegelijk de plek en de vorm of the spectacle. The prince représentation. Le prince siège van een vertoning. De prins zit sits under a canopy which sous un dais qui introduit un onder een baldakijn, dat een introduces a vertical element élément vertical contrastant verticaal element invoert dat in contrast to the horizontal avec l’horizontalité du « banc » contrasteert met de horizontale rectangular “bench”. The de structure rectangulaire. Le lijn van de ‘bank’, die een Renaissance feast can perhaps festin à la Renaissance peut rechthoekige structuur heeft. be defined as a representation être défini comme un repas- Het Renaissancefestijn kan meal. These are also the terms représentation. C’est en ces gedefinieerd worden als een evoked in the descriptions of the termes que l’évoquent aussi maaltijd-schouwspel. Zo wordt chroniclers, who are often both bien les récits des chroniqueurs, het ook vaak beschreven in het narrators and actors in these souvent narrateurs et acteurs de relaas van de kroniekschrijvers, feasts, and in the contemporary ces fêtes, que les constructions die dikwijls niet alleen over iconographic constructions. iconographiques contemporaines. deze feesten vertellen, maar With the Renaissance came a La Renaissance apporte au er ook aan meedoen. Zo is het codification of table practices for banquet une codification des ook te zien op de iconografische banquets. pratiques de table. constructies van die tijd. De Renaissance legt bindende regels vast voor het tafelgebeuren. DERRIÈRE ACHTER HET BEHIND THE L’IMAGE BEELD IMAGE

Le banquet entretient un Het banket heeft een bijzondere Banquets have a special rapport particulier avec l’art et verhouding met de kunst en relationship with art and history. l’histoire. Le thème du festin a de geschiedenis. Het thema For this reason, the topic of de ce fait été largement exploité van het festijn werd zodoende feasts has been widely exploited en littérature et en images. L’art op grote schaal benut, zowel in literature and pictures. pictural constitue une source in de literatuur als in beelden. Pictorial art constitutes a non- d’informations non négligeable De schilderkunst is een niet te negligible source of information sur le cérémonial, sur l’usage verwaarlozen informatiebron on ceremonials, the use of des objets, sur les pratiques over het ceremonieel, over het objects, practices and table et les manières de table et gebruik van voorwerpen en over manners and thus contribute to concourt à une histoire de gewoontes en tafelmanieren. the history of eating. l’alimentation. Op die manier draagt ze bij tot de geschiedenis van de In the picture entitled Dans le tableau du « Banquet des voedingsgewoonten. “Monarchs’ Banquet” we monarques » sont rassemblées see, gathered around a single autour d’une même table Op het doek ‘Banket der table, three generations of trois générations de la maison Monarchen’ zitten drie the House of Hapsburg. This de Habsbourg. La scène a été generaties van het Habsburgse is an entirely imaginary scene entièrement imaginée pour huis samen aan tafel. Het tafereel intended to carry a political véhiculer un message politique werd volledig verzonnen, om message in pictorial form. The sous la forme picturale. een politieke boodschap in een etiquette, table service, order L’étiquette, le service de table, picturale vorm over te brengen. of the dishes, the gestures of l’ordre des mets, la gestuelle des De etiquette, de bediening the various parties are all in the différents intervenants s’ancrent aan tafel, de volgorde van de Burgundian tradition. dans la tradition bourguignonne. gerechten en de gebaren van de betrokkenen zijn verankerd in de Bourgondische traditie. La salle est parée de tentures ; De zaal is getooid met The room is draped with un dais et un fauteuil distinguent wandtapijten; een baldakijn en curtains; a canopy and an la place de Charles Quint, een zetel onderscheiden de plaats armchair distinguish the fondateur de la lignée ; la table van Keizer Karel, de stichter van place of Charles V, father of est vraisemblablement élevée de afstamming. De tafel staat the line; the table is probably sur une estrade et un buffet waarschijnlijk op een verhoog en placed on a platform and présente la vaisselle ostentatoire een buffetkast toont het opzichtige ostentatious tableware is à proximité de celle-ci. Les vaatwerk ernaast. De ‘edellieden displayed on a dresser nearby. « gentilshommes de la Bouche » van la Bouche (de mond)’ die The “gentlemen of the mouth” qui assurent le service sont tous instaan voor de bediening, zijn (gentlemen waiters) serving des gouverneurs des Pays-Bas allemaal gouverneurs van de the food are all governors of espagnols en fonction sous le Spaanse Nederlanden onder the Spanish Netherlands who règne de Philippe II. Leur place het bewind van Filips II. Hun were in office during the reign dans la composition matérialise plaats in de hele compositie of Philip II. Their position in l’importance de leur rang et duidt het belang van hun rang this composition reflects the leur filiation avec les convives. en hun verwantschap met de importance of their rank and Les gestes dirigés des différents genodigden aan. Hoe de gebaren their affiliation to the guests. personnages, comme la sculpture van de verschillende figuren zijn The gestures of the various et autres mets héraldiques et gericht, evenals de sculptuur en characters, like the sculpture emblématiques, servent un andere heraldische en symbolische and other heraldic and discours sur la répartition et schotels, maken deel uit van de emblematic artefacts, belong to la légitimité des pouvoirs en boodschap en het betoog van a discourse on the distribution présence, construit autour de het werk. Samen verhalen ze de and legitimacy of the powers la légitimité de la succession de verdeling en de rechtmatigheid present, stating the legitimacy l’infante Isabelle Claire Eugénie van de aanwezige machten, die of the Infanta Isabella Clara et de son aire d’influence. opgebouwd worden rond de Eugenia and her sphere of wettigheid van de opvolging van influence. de infante Isabella Clara Eugenia en van haar invloedssfeer. QuanD l’Or Orne les murs : la tapisserie, mirOir De la vie De cOur wanneer gOuD De muren siert: wanDtapijten als spiegels van het hOfleven when the walls were aDOrneD with gOlD: tapestries, mirrOring the life Of the cOurt

