Naturvernverdiar I Askvika-Området Askvoll Kommune

Home , Askvoll (village), Hedmark, Hermansverk, Stad (peninsula)

Naturvernverdiar i Askvika-området

Askvoll kommune - Sogn og Fjordane

Ei utgreiingom verneverdianesom knyterseg til Askvika-området,med utgangspunkti naturverninteressene,spesielt med siktepå å in- formereom dei verneinteressenesom gjeld våt- marksområdaog naturtypen.

Ved Gunnar Godd

Vipe Vanellus vanellus Foto : S.EftelAnd

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Hermansverk - juli 1980 Etter oppmoding frå Miljøverndepartementethar Fylkes- mannen i Sogn og Fjordane sett igang arbeidet med ein verneplan for våtmarksområdei fylket. Ein vonar at eit første utkast vil verte ferdig i siste halvdel av 1981. Dette første utkastet vil då bli sendt ut til førebels fråsegn. På bakgrunn av innkomne førebels fråsegnervil eit revidert, endeleg framlegg bli sendt ut til fråsegn i samsvar med § 18 i "Lov om naturvern". Deretter vil framlegg og innkomne fråsegner - saman med fylkesmannensi endelege vurdering - verte oversendt Miljøverndepartementetfor slutthandsaming.

På grunn av ulike interessersom gjer seg gjeldande i området Askvika, Leira og Kyllaren i Askvoll kommune (jfr. skriv frå Miljøverndepartementetav 2. november 1978) har det vore framsett ynskje om ei utgreiing av naturverninteressenei området.- Denne utgreiinga ligg no føre og vert sendt ut til orientering.

FagkonsulentGunnar Godø er fagleg ansvarleg for utgreiinga. Opplysninganeog vurderinganeer basert på feltregistreringarsom vart starta opp i 1974 etter initiativ frå naturvernkonsulentenog med økonomisk støtte frå Miljøverndepartementet.

a1d Ulveseth -fylkesmann-

n Bj rdan -naturvernkonsulent- INNHALD Side FØREORD 1 1, INNLEIING 2 Fig. 2a: Kart over Askvika og Leira 4 Fig. 2b: Kart over Kyllaren 5 Fig, 3 : Bilete av Askvika 6 Fig. 4 : Bilete av Leira 7 2, KVA ER VÅTMARK? 8 2.1 Funksjon 9 2.2 Produktiviteten i våtmark 2.3 Våtmarksfugl 10 2.4 Utbygging eller vern? 11 3, ULIKE VÅTMARKSTYPAR 15 3.1 Våtmark på fastlandet a. Myrområde b. Elvar og bekkar c. Næringsfattige vatn og innsjøar d. Middels næringsrike vatn og innsjøar e. Næringsrike vatn og innsjøar 16 f. Myrvatn 3.2 Elvemunningar a. Estuarier b. Deltaområde 17 3.3 Våtmark i fjorder og .langs kysten a. Tidevassoner b. Gruntvassområde 18 c. Djupare fjordar d. Strandsoner i avskjerma farvatn e. Avskjerma, grunne bukter og vågar f. Fersk- og brakkvassbukter 19 g. Grunne straumar og sund h. Laguner 3.4 Landareal langs kysten a. Holmar og skjer b. Ulike strandsoneområde 4, VÅTMARK I SOGN OG FJORDANE 20 5, ASKVIKA, LEIRA OG KYLLAREN 22 side

5.1 Området 22 5.1.1 Geologi 5.1.2 Klima 5.1.3 Naturtype 23 - Askvika - Leira 24 - Kyllaren 5.2 Plante og dyrelivet 25 5.3 Puglefaunaen 27 5.3.1 Andefuglar 5.3.2 Vadefuglar 29 5.3.3 Måsefuglar 32 5.3.4 Andre våtmarksfuglar 33 Tabell 1: Observerte fuglearteri Askvika, Leira, Kyllaren i perioden 1974-79 35 5.4 Interessekonflikteri området (Utbyggings- interessene) 39 5.4.1 Nydyrkingsinteressene 5.4.2 Vegplanane 40 5.4.3 Industriområdet 41 6, KONKLUSJON 42 7, LITTERATURLISTE 43

FIGURAR OG TABELL: Fig. 1 : Bilete av dvergsnipe 3 Fig. 2a: Kart over Askvika og Leira 4 Fig. 2b: Kart over Kyllaren 5 Fig. 3 : Bilete av Askvika 6 Fig. 4 : Bilete av Leira 7 Fig. 5 : Bilete av canadagås og grågås 7 Fig. 6 : Arealutnyttingaav kulturlandskapeti dei siste hundre åra 12 Fig. 7 : Skjematiskframstilling av strandengmed soneinndeling 26 Fig. 8 : Grågås (observasjonari tida 6.-12.08.78i Leira) 28 Fig, 9 : Tjeld (observasjonari Askvika og Leira) 30 Fig. 10: Vipe (observasjonari Askvika og Leira) 31 Fig. 11: Hettemåse (obervasjonari Askvika) 33 Fig. 12 : Stare (observasjonari Askvika) 34 Tabell 1: Observertefuglearter i Askvika, Leira og Kyllaren i perioden 1974-79 35 GUNNAR GODØ

NATURVERDIARI ASKVIKA-OMRADET 1 ASKVOLL KOMMUNE -- SOGNOG FJORDANE

Ei utgreiingom verneverdianesom knyterseg t 1 Askvika-områdetMed utgangspurikti naturverninteressene- spesieltmed siktepå å informere om dei verneinteressenesom gjeld våtmarksområda og naturtypen.

1. INNLEIING

Miljøverndepartementethar i dei seinare åra gått inn for å få utarbeidt fylkesviseverneplanar av ulike naturtypar som t.d. edellauvskog,myr, våtmark og sjøfugllokalitetar.Ein får såleis ei samla vurdering av fleire områdeut frå eit større materiale. Tidlegare utarbeiddeein verneforslagfor einskilde lokalitetar, som t.d. Moldvær i Askvoll som vart freda ved Kg1. res. av 4. juli 1958.

Det første planutkasteti samband med verneplananei Sogn og Fjordane var for edellauvskogsom var ferdig i 1979. Ein liknande plan for våtmark vil truleg vere ferdig i løpet av 1981. Om lag 30 område vil etter alt å døme bli tekne med i forslaget,på grunnlag av synfaringarog registreringarav over 200 våt- marksområdei fylket.

I Askvika, Leira og Kyllaren kom feltregistreringane først i gang i 1974. Det viste seg snart at området var ein særs viktig fuglebiotop,særleg for artar som har tilknytningtil våtmark som t.d. ender og vadefuglar (fig. 1). På grunn av utbyggingsinteressenei området, og særleg planane om veg over Askvika, har det vist seg å vere behov for ei særskiltutgreiing om naturverninteressene i Askvika, Leira og Kyllaren (fig. 2) Forslag om vernereglarog skjøtseltiltakvil først bli lagt fram i "Utkast til verneplanfor våtmark i Sogn og Fjordane fylke", etter samrådingmed grunneigarane, kommunenm.f1.

