ARCHIWA, BIBLIOTEKI I MUZEA KOŚCIELNE 103 (2015) MARIAN SURDACKI* – LUBLIN DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA ZAKONÓW ŻEŃSKICH W POLSCE DO KOŃCA XVIII WIEKU I. Średniowiecze 1. Uwagi ogólne Rozwój działalności charytatywnej w państwie polskim, realizowanej w naj- większym stopniu poprzez szpitalnictwo, związany był z przyjęciem chrztu, roz- wojem chrześcijaństwa i organizacji kościelnej, przede wszystkim zaś przyby- ciem zakonów eremicko-mniszych: benedyktynów i cystersów. Wprawdzie ich zasadniczą misją nie była praca charytatywna, jednak zgodnie z regułą prowadzili oni w swoich opactwach hospicja i szpitale wewnątrzklasztorne oraz zajmowali się pomocą dla potrzebujących i leczeniem chorych1. Jednak to nie zakony ere- mickie były prekursorami szpitalnictwa i opieki społecznej na ziemiach państwa polskiego w pierwszych wiekach jego istnienia lecz rozwijające się od drugiej połowy XII w. zakony kanonikatu regularnego, których działalność charytatyw- na, zwłaszcza szpitalna stała się ich główną misją, zapisaną w regułach zakon- nych. Byli to kanonicy regularni św. Augustyna, bożogrobcy (miechowici), du- chacy (kanonicy regularni Św. Ducha), krzyżacy z czerwoną gwiazdą, antonianie. Z omówioną wyżej grupą zakonów kanonikatu regularnego łączyły się ściśle za- kony rycerskie, które powstały na kanwie ruchu krucjatowego i zbrojnych wy- praw krzyżowych do Jerozolimy i towarzyszącego im ruchu pielgrzymkowego. Ich celem było prowadzenie hospicjów i szpitali dla pielgrzymów i innych po- trzebujących. Zakony rycerskie, podobnie jak i wcześniej wymienione zakony du- chaków, bożogrobców czy krzyżaków z czerwoną gwiazdą nazywano zakonami krzyżowymi, ponieważ za swój wyróżnik przyjęły insygnium krzyża2. * Marian Surdacki – prof. dr hab. historii, kierownik Katedry Historii Wychowania i Historii Opieki Społecznej, Wydział Nauk Społecznych KUL, e-mail:
[email protected] 1 Por. M. Derwich, Mnisi w polskim mieście średniowiecznym, w: Ecclesia et civitas.