Le nombre de festins et la richesse qui y règne produceert luxevoorwerpen met gouddraad, die Roman Antiquity and the Orient, we can observe fondent la réputation de la cour de Bruxelles. het neusje van de zalm van de prinselijke collecties the following elements: a set table, a canopy below L’augmentation du prestige de la cour est vormen. Soms zijn ze zuiver decoratief, soms hebben which the principal figures are seated, dignitaries indissociable de l’essor de la tapisserie à Bruxelles ze een symbolische waarde met onderwerp, zoals waiting on the tables, luxurious gold ware with a qui contribue au rayonnement de la ville. Admirées, het wandtapijt ‘De Plagen van Egypte (van de hagel cooler in the foreground… convoitées, les tapisseries constitue la pièce centrale en de kikkers)’, vervaardigd in het laatste kwart de l’apparat de cour européen entre le 15e et le van de 16de eeuw. In deze esthetiserende compositie 18e siècle. L’artisanat bruxellois produit des objets met motieven die geïnspireerd zijn op het antieke de luxe, tissés d’or, qui représentent le fleuron des Rome en het Oosten, kunnen we al de volgende collections princières. Elles sont tantôt purement elementen zien: een gedekte tafel, een baldakijn décoratives, tantôt hautement symboliques par le waaronder de belangrijkste personages plaatsnemen, sujet figuré, à l’image de la tapisserie des « Plaies hoogwaardigheidsbekleders die bedienen, d’Égypte » (celles de la grêle et des grenouilles) luxesmeedwerk met een koeler op de voorgrond, … réalisée dans le dernier quart du 16e siècle. Dans cette composition esthétisante qui intègre des motifs inspirés de la Rome antique et de l’Orient, The number of feasts and the opulence displayed observons déjà les éléments suivants : table dressée, contributed to the reputation of the Brussels court. dais sous lequel prennent place les sujets principaux, The increasing prestige of the court cannot be Anonyme, Salomon et la reine de dignitaires assurant le service de bouche, orfèvrerie separated from the rapid expansion of tapestry- Saba, tapisserie, 16e siècle de luxe avec un rafraîchissoir au premier plan... making in Brussels which contributed to the city’s reputation. Admired and coveted, tapestries were Anoniem, Salomo en de koningin van Seba, wandtapijt, 16e eeuw th the key element in court decoration from the 15 Het aantal festijnen en hun weelde zijn het to the 18th century. The Brussels craftsmen provided Anonymous, Solomon and the Queen of Sheba, tapestry, 16th fundament voor de faam van het hof van Brussel. luxurious products, woven with gold thread, which century

