11l~1I 1MIIIIE~N~BL~BR~ Imll

~N ~IcJN G][IcJI). ' .. IPAARGANG: 1997 MAAND: juni NO: 42 I1

Dit blad is een uitgave van de WILLEM MENGELBERG VERENIGING Opgericht 1 3 februari 1 987

SECRETARIAAT: Irislaan 287 2343 CN Oegstgeest 071-5175395 giro 155802

REDACTIE: Dr. A. Coster A. van Kapel J. Krediet Irislaan 287 Hofbrouckerlaan 66 Rijksstraatweg 71 2343 CN Oegstgeest 2343 HZ Oegstgeest 111 5 AJ Duivendrecht 071-5175395 071-5172562 020-6991607

BESTUUR: Voorzitter: Prof. Dr. W.A.M. van der Kwast Vice-voorzitter Dr. W. van Welsenes Secr./penningm. Dr. A. Coster leden: A. van Kapel J. Krediet Juridisch adviseur Mr. E.E.N. Krans

***************.*****************************************************************************

INHOUD VAN DIT NUMMER:

01 = Van de redactie 02 = Matinée voor en door leden Krans Eugène 03-06 = Fritz Kreisler (2) Kapel Ab van 07 = Mengelberg en Bruckner Steffen N.P .H. 07 = Naschrift op Mengelberg en Bruckner Coster Aarnout 08 = DeMarche Militaire Cornelissen Igor 09-10 = . Grock en Mengelberg Krediet Johan 11 = Radierungen von Rembrandt 12 = Archief Schönberg naar Wenen 13-15 = Jaap van Zweden thuis Postuma-de Boer Henriet 16-18 = Jaap van Zweden onderweg Jansen Kasper 19-20= . Foto van Jaap van Zweden 21-22= Waar moet een beginnend dirigent aandenken Krediet Johan 23-26 = Dag van het geluid Binsmaj. 27-28= Matthijs Vermeulen Zeeman Michaël 29-30= Eerbetoon aan Theo van der Pas Boudewijns leo 31 = Marinus Flipse (1908) 32 = Vraag eri aanbod Krediet Johan 33-34= Discografie van het KCO 35-36 = John Hunt -1 -

VAN DE REDACTIE I1 I1

In memoriam Sonia Boissevain

Op 16 april 1997 overleed mevrouw Sonia Boissevain-van Tienhoven. Zij was 97 jaar. Mevrouw Boissevain was geëerd met de Yad Vashem onderscheiding en het Verzetsherden­ kingskruis. Haar schoonvader, haar man en zijzelf waren bevriend met Mengelberg. Ook na de Tweede Wereldoorlog bezocht zij Mengelberg regelmatig op de Chasa. Zij nam het initiatief om hem op zijn 80e verjaardag als gezamenlijk cadeau van zijn vrienden een wire-recorder te geven. Daar is het niet meer van gekomen. Zij verleende in 1976 haar medewerking aan de TV-documentaire over Mengelberg: 'Heilig vuur, Magie van de Macht' door Hank Onrust.

AVRO opnamen van Mengelberg: nieuwe COs?

Naar aanleiding van ons verzoek om enkele zelden gehoorde radio-opnamen van Mengelberg voor de radio te laten horen, zoals het pianoconcert van Trapp met Gieseking en het cello­ concert van Pijper met Loevensohn, berichtte de heer Willem Vos, Hoofd Afdeling Klassieke Muziek van de AVRO ons dat de AVRO onlangs in overleg is getreden met Philips Classics en het Koninklijk Concertgebouworkest om te onderzoeken welke Mengelberg-uitvoeringen nog gezamenlijk zouden kunnen worden (her)uitgebracht.

Muziekmiddag

De muziekmiddag ten huize van de voorzitter op 6 april was weer een geanimeerd evenément. In dit nummer vindt u er een verslag van.

Rondleiding Concertgebouwen Algemene Ledenvergadering

Voor de rondleiding in het Concertgebouwen de Algemene Ledenvergadering op zaterdag 8 november a.s. bestaat grote belangstelling! Het belooft een interessante dag te worden!

Contributie 1997

De meeste leden hebben hun contributie voor 1997 reeds voldaan, menigeen deed dit verge­ zeld gaan van een extra donatie: hartelijk dank daarvoor! Vriendelijk verzoek aan degenen, die nog niet betaald hebben, dit zo spoedig mogelijk te doen: minimaal f 45,-- op postgiro 155802 t.n.v. Willem MengelbergVereniging te Oegstgeest. 02

MATINéE DOOR EN VOOR LEDEN

De muziekmiddagen door en voor leden van de Willem Mengelberg Vereniging mogen zich verheugen op een groeiende belangstelling, zoals zondag 6 april ten huize van de voorzitter te Haarlem overduidelijk bleek. De ruime salon, waarin twee vleugels, heeft de allure van een heuse concertzaal, zeer geschikt voor .kamermuziek. Zij biedt ruimte aan een talrijk publiek. De opkomst was verheugend groot.

Het veelzijdige programma werd geopend met een kernachtige uitvoering door Aarnout Coster en Wim van der Kwast van een heerlijke sonate voor twee piano's van Muzio Clementi. De muzische inspiratie was meteen bepaald, zoals ook bleek uit de qaaropvolgende warmbloedige vertolking van de vioolsonate op. 4 van Mendelssohn (150 jaar geleden gestorven), gespeeld door Alfons Plasschaert en Wim van der Kwast. Hier wachtte ons bovendien een verrassing: de violist had omstreeks 1980 een ongeluk met zijn kostbare viool, waarbij deze vernield werd, waarna hij de moed heeft gehad om te trachten zelf een instrument ter vervanging te bouwen. Met veel geduld en doorzettingsvermogen is hij daarin geslaagd I Hij heeft inmiddels 7 violen gebouwd en daarnaast ook twee violoncelli vervaardigd. Momenteel is hij bezig een altviool te construeren. Na dit adembenemende relaas mochten wij Mendelssohn beluisteren op de laatstgebouwde viool: een instrument dat klonk alsof het professioneel gemaakt was: sonoor, helder en gloedvol van klank! De toehoorders waren enthousiast over dit wel heel bijzondere evenement. Dat gold ook voor de virtuoze vertolking van de toegift: een welbekende Czardász.

Pieter Vis, bas-bariton (van professie) bracht met zijn sonore stem een aantal welgekozen liederen van Schubert, Brahms en De Clerck, waaronder naast bekende ook minder bekende prachtige composities te beluisteren waren. Ab van Kapel toonde zich een uitstekend begeleider in de vertolking van de pianoparijen. De dankbaarheid van de toehoorders voor het gebodene was evident groot.

Na een mooie uitvoering van een weinig bekende compositie van Mozart: Larghetto en Allegro voor twee piano's, ten gehore gebracht door Aarnout Coster en Wim van der Kwast, werd het programma door twee jonge artisten (amateur en professioneel) tot een feestelijk einde gebracht. Haraid Tepper, klarinet en Onno Coster, piano, beiden in de 20, vergastten ons op de heel mooi gespeelde klarinetsonate no.2 van Brahms en een imposante uitvoering van diens rhapsodie op. 1 7 nr. 2. . Extra vermelding verdient nog, dat alle medewerkenden vóór de door hen uit te voeren werken een korte, zeer verhelderende inleiding tot deze composities hebben gegeven, wat aan het concentratievermogen van de toehoorders, die heel wat te verwerken kregen, zeer ten goede kwam.

Het was een buitengewoon geslaagd concert waarvan ieder heeft kunnen genieten. Hopelijk zal deze gedenkwaardige middag bijdragen tot het vestigen van een traditie van concerten door en voor leden van onze vereniging! Niet in het minst hebben Wim van der Kwast en zijn echtgenote door hun gulle gastvrijheid aan dat algehele succes bijgedragen. Na afloop was er een gezellig samenzijn onder het genot van allerlei lekkernijen.

Eugène Krans 03

FRITZ KREISLER (2) Ondanks dat Amerika niet in oorlog was, lag de sympathie van de bevolking niet aan de kant van Duitsland en Oostenrijk. Toch werd de Oostenrijkse oud-militair Kreisler stormachtig begroet op zijn recital. De opbrengst van het concert bestemde Kreisler voor de financiële ondersteuning van 43 wezen, kinderen van soldaten die gestorven waren in veldhospitalen, waar Harriet verpleegster was. Harriet had beloofd aan de soldaten: Serviërs, Russen en Oostenrijkers, voor hun kinderen te zorgen. . Onder invloed van de oorlog was het spel van Kreisler verdiept. In 1 91 6 verdronk de Spaanse componist Granados bij de torpedering van de Stoomboot Sussex. In het Metropolitan Opera House organiseerde Casals een concert voor de slachtoffers: samen met Kreisler en Paderewski speelde hij het Bes-dur trio van Beethoven.

Van zijn vriend Ernest Schelling speelde Kreisler in die tijd het vioolconcert. Na de oorlogsverklaring van Wilson op 6 april 1917 speelde Kreisler toch door; hij gaf een concert op 29 oktober in Carnegie Hall. Daarna begonnen er moeilijkheden: protesten tegen zijn verschijning in de concertzalen. Tijdens wandelingen werd hij aangevallen. Veel steden beletten hem op te treden behalve New Vork en Brooklyn.

Er werd beweerd dat Kreisler indertijd ontslagen was uit militaire dienst op voorwaarde dat hij geld zou overmaken aan Oostenrijk. Daar konden dan wapens voor gekocht worden om de Amerikaanse jongens dood te schieten. Kreisler reageerde dat dit een pertinente leugen was. Hij trok zich terug van de concertpodia. Vrienden keerden zich van hem af. In de zomer van 1917 schreef Kreisler de operette 'Apple Blossom'. Zijn depressies kwam hij te boven met deze komische operette. Bij de première werkten Adele en Fred Astaire mee.

Kreisler trad voor het eerst weer op in Carnegie Hall op 27 oktober 1919. Enorm succes. Veel toegiften. De directie moest het licht uitdoen, anders was het publiek niet weggegaan. Evenwel het Amerikaanse leger begon een campagne om Kreisler weg te houden van de Amerikaanse podia. In Ithaca bijv. werd de electrische lichtkabel doorgesneden. In andere plaatsen verzocht men hem geen Duitse muziek te spelen. In Lynn (Massachusetts) mocht hij alleen maar kerkmuziek spelen. Kreisler zegde af. De anti- Duitse stemming was niet alleen tegen Kreisler. Pianoleraren werd verboden Schubert en Schumann te laten spelen. Sauer­ kraut heette Liberty Cabbage, Königsberger Klops werd Kingsburg Clubs. Kreisler beschouw­ de het als stuiptrekkingen na de wereldoorlog. Hij bleef er kalm onder.

In juni 1920 ging hij naar Europa. In de Queen's Hall in London behaalde hij een enorm succes. De gang naar het podium daar vond hij de spannendste van zijn hele carrière. Hij was bang dat er rotte eieren gegooid zouden worden. Op de dag dat Lloyd George Em De Valera overeenstemming hadden bereikt over de vestiging van de Ierse Vrijstaat, gaf George een ontvangst voor de Welsh Singers, waar ook de Kreislers waren uitgenodigd. George, die Kreisler nog nooit had horen spelen, was zeer gelukkig toen Harriet hem meedeelde dat haar man iets wilde spelen. Toen hij Londonderry Air speelde zei George dat als hij dat een half jaar eerder gespeeld had, de overeenkomst ook zes maanden eerder gesloten was.

Kreisler gaf veel liefdadigheidsconcerten o.a. voor de slchtoffers van een mijnexplosie, voor de kinderen van Opper-Silezië, voor de studenten van Berlijn enz. Kreisler kon nu ongehinderd in Amerika en Europa optreden, behalve in Frankrijk. Dat kon pas in 1924. In 1926 werd hij benoemd tot Officier van het Franse Legioen van Eer.