Fig. 1 DvergsnipeCalidris minuta. Foto : Svein Efteland =8 / • • Nrone =A : - Fig.2a - Askvika og Leira 0)5A , ""---• rn 100m 200m 300m s i4.01H ).";." ...... V H

:jeleite 0)S Grunne 24/1\i. aue I ...... ------..... -• —+ 7r-« • u, sl.,A \) .:_.,.._._.,.." Ve(en e •••... ' ------=ir----'-''-r'ot1 1 ,, , ,:, Xz,- \ / ("`•&•-• I /4/24,25;27 ,„___...,,0) oW 'F))H /44/9,13 ) , 7 •' • .. % )).,1 ...... ,•,_-.:', / / . \ . ‘,....„ \ „„.L.4).--s---"‘-'' , . H A , ,• • • 7 , ) 2 / 1 - «;,'•_-...../-1‘,\_...... )<•"---' ••: s ' • \ \ \ y2 \ - ----..s \ • '.!5 24/2 \ \ 414,• ,, , ,,4:-.8c.:.B ' '--- ,,__= t?'J - I 1 =A ,--,-\\,...- --\ ----;_ ! i: 24A1168,6)1 ,)1 \ 7/0 —.-- 24/4 , .,..„:..\_:,-,-:,--,,..„--,...„..., .3 : Borgja A skheia . ,, )14 c\ --, \ :-...,:>::,-;r8-r.tiri-‘ ) (24/ 9., -7' \ ---'-----1:.-::— . • - ,.'K.:\ , 100(- 1- - ', ,--.2'4/- \\ y33 . .., . 's ‘ \‘5‘°\ \\ 1 (..---,,V1-i ,s, , '!''3' I ) \ \ )17/

l's.-..ed tb / " 24 --._----„ • ,,,,. „.--7 .------' .-.--.:P--- „" 1 '-` :_,j / /41 / 1' ' / /8 „.....-",>---, ' '-‘,"-__',./ // ,----,-;,,,,==1",'''' : / , _•_ °57/ 4-=-.. ° -' B------:- oc:=,11 ..'o • - , / 2y 0 j fr i ; 8 "b"., j‘e?' .t3 i =/)A r's )‘) ) . -). ))...... / I — V •••-•","*"...).„))), .)` P••••'-•-•-> Ci '' . --f )) sl' ^N /---.' • ';'-• . si„.~...... • ' 3 ""): • ...=8" 0 _ ./ =A / - •). 4 ' -:4 --- fi \ 1 A r\./;:_..1-i/t2 • ' » .)'. ..-.. . = e) \ , -' ...... ) • ___,....-i- \ ))) ''-')- \•-: -1‘)i Skute , :.,...--- ' = • A )\ `',,,, . ), `,..!.,-../4i 1 ' , -,-7,.....',...... „...... H.::::,..:: ... . - . .., . -7',---- . ,-.------:...„.„:\ .\ 24A ' ) I V

) \ = 24/, = A = A ' . • • . . ))...,);..J2.. 4/3, if _ A \•.:)..)\)„,') f ) 24/9,13..../ . • ) V A : A.s:,ki.0. 6 )\ • Y9,13 n =A 27/15 ..' • '. ...;....:2-:•::..• 2-%3 24Å; • • .0erunk ',.• i .. •...... 2.79 4", TL\met :" .- 0, I.v i .18 _ " - , A= =s • •'

4t'›N 24A2 .•\ 1\27/2 . • =A

Grunne

Askv ).‘• / 0)14/4 Eictsv ko

r, Fig.2b - Kyllaren

jj) .391 Om 100m 200m 300m '••• :.„..•

'1D

(V\

• • ‘‘.

• •'N N\-›-•

._ n/f,ittes,

4>i (1,P,'• I,) )._., i'',•‘,'-‘',,`E,,‘‘

• i / ,, ;/, (/,,, r, \; 111 1 :,-, ! ,:,..... :,..:- ', , -- ',..•\) `. ' . ,\' ' ''' :,,\.\1,, `. \ ( „--, / • f17/ "------_- «‘x.,‘-:;--;:---,1 W \,,„\,,‘ , ,• • , I i / \

'''s. `,\ \ \ \ .: .. TET 67( 11;

: 4L--- (

-1

..--

. ' R ingstod • --, — \

, - A

Fristod "7.

•25 0/k1 26/3

d •

Fig.3 Askvika sett mot sør (frå riksveg 608), i bakgrunnen Olset. Vegtrasen (etter alternativ A), vil gå rett over Askvika, til høgre på biletet. I dette området er nokre av dei viktigaste beiteplassane for våtmarksfugl i Askvika. Foto : G.Godø Fig.4 Leira sett frå vest, Kyllaren i bakgrunnen mot venstre. Foto : G.Godø

Fig. 5 Canadagås Branta canadensisog grågås Anser anser. Foto : G.Godø KVA ER VÅTMARK?

Våtmark er eit nytt omgrep i det norske språket, og omfattar langt meir enn det som ein umiddelbart set i samband med oppbygginga av ordet: våt mark. Ordet er omsett frå engelsk "wetlands", jamfør også den svenske omsetjinga til "våtmarker".

Om re et "våtmark" er definert som alle overfløymde eller vassmetta område, både naturlege og kunstige, ermanente, midlertidi e, stilleståande eller flytande, ferskt brakt eller salt. Dette vil m.a. omfatte naturområde som:

- alle typar av myrområde - elvemunningar, grunne og stilleflytande elve- strekningar - strandeng, fjøre- og gruntvassområde i bukter og sund ved kysten og i skjergarden (ned til 6 m djupne) - sumpområde, tjern og grunne småvatn - grunne bukter og viker i større innsjøår

Ut frå topografiske, geologiske, hydrologiske og biologiske kriterier er det såleis eit uhyre ueinsarta utval av miljø som her er sett saman. Fellesgrunnlaget er at vatn i ei eller anna form er til- stades, og i avgjerande grad pregar miljøet. Vatn er med andre ord hovudkomponenten, som dannar sjølve grunn- laget for det mangfaldige og ofte særprega plante- og dyrelivet som ein finn i tilknyting til våtmarksområda.

For mange kan ordet våtmark virke noko kunstig. Men innan det zoologiske fagområdet - og særleg innan ornitologien - har våtmarksomgrepet vist seg å vere nyttig. Fleire fuglearter er gjennom heile sin livs- syklus avhengig av våtmark i vidaste forstand, sjølv om dei gjennom året kan pendle mellom ulike miljø: Hekkeplassar på myrar og ved skogstjern, i trekktidene rastar dei i frodige sump- og strandområde og overvintrar på eller latgs kysten.

2.1. FUNKSJON

Våtmarksområda har mange og viktige funksjohar i naturen, som eksempel kan nemnast:

- Stor produksjon av plantemateriale som dannar grunn- laget for eit rikt og variert dyreliv.

- Biotop for fleire særprega og sjeldne plantearter.

- Gyte-, oppvekst- og leveområde for fleire fiske- arter, amfibiar og krypdyr.

- Hekke-, beite-, kvile-, raste-, myte-, trekk- og overvintringsområde for ei lang rekke fuglearter. Mange er knytte til våtmark heile livet, andre i periodar av året.

- Tilhaldsstad for fleire pattedyr, som t.d. sel, oter og bever.

I tillegg kjem at våtmark ofte har stor kapasitet til å lagre vatn, og at det av den grunn kan hindre eller redusere flaum. Våtmark kan også virke som naturlege reinseanlegg, forutan at slike område ofte utgjer ein estetisk komponent i naturlandskapet oa virkar attrak- tivt for rekreasjon og friluftsliv. Dessutan kan våt- mark ha stor verdi for forskning og undervisning.

2.2. PRODUKTIVITETEN I VATMARK

Eit viktig mål i naturvernarbeidet er å ta• vare på den biologiske produktiviteten. Våtmark høyrer med til dei mest produktive områda ein kjenner. Det er plante- produksjonen som blir nytta som mål på produktiviteten i eit område, målt i kg plantetørrstoff pr. dekar oa dag: - ørken under 0,5 kg

- Lite produktive område 0,5-3,0 kg

- Middels produktive område 3,0-10,0 kg

- Høgproduktive område 10,0-25,0 kg

Djupe innsjøar vil som regel bli rekna som lite produktive (oligotrofe) område, det same gjeld lyng- hei, skogar og visse typar jordbruksareal. Grunne innsjøar og fukteng vil som regel kome inn under middels produktive område, saman med sumpskogar og det meste av jordbruksareala.

Som høgproduktive område vil ein finne fleire typar av våtmark, saman med intensivt drivne jordbruksareal (som t.d. dyrking av sukkerrør).

Den høge biologiske produktiviteten er såleis ei viktig årsak til å verne om våtmarksområda.

