Rachmaninov Happening Zo 6 Mrt 2016 11.30 – 22.10 Uur

muziek Rachmaninov happening zo 6 mrt 2016 11.30 – 22.10 uur

Een samenwerking van deSingel, deFilharmonie en Koninklijk Conservatorium Antwerpen, AP Hogeschool Rachmaninov Happening

Rachmaninov happening zo 6 mrt 2016 begin 11.30 uur einde omstreeks 22.10 uur

teksten programmaboek Tom Janssens coördinatie programmaboek deSingel

Een samenwerking van deSingel, deFilharmonie en Koninklijk Conservatorium Antwerpen, AP Hogeschool

gelieve uw GSM uit te schakelen!

Op drie locaties kunt u doorlopend iets drinken: Blauwe Foyer, Rode Foyer en Grand Café.

Op volgende locaties kunt u iets eten: in de wandelgangen: soep, broodjes, slaatjes, tortilla’s van 12.30 uur tot 21 uur + pasta van 19.30 uur tot 21 uur Grand café deSingel open 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 coverbeeld: Sergej Rachmaninov © Roger Violett, Parijs www.grandcafedesingel.be drankjes | hapjes | snacks | uitgebreid tafelen

D/2016/5.497/12 Overzicht Rachmaninov happening

Sergej Rachmaninov, de laatste overlevende 9 van de negentiende eeuw door Tom Janssens

Gezongen teksten Teksten bij het concert van 14 uur Vlaams Radio Koor 19 Liedteksten bij het liedrecital van 15.30 uur 24 Teksten bij het concert van 21 uur deFilharmonie 36

Uitvoerders 38

Sergej Rachmaninov © Roger Violett, Parijs Sergej Rachmaninov (1873-1943)

11.30 uur | Blauwe zaal Trio Elégiaque nr 2 in d, opus 9 48’ deOrkestacademie Moderato Quasi variazione Edo de Waart muzikale leiding Allegro risoluto Hannes Minnaar piano Concerto voor piano en orkest nr 3 in d, opus 30 45’ ca. 18.10 uur | pauze Allegro ma non tanto Intermezzo: Adagio Finale: Alla breve 18.30 uur | Blauwe zaal Pianoduo Genova & Dimitrov ca. 12.20 uur | pauze Suite nr 1 voor twee piano’s in g, ‘Fantaisie-Tableaux’, opus 5 22’ 14 uur | Blauwe zaal Barcarolle La Nuit...L’Amour Vlaams Radio Koor Les Larmes Kaspars Putnins muzikale leiding Pâques Vigilie, opus 37 55’ Suite nr 2 voor twee piano’s in C, opus 17 21’ Introduction Valse ca. 15 uur | pauze Romance Tarantella 15.30 uur | Blauwe zaal ca. 19.20 uur | pauze Justina Gringyte sopraan Roderick Williams bariton 21 uur | Blauwe zaal Julius Drake piano deFilharmonie Selectie liederen 55’ Edo de Waart muzikale leiding Vlaams Radio Koor ca. 16.30 uur | pauze Julia Novikova sopraan Sergej Skorokhodov tenor 16.45 uur | Blauwe zaal Alexej Markov bas Süssmann Trio Severin von Eckardstein piano Gunilla Süssmann piano Rapsodie op een thema van Paganini Florian Donderer viool voor piano en orkest, opus 43 25’ Tanja Tetzlaff cello Kolokola (De klokken), opus 35 35’ Sonate voor cello en piano in g, opus 19 30’ Allegro ma non tanto: The Silver Sleigh Bells Lento - Allegro moderato Lento: The Mellow Wedding Bells Allegro scherzando Presto: The Loud Alarm Bells Andante Lento lugubre: The Mournful Iron Bells Allegro mosso

6 7 Rachmaninov Happening Sergej Rachmaninov, de laatste overlevende van de negentiende eeuw

“Het schudt me dooreen, het davert me. Het zorgt voor kippenvel, overal. Ik weet niet meer waar ik ben, wie ik ben, wat ik doe. Niet stoppen. Niet stoppen. Nooit meer stoppen!”

Zeg eens, wanneer hebt u nog eens zoiets gevoeld bij het horen van muziek? Boven- staand citaat, ontnomen uit Billy Wilders amusante zedenkomedie ‘The seven year itch’ (de film uit 1955 waarin Marilyn Monroe haar iconische positie boven een ventilatie- rooster inneemt), laat er geen twijfel over bestaan: de muziek van Sergej Rachmaninov berooft de zinnen. Tom Ewell speelt de echtgenoot in volle midlife crisis die in het zevende jaar van zijn huwelijk de jeuk voelt om zijn buurmeisje te versieren. En hoe kon je dat halverwege de jaren 1950 beter doen dan door het spelen van Rachmaninov? Ewell zet een plaat op van het Tweede Pianoconcerto en droomt dat hij de virtuoze pianist is die Monroe kan verleiden met de hulp van Rachmaninov. “Elke keer ik deze muziek hoor, breek ik in stukken”, zucht Monroe half liggend op de vleugel. Waarna ze zich op de tonen van smachtende strijkers in Ewells armen laat vallen.

De droomscène is potsierlijk, een klucht die onbedoeld iets essentieels vertelt over de manier waarop er naar Rachmaninov geluisterd wordt. Zijn langgerekte, zwelgende deuntjes lijken wel gemaakt voor cineasten die kapitaalbegrippen als Hartstocht, Liefde of Passie op het witte doek projecteren. Zijn Tweede Pianoconcerto duikt niet enkel in ‘The seven year itch’ op: de muziek weerklinkt ook in films met niet mis te verstane titels als ‘Brief encounter’, ‘September affair’ of ‘I’ve always loved you’. Tegelijk vertelt de scène uit ‘The seven year itch’ ook iets anders. Terwijl Ewell de aartsmoeilijke pianopartij vertolkt, is hij perfect in staat om een gesprek te voeren met de wulpse Monroe. Onmogelijk natuurlijk, maar het karakter van de muziek maakt zoiets wel plausibel. Hoe technisch gecompliceerd of moeilijk Rachmaninovs pianomuziek ook is, ze mikt steeds op grootse, heldere, ondubbelzinnige gevoelens. Bij hem staat virtuosi- teit de boodschap niet in de weg. Soms, zoals in de passage uit ‘The seven year itch’, lijkt het wel alsof de piano niets anders te doen heeft dan het begeleiden van de melodieën uit het orkest. De rollende arpeggio’s die Ewell achteloos uit zijn mouw schudt, zijn ‘vulsel’ in de beste romantische traditie: buitengewoon opwindend om live mee te maken, maar op zich niet heel erg cruciaal.

Dat de woekerende romantiek van Rachmaninov het goed deed in Hollywood, mag niet verbazen. De eerste generatie filmcomponisten – vaak geëmigreerde Europeanen – hield een muziekstijl in leven die ten opzichte van de internationale muziekscène achterhaald was. In zekere zin bood de filmindustrie een veilige haven aan componisten wiens zogezegd conservatieve en antimodernistische muziek onder vuur kwam te liggen. In de ogen van nieuwemuziekpioniers, die muziek schreven op de kloppende polsslag van de geschiedenis, was dit het hardst denkbare bewijs dat romantische tonen geen andere rol meer konden vervullen dan die van achtergrondmuziek.

Rachmaninov heeft nooit filmmuziek geschreven, maar dat zijn lyrische en elegische muziek opgepikt en opgehemeld werd in Hollywoodfilms, hoeft daarom nog niet te betekenen dat hij de auteur was van clichématige sentimenten. Mogelijk vertelt zijn succes dat het traditionele, romantische vuur nog lang niet uitgeblust was: zijn muziek was het waar het grote publiek van hield, een repertoire dat in concertzalen en operahuizen rivaliseerde met moderne, atonale en zelfs seriële composities. Nog steeds is hij een van de meest geliefde componisten van de vorige eeuw. Maar hoe goed kennen we hem echt? Wie is Rachmaninov behalve de componist van het Tweede Sergej Rachmaninov met Pianoconcerto? zijn hond Levko in 1900.

9 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Afstudeerwerk ‘Aleko’, gebaseerd op een zigeunerverhaal van Poesjkin. De componist kreeg één maand tijd om deze kleine opera te voltooi- Het leven van Rachmaninov is makkelijk samen te vatten, maar laat zich niet eenvoudig en en slaagde dermate goed in zijn opdracht dat het werk niet begrijpen, al was het maar om de vele tijds- en decorwissels. De componist werd alleen bekroond werd met een gouden medaille, maar ook geboren op 1 april 1873 op een Russisch, aristocratisch landgoed en stierf zeventig prompt op de affiche van het Bosjojtheater geplaatst werd. Dat jaar later, halverwege de Tweede Wereldoorlog, in de Amerikaanse cinemastad Beverly Rachmaninov bij het grote publiek doorbrak met opera en dat Hills. Wie zijn leven in scène wil brengen, moet zich inbeelden dat het begon als een zijn orkestmuziek gesteund werd door een figuur als Tsjajkovski toneelstuk van Anton Tsjechov en eindigde als een film noir van Nicholas Ray. Het geeft aan dat iedereen hem als een volwaardig componist scharnierpunt daartussen is niets minder dan een politieke gebeurtenis van wereldfor- beschouwde. Zelfs Zveref zag in dat zijn meest getalenteerde maat: de Russische Revolutie, het verdwijnen van de tsarenstaat, de machtsgreep van pianoleerling tot grootse dingen in staat was. het Rode Leger en de burgeroorlog die daarvan het gevolg was.

Als muzikaal talent via de genen wordt meegegeven, kreeg Rachmaninov het zijne via A la mémoire d’un grand artiste zijn grootvader. Arkadi Alexandrovitsj Rachmaninov was een muzikaal begaafde officier Vanaf dat ogenblik leidde Rachmaninov een lucratief bestaan die in de jaren 1830 pianoles gekregen had van John Field. Na zijn vroegtijdige pensi- als ‘vrij kunstenaar’. Hij soleerde als solist in pianoconcerto’s, oen trok opa Arkadi zich terug op zijn landgoed, waar hij een groot gezin onderhield en speelde recitals en stond als componist onder contract bij een in alle rust liederen en salonromances componeerde. Rachmaninovs vader, Vasili uitgever. Cruciaal in dat kunstenaarsleven was Ivanovka. Dit Arkadjevitsj, was minder muzikaal en leidde een liederlijk, loszinnig officiersleven zoals landgoed (gelegen in de provincie Oblast, ruim 400 kilometer je dat tegenkomt in de romans van Lermontov of Poesjkins ‘Jevgeni Onegin’. Als ten zuidoosten van Moskou) was het bezit van Rachmaninovs welbespraakt parademilitair ging Vasili een huwelijk aan met een schatrijke generaals- tante en zou een ongelooflijke impact hebben op zijn creativiteit. dochter, die in haar bruidsschat liefst vijf domeinen meedroeg. Met zijn kwistige, Vrijwel elk werk dat hij in zijn Russische jaren componeerde, extravagante levensstijl slaagde Rachmaninovs vader er echter in al dat grondbezit te ontstond of werd voltooid op een van de datsja’s op dit uitge- verbrassen, waardoor het gezin begin jaren 1880 op een klein appartement in Sint-Pe- strekte terrein. Steeds opnieuw zocht Rachmaninov de idyllische tersburg belandde. Nadat het huwelijk van zijn ouders stuk liep, bleven de muzikaal rust en het isolement van Ivanovka op. getalenteerde Rachmaninov en zijn broers en zussen achter bij hun moeder. In Moskou leek hem niks in de weg te staan van een glanzende Rachmaninovs grootvader en moeder hadden er op toegezien dat hij in 1883 in carrière. De liederen en pianomuziek die hij publiceerde, Sint-Petersburg terechtkon aan het conservatorium, maar toen bleek dat de jongen lak maakten indruk en met de pathetisch ronkende ‘Prelude in cis’ had aan studeren en zo de kans op hogere muzikale studies ontliep, werd een gedistin- (onderdeel van de ‘Morceaux de fantaisie, opus 3’) had hij zelfs geerd familielid om raad gevraagd. Alexander Siloti, Rachmaninovs neef en een een onvervalste hit op zijn naam staan. Het ligt voor de hand om vooraanstaande pianist die bij Liszt gestudeerd had, suggereerde de jongen naar Rachmaninovs oeuvre te bekijken vanuit pianistiek perspectief, Moskou te brengen om hem ginder aan het conservatorium les te laten volgen bij zijn maar daarmee doen we hem onrecht aan. Voor de ‘Moments eigen docent, Nikolaj Zveref. Deze gevreesde pianodocent, zelf een pupil van pianovir- musicaux’ uit 1896 leverde Rachmaninov op vlak van pianomu- tuoos Adolf von Henselt, nam de twaalfjarige Rachmaninov samen met andere leerlin- ziek alleen maar salonstukken af. Na zijn conservatoriumtijd gen op in zijn huis en onderwierp ze aan een strikt studieschema. De concentratie en wilde hij vooral uiteenlopende genres verkennen. Met de ijver die Zveref van zijn leerlingen eiste, zou de muzikale ontwikkeling van Rachmaninov toverachtige ‘Fantaisie Tableaux, opus 5’ – later omgedoopt tot ingrijpend bepalen. Eerste Suite – componeerde hij bijvoorbeeld een van de eerste meesterwerken uit de literatuur voor twee piano’s. Het werk Via Zveref had Rachmaninov onmiddellijke toegang tot het muziekleven van Moskou. neemt de vorm aan van een programmatische symfonie, die Componisten als Tsjajkovski, Tanejev of Arenski kwamen er geregeld over de vloer en opent met een feeërieke Barcarolle (voorafgegaan door een wanneer Anton Rubinstein in de stad een recital gaf, zaten Rachmaninov en zijn gondellied van Lermontov) en afsluit met een finale die Rus- medeleerlingen – waaronder Alexander Skrjabin – steevast op de eerste rij. Onmiddel- sisch-orthodoxe paasklokken evoceert. Daartussen zitten een lijk nadat hij was toegelaten tot Arenski’s harmonieklas van het conservatorium begon poëtische nocturne (voorafgegaan door een zinsnede van Rachmaninov met componeren: een transcriptie van Tsjajkovski’s Manfredsymfonie Byron) en een proto-minimalistische beweging (Les larmes) vol ging verloren, maar uit de ‘Vier stukken’ en ‘Drie nocturnes’ die hij in 1887 componeer- onophoudelijke pianotokkelingen. Ook op vlak van orkestmuziek liet Rachmaninov van de, bleek dat de jongen een gave had voor stromende melodieën en pianistieke zich horen: met het ‘Capriccio bohémien’ ontwierp hij een ‘Slavische’ tegenhanger van klankeffecten. Toen hij in 1888 zijn examen muziektheorie aflegde, werd hij door de jury Rimski-Korsakovs ‘Capriccio Espagnole’ en Tsjajkovski’s ‘Capriccio Italien’. Zijn symfo- – waarin ook Tsjajkovski zetelde – bekroond met de allerhoogste onderscheiding. Voor nisch gedicht ‘De rots’ (eveneens voorafgegaan door een citaat van Lermontov) was iedereen was duidelijk dat in Rachmaninov een raszuivere componist school. Alleen net als ‘Prins Rostislav’ een lumineus georkestreerd symfonisch gedicht in de stijl van Zveref kon zich niet neerleggen bij het groeiproces van zijn pupil: toen hij Rachmaninov Tsjajkovski. Het doemvolle hoofdthema van ‘De rots’ leverde ook inspiratie voor het ertoe dwong om te kiezen voor een opleiding als pianist, was een breuk onvermijdelijk. middendeel van Rachmaninovs (tweede) ‘Trio élégiaque, opus 9’ een uitzonderlijk Even werd overwogen om Rachmaninov opnieuw naar Sint-Petersburg te halen, maar ambitieus, meer dan drie kwartier durend kamermuziekstuk. Dit werk, geschreven als uiteindelijk bleef hij in Moskou, waar hij in de pianoklas van zijn neef Siloti terechtkwam respons op de plotse dood van Tsjajkovski in 1893, was de meest intense, emotionele en opgenomen werd in het gezin van een tante. muziek die Rachmaninov tot dan toe schreef. “A la mémoire d’un grand artiste”, zo staat er bovenaan de partituur: het is dezelfde indicatie waarmee Tsjajkovski in 1881 zijn Het gemak en de snelheid waarmee Rachmaninov zijn conservatoriumjaren afwikkel- eigen ‘Trio élégiaque’ aan Nikolaj Rubinstein had opgedragen. de, was opmerkelijk. In 1891 sloot hij zijn pianostudies één jaar voor tijd af, en ook zijn boven: De compositieklas examen compositie (onder supervisie van conservatoriumdirecteur Tanejev) legde hij van Arenski (midden) met De centrale vraag was: zou Rachmaninov de leemte kunnen invullen die Tsjajkovski (v.l.n.r.) Conus, Morozov één jaar eerder af dan voorzien. Op dat ogenblik stond Rachmaninov in muziekkringen en Rachmaninov, 1892. naliet? Ook de componist zelf voelde aan dat hij met een grootse en overtuigende bekend als een aanstormend talent: met ettelijke pianocomposities en liederen, het compositie naar buiten moest treden. Maar met de imponerende symfonie die hij voor Tsjajkovskiaanse orkestwerk ‘Prins Rostislav’, een Eerste Pianoconcerto en het (eerste) onder: Rachmaninov ogen had, wilde het maar niet lukken. De druk om een Tsjajkovskiaanse symfonie te met zijn hond Levko ‘Trio élégiaque’ kon de nog geen twintigjarige componist reeds een indrukwekkend aan de rivier Khoper bij schrijven, was zo zwaar dat Rachmaninov er haast een jaar over deed om de muziek in portfolio neerleggen. Rachmaninovs afstudeerwerk was niets minder dan de eenakter Krasnenkoje, 1899. de steigers te zetten. Toen in 1897 zijn Eerste Symfonie dan eindelijk in première ging,