Het toenemende prestige van het hof is niet los te were the pride of princely collections. Some were © BRUXELLES, MUSÉE DE LA BANQUE NATIONALE DE BELGIQUE denken van de opmars van het Brusselse wandtapijt. purely decorative, some highly symbolic in their BRUSSEL, MUSEUM VAN DE Ook dit draagt bij tot de uitstraling van de stad. De imagery, like the “Plagues of Egypt” tapestries (the NATIONALE BANK VAN BELGIË wandtapijen worden bewonderd en begeerd, en zijn plagues of hail and frogs) produced during the het centrale element van de Europese hofpraal tussen last quarter of the 16th century. In this aesthetic de 15de en de 18de eeuw. Het Brussels ambachtswerk composition which includes motifs inspired by la table dressée et la de gedeKte tafel en de the laid table and vue du beau KijK oP het mooie sight of finery

Les jours de festin, la table est dressée sur des Als het feest is, wordt de tafel gedekt op On feast days, the table was set up on trestles in tréteaux dans la grande salle du palais. Elle est schragen in de grote zaal van het paleis. Ze the great hall of the palace. It was covered with recouverte d’une nappe, généralement en lin, wordt bekleed met een tafelkleed, meestal a cloth, generally of linen, embroidered or of brodée ou damassée, avec laquelle les convives van linnen, geborduurd of gedamasceerd, damask, with which the guests wiped fingers, etc. s’essuient. Autour d’elle, ou sur l’un de ses waarmee de genodigden zich ook afdrogen. Around it, or on one side only to facilitate the côtés pour faciliter la circulation des serviteurs, Rondom, of aan de zijkant om het verkeer movement of those serving, the guests sat down les invités s’installent selon leur position sociale, van de serveerders te vergemakkelijken, gaan in order of social rank, the host sharing his table l’hôte ne partageant sa nappe qu’avec des de genodigden zitten naargelang hun sociale cloth only with persons of his own rank. personnes de son rang. positie. De gastheer deelt zijn tafelkleed enkel met personen van zijn eigen rang. Ostentatious tableware was placed on the table. Sur la table est disposée une vaisselle The placing of food in a pyramid as in the high ostentatoire. Les mets dressés en pyramides Op de tafel staat opzichtig vaatwerk tentoon. Middle Ages had made a comeback. Thanks to en vogue au haut Moyen Âge font leur retour. De piramidevormige schikking van gerechten, their colours, this was a feast for both eyes and En passant aussi par la couleur des mets, la zoals in de vroege middeleeuwen in zwang was, taste. In the centre of the table the breadwaiter vue importe autant que le goût. Dans la partie komt terug. Wat de gasten te zien krijgen, is placed salt cellars or boxes of expensive spices, centrale de la table, le panetier place les salières bijna even belangrijk als wat ze te eten krijgen. plus, in some cases, a set reserved for the ou les boîtes à condiments réputés chers, ainsi Aan kleur wordt dus de grootste zorg besteed. prince. This golden masterpiece in the form of a que, dans certains cas, une nef réservée au In het middengedeelte van de tafel plaatst ship served as a warning against any attempt at prince. Ce chef-d’œuvre d’orfèvrerie en forme de broodmeester de zoutvaatjes of de dozen poisoning, for it could contain substances which de navire sert de mise en garde contre toute met als duur bekendstaande specerijen, en were reputed to change colour on contact with tentative d’empoisonnement, pouvant contenir in sommige gevallen ook een ‘schip’ voor de contaminated foodstuffs: unicorn horn, toad, des substances réputées changer d’aspect au prins. Dit meesterlijke smeedwerk dient om te serpent’s tongue… Paintings of laid tables show, contact d’aliments contaminés : corne de waarschuwen tegen elke vergiftigingspoging, as individual objects, the metal plate and knife licorne, crapaudine, langue de serpent… Les omdat het stoffen kan bevatten die naar verluidt brought by the guest. Food was presented in représentations de tables dressées figurent les van uitzicht veranderen bij het contact met earthenware or metal bowls or trays of varying objets individuels que constituent l’assiette en besmette voedingswaren: de hoorn van een sizes. Meat was sliced by the carvery squire. The métal et le couteau apporté par le convive. Les eenhoorn, een paddensteen, een slangentong … guest helped himself by means of his knife or mets sont présentés dans des écuelles et des De afbeeldingen van gedekte tafels tonen de the shared spoon. plats de plus ou moins grandes dimensions, en individuele voorwerpen, namelijk het metalen terre cuite ou en métal. La viande est coupée bord en het mes dat de gast zelf meebracht. De préalablement par l’écuyer-tranchant. Le gerechten worden aangeboden in nappen en convive se sert devant lui à l’aide du couteau ou schotels, groot of klein, uit terracotta of metaal. de la cuillère qui, elle, n’est pas individuelle. Het vlees wordt voorgesneden door een speciaal daarvoor aangestelde edelman (de voorsnijder). De gast bedient zich dan met het mes of de lepel, die niét zelf meegebracht moest worden. UN ENCHANTEMENT POUR LES SENS EEN VERRUKKING VOOR DE ZINNEN ENCHANTMENT FOR THE SENSES

