Neonikotynoidy: Zagrożenie Nie Tylko Dla Pszczół Przegląd Danych Naukowych Uzyskanych Po 2013 Roku
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku Neonikotynoidy: zagrożenie nie tylko dla pszczół przegląd danych naukowych uzyskanych po 2013 roku Styczeń 2017 1 Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku © Fred Dott / Greenpeace 2 Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku Spis treści Przedmowa Greenpeace 5 Streszczenie 7 Zagrożenia dla pszczół 7 Możliwe ogólne zagrożenia dla środowiska 9 1. Wprowadzenie i bieżący stan wiedzy 11 2. Dane potwierdzające narażenie na działanie pestycydów z grupy neonikotynoidów 13 2.1 Ryzyko narażenia organizmów niedocelowych na działanie neonikotynoidów stosowanych na uprawy 13 2.2 Ryzyko narażenia organizmów niedocelowych na działania neonikotynoidów utrzymujące się w środowisku 21 3. Dane dotyczące wpływu neonikotynoidów na zdrowie zwierząt 41 3.1 Wrażliwość trzmieli i pszczół samotnic na neonikotynoidy 41 3.2 Wrażliwość motyli dziennych i nocnych na neonikotynoidy 53 3.3 Wrażliwość innych bezkręgowców lądowych na neonikotynoidy 58 3.4 Wrażliwość wodnych bezkręgowców na neonikotynoidy 61 3.5 Wrażliwość ptaków i nietoperzy na neonikotynoidy 65 3.6 Synergistyczne działanie innych pestycydów z neonikotynoidami 70 4. Uwagi końcowe 75 4.1 Postępy w wiedzy naukowej i porównanie ze stanem wiedzy z 2013 roku 75 4.2 Istniejące luki w wiedzy i przyszłe badania 77 4.3 Ostateczne wnioski 78 Źródła 80 3 Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku © Susan H Smith / iStockphoto 4 Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku Przedmowa Greenpeace Zapylacze, w tym pszczoły miodne, dzikie pszczoły W odpowiedzi na zwiększającą się liczbę wyników badań i inne owady, odgrywają kluczową rolę w produk- potwierdzających tę szkodliwość Unia Europejska (UE) cji żywności i produkcji rolnej w ogóle. Trzy czwarte wprowadziła w 2013 roku częściowy zakaz stosowa- upraw, trafiających na światowe rynki, jest w jakimś nia trzech neonikotynoidów (imidakloprydu, klotianidyny stopniu uzależnione od zapylaczy1. Niestety te niezbęd- i tiametoksamu), jak również innego insektycydu - fipro ne dla człowieka owady mają obecnie poważne kło- nilu. UE ograniczyła szereg zastosowań, których szko- poty. Liczebność niektórych gatunków dzikich trzmieli dliwy wpływ na pszczoły potwierdził Europejski Urząd dramatycznie spadła. Owady te zaniknęły w pewnych ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). EFSA stwierdził regionach lub całkowicie wyginęły. Dane dostępne na jednak, że nie ma wystarczających danych naukowych, temat innych zapylaczy są równie niepokojące. aby ocenić określone zastosowania pod względem ich wpływu na zapylacze inne niż pszczoły miodne3. Spadek ich liczebności oznacza, że obecny system rol- nictwa przemysłowego się nie sprawdza. Dysponujemy Od tamtego czasu społeczność naukowa, kierując się wieloma wynikami badań naukowych na poparcie tezy, obawami opinii publicznej i polityków, z jeszcze więk- że rolnictwo przemysłowe stanowi zagrożenie dla owa- szym zainteresowaniem bada możliwe przyczyny kry- dów zapylających, od których jest uzależnione. Wynika zysu zapylaczy, w tym wpływ stosowania określonych to z niszczenia różnorodności biologicznej i siedlisk sta- pestycydów. nowiących miejsca żerowania owadów oraz zdania się na toksyczne chemikalia w walce z chwastami i szkod- Greenpeace zlecił Uniwersytetowi w Sussex, jednej nikami. z najważniejszych instytucji naukowych Wielkiej Brytanii, przeprowadzenie szeroko zakrojonego prze- Zapylacze są stale narażane na kontakt z toksycznymi glądu badań naukowych wpływu insektycydów z gru- chemikaliami, w tym insektycydami, herbicydami i fun- py neonikotynoidów na zapylacze i środowisko w ogó- gicydami. Nadal nie znamy wszystkich konsekwencji le, których wyniki opublikowano od 2013 roku. tego narażenia. Jednakże coraz więcej badań nauko- wych wskazuje, że pewne insektycydy są szczególnie Przeprowadzony przegląd potwierdził ryzyko rozpozna- szkodliwe dla zapylaczy, ponieważ wywierają negatyw- ne przez EFSA w 2013 roku i umożliwił wykrycie kolej- ny wpływ na pojedyncze organizmy i całe kolonie. Jest nych zagrożeń dla zapylaczy. Nowe badania wskazują w to między innymi szereg związków z grupy tzw. neoni- szczególności, że szkodliwość dla pszczół jest zwią- kotynoidów2. zana nie tylko z poddanymi zabiegom ochronnym roślinami uprawnymi, lecz również z zanieczyszczo- Środki owadobójcze z grupy neonikotynoidów wpro- nymi roślinami dzikimi, wobec których nie stosowano wadzono do użycia w połowie lat 90. ubiegłego wieku neonikotynoidów. Niedawno uzyskane dane dowodzą jako „łagodny” substytut starszych, bardziej szkodliwych ponadto, że neonikotynoidy stały się wszechobecne substancji. Stosuje się je głównie jako zaprawy nasien- w środowisku, zanieczyszczając wody, gleby i natu- ne. W ostatnich dekadach ich użycie znacznie wzrosło, ralną roślinność. Uzyskano dowody, że środki te stano- przez co stały się najpowszechniej stosowaną klasą in- wią poważne zagrożenie nie tylko dla pszczół, lecz sektycydów na całym świecie. Już w połowie pierwszej również dla wielu gatunków dziko żyjących owadów, dekady XXI wieku naukowcy zaczęli wyrażać obawy, że w tym motyli, chrząszczy i owadów wodnych, pośrednio neonikotynoidy mogą szkodzić organizmom niedocelo- wywierając szkodliwy wpływ również na organizmy na wym, w szczególności pszczołom miodnym i trzmielom. wyższych poziomach łańcucha pokarmowego. 