2.3. VATMARKSFUGL

For fuglelivet har våtmarksområda fleire funksjonar:

- Hekkeområde t.d. på strender, myrområde, ved vege- tasjonsrike vatn og vassdrag, på holfflar og skjer langs kysten,

- Næringsområde som våtmarksfugIar er avhengige av for å finne næring.

- Overvintringsområde er i vårt land særleg viktig for andefuglane. Dei største og viktigaste områda er grunnemarine farvatn langs kysten. Myteområde i skjergarden og grunne bukter og inn- sjøar, der fuglane kan finne skjul i den tida fuglane ikkje er flygedyktige p.g.a. fjørskifte (myting).

For å verne om våtmarksområda har Norge enctasjert seg internasjonalt, m.a. har vårt land ratifisert Ramsar- konvensjonen av 1975 og Wildlife-konvensjonen av 1979. Dette medfcbrer at vi er forplikta til å arbeide aktivt for å sikre viktige våtmarksområde i vårt land.

I Norden har ein gått inn for å samordne innsatsen for å ta vare på verneverdige haturområde. I 1972 vart det oppnemnt ei arbeidsgruppe som i 1973 la fram "Oversikt over viktige våtmarker i Norden", der 40 norske lokalitetar er med som t.d. Fokstumyra i Oppland, PrestvidkiLml i Vestfold, Akersvika i Hedmark og øra i østfold. I Sogn og Fjordane er Botnavassdraget, Skor i Hyllestad med i oversikten, men på den tid hadde ikkje inventeringane i Askvika, Leira og Kyllaren kome gang.

2.4 UTBYGGING ELLER VERN?

Våtmark er ein sterkt begrensa ressurs. Inngrep i våt- marksområde bør derfor berre utførast der dette er nød- vendig ut frå ei langsiktig og allsidig ressursdisponering. (Fig. 6).

Våtmarksområde er som regel større eller mindre saman- hengande flater, ofte i tilknytning til vassdrag, fjordar eller langs kysten. I eit kupert og berglendt land som vårt - og særleg i eit fvlke som Sogn og Fjordane - er det derfor rimeleg at det er mange og ulike interesser som konkurrerer om å utnytte våtmarksområda:

- Dyrkingsjord er ein knapp ressurs, og mange våtmarks- område er truga p.g.a. nydyrkingsplanar.

- Våtmark er ofte godt eignatil tomter for industri og andre utbyggingsføremål.

- Mange våtmarksområde er veleigna til vegutbygging, kaianlegg og småbåthamner.

- Våtmarksområde vert ofte brukt til søppelfylling m.v.

Det er etter kvart mange eksempel på at utbyggingsinteressene er blitt tillagt større vekt enn naturverninteressene.

Om dette har tidlegare statsråd, professor Olav Gjærevoll uttalt følgjande ("Miljønytt" nr. 6, 1977), sitat:

"Men jeg vil gjerne få understreke ved en anledning som denne, at vil vi verne om kvaliteten og variasjonene i norsk natur, kan vi ikke nøye oss med å verne det som ikke kan brukestil noe annet. Det verner seg selv. Vi er nødt til å tillegge vernehensynet langt større vekt, det vil si det må bli likestilt med andre hensyn og interesser. Ennå er det dessverre oftest slik at før vi kan få et område vernet, må det slåes fast at området ikke kan brukes til noe av økonomisk betydning." Sitat slutt.

Eit vedtak om vern av eit område kan sjølvsagt endrast om ein i ettertida finn at området bør nyttast til andre føremål, om dette har miljøvernminister Rolf Hansen uttalt følgjande (Landskonferansen om naturvern, 4. juni 1980), sitat:

"Vi skal også ha i minnet at et vedtak om vern av et område ikke er et inngrep av uomgjørlig karakter, på samme måte som f.eks. vassdragsreguleringer, bygging av nye veier og tettstedsutbygging. Dersom vi en gang i framtida skulle komme i en knapphets- situasjon som gjør det nødvendig å dyrke opp en vernet myr, så kan vi gjøre om vernevedtaket. Dersom vi har tørrlagt og dyrket opp ei myr vil vi aldri kunne gjenskape den opprinnelige natur- tilstanden på myra, selv om dette var aldri så mye ønskelig. Når det gjelder bygging av f.eks. veier, hytter, nye boliger, lokaler for næringsvirksomhet og oppdyrking av nye områder, så har vi vanligvis flere alternative muligheter for lokalisering av slik virksomhet. Men vi kan ikke flytte på en edellauvskog, den må få beholde sitt opprinnelige voksested eller gå til grunne sammen med den natur som er knyttet til den." Sitat slutt. ULIKE VATMARKSTYPAR

Det er fleire typar av våtmark, og i Sogn og Fjordane er dei fleste våtmarkstypane representert. Kort summert kan våtmark delast inn i fire kategoriar (NOF 1977).

3.1. VATMARK PA FASTLANDET a. Myrområde Her under kjem alle typar av myr, både torv- og grasmyrar, vassrike og/eIler tørre. Dessutan kan sumpområde og små dammar reknast til myrområda. I Sogn og Fjordane er det store areal av myrområde, både til fjells og på øyane langs kysten (atlantisk myr). b. Elvar og bekkar Viktigaste elvane/bekkane i samband med våtmark er stilleflytande, svingete (meandrerande) parti med loner og sumpområde. I vårt fylke er det fleire viktige - men arealmessig små - område av denne typen, som t.d. ved Nor i Eidselva, deler av Stryne- elva og ved Floen i Oldenvassdraget. c. Næringsfattige vatn og innsjøar Næringsfattige (oligotrofe) vatn er vanleg på Vest- landet, og den mest vanlege typen av alle vatn/ vassdrag i Sogn og Fjordane, både til fjells ocf i låglandet. Næringsfattige vatn er karakterisert ved låg biologisk produksjon med t.d. sparsom strand- vegetasjon. d. Middels næringsrike vatn og innsjøar Ferskvatn blir gjerne klassifisert gjennom clet biologiske produksjonsnivået i ein gradvis overgang frå næringsfattige (oligotrofe) via middels nærings- rike (mesotrofe) til næringsrike (eutrofe) vatn.

I Sogn og Fjordane er d t fleire tidl&gare nærings- fattige vatn, som i dag må reknast som mesotrofe p.g.a. tilsig av næringssalt frå omliggande jordbruk og busetnad, som t.d. Skilbreivatnet i Gaular og Digernesvatnet i Førde. e. Næringsrike vatn og innsjøar Typisk næringsrike (eutrofe) vatn finst knapt i vårt fylke. Kanskje med unntak av nokre vatn i vassdrag med slamførande brevatn •(t.d. Lauervatn og Haukedalsvatn i Gaular) som har relativt høg produksjon. Dertil nokre strandsjøar (t.d. Ervik- vatnet i Selje og Refvikvatnet i Vågsøy) som er gjennomgåande næringsrike p.g.a. tilførsel av næringssalt frå havet.

For fuglelivet er dei såkalla kultureutrofe vatna særs viktige t.d. Botnavassdraget i Hyllestad og Skeivassdraget i Jølster. Tidlegare næringsfattige vatn som er blitt eutrofiert p.g.a. tilsig av næringsstoff frå dei omliggande områda (jordbruk og busetnad). f. Myrvatn Ofte stilleståande vatn med lite eller inga ut- skifting, med tilsig av humusrikt, brunfarga og surt vatn frå omliggande myrområde. Vert også klassifisert som dystrofe vatn. Ein relativt vanleg, men arealmessig minimal, våtmarkstype i Sogn og Fjordane, som først og fremst har verdi i samband med myrområde.