10 11 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

op een van de ‘Russische Symfonische Concerten’ van de riaans gestemde eenakter naar Poesjkin, en een jaar later ontstond het meer veristi- invloedrijke mecenas Mitrofan Beljajev, beleefde de compo- sche ‘Francesca da Rimini’. Twee andere operaprojecten – een op basis van Flauberts nist de schrik van zijn leven. De uitvoering door dirigent oriëntaalse roman ‘Salammbô’, een naar het renaissancedrama ‘Monna Vanna’ van Alexander Glazoenov was erbarmelijk en in de pers werd de Maeterlinck – bleven helaas onafgewerkt. Op vlak van pianomuziek schreef hij met de compositie totaal afgekraakt. “Dit is geen symfonie”, zo ‘Variaties op een thema van Chopin’ en de faustische Eerste Pianosonate zijn meest orakelde criticus César Cui, “maar een evocatie van de zeven omvangrijke en ambitieuze pianomuziek totnogtoe. plagen van Egypte!” De slechte ontvangst van Rachmaninovs Eerste Symfonie was deels het resultaat van de zwakke Toch zou het een tijdje duren vooraleer Rachmaninov het symfonische genre opnieuw uitvoering. Daarnaast mogen we niet vergeten dat nieuw oppikte. Eerst in 1906 vond hij de energie voor een Tweede Symfonie. Rachmaninovs werk van een beloftevol componist uit Moskou extra kritisch zeer lange Tweede – geschreven in Dresden, omstreeks deze tijd zijn tweede thuisstad beoordeeld werd door het muziekleven van Sint-Petersburg. – opent hoogst mysterieus, met diepdonker gemijmer in cello’s en bassen. Als thema is Maar op Rachmaninov had de vernietigende ontvangst van de het nauwelijks iets waard, maar de onopvallende melodie is de compositorische symfonie een verpletterende uitwerking. “Ik keerde terug naar kerngedachte van de hele symfonie. Eveneens in Dresden ontstonden het symfonische Moskou als een gebroken man”, zo vertelde de componist gedicht ‘Het dodeneiland’ en het Derde Pianoconcerto, opus 30, dat Rachmaninovs jaren later aan een vriend. “Mijn zelfvertrouwen had een paradepaardje werd voor zijn zegetocht doorheen Amerikaanse concertzalen in enorme knauw gekregen. Uren en uren dacht ik er vertwijfeld 1910-11. Gustav Mahler, met wie hij het werk in januari 1910 uitvoerde in New York, was over na of ik het componeren moest opgeven.” diep onder de indruk van de manier waarop Rachmaninov orkest en piano op elkaar betrok. Inderdaad is ‘Rach Three’ een miraculeuze compositie die het midden houdt Dat Rachmaninov zo zwaar tilde aan de afgang van zijn Eerste tussen symfonie en concerto. Waar het Eerste Pianoconcerto agressief inzette en waar Symfonie had mogelijk ook een autobiografische oorzaak. De het Tweede zich vanuit tollende akkoorden openvouwde, laat Rachmaninov in zijn Derde partituur van deze robuuste, motivisch strakke compositie werd voorafgegaan door het Pianoconcerto de pianist beginnen met droefgeestige fluistertonen. De simplistische motto uit Tolstojs ‘Anna Karenina’: “Mij komt de wraak toe. Ik zal het vergelden”. Onder- inzet is verrassend: de lange melodie ligt haast volledig binnen het bereik van één octaaf. zoek wees uit dat de symfonie opgedragen werd aan Anna Lodisjenskaja, de vrouw van Zoveel eenvoud verdraagt geen bombast, en daarom dwingt Rachmaninov het orkest tot een vriend met wie Rachmaninov ‘mogelijk’ een overspelige affaire onderhield. Of de suggestieve kleuren. Verder is er een Intermezzo (een langgerekt Adagio dat uitmondt in verslagenheid van de componist vanuit die wetenschap te verklaren valt, is een open een sfeervol walsje met Spaanse tintelingen) en de tumultueuze en vingervlugge Finale vraag. Hoe dan ook had de negatieve kritiek een ronduit verlammend effect op Rach- (waarin de bedeesde openingsmelodie plots opduikt te midden alle pianistieke virtuosi- maninovs creativiteit. In de weken na de mislukte creatie trachtte hij een nieuwe teiten). Nergens verliest Rachmaninov zich in pathos, steeds legt hij nadruk op de klare symfonie te schrijven, maar gaf er na 55 maten de brui aan. Zo’n anderhalf jaar lang lijn: een aanpak die ook te horen is in de opnames die van hem bewaard zijn. kreeg de componist geen noot meer op papier. Na het Derde Pianoconcerto veranderde ook Rachmaninovs pianostijl. In de dertien Preludes die hij in 1910 componeerde (en die samen met de tien Preludes uit 1901-3 Klokken en klokjes en zijn concerthit, de Prelude in cis, de ganse toonsoortencyclus doorlopen) bereikte Psychotherapie en hypnotische revalidatie waren nodig vooraleer de teergevoelige hij een verregaande technische complexiteit, die ook een zekere lichtheid en elegantie componist opnieuw aan schrijven toekwam. Toch zat Rachmaninov allesbehalve stil: bewaarde. Muzikaal doortastender waren de achttien ‘Etudes-tableaux’ die in de jaren van 1897 tot 1906 was hij actief als operadirigent, eerst aan een lokaal operagezel- daarna ontstonden: meer nog dan de preludes testte Rachmaninov in deze werken zijn schap, en daarna aan het prestigieuze Bolsjojtheater. Ook al was hij ongeschoold, toch poëtische verbeeldingskracht uit. Binnen elke etude doorloopt de componist een bleek Rachmaninov een uitzonderlijk getalenteerd dirigent met een groot aantal onvoorspelbaar traject, waardoor deze set – net als de etudes van Debussy, die om- opera’s op zijn repertoire. Zijn latere, glansrijke carrière als concertpianist in Amerika streeks dezelfde tijd ontstonden – een set miniatuurschilderingen wordt. Stuk voor stuk heeft een schaduw geworpen op Rachmaninovs productiviteit als (opera)dirigent. Toen zijn het tableaus vol weergaloze sonoriteiten, kwijnende melodieën, moeizaam over- hij in 1899 vanuit Londen de uitnodiging kreeg voor zijn eerste buitenlandse optreden, wonnen climaxen en wijdingsvolle affecten, doordrongen van fatalisme. presenteerde hij zich bewust als componist, pianist én dirigent. “He plays like a con- ductor”, zo oordeelde The Times na zijn recital. Om maar te zeggen, voor zijn vertrek Hoe divers Rachmaninovs output was, valt ook af te lezen aan de twee liturgische naar Amerika werden de kwaliteiten van Rachmaninov op verschillende schaaltjes koorcomposities die hij net voor en na de Eerste Wereldoorlog componeerde: de gewogen. ‘Goddelijke Liturgie van de heilige Johannes Chrysostomos’ en de ’Vigilie voor de hele nacht, opus 37’. Als kind had Rachmaninov in Sint-Petersburg een grote liefde Rachmaninov overwon het echec van zijn Eerste Symfonie met zijn Tweede Pianocon- opgevat voor kerken, kerkkoren en kerkklokken. Hoewel hij geen kerkganger was, kon certo, een werk dat niet toevallig opgedragen werd aan zijn therapeut. Na de première hij maar niet genoeg krijgen van de somberdroeve koormelodieën die in de orthodoxe ervan in najaar 1901 (met Rachmaninov aan de toetsen en neef Siloti als dirigent) werd muziek gebruikt werden. Vooral de Vigilie (die ook bekendstaat onder de ietwat mislei- het werk meteen onthaald als een meesterwerk. Parallel aan het Tweede Pianoconcer- dende naam Vespers) is een wonderlijke compositie die best omschreven kan worden to ontstond ook de (tweede) Suite, opus 17 voor twee piano’s, die net als zijn als een liturgische koorsymfonie. Streng, compromisloos en toch ontroerend mooi: voorganger (de Fantaisie tableaux) een ambitieuze, veelzijdige compositie in vier bewe- Rachmaninov wendde zijn gave voor sfeer en melodie aan op oude, traditionele gingen is. In plaats van poëtische ‘tableaus’ voorziet Rachmaninov ditmaal vier karak- gezangen. De Vigilie verenigt de vespers en metten die in de Russische kerk op terstukken: een forsige mars, een vlinderende wals met referenties aan het Dies irae, zaterdagavond of de vooravond van een feestdag gezongen worden. Rachmaninov een lyrische romance en een sprankelende tarantella. Ook de imponerende Celloso- gaat buitengewoon secuur te werk in het schikken van de stemmen, en elk nummer nate, opus 19 die in deze tijd ontstond, geeft aan dat Rachmaninov zijn stem hervon- vertelt een eigen verhaal. Zoals het monumentale Gloria of de hymne ‘Stralend licht’, den had. Het stuk, waarin cello en piano elkaar voortdurend op de huid zitten, behoort waarin buitengewoon fragiele stemoverlappingen het nooit dovende licht suggereren. tot de meest meeslepende muziek die hij ooit componeerde. Het negende nummer, waarin verteld wordt over de verrijzenis, vond hij zelfs zo geslaagd dat hij de jubeltonen ervan citeerde in de finale van zijn allerlaatste composi- Na de schok van de Eerste Symfonie wist Rachmaninov op wonderbaarlijke wijze tie, de ‘Symfonische Dansen’ uit 1940. zichzelf en zijn muziekstijl te reanimeren. De productiviteit die hij aan het begin van de eeuw aanhield, was indrukwekkend. Zijn ervaring op vlak van muziektheater en zijn Op vlak van koormuziek had Rachmaninov van niemand iets te leren. Met zijn program- Het huis waar Rachmaninov woonde op vriendschap met de legendarische bas Fjodor Sjaljapin zorgde ervoor dat hij opnieuw matische symfonie ‘De klokken, opus 35’ had hij in 1913 naar eigen zeggen zijn het landgoed Ivanovka. opera’s begon te schrijven. In 1904 componeerde hij ‘Ridder Schraalhans’, een wagne- beste werk reeds geschreven. Deze majestueuze compositie is gebaseerd op Edgar

12 13 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Allan Poe’s gedicht ‘The bells’, of liever: de zwaar ingrijpende, Eenmaal aangekomen in New York kon de componist profiteren van zijn symbolische Russische vertaling ervan door de symbolistische dichter status als anti-communistisch kunstenaar-vluchteling: als concertpianist vond hij vrij Konstantin Balmont. De literaire strekking van het symbolisme, snel een impresario en ook Steinway haastte zich om deze geniale émigré onder haar en de artistieke ideologie die erachter schuilging, interesseer- artiesten te mogen rekenen. Rachmaninov ging meteen aan de slag, en hield er een den Rachmaninov maar matig. Het was vooral de narratieve idee verschroeiend werkritme op na. In de jaren die volgden, gaf hij per seizoen steeds die hem bekoorde: “Klokken begeleiden iedere Rus, van zijn meer concerten, en in 1920 ondertekende hij een platencontract met Victor Talking kindertijd tot het graf, en geen componist kon aan hun invloed Machine Company. Vanaf 1923 begon hij ook opnieuw op te treden in Europa, waar- ontsnappen, ook ik niet.” Over vier bewegingen heen trekt het door hij haast elk jaar de grote oversteek tussen beide continenten maakte. Hoezeer hele leven in de tekst voorbij, en zelfs in de ritmisch klepelende het Amerikaanse publiek hem ook in de armen sloot, hijzelf smachtte naar de goede, lettergrepen van Balmonts tekst zijn klokken en klokjes hoorbaar. oude tijden in Rusland. Hij knoopte vrijwel uitsluitend vriendschappen aan met andere ‘De klokken’ opent met het geklingel van zilveren arrensleeklok- immigranten en het salon van zijn appartement in New York richtte hij net zo in als de jes in de celesta, waarna een mysterieus mooie tenorsolo eetkamer uit Ivanovka. Een Russische kok, een Russische secretaris, Russische aanvangt. De climax van de eerste beweging zindert na aan het kamermeisjes en een Russische chauffeur maakten deel uit van Rachmaninovs entou- begin van de tweede, waarin de sopraan een feestlied aanheft rage. Toen hij in de jaren 1930 een klein fortuin had vergaard met zijn opnames en voor een huwelijkspaar. In de derde beweging luidt Rachmanin- concerten, liet Rachmaninov zich een villa bouwen in Zwitserland, aan het meer van ov de stormklok, en in de laatste beweging klinken de onvermij- Luzern, waar hij de rust en de idylle van Ivanovka wilde herwinnen. delijke doodsklokken op muziek die de sterfscène van de gravin uit Tsjajkovski’s ‘Schoppenvrouw’ in herinnering roept. Na de Toch kon hij zich er niet langer toe brengen veel nieuwe muziek te componeren. “Sinds première van ‘De klokken’ viel in de pers dan ook te lezen dat de ik mijn land verloor, voel ik me niet in staat nog te componeren. Ik doe het nog wel, “schaduwtinten van beklemming en wanhoop”, maar ook de maar het betekent niet meer hetzelfde.” De cijfers spreken voor zich. Tussen zijn vlucht “pessimistische passie en sublieme tragedie” die Rachmaninov van Tsjajkovski aange- uit Sint-Petersburg en zijn dood in 1943 schreef hij amper zes (6!) nieuwe werken. Het leerd kreeg, met “ongewone helderheid” openbaard werd. eerste nieuwe werk dat hij in Amerika componeerde, was het Vierde Pianoconcerto, dat zijn nieuwe succesnummer moest worden. Beslist is het zijn meest gedurfde concerto, maar de lauwe ontvangst na de première in 1927 zette Rachmaninov op- Doosje kaviaar nieuw aan het piekeren over zijn kwaliteiten. Zijn herwerkte versie van de Tweede In 1917 luidde het kanongebulder van het slagschip Aurora de zogenaamde Oktoberre- Pianosonate en de ‘Variaties op een thema van Corelli’ deden het beter, maar ook dan volutie in: de staatsgreep waarmee Lenin een nieuwe, communistische heilstaat in het begonnen Amerikaanse critici te morren over zijn muziek. Het eens zo geliefde Tweede leven riep. De Eerste Wereldoorlog hadden leger, bevolking en land al volledig gedesta- Pianoconcerto werd honingzoet bevonden, en de gevreesde recensent Virgil Thomson biliseerd, maar de burgeroorlog die nu tussen het Rode Leger van Lenin en de ‘witte’ schreef de Tweede Symfonie af als een mix van “modder en suiker”. Ook over zijn tsaristische troepen uitbrak, dreef Rusland naar de chaos. Rachmaninov was zich repertoirekeuze als pianist klonken er kritische geluiden. In een brief aan zijn vrouw bewust van de dramatische uitkomst van deze revolutionaire ontwikkelingen. Uit vrees berichtte Prokofjev dat Rachmaninov “hier ongelooflijk successen viert met altijd zijn voor gruweldaden en terreurcampagnes zag hij uit naar een kans om samen met zijn polka’s”. familie het land te verlaten. In de lente van 1917 bracht hij een laatste bezoek aan Ivanovka, waar toen al in de buurt plunderingen en brandstichtingen aan de gang De laatste composities die hij op papier zette, geven aan dat hij het denken in originele, waren. Toen er in het najaar vanuit Zweden een uitnodiging kwam om in Stockholm en grootschalige vormen niet verleerd was. In de ‘Rapsodie op een thema van Kopenhagen concerten te geven, greep Rachmaninov zijn kans. Dankzij de administra- Paganini’ – het eerste werk dat in zijn Zwitserse villa ontstond – nam hij dezelfde tieve verwarring slaagde de componist erin om uitreisvisa te bemachtigen voor hem- vioolcaprice die voordien ook Liszt en Brahms omgewerkt hadden tot een variatiecy- zelf en zijn gezin. Veel tijd om afscheid te nemen was er niet, maar Sjaljapin had clus. Rachmaninov daarentegen creëerde meer dan een reeks variaties, zoals de titel Rachmaninov voor zijn vertrek nog net een doosje kaviaar en een wit brood kunnen ‘rapsodie’ doet vermoeden: het klavier treedt in deze compositie op als een duivels toestoppen, een gebaar dat de componist mateloos ontroerde. virtuoze protagonist, die aan het orkest steeds nieuwe geluiden ontlokt. De positieve ontvangst van deze briljant georkestreerde Rapsodie deed Rachmaninov helemaal Rachmaninov was net op tijd vertrokken. Amper enkele dagen na zijn vlucht naar opleven. Al een jaar later was hij druk bezig aan zijn Derde Symfonie, waarin hij een Scandinavië verscherpte de terreur en werd Sint-Petersburg het toneel van een bloedi- stapje verder ging in het uitwerken van spaarzame melodieën en verrassende instru- ge slag tussen communistische en tsaristische troepen. Toen hij in Stockholm arriveer- mentencombinaties. Toch was de ontvangst van deze symfonie weinig positief: daags de, was zijn geliefde landgoed Ivanovka al volledig in de as gelegd. Het was in Scandi- na de première schreef The Philadelphia Record dat het werk zwaar ontgoochelde, en navië dat de componist pas goed besefte dat hij Rusland nooit nog terug zou zien. dat de muziek slechts een echo bevatte van Rachmaninovs oude lyrische stijl. De Daarnaast daagde het besef dat hij zich zou moeten herprofileren als concertpianist componist, die zijn Derde Symfonie tot zijn beste werken rekende, begreep er niks van: om zijn gezin te onderhouden. Rachmaninov begon onmiddellijk nieuw repertoire in te eerst vond de pers zijn muziek te zoetig, nu vonden ze zijn nieuwe composities te studeren en schreef allerhande impresario’s aan. Meer dan een jaar lang zou hij smakeloos. uitkijken naar de ontwikkelingen in Europa en Rusland, om dan in november 1918 het besluit te nemen om naar de Verenigde Staten te trekken. Pas na een kleine vijf jaar hervond Rachmaninov de inspiratie tot nieuwe muziek. Met de ‘Symfonische Dansen’ uit 1940 leek het alsof hij zijn energie teruggewonnen had. Het ligt voor de hand om Rachmaninovs leven over de knie te breken. Wat je dan “Vorige week heb ik een nieuw symfonisch werk geschreven, dat ik aan jou en het overhoudt, is in de eerste (Russische) helft een componist, en in de tweede (Ameri- Philadelphia Orchestra wil opdragen. Het draagt de titel Fantastische Dansen en ik kaanse) helft een pianist. Daaruit blijkt hoe oppervlakkig we hem eigenlijk kennen, want begin volgende week aan de orkestratie ervan”, schreef hij aan dirigent Eugene Orman- niet alleen is het Russische deel van zijn carrière veel rijker en veelzijdiger, ook zijn dy. Uiteindelijk wijzigde Rachmaninov de naam in ‘Symfonische Dansen’, “hoewel ik het carrièreswitch als concertpianist was verre vanzelfsprekend. Toen hij nog in Scandina- werk gewoon Dansen wilde noemen, maar dat zou de indruk wekken dat ik dansmu- vië verbleef, kreeg Rachmaninov twee aanbiedingen om vaste gastdirigent te worden ziek voor jazzorkest zou geschreven hebben.” Over de opzet van de compositie is niet aan het Boston Symphony Orchestra of het Cincinnati Symphony Orchestra. Dat hij veel bekend, maar dat Rachmaninov al van bij aanvang aan een balletwerk dacht, staat beide posities afwees, valt te verklaren vanuit zijn onzekerheid inzake symfonisch onomstotelijk vast. Nog vóór hij de compositie aan Ormandy voorstelde, had hij cho- repertoire: Rachmaninov beschouwde zichzelf meer als een operadirigent. reograaf Michaïl Fokin over het werk aangesproken. Toepasselijk genoeg opent het Rachmaninov na een concert in de Royal Albert werk, Rachmaninovs laatste compositie, met potige akkoorden waaronder de gregori- Hall in Londen, 1938. aanse begrafenishymne ‘Dies irae’ schuilgaat. Deze morbide melodie (in de romantiek