In 1923 ging hij naar Japan en China. Enorm succes. Op een receptie ter ere van Kreisler kwam ook de hogepriester van het Shintoïsme. Het was niet diens gewoonte zich onder de gewone stervelingen te mengen, dus trok hij zich terug in een aparte kamer. Kreisler wilde hem gezelschap houden in zijn eenzaamheid en sloeg hem familiaar op de schouder. Later werd hem verteld wat een fout hij gemaakt had. Zelfs de broers van de hogepriester mochten hem niet in 't gezicht zien en moesten hun hoofd omlaag houden in zijn aanwezigheid. 04

In 1923 keerde de Kreislers terug in hun flat in Berlijn. Er was een enorme inflatie: 4200.000 miljoen Reichsmark was één dollar waard. Kreisler trok zich het lot van de armen zó aan dat hij 60 kinderen uitnodigde bij hem Kerstfeest te vieren. Er kwamen er 85. Elk kind ging weg met een volledig pak kleren, schoenen enz. Maar wat voor de 25 kinderen extra? De zangeres Julia Culp had dit verwacht en haar bijdrage was dat zij voor die 25 zorgde. In de wijk Grünewald kocht Kreisler een landgoed met broeikas, rozentuin, terras en park, met een grot en marmeren bank: een lustoord. De ruime muziekkamer was een waar museum met boeken, voorwerpen uit de hele wereld, schilderijen, wandtapijten en porcelein. Op de grote piano prijkten foto's met handtekening van gekroonde hoofden, presidenten, artisten, dichters en filosofen. Ze hoopten hier tot hun dood te blijven. Helaas vertrokken ze in 1939 voorgoed. Het huis werd in 1945 bij de aanval van de Russen op Berlijn totaal vernietigd.

Voor atonale muziek had Kreisler geen antenne. Hij bekende eerlijk dat hij het niet begreep.

Een componist als Elgar waardeerde hij zeer: 11 Zijn 'Dream of Gerontius' zal nog uitgevoerd

worden als alle atonale muziek vergeten is 11 • Voor jazz had hij evenmin waardering. Hij vond het diefstal dat de prachtige klassieke melodieën gesyncopeerd werden.

In 1925 maakte Kreisler een grote tournée naar Australië. Een uitnodiging om in Rusland te komen spelen sloeg hij af. De reden was dat hij geen Westerse snaren mocht meenemen voor collega's in Rusland om geen jalousie te wekken. Toen Kreisler zei dat de vrouw van de Russische ambassadeur dure juwelen droeg, zei men hem dat ze dit alleen in het buitenland deed on de Sovjet Unie te represtenteren. Hij mocht ook geen Mendelssohn en Tschaikowsky spelen. Dezen pasten niet in de ideologie.

In 1932 ging de première van de operette Sissi van Kreisler met veel succes. Met Rachmaninoff maakte hij in 1928 een geammofoonopname van de Sonate op.162 van Schubert. Kreisler was na afloop enthousiast over de prachtige muziek die ze gemaakt hadden. Rachmaninoff tobde over bepaalde passages die eigenlijk over moesten. Met Rachmaninoff had hij alle sonates van Beethoven willen opnemen. Het is er niet van gekomen: het bleef bij de sonate op.30 nO.3 (1928). Later heeft Kreisler wel alle sonates van Beethoven . opgenomen met Franz Rupp in 1935. Kreisler vond de beste opnamen uit zijn begintijd het dubbelconcert van Bach met Zimbalist, de Caprice Viennois, de Humoreske van Dvorak en het Rondeau over een thema van Beethoven. Kreisler was de eerste die een heel vioolconcert opnam: Beethoven, Brahms, Mendelssohn, Paganini en Mozart (G en D).

In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog dacht Kreisler erover om Amerikaans staatsburger te worden. Maar dit zou zeker vijf jaar in beslag nemen. Hij begreep dat na de moord op de Oos­ tenrijkse president Dolfuss, met wie hij bevriend was, er voor hem in Oostenrijk geen plaats was. Met Furtwängler en de Berliners weigerde hij op te treden zolang Walter, Klemperer en Busch geweigerd werd op te treden . . Door bemiddeling van een Franse senator werd hij zeer snel genaturaliseerd tot Fransman in 1939.

In 1 935 ging Kreisler per Zeppelin naar Zuid Amerika waar hij een grote tournée maakte met Franz Rupp. Op de aanplakbiljetten werden ze aangekondeigsd als Fritz en Franz. AI de jaren daarvoor had Kreisler op zijn concerten na de pauze steeds kleine stukken gespeeld die hij aankondigde als bewerkingen van stukken van oude meesters, die hij in hand­ schrift gevonden had in bibliotheken, zo bijv. van Couperin, Francoeur, Martini, Porpora. Pugnani en Vivaldi. Eens speelde hij Prelude en Allegro van Pugnani. Vincent d'lndy zat in de zaal en stak een beschuldigende vinger omhoog. Kreisler was ervan overtuigd dat hij het bedrog had ontdekt. Na afloop zei d'lndy dat Pugnani dat Allegro nooit in dat tempo gespeeld zou hebben. In 1934 verzocht Kreisler zijn uitgever de 12 zogenaamde bewerkingen aan te kondiger als origineel werk. Olin Downes, criticus van de New York Times gaf opdracht te onderzoeken wat het verschil was tussen het origineel en de bewerking van Kreisler van Prelude en Allgro van Pugnani. Ondanks uitvoerig onderzoek in bibliotheken was het origineel niet te vinden. 05

Men belde de uitgever, die verwees naar de catalogus waarin stond dat het origineel van Kreisler was. Kreisler werd gebeld, die het bevestigde. Zo werd deze bekentenis wereldkundig. Kreisler had dat 30 jaar daarvoor zo aangekondigd omdat hij niet wilde dat zijn naam eindeloos op het programma stond.

In de Tweede Wereldoorlog kon Kreisler niet meer naar Berlijn terug en bleef hij in Amerika. Op 27 april 1941 werd hij aangereden door een vrachtauto in New Vork. Buiten kennis lag hij op straat. Als onbekend verkeersslachtoffer werd hij naar het ziekenhuis gebracht. Daar bleek dat hij hoofdletsel en een schedelfractuur had met een zware hersenschudding. Hij bleef dagenlang in coma. er waren bepaalde herinneringen uitgewist. Zo wist hij weinig meer van de jaren 1928-1930 en 1933-1936. Rupp werd aanvankelijk niet door Kreisler herkend. Gelukkig herinnerde hij zich de vioolmuziek wel. Harriet bracht zijn Guarnerius naar het ziekenhuis en vroeg hem het tweede deel van Mendelssohns concert te spelen. Zonder aarzelen speelde hij het. Op 1 6 juni werd hij ontslagen uit het ziekenhuis. In oktober, bij de opening van het 100e seizoen van de New Vork Philharmonic zat hij als luisteraar in de zaal. Voor het eerst speelde hij weer voor een opname in de studio. De musici stopten met stemmen en stonden als één man op toen Kreisler binnenkwam. Kreisler stond stil, aarzelde, scheen te willen spreken. Met tranen in zijn ogen zei hij zacht: "Gentleman may I have an A please?" Daar Kreisler geen pas wilde hebben van de Vichy regering, werd hij Amerikaan. Op 20 mei 1943 stierf zijn vriend Rachmaninoff. Rachmaninoff en Kreisler waren overeenge­ komen niet voor de radio te spelen, zolang een van hen beiden nog in leven was. Pas na Rachmaninoffs dood speelde Kreisler voor de radio. Zijn gelukkigste moment beleefde Kreisler toen Albert Schweizer hem schreef dat hij hem in Lambarene door de radio gehoord had.

Zijn begeleider Carl Lamson vertelde dat Kreisler een hekel had aan wachten. Treinen haalde hij op het nippertje, kort voor een concert was hij pas aanwezig. Als iemand hem op straat aansprak zei hij: "Ik ben vaak voor Kreisler gehouden, maar ik ben het niet." In de pauze sprak hij graag over wetenschappen, geneeskunde, filosofie, maar niet over muziek. Een andere begeleider, Hubert Giesen, vertelde dat Kreisler hem vroeg hem te inspireren bij Liebesleid etc. Ik heb deze stukken al zoo vaak gespeeld, dat graag geïnspireerd word ze anders te spelen, aldus Kreisler. Kreisler was erg slordig. Zijn eigen manuscripten kon hij niet vinden toen hij ze zou schenken aan The Library of Congress. Door het auto ongeluk waren zijn gehoor en gezichtsvermogen achteruit gegaan.

Daar er een enorme armoede was na de Tweede Wereldoorlog, verkocht Kreisler zijn verzameling van oude boeken en handschriften. Dat was zijn grootste hobby. Hij gaf 4000 dollar per jaar uit aan boeken. Hij las alle boeken die hij kocht. Hij leerde zelfs Vlaams om de manuscripten te kunnen lezen. Hij had totaal 150.000 dollar aan boeken uitgegeven. Alles werd nu verkocht voor een tiende van de waarde om de ellende in de wereld te helpen lenigen.

Kreisler vond een Stradivarius minder geschikt voor grote zalen. Daar paste een Guarnerius beter. In Antwerpen vroeg Kreisler eens in een antiekwinkel naar de prijs van een viool. Om te weten of de man verstand had van violen, nam kreisler zijn eigen viool uit de kist en vroeg hem wat hij ward was. De man zei dat hij die niet betalen kon, maar dat hij een Amati zou halen, misschien kon Kreisler die taxeren. De man kwam terug met .•... een politieagent die zei dat hij Kreisler moest arresteren, daar deze de viool van Kreisler gestolen had. Kreisler kon zich niet legitimeren, speelde tenslotte Schön Rosmarin. De antiquair was overtuigd: "Niemand kan dit zo spelen als Kreisler".

Eens had Kreisler bij het scheren niet gemerkt dat op het midden van zijn strijkstok zeep terecht was gekomen. Kort voor het concert merkte hij het, maar kon niet meer van strijkstok wisselen, daar de dirigent het vioolconcert van Paganini al had ingezet. Dus speelde Kreisler alleen met de punt en de slof. De kritiek had opgemerkt dat Kreisler een nieuwe stijl had uitgevonden om Paganini te spelen! Velen betuigden hun waardering voor Kreisler als mens: George Eensco zei: "Fritz is een goed mens tot in de grond van zijn hart". 06

Door het bombardement van Berlijn hadden de Kreislers niet alleen hun eigen huis verloren, maar ook andere huizen, waarin zij hun geld hadden belegd. Ze konden zelfs geen geld voor de grond krijgen. Hun spaarrekening was bevroren door de Nazi's en na de oorlog weinig waard. Gelukkig kregen zij geld uit de verkoop van de boeken die destijds naar Amerike waren verzonden. Een catalogus van 18 bladzijden gaf aan hoe groot het boekenbezit was. Harriet schonk de manuscripten van Vioolconcert van Brahms en Poème van Chausson aan de muziekafdeling van de Library of Congress.

De laatste jaren van zijn leven speelde Kreisler alleen nog maar Bach. Hij stierf op 29 januari 1962 in New Vork.

