Orchestra Magazin Broj 40/41

OrchestraBr. 40 / 41

DANCE MAGAZINE ČASOPIS ZA UMETNIČKU IGRU 600 din / 7 €

Orchestra plus Svet u Beogradu... i dalje Milica Zajcev Supported by + Studenica Foundationn Savremeni igrački ritual Задужбина Студеницаа Sonja Zdravkova Džeparoska Poštovani čitaoci, vašoj pažnji i proceni izlažem novo izdanje časopisa Orchestra. Nadam se da ćete na preko stotinu stranica pronaći zanimljive, stručne, korisne i raznovrsne informacije iz sveta umetničke igre iz naše zemlje i sveta. Opet nam se dogodila situacija kojoj se profesionalno uvek najviše obradujemo - suočavanje dva različita stručna kritičarska mišljenja. Povod ozbiljan – plesne predstave prikazane na jubilarnom 40. Bitef-u. Naravno da konačan, a po pravilu nepogrešiv sud, uvek prepuštamo publici. Novu Orchestru «otvara» rubrika Sačuvano od zaborava i sjajan tekst Mirjane Zdravković pod naslovom Ruke Fra Anđelika. Zahvaljujem se gospođi Zdravković ne samo zbog toga što je svoj izvanredan esej o stvaralaštvu koreografa Dimitrija Parlića samoinicijativno dostavila našoj redakciji, već što nam je tim gestom omogućila da na veoma dostojanstven način obeležimo dvadeset godina od smrti najznačajnijeg srpskog koreografa. A niko drugi nije. Nikako. Pitam se – zašto? Nedostatak novca ? Eh... U takvim «našim» situacijama uvek se zapitam zašto je onaj New York City Ballet baš toliko i tako uporan u nameri da od zaborava sačuva celokupan stvaralački opus Žorža Balanšina, svog osnivača i jednog od najznačajnijih koreografa sveta. Pitam se i zašto i ostale svetske i evropske trupe, bez pogovora i u kontinuitetu, repertoarskim potezima jednostavno ne dozvoljavaju da se zaboravi i poništi kreativno stvaralaštvo umetnika koje ih je učinilo prepoznatljivim (i različitim) na bogatoj igračkoj mapi sveta. A tada mi, po pravilu, još više zazebe srce i za stvaralački opus naše gospođe koreografa Vere Kostić. Konačan sud o ovome prepuštam ni sama ne znam kome. Rubrika Orchestra columna obavestiće vas o novoj i veoma značajnoj inicijativi koja je potekla iz Orchestre i za čiju realizaciju su već otpočeli teški pregovori. Dvobroj «zatvara» rubrika Orchestra cathedra u kojoj se, u već nekoliko navrata, teoretičar igre gospođica Milica Cerović baš trudi da čitaocima približi i dešifruje uslove pod kojima je nastajala ta čudna nova plesna forma, stil i tehnika nazvani savremena igra. Ovoga puta – razvoj savremene igre u Francuskoj. U situaciji kada knjiga o igri, pogotovu udžbenika i stručne literature, kod nas nema, pa nema, smatram ovaj napor naše redakcije i autora veoma značajnim. Orchestra nipošto nije niti će biti udžbenik ili knjiga (mada ponekada na nju zaliči), ali otškrinuta vrata istorije savremene igre i veliki napor da se ta bogata i kompleksna oblast stručno i sažeto predstavi na strani- cama Orchestre, biće, sigurna sam, dovoljna provokacija mladim plesnim stvaraocima, a pogotovu đacima naših baletskih škola, da (ipak!) potraže preko Interneta neku stručnu literaturu iz koje mogu saznati mnogo, mnogo više o nastanku i razvoju te fascinantne i toliko složene plesne forme. Mogla bi to biti i sjajna kopča s klasičnim baletom i način osvajanja novih saznajnih vrednosti bez kojih ni jedan budući umetnik ne može da ostvari pravu profesionalnu karijeru. Orchestra još uvek nema sopstveni sajt. Verujemo da ćemo taj zaista veliki nedostatak ispraviti tokom 2007. godine. Od prošlog broja možete nas posetiti na sajtu www.komunikacija.org.yu. Kada «uđete» tamo, obratite pažnju na broj posetilaca te naše stranice – početkom januara 2007. godine taj podatak iznosio je 4.660 osoba. Da ne poveru- jete...Skoro pet hiljada ljudi poželelo je da sazna šta i kako Orchestra piše o umetničkoj igri. Sjajno! Stekli smo moćan argument kojim lako možemo odbraniti naš dalji rad i, nadamo se, učestalije izdavanje novih brojeva. Hvala.

S poštovanjem, Ivana Milovanović. Wolfgang Amedé, Milan Rus Foto: Duško Filipović

Prodajna mesta SRBIJI I CRNOJ GORI: Beograd: knjižare: “Aleksandar Belić”; Stubovi kulture; Naučno delo; Srpska književna zadruga; Plato, Plato - Knez Mihajlova / IPS - Beoizlog - donji nivo /IPS - Mamut megastore, Sremska 2 / IPS - SKC / IPS - Merkator / IPS - Super VERO Niš - IPS Store, Nikole Pašića 36 Novi Sad - IPS Store, Zmaj Jovina 16 Podgorica - IPS Store, Hercegovačka 16 Užice - Stubovi kulture Kragujevac - Stubovi kulture Kruševac - Stubovi kulture PRODAJNA MESTA U HRVATSKOJ: V.B.Z. knjižare u Zagrebu (Tomićeva 2 i Branimir Centar), Osijeku (Trg slobode 2), Rijeci (Korzo 32 i Dolac 7), Karlovcu (Radićeva 3), Zadru (Knezova Šubića Bribirskih 10), u Splitu (Ilićev prolaz 1). PRODAJNO MESTO U BOSNI: V.B.Z. knjižara u Tuzli (Hadži Bekirbega Tuzlića P4).

* ^asopis pomogli Ministarstvo kulture Republike Srbije i Sekretarijat za kulturu grada Beograda Orchestra 40/41 april/novembar 2006.

Osnivaå, direktor i glavni i odgovorni urednik: Ivana Milovanoviñ, osnivaå i direktor, CID member, [email protected]

Redakcija: Milica Zajcev, baletski kritiåar/teatrolog, [email protected] ORCHESTRA COLUMNA 3 Mirjana Zdravkoviñ, baletski kritiåar/publicista, [email protected] Saåuvano od zaborava 4 Nadeæda Mosusova, urednik podlistka Orchestra plus - Konci vremena Dr Vesna Kråmar, teatrolog [email protected] GRAND PAS 011 Minja Katiñ-Šerban, novinar-saradnik Beogradski festival igre 6 Ivana Milanoviñ, novinar-saradnik [email protected] Dum dum-Erg status 13 Milica Ceroviñ, teoretiåar igre/baletski kritiåar [email protected] Gostovanja Ko to tamo peva? 14 Stalni saradnici: Festival koreografskih minijatura 18 Nela Antonoviñ, Dalija Añin, Višnja Ðorðeviñ, Milica Jovanoviñ, Plan B 21 Aja Jung, Jelena Kajgo, Sofija Košniåar, Marijana Komljenoviñ, INTERVJU-Gilbert Mayer 22 Ksenija Šukuljeviñ-Markoviñ, Teodora Sujiñ, Vesna Vukajloviñ, Wolfgang Amade 24 Gabriela Tegleši Velimiroviñ... INTERVJU-Renato Zanella 27 Play 29 Fotografi: 40. BITEF 30 Miša Mustapiñ, Goran Micevski, Milovan Kneæeviñ, Branko 40. BITEF - oåima drugog kritiåara 36 Ignjatoviñ, Martina Ristiñ, Milan Radovanoviñ, Stevan Cvikiñ, INTERVJU - Lynn Barr 38 Branko Luåiñ, Miomir Nikoliñ, Branko Jovanoviñ... Il circo della vita 40 Dopisnici: INTERVJU - Chet Walker 41 Xenia Rakic (New York), Miomir Nikoliñ (Berlin), C.Walker - specijalne radionice 44 Dragoslava Koprivica (Paris), Tamara Tomiñ-Vajagiñ (Toronto), Chicago 46 Maria Softsi (Solun), Jenny Veldhuis (Amsterdam), INTERVJU - Mojca Horvat 49 Breda Pretnar (Ljubljana), Neja Kos (Ljubljana), Mladen Mordej UBUS - Nagrada za æivotno delo 50 Vuåkoviñ (Zagreb), Maja Bezjak (Zagreb), Emilija Dæipunova UBUS - Nagrada “D. Parliñ” 51 (Skoplje), Maja Ðurinoviñ (Zagreb) GRAND PAS 021 Lektura: Dobrila Doãen Jezik zidova 52 Infant 06 53 Grafiåki uredila: Tea Nikoliñ SUMMARY SERBIA 55 Korice/oprema podlistka: Dušan Ševiñ AUSTRIJA/Beå 58 Adresa redakcije / Address: Onjegin Ñirila i Metodija 2a/III BIH/Sarajevo 59 11000 Beograd Labudovo jezero Serbia FRANCUSKA/Avinjon 60 Phone/fax: 00381 11 3808212 / email: [email protected] Asobu J. Naða FRANCUSKA/Avinjon 62 Izdavaå: Paso doble J.Naða Udruæenje Intra Contemporary Dance Company GRÅKA/Atina 63 Ñirila i Metodija 2a/III A.Khan, S.Reich, J.Neumeier 11000 Beograd GRÅKA/Atina 64 Serbia Festival u Atini Phone/fax: 00381 11 3808212 / email: [email protected] HRVATSKA/Zagreb 65 Æizela, Baletsko takmiåenje, Tjedan...Pasijans Štampa: ITALIJA/Pesaro 71 GRAFONIN, Prvo Bijenale igre Viline vode, tel: 275 15 56, 11000 Beograd KANADA/Toronto 72 Petruãka, savremena igra, WDA Rukopisi se ne vrañaju SAD/Njujork 79 SLOVENIJA/Ljubljana 98 Æiro raåun: Arhitektura tiãine Societe Generale Yugoslav Bank AD - ekspozitura Genex SLOVENIJA/Ljubljana 99 Dinarski raåun: INTRA DANCE, 275 22 14600 081 104 88 Impressing the czar ÃVAJCARSKA/Cirih 100 ISSN 0354-7922 Tanz Akademie Zurich Autorizacija ÃVAJCARSKA/Æeneva 103 ® “Projektinova” Saburo Teãigavara 32/05 od 25.3.2005. ÃVEDSKA/Stokholm 104 Cullberg Ballet Cena: 600,00 din / 7 e ORCHESTRA CATHEDRA 108 Godiãnja pretplata: SCG 2.000,00 din; EU 50 e, USA - 50$; Razvoj savremene igre u Francuskoj Canada 55$ SUMMARY INTERNATIONAL SECTION 110 Glavni urednici: Milena Katiñ Ãerban (1995-996) Milica Zajcev (1996-1998) Korice / Cover Page: Wolfgang Amadé, Dejan Kolarov, Marija Jankoviñ (1998-2003) cor. Renato Zanella, Foto: Duško Filipoviñ

1 Orchestra () 2006. JOVAN ÅEKIÑ Priåa o åaju, Dah teatar

Orchestra () 2006. 2 Sigurna igraåka kuña

suviãe åesto se u naãim pisanim i elektron- skim medijima pominju ‘’sigurne kuñe’’, Ikoje ãtite ugroæene druãtvene grupe od mnogobrojnih oblika fiziåkog i duhovnog nasi- lja. Uzroci njihovog organizovanja uvek imaju veoma loã predznak, koji je uslovljen krajnje druãtveno zabrinjavajuñim statusom onih koji u njima nalaze kakvu-takvu sigurnost. Pa ipak, mogu se organizovati sigurne kuñe i za one kojima nije ugroæena fiziåka i moralna egzistencija, ali koji bez potpore ne mogu ostvariti svoje umetniåke namere.Takav poduhat vredan paænje svih onih koji se na ma koji naåin bave umetniåkom igrom veñ je poåeo da se ost- varuje. Za sada bez velike pompe, ali uz iskreno zalaganje svih onih koji u njemu uåestvuju. O åemu se zapravo radi? Poznato je da Pozoriãte na Terazijama igra svoje stare i nove predstave na svojoj prvobitnoj, posle toliko godina, obnovljenoj sceni. Bivãe prostorije ovog Pozoriãta na Bulevaru kralja Aleksandra za sada su prazne i podosta ruinirane. To je bila åinjenica koja je ujedinila Ustanovu kulture “Vuk Karadæiñ”, koja pripada beogradskoj opãti- ni Zvezdara, Udruæenje INTRA CDC i åasopis Orchestru i igraåke trupe savremenog opredeljenja Madlenijum i ERGstatus, kao i Forum za novi ples koji radi u Srpskom narodnom pozoriãtu u Novom Sadu u nameri da zadovolje veñ godinama znanu potrebu za igraåkim centrom, koji bi bio SIGURNA IGRAÅKA KUÑA onima koji su samo povremeni ‘’podstanari’’ nekih manje ili viãe gos- toljubivih pozoriãta. Nije nikakva tajna da se deãavalo i deãava da åak i igraåka trupa, koja je veñ pokazala odreðene umetniåke rezultate u svom radu, dobije samo jedan termin na nekoj pozoriãnoj sceni da bi prikazala svoju predstavu premijerno, a posle za reprize tu viãe nema mesta, bez obzira na pozitivne kritike onoga ãto je izvedeno.Mlaði autori nemaju, po pravilu, moguñnost gde da pokaæu o åemu i kako razmiãljaju o umetniåkoj igri i, åesto suoåeni s tim, napuãtaju i igru i koreografiju i odlaze drugim, sigurnijim, stazama. Razume se da postoje i igraåki ansambli s duæom tradicijom, koji imaju ‘’svoje’’ scene, ali åesto su åak i za njih one povremeno zatvorene ili nemaju osnovne tehniåke pretpostavke za izvoðenje savremenih plesnih predstava. A da se i ne pominje da prezentacija video i DVD produkcije gotovo i nema, a joã manje se organizuju struåna predavanja, seminari ili diskusiona okupljanja onih koji imaju ãta da predloæe za dobrobit naãeg igraåkog obrazovanja,kritiåkog razmatranja umetniåke igre, usavrãavanja najdarovitijih mladih umetnika... Stoga raduje saznanje da ñe do svega ovoga postepeno doñi kada zaæivi ideja o radu BODY SHOP DANCE THEATRE-a na Zvezdari. Na raspolaganju ovom pozoriãtu stajala bi, po projektu, velika scena Ustanove kulture “Vuk Karadæiñ” za veñe savremene igraåke predstave, zatim mala scena Teatra Kult za manje igraåke forme, a bioskopska sala “Vuk” je pogodna za video prezentacije domañe i strane proizvodnje, predavanja i razgovore. Osnova SIGURNE IGRAÅKE KUÑE postoji, kao i æelja, upornost, struånost onih koji su je osnovali. Razume se da je neophodno unaprediti tehniåku osnovu Body Shop pozoriãta u åemu treba oåeki- vati pomoñ i razumevanje i Skupãtine grada i Opãtine Zvezdara, a i Ministarstva za kulturu i medi- je Srbije. Osnivaåi su se veñ odrekli nadkonada za svoj rad za sledieñih godinu dana, pa i drugi kojima je u egzistencijalnom interesu mogu na odreðeni naåin doprineti razvoju ovog najmlaðeg beogradskog teatra. Nadamo se da ñemo u sledeñim brojevima naãeg åasopisa sa zadovoljstvom pisati o Body Shop festivalu u ovom teataru, o radionicama poznatih inostranih i domañih pedagoga, igraåa i koreografa. Ne treba sumnjati da ñe sve to unarediti naãu savremenu umetniåku igru, ãto pored umetnika, zasluæuje i naãa uvek veoma zainteresovana publika. Milica Zajcev

3 Orchestra () 2006. Saåuvano od zaborava POVODOM DVADESET GODINA OD SMRTI NAJZNAÅAJNIJEG SRPSKOG KOREOGRAFA DIMITRIJA PARLIÑA (23.SEPTEMBAR 1986. - 23. SEPTEMBAR 2006.) Ruke Fra-Anðelika

Treña postavka Baleta Romeo i Julija, kor: Dimitrije Parliñ, asistent: Viãnja. Ðorðeviñ, Na probi: Milica Bjeliñ (prvi put u ulozi Julije), R. Vuåiñ, D. Parliñ i V. Ðorðeviñ

Biñe u ogledalu drugosti Svako nastajanje podriva biñe. Ali biñe, ako ga pojmimo kroz poetsko delo - ukoliko to delo ne okleva da ga potraæi na samom dnu vlastitog niãtavila, vlastite smrti - razotkriva se kao besmrtno, iskreñi svetlost iz carstva s one strane vremena... Iv Bonfoa

U naãim ograniåenim æivotima bitna su iskrsavanja dogaðaja. U drami, koreodrami i dramskim baletima (klasiånog profi- la) takoðe je bitno iskrsavanje dogaðaja (R. Planãon). Posebno- njihov redosled. Ali to ãto åini potku æive sheme scenskog zbivanja, to ãto odreðuje formalno reflektovanje æivota u scenski dogaðaj, u stil leksike pokretâ, pre svega su jedinstvene reakcije jedinstvenih pojedinaca na iskrsavanje tih dogaðaja. Reakcije na one neoåekivane i åesto nepredvidljive promene u njihovom redosledu. U klasiånom pozoriãtu konce drame vuku: bogovi, sudbina, sluåaj; sukob teænji, æelja, strasti i karaktera (podloænih devijacijama) pojedinaca suprotstavljenih razliåitim spoljaãnjim okolnostima. Polaziãte koreodrame moæe biti usamljenost individue suoåene s drugim individuama, ili raspetost psihe scenskog lika suoåenog s neminovnoãñu zahteva vlastite liånosti. Jer izuzetni pojedinci, svesni sebe i sveta koji ih okruæuje, u odreðenim okolnostima teæe da pri- zovu punoñu biña iz vlastite niãtavosti, ako veñ nisu u moguñnosti da ostvare pravu komunikaciju s jednim skladnim svetom Drugosti. Ãto se, u stvarnosti, retko dogaða. Otud - drama ili tragedija. I ãto se toga tiåe, niãta se nije promenilo od Aristotela do danas. Dimitrije Parliñ je imao malo ãkole (glumaåko-baletsku), ali je intuicijom, kao i telom igraåa, primao svet neposredno. Stoga je i uspeo da iz “ponora niãtavila” stvarnosti, iz isprazne vremenitosti banalnih dogaðaja i situacija prizove punoñu umetniåkog postojanja, koristeñi meandre i bespuña vlastite i tuðe sudbine. Uprkos nepredvidljivosti uloge sluåaja i neobjaãnjivosti nastajanja umetniåkih dela, Parliñ je u nekim svojim baletima ostvario takvu potpunost kakva bi se mogla porediti sa orfejevskim prestupima prkoãenja zabranama. On je uspeo da otelotvori scenski reflektovani odraz ljudskog biña osloboðenog vremenitosti, i da sagleda, kroz vlastite konflikte, onog Drugog, sebi sliånog - a toliko razliåitog. Pokuãañemo da zakoraåimo u ogledala Parliñeve imaginacije. U ono njegovo reflektovano scensko vreme åije je oãtre konture izbrisalo realno vreme. Pokuãañemo da uðemo u jedan imaginarni, iluzionistiåki svet scenske laæi i obmane, u nadi da ñemo - u refleksiji veñ reflektovanog - u bliskom susretu s Parliñevim svetom osetiti radost primicanja stvarnim, a izmiãljenim biñima koja su, scenski uobliåena, otelotvorena, postala cilj Parliñevog umetniåkog postojanja. Ali i razlog njegovog postojanja u svetu. Razlog, spiritus-movens jednog sveta, malog i nesavrãenog, poput naãeg vlastitog, ali umetniåkog, kome je Parliñ zajedno sa svojim igraåima i koautorima dao oblik, ostavljajuñi, zapitanoãñu nad enigmom

Orchestra () 2006. 4 ljudskog biña, neizbrisiv trag u vremenu. Banalna istina da je u pojedinim baletima (renesansnim) bujnim æivotnim duhom pozoriãte ogledalo æivota, a umetniåko delo ogledalo istine i koji ukida melanholiju. Ove opaske ne odnose se samo na laæi, predstavljala bi puki barokni anahronizam, da Parliñ, iz pojedine scene i mizanscenska reãenja Parliñevih dramskih ba- deåije radoznalosti, nije poæeleo da rastvori kristalne dvorane leta, veñ i na sam izbor koraka i kombinacija, varijacija i podrã- ogledala svojih fantazija, privuåen sjajem odblesaka æivota. ki u kojima se meãaju barokna, klasiåna, impresionistiåka, Postupak åudesan i oåaravajuñi, kao u nekakvoj storiji o Alisi u renesansna i neoklasiåna iskustva tradicionalnog umetniåkog zemlji di belle arti, ali åesto opasan po onoga ko se usudi da i narodnog nasleða. Meðutim, bila bi nepravda izneti samo rastvori tuða ogledala, jer mu preti opasnost da zauvek os- ovakva zapaæanja. To ãto Parliña åini i danas aktualnim jeste tane njihov zatoåenik. Zarobljenik praznine “istopljenih og- upravo njegova teænja za razbijanjem oblika. Modernitet reæi- ledala”, odraza tuðih likova i sudbina, kao i svedok vlastitog je i jezika igre koji i danas moæe da imponuje. Takav profil iãåezavanja. Kad sva scenska i æivotna deãavanja proðu, kad se Parliñevih scenskih postupaka bio je odreðen sklopom nje- oblici, likovi, sudbine i lica rasplinu iz panoramiåne vizije gove liånosti a i åinjenicom da je Parliñ, kao igraå i glumac, umiruñih, ukazuje se Smrt, kao jedino pravo ogledalo umetni- posedovao i vlastito telesno oseñanje æivotnih i scenskih situ- ka koji je ostao bez lica, tela, senke i odraza. Ostaje samo acija. Samo njegovo umetniåko iskustvo, bez dara posmatran- reflektovani fluid svetlosti. Duh koji poput slepca vidi samo ja i åulne recepcije stvarnosti, nikada ne bi moglo da bude ka- (umetniåke) oblike, pretvarajuñi se i sam u oblik - Prostor- nalisano pravim putem da on nije raspolagao stvaralaåkom Vreme. Povorke bivãih ljudi (umetnika), i onih obiånih, iãeta- energijom i duhovnim potencijalom svojih igraåa i koautora. vaju iz ogledala, ruku pod ruku, Dante sa Ãekspirom, Velaskez Ãto se koraka tiåe, Parliñ je dolazio bez posebnih priprema na sa Kalderonom, Van Ajk sa Rembrantom i Vermerom, Pikaso probe. Globalnu situaciju imao je u glavi, a u podsvesti je veñ sa Velaskezom i Brakom, Eugen Fink sa Martom Grejem, dok nosio stil i oblik kombinacija, reakciju likova i osnovnu shemu Izadora Dankan vodi u nepoznatom pravcu antiåku Gråku i mizanscena. Tek u sali, nadahnut telima i liånostima igraåa, Krejga. Dæerom Robins namiguje Seræu Lifaru, a Mihailo Fokin reåima ili gestom iznuðenim od svoje vizije, motivisao je osluãkuje Ãopena, Prokofjeva i Stravinskog; Moris Beæar izlazi igraåe da spontano naåine pokret. Tek docnije bi fiksirao na trgove, u sportske hale i fabrike, noseñi u dæepu 20. vek, stvari. Meðutim, ono ãto je Parliñ nepogreãivo znao i oseñao - dok mu iz revera proviruju Hajdeger, Sartr, Merlo-Ponti, bilo je ritmiåko uklapanje gesta, pokreta ili sloæenijih kombi- Huserl - poetizovani Ronsarom, Bodlerom, Remboom (zaosta- nacija u muziku. U nekoj vrsti improvizacije (ãto je postupak vãtina njegovog oca Bergea). Tek kad åovek doðe do kraja, koji su docnije koristili mnogi koreografi i reditelji totalnog zna ãta je trebalo staviti na poåetak - ãaputao je Paskal na kra- pozoriãta ili pozoriãta improvizacije), on je nesvesno prona- ju povorke, vodeñi malog Dimitrija Parliña za ruku, åupkajuñi lazio dovoljne razloge za autentiåan pokret i gest. Stoga Parliñ se za bradu koja je prekrivala vekove. Mali Parliñ mora da je kao umetnik ne bi znaåio ono ãto je znaåio, ne bi postigao obeñao Velikanu kako ñe i on jednom, po cenu æivota, opro- ono ãto je postigao, da meðu igraåima nije imao pravu atmos- bati isti recept. Samo, to ñe biti “koreografska reæija” scenskih feru i prave kreativne liånosti. Uz njegov nepogreãiv oseñaj za ogledala, a ne filosofija. Biñe to æivuña filosofija. podelu uloga, svi pomenuti elementi omoguñili su mu da ostvari koherentna, celovita scenska viðenja, u kojima su se mno- Spoznaja vlastitog JA u ogledalu drugosti gi elementi njegove reæije i koraka uklapali u ono ãto ñe se Barokni rondo-capriccioso docnije zvati totalnim pozoriãtem avangarde. Parliñ je umeo da “pozajmi” neka reãenja i neke korake i kombinacije, ali ih je potom uvek pruæao preraðene i podreðene vlastitom geni- Kroz klasiåne balete Dimitrija Parliña provlaåi se barokna orga- ju koji se nikad, åak ni u trenucima vrhunske sublimacije izra- nizacija pojedinih scena i likova. (Uostalom, celokupan klasiåni za, nije odmicao od samog jezgra æivota. Zbog toga je Dimi- balet rodio se iz baroka!) Barokni postupci raznolikih trije Parliñ, po umetniåkim dometima koje je ostvario u svojim ogledala, dvojnici i soziji, parna i kontrapunktska ukrãtanja dramskim baletima - izraziti predstavnik Periklovog doba prizora i likova, paralelne scene stvarnosti dopunjene vizijama Baleta beogradskog Narodnog pozoriãta. protagonista, graniåni sluåajevi ljubavi i mrænje, Erosa i Parliñeva umetniåka drama, izraæena u njegovim mnogobroj- Tanatosa, poremeñaji ravnoteæe i debalansi, njihovo usklaði- nim baletima (da spomenem samo neke: od Kopelije, lutke vanje pomoñu klasiånih sredstava, nagla menjanja i preobra- smaragdnih oåiju, preko Romea i Julije, Orfeja, Kineske priåe, æavanja realistiåkih renesansnih prizora ansambla u iluzio- Arioza, Ljubavi-Åarobnice, Åudesnog mandarina, Dvoboja, Si- nistiåke scene, nakiñene stradalnicima i patnicima, naglaãena mfonijskog triptihona, Napuãtenih, Åoveka pred ogledalom, dramatika unutraãnjih stanja likova i liånosti - koja u nekim Poljupca vile, Baletskih impresija, Sebastijana, Ãeste simfonije, Parliñevim dramskim baletima dovodi do ekspresionistiåkih Huana od Carise, Golema, Bahusa i Arijadne, Ane Karenjine, pokreta, kontrastiranje igre ansambla simultanom pratnjom u Katarine Izmailove, Æar ptice, Petruãke, do åetiri verzije Ohrid- vidu sola, dueta i terceta, punih emocija, sistem ãahovske ske legende), mogla bi se simboliåno saæeti u zakljuåku da je table na kojoj samo prividno vuku konce dva igraåa, dok ih u doktor Kopelijus umro tuæan, ne shvatajuñi da je uspeo da stvari vuku Sudbina, Sluåaj ili Smrt, otelotvoreni, kao mitski oæivi lutke, pretvorivãi ih u biña. Kad zakoraåimo u kruæno heroj, glavne aktantne sile koje uvode preteñu, ekspresionis- raskrãñe Parliñevog umetniåkog æivota u kojem se stiåu svi tiåki zaoãtrenu situaciju meðu polaritetima dobra i zla, putevi i stranputice njegove stvaralaåke raspetosti izmeðu izmeðu smeãnog i tragiånog - neutralizovani klasiånom mir- htenja i ostvarenja, kad jednim pogledom obuhvatimo sve- noñom i prividom klasiåne uzdræanosti (iza kojih divljaju stra- ukupno njegovo delo, na jednoj strani ogledala Parliñevih sti); nagli preokreti situacija, iznenadno razotkrivanje zabluda oblika zapaæamo odsjaje zlatne praãine kao iz rajskih sli- i samoosveãñivanje lika bez postupnih prelaza; viãe kulmina- karskih vizija jednog Fra-Anðelika, dok na drugoj strani zjapi cionih trenutaka u baletu kroz koje lik dolazi do nagle spoz- dno ljudske duãe, crna rupa åovekove prirode, lavirint psihe. naje o sebi, o drugima; slutnja primicanja opasnosti, ljubavi, ili Smrt, kao podsticaj, pretnja i konaåna moguñnost. Tu zebnju smrti. Smrt - kao prestanak biña, vremena, ali i kao transcen- od smrti pravi umetnik poput Parliña mogao je da savlada diranje æivota u Apsolut, teænja za poetikom prevazilaæenja - samo oblicima poetizovane lepote dvojnog lica åiji se trag ras- sublimacijom, oæivljavanje lutki i pajaca, ali i obratno - pret- plinjava u belini veåite praznine. varanje æivih biña u likove-lutke; sve su to postupci Dimitrija Parliña koji proizlaze iz njegovog najskrivenijeg umetniåkog Mirjana Zdravkoviñ biña. Parliñ njih pokuãava da ukrsti klasiånom sublimacijom, a

5 Orchestra () 2006. NATIONAL DANCE COMPANY (ÃPANIJA/MADRID), UMETNIÅKI DIREKTOR NACHO DUATO, CASTRATI, RASSEMBLEMENT I POR VOS MUERO SAVA CENTAR, 06. APRIL 2006.

Opijanje pokretom

Treñi Beogradski festival igre poåeo je u Sava centru reåenicom Hajde da pleãemo! koju je pred brojnom beogradskom publikom izgo- vorio liåno ãpanski koreograf Naåo Duato (Nacho Duato) koji je, zajedno sa osnivaåima Ajom Jung i Nebojãom Bradiñem otvorio ovo- godiãnji festival. Pred sam poåetak predstave, u foajeu Sava centra upriliåena je i izloæba fotografija pod nazivom Umetnost i duh igre posveñena Miloradu Miãkoviñu, kao uvod u obeleæavanje 60 godina umetniåkog rada ove naãe internacionalne baletske zvezde. Izloæbu åiji autor je Marija Jankoviñ, otvorila je Branka Prpa iz Istorijskog arhiva Beograda. Univerzum igre, slogan koji su Festivalu ove godine dodelili organizatori, priredio je veñ na samom poåetku pravi svetski spektakl. Nacionalni balet iz Ãpanije,na prvom gostovanju u Beogradu, predstavio se sa tri kreacije jednog od najpoznatijih savremenih koreografa danas Naåa Duata. Kastrati, Sjedinja- vanje i Za Vama umirem su kreacije koje su svima oduzele dah, kako tehniåkom perfekcijom izvoðenja, tako moæda i viãe senzual- nom koreografskom maãtom i sjajnom duhovnom interpretacijom igraåa. Prva kreacija Kastrati je posveñena mladim muãkarcima kastriranim pre ulaska u pubertet kako bi im se zadræala posebna deåaåka boja glasa i moguñnost stvaranja neobiånog soprana ili alta.Iskljuåivo muãki ansambl bio je veãto precizan i inhronizovan, pruæajuñi pored tehniåke virtuoznosti unutraãnji nemir, bol i borbu tih nesretnih mladiña na uznemirujuñe onove Antonija Vivaldija i Karla Dæen- kinsa. Nepotrebno produæavanje sliånih varijacijskih prolaza dovelo je “za dlaku”do predugaåkog trajanja. Sjedinjavanje je priåa o raðanju kulta u zemlji prognanih, u kojoj se stvara prvi zajedniåki jezik meðu robovima razliåitog porekla i nacionalnosti. Æudnju za slobodom i kulturnom unifikacijom, koreograf je prikazao koristeñi simbiliåne afriåke ritmove (Toto Bisante) i realne,svakodnevne zvuke prevashodno u meãovitim duetima gde su se mnogo viãe prepoznavali fluidni pokreti i neænost dodira. Ãpansku bol, ili globalnu bol sveta, Naåo Du- ato je pogodio, ali je istovremeno otiãao i dalje (viãe nego ãto je to bilo realno potrebno) u prikazivanju sopstvenog koreografskog umeña koje ovog puta nije sluæilo priåi i ideji kreacije, veñ ju je samo guãilo. Poslednji deo Za Vama umirem je omaæ u slavu plesa koji je u 15. i 16. veku obeleæio epohu i kreirao njene istorijske stranice.Ples, koji je tada bio neraskidivi deo javnog æivota, ukljuåivao je sve druãtvene slojeve podseñajuñi povremeno (i pomalo) na atmosferu dvorskog ambijenta i sveåanosti. Stilizacija tog plesnog izraza (sa savrãeno os- miãljenim detaljima) bila je radosno iskustvo koje je publika oduãevl- jeno prihvatila.Ostavljena za sam kraj veåeri, kreacija Za Vama Umi- rem,nosila je poruku direktno upuñenu igri koju su selektori izabrali za lajt motiv festivala: Za tebe sam roðen, za tebe æivim, za tebe umirem! Savrãena koreografska kompozicija pokreta u prostoru predstave Za Vama umirem uz jednostavne ali i efektne kanone bili su oåaravajuñe iskustvo za ljubitelje te vrste plesnog kretanja. Neobiåna koreografska postavka bila je neka vrsta kombinacije klasiånog i neoklasiånog stila åija je struktura pretvorena u moderan i skoro jazz scenski pokret. Dugaåka,neæna i teåna forma na momente je bila polomnjena kratkim trzajima, pokretima lake, ali i odliåno izabrane simbolike. Iako su sve tri kreacije bile satkane od razliåitih æivotnih priåa, ipak su se snaæno povezale s tipiånim koreografovim potpisom i tehniå- kim i kompozicijskim vokabularom. Proticanje fluidnih formi, koje su izvrsni igraåi plesali s neverovatnom lakoñom, bilo je opijajuñe iskustvo prepuno razliåite duetne igre i grupnih prizora. Sveukupan doæivljaj bio je neverovatan,iako su neki naãi konceptualisti izaãli s predstave nezadovoljni.Predstavljanje Nacionalnog Baleta iz Ãpanije uvrãteno je u najkvalitetnije i najjaåe gostovanje nacionalnih ansambala u naãoj zemlji. Predivno iskustvo koje se nije smelo propustiti! Milica Ceroviñ

Orchestra () 2006. 6 SLOVENSKO NARODNO GLEDALIÃÅE (SLOVENIJA/MARIBOR) RADIO AND JULIET BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 10. APRIL 2006.

ekspirova tragedija dobila je svoje novo ruho u kreaciji Radio i Julija slovenaåkog koreografa Edvarda Kluga, u izvoðenju igraåa Baleta Slovenskog narodnog gledaliãåa iz Maribora. Na- Ãpravljena u potpunosti na muziku jednog od najuspeãnijih sastava savremene britanske rok scene Radiohed, predstava Radio i Julija prikazuje najpoznatiju ljubavnu priåu stavljajuñi je u ok- vire sadaãnjeg vremena. Uvek aktuelan problem usamljenosti ljudskog biña, pogotovo u 20. i 21. veku, bio je koreografska inspiracija da se na jedan grub ali i izvoðaåki precizan naåin, opiãu sopstvena, autorska viðenja te civilizacijske nesreñe. Sam pojam nikad ostvarene ljubavi predstavljen je na neuobiåajen naåin. Naime, Edvard Klug postavlja lik Julije (u tumaåenju izvrsne igraåice Bo- jane Nenadoviñ Otrin) u formu stilizovanog isprogramiranog robota, koji u druãtvu ãest muãka- raca traæi svoju jedinu ljubav Romea koga igra koreograf Klug. Dramaturãki postavljena samo na pojedinim najupeåatljivijim momentima Ãekspirove drame, kao ãto su Merkucijevo ubistvo, tajno venåanje i zajedniåka smrt ljubavnika,predstava Radio i Julija se najviãe “igrala” emotivnim simbolima likova surovo naglaãenim muzikom grupe Radiohed. Izvanredno tehniåko umeñe svih igraåa koje je tokom predstave na najbolji moguñi naåin potvrdio i plesni rukopis koreografa (u estetskom smislu i po kvalitetu retko viðen na ovim prostorima), bilo je proprañeno ovacijama publike. Strogu i krutu klasiånu i neoklasiånu formu pokreta koju je uzeo za osnovu svoje postavke, Edvard Klug razbija naglim trzajevima, slomnjenim i brzim promenama i oãtrim prelazima. Mehaniåki pokret koji veliåa anatomiju igraåkog tela podsetio je, pogotovo u nastupima Bojane Nenadoviñ Otrin, na stil i virtuoznost tehnike åuvenog Vilijama Forsajta. Naravno da ne treba za- boraviti ni snaæne i energiåne muãke igraåe koji su i u grupnim i u solo varijacijama blistali.

Najistaknutije emotivne ekspresije predstave (bes, bol i usamljenost) igraåi su scenski tumaåili tako ãto su svakom emocijom i njenim specifiånim energetskim nabojem proæimali svaki pokret. To ãto bi trebalo zameriti koreografu jeste ritam i dinamika pokreta koji nisu imali promenu (koreografski tako potrebnu), iako su se muzika, koreografija i tok predstave menjali. Pa ipak, u nekim duetima imali smo nagoveãtaje drugaåijeg kreativnog pristupa koga su åinili prelepi inicirajuñi pokreti pogotovu u sceni tuåe gde je taj dodir eksplodirao u atraktivnim akrobacijama, podrãkama i surovim skokovima i padovima. Koreografska kompozicija u prostoru bila je veoma dobra i pulsirajuña, a donela je i odliåna reãenja scenske perspektive. Stilizacija odsutnosti emocija, u vidu hirurãkih maski i koriãñenja video bima kao elektronskog prenosioca informacija,bila je jako dobra realizacija maãtovitosti Edvarda Kluga. Iako energiåna, ekspresivna i snaæna, predstava Radio i Julija zavrãava se fotografskim slikama i lirskim solom Julije koja umire pored mrtvog Romea. Takav nagli i neoåekivani kraj provocirao je i naãu dilemu - da li je to zaista idealan kraj ove predstave ili moæda pomalo zbrzan zavrãetak!? Ali åak ni ovo razmiãljanje ne moæe umanjiti utisak da smo prisustvovali vrhunskom izvoðenju jedne savremene plesne kreacije potekle s prostora Balkana kakvo joã nismo imali prilike da vidimo u Beogradu, ako iz ove tvrdnje izuzmemo gostovanje Plesnog teatra iz Ljubljane na BFI 2004. godine s predstavom Golem potpuno drugaåijeg plesnog stila. Milica Ceroviñ

7 Orchestra () 2006. NACIONALNI BALET (GRÅKA/ATINA) CANTO GENERAL SAVA CENTAR, 12. APRIL 2006.

Nacionalni balet Gråke iz Atine, koji je gostovao prvi put u Beo- proãlim vremenima, stilski veoma sliånu nekadaãnjem majskom gradu s predstavom Canto General, nije se, naæalost, prikazao beo- sletu iz doba komunizma. Prepliñuñi dramaturãki æivot i sudbinu gradskoj publici u najboljem izdanju. Po izvoðaåkim sposobnostima pesnika Pabla Nerude sa istorijskim zbivanjima u Gråkoj, koreograf izuzetno kvalitetan ansambl, bio je “ærtva” neukog i nemaãtovitog je uporno koristio za svoju postavku i tumaåenje principe laænih, ãpanskog koreografa Rej Bara (Ray Barr). Iako je imao sve adute u povrãnih i arhetipskih koreografskih reãenja. Ne korespondirajuñi s rukama: snaænu, kompleksnu i zahvalnu muziku Mikisa Teodora- kompleksnom muziåkom kompozicijom Teodorakisa bogatom raz- kisa, inspirativne i emocijama umivene stihove Pabla Nerude, a i novrsnim muziåkim promenama, balet Canto General imao je puno odliåne igraåe nacionalne trupe Gråke, koreograf, ipak, nije umeo praznog hoda u kome je ansambl sluæio viãe kao scenografija, bez da ih sve iskoristi na najbolji naåin. Priåu o sudbini “malih” naroda obzira na neke tehniåki virtuozne, ali retke momente. Amaterska koje razdvajaju mora i okeani, a uvek ih spaja zajedniåka i nepre- postavka...? Malo je reñi! Naæalost... Videli smo veliki ansambl, zna- kidna borba za slobodu, u baletu Canto General koreograf je pred- åajno literarno delo, åuli snaænu muziku - a prisustvovali potpuno stavio kroz neoklasiånu koreografsku formu okamenjenu u nekim promaãenoj koreografskoj postavci!

NIV SHEINFELD DANCE COMPANY (IZRAEL/TEL AVIV) PIG I COVARIANCE BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 14. APRIL 2006.

impatiåni izraelski ñetverac okupljen u kompaniji koreografa Niva Ãein- filda (Niv Sheinfeld) predstavio se beogradskoj publici kreacijama Svinja Si Zajedniåke razliåitosti. Dve kratke koreografske minijature bile su inteli- gentno izabrane i stilski i dramaturãki dobro zaokruæene. Susret troje ljudi u kreaciji Svinja sa stvorenjem koje ima telo åoveka i lice svinje, iako kao okosnica neobiåan i pretenciozan izbor, ipak je precizno pogodio suãtinu ljudskih odnosa, karaktera i njihovog menjanja pod datim okolnostima. Na muziku Vivaldija i Didi Ereza, koregraf Niv Ãeinfild ponudio je savremeni koreografski vokabular kome je pridodao dramatiånost ekspresije i iskarikiranost nekih scenskih pokreta. Sublimirajuci æivotinjske porive i tzv. prljave odnose, koreograf je akcentovao baziåne, lascivne i frivolne relacije koje su pojedinaåno nastajale iz tih susreta. Direktna i surova simbolika poentirala je suãtinu priåe. Zajedniåke razliåitosti je delo koje se bazira na muãko-æenskim odnosima, njihovim sliånos- tima i razlikama, koje je koreograf gradio komiånim situacijama i uz pomoñ te- atralnog izvoðenja. Pleãuci na muziku Frederika Ãopena plesni par Sivan Gut- holtz i sam koreograf Niv Ãeinfild bili su izuzetno simpatiåni i izvoðaåki veoma dobar duet, ali je evolucija njihovih odnosa tekla dosta sporo, zbog åega se åini- lo da kreacija predugo traje. Obe plesne kreacije koreografa Ãenfilda, i pored simpatiånog izvoðenja i nedvosmisleno zanimljivog izbora i naåina stvaranja, ostale su, ipak, samo dve kratke forme koje nisu imale veliåinu i zrelost kreira- nja potrebnih za jednu ozbiljnu igraåku predstavu. Meðutim, ova mala kompanija obeñava i nadamo se da ñe uskoro poveñati svoje kreativne domete. Milica Ceroviñ

Orchestra () 2006. 8 ALIAS DANCE COMPANY (ÃVAJCARSKA/ÆENEVA) LE POIDS DES EPONGES BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE,17. APRIL 2006.

oslednja nedelja 3. Beogradskog festivala igre protekla je kao i prve dve u velikim i stilskim i kvalitativnim amplitudama. PBeograd su posetile raznovrsne plesne kompanije. Od teatar- sko usmerenih i fenomenalnih Ãvajcaraca koji su oduãevili publiku, preko mraånih i predugaåkih Francuza, do raznovrsnih i tehniåki vrhunskih Holanðana. Na sceni BDP-a predstavila se Trupa ALIAS iz Æeneve kreacijom Teæina sunðera koreografa Gilijema Botela.Taj izuzetan pozoriãno -ig- raåki komad na viãe nivoa i naåina oduãevio je publiku. Veoma jed- nostavna priåa o braånom paru i njihovoj adolescentnoj kñeri dra- maturãki je protkana mnogo dubljim znaåenjima predstvaljenim kroz tri verzije njihovih æivotnih priåa. Porodica utonula u poteãkoñe i snove svakodnevice ulazi u sukobe, sve do potpunog odsustva me- ðusobnog kontakta u tom porodiånom trouglu. Liåna snoviðenja koreograf je tumaåio ponekada duhovitim scenskim reãenjima,a åesto i besciljnim lutanjima svakog ålana porodice. Karneval meðuljudskih odnosa i bukvalno plivanje kroz ralje æivota izuzetno su dobro uklop- ljeni i precizno i s mnogo smisla prikazani. U paralelnim svetovima koji se povremeno dodiruju svaki od likova oblikuje sopstvene snove i strahove,ali koreograf ih “boji” veselim kolorima i radosnim tonovi- ma... Neobiåni igraåki pasaæi nizali su se od karnevalskog ðuskanja i beåkog valcera do klizajuñih varijacija uz nedostatak elemtanrne rav- noteæe, s mnogo uspeãno izvedenih posrtanja i valjanja. Duhovita, odmerena i igraåki i dramaturãki inteligentna kreacija, Teæina sunðe- ra je na prepad osvojila i struånu i redovnu publiku, doduãe mnogo manje nego predstava Just for show DV8 fiziåkog teatra, na åiju stilsku i umetniåku odreðenost je Teæina sunðera pokuãala da liåi. Milica Ceroviñ

9 Orchestra () 2006. COMPANY BERNARDO MONTET (FRANCUSKA/TUR) O.MORE BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 19. APRIL 2006.

ompanija Bernardo Monte (Bernardo Montet) gostovala je takoðe na sceni BDP-a,pozoriãta u kome se najveñi deo festivalskog programa odvijao. Kreacija O. more postavlja na scenu ãest igraåa iz Krazliåitih i udaljenih zemalja (Kenija, Gabon, Maroko, Gråka, Obala Slonovaåe) kao i tri folklorna muziåara iz Maroka. Svako od njih nudi svoju verziju åovekovog ludila kroz lik Otela, mletaåkog Mavra. Koreograf postavlja pitanja o zajedniãtvu i odnosu prema drugima i ta svoja razmiãljanja gradi na spoju diskursa o ludilu i pokreta koji ga izraæavaju. Dvostruki koreografski jezik, verbalni i telesni, imao je za cilj samo da otelotvori tragediju. Meðutim, gledali smo neoåekivano dugaåko pretrpavanje scena razliåitih vrsta individualnih ludila. Bernardo Monte je hteo puno i direktno je nametao mnogo detalja åija mraåna i teãka atmosfera nije prijala gledaliãtu. Iako se zapravo radi o jednostavnoj, potresnoj priåi, reæijska postavka je bila potpuno zamrãena i nejasna. Scenski nastup, istini za volju, imao je interesantne forme i stilska opredeljenja, ali je i to pomereno u drugi plan zbog neadekvatne dramske i reæijske postavke. Oåekivanja osoba prisutnih u publici, koje prate ili bar znaju neãto o savremenoj igri u Francuskoj, ostala su ove veåeri neostvarena. Milica Ceroviñ

Orchestra () 2006. 10 NEDERLANDS DANCE THEATRE (HOLANDIJA/HAG) SLEEPLESS, MINUS 16, SHUTTERS SHUT, SUBJECT TO CHANGE SAVA CENTAR, 20. APRIL 2006.

inalno veåe Festivala pripalo je jednom od najprestiænijih nacionalnih ansambala na svetu Holandskom plesnom teataru (Nederlands Dance Theatre) koji je i sada, na Fprvom gostovanju u Beogradu, potvrdio tu svoju reputaciju. Åetiri kreacije, od kojih su dve radili vrhunski koreografi Jiræi Kilijan i Ohad Naharin, bile su na raznovrsne dramske naåine tehniåki besprekorno izvedene. Sjajan, energiåan ansambl najjaåeg igraåkog kvaliteta, pokazao je da je ples najviãa instanca scenskog izvoðenja: od apstraktnih, åisto formalnih, do emocionalnih i senzibilnih koreografskih stilova. Na kraju su publiku i iznenadili ultra modernom haj tek numerom na tehno muziku uz tehniåki virtuozno postavljenu koreografiju. Ne bismo eksplicitno izdvajali ni jednu od koreografija kao najbolju. Kilijanova kreacija Bez sna ostvarila se kao senzitivni dodir plesne forme sa scenografijom, muzikom i prostorom, dok su minijaturne postavke Pola Lajtfuta i Sole Leone, Zatvorenih oåiju i Podloæno promeni, izvedene kao lirske i studijske koreografske kompozicije. Poslednja kreacija, Minus 16, uglednog koreografa Ohada Naharina, je igra zaslepljujuñeg sjaja, neumornog vitlanja scenom i ekstaza esencije plesa. Podiæuñi publiku na noge, igraåi su åak i interaktivno od- plesali nekoliko varijacija s nasumice izabranim gledaocima koje su odveli direktno na scenu,meðu kojima se naãla i doajen naãe baletske kritike i stalni saradnik åasopisa Orchestra gospoða Mirjana Zdravkoviñ koja je maestralno “odbranila boje” beogradske publike. Veselo,u slavu plesa i tehniåke (nad)moñi, Holandski plesni teatar je ekskluzivno, u velikom stilu za- tvorio joã jedan, treñi po redu Beogradski festival igre. Najrazigraniji do sada, s pregrãt izuzetno kvalitetnih predstava i neosporno vrhunskim izvoðenjima predstava u okviru programa, BFI se ovim izdanjem uzdigao na sopstvenoj lestvici kvaliteta. Samo da konaåno sledeñe godine dobijemo i naãeg predstvanika umetniåke igre na ovom sve poznatijem i priznatijem Festivalu igre koji nam je tako potreban. Milica Ceroviñ

11 Orchestra () 2006. IZLOÆBA UMETNOST I DUH IGRE-MILORAD MIÃKOVIÑ, 60 GODINA UMETNIÅKOG RADA PLAVA DVORANA SAVA CENTRA, 06-20. APRIL 2006. Danseur noble

BEOGRAD, 20. FEBRUAR 2006.