14 15 Rachmaninov Happening veelvuldig opgepikt door componisten als Liszt of Berlioz) was door Rachmaninov al in veel andere werken opgevoerd als persoonlijk motto, maar in geen enkele van zijn composities wordt het ‘Dies irae’ zo fantasievol ingezet als in de ‘Symfonische Dansen’. Ook al besluit de componist zijn zwanenzang met de dodelijke tune, toch is de boodschap niet fatalistisch: de eerder meditatieve passages in het slotdeel zijn gebaseerd op het ‘Halleluja’ uit zijn ‘Vigilie voor de hele nacht’. Door het ‘Dies irae’ te counteren met deze lofzang op de verrezen Christus bewees Rachmaninov dat het leven geen pas-de-deux met de dood hoeft te zijn. Het is een grandioos, onvoorspelbaar slot voor een oeuvre vol hartstochtelijke melodieën, liefdevol geconstrueerde orkestraties en passionele stemmingen.

Gevaarlijke pathos Maar hoeveel hartstocht, liefde, passie kan muziek uitdragen? Opnieuw kan je het publieke oordeel over de muziek van Rachmaninov afmeten aan de manier waarop ze gebruikt wordt in films. Vanaf 1960 ongeveer houdt hij op een leverancier te zijn voor amoureuze soundtracks. De filmtitels waarin zijn muziek van dan af figureert laten heel andere indrukken na. ‘To die for’, ‘Wisconsin death trip’ of – toe maar – ‘The exorcism of Emily Rose’: het zijn bepaald niet de meest rooskleurige rolprenten die zijn muziek opvoeren. Misschien wel de meest invloedrijke prent waarin Rachmaninov figureert, is ‘Shine’: de Oscarwinnende biopic over een pianist die op de tonen van het Derde Pianoconcerto mentaal ten onder gaat. Ergens is het scheef gegaan met Rachmaninov en zijn publieke status. Maar waar precies?

Wie naar de films met muziek van Rachmaninov kijkt, hoort twee dingen. Eerst werd hij opgevoerd als een componist vol oprechte emoties, iemand die het hoofd verliest wanneer het hart zich opent. In ‘Brief encounter’ bijvoorbeeld is de liefde tussen twee spoorreizigers nog authentiek en doorvoeld. Daarna verliest de hartstocht haar eigen- waarde, wordt ze ludiek sentiment. ‘The seven year itch’ is al grotesk en doldwaas. Iedereen weet, met die amourette tussen Marilyn Monroe en haar gehuwde onderbuur wordt het toch nooit iets. Over de tijd heen werd Rachmaninov een huilebalk, een handelaar in goedkope gevoelens en loze affecten. Zoals zijn muziek in ‘Shine’ klinkt, staat ze zelfs symbool voor exces, een gevaarlijke dosis pathos die de zinnen berooft.

Intussen wekt Rachmaninov de stemming op van romantische nostalgie en Slavische weemoed. Maar zijn we, door het vele ‘kijken’ naar (imitaties van) Rachmaninov, niet verleerd om ook echt naar zijn muziek te luisteren? Makkelijk genoeg noemen we hem de laatste overlevende uit de negentiende eeuw, maar volgens zijn biograaf Max Harrison kunnen we hem en zijn werken niet vastpinnen op stereotiepe categorieën. Deze hardwerkende, pretentieloze componist, die publiekelijk nauwelijks iets losliet over zijn eigen gemoedsleven, ging op een heel precieze wijze om met stemmingen. “Met hem worden andere thematische materialen en muzikale processen, stemmingen en gevoelens toegepast binnen diverse gradaties van spanning en ontspanning. Een logisch betoog is beslist aanwezig, maar toch drijft deze muziek voornamelijk op instinctief drama en emoties.” Je kan je hardop afvragen of zoiets al bij al toch geen sentimentalisme is. Maar dat is de verkeerde vraag.

Luisteren naar Rachmaninov is luisteren naar een heel uniek imago. Russisch? Jazeker. Romantisch? Dat ook. Maar tegelijk ook glanzend scherp. Genadeloos precies zelfs. En wel binnen de meest begerende melodieën die ooit geschreven zijn. Je hoort het aan de vele opnames die hij maakte, eerst in de pianorollen van Edison, later op de platen voor Victoria. Die kwaliteit, het niet afpoeieren maar juist lonken naar klaarte, heeft niemand hem ooit nagedaan. Rachmaninovs muziek bezit een luciditeit die, wanneer je er maar half naar luistert, kan doorgaan voor nostalgisch schemerlicht. Wie hem daarentegen ernstig neemt, de ogen opent en recht in zijn lens kijkt, ziet de straling van magistrale melodieën, scherpzinnige ideeën en luxueuze orkestraties. Daar hoeft geen pellicule voor getrokken te worden.

Tom Janssens

Rachmaninov in Huntington, Long Island, 1940.

16 Rachmaninov Happening Teksten bij het concert van het Vlaams Radio Koor olv. Kaspars Putnins

14 uur | Blauwe zaal Vigilie, opus 37 vertaling Xavier Verbeke

Vespers

Nadat de diaken de gelovigen heeft uitgenodigd om recht te staan, spreekt de priester de beginzegen uit: “Eer aan de heilige, eenwezenlijke, levenschenkende en onscheidbare Drievuldigheid, immer, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.” Het koor beantwoordt deze zegen met Amen, waarna het de gelovigen aanspoort om God te aanbidden: onmiddellijk weerklinken dan ook enkele verzen uit Psalm 103 [104], waarin de scheppende God en zijn Voorzienigheid worden geprezen.

1. “Kom, laat ons aanbidden” Amen. Kom, laat ons God aanbidden, onze Koning. Kom, laat ons aanbidden en neerbuigen voor God, onze Koning. Kom, laat ons aanbidden en neerbuigen voor Christus zelf, onze Koning en God. Kom, laat ons aanbidden en neerbuigen voor hem.

2. Psalm 103 [104]: “Zegen de Heer, mijn ziel” Griekse Zang Amen. Zegen de Heer, mijn ziel. Gezegend zijt gij, Heer. Heer mijn God, gij zijt bovenmatig groot. Gezegend zijt gij, Heer. Gij hebt u bekleed met hoogheid en pracht. Gezegend zijt gij, Heer. De wateren stonden boven de bergen. Wonderlijk zijn uw werken, Heer. Tussen de bergen door stromen de wateren. Wonderlijk zijn uw werken, Heer. Gij hebt alles met wijsheid gemaakt. Eer aan u, Heer, die alles geschapen hebt. Na de grote litanie zingt het koor enkele verzen uit Psalm 1, 2 en 3, waarin niet enkel spijt over de zondeval van de mens weerklinkt, maar tevens hoop op redding. Dit gezang wordt met de Griekse term Kathisma aangeduid, wat verwijst naar het feit dat de gelovigen tijdens het zingen van deze psalm mogen zitten.

3. Kathisma: “Gelukkig de man” Gelukkig de man die de raad van de goddelozen niet volgt. Alleluia, alleluia, alleluia. Want de Heer kent de weg van de rechtvaardigen, en de weg der goddelozen leidt naar het verderf. Alleluia, alleluia, alleluia. Dient de Heer met vrees, en verheugt u in hem met beving. Alleluia, alleluia, alleluia. Zalig zijn allen die op hem vertrouwen. Alleluia, alleluia, alleluia. Sta op, Heer, red mij, o mijn God. Alleluia, alleluia, alleluia. Bij de Heer is verlossing, en over uw volk zij uw zegen. Alleluia, alleluia, alleluia. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen. Alleluia, alleluia, alleluia, eer aan u, God. (driemaal) Nadien volgen een reeks van gezangen rond het verrijzenisthema en de heilige die herdacht wordt, voorafgegaan door verzen uit Psalm 140 [141] en 141 [142]. Bij het weerklinken van het laatste van deze gezangen gaan de celebranten met het wierookvat in processie tot voor de koninklijke deuren van de iconenwand. Daar roept de diaken uit: “Wijsheid! Staat op!”, waarna het koor de Avondhymne inzet. Dit prijslied tot Christus God vormt het centrale punt van de vesperdienst en is een van de weinige vroegchristelijke hymnen die we kennen. Bij het bereiken van de zonsondergang wordt Christus zeer toepasselijk aanroepen als het Licht, het Sergej Rachmaninov vreugdevolle Licht.

19 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

4. Avondhymne: “Vreugdevol Licht” Metten Zang van Kiëv Jezus Christus, vreugdevol licht van de heilige glorie van de De Metten beginnen met de lezing van psalmen. Als aanhef van de zogenaamde onsterfelijke en hemelse, heilige en zalige Vader. Nu we het moment Hexapsalm (d.i. zes psalmen) weerklinkt de zang van de hemelse heerscharen tot van de zonsondergang hebben bereikt en het avondlicht hebben de herders (Luc. 2,14), gevolgd door vers 17 van Psalm 50 [51]. gezien, bezingen we God, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Te allen tijde zijt gij waardig om bezongen te worden door heilige 7. Aanhef van de Hexapsalm stemmen, o levenschenkende Zoon van God. Daarom prijst u de Eer aan God in den hoge, en vrede op aarde, in de mensen een wereld. welbehagen. (driemaal) Heer, open mijn lippen, en mijn mond zal uw De Vespers vervolgen met enkele litanieën en (opnieuw) gezangen rond het lof verkondigen. verrijzenisthema en de gevierde heilige. Dit geheel wordt afgesloten met de Kantiek Na de Hexapsalm volgen de grote litanie, een prijshymne tot God die op aarde is van Symeon uit het Nieuwe Testament (Luc. 2,29-32): de gelovige die vervuld is van gekomen om de mens te verlossen, en opnieuw de Troparia van de dag (cf. het hoop in de mensgeworden Zoon van God, kan zich net als Symeon zonder vrees einde van de Vespers). Het volgende belangrijke moment is het feestelijke gezang terugtrekken en gaan rusten, zelfs als deze rust ooit zal uitmonden in de dood. dat met de Griekse term Polyeleos (veel erbarmen) wordt aangeduid; het heet zo, omdat het woord erbarmen de kern vormt van de Psalmen 134 [135] en 135 [136] 5. Kantiek van Symeon waarop de tekst van het Polyeleos gebaseerd is. Zang van Kiëv Nu laat gij, Meester, uw dienaar gaan in vrede naar uw woord; want 8. Polyeleos: “Looft de naam van de Heer” mijn ogen hebben uw heil aanschouwd, dat gij voor het aanschijn van Znamenny-Zang alle volkeren hebt bereid: een licht om de naties te verlichten en een Looft de naam van de Heer. Looft de Heer, gij dienaren. Alleluia, glorie voor uw volk Israël. De Vespers sluiten af met de zogenaamde alleluia, alleluia. Gezegend is de Heer uit Sion, die in Jeruzalem woont. Troparia, poëtische gezangen die de essentie samenvatten van de Alleluia, alleluia, alleluia. Belijdt de Heer, want hij is goed. Alleluia, gebeurtenis en/of de heilige die gevierd worden. Deze monden uit in alleluia. Want eeuwig duurt zijn erbarmen. Alleluia. Belijdt de hemelse een hymne tot de Moeder Gods (het Ave Maria). God. Alleluia, alleluia. Want eeuwig duurt zijn erbarmen. Alleluia. Alleluia, alleluia, alleluia. 6. “Verheug u, Moeder Gods en Maagd” Vervolgens weerklinken de Opstandingstroparia: deze verhalen de verrijzenis van Verheug u, Moeder Gods en Maagd, begenadigde Maria, de Heer is Christus en nodigen de gelovigen uit om de Heilige Drievuldigheid te aanbidden. met u. Gij zijt de gezegende onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van uw schoot, want gij hebt de redder van onze zielen gebaard. 9. Opstandingstroparia: “Gezegend zijt gij, Heer” Znamenny-Zang Gezegend zijt gij, Heer, leer mij uw gerechtigheid. - De engelenscharen stonden verwonderd toen ze u zagen in de Na de eindzegen gaat men zonder onderbreking over tot de Metten. gedaante van de dood. Maar de kracht van de dood hebt gij vernietigd, Verlosser, en Adam hebt gij samen met u opgeheven, en daardoor allen uit de Hades bevrijd. Gezegend zijt gij, Heer, leer mij uw gerechtigheid. - Waarom, o vrouwen, mengt gij de myron met uw tranen vol medelijden. De stralende engel in het graf sprak tot de myrondraagsters: kijk zelf naar het graf en ziet in dat de Redder is opgestaan uit het graf! Gezegend zijt gij, Heer, leer mij uw gerechtigheid. - ‘s Morgens vroeg liepen de myrondraagsters wenend naar uw graf, maar een engel kwam voor hen staan en sprak: de tijd van tranen is voorbij, ween niet langer, maar verkondig de opstanding aan de apostelen. Gezegend zijt gij, Heer, leer mij uw gerechtigheid. - De myrondraagsters kwamen met myron naar uw graf, o Redder, en weenden. Maar de engel sprak tot hen: waarom zoekt ge de levenden onder de doden? God is opgestaan uit het graf! Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. - Laten we de Vader aanbidden, en de Zoon, en de Heilige Geest: de Heilige Drieëenheid die één in wezen is. En laten we samen met de serafijnen roepen: heilig, heilig, heilig zijt gij, Heer! Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen. - Gij hebt de Levenschenker gebaard, o Maagd, en daardoor Adam van de zonde bevrijd en Eva blijdschap in plaats van droefheid geschonken. Want wie het leven hadden verloren, heeft de Godmens die uit u is geboren, opnieuw het leven geschonken. Alleluia, alleluia, alleluia, eer aan u, God! (driemaal) De Metten gaan verder en bereiken weldra het volgende hoogtepunt, nl. het Evangelie, waarbij op gewone zondagen beurtelings een van de elf perikopen met het verrijzenisverhaal wordt gelezen. Tijdens de daaropvolgende Verrijzenishymne wordt het evangelieboek door de gelovigen vereerd.