Du 22 au 30 août 1549, la reine Marie de Hongrie reçoit, en son Le soir du 30 août, les festivités sont couronnées par un fastueux Van 22 tot 30 augustus 1549 ontvangt landvoogdes Maria van Op de avond van 30 augustus worden de feestelijkheden bekroond From the 22nd to the 30th of August 1549, Queen Mary of Hungary On the evening of August 30th the festivities culminated in a palais de Binche, l’empereur Charles Quint, le futur roi Philippe II banquet. Dans la « Salle Enchantée », les convives découvrent une Hongarije in haar paleis te Binche Keizer Karel, de toekomstige door een grandioos banket. In de ‘Salle Enchantée’ ontdekken de received, in her palace at Binche, the emperor Charles V, the future sumptuous banquet. In the “Enchanted Hall” the guests discovered an d’Espagne, Eléonore de France ainsi que les plus hauts dignitaires de machine de fête extraordinaire ainsi qu’une fontaine de corail. Une koning Filips II van Spanje, Eleonora van Frankrijk en de belangrijkste gasten een buitengewone feestmachine en een fontein van koraal. King Philip II of Spain, Eleanor of France and the senior dignitaries of extraordinary festival machine and a coral fountain. l’empire. ingénieuse machinerie fait descendre, d’un caisson dissimulé dans la hoogwaardigheidsbekleders van het rijk. De ingenieuze machine tovert, vanuit een in het gewelf verborgen the empire. Thanks to an ingenious mechanism concealed in the vaults, tables voûte, des tables couvertes de divers mets. À droite, quatre fontaines kist, tafels tevoorschijn die met verschillende gerechten gedekt zijn. bearing different dishes are lowered. On the right, beverages are À cette occasion, elle organise des fêtes somptueuses en l’honneur distribuent les boissons. Lors de chaque changement de service, le Voor deze gelegenheid organiseert ze weelderige feesten ter ere van Rechts bedelen vier fonteinen drank. Bij elke nieuwe gang gromt For this occasion, she organised sumptuous festivities to honour dispensed from four fountains. de ses invités qui sont ainsi conviés à un bal le 29 août. L’unique tonnerre gronde et les éclairs accompagnent une grêle de confites, haar gasten die ook uitgenodigd worden voor een bal op 29 augustus. de donder en schittert de bliksem, vergezeld door een hagel van her guests who were thus invited to a ball on August 29th. The only With each new course thunder rumbles and lightning accompanies a représentation de la grande salle du palais, conservée à la probablement des fruits enrobés de sucre. De enige afbeelding van de grote zaal van het paleis, die bewaard confites, waarschijnlijk in suiker gehulde vruchten. representation of the great hall of the palace, conserved in the Royal hail of confits, probably fruit coated in sugar. Bibliothèque royale de Belgique, rend compte de splendides décors wordt in de Koninklijke Bibliotheek van België, geeft een idee van de Library of Belgium, shows the splendid decorations, which were inspirés de la galerie de François Ier à Fontainebleau, elle-même schitterende decors die geïnspireerd zijn op de galerij van Frans I in inspired by the Francis I gallery in Fontainebleau, work of Rosso and réalisée par le Rosso et Primatice entre 1533 et 1540. Fontainebleau die door Il Rosso en Primaticcio gerealiseerd werden Primatice between 1533 and 1540. tussen 1533 en 1540. FRANCKEN Frans II (d’après ?), Fête galante, huile sur bois, début 17e siècle