Ab van Kapel

KREISLER EN MENGELBERG

Het eerste optreden van Kreisler als solist met Mengelberg was op 1 november 1 900 in een concert met het Concertgebouworkest in Amsterdam. Kreisler speelde toen het eerste vioolconcert van Bruch en een variatiewerk van Paganini. Kreisler keerde terug voor een concert in 1904 en een jaar later maakte hij met Mengelberg en het Concertgebouworkest een tournée langs enkele 'buitensteden' en trad twee keer op in Amsterdam. Evenzo in 1909 en 1911, in welke jaren hij ook optrad met Mengelberg in Frankfort. In 1912 trad hij enkele malen in Amsterdam en Den Haag op. De eerstvolgende concerten met Mengelberg vonden plaats in het seizoen 1921/22 in Amsterdam en New Vork. In 1924 trad hij nog eens in Amsterdam op en speelde er in 1931 en 1932 onder Mengelberg in de Beethovencyclus (het vioolconcert). De Beethovencyclus werd toen door de - radio uitgezonden, maar zoals we gezien hebben, weigerde Kreisler dit; de AVRO zond toen zijn grammofoonopname met Leo Blech en de Berliner Philharmoniker (HMV DB 990-995) uit. Kreislers laatste optreden met Mengelberg, als solist in het concert van Beethoven, was op 7 oktober 1937, een gala-concert van het Concertgebouworkest ter gelegenheid van het gouden jubileum van het Concertgebouw. Het was in het begin van deze eeuw niet ongewoon dat een solist meer dan een soloconcert speelde, zie bijv. bijgaand programma van het concert op 16 januari 1909 in Den Haag. Kreisler heeft met Mengelberg twee nieuwe werken geïntroduceerd: het vioolconcert van Elgar in 1911 in Den Haag, Amsterdam en Frankfort, en het vioolconcert van Weingartner in 1912 in Den Haag en Amsterdam. Zijn repertoire was voornamelijk romantisch, de door hem meestge­ speelde vioolconcerten waren die van Brahms, Beethoven, Mendelssohn en Mozart (K 218).

Aarnout Coster . ." . . PROGRAMMA . ' YAN Her . ZESDE ABONNEI'\ENTS·CONCERT

. OHOCll t...eJDlHO VAH OeH Heeft .

. . , '- WILl.!!1'\ I'\!!HOeLeeftG.

. ZATeRD~G 16 JAHUAft.lI909 7-~. ~ UU~ ·

. . . 3. ColfC1n ,_ u.. 7: 0 •• Nl •.•••••• P. lIneua.aIOu,Bu:nwt.l:ly. . (1800-184;)

4. AIlepo &01\0 ~ . I L ...... _

C. .w.p.tto _ troppo.. Alletro molto YiT-. VOO. VlOOI. xrr OUKrrnoD.allUQ. Vooa ft O.... OD' DOGa PU Hu. F'uft KamLn.

4. Otrn::avu Sot..D'll'"aa 1811 •••••••• •• •• P. TIcaüKD ....,.. (18W-I!8l) 07

MENGELBERG EN BRUCKNER

Hoewel de recensie van het boek ''Bruckner en het Kon. Concertgebouworkest" van dr. Coster een zeer positief karakter heeft en ik dus eigenlijk geen reden tot klagen heb, wil ik graag enkele opmerkingen maken. Allereerst de feiten. Dr. Coster schrijft dat Mengelberg ook op 28 maart 1912 de Vierde heeft gedirigeerd welke uitvoering niet in het overzicht voorkomt. In mijn verhaal (pagina 41 kolom 1) heb ik expliciet vermeld dat deze uitvoer­ ing is vervallen en dat Bruckner's Vierde werd vervangen door Beethoven's Achtste. (Zie Algemeen Handelsblad dd. 29 maart 1912) Dit is overigens niet vermeld in het program­ maboekïe. Met betrekking tot de uitvoering op de 16 januari 1916 heeft de heer Coster gelijk. In mijn aantekeningen stond aanvankelijk Cornelis als dirigent, later heb ik daar Mengelberg voor ingevuld. ' , .. Ik heb met Mr. Evert Cornelis, zoon van de dirigent, jaren geleden aan de hand van de agenda van zijn vader alle concerten van het KCO onder diens leiding gecontroleerd. Hierin kwam de genoemde uitvoering niet voor omdat het aanvankelijk een uitvoering on­ der Mengelberg betrof. Wellicht heeft Comelis deze uitvoering vergeten op te nemen in zijn agenda. Dit geldt tevens voor het er aan voorafgaande middagconcert. Wat de opmerking van Mengelberg tegen Klemperer betreft, kan ik slechts releveren dat ik hieraan geen overmatig belang hecht, hoewel ze van twee verschillende onverdachte bronnen stamt, maar mij heb gebaseerd op de feiten. Mengelberg dirigeerde 46 uitvoerin­ gen van een Bruckner werk in 50 jaar, d.W.Z. een gemiddelde van 0.86 per jaar. Daartegenover staat Van Beinum met 151 uitvoeringen in 28 jaar, gemiddeld 5,4, Haitink met 167 in 30 jaar, gemiddeld 5,6 en Chailly 69 in 9 jaar, gemiddeld 7,7. Graag verwijs ik naar de door mij geciteerde opmerking van MengeIberg's secretaris en impresario Mr. S.A.M. Bottenheim, die een gebrek aan belangstelling van Mengelberg voor Bruckner constateerde (pag. 50 kolom 2). Bovendien, om het in modem taalgebruik te zeggen, er is toch niets mis mee als een dirigent weinig (Mengelberg) of geen affiniteit (Monteux) tot een bepaalde componist heeft. Vergelijkt men Mengelberg met Van Beinum inzake Mahler en Richard Strauss dan is het resultaat precies omgekeerd. Dat bij Mengelberg naarmate zijn leeftijd vorderde het eigentijdse repetoire veel minder aan bod kwam is een feit dat niet gelogenstraft kan worden. Men behoeft slechts de pro­ gramma's na te gaan. Het is geen cliché, het is ook geen verwijt. Dr. Coster merkt (terecht) op dat dit ook het geval was bij andere oudere dirigenten en noemt zelfs enkele namen, waarmee hij evenwel tegelijkertijd het door hem veronderstelde cliché mijnerzijds ontkracht. Volledigheidshalve, in de oorspronkelijke Duitse versie was een opmerking van die strekking opgenomen, doch deze is in de Nederlandse vertaling weggelaten omdat deze niets bijdraagt aan de informatie over Bruckner-traditie van het KCO.

N.P.H. Steffen

NASCHRIFT

Over dè mate van Mengelbergs interesse voor Bruckner verschillen de heer Steffen en ik van interpretatie; zeker is dat Van Beinum veel meer voor deze componist geporteerd was en ook het tij mee had. Een cliché is een gemeenplaats (van Dale), waartegen inhoudelijk weinig valt in te brengen, zeker niet als het in algemene termen is gesteld. Ik was teleurgesteld dat het door mij gewraak­ te cliché in dit fraaie boek over Bruckner weer opdook, terwijl het niet relevant is voor het onderwerp: zo wekt het de indruk alsof het een specifiek Mengelberg-verschijnsel betreft, quod non.

Aarnout Coster 08

DE MAR,CHE MILITAIRE Overgenomen uit het Parool dd. 1 8 januari 1997.

ET moet een halve eeuw geleden zijn dat ik kenner. Toch ben ik er nooit diep in doorgedron­ de Marche Militaire van Franz Schubert op gen. Als ik een plaat hoor van Duke Ellington kan piano speelde, Quatre-mains, samen met ik meestal wel zeggen wanneer het is opgenomen H. mijn broer die de baspartij voor zijn reke­ en ook of de trombonesoio van Joe 'Tricky Sam' mng nam. Of het vlekkeloos ging, weet ik niet Nanton ofvan lawrence BroWn is; maar met We­ m.t;er, maar onze ~a~er hield,w,el streng toezicht. HIJ moet het werkje hebben uitgekozen. Klassieke bern of Alban Berg kom ik niet uit de voeten. Zelfs muziek was zijn passie. Hij speelde vlot van papier met sommige werken van Igo,rStravinsky heb ik en was voor de oorlog in zijn vrije tijd dirigent van moeite, terwijl ik toch naar hem ben genoemd. een symfonie·orkestje dat D.O.K. heette, Door Oefe- Dat zijn dan allemaal redenen waarom ik het met ning Kunst. " , alle ingezonden briev~nschrijvers over Classic FM f:let gezelschap beoefende het licht-klassieke genre eens ben. Het ~s uiterst mager en toch een beetje waaronder het gevoelige karakterwerkje In einem 'de moeite waard. ' Klostergarten van een zekere Ketelby. Ik heb hem Ik kan alleen maar boeken en artikelen schrijven als dirigent jammer genoeg nooit aan het werk ge­ met muziek aan. Géén jazz, want als ik dan een zien, want na 1945 is het orkest niet heropgericht. ' mooie klarinetsoio hoor en de solist niet kan Vader had er geen aardigheid meer in, de oorlog thuisbrengen, ga ik dat in dikke boeken. opzoeken, ' had hem 'nogal somber gemaakt. ik lees verder en er komt van tikken niets meer. Ik heb zijn glimmend-zwarte dirigeerstokje nog; Naar klassieke muziek luister ik passief en ik heb dat is alles wat er rest van die carrière. Soms speel­ dan ook helemaal niet. de neiging mijn trompet te ' de hij nog op de oude, zWarte, fraai gepolitoerde pakken om te gaan tneeb.lazen. ' piano met kandelaars die hij zelf al tweedehands Natuurlijk is dat gebabbel en die snerpende recla­ had gekocht toën hij, rond de eeuwwisseling, in me op Classic FM een gruwel en hun stukjes du~ Amsterdam op de Willem de Zwijgerlaan een ren zelden langer dan vier minuten. Ik heb eens huurkamer bewoonde. Op diezelfde piano speelde een stuk gelezen:, mischien wel inHet Parool. ik mijn eerste jazzdeuntjes. Vader vond dat niet waarin het beleid van die zender werd uitgelegd. leuk, maar liet me toch begaan. Het moet allemaal kort en gemakkelijk in het ge­ Een goede muzieklezer ben ik nooit geworden. Ik hoor liggeil. Ze draaien veel van hetzelfde. D'e ver- , moest het van de improvisaties hebben, iets waar­ kochte bruid van ,Smetana,eën stukje Jupitersym­ mee hij niet overWeg kon. Vader speelde precies fonie van Mozart, een mars van Berlioz, Für Elise wat er stond en een achtste noot is'ge'en zestiende. en wel vier kee)) per dag de tweede wals uit de Mijn verhouding tot de klassieke muziek is wat tweede jazzs,uite van Sjostakovitsj. Ik luister I)aar ambivalent gebleven. Tot op zekere hoogte ben ik Oassic FM dan ook alleen met de afstanàsbedie• eraan verslaafd, maar het moet wel mooie, ande­ ner onder handbereik. Als die nare meneer mij ren zeggen: gemakkelijke, muz.iek zijn. Mozart na­ weer wil aanpraten dat ik van: de' meerwaardë'van tuurlijk, Schll;mann en Beethoven, maar dan weer mijn huis een zeilboot moet kopen~ gaat-ie direct niet van die heel luide sYmfonieën waarbij zo ' uit. hard op de grote trom wordt geslagen. Strijkkwar­ Het beroerde is dat waar ik woon de Concertzen­ tetten vind ik ook mooi en, nog ouder; Bach (ook der niet te horen is en Radio 4 voortdurend wordt zijn zonen) en Telemann. ' gestoord. Geluidstechnisch gezien is Classic FM Op de middelbare school was ik muziekrecensent een zegen voor het oor. Vroeger draaiden ze van het leerlingenorgaan. Een paar keer per jaar 's avonds jazz. Dat was soms h,eelleuk want dan was er een schoolconcert. Daar mocht ik dan een hoorde ik wel eens onbekend materiaal, bijvoor­ beschouwing over schrijven. Ik bereidde het goed beeld van de Amerikaanse saxofonist Don Byas voor. Grammofoonplaten hadden we thuis nog die, als hij geen wérk had:' voor zijn huis in de niet, maar wel het standaardwerk X-Y-Z der mu­ Westlandgracht in Amsterdam-West stond te vis­ ziek'van Casper Höweler dat in bepaalde gezinnen sen. Ik heb zijn weduwe ,nog eens opgezocht. Ze net zo vaak werd geraadpleegd als liefde zonder woont nog aItijdîn hetze)fde huis en ze liet me de vrees van ik meen-dokterVan derVelde. Beide boe­ saxofoon van pon zi~n~ hetgeen mij hevig ontroer­ ken zie ik tot mijn genoegen nog altijd op de boe­ de. De jazz hebben ze op Classic FM trouwens zon­ kenstallen in de Oudemanhuispoort liggen~ , der een reden te noenienp~r 1 januari afgeschaft. In die X-Y-Z stond dat Telemann in zijn tij d veel' Zo blijf ik mij behelpen met een stukje Jupiter en beroemder was dariJ.S. Bach. Dat verwerkte ik be­ die verkochtebruid van Smetana. Want alles i~ be­ hendig in mijn recensie van het concert door de ter, althàns minder erg, dan het terroristische ge­ fluitist Hubert Barwahser, musicus van' het Con­ dreun van popmuziek. ,certgebouw. "De heer Bahrwasser speelde zeer ver­ Nog nooit heb ik voor die Classic FM zender trou­ dienstelijk werk van Telemann die in zijn tijd veel wens de Marche Militaire van Schubert gehoord. bekender was dan Bach." Bij sommigen genoot ik ' Misschien moet ik.dat zelf, met mijn broer, maar door dit soort beschouwingen faam als muziek- weer eens gaan instuderen ~ Quatre-mains. Dan gaat het helaas zonder het strenge maar toch ook milde toezicht van onze vader, want die is al heel lang dood. IGOR CORNELISSEN 09