20 21 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

10. Verrijzenishymne: “Nu we de opstanding van Christus hebben aan- tegen u heb ik gezondigd. Heer, tot u ben ik gevlucht, leer mij uw wil te schouwd” volbrengen, want gij zijt mijn God, en bij u is de bron van het leven; in Nu wij de verrijzenis van Christus hebben aanschouwd, aanbidden we uw licht zien we het Licht. Blijf barmhartigheid tonen aan wie u kennen. de heilige Heer Jezus, de enige zonder zonden. Uw kruis vereren we, Heilige God, Heilige Sterke, Heilige Onsterfelijke, ontferm u over ons. Christus, en uw heilige verrijzenis bezingen en roemen we. Want gij zijt (driemaal) Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, nu en onze God, buiten u kennen we geen andere; uw naam noemen we. altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen. Heilige Onsterfelijke, Komt, alle gelovigen, laten we de heilige verrijzenis van Christus ontferm u over ons. Heilige God, Heilige Sterke, Heilige Onsterfelijke, aanbidden: want zie, door het kruis kwam er vreugde over de ganse ontferm u over ons. wereld. We zegenen altijd de Heer en bezingen zijn verrijzenis: want hij Hierna wordt ‘s zondags een Verrijzenistroparion gezongen. De tekst varieert naar heeft de kruisiging doorstaan en door zijn dood de dood vernietigd. gelang de heersende modus van de week oneven is (Verrijzenistroparion I), of even Het koor zet meteen de Canon in, een zeer oude hymne die uit negen delen bestaat, (Verrijzenistroparion II). oden genoemd. Elke ode begint met een oudtestamentische kantiek, gevolgd door gezangen rond het thema van de verrijzenis en de heilige die gevierd wordt. Tussen 13. Verrijzenistroparion I: “Heden kwam er redding” de achtste en de negende ode weerklinkt het Magnificat (Luc. 1,46-55), Znammeny-Zang gecombineerd met het lied van Zacharias bij de besnijdenis van Johannes de Doper Heden kwam er redding over de wereld; laten we hem die uit het graf (Luc. 1,67-79); tussen de verzen weerklinkt telkens “Gij die eerbiedwaardiger zijt dan is opgestaan en de schepper van ons leven is, bezingen: want hij heeft de cherubijnen...”. door zijn dood de dood vernietigd en ons aldus de overwinning geschonken, alsook grote genade. 11. Magnificat Mijn ziel prijst de Heer, en mijn ziel heeft zich verheugd om God mijn Redder. 14. Verrijzenistroparion II: “Heer, gij zijt uit het graf opgestaan” - Gij die eerbiedwaardiger zijt dan de cherubijnen, en onvergelijkelijk Znammeny-Zang heerlijker dan de serafijnen; gij die ongeschonden God het Woord hebt Heer, gij zijt uit het graf opgestaan en hebt de ketenen van de gebaard en die werkelijk Gods Moeder zijt, u verheerlijken wij. Want hij onderwereld verbroken; gij hebt de verdoemenis van de dood heeft neergezien op de nederigheid van zijn dienstmaagd; en zie, van tenietgedaan en allen uit de netten van de vijand bevrijd. Toen gij aan heden af prijzen alle geslachten mij zalig. uw apostelen verscheen, hebt gij hen uitgezonden om te prediken; - Gij die eerbiedwaardiger zijt... Want hij, de machtige, heeft een door hen hebt gij, de enige barmhartige, vrede aan de wereld wonder aan mij gedaan, en heilig is zijn naam; en zijn barmhartigheid geschonken. is van geslacht tot geslacht voor wie hem vrezen. - Gij die eerbiedwaardiger zijt... Heersers heeft hij van hun troon geworpen, en nederigen heeft hij verheven; hongerigen met goederen overladen, en rijken met lege handen weggezonden. De Metten besluiten met enkele litanieën en de slotzegen. - Gij die eerbiedwaardiger zijt... Zijn dienaar Israël heeft hij Onmiddellijk volgt het Eerste Uur. opgenomen, zijn barmhartigheid indachtig, zoals hij tot onze vaderen gezegd had, tot Abraham en zijn geslacht voor eeuwig. - Gij die eerbiedwaardiger zijt... Na de Canon volgen de Lofpsalmen (Psalm 148, 149 en 150) waartussen gezangen rond de thematiek van de dag worden ingeschoven. Op het einde hiervan roept de celebrant uit: “Eer aan u, die ons het Licht hebt getoond”, de gelovigen uitnodigend om God te loven die hen Christus heeft geschonken, de Verlichter van de mensheid. Op plaatsen waar de Vigilie de ganse nacht duurt, valt dit moment symbolisch samen met de dageraad. Als antwoord hierop zingen de gelovigen de plechtige Grote Doxologie (het Gloria), die begint met het engelengezang “Eer aan God in den Eerste Uur hoge”. Het Eerste Uur is weliswaar een gelezen getijdengebed, toch wordt het vaak 12. Grote Doxologie afgesloten met een hymne tot de Moeder Gods. Eigenlijk gaat het om het begin van Znamenny-Zang de zogenaamde Akathistoshymne, een lange poëtische compositie ter ere van de Eer aan God in den hoge, en vrede op aarde, in de mensen een Maagd Maria, die in de Veertigdagentijd tijdens de Metten van de vijfde zaterdag welbehagen. We loven u, we zegenen u, we aanbidden u, we rechtopstaand wordt aanhoord (vandaar de Griekse term Akathistos). verheerlijken u, we danken u om uw grote glorie. Heer, Koning van de hemelen, almachtige God en Vader. Heer, eniggeboren Zoon, Jezus 15. Hymne tot de Moeder Gods Christus, en gij, Heilige Geest. Heer God, Lam Gods, Zoon van de Griekse Zang Vader die de zonden van de wereld wegneemt, ontferm u over ons: Gij O Moeder Gods, u brengen wij, uw dienaren, een zegelied als aan een die de zonden van de wereld wegneemt, aanvaard ons gebed. Gij die aanvoerster in de strijd, alsook een danklied, omdat gij ons van het aan de rechterhand van de Vader zit, ontferm u over ons. Want gij kwade hebt bevrijd. Gij die een onoverwinnelijke macht bezit, verlos alleen zijt heilig, gij alleen zijt de Heer, Jezus Christus, tot eer van God ons uit alle nood, opdat we tot u mogen roepen: verheug u, de Vader. Amen. Elke dag zegen ik u en loof ik uw naam in eeuwigheid ongehuwde bruid. en in de eeuwen der eeuwen. Verwaardig u, Heer, deze dag voor ons zonder zonde te bewaren. Gezegend zijt gij, Heer, God van onze vaderen, en geloofd en geprezen is uw naam in eeuwigheid. Amen. Laat, o Heer, uw barmhartigheid over ons komen, zoals we op u gehoopt hebben. Gezegend zijt gij, Heer, leer mij uw geboden. (driemaal) Heer, van geslacht tot geslacht waart gij een toevlucht voor ons. Ik heb gezegd: Heer, ontferm u over mij, genees mijn ziel, want

22 23 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening Liedteksten bij concert van Justina Gringyte sopraan Roderick Williams bariton Julius Drake piano

15.30 uur | Blauwe zaal

Poljubila ja na pechal’ svoju, opus 8 nr 4 Tot mijn verdriet is mijn liefde gegroeid O, ne toskuj po mne, opus 14 nr 8 O, wees niet droevig

Poljubila ja, Tot mijn verdriet O, ne toskuj po mne! Ja tam, gde net stradan’ja. O, wees niet droevig om mij! Ik ben daar waar er geen lijden is, Na pechal’ svoju, is mijn liefde Zabud’ bylykh skorbej muchitel’nye sny... vergeet de droevige dromen van het verleden. Sirotinushku voor mijn ellendige Pust’ budut obo mne tvoi vospominan’ja Laat jouw herinneringen aan mij Bestalannogo. kleine weeskind gegroeid. Svetlej, chem pervyj den’ vesny. zo helder zijn als de eerste lentedag. Uzh takaja dolja Dat is O, ne toskuj po mne! Mezh nami net razluki: O wees niet droevig om mij! Wij zijn niet van elkaar gescheiden, Mne vypala! mijn lot. Ja tak zhe, kak i vstar’, dushe tvojej blizka, zoals vroeger ben ik dichtbij jouw ziel. Razluchili nas Machtige mensen Menja po-prezhnemu tvoi terzajut muki, Zoals vroeger beroert jouw pijn mij Ljudi sil’nye; hebben ons gescheiden… Menja gnetet tvoja toska. en jouw verdriet stemt me droevig. Uvezli jego, Ze namen hem weg Zhivi! ty dolzhen zhit’. I jesli siloj chuda Leef! Je moet leven! Sdali v rekruty... om hem te recruteren… Ty zdes’ najdjosh’ otradu i pokoj, En wanneer je hier door een wonder I soldatkoj ja, Vrouw van een soldaat, To znaj, chto `eto ja otkliknulas’ ottuda troost en rust vindt, dan zal je weten Odinokoj ja, een eenzame ziel, Na zov dushi tvojej bol’noj. dat ik van daaruit antwoord op het roepen van jouw zieke ziel. Znat’, v chuzhoj izbe het lijkt erop dat ik zal oud worden I sostarejus’... in het huis van een vreemdeling. Aleksej Apoekhtin (1841-1893) Uzh takaja dolja Dat is Mne vypala. mijn lot.

Aleksej Nikolajevitsj Plesjchejev (1825-1893) naar Taras Hryhorovitsj Sjevtsjenko (1814-1861)

Ja byl u nej, opus 14 nr 4 Ik was bij haar Ne poi krasavitsa, opus 4 nr 4 Zing niet voor mij, schoonheid

Ja byl u nej; ona skazala: Ik was bij haar, ze zei tegen me: Ne poj, krasavica, pri mne Zing niet voor mij, schoonheid, “Ljublju tebja, moj milyj drug!” “Ik hou van jou, mijn liefste!” Ty pesen Gruzii pechal’noj; jouw droevige liederen over Georgië, No `etu tajnu ot podrug Maar ze smeekte me om het Napominajut mne one ze herinneren me khranit’ mne strogo zaveshchala. geheim te houden voor haar vriendin. Druguju zhizn’ i bereg dal’nij. aan dat andere leven en verre landen.

Ja byl u nej, na prelest’ zlata Ik was bij haar, ze zwoer Uvy, napominajut mne Ach, jouw wrede liederen Kljalas’ menja ne promenjat’; me niet voor gouden kostbaarheden om te ruilen, Tvoi zhestokije napevy doen me denken Ko mne lish’ strastiju pylat’, ze wil alleen in vuur en vlam met passie I step’, i noch’, i pri lune aan de steppe, de nacht en het maanlicht dat schijnt Menja ljubit’, ljubit’, kak brata. van me houden, van me houden als van een Cherty dalekoj, bednoj devy! op een arm meisje ver weg. broer. Ja byl u nej; ja vechno budu Ja prizrak milyj, rokovoj, Die zoete en voorbestemde verschijning S jejo dushoj dushoju zhit’. Ik was bij haar, ik zal altijd Tebja uvidev, zabyvaju; vergeet ik wanneer jij verschijnt, Puskaj ona mne izmenit’, met haar ziel leven. No ty pojosh’, i predo mnoj maar zodra je begint te zingen No ja izmennikom ne budu. Ook al verraadt ze mij, Jego ja vnov’ voobrazhaju. zie ik haar beeltenis opnieuw. ik zal haar nooit verraden. Aleksej Vasil’jevitsj Kol’tsov (1808-1842) Ne poj, krasavica, pri mne Zing niet voor mij, schoonheid, Ty pesen Gruzii pechal’noj; jouw droevige liederen over Georgië, Napominajut mne one ze herinneren me Druguju zhizn’ i bereg dal’nij aan dat andere leven en verre landen.

Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837)

24 25 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Kol’co, opus 26 nr 14 De ring Pred ikonoj, opus 21 nr 10 Voor het beeld

Ja zateplju svechu Ik steek een kandelaar aan Ona pred ikonoj stojala svjatoju; Ze stond voor het heilige beeld, Vosku jarova, Gemaakt uit was Skrestilisja ruki, usta shevelilis’; ze had haar handen gekruist, haar lippen bewogen, Raspajaju kol’co Om de ring te smelten Iz glaz jeja sljozy odna za drugoju uit haar ogen vloeiden een voor een tranen, Druga milova... Die ik van mijn geliefde heb gekregen… Po blednym shchekam zhemchugami katilis’. als parels over haar bleke wangen.

Zagoris’, razgoris’, Brand hevig, Ona povtorjala vse ch’jo-to nazvan’e, Ze herhaalde dezelfde naam opnieuw en opnieuw, Rokovoj ogon’! Fatale vlam! I vzor ozarjalsja molitvennym svetom; en op haar gezicht scheen het licht van het gebed, Raspajaj, rastopi Brand, verdwijn, I bylo tak mnogo ljubvi i stradan’ja, en er was zoveel liefde en pijn, Chisto zoloto! Ring van puur goud! Tak malo nadezhdy v molenii `etom! maar zo weinig hoop in haar gebeden!

Bez nego dlja menja Wanneer hij de mijne niet is, Ona preklonilas’ i dolgo lezhala, Ze knielde neer en bleef lange tijd zo zitten, Ty ne nadobno; Dan zal jij het me vertellen. Pril’nuv golovoju k zemle bezotvetnoj, met haar hoofd tegen de stille grond, Bez nego na ruk Maar zonder jou aan mijn vinger Kak budto v tomlen’i nemom ozhidala, alsof ze met gedempt verlangen wachtte Kamen na serdce. Is mijn hart als een steen. Chto golos nad neju razdastsja privetnyj. op zijn stem die haar groette.

Chto vzgljanu, to vzdokhnu, Kan ik terug ademhalen No bylo vse tikho v molchanii nochi, Maar alles was stil in de dode nacht, Zatoskujusja. Of moet ik wanhopen? Lampada mercala vo mrake trevozhnom, de kaars flikkerde in de zware duisternis, I zal’jutsja glaza Mijn ogen worden overspoeld I skorbno smotreli Spasitelja ochi en de ogen van onze Verlosser keken haar Gor’kim gorem sljoz. Door bittere tranen. Na ochi, prosjashchija o nevozmozhnom. verdrietig aan, ze vroeg het onmogelijke.

Vozvratitsja li on? Zal hij terugkomen? Arseny Arkad’jevitsj Golenishchev-Kutuzov (1848-1913) Ili vestochkoj Zal hij een boodschap sturen Ozhivit li menja, Om me op te vrolijken Bezuteshnuju? En me te troosten?