FRANCKEN Frans (naar?), Galant feest, olie op hout, begin 17de eeuw

FRANCKEN Frans (after?), Galant Party, oil on wood, early 17th century

À travers ses codes, définis par l’étiquette, présents de la cuisine à D’un autre côté, la forme à la fois spectaculaire et symbolique du Door het gebruik van deze codes, die bepaald worden door de Anderzijds is zowel het spectaculaire als het symbolische aspect van The banqueting code, defined by etiquette, prevailing from the On the other hand, the spectacular and symbolic form of the feast l’assiette, le banquet se situe hors des cadres du repas ordinaire. Pour festin transparaît dans la place qu’occupent les scènes de banquet etiquette en van de keuken tot op het bord gelden, valt het banket het festijn een gegeerd gegeven voor bijvoorbeeld toneelstukken kitchen to the plate, meant that the banquet was outside the can be glimpsed in banquet scenes, particularly in the dramatic arts. l’occasion, un décor est planté pour sublimer les lieux et le spectacle en dramaturgie particulièrement. Celles-ci sont un moment de buiten het kader van de gewone maaltijd. Voor de gelegenheid wordt waarin zich vaak bankettaferelen afspelen. Deze scènes verbeelden framework of a normal meal. For this occasion decoration is used These are moments of verbal representations and exchanges, the art qui s’y déroule. Des tapisseries aux sujets évocateurs ornent les murs. représentation et d’échanges verbaux, l’art de la conversation étant een heel decor uitgewerkt om de vertrekken en het schouwspel het uiterlijk vertoon en de momenten van verbale communicatie. Het to sublimate the places and the spectacle being carried out there. of conversation being a central element at the banquets of the 16th Des artistes imaginent des structures architecturales éphémères un élément central du banquet au 16e siècle. Fréquentes dans les dat er plaatsvindt nog meer luister te geven. Wandtapijten met is bekend dat de kunst van het converseren centraal stond in het 16de- Tapestries with evocative subjects line the walls. Artists dream up century. Frequent in theatrical works, they become memorable in en s’inspirant des œuvres de l’Antiquité et de l’Histoire, sainte ou pièces de théâtre, elles deviennent mémorables dans les œuvres suggestieve onderwerpen sieren de muren. Kunstenaars bedenken eeuwse banket. Ze komen vaak voor in de dramaturgie van die tijd temporary architectural structures inspired by Antiquity and by the works of William Shakespeare, between 1590 and 1615, as in profane. La table et le buffet-dressoir participent à cette mise en de William Shakespeare, entre 1590 et 1615, telles que Macbeth, vluchtige architecturale structuren met werken uit de oudheid en de en worden zelfs memorabel in de werken van William Shakespeare, sacred and civil history. The table and the sideboard are part of this Macbeth, Romeo and Juliet, The Taming of the Shrew, Pericles, etc. scène. Une fois les acteurs en place, les scènes jouées, la musique et Roméo et Juliette, la Mégère apprivoisée, Périclès, etc. La nourriture heilige of profane geschiedenis als inspiratie. De tafel en de buffetkast tussen 1590 en 1615, zoals Macbeth, Romeo en Julia, De feeks wordt set-up. Once the participants are in place, dramatic sketches, music Food and feasting often serve as metaphors. la danse structurent le temps du banquet. Dans les festins de noces de et le festin y font souvent office de métaphores. maken deel uit van de hele enscenering. Zodra de acteurs hun plaats getemd, Pericles, enzovoort. Het eten en het festijn dienen vaak als and dancing all give structure to the banqueting. At marriages of l’élite politique et marchande d’Anvers, se retrouve l’utilisation de ingenomen hebben, structureren de gespeelde scènes, de muziek beeldspraak. the political and merchant elite of Antwerp “tafelspelen” or “table « tafelspelen » ou « pièces de table » tournant en dérision les usages en de dans de termijn van het banket. Tijdens de huwelijksfeesten sketches” are reintroduced, poking fun at the restrictive customs of contraignants de ce genre de fêtes. van de politieke en handelselite van Antwerpen wordt vaak de this type of feast. term ‘tafelspelen’ gebruikt, die de spot drijven met de dwingende gebruiken van dergelijke feesten. Anonyme, Un tournoi dans le parc du château des ducs de Bourgogne à Bruxelles, huile sur toile, 19e siècle ?