GROCK EN MENGELBERG

Tijdens het verblijf van professor H. van Mierlo in de Chasa vond hij in de boekenkast van Mengelberg een boek geschreven door de wereldberoemde clown Grock met als titel: GROCK ICH LEBE GERN, bearbeitet von Eduard Behrens, Zeichnungen Richard Lindner, Verlag Knor & Mirth, München 1930.

Het bleek dat Mengelberg dit boek intensief had gelezen, van strepen en aantekeningen had voorzien gelijk hij gewoon was te doen met zijn partituren.

Hieronder een overzicht van fragmenten uit het boek met de, door Mengelberg geplaatste, onderstrepingen:

Sobald ich auf der Bühne bin, stösst meine Seele die Hornhaut ab, und ich stehe da, die empfindlichste der Mimosen. Ich fühle alles und reagiere auf alles, das Publikum gesternabend zum beis piel! Eine stumpfere Vorstellung erlebte ich nie. Was sollen mir Setzerkäste schwellend von Superlativen, Wenn ich merke, dass hinüber und herüber keine Funken zünden.

Dan een passage over een bedongen salarisverhoging:

Aber den Ruf eines Artisten bestimmt im Letzten das mehr oder weniger grosse Honorar. Ich habs erfahren. Jeder gilt gerade so viel, als er selber aus sich macht. Gemein aber wahr!

Der Artist ist der ideale Bürger. Dem wahren Artisten ist nichts unmöglich. Das Willenstrainung, dem er sich von Jugend unterwarf, beschwingt ihn noch im biblischen Alter, dass er Berge versetzen könnte.

Dan volgt iets over ziek zijn en vervanging:

Ein Sprechschauspieler kann krank werden; noch im Letzten Augenblick darf er absagen, denn Ersatz ist in der Regel da. Ein Artist (Mengelberg voegt hieraan toe: + dirigent) aber darf nicht Krank werden. Ersatz gibt es nicht, seine Leistung ist einst mit ihm, einmalig, sie ist sein personliches Geheimnis. Nur der Tod könnte ihn entschuldigen.

Over burgerlijkheid zegt Grock dat hij er van geniet na de voorstelling in zijn pantoffels te schieten:

So, jetzt nur Bürgerlich, Stinkburgerlich sein .....

Met het publiek, zo zegt Grock, is het omgekeerd. Ze ontvluchten -der Bürgerenge- en na afloop:

Bedrückt die Rückkehr ins alte stickige Nest erst recht. Wenn die wüssten, wie sehr freien souveränen Springer sie um diese Nestwärme beneiden! 10

Wir Artisten sind keine Zigeuner. Unsere Lebenformen sind streng. Ich glaube nicht, dass in den sesshaften Bürger kreisen strengere Grundsätze und Sitten und anständigere Ehe zu Hause sind. Ihr Väter, keine Angst, lasst euere . Kinder, wenn sie es partoutwollen, nur ruhigArtisten werden! Ein Artist steckt die Welt keine Dynamitpatronen hinten hinein, ein Artist wird kein Bolschwist. Der Artistenberuf hat die Garantie zur Solidität in sich. Der Artist ist ein anständigen ordentlichen Leben gezwungen, wie keinAnderer, er muss haushalten in jedem Sinn. Meine vergnügte spielerische Laune soli nicht darüber tauschen, dass ich bürgerlich bis in den Knochen bin. Die Garderoben, worin ich hause, sind ordentlich und sauber bis ins Kleinste. Die Puderdose ist verschlossen. Dem Schminktisch verunreinigt kein Farbenklocks und kein Puderstäubchen. Da, meine Schminktöpfe stehen der Reihe nach so wie ich sie gebrauche. Die Spiegel sind BItz- blank. Meine Hosen! Schön gefaltet liegen sie über dem Rock, den ich zuerst akkurat Vorüber die Stullehne hängte. Meine Schuhe stehen gerade gerichtet in der Hitte unter dem Stuhl, auf den milimeter genau! Die Socken lasse ich nicht zerknüllt auf dem Boden liegen, ich breite sie sorfältig über die Schuhe. Meine Socken stopfe ich bis in meinem Weltruhm hinein personlich.

Opmerking prof. Van Mierlo: Grock en Mengelberg leken ook uiterlijk op elkaar. Het is niet aan te nemen dat Grock een algemene theorie geeft voor het funktioneren van de artiest als zodanig. Maar zijn zorg voor het detail was ook Mengelberg eigen.

Iedereen die een blik heeft geworpen in de partituren van Mengelberg, kan vaststellen dat ook hij een enorme zorg had voor het detail. Mengelberg vatte dit in vier geboden samen:

1 e. Elke noot, elk teken zo nauwkeurig mogelijk spelen; 2e. Elke noot, elk teken zo mooi mogelijk spelen; 3e. Opdiepen en bewust maken wat tussen de noten staat; 4e. De vrijheid van voordracht, het herscheppen uit de ingeving van het ogenblik.

Deels overgenomen uit een verslag van professor Van Mierlo over zijn verblijf in de Chasa.

Johan Krediet.

GROCK. Zijn eigen naam was Adrien Wettach. Hij werd in 1880 in Zwitserland geboren en overleed in 1959 aan de Riviera. Van zijn vader, die horlogemaker was maar in zijn vrije tijd zong, speelde en acrobatiek deed, leerde hij de eerste beginselen van zijn kunst. Samen met zijn zuster Jeanne studeerde hij een variétéprogramma in, waarmee hij langs de hotels trok. Later sloot hij zich aan bij een rondtrekkend gezelschap van zigeunermuzikanten, waar hij vertrouwd raakte met diverse soorten muziekinstrumenten, waarvan hij veertien -waaronder een bijzonder kleine viool- meesterlijk leerde bespelen. Verder bekwaamde hij zich in talrijke specialiteiten van het circus. Van 1906 tot 1913 trad hij samen met de clown Antonet op en als GROCK wist hij het publiek overal voor zich te winnen. Daarna zette hij zijn fortuinlijke kunstenaarsloopbaan alleen voort; in alle delen van de wereld trad hij op. In 1930 vestigde hij zich met zijn vrouw, Ines Ospiri, in Imperia (aan de Riviera). In 1959 richtte hij een eigen reizend circus op en in maart, kort voor zijn dood, trad hij in Milaan op voor de televisie. Grock schreef ook enkele boeken: ICH LEBE GERN!, een autobiografie, en NIT MöGLlCH, zijn memoires. 1\ Wiilem Mengeiberg's HRADIERUNGEN VON RErvlBRANDT" in het Concertgebouw te Amsterdam . (Telegraaf 29 mei 1997)

Drukke tijden voor Lawrence Renes ',

Behalve de ouverture 'Cyra­ KLASSIEK - De jonge Ne­ no de Bergerac' van Johan derlandse dirigent Lawren­ Wagenaar en Mahlers ce Renes zit de komende 'Totenfeier' (de oor­ weken;niet om werk verle~ ' , spronkelijke versie van gen. Op woensdag 4 jûni di­ het eerste deel uit de rigeert hij in Nijmegen de ". Tweede symfonie) di~ , Achtste symfOnie van An­ " rigeert Renes een cu­ ton B(uckner bij het Gelders ' rieus werk van Willem Orkest, waarvan Renes vol­ Mengelberg, 'Radierun­ gend jaar de chef-dirigent gen von Rembrandt'. wordt. Vier dagen later ver- ' De muziek, ge­ zorgt hij met het Radio schreven bij Symfonie Orkest het Zon­ een aantal (jJt­ dagochtendconcert in het sen van ' Amsterdamse Concertge­ Rembrandt, bouw. lijkt sterk op die van Mahler.'

etsen wore den op een scherm ge ~ projecteerd. Daarna gaat Renes met de' gecombineerde symfonieorkes­ ten van de con­ servatoria uit Amsterdam en Den Haag stu­ deren op Mah- " Iers Zevende, symfonie. Hiermee ope~ , nen zij op dins­ dag 1 juli de " zomerconcer­ ten van het Concertgebouw. 12 ARCHIEF VAN ARNOLD SCHöNBERG GAAT NAAR ZIJN GEBOORTESTAD WENEN. Overgenomen uit het Parool dd. 6-12-1996.

(Van onze kunstredactie) brieven en andere geschriften, speelt de muziek van Arnold DEN HAAG - Het Instituut dat uitvindingen en memorabilia Schönberg dan, wel een grotere de nalatenschap van compo­ 'niet actief genoeg' gestalte geeft. r~i dan i'n Wenen, maar geboorte­ nist en schilder Arnold Schön• In een brief aan OCW bena­ stad is geboortestad, daar kun je berg beheert, verhuist 1 janua­ drukken de erven Schönberg dat niet van winnen. Het was in elk ri 1999 van Los Angeles naar de keuze hun ' buitengewoon geval zeer eervol dat we tot het Wenen. Dat hebben de erven zwaar is gevallen 'vanwege het laatste moment naast Berlijn, Schönberg , woensdagavond outstanding offer van Den Haag en New York en Wenen serieuze ge­ aan het ministerie van OCW de toewijding van alle betrokke- gadigden zijn gebleven." meegedeeld. Daarmee vist het nen in Nederland'. , Henk Guittart, oprichter van. Haags Gemeentemuseum, dat Den Haag was bereid 6,2 mil­ het Schönberg Ensemble, en ~ls ook in de race was voor het joen te investeren in de "erbou­ het aan de ervèn Schönberg lIgt beheer van de collectie (ge­ wingvan een vleugel van het mu­ de nieuwe directeur van het Insti­ schatte waarde: honderd mil­ seum, het Schamhartgebouw, tuut: "Het zou toch een beetje zijn joen gulden) achter het net. waar de collectie zou worden on­ geweest alsof de nalatenschap De drie kinderen van Schön­ dergebracht. Voor het behoud, van Annie M.G. Schmidt naar De­ berg, die het bes~gsrecht ' beheer en exploitatie had staats­ nemarken was verhuisd omdat hebben over de erferus, hebben secretaris ' Nuis in zijn Kunsten­ haar boeken daar zo goed verko­ na ampele overweging gekozen plan al acht ton per jaar gereser­ ,pen. Als het gaat· om zendings­ vodr Wenen omdat hun vader veerd. Dat bedrag komt nu ten werk heeft Oostenrijk Arpold daar in 1874 werd geboren. Behal­ goede' aan het behoud van Neder­ , Schönberg harder nodig dan Ne­ ve Wenen en Den Haag behoor- lands cultuurbezit. Voor de derland, want Jtieris zijn werk den ooJ< de Berlijnse Akademie Schamhartvleugel bestaan voor- allang in het muziekklimaat op­ der Künste en een New Yorks co~- . , alsnog geen verdere plannen. . genomen. Ginds valt er nog heel sortium 'gevof!nd door uni~ersl­ Bij' het Gemeentemuseum IS wat te verhapstukk~n. En Schön• teit, Juilliard School of MU~IC en men bij monde van woordvoer­ berg is altijd in hart en nieren een Public Library, tot de gegadlgde~. der Gerrit-Jan de Rook 'zeer te­ Weense componist gebleven." De erven willen de collectie leurgesteld'. "Maar we wisten dat Over een eventueel directeur· , verplaatsen omdat zij v?nde1l: dat er competitie was." Namens OCW schap zegt Guittart: "Was het ar­ de Universiteit van ZUld-Califor­ toont Peter Ruytènbeek begrip chief naar Den Haag gekomen, nia het beheer van de 30.000 ma­ ,voor. het argument van de erven. ,dan had ik geen nee gezegd. In nuscripten, ' partituurschetsen, "In het Nederlandse m1!Ziekleven Wenen zullen me denk ik niet vragen. Bovendien wil ik vreselijk graag strijkkwartet blijven spe­ len. Maar ik sluit niets uit."