Nagrada Fonda “Jelena Ãantiñ” Beogradskom festivalu igre

Nagrada Fonda “Jelena Ãantiñ” biñe dodeljena Beo- gradskom festivalu igre, meðunarodnom festivalu modernog i klasiånog baleta za izvoðenje 2004. i 2005. Pod sloganom Univerzum igre ,treñi Beogradski festival igre otvoren godine. je izloæbom fotografija baletskog igraåa Milorada Miãkoviña, velikog Fond „Jelene Ãantiñ” osnovala je Grupa 484 2005. go- umetnika, baletske zvezde i koregrafa svetskog renomea, dobitnika dine u cilju promovisanja mirovnog rada, umetnosti i Medalje Niæinski i Ordena predsednika Francuske Republike, zvan- tolerancije - vrednosti za koje se zalagala osnivaåica ja Commandeur des Arts et des Lettres, ali i naãe Oktobarske nagra- Grupe 484 Jelena Ãantiñ (1944-2000) - åuvena balerina de (1992.) i mnogih drugih priznanja. Autor izvanrednih Miãkoviñe- i mirovna aktivistkinja. Odluku o prvom laureatu do- vih fotografija je åuveni Seræ Lido åije je savrãeno oko i umeñe neo je,u svojstvu æirija, Upravni odbor Fonda, koji åi- omoguñilo mlaðim generacijama ne samo da znaju nego i da vide ne: Vojin Dimitrijeviñ (predsednik), Goranka Matiñ, ko je i kakav je umetnik Milorad Miãkoviñ. Izbor je naåinila Marija Mira Otaãeviñ, Tanja Pavlov i Nataãa Raãiñ . Jankoviñ, a Branka Prpa, direktorka Istorijskog arhiva Beograda, za- Nagrada se ove godine dodeljuje prvi put i u buduñe ñe hvalila se Miloradu Miãkoviñu na velikoj åasti koju je ukazao Arhivu se dodeljivati svake druge godine u znak señanja na zaveãtajuñi mu svoj legat i fotografije. Milorad Miãkoviñ je izrazio Jelenu Ãantiñ i u cilju povezivanja druãtvenih vred- zahvalnost svima koji su mu omoguñili da se oseti najzad kod ku- nosti - tolerancije i oåuvanja mira - s umetniåkim do- ñe,odnosno svima koji æive za igru i za lepotu umetnosti. stignuñima, naroåito u oblasti baletske umetnosti, Kao uåenik Olge Tores, a potom Nine Kirsanove u Srednjoj baletskoj plesnog teatra i novih scenskih ostvarenja. ãkoli, Milorad Miãkoviñ je poåeo umetniåku karijeru u Beogradu, da Ovogodiãnju nagradu,rad vajara Nikole Peãiña,primiñe bi po usavrãavanju u Parizu, postao igraå svetskog renomea i osni- osnivaåi i selektori Beogradskog festivala Aja Jung i vaå vlastite trupe, ali i koreograf (Sid u Beogradu, koreografski trak- Nebojãa Bradiñ, na sveåanosti koja ñe biti odræana tat O istini u Zagrebu, itd.) Miãkoviñ je bio ne samo danseur noble ple- marta 2006.godine. menitog stila, izraæajnosti i moñi oblikovanja najraznovrsnijih uloga Festival igre je osnovan na inicijativu Meðunarodnog klasiånog, neoklasiånog i modernog stila,veñ i izvanredan partner saveta za igru pri UNESCO, a njegovu realizaciju i pro- najveñih naãih i internacionalnih zvezda (ãto se moglo videti na vi- dukciju prihvatili su Savet za igru Srbije i Crne Gore, deo-projekcijama u holu Plave dvorane Sava centra). Bio je dugogo- Sava Centar i Beogradsko dramsko pozoriãte. Festival diãnji savetnik, a docnije i predsednik Meðunarodnog saveta za igru ñe se odræati i ove godine, od 6. do 20. aprila, treñu go- CID-UNESCO, åiji je i danas doæivotni poåasni predsednik.Bio je i dinu za redom, a na njemu ñe uåestvovati nacionalni umetniåki direktor videoteke i filmoteke u Theatre National de Cha- baletski ansambli i trupe iz Ãpanije, Ãvajcarske, Izrae- illot u Parizu, ali ipak nikad nije zaboravljao da gostuje kod nas,u la, Holandije, Slovenije i Gråke. Prateñe aktivnosti fes- zaviåaju. Kasnije,u vreme “rata kog nije bilo”, uspevao je da i kod tivala su majstorski kursevi, izloæbe plesne fotografije, nas, zajedno sa Jelenom Ãantiñ,organizuje pod pokroviteljstvom diskusije sa umetnicima i filmski program. CID-UNESCO, razne umetniåke festivale i susrete, a sa UBUS-om i nacionalnim Savetom za igru Jugoslavije, uz podrãku Francuskog Grupa 484 je neprofitna, nevladina organizacija posvene- kulturnog centra,Video Dance festivale, upoznajuñi igraåe sa svetom na zaãtiti i pruæanju pomoñi ugroæenim socijalnim grupa- igre i najnovijim dostignuñima u toj umetnosti. ma i unapreðivanju ljudskih prava i vrednosti civilnog Na inicijativu Meðunarodnog saveta za igru Srbije i CID-UNESCO, druãtva: jednakosti, razliåitosti i tolerancije. Prve aktivnos- ovaj projekat izloæbe je podræala Skupãtina grada Beograda,a realizo- ti 1995. godine obuhvatile su pruæanje pomoñi za 484 iz- vali Istorijski arhiv Beograda i Sava centar. Posle “premijere” u Beo- begliãke porodice iz Hrvatske - tako je organizacija dobila gradu, umetniåke fotografije Milorada Miãkoviña trebalo bi da se pri- i ime. kaæu i u najveñim igraåkim i izloæbenim centrima Evrope i Amerike. Mirjana Zdravkoviñ

Orchestra () 2006. 12 ERGSTATUS PLESNI TEATAR - DUM, DUM IDEJA, KOREOGRAFIJA, KOSTIMI: BORIS ÅAKÃIRAN MALO POZORIÃTE “DUÃKO RADOVIÑ”, PREMIJERA, 11. APRIL 2006.

Predstava Dum, dum je nastala iz potrebe da se definiãu negativni elementi Balkanskog mentaliteta. Koãmar metafiziåkog sna stvoren je od fragmenata koji su zasnovani na obiåajima, kletvama i mraånim aspektima æivotne svakodnevice. Pijani ritualni ples baba, æabe koje ruåaju za stolom, mlada u divljoj zelenoj venåanici, samo su neki od prizora koji åine sliku jednog proroåanstva. Istraæivanjem pokreta ãirokih kruænih kretanja, fluidnih eteriånih plesova sa disanjem, obradom balkanskih ritualnih plesova. Jezik koji je stvoren obradom tradicionalnih plesova u modernu formu koriãñen je za definisanje komunikacije na sceni, ali i ka publici. U predstavi se koriste obraðeni fragmenti Kremanskog proroåanstva i delom narodne poezije. Predstava je bazirana na strukturi i simbolici podsvesti, kao i balkanskoj antropologiji i neljudskom u ljudskom ponaãanju. (citat iz programa predstave)

13 Orchestra () 2006. KOLUMBIJA/BOGOTA GOSTOVANJE BALETA NARODNOG POZORIÃTA U BEOGRADU S PREDSTAVOM KO TO TAMO PEVA? NA FESTIVALU IBEROAMERIKANO 30. MART - 04. APRIL 2006.

edamnaestodnevni latinoameriåki Festival Iberoamerikano (deseto izdanje) poåeo je 31. marta 2006. godine u Bogoti. Pod svojim okriljem i skoro vrhunskom organizacijom ugostio je umetnike iz 45 zemalja Ssveta sa pet kontinenata. Poåasno izvoðaåko mesto pripalo je Ruskoj federaciji, dok je mesto specijalnih izvoðaåa dodeljeno gostima iz Balkanskih zemalja koje su predstavljali umetnici iz Srbije, Crne Gore, Makedo- nije, Slovenije i Hrvatske. Po izlasku iz aviona, svakom putniku dobronamerniku biva jasno zaãto su drevne Maje izabrale baã grad Bogotu za svoju prestonicu. Na 1800 metara nadmorske visine, u Kolumbijskim Andima, ova visoravan predstavlja dom za sedam miliona stanovnika koji uæivaju u blagodetima priodnih bogatstava ove smaragdne dræave. Bo- gota, kao jedan od apsolutnih svetskih rekordera sa svojih 4500 parkova koji bi mogli da postide i najureðenije vrtove Nagasakija, bila je domañin kakvog svaki umetnik moæe da poæeli. Naæalost, domañini nisu mogli da nam zamene vazduh; naime, na takvoj nadmorskoj visini åak i najuveæbaniji baletski igraåi ili pak atlete brzo shvataju pravo znaåenje reåi visinska priprema, jer svaki pokret u Bogoti iziskuje viãe napora nego u nizijama Evrope, do te mere da su u svakom trenutku pored pozornice stajale spremne boce s kisenikom. Festival Iberoamerikano, za åije je ovogodiãnje izdanje bilo prodato oko 2, 6 miliona karata za preko 600 predstava, multimedijalnih konferencija, seminara i radionica, otvorili su gosti iz Rusije Åehovljevom predstavom Tri Sestre. Veliko interesovanje vladalo je od samog otvaranja Festivala za nastupe ruskih umetnika, mada se, vredi spomenuti, karta viãe traæila i za Vilijam Ãekspir teatar u kome su nastupali naãi igraåi. Nezvaniåni poåetak gostovanja naãeg Baleta bio je 30. mart 2006. godine kada je odræana predstava za predstavnike medija koji su do poslednjeg mesta ispunili teatar. Bez obzira na povredu Milana Rusa, veñ te prve veåeri naãi umetnici su ostvarili neverovatan uspeh. U Vilijam Ãekspir teataru, koji je sledeñih pet dana bio dom Baleta Narodnog pozoriã- ta iz Beograda, 31. marta 2006. godine otpoåelo je zvaniåno gostovanje naãe nacionalne pozoriãne institucije u Kolumbiji sa predstavom Quié está cantado por allá? (Ko to tamo peva?) u koreografiji Staãe Zurovca, na muziku doajena Vojislava Vokija Kostiña.

Orchestra () 2006. 14 Publika, koja je ipak ono najbitnije, dala je odmah svoj sud. Aplauzi na kraju predstava su trajali åetvrt sata, a svi oni koji su zaigrali na pozornici, znaju ãta takva reakcija publike znaåi jednom umetniku. Po zavrãetku predstava smo na ulicama Bogote åuli i ãpansku verziju refrena iz predstave da sve ovo samo snevam. Uz besprekornu tehniåku podrãku domañina koja je svima, a pre svega igraåima bila neophodna zbog spartanskog pristupa definisanja putnog manifesta Narodnog po- zoriãta, ova kuña je, bez imalo preterivanja, zahvaljujuñi predstavi Ko to tamo peva? povratila staru slavu. Svakako treba spomenuti kao kuriozitet i åinjenicu da su ulaznice za predstave iz Rusije i naãu predstavu sve do poslednje bile rasprodate, iako su bile najskuplje na festivalskom programu. Fanny Mickey, direktorka Festivala Iberoamerikano i umetnik vremenom dokazanih kvaliteta sa kolumbijskih prostora, liåno je istakla uspeãnost izvoðenja srpske predstave i to na tradicionalnom skupu za uåesnike Festivala kojem su prisustvovali i predstavnici naãeg nacionalnog teatra. Direktorka Festivala je takoðe izrazila skoro liåne simpatije prema gostima iz Beograda åija je predstava moæda po emocijama i temperamentu bila najbliæa senzibilitetu kolumbijskog naroda. Kruna ove multikulturne razmene sa Kolumbijom bila je svakako i dodela plakete Festivala direktoru beogradskog Baleta za predstavu Ko to tamo peva?, koju je, naravno, uruåila Fanny Mickey. Nadamo se da ñete poneti kuñi najlepãe uspomene iz naãe zemlje i iz susreta s naãom publikom bila je poruka naãeg domañina. Verujem da bih govorio u ime svih kada bih rekao da su joj se sva nadanja obistinila.

Aleksandar Iliñ i Vladimir Tomaãeviñ

15 Orchestra () 2006. OD NAÃEG SPECIJALNOG DOPISNIKA: KANADA/TORONTO GOSTOVANJE BALETA NARODNOG POZORIÃTA U BEOGRADU S PREDSTAVOM KO TO TAMO PEVA?

redstava Ko to tamo peva u produkciji Baleta Narodnog pozorista u Beogradu je odliåna predstava koju vredi pokazati svetu. I pre nego ãto sam videla taj Pbalet, o njemu sam åula samo pohvalne komentare i kritike. Pa ipak, i pored visokih oåekivanja, kada sam ga konaåno videla u Torontu, bila sam prijatno izne- naðena originalnoãñu predstave u celini, i naroåito sam uæivala u igraåkoj energiji naãeg ansambla. Ne æivim veñ dvanaest godina u Beogradu i nemam prilike da redovno gledam naãe predstave. Ipak, u predstavama koje sam ovih godina ipak uspela da vidim (a ograðujem se jer nisam videla nekoliko vaænih novih koreografija), nisam baã uvek bila impresionirana nastupima naãeg ansambla - ponekad su igraåi delovali nekako nezainteresovano, a za neke mi se pak åinilo da zaista nisu bili pripremljeni za nastup. Zato mi je sada bilo izuzetno drago da vidim potpuno sveæ izraz i upoznam harizmu novih, vrlo mladih igraåa kompanije. Koreografija Staãe Zurovca je vrlo intere- santna, pokreti nose izuzetnu snagu i domiãljatost, ãarmantno odgovarajuñi na bogate ritmove hipnotiåke muzike Vokija Kostiña. Naravno, mogle bi se nañi izvesne slabosti u koreografskom tretmanu narativne podloge (ne verujem da bi neko ko nije gledao film ili åitao dramu, mogao da shvati odnose izmeðu pojedinih likova, na primer mladenaca i drugih putnika), ali svejedno, mislim da to nije krupna stvar. Za moj ukus Zurovac je jasno naznaåio da su likovi samo polazna osnova, a upotre- bio je narativnu potku i atmosferu da stvori efektne reference na naãu dalju, ali i vrlo blisku proãlost. Format predstave, 75 minuta bez pauze, je bio vrlo primeren ideji - vreme je proletelo, a igraåima (naroåito muãkom ansamblu - putnicima iz autobu- sa), mora se odati priznanje za igru koja zahteva silovitu energiju i koncentraciju bez pauze. Sve u svemu predstava je odliåna, i predstavlja dobar primer kako svetu treba prikazati autentiåni senzibilitet i kreativnost sa naãeg podneblja. Na æalost, mislim da tu priliku ovog puta nismo najbolje iskoristili. Predstava je svakako bila prikazana s uspehom u Torontu, igrala se u centru grada pred punom sa- lom lepog starinskog Elgin pozoriãta. Sala je bila puna, kao ãto rekoh, ali predstavu smo u ogromnoj veñini videli samo mi, doseljenici iz bivãe Jugoslavije. To je svakako divno, tako i treba - mi i jesmo prava publika koja najbolje ume da ceni i pozdra- vi umetnike iz naãe zemlje. Osim “nas”, predstavi je prisustvovalo nekoliko predstavnika stranih konzulata i nekoliko baletskih igraåa Nacionalnog baleta Kanade predvoðenih naãim baletskim doajenom igraåem Aleksandrom Antonijeviñem. Takvi posetioci su svakako kompliment igraåima i organizatorima, ali ipak, malo je zbunjujuñe da se naãi organizatori ( Konzulat Republike Srbije i Predstavnici srpske zajednice) izgleda nisu setili da kontaktiraju predstavnike ovdaãnje ãtampe, poãalju pozivnice baletskim kritiåarima koji redovno izveãtavaju o najrazliåitijim dogaðaji- ma. Mozda greãim, ali do sada znam da se grupa ovdaãnjih stalnih kritiåara pojavljuje na takoreñi svim bitnim i manje bitnim igraåkim manifestacijama i da su bili poz- vani, svakako bi doãli spremni da izveste i o ovom dogaðaju. O uobiåajenoj baletskoj publici iz Toronta da i ne govorimo... Nije bilo primetnih najava u kanadskoj ãtampi ili bilo kakvih primetnih marketinãkih aktivnosti osim na nekoliko sajtova, uglavnom namenjenih srpskoj zajednici. Priznajem da ne poseñujem åesto srpske saj- tove, ne åitam ovdaãnju srpsku ãtampu, pa mogu da sluæim kao sluåajni uzorak pro- seånog Kanaðanina. Za gostovanje naãe predstave u Torontu ne bih ni saznala da mi moja urednica Orchestre iz Beograda nije javila da predstavu obavezno pogle- dam. Mislim da je sve ovo baã ãteta. Naroåito zato ãto svi znamo koliko je kompli- kovano i skupo povesti iz Srbije neku baletsku predstavu na turneju, i to nije naã ekskluzivan problem, veñ i tegoba svih svetskih velikih baletskih kuña. Relaksiran pristup naãih organizatora kao da sugeriãe da oni moæda veruju da ñe Balet Narod- nog pozoriãta moñi da u Severnoj Americi gostuje svake godine, pa ñe ih svi nekako veñ upoznati. Moje kritike naravno nisu upuñene iskljuåivo rukovodstvu beogradskog Baleta - ne verujem da su oni imali puno uticaja na organizaciju, ali molim rukovodstvo naãe nacionalne baletske kuñe da se ubuduñe ne zadovolji samo punim salama, veñ da i pre gostovanja saznaju viãe o tome ãta lokalni organizatori rade da promoviãu predstavu na svim frontovima. Jasno, kontra argument je da bi angaæovanje PR agenci- ja bilo skupo i nerealno, ali ima ovde dovoljno ljudi koji mogu da pomognu (pa åak i volonterski) u organizaciji malo boljeg publiciteta. Svima nama je stalo da se viãe sazna o naãoj umetnosti i umetnicima kada u njih veñ svim srcem verujemo. Tamara Tomiñ Vajagiñ Orchestra () 2006. 16 ITALIJA/RIM: GOSTOVANJE BALETA NARODNOG POZORIÃTA U BEOGRADU S PREDSTAVOM KO TO TAMO PEVA?

17 Orchestra () 2006. 10.FESTIVAL KOREOGRAFSKIH MINIJATURA , TAKMIÅARSKO VEÅE 12. MAJ 2006. FOTOGRAFIJE: SRÐAN MIHIÑ 8 godina, Rosana Hribar i Gregor Luãtek, prva nagrada (Slovenija) Corpo in doppia elica, Chiara Frigo, treña nagrada (Italija)

Art bre, Ana Ignjatoviñ (Isidora Staniãiñ), druga nagrada (Srbija)

Orchestra () 2006. 18 Dossier, Leo Mujiñ i Ilja Louwen (Srbija/Nemaåka) Requiem za uspomenu, Siniãa Bukinac i Dana Petretiå (Slovenija)

Don’t rush it’s too late, Milica Peroviñ i Ivana Tabori, (Srbija)

19 Orchestra () 2006. 10.FESTIVAL KOREOGRAFSKIH MINIJATURA, REVIJALNO VEÅE 13. MAJ 2006.

Zaronim, zamislim, Ivana Tabori (Srbija)

Budi, Milica Jeviñ i Miloã Kecman (Srbija)

Delirijum, Aleksandar Savija (Austrija)

Hurry up, Olga Olñan i Tatjana Cvjatkoviñ (Srbija) Tishma tanz, Jasmina Proliñ (Francuska) Orchestra () 2006. 20 PREDSTAVA PLAN B U IZVOÐENJU TRUPE 111 SAVA CENTAR, 04. I 05. MAJ 2006.

san ili java...?

eobiånu predstavu Plan B Trupe 111, u reæiji Fila Soltanofa, direktora trupe Mad Dog (gosta iz Njujorka), postavljenu u koprodukciji s trupama iz Tu- Nluze, Juænih Pirineja i drugih, videli smo na velikoj, za tu priliku modifi- kovanoj, sceni Sava centra u organizaciji Francuskog kulturnog centra u Beogradu. Po ideji i u scenografiji naãeg starog znanca Orelijena Borija, sjajna autorsko-izvo- ðaåka ekipa Trupe 111-Olivje Alende, Orelijen Bori, Stefan Lej, Loik Prod, Aleksan- dar Lodoreda, Arnos Veira i Fil Soltanof-zadivila je publiku virtuoznim æonglira- njem, lakoñom i elegancijom pokreta i skokova, klizanjem, pentranjem i padanjem, igranjem lopticama koje pevaju i pleãu, izvanredno smiãljenim i napetim “malim dogodovãtinama”proæetim humorom, sve to u åarobno osvetljenom prostoru geo- metrijski åistih formi, u promenama svetlosnih ãtimunga s kojima se menjaju pros- torni planovi, ali i smisao. Pozoriãne rekvizite oæivljavaju po “ljudskom sistemu”, dok ljudi lebde poput ptica pretvarajuñi se u senke, udvojeni, utrojeni, kao odblesci vlastitog ja, ali i drugosti. Æongleri, muziåari, igraåi, ãetaåi, postaju pomoñu trikova nadstvarna biña u nebeskim visinama gde tragaju za ravnoteæom. I gube je tek ãto su je naãli. Prisustvujemo åudesima cirkusa, pozoriãta, fotografije, videa (struånjaka Pjera Rigala), slikâ i specijalnih svetlosnih efekata. Svedoci smo nepojamnih spajanja filozofije i zakona gravitacije, u pokuãajima igraåa-planinara da osvoje verti- kalni plan dekora Kristijana Merisa i Arolda Gidolena (nagnut pod uglovima od 45o i 90o). U spoju krajnosti putanjâ sinusa i kosinusa, tu novu estetiku spajanja suprot- nosti, sliånu po virtuoznosti podvizima alpinista spremnih da bez opreme osvajaju Maunt Everest, prekidaju gegovi promaãenih montiranja i demontiranja koji kod gledalaca-uåesnika izazivaju smeh, ali i jezu, strepnju da ñe se izvoðaåi survati u ponor. Sjajno demonstrirana komunikacija, smelost nadahnuña, izvanredno vladanje telom, neviðena sloboda i trenutna inspiracija, na kompjutersku miksturu F. Soltanofa, O. Alendea, O. Borija, Rjoðija Ikeda i L. Ãifrina (u zvuånoj tehnici Stefana Laja), delovali su kao savremena bajka. U igri svetlosti najfinijih kontrast- nih preliva, ruæiåasto-zelenkastih, ljubiåasto-zelenih, ruæiåasto-narandæasto-rume- nih, crne prilike igraåa ocrtavale su se, kao u snoviðenjima, na nebesno plavoj, azur- noj, akvamarinu. San ili java? ...Ili nas je neka princeza-vila zaåarala svojim åarob- nim ãtapiñem? Sanjajte! Iz sveta snova prilazi nam naã sopstveni svet.

Mirjana Zdravkoviñ

21 Orchestra () 2006. GILBERT MAYER Povratak viteza

’’Vitez Majer’’ (Orchestra, juni 2000), oliåenje je igre i nepresuãne energije koja obuzima sve koji ga upoznaju, esteta i perfekcionista u najboljem smislu te reåi...Æilber Majer je i doslovno Vitez, tj. nosilac odlikovanja Legije åasti - Viteza igre, ali i pravi Gospodar igre. Jer, ovaj baletski pedagog Pariske Opere je, sticajem okolnosti, danas moæda najveñi poznavalac potencijala kojim svet danas raspolaæe u oblasti klasiånog baleta: doãao je u Beograd nakon ãto je svratio do Pariza - gde mu je dom, a gde se upravo vratio iz Pekinga, a posle Beograda åekaju ga u milanskoj Skali, pa u Livornu, a zatim u Majamiju.... Ko bi mogao bolje da oceni situaciju u baletskoj umetnosti, da uoåava i skreñe paænju na nove talente na najãiroj moguñoj, planetarnoj osnovi ? Nakon razgovora koji smo pre nekoliko godina vodili u Parizu sreñemo ga ponovo u Beogradu, gde je od 7. do 28. maja 2006. godine dræao tronedeljnu majstorsku radionicu baletskom ansamblu Narodnog pozoriãta u Beogradu.

Za ovih ãest godina mnogo toga se promenilo u vaãem æivotu i radu. Ãta se sve desilo i gde ste radili? To pitanje nas vraña u 2000. godinu, jer je to bila moja poslednja godina u pariskoj Operi od koje sam se zvaniåno oprostio 31. jula 2000. godine. Meðutim, direkcija Opere je bila ljubazna da me svake godine ponovo angaæuje po mesec dana da radim s baletskim ansamblom. Od onda sam mnogo putovao, potrajalo bi kad bih vam sad navodio sve zemlje u kojima radim. To su uglavnom veliki ansambli i ãkole, kao one u Kanadi ili Ãpaniji. Proãle godine sam prvi put radio u baletskoj ãkoli u Madridu. Åesto radim i u Bukureãtu, kako u ãkoli, tako i s baletskim ansamblom. Dosta radim u milanskoj Skali gde odlazim dva puta godiãnje i ostajem po mesec dana. Po drugi put sam bio u Kijevu gde sam nadzirao rad na postavci Lifarove Svite u belom. Deveti put sam iãao u Baletsku akademiju Pekinga, åetvrti put u Nacionalni balet Kine. Kao ãto znate, Kina je zemlja u kojoj prosto kipti energija na sve strane, tako da i njihov balet ide tom vrtoglavom uzlaznom putanjom. Naroåito su napredovale devojke u njihovom ansamblu, s kojima sam mnogo radio veæbe za stopala i donji deo nogu, onako kako se to radi u francuskoj ãkoli. Njihove tri prvakinje su zaista prvoklasne i njihov ansambl se sada moæe porediti s nekim velikim meðunarodnim baletskim kompanijama. VESNA ANÐIÑ Orchestra () 2006. 22 Kako objaãnjavate neverovatan uspon i prodor igraåa iz Kine? Oni veoma mnogo rade. S druge strane, prihvatili su naã pristup, naã naåin rada u teænji i stremljenjima ka postizanju ãto veñeg savrãenstva u igri. Kako izgleda biti putujuñi profesor klasiånog baleta ãirom sveta? To je sada potpuno drugaåiji naåin æivota i rada, s manje odgovornosti, jer nisam nadleæan za jedan odreðeni ansambl i ãkolu. Sada posmatram i pratim mnogo veñi broj igraåa. Rad sa svakim ansamblom je novi izazov za mene, bez obzira na reputaciju koju imam za sobom. Svaki put treba iznova ubeðivati, osvajati. A poãto mnoge trupe ponavljaju svoje pozive svake godine, moj kalendar je pril- iåno popunjen. Kako vidite buduñnost klasiånog baleta i koje su njegove ãanse? Da li se kompanije trude da oåuvaju klasiåni repertoar ili je doãlo do prezasiñenja klasikom? Klasiåan balet, akademizam u svim oblicima umetnosti, osnova je svake evolucije. Klasika ñe ostati temelj igre, a posle sve zavisi od izbora discipline. Oni koji su se bavili klasikom ipak imaju odreðenu tehniku, virtuoznost, veñu moñ prilagoðavanja i åesto sklad- niji fiziåki izgled od onih koji nisu proãli kroz tu ãkolu. Ãto se tiåe klasiånog repertoara u svetskim kompanijama, to zavisi od mesta, ali naæalost mislim da ni to nije dovoljno. Klasiåan balet je u opasnosti. Mi koji smo odgovorni za rad baletskih trupa, koji smo åuvari jedne tradicije i nasleða, imamo zadatak da to i oåuvamo, moæda poboljãavamo i prenosimo dalje. Mi zaista prenosimo tradiciju. No, svako druãtvo se razvija. To sa sobom nosi neke dobre i manje dobre stvari. Jasno je da ako se preteruje u jednom pravcu, u jednom pokretu, dolazi do nastajanja ciklusa. Mislim da, poãto se moæda otiãlo predaleko u jednom pravcu, moæe doñi, moæda, ne baã do obnove klasike, veñ do ponovnog interesovanja za klasiåan balet. Naravno, neoklasiåni koreografi moraju pronañi moderniji naåin izraæavanja, iz drugih vidova igre moraju uzeti neku novu estetiku ili interesantne pokrete koji ñe klasiåan i neoklasiåan balet voditi korak dalje. Ãto se tiåe zemalja Istoka, one su ostale veoma konvencionalne. Polako dolazi do prodora savremene igre. U Kini, meðu- tim, na repertoaru se nalazi Balanãin i joã neki moderniji komadi. U Sofiji su postavili Balanãina, moæda ñe i Lifara. Ali to je veñ starija neoklasika. Za njih je to evolucija, a za nas stagnacija. Mislim da bih, kada je umetnost u pitanju, odgovorio sa- ãta bude - biñe!. Da li ste tokom rada u svim tim zemljama primetili neku novu Gilem ili Dipona, neke buduñe zvezde? Baletska zvezda, prvak baleta, je neko ko je iznad drugih, ko poseduje neãto viãe. Oåigledno je da je tehnika znatno napredovala tokom godina i da postoje igraåi-veliki tehniåari, ãto ponekad moæda ide na ãtetu igraåa-umetnika. Meðutim, jasno je da je danas manje izuzetnih liånosti u baletskom svetu nego ranije. Da li sam sreo novu Gilem... ? Nisam. Meðutim, u Rusiji postoje dve izuzetne primabalerine, nova imena koja nastavljaju da ãire slavu ruskog baleta iduñi stopama svojih velikih prethodnica. One su mlade i poåinju da grade meðunarodnu karijeru. I u Pekingu postoje dve-tri fenomenalne balerine. Koji su vaãi utisci nakon tronedeljnog rada s naãim igraåima u Narodnom pozoriãtu? Mislim da su za ove tri nedelje devojke iz ansambla dosta napredovale, ãto se moæe primetiti u baletu Pahita. Naravno, uvek se moæe joã, mada savrãenstvo ne postoji. Jedan od uslova za napredak je poverenje izmeðu uåenika i profesora. Na primer, kod Ane Pavloviñ sam osetio potpuno poverenje i skromnost ãto je privilegija samo velikih igraåa. Zahvaljujuñi tome, mi smo radili u savrãenom skladu, jer je ona stekla bezuslovno poverenje u mene. Od tog trenutka, mi smo poåeli da radimo na jednom viãem nivou. Videli ste sve baletske predstave naãeg baletskog ansambla, i svoje ’’privremene’’ uåenike na delu. Ãta biste im savetovali nakon ove tri nedelje zajedniåkog rada i nagomilanih utisaka? Rad, rad i samo rad!A zatim i zakljuåak - treba raditi pod dobrim uslovima i, naravno, taj rad bi trebalo da bude priznat. Vi ste trenutno u periodu preporoda nakon svih tih ratnih godina. Cela zemlja je ispaãtala, a pogotovo umetnost, balet, pozoriãte. Zatim, kod vas postoji taj problem odlaska u penziju baletskih igraåa. Moralo bi doñi do odreðenih promena. Nezamislivo je zadræavati igraåe do njihove pedesete, pedeset i druge godine æivota na sceni. Fudbaleri idu u penziju sa navrãenih 35 godina æivota. Profesionalni baletski igraåi se moraju smatrati sportistima visokog ranga. Nezamislivo je da oni u kasnom æivotnom dobu joã uvek igraju. Åini mi se da bi trebalo dati poseban status umetnicima Narodnog pozoriãta. Te promene bi unele sveæ vazduh, donele novu krv. Ãta vas izdvaja od drugih pedagoga i, poãto veñ imate moguñnost izbora, kako se opredeljujete za ansamble s kojima ñete raditi? Nije na meni da to kaæem, to bi trebalo da pitate nekog vaãeg prvaka sa kojim sam radio. Veliki sam zaljubljenik igre. Volim dobro uraðen posao, za ãta treba mnogo znati, a zatim slediti odreðen pedagoãki sud. Igra je umetnost veånog pokreta i, mada se ona razvija, njen temelj ostaje isti. Ãto se tiåe mog izbora s kim ñu saraðivati, to zavisi od viãe kriterijuma: biram mesto na kome se dobro oseñam, gde imaju pov- erenja u mene, gde mogu slobodno da radim, åak i kad je u pitanju neka manja trupa. U Beograd bih se rado vratio, tu se oseñam dobro. Inaåe, mislim da Ansambl Narodnog pozoriãta, ako æeli da povrati mesto koje je nekad zauzimao, pre svega treba samo da vredno radi, bez bilo kakvih ustupaka i da sledi svoj put u potrazi za savrãenstvom. A mi smo onda pitali primabalerinu Anu Pavloviñ ãta g. Majera åini posebnim: Prvi moj susret sa Æilber Majerom bio je pre dvanaest godina u Varni gde je on dræao seminar. Moja profesorka Ivanka Lukateli bila je oduãevljena njim i njegovim sistemom rada i joã ranije mi je rekla: ’’Moraã da vidiã tog pedagoga, boæanstven je’’. I tako sam ja otiãla samo zbog njega na taj seminar u Varni i stvarno sam se oduãevila. Dobro je ãto je moja profesorka shvatila suãtinu njegovog sistema, tako da smo mi radili po nekom sliånom sistemu koji je svakako meni bio znak da idem tim putem koji je u suãtini vrlo jednostavan, ali jako zahtevan. Tako sam sada, kad je u naãu kuñu doãao Æilber Majer mogla da shvatim ãta on zaista traæi od baletskog igraåa i åemu teæi. Æao mi je ãto kada doðe ostane samo dve-tri nedelje ali i to je vrlo plodonosan rad jer on je zaista ’the best’. Ima sve ãto jedan pedagog treba da ima: veliko znanje, jako je inteligentan, ima dobro oko i veliko iskustvo. Povrh svega je, bar ovako kako ga ja vidim, veliki psiholog, ãto je veoma bitno za igraåa. Ja ne razumem francuski, ali smo mi prosto priåali oåima, sve je teklo bez smetnji, ãto jako volim. Mislim da je najveña stvar uopãte u bilo åemu doñi do nekog savrãenstva, teæiti nekom savrãenstvu kroz jednostavnost. A on to upravo radi. Vrlo je jednostavan, kao åovek, a i kao pedagog. On je jedan baletski misionar i za njega se kaæe ’’gde baciã Æilber Majera- nikne igraå’’. On ima taj talenat. Ãiri vidike, pokazuje put kojim treba iñi, koji pravac treba slediti, i kao umetnik ali i u odnosu na tehniku. On je sveobuhvatan. Ja sam njemu apsolutno verovala. Jednostavno sam uæivala. Nisam se ni trudila da sve zapamtim, ne, meni je to sve dolazilo spontano. Jako mi je æao ãto je otiãao. Ove tri nedelje su mi mnogo znaåile, koliko bi mi tek znaåio duæi period...! Jer, ima dobrih, boljih, ali ima i onih- najboljih. Marijana Komljenoviñ

23 Orchestra () 2006. PREMIJERA BALETA WOLFGANG AMADÉ, KOREOGRAF RENATO ZANELLA OPERA I TEATAR MADLENIANUM, 31. MAJ 2006.

Mi imamo igraåe, zar ne?

naåajan svetski jubilej, 250 godina od roðenja W. A. Mocarta, obeleæen je u Operi i Teatru Madlenianum velikim baletskim spektaklom pod voðstvom italijanskog koreografa Renata Zanele. Nekadaãnji direktor Beåke dræavne Zopere Zanela je u potpunosti preneo celoveåernji balet Wolfgang Amade igraåima Baleta Narodnog Pozoriãta u Beogradu, a specijalno za Operu i Teatar Madlenianum. Projekat od velikog znaåaja, kako za baletsku scenu kod nas, tako i za naãe baletske umetnike, premijerno je prikazan na velikoj sceni Madlenianuma, u prisustvu mnoãtva veoma vaænih zvanica, kako iz elitnog dela druãtva naãe zemlje, tako i iz visokih kulturnih krugova Italije.

Milan Rus i Dejan Kolarov

Orchestra () 2006. 24 Milan Rus

Na ovom ostvarenju pored Renata Zanele, radili su i Kristijan Ate- rze, najznaåajnije slikarsko ime Austrije i Æordi Roig jedan od najce- njenijih kostimografa sveta. Sam balet Wolfgang Amade nastao je na muziku Mocarta i Salijerija, Mocartovog kontrapunkta, tako re- ñi njegove mraåne polovine. Inspiraciju je koreograf pronaãao u pismima koje je genijalni kompozitor pisao tokom svog æivota. Li- breto baleta åine najvaænije slike poslednje decenije Mocartovog æivota, njegovi odnosi s ocem, æenom Konstancom Veber, Salije- rijem i naravno tadaãnjim dvorskim ali i malograðanskim druãt- vom. Za ovaj balet Zanela je odabrao uglavnom mlade, ali izvanredne igraåe Baleta Narodnog Pozoriãta. Uloga Mocarta pripala je na baletskoj sceni sve prisutnijem Dejanu Kolarovu koji je svojom vrhunskom i virtuoznom igraåkom tehnikom oåarao publiku, a vrcavom izvedbom na pravi naåin prikazao Mocarta. Ulogu Konstan- ce, njegove supruge, tumaåila je sjajna Ana Pavloviñ, umetnica koja je najviãe izvoðaåke i dramske domete uspeãno prikazala i u skora- ãnjim baletskim premijerama Narodnog pozoriãta Pahita i Franåe- ska da Rimini. Salijerija je tumaåio fenomenalni Milan Rus koji je i ovog puta dokazao svoju igraåku i ekspresivnu zrelost, pogotovo u duetima s Kolarovim, kao i na samoj zavrãnici, u potresnom solu, prikazujuñi Salijerijevo ludilo. FOTOGRAFIJE: DUÃKO FILIPOVIÑ 25 Orchestra () 2006. Ana Pavloviñ

Kompletan ansambl, koji je, oåigledno, Zanela paæljivo odabrao, åinili su, takoðe, talentovani mladi igraåi. Njihov nastup bio je priliåno ujed- naåen i skladan, ali to ãto je bilo opipljivo bio je njihov æar i lakoña igre kojom su pokazali koliko zaista kao umetnici vrede. Koreografski vokabular åinila je meãavina klasiånog, neoklasiånog i savremenog igraåkog stila, ali ne baã uvek dobro uklopljenih i skladno inkorporiranih tehnika. Koreografska postavka je od poåetka do kraja nosila liåni peåat Renata Zanele, ali su se mogle uoåiti åeste repeticije koraka i kombinacija koje su, iako namenjene profiliranju pojedinih likova, bile veoma uoåljive. Stekao se utisak da se koreograf pribojavao da ode korak dalje u njihovom istraæivanju, kao i u otkrivanju ãire, maãtovitije lepeze drugaåijih elemenata. To ãto je, ipak, najviãe od svega smetalo u baletu Wolfgang Amade jeste åesta koreografska odlu- ka da odstupi od muziåke podloge, tokom koje se niãta igraåki nije deãavalo, veñ je akcenat dat dra- maturãkim dogaðajima. I ne bi to bio toliki problem, da nisu u pitanju bile sjajne Mocartove kompozicije, koje same po sebi prizivaju pokret, ne dozvoljavjuñi toliko praznog izvoðaåkog hoda na sceni. Fenomenalni delovi Åarobne frule obeleæili su smrt Mocarta, ali se pitamo zaãto koreograf nigde nije iskoristio njegov åuveni Rekvijem, jedno od najpoznatijih dela velikog kompozitora. Oåekujuñi moæda previãe od baleta Wolfgang Amade, mora se istañi da su nas pre svega oduãe- vili naãi sjajni mladi baletski igraåi åiji se izvoða- åko tehniåki i ekspresivni napredak odmah uoåio. Za to svakako treba zahvaliti koreografu Zaneli, ali i zahtevnom glumaåkom i plesnom zadatku koji je ovaj projekat postavio pred njih. I ovim os- tvarenjem, kao i prethodnim (Triptih Ramon Ulj- ea), Madlenianim je pokazao spremnost da usvo- ji kao poslovni princip inovativnu i veliku reperto- arsku otvorenost (ali i odgovornost) kako po pitanju vrhunske klasiåne muzike, tako i prema zna- åajnim igraåkim produkcijama koje, zahvaljujuñi pre svega uglednim evropskim koreografima koji poåinju da rade u naãoj zemlji, mogu, u ne tako dalekoj buduñnosti, postati naãa kopåa s evropskim i svetskim tokovima umetniåke igre. Mogao bi to lako biti i jedini valjani metod kojim bi se na- ãa baletska umetnost vratila u okrilje svetske baletske porodice. Milica Ceroviñ

Orchestra () 2006. 26 RENATO ZANELLA

Mocart na moj naåin

Kreator, koreograf baleta Volfgang Amade, Renato Zanela, svoju karijeru poåeo je davne 1985. godine u Bazelu kao igraå, da bi jedanaest godina kasnije dobio svoj prvi veñi angaæman kao koreograf u Ãtutgartu. Od septembra 2001. godine takoðe je i umetniåki direktor Ãkole baleta u Wiener Staatsoper, a od 2005. samostalni koreograf. Radio je koreografije za viãe od 80 baleta u ãtutgardskom Baletu, Baletu Monte Karla, Baletu Dojåe opere iz Berlina, Ãvedskom kraljevskom baletu... Godine 1995. i 1999. Zanela je bio ålan æirija meðunarodnog baletskog takmiåenja za mlade igraåe Prix de Lausanne. Uåestvovao je u radu æirija za Concours International de Danse de Paris (1998. ), za Concours International de Chorégraphie Classique u Parizu (1999. ), International Ballet Competition of Luxemburg i Choreographen-Wettbewerb u Hanoveru. U 2000. godini pojavljuje se na Igraåkom forumu Monaka (Monaco Dance Forum), a u 2005. na koreografskom i igraåkom takmiåenju u Helsinkiju. Dobitnik je mnogih nagrada meðu kojima i velike austrijske nagrade za umetnost i nauku. Kakvo je bilo iskustvo Renata Zanele u naãim krajevima sa domañim igraåima, kao i kakvo je njegovo viðenje baleta Wolfgan Amade, porazgovarali smo sa njim na prelepoj terasi jednog zemunskog kafea, tik uz Dunav. Da li je za vas kao italijanskog koreografa i kao direktora Beåke dræavne opere, bio izazov da uradite koreografiju i reæi- ju za predstavu “Wolfgan Amade” o W. A. Mocartu? Da li je to bio ujedno i vaã prvi veliki baletski projekat? Ne. Moj prvi projekat bio je Åovek bez senke, zatim Matahari, a onda Amade. Potom sam uradio Pepeljugu i Krcka Oraãåiña, pa Spartakusa. Amade je bio u sredini tih velikih projekata. Ãto se tiåe izazova, u pravu ste, morate da budete u Austriji, u Beåu, u tom ambijentu uopãte, da biste osetili inspiraciju i povezali se s proãloãñu. U Austriji je joã uvek mo- narhija na neki naåin i stvari se ni socijalno ni kulturno nisu mnogo promenile od doba Mocarta, ãto je dobro za onoga koji æeli da se bavi tom tematikom. Amade je inspirisan Mocartovim pismima koja na åitaoca ostavljaju utisak kao da su napisana proãle nedelje. I to je ta povezanost proãlosti i sadaãnjosti. Vremena se menjaju, ali neke stvari nikako. Mocart je aktuelan i dan danas i meni je jako bitan. On me uvek inspiriãe i daje mi nove moderne ideje i drugaåiji pogled na klasiku i mislim da je sjajno slaviti igrom njegov umetniåki opus. Pogotovo kroz umetniåka ostavrenja poput ovoga. Sve balete koje ste radili bili su spektakli. Takav je sluåaj i s baletom Amade. Da li je vaãa motivacija bila liåna u odnosu na Mocarta? Naravno da je bila liåna, ali i na neki naåin naruåena. Osim u smislu opãteg proslavljanja Mocartove 250 godiãnjice u Beåu i u celom svetu motivacija je bila i komercijalna, neãto ãto bi ãira publika u tom momentu, baã za taj jubilej volela da vidi. Predloæio sam da se uradi Amade jer sam smatrao da moæe da bude dobar balet, ali uraðen na potpuno nov naåin, s novom smirenoãñu, novim nijansama, sveæim akcentima i momentima koji su se ponovo i desili u rekreiranju Amade-a za Madlenijanum. I nije bitno da li je noga visoko ili nisko podignuta, veñ kakav novi umetniåki doæivljaj proizilazi iz tog pokreta. Na koji naåin ste pravili predstavu Amade? Kako ste nizali libreto? Inspiracija je doãla iz njegovih pisama, a najbitnije je trojstvo uloga Mocart-Salijeri-Konstanca. Ovaj balet ima istorijski aspekt priåe - atmosferu, kostime, scenografiju i muziku iz tog doba, ãto su i bila oåekivanja publike, a reakcije dobre. Publika æeli da zna kako je zapravo bilo tamo, u to vreme. Ali i reæija je jako bitna, kako ñete ispriåati priåu i ãta hoñete da kaæete. Svi su videli film i imaju veñ neko sopstveno viðenje. Æeleo sam da pokaæem i tu spoljaãnjost ali i ono ãto se deãavalo iza zatvorenih vrata - unutraãnji svet i tog doba i Mocartovog æivota uopãte. Prvo ide 15 minuta uvodnog dela priåe, zatim ulazim u dramu, sræ predstave, kada pokazujem obe strane medalje njegovog æivota. I politiåki i druãtveni i privatni aspekti Mocartovog æivota obraðeni su u baletu.