Net nadezhdy v dushe... Ik ben alle hoop verloren… Ty razsyp’sja zhe Je verbrandt Zolotoj slezoj, In gouden tranen, V molchan’ji nochi tajnoj, opus 4 nr 3 Pamjat’ milova! Vals teken van liefde! O, dolgo budu ja, v molchan’ji nochi tajnoj, Nevredimo, cherno Mat en zwart geworden Kovarnyj lepet tvoj, ulybku, vzor, vzor sluchajnyj, Na ogne kol’co, Door de vlam, Perstam poslushnuju volos, volos tvojikh gustuju prjad’, I zvenit po stolu Klettert dit laatste aandenken aan jou Iz myslej izgonjat’, i snova prizyvat’; Pamjat’ vechnuju Op de tafel. Sheptat’ i popravljat’ bylyje vyrazhen’ja Rechej mojikh s toboj, ispolnennykh smushchen’ja, Alexej Koltsov (1808-1842) I v op’janen’ji, naperekor umu, Zavetnym imenem budit’ nochnuju t’mu, Zavetnym imenem budit’ nochnuju t’mu. O, dolgo budu ja, v molchan’ji nochi tajnoj, Zavetnym imenem budit’ nochnuju t’mu.

Ona, kak polden’, opus 14 nr 9 Ze is zo mooi als de middag Afanasi Fet (1820-1892)

Ona, kak polden’, khorosha, Ze is zo mooi als de middag, In de stilte van de geheime nacht Ona zagadochnej polnochi. ze heeft meer mysterie dan middernacht. U nej neplakavshija ochi Haar ogen zijn nooit met tranen gevuld, In de stilte van de geheime nacht, I nestradavshaja dusha. haar ziel heeft nooit geleden. Zal ik nog lang jouw verleidelijk woordjes horen en jouw verlegen blik zien, Jouw mooie lokken, zo soepel onder mijn vingers, A mne, ch’ja zhizn’ bor’ba i gore, En ik, die een leven lijd van strijd en verdriet, Ik zal het nog lang trachten uit mijn gedachten te bannen en het me dan weer herinneren; Po nej tomit’sja suzhdeno. O! ik ben voorbestemd om naar haar te verlangen. Ach! Ik zal de woorden herhalen die we elkaar hebben ingefluisterd, Tak vechno plachusheje more De woelige zee Aarzelende woorden, vol verlegenheid. V bezmolvnyj bereg vljubleno wordt aangetrokken door de stille kust. En dronken van liefde, zonder na te denken, Zal ik de duisternis van de nacht doorbreken met de klank van jouw beminde naam. Nikolaj Maksimovitsj Vilenkin (1855 - 1937) Zal ik de duisternis van de nacht doorbreken met de klank van jouw beminde naam. O, zal ik nog lang in de stilte van de geheime nacht, De duisternis van de nacht doorbreken met de klank van jouw beminde naam.

26 27 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Na smert’ chizhika, opus 21 nr 8 Bij de dood van een vogeltje Zdes’ khorosho, opus 21 nr 7 Wat is het hier mooi

V sem grobe vernyj chizhik moj! In dit graf ligt mijn vogeltje, Zdes’ khorosho... Wat is het hier mooi… Prirody miloje tvoren’je, Het liefste schepseltje van de natuur. Vzgljani, vdali Kijk - ver weg, Iz mirnoj oblosti zemnoj Hij is uit dit leven weggevlogen Ognjom gorit reka; de rivier vlamt als vuur, On uletel, kak snoviden’je. Alsof hij maar een droom was. Cvetnym kovrom luga legli, de weiden lijken tapijten van kleuren, On dlja ljubvi na svete zhil, Hij leefde alleen voor de liefde: Belejut oblaka. de wolken zijn wit. On nezhnoj pesenkoj privetnoj, Hij begroette me hartelijk met een lied, Zdes’ net ljudej... Hier is niemand… Za lasku nezhnuju platil, En wanneer hij op mijn hand neerstreek Zdes’ tishina... Hier is het stil… I podletal k ruke privetnoj. Was het een zachte streling. Zdes’ tol’ko Bog da ja. Alleen God en ik zijn hier, No v svete strashno i ljubit’: Maar liefde is een vreselijk ding: Cvety, da staraja sosna, de bloemen, de oude den, Jemu byl dan druzhok krylatyj; Mijn vogeltje had een gevleugelde vriend, Da ty, mechta moja! en jij, mijn zoete droom! Chtob milogo ne perezhit’, Na diens dood kon hij niet meer verder leven, On v grobe skrylsja ot utraty. En zocht zijn toevlucht in het graf. Glafira Adol’fovna Galina (1873-1942)

Vasili Zjoekovski (1783-1852)

O, net, molju, ne ukhodi!, opus 4 nr 1 Nee, ik smeek je, ga niet weg! K detjam, opus 26 nr 7 Aan de kinderen

Vsja bol’ nichto pered razlukoj, Nee, ik smeek je, ga niet weg! Byvalo, v glubokij polunochnyj chas, Hoe vaak, lieve kinderen, heb ik in lang vervlogen dagen Ja slishkom schastliv Geen enkele pijn is te vergelijken met het afscheid nemen Maljutki, pridu ljubovat’sja na vas; rond middernacht naar jullie in bed gekeken met diepe vreugde. `Etoj mukoj, Toch prijs ik mij gelukkig ondanks die sluipende pijn Byvalo, ljublju vas krestom znamenat’, Hoe vaak heb ik het kruisteken op jullie voorhoofden gemaakt, Sil’nej prizhmi menja k grudi, Druk me zacht tegen je borst aan Molit’sja, da budet na vas blagodat’, en gebeden: God behoede jou voor verdriet en verlies, Skazhi ljublju. En zeg dat je van me houdt. Ljubov’ Vsederzhitelja Boga. moge de Vader jou beschermen.

Prishjol ja vnov’, Ik kwam opnieuw Sterech’ umilenno vash detskij pokoj, Terwijl je rustig sliep, hield ik je in de gaten, Bol’noj, izmuchennyj i blednyj. Vervuld van pijn, zwak en uitgeput. Podumat’, o tom, kak vy chisty dushoj, en wist ik dat jullie zielen sneeuwwit zijn, Smotri, kakoj ja slabyj, bednyj, Kijk hoe armzalig en zwak ik ben, Nadejat’sja dolgikh i schastlivykh dnej ik bad voor jouw vreugde, voor lange gelukkige jaren, Kak mne nuzhna tvoja ljubov’... Hoe ik je liefde nodig heb… Dlja vas, bezzabotnykh i milykh detej, onaangetast door het kwaad, onaangeroerd door angsten, Kak sladko, kak radostno bylo! hoe zoet en hoe dierbaar waren deze nachtwaken. Muchenij novykh vperedi De martelingen in het vooruitzicht Ja zhdu kak lasku, kak poceluja, Wacht ik liefdevol op een kus, Teper’ prikhozhu ja. Vezde temnota, Maar nu, in de kinderkamer, heerst stilte en duisternis, I ob odnom molju, toskuja: En opnieuw smeek ik je: Net v komnate zhizni, krovatka pusta, weg zijn de vrolijke stemmen, geen geluid in de kamer. O, bud’ so mnoj, ne ukhodi! Blijf toch bij me, ga niet weg! V lampade pogas pred ikonoju svet... Geen lampje verlicht het schilderij dat naast de deur hangt… Mne grustno, maljutok moikh uzhe net! Mijn hart doet pijn… De kinderen zijn geen kinderen meer! Dmitri Merezhkovski (1865-1941) I serdce tak bol’no sozhmetsja! Wat een kwelling om hen voor altijd te verliezen!

O, deti! V glubokij polunochnyj chas, O kinderen! Wees trouw aan de oude dagen rond middernacht, Khristos voskres, opus 26 nr 6 Christus is geboren Molites’ o tom, kto molilsja o vas, en bid dan voor iemand die elke nacht voor jou bidt, O tom, kto ljubil vas krestom znamenat’; die vaak het kruisteken op jouw voorhoofd heeft gemaakt, Khristos voskres Ze zingen in de kerk. Molites’, da budet i s nim blagodat’, en aan God vroeg om je te behoeden voor verdriet en verlies, pojut vo khrame; Toch ben ik droevig; Ljubov’ Vsederzhitelja Boga. en de liefde van de Vader vroeg om je te beschermen. No grustno mne... Mijn ziel is stil… dusha molchit. De Wereld is gedrenkt Aleksej Stepanovitsj Khomjakov (1804-1860) Mir polon krov’ju i slezami, in bloed en tranen, I `etot gimn pred altarjami En zo klinkt deze hymne voor het altaar Tak oskorbitel’no zvuchit. Als een belediging.

Kogda-b On byl mezh nas i videl, Als hij onder ons was, zou hij zien Chego dostig nash slavnyj vek, wat ons glorieus tijdperk bereikt heeft, Kak brata brat voznenavidel, Hoe een broer zijn broer te haten komt, Kak opozoren chelovek, En hoe beschamend de mensheid is, I jesli b zdes’, En als hij, v blestjashchem khrame Binnenin de stralende kerk, Khristos voskres Deze ‘Christus is geboren’ On uslykhal, Zou horen, Kakimi b gor’kimi slezami, Wat een bittere tranen Pered tolpoj Voor het volk On, zarydal! Zou hij laten!

Dmitri Merezhkovski (1865-1941)

28 29 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Sud’ba, opus 21 nr 1 Noodlot

S svojej pokhodnoju kljukoj, Davno uzh pir u nikh shumit. Met haar wandelstok, Hun feest gaat nog een tijdje door. S svojimi mrachnymi ochami No smolkli vdrug bledneja gosti... Met haar donkere ogen Plots wordt het stil en verbleekt men… Sud’ba, kak groznyj chasovoj, Rukoj, drozhashcheju ot zlosti, Volgt het noodloot, als een verschrikkelijke Met haar hand, trillend van woede, Povsjudu sledujet za nami. Sud’ba v okoshko k nim stuchit: wachter, Klopt het noodlot op het raam: Ons overal. Bedoj lico jeja grozit, Stuk, stuk, stuk... Klop, klop, klop… Ona v ugrozakh posedela, Novyj drug k vam prishjol, Haar afgrijselijke gezicht dreigt, Een nieuwe vriend komt eraan, Ona uzh mnogikh odolela, Gotov’te mesto! Van het bedreigen is zij grijs geworden Maakt een plaats klaar! I vse stuchit, i vse stuchit: Stuk, stuk, stuk... Zij heeft velen veroverd, Klop, klop, klop… En altijd klopt ze, en altijd klopt ze: Stuk, stuk, stuk... No jest’ zhe schast’je na zemle! Maar toch is er nog blijdschap in de wereld! Polno, drug, Odnazhdy, polnyj ozhidan’ja, Klop, klop, klop… Op een dag, met vurige verwachting, Bros’ za schastijem gonjat’sja! S vostorgom junym na chele, Genoeg mijn vriend, Met jeugdige vervoering op zijn gezicht, Stuk, stuk, stuk... Prishjol schastlivec na svidan’je. Staak het zoeken naar geluk! Kwam een gelukkig man naar zijn afspraak. Klop, klop, klop… Bednjak sovsem obzhilsja s nej: Jeshchjo odin on, vse molchit, Hij is nog steeds alleen, alles is stil, Ruka s rukoj oni guljajut, Zarja za roshchej potukhajet, De arme man heeft haar goed leren kennen: De zon komt op achter het bos, Sbirajut vmeste khleb s polej, I solovej uzh zatikhajet Ze wandelen hand in hand, De nachtegaal verstilt, V nagradu vmeste golodajut. A serdce b’jotsja i stuchit: Samen verzamelen ze broodkruimels, Maar zijn hart klopt: Als beloning verhongeren ze samen. Den’ celyj dozhd’ jego kropit, Stuk, stuk, stuk... Klop, klop, klop… Po vecheram laskajet v’juga, Milyj drug, De hele dag lang druppelt de regen op hem, Mijn goede vriend, A noch’ju s gorja, da s ispuga Ty pridjosh’-li na svidan’je? In de avond omhult de sneeuwstorm hem, Dus je komt mij opzoeken? Sud’ba skvoz son jemu stuchit: Stuk, stuk, stuk... En in de nacht, o wee Klop, klop, klop… Schrikt het noodlot hem op uit zijn slaap: Stuk, stuk, stuk... No vot idjot ona, Kijk, daar komt zij aan, Gljan’-ka, drug, I v mig ljubov’, trevoga, ozhidan’je, Klop, klop, klop… En in een dolle kus Kak drugije pozhivajut. Blazhenstvo, vse slilos’ u nikh Ziehier vriend, Vermengen zich gevoelens van Stuk, stuk, stuk... V odno bezumnoje lobzan’je! Hoe anderen leven. Liefde, angst, hoop en geluk! Klop, klop, klop… Drugije prazdnovat’ soshlis’ Nemaja noch’ na nikh gljadit, De stille nacht kijkt hen aan, Bogatstvo, molodost’ i slavu, Vsjo nebo zalito ognjami. Een nieuwe verjaardag gaat voorbij De lucht staat in lichterlaaie Jikh pesni radostno neslis’, A kto-to tikho za kustami Rijken, jongeren en beroemdheden, Maar iemand achter het struikgewas, Vino smenilos’ jim v zabavu: Kljukoj dokuchnoju stuchit: Hun liederen gingen vrolijk op in elkaar Klopt stil en vervelend met haar stok: De wijn vloeit rijkelijk voor hun amusement: Stuk, stuk, stuk... Klop, klop, klop… Staryj drug Oude vriend, K vam prishjol, dovol’no schast’ja! Het einde van je geluk is gearriveerd! Stuk, stuk, stuk… Klop, klop, klop…

Aleksej Apoekhtin (1841-1893)

30 31 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Jest’ mnogo zvukov, opus 26 nr 1 Vchera my vstretilis’, opus 26 nr 13 Gisteren ontmoetten we elkaar

Jest’ mnogo zvukov serdca glubin, Vchera my vstretilis’: ona ostanovilas’, Gisteren ontmoetten we elkaar: zij stopte. Nejasnykh dum, nepetykh pesnej mnogo; Ja takzhe... My v glaza drug drugu posmotreli... Dat deed ik ook… We keken in elkaars ogen… No zaglushajet’ vechno ikh vo mne Zabot nemolchnykh O, Bozhe! kak ona s tekh por peremenilas’, O, God! Hoe is zij sindsdien veranderd, Skuchnaja trevoga. V glazakh potukh ogon’, i shcheki pobledneli... Het vuur in haar ogen is gedoofd, haar wangen zijn bleek geworden… Tjazhel jejo neproshennyj napor, I dolgo na nejo gljadel ja, molcha, strogo... Lange tijd staarde ik haar aan, stil, intens… Izdavno serdce s zhizniju borolos’, Mne ruku protjanuv, bednjazhka ulybnulas’; Mijn hand strekte zich uit, de arme ziel glimlachte; No zhizn’ shumit, kak vikhor’ lomit bor, - Ja govorit’ khotel; ona zhe, radi Boga, Ik wou spreken, maar zij, in godsnaam, Kak ropot struj, tak shepchet serdca golos. Velela mne molchat’, i tut zhe otvernulas’, Verplichtte me te zwijgen, en draaide zich toen om, I brovi sdvinula, i vydernula ruku, Fronste haar wenkbrauwen, trok haar hand weg, Aleksej Konstantinovitsj Tolstoj (1817-1875) I molvila: proshchajte, do svidan’ja! En sprak: vaarwel, adieu! A ja khotel skazat’: na vechnuju razluku Terwijl ik wou zeggen: voor eeuwig vaarwel, Vele klanken Proshchaj, pogibsheje, no miloje sozdan’je! Vergane zoete schoonheid!