Arnold Schoenberg 13

JAAP VAN ZWEDEN THUIS Overgenomen uit Preludium juni 1997 De ene één is de andere niet

Dochter Anna doet open, een wit hondje dartelt anderen. Dan kun je twee dingen doen: de "trend" volgen en die om haar benen, de cyperse kat verschanst zich mensen ook gaan koeioneren, maar dan ben je wel erg gemak­ onder de trap. 'Jaap is in de keuken,' zegt Anna. kelijk bezig. Wat ik heb gedaan: Terwijl echtgenote Aaltje een rumoerige kinder­ ik ben met die mensen gaan pra­ ten, heb hun verhaal aangehoord schaar bezighoudt, zit de maestro ontspannen aan en ben een beetje apart met ze gaan werken. En zonder dat ze de telefoon en noteert afspraken om her of der te het in de gaten hadden, zaten ze komen dirigeren. Voor hij weer uitvliegt blikt hij in opeens op het niveau waarop ze hoorden en wilden zitten. En Preludium terug op zeventien jaar concertmeester­ wat er dan gebeurt, is fantas­ tisch: ze zijn gemotiveerd en schap en vooruit naar een nieuw leven als dirigent. spelen goed, we gaan mooie tournees maken, tot Amerika toe, en er ligt die prachtige cd.' ns gesprek vindt plaats jaaa, het is heel goed geworden,' . in de werkruimte die hij glundert hij. \Vaarom ben je ooit gaan dirige­ O. onlangs in de tuin van ren? Is dat een jongensdroom? zijn Aerdenhoutse villa heeft \Vat heb je gedaan om het zo 'Nee, vroeger helemaal niet. Ik laten bouwen. Een harmonisch goed te krijgen? was, en ben nog altijd, gelukkig huisje met een vleugel vol parti­ 'Gewoon hard gewerkt. Ik heb met mijn viool. Maar toen ik de turen, gouden en platina platen een heilig geloof in de mensen eerste keer als invaller in België en cd's aan de muur: voor Vival­ hun kunnen, alleen, er moet heel voor een orkest stond, en kort di's Vier jaargetijden, voor 'Ode hard gewerkt worden met een daarna ook in Enschede, merkte aan Amadeus', voor l'Arte del orkest. A moet je ze vertellen ik wel dat me dat ontzettend violino van Locatelli. Op een hoe je wil dat het klinkt en B hoe trok. Ik had wel eens een )Jlauwe bankje eronder ligt zijn viool. je dat kunt bereiken. Nou, dat maandag iets bij het Concertge­ Hij doet de deksel open en heb ik in die zeventien jaar bij bouw Kamerorkest gedaan, schuift de blauwfluwelen doek het Concertgebouworkest.wel maar dat was meer een probeer­ iets opzij. 'Dit is 'm nu,' zegt hij geleerd.' seltje, waar ik niet serieus mee vertederd, 'hij heeft het goed ben omgegaan. Na die inval­ gedaan.' Hoe ben je als nieuwe chefdiri­ beurten ben ik serieus lessen Hij zal toch nog wel blijven spe­ gent ontvangen? gaan nemen bij André Presser, len? 'Afwachtend, argwanend. Je en daarna is het al snel echt gaan 'Jawel,' stelt hij me gerust, 'maar moet ontzettend goed voorbe­ lopen.' heel veel minder. Van wat ik vol­ reid zijn en precies weten wat je gend jaar allemaal doe, is mis­ wil. Als je naar een orkest gaat Je had al zo veel dirigenten de schien tien procent vioolspelen. en denkt: zoals zij het spelen is revue zien passeren, wat viel er Ik blijf wel studeren, maar ja, het het goed, dan heb je het fout. n9g te leren? zal toch vooral dirigeren wor­ Maar op het moment dat je met 'Bijvoorbeeld dat je op twintig den.' een duidelijke visie aankomt - of verschillende manieren een één Trots toont hij de gloednieuwe ze het daar nu mee eens zijn of kunt geven: je geeft een andere cd waarop hij met zijn vaste niet - en ergens naar toe kunt één bij Mozart dan bij Brahms. orkest, het Orkest van het Oos­ gaan werken, dan wordt het De ene één is de andere niet. Dat ten, voor het buitenland omge­ interessant voor een orkest. Het had ik wel gezien, maar nooit doopt tot Netherlands Sympho­ Orkest van het Oosten heeft met zelf gedaan voor iemand die me ny Orchestra, de Eerste symfo­ een moeilijk verleden te kampen daar rustig op corrigeerde, zon­ nie van Brahms -live - heeft en sommige mensen hebben daar der zich bezwaard te voelen opgenomen. 'Ben ik erg blij mee, hardere tikken van gehad dan omdat ik het was. Ik wilde 14 gewoon goed aangepakt worden. court maar. Ik heb zo veel kun­ genoten en ik heb ervan geleerd En dat is gebeurd.' nen zien: Fournet en Dutoit in . - maar nu heb ik het gevoel dat het Franse repertoire, Haitink en ik weet hoe ik het zelf zou willen Van partij naar partituur is nogal Gergiev in Mahler en Sjostako­ hebben. Dat wil ik dan ook tot een overgang, had je geen moeite vitsj, Chailly in het moderne uitdrukking brengen. En als je met partituur lezen? repertoire, ik put uit een daar eenmaal mee begint, wil je 'Niet echt. Ik heb nu een werk onvoorstelbare rijkdom. Met al eigenlijk niks anders meer. Het van Kees'Olthuis onder handen, die stijlverschillen ben ik opge­ wordt verslavend.' dat hij in 1984 voor het hon­ voed. derdjarig bestaan van het Orkest Zo kan ik mijn orkest de ene Ben je van plan je in een bepaal­ heeft geschreven. Dat is een week quasi non-vibrato, met de periode te specialiseren? behoorlijke partituur, maar het weinig expressiviteit links, maar 'Ik geloof niet in specialismen. lezen gaat me toch goed af. Waar veel rechts, een Mozart laten Het enige specialisme dat ik in al ik nog wel eens last mee heb, is spelen, terwijl ik de week daar­ die jaren heb leren erkennen, is het transponeren van i~strumen­ na, als Brahms op het program­ tot in de puntjes iets beheersen. ten, vooral de blazers. Dat is ma staat, ongelooflijk veel vibra­ Wat dat betreft vind ik het Con­ nieuwigheid, een sport, die ver­ to links van ze vraag: spreken certgebouworkest het meest spe­ der niks met muziek te maken met de linkerhand, tot de laatste cialistische ensemble dat er heeft. Je moet het gewoon over­ stoel in de zaal.' . bestaat. Als zij Harnoncourt en overdoen. En zoals Edo de voor hun neus krijgen, is meteen Waart ooit tegen me zei: Geeft dirigeren je een andere de klank anders. Dan weet zo'n "J e moet gewoon maar het 'kick' dan zelf spelen? orkest precies hoe Harnoncourt podium op." 'J a. Het is niet een gevoel van het wil en met hooguit twee, drie Tweeëneenhalf jaar geleden heb macht, maar wel een machtig repetities ben je er. Maar komt ik dat gedaan, en het is heel snel gevoel. Zeventien jaar lang heb iemand als Chailly met een gegaan. Waar ik kom, zijn ze ik gehoord hoe dirigenten het modern programma, dan wordt hartstikke happy met me. Ik heb willen hebben - ik heb ervan er binnen een paar dagen weer al vier wereldpremières gedaan. De componisten waren erbij en hebben gezegd hoe ze het wilden hebben en dan, als je die stukken een keer of vier gedaan hebt, beginnen ze in je gehoor te komen en kun je zeggen: ik zou dit nog wel zus willen en dat een beetje zo. Het is niet een geken­ de Beethoven-symfonie, het groeit onder je handen.'

Zo 'n Brahms-symfonie, die heb je zo vaak gehoord en gespeeld, hm je daar nog iets a.m toevoe­ gen? 'Natuurlijk. Ten eerste is elke avond een unieke avond, op wel­ ke manier je een stuk ook diri­ geert. Ten tweede heb ik die symfonieën van Brahms met zóveel verschillende dirigenten uitgevoerd, en het is absoluut niet zo dat ik er een imiteer, maar het is wel zo dat ik mijn voorliefde heb voor bepaalde dirigenten en hoe ze werken. Als ik me de Brahms-symfonieën onder Giulini herinner, dan heb ik daar een enorme voorliefde voor, maar als ik denk aan een Mozart die we met hem hebben gedaan, ja, dat was niet mijn Mozart. Geef mij dan Harnon- 15