27 Orchestra () 2006. Mocart ili Salijeri? Da li ste posvetili podjednaku paænju obojici ili ste Mocarta akcento- vali kao glavnog junaka? Koju ste stranu zauzeli? Taj njihov odnos je veoma vaæan i veliki akcenat je stavljen upravo na to. Relacija izmeðu njih je poåela veoma loãe da bi na kraju ipak na neki naåin zavrãila kroz dijalog. Mocart je bio poraæeni, a Salijeri pobednik u tom momentu proãlosti, ãto se kasnije, na istorij- skom nivou, promenilo u korist Mocarta. Tako sam to i postavio u baletu. Mada liåno viãe preferiram uspeh za æivota nego priznanje posle smrti, ha, ha, ha... Nisam zauzeo nijednu stranu. Samo sam prikazao kako je zapravo bilo. Situacija liåi na interakciju Jaga i Otela. To je odnos jakih liånosti u jednom specifiånom vremenu u kome jedan zavrãava dobro, a drugi ne. I naravno, jedna osoba je u centru priåe. Zato je i balet uraðen veñi- nom na predivnu Mocartovu muziku, ali postoje i dve Salijerijeve kompozicije. Kakav je bio rad sa ansamblom? U poåetku je bio dosta distanciran i moæda je dominirao nepoverljiv odnos, da bi se kasnije to razvilo u veoma dobru saradnju. Moralo se iñi viãe i dalje u oseñaju i razumevanju Mocartovog doba i povezivanju istog sa sopstvenim æivotnim iskustvom, da bi se pokret izveo na odgovarajuñi naåin. Sa Anom Pavloviñ sam u sjajnoj saradnji kreirao i rekonstruisao ulogu Konstance kako bi to bila najbolja sporedna uloga i veoma bitan momenat priåe. Sa Anom sam radio u odliånoj i konstruktivnoj atmosferi. Uæivali smo. Ãta mislite o naãim igraåima, o onima s kojima ste radili? Kakva je njihova tehnika, stil, izvoðaåke sposobnosti? Mislim da su veoma otvoreni i æeljni novih i drugaåijih saznanja. To veoma poãtujem. Kasting je veoma dobar. Sve su to mladi i ambiciozni igraåi. Gledao sam ih u razliåitim baletima, i modernim i savremenim, i mislim da su dobri, ali moj najveñi kompliment upuñen njima je ãto sam se tokom rada uverio da su sposobni da veoma naporno rade i da i posle vrlo napornog dana hoñe joã da rade, ali i da nauåe. Igraåi u mom baletu imaju veoma dobar i jak potencijal. Uzeli ste sve mlade igraåe iz Baleta Narodnog pozoriãta i pruæili im ãansu da igraju sve prve uloge. Takoreñi izvukli ste ih iz mraka. Da li ste to uradili namerno? Ne. Prosto sam ih video, pronaãao. Prvo smo uradili audiciju i najbolji su sami “isplivali”. Izabrao sam tu celu grupu mladih ljudi zbog njihove brzine, poærtvovanosti, tehnike, odgovornosti, snage. Da li je balet Amade uraðen u klasiånoj ili u neoklasiånoj tehnici? Pa pre bih rekao u neoklasiånoj i to najviãe u drugom delu. Prvi deo je napravljen u karne- valskoj konstrukciji, doduãe rekonstruisanoj i u slobodnoj koreografskoj formi, gde su zastupljeni svi stilovi horskih (grupnih) igara, a drugi deo je mnogo zahtevniji. Tu su ãpic patike i klasiåna tehnika i ja volim te prave i åiste linije. Koristim prvo muziku koja podræa- va to ãto æelim da kaæem, a moja vizija muzike je veoma visoka u smislu unije s vrhunskom tehnikom koju treba pokazati na tako specijalnu partituru. Mora se ostvariti isti visoki umetniåki nivo - i muziåki i igraåki. Pokret mora da bude i ekskluzivan i eksplozi- van, upravo zbog muzike i zato je veoma prisutna stroga, virtuozna forma klasiånog baleta. Ali, u svom radu takoðe volim da miksujem razne tehnike i svaka mora da bude savrãena, a na to se dodaje prava energija. Postoji u ovom baletu i slobodna forma pokreta, na primer u sceni masovnog ludila na kraju, u kojoj nema mesta za primenu izvoðaåke tehnike. Traæi se improvizovano “tre- skanje” tela, a takvi pokreti realno nemju potrebu da budu koreografisani. Tu se nalazi taj spoj i proæetost klasike i slobodnog pokreta. Kao sadaãnji direktor Beåke baletske ãkole, recite nam u kakvom su odnosu sada savremena igra i klasiåan balet i da li su zastupljeni na istom nivou u obrazovanju buduñih igraåa? Pridajem podjednako veliki znaåaj obema tehnikama, iako je klasika starija i zatvorenija forma. Trudim se da dovodim razne pedagoge i razliåite koreografe. Smatram da je potrebno da pruæimo mladoj generaciji igraåa svaku moguñnost da biraju ãta i kako æele da pleãu. Sve zavisi od estetike i individualnog koncepta pristupanja pokretu svakog igraåa, bio on klasiåan ili moderan umetnik. Mislim da svako tokom obrazovanja mora da proðe obe tehnike i to profesionalno, temeljno i- ozbiljno... Milica Ceroviñ

Orchestra () 2006. 28 PREMIJERA PREDSTAVE PLAY MILOÃA SOFRENOVIÑA BITEF TEATAR, 03. JUN 2006. Kreativnost poãto poto

Plesni eksperiment Play,mladog reditelja Miloãa Sofrenoviña,izazvao je potpuno opreåna miãljenja meðu struånom i zaljubljeniåkom publikom Beograda. Naime, taj teoretski odliåno potkovan mladi umetnik, koji se ãkolovao u åuvenom Laban centru u Londonu, pokuãao je s pet potpuno razliåitih osoba da napravi predstavu koja je, naæalost, sve, samo ne kreacija za koju je potrebno mnogo viãe od teorije i tehnike, i iz åega bi se moralo da rodi neãto viãe, ãto bi se moglo nazivati kreacijom.Ali, vratiñemo se na to. Performeri, s razliåitim tehnikama, teatarskim i plesnim iskustvima, bili su Isidora Staniãiñ, Ana Sofrenoviñ, Bojana Demiñ, Korina Op- reu i Kristijan Al Droubi. Uzevãi kao polaziãte pet arhetipskih tema: raðanje, ljubav, snovi, rat i smrt, ne narativnim procesom tj. konceptualnim istraæivanjem telesnog señanja svakog pojedinca, Miloã Sofrenoviñ æeleo je da prikaæe da telo poseduje sopstveno pamñenje na zadate reference, u åije individualne priåe smo trebali da se uverimo govorom tela. Pojedinaåna istraæivanja i taj kreativni haos, So- frenoviñ je postavio u veoma preciznu geometrijsku konstrukciju,potencirajuñi upravo tu ambivalenciju. Nepovezani kreativni fragmenti bili su postavljeni u for- macijske strukture, koreografske i svetlosne kompozicije, koje su pokazale æelju za kreacijom autora, ali se, naæalost, iz toga ona nije mogla uoåiti. Nije dovoljno samo postaviti koncept, on se mora i razraditi, ali ne tehniåkim veæbama iz prostora i pokreta, veñ upravo otelotvorenjem same ideje u konaåan rezultat. Proces rada jeste bio vidljiv, ali sam po sebi nije bio dovoljan, a åinjenica je i da niãta novo nismo ni videli, osim tog procesa koji je bio tehniåki i teoretski opravdan, meðutim zadati koncept nije iznedrio kreaciju. Avangardno pozoriãte,konceptualni plesni izraz i fiziåki teatar odavno su apsolvirani i viðeni, kako u svetu tako i na svim ovdaãnjim festivalima, kakvi su Bitef, Belef, Infant i BFI. To ãto je zaista bilo inovativno u predstavi Play, bila je upotreba ljudskog glasa kao kreativnog prostora i dopuna scenskom pokretu. Tu tehniku uåesnicima je prenela (i dobro ih nauåila) glumica Ana Sofrenoviñ. Traæeñi sopstveni onomatopejski vokalni izraz,svaki izvoðaå je pron- aãao nivo i dinamiku glasa koji su ponekad veoma dobro dopunjavali telesno kretanje, a ponekada samodovoljno izraæavali sami sebe. Scenografija i muzika nisu bili zastupljeni, ali je geometrijska struktura igraåa u prostoru veoma dobro pokazala da telo moæe da bude scenografija, a da neartikulisani vokali mogu da budu i muzika, ali - zar nismo sve to veñ videli kod Mersa Kaningama (Merce Cunnin- gham) i Dæona Kejdæa? Play je primer savrãeno dobrog pokuãaja primene neospor- nog struånog obrazovanja, a li kreativnost je,ipak,izostala. Ne mogu svi koji se bave elektrotehnikom da budu Tesla, takoðe ni svi koji se bave pozoriãtem i plesom ne mogu da budu Lojd Njuson ili (åak) Majerhold. Samo malo viãe rada, kreativnog istraæivanja, i malo manje arogancije, pa ñemo imati odliånog mladog autora na

domañoj sceni. ANA ADAMOVIÑ

Milica Ceroviñ

29 Orchestra () 2006. 40. BITEF BODY_REMIX / GOLDBERG_ VARIATIONS U IZVOÐENJU COMPAGNIE MARIE CHOUINARD SAVA CENTAR,15.SEPTEMBAR 2006.

Ekstremne moguñnosti tela

Po tradiciji ovogodiãnja pozoriãna avantura (1967-2006), 40. Bitef, otvoren je igraåkom predstavom Body_Remix / Goldberg_ Variations Kompanije Mari Ãuinar (Marie Chouinard) iz Montreala (Kanada). U svetu poznata i cenjena koreografkinja i njen izuzetno tehniåki spreman ansambl ponudili su pozoriãni dogaðaj, koji nikako nije bio balet u dva åina kako je najavljivano, veñ svojevrsna, smiãljeno postavljena i reæirana studija kretanja koja ispituje ekstremne moguñnosti ljudskog tela kada njegovi ekstremiteti ne poseduju svoju prirodnu funkciju. Stoga je Mari Ãuinar telima svojih igraåa kao nerazluåive delove dodala brojna ortopedska pomagala, koja oni koriste kao rekvizite u nekoj vrsti plesa koji je jedino mogao zadiviti tehniåkom perfekcijom izvoðenja. Druge namere, oåig- ledno, nije ni imao. Svetu savremene umetniåke igre nije strano da i hendikepiranim osobama, ograniåenih telesnih moguñnosti, pruæi ãansu da se plesno izraze. Takav odnos smo imali priliku da vidimo u nastupu britanske trupe CANDOco. u kojem su u takoðe perfekcionistiåkoj igri, a u skladu s fiziåkim (ne)moguñnostima hendikepiranih izvoðaåa, ispoljavali radost ãto imaju pravo na ples odnosno pravo na æivot. Mari Ãuinar to nije æelela, jer svi njeni izvoðaåi su pokazivali punu fiziåku kondiciju. Kretaåke bravure, uglavnom zasnovane na neoklasiånom igraåkom stilu, sa ãtakama, hodalicama i drugim ortopedskim pomagalima, koja se koriste u centrima za rehabilita- ciju povreðenih i hendikepiranih osoba, oni su izvodili åudesno smelo, spretno i uveæba- no. Svemu tome se formalno moralo diviti, ali je izostala plemenita solidarnost i isticanje volje i znanja, koje treba posedovati da bi se obodrili i bar donekle rehabilitovali oni koji su liãeni sveukupnosti svoga tela. Cilj je, meðutim, bio da se u sasvim nesvakidaãnjim poloæajima tela i udova, a uz pomoñ sprava, postigne superiorna ravnoteæa koja fascini- ra svojom samodovoljnom atraktivnoãñu. Postavljajuñi ovakvu, uslovno reåeno, igru Mari Ãuinar je potvrdila svoje koreografsko i reæijsko iskustvo i umeñe, posebno u koriãñenju scenskog osvetljenja, koje je bilo plemeniti pratilac solista i skupina u ovoj teatarskoj egzibiciji. Iako je povremeno koristila prozraå- nost zvuånog tkanja åuvenih Bahovih Goldberg varijacija, one nisu doprinosile ni raðanju, ni ispoljavanju bilo kakvih izvoðaåkih emocija. Besprekorno prikazivanje ovog, moæda neãto predugog ’’body remix’’-a savrãene strukture, koje su ostvarili kanadski umetnici, izazvalo je, bar kod senzibilnijih gledalaca tesko- bu, pa i muåninu i zbog podseñanja na surove tragove ratnih zbivanja na naãim prostorima i zbog izostajanja humanosti, topline, saoseñanja u ovim hladnim plesnim prizorima, tehniåki dovedenih do izuzetno uglaðenog savrãenstva. Milica Zajcev

Orchestra () 2006. 30 40. BITEF

KOREODRAMA SENKE U IZVOÐENJU MUDRA TEATRA IZ BEOGRADA BITEF TEATAR,17.SEPTEMBAR 2006. Senke sjaje i dalje...

aåno pre godinu dana na sceni Bitef teatra,u okviru prateñeg programa 39.Bitefa, izvedena je koreodrama Senke autora i reditelja Ivane TAãkoviñ, koja je zajedno s Borisom Åakãiranom, scenogra- fom i kostimografom, potpisala koreografiju, dok je dizajn zvuka bio poveren Zoranu Jerkoviñu. Na jubilarnom 40. Bite- fu ta predstava Mudra teatra, koja je na tekuñem repertoaru pozoriãta na Skveru Mire Trailoviñ,igrana je u zvaniånom programu Festivala. Izrasla kao deo studijskog projekta Ples, jezik, identitet, åiji je cilj ostvarivanje komunikacije izmeðu plesnih oblika naj- razliåitijih svetskih kultura, koreodrama Senke je u svim svojim delovima veoma briæljivo osmiãljena. Uspeãno, a scenski efektno i teåno, su povezani likovi i situacije iz drevne bali- neæanske legende Ñalonarang sa savremenim plesnim seg- mentima razliåitih folklornih ishodiãta. Tako se u predstavi elokventno prepliñu veoma udaljene igraåke tradicije, nada- hnute ritualima i plesnim simbolima Balija, Afike, Balkana, Brazila, Japana i savremene umetniåke igre Zapada. Sve napisano pre godinu dana o predstavi Senke se moæe ponoviti,jer vreme nije izbrisalo magiåni oreol tajnovitosti kojim ona i dalje sija. Naravno, bilo je i napretka, jer predani æenski ansambl je danas sigurniji i plastiåno izraæajniji. Mio- na Petroviñ (princeza Ratna) je nastavila da uz savremeni senzibilitet i veoma skladno usvojenu balineæansku plesnu tehniku predvodi svoje razigrane koleginice,koje su pokazale vidan napredak u igri i izrazu: Jovana Rakiñ kao kraljica drevnog Balija Ñalonarag je silovito i upeåatljivo isijavala energiju crne magije zla, a Jelena Milinoviñ, Jelena Stojiljko- viñ, Andrijana Lubina i sama Ivana Aãkoviñ, kao elegantni ja- vanski princ Langu, su uz sada,za razliku od premijerskog, veoma lepo i funkcionalno koncipirano scensko ostvetlje- nje,ostvarile uzbudljivu i iskrenu predstavu, koja je ponovo potvrdila da veåne istine treba uvaæavati, da se sukob dobra i zla kao uslov ravnoteæe opstanka kosmosa uvek zavrãava bez pobednika. Moæe li nas ova drevna mudrost, baã sada, åemu nauåiti? Milica Zajcev

31 Orchestra () 2006. 40. BITEF

CIRKUS ISTORIJA SONJE VUKIÑEVIÑ U PRODUKCIJI BITEF TEATRA STARO SAJMIÃTE, POSEJDON TEATAR, 24. SEPTEMBAR 2006. Istorija kao trajnicirkus

Premijera je bila repriza, a repriza premijera zbog zlosreñnog agregata u Posejdonu na Starom beogradskom sajmiãtu, sjajnom pozoriãnom prostoru u kojem je predstavljena (sa zadrãkom) Cirkus istorija, prva produkcija Bitef teatra na Bitef festivalima uopãte, sa autorskim potpisom dobro znane balerine, koreografa i reditelja Sonje Vukiñeviñ. Ako volite veãtine cirkuske umetnosti (nikada ne znam da li je cirkus umetnost ili veãtina), ako se divite æonglerima, klovnovi- ma,vratolomnoj voænji na koturaljkama,gimnastiåkoj efektnoj igri i ostalom bogatstvu u svetu veoma cenjene zabave koja kod nas nema tradiciju (!? ), tada predstavu Cirkus istorija moæete pratiti kao veoma zadovoljan gledalac diveñi se umeñu naãih poznatih glumica i glumaca u sasvim razliåitim ulogama od onih u kojima smo navikli da ih gledamo. I ako bismo ovu predstavu doæivljavali samo kao niz cirkuskih odliåno postavljenih i izvedenih taåaka, i tada bismo mogli biti oduãevljeni efektnim nas- tupom svih njenih izvoðaåa. No,taj cirkuski mehanizam bio je samo naåin da Sonja Vukiñeviñ ispriåa priåu o zloåinima, njihovoj tradaciji, muzici i njihovom tra- janju tokom ljudske istorije. Pri tome se mudro sluæila temama i likovima iz Ãekspirovih istorijskih hronika i tragedija. Poklonivãi punu paænju gradaciji zloåina’ Sonja Vukiñeviñ je Ãek- spirove åiste misli o istoriji, vlasti, krivici, krvnicima, ratovima iza- brala i kompilirala na osnovu ‘’krajnje slobodnih asocijacija’’ po- åevãi od Tita Andronika, preko Magbeta, Riåarda III do Kralja Lira i Hamleta. U prostoru cirkuskog manjeæa ona je stvarala svojevrstan snaæan i bolan Veliki Manjeæ Istorije krvavog traga u kojem su na zadi- vljujuñi naåin glumice govorile tekstove muãkih, a glumci æens- kih Ãekspirovih likova. Sa te tako zamiãljene scene struji unisono dramatiåan i dinamiåan impuls svih izvoðaåa od kojih bi svaki ponaosob zasluæivao posebno biranim reåima obrazloæenu pohvalu. No,za ovu priliku zadovoljimo se da pomenemo njihova imena, kao ålanova umetniåke zajednice koja je verovala Sonji Vu- kiñeviñ i njenim idejama, a åiji je dostignut umetniåki domet veoma visok i uoåljiv veñ pri prvom susretu sa ovom predstavom ãi- rokih tokova i bujnih raåvanja u delte stvarnog, ne samo pozo- riãnog æivota. A to su: Anita Manåiñ, Tamara Vuåkoviñ, Hristina Popoviñ-Mijin, Mira Ðurðeviñ, Branislav Leåiñ, Dragan Miñanoviñ, Mliloã Vlalukin, Marko Iliñ i tri ljupke i spretne devojåice - gim- nastiåarke: Tatjana Krsmanoviñ, Ana Stamenoviñ i Marija Grbiñ. I na kraju ostaje pitanje da li je u ovoj predstavi o istoriji kao tra- jnom cirkusu, ipak,pronaðen bar jedva vidljivi put ka snovima o svetu bez zloåina? Autorka tvrdi da jeste,jer Cirkus istorije zaustavlja svoj manjeæ i razgrñe jedno krilo svoje ãatre,puãtajuñi svetlost da bar proviri unutra. Nadajmo se da je to istina koja nas oåekuje i zaæelimo ovoj odliånoj predstavi zasluæene uspehe i na naãim i na inostranim pozornicama. Milica Zajcev

Orchestra () 2006. 32 40. BITEF

POSLEDNJI PEJZAÆ JOÆEFA NAÐA I VLADIMIRA TARASOVA JUGOSLOVENSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 25. SEPTEMBRA 2006.

Auto portret pred predelom uspomena

Joæef Nað

Posle svetske premijere u Avinjonu i domañe u Kanjiæi 2005. go- ãuma - bili su, bez sumnje, snaæno nadahnuñe umetnika kakav je dine, Joæef Nað, uvek rado viðen i pozdravljen u naãoj sredini, Joæef Nað. Duh tog pejzaæa, koji ponekog moæe ostaviti sasvim izveo je na ovogodiãnjem Bitefu i ‘’Bemusu pre Bemusa’’ s ravnoduãnim, ali nekima postaje blizak i drag, je deo Naðovog kompozitorom i perkusionistom Vladimirom Tarasovim svoju detinjstva, prvih igraåaka, plivanja, pecanja, pesme kosova, zvuka najnoviju predstavu Poslednji pejzaæ. Njoj je prethodila izloæba zvona iz obliænjih crkava... Svu tu vezanost za sopstvena ishodiã- Naðovih minijatura, otvorena u Muzeju pozoriãne umetnosti Sr- ta on iskazuje snaænim likovnim i plesnim sadræajima svog bije, nastala dok je pripremao svoju kod nas viðenu predstavu samosvojnog teatra pokreta. Filozofi, a inspirisana tekstovima Bruna Ãulca. Ovi Naðovi dnev- Glumaåko-igraåka bravura dva klovna (Nað i Tarasov), koji se niåki zapisi raðeni mastilom sa jednom liånoãñu, biljkom ili æivoti- nadmeñu svirkom na metalnim tanjirima razliåite veliåine, naivna njom, na prvi pogled skrivaju svoju suãtinu, no ubrzo se, kroz tek zabava s veñ zaboravljenim deåjim igraåkama, crteæi plovila i ribe, otãkinut prozor njegovoh likovnih moñi, otkrivaju svetovi sve- prañeni sjajnim muziciranjem perkusioniste Vladimira Tarasova, denog pokreta i istinske meditacije koja duboko zapretena u Rusa koji æivi i radi u Litvaniji, su samo neki od segmenata ovog uspomenama traje do beskonaånosti... omaæa poslednjem pejzaæu iz Naðove autobiografije. A ona uve- Mnogo toga viðeno je i u predstavi Poslednji pejzaæ koja je zap- rljivo poseduje dah nostalgije, mistiånosti, a moæda i skrivenu po- ravo muziåko-igraåko-glumaåko-slikarski duet Naða i Tarasova ruku da se uvek treba vrañati svojim korenima i åuvati ih bar u nabijen mnoãtvom manje ili viãe prepoznatljivih simbola, dra- predelima svojih uspomena. maturãki koherentnih, mudro reæiranih i upeåatljivo prikazanih. Impuls pozitivne energije, koji iz svega toga sledi, iskazan je u Predeo uspomena, pri tome, kod Naða nije apstraktan. Naprotiv! zavrãnoj plesnoj minijaturi, kada autor veñ stupa na pozoriãne Stvarni deo prirode u njegovoj rodnoj Kanjiæi je Åudesni bunar, daske i u samo nekoliko minuta pokretom slika svoju glumaåko- na pustari Jaraã, åija je lekovita voda, crpljena iz nekadaãnjeg igraåku estetiku, åijem se bogatstvu veñ pri prvom susretu s Panonskog jezera, decenijama isceljivala bolesne u åuvenoj Banji Naðom mora verovati, bez obzira na uoåljivu introvertnost, koja Kanjiæa. Danas je Åudesni bunar isuãen, ali je i dalje okruæen je, ipak, iznad svega iskrena ispovest njegove moæda joã deåaåke humkama - dinama starim viãe hiljada godina, pored kojih su se duãe. u davnini obavljali religiozni obredi starih nomadskih plemena. Milica Zajcev Sakralnost ovog pejzaæa, tajnovitost severno-baåkih pustara, kao i ãum åamaca na zelenoj Tisi, åije obale skrivaju gajevi gustih 33 Orchestra () 2006. 40. BITEF / 38. BEMUS BALET ZA ÆIVOT U IZVOÐENJU BEÆAROVOG BALETA LOZANE SAVA CENTAR, 30. SEPTEMBAR 2006. Dovi|enja pozori{tu, dobro ve~e muzici

Poåetak je bio kraj, a kraj je bio poåetak:dva najveña beogradska umetni- åka festivala BITEF i BEMUS su udruæila struånost i finansije i dovela åuve- nu trupu Morisa Beæara u Beograd s predstavom Balet za æivot, koja umnogome potvrðuje da se ideje najstarijih ljudskih civilizacija o proæi- manju pojedinih grana umetnosti, u ovom sluåaju muzike, umetniåke igre i scenskog dizajna, u danaãnje vreme veoma uspeãno ostvaruju. Ako se uvaæi Beæarova definicija sopstvenih baleta kao susreta muzike i æi- vota, smrti i ljubavi onda je Balet za æivot upravo takvo delo. Posveñen jed- FOTOGRAFIJE: F. PAOLINI nom od najznaåajnijih i najomiljenijih Beæarovih prvaka Horhe Donu i fro- ntmenu grupe Kvin åuvenom rok romantiåaru Frediju Mekjuriju, rano preminulim od poãasti HIVa, ovaj balet nastao pre deset godina, åistih linija, sjajne igraåke kulture, jednostavnog i efektnog dizajna (Ðani Versañe i Kleman Kajrol), odliånih muziåkih snimaka, nije ni pomen, ni zloslutno razmiãljanje o smrti, niti se bavi sidom, veñ uz emocionalno obojene igraå- ke pokrete, inspirisane sazvuåjima koja do sada nisu sluãana na Bemusu, u dvadeset celina priåa o umiranju u mladim godinama. A Horhe i Fredi su otiãli u legendu u svojoj åetredestpetoj. Koristeñi kao ravnopravne s plesom najveñe i najpoznatije hitove grupe Kvin, uglavnom sa æivih izvoðenja, poãto tu ima viãe energije i viãe strasti nego u studiju, Beæar uvodi i delove åetiri poznata Mocartova instrumen- talna i klavirska dela da bi naglasio povezanost svojih junaka s deset godina mlaðim u smrti velikim Amadeom. Tako postaje gotovo izvesno ono ãto Beæar piãe da je siguran da Fredi povremeno peva uz pratnju koju svira Mocart liåno. Beæarova koreografija za ovo señanje na drage ljude i prijatelje je jednos- tavnija i svedenija (åesto åak sliåna ritmiåkim sletskim veæbama) nego u prethodnom opusu velikog majstora umetniåke igre, koji se tokom svoga rada bavio omaæima poznatim liånostima kao ãto su Petrarka, Niæinski, Malro, Pijaf i drugi. Istini za volju treba primetiti da je u prikazanom plesnom señanju bilo i deonica optereñenih bravurama klasiåne baletske igre, koje su delovale priliåno neinventivno. U masovnim scenama pulsirala je dinamika, ritmiånost i sadræajnost, pa i popularnost viðenog i sluãanog, ãto je poput kejmpa antiakademska odbrana popularne kulture, koja je osamdesetih godina minulog veka postala znaåajno obeleæje postmoder- nistiåkih pogleda na umetnost i kulturu. Ipak, ceo spektakl je delovao pomalo prevaziðeno, jer, pored ostalog, nije posedovao toliko znanu Beæarovu osmiãljenu uskovitlanost. Mladost i nada kao osnovne teme Baleta za æivot imale su veoma dobre interpretatore u sadaãnjem Beæarovom ansamblu predvoðenim njegovim prvim asistentom Æilom Romanom i solistima J. Favro, K. Marion, V. Ber- toli, V. Himanez, K. Zuasnabar, T. Denej, K. Skalina, R. Miro. Svi oni su oåi- gledno dali sve od sebe da ostvare umetniåko veåe koje se pamti, iako su raniji sastavi Beæarovih ansambala bili umetniåki upeåatljiviji. Mada Beæar tvrdi da je dobronamerni optimista i to pokazuje ovom postavkom, koja, svakako, nije i njegovo vrhunsko ostvarenje, kratak film o igri i umetniåkoj izraæajnosti Horhe Dona pod odliånim naslovom Æelim da se probijem u slobodu je morao i uzbuditi i rastuæiti sve njegove poãtovaoce. No, zavrãetak, kao i poåetak Baleta za æivot bio je i beo i optimistiåan. A beogradska publika, u kojoj je bilo gledalaca svih generacija, je Beæarovu trupu, koja je ostvarila prvo ikada organizovano gostovanje u naãem glavnom gradu, izuzetno srdaåno pozdravila verujuñi s nadom da posle prvog susreta slede buduñi. Milica Zajcev

Orchestra () 2006. 34 40. BITEF

JEZIK ZIDOVA U IZVODENJU FORUMA ZA NOVI PLES SRPSKOG NARODNOG POZORISTA nagrada publike FOTO: MIOMIR POLZOVIÑ

POGLEDATI KRITIKU U RUBRICI GRAND PAS 021, STR. 52

35 Orchestra () 2006. 40.BITEF OÅIMA DRUGOG KRITIÅARA

Compagnie Marie Chouinard - Kanada

Koreografkinja svetske reputacije konstantnog inovatorstva,kanaðanka Mari Ãuinar, konaåno se predstavila Beogradu kreacijom Body Remix/Goldberg Variations Johana Sebastijana Baha. Oåekivali smo mnogo, ali smo dobili rasplinutost varijacija na temu u kojima su se, doduãe, naãla i neka veoma dobra reãenja. Ispitujuñi reakcije ljudskog tela postavljenog u ekstremne (ograniåene) moguñnosti kretanja, koreografkinja je zadatom konceptu priãla samo kroz naåin realizacije, ne zalazeñi u samu suãtinu inicijalne ideje. Spoljaãnja lepota i razni (ne suviãe razraðeni) vidovi kretanja uz pomoñ ortopedskih pomagala bili su jedini oblik posmatranja i pristupa zada- toj ideji. Forma je bila jedino sredstvo iza koje se suãtina zaglavila i - izgubila. Kroz ãta sve telo prolazi kada je potpomognuto metalom? Da li mu to daje lepãi, bolji, teæi ili samo drugaåiji oblik..? Razrada nije postojala, samo izabrani oblici u estetskom, koreografskom kolaæu. I to je sve ãto smo dobili- “golu”estetiku, a ne i koreografsko tumaåenje problematike drugaåijeg kretanja i forme igraåevog tela.

Senke - Mudra teatar - Srbija

Razvuåena stereotipna priåa o borbi izmeðu dobra i zla,predstavila nam je amatersko i povrãno bavljenje, u prvom planu, dramaturgijom kreacije Senke, a potom i njenom reæijom.Narativne slike reðale su se jedna za drugom predvidivim tokom u kome nije bilo iznenaðenja,novih dramskih reãenja, niti neophodne simbolike. To je trebalo da donese ples koji je bio dobro zamiãljen, ali nedovoljno istraæen ostavãi na pola puta ka ozbiljnijoj kreaciji. Koreografija je inspirisana balineæanskim ritualnim plesom,u inovativnom ali ne i do- raslom spoju sa savremenim igraåkim tehnikama.Konstantna repeticija tipskih pokreta istoånog plesa,u kojima pokreti ruku i oåiju dominiraju, nije vodila ka kreaciji, veñ je prikazala veãto,ali pre svega sasvim baziå- no koriãñenje drugaåijeg pokreta. Samim tim se izgubila lepota tog neobiånog i nesvakidaãnjeg spoja. In- teresantan muziåki kolaæ tradicionalne muzike sa Balija i modernih kompozicija,bio je neharmoniåno is- prekidan zbog dinamiånosti dramske radnje, ali bez ikakvog oseñaja za meru. Nepomiåna scenografija sastojala se od åetiri paravana i malog oltara na proscenijumu, dok je svetlo bilo potpuno zapostavljeno osim u par “lakih” i predvidivih trikova. Predstavljajuñi balineæanski mit kroz iskljuåivo estetsku notu,autor nije uãao dovoljno u problematiku veñ je ostao samo na reæijskoj i koreografskoj formi. Jedino se u rasko- ãnim kostimima Borisa Åakãirana mogla naslutiti dublja maãtovitost. Iako je ova predstava drugaåija pozo- riãna tendencija kod nas, pogotovo u naåinu i pristupu plesnim tehnikama,predstava Senke, bila je nedo- rasla festivalu kakav je Bitef, po svom povrãnom tehniåkom i kreacijskom nivou.

Orchestra () 2006. 36 Poslednji pejzaz - Joæef Nað-Francuska/Srbija

Bio je to svojevrsni autoportret iskazan gestom,slikom i ritmom. U interakciji s perkusionistom Vladimirom Tarasovim, Joæef Nað je u solo izvedbi prikazao, kao i obiåno, njegov liåni svet baåke ravnice, æivotarenja u Kanjiæi i nostalgiånu poeziju iãåezlog postojanja. I opet je, kao i u prethodnoj predstavi Raj, reditelj i koreograf Nað pribegao ogoljenom pristupu oslobaðajuñi se od pompezne scenografije, koncentriãuñi se na jednostavnu simboliku slika i pokreta prañenih ritmom perkusija koje ga obliku- ju, usmeravaju, dajuñi drugaåiju notu samom izvoðenju. Mali video radovi kao i zelena tabla na kojoj se ispisuju señanja pruæili su taj nevidljivi, a opet dopunjeni momenat u setnom æivotu autora. Muzika i pokret oslikavali su Naðev usamljeni svet steåene slobode, simboliåno predstavljene kao let ptice, zatim borbe s raznim æivotnim maskama i tajnama koje obeleæavaju svako ljudsko biñe, da bi na kraju Nað ogolio svoju duãu igrajuñi na maloj drvenoj platformi, po prvi put bez maske. Tuæni klovn, veliki ratnik i veseli zabavljaå ponudio nam je sopstvenu suãtinu koja naæalost nije prijemåiva za svakog gledaoca, pa su oni æeljni i naviknuti na veliki spektakl koji åak i Naðev mraåni svet prikazuje uobiåajeno kroz kaledioskop iznenaðenja, ostali nekako us- krañeni, meðu njima i autor ovog teksta. Meðutim, suãtina i vaænost malih stvari pokazali su svoju jaåinu, kako kroz suptilne simbole, tako i kroz neverovatno sliven, kontrolisan, sveden i magiåan ples Joæefa Naða. Liåni autoportret najteæe je priznati, napisati,a kamoli odigrati. Æivot prepun sluåajnih i nepredvidivih stvari potkrepljen je muzikom perkusija koja je kolaæno, me- njajuñi stilove, “komponovala” jedan sasvim unutraãnji, liåni svet-æivot umetnika, åoveka, osobe. Nekomercijalna, pomalo ret- rospektivna i arhaiåna postavka predstave Poslednji pejzaæ, intimna je ispovest velikog, ingenioznog umetnika Joæefa Naða, koja ñe samo zaljubljenicima u njegov rad i njegovu liånost ostati najvrednije nasleðe njegovog doprinosa svetskoj plesnoj i po- zoriãnoj sceni. Balet za æivot - Balet Lozane Morisa Beæara-Ãvajcarska

Na muziku rok grupe Kvin i delove iz Mocartovih najpozntijih kompozicija,Balet za æivot Morisa Beæara, premijerno je izveden1997. godine,a posveñen je umetnicima koji su umrli od side, dugogodiãnjem Beæarovom igraåu Horheu Donu i pevaåu grupe Kvin, Frediju Merkjuriju. Treña figura koja zatvara simboliåki krug u predstavi je Mocart, åiju muziku Beæar prepliñe s Fredijevom muzikom. Kreacija nazvana od strane samog koreogarfa vapajem mlade generacije je balet o mla- dosti i nadi, u kojoj izvrsni, veãti i pre svega profesionalni igraåi naæalost igraju zastarelu koreografsku postavku, banano spojene klasiåne i savremene tehnike. Veliki Beæar je ostao zaglavljen negde u osamdesetim godinama proãlog veka. Naæalost, jer je bio inspirisan humanom i prelepom idejom koju je pratila avangardna muziåka matrica,ali su zato maã- tovitost i kreativnost autora ostale daleko u proãlosti. Doslovno prepriåavani stihovi pesama, banalno prenoãenje i prezentovanje muzike i teme samo su neki od veoma bitnih razloga zbog åega je ovaj retro balet ostao na nivou komercija- lnog kiåa koji nije bio ni blizu kontraverznog treãa koji smo oboæavali kod Merkjurija, a åiju specijalnu ulogu nosi i kreator svih kostima Ðani Versañe. Takvu koliåinu povrãnog, leprãavog i pozitivnog,ali bez ikakvog realnog uvida u sræ problema, nismo skoro imali prilike da vidimo u plesnim i pozoriãnim kreacijama, veñ samo u nekom loãem visokobudæet- nom stranom filmu! Odnos publike prema predstavi, koja je viãeminutnim aplauzom i ovacijama pozdravila zaista po- ærtvovane i dobre igraåe Beæarove trupe, govori viãe o utopistiåkim i previãe dubokim zabludama mase koja niãta znaåaj- no i znaåajnije nije videla od ovog velikog koreografa, a zaista ima tako i toliko dobrih njegovih baletskih ostvarenja. Dogaðaj, koji je trebalo da bude od izuzetnog znaåaja i za Bitef i za Bemus, koji je trebalo da posluæi i za upoznavanje publike sa svetski poznatom baletskom istorijom i tradicijom u kojoj je Beæar moñno uåestvovao,naæalost je ostao daleko od ideje novih pozoriãnih tendencija,ostavãi toplo ogrnut nekim proãlim vremenom i prevaziãlim kreacijama, uz duæno poãtovanje ovog kritiåara iskazano najznaåajnijem koreografu 20. veka - Morisu Beæaru. Jedini problem je taj ãto smo mi,a i pozoriãte i ples, veñ odavno uãli u 21. vek.

Milica Ceroviñ F. PAOLINI

37 Orchestra () 2006. LYNN BARR

S muzikom pod koæom

Kao i prethodne dve godine, i ovog proleña grupa DDT organizovala je jednu veoma uspeãnu radionicu. Naime, ove godine iz Njujorka je u Beograd doãla Lin Bar (Lynn Barr), pedagog i koreograf, koja je stasavala uz velika imena igre, meðu kojima su Paul Sanasardo, Alvin Ailey, William Bales, Matt Mattox... Kao nekadaãnji solista u New York City Opera Company, Lin iza sebe ima viãe od petnaest koreografija i predaje na nekoliko akademija za igru... Radionica* je nakon dve nedelje intenzivnog i inspirativnog rada (10-22. 5. 2006.) kulminirala potpuno nestvarnom prezentacijom odræanom u SKC-u 23. maja 2006. godine. Bila je to uistinu prava celoveåernja predstava. Osim demonstracije zagrevanja Grejam i Horton tehnikom, izvedeni su i delovi iz viãe komada Barove, izmeðu ostalog Staklene zavese (Glass curtains) i Rana (The Wound). Tim povodom razgovarali smo sa ovom neverovatnom æenom koja iz svakog igraåa, ili åak aktivnog ljubitelja igre, ume da izvuåe ono najbolje, koja zna da uåini da se svako od njih oseña posebnim. Njen class je prava veæba za duãu, um i telo...

Kako ste poåeli da se bavite igrom? Potiåem iz umetniåke porodice. Moj deda, Salvatore Lampiasi, bio je glumac u Italiji. On nikada nije æeleo da se njegova deca bave pozoriãtem, ali je njegova ñerka tj. moja majka, rekla kad ja budem imala decu, ona ñe se baviti glumom, jer je ona volela pozoriãte. Tako sam ja veoma rano zaigrala. Naravno poåela sam od klasiånog baleta koji me je donekle sputavao, pa sam u srednjoj ãkoli krenula i na moderan balet i tada sam poåela da se aktivno bavim igrom. Bila sam veoma mlada kada sam uãla u prvu igraåku trupu, u studio Pola Sanasarda, kad i Pina Bauã. Pol, koji i danas predaje, mnogo je uticao na nas, uåinio da verujemo da je æivot umetnika potpuno posveñen umetnosti. Govorio je da moramo da znamo sve o muzici, da stalno treba da odlaz- imo u muzeje i prouåavamo slikarstvo, tako da sam ja mislila da su svi ljudi takvi i da svi razmiãljaju na takav naåin. Tek kasnije sam shvatila da je takav bio samo on i njemu sliåni, da su samo oni bili posebni. Tada sam shvatila da i ja æelim da æivim na taj naåin, da ñu proåitati sve ãto mogu da proåitam, da ñu sluãati muziku i da ñu pokuãati iz te perspektive da oblikujem svoj svet. Pokuãavala sam da sve to unesem u svoju igru. Tada sam poåela da radim i s drugim umetnicima, da veæbam kod Vere Nemåinove, koja je bila balerina kod Djagiljeva, igrala sam i dæez, radila i s drugim savremenim igraåima. Ali na kraju sam se ipak vratila svojim korenima, i opet poåela da igram kod Pola, s njegovom novom trupom, i to je trajalo pet godina. On se tada povukao, a svi igraåi su ostali samnom, i tako sam osetila da ja prenosim dalje tu divnu tradiciju åiji je on tvorac. Vaãi komadi su izuzetno teãki i politiåki angaæovani, ne uzmiåete, veñ idete pravo u centar, ne pravite kompromise, ne kreirate lake komade... Ja prosto nisam takva osoba. Angaæujem se u svetu u kome æivim i oseñam da nije moja duænost da zabavljam. Ako ljudi æele zabavu, neka gledaju TV. Duænost umetnika je da bude odraz svog vremena i onoga ãto se deãava oko njega i njegova dela treba da budu trajna, kao ãto traje neko muziåko delo ili knjiga. Umetnik mora da izraæava neãto ãto ima neku dubinu, a ne neãto trivijalno, jer to nikoga ne zanima. Æelim da ljudi s moje predstave izaðu pitajuñi se: Ãta je æelela da kaæe onda kad je devojka neprestano razbijala staklo (u komadu Glass curtains, prim. aut. ), da li je htela da kaæe da treba da ruãimo granice?. To je bila uobiåa- jena reakcija ljudi. U nekim listovima su osvanuli naslovi Bar ruãi barijere, a ja baã to zaista volim da radim, da ruãim granice.

Orchestra () 2006. 38 Govorili ste o znaåaju drugih umetnosti za igraåa. Kilijan je za jedan svoj balet bio inspirisan Munkovom slikom, da li je i vas inspirisalo neko delo ili umetnik? Muzika je moja prva i najveña inspiracija. Uvek poåinjem od muzike. Nikad ne kreñem od neke ideje, veñ od neke melodi- je u koju sam potpuno zaljubljena. Tako i pravim koreografiju, kao kompozitor, takt po takt, notu po notu, pazim kad ulaze violine, kada trube, i tako dajem naznake igraåima, æelim da im muzika uðe pod koæu, da bude deo njih. Zatim me pokreñe slika koju prikazujem na sceni. Volim rekvizite. Volim prozore, zavese i tkanine, stvari koje åine scenu za pamñenje. Mislim da se ljudi toga señaju. Nadam se da ñe se oni koji su videli moj komad Rana, señati slike i trenutka u kome se crveni plaãt prevlaåi preko grudi devojaka koje dræe ruku preko usta i zapravo vriãte. To je moñna slika i navo- di na razmiãljanje. Kao da ste stvorili neku æivu sliku. Koji se vaã komad najviãe izvodi? Rekli ste da vaãi igraåi ’’kukaju’’ svaki put kad se od njih traæi da igraju Ranu. Da li to znaåi da taj balet publika najviãe traæi? To je delo po kome me prepoznaju. Igraåi kaæu da je teãko, da je ustvari varka, jer se izvodi na podu. Ali mene je zani- malo da otkrijem ãta mogu da kaæem komadom u kome igraåi skoro sve vreme ostaju na podu, kao da su primorani da tu i ostanu. To delo je izvoðeno mnogo puta, ali to je samo centralni deo celoveåernje predstave koja se zvala Æene. Radi se o dnevnicima koje su vodile æene pre sto godina. Ono ãto je zanimljivo je da su oseñanja potpuno ista, to zbog åega su se æene radovale i patile pre jednog veka, nije se promenilo do naãih dana. Sva tri komada koja su izvoðena u okviru vaãe radionice tj. na prezentaciji veoma su teãka. Da li u toku rada na takvom delu, a i kad se naðete pred zavrãenim delom, prolazite kroz neke neoåekivane emocije i da li su ta dela katarziåna i za publiku? Nadam se da jesu. Nadam se da publika oseña isto ãto i ja. Ako neãto radite, morate to raditi iskreno, i ja u svojim delima pokuãavam da budem veoma iskrena. Razmiãljam o tome ãta ljudi rade kada nekog oplakuju, pretrpe neki gubitak. Nekad i ne reaguju, ne vriãte veñ naåine tek poneki trzaj ili se uopãte i ne miåu. Mislim da je to katarziåno za publiku, da ona to prepoznaje i da kaæe: I ja tako oseñam. Ne bih rekla da su svi moji komadi teãki, ili moæda jesu, ali ne teãki na isti naåin, kao oni koje sam predstavila ovde. Neki od njih su i ãaljivi, satiriåno teãki. U jednom mom komadu ljudi odeveni u crno vise zakaåeni za jedan dugi konopac. Vezani su za ceo æivot, zauvek. I ne shvataju da, da bi ga se otarasili, treba samo da ga puste i odbace. Oni ceo æivot provedu vezani za taj kanap misleñi da nema izlaza. Tek kada shvate da mogu da ga puste i osvoje slobodu, tada bude kasno, jer - veñ su mrtvi. Koje su najvaænije stvari kojima su vas nauåili veliki ljudi s kojima ste radili, a koje su vas obeleæile, i åemu vi uåite vaãe igraåe? Najvaænija stvar koju sam nauåila je da, ako zaista ne volite igru, ako ne oseñate da morate njome da se bavite, tada ne treba ni da igrate. Igrom se ne moæete baviti na pola, ona ne moæe biti hobi, vi igrate zato ãto morate i to je veoma vaæno. Ako ste u nedoumici, ako morate o tome da rezmiãljate, ako niste sigurni, tada ne treba igrati. Morate biti potpuno posveñeni. Posveñenost je veoma vaæna. Mora postojati strast. Videli ste i neke naãe predstave. Koji su utisak one ostavile na vas? Videla sam jedan komad koji je bio samo na srpskom i mnogo mi se dopao, iako nisam razumela nijednu reå. Ali bio je tako dobro uraðen, bilo je i pokreta i igraåa i bilo je veoma zanimljivo, veoma stilizovano, a ja to volim. Ne volim previãe apstraktne stvari, volim kad postoji neki åudan senzibilitet. To sam ovde primetila, neki åudan senzibilitet, spoj razlitiåih stvari. A kad smo gledali takmiåenje koreografskih minijatura, bilo je zanimljivo videti ãta su igraåi iz raznih zemalja doneli svojom igrom, a svi su bili razliåiti u stilu izraæavanja. Koji su vaãi utisci o devojkama koje su ovde radile s vama, a koje nisu profesionalni igraåi i da li se razlikuju od onih s kojima radite u Evropi? Bila sam sreñna i zadivljena njihovom lepotom, mislim da je to veoma vaæno. Kao ãto je moj deda govorio: Mora biti neãto lepo i za oko. To su veoma pasionirane, inteligentne devojke. Vreme koje smo imali bilo je veoma kratko, a one su uspele toliko toga da savladaju i nauåe. Volela bih da smo imali viãe vremena i da smo mogli da radimo intenzivnije i napravimo celoveåernji komad... i dopala mi se sala u kojoj smo igrali, ima fantastiånu atmosferu. Kad smo uãli u salu prvi put, svirala je neka uæasna rok-muzika i odmah sam im rekla da je iskljuåe. Htela sam da taj prostor odiãe drugim oseñanjem i odmah sam pustila Ãostakoviåa. Tada se sve preobrazilo. To æelim da uradim i s ljudima. Mislim da je mlada igraåka publika previãe izloæena loãem igranju na TV i konstantnim bombar- dovanjem ameriåkom kulturom, a mi tamo nismo svi takvi!Zato æelim da promenim miãljenje ljudi. Koji su vaãi dalji planovi? Vrañam se u Njujork, tamo ñu dræati åasove ãest nedelja. Onda idem u Prag. Inaåe sam direktor programa Uåiti u inos- transtvu na naãem dræavnom univerzitetu. To radim veñ 16 godina. Zapravo vodim studente iz cele Amerike, kojima je igra glavni predmet, u neki evropski grad u kome intenzivno radimo tri nedelje. Primoravam ih da se potpuno uklope u tamoãnju kuturu. To nisu mladi igraåi veñ studenti uzrasta od 22-23 godine, znaåi odrasli ljudi, veoma ozbiljni i svi æele da igraju. Pretpostavljam da æele da se bave igrom profesionalno, te ih i tretiram kao takve, kao profesionalce. Da li vas ponovo moæemo oåekivati u naãim krajevima? To bih mnogo volela, volim Beograd. Volim atmosferu koja je veoma specifiåna. Moæda me ona privlaåi zato ãto je bliska mojoj liånosti. Moji komadi su teãki, ali ja nisam. Oseñam da je tako i ovde. Ljudi poseduju svojevrsnu setu i dubinu duãe, ali nisu depresivni i teãki, to je ono ãto me privlaåi. Nakon teãke i muåne probe moæemo, nasmejani, otiñi negde i popiti åaãu crnog vina. Marijana Komljenoviñ

*Projekat podræali Ambasada SAD u Beogradu i Sekretarijat za kulturu grada Beograda.

39 Orchestra () 2006. II CIRCO DELLA VITA, U IZVOÐENJU DDT-KREATIVNOG CENTRA ZA POKRET MALO POZORIÃTE “DUÃKO RADOVIÑ”, 06. NOVEMBAR 2006. Estetizovane plesne etide

Nezavisna pozoriãna trupa DDT kreativni centar za pokret, koju su osnovale D(ragana) Stanisavljeviñ, D(ubravka) Subotiñ i T(i- jana) Blagojeviñ-Malek, veñ tri godine s uspehom istraæuje, razvija i promoviãe savremenu igru uz obrazovne projekte kojima uvodi nove, mlade plesne snage u svet estetizovanog pokreta. Njihova delatnost obuhvata performanse, minijature, radionice raznovrsnih savremenih plesnih tehnika, videodans radove, pu- blikacije, fotografije i deåje predstave. Ostvarena su i zapaæena gostovanja u Ãvajcarskoj, Åeãkoj i Belgiji. Ozbiljnoiast i posveñe- nost plesnoj umetnosti doãla je do punog izraza u njihovom novom performansu Il circo della vita, kojeg su postavile zajedno s poznatom ameriåkom koreografkinjom Lin Bar (Lynn Ba- rr) iz Njujorka, koja je nedavno, u njihovoj organizaciji, odræala radionicu u Studentskom kulturnom centru. FOTOGRAFIJE: NENAD MILOÃEVIÑ

Niz veoma estetizovanih plesnih etida izvedenih staloæeno u ovom Krugu æivota su, bez sumnje, izvesno osveæenje na naãoj alternativnoj plesnoj sceni, jer su proæete iskrenom postmodernistiåkom oseñajnoãñu daleko, daleko od svake agresivnosti. Veoma skladno savladana igraåka tehnika Lin Bar, koja poåiva na ameriåkim tradicijama ove vrste umetniåke igre, obojena je igraåkom estetikom tipiåno æe- nskog predznaka i prefinjenog i autoritativnog. Uveæba- nost u tercetima i skupnim igrama,kao i u solistiåkim deo- nicama, imponovala je i pokazivala odreðene autorske uz- lete samih igraåica. Plesni i duhovni uzleti Dubravke Subo- tiñ, Dragane Stanisavljeviñ, Tijane Blagojeviñ - Malek, Mio- ne Petroviñ, Ane Radojkoviñ i Ivane Ljujiñ bili su u sprezi s briæljivo odabranom muzikom i za naãe prilike veoma efektnim osvetljenjem. Stoga je uprava Malog pozoriãta ‘’Duãko Radoviñ’’ naåinila dobar repertoarski potez obo- gativãi svoju produkciju savremenim igraåkim performansom koji ñe se gledati.