Er zijn vele klanken te horen op de bodem van iemands hart, Jakov Polonski (1819-1898) vage gedachten, veel ongezongen liederen, maar ze worden eeuwig onderdrukt door een monotone angst voor onrust en twijfels. Met een ongewenste kracht duwt het hard hoewel een hart er lang tegen heeft gevochten, maar het leven is luidruchtig als een wervelwind die de dennen ombuigt, Duet ‘Dva proshchanija’, opus 26 nr 4 Tweemaal afscheid terwijl de stem van het hart fluistert als het geruis van een beekje. Bariton Sopraan Bariton Sopraan Tak ty, moja Krasavica, Drugoj ne to... En dus, Hij was anders… Lishilas’ vdrug Ne plakal on, mijn schoonheid, Hij huilde niet, Ne mozhet byt’, opus 34 nr 7 Het is niet mogelijk Dvukh molodcev, A i teper’ heb jij maar nu was ik Skazhi-zhe mne, Vse plachu ja. twee jonge mannen verloren, degene die huilde. Ne mozhet byt’! ne mozhet byt’! Het is niet mogelijk! Het is niet mogelijk! Kak s pervym ty Akh, obnjal on vertel me, Ach! Zijn omhelzing Ona zhiva!... sejchas prosnetsja... Ze leeft nog ... ze zal dadelijk wakker worden… Razstalasja, Tak kholodno, hoe verliet de eerste jou was zo koel, Smotrite: khochet govorit’, Kijk: ze wil spreken, Proshchalasja? Tak sukho rech’ en hoe zei hij vaarwel? hij sprak zo onverschillig Otkrojet ochi, ulybnetsja, ze zal haar ogen openen, lachen, Povel so mnoj. met mij. Menja uvidetvshi, pojmet, en wanneer ze me ziet, zal ze begrijpen Sopraan Ja jedu, vish’, Sopraan “Ik ga nu weg, Chto neuteshnyj plach’ moj znachit, waarom ik zo wanhopig ween, Razstalas’ s nim Ne nadolgo; Toen de eerste maar niet voor lang, I vdrug s ulybkoju shepnet: en plots zal ze met een glimlach fluisteren: Ja veselo; Jeshchjo s toboj vertrok, ooit, ,,Ved’ ja zhiva! O chjom on plachet!`` “Ik leef! Waarom huil je?” Proshchalasja, - Uvidimsja, was ik blij, wanneer we elkaar terugzien, No net! lezhit... tikha, nema, nedvizhna… Maar nee! Ze ligt er nog...zo rustig, stil, zonder beweging... Smejalasja... I v voljushku toen we zal er tijd zijn A on ko mne, Naplachemsja. afscheid namen, om samen te huilen.” Apollon Nikolajevitsj Majkov (1821-1897) Bednja zhechka, No serdculi lachte ik. Was dat een afscheid Prinal na grud’ Takoj privet? En hij, dat uit het hart kwam? Golovushkoj; Makhnul rukoj, arme jongen, Hij zwaaide met zijn hand, I dolgo tak Ne klanjajas’, legde zijn hoofd hij zei niets meer, Muzyka, opus 34 nr 8 Muziek Lezhal, molchal; V moje lico op mijn borst. hij keek me niet eens Smochil platok Ne smotrjuchi, “God beware jou!” in de ogen. I plyvut, i rastut, `eti chudnyje zvuki! Hoe deze prachtige klanken stromen en groeien! Gorjuchimi ... Pustil konja - bad hij. Weg reed hij Zakhvatila menja ikh volna... Alsof ik door een golf word overspoeld… Nu Bog s toboj! I byl takov! Toen steeg hij en dat was alles. Podnjalas’, podnjala i nevedomoj muki Naarmate het heviger wordt, heft het mij op, Promolvil mne; op zijn paard I blazhenstva polna... Naar onbekend verdriet en gelukzaligheid… Skhvatil konja - Bariton en reed weg Bariton I bozhestvennyj lik, na mgnoven’je Voor een ogenblik flitst een goddelijk beeld Pojekhal v put’ - Kto-zh pamjatnij naar een ver land En wie van de twee Neulovimoj sverknuv krasotoj, Met een ongrijpbare schoonheid voorbij, V chuzhikh krajakh Ostanetsja om daar zijn leven blijft in de herinnering Vsplyl, kak zhivoje viden’je Verscheen, als een levendige droom Korotat’ vek. Dushe tvojej, door te brengen. van jouw hart, Nad `etoj vozdushnoj, kristal’noj volnoj, Boven deze hoge, kristalheldere golf, Krasavica? mijn schoonheid? I otrazilsja, In een glinsterende weerkaatsing, Bariton Bariton I pokachnulsja, En verdwijnt dan I ty nad nim Sopraan Dus je lachte Sopraan Ne to ulybnulsja... Noch met een lach… Smejalasja? Mne pervago, naar hem? Ik vind het erg Ne to proslezilsja... Noch met een traan... Jego slezam Konechno, zhal’; Je smaalde om voor de eerste, Ne verila? Ljublju-zhe ja zijn tranen? maar ik houd Jakov Polonski (1819-1898) Skazhi-zh teper’, Poslednjago! Vertel me, van de tweede! Mudrenaja, vreemd meisje, Kak ty s drugim hoe je afscheid nam Proshchalasja? van de andere.

32 33 Rachmaninov Happening

Pis’mo K.S. Stanislavskomu, opus posth.

Dorogoj Konstantin Sergejevitsj, ja pozdravljaju Vas ot chistoj dushi, ot vsego serdca! Za `eti desjat’ let Vy shli vsjo vperjod i vperjod, i na `etom puti vy nashli, - Sinjuju pticu! - Ona vasha luchshaja pobeda! Teper’ ja ochen’ sozhaleju, chto ja ne v Moskve chto ja ne mogu, vmeste so vsemi, Vas chestvovat’, Vam khlopat’, krichat’ Vam na vse lady: - Bravo, bravo! -, i zhelat’ Vam mnogo, mnogo, mnogo let! Proshu Vas peredat’ vsej truppe moj privet, moj dushevnyj privet.

Vash Sergej Rakhmaninov. Drezden, 14 oktjabrja 1908 g. Postskriptum: Zhena moja mne vtorit.

Brief aan K.S. Stanislavski

Beste Konstantin Sergevitsj,

Ik feliciteer je ganser harte, vanuit het diepste van mijn hart! Voor deze tien jaren waarin je sterker bent geworden, en op dit punt bent je aangekomen: - De Blauwe Vogel! - Het is je grootste overwinning! Nu, ik betreur het ten sterkste dat ik momenteel niet in Moskou ben. Dat ik niet, samen met iedereen, je kan eren, voor je applaudisseren, en in koor verkondigen: -Bravo, bravo!-, en je vele, vele, vele jaren wensen! Deel de hele vereniging mijn groeten, mijn oprechte groeten mee!

Je Sergej Rachmaninov. Dresden, 14 Oktober 1908 P.S.: Mijn vrouw bekrachtigt mijn woorden.

34 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening Tekst koorsymfonie bij het concert van de Filharmonie olv. Edo de Waart

21 uur | Blauwe zaal deFilharmonie Edo de Waart muzikale leiding Vlaams Radio Koor Julia Novikova sopraan Sergej Skorokhodov tenor Alexej Markov bas

Kolokola (De klokken), opus 35 tekst: Konstantin Balmont (1867-1942), naar ‘The bells’ van Edgar Allan Poe (1809- 1849) III How we shiver with affright I Hear the loud alarm bells - At the melancholy menace of their tone! Hear the sledges with the bells - Brazen bells! For every sound that floats Silver bells! What a tale of terror, now, their turbulency tells! From the rust within their throats What a world of merriment their melody foretells! In the startled ear of night Is a groan. How they tinkle, tinkle, tinkle, How they scream out their affright! And the people -ah, the people - In the icy air of night! Too much horrified to speak, They that dwell up in the steeple, While the stars that oversprinkle They can only shriek, shriek, All alone, All the heavens seem to twinkle Out of tune, And who tolling, tolling, tolling, With a crystalline delight; In a clamorous appealing to the mercy of the fire, In that muffled monotone, Keeping time, time, time, In a mad expostulation with the deaf and frantic fire, Feel a glory in so rolling In a sort of Runic rhyme, Leaping higher, higher, higher, On the human heart a stone - To the tintinnabulation that so musically wells With a desperate desire, They are neither man nor woman - From the bells, bells, bells, bells, And a resolute endeavor They are neither brute nor human - Bells, bells, bells - Now -now to sit or never, They are Ghouls: From the jingling and the tinkling of the bells. By the side of the pale-faced moon. And their king it is who tolls; Oh, the bells, bells, bells! And he rolls, rolls, rolls, II What a tale their terror tells Rolls Hear the mellow wedding bells - Of despair! A paean from the bells! Golden bells! How they clang, and clash, and roar! And his merry bosom swells What a world of happiness their harmony foretells! What a horror they outpour With the paean of the bells! Through the balmy air of night On the bosom of the palpitating air! And he dances, and he yells; How they ring out their delight! Yet the ear it fully knows, Keeping time, time, time, From the molten-golden notes, By the twanging In a sort of Runic rhyme, And all in tune, And the clanging, To the paean of the bells, What a liquid ditty floats How the danger ebbs and flows; Of the bells - To the turtle-dove that listens, while she gloats Yet the ear distinctly tells, Keeping time, time, time, On the moon! In the jangling In a sort of Runic rhyme, Oh, from out the sounding cells And the wrangling, To the throbbing of the bells, What a gush of euphony voluminously wells! How the danger sinks and swells, Of the bells, bells, bells - How it swells! By the sinking or the swelling in the anger of the bells - To the sobbing of the bells; How it dwells Of the bells, Keeping time, time, time, On the Future! -how it tells Of the bells, bells, bells, bells, As he knells, knells, knells, Of the rapture that impels Bells, bells, bells - In a happy Runic rhyme, To the swinging and the ringing In the clamor and the clangor of the bells! To the rolling of the bells, Of the bells, bells, bells, Of the bells, bells, bells - Of the bells, bells, bells, bells, IV To the tolling of the bells, Bells, bells, bells - Hear the tolling of the bells - Of the bells, bells, bells, bells, To the rhyming and the chiming of the bells! Iron bells! Bells, bells, bells - What a world of solemn thought their monody compels! To the moaning and the groaning of the bells. In the silence of the night,

36 37 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening Uitvoerders deFilharmonie Edo de Waart Helsinki Early Music Week, Musik Triennale in Justina Gringyte Als stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilhar- Edo de Waart is chef-dirigent van deFilharmonie Keulen en het Spannungen Festival in Heimbach. Als Justina Gringyte studeerde eerst aan de Litouwse monie (Royal Flemish Philharmonic) een artistieke (Royal Flemish Philharmonic). Daarnaast is hij leerling van Neeme Järvi, Paavo Järvi en Leonid Grin Academy of Music and Theatre en daarna aan het souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een muziekdirecteur van het Milwaukee Symphony wordt hij tevens vaak gevraagd als dirigent. Hij Royal Welsh College of Music and Drama en de historisch verantwoorde wijze te vertolken. De Orchestra, eredirigent van het Radio Filharmonisch maakte zijn debuut als dirigent met het Ensemble National Opera Studio in Londen. Gringyte zong in Nederlandse dirigent Edo de Waart, die voorheen Orkest (Hilversum) en vast verbonden aan het Saint Orial en de sopraan Christiane Oelze op een concert het Royal Opera House en Covent Garden reeds aan het hoofd stond van het San Francisco Sympho- Paul Chamber Orchestra. Edo de Waart studeerde in de Philharmonie in Berlijn. In Bremen werd Donde- volgende rollen: Flora (La Traviata), Third Nymph ny, het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Radio hobo, piano en orkestdirectie in Amsterdam en werd rer artistiek directeur van de serie kamermuziek (Rusalka), Maddalena (Rigoletto), Third Innocent Filharmonisch Orkest, de Nederlandse Opera en het na zijn studies aangesteld als eerste hobo solo van residenz@sendesaal. Florian Donderer bespeelt een (Minotaur), Albina (La donna del lago), Maddalena (Il Hong Kong Philharmonic Orchestra, staat als chef-di- het Concertgebouworkest. Twee jaar later, op viool van de Duitse vioolbouwer Peter Greiner uit viaggio a Reims) en Suzy (La rondine). Ze werkte rigent in voor het grote orkestrepertoire. Met zijn 23-jarige leeftijd, won hij de Dimitri Mitropoulos 2003. onder andere ook samen met het Welsh Baroque ruime orkestervaring draagt hij bij tot de vorming van Conducting Competition in New York, waarop hij www.floriandonderer.de Orchestra, het Welsh National Opera Orchestra en de het unieke karakter van deFilharmonie. Hij werkt aangesteld werd als assistent van Leonard Bernstein Scottish Opera. Recent voerde ze Verdi’s ‘Requiem’ daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe aan de New York Philharmonic. Bij zijn terugkeer Julius Drake uit met het Simón Bolívar Orchestra onder leiding van Herreweghe, die zich vanuit zijn specifieke achter- naar Nederland werd hij assistent van Bernard De Engelse pianist Julius Drake (°1959) heeft zich Gustavo Dudamel, Mahlers Achtste Symfonie met grond toespitst op de (pre)romantische muziek. Haitink aan het Concertgebouworkest. In 1967 werd gespecialiseerd in het kamermuziek- en liedrepertoi- Esa-Pekka Salonen en het Philharmonia Orchestra, Martyn Brabbins is eerste gastdirigent. Dankzij eigen hij door het Rotterdams Philharmonisch Orkest re en werkt samen met vooraanstaande zangers en Dvoráks ‘Stabat Mater’ met het Litouwse State concertreeksen in grote zalen bekleedt deFilharmo- aangesteld als vaste gastdirigent en zes jaar later als musici. Hij is regelmatig te gast op de grote concert- Symphony Orchestra op het Pazaislis Music Festival, nie een unieke positie in Vlaanderen. In het buiten- chef-dirigent en muziekdirecteur. Nadien werd hij podia als Carnegie Hall en Lincoln Centre in New Brittens ‘Phaedra’, Wagners ‘Wesendonck Lieder’ land werd deFilharmonie uitgenodigd door de chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest en York, het Concertgebouw Amsterdam, Het Châtelet met het orkest van de Royal Opera House onder belangrijkste huizen, waaronder de Musikverein en muziekdirecteur van het San Francisco Symphony en in Parijs, Het Musikverein en Konzerthaus in Wenen, leiding van Barry Wordsworth en Dulcinée (Don het Konzerthaus in Wenen, het Festspielhaus in Minnesota Orchestra, chef-dirigent van het Sydney de Wigmore Hall in Londen en op de festivals van Quichotte) met de Chelsea Opera Group. Samen met Salzburg, het Amsterdamse Concertgebouw, de Symphony Orchestra en chef-dirigent van de Neder- Edinburgh, München, Salzburg, Schubertiade pianist Iain Burnside maakte ze een cd-opname van Suntory Hall en de Bunka Kaikan Hall in Tokio en het landse Opera. Hij is de voormalige chef-dirigent van Schwarzenberg en Tanglewood. Voor de Wigmore de integrale liederen van Rachmaninov. Recent won National Grand Theatre van Peking. Internationale het Hong Kong Philharmonic Orchestra. Edo de Hall in Londen en het Concertgebouw in Amsterdam ze de zilveren medaille bij de Worshipful Company of concertreizen door diverse Europese landen en Waart stond als gastdirigent voor diverse toporkes- stelde hij meerdere liedreeksen samen. In de Middle Musicians en was ze finalist op de Stuart Burrows Japan vormen een constante in de kalender. Naast ten, waaronder de Berliner Philharmoniker, de New Temple Hall in Londen heeft Drake zijn eigen concer- International Voice Competition. haar reguliere concerten werkte deFilharmonie York Philharmonic, het Los Angeles Symphony treeks ‘Julius Drake and Friends’ waar hij reeds opMaat uit, een geheel van educatieve projecten en Orchestra, de Royal Stockholm Philharmonic, het werkte met zangers als Thomas Allen, Olaf Bär, Ian Alexej Markov sociale projecten, waarmee het orkest kinderen, Orchestre de la Suisse Romande en het NHK Symp- Bostridge, Angelika Kirchschlager, Sergej Leiferkus, De Russische bas Alexej Markov vervoegde in 2001 jongeren en mensen met verschillende achtergron- hony Orchestra (Japan). Als operadirigent werkte hij Felicity Lott, Katarina Karneus, Simon Keenlyside, de Mariinsky Academy of Young Opera Singers. den doorheen de symfonische klankenwereld gidst. in de belangrijkste operahuizen ter wereld: de Christopher Maltman, Mark Padmore, Christoph Sinds 2008 is hij solist bij de Mariinsky Opera. In Samen met uitgeverij Lannoo ontwikkelt het orkest Metropolitan Opera, Opéra de Bastille, Covent Prégardien, Amanda Roocroft en Willard White. Van samenwerking met de Mariinsky Opera ging Markov een reeks luisterboekjes voor kinderen. Verschillende Garden, de Nederlandse Opera, Nikikai Opera, de 2000 tot 2003 was Drake artistiek leider van het Perth op wereldtournee naar de Deutsche Oper Berlin cd’s van het orkest werden bekroond door de Opera van Genève en de Santa Fe Opera. Edo de International Chamber Music Festival. Drake was (Duitsland), het Lincoln Center en Carnegie Hall vakpers, zoals de recente opnamen van Beethoven, Waarts uitgebreide cd-catalogus omvat opnames artistiek directeur van het Leeds Lieder Festival 2009 (New York), de Barbican (Londen), het Kennedy Mendelssohn, Schubert en Stravinsky met hoofddiri- voor Philips, Virgin, EMI, Telarc en RCA. Met het en leidde van 2009 tot 2011 het Machynlleth Festival Center (Washington) en de Suntory Hall (Tokyo). Hij gent Philippe Herreweghe (PentaTone). Eveneens Radio Filharmonisch Orkest maakte hij opnames van in Wales. Regelmatig wordt hij uitgenodigd voor heeft ook al wereldwijd op festivals opgetreden, zoals verschenen opnames met muziek van Sjostakovitsj het volledige orkestwerk van Rachmaninov en orkest- masterclasses in Amsterdam, Baden bei Wien, Graz onder andere in Rotterdam (Nederland), Mikkeli onder leiding van chef-dirigent Jaap van Zweden werk van Wagner voor het label Octavia/Exton. Met en Manchester. In 2006 zetelde hij in de jury van de (Finland), Eilat (Israël), Baden-Baden (Duitsland) en (Naïve), en van Mortelmans en Vieuxtemps onder deFilharmonie neemt hij het grote orkestrepertoire internationale pianowedstrijd in Leeds. Van zijn Edinburgh (Groot-Brittanië). Markov won de wed- leiding van Martyn Brabbins (Hyperion). Het orkest op. talrijke opnamen vermelden we deze met liederen strijd ‘Rimsky-Korsakov Vocal’ en kreeg de tweede maakt ook opnames voor zijn eigen label, waarin het van Mahler, Schumann en Haydn met Alice Coote; prijs op de ‘Dresden Bel Canto Competition’. Tot zijn focust op het grote orkestrepertoire, Belgische Florian Donderer Charles Ives met bariton Gerald Finley; Franse repertoire behoort onder andere de rol van Renato muziek en hedendaags klassiek. Florian Donderer studeerde in Berlijn en Londen en mélodies met Lynne Dawson; ‘La Bonne Chanson’ (Un Ballo in Maschera), Enrico (Lucia di Lamermoor), www.defilharmonie.be was assistent van professor Thomas Brandis aan de van Fauré met Ian Bostridge en het Belcea Quartet; Germont (La Traviata), Don Carlo (La Forza del University of Arts in Berlijn. Tijdens zijn studies werd Mahlers ‘Des Knaben Wunderhorn’ en liederen van Destino), Prince Yeletsky en Tomsky (A Queen of deOrkestacademie hem een studiebeurs aangeboden aan de Karajan Tsjajkovski met Christianne Stotijn en cellosonates Spades), Amfortas (Parsifal) en Chorebe (Les Troy- deOrkestacademie is een initiatief van deFilharmo- Academy of the Berlin Philharmonic Orchestra. Voor van Schoeck met Christian Poltéra. De cd’s met ens). Markov werkt internationaal samen met gere- nie, het Koninklijk Conservatorium Antwerpen van de een lange tijd was hij lid van het Ensemble Oriol liederen van Barber en met Heine liederen van nommeerde dirigenten zoals onder anderen Yuri AP Hogeschool en deSingel. Musici van deFilharmo- Berlin, waar hij de functie van concertmeester vervul- Schumann met Gerald Finley wonnen respectievelijk Temirkanov, Mariss Jansons, James Levine, Marco nie coachen veelbelovende conservatoriumstuden- de en vaak soleerde. Sinds 1999 is Florian Donderer in 2008 en 2009 de Gramophone Award. Ook hun cd Armiliato, Nello Santi, Louis Langrée, Daniele ten en alumni, waarna ze samen in één orkest regelmatig concertmeester van de Deutsche Kam- met Britten liederen won de Gramophone Award in Callegari, Teodor Currentzis, Andris Nelson en repeteren en een optreden geven onder leiding van merphilharmonie Bremen. Andere vermeldenswaar- 2011. Sinds 2010 is Julius Drake professor aan de Vladimir en Dmitri Jurowski. Verder geeft Markov ook een befaamd dirigent. Op die manier willen de dige orkesten waarmee hij samenwerkte, zijn het Universität für Musik und darstellende Kunst in Graz. solorecitals. Solo trad hij reeds op in Finland, Duits- partners een brug bouwen tussen opleiding en Scottisch Chamber Orchestra, de Filharmonia Tallin www.juliusdrake.com land, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Oostenrijk en orkestpraktijk. Dit seizoen krijgen de studenten de en de Camerata Bern. Donderer was als kamermuzi- Turkije. Als concertzanger werd hij onder andere unieke kans samen te werken met Edo de Waart. kant en solist te gast op verschillende festivals zoals uitgenodigd in concertprogramma’s in de Carnegie het Järvi Festival in Tallin, het Ultima Festival in Oslo, Hall (New York), Wigmore Hall (Londen) en de