5 Neonikotynoidy: zagrożenie przegląd danych naukowych nie tylko dla pszczół uzyskanych po 2013 roku Te wyniki odzwierciedlają niedawne wnioski EFSA, jedno- krajach Europy Zachodniej5, jednak pszczelarze napo- cześnie potwierdzając wcześniejsze odkrycia dotyczące tykają coraz to nowe problemy, a obserwowane straty ryzyka wobec pszczół i ujawniając nowe zagrożenia4. i osłabienie rodzin pszczelich rosną. Dotyczy to również pszczół dziko żyjących, z których już mniej więcej poło- Biorąc pod uwagę obecną wiedzę na temat neonikoty- wa znalazła się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących noidów, dalsze stosowanie tych środków chemicznych i Zagrożonych w Polsce. byłoby nieodpowiedzialne. Imidaklopryd, klotianidyna i tiametoksam, czyli trzy neonikotynoidy, których stoso- Musimy zadbać o to, aby nie doprowadzić sytuacji, wanie zostało już ograniczone, powinny zostać zakaza- w której pszczelarze, rolnicy i środowisko natural- ne całkowicie. Wszystkie pestycydy powinno się pod- ne zapłacą wysoką cenę za utratę populacji pszczół dać wnikliwym badaniom przesiewowym w kierunku miodnych oraz dziko żyjących. W ciągu ostatnich lat oddziaływania na pszczoły, a następnie podjąć decyzje w Polsce obserwuje się wzrost udziału upraw zależ- prawne dotyczące możliwości ich stosowania. nych od zapylania. Tym samym rola owadów zapylają- cych, przede wszystkim pszczół, staje się coraz istot- W świetle powyższych informacji utrzymanie zakazu niejsza dla polskiego rolnictwa i niezmiennie istotna dla stosowania trzech wspomnianych substancji z gru- polskiej przyrody. W samym tylko roku 2015 wartość py neonikotynoidów i fipronilu stanowi niezbędne zapylania w Polsce wyceniono na ponad 4 miliardy zło- minimum. Mamy nadzieję, że polski rząd nadal będzie tych rocznie6. Wartość zapylania roślin dziko żyjących wspierał takie rozwiązanie. jest bezcenna. Jednak żeby Polska stała się krajem prawdziwie przyja- Już czas, aby zdać sobie sprawę, że zastąpienie szkodli- znym pszczołom, musimy przyjąć systemowe rozwiąza- wych chemikaliów rzekomo „łagodnymi” substytutami nia na rzecz zapewnienia dobrych warunków owadom w postaci neonikotynoidów nie jest zrównoważoną me- zapylającym. Oprócz całkowitego zakazania stosowa- todą zwalczania owadów niszczących uprawy. Trzeba nia wymienionych insektycydów, należy zainicjować przede wszystkim skoncentrować wysiłki na opraco- proces tworzenia Narodowej Strategii Ochrony waniu i wdrożeniu ekologicznych praktyk zapobiega- Owadów Zapylających. Powinien to być zbiór długo- nia występowaniu owadów będących szkodnikami, falowych celów i działań w kompleksowym oraz wie- a metody ochrony roślin uprawnych stosować tylko, je- losektorowym ujęciu, tak aby polski system ochrony śli szkodniki się pojawią. pszczół stał się modelowym przykładem ochrony owa- dów zapylających dla całej Unii Europejskiej. Wykazano, że rolnictwo ekologiczne, w którym zacho- wany jest wysoki poziom różnorodności biologicznej Z apelem o stworzenie takiej strategii w 2016 roku i nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin zwróciły się do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ani syntetycznych nawozów, umożliwia zwalczanie związki pszczelarskie oraz Greenpeace. Jej realizacja chwastów, chorób i szkodników roślin przy poprawie będzie działaniem korzystnym dla rolnictwa i przyrody, ogólnego stanu ekosystemów7. Przestawienie się na bo wprawdzie obecnie sytuacja owadów zapylających rolnictwo ekologiczne to jedyny sposób, aby ochronić w naszym kraju nie jest jeszcze tak dramatyczna, jak zapylacze i zapewnić sobie ich bezcenne usługi z ko- np. w Stanach Zjednoczonych ani tak zła, jak w wielu rzyścią dla nas wszystkich. © Axel Kirchhof / Greenpeace 1 EASAC, 2015, Ecosystem services, agriculture and neonicotinoids 2 Greenpeace, 2013, Spadek populacji pszczół. Przegląd czynników zagrażających owadom zapylającym i rolnictwu w Europie 3 EFSA, 2013, Conclusions on the pesticide risk assessment for bees for the active substances imidacloprid, clothianidin and thiamethoxam 4 EFSA, 2015, Conclusions on uses