Åinjenica je da gotovo u svim pozoriãnim kuñama i prostorima u Beogradu povremeno gostuju naãe manje ili viãe poznate nezavisne plesne trupe ãto je, bez obzira na obogañivanje teatarske ponude, veliko rasipanje i snaga i sredstava. Nije li zahvalju- juñi ozbiljnosti i umetniåkom pregalaãtvu tih trupa, beogradska savremena igraåka umetnost sazrela, pa i zasluæila, da ima svoju scenu, svoj centar, oko koga ñe se, uz obavezno dobre uslove rada i prezentacije, okupljati. Svest o tome veñ odavno postoji, pa se ne treba iznenaditi ako je ostvarenje takvog centra pred nama. Milica Zajcev

Orchestra () 2006. 40 CHET WALKER DIREKTOR DÆEZ DEPARTMANA ÃKOLE JACKOB’S PILLOW (SAD/NJUJORK) U RADNOJ POSETI BEOGRADU OD 13.- 29. SEPTEMBRA 2006. GODINE

Dæez je plesna forma a mjuzikl kreacija

Åasopis za umetniåku igru Orchestra i Ambasada SAD u Beogradu, u saradnji s Pozoriãtem na Terazijama, a u Projektu koji je u celosti podræao State Departement u Vaãingtonu, organizovali su gostovanje njujorãkog jazz dance koreografa Åeta Vokera (Chet Walker). G- din Voker je boravio u Beogradu u okviru Culture Con- nect Envoy programa koji je u ovom sluåaju obuhvatio radionice sa profesionalnim igraåima, studentima igre kao i osobama sa posebnim potrebama i decom romske nacionalnosti bez roditeljskog staranja. Ået Voker nastupa na Brodveju od ãesnaeste godine æivota. Igrao je, u rimejku mjuzikla On The Town, mju- ziklima Lorelei, The Ambassadors i u åetiri mjuzikla Boba Fosija - The Pajama Game, Pippin, Dancin’ i Swe- et Charity. G-din Voker je reæirao i uradio koreografiju za mnogobrojne mjuzikle u SAD, Holandiji, Japanu, Meksiku, Norveãkoj, Argentini, Izraelu, Ãpaniji i u Londonu. Voker je osnivaå i umetniåki direktor igraåke trupe Walkerdance åije je repertoarsko opredeljenje muziåko pozoriãte. Takoðe je rekonstruisao i uradio koreografiju za mjuzikl Fosse koji je osvojio nagradu Tony (Ameriåki pozoriãni Oskar) za najbolji mjuzikl 1999. godine. Sa ovom sjajnom osobom koja je beskrajno zavolela naãu teleñu åorbu, napravili smo intervju u jednom dahu i on je samo mali deo onoga ãto nam je Ået preneo tokom svog gostovanja. Objasnite razliku izmeðu jazz igraåke tehnike i muziåkog pozoriãta tj. mjuzikla, s obzirom da se neprestano prepliñu. Jazz je plesna forma, a mjuzikl spoj razliåitih vrsta plesa inkorporiranih u jedan projekt. Dæek Kol ( Jack Cole), otac dæeza karakteris- tiånog po slobodnom stilu (freestayle jazz), a i onoga ãto kasnije nazivamo show dance, kaæe da je stilska baza mjuzikla, pravog mjuzikla - jazz. Ako pogledate mjuzikl Priåa sa zapadne strane (West Side Story), videñete da je on prepun dæez pokreta okruæenih klasiånim baletom, pa i modernom igrom, ãto je pravi primer spoja tih tehnika u mjuziklu, zajedno s karakterom i priåom navedenog dela. Dæez igra je pre svega i æivotno iskustvo ameriåke crne populacije, a dæez muzika je njihov izraz i bunt kojima su iskazali svoj stav prema dogaðajima karakteristiånim za dvadesete i tridesete godine proãlog veka. Kol je putovao svetom i traæio razne vrste plesnih stilova da bi stvorio sopstvenu tehniku. Iako je on istinski zaåetnik dæeza, vrlo malo ljudi zna za njega. Kada su ga u jednom intervju pitali da definiãe dæez, rekao je da je to ples koji se igra na dæez muziku. A kada ga je novinar pitao da li to znaåi da ako obu- jemo ãpic patike i igramo balet na dæez muziku da li se i to tada naziva dæez, odgovorio je da mora ponovo da razmisli o svom odgo- voru. Mislim da je sve to vrlo interesantno, zato ãto imamo tu izvoðaåku tehniku i poãtujemo je, ali zapravo ne moæemo da je definiãi- mo do kraja. Dæez je definitivno sastavljen od delova koji åine strukturu klasike, pa modernog, ali i postmodernog plesa, i ne samo od toga, veñ i stepa i hip hopa, tako da dæez moæe biti toliko mnogo stvari i - to je ono ãto je dobro. Stepovanje u mjuziklu i dæez plesu...? Nema pravila u mjuziklu ili u bilo kom formalizovanom plesu, kao u nekom folklornom. Step je umetniåka forma, ekspresija Afroamerikanaca u Americi. Ima mnogo vrsta step plesa. Na raznim krajevima Amerike ima toliko ljudi koji se bave stepom i koji dru- gaåije nazivaju svoje korake i drugaåije izvode neke druge. To ãto im je zajedniåko je - ritam. Oni stvaraju ritam svojim stopalima. Ritam je deo svakog plesa. I klasiånog i modernog i dæeza. Step je joã jedna forma, oruðe za upotrebu! U mom radu, ritam je kon- stantan, bilo u rukama ili u nogama. Volim to da koristim. Tome me je nauåio Bob Fosi (Bob Fosse), da u koreografijama akcentujem ritam ili koristim melodiju. Ili oba u isto vreme. Da li postoji specifiåan ritam u dæez plesu ili mjuziklu? Ne. Postoji samo spoj razliåitih ritmova. Kada je Kol otiãao na Kubu, shvatio je da je kubanski ritam drugaåiji od npr. balineæanskog ili indijanskog. Zato je dæez tako specifiåan i teãko ga je definisati. Nema nijednog pojma koji ga precizno odreðuje. Ritam je svuda drugaåiji. Postoji razliåit stil i mi dæez i bilo koji drugi ples tako prepoznajemo - po stilu. Ako pogledate neki Fosijev mjuzikl, reñiñete- to je Fosi. Ili od Dæeroma Robinsa, iako niste ni znali da je to baã on, prepoznañete njegov rad. Ili- Majkl Kid... E to je stil. U tim razliåitim

41 Orchestra () 2006. stilovima mora postojati i izvoðaåka tehnika, pa tek tada profesionalni igraåi mogu reñi decidirano da izvode potpuno definisani stil nekog autora. Njegov ili njihov, svejedno. Mislim da svaki koreograf nema baã sopstveni stil. Kada bi Fosi danas bio æiv i kada bi åuo da njegove radove nazivaju Fosi stil, poludeo bi. Rekao bi ne, to nije moj stil, to je samo neãto ãto ja radim - nemojte da stavljate etike- tu na to! Originalna ili kreativna koreografija u mjuziklu? Da biste uradili Priåu sa zapadne strane u bilo kom delu sveta, morate da prenesete originalnu koreografiju Dæeroma Robinsa i to po potpisanom ugovoru. Ako ne uradite tako, moæe se desiti da vas tuæe i da vam skinu predstavu s repertoara. Ali, kako se to kontroliãe? Pa -nikako. To je sluåaj kada neko hoñe da prenese original, ali ako hoñe da kreira, to je neãto sasvim drugo. Za sve Fosijeve radove, ako se kupuju prava za neki njegov mjuzikl, moraju da se kupe i prava na postavljanje koreografije. Ali ne morate da uradite u originalu. Primer Priåe je dobar, zato ãto Robins insistira da to bude originalna koreografija, a ako hoñete da uradite novi ãou, novi mjuzikl, koreografski i rediteljski tim ñe odluåiti koji stil i ãta je uopãte najbolje za njega. Da li se mjuzikl mora izvoditi u dæez tehnici? Ne. To je subjektivna stvar. Definicija mjuzikla je da on mora da opiãe, prikaæe suãtinu njegove ideje. Ples je samo alat kojim se to postiæe. I, naravno, emocija i priåa. Ako neki koreograf odluåi da postavi mjuzikl iz dvadesetih godina proãlog veka i koristi za to ãpic patike ili step korake i joã smatra da ñe to najbolje odgovarati onome ãto æeli da kaæe i prenese i da ñe to da opiãe, prikaæe suãtinu, tada je to mjuzikl! Niko ne kaæe i ne garantuje da ñe to zaista funkcionisati i biti dobro i da ñe se dopasti svima. Åak iako ne uspeju u nameri, i nikome se ne dopadne, to je i dalje mjuzikl, on opisuje i prikazuje suãtinu ideje. Åak iako 50000 ljudi kaæe da je to loãe, to ne znaåi da oni nisu uradili mjuzikl, veñ samo da se to ljudima nije dopalo.

Da li je dæez tehnika (kao spoj baleta, modernog i step plesa) najbolja i jedina prava za mjuzikl? Vratimo se Priåi sa zapadne strane. Tu nema step plesa- ali mi to nazivamo jazz. To je sjajan mjuzikl u kome se igra i dæez i klasika. Uzmimo kao drugi primer kan kan ili stari mjuzikl Æiæi. Tu nema ni stepa ni modernog plesa, osnova je folklorni ples karakteristiåan za to vreme, ali, on ipak priåa priåu i to jeste mjuzikl. Da li se mjuziklom moæe nazvati kreacija postavljena u savremenoj tehnici ili hip hop plesu kao u Comedie musical u Francuskoj? Ipak je to drugaåiji plesni ritam, oseñaj, smisao. To je izbor autora, koreografa, reditelja... Gledao sam mjuzikl Romea i Juliju u hip hopu stilu. Mnogi poznati ljudi iz sveta mjuzikla su ga videli i mrzeli su ga. A ja sam ga oboæavao. Da li je to mjuzikl? Pa pre mislim da je to bila pop opera. Samim tim dæez tehnika nije mogla da se koristi, tim viãe jer je muzika u predstavi bila u hip hop stilu. Sve je subjektivno. Ne moæemo da zahtevamo da sve mora biti uraðeno u maniru jednog stilskog opredeljenja. Ili tvrditi da neãto nije mjuzikl ako u njemu nema dæez, modernog ili step plesa. Takav stav ubija koreografsku kreativnost. Jedino ãto moæemo da kaæemo je da je dæez osnovna i najveña komponenta svakog mjuzikla od 1940. do danas. Baletska tehnika je svakako imala uticaja na mjuzikl, moderan ples malo manje. U Njujorku je, primera radi, uraðen mjuzikl Colore Purple koji je postavio savremeni koreograf Donald Verdon. Da li tada moæe da se primeni dæez tehnika? Samo ako odgovara. Da li moderan izvoðaåki stil viãe odgovara toj priåi i toj muzici? Da, ali mi priåamo o crnaåkom iskustvu u Americi, zar ne bi zbog toga trebalo da bude samo stil tipiånog dæeza? Ali moderan stil viãe odgovara tumaåenju priåe tog mjuzikla, tvrde neki drugi... O takvim dilemama govorim. Teãko je definisati koji stil mora da ima mjuzikl. Kako znate da li je neãto dobro? Kada samom sebi odgovorim na pitanje da li mi se neãto dopada ili ne. To je temelj mojih kritiåarskih zakljuåaka. Da Vinåijeva Mona Liza dopada se hiljadama ljudi. Meni-ne!! To nipoãto ne znaåi da je ona dobro ili loãe slikarsko delo. Jasno..? Da li u mjuziklu postoji specifiåna (tipiåna) vrsta muzike? Ne, samo razne vrste. I moæe biti bilo koja. Samo je potrebno da tekstovi u njoj podræavaju i prate priåu. Ta åinjenica je takoðe primer izbora koje autori åine s ciljem da se ispriåa njihova priåa, na naåin koji su odabrali. Da li je Chicago koji se sada igra na Brodveju mjuzikl? Ne, to je koncertna verzija. Odseåeni su neki dijalozi. Da, to je mjuzikl, ali u koncertnoj verziji. Koreografija nije originalna, ali je postavljena u stilu Boba Fosija. Posle premijere 1975. godine, taj se mjuzikl ponovo pojavio na sceni tek posle dvadeset godina, i tada je orkestracija bila malo bræa i za nijansu drugaåija, jer je ipak proãlo toliko vremena, ali je to i dalje muzika dvadesetih godina proãlog veka. Bilo bi u najmanju ruku veoma åudno da se u mjuziklu postavljenom 1920. godine koristi hip hop muzika, zar ne? Ali ako autori smatraju da je to najbolji izbor za njihovu bebu, tada je to sasvim u redu, a da li ñe se to svideti publici, e, to je veñ neãto drugo.

Orchestra () 2006. 42 FOTOGRAFIJE: ORCHESTRA Sa igraåima i glumcima Pozoriãta na Terazijama

Konaåno - ãta je to mjuzikl? Ispriåati priåu kroz liriku i muziku, to je- opera. Kada se tu ubaci i ples, tada je to - mjuzikl. Nema pravog ili pogreãnog izbora. Samo pratite definiciju muzika/priåa/ples koji opisuju i prikazuju suãtinu, i - dobijate mjuzikl. Kako ñete ga uraditi? To je vaãa stvar. Postoji opera, opereta, pop opera, mjuzikl... Negde se igra, negde ne. Samo, vrlo je vaæno svoju kreaciju nazvati pravim imenom. Karakteristike vaãeg åasa? Za mene je najvaæniji moj sistem zagrevanja igraåa koji se menja. Moj åas se bazira na Denishawn tehnici koju nikad nisam video, niti uåio, ali su mi rekli da to ãto radim liåi na to. Zagrevanje je bitan deo mog åasa jer se tada elementi tehnike koju poduåavam priliåno oslanjaju na balet, ima mnogo modernog u tome, ima i dæez kvaliteta kao ãto su izolacije razliåitih delova tela koje dosta koristi- mo u mjuziklu ali i u dæez plesu. Zagrevanje nas priprema za ono ãto ñu poduåavati na åasu. Ja ne predajem dæez, veñ principe mjuzikla. Za mene je to isto kao kada uzmeã pesmu Samija Devisa Jr i na njene reåi stvaraã pokrete koji je opisuju. Po definiciji iskazujem ãta muzika i reåi pesme govore. Ilustrujem muziku pokretima i to je mjuzikl, zato ãto opisuje i prikazuje suãtinu i ãto te reåi neãto znaåe. A kako izgleda vaã dæez åas? Zagrevanje je isto, iako mora imati veoma snaænu klasiånu i modernu bazu. Ritam i melodija su isti, strech, releve, tandu i sliåne veæbe Tada izaberem muziku koju æelim emotivno da iskaæem. Iako postoje reåi, posmatram ih na moj naåin neobaziruñi se na to ãta one znaåe, veñ me privlaåi emocija koju u meni izaziva muzika. Dæez je, ustvari, emotivna reakcija i koreografski izbor. To je i liåno umetniåko tumaåenje veoma razliåite muzike koja ne mora uvek biti - jazz. Milica Ceroviñ

43 Orchestra () 2006. SPECIJALISTIÅKE UMETNIÅKE RADIONICE ÅETA VOKERA, U BALETSKOM STUDIJU ORHESTRA U BEOGRADU 23. I 24. SEPTEMBAR 2006. Pravo na radost

Ået Voker (Chet Walker) proveo je dve nedelje u Beogradu pokaza- vãi izuzetan radni entuzijazam, veæbajuñi svih petnaest dana sa odraslima i decom. Jedna subota i nedelja bile su posveñene “malim ljudima”, osobama kojima je, na neki naåin, moæda najviãe nedosta- jala radost æivota i kontakt s drugim osobama, pogotovu iz sveta umetniåke igre. U Baletskom studiju Orhestra jedne subote u septembru su se prvo okupili mladi Romi iz Doma za decu bez roditeljskog staranja “Moãa Pijade”. Pred njima se pojavio Ået, sav blistav, pun energije i dobrog raspo- loæenja, æeljan da ih podeli s njima. Deca, desetak devojåica i deåaka, razliåitog uzrasta, gledala su åoveka svog u pokretu, svetleñih iskriåavih oåiju koji im se ãiroko osmehivao, pitajuñi se ãta ñe dalje biti. . . Brzo, bez obzira na jeziåku prepreku, uspostavila se veza. Pljuãtala su pitanja, kako se ko zove, koliko Ået ima godina (ãto im nije odmah kazao), ãta radi, koju muziku voli? A Ået im je uzvarñao ravnom merom - brza pitanja, brzi odgovori, sve u gestu, ozbiljno i duhovito, kroz smeh i ãalu, radosno. Na Åetovo insistiranje da pogode njegove godine æivota, otpoåelo je licitiranje, nasumiåno pogaðanje i mnogi promaãaji, jer njegov izgled i fiziåka kondicija teãko da su mogli i odraslijima da ukaæu na zrelije doba! A on je, onako “odoka”, brzo ustanovio ko su lideri ove male Romske zajednice i „glavnom“ deåaku i devojåici odmah nadenuo imena - Buå i Diva! Sav takav rad (oåigledno ozbiljno promiãljen) delovao je lep- rãavo kako bi se deca ãto pre opustila i ukljuåila u igru! Dve treñine dece “uãlo je” u Åetovu maãinu i istinski uæivalo u mogobrojnim igraåkim improvizacijama, gestovima i ritmovima dajuñi sve od sebe u savladavanju zadatih koraka i kombinacija. Manji broj mladih Roma, interesantno, uglavnom najstarijih, srameæljivo je sa sigurne distance gledao svoje drugove koji su osvajali baletsku salu. I naravno, kako je vreme druæenja neprimetno i brzo proletelo, kada su i oni konaåno reãili da uåestvuju u Åetovoj igraonici i maãtaonici, druæenju je doãao kraj. Æalili su glasno, ali im je Voker, dok su sedeñi na podu studija srkutali voñne sokove i otvoreno govorili o sopstvenim utiscima, poruåio da sledeñi put odmah iskoriste priliku koja im se nudi, ãta god to bilo, jer - æivot ne åeka ni na koga. Pri tome je poneãto priåao i o sebi, da je poåeo da igra s pet godina, da mu je i mama bila igraåica, da je sa sedam godina veñ uveliko nastupao na sceni, s navrãenih deset uãao u pozoriãte, a u jedanaestoj otkrio åari dæez igre. U ãesnaestoj godini æivota Ået je kao i svaki pravi profesionalni igraå nastupao na Brodveju. Sve je delovalo tako moguñe, kao da bi mnogi od nas mogli da se upuste u tako kompleksnu æivot- nu igru. Deca su otiãla oåarana, noseñi sa sobom sjaj i radost neza- boravnog i neoåekivanog susreta. Veñ sledeñeg dana, u nedelju, Ået Voker je odræao radionicu za decu s posebnim potrebama koja se bore s Daunovim sindromom.

Orchestra () 2006. 44 Pitala sam Åeta od kada se bavi takvim, naroåitim radom, nasluñu- juñi svu sloæenost direktnog kontakta i rada sa ovakvim ðacima? Kazao mi je da ta njegova specijalna angaæovanost kao igraåa i pedagoga dæez igre, a s ciljam da kroz plesnu edukaciju razvije motoriåke i kognitivne veãtine kod po mogo åemu specijalnih uåenika, u kontinuitetu traje viãe od petnaest godina. U Njujorku je radio åak i sa autistiånom decom koja su okrenuta sebi (i u sebe zatvorena) i koja ne komuniciraju sa spoljnim svetom (bar ne na uobiåajeni naåin), ostajuñi zarobijena u tami sopstvene æivotne ãkoljkice. Svako ljudsko biñe ima elementarno pravo na radost, reåe mi Ået, treba se pomuåiti i ãkoljku otãkrinuti. Tako je i bilo. Grupa vesele, razgaljene, slobodne i razigrane dece, åije ruke, noge i oåi åesto neñe da sluãaju svog vlasnika, vrlo brzo je slepo sledila svog druga Åeta u igri i svirala i igrala baã kao i sva druga deca. Uostalom svi smo mi razliåiti (i svi smo mi isti), pa se i inaåe viãe ili manje uklapamo. Takvo Åetovo polaziãte, iskazano jednostavno u univerzalnom pravu svih ljudskih biña na radost, oåigledno je delotvorno. I tokom ove male radionice ono se potvrdilo. Uz veselu i ritmiånu muziku, Ået je krenuo sa istezanjem, hodanjem i tapãanjem u ritmu. Ponekad je veselom mimikom, koja je zasmejavala i decu i prisutne roditelje, olakãavao napore svojih uåenika da urade neki pokret. Naizgled lakim okretanjem tela levo-desno, åuånjevima, s mnogo poãalica na svoj i tuð raåun, sasvim spontano, ispravljanjem gesta pojedinca i grupe, nenametljivim ponavljanjem zadatih kombinacija, kao u nekom ritualu (koji se istini za volju verovatno i dogaðao, ali nam naãe neiskustvo nije dozvolilo da ga pravilno indentifikujemo), postigao je sve korektnije i pravilnije veæbanje. Na kraju su svi uspeli da zajedno odigraju jednostavnu, ali znaåaj- nu koreografsku minijaturu. I, naravno, ponosna, i sobom i drugima zadovoljna deca, izjavila su kao iz puãke - da hoñe joã!Odmah su pitala kada sledeñi put mogu doñi u baletski studio. Samo dva sata veæbanja s Åetom ulepãala su i unapredila njihov æivot i zdrav- lje. Uz obavezan sok osveæenja, posrkan u opuãtajuñoj atmosferi i leæernim sedenjem na podu baletske sale, naravno, u krugu, raz- menjene su adrese i telefoni i pao dogovor da se moæda (on je to ostavio otvoreno, ne dajuñi laænu nadu) Ået i njegovi specijalni ðaci joã nekada sretnu! Tokom samo dva susreta s naãom decom (mladi Romi i deca obolela od Daun sindroma), Ået Voker je pokazao da je ne samo veliki dæez igraå i koreograf, o åemu bi trebalo pre svih da svedoåe profesionalni igraåi naãeg jedinog muziåkog teatra Pozoriãta na Terazijama u Beogradu, s kojima je mahnito veæbao skoro dve nedelje i kojima je na dar ostavio sopstveno znanje i profesionalizam, veñ je i sopstvenim, neskrivenim pravom na radost naveo prisutne na razmiãljanje. Svaku njegovu radionicu grejala je fina, suptilna energija ljudskosti, a takva osobina nije svakome data. Veliki poklon (za Åeta liåno, ali i za nas), kada se veñ jednom dobije. A moæda je nekima od prisutnih dao i uputstvo za upotrebu - FOTOGRAFIJE: ORCHESTRA kako da najugroæenije ne skrajnemo u zapeñak, veñ da s njima ko- naåno podelimo radost æivljenja. Minja Katiñ Ãerban

45 Orchestra () 2006. PREMIJERA MJUZIKLA CHICAGO U POZORIÃTU NA TERAZIJAMA 19. I 20.OKTOBAR 2006. Ah...taj dæez ! FOTOGRAFIJE: MILOÃ KODEMO

edan od najpopularnijih mjuzikla sveta, komad Freda Eba i Boba Fosija Åikago, premijerno je izveden u Pozoriãtu na Terazijama. Na fenomenalnu muziku Dæona Kendera Jkoju izvodi Orkestar Pozoriãta pod dirigentskom palicom Milana Nedeljkoviña, reæiju je potpisao Kokan Mladenoviñ åija je puna i fluidna postavka dobro prenela i vodila ovaj komplikovani muziåko scenski triler, a goãña iz Slovenije, koreografkinja Mojca Horvat, svojim umeñem, poznavanjem igraåkog stila potrebnog za jedan mjuzikl, na pravi naåin je doprinela profesionalnom izgledu i ogromnom uspehu naãeg Åikaga. Ovacijama pozdravljeno izvoðenje ovog brodvejskog spektakla bavi se pohlepom, ubistvima i ãou-biznisom. Oãtra muziåka satira o ameriåkom druãtvu premijerno je izvedena na Brod- veju sredinom sedamdesetih godina proãlog veka, ali se proslavila 1996. godine kada je dobila ãest prestiænih Toni nagrada (ameriåki pozoriãni Oskar).

Ivan Bosiljåiñ i ansambl

Orchestra () 2006. 46 Glavni likovi su neodoljiva Roksi, koja ubija svog ljubavnika zbog laænih obeñanja, a u zatvoru upoznaje Velmu Keli i ostale osuðenice koje sluæe zatvorske kazne za ubistva nevernih muãkaraca. Publika je bila u moguñnosti da pogleda premijerno izvoðenje Åikaga u dve potpuno razliåite i ravnopravne glumaåke postavke. Tako su Velmu Keli igrale Ivana Kneæeviñ i Kata- rina Gojkoviñ (obe glumaåki dosta dobre, ali sa potpuno razliåitim interpretacijama zadatog lika), Roksi Hart su bile Sloboda Miñaloviñ i Jelena Joviåiñ (veoma sliåan pristup liku, samo je Boba Miñaloviñ za nijansu bila ubedljivija).

Sloboda Miñaloviñ i Ivana Kneæeviñ

Jelena Joviåiñ i Katarina Gojkoviñ

47 Orchestra () 2006. Nikola Bulatoviñ Dragan Vujiñ Vujke

Ejmosa Harta, muæa Roksi Hart, tumaåili su odliåni Ni- kola Bulatoviñ i malo slabiji Milan Antoniñ, dok su ad- vokata Bilija Flina igrali dijametralno razliåiti Dragan Vujiñ Vujke i Ivan Bosiljåiñ koji je svojom vrcavom i “pod- muklom” izvedbom oduãevio publiku. Mamu Morton tu- maåili su Hana Jovåiñ (koja je pribegla homoseksulom pristupu ulozi) i Zinaida Dedakin koja je bila oliåenje fil- mske interpretcije Queen Latifah. Åuvenu novinarku Morin Votkins - Meri Sunaãce, po åijoj je istinitoj priåi (intervju sa striptizetom koja je ubila svog ljubavnika) zasnovana radnja Åikaga, igraju na smenu Elizabeta Ðorevska i Nebojãa Babiñ - svako na svoj naåin, osim ãto se publici, sudeñi po reakcijama, viãe dopala Ba- biñeva interpretacija. Ãest igraåica-glumica (Boba Latinoviñ, Ana Maljeviñ, Ves- Hana Jovåiñ na Pastroviñ, Nataãa Balog i Jelena Ñosiñ), koje su od po- åetka do kraja nosile i glavnu i pozadinsku priåu Åikaga, bile su sjajne na sva tri nivoa ovog mjuzikla - igraåkom, pevaåkom i glumaåkom. Inaåe, generalno umeñe svih aktera u sve tri scenske kategorije zajedno (gluma, pevanje i igranje) bili su za jednu jaku åetvorku! Sigurnija interpretacija, dublji pristup ulogama i sposobnije igraåke moguñnosti su ono ãto pomalo nedostaje ovom konaåno (!) dobro sklopljenom i kvalitetnom ansamblu. Samo upo- rnim, dugotrajnim i profesionalnim radom koji imperati- vno zahteva ovako zahtevan i obiman posao, mjuzikl Åi- kago i akteri koji ga nose imañe pravi scenski kvalitet i joã veñi uspeh, ne samo u okvirima naãe zemlje nego i nadamo se, van nje!

Milica Ceroviñ

Zinaida Dedakin

Elizabeta Ðorevska Nebojãa Babiñ

Orchestra () 2006. 48 MOJCA HORVAT Njen Åikago

Jedna od najkreativijih koreografa s balkanskih prostora u svetu mjuzikla i jazz plesa jeste Mojca Horvat iz Slovenije. Kao koreograf, ali i reditelj, Mojca je reali- zovala preko 40 koreografija za pozoriãte, 6 za film, skoro 350 za TV, 8 opera, 250 takmiåarskih koreografija i oko 14 mjuzikla. Proglaãena 2001. godine za koreografa godine od strane Svetskog udruæenja plesa (IDO). Mojca je pozvana u Beograd da uradi koreografiju za mjuzikl Chicago u Pozoriãtu na Tera- zijama. Za ogroman uspeh koji je ova predstava do- æivela kod publike i kritiåara, velikim delom zasluæna je i koreografska inscenacija Mojce Horvat. Kakav je izazov bio raditi Chicago? Chicago sam veñ postavljala u pozoriãtu u Celju u Slo- veniji, samo na potpuno drugaåiji naåin od ovog u Be- ogradu. Tamo sam pristupila mraånijem prikazu priåe, kao i teæoj suãtini problema u kojoj je veñi akcenat stavljen na glumaåki pokret koji je manje tehniåki, a viãe izraæajni. I mnoge moje takmiåarske koreografije radila sam na muziku iz Åikaga. Ustvari, ja oboæavam taj mjuzikl, i takav projekt ne mogu da odbijem. Prvenstveno zbog muzike, ali i zbog dramske priåe. Koji koreografski stil ste koristili u predstavi? Sopstveni. Otiãla sam u drugom pravcu udaljivãi se od originalne koreografije Boba Fosija. Smatram da svaki koreograf - umetnik mora da naðe svoj put i da bude kreati- van, a ne da bude imitator neåijeg tuðeg dela ili nasleða. Moj stil obuhvata razne vrste plesa, on je precizan i muzikalan. U svojim koreografijama teæim da publika kroz pokret vidi muziku. Takoðe, poãto se bavim i reæijom, moje koreografije izlaze i iz reæijske postavke i boje priåu koju æelim da ispriåam. Dok sam, na primer, u Celju radila viãe na glumaåkom pokretu, u Beogradu sam se odluåila za koreografiju postavljenu za veliki ansambl i za veliki spektakl. Kakva je bila saradnja s rediteljem, glumcima i igraåima? Saradnja s Kokanom je bila odliåna, veoma dobro smo se slagali. Saradnja s glumcima i igraåima je bila takoðe dobra. To je bio jedan teæak i izazovan put u kome je bilo potrebno da usvoje moj naåin rada i plesa. Poãto je podela uloga uraðena bez mog prisustva, imala sam neku vrstu ograniåenja koja je uåinila moj rad joã izazovnijim i kreativnijim. Neki igraåi ali i glumci su me veoma prijatno iznenadili, pogotovo oni koji su na malim, sporedim ulogama izgradili sjajne glumaåke i igraåke bravure. Zadovoljna sam igraåima koji nisu imali mnogo znanja o jazz plesu, ali su prihvatili i usvojili to ãto sam ih uåila. Da li ste se oslanjali na film ili na originalnu predstavu s obzirom na obaveznu licencu? Ne. Svako delo je autohtono i smatram da ne moæe da bude identiåno u svakoj zemlji na svetu. Priåa Åikaga je univerzalna i moæe biti postavljena na bilo kojoj sceni sveta, ali ta komercijalizacija Brodveja koja zahteva identiåno izvoðenje svuda nije dobra i guãi kreativnost mladih koreografa. To tada znaåi da ako nije postavljena koreografija Boba Fosija, tada predstava nije ni popularna niti dobra?! Ne slaæem se s tim i smatram da kao ãto na Brodveju postoji ameriåki mjuzikl Åikago, a u Parizu - francuski, tada i u Beogradu treba da postoji beogradski- srpski Åikago, kao jedinstven identitet i prepoznatljivost jedne zemlje! Milica Ceroviñ

49 Orchestra () 2006. UDRUÆENJE BALETSKIH UMETNIKA SRBIJE NAGRADA ZA ÆIVOTNO DELO 2006. GODINE KOJU DODELJUJE PREDSEDNIÃTVO UBUS-A 23.OKTOBAR 2006. NARODNO POZORIÃTE U BEOGRADU A DOBITNIK JE... Erika Marjaã, primabalerina Baleta SNP u Novom Sadu

Erika Marjaã, primabalerina Baleta Srpskog narodnog pozoriãta u Novom Sadu i ãef odnosno direktor baletskog ansambla ovog Pozoriãta u tri mandata zavrãila je novosadsku Srednju baletsku ãkolu 1961. godine u klasi Margarite Debeljak kao najbolja uåenica svoje i mnogih docnijih generacija. Odmah je postala ålanica Baleta SNP, koji je bio osnovan pre deset godina. Tako se u naredne dve decenije umetniåko stasanje mlade balerine odvija zajedno sa sazrevanjem

FOTO: SRÐAN MIHIÑ novosadskog Baleta. Veoma brzo postala je primabalerina, koja je kao vrlo osobena umetniåka liånost odigrala na matiånoj sceni preko åetrdeset glavnih uloga ostajuñi uvek verna Srpskom narodnom pozoriã- tu. Ostvarila je, pored ostalih, glavne uloge u : Ãeherezadi (Zobeida), Uspavanoj lepotici (Aurora) Æizeli, Pepeljugi, Esmeraldi, Don Kihotu (Kitri), Kopeliji (Svanilda), Ðavolu na selu ( Jela), Karmini burani (Proleñe), Romeu i Juliji (Julija), Otelu (Dezdemona), Rajmondi, Teuti, Karmen, Dvoboju (Klorinda), Stameni (Merima), Ãåelkunåiku (Vila), Boleru (Devojka), Trorogom ãeãiru (Mlinarica), Ljubav za ljubav (Beatriåe), Labudovom jezeru (Odeta i Odilija). Radila je s gotovo svim jugoslovenskim koreografima: Pinom Mlakarom, Dimirtrijem Parliñem, Brankom Markoviñem, Æoræom Makedonskim, Henrikom Nojbauerom, Verom Kostiñ, Ikom Otrinom, Borisom Toninom i drugim. Vrhunac svoje umetniåke karijere ostvarila je s moskovskom koreografkinjom Verom Bokadoro u predstavi Ljubav za ljubav u kojoj je sa zapaæenim uspehom gostovala u Moskvi. Sa ansmblom SNP nastupala je u Segedinu, Briselu, Ajdhovenu, Roterdamu, Amsterdamu, Kanu, Luksenburgu, Varni, Moskvi, Modeni, Kapriju, Temiãvaru, Antverpenu i drugim. Za partnere je imala prvake tadaãnjih jugoslovenskih ansambala Radomira Vuåiña, Milorada Miãkoviña, Damira Novaka, Tonåi Mariniña, Borivoja Mladenoviña i druge. Bila je maneken, igrala je u tri domaña filma: Bulajiñevom Ratu, Radiåeviñevom Ljubav i moda i Doruåak sa ðavolom Antiña. Za svoje umetniåko delovanje Erika Marjaã je dobila Oktobarsku nagradu Novog Sada (1970), Zlatnu medalju ‘’Jovan Ðorðeviñ’’ (1982) i danas Nagradu za æivotno delo Udruæenja baletskih umetnika Srbije. Erika Marjaã je bila na åelu Baleta SNP u poslednjoj godini svog aktivnog rada (1980 -1982), zatim od 1994. do 1999. godine i od 9. septembra 2002. godine do pre dve sedmice. Njenim zala- ganjem Balet je postao samostalna direkcija u okviru SNP. Kao jedna od vrhunskih primabalerina ne samo u Vojvodini i Srbiji, veñ i u prethodnoj Jugoslaviji, Erika Marjaã je za dve decenije umetniåkog rada ispoljila svoju samosvojnu igraåku individualnost åija je moderna senzibilnost duhovno istanåana. Potrebu za ovladavanjem prostorom kradomice od profesora u Baletskoj ãkoli mala Erika je zadovoljila brzim galopom u ulozi dæokeja, ãto je docnije, na baletskoj sceni, doprinelo njenoj gracioznosti, a i savladavanju svih rizika koje su donosile virtuozne vazduãne podrãke. Za sada u naãem baletu njena figura je neponovljiva. Nju kostimografi nisu odevali u nabore komplikovanih kostima, veñ su raznobo- jnim trikoima isticali njenu izuzetno skladnu pojavu. Taj besprekorni vizuelni deo njene igre bio je samo jedna dragocena, osobenost ove igraåice modernog opredeljenja, koja je dramsku snagu svojih interpretacija isticala i telom i duhom. Kao direktor novosadskog Baleta Erika Marjaã se veoma zalagala za unapreðenje umetniåkih dometa svoga ansambla, imala je mnogo razumevanja posebno za mlade umetnike, jer svoju majåinsku ljubav nije åuvala samo za sopstvenu ñerku i unuku. Pri tome ona poseduje prefin- jen oseñaj i za savremenu umetniåku igru ãto je rezultiralo stvaranjem nove igraåke formule Srpskog narodnog pozoriãta - Foruma za novi ples. Novosadski plesni umetnici koji su naklon- jeni najsavremenijem igraåkom izraæavanju dobili su na taj naåin moguñnost da u najstarijoj pozoriãnoj kuñi u naãoj zemlji ostavruju svoje zamisli o umetnosti igre za danas i sutra. Takav poduhvat je veñ dobio ugledna priznanja. Erikine devojåice su laureati naãe jedine i najprestiæ- nije igraåke nagrade koja nosi ime Dimitrija Parliña, a nedavno je njihova predstava Jezik zidova dobila nagradu publike na 4o. Bitefu u Beogradu. Za sve to zasluæna je i Erika Marjaã, koja ñe , nadajmo se, i dalje nastaviti svoju misliju kao umetnica roðena da u raznovrsnim oblastima unapreðuje naãu umetnost igre. Milica Zajcev

Orchestra () 2006. 50 UDRUÆENJE BALETSKIH UMETNIKA SRBIJE NAGRADA “DIMITRIJE PARLIÑ” ZA 2006.GODINU 23.OKTOBAR 2006. NARODNO POZORIÃTE U BEOGRADU

A DOBITNIK JE... savremena plesna predstava Jezik zidova koreografa Roni Haver i Gaja Vajzmana,u produkciji i izvoðenju Foruma za novi ples i Baleta Srpskog narodnog pozoriãta u Novom Sadu. FOTO: MIOMIR POLZOVIÑ

Savremena plesna predstava Jezik zidova Roni Haver i Gaja Vajzmana (Holandija), u produkciji Foruma za novi ples i Baleta SNP (Novi Sad), “razvijajuñi se izmeðu oåaja i savrãenog reda, prevazi- lazeñi granice steåenog stida i moguñih druãtvenih osuda” (G. Vajzman), kroz lutanja, borbu, nad- metanja, dramatiåna i uznemirujuña stanja sedam igraåica i jednog perkusioniste (muzika Elada Koena, Izrael), stremi ka objektivaciji æivotne energije i oslobaðanju od konvencija. Dobro smiãljene dramske strukture, savremene dramaturgije, sa ekspresivnim plesom koji ide do ekstaze, sastavljena od dramskih paåvoraka kao kombinacije savremene, æestoke igre, pantomime, ispovesti reåima (koje drugi nastoje da priguãe), u skuåenosti proseåne sobe sa åuvenom ormarskom scenom u kojoj se tela muåe da odræe ravnoteæu i iluziju slobode, ova predstava sva je u znaku borbe kojom se traga za vlastitim identitetom. Predstava ne otkriva samo æenski pogled na æivot veñ i opãtu teænju za Æiri: oslobaðanjem. Ona pokreñe pitanje uspostavljanja ravnoteæe i samoispunjenja u tesnim, omeðava- Jelena Kajgo (predsednik), juñim i frustrirajuñim okolnostima, u lavirintu iz kojega se pronalazi put, na obostrano zadovoljstvo dramaturg i baletski kritiåar protagonista ali i publike, steãnjene u istom prostoru Male scene Beogradskog dramskog pozoriãta. Paãa Musiñ, Zanimljivo, savremeno, aktuelno. Ili, prema reåima Gaja Vajzmana, kao nekonvencionalnog filozo- repetitor baleta fa: “Teãka vremena uvek åine izraz jaåim, jer je umetnost jedino pravo oruæje mira.” Uz snaænu unu- Petar Rajkoviñ, traãnju ekspoziciju oseñanja, stanja i odnosa meðu razliåitostima, sa smislom za improvizaciju i suãti- koreograf nu moderniteta u dramsko-anegdotskim poentama, u komadu u kojemu se susreñu ples, drama, reå, Irena Kreãiñ, svakodnevne situacije, savremene igraåice - M. Grnja, A. Kuleãeviñ, I. Markoviñ, F. Dimovska, A. i J. baletski kritiåar Leåiñ i D. Vojinovska - sjajno su odigrale Jezik zidova. Ritmiåni otkucaji izvanrednog bubnjara Iãtvana Biljana Kneæeviñ, Åika delovali su kao opomena da vreme protiåe, a prostor i dalje ostaje skuåen. Da li se to nasluñu- ålan Baleta Pozoriãta na Terazijama je pucanje zidova u tiãini kraja?

Deo iz kritiåkog prikaza 40.BITEF-sinteza svih umetnosti i veãtina baletskog kritiåara Mirjane Zdravkoviñ pod naslovom Ñudljivi spojevi stvarnosti i maãte.

51 Orchestra () 2006. PREMIJERA PREDSTAVE JEZIK ZIDOVA FORUMA ZA NOVI PLES (SNP), KOREOGRAFI GAJ VAJZMAN I RONI HAVER 29. APRIL 2006. / BDP (BEOGRAD), 03. MAJ 2006. Neukrotiva energija æena

oã jedan “korak dalje” napravio je Forum za novi ples kompleksnom predstavom Jezik Zidova izraelskih koreografa Gaja Vajzmana i Roni Haver. Saradnja,koja se “vukla” dve godine,konaåno je dobila svoj prostor i Jmoguñnost da se potpuno nova scenska “delatnost” postavi za Balet SNP-a. Zaãto kaæem predstava,a ne balet, ples ili savremena igra? Zato ãto je u ovom konkretnom sluåaju Baletu SNP-a predstava Jezik Zidova zadala sloæenu dramsku radnju i vrlo konkretne glumaåke zadatke koji su bili utkani u eklektiåan fiziåki ples savremenog igraåkog stila. Kreacija za sedam igraåica i jednog a live muziåara, bavi se pojmom æene kao raznovrsnog biña, koje prolazi kroz razliåita emotivna stanja, tumaåi æenu kao slobodnu i sputanu osobu, neænu, ali i energiånu jedinku. Meðutim, to ãto se u svakom momentu oseña na sceni (ali i s nje), jeste zarazna energija æene kao suãtinskog izvora æivota. Niæuñi paradoksalne, komiåne, senzualne, ali i lascivne dramske scene, koreografi Vajzman i Haverova, opåinjava- ju kompozicijom koja se iz haosa pretvara u preciznu koreografsku formaciju naizgled nasumiånih mozaika. Oãtri i akcentovani pokreti meãaju se preko mekih prelaza u dinamiånoj promeni pravca i smera kretanja igraåica. Grubi i fenomenalni padovi prikazuju æestoku fiziåku snagu izazivajuñi emotivni naboj velikih razmera. Pa ipak, atraktiv- na koreografija samo je deo bogatog dramaturãkog fokusa koji uz izvanrednu elektro-akustiånu muziku Elada Koena uæivo izvodi perkusionista Iãtvan Åik iz Novog Sada. Maãtovita scenografija izbledelih tapeta, barskih stolica i stolova, starinskog tepiha i “obiånog” kredenca vodi nas u pomalo kuñnu atmosferu koja je po pravilu simbol druãtvenog poloæaja æena. I koliku god smo slobodu i emancipovanost oseñali i videli u toj ogromnoj “dnevnoj sobi” pretvorenoj u podijum za ples, toliko nas je skuåenost kredenca, veãto pretvorenog u prostor za igru, podsetio na æensku druãtveno socijalnu ograniåenost. Individualna oslobaðanja i razliåiti odnosi meðu igraåicama predstavljeni su i kroz meðusobnu povezanost, prijateljstvo, ali i zavist i sujetu. Realna i fiktivna radnja su se smenjivale relativno

dobrim tokom, ali je, u jednom momentu predstave,doãlo do nepotrebnog smirivanja nabujale energije. Ne mogu,a da ne spomenem pojedinaåne role sjajnih igraåica Baleta SNP-a.Za poåetak izdvajam iznenaðujuñu transformaciju Maje Grnje,koju sam povodom njenog nastupa u Boæanstvenoj komediji Staãe Zurovca iskritikovala za neispunjenost svakog pokreta savremenog plesnog izraza. U predstavi Jezik zidova Maja je oåarala svojom igraåkom zreloãñu i gluma- åkom egzibicijom. Svaka åast! Ipak, osoba koja zasluæuje sve reåi pohvale jeste Andreja Kuleãeviñ koja svojim teh- niåkim i izraæajnim kvalitetom par excellance oduãevljava publiku, ali i struånu kritiku. Sigurno da zbog toga ona i vodi celu predstavu i predstavlja “lokomotivu” ove kreacije snaænom scenskom prisutnoãñu i inteligentnom plesnom tehnikom. S koro rame uz rame uz nju stoje i Frosina Dimovska i Jelena Markoviñ u takoðe izvarednim ostvarenjima kako igraåkim tako i glumaåkim (izdvaja se scena u kojoj Jelena glumaåki, koketno i sigurno ãarmira publiku). Taj fenomenalni trio (Andreja, Jelena M. i Frosina) pokazuje sopstvene vrhunske kvalitete upravo u veãto smiãljenoj ali i precizno izvedenoj sceni u “nepredvidivom” kredencu. Takoðe, Ana Leåiñ, sa stavom “besne” i na- dobudne æene donete na sopstveni, mangupski naåin, nudi sasvim drugu vrstu scenskog izraza, dok su Jelena Leåiñ i Danijela Vojinovski, verovatno zbog reæijske i koreografske postavke, ostale pomalo u senci ostalih akterki, ali ni tada nisu zaostajale u grupnim igraåkim varijacijama. Æelja koreografa Gaja Vajzmana i Roni Haver da igraåice preðu vlastite granice u potpunosti je ostvarena, a Forum za novi ples i SNP, kao nacionalni teatar koji jedini u zemlji insti- tucionalno neguje savremenu igru, dobili su joã jedno sjajno moderno igraåko delo, ”pojaåano”pozoriãnim fokusom, kao joã jednom stepenicom u istraæivanjima koja vode ka vrhunskim savremenim scenskim ostvarenjima. Milica Ceroviñ

P.S. Predstava Jezik zidova na 40.BITEF-u dobila je nagradu publike!!

Orchestra () 2006. 52 INFANT 06 24. JUN - 01. JUL 2006 Od svega po malo

Tokom dugog niza godina na festivalu INFANT gostovale su mnoge trupe iz zemlje i inostranstva koje su svojim nastupima ukazivale na kljuåne teatarske i parateatraske tendencije. Infant 2006. u tom smislu odraæava promene koje se paralelno deãavaju u teatru i u druãt- vu.S jedne strane stvorili su se novi teatarski oblici kao ãto su performans, hepening i plesni teatar,a s druge su u tradicionalne oblike dramskog izraæavanja prodrle nove savremene inovativne ideje.

PRVI DAN Novosadskom predstavom Jezik Zidova, projekta SNP-a i njegovog Foruma za novi ples, koja je zbog svoje uspeãnosti i kvaliteta dobila najveñe priznanje na ovogodiãnjem Infantu- nagradu za najbolju predstavu, otvoren je festival.Jezik Zidova se bavi pojmom æene kao biña koje prolazi kroz razliåita emotivna stanja. Niæuñi paradoksalne, komiåne, senzualne ali i lascivne dramske scene, koreografi Vajz- man i Haver, opåinjavaju kompozicijom koja se iz haosa pretvara u preciznu koreografsku formaciju naizgled nasumiånih mozaika. To sjajno savremeno igraåko delo, pojaåano pozoriãnim fokusom, odu- ãevilo je publiku i postavilo ozbiljan temelj u profesionalnom alter- nativnom igraåkom pozoriãtu.(o ovoj predstavi åitañete mnogo u ovom izdanju Orchestre...).