3.2. ELVEMUNNINGAR a. Estuarier Dette er ein relativt sjeldan natustype i vårt land, som det finst ytterst få av på Vestlandet. Askvika og Leira er eit estuar. Estuarier vert danna av lausmassar som blir avsett i godt skjerma (delvis innestengde) elvemunningar med gradvis uttynning i sjøvatn. Dessutan vil som regel også skiftingane av tidevatnet ha innverknad. Laus- massane i dei sentrale delane av eit estuar er for det meste mudder. Stadige skiftingar av vassmengdene, dels p.g.a. tidevatnet, dels av elvestraumen, fører til at det i eit estuar ikkje vert bygt opp markerte avsetningssoner som kjenneteikner eit delta.

Den biologiske produksjonen i eit estuar er rekna for å ligge opp mot det høgste nivå ein kjenner, 10-25 kg plantestoff pr. dekar/dag.

Arsaka er at eit estuar dels får tillørsel av nærings- stoff med elvevatnet, dels via tidevatnet frå sjøen, som skaper eit næringsrikt miljø. Dei stadige veks- lingane av ulike miljøfaktorar, set imidlertid store krav til plantar og dyr som lever i slike område. Den lågare faunaen i eit estuar er derfor prega av liten artsvariasjon, men med stor individtettleik. Dette er ei viktiTårsak til det rike fugleIivet Askvika/Leira-området.

. Deltaområde Eit delta er danna av lausmasser frå eit vassdrag. I eit delta foregår det ei kontinuerleg utbygging av landområde, med markerte soneringar og sjikt åv lausmasser i finare og grovare materiale.

Eit aktivt delta er i stadig endrina, med opp- bygging av øyrar, flate sand- og grusholmar og skifte av elveløp. Det skjer ein gradvis Overgang til strandenc, som gjev gode beite for ender og gjess. Verdfulle delta i Sogn og Fjordane er t.d. Bøya- øyra i Halestrand og Gaulaosen i Gaular.

3.3. VATMARK I FJORDER OG LANGS KYSTEN a. Tidevassoner Her under reknar ein alie typar aV strender, frå sandstrand til svaberg og klipper. Slike område er sterkt påverka av tidevatnet. Totalt sett utgjer strandsonene store areal i vårt fylke, som i kystfylka forøvrig.

Den biologiske produksjonen er relativthøg,og i tidevassonene er det gjerne eit rikt fugleliv. Grotlesanden i Bremanger er eit godt døme på denne våtmarkstycen. b. Gruntvassområde Dei grunne sjøområda langs Norskekysten er totalt sett vår viktigaste og arealmessig største våtmarks- type. Dette gjeld også for vårt fylke. Som våtmark .Teknar ein gruntvassområde ned til 6 meter djupne (ved fjøre sjø). Gruntvassområda er svært viktige for den biologiske produktiviteten i havet. I Sogn og Fjordane er det særleg store gruntvassområde langs kysten av Gulen, Solund, Askvoll, Flora og Bremanger. c. Djupare fjordar Denne typen er vanleg i Sogn og Fjordane, men er av relativt liten interesse i samband med våtmark fordi fjellsidene stuper rett ned i fjordane, som regel utan - eller med minimale - lausmasser langs strendene som t.d. langs Sognefjorden.

Strandsoner i avskjerma farvatn Til desse områda reknar ein grunne, avskjerma lokalitetar som vert tørrlagt ved fjøre sjø som t.d. Leir- vågsvikai Askvoll. e. Avskjerma, runne bukter og vå ar Til denne gruppa reknar ein område som ikkje vert tørrlagt ved fjøre sjø. I vårt fylke er det fleire slike bukter og vågar som t.d. Tungevåg i Selje og Furevågen i Askvoll. • Fersk- og brakkvassbukter I område der ferskvasstilførselener stor, kan ein få brakkvass-og til dels ferskvassbukter. Kyllaren i Askvoll og Østerbøvatneti Høyanger er eksempel på denne våtmarkstypeni vårt fylke. g. Grunne straumar o sund Dette er område som kan vere svært produktive,og er vanleg langs kysten av Sogn og Fjordane. Oldersundet i Bremangerer eit av dei viktigasteav denne våtmarks- typen i vårt fylke, men det er fleire straumar og sund i m.a. Selje, Vågsøy, Flora, Solund og Gulen som fell innanfor denne kategorienav våtmark. h. Laguner Denne våtmarkstypener lite utbreidt i vårt land.

3.4. LANDAREAL LANGS KYSTEN a. Holmar og skjer Om lag 4,6% av landarealeti fylket er øyar, hdlmar og skjer langs kysten. Men slike lokalitetargår som regel inn som deler av eitt eller fleire andre våtmarkselement,som døme kan nemnast Sakrisøy i Hyllestadog Nordre-Nærøyi Flora. b. Ulike strandsoneområde Til denne gruppa reknar ein lokalitetarsom ikkje fell inn under 3.3a og d. Som eksempel kan nemnast svaberg, knausar, rullesteinstrendeiogdyneland- skap. I vårt fylke kan Vetvika i Bremanger og Hoddevika i Selje reknast til denne gruppa. 20

VÅTMARK I SOGN OG FJORDANE

I Sogn og Fjordane er det relativt store areal som kan reknast som våtmark, imidlertid er det heller få og små våtmarksområde som kan reknast som verneverdige etter naturvernlova. Det er fleire årsaker til dette, men viktigast er den låge produktiviteten i dei fleste myrområda til fjells (torvmyrar) og langs kysten (atlantisk myr), noko som også gjeld for dei fleste vatna/vassdraga i fylket.

Naturleg næringsrike vatn og vassdrag i opphavleg forstand finst vel knapt i Sogn og Fjordane (sjå pkt. 2.2). Dei fleste vassdraga er korte med stort fall. Mykje nedbør gjev stor utvasking. Dette fører til lite produktive vassdrag med låg buffer- evne overfor kjemisk påvirkning. Det fuktige og ned- børsrike klimaet fører til utstrakt myrdanning, vid- strakte sure og næringsfattige lyngheier.

I ytre deler av fylket finst det nokre område med rikare bergarter, t.d. kambrosilurske bergarter i Ytre Sogn og Sunnfjord. Enkelte stadar langs kysten er det marineavsetningar (tidlegare havbotn). I slike område er det betre tilgang på næringssalt, særleg kalk, noko som gjev grunnlag for rikare produksjon i vatn og vassdrag.

Ein meir særeigen ferskvasstype i Sogn og Fjordane er dei såkalla strandsjøane - grunne, relativt produktive vatn på strandflatene like over havnivå, som t.d. Ervikvatnet i Selje og Refvikvatnet i Vågsøy.

Den viktigaste årsaka til at der finst ein del.meir produktive vatn i Sogn og Fjordane, er tilsig av næringssalt frå jordbruk og bustadområde. Over- gjødsling kan skape ubalanse og forureine eit vatn, men ved moderat påvirkning og god omsetning kan det utvikle seg viktige naturelement for våtmarksfugl av høg verneverdinettopp i slike kultureutrofevatn og vassdrag. I Sogn og Fjordane er det fleire verneverdige våtmarksområdeav denne kategorien som t.d. Botnavassdrageti Hyllestadog Skeivassdrageti Jølster.

Elvemunninganeer ein annan våtmarkstypesom blir rekna som høgproduktiveområde. Deltaområda Sogn og Fjordane er arealmessigheller små, men viktige biotopar for fleire våtmarksfuglar. Imidler- tid ligg fleire av desse områda svært utsett til, fordi dei fleste større deltaomxådeliga i nær tilknyting til befolkningskonsentrasjonanei fylket som t.d. i Stryn, Nordfjordeid,Førde og Lærdal. Utbygging i samband med service-, industri-,hamne- og veganlegghar ført til at mange av dei største og viktigastedeltaområda har gått tapt. Det er derfor svært viktig å ta vare på dei områda som enno er intakt som t.d. Bukta i Gloppen,Bøyaøyra og Vetle- fjordsøyrai Balestrand.