Anoniem, Een toernooi in het park van het kasteel van de hertogen van Bourgondië te Brussel, olie op doek, 19de eeuw?

Anonymous, A tournament in the park of the castle of the dukes of Burgundy in Brussels, oil on canvas, 19th century?

Si aucune fête ne peut se concevoir sans un Een feest zonder banket was niet denkbaar, If no festivity could be imagined without banquet, ce dernier est étroitement associé en hetzelfde gold voor een toernooi: bij het a banquet, these are closely associated au tournoi dont il marque l’élaboration, le begin, tijdens het verloop en om het spektakel with tournaments, marking the beginning, déroulement et la fin. Au Moyen Âge, les plus af te sluiten kon men zich hieraan verwachten. continuation and end thereof. In the Middle fastueux de ces jeux chevaleresques organisés In de middeleeuwen hebben de prachtigste Ages, the most dazzling of these knightly au sein des territoires bourguignons ont lieu ridderspelen op Bourgondisch grondgebied games organised in Burgundian territory took ici, dans les Pays-Bas méridionaux. Cette hier plaats, in de zuidelijke Nederlanden. Deze place here, in the southern Low Countries. performance physique donnée en spectacle fysieke prestaties vergasten het publiek op This physical performance, offered as a au public est le divertissement noble et een heuse show, maar zijn ook het opzichtige spectacle to the public, is the supreme noble ostentatoire par excellence, l’une des formes vermaak bij uitstek voor de edelen en hun and ostentatious amusement, a privileged privilégiées de démonstration du pouvoir favoriete manier om hun macht tentoon te platform for demonstrations of power in the aux 16e et 17e siècles. Des règles précises en spreiden in de 16de en de 17de eeuw. Ook deze 16th and 17th centuries. It is governed by very régissent l’art et la manière. Chrétien de Troyes kunst is aan nauwgezette regels gebonden. precise rules. Chrétien de Troyes describes, dépeint au 12e siècle ce qui s’apparente à un Chrétien de Troyes beschrijft in de 12de eeuw in the 12th century what looks like a war simulacre de guerre, opposant deux groupes wat op een oorlogsspel lijkt en waarin twee simulation, opposing two groups of knights de cavaliers (ceux « de dedans » et ceux « de groepen van ruiters (zij ‘van binnen’ en zij (the “insiders” and the “outsiders”) armed dehors ») armés quasi exclusivement d’épées. ‘van buiten’) het tegen elkaar opnemen, bijna almost exclusively with swords. uitsluitend gewapend met zwaarden. Anonyme, Les ducs de Bretagne et de Bourbon en combat singulier, extrait du Traittié de la forme et devis comme on fait les tournoyz par René d’Anjou, manuscrit, 1640