DRUGI DAN Nedelju su obeleæile predstava LaLa#3 Cocomotel autorskog par iz Belgije i Holandije,kao i prezentacija pozoriãnog projekta Sinagoga u koprodukciji KCNS iz Novog Sada i Masuh organizacije iz Izraela. Akterke predstave LaLa#3 fotografski su simulirale liåan i javan prostor, kreåuñi se naizmeniåno izmeðu jednog i drugog, pri åemu im je svesrdno pomogao prezentovani video rad.Izuzetno light predstava ponudila je pravo malo komercijalno uæivanje i opuãtanje, osta- juñi, moæda, na samoj povrãini umetniåke kreacije. Projekat Sinagoga, s druge strane, je religiozno delo, bazirano na priåama iz Talmuda i Mudraãa. Traæeñi jedinstveni teatarski jezik koji doåarava ove priåe, reditelji i akteri posluæili su se klasiånim tehnikama glume åija je interpretacija pruæila publici identifikovan- je s likovima drame, dok su pokret i vizuelni teatar podigli predstavu na fantastiåni i mistiåni nivo. Minimalistiåki obraðene, religijske priåe su bile vizuelno veoma bogate ostavljajuñi prostor liånoj inter- pretaciji.

TREÑI DAN U ponedeljak na Infantu prikazane su predstave Tarantulin obed Kantijeri teatra iz Italije i Ples u ãumi KCNS koreografa Kacura Kana. U Tarantulinom obedu glumice koje su i isto vreme i kelnerice, upuñuju prisutnu publiku da probaju proizvode iz Selenata, jedne male oblasti iz Italije. Ovakvo stvaranje mesta za pozoriãte i kulturu koje je otvoreno i okrenuto inovacijama donelo je potpuno nov i sim- patiåan pogled na alternativni teatar. Predstava Ples u ãumi raðena je u tehnici butoa, donoseñi mnoãtvo pokreta prelivanja i gråenja, LaLax3 Cocomatel savrãeno kontrolisanih u pulsiranju tela. Najjaåi utisak, pored maes- tralnog Kucura Kana, åije kretanje se graniåilo s nemoguñim u svojoj kontroli i neænosti, ostavio je francuski igraå Dominik Stark koji je u solu s maskom prikazao i preneo neverovatno precizna telesna i duhovna iskustva. Jedino je duæina trajanja pojedinih sekvenci mogla biti i kraña, kao i svetlo koje je ponekad potpuno remetilo i zaslepljivalo glavna deãavanja na sceni.

53 Orchestra () 2006. ÅETVRTI DAN U utorak smo videli beogradsku predstavu savremenog plesnog izraza Gameplay, koreografkinje Dalije Añin, o kojoj smo pisali u prã- loj Orchestri. Igra sa samim sobom, ili igra moguñnosti i n moguñnosti, kao i igra za i protiv sopstvenog tela, telesni je odgovor na duhovna tra- ganja aktera, za identitetom kome se teæi, za koga se bori... ali im to telesna ograniåenja ne dozvoljavaju.

PETI DAN Sredu je obeleæila umetnica Tanja Ostojiñ, sa solo multimedijalnim performansom Nemoguña intergracija kao i Malo pozoriãte “Duãko Radoviñ” s predstavom Dobro jutro, gospodine zeko! Performans Nemo- guña integracija je interaktivna kompilacija performansa, uliånih akci- ja i dokumentaraca koja dovodi u pitanje migrantsku politiku EU i pojam terorizma. Tanja Ostojiñ se na osnovu liånog iskustva i sama upo- znala s popularnim strategijama prelaæenja granica koje migrantkinje koriste veñ decenijama.Izuzetno interesantno i promiãljeno delo.

ÃESTI DAN Predstava Egomanija, Teatra Exit iz Hrvatske, predstavljena je u ået- vrtak 29. juna. Ta multimedijalna predstva pojam sopstva posmatra- la je kroz prizmu uspeãnog poslovanja. To ãto je nekada bila liåna za- menica (ja, biñe, osoba), sada, putem promiãljenog menadæmenta, postaje-Ego korporacija,koja posluje kao i svako drugo preduzeñe, promoviãuñi se, unapreðujuñi se i - prodajuñi sebe!

SEDMI DAN U petak smo videli dve predstave: performans-koreografiju Shubara Trance, KCNS koja je bazirana na etno muzici i tehno motivima, a kri- tiåki razmatra mutacije tradicionalnog kroz razne aktuelne kulturne Ples u ãumi forme i predstavu Jesen... ili kako izgledam?, koja se tematski bavi æe- nom, njenim problemima u savremenom druãtvu, prilagoðavanjem sredini i nesigurnoãñu koje pokuãava da sakrije na razliåite naåine. Na naåin svojstven Pozoriãtu ãeãira, predstava Jesen... ili kako izgledam? razmatra muãko-æenske odnose u danaãnjoj Srbiji. Jedan od naj- bitnijih elemenata u predstavi je interesantan i neobiåan kostim. Åe- sto menjanje kostima i koriãñenje samo pojedinih njegovih delova, kao ãto je u najåeãñem sluåaju upravo ãeãir, veãto gradi tok priåe i predstavlja neku vrstu scenografije.

OSMI DAN Ovogodiãnji Infant zatvorila je predstava Pisma iz zemlje ãatora u kojoj su poput koverata pisama iz neke strane zemlje, raznobojni irans- ki ãatori saåinjavali scenografiju. Poruke, pisma u formi plesa, izgovo- rene reåi i pesme, poslate su u svet, od strane ãest iranskih æena, koje su izbegle iz Teherana. Uprkos åinjenici da je æenama u Iranu ples i pevanje zabranjeno, æene iznose svoje sudbine, priåaju o slobodi za koju moraju da se bore raznovrsnim kreativnim moguñnostima uprkos ograniåenjima kakav je i zaãtitni veo koji im skriva lica.

Ovogodiãnji Infant je ukazao na najnovije tendencije savremenog evropskog, a zatim i svetskog teatra, plesa i performansa, velikim iz- borom razliåitih predstava iz svih delova sveta, ali smo svakako pono- sni ãto je naãa, i to novosadska predstava, zasluæeno osvojila nagradu æirija. Kvalitet domañih predstava nadmaãio je strane produkcije, ãto moæda ukazuje da je selekcija inostranih predstva ipak mogla biti mnogo bolja. Da li je na to uticao nedostatak finansijskih sredstava ili neãto drugo, ne zna se, ali svakako oåekujemo mnogo bolji izbor sle- deñe godine.

Milica Ceroviñ Priåe iz zemlje ãatora Orchestra se zahvaljuje na saradnji gospodinu Simonu Grabovcu.

Orchestra () 2006. 54 SUMMARY - SERBIA

Wolfgang Amade, Milan Rus & Dejan Kolarov

The new edition opens with our usual ORCHESTRA COLUMNA (p. 3) and Safe Dance House by Milica Zajcev, Serbia’s leading ballet critic and publicist, as well as member of our editorial staff. These days, in the local media, one often comes across the term ’safe house’ referring to shelters for women and children, victims of various forms of physical and emotional violence, who take refuge there. Still, certain types of ‘safe houses’ may be found necessary even by those people who are not lacking any physical safety. Such ’safe houses’ can only set out to accomplish their artistic goals provided that they receive concrete, systematic and continuous support from cultural institutions of the entire community. One such project worthy of our attention has been imple- mented by a group of artists gathered around ORCHESTRA magazine. They founded the Body Shop Theatre, the first contemporary dance theatre in Serbia, recently initiating major and difficult negotiations with a Belgrade theatre to join this project as a partner and place its two currently unemployed stages at the disposal of the Body Shop Theatre. This institution also compris- es a small cinema, which is currently inoperative. This is where the founders of the Body Shop Theatre wish to set up the first Dance Movie in Serbia and the first dance video library in our country. Dance Movie would also be the venue for holding lectures by dance experts, round tables, various conferences and debates. This project, worthy of vast attention, is currently making its first steps. Its future depends on various factors, including the level of the rendered political support. The founders of the Body Shop Theatre are sincerely hoping that in its coming editions, ORCHESTRA magazine would continue to cover the activities of this theatre and the series of its special programmes, repertory and new contemporary dance productions. Its goal is to provide opportunities to young dancers in contemporary dance and help them continuously employ their own ideas. Although these youngsters may have been discouraged and rejected by the institutions and individuals within the dance establishment, they continue to pursue professional dance as a path that will assure fulfillment, even at the expense of their financial stability. The column FOR SAFEKEEPING opens on pp. 4-5. This time, it commemorates the 20th anniversary of the death of the greatest Serbian choreographer Dimitrije Parliñ (1986-2006). Unfortunately, our cultural institutions and our national theatre (where Parliñ worked, creating his impressive choreographic opus in what was recognized as the golden age of the Belgrade ballet) failed to prepare appropriate programmes to pay tribute to his choreographic opus. Paying its own tribute, ORCHESTRA presents the essay by our longstanding associate Mirjana Zdravkoviñ, ballet critic and publicist, who collaborated with Parliñ as a dancer of the Belgrade National Theatre. While it is difficult to single out a segment of this marvelous text, here is a brief quotation: “Dimitrije Parliñ never finished school (professional drama-ballet school), but his intuition and his dancer’s body made him take in the world as it came to him. Out of the ‘depths of oblivion’ of reality and the idle burden of the triviality of everyday life, he managed to accomplish a full artistic existence, by using the meanders and aimlessness of his own fate and the fate of others.” Three years ago, the first Belgrade Dance Festival was held in the Serbian capital. An elaborate report on the Festival’s third edition may be found on pp. 6-12. This is the only festival in Serbia that features productions of prominent international dance companies. It is being held every year in April, and the theatres are always packed. We have nothing but praises for the Dance Council Serbia-CID UNESCO and its organization of this event, which despite all the political controversy, continues to support artists from the newest independent state in the Balkans - Montenegro. In April 2006, Belgrade saw live performances of the following dance companies: National Dance Company from Madrid (Spain), Slovenian National Theatre, National Ballet Theatre (Greece), Alias Dance Company (Switzerland), Company Niv Sheinfeld (Israel), Company Bernardo Montet (France) and, as the greatest event of the festival, the Nederlands Dance Theatre. The festival also hosted an exhibition of photographs by Serge Lido entitled Art and the Spirit of Dance, dedicated to Milorad Miãkoviñ and his 60 years long artistic career. On p. 13 we present the photographs of the contemporary production Bang, Bang (Dum, dum) by one of Belgrade independent dance companies. This production deals with myths and mythical phenomena. It is unfortunate that the quality of the photographs allowed us to publish them only in black and white. The visual as published is regrettably unrepresentative of the beau- tiful, colorful costumes (fashioned by one of the show’s creators).

55 Orchestra () 2006. For almost three years now, the smash-hit production of Who’s That Singing over There? (Ko to tamo peva), by Staãa Zurovac, guest choreographer from Croatia, is part of the repertory of the Belgrade National Theatre. Bel- grade audiences still unrelentingly pack the theatre, but more importantly, this production has finally taken our national dance company to world stages. On pp. 14-17 we present reviews of guest performances in Columbia (Bogota) at the Iberoamericano festival, in Canada (Toro- nto), and in Italy (Rome). We are overjoyed with the fact that this production was welcomed by standing ovations of vast audiences everywhere it toured. Kudos to the company, the dancers and the country which had been as good as erased from the world dance map for almost twenty years. Heartfelt congratulations! The Festival of Choreographic Miniatures was founded by the Association of Ballet Dancers of Serbia ten years ago. This festival is a competitive dance event that has acqui- red an international status. On pp. 18-20, we present the photographs of the most important short choreographic creations (up to 10 minutes) awarded this year, as well as the best creations presented on the second night. This time no critical essay on the subject, because we prefer that artists in these photographs speak for themselves about the successfulness of this unique festival in Serbia, which has been carrying on for ten years now. We had the opportunity to see an extraordinary production Plan B by Compagnie 111 (France) (p. 21). Performers dazed the audience by their mastery in juggling, their weightless and elegant movements and jumps, their slid- Languge of the Walls ing, climbing and falling all over the sharply angled platform on the stage specially set up in Belgrade’s Sava Centar. Outstanding lighting in the space of geometrically clear forms added to the enjoyment of observing this intriguing production. The INTERVIEW with Gilbert Mayer, ballet teacher of the Paris Opera, a true knight of dance, is on pp. 22-23. Mayer is possibly one of the greatest connoisseurs of the potentials of classical ballet in the world of today. Several years ago, we held an interview with Mayer in Paris, who in the meantime visited Belgrade. This time also, in the wake of his visit and collaboration with local dancers of the Belgrade National Theatre, we took the opportunity to inquire about his findings and assessments of the condition of our dance scene, his discoveries of the fresh dance talent, his estimation of dancers’ skills, and his advice and expert insight. On pp. 24-26 we present a review of esteemed choreographer Renato Zanella’s production of Wolfgang Amade. This internationally famous production was staged in Belgrade, fully employing local dancers. Zanella himself made sure of staging this production down to the last detail, surprisingly choosing a cast of very young dancers. The famous Zanella’s choreographic signature made a huge impact on the local dancers - their overall performance was dazzling, while some dancers’ performances were elevated to amazing levels. The production marked the 250th anniversary of the birth of Wolfgang Amadeus Mozart. It was a true dance spectacle that our audiences will hopefully be able to enjoy for many years to come. We could only hope that this piece will also tour internationally, thus intensely motivating the local dancers and making their dance talents accessible to the judgment of international dance experts. Following is the INTERVIEW with Renato Zanella (pp. 27-28). Our main interest was to inquire about hit choice of dancers, their cooperation (apparently a reluctant one at first), and their relationship. It seems to have been an adventure for all of them, but one with a satisfactory outcome. Zanella expressed his wish to come back to Belgrade and deepen the cooperation. He had nothing but praises for the dancers who insisted on working 24/7. Zanella speaks highly of their potential and their desire for even greater knowledge. Young director Miloã Sofrenoviñ, who studied at the famous Laban Center (London), and his production Play are reviewed on p. 29. This was a dance experiment that provoked conflicting views among both the dance experts and the audience. The working process on this production was evident, but it still left much to be desired. The only innovation was the use of human voice as creative space and as an addition to the stage movement. The author of this review is of the opinion that this highly edu- cated and talented artist lacked creativity, and that he has yet to live up to his true artistic potential. Our detailed report of the 40th Belgrade International Theatre Festival (BITEF) is found on pp. 30-37. This longest-running festival is Belgrade’s cultural landmark. In addition to drama, BITEF has a tradition of showing dance productions, this year featuring dance even more than in the previous seasons. The festival opened with the production of Body Remix/Goldberg Variations by Compagnie Marie Chouinard (Canada), followed by Shadows (Senke) by Mudra Teatar from Belgrade and the first festival production of Circus History (Cirkus istorija) by renowned Belgrade ballet dancer and choreographer Sonja Vukiñeviñ. Following is the Last Landscape (Poslednji pejzaæ) by Josef Nagy, an artist of great international reputation, originally from Kanjiæa, a small Serbian town, who is slowly but surely returning to his roots. BITEF’s finale was the spectacle Ballet for Life by the Bejart Ballet Lausanne, the company of the great choreographer Maurice Bejart. Our readers are well aware that ORCHESTRA is always happy to publish its writers’ conflicting views about an event. This practice is much like an expertly debate and is aimed at encouraging the audiences to make their own final judgment about the productions. Thus on pp. 36-37 we present BITEF dance programme seen through the eyes of another critic. One of them is applauding, the other one is disapproving, but both of these views are highly professional and based on facts. This is a true little showdown, very much worth reading.

Orchestra () 2006. 56 The INTERVIEW with Lynn Barr, pedagogue and choreographer from New York, entitled With Music under my Skin, may be found on pp. 38-39. She worked with Paul Sanasardo, Alvin Ailey, William Bales, Matt Mattox and many others. As a former soloist of the New York City Opera Company, she teaches at several dance academies. She held an inspiring workshop in Belgrade resulting in the new production performed by contemporary dance company DDT (which organized the workshop). This amazing woman is capable of bringing the best out of every dancer and making everyone feel special. Her class is a true workout for the soul, the mind and the body. On p. 40 we present a review of the production of Il circo della vita, entitled Aestheticized Dance Etudes. This is a production staged by American choreographer Lynn Barr in collaboration with the members of DDT company. The series of highly aestheticized dance etudes represent, without a doubt, a refreshing event on the local alternative dance scene. They are imbued with postmodernist feel- ings, and much to our surprise, they are far from being hostile. This is a typically female production, sophisticated and authoritative at the same time. A very important workshop dedicated to jazz dance was set up in Belgrade by ORCHESTRA magazine and the US Embassy in Belgrade. This two-week event was conducted by Chet Walker, the Director of the Jazz Programme at Jacob’s Pillow (New York), who received a Tony Award in 1999 for his musical Fosse. The INTERVIEW with Walker (pp. 41-43) is entitled Jazz is a Form of Dance, while Musical is a Creation. Walker has done some collaborative work with professional dancers of the only musical theatre in the Balkans, the Terazije Theatre, as well as with semi-professional jazz dancers. In this interview he speaks about jazz and the history of jazz in great detail, sharing his analytical thoughts based on vast personal experience and knowledge. His stay in Belgrade was rounded off with special workshops for orphaned Roma children and children suffering from the Down Syndrome. The Terazije Theatre, the only musical theatre company in the Balkans, held a premiere of the musical Chicago (46-48). It was splen- didly choreographed by guest choreographer from Slovenia Mojca Horvat. As one of the best known international hit shows, Chicago brought the spirit of Broadway to Belgrade. ‘All that jazz’, begins the author of the text, emphasizing the great improvement of our dancers’ knowledge of jazz dance principles, and pointing out that they still have a lot to learn, having in mind that there is no educational institution that offers studies of this type of performance art. This show still keeps packing the theatre with audiences. In her INTERVIEW (p. 49), Mojica Horvat, Chicago’s choreographer, explained why, how and how much she departed from the original choreography by Bob Fosse. Using her own choreographic signature and her personal interpretation of this musical, she ap- proached it creatively, rather than merely imitating the original. She enjoyed her cooperation with the dancers and the actors, who initially did not possess great knowledge of jazz dance, but have come to accept her, grateful for the opportunity to learn from her. The Association of Ballet Dancers of Serbia presented its traditional awards. The life achievement award was presented to Erika Ma- rjaã, the primaballerina of the Serbian National Theatre from Novi Sad and the longstanding artistic director of its ballet company. The only dance award, the Dimitrije Parliñ award (p. 51), was presented to the Language of the Walls (Jezik zidova), performed by the Forum for New Dance, which was founded by the Serbian National Theatre, as the only national contemporary dance institution. The review of the production Language of the Walls may be found on p. 52. ORCHESTRA magazine plans to continue writing about this production, which was performed at the 40th BITEF, where it received the audience’s award. Guest choreographers from Israel Guy Weizman and Rony Haver made yet another smash-hit production in our country. Intricate drama plot and very specific tasks for the actors have been incorporated into an eclectic contemporary dance. Seven female dancers and one musician performing live dealt with the subject of woman as a multidimensional being. The untamed energy of women overwhelmed the audience, captivating its attention with their dynamic and strong performance. In the conclusion of our section of information from Serbia (pp. 53-54), we present the review of the international festival Infant (Novi Sad), that in the recent years hosted many local and international companies. Their performances always drew the attention to the most important theatre and paratheatre trends. This year's Infant reflected the parallel changes of our theatre and the society as a whole. Translated by Nataãa Tomiñ

Chicago, Ivan Bosiljåiñ and corps de ballet

57 Orchestra () 2006. AUSTRIJA / BEÅ

TRUPA DAS BALLETT - PREMIJERA BALETA ONJEGIN, KOREOGRAF JOHN CRANKO Rasko{na produkcija

Razvoj suvremenog glazbenog kazaliãta u Europi izaziva promjene koje se joã do prije nekoliko godina nisu ni nazi- rale. Klasiåni balet uopñe viãe nije zastupljen u opernim produkcijama. Baletna glazba i baletni prizori redovito se izvode, ãtoviãe, nikome ne pada na pamet kratiti ih niti izbacivati iz predstava. Ali, na tu glazbu se ne pleãe, veñ redatelji pronalaze nove i drugaåije naåine njezina uprizorenja. Zato su baletni ansambli izgubili dio prostora svo- jega djelovanja, ãto je dovelo do stvaranja novog baletnog ansambla poåetkom ove sezone u Beåu. Po receptu sliånom berlinskom, udruæena su dva postojeña baletna ansambla, Dræavne i Narodne opere, u jedan. Novi ansambl ima podugaåki naziv Balet Beåke dræavne opere i Narodne opere, ili krañe, Das Ballett. Nastupa na objema pozornicama, a ravnatelj mu je Maðar Ðula Harangozo (Gyula Harangozo) koji je naslijedio Italijana Renata Zanelu. U sezoni 2005/2006. praizvedene su Impresije Åajkovskog Ivana Kavalarija (Ivan Cavallari), te postavljene premijere Kopelije u koreografiji Ðule Haran- goza starijeg, oca danaãnjeg ravnatelja, baletne veåeri pod nazivom Niãta do Mozarta (koreografi Myriam Naisy, Andras Lukacs i Jiræi Kilijan) i Onjegina Dæona Kranka (John Cranko). Za sljedeñu sezonu na pozornici Dræavne opere predviðene su obnove Vragolaste djevojke u koreografiji Frederika Eãtona, Manon Keneta MakMilana, te Romea i Julije Dæona Kranka, dok ñe se obnovi Vile lutaka (koreograf Josef Hassreiter) u istu veåer pridodati premijera Kon- certa na trgu na glazbu Johana Ãtrausa u koreografiji Ðule Harangoza starijeg. U Narodnoj operi postavit ñe se Ana Karenjina Borisa Ejfmana na glazbu P. I. Åajkovskog, gala koncert i moderna predstava They will rock you na glazbu grupe Kvin, u koreografiji Ivana Kavalarija. Sve to, uz Trnoruæicu, Labuðe jezero, Æizelu, Oraãara i Djagiljevljevu veåer, svjedoåi o veoma bogatom i raznovrsnom repertoaru beåkog Baleta. Åetvrta ovosezonska premijera, na pozornici Dræavne opere, pripala je klasiku neoklasiånog baleta 20. stoljeña koreografu Dæonu Kranku i njegovu baletu Onjegin. Praizveden 1965. godine u Ãtutgartu, ovom prigodom postavljen je u Beåu prvi put. Kranko je izvrsno pogodio i ostvario specifiånu rusku odnosno puãkinovsku atmosferu. Njegove Polina Semionova i Jiræi Jelinek intervencije u odnosu na Puãkina sastoje se u nazoånosti sestara Olge i Tatjane u prizoru dvoboja Onjegina i Lenskog, ãto daje veliku dramsku snagu kraju drugog åina. Kranko takoðer uvodi Onjegina kao lik iz Tatjanine maãte u prizoru pisanja njezina pisma, za prvi od njihova dva fascinantna dueta nenad- maãne imaginacije. Drama izvire iz Onjeginova odbacivanja Tatjanina pisma i zakljuåuje se njezinim odbacivanjem njegova pisma na kraju baleta. Vokabular baletne klasike Kranko je proãirio mreæom podrãki koje zahtjevaju izvrsnu tehniåku spremnost plesaåa u duetnim nastupima. Koreografija suæivljeno slijedi glazbu, njezinu liniju, vrhunce i smiraje melodi- je. U mizanscenskim dijelovima karakteristiåan je njegov blago karikaturalni pomak u dijaloãkim odnosno pantomimskim ulomcima. Beåka praizvedba lan- sirala je nove zvijezde, gostujuñe prvake ansambla Das Ballett Jiæija Jelineka (Onjegin) i Polinu Semionovu (Tatjana). Uz njih su nastupili Maria Yakovleva (Olga), Eno Peci (Lenski) i Wolfgang Grascher (Gremin). Veñ na prvoj reprizi pojavio se miljenik beåke publike Vladimir Malahov u ulozi Lenskog, ne baã u blistavoj formi, ali s velikim iskustvom iz brojnih produkcija u kojima je nastupao. Ostali plesaåi prvi put su tumaåili Krankove likove. Naslovnu ulogu ponio je Ivan Popov, plesaå krupne graðe i markantnog lica te elegantnih kretnji, ãto ga je åinilo dojmljivim tumaåem “suviãnog åovjeka” i njegovih neuspjeãnih traæenja samoga sebe. Dueti s Tatjanom Simone Noja bili su tehniåki pouzdani i atraktivni, ali je njoj nedostajalo glumaåke i interpreta- tivne izraæajnosti. Vrlo dobra bila je Olga Natalije Palshine i izvrsno karakte- riziran, njeæan i dostojanstven knez Gremin Gregora Hatale. Raskoãnu pro- Vladimir Malahov dukciju opremila je scenografkinja i kostimografkinja Elisabeth Dalton. Mladen Mordej Vuåkoviñ

Orchestra () 2006. 58 BOSNA I HERCEGOVINA / SARAJEVO

PREMIJERA LABUDOVOG JEZERA U IZVOÐENJU BALETA NARODNOG POZORIÃTA Izraz odluånosti

Narodno pozoriãte u Sarajevu ustrajno od kraja rata obnavlja baletnu umjetnost. Balet je vrlo lako uniãtiti, a teãko i mu- kotrpno obnoviti, za ãto ima dosta primjera i kada nije u pitanju tako drastiåan razlog kao ãto je rat. Zahvaljujuñi upornosti umjetniåke direktorice Baleta Edine Papo, uz podrãku uprave pozoriãta, sarajevski Balet doãao je sada i do Labu- dovog jezera, djela koje u njegovoj polustoljetnoj povijesti ima zapaæenu tradiciju. Iako bi veñ sam naslov djela i njegovo mjesto u baletnoj umjetnosti trebali oznaåiti vrhunce djelovanja nekog ansambla, u sadaãnjem trenutku sarajevskog Ba- leta Labuðe jezero viãe je izraz odluånosti da se ustraje i balet odræi unatoå nizu teãkoña i nepovoljnih okolnosti. A to ite- kako zasluæuje pozornost i podrãku jer ni mnogo razvijenije i bogatije sredine, npr. u nizu austrijskih i njemaåkih kazaliãta, nisu uspjele saåuvati klasiåni balet. Postavljanje na scenu Labudovog jezera Petra Iljiåa Åajkov- skog traæi ispunjenje niza zahtjeva - velik i tehniåki dotjeran ansambl, kao i tehniåki savrãene zvijezde za glavne uloge. To je velika ansambl predstava s nizom plesnih brojeva razliåitih zahtjeva i karaktera. Potreban je i umjeãan koreograf koji ñe sve elemente povezati u skladnu cjelinu. Koreograf Vasilij Medvedev dobro je uspio prilagoditi zahtjeve djela trenut- nim moguñnostima ansambla, uz sudjelovanje polaznika Sofija Gumerova i Mihail Kaniskin Baletnog studija Narodnog pozoriãta u razredima nastavnica Ðuke Nikoliñ i Mije Praão. Medvedev, zaåudo, nije uspio niz U ulozi Odete i Odilije predstavila se izvrsna Sofia Gumerova, prizora prilagoditi ograniåenjima premale pozornice Narod- prvakinja petrogradskog Marijinskog teatra, nadasve kvalite- nog pozoriãta. tna balerina koja je znalaåki i s odgovarajuñim senzibilitetom pristupila dvostrukoj ulozi, pokazala je vrlo lijepe ruke i lijepe developee, kroz adaðo u prvom åinu prikazala krhku, njeænu labudicu, kao bespomoñno biñe, u treñem åinu dala je superi- ornu i tehniåki vrlo preciznu ulogu. Svoju ulogu ostvarila je u svakom pogledu kao izvrsnu kreaciju, tehniåki zrelu i kreativno snaænu. Izvrstan partner bio joj je Mihail Kaniskin, prvak ãtutgartsko Baleta, elegantan i impresivno siguran u najteæim tehniåkim zadacima. Njihove solistiåke varijacije, a osobito sjajno izvedeni dueti u drugom i treñem åinu opravdano su nagraðeni burnim aplauzom publike. O plesaåu Evgeniju Gaponjku teãko je neãto viãe reñi jer uloga Rotbarta u ovoj produkciji ne iziskuje veñe zahtjeve. Ostavio je blijed dojam åarobnjaka, åemu je pridonijeo i loã kostim. U pas de trois u prvom åinu korektno su nastupili Maria Ãåer- banenko, Sea Rom Chung i Roman Vladimirov. Ansambl je bio odliåno uvjeæban, posebno balerine, tehniåki ujednaåene u drugom i åetvrtom åinu. Baletni majstor znalaåki je skrenuo pozornost na gornji dio tijela, tako da se neke neåiste pozicije nogu nisu zamjetile. Svi plesovi u treñem åinu bili su u karakteru. Predstava je u cjelini djelovala dostojanstveno kao primjere- na produkcija klasiåne postave Labudovog jezera, åemu je pripomogao odliåan orkestar Sarajevske filharmonije na åelu M. Ãåerbanenko, S. R. Chung i R. Vladimirov s dirigentom Aleksandrom Filatovom, gostom iz Njemaåke. Mladen Mordej Vuåkoviñ

59 Orchestra () 2006. FRANCUSKA / AVINJON

PREMIJERA PREDSTAVE ASOBU JOÆEFA NAÐA, KOREOGRAFSKOG OMAÆA ANRIJU MIÃOU, NA FESTIVALU U AVINJONU 07. JUL 2006. Joæef Nað opåinio Avinjon

Zvuk zvonåiña se gubi u povetarcu koji preleñe atrijum Papske pa- late. On naduvava pantalone lutke umotanog lica koja sedi za stolom i åeka. Samac koji veåera ima tuæan izraz lica, kao na sahrani. Omiljeni motivi koreografa i likovnog umetnika maðarskog porekla Joæefa Naða su na broju:sto, marioneta bez lica, povratnost æivot-smrt. Ne raåunajuñi drveni plot kojim je ograðena jedna strana scene, dok se preko puta uzdiæe jedan mali åetvrtasti podijum. Neka sarabanda poåne! U petak, 7. jula, Asobu (na japanskom “igra”) Joæefa Naða, pridru- æenog umetnika Festivala u Avinjonu 2006, skupio je u jednom ãi- rokom pokretu rasuti dah, komade nadrealistiånog sna protkanog tekstovima Anrija Miãoa (1899-1984). Ova predstava je njemu u åast. U gestikulacionom i zvuånom usponu, ãesnaest izvoðaåa i åetiri sviraåa, svi obuåeni u crno i sivo, dali su reåi “åini” potpuno novi prizvuk u kome tama i lepota ljudskog nalaze ravnoteæu u pomahnitaloj rastrzanosti. Zaãto Japan? Zbog Miãoa, pre svega. Posle Rejmona Rusela, Bru- na Ãulca, Georga Bihnera, Joæef Nað se rimuje s putopiscem u predstavi Asobu. Za podrãku tokom svog spektakularnog puteãe- stvija, u neåemu ãto uvek, manje ili viãe, liåi na introspektivno uronjavanje, Nað je izabrao Miãoa, dugogodiãnjeg mentalnog partnera, åija je bliskost ovde plodonosna za njegova snoviðenja. Mião je proputavo Evropu i Aziju da bi se zaustavio u Japanu pre Drugog svetskog rata. Nað redovno radi u Japanu i izabrao je ãest japanskih igraåa za predstavu Asobu. Ali, Miãoov uticaj se tu ne zaustavlja. On je slikao i crtao. Nað takoðe. Koreograf voli da obi- lazi pariske galeriste koji imaju pesnikova dela. Ne moæe se reñi da izdaãna linija jednoga ne podseña na pomni i gusti potez perom drugoga. Na skoro potpuno praznoj pozornici Joæef Nað puãta svoju poma- mu da igra slobodno, trasirajuñi pomeranja grupe ili znalaåki us- klaðena povlaåenja u paru. Æena sklupåana u naruåju muãkarca ili ona koja lebdi nad njim kao straæar veñ sada se upisuju u retke vinjete albuma sa slikama Joæefa Naða. Isto vaæi i za pojedinaåna izvoðenja æena, kojima ne treba niãta da ogrebu vazduh sanjajuñi da ga miluju. Plastiåan, koreografski gest koji reciklira tela da bi doveo biña iz maãte koja igra senki subli- miãe u paradna åudoviãta.

Orchestra () 2006. 60 Prag po prag

Joæef Nað je jedno izdeljeno, isparåano biñe. Njegov ples Nað, kreñe u prasak, lomi plesaåa, ali ga ne slama. Njegovo pozoriãte i slika. Njegova dubinska struktura gde se scene plemenski voða reðaju jedna u drugu kao lutke babuãke, åija sliånost ne spreåava neznatne razlike, saæima poetske asocijacije koje moæe da smisli jedino razuzdani sanjaå koji ujedno pati od Neobiåno pleme se smestilo u atrijumu, u podnoæju zidina. S nesanice. Prag po prag, likovi tonu, upinju se udarcem nepokretnim zvanicama, kamene gozbe oko lutke umotanog glavom da odagnaju koãmar koji proviruje iza himere lica, oni su posluga na okamenjenoj proslavi kojoj ñe sviraåi, stvarnosti. Kod Naða uvek postoji naliåje æivota koje se postavljeni sa strane, dati ako ne veseo ono bar æiv karakter. U javlja u naglom skoku lucidnosti. predstavi Asobu moæe se videti posmrtna ceremonija, ritual Pitanje lica, drago Miãou, kod Naða se koncentriãe u figuri koji bi zapoåeo oko jednog stola, nastavio bi se plesovima i za- marionete. Uvijena kao mumija spremna za pokop ili pot- vãio jednim zbogom, slika, projektovana na kamenju, jednog puno sakrivena ispod marame za neki japanski ritual u dugog åamca na velikoj reci, na putu ka destinaciji za koju pre- novoj verziji, lice, taj otvoreni glasnik liånosti, ide doseñamo da je mirna, åak iako bi reka bila Aheron. skriveno, nejasno. Jedini Naðov autoportret, nastao 2002, Ali znaåenje ovog putovanja verovatno nije toliko znaåajno. nije sluåajno nazvan Dnevnik jednog neznanca, postavlja- Enigmatiåna predstava, Asobu je stvar znakova, viãe nego juñi pitanje identiteta ili onog za koji mislimo da ga smisla. Ne gubimo se u njemu åim pristanemo da se ne prepo- imamo. znajemo. Naslov znaåi “igra” na japanskom; igra lavirinta ako U odseånom ritmu muzike koju su potpisali Akoã hoñemo, gde potreba da se naðe izlaz brzo postaje sekundarna, Selevenji i Silard Mezei (dve nedelje pre poåetka, sauåes- toliko se tu radoznalost grupiãe u sadaãnjosti. nik-muziåar Vladimir Tarasov, retka zverka u koreogra- Æivahno pleme åudno se ponaãa. Da bi ustali od stola, ålanovi fovoj lajv-pratnji, skinut je s predstave), Asobu se deãifru- se spuãtaju i prolaze ispod njega.Udarajuñi rukama kao insek- je korak po korak kao enigma bez kljuåa. Na tankim ili de- ti ili perad, pomeraju se skokovima, sa rukama na podu; buba- belim udaraljkama, sa kontrabasovima, flautom i violi- ãvabe ili primati, doåaravaju ujedno i period pre i period posle nom, Igra se dræi viãe od sat i petnaest minuta, intenziv- ljudske vrste. Ali ovoga puta Joæef Nað ne pravi omaæ Kafkinoj na, plodna (skoro previãe pred kraj), kao da Nað sam sebe Metamorfozi ili Izveãtaju za jednu akademiju nego pesniku uzima za taoca. Dæez-tonovi ove napete æalopojke jauåu Anriju Miãou. cenu koju treba platiti da bi se ostalo u æivotu. Kako kroåih u to selo, povede me åudan zvuk na trg pun sveta na Piãem da bih putovao po sebi, govorio je Mião. Slikati, kom- åijoj su se sredini na jednom podijumu ,na smrt borila dva skoro ponovati, pisati: putovati po sebi. U tome je avantura æivih. gola åoveka, sa teãkim klompama na nogama. Tako Mião opisuje Od osnivanja trupe 1986.godine, ãest godina poãto je u Putovanju u Veliku Garabanju svoj dolazak kod Haka. U delu napustio rodnu Jugoslaviju i doãao u Francusku, Joæef Ovde, Podema on opisuje stanovnike Indirija koji vrlo rano osta- Nað, imenovan za direktora Koreografskog centra u Orle- ju bez zuba, pa hranu moraju da im ævañu psi koji su za to obuåe- anu 1995. godine, sledi jedno delo opsednuto spoznajom ni. Nema greãke: trupa okupljena oko Naða pripada porodici sebe i neumitnoãñu sudbine. Cikliåan, Asobu s retkom åudnih naroda, s ponaãanjem koje je namerno okrutno ili ap- amplitudom perpetuira krug æivota i smrti na neprestano surdno, onako kako je pesnik pobrojao u viãe dela. Pa ipak, pre- pomeranom horizontu. Predstava paradoksalno proåiãñe- dstava nema cilj da bude ilustrativna, ne treba traæiti kom liter- na, a ipak puna referenci, åita se kao manifest jedne svesti arnom fragmentu odgovara taj ili taj prizor. To ãto Nað ovde koja trenutni mir nalazi samo u pokretu predstave. hoñe je ples u odjeku. Odjek strasti crteæa ili kaligrafije (tela ple- Za svoje prvo nastupanje u Atrijumu, Nað je imao hrabro- saåa zamiãljena kao mrlje u pokretu)i putovanja viðenog kao sti za jednu neobiånu podelu uloga. Uz ãest novopristiglih halucinacija, unutraãnja avantura (piãem da bih putovao po sebi), Japanaca u trupi i savrãenih destabilizujuñih faktora, odl- to je odgovor na neugodnost sopstvene prisutnosti. åno i moñno prisustvo starih je pomerilo klatno. Maðari Ali srodnost s Miãoovim delom nije jedino objaãnjenje za ãarm Iãtvan Biåkej, Peter Gemza, Ðork Sakonji, kao i Ketlin Rej- kojim odiãe Asobu. U atrijumu zemlja i njeni stanovnici nisu nolds, Matild Lapostol, Sesil Luaje i Naser Marten-Guse samo literarna kreacija. Iako okruæuju lutku, igraåi, meðu koji- daju glavni akcenat predstavi Asobu. Ta plejada, koja sas- ma i sâm Nað, nisu marionete, nego tumaåi pokreta, ujedno vim jednostavno dræi Naðovu priåu u ruci, pruæila joj je stegnuti i opuãteni, koji na iznenaðujuñi naåin prihvataju dru- neoåekivani divni procvat. ge kodove: åetiri japanska buto plesaåa prikljuåenih trupi padovima, skokovima i okretima ostalih pruæaju svu svoju umet- Prevod: Tatjana Rackoviñ nost raãålanjivanja pokreta. Kad je reå o zemlji, koreograf je eksplicitno pokazuje putem slika projektovanih na zidine: slike njegovog rodnog sela u Vojvodini, u koje se vraña svake godine, kao ãto se åovek vraña svom izvoriãtu. Fantastiåan i miste- riozan,balet Asobu je i åudno prepoznatljiv on priåa priåu jedne zajednice u susretu s ratom, smrñu i ponovnim poåetkom.

Rene Solis Orchestra je preuzela tekst specijalnog dopisnika dnevnih pariskih novina Le Monde zahvaljujuñi ljubaznosti gospodina Zoltana Biåkeja Prevod: Tatjana Rackoviñ na åemu mu se naãa redakcija iskreno zahvaljuje.

Tekst autora Rene Solis-a Orchestra je preuzela iz pariskih dnevnih novina Quotidienzahvaljujuñi ljubaznosti gospodina Zoltana Biåkeja na åemu mu se naãa redakcija iskreno zahvaljuje.

61 Orchestra () 2006. FRANCUSKA / AVINJON

PREMIJERA PREDSTAVE PASO DOBLE JOÆEFA NAÐA NA FESTIVALU U AVINJONU JUL 2006.

Kanjiãki crveni glineni zid

likar i vajar Migel Barselo (Miquel Barceló) je nadaleko poznat i svoje radove izlaæe ãirom sveta. Na meðunarodnu savremenu Sumetniåku scenu stupio je 1982.godine kada je saraðivao na projektu Dokumenta de Kassel. Od tada svoje slike, skulpture i predmete od keramike izlaæe u najznaåajnijim svetskim muzejima savremene umetnosti poput Centra “Æoræ Pompidu” u Parizu, Fondacije Magt (la Fondation Maeght) u Sen Pol de Vansu na jugu Francuske i u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku. Roðen je u Felantiksu na Majorci. Poznat je kao veoma plodan stvaralac, ali i po svojoj velikoj energiji za transformisanje i oæivljavanje razliåitih medija. Jedan deo godine boravi na svom rodnom ostrvu Majorka, drugi deo u Parizu gde ima radionicu, ali i u Maliju gde povremeno odlazi od 1995.godine. Migel Barselo radi sa ãirokim spektrom materijala: blatom, pepelom, peskom, æivotinjskim lobanjama i sl. Sa stanoviãta uåestalosti njegovih motiva - likovi iz basni, borba bikova, morske dubine - moæe se reñi da njegov rad predstavlja svedoåanstvo njegove solarne energije, æeði za æivotom, radoznalosti ali i protoka vremena, æudnje i smrti. Provevãi mnogo vremena sa slikarom i njegovim radovima u studiju, gde bi ponekad i prespavao i igrajuñi se sa senkama pri svetlosti sveñe, konturama objekata i platna, Joæefu Naðu se rodila jedna ideja - da uðe u sliku. Ubrzo je taj koncept saopãtio Barselou koji se u svom slikarskom radu bavi organskim promenama, i tako je nastala ova predstava. Dva umetnika su zamislila zid od crvene gline, poput zidova u Kanjiæi, rodnom gradu koreografa i nalik na Barseloove radove od keramike (jedan od njegovih velikih radova koji je u toku je oblaganje podova terakotom u Kapeli svetog Petra u Katedrali na njegovoj rodnoj Majorci). To je bio teren na kome su se dva umetnika sastala i smelo kroåila u univerzum onog drugog. Razmena izmeðu slikara-koreografa i koreografa-slikara stvorila je prostor za ovaj jedinstven eksperiment. Od materijala u pokretu - åije platno predstavljaju tela dvojice umetnika, ponekad ozbiljnog, ponekad burlesknog - nastaje serija efemernih slika koje se stalno menjaju. Ova predstava otkriva osnovnu ulogu slikarskog åina ,æivo dejstvo medija koji se tokom jednog sata iskrivljuje i pretvara, kao i stvaran fiziåki proces u srcu slikarskog rada. Povratak korenima, arhaiåne forme koje podseñaju na umetnost iz kamenog doba, reljefi, dubina povrãine, slojevi naneti jedni preko drugih, materi- jali koji se raspadaju sve dok postepeno tela ne iãåeznu, kao utopljena u glinu, ostavljajuñi prazan prostor za novo veåe, kada ñe biti stvoren neki potpuno drugaåiji rad, åiji je usud da nestane. Irène Filiberti

Prevela: Nataãa Tomiñ

Tekst autora Irène Filiberti Orchestra je preuzela iz pariskog Liberation zahvaljujuñi ljubaznosti gospodina Zoltana Biåkeja na åemu mu se naãa redakcija iskreno zahvaljuje.

Orchestra () 2006. 62 GRÅKA / ATINA

KONCERTNA DVORANA U ATINI - MEGARON MUSIKIS ATHINON 03. APRIL 2006.

Kad je Akram Kan sreo Stiva Rajha

REKVIJEM DÆONA NOJMAJERA I TRUPA HAMBURG BALET 08-11. APRIL 2006.

Dæon Nojmajer (John Neumeier) je koreograf kome je stalo do opstanka tradicije klasiånog baleta, ali koji istovremeno svojim radovima daje savremeni dramski kontekst. S druge strane, najpoznatiji rekvijem na svetu je Rekvijem koji je V. A. Mocart, ne us-

HUGO GLENDINING pevãi da ga zavrãi, potpisao sopstvenom smrñu. Dve stotine godina kasnije, Dæon Nojmajer i Hamburg Balet, upotrebili su gregorijanske horske himne istovremeno kao suprotnost i kao dopunu nedovr- ãenom Rekvijemu. Nojmajer je iskoristio nedosled- Akram Khan Company nost muzike Rekvijema kombinujuñi je sa iznenad- nim solo varijacijama koje su sa stanoviãta prostora U koprodukciji sa Evropskom ogranizacijom koncertnih dvorana (Europe- i znaåaja predstavljale tek male liåne pristupe tekstu an Concert Hall Organisation), Megaron Mousikis je predstavio najnoviji i muzici. rezultat saradnje Akrama Kana (Akram Khan) i njegove kompanije s kom- Na sceni su se pojavile dve grupe igraåa koje su ig- pozitorom minimalistom Stivom Rajhom (Steve Reich). Povod je bio pro- rale u paralelnim univerzumima. Prva grupa se sas- slava sedamdesetog rodjendana Stiva Rajha. Susret ova dva umetnika bio tojala od sedam igraåa u belim uniformama, koji su je oåigledno neizbeæan - obojica su proãla put multikulturalizma i minima- uz zvuke gregorijanskih himni izvodili linearne, sve- lizma, a njihov dosadaãnji rad nosio je peåat univerzalnosti. dene, mirne i arhaiåne pokrete, simbole molitve i U prvom delu koncerta, ansambl London Sinfonietta izveo je dva ranija boæanskog. Druga grupa igraåa, koju koreograf na- rada Stiva Rajha: Different Trains i Sextet, pod dirigentskom palicom Bre- ziva “napuãtenima“ - bila je odevena u raznu sva- da Lubmana (Brad Lubman). Repetitivni motivi ovih minimalistiåkih rado- kodnevnu tamnu, gotovo crnu odeñu, i ona je pred- va nisu naiãli na odobravanje neupuñene publike koja je prevashodno stavljala putnike koji su doåaravali rekvijem uz oåaj, doãla da vidi Akrama Kana. Nekima je bilo nelagodno, nekima dosadno, uznemirenost, zabrinutost i strah od nepoznatog. ali su oni bolje upuñeni uæivali u koncertu zatvorenih oåiju. Sam prostor je bio toliko neutralan da je liåio na Juænoafriåki igraå Gregori Makoma (Gregory Maqoma), juænokorejski ig- åekaonicu. Igraåi u belom su se kretali paralelno sa raå Jung Ðin Kim (Young Jin Kim) i Akram Kan su u produkciji Variation igraåima u crnom, ali tako da im ostaju nevidljivi. for Vibes, Piano and Strings dali novu dimenziju univerzalnosti, razliåitosti Vaæno je da “napuãteni“ shvate i prihvate znaåaj i poãtovanju prema sopstvenoj kulturi. Jedan za drugim, ovi igraåi su, drugih, kaæe Nojmajer.Kontrast u odnosu na temu koristeñi repertoar osnovnih pokreta u poznatom Kanovom stilu - meãav- smrti je neizbeæan. Sa oseñajem zebnje posmatra- inu tradicionalnog severnoindijskog plesa katak i savremenog zapadnog mo “napuãtene“ dok postepeno spoznaju postoja- plesa, izveli priliåno neutralnu muziåku varijaciju i iscrtali jednu åudesnu nje igraåa u belom i naklonost koju im oni poklanja- mapu. Mapu bez granica, ali bogatu bojama raznih naroda i liånih iskus- ju. Njihovi isprekidani i iznenadni pokreti postepe- tava. Njihovi solo nastupi su se na kraju slili u trio i stalna razmena pokre- no postaju linearni i svedeni dok se kreñu u koloni, ta i oseñaja izmeðu njih trojice na kraju je „zavela“ orkestar. Kao vrhunac uz stepenice, i tako napuãtaju pozornicu. veåeri, maestro Bred Lubman je izaãao na pozornicu i sva åetvorica su poåela da se kreñu po jedinstvenom kodu, menjajuñi pozicije i pokrete. Maria Softsi Igra i dirigovanje postali su jedno. [email protected] Prevela: Nataãa Tomiñ Maria Softsi [email protected] Prevela: Nataãa Tomiñ

63 Orchestra () 2006. GRÅKA / ATINA

ATINSKI FESTIVAL EPIDAUR - NOVI POÅETAK ZA NAJSTARIJI GRÅKI FESTIVAL JUN/JUL 2006.