Langs kysten er det i Sogn og Fjordane store marine gruntvassområde. Det er også i desse områda ein finn dei største konsentrasjonaneav våtmarksfuglbåde hekketida og om vinteren. Langs kysten er det også store konsentrasjonarav sjøfugl, som delvis også har tilknytningtil våtmark. 5, ASKVIKA, LEIRA OG KYLLAREN

5.1. OMRÅDET

Askvika, Leira og Kyllaren ligg i Askvoll kommune. Askvika og Leira er eit vel 1.100 da. stort estuar med tilhøyrande strandeng og sumpområde. Kyllaren er ein ca. 700 da. stor brakkvasspoll.

5.1.1. Geologi

Berggrunnen i området er dominert av kvdrtsfattig gneis, med soner av grønskifer, kvartsitt og granitt, i nordre del av Kyllaren eit felt av mangeritt (Skjerlie 1968).

Kvartærgeologisk er Askvika, Leira og deler av Kyllaren dominert av havavsetningar.

Rundt nord- og vestsida av Kyllaren er det store parti av morenemateriale rasmark og bart fjell.

5.1.2. Klima

Klimaet i Askvoll-området er typisk oseanisk (kystklima), med mykje nedbør og liten temperaturforskjell på sommar og vinter.

Næraste nedbørstasjonen er Osland i Stongfjorden, med ein årsnormal på 2.928 mm (1931-60), største nedbørs- mengda er målt i haustmånadane septembr-desember, med over 300 mm pr. månad.

Næraste meteorologiske stasjon er Kinn (1931-60) og Takle (1951-60). I perioden 1923-31 vart det også føreteke temperaturmålingar ved ein stasjon på Bulandet i Askvoll. Middelstemperaturen (årsnormalen) for Kinn er 7,6°C, Bulandet 7.7°C og Takle 7,2°C.

Langs kysten av Sogn og Fjordane er sør-sørvestlege og nord-nordvestlegevindretningar dominerande,

5.1.3. Naturtype

Som naturtype skil Askvika og Leira seg klart ut frå området forøvrig,tildels gjeld dette også Kyllaren.

Omgjevnadaneer for det meste prega av jordbruksareal, med innslag av lauvskog (m.a. gråor, bjørk, rogn og hassel). Rundt Kyllaren er landskapetmeir typisk for landsdelen,med bratte fjellsiderog rasmark. I vest Fristadfjellet(479 m.o.h.) og mot aust Dokka (756 m.o.h.).

Askvika og Leira er eit estuar, med små høgdevariasjonar frå Askvika opp til Kyllaren,med unntak av djupålen dreier det seg om under ein meter.

Lausmaterialetsom blir tilført området er svært fint, vesentleg leire og silt. Dei stadige utskiftingane dels ved elvestraumen,dels på grunn av tidevatnet, fører til at det i Askvika og Leira ikkje vert bygt opp markerte avsetningssoner. Samstundessom det ved flo sjø foregår ei gradvis uttynning av lausmateriale over heile området, - og ikkje berre i visse deler av området slik som t.d. i eit delta.

Askvika Estuarierhøyrer med til dei mest næringsrikevåtmarks- typane ein kjenner til. Særleg viktig-er det stadige skifte i tilførsel av næringsstofffrå ulike miljø, dels frå havet via tidevatnet dels frå nedslagsfeltet via elvevatnet.

Dei mest næringsrikeområda i Askvika ligg i dei ytre delane av estuaret,med gode beiteplassarfor ender og vadefuglar,med m.a. ålegras, muslingar,ormar, kreps- og blautdyr, forutan småfisk og yngel. Dersom den planlagde vegtraséentil Olset blir realisert,vil det viktigaste beiteområdet i Askvika gå tapt, og næringsgrunnlaget for fleire fuglearter i området vil bli sterkt redusert.

Dertil vil ei eventuell steinfylling/vegtrasé totalt endre Askvika sin karakter som estuar. Dei stadige skiftingane i tidevatnet - som har ein positiv effekt for alt plante- og dyreliv i området - vil bli drastisk redusert. Det er rimeleg å rekne med at svært mykje av det eksisterande planteliv og lågare dyreliv vil bli borte p.g.a. endringane i livsmiljøet. Ein kan vidare rekne med fare for aukande lausmdsseavsetningar med tilgroing av siv- og starrplanter (fig. 3).

Leira Scml typeområde må også Leira reknast som eit estuar. Men området er blitt sterkt påvirka av vegfyllinga (riksveg 609) i nedre delane av området (fig.4).

Det naturlege utløpet er blitt sterkt innsnevra, med den følgje at tidevatnet (ved fellande sjø) vert hindra i utløpet og stoppar opp, noko som fører til større utfelling av lausmaterialer enn kva naturtilhøva skulle tilseie. Noko som igjen har ført til tilgroing av salt- krevjande starr- og sivarter i store deler av Leira.

Kyllaren Kyllaren er ein relativt djup brakkvasspoll. Utløpet av Kyllaren-er eit viktig beiteområde for m.a. sang- svaner og stokkender: Dersom planane om vegtrasé over Askvika vert realiserte, vil dette også i stor grad få verknad for Kyllaren, særleg p.g.a. mindre tilsig av saltvatn ved flo sjø. 5.2 PLANTE- OG DYRELIVET

Vurdert som biotop for plante- og dyrelivet,kan Askvika og Leira delast inn i tre soner(fig. 7): - sublittoralsona - hydrolittoralsona - geolittoralsona

Den sublittoralesona omfattar den ytterste delen av Askvika, som ligg under normalt fjøremål (låg vasstand). Dette er eit viktig oppvekstområdefor fiskyngel.Her er det relativt lite av brunalgar (tang og tare), men rikeleg av ålegras. Eit viktig næringsområdefor dykk- og fiskendene (t.d. siland og ærfugl), men også' for arter som beiter i ålegraset (t.d. sangsvaneog canadagås).

Den h drolittoralesona omfattar området mellom normal flo og fjøre. Forutan ein del ålegras på dei mest fuktige områda, er det heller sparsomt med vegetasjon i denne delen av Askvika, men i Leira er det store parti med salturt og fjøresaltgras(fig. 7). Den hydrolittoralesona er først og fremst vadefuglane sitt område. Nede i mudderet er det ein eigen fauna av m.a. ormar og små krepsdyr som vadefuglanebeiter på. I trekktidenekan det ofte vere store flokkar av vadefugl som søkjer næring i mudderet i Askvika og Leira. Dette gjeld særleg fuglar som er heilt avhengige av denne typen av lokalitetar (våtmarksområde)for å finne næring.

Den eolittoralesona er først og fremst typisk for Leira, der ein finn store område med strandeng,men også i indre deler av Askvika, er det eit godt utvikla strandengbelte.Her finn ein planter som t.d. fjøresau- løk, strandstjerne,saltbendel og saltsiv. Desse strandpartiaer viktige beitelokalitetarfor m.a. grågås, canadagås,stokkand, krikkand og brunnakke, og andre arter som raudstilk, enkeltbekkasin og sivspurv som søkjer ly og næring i strandenga.

ALEGRAS SALTURT FJØRESALTGRAS RAUDSVINGEL

diew

SUBLITTORALSONA HYDROLITTORALSONA GEOLITTORALSONA FJORE FLO

Fig. 7 Skjematisk framstilling av strandeng med soneinndeling. Subblittoralsona er området under fjøre sjø, hydrolittoralsona er mellom fjøre og flo, geolittoralsona er området over flo sjø. (Høiland 1976)

Som tidlegare nemnt, er våtmark viktige oppvekstområde for fiskyngel. I Askvika, Leira og Kyllaren er det to fiskarter som er av særleg interesse, nemleg sjøaure og sild. Sjøauren går opp gjennom djupålen i Askvika og Leira, i dette området vert den i ein viss grad utsett for beskatning ved sport- og fritidsfiske. I Kyllaren er det ei isolert sildestamme, som det også vert drive ein del fiske etter. I følge Aasen (1952) og Nævdal(1972) har ein generelt for lite kunnskap om årsakene til rasedanning hos sild. Sildestamma i Kyllaren kunne såleis vere aktuell i samband med fiskeribiologiske granskingar. 5.3 FUGLEFAUNAEN

Feltregistreringanei Askvika Leira og Kyllarenhar først og fremst vore innrettapå kartleggingav fuglefaunaen i området (Godø 1977, Munkejord 1978). Første trekkfuglregistreringanevart utført i 1974. Seinare er det utført årlege registreringar(med unntak av 1976), først og fremst i trekktidene,men også registreringav hekkande og overvintrandearter.