Anoniem, De hertogen van Bretagne en van Bourbon in tweegevecht, in Traittié de la forme et devis comme on fait les tournoyz door René van Anjou, handschrift, 1640

Anonymous, The Dukes of Brittany and of Bourbon in Single Combat, taken from Traittié de la forme et devis comme on fait les tournoyz by René of Anjou, manuscript, 1640

D’après le Traité de la forme et devis d’un tournoi Volgens het Traité de la forme et devis d’un tournoi According to Traité de la forme et devis d’un par René d’Anjou, vers 1460, le tournoi voit van René van Anjou, omstreeks 1460, zet het tournoi written by René of Anjou around 1460, s’affronter l’apellant et le defendans, soit le toernooi de apellant (aanvaller) en de defendans a tournament brings together the challenger chevalier lançant le défi et celui le relevant. La (verdediger) tegenover elkaar, met andere and the defender, that is the knight issuing présentation de l’épée du premier par le roi woorden, de ridder die uitdaagt en de ridder the challenge and the one who accepts it. d’armes au second s’accompagne de celle de die de uitdaging aangaat. De wapenkoning van The presentation of the former’s sword to the blasons de seigneurs, figurés sur une banderole. de eerste stelt het zwaard voor aan de tweede, latter by the king of arms was accompanied by Le defendans sélectionne de cette façon quatre samen met de wapenschilden die afgebeeld banners bearing the seigneurial coats of arms. juges diseurs, soit deux chevaliers et deux écuyers. staan op een vaandel. De defendans kiest op deze The defending knight then selected four judges Les jeux commencent une fois les rubans coupés manier vier juges diseurs (toernooirechters), or arbiters, two knights and two squires. The à la hache par les servants d’armes et ne peuvent of twee ridders en twee schildknapen. De games commenced once the ribbons had been être arrêtés que par les juges pour annoncer le spelen beginnen zodra de wapendienaars severed with axes by the armoury servants and gagnant. Le prix, consistant le plus souvent en un de linten doorhakken met de bijl en mogen could only be stopped by the judges announcing volatile prestigieux, est décerné en soirée par la enkel stopgezet worden wanneer de rechters the winner. The prize, usually in the form of dame, le juge ainsi que le chevalier ou l’écuyer een winnaar uitroepen. De prijs, meestal een a prestigious bird, was presented during the d’honneur. prestigieuze hoendervogel, wordt ’s avonds evening by a lady, the judge and either the uitgereikt door een dame, de rechter en de knight or squire of honour. ridder of de ereschildknaap. FLORIS Frans, Mariage d’Alexandre Farnèse et Marie de Portugal : tournoi sur la Grand-Place de Bruxelles, estampe, 1565

FLORIS Frans, Huwelijk van Alexander Farnese en Maria van Portugal: toernooi op de Grote Markt van Brussel, prent, 1565

FLORIS Frans, Wedding of Alessandro Farnese and Maria of Portugal: Tournament on the Grand Place of Brussels, print, 1565