Odvaæni duh Jorgosa Lukosa

Proãle godine, Gråki festival (Helenic Festival) ju kategoriju, ãto njegovi radovi i dokazuju. Sa- proslavio je svoju pedesetu godiãnjicu. Meðu- gradio je svoj kosmos od paråiña rasutih na po- tim, tada niko nije mogao da pretpostavi da ñe zornici i uveo predmete u stalnom pokretu, uz mesto odræavanja narednog Festivala biti sa- pratnju æivih bubnjeva i elektronske muzike svim promenjeno. Izmene Festivala inicirao je koja je atmosferi davala mnogo elektriciteta. novi umetniåki direktor Jorgos Lukos (Giorgos Svi su æeljno iãåekivali Silvi Gilem (Sylvie Loukos), nekadaãnji direktor lionske Opere, Guillem) i Rasela Malifanta (Russell Malip- koji je uloæio sve svoje napore i iskustvo da ih hant), dvoje jedinstvenih umetnika iz razliåitih sprovede. oblasti umetniåke igre. Iako potpis Gilemove Najpre je duæinu trajanja Festivala sveo sa ãest saåinjava klasiåan i neoklasiåan balet, njen od- meseci na dva (jun-jul), odabravãi Herodeion, vaæni duh naveo ju je da se osmeli da na sceni Either..., Christian Rizzo rimsko pozoriãte iznad Akropolja, za mesto oproba jedinstvenu tehniku dueta iz produkci- odræavanja dodatnog programa, kako bi je Solo/Shift/Two/Push Rasela Malifanta. obezbedio siguran prihod. Broj lokacija odræa- La Fura dels Baus, poznata katalonska trupa, vanja Festivala poveñao je sa dve (Herodeion i åiji je igraåki vokabular uzdrmao Ãpaniju osa- antiåko pozoriãte Epidaur) na åak jedanaest. mdesetih godina, konaåno se obrela u Gråkoj. Blizu sedamdeset baletskih predstava, koncer- Kafkina Metamorfoza posluæila je kao inspi- ata, pozoriãnih predstava i izvoðenja antiåkih racija za istraæivanje unutraãnjosti njihovih bi- drama „zaposelo“ je noñni æivot Atinjana i ña. Staklena kocka koja se pomera, ogroman dalo gradu sjaj kakav je poslednji put pre toga video-zid, zvuk, pokret i dijalog bili su sredstva viðen za vreme odræavanja Olimpijskih igara za izraæavanje delikatne ravnoteæe izmeðu 2004. godine. Program je bio izuzetno kvalite- beznaða i nade, oåaja i señanja. tan i toliko bogat da bi bilo nemoguñe ovom Usledile su dve gråke trupe: Oktana Dance prilikom osvrnuti se na ceo njegov sadræaj. Theatre Konstantinosa Rigosa sa kreacijom Kada je u pitanju umetniåka igra, lep simboli- Draft B, inspirisanom pesmom Slobodni pod åan poåetak Festivala oznaåila je kreacija Petit okupacijom (The Free Besieged) gråkog pesni- Psaume du Matin Joæefa Naða. Njegova „slo- ka Dionisiosa Solomosa, i Elatirio Dance Com- venska oseñajnost“ bila je zasluæna za ovo di- pany sa produkcijom Seme (The Seed) iz koje rljivo mistiåno iskustvo, a izvanredni Dominik se nazire zabrinutost Marilije Krisospati (Mar- Mersi (Dominique Mercy) ruãio je sve granice. ilia Chrysospathi) za åovekovu æivotnu sredinu. Kompanija Sasha Waltz and Guests sa pro- Raãid Uramdan (Rachid Ouramdane), sveæ dah dukcijom Tela (Bodies) predstavila nam je pre- francuske baletske scene, pristigao iz imi- lepo platno æivih slika saåinjenih od tela, moñ- grantskog predgraða Pariza, poreklom je iz ne dramaturgije, koja se okonåava ãizofrenim Alæira. U proleñnom broju Orchestre 2005. go- ponaãanjem modernog åoveka. dine objavljen je prikaz njegove poznate, zadi- Studenti i profesori Peking Opera School pred- vljujuñe kreacije Les morts pudiques, koju sam stavili su nam skicu svojih svakodnevnih veæbi, imala prilike da vidim na Monaco Dance Fo- posle koje su usledili kratki odlomci iz najlep- rum 2004. ãeg kineskog repertoara. Postoji li iãta ãto veñ nije reåeno o Pini Bauã U saradnji sa Centre Choreographique National (Pina Bausch)? Predstavila je svoj åuveni Cafe de Rillieux-la-Pape, trupa Compagnie Maguy Muller, autobiografsku kreaciju koja se osvrñe Marin predstavila je produkciju Umwelt. Bila je i na istoriju Wuppertal Tanz Theatera. Ovo je to izuzetno dobro koncipirana i obraðena bila istinita priåa o usamljenosti. tema apsurdnosti postojanja, sa jednog sasvim Novitet na Festivalu je bio segment U sitne sa- radikalnog i smelog stanoviãta za svet igre. te (After Hours). Disk dæokeji i æiva muzika Produkcijom naslovljenom Ili je bunar bio du- mamili su publiku da nastavi da ove kratke let- bok, ili su padali presporo, jer su imali vreme- nje noñi ispunjava dugim razgovorima o od- na da gledaju oko sebe (Either the well was gledanim predstavama i umetnosti u celini. deep or they were falling too slow, having ti- Gråki festival se zaodenuo novim ruhom - æi- me to look around), kompanija Christian Riz- veo Atinski festival Epidaur! zo/l’association fragile pruæila nam je iskustvo Maria Softsi saåinjeno od veoma raznorodnih elemenata. [email protected] Nemoguñe je svrstati Kristijana Ricoa u bilo ko- Prevela: Nataãa Tomiñ Petit Psaume du Matin, Joæef Nað

Orchestra () 2006. 64 HRVATSKA / ZAGREB

PREMIJERA BALETA ÆIZELA U HRVATSKOM NARODNOM KAZALIÃTU (Ne)promiãljanje baletske klasike

Edina Plicaniñ, Friedemann Vogel i Tomaæ Rode

Nova stara, vjeåno mlada baletno-romantiåna Æizela Adolpha Adama vratila se na repertoar Hrvatskog narodnog kazaliãta u Zagrebu. Na poåetku sezone najavljena je obnova toga djela, a sada se izaãlo s premijerom. Prethodna Æizela imala je premijeru 2003.godine, dakle prije samo tri godine, u koreografiji i reæiji Dinka Bogdaniña prema Koraliju i Perou. Sadaãnju predstavu postavila je koreografkinja Iraida Lukaãova sledeñi takoðer Koralija i Peroa, ali i redakciju Marijusa Petipa. Razlike u koreografiji izmeðu tih dviju predstava znane su balet- nim struånjacima. Ãiroka publika neñe ih zamijetiti,moæda ñe poneki bolji poznavatelj uvidjeti razliku u postavi seljaåkog pas de deux-a u prvom åinu.U osnovi, Æizela je oba puta prikazana u svojoj uvrijeæenoj, prepoznatljivoj klasiånoj koreografiji tvoraca toga djela. Stara se predstava nije mogla “potroãiti” u samo tri godine. Zaãto su nakon samo tri godine raðeni novi kostimi, nova scenografija, troãeni novci za to? Ansambl je morao uvjeæbavati razliku u koracima koja ñe neãto viãe znaåiti samo uskom krugu struånjaka, a publika nije dobila niãta bitno novo. Ukrajinska baletna umjetnica Iraida Lukaãova dugogodiãnji pedagog i baletna majstorica zagrebaåkog i ljubljanskog Baleta. Uvjeæbava soliste i povremeno prenosi koreografije klasiånih baleta. U tome je umjeãna ,iako je brojne prizore nepotrebno pomakla na samu rampu, dok je pozadina pozornice bila neiskoriãtena.U novoj premijernoj Æizeli pojavio se i novi protagonistiåki par. Naslovnu ulogu prvi put je zaplesala Edina Pliåaniñ i uvrstila je u svoja uspjeãna ostvarenja. Tehniåki ju je lijepo savladala, naroåito u drugom åinu gdje su doãli do izraæaja njeni lagani skokovi, veliki raspon i balansi. Gluma je u ovom baletu vaæan segment, pa joj u doåaravanju Æizelinog ludila u prvom åinu i emocija koje to prate predstoji joã rada na dotjerivanju uvjerljivosti. Njezin partner, gost iz Ãtutgarta Friedemann Vogel, ima lijepu figuru, mekane doskoke i prekrasni arabesque, ali unatoå tome nije doåarao lik grofa Alberta kakav bi on trebalo da bude. Virtuozna Mirna Sporiã i njen partner Dinu Tamazlacaru, koji se istakao skokovima, uåinili su seljaåki pas de deux u prvom åinu vrlo atraktivnim. Predstavom je glumaåki najviãe dominirao Tomaæ Rode kao ãumar Hilarion. Bio je dojmljiv i potresan zbog krivnje kojom je pridonijeo Æizelinoj nesreñi. Åini se kao da su neke uloge bile podijeljene po kriteriju lijepog izgleda. Batildu je igrala lijepa, ali glumaåki bezizraæajna Elisa Klein. Mihaeli Devald u ulozi Mirte ljepota nije pomogla jer ulogu je zbog teæine skokova jedva izdræala do kraja. Njene pratilice Saulje Ashimova i Ivanåica Miroãeviñ bile su zadovoljavajuñe korektne, kao i najveñi dio ansambla. U manjim ulogama nastupili su Mateja Puåko-Petkoviñ (Æizelina majka), Ioan Barbu kao Vojvoda od Kurlanda i Andrej Barbanov (Vilfred). Scenografija Dinke Jeriåeviñ prepoznatljiva je, a kostimi Karla Klemenåiña dosadno uniformirani za ansambl i pretamnih boja. Pretamno je i svjetlo Denija Ãesniña u prvom åinu, a njegove preåeste promjene nisu opravdane ni glazbom ni radnjom. Glazbenu izvedbu vodio je gost iz Kazaliãta “Taras Ãevåenko” u Kijevu Aleksej Baklan, dirigent s naglaãenim senzibilitetom za prañenje plesaåa. Orkestar HNK iskazao se u rijetko dobrom izdanju. Tako je Æizela ponovo zaæivjela u maniri stare ruske ãkole, dok suvremene interpretacije i promiãljanja baletne klasike i dalje u ãirokom luku zaobilaze Zagreb. Mladen Mordej Vuåkoviñ

65 Orchestra () 2006. HRVATSKA / ZAGREB

PRVO HRVATSKO NATJECANJE BALETNIH PLESAÅA “MIA ÅORAK SLAVENSKA” 30. JUN I 01. JUL 2006. Poåelo je, poåelo...

U Zagrebu je u Maloj dvorani Vatroslava Lisinskog odræano prvo Hrvatsko natjecanje baletnih plesaåa “Mia Åorak Slavenska”, posveñeno najpoznatijoj hrvatskoj klasiånoj balerini. Suosnivaåi Natjecanja su Hrvatska glazbena mladeæ i Hrvatsko druãtvo profesonalnih baletnih umjetnika, dok je predsjednik Organizacijskog odbora bio Dinko Bogdaniñ. Natjecanje je bijenalno, a prijavio se 21 kandidat. Natjecati su se mogli baletni plesaåi i plesaåice u åetri dobne kategorije: kategoriji A - do 15 godina, B - od 15 do 18 godina, C - od 18 do 22 godine, i D - od 22 do 28 godina æivota. Odræana su dva kruga natjecanja, nakon åega je uslijedila sveåana dodjela nagrada, te gala koncert nagraðenih kandidata i gostujuñih solista Baleta HNK iz Zagreba, Mirne Sporiã i Georgea Stanciua. Struåni ocjenjivaåki sud radio je u sastavu Jaã Otrin (predsjednik), Valentina Turcu, Svebor Seåak, Vesna Butorac Blañe, Tina Zuboviñ, Tanja Cvitanoviñ, Maja Bezjak, Sonja Kastl i Tanja Luciñ Ãariñ. Natjecatelji u kategoriji A nisu se natjecali za nagrade, veñ su dobili diplome za sudjelovanje. U kategoriji B, C i D ocjenjivala se tehniåka izvedba, teæina plesnih elemenata, muzikalnost i stilska izraæajnost kandidata. U kategoriji B nagraðeni su Leona Sivoã zlatnom medaljom i Matea Milas srebrnom. U kategoriji C Darija Brdovnik dobila je srebrnu, a Maja Babac bronåanu medalju. U kategoriji D Pavla Mikolavåiñ osvojila je zlatnu medalju, a Vuk Ognjenoviñ srebrnu. Dodjeljena su i posebna priznanja: stipendiju za usavrãavanje u Budimpeãti Hrvatsko druãtvo profesonalnih baletnih umjetnika dodijelilo je Dariji Brdovnik, a Pavla Mikolavåiñ dobila je nagradu Fondacije Slavenska Dance Preservation Inc. Mladen Mordej Vuåkoviñ

Orchestra () 2006. 66 HRVATSKA / ZAGREB I RIJEKA

23. TJEDAN SUVREMENOG PLESA 01.- 09. JUN 2006.

Raznovrsni plesni kontakti

Dvadeset i treñi Tjedan suvremenog plesa odr- æan je u Zagrebu, dok je dio programa po drugi put prikazan i u Rijeci. Predstavljeno je 17 plesnih predstava, nastupilo je 120 izvoðaåa iz 12 zemalja, sveukupno 28 izvedaba na pet lokacija. Ove je godine prvi put uvedena nagrada publike. Organizirani su razgovori s izvoða- åima pod nazivom Mali plesni razgovori ãto ih je vodila Agata Juniku. Hrvatski institut za pokret i ples predstavio je D.A.N.C.E. program radionica modernih tehnika, hip-hopa i strukturne improvizacije, ãto su ih vodile meðunaradne plesne i koreografske zvijezde Mario Zambrano, Robert Hylton, Rob List i Francesco Scavetta. U sklopu prateñeg programa predstavljen je performans Vilovanje, te prvo hrvatsko multimedijalno izdanje na DVD-u Kaspomanija Milane Broã urednice Ma- je Ðurinoviñ.

67 Orchestra () 2006. Torsion 2, Hugo Glendinning Prvog dana festivala izvedene su åak tri predstave u tri kazaliãta. U Zagrebaåkom kazaliãtu mladih su Zagrebaåki plesni ansambl i EN-Knap izveli predstavu Pasijans koja je premijeru imala neposredno prije poåetka Tjedna. Zatim je u Hrvatskom narodnom kazaliãtu odræana, po mom miãljenju, najbolja predstava festivala, sastavljena od åetiri koreografije britanske grupe George Piper Dances. Nju su 2001. godine osnovali Michael Nunn i William Trevit, nakon ãto su 12 godina plesali u Kraljevskom baletu. Nazvana je prema njihovim srednjim imenima. U pet godina djelovanja naåinili su 21 koreografiju. U predstavi Broken fall u koreografiji Rasela Malifanta (Russell Maliphant) s njima je sudjelovala baletna zvijezda Silvi Gilem ( Sylvie Guillem). U Zagrebu su prikazali åetiri koreografije u kojima su se pokazali kao tehniåki izvrsni plesaåi. Pridruæila im se balerina Oksana Panåenko koja se izkazala u duetu sa Michaelom Nunnom u koreografiji Areoplane Liv Lorent. U Teatru ITD predstavio se Antony Rizzi, Forsajtov suradnik kroz 23 godine, s najnovijom produkcijom pod nazivom 123 U and me za skupinu Cocoondance iz Bonna. On se, uz reæi- ju i koreografiju, predstavio i kao izvoðaå u predstavi sastavljenoj od jednog sola i dueta. Iz Francuske je doãla Compagnie Michele Murray s predstavom Vladivostok gdje je grad metafora na periferiji naãeg svijeta, uz glazbu Chemical Brothersa i Fat Boy Slima. Umjetniåa voditeljica i koreografkinja Michele Murray ponudila nam je svoju sliku svijeta na granici izmeðu ljudskog i æivotinjskog. Izraelac Emanuel Gat upotrijebio je dva klasika koji su mu posluæili kao inspiracija. Svojim koreografskim viðenjem, pleãuñi salsu, pratio je na neki naåin sadræaj Posveñenja proljeña Igora Stavinskog, dok je na Ãubertovu glazbu zajedno s Rojem Asafovim ( Roy Assafov) izveo suptilan i intimni duet.

Orchestra () 2006. 68 Kada na Tjednu suvremenog plesa veñ nije bilo domañih praizvedbi, europsku premijeru imao je projekt… and Speaking of Orestes…, koprodukcija ka- nadskog Kinesis Dancea i Hrvatskog instituta za pokret i ples, u koreografiji Grka Paresa Terezakisa, za koju je glazbu napisao Darko Rundek. Paras Terezakis poznat je zagrebaåkoj publici nakon niza radionica s hrvats- kim plesaåima. Meðunarodna plesaåka ekipa presup- tilnom koreografijom nije uspjela doåarati mit o grå- kom bogu Orestu. Britanac Robert Hylton predstavio se sa svojom trupom u dinamiånoj, vizualno atraktivnoj predstavi kvalitetnih plesaåa, u ritmu hip-hopa i breakdance-a, uz legendu breakdance-a i DJ scene Bilija Bizniza (Billy Biznizz). Trupa nizozemskog koreografa Roba Lista doãla je sa solom i duetom uz raznorazne ãumove, tematizirajuñi polaganim kretnjama apsurdnost æivota. Iz Finske je stigao dugogodiãnji ravnatelj Finskog nacionalnog baleta Jorma Outinen koji nastupa uz muzi- åare na klaviru, harmonici i violonåelu. Izveo je neku vrstu kabarea Illusions, pjevajuñi pjesme Edit Pjaf, Kur- ta Vejla i Marlene Ditrih, za koje sam kaæe kako za njega imaju posebno znaåenje i veæu ga za odreðeno æi- votno razdoblje. Izrealska koreografkinja Inbal Pinto opisala je svoju predstavu Kamenica kao ljudski cirkus koji o osobnim stvarima govori na groteskan i humoristiåan naåin. In- bal Pinto i Avshalom Pollak osnovali su Inbal Pinto Company 1992. godine kako bi na sceni istraæili, razvili i stvorili veze meðu razliåitim umjetniåkim formama. Ansambl od 12 plesaåa na ironiåno-duhoviti naåin izveo je likove iz cirkusa. Koreograf Francesco Scavette naåinio je na glazbu Luigija Ceccarelllija projekt po narudæbi Venecijanskog bijenala, predstavu u kojoj se na pjeãåanoj plaæi u smi- raj ljeta pleãe zvukom i tijelom. Kreñuñi se u pijesku, uz animirane filmove i video u stilu kompjuterskih igara, i govor, åetvero plesaåa htjeli su nam doåarati djetin- stvo s neke pjeãåane plaæe. Domañu suvremenu scenu predstavili su svojim koreografijama Mila Åuljak i Æeljka Sanåanin, svaka sa svojim solom. Irma Omerzo bavi se u projektu Kratki program br. 1 fenomenom traga kao neåeg ãto ostaje ili ne kao posljedica neke akcije. Rajko Pavliñ u svojem veselom etno-glazbeno-plesnom performansom Do- mesticus vulgaris ili jednostavno domañe inspirisan je glazbom Cinkuãa i animiranim filmom Ciganjska Marka Meãtroviña i Davora Meðureåana. Pri kraju programa izvedena je belgijska predstava Le Jardin (Vrt) u izvedbi Peeping Tom Collective, koju je åasopis Dance Europe proglasio najboljom u 2005. godini. Sastoji se od filma koji predstavlja jedan san, nakon kojeg slijedi plesna izvedba ãto se bavi golom stvarnoãñu jednog para i jednog muãkarca åija se radnja dogaða u jednom vrtu... Po miãljenju publike 23. Tjedna suvremenog plesa najboljom predstavom proglaãena je Oyster izraelske trupe Inbal Dance Company. Producent festivala je Hrvatski institut za pokret i ples. Umjetniåka ravnateljica i osnivaåica Mirna Æagar po- æalila se na uvodnoj pres konferenciji kako se uvijek prigovara temi festivala, te naglasaila kako i ovogo- diãnji festival takoðer ima temu. Nije, doduãe, otkrila koju, a tema se nije mogla razaznati ni iz programa ni iz tijeka festivala. Mladen Mordej Vuåkoviñ 123 U and me, Antony Rizzi

69 Orchestra () 2006. HRVATSKA / ZAGREB

PREMIJERA PLESNOG PROJEKTA PASIJANS IZTOKA KOVAÅA U IZVOÐENJU ZAGREBAÅKOG PLESNOG ANSAMBLA Autonomna plesna forma

Plesaåi iz Finske, Ãpanjolske i Hrvatske, te performer iz Izraela okupili su se u meðunarodnom plesnom projektu Pa- sijans Iztoka Kovaåa ãto je premijerno izveden u Zagrebaåkom kazaliãtu mladih. ZKM se, uz Zagrebaåki plesni ansambl (ZPA), te slovensku skupinu En- Knap i Cankarjev dom iz Ljubljane, pojavljuje kao koproducent predstave. Autor koncepta i koreograf Pasijansa Iztok Kovaå uåinio je neizmjerno mnogo na promicanju slovenskog suvremenog plesa izvan granica svoje zemlje, kao i uopñe na njegovom razvoju i oblikovanju. Kovaåa kao koreografa ne zanima plesna predstava kao zak- ljuåena naracija, veñ kao polje istraæi- vanja unutar kojeg je pokretno-plesna maãta podreðena oblikovanju auto- nomne koreografske i izvoðaåke forme. Meðunarodnu plesnu kompaniju En-Knap osnovao je 1993.godine u Leuvenu u Belgiji, a 1994. preselio je u Ljubljanu i osnovao neprofitabilnu produkcijsku kuñu Zavod En-Knap. ZPA u proteklih nekoliko sezona intenzivno radi na internacionalizaciji plesne umjetnosti u Hrvatskoj i sura- ðuje sa znaåajnim inozemnim koreografima i pedagozima. Logiåna posljedica takvih nastojanja je suradnja i koproducija s En-Knapom. Iztok Kovaå bavi se u Pasijansu temom usamljenosti i naåinima na koji je raz- liåiti ljudi podnose. Otuda i naslov pro- izaãao iz kartaãke igre samo za jednu osobu. Kovaå koristi svoj kreativni pristup scenskom pokretu kako bi prikazao sloæenija i duhovnija æivotna stanja, i u tome je svakako uspjeãniji nego u ulozi izvoðaåa. Izvoðaåi su pridruæili svoju kreativnost koreografovoj i na pravi naåin predstavili njegove zamisli. Bili su to Sara Barbieri, Darija Doædor, Gali Kaner, Iztok Kovaå, Carmen Larraz, Janina Raiakangas, Ognjen Vuåiniñ i pjevaå Aleæ Hadalin, svi vrlo angaæirani. Scenografiju je naåinio Goran Petercol, kostime Emina Tataragiñ, svjetlo Goran Petercol i Goran Grabarac,a dramaturgiju Saãa Boæiñ. Uspjehu predstave pridonose sastavni dijelovi modernog teatra - govoreni dijelovi na viãe jezika, pjevanje, video projekcije i jedna lutka. Fiziåki zahtjevna, dramaturãki dobro uklopljena i zaokruæena koreografija, veliki je dobitak za suvremenu plesnu scenu.

Mladen Mordej Vuåkoviñ

Orchestra () 2006. 70 ITALIJA / PESARO PRVO BIJENALE IGRE “GULIJERME EBREO” 27. APRIL - 01. MAJ 2006 Nova renesansa

Smeãten u regionu Marke, Pesaro je grad, nadaleko åuven po Barseloni, ali i Ãpanac Rafael Bonañelo koji radi za britansku Festivalu “Rosini”. Svake godine, u avgustu, ovo mesto na obali Ramber kompaniju. Do samog kraja i zanimljivih ponuda, stigli su Jadranskog mora, postaje svetski operski centar. Do Teatra “Rosini” i izraelski koreograf Josi Berg ili Kanaðanin Alvin Tolentino. vodi istoimena ulica u kojoj se nalazi i kuña velikog kompozitora. Svetski dan igre uveliåale su postavke dva velikana: Maura Bigon- Krajem aprila, meðutim, grad i raskoãni Teatar ustupili su mesto cetija za Aterbaleto i Tijeri Malandena za Balet Bijaric. Svetska pre- igri, i to u åast i zahvaljujuñi jednom drugom sugraðaninu. Prvo Bi- mijera Bigoncetijeve postavke Korak koji sledi u Pesaru je bila veli- jenale igre ponelo je ime velikog igraåa, koreografa, pedagoga i teo- ki dogaðaj ,izmeðu ostalog i zbog toga ãto je nastala nakon dvogodi- retiåara igre iz 15.veka. Gulijerme Ebreo je igri svog vremena ãnje pauze u stvaranju ovog koreografa. Po mnogima najdinamiå- obezbedio status umetnosti i nauke, kakav su uæivali muzika ili nija kreacija iz bogatog Bigoncetijevog opusa, opravdala je i preva- poezija, dok su njegova prouåavanja i zapisi, kao i politiåki uticaj ziãla oåekivanja. Da se klasika ponovo moæe drugaåije predstaviti, koji je ostvarivao zahvaljujuñi podjednakoj podrãci porodica Mediåi potvrdio je Malanden s åak tri Sen Sansova labuda, dok je njegova i Sforca, radeñi istovremeno na popularizaciji igre kod svih slojeva kompanija u postavci Krv zvezda dokazala da igra moæe pratiti, ali i stanovniãtva, istoriåari uporeðivali s uticajem poezije Dantea i diktirati trendove, od muziåkih do modnih. Poslednje veåe mani- Petrarke ili slikarstva Da Vinåija. festacije uveliåali su prvaci londonskog Rojal Baleta Vivijana Dura- Prvo Bijenale igre u Pesaru zaista je poåelo ambiciozno, podræano nte i mladi Federiko Boneli, koji su u goste pozvali svoje partnere od svih aktuelnih struktura vlasti iz centra i regiona, prihvañeno od Vladimira Derevjenka i izuzetnu Japanku Hikaru Kobajaãi. Iz Ame- strane inostrane i domañe struåne javnosti i publike. Odziv velikih rike je stigla Italijanka Danijela Buson, u postavci i scenskoj podrã- kompanija,umetnika i igraåa iz sveta i prisustvo vaænih predstavnici od strane Ma Conga, nekadaãnjeg prvaka Nacionalnog baleta iz ka Ministarstva kulture iz Rima, potvrðuje da Italija ni danas nema Pekinga,a danas prvaka i gostujuñeg koreografa nekoliko kompa- provinciju ili nivoe tretmana kada je umetnost u pitanju. Meðu nija u Oklahomi i Pensilvaniji. Erik Vu An, stigao je iz pariske nekoliko programa koji su se tokom åitavog dana preplitali ili åak Opere, s koreografijom grka Mihalisa Kelemenisa, na muziku Be- preklapali, svakako treba izdvojiti meðunarodno takmiåenje kore- rlioza, dok je Talija Paz iz izraelske kompanije Batãeva odigrala ografa i audicije za mlade igraåe, koje su dovele predstavnike iz antologijski solo iz predstave Ljubav u koreografiji Ãaron Ejal. Nes- Evrope, Amerike i Azije, veåeri baletskih i plesnih zvezda zamiã- tvarna Alina Koæokaru i Johan Koborg, prvaci londonskog Rojal ljenih da okupe, pre svega, italijanske igraåe koji rade u prestiænim baleta, joã jednom su pokazali da koreografi Petipa i Burnonvil tra- inostranim kompanijama, kao i predstave italijanske kompanije æe savrãenu izvodbu pravih zvezda. Bez kompromisnih reãenja. Aterbaleto i francuskog Baleta Bijaric. Centralno deãavanje je bio i Plesni Forum, sa zadatakom da predstavi puteve savremene igre, Forum koji je okupio predstavike åak 38 vodeñih baletskih i plesnih podrãku i finansiranje ili kulturnu politiku onih zemalja koje je kompanija iz celog sveta,predstavnike najvaænijih evropskih imaju, zakljiåio je da novi vek, veñ na svom poåetku, obezbeðuje plesnih festivala, urednike plesnih åasopisa ili one kritiåare koji dobru ili bar interesantnu poziciju za plesnu umetnost. Dok se u savremeni trenutak arhiviraju za buduñnost. nekim zemljama joã osmiãljava sistem pravilnog funkcionisanja i Za Nagradu “Gulijerme Ebreo” borilo se nekoliko stotina kore- odnosa, neke druge, tek pojedinaånim projektima skreñu medijsku ografa. Na osnovu video materijala, u Pesaro su stigli najbolji. paænju i osvajaju kulturnu javnost. Na primeru Saãe Valc, Vilijama Tridesetak koreografa, s po dve kreacije, tokom tri kruga kompeti- Forsajta ili Ãtefana Tosa, Nemaåka kao da ulazi u proces deinstitu- cije, doneli su åetiri pobednika, po miãljenju æirija, kritiåara, pub- cionalizacije, vrañajuñi se na potencijal i snagu pojedinca. Iako uka- like ili saveta saåinjenog od predstavnika milanske Skale i trupe zuju na probleme, predstavnici zemlje domañina ovog skupa, ne Aterbaleto. Statua i novåani iznosi jesu podstrek, ali moguñnost da mogu da sakriju da uæivaju u novoj renesansi igre, a prisustvo og- kreiraju za prestiæne italijanske kompanije, moæda je joã veñi iza- romnog broja koreografa, ãkola, pozoriãta ili manifestacija, samo zov. Nagrade su odneli Britanac Tomas Nun, koji trenutno radi u traæi joã snaæniju organizaciju i povezivanje, te odgovornu selekciju. Konaåno, bez vizije, prave i pravovremene podrãke bogatih predstavnika vlasti svog vremena, Gulijerme Ebreo ne bi ostvario moguñnost da se nakon ãest vekova u njegovom gradu takmiåe najbolji ili sasta- nu i sukobe poimanja i ideje onih koji danas,svako na svoj naåin, predstavljaju igru ili zastupaju njene interese.

Aja Jung

Krv zvezda, Ballet Biarritz, kor. T. Malanden

71 Orchestra () 2006. KANADA / TORONTO

FOUR SEASONS CENTRE FOR THE PERFORMING ARTS, PRVA PRAVA OPERSKA SCENA I PREMIJERA BALETA PETRUÃKA NACIONALNOG BALETA KANADE U STAROM HAMMINGBIRD-U. LETO/JESEN 2006. Delikatni Antonijeviñ

Jedna od najveñih novosti u kulturi u Torontu 2006. godine je otvaranje prve prave operske scene u ovom gradu koja ñe, osim Opere, ugostiti i Nacionalni balet Kanade. Nova scena se nalazi u centru Toronta i nazvana je Centar za scenske umetnosti “Åetiri godisnja doba” (Four Seasons Centre for the Performing Arts). Nova scena je za treñinu manja od one na kojoj su se do sada prikazi- vale baletske predstave (moæe da primi otprilike dve hiljade posetilaca), ali zato je veñ dobila sjajne ocene za akustiåki kvalitet, kao i za pre- glednost proscenijumskog prostora. U trenutku kada nastaje ovaj tekst, Kanadska operska kompanija (The Canadian Opera Company) je veñ odræala svoju prvu sezonu nastupa odpoåevãi impozantnim ciklu- som Vagnerovog Prstena. Nacionalni balet je tokom leta imao svoju predpremijeru- sponzorsku gala predstavu na kojoj su se najbolji igraåi kompanije pokazali u programu virtuoznih i lirskih divertismana. Pre toga je u junu odræana zavrãnica sezone 2005-06, poslednja na staroj sceni Centra Hammingbird. To finale je donelo jednu od bitnih premijera za nacionalnu baletsku kuñu - prvo prikazivanje mod- ernistiåkog baleta Petruãka (1911.) Igora Stravinskog u koreografiji Mihaila Fokina. Iako je Petruãka jedno od najåuvenih scenskih ostvarenja, (takoreñi klasika) iz prvih sezona Ruskih baleta Sergeja Djagiljeva, to delo u danaãnje vreme ne nalazi se åesto na programu velikih svetskih kuña. Nacionalni balet Kanade ga je prikazao u meãovitom programu zajedno s dve savremene jednoåine koreografije. U tom malo neskladnom programu smo tako imali prilike da pre Petruãke vidimo neoklasiånu koreografiju A Delicate Battle mladog Kanaðanina Matijaãa Mroæevskog u kome on istraæuje teme stvar- alaåkog procesa, prateñi likove iz isprepletanih istorijskih epoha (savremenosti i viktorijanske ere). Nakon nagoveãtaja narativnosti u radu Mroæevskog, videli smo i u jednom åinu neo-klasiånu apstrakciju Dæejmsa Kudelke There, below (1989.) koja je originalno kreirana za Balet Met iz Ohaja. U njemu se Kudelka bavi moguñnostima za dijalog pokreta koji se odvija u duet- noj igri na muziku Ralfa Vona Vilijamsa Fantazija. Na sceni se smenjuju æensko-muãki parovi od kojih svaki ima vrlo upeåatljiv pristup duet- noj igri, od kinetiåki vrtoglavih kombinacija, do lirskih istraæivanja zajedniåkih prostora. Kao konaåni deo veåeri,prikazan je balet Petruãka u postavci Garija Krajsta (Gary Chryst), produkcija koja je prvi put postavljena u Dæofri Baletu u Åikagu. Ona je istovetna onoj koja je ovog leta prikazana u ABT-u, u Njujorku, (opisana i u prilogu Ksenije Rakiñ,dopisnika Orchestre iz Njujorka). Ãto se tiåe specifiånih detalja, neki ovdaãnji istoriåari i ozbiljni poznavaoci ovog baleta imali su vrlo odreðene primedbe na detalje kompozicije scene (neartikulisani balans grupaci-

CYLLA VON TIEDEMANN ja ansambla), kao i na odreðene kostimografske modifikacije koje nisu Petruãka, Aleksandar Antonijeviñ odgovarale originalnoj ideji Aleksandra Benoa. Ãto se tiåe igraåkih ostvarenja, Aleksandar Antonijeviñ je veoma delikatno priãao ulozi Petruãke i postigao izvanredan dramski efekat. Balerinu je dostojno odigrala Stejsi Sjori Minagawa, ali je Mavru Rajana Borna, uz svu uspelu karikaturalnost, nedostajalo åvrstine i samopouzdanja u kulminantnim scenama. Zbog toga,inaåe impozantni lik åulnog, ali pomalo i praznoglavog Petruãkinog rivala, nije doprineo kreãendu u razvoju drame. Ipak, poslednja scena Petruãkinog uzdizanja i pobedniåkog osmeha je donela pravi efekat, pa je balet, zbog Antonijeviñevog tumaåenja glavnog lika, ali i punog sjaja nezaboravne scenografije Benoa, ipak zapamñen kao nesvakidaãnji zavrãetak jedne epohe - skoro pola veka nastupa Nacionalnog baleta Kanade na sceni Hummingbird. Tamara Tomiñ Vajagiñ

Orchestra () 2006. 72 KANADA / TORONTO MNOGOBROJNE SVEÆE INICIJATIVE USMERENE SU NA RAZVOJ SAVREMENE IGRE. LETO/JESEN 2006.

U poslednjih par godina postoji veliki broj inicijativa mladih koreografa van establiãmenta koji pronalaze nove naåine da uz pomoñ skrom- nih sredstava stvaraju nastupe vredne pamñenja. Jedna od takvih grupa iz Toronta se istiåe svojim predstavama sastavljenim od raznovrsnih multimedijalnih ideja. Serijal je nazvan Up Darling, a kreiraju ga i produciraju dve savremene umetnice Barbara Lindenberg (Barbara Lindenberg) i Eme Don Robinson (Aimée Dawn Robinson). Up Darling kao serijal savremene igre je zamiãljen kao prilika da se naporedo vide ideje iz raznih umetniåkih disciplina koje se zanimaju za pokret. U treñem delu serijala, u oktobru 2006. godine su pored dve kreatorke gostovale poznata kanadska umetnica zrelije generacije Holi Smol (Holly Small) sa svojom multimedijalnom koreografijom u kojoj tema- tiku noñi istraæuje koristeñi film kao bekgraund æivoj igri i pozoriãna umetnica Ketrin Dankanson (Katherine Duncanson), koja je kroz igru, tekst i muziku prikazala scenski zabavni performans-fantaziju o istori- jatu æene. Barbara Lindenberg, jedna od producenata serijala,kao koreograf se prikazala u kratkoj koreografiji Franco-Hungarian Offtact (for 6) gde se na originalan naåin pozabavila pokretanjem formacije od ãest igraåa na sceni. Inspirisana starom fotografijom Andrea Kertesza na temu distorzije tela, Lindenberg je razradila atmosferu s poåetka 20.veka koristeñi formu valcera onako kako bi se igrao na druãtvenim plesovima tog vremena. Na koncizan i dovitljiv naåin ona se poigrala preplitanjima 6 igraåa koji se trude da unisono odgovaraju na muziku zbijeni u grotesknom poloæaju. Drugi producent predstave, Eme Don Robinson je ãkolovana u Limon i buto tehnikama igre, a kao improvizator pokreta åesto nastupa s lokalnim rok bendovima. Sada je, kao i åesto u poslednje vreme, Eme istraæila ideju prividnog nastupa bez muzike, a njen koncept je da, u stvari, koristi muziku ali tako ãto je pevuãi u svojoj glavi. Zvuåi kao besmislen koncept, ali njena minimalistiåka lepota pokreta, uz fokusiranost na precizno odreðen rok trajanja igre, zaista gledaocu signalizira da su njeni pokreti odista odmereni na specifiåno muziåko vreme. Introvertnost njenog nastupa, kao i osetljivost na prostor u kom se kreñe, åine Eme izuzetno origi-

nalnim umetnikom koga treba videti. JOHN LAUNER Aimee Dawn Robinson

73 Orchestra () 2006. Joã jedan serijal, koji predstavlja koreografe mlaðe generacije, producira umetnica srednje generacije Ivon Ing (Ivonne Ing) u saradnji s åuvenom Danceworks produkcijom iz Toronta. Serijal Elementale: made in Canada/fait au Canada, prikazan je po peti put, a ovog puta su u fokusu bile dve premijere umetnica Megan Endrus (Megan Andrews) iz Toronta i Anik Buvret (Anik Bouvrette) iz Otave. Endrus je poznata ovdaãnjoj javnosti po svom odliånom i vrlo angaæova- nom åasopisu o kanadskoj igri Dance Current, u kome je ona vlasnik i glavni i odgovorni urednik. Njeno interesovanje za artikulisanje pokreta kroz reåi je ovog puta uticalo na njene koreografske ideje, primetne u njenoj solo koreografiji Kamen (Stone). Semantika reåi i asocijacije koje “kamen” kao pojam nosi su vodile Endrus da se poigrava u svojoj koreografiji koristeñi pokret, glas, ritmove glasnog disanja i upeåatljiv dizajn svetla. Igra se izvodi na minimalno opremljenoj, zatamnjenoj sceni, s reflektorima koji osijavaju samo gomilice kamenja i igraåicu Endrus. Druga umetnica, Buvret, istakla je scensku harizmu igraåice Æaklin Etije (Jacqueline Ethier), predstavljajuñi svoju novu koreografiju Ludivine u kojoj je Buvret pokuãala da izrazi sopstveno razmiãljanje o protica- nju vremena, kao i ideju da neki svakodnevni objekti svedoce i åuvaju tajnu tih nestalih trenutaka. Ako uporedimo dve opisane inicijative, åinilo se da su se autori serijala Up Darling bolje provodili u kreativnom procesu, pa se to i oseñalo u atmosferi predstave. Nadam se da ñe se sliåne inicijative manje baviti razmiãljanjem o velikim idejama i efektima, a viãe fokusirati na esenciju stvaralaåkog procesa. Ãto se tiåe uobiåajenih zbivanja kada je savremena igra u pitanju, poåetak jese- ni je doneo i neke promene u velikim serijalima o kojima na ovom mestu uobiåa- jeno izveãtavam. Najveñi ovdaãnji festival savremene igre u Centru Harbourfront, World Moves, od ove godine podeljen je na internacionalni i domañi segment. Domañi deo je proãiren i preveden u novi festival koji se zove Naredni koraci ( Next Steps) i u njemu ñe od sada biti predstavljani najrazliåitiji stilovi igre koji uspevaju na ovom prostoru. Internacionalni deo ñe trajati krañe i biñe pridruæen festivalu internacionalne pozoriãne umetnosti nazvanom World Stage. Ãto se tice Next Stage, po ideji organizatora Dæin Holms (Jeanne Holms), Toronto kao jedan od najmultikulturalnijih svetskih gradova, treba da postane i prestonica raznoglasja u igri. LISA HEBERT Zaklin Etje -Ludivine

Orchestra () 2006. 74 LISA HEBERT

Toronto Dance Theatre, Timecode Break

Za sada mogu da izvestim o poåetku serijala Next Steps, i uspeãnoj novoj predstavi kompanije Toronto Dance Theatre (TDT) nazvanoj Timecode Break (teh- niåki izraz za greãku u vremenskom kodu video trake). Koreograf Kristofer Ha- us se otisnuo u moguñnosti koje postoje u multimedijalnoj meãavini igre i filma i stvorio svojevrsni dijalog izmeðu æivih igraåa i projektovanih/nestvarnih na platnu. On je u poslednjih desetak godina priliåno zainteresovan za preplita- nje video projekcija i koreografije, ali ovog puta je samu formu digitalnog filma pretvorio u temu i strukturu koreografije. Tako je 70-minutna igra bez radnje nastajala uporedo s procesom stvaranja elektronske muzike i video montaæe. Igra uæivo se odvija na sumraåno osvetljenoj pozornici kojom dominira veliki video skrin. Dvanaest igraåa, kojima uglavnom vidimo samo siluete, najåeãñe igra unisono, uz nekoliko retkih solo deonica. Pokreti su åesto virtuozni, kine- tiåki åvrsti i istiåu tehniåke sposobnosti vrsnih igraåa TDT-a. Ubrzo po poåetku gledalac shvati da je igra koja se odvija uæivo na sceni u stvari pandan i kom- plement akciji koja se deãava na platnu. Video montaæa na intrigantan i dovitljiv naåin tako gradi dijalog sa igraåima na sceni, a gledalac povremeno vidi istu scenu koja se istovremeno deãava na oba medija, ali shvata da ustvari posmatra duetni nastup stvarnih i virtuelnih igraåa (npr. scena se odvija paralelno na oba medija, ali tajming je drugaåiji- film povremeno sluæi kao eho stvarnog dogaðanja, a ponekada najavljuje ono ãto ñe tek uslediti na pozornici, ili nago- veãtava trenutke drugaåije formacije igraåa koji simultano izvode isti pokret i u æivo i na videu.). Predstava je zaista efektna, a naiãla je na veoma afirmati- van prijem i publike i struåne kritike.

Tamara Tomiñ Vajagiñ

75 Orchestra () 2006. KANADA / TORONTO GENERALNA SKUPÃTINA INSTITUCIJE WORLD DANCE ALLIANCE IGRA, RAZLIÅITOST, DIJALOG: MOSTOVI MEÐU ZAJEDNICAMA I KULTURAMA (DANCE, DIVERSITY, DIALOGUE: BRIDGING COMMUNITIES AND CULTURES) 17. - 21. JUL 2006. Meðunarodno ñaskanje o igri

U Evropi i svetu postoje brojne asocijacije profesionalaca igre, meðu kojima je viãe priznatih udruæenja koreografa, pedagoga ili istoriåara. Iako su mnoge od ovih grupacija svakako angaæovane i veoma potrebne, åesto se åinilo da nedostaje ãiroki meðunarodni forum za razmenjivanje iskustava i udruæivanje najrazliåitijih grupacija iz domena umetniåke igre. Iako profesionalci igre iz raznih kultura imaju sopstvene osobenosti i probleme s kojima se bore, ipak postoji I mnoãtvo zajedniåkih pitanja, pa bi izvesna internacionalna razmena sigurno ukazala na moguñnosti koje postoje, a nisu svima lako vidljive. Borba za unapreðivanje statusa igre kao umetniåke discipline je izgleda zajedniåki imenitelj, jer institucije ove umetnosti åini se, nigde nisu na sasvim ravnoj nozi s drugim umetniåkim granama. (U mnogim zemljama pozoriãte, film, vizuelna umetnost, ili muzika i opera zbog organizovanosti svojih institucija imaju bolji medijski tretman ili moguñ- nosti za finansiranje.) Tako je jedna grupa eminentnih profesionalaca na sastanku u Hong Ko- ngu 1990. godine doãla na ideju da organizuje asocijajciju za osnaæivanje igre kroz udruæivanje, nazvanu Svetska Alijansa Igre - World Dance Al- liance (WDA). Mala organizacija koja ima snaæan potencijal da okupi veliki broj pristalica i ålanova ubrzo je obuhvatila tri najveñe geografske regije - Azijsko-Pacifiåku oblast (sa Australijom I Okeanijom), Ameriku (Juænu I Severnu) i Evropu, a trenutno je u procesu organizovanje ogranka Asoci- jacije i u Afriåkom regionu. Meðu osnivaåima su bili poznati baletski umetnici kao ãto su Grant Strate i Vanesa Harvud (Kanada), Karl Volc, Ilona Kopen I Don Lil (SAD), Alan Stark (Meksiko), i Holanðanin Mark Jonkers. Do sada WDA je stekla preko 500 ålanova koji su organizovani oko svojih regionalnih centara. Tako, se ålanovi iz Evrope uålanjuju i prvenstveno sa- raðuju preko centra u Rimu, predvoðenog entuzijastiånim savremenim koreografom Dæozefom Fontano. Dakle, kakva je koncepcija WDA? Organizacija se prevashodno trudi da omoguñi razmenu iskustava i povezivanje ålanova profesionalno vezanih za odreðeni aspekt igraåke umetnosti iz svih stilova igre. Organizatori kaæu da se WDA bori da svojim ålanovima omoguñi dostupnost bitnih informacija i otvori komunikaciju, promoviãe interese igraåkih organizacija i pojedinaca, sluæi kao forum za razmenjivanje ideja. WDA se trudi da omoguñi i zaãtitu koreografskog dela koristeñi metode notacije, filmskih tehnika i drugih medija. U svom kredu WDA kaæe i da je tokom proteklih godina uspela da pomogne u razmenama izmeðu internacionalnih kompanija, pedagoga i igraåa, kao i drugih grupa koje se bave srodnim disciplinama. Ãto se tiåe konkretnih doprinosa, zvaniånici u svoje uspehe upisuju podatak da su uspeli u popravljanju statusa igraåa, doprinoseñi promeni pen- zionih i poreskih zakona u Argentini, Kanadi i Kostariki. Praktiåno gledano, osnovna podela u svim regijama je identiåna - ålanovi se opredeljuju za uåestvovanje u saradnji u okviru jedne, ili par mreæa iz sledeñih 5 oblasti: Mreæa izvoðaåa i stvaralaca, Grupacija edukatora I pedagoga, Mreæa promotera i menadæera, Arhivari i istoriåari igre, Grupa za poboljãanje statusa i dobrobiti za stvaraoce igre. Interact (Kipar)

Orchestra () 2006. 76 Santee Smith i Ka:hawi (Kanada)

Divno zvuåi, a za sada funkcioniãe kao svaka druga ideja u razvoju - od upornosti i entuzijazma samih ålanova zavisi koliko ñe ova vredna razmena zaæiveti na odreðenom kontinentu. Recimo, do sada ideja najbolje funkcionise u Azijsko-Paci- fiåkom podruåju, kao i u Juænoj Americi, dok se u Evropi i Severnoj Americi stvari kreñu nabolje. Iako u doba tehnoloãke prosveñenosti sve granice postaju manje bitne za dobru komunikaciju, svakako je neophodno da se profesionalci upoznaju i susreñu da bi se upoznali i zbliæili. Zbog toga svaka regija jednom godiãnje organizuje sastanak, a svakih 2-3 godine se organizuju internacionalni, meðuregionalni skupovi WDA. Do sada je odræano ãest skupãtina organizacije na raznim mestima na planeti u Japanu, Koreji, Nemaåkoj, Sjedinjenim Ameriåkim Dræavama i, ove godine, u Torontu, u Kanadi. Ovogodiãnji sastanak je pretvoren u organizacijski vrlo kompleksni festival i proslavu svih vidova igre. Takav poduhvat ne bi bilo moguñe izvesti da nije bilo pomoñi i patronata ovdaãnjeg Univerziteta Jork åija je Katedra za postdiplomske stu- dije igre najstarija na svetu. Organizovan u okviru univerzitetskog kampusa i infrastukture, internacionalni festival WDA je bio uokviren dvema srodnim manifestacijama - Aboridæinskim festivalom igre Living Ritual pred sam poåetak, i konfe- rencijom baletskih pedagoga Corps de Ballet po zavrãetku WDA skupa. Iako je profesionalna saradnja osnovni predznak, WDA sastanak u Torontu je imao i snaæne umetniåke i akademske sa- dræaje. Prvih dana su radove I okrugle stolove predstavljali istoriåari I pedagozi iz najrazliåitijih igraåkih oblasti (diskutuju- ñi o raznim aspektima baleta i savremene igre, preko raznovrsnih radova na temu socijalnih aspekata, istorje, etnologije). Internacionalni i domañi uåesnici su takoðe mogli da uåestvuju u brojnim svakodnevnim plesnim i koreografskim radionicama. Tako su i neki ovdaãnji eminentni baletski i savremeni pedagozi i umetnici organizovali åasove o aspektima pro- fesionalnog scenskog nastupa, a bilo je i odliånih radionica o moguñnostima tranzicije starijih igraåa u nove karijere, ili prilika za upoznavanje sa raznovrsnim stilovima (npr. sakralnim igrama s podrucja Puta svile pa sve do multimedijalnih is- traæivanja sa kompjuterskom koreografijom). Moæda zvuåi preopãirno, meðutim treba imati na umu da multikulturalnom i super tolerantnom gradu kakav je Toronto takvo ãarenilo ideja i interesovanja sasvim pristaje, jer su integracija kultura i razliåitosti neãto åime se ovaj grad diåi i uvek naglaãava kao svoj kvalitet. Naravno, sve to sigurno ne bi bilo dovoljno snaæno da nije bilo proæeto mnogobrojnim nastupima umetnika igre i predstavama. Svaka od tri regije je poslala tri trupe da je predstavljaju, ãto je bila okosnica veåernjih gala predstava. Ostale trupe, koje su bile pozvane da uåestvuju, dobile su priliku da se prikaæu stotinama meðunarodnih profesionalaca, ali su spon- zorstva i sredstva za put morali da obezbede sami. Osim tih veåernjih predstava, na otvorenim i zatvorenim prostorima Jork univerziteta su organizovane mnogobrojne kratke podnevne predstave, u kojima su se veñinom predstavili mladi koreografi savremene igre. Zavrãna predstava je bila vrlo inspirativna - naime, WDA je organizovala akciju okupljanja uåe- nika ovdaãnjih ãkola iz problematiånih delova grada, onih najosetljivijih na uticaj ulice tj. regrutaciju ovdaãnje narko mafi- je. Pedesetak osnovaca je uåestvovalo u izvoðenju ãarolike i stimulativne koreografije koju je za ovu priliku kreirao ovdaãnji eminentni koreografski par Kejdæa Dens ( Kaeja Dance), najpriznatiji po svojim ostvarenjima u domenu savremene igre i kontakt improvizacije.