38 39 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening

Tchaikovsky Hall (Moskou). Hij is ook te horen op de Salzburger Festspiele. Julia Novikova gaf concerten ‘Genova & Dimitrov Piano Duo - 20 Years’ op het Carnegie Hall in New York, het Teatro alla Scala in opname van Mahlers Achtste Symfonie, in samen- en recitals op het Grachten Festival in Amsterdam, label CPO, naar aanleiding van het 20-jarig jubileum Milaan, het Royal Opera House Covent Garden in werking met het London Symphony Orchestra. Les estivales de musique in Médoc, Théâtre des van het duo. In 2005 waren Genova en Dimitrov de Londen, de Weense Staatsopera en het Zurich Opera Champs-Elysées in Parijs, Carnegie Hall in New York, jongste juryleden bij de ARD Wettbewerb in Mün- House. Rebeka werkte reeds samen met dirigenten Hannes Minnaar Budapest National Opera, Royal Opera House en chen, en in 2008 op de Internationale Piano Competi- als Riccardo Muti, Zubin Metha, Antonio Pappano, Hannes Minnaar is een van Nederlands meest Barbican Centre in Londen, St.Petersburg Academic tion in Almaty, Kazachstan. In 2010 werd het duo Fabio Luisi, Marco Armilato, Michele Mariotti, succesvolle pianisten. Hij sloot zijn studie bij Jan Wijn Philharmonia en de Grote Zaal van het Conservatori- aangesteld als artistieke directeurs van de Dranoff Thomas Hengelbrock, Paolo Carignani, Stéphane aan het Conservatorium van Amsterdam af met een um van Moskou. Ze won prijzen op de Wilhelm International Two Piano Competition in Miami. Enige Denève, Yves Abel, Ottavio Dantone en Alberto 10 en onderscheiding en volgde daarna lessen bij Stenhammar International Music Competition in tijd later richtten de twee de ‘Young Music Elite’ Zedda. Haar repertoire reikt van barok (Händel), onder anderen Alfred Brendel, Menahem Pressler en Zweden (3e Prijs, 2006), Concours de Genève concertreeks in Auetal op. Genova & Dimitrov geven belcanto (Rossini, Bellini, Donizetti) en muziek van Ferenc Rados. Tegelijkertijd studeerde hij orgel bij (Publieksprijs, 2007), Neue Stimmen in Duitsland masterclasses over de hele wereld, bijvoorbeeld op Verdi (La Traviata) tot en met Tsjajkovski (Evgeny Jacques van Oortmerssen. Als prijswinnaar van de (Publieksprijs, 2007), en Musik Debüt, Duitsland (1e de jaarlijkse Piano Duo Academie in Blankenburg/ Onegin) en Stravinsky (The Rake’s progress). Haar internationale concoursen in Genève (Concours de Prijs, 2008). Ze won zowel de Eerste Prijs als de Harz, Duitsland. Sinds 2009 zijn ze aangesteld als eerste solo-cd met aria’s van Mozart verscheen op Genève, tweede prijs, 2008) en Brussel (Koningin Publieksprijs op de OPERALIA 2009 Plácido hoofd van de pianoduoklas aan de Hochschule für het label EMI (Warner Classics) in 2013. Hoogtepun- Elisabeth Wedstrijd, derde prijs, 2010) wist hij Domingo’s The World Opera Competition in Musik, Theater und Medien Hannover. In 2011 ten van het seizoen 2015-16 zijn de rollen van Donna internationaal de aandacht op zich te vestigen. De Boedapest. Julia Novikova studeerde operazang aan stichtte het duo ’s werelds grootste pianoduotrai- Anna in ‘Don Giovanni’, Violetta in ‘La Traviata’ en Borletti-Buitoni Trust kende hem in 2011 een van hun het Rimski-Korsakov Conservatorium in haar geboor- ningscentrum onder de naam ‘Twin Pack Piano’. Juliette in ‘Romeo et Juliette’ aan de Wiener prestigieuze beurzen toe. Hannes Minnaar soleerde testad St. Petersburg, en deed haar eerste podiumer- Reeds van kleins af aan kenden hun carrières een Staatsoper. Verder nog Violetta en Vitellia in ‘La bij vele orkesten, waaronder het Koninklijk Concert- varing op in de rol van Susanna in ‘Le Nozze di gelijkaardig verloop: Genova en Dimitrov vatten hun Clemenza di Tito’ aan de Opera van Zürich, Mimi in gebouworkest en het Nationaal Orkest van België, Figaro’, Serpina in ‘La Serva Padrona’, en Marfa in pianolessen aan op vijfjarige leeftijd en maakten ‘La Bohème’ aan het Nationaal Theater Mannheim onder dirigenten als Marin Alsop, Herbert Blomstedt, ‘The Tsar’s Bride’. In 2006 maakte ze haar debuut bij beiden op hun negende hun eerste publieke verschij- en aan de Latvian National Opera Riga, Ginevra in Frans Brüggen, Eliahu Inbal en Edo de Waart. Hij het Mariinsky Theater, in de rol van Flora in Brittens ning als solisten met orkest. Tijdens hun opleiding in Händels ‘Ariodante’ aan de Opera Lausanne, Donna geeft recitals in heel Europa en daarbuiten. Zo trad ‘The Turn of the Screw’ olv. Valery Gergiev. het Conservatorium van Sofia bij Julia en Konstantin Anna aan de Bavarian State Opera en Norma aan het hij op in het Concertgebouw (Amsterdam), Gewand- www.julianovikova.com Ganev wonnen beide leden verschillende prijzen op Teatro Verdi Trieste. haus (Leipzig) en Musashino Hall (Tokio) en was hij internationale competities. Ze behaalden allebei hun www.marinarebeka.com te gast op pianofestivals in Bordeaux, Guangzhou en Pianoduo Genova & Dimitrov postgraduaat bij hun mentor, de legendarische La Roque d’Anthéron. Ook als kamermusicus is Pianisten Aglika Genova en Liuben Dimitrov wonnen pianist Vladimir Krainev, aan de Hochschule für Sergej Skorokhodov Minnaar actief. Met zijn Van Baerle Trio won hij al twee maanden nadat ze een duo gevormd hadden Musik van Hannover. De tenor Sergej Skorokhodov werd in St. Petersburg prijzen op concoursen te Lyon (CIMCL, eerste prijs, verschillende competities, waaronder de ARD www.genova-dimitrov.info geboren en studeerde aan de Glinka Choral School 2011) en München (ARD, tweede prijs, 2013). In 2014 Wettbewerb in München, de Dranoff Competition in in zijn thuisstad. Hierna zette hij zijn studies verder traden zij in de serie ‘Rising Stars’ op in de meest Miami en de Bellini Competition in Sicilië. Sindsdien Kaspars Putnins aan het conservatorium in St. Petersburg. In 2003 toonaangevende zalen van Europa, waaronder de spelen Genova & Dimitrov in de grote concertzalen Kaspars Putnins (°1966) is dirigent van het Lets werd hij onderscheiden op de International Elena Musikverein (Wenen) en Cité de la Musique (Parijs). en op de grote festivalpodia in verschillende landen, Radiokoor sinds 1992 en heeft een aanzienlijke Obraztsova Competition in Rusland. In 1999 werd hij Daarnaast werkte Minnaar samen met musici als zoals de Library of Congress en de National Gallery internationale reputatie opgebouwd. In 1994 richtte solist bij de Mariinsky Academy of Young Singers. Janine Jansen, Isabelle van Keulen en Mischa in Washington, Schleswig-Holstein Musikfestival, hij zijn eigen Letse Radio Ensemblezangers op, met Datzelfde jaar maakte hij zijn debuut in het Mariinsky Maisky. De twee solo-cd’s die Minnaar tot dusver Rheingau Festival, de Ludwigsburger en Schwetzin- leden van het Lets Radiokoor. Sinds 2014-2015 is hij Theater als Guido Bardi in ‘Una Tragedia Fiorentina’ uitbracht werden met enthousiasme ontvangen. Zijn ger Festspiele, City Hall in Kaapstad, Herkulessaal in artistiek directeur en chefdirigent van het Estonian van Zemlinsky. In 2007 werd hij aangesteld als solist debuut-cd werd bekroond met een Edison en was München, Liederhalle in Stuttgart, Gstaad Muziek- Philharmonic Chamber Choir. Putnins wordt regel- van het Mariinsky Theater en in 2009/2010 volgde aanleiding voor een paginavullend artikel in Gramo- festival, MDR Music Summer, Konzerthaus Berlin, matig uitgenodigd voor gastdirecties bij de BBC zijn debuut in de Metropolitan Opera in New York in phone. BBC Music Magazine waardeerde het album Kölner Philharmonie, Passau European Music Singers, het Rias Kammerchor, SWR Vokalensemble de rol van Ivan in ‘De Neus’. Skorokhodov heeft met 5 sterren en selecteerde het als ‘Instrumental Weeks, Varva Summer Festival, Sofia Music Weeks, Stuttgart, het Vlaams Radiokoor, Nederlands Kamer- samen met de Mariinsky Opera Company wereldwijd choice of the month’. Met Jan Willem de Vriend en Woodstock Mozart Festival en het Chopin Piano koor, Zweeds Radiokoor en vele andere topkoren. getoerd: onder meer door Nederland (Concertge- het Orkest van het Oosten nam Minnaar Beethovens Festival. Het duo speelde ook op de openingscon- Zijn werk omvat het hele westerse koorrepertoire, bouw Amsterdam), Frankrijk (Opéra National Paris), 5 pianoconcerten op. Daarnaast debuteert hij bij certen van de Olympische Winterspelen in 2002 in van renaissance polyfonie tot hedendaags, maar zijn Engeland (Barbican Hall en Coliseum Londen), diverse orkesten waaronder de BBC Philharmonic en Salt Lake City, en in 2010 bij de opening van de belangrijkste drijfveer is altijd om nieuwe koormuziek Zweden (Royal Opera Stockholm), Finland (Mikkeli het London Philharmonic Orchestra. wereldkampioenschappen volleybal. Ze waren te aan het publiek te presenteren. Hij heeft nauwe Music Festival) en Israël (Red Sea Festival Eilat). www.hannesminnaar.com zien in de 2000 EXPO in Hannover, gaven het ope- contacten met vele componisten, waarvan een groot ningsconcert voor de Paderewski Piano Competition aantal uit de Baltische Staten, waaronder Andris Gunilla Süssmann Julia Novikova in 2010 in Polen, en verschenen reeds meermaals in Dzenitis, Maija Einfelde, Martins Vilums, Gundega De Noorse pianiste Gunilla Süssmann concerteerde Julia Novikova zong onder meer de rollen van Zerbi- uitzendingen op radio en televisie. Ze speelden onder Šmite, Toivo Tulev, Lasse Thoresen en ook met Gavin onder meer met de Bergen Philharmonic, Trondheim netta in Toulon, Taipei en aan de Budapest State leiding van dirigenten als Ari Rasilainen, Hannu Lintu, Bryars. Putnins gaf concerten in het Lincoln Center Symphony, Kristiansand Symphony, Norwegian Opera, de titelrol in ‘Lakme’ in Santiago de Chile, Emil Tabakov, Robin Gritton en Alexander Rudin, en in New York, Muziekgebouw Amsterdam, Berliner Radio Orchestra, Royal Scottish Symphony, Taipei Gilda in Antibes, Jemmy (Guillaume Tell) in Monte dit met gekende orkesten en koren in München, Los Philharmonie en Konzerthaus, Cité de la musique in Symphony, South Jutland Symphony, St. Gallen Carlo, en Eerste Bloemenmeisje in een nieuwe Angeles, Orange County, Miami, Hamburg, Durban, Parijs, Berwaldhallen in Stockholm, Dresdner Frauen- Symphony en de Philharmonia of South Westphalia. productie van ‘Parsifal’ aan de Staatsoper Unter den Hannover, Beijing, Stuttgart, Kaapstad, Sofia, Kiev en kirche ea. Hij wordt wereldwijd gevraagd voor In 2009 debuteerde zij in de VS met de Utah Symp- Linden in Berlijn. Ze is te zien in de tv-productie van Boekarest. Het duo heeft inmiddels 12 cd’s uitgege- workshops en masterclasses. hony olv. Stefan Solyom. Naast het solorepertoire is ‘Rigoletto’ olv. Zubin Mehta in een regie van Marco ven bij CPO en Gega New. Ze namen onder andere Gunilla Süssmann ook actief in kamermuziek. Zij Bellocchio in de rol van Gilda, die op de originele als eerste de pianoduowerken van Dmitri Sjostakovitsj, Marina Rebeka werkte reeds samen met oa. Martin Fröst, Solveig locaties is gefilmd en werd uitgezonden in 148 Johann Christian Bach, Muzio Clementi, en Pantcho Marina Rebeka is afkomstig uit Letland. In 2009 brak Kringelborn, Tanja Tetzlaff, Lars Anders Tomter, landen. Novikova zong Koningin van de Nacht op de Vladigerov op, maar maakten ook opnames als Rebeka internationaal door na haar debuut op de Raphael Wallfisch en het Vertavo Quartett. Gunilla Salzburger Festspiele, de titelrol in Bellini’s ‘La ‘America for Two’ met werken van Gershwin, Salzburger Festspiele olv. Riccardo Muti. Rebeka is Süssmanns eerste soloalbum onder het label NMA Sonnambula’ in Bonn, de titelrol in Stravinsky’s ‘Le Copland en Bernstein, en ‘Favourite Flavors’ met regelmatig te gast in prestigieuze concerthuizen en bevatte werk van Skrjabin en Rachmaninov. Voor het Rossignol’ op het Quebec Opera Festivalen op de werken van Maurice Ravel. Recent verscheen de cd operahuizen zoals de Metropolitan Opera en de label Naxos nam zij Geirr Tveitts Concerto voor twee