ZÓ exact, zó ritmisch, zó fantas­ onschatbare schoonheid ope­ een groot aantal mensen ook wel tisch gespeeld. Universeel zijn, reert. duidelijk gemaakt. Toen heb ik dat is mijn ideaal.' Een dirigent moet in de eerste gedacht: als ik nou m'n mond plaats musicus zijn, iemand die maar houd, én afstand bewaar, Buitenstaander vanuit de muziek denkt, voelt, dan zal dat wel respect afdwin­ Hoe kijk je terug op zeventien leeft en praat. Iemand ook met gen. Dat heb ik lang volgehou­ ja.lr Concertgebowworkest? respect voor de musici. Want als den, te lang, en ik heb gezien dat 'Magistraal.-] a, ik kan er heel jij je handen op en neer beweegt, het helemaal niet werkt. Nu, na eerlijk in zijn, als ik het Concert­ hoor je helemaal niks, het zijn de al die jaren, kan ik dat zeggen. Ik gebouworkest niet had gehad, musici die het moeten doen en heb te weinig gepraat met de was dit nooit gebeurd. Want ik die de wil moeten hebben om mensen in het orkest en dat vind heb nooit iets gepland. Toen ik mét jou dat te bereiken wat jij in ik jammer. Heel veel mensen heb viool ging studeren heb ik niet je hoofd hebt. ik niet goed leren kennen, en zij gedacht dat ik het überhaupt zou Zo'n dirigent wil ik zelf ook zijn mij ook niet. Eerst dacht ik dat kunnen, daarna niet dat ik solist en dat ben ik ook, dat zit in mijn dat een bepaalde status gaf, auto­ of concertmeester zou worden: natuur. En ik weet beter dan wie riteit afdwong, maar de autori­ het is me overkomen. Maar ik ook wat er voor komt kijken om teit was het concert, waren mijn ben wel altijd heel enthousiast goed te presteren in een orkest.' solo's. geweest en dat enthousiasme Hoe gek het mischienook heeft me ontzettend veel opgele­ }doet een dirigent door zijn klinkt, ik ben heel lang onzeker verd.' motoriek ook het pttbliek duide­ geweest. Dat is pas veranderd lijk maken wat hij bedoelt? toen ik op een tournee met \Vat zul je je vooral van het 'Ja. Mensen zijn toch kijkdieren. Chailly Sjeherazade van Rims­ Concertgebouworkest herinne­ Er gebeurt daar wat, en je wilt ky-Korsakov heb gespeeld, zo'n ren? iets zien. Een enthousiasmeren­ achttien keer achter elkaar, in 'De klank. Die is uniek. Hij is de dirigent als bijvoorbeeld Amsterdam, in Parijs, in Japan. niet altijd aanwezig, maar wel Bernstein betrok het publiek En opeens dacht ik: ja, dat vak voorradig, dus op te roepen echt bij het geheel. Haitink kon beheers ik eigenlijk wel. Toen door een goede dirigent. Het het, Chailly is ook iemand die pas, toen ik er al veertien jaar kan ook zijn dat een dirigent niet met zijn bewegingen het publiek zat. bij de klank van dit orkest past bereikt. Topavonden zijn voor Muzikaal ben ik er heel gelukkig of een andere klank in z'n hoofd mij als ik het gevoel heb dat het geweest, maar persoonlijk heb ik heeft. Dan kan het zo ongeveer publiek als het ware tussen de me niet goed opgesteld. Dat ik ook ongeveer zijn. Dat heb ik lessenaars in zit. Dat gevoel van daarachter ben gekomen is voor vaak meegemaakt.' communicatie, dat doe je met je mij heel belangrijk geweest. lijf.' Want ik weet dat je als dirigent Wie zijn voor jou grote dirigen­ ook een bepaalde afstand moet ten ge'weest? \Vat zul je het meeste missen als bewaren, maar ik kan toch zeg­ 'Voor mij waren dat altijd de je weggaat? gen dat ik dat nu anders zou dirigenten die vanuit het orkest Het blijft lang stil, Van Zweden doen, dat ik wel iets - het woord hebben gedirigeerd. Het is niet denkt diep na. En dan: 'Ik was er volwassen vind ik vreselijk -, aan mij om hier namen te gaan natuurlijk wel eens een maand maar in ieder geval heb ik veel noemen - ik heb een diep respect niet, en dan keek ik in m'n agen­ beleefd.' voor iedereen die voor het da en dacht: 0 ja lekker, Con­ orkest staat, en ik ben, ook door certgebouworkest. Dan ver­ Kom je, in 7J.:elke hoedanigheid mijn functie als concertmeester, heugde ik me op heel veel din­ dan ook, snel terug bij het Con­ toch een beetje diplomaat gen: op het samenspelen, op de certgebowll.:orkest? geworden, maar wat ik altijd momenten dat je wist dat er iets 'Ik heb eigenlijk niet het gevoel fantastisch heb gevonden, was heel bijzonders zou gebeuren. dat ik wegga_ En een mijlpaal in een dirigent die in de eerste Maar ik heb nooit de illusie mijn nieuwe carrière zal natuur­ plaats respect had voor de musici gehad dat ik echt bij het orkest lijk zijn dat fantastische orkest te en in de tweede plaats voor de hoorde. Ik ben altijd een buiten­ mogen dirigeren. Maar dan niet muziek en vanuit die positie staander geweest. Dat ligt aan bij wijze van afscheidsconcert!' dirigeerde. Dat zijn de voor­ mezelf, niet alleen omdat ik waarden om niet zozeer een maar vijftig procent aanwezig Henriette Posthuma de Boer groot dirigent, als wel een groot was, maar ook omdat ik mezelf, musicus te zijn. Harnoncourt min of meer onbewust, toch wat bijvoorbeeld is qua slagtechniek geïsoleerd heb. Toen ik bij het ].tap van Zweden zal het niet de grootste dirigent die ik orkest kwam, was ik 19 jaar en KCO op 6 juni 1998 dirigeren voor m'n neus heb gehad, maar had het gevoel dat ze me niet in een speciaal publieks­ wel een musicus die vanuit een accepteerden. Dat werd me door evenement in Amsterdam. 16 JAAP VAN ZWEDEN ONDERWEG Overgenomen uit NRC Handelsblad 16 mei 1997 Je moet het met je handen laten zien

door Kasper Jansen

Verder gaat Van Zweden als gastdi­ "Die zeventien jaar in het Concert­ Met de Stradivarius achterin de kof­ rigent naar St. Louis en naar Milaan, gebouworkest hebben mij gevormd. ferbak, zoeven we door de ochtend­ waar hij een concert in het Verdi Con­ Als ik daar niet had gezeten, was ik so­ spits in de Jaguar XK8 naar Eindho­ serVatorium leidt: Elke week komen er list geweest en had ik nu hier en daar ven, waar Jaap van Zwedt;:D. het Bra­ . optredens bij, er zijn al afspraken ge­ gespeeld. Ik wil solisten niet beledigen, bants Orkest gaat dirigeren in Schu­ maakt voor het jaar 2003. Bij het Or­ maar dat had ik toch voor mij heel treurig gevonden. Ik heb in het orkest bert en Brahms. Tussen de rep~titie en kest van het Oosten wil hij een comple­ het concert wil hij 's middags op zijn te Mahlercyclus dirigeren, . ook de zo'n rijke opvoeding gehad. Het was hotelkamer nog op de Stradivarius massaal bezette Achtste, de 'Sympho­ een masterclass dirigeren, zeventien nie der Tausend' . Van Zweden zal het jaar lang, met de allerbeste dirigen- studeren. Want al zal Van Zweden ten." ' - binnenkort na zeventien jaar deflnitief met minder uitvoerenden moeten zijn plaats als concertmeester van het doen, want zoveel kunnen er lang niet . In het Eindhovense Muziekcen­ Koninklijk Concertgebouworkest ver­ trum Frits Philips leidtVan Zweden, op het podium van het Muziekcen­ die hier vaste gastdirigent is, bij het laten om veel vaker te kunnen dirige­ trum in Enschede. ren, hij blijft een violist. Brabants Orkest nog een laatste éxtra Verder gaat het gesprek over orkes­ lange repetitie voor het concert van Zijn Porsche is gestoÎen en vernield ten, dirigenten, dirigeren en het Con­ teruggevonden. Het liefhebbersplezier vanavond. Het hele programma wordt certgebouworkest. ,;Bernard Haitink, nog eens doorgespeeld. In Schuberts was weg en de auto is afgedankt. ,De die me op mijn negentiende als con­ Jaguar die hij nu heeft, is van het knus­ Unvol/endete werkt Van Zweden effec­ certmeester bij het orkest heeft ge­ tief en alert. Hij let op alIes tegelijk met se, sportieve type, maar rijdt geruis­ vraagd, is ook na zoveel jaar Riccardo loos. Bernard Haitink beschreef jaren een enthousiasmerende vriendelijk­ Chailly nog steeds mijn, 'chef, mijn heid, die tegelijkertijd autoriteit uit­ geleden de stilte binnen zijn Jaguar chef voor het leven. Het is jammer dat door op te merken datje het klokje kon straalt. De zuiverheid moet stipt in or­ het tussen Haitink en het orkest op het de zijn. Ook als een eerder gemaakt af­ horen tikken. "Nu is ook nog het klok­ laatst zo moeilijk is gegaan. Ook als je geruisloos gemaakt", zegt Van Zwe­ spraak door het orkest niet wordt na­ concertmeester wist ik niet precies hoe gekomen ontgaan hem dat niet. "Hier den. Als we even niet praten, wat zeI­ dat kwam. Hij leek wat autistisch, hij den het geval is, zet Van Zweden tel­ zouden we een accent geven." Hij zei nooit duidelijk wat hij wilde. En werkt aan de balans en de dramatiek. kens een cd op met Frank Sinatra. Ter­ dan gaan andere mensen het woord wijl Van Zweden uitvoerig de frasering voor je doen." Een enkeleblazerspassage mo~t va~k en dictie van de zanger prijst, zingt Si­ Nikolaus Harnoncourt is met zijn over, voordat Van Zweden emdehJk natraAlI the way. compromisloze inzet erg belangrijk zijn zin heeft. Van Zweden, die slechts twee jaar geweest voor' Van Zweden, zegt hij, geleden begon aan een serieuze diri­ ook al heeft hij geen slagtechniek. "Na gentencarrère, vertelt enthousiast over zoveel jaar zet het orkest de muziek De steer is collegiaal. Een altviolist zijn plannen. Het Orkest van het Oo~­ zelf onder elkaar. Zelf wil ik wel goed heeft een voorstel voor een andere fra­ ten, waar hij binnenkort de chef-din­ slaan en ik heb ook directieles geno­ sering. Van Zweden is niet overtuigd, gent wordt, duidt hij steeds aait met men. Je kan bij repetities wel veel maar zegt: "Het was nu goed, maar ik 'mijn orkest'. Met zijn orkest maakt hij kwekken, maar op een concert heeft geef u één kans.' Als blijkt dat het op tournee's van 18 concerten naar Enge­ een orkest daar niks aan. Je moet het een andere manier óókheel gOed kan, land en van 20 concerten door de Ver­ met je handen laten zien. Harnoncourt roept hij 'Geslaagd!' terwijl er wordt enigde Staten. Een van de concerten heeft zijn dirigenten carrière langzaam verder gespeeld. Na Schub erts Rondo vindt plaats in de beroemde Carnegie opgebouwd vanuit de barokmuziek. voor viool en strijkers met Theodora Hall in New Y ork. In 1998 leidt hij de Daar heb ik geen tijd voor. Mijn aller­ Greaets als soliste, gaat nogBrahms' Matthäus Passion, het jaar daarop diri­ eerste concert was meteen in de Ber­ Eerste symfonie, die Van Zweden eer­ geert hij bij de Nationale Reisopera lijnse Philharmonie en het was meteen der al met zijn 'eigen' Orkest van het Mozarts Cosifan tutte. Brahms, het Tweede pianoconcert. Oosten speelde. 17