77 Orchestra () 2006. Recicle - Danza Concierto (Kolumbija)

A okrugli stolovi i mreæe za saradnju oko kojih je sve organizovano? Nakon pet dana sastanaka, na javnoj konferenciji poslednjeg dana svaka grupa je sumirala diskusije I izloæila konkretne inicijative. Od mnogih izdvojiñu samo nekoliko: pokretanje mentorskog programa u kome iskusni korografi poduåavaju mlade; internacionalna inicijativa za pokretanje programa ãireg obrazovanja na polju igre, gde bi se osim igraåa, koreografa I istoriåara igre edukovali i menadæeri, agenti, promoteri, admi- nistratori, marketing koordinatori specijalizovani za igru; razmena profesora i pedagoga koji bi raz- menjivali mesta i predavali po nedelju dana na univerzitetu svog kolege; internacionalno baza poda- taka “ugrozenih” ili “istrebljenih” koreografija i stilova igre- kako je rekao duhoviti Alan Stark, predsednik mreæe za istrazivanje i dokumentaciju; grupacija za status i dobrobit igraåa je odluåila da na sledeñoj WDA konferenciji organizuje seminar za edukaciju igraåa o legalnim I finansijskim pitanjima. Puno pametnih ideja - stoga, treba organizatorima i uåesnicima poæeleti puno energije i volje potrebnih da ih sve sprovedu u delo. Nadamo se da ñemo o rezultatima ovih i drugih inicijativa saznati na narednom svetskom samitu WDA, leta 2008. godine u australijskom gradu Brizbejnu.

Tamara Tomiñ Vajagiñ

WDA vebsajt www.yorku.ca/wda / WDA Europe www.wda-europe.net

Orchestra () 2006. 78 SAD / NJUJORK NEW YORK CITY BALLET 25. APRIL - 25. JUN 2006. FOTOGRAFIJE: PAUL KOLNIK

Etolie polaire, Kaitlyn Gilliland

Evenfall, Miranda Weese i Damian Woetzel

roleñna sezona jedne od najuglednijih plesnih kompanija sveta NYCB-a, pored stan- Pdardnog baletskog repertoara, bila je obo- gañena i ãestim Diamond projektom. Taj specifiåni festival, na kome se prikazuju iskljuåivo nove kreacije ameriåkih, ali i koreografa iz ostalih delova sveta, “rodio se” 1992. godine. Osnivaå i glavni or- ganizator je direktor NYCB-a Piter Martins (Peter Martins). Projekt nosi naziv Diamond po gospoði Ireni Dajmond (Irena Diamond) åija je velikoduã- na finansijska pomoñ omoguñila da se ideja o takvom festivalu u Njujorku uopãte realizuje. Do sada je festival odræan 1992, 1994, 1997, 2000, i 2002. godine, a izvedeno je 47 novih baleta koje je kreiralo 26 koreografa. Ovogodiãnje izdanje donelo 7 novih predstava i, naravno, upoznalo publiku sa 7 koreografa: Muro Bigonzetti, In Vento (Italija), Jean Pie- rre Bonnefoux, Two Birds With the Wings of One (Francuska), Jorma Elo, Slice to Sharp ( Finska), Eliot Feld, Etoile Polaire (SAD), Peter Martins, Red Violin (Danska), Alexei Ratmansky, The Russian Seasons (Rusija) i Christopher Wheeldon, Evenfall (Engleska).

79 Orchestra () 2006. Russian seasons, J. Ringer, J. Stafford, A. Ramasar, S. Suozzi In vento, M. Kowroski, B. Millepied, J. Fowler

Apsolutni hit Diamond projekta 2006. godine bila je predstava The Russian Seasons Alekseja Ratmanskog (Alexei Ratmansky), aktuelnog direktora Boljãoj baleta, po godinama æivota (35) najmlaðeg do sada. On je izabrao dvanaest odliånih igraåa, a svoju koreografsku ideju postavio na dvanaest muziåkih delova kompozitora Leonida Desjatnikova koji je svojim kompozicijama istraæio razna ljudska oseñanja (ljubav, rastajanje, smrt...). U muziåkom smislu, sve je pomalo liåilo na Vivaldijeva Åetiri godiãnja doba ,samo ãto su kod Desjatnikova neke deonice bile izvedene i vokalno (soprano). Bilo je oåigledno da je muzika veoma inspirisala mladog koreografa Ratmanskog koji je s mnogo znanja i razumevanja u kreaciji The Russian Seasons prikazao onaj tipiåan ruski senzibilitet, ruske narodne igre, smisao za humor, ali i prepoznatljiv ruski bol, a da je,istovremeno, poruåio da veoma dobro poznaje savremeni naåin æivota danas. Njegovu rusku duãu, ali i koreografsku nameru, dobro je razumelo dvanaest odliånih igraåa, pa su dvanaest delova predstave izgledali kao neka bajka puna raznovrsnih dramatiånih dogaðaja. Pokreti igraåa govorili su sve, a åesto su bili protkani prepoznatljivim ruskim motivima. Odliåni kostimi i vrlo profesionalno postavljeno scensko svetlo, uvek u funkciji novog sadræaja, uåinili su da posmatranje predstave The Russian Sessons bude jedan divan doæivljaj. Predstava In Vento koreografa Maura Bigonzetija takoðe je s uspehom prikazana. Bila je puna izvoðaåke energije, dinamiåna, s priliåno teãkim pokretima, ali i - seksi(!). U njoj se ansambl dobro snaãao predvoðeni baleri- nom Marijom Kovroski (Maria Kowroski), u ulozi tipiåne famme fatale koja je uporno “napadala” usamljenog muãkarca u tumaåenju Benjamin Millepied. Joã dinamiånija i za izvoðenje teæa bila je predstava Slice to Sharp (kor. Jorma Elo, muz. Vivaldi i Baiber). Koreografska postavka bez prevelike umetniåke dubine, verovatno je svojom velikom ãirinom osvojila publiku, ali ne i kritiåare. Sve u svemu, i za ovogodiãnji repertoar Diamond festivala moæe se reñi da je bio uspeãan, pa je najavljeno da se projekt nastavlja. Seozna nastupa NYCB-a podrazumevala je i izvoðenje joã trinaest baleta Balanãina, Robinsa, Martinsa i Vildona. Nekoliko veåeri bilo je posveñeno koreografu Eliotu Feldu, te je uobiåajeno bogata sezona s uspehom zavrãena.

Xenia Rakic

Orchestra () 2006. 80 SAD / NJUJORK

THE FORSYTHE COMPANY BROOKLYN ACADEMY OF MUSIC 02 - 06. MAJ 2006.

MOSTLY MOZART FESTIVAL LINCOLN CENTER 28. JUL - 26. AVGUST 2006.

graåka kompanija koreografa Vili- jama Forsajta (Willaim Forsythe) Ipredstavila se ameriåkoj publici predstavom Kammer/Kammer (premijera 8.12.2000. Frankfurt). Ona se sastoji od igre, filma i - pozoriãta! U svojim istraæivanjima nove vrste umetnosti koreograf Forsajt se sve viãe udaljava od izvornih igraåkih principa. On kamerom traæi kombinacije i reãenja kojima moæe da prikaæe svaki kutak scene, govorom se iskazuje, a pokretom prikazuje. Tema njegove predstave je åovek koji govori o svom ljubavniku (koji se nikada ne vogodiãnje izdanje Mostly Mozart festivala bilo vidi) i profesorki (po imenu Katrin Denev) koja zamiãlja sebe u je u znaku viãe jubiljea - 250 godina od roðenja romantiånoj vezi sa studentkinjom. Te liånosti govore dok se Okompozitora Mocarta, proslava pedesetog grupe igraåa smenjuju po sobama u kojima je madrac na sredini roðendan koreografa Marka Morisa (Mark Morris) i åetr- prostorije i gde uvek nekoliko njih pada, gura se, podvlaåi...kao deset godina od osnivanja Festivala. Mark Moris je veñ da su svi od gume. U jednoj od soba violinista neãto svira. Na nekoliko puta uåestvovao na Festivalu, ali je sada svets- sceni se stalno neãto dogaða, a televizijski ekrani, postavljeni po kom premijerom svoje najnovije predstave Mozart Dan- pozoriãtu na raznim mestima (kao u avionu!), omoguñavaju pub- ces priredio svima jedan sasvim lep umetniåki dogaðaj - lici da sve to prati iz raznih uglova. Video kamere se ne vide, ali plesno veåe u celosti posveñeno stvaralaãtvu velikog one su te koje åine åuda. Joã jedan dokaz ãta se sve danas moæe kompozitora Vofganga Amadeusa Mocarta. napraviti od jedne predstave. Forsajtov izvoðaåki stil publika Odmah treba istañi, kao poseban kvalitet veåeri, da je upoznaje joã dok ulazi u salu, jer se na sceni zagrevaju igraåi, ali Mocartova muzika izvoðena “uæivo” (dirigent Loius Lan- ne u uobiåajenom smislu veæbi za zagrevanje, veñ åudnim kriv- gree, pijanista Emanuel Ax i pijanistkinja Yoko Nozaki). ljenjem tela, skokovima i padovima, ãto ñe se kasnije prepoznati Videli smo tri kreacije (posle svake je bila pauza): Eleve i u samoj predstavi. (Klavirski koncert br.11), Double (Sonata u D duru za dva Kammer/Kammer izvelo je osamnaest igraåa (od kojih tri glum- klavira) i Twenty-Seven (Klavirski koncert br. 27). Moris ca). Muzika je emitovana sa CD-a (Bah, Baiber, Cray Lynn Ander- je kazao: Mocart - to je igra ! pa je koreografskim reãenji- son). Moæda je u svemu tome i bilo nekih emocija skrivenih nema ne samo tumaåio Mocartovu muziku, veñ je i sve tri gde u dubini koje je Forsajt pokuãao da nam otkrije, ali, mnogi kreacije igrom povezao, ãto je celoj veåeri dalo oblik joã uvek vole da odu u bioskop i pogledaju tamo film, u pozoriã- jedinstvene celine. Pokreti su “åitali note”, odgovarali na tu vide dobru dramsku predstavu i da provedu veåe gledajuñi tempo i ostvarili jedinstvenu harmoniju plesa i muzike balet i - igru. koja se danas retko viða u takvoj tematskoj i konceptu- alnoj veåeri. Velikom uspehu svakako su doprineli i igra- Xenia Rakic åi, kao i kostimi (Martin Pakledinaz), scensko svetlo (Ja- mes F. Ingalla) i scenografija (Howard Hodgkin). Xenia Rakic

81 Orchestra () 2006. SAD / NJUJORK AMERICAN BALLET THEATRE PROLEÑNA SEZONA U METROPOLITEN OPERI 22. MAJ - 15. JUL 2006.

aletska kompanija American Ballet Theatre i ove godine je tradicionalnom sezonom nastupa koja je trajala åak osam nedelja pot- Bvrdila zaãto je u redovima publike, ali i struåne kritike, nazivaju najznaåajnijom i najveñom. Za takav status sigurno su najzasluæniji prvaci i solisti ABT-a, kao i njegov odliåan i brojan ansambl koji su, iz veåeri u veåe, u vrlo razliåitim baletskim predstavama, iskazali svoj izvanredan umetniåki potencijal, s koliko ljubavi pristupaju svakom nastupu i koliko je velika njihova æelja za uspehom. Program je bio obiman i bogat - Gusar, All-Star Stravinsky (Apollo, Jeu de Cartes, Petruãka), premijerna Pepeljuga (kor. James Cudelka), Æizela, Ma- non, Labudovo jezero, Silvija, Romeo i Julija... Dva dogaðaja obeleæila su sezonu na svoj naåin - oproãtajno veåe prva- Sylvia, Marcelo Gomes ka Hulija Boke (Julio Bocca) i obeleæavanje jubileja prvakinje Dæuli Kent Manon, D. Vishneva i V. Malakhov (Jully Kent), dvadeset godina njene Julije u baletu Romeo i Julija. Teãko je izdvojiti neku predstavu koja je s najviãe uspeha bila izvedena, ali, ipak, Silvija Frederika Eãtona, iako po temi moæda pomalo zastarela, privukla je najviãe publike. Premijerno izvoðenje Pepeljuge takoðe je vrlo dobro primljeno, pa se nadamo da ñe ostati na repertoaru. Direktor kompanije ABT bez sumnje ima veoma odgovoran posao da za program tako duge sezone odabere prave predstave koja ñe u velikom pozoriãtu kakva je Metropoliten opera (3.900 sediãta) svako veåe privuñi brojnu publiku. Tu odgovornost uveñava i åinjenica da se istovremeno, baã preko puta, odvija i sezona nastupa kompanije New York City Ballet, takoðe jedne od najznaåajnijih ameriåkih baletskih trupa. Nema sumnje da mu u tome iskreno pomaæu i odliåni igraåi i vrhunski profesionalizam ABT trupe. Pre svega prvaci koji se smenjuju u naslov- Labudovo jezero, M. Wiles nim ulogama i baã svi uspevaju da svoj umetniåki zadatak ispune na Manon, A. Ferri i J. Bocca D. Hallberg najviãem profesionalnom nivou.Njihova imena su razlog zbog koga se ulaznice dobro prodaju, jer publika æeli da ih vidi, ali i da uporedi njihove nastupe u istim rolama. Odlazak velikog igraåa kakav je Hulio Boka nesumnjivo ñe ostaviti prazninu u trupi, ali ona je veñ spremna da je popuni nekom novom zvezdom. Michele Wiles i David Hallberg veñ su, tokom sezone, promovisani u prvake baleta, a repertoar nije trpeo iako su, zbog povrede, izostali nastupi prvaka Itana Stifela (Ethan Stiefel). Prvakinja Dijana Viãnjeva osvojila je, po ko zna koji put, njujorãku publiku, kao i njen partner Vladimir Malahov koji ove sezone nije åesto igrao, a Gillian Murphy je, u okviru klasiånog repertoara, prikazala bri- lijantnu izvoðaåku tehniku. Ãta se joã u smislu pohvala moæe reñi za veliku grupu igraåa poreklom iz Latinske Amerike koji su sam centar ABT trupe. Svake veåeri publika je ovacijama isprañala Angela Korelu (Angel Corela), Hozea Manuela Ko- Sylvia, Gillian Murphy renja (Hose Manuel Correno), Maråela Gomesa (Marcelo Gomes) i Her- Romeo and Juliet, mana Korneja (Herman Cornejo), igraåa koji najviãe poãtuje stil kla- P. Herrera i D. Hallberg siånog baleta. Naæalost, Carlos Acosta ove sezone nije mnogo nastupao. U redovima balerina Paloma Herera i Xioma Reyes osvajale su publiku lakoñom baletske tehnike, a divna i prefinjena Alessandra Ferri ponovo se dokazala u punom sjaju. Zaista nije lako nabrajati imena ovih izvanrednih igraåa. Svi oni. zajedno s vodeñim liånostima ABT-a, oåigledno brinu o svakom detalju sopstvenih nastupa. Sve mora biti odigrano tako kako je koreograf od njih traæio, jer baleti imaju znaåenje i potrebnu “åistoñu” samo ako ih predstavljaju i tumaåe igraåi kakve ima ABT. Takav repertoar tada ima smisla i njega treba da reprezentuje samo baletska kompanija kakav je ABT. Tek tada velika klasiåna baletska tradicija ima neko znaåenje i razlog za opstanak i u danaãnje vreme. FOTOGRAFIJE: PAUL KOLNIK Apollo, J. Kent i J. M. Carreno Xenia Rakic X. Reyes i A. Corella

Orchestra () 2006. 82 SAD / NJUJORK LINCOLN CENTER FESTIVAL 10 - 30. JUL 2006. FOTOGRAFIJE: ERIK TOMASSON

Artifact Suite, Muriel Maffre i Pierre-Francois Volanoba, kor. W. Forsythe

estival Linkoln centra je ove godine na svom plesnom repertoaru imao sedam igraåkih kompanija: tri iz SAD-a (San Francisco Ballet, Bill T. Jones, Arnie Zane Dance Com.), tri trupe iz FIzraela i koreografa i igraåa Saburo Teãigavaru iz Japana.

Artifact Suite, San Francisco Ballet, kor. W. Forsythe

83 Orchestra () 2006. Sylvia, San Francisco Ballet, kor. M. Morris

Kao ãto se i oåekivalo, od izraelskih trupa najbolja je bila Batsheva Dance Company koja je izvela kreaciju Ohada Naharina Telephaza. Saburo Teãigavara ostvario je veliki uspeh kreacijom Bones in Pages, pa je ostala nada da ñemo ga åeãñe viðati u Njujorku. Ipak, najveñi uspeh Festivala “stigao je” iz San Franciska. San Francisco Ballet izveo je balet Silvija koji je pre nekoliko godina za njih postavio savremeni koreograf Mark Morris. Taj koreograf je do sada uradio nekoliko predstava za trupu iz San Franciska, ali je Silvija bila prvi celoveåernji balet koji angaæovao igraåe u punom sastavu. Taj balet nije nepoznat njujorãkoj publici jer ga na repertoaru ima American Ballet Theatre, ali je Silvija iz San Franciska bila veliko otkriñe. Morris je savremeni koreograf koji je pokazao da sposoban da se prila- godi ne samo sposobnostima svakog igraåa, veñ i da jednu klasiånu priåu kakav je balet Silvija (pre- m.1876. pariska Opera, delimiåno izgubljena koreografija) prikaæe i na poåetku 21. veka. Uz pomoñ odliånih igraåa koji su se smenjivali i glavnim ulogama, predstava je doæivela veliki uspeh.

Orchestra () 2006. 84 Sylvia, Yuan Yuan Tan i Gonzalo Garcia, kor.M. Morris

San Francisco Ballet prikazao se u Njujorku i tzv. repertoarskim programom na kome su bile kreacije tri koreografa - 7 for eight Helgi Tomasona (direktor kompanije), Quaternary Kristo- fera Vildona (Christopher Weeldon) i Artifact Vilijama Forsajta postavljenog za dva para solista i ansambl koji je bio najbolji. Kakvi igraåi! Fenomenalna energija i zadovoljstvo igranja! Direktor San Francisco Ballet-a Helgi Tomason zasluæuje sve pohvale za uspeh koji je njegova trupa doæivela u Njujorku. Veliko scensko znanje i iskustvo stekao je u trupi NYCB gde je kao prvak nastupao od 1970. godine.Profesionalnu karijeru je zapoåeo u Kopenhagenu, a 1969. godine, na Meðunarodnom baletskom takmiåenju u Moskvi, dobija srebrnu medalju (zlatnu osvaja Miãa Bariãnjikov).Tomason je kao igraå ostvario brojne uloge i stekao zavidno iskustvo.Sve to je “uloæio” u San Francisco Ballet na åijem je åelu, pa ovaj njujorãki uspeh i ne treba mnogo da åudi. Sa ovogodiãnjeg muziåkog repertoara Linkoln festivala æelim da izdvojim gostovanje naãeg kompozitora Gorana Bregoviña koji je ostvario uspeãno veåe u velikoj sali Fisher Hall. Publika je sa zadovoljstvom uåestvovala u nastupu njegovog Orkestra i njega liåno.

Xenia Rakic

85 Orchestra () 2006. SAD / NJUJORK AMERICAN BALLET THEATER JESENJA SEZONA, CITY CENTER, 18. OKTOBAR - 05. NOVEMBAR 2006. GENE SCHIAVONE

Glow-Stop, Julie Kent i Marcelo Gomes, kor. Jorma Elo

edina premijera jesenje sezone nastupa kompanije American Ballet Theater bila je predstava Glow-Stop nove zvezde koreografskog stvaralaãtva po imenu Jorma Elo. Elo je iskreno æeleo da postane igraå ABT-a, ali je ose- Jñao da nije dovoljno dobar da bi odgovorio profesionalnim zahtevima te trupe. Sada mu se, postavkom svoje kreacije za ABT, ipak, na neki naåin, ostvarila davnaãnja æelja. Za ovog mladog, sveæeg koreografa prvi put se åulo kada su njegove postavke bile izvedene proãle sezone u trupi New York City Ballet. Usledio je poziv i iz ABT-a. Interesantno je da je publika tokom obe sezone predstave primila odliåno, ali ne i struåna kritika. Jorma Elo rodio se u Finskoj. Åetrnaest godina igrao je u trupi Nederlands Dance Theater. Trenutno je stalni koreograf trupe Boston Ballet, a posle uspeha u NYCB-a i ABT-u, na saradnju ga pozivaju i druge kompanije. Njegov koreografski stil ocenjen je kao primena klasiånog vokabulara u savremenoj igri s velikom dozom energije.

Orchestra () 2006. 86 Na programu jesenje sezone bila su i dela Balan- ãina, Robinsa, Tjudora, Morisa... Da ne zaboravimo koreografa Kurta Josa i njegovo veliåanstveno delo Zeleni sto (prem.1932.) koje svojom aktuelnoãñu po- buðuje paænju i danas. Moderna Josova koreografija puna dubine i znaåaja ne zaboravlja se tako lako po izlasku iz pozoriãta. No, vremena se menjaju kao i publika koja sve viãe traæi akciju na sceni i neku vrstu zabave sa igraåima åija imena viãe nisu onako sveta kao ãto su bili Pavlova, Niæinski, Nurejev, Fonten... Jesenja sezona ABT-a svakako je bila uspeãna. Pub- lika je pozdravila dobar izbor repertoara, a ABT joã jednom pokazao kojiko je jaka i sposobna trupa. Balet Drink To Me Only (kor. Mark Morris) obnov- ljen je posle male pauze na veliko zadovoljstvo publike koja voli Morisove predstave. Ponovo je prikazana kreacija Tvajle Tarp (Twyla Tharp) In the Up- per Room, a posle duge pauze obnovljena nezabo- ravna njena predstava Sinatra Suite u kojoj je koristila pesme Frenka Sinatre. Niko ne moæe da zaboravi premijeru te predstave (1983.) kada su u naslo- vnim ulogama nastupili Miãa Bariãnjikov i Elaine Kudo. Bariãnjikov je tokom svoje baletske karijere pratio rad step igraåa Freda Astera i poæeleo da se i u tome oproba. Tvajla Tarp je bila prava osoba koja je na sceni dokazala da Miãa moæe odliåno i da ste- puje. U obnovljenoj verziji isprobalo se nekoliko prvaka ABT-a: Herman Cornejo (partnerka Sara La- ne) bio je odliåan, ali nije baã “pogodio” potreban stil, Angel Corella se priliåno pribliæio originalu, a kritiåari su pohvalili i nastup Jose Manuel Carreno. ABT se ovih dana sprema da krene na ugovorene turneje, a pripreme nove proleñne sezone 2007. godine veñ su otpoåele. Najavljena je premijera baleta Uspavana lepotica po Marijusu Petipa, u koreografiji direktora Kevina MekKenzija (Kevin McKenzie), a asistentkinja ñe biti Gelsey Kirkland.

FOTOGRAFIJE: MARTY SOHL Xenia Rakic Sinatra Suite, Sarah Lane i Herman Cornejo, kor. Twyla Tharp

Drink to Me Only With Thine Eyes, M. Gomes, M. Wiles, M. Riccetto i C. Stearns, kor. M. Morris

87 Orchestra () 2006. SAD / NJUJORK SYLVIE GUILLEM AND RUSSELL MALIPHANT SOLO - SHIFT - TWO - PUSH CITY CENTER, 11 - 15. OKTOBAR 2006. FOTOGRAFIJE: BILL COOPER

Push (solo), Sylvie Guillem

adler’s Wells iz Londona i City Center (Njujork)sklopili su ugovor o saradnji koja se odnosi na gostovanje umetnika iz Engleske u Njujorku. Zahvaljujuñi tome, njujorãka publika mogla je da vidi nastup dva Svelika umetnika, svetske mega baletske zvezde Silvi Gilem (Silvie Guillem) i savremenog koreografa i igraåa Rasela Malifanta (Russell Muliphant). Na programu gostovanja bila su tri solo nastupa i jedan duet.

Orchestra () 2006. 88 U ovdaãnjoj dnevnoj i struånoj ãtampi mnogo se pisalo o Silvi Gilem i to zasluæeno, jer je njena blistava karijera izvanredne balerine koja je ostvarila impresivan klasiåan repertoar veñ uklesana u istoriju baletske umetnosti. Sve njene klasiåne uloge pamtiñe se zauvek, a ekskluzivni talenat za igru steåen roðenjem bio je nesumnjiv kamen temeljac njene izvanredne profesionalne karijere. Dva savremena solo nastupa u koreografiji Rasela Malifanta podjednako su iskoristila jedinstvene iz- voðaåke sposobnosti njenog tela koje se, sigurno, ne raða takvo dva puta za redom! Gilem ne samo ãto je odliåna balerina, veñ je, oåigledno, i mudra umetnica jer je, kao i njen kolega, veliki baletski igraå Miãa Bariãnjikov, potpuno svesna da kla- siåan repertoar uvek zahteva preciznost od igraåa koja se u godinama odmakle karijere postepeno gubi, pa je u saradnji sa Malifantom “prebegla” u tehniku i stil savremene igre. I to na samom vrhu karijere profesionalne balerine klasiånog repertoara! I u dva solo nastupa u Njujorku taj se vrhunac lako mogao prepoznati. Kreacija Solo (prem 2005. muz. Carlos Mon- toya) postavljena u flamenko stilu, moæda nije dotakla Silvino srce, ali svakako jeste njeno telo, dok je solo Two (muz. Andy Cowton) viãe odgovarao njenom duhu. No, oba izvoðenja nesumnjivo su dokazala zaãto je Silvi Gilem jedna od najboljih balerina sveta! Medijska popularnost s pravom je pripala i koreografu Raselu Malifantu. On je u Americi manje poznat nego Silvi Gilem, ali je ovim gostovanjem uverio sve prisutne u sopstveni veliki umetniåki talenat. Danas, kada u svetu igre imamo mnogo odliånih igraåa, a vrlo malo dobrih koreografa, otkrivanje i prepoznavanje koreografa Malifanta zauzima posebno mesto na plesnoj mapi sveta. Svima je dobro poznata grupa koreografa åija imena ne moramo spominjati koji na izvestan naåin idu istim pravcem kao i Malifant u istraæivanju nove, mnogo dublje “intelektualne” igre.Åesto s tih i takvih predstava odemo kuñi premoreni teãkom borbom sa igraåima na sceni ili uporno postavljamo pitanja ãta je koreograf hteo da nam kaæe; kako da nazovemo izvoðaåki stil; ãta je to ãto smo gledali? Takve dileme publika nema dok posmatra radove Rasela Malifanta. On zna ãta je igra po osnovnoj definiciji, a na prvom mestu ima svest zaãto se igraå nalazi na sceni. Dobro poznaje muziku koju je izabrao i scenske pokrete koje æeli da upo0trebi, pa kao prvoklasni skulptor vaja koreografiju. Pred oåima publike smenjuju se telesne skulpture sve lepãe jedna od druge. Gravitacija nesumnjivo utiåe na sva kretanja u Malifantovim kreacijama, a svaki pokret “zna” zaãto je tu i kako bi trebalo da bude izveden. Solo Shift (prem.1996. muz. Shirley Thompson) bio je posebno ostvarenje Rasela Malifanta, i kao koreografa i kao igraåa. U saradnji sa istinskim umetnikom scenskog svetla Majklom Halsom (Michael Hulls), koji je postavkom svetla na panelima iza igraåa od jednog napravio åak tri izvoðaåa, upoznali smo Rasela igraåa, ozbiljnog poznavaoca klasiåne baletske tehike, koju je izvanredno preneo u polje savremene igre. Njegova igra bila je pesma. Duet Push spojio je na sceni oba umetnika. Silvi i Rasel, dve snaæne umetniåke liånosti,dva velika umetnika, susreñu se i igraju, rastaju i ponovo pronalaze, a vreme prolazi tako da publika nijednog trenutka ne moæe da zaboravi ãta posmatra, potpuno svesna da gleda pravog umetnika koji pred njom stvara novi/stari plesni stil koji se uvek zvao - igra! Xenia Rakic

Push, Sylvie Guillem i Russell Maliphant

89 Orchestra () 2006. SAD / NJUJORK

LIMON DANCE COMPANY 60TH ANNIVERSARY YEAR JOYCE THEATRE, 14. - 26. NOVEMBAR 2006.

oze Limon (Jose Limon) jedan je od najznaåajnijih ameriåkih koreografa. Ro- ðen je u Meksiku, a po svojoj izvoðaåkoj tehnici i koreografskom vokabularu Hsmatra se jednim od osnivaåa moderne igre. Trupa koja nosi njegovo ime osnovana je 1946. godine. Prva umetniåka direktorka bila je Doris Hemfri (Doris Hum- phrey) takoðe jedan od inovatora u oblasti plesne umetnosti (preminula 1958.). Doris i Charls Weidman (joã jedno vaæno ime za razvoj umetniåke igre) su se zajedno obrazo- vali i åesto zajedno igrali. U njihovim nastupima i koreografijama oseñala se ista tehnika i stil ãkole kroz koju su proãli. Taj specijalni stil lako se prepoznaje u bogatom repertoarskom opusu koji su ostavili iza sebe. Program proslave jubileja - ãezdeset godina od osnivanja kompanije bio je podeljen na grupu A i grupu B. U prvom delu izvedeni su: Dance for Isidora (Limon / Ãopen), Day on Earth (Humphrey / Copland) i premijerno Recordare (2005. Lubovitch / Eliot Gol- denthal), predstava koja je na neki naåin odala priznanje meksiåkom poreklu Hoze Limona. U drugom delu programa bili su: deo iz predstave Coreographic Offering (1964, Limon / Bah), Lament for Ignacio Sanchez Mejias (1946, Humphrey / Lloyd) i The Moor’s Pavane (1949, Limon / Purcel), Limonovo remek delo koje ñe ostati zapamñeno u igraåkom svetu sve dok taj svet postoji na planeti.

The Moor's Pavane FOTOGRAFIJE: ROSALIE O'CONNOR

Orchestra () 2006. 90 Danaãnji direktor trupe, dugogodiãnja igraåica Carla Maxwell, zasluæuje pohvale za svoj rad. Prikazala je i odræala ne samo Limonovu izvoðaåku tehniku i stil, veñ je i samu trupu saåuvala uz pomoñ odliånih igraåa koji su u potpunosti savladali zahtevne Limonove pokrete i kombinacije. Odavanjem poåasti umetniåkom stvaralaãtvu svoja dva koreografa, Hoze Limonu i Doris Hemfri, trupa je proslavila svoj jubilej. Xenia Rakic

A Choreographic Offering

91 Orchestra () 2006. Orchestra () 2006. 92 93 Orchestra () 2006. Orchestra () 2006. 94 Gleb Layamenkoff i Jennifer Ricci THOMAS NOLA-RION Azucar, Jennifer Ricci i Eivar Martinez

95 Orchestra () 2006. Orchestra () 2006. 96 SAD / DÆEKSON

FOR IMMEDIATE RELEASE For More Information: Nicole Bradshaw, USA IBC - 601.355.9853 Meredith Cleland, GodwinGroup - 601.944.0028 Medalists and Award Winners Announced for 2006 USA International Ballet Competition

JACKSON, Miss., June 30, 2006 - Dreams were fulfilled and careers were launched as the USA International Ballet Competition came to a close during its last round of competition with 24 dancers receiving medals, scholarships and cash awards.

Senior Division Medalists are: Men’s Senior Gold Medalist - Daniil Simkin, Germany Women’s Senior Gold Medalist - Misa Kuranaga, Japan Men’s Senior Silver Medalist - Brooklyn Mack, USA Women’s Senior Silver Medalist - Jurgita Dronina, Lithuania Men’s Senior Bronze Medalist - Joseph Gatti, USA, and Masayoshi Onuki, Japan Women’s Senior Bronze Medalist - Yui Yonezawa, Japan

Medalists in the Junior Division are: Men’s Junior Gold Medalist - Isaac Hernandez, Mexico Women’s Junior Gold Medalist - Not awarded Men’s Junior Silver Medalist - Denys Cherevychko, Ukraine Women’s Junior Silver Medalist cf Sae-Eun Park, South Korea Men’s Junior Bronze Medalist - Jeffrey Cirio, USA Women’s Junior Bronze Medalist - Kayo Sasabe, Japan, and Christine Shevchenko, USA Along with medals, cash prizes are given.

Special awards and scholarships were given to: Best Junior Couple - Mathias Dingman, USA, and Sasha De Sola, USA Best Senior Couple - Davit Karapetyan, Armenia, and Vanessa Zahorian (non-competing partner) Choreography Award - Ben Lida for “September” Robert Joffrey Award of Merit - Marija Kicevska, Senior, Macedonia Jury Award of Encouragement - Female: Francesca Dugarte, Junior, Venezuela Caitlin Valentine, Senior, USA Male: Ryo Izawa, Junior, Japan Zherlin Ndudi, Senior, Ukraine Tutu.Com Award - Misa Kuranaga, Senior, Japan Tutus Divine Award - Daniil Simkin, Senior, Germany Contract with Miami City Ballet - Elena Kazakova, Junior, Russia, and Carolyn Rose Ramsey, Senior, Canada Ballet International Award - Isaac Hernandez, Junior, Mexico

Great Hope Prize 2006 - Toshiro M. Abbley, Junior, USA

“With every USA IBC, we see an intense level of skill and artistry among dancers,” said Sue Lobrano, executive director, USA IBC. “We’re known for setting the benchmark for world-class competition, and our international jury did a great job selecting winners for 2006.” To celebrate the presentation of the USA IBC honors, the BellSouth Awards Gala will be held Saturday, July 1 at 7 p.m. This event will be followed by the Capezio Encore Gala, a concert featuring the medal winners on Sunday, July 2 at 7:30 p.m. “By competing in the USA IBC, many of these dancers will launch successful careers on the path to fulfilling their dreams,” said Bruce Marks, USA IBC jury chairman. “Whether or not dancers go away with a medal, we truly believe that the process is the prize at the Jackson competition.” In the tradition of sister competitions in Moscow, Russia, and Varna, Bulgaria, the USA IBC is the official international ballet competition of the United States designated by a 1982 Joint Resolution of Congress. For additional information about the 2006 USA IBC, call 601.355.9853 or visit the official Web site at www.usaibc.com.

97 Orchestra () 2006. SLOVENIJA / LJUBLJANA

PLESNO MUZIÅKI PROJEKAT ARHITEKTURA TIÃINE, KOREOGRAF EDWARD CLUG Zajedniåko promiãljanje repertoara

Kao prvo upozorila bih kolege i ljubitelje plesa na program Can- Polno neobiljeæen kostim (kao kupañi kostim starinskog kroja od karjevog doma. Pretplatniåka ponuda i ove sezone potvrðuje da hi-tech materijala), uz jednake kape za plivanje, unosi pomak i daje oni, za razliku od nas, jesu u Europi: nakon Igre (Asobu) Jozefa u prvi åas zaåudni efekt, opet s naglaskom na efekt. Tijela su lijepa, Naða, koji je, usput, ove godine dobitnik i prestiæne europske izraæena, asketska u toj uniformiranoj hladnoñi klonova, repre- kazaliãne nagrade, na programu su joã i Emio Greco, Alain Platel i zentacija nekog futuristiåkog grupnog vodenog sporta. Problem, Nederlands Dans Theater (s dve kreacije Jiræi Kilijana), odnosno praznina scenske arhitekture, nastaje u samoj kore- Kao drugo, u slovenaåkim nacionalnim kazaliãtima Opera i Balet ografiji, tj. u preåestim dijelovima kada se solo nastupima i dueti- odavno imaju svoju scenu. Mariborski Balet je pre neãto viãe od ma ide plesati, joã bolje, isplesavati glazba koja u sazvuåju ljudskog deset godina uãao u ureðenu novu dvoranu, koja je jesenas i glasa i orkestra (pod vodstvom Uroãa Lajovica) raste otvarajuñi ne- akustiåki preureðena, a nedavno su zapoåeti radovi na obnovi bo i gradi moñnu arhitekturu zvuka. Tijela koja se trzaju, lome i zgrade Opere i Baleta SNG-a u Ljubljani. A u meðuvremenu pred- pleãu u veñ vrlo poznatoj konvenciji Klugovog rjeånika, sada ne- stave se mogu igrati i u Cankarjevom domu.!? U åini se vrlo kon- maju motiv, razlog i strast koja uvijek pokreñe Klugove vrlo konstruktivnoj atmosferi meðusobne suradnje i zajedniåkog pro- kretne likove i pomalo smetaju. Tek zavrãni duet jedine djevojke miãljanja repertoara i kulturne politike, u koprodukciji Opere i Ba- (Valentina Turku u haljini i raspuãtene kose) i Kluga, koji skidanjem leta SNG Maribora i SNG Ljubljana i Festivala Ljubljana, nastao je kape postaje åovjek od krvi i mesa, ima smisao gråevite, neuspjeãne plesno glazbeni projekt Arhitektura tiãine koreografa Edvarda borbe æivota sa smrti. Kluga (Edward Clug). Ali scenski pokret ipak savrãeno funkcionira i nosi se s glazbom u Klug je autor koji nesumnjivo zavreðuje povjerenje i koji u zanat- velikim, redateljskim potezima, poput sleta, u snaænim napetim skom smislu teãko da moæe da razoåara. Predstava kojoj sam prisu- mirovanjima, pravilnom hodu grupe, bræim pretræavanjima, po- stvovala 25. septembra 2006. godine u Gallusovoj dvorani Can- kretnoj geometriji trosjeda.Tada biña, bili oni ribe, mravi ili ljudi, karjevog doma, uistinu je velika i doima se “svjetski”. S naglaskom dobijaju smisao postojanja, trajanja i æivotnih putanja u nekom na doima se, zahvaljujuñi u prvom redu impresivnoj sceni (scenograf viãem planu. Marko Japelj i oblikovatelj svjetla Andrej Hajdinjak) i sjajnim Svakako predstava ima tempo i likovnost, ideju i hrabrost i sve izvoðaåima, plesaåima/”ribicama”, opkoljenim sa svih strana, sprije- scenske predispozicije, ali nisam sigurna u sklad logike teksta o da orkestrom i publikom, odzada zidom u koji kao da su ucrtani pje- ribama autora Kvake 22 (navedene kao moto predstave u Klu- vaåi zbora, s glavama pravilno rasporeðenim i visoko postavljenim u govom tekstu) i krãñanskog simbola (bilo u smislu monograma, bilo dva reda. Solisti ñe, pak, svoje dionice otpjevati s jedne od boånih po simbolici krsne vode), kao ni sve to s glazbom koja povezuje æi- strana (ili odostraga), neprimjetno se pojavljujuñi (i nestajuñi) uz crne ve i mrtve. I mada glazbu, kao i pokret, stvara åovjek, ona je u cje- zastore. Glazbena potka predstave su rekvijemi: onaj slavni, znakovi- lokupnom dojmu zagospodarila scenom: zvukom. A tek ostalo je to zavrãen s osmim taktom Lacrimose kojeg bi, kako kaæe Dr Gregor tiãina. Pompe, bilo poãteno nazvati Fragment Mozartova Rekvijema kako Maja Ðurinoviñ ga je zavrãio Süssmayr, i Preisnerov Rekvijem za mojega prijatelja, a Vijenac, Zagreb 23. 11. 2006. izmeðu glazbenih dijelova su dijelovi isplesane tiãine.

Orchestra () 2006. 98 SLOVENIJA / LJUBLJANA

KRALJEVSKI FLAMANSKI BALET: IMPRESSING THE CZAR VILIJAMA FORSAJTA 08. I 09. MAJ 2006. CANKARJEV DOM

Pod zlatnim strijelama

arju v veselje slovenski je prijevod uistinu kraljevske plesne i kazaliãne sveåanosti Vilijama Forsajta (William Forsythe) koju su nam u Cankarjevom domu u Ljubljani priredili Kraljevski flamanski Cbalet pod umjetniåkim voðstvom Kathryn Bennetts i domañin Exodos, Meðunarodni festival suvremenih scenskih umjetnosti koji je ovom predstavom i zapoåeo svoj program objedinjen pod naslovom Jezici tijela. Razmiãljajuñi o predstavi koja je toliko raznolika, prepuna informacija, znaåenja, asocijacija, toliko razigrana, a misaona, a opet sva u duhovitim detaljima i obratima, (da je prva stvar koju sam na kraju pomislila da bi je sad trebala pogledati barem joã jednom iz poåetka!), zapela sam veñ na prijevodu naslo- va: je li to oåaravajuñi, zadivljujuñi cara ili ipak za njegovo veselje, kako su se odluåili slovenski prevodio- ci, u smislu zabave dvorske svite i takmiåenja dokonih moñnika? Onako kako se razvijao kazaliãni ples, i uopñe umjetnost. U ugaðanju taãtini i pod paæljivom kontrolom pjesniåke slobode. Zapravo veñ naslov prvog od åetiri dijela programa: Potemkinov potpis upuñuje na autorovu ironiju sp- ram tradicije carskog baleta, a cijela je stvar, odigrana kao monumentalna uskomeãana scena svijeta na kojoj se stalno usporedno deãavaju, ponavljaju, izmjenjuju scene, likovi, kostimi, sekvence, kulise; uz åes- te rezove, potpuni mrak, osvjetljavanje jednog dijela scene ãto omoguñuje neprimjetnu promjenu u drugim dijelovima ogromne pozornice Gallusove dvorane, silno zanimljiva i sloæena. Upada u oåi velika ãaho- vska ploåa, umnoæenih polja, na kojoj je postavljeno prijestolje na kojem ñe se izmjenjivati likovi. Ãah po sebi oznaåava kraljevsku hijerarhiju, ali vjerojatno je to i ona ploåa na kojoj je Petipa paæljivo slagao svoje obrasce za corps de ballet Ruskog carskog baleta, postavivãi kriterije akademskog plesa (u neprikosno- venost kojih je, po shvañanju nekih tradicionalnih baletomana i danas uvredljivo dirati). Usput, tuda se “ãeñu” i braña Grim, zasluæna za ulazak bajki u umjetniåke teme, i neiscrpno vrelo baletnog romantizma. Tu je i neobiåni Sveti Sebastijan, lik sa plakata predstave, koji naizmjence stoji u svojoj muåeniåkoj pozi- ciji sa sanjivim pogledom u visine, ali i sam strijelja iz pozlañenog luka. Uopñe, te zlatne strelice (simbol prodiranja i otvaranja, strijela otvara put svjetlosti, misli, nadahnuñu... i osloboðenju od zemaljskih stvari) lete i malo, malo, pa neko gine pogoðen, ili se pak sam svjesno probada. Kad to poveæemo joã s prisut- noãñu velikih (takoðer pozlañenih - ipak je rijeå o carskoj proslavi!) treãanja koje mogu simbolizirati ærtvu od krvi i mesa potrebnu da bi se stiglo do srediãta, åvrstog dijela osobe, slika se pomalo bistri, iako je nemoguñe osvijestiti sve detalje. Izmeðu plesnih grupacija koje se pojave i besprijekorno izvedu svoj broj, pojavljuju se i dvije ãkolarke u engleskim ãkolskim uniformama. U zadnjem dijelu programa Bongo Bongo Nageela ñe åetrdesetak istih takvih otplesati nevjerojatno divlji, smijeãni, pobjedonosni ples ðaåkog plemena oko probodenog uåite- lja (sa strelicom iz prve slike!) Drugi dio predstave In the Middle, Somewhat Elevated, praizveden u pariãkoj Operi 1987.godine, pozna- to je, briljantno Forsajtovo djelo posve oåiãñeno od svih privida ãarolikog (kazaliãnog) svijeta. Samo glazba kao ujednaåena æiva podloga na kojoj se iskuãavaju tijela pokrenuta zadanim impulsom koji onda kola tijelom, udovima, traæeñi sve nove, dalje izlaze i rjeãenja, povezujuñi smjerove, toåke prostora. Treñi deo je opet sasvim razliåit, duhovit u tekstu i priåi, i glumaåki naglaãen. Kuña rasprodaje (La Maison de Mezzo Pezzo) je duhovita minijatura u kojoj dominira tekst prodavaåice koja uzaludno pokuãava pro- dati vrijednu baãtinu - pozlañene (da li stoga zlata vrijedne?) æive figure. Svaki novi deo predstave Impressing the Czar koju je frankfurtski Balet premijerno izveo poåetkom 1988., a Kraljevski flamanski balet obnovio krajem 2005, zaåudan je u odnosu na prethodni, a sve se opet na kraju åita kao cjelina. Zadivljuje Forsajtov nepretenciozan ali angaæirani stav, osebujna zaigranost i razno- likost izraza, stila i rjeånika koja oåito poznaje i klasiåni balet i Balanãina (u Europu je doãao na poziv Kranka), ali i Labana i Kaningama, i Pinu Bauã, i niãta ga ne ograniåava i ne prijeåi u stalnom otkrivanju novih plesnih i kazaliãnih rjeãenja. Previãe slobodan i provokativan za uveseljavanje cara, Forsajt je ipak, nakon dvadeset godina rada morao napustiti frankfurtski Balet, ali je s jednim djelom svojih plesaåa nastavio rad kao The Forsythe Company. Njegovu borbu s moñnim Carem, suvremenim bogatim/moñnim staleæom æeljnim umirujuñe pitome romantike pretproãlog stoljeña, svojevremeno je pratila europska plesna scena, piãuñi u Frankfurt pisma podrãke, ali åini mi se da je pravi potez baã ovaj Bennettsove, obnova ovog velikog, suvremenog baleta, i u tom smislu Impressing the Czar moæemo slobodno prevesti kao Moj obraåun s njima Vilijama Forsajta. Maja Ðurinoviñ Vijenac, Zagreb, 25.05.2006. br. 319

99 Orchestra () 2006. ÃVAJCARSKA / CIRIH

AKADEMIJA ZA UMETNIÅKU IGRU IZ CIRIHA - TANZ AKADEMIE ZURICH

Uspeh uporne plesne zajednice

Oliver Matz na muãkom klasu FOTOGRAFIJE: ANDREAS ZIHLER

Steffi Scherzer na klasu ãestog razreda Orchestra () 2006. 100 osmatrajuñi meðunarodna takmiåenja umetniåke igre moæemo uoåiti da su uåesnici iz Ãvajcarske samo u izuzetnim slu- åajevima igraåi ãkolovani u svojoj zemlji.Åak i na takmiåenju Prix de Lausanne, nagrada Najbolji kandidat iz Ãvajcarske Pse åesto dodeljuje igraåu ili igraåici ãkolovanim negde drugde. Zato se postavlja pitanje: zar nema ãkole u Ãvajcarskoj koja je sposobna da ih ãkoluje? Ispostavilo se da ima pregrãt privatnih baletskih ãkola koje nude ãkolovanje kakvo se ne moæe porediti sa ãkolovanjem koje pruæaju meðunarodno priznate profesionalne baletske ãkole. Ipak, postoji ãkola u Cirihu, osnovana pre dvadesetak godina, åiji je razvojni put bio veoma trnovit. Godine 1970. grupa ljudi iz sveta igre,u saradnji sa Organizacijom baletskih pedagoga Ãvajcarske, Migrosom (poznatim lancem supermarketa) i direktorom Ciriãke opere, profesorom dr. Dreseom (Drehse), okupila se da osmisli plan za osnivanje profesionalne baletske ãkole koja bi imala kapacitete za opãte obrazovanje i smeãtaj uåenika. Naæalost, zbog åinjenice da je za njegovu realizaciju bio potreban ogroman budæet, nije bilo moguñe impresionirati politiåare, pa je ovaj projekat zamrznut.