EN LICE IN HET STRIJDPERK IN THE LISTS

Joutes bourgeoises et tournois nobles mettent en lice trois Aux portes du palais, la place des Bailles et le parc de la Warande Burgerlijke steekspelen en edele toernooien voeren drie spelers op: Aan de poorten van het paleis dienen ook het Baliënplein en het Bourgeois jousts and noble tournaments brought three groups of At the Palace gates, the Place des Bailles and the Warande Park were acteurs : la cour du prince, les corps des cités et les habitants de servent également de terrains de joutes. Dans le périmètre du parc, het prinselijk hof, de plaatselijke korpsen en de inwoners van de stad. Warandepark als steekspelterrein. In de perimeter van het park persons to the lists: the prince’s court, the city corporation and also used as jousting grounds. Within the park boundaries, the lists la ville. Ils sont alors des marqueurs sociaux. L’art éphémère est la lice occupe un vaste espace, témoin de son importance dans la vie Zij geven het maatschappelijk niveau aan. De vluchtige kunst wordt neemt het strijdperk veel ruimte in, wat getuigt van zijn grote belang its inhabitants. So they are social markers. Ephemeral art provided occupied a vast area, demonstrating their importance in the life of mis au service d’un véritable spectacle visuel. La lice constituée de cour, jusqu’à la fin du 16e siècle. Les grandes fêtes organisées au ten dienste gesteld van een schouwspel dat de ogen moet verbazen. in het hofleven, tot het einde van de 16de eeuw. De grote feesten op a vivid visual spectacle. The lists, constructed from wooden the court, until the end of the 16th century. The major festivities de barrières en bois est aménagée pour les participants venus palais, comme celles du 11 mai 1550, se clôturent par une réception Het strijdperk zelf bestaat uit houten schuttingen en wordt ingericht het paleis, zoals op 11 mei 1550, worden afgesloten met een receptie barriers, were luxurious and set up to receive the numerous organised in the palace, such as those of May 11th, 1550, culminated en nombre et rivalisant de luxe, tandis que les spectateurs et un bal. voor de talrijke deelnemers, die met elkaar wedijveren in luxe, en een bal. participants, while the spectators were accommodated in the in a reception and a ball. s’installent dans les tribunes. Le 4 décembre 1565, ce sont trente- terwijl de toeschouwers plaatsnemen op de tribunes. Op 4 december stands. On December 4th, 1565, some 33 knights participated in trois chevaliers qui participent au tournoi organisé par le comte Exceptionnellement, des tournois et des joutes ont lieu dans 1565 nemen drieëndertig ridders deel aan het toernooi dat graaf Uitzonderlijk vinden ook toernooien en steekspelen plaats in de Aula the tournament organised by Count Peter Ernst von Mansfeld on Exceptionally, tournaments and jousting could take place in the Aula Pierre-Ernest de Mansfeld, sur la Grand-Place de Bruxelles, pour l’Aula Magna. Lors des festivités du mariage d’Alexandre Farnèse, Peter Ernst van Mansfeld organiseert op de Grote Markt van Brussel, Magna. Tijdens de feestelijkheden voor het huwelijk van Alexander the Grand Place in Brussels, to close the festivities celebrating Magna. During the celebration of the marriage of Alessandro Farnese clôturer les fêtes données pour le mariage d’Alexandre Farnèse un tournoi y succède au banquet et à la danse. Trois groupes de als afsluiting van de feesten voor het huwelijk van Alexander Farnese Farnese worden het banket en het dansen gevolgd door een toernooi. the marriage of Alessandro Farnese and Maria of Portugal. The a tournament was held there after the banquet and the ball. Three avec Marie de Portugal. Le public afflue devant l’Hôtel de Ville. chevaliers endossent les costumes d’amazones, d’hommes sauvages en Maria van Portugal. Het publiek stroomt toe aan het stadhuis. Drie groepen van ruiters trekken de kostuums aan van amazones, public assembled in front of the Town Hall. Among the winners groups of knights dressed up as Amazons, savages and lions, directed Parmi les gagnants sont mentionnés le comte de Boussu, Charles de et de lions, respectivement sous la direction du prince d’Orange, Tot de winnaars behoren de graaf van Boussu, Karel van Mansfeld, wildemannen en leeuwen, respectievelijk onder de leiding van de were Count de Boussu, Karl von Mansfeld, Georges de Ligne and respectively by the Prince of Orange, Alessandro Farnese and the Mansfeld, Georges de Ligne et Philippe de Lannoy. d’Alexandre Farnèse et du comte d’Egmont. Georges de Ligne en Philippe de Lannoy. prins van Oranje, van Alexander Farnese en van de graaf van Egmont. Philippe de Lannoy. Count of Egmont.