Amsterdamse klank ken'. Er is maar één manier om proble­ nazit met concertmeester Maurits van Is het suggestie of klinkt er werkelijk men te overbruggen: met een goed den Berg en eerste cellist Paul Uyter­ een beetje van dat warm-ruisende concert. Dat is het voordeel van de linde. De sfeer is gezellig met veel Concertgebouworkest, als Van Zwe­ musicus." grappen en anekdotes. Tegen één uur den voor het Brabants Orkest staat? Van Zweden weet hoe musici tegen rijden we weg, terwijl de uitzwaaiende Van Zweden zelf zegt achteraf dat hij een dirigent aankijken. "Zo'n week violist en de cellist zich uitbundig vro­ daar niet bewust aan werkt en dat hij wordt door het eerste kwartier be­ lijk maken over 'zó'n kleine Jaguar'. vooral de verschillen hoort. "Bij het paald. Het allerbelangrijkste is dat een Twee weken later repeteert Van Concertgebouworkest gaan in zo'n dirigent een visie heeft, hij moet zeg­ Zweden in Amsterdam als dirigent passage bij Schubert de strijkers auto­ gen hoe hij het wil hebben. Een orkest met een aantal van zijn collegae van matisch met de blazers mee,hier blijft kan het dirigenten heel lastig maken, het Concertgebouworkest. In kleine zo'n begeleiding vooral een oefening. als iets ze niet bevalt. Met Simon Ratt­ bezetting vormen ze in hun vrije tijd "Natuurlijk breng ik de Amster­ Ie, een dirigent die onvoorstelbare din­ het Concertgebouw Kamerorkest. damse spee\cultuur mee, al ga ik voor­ gen kan, ging het bij het Concertge­ Van het Mozartconcert in de Grote al uit van van de kracht van het orkest bouworkest mis. Hij zou arrogant zijn Zaal van het Concertgebouw wordt zelf. Er zitten hier heel goede individu­ en dan hoefde het al niet meer. Ook een cd-opname gemaakt, met de Veer­ ele spelers, zoals de hoornist Theo met Michael Tilson Thomas ging het tigste symfonie en het operaatje Der Schoon brood en de fluitist Raymond verkeerd, zoiets kan al aan twee 'ver- Schauspieldirektor. De repetitie gaat ' Delnoye. Ze willen serieus worden ge­ keerde' opmerkingen liggen." , vlot, maar ook hier grijpt Van Zweden nomen. Ik laat ook niets over mijn voortdurend in met soms hele kleine kant gaan, anders krijg je Brahms­ Armgebaren aanmerkingen. stamppot." Omstandig legt Van Zweden uit hoe "Ze zijn zó goed, dat ikerongerepe- Toch lijkt iets van die beroemde en hij het concert van vanavond heeft teerd voor kan staan en een heel be­ vertrouwde Amsterdamse klank nu overdacht: een zo groot mogelijk con- hoorlijk concert geven. Maar ik wil toch hoorbaar: 'a touch of class' in trast tussen Schubert en Brahms. wat ik in mijn hoofd heb. Heel gede­ Eindhoven. Een ' Brabantse violist Brahms dirigeert hij op klassieke wijze tailleerd. Die b iets zachter dan de gis. prijst niet alleen de prettige en serieuze met een stokje, Schubert niet, die mo- Ik kan dat horen. Ik weet ook wat ik aanpak van Van Zweden, maar ook delleert hij met zijn handen. Zijn ge- ; wil horen. Dan kun je het als dirigent het werken aan de klank op basis van baar is duidelijk en suggestief, nooit ,ook precies zo krijgen, als je met een zijn ervaring met musiceren op het doet hij met beide handen hetzelfde. ,göed orkest werkt. Deze musici heb­ hoogste niveau: "We nemen zo een Hij gaat vaak diep door'de knieën en ben vaak met Harnoncourt gewerkt, kijkje bij het Concertgebouworkest. hij heeft een heel repertoire aan ex- maar ik wil een eigen gezicht, mijn ei- Van Zweden vertelt wat Chailly doet, pressieve armgebaren. Uit het hoofd ' gen visie laten.zien." ' hoe Giulini reageert, wat Harnon­ dirigeren ~a~ Van Zweden w~l, maal'· ' Wat zijn de kenmerken van Va!l court vindt, hoe Solti het wil hebben dat doet hIJ met. "Zonder mUZiek voor ' Zwedens visie? Trouw aan de parti­ en wat hij er zelf van vindt." me ~en ik vrijer, m~t x:mlZiek v?or me tuur, al zegt ied~reen dat. Maar wat Tijdens de lunch ria de repetitie kijkt ~eb Ik v?ordeel dat Ik I~t~ kan Zien, .als staat er in de partituur? Harnoncourt Van Zweden nog voor het concert al Ik dat wd. Dat doen Haltmk en Chailly werkt meestal met grote contrasten, tevreden terug op deze week. Het was ook altijd." maar er zijn vaak tussenstemmen, die de eerste keer dat hij voor het Brabants Met Harnoncourt heeft Van Zwe- worden weinig benadrukt. Het is een Orkest stond na een hoog opgelopen den veel gepraat over Schuberts Unvol- kick om die eruit te halen. Ik vind het conflict over zijn .benoeming tot vaste lendete. Hij denkt nu dat het werk niet leuk als die Veertigste symfonie fris gastdirigent. Het orkestbestuur en de onvoltooid is, maar dat Schubeit het wordt gespeeld, maar het hoeft van mij interimdirecteur boden hem vorigjaar had bedoeld als tweedelig. Het eerste niet zó puntig en agressief als hij het mei die functie aan na een succesvol deel gaat over de relatie vader-zoon, deed. Ik ben besmet met zoveel ver­ concert. De pas benoemde chef-diri­ het tweede deel over zijn overh:den schillende opvattingen. Je eigen inner­ gent Marc Soustrot en de artistieke moeder, die opgebaard ligt: de pizzica- lijke stem, dat is je enige echte graad­ commissie van het orkest waren echter ti zijn 'lichtflitsen in het aura om haar meter. Hoe zing jij? Anders dan ik en tevoren niet geraadpleegd. De woe­ hoofd'. ik weer anders dan Haitink of Bern- dende Soustrot kondigde nog voor het Het concert 's avonds verschilt flink stein. Ik zoek altijd naar een zangstem begin van zijn werkzaamheden zijn van de repetitie. Schuberts Unvollen- in mijn hoofd. Hoe zou het moeten ontslag aan. Het orkest zei het vertrou­ dete gaat langzamer, Brahms juist klinken?" wen in het bestuur op. sneller en forser. Alleen het Rondo voor Het concert met de cd-opname ver-­ Inmiddels zijn de problemen de we­ viool en strijkers van Sc\1ubert klinkt loopt tumultueus. Dat een microfoon reld uit. Van Zweden heeft gepraat nog precies zo als 's morgens en even voor de sopranen instort is het minste. met Sous trot en zijn contractuele be­ opmerkelijk. Theodora Geraets speelt Tijdens de Veertigste symfonie begint voegdheden zijn verminderd. Het or­ het vroeg-negentiende eeuwse stuk een vrouw hardop te praten. Wanneer kest kreeg ,een nieuw bestuur en een met een strijkstok uit de baroktijd. Tot omstanders haar proberen te kalme- nieuwe directie. Van Zweden: "Dat verbazing van Van Zweden klinkt het ren, gaat het het helemaal mis. Ze staat begin was heel vervelend, maar ik kon Rondo inderdaad erg ouderwets, ter- op en loopt nog lang roepend en er niets aan doen. Ze boden mij het wijl toch ook al wat Mendelssohn schreeuwend rond voordat ze door vaste gastdirigentschap aan en dat heb hoorbaar is. een zaalwacht naar buiten kan worden ik geaccepteerd. Aan het begin van de­ Na de onstuimig eindigende gewerkt. Ondanks het kabaal achter ze week keek het orkest wat minder Brahms-symfonie reageert het publiek hem dirigeert Van ' Zweden onver- vrolijk dan de vorige keer. Maar dan enthousiast. In de dirigentenkamer stoorbaar door, al moet hij aan het denk ik: 'we hebben nu die afspraak ontvangt Van Zweden van musici en eind van het deel de spanning van zich dat we met elkaar werken en laten we anderen tal van complimenten. Daar- afschudden. Aan het slot van het con- daar dan een fantastische tijd van ma- na is er in hotel Dorint nog een kleine cert wordt het begindeel nog eèns overgespeeld voor de cd. 18

Tik op de hand Van Zweden had ook zittend op zijn zijn wel de collega's met wie je zeven­ Na afloop is het in de dirigenten kamer orkeststoel een gemakkelijk contact tien jaar hebt gewerkt. Een heleboel extra druk, iedereen wil napraten over met het publiek door bij een solo zijn hebben me nog zien komen. het incident. Eenjonge vrouw wil met , been om te gooien en recht de zaal in "In Buenos Aires, waar ik in het Te­ de bekende Nederlander op de foto: ze de spelen. Met zijn intense muzikali­ atro Colón heb gedirigeerd, speelde ik is een voormalig buurmeisje. Ze vertelt teit had hij gemakkelijk een wereldster een vioolconcert van Mozart. Ze wis­ dat Van Zweden nog bij haar broertje kunnen zijn. "Als concertmeester van ten niet wat ze hoorden. Niemand kent achterop de Puch reed. Bij bodega een wereldberoemd orkest word je me daar, dus ik was een vioolspelende Keyzer, naast het Concertgebouw, niet gevraagd solo te spelen bij andere dirigent. Hier ben ik een dirigerende haalt Van Zweden herinneringen op wereldberoemde orkesten. Die heb­ violist. Daarom ga ik steeds minder vi­ aan zijn jeugd, in de tweekamerwo­ ben er zelf een of twee. Toen ik koos ool spelen, al houd ik het thuis wel stie- ning aan de Theophile de Bockstraat voor het Concertgebouworkest, koos , kum bij. Als het dirigeren goed gaat, in Amsterdam-West. Zijn vader speel­ ik tegen een internationale êàrrière:Jk kan ik wel weer iets meer viool spelen. de piano in een zigeunerorkest en re­ had wel de erebaan' onder de violisten, ' Ik wil het nu helder krijgen, anders peteerde thuis, met een violist als La­ ik was waanzinnig, trots, "dar beii ik wordt het vlees noch vis. jos Veres. Daar hoorde hij voor het nog. Ik heb 'nooit gedacht"wat hier­ ,"Als ik nu met mijn viool het podi­ eerst muziek en toen hij zeven was naT Ik had ook tot mijn 65ste kunnen um op ga, loop ik met mijn verleden op kochten zijn ouders voor hem een blijven." het podium. Met mijn lerares, mijn pick-up en een plaat van Zino Fran­ Toch overwoog Van Zweden twee zware jeugd en mijn eenzaamheid in cescatti: vioolconcerten van Brahms keer om uit het Concertgebouworkest Amerika. Als ik als dirigent het pocli­ en Bruch. te stappen en elders concertmeester te urn op stap, ken ik helemaal geen "Daar was ik helemaal kapot van. worden. "Voor Berlijn ben ik bena- ' angst. Met mijn viool op het podium Er werd een viooltje gehuurd en ik derd door Haitink en voor Philadel­ sterf ik net zoveel doden als Oistrach kreeg les bij Louise van Wijngaarden, phia door Sawallisch. In Berlijn wil­ deed. Als dirigent heb ik geen last. Di­ violiste bij het Concertgebouworkest. den ze dat ik kwam voorspelen, daar rigeren is het heerlijkste dat er is. Ik wil had ik geen zin in. Naar Philadelphia alles. En het leuke is: ik kàn het wel, dat ~Ide ik zelf niet, toen 'mijn jongste viool spelen." " Ze was een schat, maar ook erg streng. , z,-wn autistisch bleek te zijn. We wil­ Als het niet naar haarzinwas, kreeg ik denJiem niet neig meer taalproblemen een tikop mijn hand." Later studeerde bezorg«n. Nu zou ik nergens anders Van Zweden bij Davina van Wely, als concertmeester willen zijn." 16-jarige won hij in 1977 het Oscar De laatste drie jaar kan Van Zwe­ Backconcours in Alnsterdam. Daarna den in het orkest het spelen en het diri­ studeerde hij in New York aan de Jiul­ geren niet meer scheiden; "Ik denk al liard School ofMusic bij Dorothy De- heel lang mee met de dirigent. Ik ben lay. ," '" , , snel enthousiast als ik voel: 'waauw, zó Op zijn negentiende, met nauwe­ zou ik het ook dOen'. Maar ook,als ik lijkservaring op muzikaal en mense­ dacht: zo zou ik het niet doen, stimu­ lijk gebied, werdVim Zweden concert­ leert mij dat altijd daar een oplossing meester. ' De concertmeester' vervult voor te bedenken. Hetjeukt.~' het contact tussen het orkest en de di­ , Over het niveau van zijn dirigeren rigent. Het is een functie waarvoor maakt Van Zweden zich geen zorgen. veel inzicht is vereist, maar de paterfa­ "Ik voel me ontzettend sterk, ik ben milias van het orkest is hij nooit ge­ totnutoe altijd teruggevraagd. We zijn weest. "Ik heb nooit een klacht ge­ van èn voor het publiek. Als de zaal vol hoord over hoe ik speelde. Wel over zit, dan ze~ dat iets. Er moet op het hoe ik soms dingen oploste. Ik dacht podium wat gebeuren. Als ik dat voor dan: 'als ik niks zeg, heb ik autoriteit' . elkaar krijg, ben ik gelUkkig en maakt Ik had wel een vlotte babbel, maar uit­ het niet uit met wie dat is: Het zou leuk eindelijk was ik ' niet echt open met zijn als het met top orkesten kan." mensen. Dat kwam mijn vioolspel niet Viktor Liberman, nu gepensioneerd ten goede, durf ik nu rustig te zeggen." en jarenlang Van Zwedens collega­ Geen problemen heeft Van Zweden concertmeester, is inmiddels chef-diri­ met zijn populistische imago, de inter­ gent van het' Noord, Nederlands or­ views met Henk van der Meijden in De kest. Hij mocht"ter:,gelegenheid .vaD. Telegraaf, het poseren 'Voor rec1amefo- ' zijn,afscheid een' keérh~t'Concertge­ to's, de schnabbels. "Ik heb wel fouten" bouworkest leiden en het was vo'or het gemaakt, zoals optreden met Berdien eerst in de geschièdems;van het orkest Stenberg, die geen' goede fluitiste is. dat zoiets gebeurde:'YolgeIidjaar zO­ Maar het is jammer als je steeds daar­ mer mag ook Van Zweden het Con­ op wordt vastgepind. VaD der Meijden certgebouworkest ' dirigeren, bij een zorgt af en toe dat de zaal volzit. En massaconcert in hetVondelparkofin dankzij die schnabbels heb ik nu een de Arena. "Ik kan niet wachtenont uitzinnige dure Stradivarius,' die nog voor het Concertgebouworkest t~ steeds moet worden afbetaald. Over staan. Dat is enthousiasme, niet om~ die mooie viool wordt nooit ge-' dat ik zonodig moet. Ik mO,et dat hart­ klaagd." , stikke gOt':d doen en niet bang zijn. Het 19