Til saman er det registrert130 arter, av desse er omla 60 arter av våtmarksfuglar(tab. 1), som heilt eller delvis er avhengige av våtmark.

Det er også registrertmange andre arter som er tiltrekt av våtmarksområdet.Særleg gjeld dette spurvefuglar, som kan vere svært talrike som t.d. stare, linerle og heipiplerke.Området virkar også tiltrekkandepå rovfuglar, som t.d. vandrefalk,tårnfalk, dvergfalk og hønsehauk.

5.3.1. Andefu lar

Askvika, Leira og Kyllaren har ein særleg viktig funksjon som næringsbiotopfor gjess, svaner og ender. Dette gjeld stort sett heile året, men særleg i trekktidene. Til saman er det registrert17 arter av ande- fugl, av desse fire gåsearter : Canadagås,grågås, sædgås og snøgås.

Canadagåsvart utsett i 1977, og.7-9 individ har halde til i området. I 1979 vart det sett to snøgjess, men dette kan vere eit par av snøgjessenesom vart utsett i Førde i 1978.

Det er rimeleg å rekne med at eitt eller fleire par av canadagåsvilhekkei Leira/Kyllarenområdeti dei komande åra (fig.5). 28 -

Indv. 45

Tid:MKMKMKMKMKMKMK Dag: 6/8 7/8 8/8 9/8 10/8 11/8 12/8

Fig. 8 Grågås Anser anser observert i tida 6.-12.8. 1978 i Leira. Det er sett opptil 45 individ samstundes om morgonen (M = ca. kl. 6.00), og opptil 15 indv. om kvelden (K = ca. k1.18.00).

Grågås er den einaste gåsearten som rugar i Sogn og Fjordane, om ein ser bort frå canadagås, som er utsett i dei seinare åra. Grågåsa nyttar Leiraområdet som beiteplass både i tida etter myting (fjørfelling), og under trekktidene vår og haust. På ettersommaren kan fleire familiar og mindre flokkar samle seg i strandenga i Leira tidleg om morgonen (fig. 8), for så å dra ut i skjergarden ut på dagen. Registreringar har vist at grågåsbestanden i Sogn og Fjordane er i vekst, ein kan såleis rekne med at talet på beitande grågås i Leira/vil syne ein aukande tendens i dei komande åra. Sangsvaneovervintrar årleg i Askvika og Leira, vinteren 1978/79 vart det registrertopptil 60 individ. Talet på overvintrandesangsvaner kan imidlertidvariere frå år til år, og er avhengig av fleire faktorar. Ved lengre kuldeperiodar,og generelt kalde vintrar, vert mange overvintringslokalitetari indre deler av fylket igjenfrosne.

Sangsvaneneog andre overvintrandearter, søkjer då utover til Askvika, som p.g.a. saltinnhaldog varia- sjonane i tidevatnethar store isfrie parti.

Også stokkand, kvinand og siland overvintrarårleg. Stokkandaer den talrikastemed 50-100 individ overvintrande,men i trekktideneer det sett flokkar på over 200 individ i Askvika og Leira.

Også ærfuglen kan vere talrik, flokkar på opptil 150 individ (1975) er sett. Brunnakke er sett i flokkar på 40-50 individ under hausttrekket (1979),brunnakke kan også overvintre (1979/80). Av meir sporadiske- observasjonarkan nemnast svartand, sjøorre, havelle og taffeland. I 1979 vart gravand påvist hekkande ved Leira. I dei seinare åra er denne arten - utanom Leira - berre funnen hekkande på Silda i Vågsøy. Andre rugande andefuglarer stokkand (10-15 par) og krikkand (2-3 par).

5.3.2. Vadefuglar

Til saman er det registrert 25 arter av vadefuglar i Askvika, Leira og Kyllaren. Trekkruta for vadefuglane ser ut til å gå vest for Askvika, langs den ytr'eskjer- garden. Det har derfor vist seg at verforhOldaer svært avgjerandefor talet på rastande vadefuglar i Askvika og Leira. Mange arter som t.d. tjeld, vipe, raudstilk,brushane, enkeltbekkasin og storspove er 30

Indv.

200

150

100

V H V H V HVH V H V H 1974 1975 1976 1977 1978 1979

Fig. 9 Tjeld Haematopus ostralegus. Største tal (indv.) sett samstundes om våren (mai/juni) og om hausten (august/september) i Askvika og Leira i perioden 1974-79 (med unntak av 1976 og våren 1977). V = vår, H = haust.

er årleg svært talrike i området. Tjeld er ein av karakterfuglane i området, den kjem tidleg om våren, mange alt i februar,'og held til i området til langt ut på hausten. Tjeld som hekkar i Askvoll-området, nyttar Askvika til næringssøk. Tida for beiting (særleg i den hydrolittorale sona, sjå fig. 3) er avhengig av tidevatnet, ved fjøre sjø kan det såleis vere flokkar på over 200 individ som søkjer næring i Askvika og Leira. Regulære næringstrekk er observert både frå aust sør og vest (fig. 9). 31 -

Indv.

600

500

400

300

200

100

VHVHVHVHVHVH 1974 1975 1976 1977 1978 1979

Fig. 10 Vipe Vanellus Danellus. Største tal (indv.)sett samstundes i Askvika og Leira om våren (V) og om hausten (H). Med unntak av 1976 og våren 1977.

Vipe er ein annan av karakterfuglane i området. Fleire par er funne hekkande i Leira. Vipa er talrikast under hausttrekket, flokkar på opptil 600 individ (1977) er observert, men vanlegvis er flokkane på 50-200.individ. Også under vårtrekket er det store flokkar vipe på næringssøk i Askvika og Leira (fig. 10). Raudstilkdominerer i hekketida,med opptil 30 par i 1979. Raudstilkenheld til i Askvika og Leira heile året, mindre flokkar (10-15 individ) overvintrarårleg, i trekktideneer 50-100 individ sett samstundes.

Av bekkasinerer det observert både kvartbekkasin (1975 og 1977) og enkeltbekkasin. Enkeltbekkasiner vanleg rugefugl i området, særleg rundt Leira. I trekktidene er det sett flokkar på opptil 100 individ.

Andre vanlege vadefuglar i trekktideneer myrsnipe, dvergsnipe,gluttsnipe, heilo og tundralo,men talet kan variere sterkt frå år til år, avhengig av fleire faktorar som t.d. hekkesuksessog vertilhøvaunder trekket.

Av sjeldnarearter kan nemnast temmincksnipe,polarsnipe, tundrasnipe,grønstilk, sotsnipe og sandløper. Av spovene er det observert tre arter: lappspove,små- spove og storspove. Både småspove og storspoveer funnen hekkande i området rundt Askvika. Storspovekan også overvintrei Askvika.

5.3.3. Måsefuglar

Alle dei vanlege måsefuglaneer påvist i området: Svart- bak, gråmåse, sildemåseog fiskemåse.

I Askvika og Leira er den største påviste hettemåse- kolonien i Sogn og Fjordane, opptil 150 individ er sett samstundes. Det ser ut til at hettemåsebestanden er aukande (fig.11). Indv.

150

100 VZ

1974 1975 1976 1977 1978 1979

Fig. 11 HettemåseLarus ridibundus observert samstundes i Askvika i perioden 1974-79(med unntak av 1976). Som det går fram av figuren, har det vore ein tydeleg auke i bestanden frå ca. 40 indv. i 1974, til i underkant av 150 indv. i 1979. I Askvika/ Leira-området finn ein den største hettemåse- bestanden i Sogn og Fjordane.