40 41 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening piano’s en orkest op samen met pianist Havard (30CC), Hasselt (Cultuurcentrum Hasselt), Brussel Meesterpianisten in het Concertgebouw Amsterdam. Gimse en het Royal Scottish Symphony Orchestra (Flagey en Gemeenschapscentrum De Maalbeek), Von Eckardstein is tevens actief in kamermuziek. Hij olv. Bjarte Engeset. Deze opname werd genomineerd Mol (Cultuurcentrum ‘t Getouw) en Sint-Niklaas werkt regelmatig samen met Andrej Bielov, Igor Levit, voor de Cannes Classical Awards 2004 en kreeg de (Cultuurcentrum Sint-Niklaas). Vanaf het seizoen Franziska Hölscher en Danjulo Ishizaka. Samen met titel ‘editor’s choice’ in zowel de Gramophone als het 2007-2008 start het koor met een cyclus in Lier Franziska Hölscher heeft hij recent de kamermuzie- BBC Music magazine. Met celliste Tanja Tetzlaff nam (SAMWD Lier en Edward Bressinck) en vond het een kreeks Klangbrücken in het Konzerthaus Berlin ze de cd ‘Malinconia’ op en met sopraan Solveig nieuwe partner voor de reeks in Gent (de Vrienden opgericht. Von Eckardstein nam cd’s op met werken Kringleborn de cd ‘Romances’. van de Sint-Niklaaskerk). Het Vlaams Radio Koor van Schubert, Skrjabin, Medtner en Wagner. In 2016 www.gunillasussmann.no behoudt ook zijn unieke status van radiokoor. De zal een Schumann-cd verschijnen. nauwe band met de openbare omroep uit zich in www.severin-eckardstein.de Tanja Tetzlaff talrijke studioproducties en deelname aan events van Celliste Tanja Tetzlaff studeerde aan de Musik- radio en televisie. Bovendien worden bijna alle Roderick Williams hochschule Hamburg bij Bernhard Gmelin en aan concertproducties opgenomen door Klara, waardoor Bariton Roderick Williams (°1965) is actief als opera, het Mozarteum te Salzburg bij Heinrich Schiff. Ze het koor een unieke verzameling opnamen heeft concerten liedzanger. Zijn repertoire reikt van barok nam deel aan verscheidene internationale wedstrij- opgebouwd, onder meer met werk van Vlaamse tot hedendaagse muziek. Hij maakte nog tijdens zijn den. Ze won onder meer de eerste prijs op de eerste componisten. Sinds het seizoen 2004-2005 bouwt operastudies aan de Guildhall School of Music zijn internationale muziekwedstrijd in Wenen in 1992, de het Vlaams Radio Koor samen met het label Glossa debuut als operazanger in de rol van Tarquinius in derde prijs op de ARD Wettbewerb in 1994, de aan een collectie cd’s rond het groot repertoire voor Brittens ‘The Rape of Lucretius’. Hij werkte ondertus- Förderpreis Deutschlandfunk in 1998 en de Novar- kamerkoor. De eerste opnamen, ‘Missa brevis’ van sen reeds samen met Opera North en de Scottish tis-Förderpreis der Kultur-Fördergemeinschaft der Zoltán Kodály olv. Johan Duijck, en de ‘Chrysostomos Opera en was eveneens te horen in de English Europäischen Wirtschaft 1999/2000. Tanja Tetzlaff liturgie’ van Rachmaninov olv. Kaspars Putnins National Opera als Papageno in ‘Die Zauberflöte’ en gaf concerten met het Tonhalleorchester Zürich, werden nationaal en internationaal op lovende in het Royal Opera House Covent Garden als Schau- Sinfonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Radio kritieken onthaald. Met BMG Music Publishing wordt nard in ‘La Bohème’. Voor Opera North vertolkte hij Symfonieorkest Moskou, Deutsche Kammerphilhar- gewerkt aan de wereldwijde ontsluiting van de de titelrol in ‘Don Giovanni’, De Graaf in ‘Le nozze di monie Bremen, Camerata Salzburg, Queensland partiturencollectie van het koor, terwijl Klara de Figaro’, Guglielmo in ‘Così fan tutte’, Figaro in ‘Il Symphony Orchestra Brisbane ea. met dirigenten als partner blijft voor het exploreren van de Vlaamse barbiere di Siviglia’ en Ned Keen in ‘Peter Grimes’. Lorin Maazel, Daniel Harding, Philippe Herreweghe, muziek. Het Vlaams Radio Koor wordt gesteund door Voor de Scottish Opera nam hij rollen zoals Marcello Sir Roger Norrington, Vladimir Ashkenazy en Paavo de Vlaamse Gemeenschap en de Nationale Loterij. in ‘La Bohème’ en Lord Byron in de wereldpremière Järvi. Haar liefde voor de kamermuziek deelt Tanja www.vlaamsradiokoor.be van Sally Beamish’ ‘Monster’ op zich. Andere wereld- Tetzlaff met partners als Leif Ove Andsnes, Lars Vogt, premières waarin Williams een rol vertolkte, zijn Mihaela Ursuleasa, Tabea Zimmermann, Martin Severin von Eckardstein David Sawyers ‘From Morning to Midnight’, Martin Fröst, Antje Weithaas en met haar broer Christian Severin von Eckardstein kreeg op zesjarige leeftijd Butlers ‘A better Place’, Alexander Knaifels ‘Alice in Tetzlaff, met wie ze ook het Tetzlaff Quartett heeft zijn eerste pianolessen en op zijn twaalfde werd hij Wonderland’ en Michel van de Aa’s ‘After Life’. opgericht. Tanja Tetzlaff heeft de Celloconcerti van aangenomen in de jongtalent-klas van Barbara Williams gaf concerten met alle BBC orkesten, met Haydn opgenomen met het Wiener Kammerorches- Szczepanska van de Robert-Schumann-Hochschule het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, Russian ter. Op een portret-cd is ze te horen in het Cellocon- Düsseldorf. Tijdens zijn schooltijd zette hij zijn National Orchestra, Academy of Ancient Music en certo van Robert Schumann met de Deutsche pianostudies voort in Hannover en later in Salzburg Bamberger Symphoniker. Naast zijn engagement Kammerphilharmonie onder leiding van Heinz bij Karl-Heinz Kämmerling. Na zijn eindexamen voor de English National Opera en de Royal Opera, Holliger en in solowerken van Bach, Kodály, Britten studeerde hij bij Klaus Hellwig aan de Musik- vertolkte Williams rollen in Brittens ‘Billy Budd’ met en Esa-Pekka Salonen. Tanja Tetzlaff bespeelt een hochschule in Berlijn, waar hij in 2002 zijn diploma het London Symphony Orchestra olv. Daniel Harding cello van Giovanni Baptista Guadagnini uit 1776. behaalde. Daarna vervolmaakte hij zijn spel aan de en in Vaughan Williams’ ‘The Pilgrim’s Progress’ met International Piano Academy Lake Como in Italië. de Philharmonia en gaf hij concerten met het Vlaams Radio Koor Von Eckardstein was al verschillende keren prijswin- Orchestra of the Age of Enlightenment, Rias Kam- Het Vlaams Radio Koor werd als professioneel naar bij nationale en internationale concoursen, merchor,.. Daarnaast geeft Roderick Williams regel- kamerkoor opgericht in 1937 door het toenmalige zoals het Hamburgse Steinway Concours, (waar hij in matig liedrecitals aan de zijde van pianist Iain NIR. Sinds 1998 is het koor zelfstandig. De 24 1990 eerste werd); het Incontro Internazionale Burnside. professionele zangers repeteren onder leiding van Giovani Pianisti in Italië (1991); het Artur Schnabel chef-dirigent Johan Duijck in Studio 1 van het Concours in Berlijn (1998); het Feruccio-Busoni Flageygebouw in Brussel. Een eerste belangrijke Concours in Bozen (1998); het Concours van de ARD pijler in de programmering van het Vlaams Radio in München, (waar hij in 1999 tweede werd) en het Koor bestaat uit een zestal a capella producties, Concours van Leeds (waar hij in 2000 de derde prijs waarin het koor uit het volledige repertoire voor behaalde en de speciale prijs voor de beste interpre- kamerkoor put. Daarnaast werkt het Vlaams Radio tatie van hedendaagse muziek). In 2003 won Severin Koor op regelmatige basis samen met instrumentale von Eckardstein de eerste prijs van de vermaarde ensembles (zoals het Vlaams Radio Orkest, I Solisti internationale Koningin Elisabeth Wedstrijd in del Vento, Il Fondamento en Prometheus Ensemble) Brussel. Von Eckardstein gaf concerten met dirigen- aan specifieke projecten. Ook wordt er regelmatig ten als Valery Gergiev, Philippe Herreweghe, Lothar met internationale gastdirigenten gewerkt, waaron- Zagrosek en Marek Janowski en hij debuteerde bij der Kaspars Putnins, Bo Holten, Laszlo Heltay, Paul onder meer het Koninklijk Concertgebouworkest olv. Hillier en Hervé Niquet. Het Vlaams Radio Koor wist Paavo Järvi en het Dallas Symphony Orchestra olv. in de loop der jaren een duurzame samenwerking op Jaap van Zweden. In 2015 debuteerde hij bij het te bouwen met partners in Antwerpen (AMUZ), Trondheim Symfoniorkester en volgend seizoen zal Brugge (Hospitaalmuseum OLV-ter-Potterie), Leuven hij al voor de zesde keer optreden in de reeks

42 43 Rachmaninov Happening Rachmaninov Happening Bezettingslijsten deOrkestacademie muzikale leiding altviool hobo Edo de Waart Ayako Ochi Esther Gruyaert deFilharmonie Rosell Hèctor Elbe Adrien concertmeester Selen Gulec muzikale leiding cello trompet Wouter Vossen Hannah Donohoe klarinet Edo de Waart Marc Vossen Alain De Rudder Eleni Tsiotsiou Jonas De Smedt Olivier Robe Luc Van Gorp 1e viool Laura Vaquerizo Anthea Deblaere concertmeester Dieter Schützhoff Steven Verhaert Joke Van Tilborg Giorgia Martinez Pascucci Wouter Vossen Birgit Barrea Veronique De Raedemae- Lieselotte Crols fagot Claire Bleumer trombone ker José Miguel Freitas Valérie Trangez 1e viool Diego Liberati Bart Van Nieuwenhuyze Jiska Lambrecht Sarah Maxwell Enrique Alonso Cordovilla Peter Manouilov Maria Mudrova Victor Belmonte Kazuki Ikegami Nana Hiraide Karen Schudde Roel Avonds Hélène Drouget cello hoorn Yuko Kimura Paul Stavridis Camille Bughin Marc Vossen Amy Geurtjens Claire Lechien tuba Luce Caron Anna Reiter Maikel Van Els Sihong Liang contrabas Bernd van Echelpoel Laura De Bruyn Mattijs Louwye Dries Laureyssens Mara Mikelsone Ioan Baranga Bart Lemmens Sara Verheyen Lindy Karreman Christophe Pochet Jaroslaw Mroz pauken Floris Uyterhoeven Teresa Madeira Natalia Tessak Tadeusz Bohuszewicz Pieterjan Vranckx Alexandra Van Beveren Helena Faes trompet Guido van Dooren Julita Fasseva Guide Van Doren Sebastian De Meester Thomas Hanquinaux Philip Dingenen Jeremiusz Trzaska percussie Mara Mikelsone Johannes Bogaert Nick Thijssen Bart Lemmens Gabriel Barbalau Manuel Martinez Navarro Ewoud Mahler Hekuran Bruci Jaume -Blai Santonja 2e viool contrabas trombone Floris Uytterhoeven Tom Fiorini Espinos Orsolya Horvath Ioan Barranga Antonio Castellano Alexandra Van Beveren Thomas van Binsbergen Isaline Leloupe Arno Tri Pramudia fluit harp Hugo Ranilla de Castro Freija De Mol Roel Avonds 2e viool Aldo Baerten Samia Bousbaïne Els Van Braeckel Maarten Taelman Miki Tsunoda Edith Van Dyck Vanessa Genis Esparza Gabriel Barbalau tuba Frederic Van Hille Charlène Deschamps piano/celesta Caroline Falfak Benjamin Heymans Johan De Sadeleer Xu Han Blaz Snoj Yutaka Oya Yuliya Himpeliouskaya Liesbeth Kindt Yasuko Takahashi Mireia Carreras Llorà fluit slagwerk Ilse Pasmans hobo Ana Brito Marine Touri Perez Koen Slootmans David Perry Eric Speller David Bester Hazar Birkan Niels Pannecoucke Lydia Seymortier Piet Van Bockstal Bram De Reuse Stijn Paredis Marjolijn Van der Jeught Sébastien Vanlerberghe La le Lee Maartje Van Eggelen Dimitri Mestdag Cedric Allard Vlaams Radio Koor Anna Buevich klarinet Luce Caron Benjamin Dieltjens muzikale leiding alt bas Julia Didier Ria Moortgat Kaspars Putnins Helena Bohuszewicz Joris Derder Herlinde Verjans Benoît Viratelle Eva Goudie-Falckenbach Pieter Coene Yuko Fukumae sopraan Marion Kreike Philippe Souvagie altviool Els Crommen Lieve Mertens Marc Meersman Sander Geerts fagot Bianca van Puyvelde Joëlle Charlier Paul Mertens Barbara Giepner Oliver Engels Jolien De Gendt Marleen Schampaert Conor Biggs Rajmund Glowczynski Graziano Moretto Evi Roelants Sandra Paelinck Lieven Deroo Wieslaw Chorosinski Bruno Verrept Sarah Abrams Marleen Delputte Nemanja Milicevic Krzysztof Kubala Tobias Knobloch Dagmara Dobrowolska Jane Bertelsen Tristan Faes Luis Damian Ortiz Garcia Barbara Somers Dida Castro Joris Stroobants Bart Vanistendael hoorn Inge Van de Kerkhove Chiharu Kurosawa Joost van der Elst Annelies Buyssens tenor Lisbeth Lannie Eliz Erkalp Laurence Servaes Ivan Goossens Alexander Pavtchinskii Koen Cools Paul Schils Nina Poskin Zachary Cramer Paul Foubert Jasmien Van Hauthem Morris Powell Frank De Moor Koen Thijs Gunter Claessens Roel Willems Henk Pringels Michiel Haspeslagh Ben Heijnen Peter De Laurentiis

44 45 Rachmaninov voor zijn huis op Elm Drive, Beverly Hills, 1942. deFilharmonie is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en wordt mee ondersteund door de Provincie Antwerpen en de Stad Antwerpen. Het seizoen 2015-2016 wordt mede mogelijk gemaakt door: deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid

mediasponsors