Sreñom, ima ljudi koji ne odustaju tako lako, a jedna od njih je Malu Fenaroli Lekler (Malou Fenaroli Leclerc), u to vreme solistkinja baletske kompanije iz Bazela, a danas direktorka Cinevox Junior Company. Njena ideja, inaåe veoma moderna, bila je zajedniåko koriãñenje infrastrukture. Sluåaj je hteo da se u to vreme renovira fabri- ka tekstila Tiefenbrunnen, pa je tako pronaðen odgovarajuñi prostor za ovaj eksperiment. Pokazalo se da nije baã lako pronañi i odgovarajuñeg partnera za “zajedniåko koriãñenje“, jer je veñina lokalnih baletskih ãkola bila veoma sumnjiåava u pogledu uspeãnosti realizacije ovog projekta. Da bi ubedili politiåare, bilo je potrebno da åitava ãvajcarska baletska scena podræi ovaj projekat, da se pronaðe osoba od meðunarodnog ugleda i iskustva da bude direktor ãkole i da se u doglednom vremenskom periodu dokaæe opravdanost njenog postojanja. Partner koji je na kraju pokazao volju za to bio je lokalni fitnes centar. Tako je 7. aprila 1986. godine osnovana Profesionalna baletska ãkola iz Ciriha (Balett Berufs Schule A. G. Zurich). En Vulijams (Anne Wooliams), poznata po svom iskustvu u osnivanju Ãkole Dæona Kranka (John Cranko Schule) u Ãtutgartu i rukovoðenju australijskom nacionalnom baletskom ãkolom, bila je spremna da se prihvati ovog izazova. Naæalost, nedostatak podrãke nagnao ju je da ãkolu napusti 1989. godine. U meðuvremenu, Migros je smatrao da projekat moæe opstati samo ako bude imao nacionalni identitet. Stoga je ime ãkole 1990. godine promenjeno u Ãvajcarska profesionalna baletska ãkola (Schweizerishe Ballet Berufs Schule). Uz prvobitne osnivaåe, na spisku osnivaåa i organizatora Ãkole nalazi se nekoliko zanimljivih imena: Filip Braunãvajg (Philippe Braunschweig), osnivaå Prix de Lausanne i Hajnc Spurli (Heinz Spoerli), koreograf i direktor Zurich Ballet Company. Nakon odlaska En Vulijams, Ljubinka i Petar Dobrijeviñ su od 1989. pa sve do 1994. godine, kada su otiãli u penziju, rukovodili ãkolom. Godine 1995, Denis Velter (Denise Welter) postaje direktor Ãkole, uz podrãku Hajnca Spurlija kao umetniåkog direktora i Åarlsa Gebharda (Charles Gebhard) zaduæenog za finansije.Godine 2006, Gebhard postaje predsednik takmiåenja Prix de Lausanne. Finansijska situacija u kojoj se nalazila Ãkola bila je daleko od lagodne, pa su donete neke nepovoljne odluke samo da bi se rad ãkole nastavio. U nadi da ñe ponovo postaviti Ãkolu na noge, 2000. godine Hajnc Spurli (Heinz Spoerli) je pozvao Aleksa Ursulijaka (Alex Ursuliak) da preuzme mesto direktora, uz podrãku igraåa i profesora Rikarda Duzea (Ricardo Duse), poreklom iz Ãvajcar- ske.Uprkos bogatom iskustvu Ursulijaka, situacija je bila gotovo beznadeæna. Jedina moguñnost bila je spajanje sa Viãim institutom za muziku i pozoriãte (Higher Insti- tute for Music and Theatre), nekadaãnjim Ciriãkim konzervatorijumom. Åarls Geb- hard je svesrdno podræao ovu integraciju, i 13. februara 2001. zvaniåno je osnovan Odsek za igru Viãeg instituta za muziku i pozoriãte. Struktura ãkole je dakle oåuvana, ali je Ursulijak prestao da bude njen direktor 2002. kada je, dostigavãi starosnu gra- nicu za odlazak u penziju, otiãao iz Ãvajcarske. Niko se nije nadao da ñe ubrzo biti naðeno spasonosno reãenje - Oliver Mac (Oliver Matz) i Ãtefi Ãercer (Steffi Scherzer) bili su na putu da okonåaju svoje karijere igraåa u baletskoj kompaniji Unter den Linden iz Berlina. Oboje su bili voljni da se prihvate izazova, a zahvaljujuñi svom ãkolovanju u dræavnoj baletskoj ãkoli u Berlinu, bili su upoznati sa svim ãto je potrebno da se organizuje jedna profesionalna ãkola, koja bi mogla da se takmiåi na meðunarodnom nivou. Situacija koju su zatekli bila je daleko od savrãene, ali oboje su znali ãta æele i kako da to postignu. Prvi cilj je bio da se obezbedi odgovarajuña zgrada i omoguñe uslovi za opãte obrazovanje i studentski smeãtaj - upravo ono ãto su i prvobitni osnivaåi imali na umu. I ãto je joã vaænije, trebalo je ponovo uspostaviti poverenje uåenika i baletskih ãkola u Ãvajcarskoj.

101 Orchestra () 2006. Ono ãto su Mac i Ãercer postigli za dve godine zaista je izuzetno. Posmatrajuñi jedan åas u ovoj ãkoli, svako bi bio impresio- niran zdravom i sreñnom atmosferom koja tu vlada. Uåenici igraju i usavrãavaju se s velikim æarom i za to im nije potrebna nikakva dodatna motivacija. Razvoj tehnike je fantastiåan, a nakon proteklih nekoliko godina, kada je veñina uåenika do- lazila iz Istoåne Evrope, prethodno ãkolovana u svojim zemljama, sada znaåajan broj uåenika u ãkoli ponovo åine Ãvajcarci. Tokom svojih dugogodiãnjih karijera Ãercer i Mac su stekli uverenje da ljubav prema igri nije dovoljna da se podnese teret koji danaãnji svet igre, nimalo lak, nosi sa sobom. Oni smatraju da svaki uåenik ima pravo da postane osoba puna samopouzdanja, koja poseduje snaænu baletsku tehniku, poznaje muziku i pozoriãte i ima znanje o tome kako i u kojim situacijama treba da zadræi sopstveni identitet. Atmosfera u ovoj Ãkoli pomaæe ostvarenju tog cilja, i svakome je vidljivo da uåenici s lakoñom ostvaruju komunikaciju sa svojim profesorima i gostima ãkole. Ãto se tiåe ãkolske zgrade, buduñnost zaista obeñava, jer je grad Cirih voljan da renovira kolosalno zdanje stare mlekare u kojoj bi bio smeãten ovaj institut i u kojoj bi Odsek za igru imao 10 studija za veæbanje, odgovarajuñe garderobe i pozoriãte - dakle sve potrebne uslove. Radovi ñe biti okonåani krajem 2008 - poåetkom 2009. godine, ali ñe uåenicima ove ãkole od septembra 2006. na privremeno raspolaganje biti stavljen Media Campus koji se nalazi u delu grada pod nazivom Cirih-Altãteten. Ispunila se i æelja Olivera Maca da Ãkoli da poseban identitet time ãto ñe od sledeñe ãkolske godine njeno ime biti promenjeno u Akademija za umetniåku igru iz Ciriha (Tanz Akademie Zurich). Ãkola trenutno ima 60 uåenika, a planira se da taj broj dosegne najviãe 80, kao odraz æelje da se oåuva individualan pristup svakog uåenika. U Ãkoli postoje dva pripremna razreda za uzrast od 9-11 godina, srednji razredi za uzrast od 12-15 i viãi razredi za uåenike uzrasta od 15-19 godina. Na kraju ãkolovanja, uåenici dobijaju priznatu diplomu u oblasti igre koja bi u buduñnosti trebalo da bude izjednaåena sa fakultetskom diplomom u oblasti umetnosti Na kraju svog boravka, bila sam u prilici da odgledam godiãnju ãkolsku predstavu na kojoj je Oliver Mac s ponosom objavio da je 6 od 8 uåenika zavrãne godine veñ dobilo ugovore da se u nastupajuñoj sezoni prikljuåi kompanijama iz Ciriha, Praga, Esena i Kila. Na programu je bila uravnoteæena selekcija klasiånih i modernih baleta, zapoåeta predivnim grand pas de deux iz Uspavane lepotice, u izvedbi dvoje uåenika od 17 i 18 godina. Izuzetna je bila i varijacija iz La Fille Mal Gardee, koju je izveo uåenik od nepunih 16 godina.Koliko su snaæni i puni energije ovi deåaci, videlo se u baletu Keith Birgit Ãercer (Birgit Scherzer). Grupa devojaka je izvela How come you don’t call me? Kevina Hardija (Kevin Hardy) veoma razigrano, pokazujuñi nam da je dæez njihov teren. Program je okonåan baletom Les Petits Riens svih uåenika ãkole, u koreografiji Rikarda Duzea. U danaãnje vreme ni ova ãvajcarska ãkola ne moæe da izbegne “globtroterstvo uåenika“. Ali kao ãto je veñ reåeno, ova ustanova je na dobrom putu da ponovo zadobije poverenje ãvajcarskog sveta baleta. Ako iko joã uvek æeli da postavi pitanje: umeju li Ãvajcarci da igraju i mogu li biti ãkolovani na visokom nivou u sopstvenoj zemlji - odgovor je: da! Sve ãto je potrebno su poverenje, ljubav, strast i razumevanje.

Jenny J. Veldhuis

Prevela: Nataãa Tomiñ

Orchestra () 2006. 102 ÃVAJCARSKA / ÆENEVA Polarna svetlost Saburo Te{igavare GTG/CAROLE PARODI Beginning of the last second,Saburo Teshigawara,Ballet Grand Theatre,Æeneva,13.5.2006.(reprize 15,16,17. i 18.5.2006.)

oã se señamo osam igraåa, razapetih izmeñu neba i zemlje, umotanih u velove od æutog tila pod zlatastom svetloãñu reflektora. Polarna svetlost. U baletu ’’Para-dice’’ , Saburo Teãigavara uvlaåio nas je u åudesnu zbrku prostora i vre- Jmena: beãe li to dan ili noñ? I koliko je to trajalo? Voleli bismo da nikada nije prestalo... A njegovo najnovije ostvarenje, Poåetak poslednje sekunde (’’ The Beginning of the Last Second’’),, oåekuje se s nestrpljenjem!

I opet ista åarolija...i joã jednom...znaåi, dvostruka opåinjenost! Jer ovaj put åak njih ãesnaestoro ñe izvoditi iste fluidne pokrete Majstora. U ovom baletu, objaãnjava Teãigavara, sve je poåetak, pa åak i poslednja sekunda. Komunicirali smo i-mejlom, pred kraj zime, dok joã nije ni poåeo rad u studiju sa igraåima iz Æeneve, i veñ tada je Saburo Teãigavara krotko oslikavao prve pokrete svoje nove kreacije. “Beginning” govori o kontradikcijama koje su stvorene izmeñu vremena i ljudskog biña. U tom baletu ñe postojati ideja æelje, i to æelje za popuãtanjem pred nepoznatim. Ovaj Japanac govori o telu, pokretu i prostoru reåima koje su ponekad teãke za razumevanje, meñutim - kakvo olakãanje! - sve je mnogo razumljivije i oåiglednije na sceni. Veñ viãe od dvadeset godina on se bavi radom sa telima. Ãta ga nadasve interesuje? - Neoåekivano. Da bude iznenaðen izuzetnom koordinacijom s jedne, novim senzibilitetom s druge strane. Zatim, fasciniraju ga tela i duãe igraåa u Karasu, njegovoj trupi, pa onih u NDT-u, Baletu iz Frankfurta, ili u pariskoj Operi, za koju je kreirao neverovatan balet Vazduh (AIR), svojevrsnu odu nematerijalnom. Saburo je i pedagog i mentor. Praviti nove balete i poduåavati, paralelne su aktivnosti, kaæe Teãigavara. Obrazovanje je osnova, ali istovremeno i neãto kreativno. Potencijal svake osobe je neizvestan, zato svakom moram da dajem prave savete. Åak i promena, minijatur- na poput zrna praãine, ako dolazi iz dubine jednog biña, u meni budi veoma åisto nadahnuñe. Igraåi Baleta iz Æeneve ñe se potpuno pridræavati uåiteljeve metode, joã jednom na-uåiti njegov pokret i uneti se u njegovu filozofiju. Prava askeza, ali i veoma plodonosna. Njegov balet, Para-dice, koji je na repertoaru Baleta, veñ tri godine ’’hara’’ Francuskom. Za Beginning, po navici, ovaj koreograf ñe se pozabaviti svim elementima spektakla: tu su igre senki i svetla, scenografija, kostimi. Stvaranje je jedan veliki mozaik, jedna poetiåna i koherentna celina, u kojoj svaki element nalazi svoje odreñeno mesto koje je osmislio sam Majstor. Od tog momenta nemoguñe je zamisliti iãta drugo: Saburo Teãigavara svoju duãu i telo predaje umetniåkoj avanturi i pretvara je u filozofiju æivota. Kada je s dvadeset godina poåeo da se bavi igrom, otkrio je da je najåistiji element pojam vremena. Beginning bi trebalo da nam doåara apstraktnost te åistote. Mi moæe- mo stvarati vreme igrajuñi, kaæe Teãigavara. A to je veñ samo po sebi veliki dar. Anne Davier priredila:Marijana Komljenoviñ Tekst preuzet iz 83.broja åasopisa La grange, Grand Théâtre, Æeneva. Merci!

103 Orchestra () 2006. ÃVEDSKA / STOKHOLM

DVE PREMIJERE CULLBERG BALLET - A, BLANCO I END, U TEATRU DANSENSHUS SEPTEMBAR 2006. Angaæovani ples nameñe pitanja i traæi odgovore

Orchestra () 2006. 104 ve premijerne postavke ãvedskog Kulberg baleta (Cullberg Ballet), s ukupno dvanaest izvo- Dðenja, oznaåile su, prvih dana septembra, po- åetak sezone u Kuñi plesa (DansensHus)u Stokholmu, ali i poåetak jubilarne sezone za jednu od vodeñih plesnih kompanija. Åetrdeset godina kontinuiranog prisustva na svetskim scenama, danas su joã jedna potvr- da hrabrim vizionarima kakvi su bili Birgit Kulberg i Mac Ek, ali i svim ostalim velikim koreografima i igra- åima koji su stvarali i dalje osmiãljavaju drugaåiji plesni vokabular. Veñ sedamdesetih godina proãlog veka, kada su se na repertoaru ove kompanije naãle radikal- no nove verzije i viðenja klasiånih ostvarenja, poput Æizele, Labudovog jezera ili Uspavane lepotice, upravo “iz pera” jednog od najznaåajnijih koreografa da- naãnjice Maca Eka, bilo je jasno da se ne radi o obiånoj igri u izvedbi savrãenih igraåa. Naime,ideja je bila da se stvara drugaåiji, angaæovan ples, kreacija svih aktera utemeljena na koreografskom tekstu koji nameñe pitanja i traæi odgovore, pribliæavajuñi se po svojoj dinamici, kompleksnosti i intrigantnosti savrãenoj dra- mskoj postavci. Sledeñi sliåan repertoarski model i izazov formiranja tima koga ne åine samo tela spremna za sloæene zadatke veñ pre svega snaæne i iskustvene liånosti sposobne da brane svoj stav i ulogu,izuzetan koreograf Johan Inger preuzeo je umetniåko voðenje Kulberg baleta. Njegova postavka Blanko (Blanco), jeste novo viðenje savremenog trenutka i posledica koje su neminovni ishod vremena, politiåkih i kulturolo- ãkih prilika.

End

105 Orchestra () 2006. Blanko Orchestra () 2006. 106 Blanko

Osam igraåa smeãteni su u poseban, ali i poslednji prostor u kome su iluzije moguñe. Sa- znanja, iskustva i informacije donose im glasnici iz spoljnog sveta. Strah se nameñe kao zajedniåko oseñanje,navodeñi na razliåite reakcije. Potpuna sloboda i jasna ograniåenja, odvojene su nevidljivim linijama, ali svaka promena vidno onemoguñava ranije procese. Koreograf nam priznaje da je liåni strah od starenja i novih odgovornosti koje æivot donosi, moæda bio osnovna inspiracija za bavljenje åistim prostorom baletske sale. Za plesnu antologiju ostaje, meðutim, zavrãna scena sa sijalicom na dugaåkom gajtanu koja proizvodi tek nejako svetlo i treptaje, odnosno solo, u izvoðenju japanke Izumi Ãuto (Izumi Shuto) koja kao åuvar ili zatoåenik svetionika ãalje signal hrabrima. Poslednji pu- tokaz ka mirnoj luci, zapravo otkriva snagu obiånog zagrljaja bliske osobe. Sidi Larbi Åerkaui (Sidi Larbi Cherkaoui), koreograf åije se ime najviãe vezuje za belgij- sku kompaniju Les Ballet C de la B, ali i prestiæne baletske kompanije iz Æeneve i Monte Karla, gost jednog od predhodnih BITEF-a, po prvi put je kreirao za Kulberg Balet. Je- dnosatna postavka Kraj (End), jeste osvrt na æivot,na sve nesigurnosti jedinke u dono- ãenju odluke i pronalaæenju pravca, kao i komplikovane odnose savremenog druãtva. Zi- dovi, postojeñi ili imaginarni, åesto se ne mogu pomerati, povremeno se ruãe, stalno ob- navljaju ili grade novi. Religija, boja koæe, klasna pripadnost ili pripadnost druãtvenoj manjini jesu samo neke od tema kojima se koreograf veãto bavi. Kompanija poput Kul- berg baleta, sastavljena je, uostalom, od igraåa koji su pristigli sa svih strana sveta, s jedi- nim zajedniåkim prtljagom saåinjenim od izuzetnih fiziåkih moguñnosti i gomile potpuno usvojenih plesnih tehnika. Uz zrelost koja je ultimativni uslov za ovu vrstu igre, takav tim je sam po sebi inspiracija za istraæivanje i koreografsko poigravanje. Delovi u kojima igraåi izgovaraju tekst ili pevaju stare jermenske pesme, joã jedan su umetniåki izazov koji se mora reãiti i opravdati kroz stalno potraæivanje i ostvarivanje komunikacije s publikom. Sala stokholmskog DansensHus-a i poslednje veåeri je bila premala da primi sve zainteresovane, dok Kulberg Balet, sa istim programom, veñ krece ka Geteborgu, Barceloni i Madridu. Nije lako pronañi slobodan termin u rasporedu najznaåajnijeg plesnog ambasadora Ãvedske, kompanije koja ove godine osim odliånog repertoara, nudi i novu vizuelnu identifikaciju, daleko od igre ili neåega ãto na igru podseña. Naime, vre- meãna dama u svojoj devetoj deceniji æivota, obuåena u crnu koænu jaknu i uz mnoãtvo atraktivnih srebrnih asesoara na sedoj kosi i izboranom vratu, pokazuje put sredoveånoj æeni, tek na pragu pete decenije... Pozne godine samo su joã jedan, vredan i ozbiljan razlog da se trka nastavi... Aja Jung

107 Orchestra () 2006. ORCHESTRA CATHEDRA RAZVOJ SAVREMENE IGRE La suite...

Osamdesetih godina proãlog veka, Francuska se pod dugogodiã- ideja o plesu grupe autora, u kojem se ispoljavala razliåitost, veo- njim uticajima raznih plesnih pravaca, naãla na raskrsnici. Baã tu ma intelektualna, i koja je pretstavljala svet bez vere i perspekti- su se iznedrili mnogobrojni koreografi stvarajuñi, svako za sebe i ve. Mnogo problema pratilo je takvu vrstu produkcije. Uspeh koji na svoj naåin, ãirok spektar pravaca savremene igre. Eksplozija se desio osamdesetih godina proãlog veka u interesu savremene novih, mladih koreografa u Francuskoj poåela je joã 1968. godine, igre - njena institucionalizacija, pravila je pritiske na tu razno- kada se stvorio jedan sveæ, otvoren prostor za rad i istraæivanje vrsnost pokuãavajuñi da privoli i natera mlade koreografe da se vi- tog novog stila plesa, kasnije nazvanog - savremena igra. ãe bave zabavnim spektaklima. Iako je raskoãna razliåitost novog plesa bila karakteristika tog vre- Predgraðe kao barometar novog plesa mena, iako su se pojavili novi gestualni vokabulari, institucije kulture su insistirale da se taj stil definiãe, da bi mogli da se prepoz- Bivãi igraå Jaque Chaurand, je sopstvenom dobrom voljom i na- naju rukopisi odreðenih koreografa, na osnovu fiksnog plesnog ravno uz pomoñ male opãtine u predgraðu Pariza - Banjole reånika koji je imao tendenciju da se standardizuje tj. - da se (Bagnolet), osnovao konkurs Balet sutraãnjice (Le Ballet pour de- akademizuje. A jedan od najveñih razloga bio je taj fundamental- main) koji ñe okupiti i otkriti sva buduña najpoznatija imena iz ni razlaz i odreðivanje granica izmeðu klasiåne i savremene igre. sveta savremene igre. Iako popriliåno neorganizovan i razbaru- ãen, taj prostor ñe viãe od dvadeset godina sluæiti ekspanziji novog French touch... plesa - kasnije nazvan savremena igra. Prvih godina u njemu su se proæimali i profesionalci i amateri, kao i klasiåni, moderni i jazz Pored velikog spektra stilova raznih koreografa, nekoliko zajed- stilovi igre. Malo po malo od mora kandidata i uåesnika, napravi- niåkih odlika moglo se uoåiti kod svih: ukus za minijaturni, min- la se jedna vrsta preselekcije koja je “porodila” prave talente. Jean imalistiåan gest; mnoãtvo detalja; sofisticiranost viãe nego eksplo- Pomares, Dominique Bagouet, Karine Saporta, Susanne Linke, Rein- atisanje pokreta;, francuski ples nije teæio (kao ameriåki) da osvo- hild Hoffmann, Maguy Marin, Dominique Boivin, Jean Gaudin, Chri- ji veliki prostor, veñ se smeãtao u jedanu socijalanu ravan sim- stine Gerard, Francois Verret, Jean-Claude Gallotta, Kilina Cremona, boliåno obojenu istorijom i tradicijom, rafinirano, ponekad sa do- Regine Chopinot, Joelle Bouvier et Regis Obadia, Philippe Decoufle, datim ukusom za luksuz. Razvoj i uticaj scenografije u korist plesa Jean-Marc Matos, Jackie Taffanel, Catherine Diverres, Mark Tomp- obeleæili su tendenciju da se predstavi takav zatvoreni prostor, kins, Claude Brumachon, Isabelle Dubouloz, Mathilde Monnier, viãe nego da se ide u neograniåenu ãirinu spektakla. Taj mome- Angelin Preljocaj... samo su neki od bezbroj kandidata koji su se nat ukazuje i na jednu vrstu nasleða bogate francuske pozoriãne naãli i pronaãli u pariskom predgraðu, iako nisu svi uãli u istoriju. tradicije. To je verovatno jedan od pojmova koji je determinisao Dvadeset godina ovog konkursa obeleæilo je razne promene u identitet francuskog plesa: pokret koji ne sluæi da se “kreñe” kroz novom francuskom plesu. Banjole je postao vizit karta koja je sva- prostor, veñ nudi neku vrstu odraza u ogledalu unutraãnjeg doæi- ke godine pronalazila i otkrivala nove talente i nove kreacije. vljaja igraåa. Stvorena je jedinstvena forma teatralnosti u savre- Konkurs je 1980.godine podstakao ideju da se ova nova vrsta ple- menoj igri koja postoji bez teksta, bez narativnih argumenata i bez sa postavi na isto umetniåko mesto kao i svi drugi sektori scenske obaveznih figura i uloga (iako su se, doduãe, mogle nañi u nekim umetnosti. Jack Lang, tadaãnji ministar kulture osnovao je delima i kod nekih koreografa) i - koja je stvorila novi jezik emo- komisiju za ãkolstvo koja je od 1981. povukla veoma vaæne poteze cija mnogo dubljih i sofisticiranijih od samog govornog jezika. i napravila bitne korake za savremenu igru. Centar Banjole je 1986. godine, pod novim radikalnim uticajima, promenio svoju dotadaãnju svrhu kao i upravnu direkciju koja ga je vodila. Balet Koreografi koji su obeleæili poåetak... sutraãnjice je promenio naziv u Internacionalni koreografski sus- reti Banjole (Les Rencontres choreographiques internationales de Iako se ameriåki pojam “velikih majstora” nije primenio na savre- Bagnolet) postavãi bijenalan i internacionalan i u svrhu iskljuåivo menu igru u Francuskoj, ipak su se u tom zaåetku novog plesa profesionalne savremene igre. istakli neki koreografi koji su istraæivali drugaåiji pokret. Odile Duboc, Daniel Larrieu i Dominique Bagouet istraæivali su na nivou Osamdesete 20. veka - raznovrsni identiteti prirode pokreta. Iako nijedan od njih nije “proizveo” pojavu nekih -nikad viðenih- gestualnih formi, ipak se njihov zajedniåki rad “hranio” eksploracijom beskonaåne raznovrsnosti teksture gesta, Razvoj novog francuskog plesa razlikovao se od ameriåkih i nema- intencijama i stanjima koje modifikuju smisao pokreta. Profi- åkih istorijskih etapa, koji su mu predhodili, po tome ãto je ukinuo tirajuñi od iskustva prethodnih generacija, oni su istraæivali, ispiti- “velike majstore”, pedagoge i koreografe. Samim time je i ela- vali kroz pokret stanja elaboriranog smisla s jedne strane, a s dru- borirao novi plesni jezik, praveñi ogromne razlaze s dotadaãnjim ge, bili pioniri u poimanju i preispitivanju naåina komunikacije stilovima i tehnikama, i ãto je najvaænije, u potpunosti je redefini- specifiånog za ples. Sva tri koreografa su ekspreimentisala s para- sao glavne plesne i umetniåke estetike. Francuska nije iznedrila doksima i konfliktima izmeðu potrebe za umetniåkim promena- novu Martu Grejam niti Meri Vigman, veñ je napravila fuziju mla- ma i sa institucionalnim zakonima, zato ãto je svako od njih bio u dih koreografa koji su istraæivali svako na svoj naåin veoma ãiroko nekom momentu direktor nekog Nacionalnog koreografskog cen- umetniåko polje koje se otvorilo predhodnih godina. tra (Centre choregraphique national). Njihov zajedniåki interes za Novi ples je uãao u osmozu s vremenom u kojem je nastajao i pokretom, determinisao je stvaranje ãirokog umetniåkog polja razvijao se. U doba audiovizuelnog stvaralaãtva i drugaåijeg pre- veoma razliåitih pretenzija. ispitivanja tela, novi koreografski rukopis se spojio s teatarskim Za Dominique Baguet (1951-1992), istraæivanje pokreta je mesto tekstom - dramaturgijom. Francuska specifiånost novog plesa od- invencije jedne teatarske forme apsolutno originalne, pogotovu u raæavala se u drugaåijem pristupu emociji, u kapacitetu da se opisu likova ãto jeste jedna od karakteristika njegovog stvaralaãt- stvori novi pokret koji reflektuje u trenutku unutraãnje stanje, i va. Kompleksnost i razliåitost njegovog dela prostirala se izmeðu prikazuje jednu konfuznu i promenjivu epohu. Takoðe se stvorila inventivnosti pokreta i kompozicije åistog i abstraktnog plesa s

Orchestra () 2006. 108 Magy Marin Daniel Larrieu jedne strane i teatralnosti u kojima su se pokretom predstavljali Gaultier, i koja je iãla u korak s vremenom. Elektriåan, brz ples koji likovi inspirisani filmom s druge. Minimalni, komplikovani pokret, je izazivao nepresuãnu energiju beskonaånog ritma, simbolizovao u kojem je akcenat pre svega stavljen na ãake i zglobove, kao i teãka je mladost i punio je sale, doæivevãi ogroman uspeh. simetrija i disbalans pokreta integrisanog u akademski, klasiåni stil Philippe Decoufle je definitivno taj “komercijalni” uspeh svoje kole- stvorili su vokabular ovog koreografa. Geometrijska formacija u ginice Chopinot, premaãio i sopstvenim radom osvojio najãiru publi- prostoru i najviãe nepoznati, surealni likovi koji se ne mogu odred- ku. Otvaranje Olimpijskih igara (1992.) u Albertville-u, åija koreo- iti, a åiji humor je zabrinjavajuñi, takoðe su obeleæja Dominique grafija i reæija su bili povereni Decoufle-u, donela mu je svetsku po- Baguet, åiji stil se joã naziva i savremeni barok. pularnost. Njegova plastiånost pokreta i sposobnost da kalediosko- Kod Odile Duboc, gestualno istraæivanje inspirisano je studijom åe- pski i u najãirim bojama stvara svoje kreacije pokupili su sve simpa- tiri osnovna elementa : voda, zemlja, vazduh, vatra. Oni su stavljeni tije. u direktnu relaciju sa impulsom, intencijom pokreta, njegovom unutraãnjom dimenzijom i njegovom projekcijom u prostoru. Rezu- Snaga institucije- Francuski model ltat je ples, u kome su forma i opis svedeni na minimum u korist dinamike i ritma, kao i jednog neverovatno pokretnog i promen- Jedna od najvaænijih karakteristika novog francuskog plesa bila je jivog prostora. njegova veoma brza strukturna institucionalizacija. Za razliku od Daniel Larrieu, najpolitiåniji od svih troje, okrenuo se æivoj komu- ameriåkih kolega åije su trupe bile pomognute malim javnim sub- nikaciji, osloboðeno oscilirajuñi izmeðu sedukcije i provokacije. vencijama, osamdesetih godina proãlog veka, mladi francuski ples Svo troje gore navedenih umetnika teæili su jednoj plesnoj borbi je beneficirao od duge tradicije teatra u Francuskoj, mobiliãuñi dr- protiv patnje.Meðutim, mnogi ostali francuski koreografi traæili su æavne institucije da se pobrinu za njegov status i javno priznanje. Ia- sopstvenu inspiraciju u razliåitim temama. Neki od njih su defin- ko je i danas savremeni ples na margini u odnosu na ostale scenske isali svoj stil kao tvrd i baziåan, ãto je bio sluåaj s tandemom Joelle umetnosti, Francuska je prva zemlja koja je priznala taj “novi ples”, Bouvier i Regis Obadia (kompanija L’Esquisse), koji su za svoja istra- zbog ogromanog pritiska publike. Osamdesete su donele decentral- æivanja plesa uzimali reference u literaturi (i to specijalno Le Clezio), izaciju plesa. Stvorene su mnogobrojne kompanije u regionu, kao i kao i drugi duo, Catherine Divers i Bernardo Montet åiji je rad bio neki od veoma vaænih Nacionalnih koreografskih centara finansir- obeleæen kulturom Japana. anih od strane dræave, regiona, grada i departmana. Tako je omo- Francois Verret je ostavljao veliki prostor u svojim plesovima za “za- guñen razvoj mnogih plesnih kompanija, ãirenje zainteresovane pu- boravljene” umetnike jakih harizmatiånih liånosti (glumci, igraåi, blike i razvoj kulture plesa u svim gradovima u zemlji. Godine slikari). Stvarao je teatarsku formu, nazivajuñi svoj rad kao film- 1994. u Francuskoj je postojalo preko dvadeset koreografskih centa- uæivo, u kome je ples samo jedan elemenat ãireg spektakla. ra koji su negovali i otkrivali nove talente, a svi oni su nastali u peri- Maguy Marin, koja je zadræala jak neoklasiåan vokabular zbog nje- odu izmeðu 1975 i 1985. Takvom ekspanzijom novog plesa po ze- nog ãkolovanja kod Morisa Beæara, stvorila je teatar slika razliåitih mlji, ali i zbog pomoñi koje su dobijali centri i plesne trupe koje su inspiracija: literatura, slikarstvo, ponovno “åitanje” velikih belih nastajale, postignuta je brza profesionalizacija i veñi kvantitet, ali i baleta... kvalitet savremenog plesa u Francuskoj. Gradski teatar (Teatre de la Karine Saporta je, takoðe, bila okrenuta teatru slika, koji je “vukao” Ville) u Parizu pomogao je u najveñoj meri popularizaciji savremene viãe na barok i koji je, kroz mitoloãku prizmu narcisoidnosti, istraæi- igre svojom repertoarskom i programskom politikom, pruæajuñi ãa- vao problematiåne lavirinte podsvesnog. Kroz uavoðenje i kontra- nsu mnogim mladim koreografima. Silazeñi s margine kulturnih de- verzu, ona je istraæivala mehanizme histerije i transa koje je veãto ãavanja, savremeni ples u Francuskoj je uprkos profesionalizaciji i prenosila na publiku, kroz jedan furiozan, æenski univerzum, u brojnoj publici, meðutim, izgubio odreðenu slobodu i - pravo na kome nije bilo mesta za muãkarca. greãku. Kreacije su morale biti mnogo bolje osmiãljene, koncept Jean-Claude Gallotta postao je spomenik francuskog plesa. Svoje mnogo åvrãñi i originalniji a projekat ozbiljno definisan. Kako je Fra- kreacije zasnivao je na obsesivnim odnosima i manijakalnoj seksu- ncuska bila jedina zemlja koja je podigla savremenu igru na najviãi alnosti koja je nesposobna da odraste i da se realizuje. Osnaæeno nivo, u nju su poåeli da “emigriraju” umetnici iz drugih zemalja u neukrotivim libidom, telo je bilo u funkciji viãe kao karikatura, nego kojima je takva vrsta plesa bila zapostavljena. Devedesetih godina ãto je sluæilo stvaranju novog pokreta. Gallotta je postavio na scenu proãlog veka, nove ideje, energiju i imaginaciju, ali i kulturu i obe- odreðenu transgresiju tabua koja mu je donela veliki uspeh. Laka leæje svojih zemalja, u Francusku su, izmeðu ostalih, doneli: Santia- za prepoznavanje, a teãka za imitiranje, njegova gestualnost posta- go Sempere, Francesca Lattuada, Paco Decina, Caterina Sagna i la je pravi idiom - kod za uspeãne kreacije. svima nama dobro poznat Joæef Nað.. I dok su jedni kroz istraæivanje pokreta ispitivali kapacitet plesa za Brz razvoj savremene igre u Francuskoj doveo je i do njene popu- promenu vizije sveta, drugima je to sluæilo kao instrument za ra- larizacije u okolnim zemljama, ali i u mnogim razvijenim zemljama spravu o svetu takvim kakav jeste. Osamdesete i devedesete godine ãirom sveta, ãto je rezultiralo njenom veoma brzom uniformisa- proãlog veka obeleæilo je i razno prezentovanje tela razvijenog u toj noãñu, ãto, u suãtini, nije odlika savremene igre. Jedna od prvih ze- epohi - reklame, seks simboli, moñ, bodi-bilding...u kom je telo u malja koja je prihvatila ovaj novi stil plesa bila je Belgija. Danas ova savremenoj igri postalo virtuozno, hraneñi se energijom i svakako zemlja predstavlja jedan od vaænih centara savremene igre iz kojih ideologija tog vremena. potiåu novi savremeni koreografi i sveæi plesni pravci. O ekspanzi- Regine Chopinot je bila prva koja je asumirala modernizam, kom- ji savremene igre, kao i o njenoj daljoj transformaciji i nadogradnji, pletno raskidajuñi sa utopijama prirodnog i spontanog tela koje je pisañemo u sledeñem izdanju åasopisa Orchestra. postavljeno kao osnova u zaåetku modernog plesa na poåetku proãlog veka. Ona je bila in koreograf, koja je saraðivala sa Jean Paul Milica Ceroviñ

109 Orchestra () 2006. Summary - International

The Wiener Staatsoper showed its fourth premiere this year - the ballet Eugene Onegin choreographed by John Cranko, one of the representatives of the 20th century neoclassi- cism (AUSTRIA/VIENNA p. 58). This ballet marked the first appearance of Wiener Staatsoper’s newly formed Das Ballett, a company that unifies the existing Staatsoper Ballet and the Volksoper Ballet. Cranko did a splendid job of recreating a typical atmosphere of Imperial Russia and the celebrated Pushkin’s work. He expanded the traditional ballet vocabulary through a support network which requires outstanding dancing skills in performing duets.

Our reporter from BOSNIA-HERZEGOVINA/SARAJEVO informs of the premiere of Swan Lake performed by the National Theatre of Bosnia and Herzegovina (p. 59). The company has been instrumental in the successful rebuilding of the country’s dance scene once destroyed by war. Thanks to the efforts of its artistic director Edina Papo, this company finally started performing the traditional classical ballet works. Above all, this production of Swan Lake was an expression of the determination to keep up the restoration of ballet in Sarajevo despite numerous problems and unfavorable conditions. Choreographer Vasily Medvedev skillfully adapted the demands of performing Swan Lake to the company’s present aptitude. Overall, the production was a dignified display, and with the help of the featured guests, principals Sofia Gumerova of the Mariinsky Theatre, in the roles of Odette and Odille and Mikhail Kaniskin of the Stuttgart Ballett, the Sarajevo dancers showed great improvement.

At this year’s Festival d’Avignon (FRANCE/AVIGNON p. 60-62), well-known choreographer Josef Nagy (originally from Kanji a, Serbia), showed his two new creations - Asobu and Paso Doble. By courtesy of Zoltan Bi?kaj, a close associate of Nagy’s, ORCHESTRA presents the translated reviews of these works published in prominent French dailies Le Monde, Quotidien and Liberation. Surrealistic Asobu (meaning “to play” in Japanese), was created as a choreographic homage to Henri Michaux. Sixteen dancers and four musicians, dressed in black and grey gave the word “magic spell” a whole new meaning. Human gloom and beauty found their balance in a frantic overexertion. This is a fantastic and mysterious creation. Paso Doble is a result of Nagy’s collaboration with the painter and sculptor Miquel Barcelo. These two artists came together and daringly entered each other’s universes. The exchange between the choreographer and the painter created room for this unique experiment. From a material in motion and the bodies of the two artists as its canvas, comes a series of ephemeral paintings that are constantly changing.

Our correspondent from GREECE/ATHENS reports on the co-production of the European Concert Hall Organization and the concert hall in Athens, Megaron Mousikis Athinion, featuring the collaboration of choreographer and dancer Akram Khan and minimalist com- poser Steve Reich (p. 63). This performance greatly resembled the process of drawing a marvelous choreographic and musical map, and included an appearance of conductor Brad Lubman. Dance and conducting thus became one. On the same page we present a report on the guest appearance by Hamburg Ballet and the Requiem (choreographed by John Ne- umeier) to the music by Wolfgang Amadeus Mozart. Further on is the report on the Hellenic Festival, which celebrated its 50th anniversary last year (p. 64). This year, its new artistic director George Loukos (former artistic director of the Opera de Lyon) completely changed and improved the festival, to include almost 70 dance performances, music con- certs, theatre plays and Classical Greek dramas, which ‘haunted’ the night life of Athenians and gave the city the glory last seen at the time of the 2004 Olympic Games. The programme included, among others: Josef Nagy (Petit Psaume du Matin), Sasha Waltz (Bodies), Maguy Marin (Umwelt). Everyone was dying to see the performance by two unique artists Sylvie Guillem and Russel Maliphant (Solo/Shift/Two/Push), while the autobi- ographical creation Café Muller by Pina Bausch was a true treat.

Thanks to our diligent correspondents, we present the ever abundant report from CROA- TIA/ZAGREB (pp. 65-70). The Croatian National Theatre premiered the newest version of Giselle (p. 65). Since the former version premiered in 2003, our correspondent is wonder- ing how it was possible for one production to last only three years. New costumes and set design seemed redundant, while a mere few changes in choreography would only be noticed by a small crowd of experts and ballet critics. The good news from Zagreb came in the report on the first Croatian Competition for Dancers “Mia ?orak Slavenska” (p. 66). The candidates were divided into four age categories (from 15-28). The competition is biannu-

Orchestra () 2006. 110 al, with 21 candidates applying this year. On pp. 67-69 we present the report on the 23rd Week of Contemporary Dance, a festival with quite a reputation in the region. It featured 17 works, with the participation of 120 performers from 12 countries. This year, the festival introduced the audience award and held the Small Dance Talk - a series of round table discussions with dancers. The Zagreb company showed the premiere of the production Solitaire (Pasijans) which gathered dancers from Finland, Spain, Israel and Croatia (p. 70). This international project characterized by an autonomous dance form represented yet another contribution to the internationalization of dance in Croatia.

The first Dance Biennale “Guglielmo Ebreo” was held in ITALY/PESARO (p. 71). This is an ambitious event that has been realized with the support of all competent local and region- al authorities and with the participation of many acclaimed artists. Several hundred choreographers sent their video recordings to compete for the main award. Well-known companies from Italy (Alterballeto), USA (Daniela Buson), France (Eric Vu An), and the Royal Ballet performed at the Biennale.

From CANADA/TORONTO we bring reviews of three different events. On p. 72 there is the report on the opening of the first opera house in Toronto, which will also be the home of the National Ballet of Canada. The new stage, the Four Seasons Centre for the Performing Arts, has 2000 seats. Its great acoustics and a wonderful auditorium make it a perfect setting to watch performing arts events. Ballet Petrouchka by Fokine/Stravinsky closed the last NBoC programme performed at the old stage of Hummingbird Centre. The show also included two neoclassical creations - A Delicate Battle (Matjash Mrozewski) and There, Below (James Kudelka). The finale of this slightly disharmoniously conceived programme, ballet Petrouchka, was staged by Gary Chryst and featured NBoC’s principal dancer Aleksandar Antonijevi? in the title role. His approach to the role of Petrouchka was truly a delicate one, and he succeeded in making a splendid dramatic effect.

There are many new initiatives aimed at the development of contemporary dance in Toronto (pp. 73-75). New ways are sought to create memorable works by using very limit- ed funds. In such an attempt there were series Up Darling and Elementale: Made in Canada/fait au Canada. This year, the good old World Moves festival becomes divided into two segments: the international and the local one. The new Canadian series is entitled the Next Steps, and its highlight this fall was the new and innovative work Timecode Break, choreographed by Christopher House for the Toronto Dance Theatre.

The general assembly of the World Dance Alliance, entitled Dance, Diversity, Dialogue: Bridging Communities and Cultures was held in Toronto in July 2006. WDA is a wide international forum established for the purpose of exchanging experiences and combining diverse groups in the field of dance. WDA’s goals include: the accessibility of information, open communication, the promotion of dance organizations and individuals, exchange of ideas, etc.

As ever, we present a huge segment of information about the dance scene and events from the USA/NEW YORK (pp. 79-97). ORCHESTRA’s first correspondent, Xenia Rakic, who has been a contributor to our magazine for 12 years now, this time reports on: two seasons of the American Ballet Theatre (spring and fall), the spring season of the New York City Ballet, the guest performance of the Forsythe Company in New York, the Mostly Mozart Festival, guest appearances of dance stars Sylvie Guillem and Russel Maliphant, dance events at the Lincoln Center Festival and the 60th anniversary of Limon Dance Company. We also present a unique interview with Mihailo Djuri?, the artistic director of the company Festival Ballet Providence, published by the esteemed Dance Magazine. Djuriñ’s personal success and the huge progress Festival Ballet Providence has made under his guid- ance makes us very happy and proud, even more so having in mind that he comes from Serbia.

The two following reports come from SLOVENIA/LJUBLJANA. On p. 98 we present the report on the premiere of the dance-musical project entitled Architecture of Silence, choreographed by Edward Clug, for the stage of Cankarjev dom in Ljubljana. Much unlike simi- lar theatres in the region, this stage usually offers a very rich dance programme. This new production is indeed a very important and very main-stream one. It uses the form of requiem as its musical basis, including the most famous one, Mozart’s Requiem. This production has unique rhythmic and visual qualities, its own idea and audacity, as well as overall strong theatrical facets. The movements and the music are in perfect accord. Certain

111 Orchestra () 2006. problems arise from its choreography, in the frequently repeated segments of dancing solos and duets to the very well-known Clug vocabulary. The other report (p. 99) is on the William Forsythe’s choreographic work Impressing the Czar, in a guest performance by the Royal Ballet of Flanders. Reflecting about this piece that is so diverse, full of information, meanings and associations, so playful and introspective and yet full of witty details and turns, the author of this review finds that everyone should see this production at least twice. It is unfortunate that this company’s tour ended in Slovenia, depriving the audiences in other countries in the region (above all, Croatia and Serbia) of this experience.

It is our pleasure to bring the report from SWITZERLAND/ZURICH (pp. 100-102) on the difficult historical development and ultimate success of the Tanz Akademie Zurich. It must have been difficult to develop such an important educational dance institution, especially when the level of professional dance performance and the schooling practices in Switzerland are still debatable. Our correspondent Jenny J. Veldhuis believes they would prove to be successful, arguing that professional education often requires trust, love, pas- sion and understanding. Thanks to our cooperation with the magazine La grange (Grand Theatre from Geneva), we present the report from SWITZERLAND/GENEVA on the guest appearance by charismatic artist Saburo Teshigawara. He staged the Beginning of the Last Second, that included the participation of as many as 16 dancers from the Geneva Ballet. The author of this production surrenders his body and soul to an artistic adventure, trans- forming it into a life philosophy. The interplay of shadows and light, and the set design and costumes are memorable. It is a truly austere yet effective piece, one that depicts the abstractness of purity.

From SWEDEN/STOCKHOLM we present a detailed report of two premieres, Blanco and End by the Cullberg Ballet at the theatre Dansens Hus. They opened the 40th season of one of the most renowned dance companies in Europe. The forty years of continuous work sig- nify recognition of the inventiveness of visionary Birgit Cullberg and choreographer Mats Ek. In the 1970’s, when the repertory of this company included radically inventive versions of classical ballet productions, it was clear that they were not mere performances by per- fectly skilled dancers. The one-hour creation End, dealing with life of an individual, its inse- curities and complicated relations within the modern society was staged by Sidi Larbi Cherkaoui. Blanco was choreographed by Johan Inger, the artistic director of the Cullberg Ballet. This production gives us a new outlook of the present time and the consequences of our times, political situation and cultural conditions.

As in several previous editions, this issue of our magazine closes with OORCHESTRA CATHEDRA (pp. 108-109), the column dealing with the creation of contemporary dance in the world, its definition and various other facts. This time, the article covers the development of contemporary dance in France, the eruption of new young choreographers back in 1968, and the emergence of a new and open creative room for working on and explor- ing this new dance style, subsequently named contemporary dance. It all started in Paris suburbs, in the small municipality of Bagnolet, where former dancer Jacque Chaurand set up an open competition Le Ballet pour Demain. Books and textbooks on dance are still on demand in Serbia, which is why this column is of great importance for all students of local ballet schools, all professional dancers and all those interested in dance.

Translated by: Nataša Tomic

Cover: Wolfgang Amadé, chor. Renato Zanella, Dejan Kolarov, Madlenianum Opera and Theatre (Belgrade).

Inside page, left: Wolfgang Amadé, chor.Renato Zanella, Milan Rus, Madlenianum Opera and Theatre (Belgrade).

Inside page, right: Musical Chicago, chor. Mojca Horvat, corps de ballet of the Terazije Theatre (Belgrade).

Back page: Festival of Choreographic Miniatures (Belgrade), Don't rush it's too late, Milica Perovic and Ivana Tabori.

Orchestra () 2006. 112 Chicago, baletski ansambl Pozorišta na Terazijama Foto: Miloš Kodemo Deseti Festival koreografskih minijatura, Don’t Rush It’s Too Late, Milica Perović i Ivana Tabori Foto: Srđan Mihić