Makrellterneog raudnebbternevert dagleg sett på næringssøk i sommarhalvåret,opptil 5060 individ samstundes.

5.3.4 Andre våtmarksfu lar

Gråhegre er ein av karakterfuglanei Askvika. .Opptil 30-40 individ er dagleg på næringssøki området heile året - også vinterstid. Andre arter som kan nemnast er smålom, dver dykker og flamingo (trulegsame individ som heldt til i Leirvågs- vika). - 34

I tillegg er det mange fuglearter som ikkje er direkte avhengige av våtmark, men som 1ikevel i stor grad nyttar Askvika, Leira og Kyllaren som trekk- og rasteplass. Vi kan her nemne arter som linerle, stare gråtrost og bokfink (fig. 12).

T.ndi:Ni;(1

3010.0.

250.C1

2GCIC1

15Ga

1(WO

5(:10

Dato: 1 10 15 20 25

Fig. 12 Stare Sturnus vulgariscbservert i Askvika i september 1977. I trekktidene kan det på ein dag vere fleire tusen spurvefuglar som søkjer næring i Askvika og Leira. Tabell 1.

Observerte fuglearter i Askvika, Leira og Kyllaren i perioda 1974-79. Teiknforklaring : R = hekking er påvist i området, V = vanleg på næringssøk/beiting i området, T = arten er observert relativt vanleg i trekktidene vår og haust, 0 = art som er påvist overvintrande i området, S = sjeldan/spordisk i området.

ART STATUS

Lomar 1. Smålom Gavia stellata Lappdykkerar 2. Dvergdykker Tachybaptes rufico1Zis 0,S Pelikanfuglar 3. Havsule Sula bassana ...... S 4. Storskarv Phalacrocorax carbo 0 5. Toppskarv Phalacrocorax aristotelisV,0 Storkefuglar 6. Gråhegre Ardea cinerea V,0 Flamingoar 7. Flamingo PhoeniCopterus ruber Andefuglar 8. Canadagås Branta canadensis V,0 9. Grågås Anser anser V,T 10. Sædgås Anser fabalis S 11. Snøgås Anser caeruleRcens S 12. Sangsvane Cygnus cygnus ...... 0 13. Gravand Tadorna tadorna .... R,T,0 14. StokkandAnas platyrhynchos R,V,T,0 15. Krikkand Anas crecca R,T 16. Brunnakke Anas penelope T 17. Taffeland Aythya ferina S 18. Bergand Aythya marila T 19. Ærfugl Somateria mollissima V,0 20. Svartand Melanitta nigra S 21. Sjøorre Me1anitta fusca S 22. Havelle Clangu1a hyemalis S 23. Siland Mergus serrator R,V,0 24. Laksand Mergus merganser 5 ART STATUS

Rovfuglar 25. Havørn Haliaeetus albicilla 26. Høsehauk Accipiter gentilis V 27. Spurvehauk Accipi--ter nisus V 28. Vandrefalk Falco peregrinus 29. Dvergfalk Falco columbarius 30. Tårnfalk Falco tinnunculus Høsefauglar 31. Vannrikse Rallus aquaticus 32. Åkerrikse Crex crex 33. Sothøne Fulica atra S,0 Vadefuglar 34. Tjeld Haematopus ostralegus ...... R,V,T 35. Sandlo Charadrius hiaticu1a T 36. Heilo Pluvialis apricaria T 37. Tundralo Pluvialis squatarola T 38. Vipe Vanellus vanellus RtV,T 39. Steinvender Arenaria interpres . • •S . 40. Dvergsnipe Calidris minuta T 41. Temmincksnipe Calidris temminckii T 42. Fjøreplytt Calidris maritima ...... T,S 43. Myrsnipe Calidris alpina . T 44. Tundrasnipe Calidris ferruginea ... T 45. Polarsnipe Calidris canutus T 46. Sandløpar Crocethia alba T,S 47. Brushane Philomachus pugnax T 48. Sotsnipe Tringa erythropus T,S 49. Raudstilk Tringa totanus R,V,T,0 50. Gluttsnipe Tringa nebularia T 51. Grønstilk Tringa glareola . T 52. Strandsnipe Tringa hypoleucos R,T 53. Lappspove Limosa lapponica T 54. Storspove Numenius arquata V,T,0 55. Småspove Numenius phaeopus ...... V,T 56. Rugde Scolopax rusticola . R,T 57. Enkeltbekkasin Gallinago gallinago R,T 58. Kvartbekkasin GalZinagomedia T Måsefuglar 59. Tjujo Stercorarius parasiticus • • •S • 60. Hettemåse Larus ridibundus . R,V,0 61. Sildemåse Larus fuscus V 62. Gråmåse Larus argentatus V 63. Svartbak Larus øarinus ...... ø V 64. Fiskemåse Larus canus . R,V 65. Krykkje Rissa tridactyla ...... S ART STATUS

66. Makrellterne Sterna hirundo ...... V 67. Raudnebbterne Sterna paradisaea Alkefuglar 68. Alkekonge PZautus alle 69. Lomvi Urfa aalge 70. Teist Cepphus grylle Duefuglar 71, Ringdue Columba palumbus' ...... 72. Tyrkerdue Strevtopelfa decaocto Gaukfuglar 73. Gauk Cuculus canorus Hgler 74. Kattugle Strix aluco Spettefuglar 75. Grønspett Picus viridis 76. Gråspett Picus canus 77. Flaggspett Dendrocopos major Spurvefuglar 78. Sandsvale Riparia riparia V 79. Låvesvale Hirundo rustica V 80. Taksvale Delichon urbica V 81. Sanglerke Alauda arvensis V,T 82. Trepiplerke Anthus triviaZis • • V,T 83. Heipiplerke Anthus pratensis V,T 84. Skjærpiplerke Anthus svinoletta • • V,T,0 85. Linerle Motacilla aZba R,V,T 86. Stare Sturnus vulgaris • • • V,T,0 87. Nøtteskrike Garrulus glandarius 88. Skjor Pica pica V 89. Kornkråke Corvus frugilegus • . • . • • • 90. Kråke Corvus corone V 91. Ramn Corvus corax V 92. Fossekall Cinclus cinclus V,0 93. Gjerdesmett TrogZodytes troglodytes V,T,0 94. Jernspurv Prunella modularis 95. Gulsanger Hippolais icterina 96. Hagesanger Sylvia borin 97. Munk Sylvia atricapilla S,T 98. Tornsanger Sylvia communis R,V 99. Løvsanger Phylloscopus trochiZus R,V 100. Gransanger Phylloscopus collybita . ART STATUS

101. Fuglekonge Regulus regulus 102. Hageflugesnapper Ficedula hypoleuca 103. Grå flugesnapper Muscicapa striata 104. Buskeskvett Saxicola rubetra R,T 105. Steinskvett Oenanthe oenanthe 106. Raudstrupe Erithacus rubecula R,0 107. Gråtrost Turdus pilaris R,V,T 108. Ringstrost Turdus torquatus 109. Svarttrost Turdus merula .... V 110. Raudvengtrost Turdus iliacua R,V,T 111. Måltrost Turdua philomelos V,T 112. Løvmeis Parus palustris 113. Granmeis Parus montanus S 114. Blåmeis Parus caeruleus 115. Kjøtmeis Parus major V 116. Spettmeis Sitta europaea V 117. Trekryper Certhia familiaris 118. Grås-purvPasser domesticus •• . • . • V 119. Bokfink FringiZla coelebs V,T 120. Bjørkfink FringiZla montifringilla V,T 121. Grønfink Carduelis chloris V,T 122. Grønsisik Carduelis spinus V,T 123. Stillits Cardueliscarduelis 124. Bergirisk Acanthis flavirostris V 125. Gråsisik Acanthis flammea V,T 126. Dompap Phyrrula pyrrhula 127. Kjernebiter Coccothraustescoccoth S 128. Gulspurv Emberiza leucocepha1a S 129. Sivspurv Emberiza schoeniclus V,T 130. Snøspurv Plectrophenaxnivalis V,T 5.4. INTERESSEKONFLIKTAR I OMRADET (UTBYGGINGSINTERESSENE)

I brev av 15.01.73 søkte fleire av grunneigarane (Kåre Frøholm, Elling Strømmen, Arvid Sæter, Anton Fristad) Askvoll jordstyre om å få planlagt senkninQsanlegg for dyrking av Leira og Askvika.

I brev av 07.10.70 søkte tre valde representantar for grunneigarane (Kåre Frøholm, Arvid Sæter, Jorulf Ask) Sogn og Fjordane Landbruksselskap om å få prosjektet detaljplanlagt og om mogleg samordne planane med veg/ demning over Askvika.

Askvoll kommune kjøpte i 1976 eit område til industri- formål i Olsetvikane på sørsida av Askvika. Etter framlegg til soneplan skal industriområdet få vegutløysing over Askvika til riksveg 609.

5.4.1. Nydyrkingsinteressene

I 1974 utarbeidde O.H. Fløene eit forslag til forprosjekt for inndemming og tørrlegging av Askvika og Leira (semesteroppgåve ved NLH, As). Fløene konkluderte med at: "Det synest økonomisk forsvarleg å tilrå ei inndemming og turrlegging av Leira og Askvika i Ask- voll kommune etter det omtala alt. I."

Alternativ I ville etter Fløene sine kalkyler fe5re til ein total kostnad på kr. 830.000,-. Med eit innvunne areal på 890 da. ville det bli ei utgift på kr. 932,60 pr. da. etter utrekningane frå 1974.

I 1977 sende Landbruksdepartementet saka over til Institutt for hydroteknikk, Oslo for uttale. I eit revurdert kostnadsoverslag har B. Rognerud kome fram til ein totalkostnad på kr. 2.297.600,- Dette tilsvarar kr. 3.043,- pr. dekar, i tillegg vil det kome kostnader med oppdyrking og kultivering. Landbruksdepartementet uttalte i skriv av 15.08.77 at kostnadane er svært høge i høve til nytten. Saka ›skulle derfor leggast fram for kommunen og interessentane til fråsegn på grunnlag av dei nye vurderingane som var skissert.

Etter dette er interessa for nydyrking i Askvika og Leira sterkt redusert. Så langt ein kjenner til foreligg det frå grunneigarane ikkje noko konkret plan om vidareføring av nydyrkingsplanane på det noverande tidspunkt.

5.4.2. Vegplanane

Det foreligg to alternativ for vegutløysing til industri- området i Olsetvikane:

Alt. A. Veg over Askvika. Kostnaden er rekna til kr. 4.255.000,-. Avstanden til Askvoll sentrum blir om lag 2,5 km.

Alt. B. Opprusting av eksisterande veg frå fylkesvegen Straumen/Fjaler grense til Nes. Dette alt. er kostnadsrekna til kr. 2.340.000,-. Avstanden til sentrum blir om lag 6 km.

Fylkeslandbrukssjefen har gått inn for alt. A., og har fått tilslutning frå fylkeslandbruksstyret og Askvoll jordstyre. Fylkeslandbrukssjefen peikar på at:

"Ved den jordlovmessige handsaminga var det lagt til grunn at tilkomsten skulle vera veg over Ask- vika i samsvar med soneplanforslag for sentrums- området i Askvoll."

Askvoll kommunestyre gjorde i møte den 20.12.79 vedtak om å halde fast ved soneplanen for Askvoll når det gjeld veg til industriområdet i Olsetvikane. Eit forslag om å utsette saka fall mot 7 røyster. I saksframlegget frå kontorsjefen i Askvoll (av 04.12.79) er naturverninteressene i området ikkje teke opp til vurdering. Om årsaka til dette skriv kontorsjefen følgjande: "Kommuneadministrasjonen har ikkje ressursar og til— strekkeleg kunnskapar til å kunne gje ei fullnøyande utgreiing av dei interesser som knyter seg til saks— komplekset."

50 4 . 3. Industriområdet

1976 kjøpte Askvoll kommune eit areal p5 ca. 290 d . til industriformål i Olsetvikane, vest for Askvika.

Med unntak av to mindre snekkarverksemder som har ytra ønskje om å få tildelt tomt i industriområdet i Olsetvikane, eksisterar det ikkje konkrete etablerings- planar for industri i området (jfr. utgreiinga frå kontorsjefen i Askvoll av 04.12.79). 42

KONKLUSJON

'Askvika, Leira og Kyllaren i Askvoll er eit konflikt- område mellom jordbruk, industri-/vegutbygging og naturvern.

Etter normene for vurdering av våtmarksområde (Folke- stad og Suul 1978), skil Askvika, Leira og Kyllaren seg ut som det viktiaaste våtmarksområdet i Sogn oa Fjordane, både med omsyn til kvalitet (tal på arter) o kvantitet (mengde/individ).

Som trekk- og overvintringslokalitet vert kravet til nasjonal verneverdi tilfredsstilt for fleire arter av våtmarksfugl.

Til saman er 130 fuglearter observert, av desse er om lag 60 våtmarksfugl, som er heilt avhengige,av våtmark for å finne næring.

Som naturtype skil Askvika og Leira seg klart ut. Ikkje berre mellom våtmarksområda i fylket, men også i landsdelen forøvrig, som det einaste estuar av denne storleik.

Planane om vegtras6 over Askvika til industriområdet i Olsetvikane, vil gripe så alvorleg inn i naturtil- høva, at område sin karakter og funksjon vil gå tapt. Alternative vegtraséar bør derfor vurderast, jfr. vedtak i Askvoll bygningsråd den 07.11,78 og vurderinga frå rådg. ing. Brügger av 03.10.79.

Askvika, Leira og Kyllaren er eit våtmarksområde av nas'onal verneverdi. Området bør derfor skånast mot alle former for inngrep og vernast som naturreservat etter 8 i naturvernlova. -• 43 -

LITTERATURLISTE

Asheim, V. 1978. Kulturlandskapetshistorie. Universitets- forl., Oslo. 156 s. Den nordiske arb. gruppe vedr. besk. av våte fugle- områder, 1973. Oversikt over vikti e våtmarker i Norden. 336 s. Fløene, O.H. 1974. Tørrle ing av Askvika oq Leira i Askvoll. (Stensiltrykk).As-NLH.44s. Folkestad,A.O. og Suul, J. 1978, Ornitologiskverne- verdige våtmarker.Kriterier for vurderin av verneverdien.(Stensiltrykk). Trondheim. 13 s. Godø, G. 1977. Trekkfu lregistreringari Askvika- Leira i Askvoll kommune, So n o Fjordane. (Stensil- trykk). Alesund. 35 s. Høiland, K. 1976. Marklandskapog brakkvannsområder. Norsk Natur 12 (nr. 2/76), 36-38.

Munkejord,Aa. 1978. Ra ort fra ornitolo iske våtmarks- undersøkelserhøsten 1978 i Askvoll kommune, So n o Fjordane. (Stensiltrykk).Bergen. 28 s. Norsk OrnitologiskForening, våtmarksutvalget1977. Våtmarker og vannfugl. Sterna 16, 1-12. Nævdal, G. 1972. Rasedannelsehos sild og brisling. Fauna 25, 1 - 17. Skjerlie,F.J. 1968. The pre-devonianrocks in the Askvoll- Gaular area and adjacent districts, Western Norway. NGU's årbok 1968, 325 - 359. Willgohs, J.F. 1955. Om forekomstenav en del kyst- og sjøfugl på Vestlandet.Fauna 8, 16 - 27. Aasen, 0. 1952. The Lusterfjordherring and its,environ- ment. Fisk. Dir. Havunders.10, 63 s.