21 Waar moet een beginnend dirigent aan denken! Zeventig opmermerkingen gemaakt tijdens een-dirigentencursus van David Porcelein en Jan Eelkema in 1981 .

1 Plaats de lessenaar ter hoogte van je navel. 2 Dirigeer naar het orkest en/of koor toe . . 3 Niet boven je macht dirigeren dat is vermoeiend. 4 De kracht zit in het middenrif. 5 De linkerhand efficient gebruiken. 6 Met de rechterhand tacteren maar doe het muzikaal. 7 De punt van de stok laten tekenen. 8 De bovenarm ontspannen. 9 Niet wapperen met de pols. 1 0 Hoe beroemder de dirigent, des te beter doet het orkest zijn best. 11 "Ennu" betekent: pas op er gaat iets gebeuren! 12 Stilstand van de handen is fermate, maar wel afslaan. 13 Opmaat is adem. 14 De tonica moet rust hebben. 15 Rechterhand maakt tikpunten. 16 Bij korte noten lange denken; dat geeft rust. 1 7 Bij lange noten, korte denken. 18 Tekst denken is anders dan tekst zingen. 19 Dirigeerhouding is omarmen. 20 Voet van de stok in de handpalm houden. 21 Alles in een cirkel denken. 22 Adem met het orkest en/of koor mee. 23 Legato! Denk aan autoraces. 24 Geen verkrampte bewegingen. 25 Dwing op een charmante manier af. 26 Sta niet in een harnas. 27 Muziek in beweging omzetten. 28 Geen lucht in of tussen je handen maar muziek. 29 Koester de klank in je handen en ga er niet mee gooien. 30 Fortissimo ontspannen dirigeren. 31 Pianissimo met spanning dirigeren. 32 Niet luisteren maar leiden. 32 Periodiseren omzetten in beweging. 33 Door vering kun je een maat in de ruimte plaatsen. 34 Wat je dirigeert moet jezelf kunnen zingen of fluiten. 35 Maar tijdens de uitvoering niet hoorbaar. 36 Niet in het orkest kruipen. 37 Klank geconcentreerd voor je houden. 38 De logica van het luisteren niet in de weg staan. 39 Interpreteren en niet alleen maar de maat slaan. 40 Als je teveel stopt gaat de cadens verloren. 41 Een dirigent moet manuale begaafdheid bezitten. 42 Van de natuur win je het nooit. 43 De lengte van een slotmaat is die tot het verzadiginspunt is bereikt. 44 Neem innitiatief. 45 De eerste maat altijd zo duidelijk mogelijk slaan. 46 In een orkest geldt altijd de hele maat. 47 De verhouding is belangrijker dan de oplossing. 48 Uiterst zorgvuldig zijn. 49 Hernemen betekent, voor strijkers, aan de slof beginnen. 50 Nooit tegen een orkest/koor iets zeggen vóór dat het stil is . 22

51 Zorg dat er vanaf het moment van vertrek spanning is. 52 Ruim bewegen heeft klank in zich. 53 Een orkest verwacht tikpunten van een dirigent. 54 Concentreer je op het belangrijkste in de muziek. 55 "En" is de instructie voor de volgende slag. 56 Eenvoudige rithmes zijn voor een orkest het moeilijkst. 57 Altijd spreken tegen de achterste lessenaar. 58 Voeg aan een orkest iets toe dat het uitzichzelf niet heeft. 59 Probeer een orkest/koor te stimuleren dat ze met je zijn. 60 Sta een orkest niet in de weg met je bewegingen. 61 Lange noten voor blazers nooit te sterk aangeven. 62 Een fortissimo in etappes opbouwen. 63 Een decressendo in etappes terugnemen. 64 In goede muziek zit logica. 65 Een 6/8 in tweeën en een 3/4 in enens moeilijk voor een dirigent. 66 De voorbereiding is het belangrijkste. 67 Maak zo weinig mogelijk parallelbewegingen. 68 Muzikanten zijn ook mensen . . 69 Een blik van goede verstandhouding is beter dan een finnige opmerking. 70 Respecteer de pauzes.

n.b. Uiteraard zijn dit de nette opmerkingen die er zijn gemaakt.

Johan Krediet.

- I \ I - ! ' 23

LEZING VAN DE HEER J. BINSMA GEHOUDEN OP 23 NOVEMBER 1996 OP "DE DAG VAN HET GELUID" IN HET FONOGRAFISCH MUSEUM TE HILVERSUM. Overgenomen uit IDe Weergeverl januari-februari 1997. l[\\at de organisatoren van de dag van Weingartner, die juist dezer dagen op CO -". jJ het geluid hebben besloten een on­ door het Franse merk Dante is uitge­ derwerp als de geschiedenis van een ver­ bracht. Begin jaren dertig volgen dan nog loren gegane grammofoonopname van twee opnamen van het Orchestre de Paris een thans zeer bekend werk, een be­ o.l.v. Pierre Monteux en Selmar Meyro­ roemd orkest en een groot dirigent op het witz. Daarna algehele stilte tot mei 1939, programma te zetten, geeft dacht ik, reeds aan de vooravond van de tweede wereld­ aan, dat het hier een geweldig zeer bij­ oorlog. De vermaarde dirigent 8runo Wal­ zonder en wellicht uniek voorval betreft. ter moest helaas zijn opnamen-reeks met Oe Symphonie Fantastique van Berlioz, de Wiener Philharmoniker afbreken, om­ een ruim drie kwartier durend werk is me­ dat de nazi's hem ook uit het inmiddels de door de talrijke grammofoonopnamen geannexeerde Oostenrijk hadden wegge­ een zeer bekend orkestwerk geworden. jaagd. Via Nederland bereikte hij Frank­ Oe mij toegestane spreektijd zou ontoerei­ rijk, verwierf het Franse staatsburger­ kend zijn om alle verschenen LP's en schap en hervatte in Parijs zijn opname­ CD's op te sommen. activiteiten met het Orchestre du Conser­ Begin jaren '90 waren het er al ruim 70 en vatoire en nam uit erkentelijkheid jegens sindsdien is het aantal alleen maar verder zijn nieuwe vaderland de S.F. op . gegroeid. Genoo~ de S.F. in de concert­ at in 1941 Telefunken besloot in Am­ zaal altijd al een zekere populariteit, in het D sterdam met het Concertgebouw Or­ verleden - voor de oorlog - was dit met kest de S.F. op te nemen mag gerust als grammofoonopnamen geenszins het ge­ een artistiek en commerCieel waagstuk val. Bestonden er in die tijd van de beken­ worden aangemerkt onder de toenmalige de Beethoven, Brahms, Dvorak en Tchai­ omstandigheden. Immers, wie het in die kowski symfonieën reeds vele concurre­ tijd had over Concertgebouw Orkest en rende opnamen, soms wel 2 à 3 versies grammofoonopnamen, kende slechts één van dezelfde dirigent -Weingarten en Sto­ naam: Willem Mengelberg. En de dirigent kowski waren daarvan voorbeelden - van van de opname Eduard van 8einum was de S.F. kan dit beslist niet worden ge­ in 1941 in het buitenland nagenoeg ge­ zegd , je kunt ze op je linkerhand tellen! heel onbekend. En bedenkt U bij dat alles U it het akoestische tijdperk tot 1925 is wel, dat toentertijd een set schellakplaten slechts één opname bekend: Het Lamou­ van 6 stuks in de winkel ongeveer 30 gul­ reux Orkest o.l.v. Rhené-Baton. den kostte. Stelt U zich eens voor, dat U Oe eerste elektrische opname dateert uit bij het huidige prijspeil 350 gulden voor 1925, een Columbia opname van het Lon­ een CO van dit zelfde werk zou moeten don Symphony Orchestra o.l.v. Felix neertellen. 24

at ik als H.B.S.-Ieerling van de Am­ hadden overleefd dan zou de watersnood Dsterdamse Handelsschool in mei van februari 1953 de nog resterende ge­ 1944 tussen de examen uren bij de pi a­ gevens goeddeels vernietigen. Weliswaar tenafdeling van Van Embden in de Kal­ trachtte de directie van Telefunken haar verstraat een opname van Van Beinum matrijzenbestand tegen het einde van de aantrof, namelijk die van de S.F. was zo oorl.og te redden door deze in Dresden en iets als een fonografische openbaring. Praag onder te brengen, maar de lucht­ Deze opname is daarna geheel uit het aanval op Dresden heeft het lot van de beeld verdwenen. noch het Concertge­ aldaar ondergebrachte opnamen definitief bouw noch Telefunken, noch internationa­ bezegeld. Enkele weken geleden beves­ le geluidsarchieven, noch relevante dis­ tigde Telefunken mij, dat in haar historisch cografieën konden enig gegeven of bewijs archief geen spoor van de opname is te produceren, dat de opname ooit was ge­ vinden en heeft men mij verzocht alle re­ maakt. levante gegevens, etiketten en een ge­ In verzamelaarskringen viel naast enthou­ luidsband toe te zenden, een verzoek, dat siasme ook scepticisme te bespeuren. ik gaarne heb ingewilligd. Had Binsma zich misschien niet ver­ Dan verschenen er kort nade oorlog twee gist? ... Na exact 52 jaar is de opname opnamen, weer één met de dirigent Mon­ opgedoken. Een Deense verzamelaar teux maar dan met het Symfonie Orkest overhandigde mij de vermiste en zo lang van San Francisco in voorjaar 1945 en gezochte opname van de S.F. Hoe is dit vervolgens in september 1946 de tweede nu mogelijk, vraagt U zich wellicht af? Het opname van Van Beinum en het Concert­ . volgende staat inmiddels wel zo ongeveer gebouw Orkest, maar nu op het Engelse vast. De opname vond plaats op of tus~en Decca, en nog steeds op l8-toeren. 24 en 26 november 1941 in een sessie, e tweede Decca-opname volgde in waarbij ook de Zwaan van Tuonela (Sibe­ D 1951 in het prille begin van het LP­ lius), de Haydn Variaties van Brahms en tijdperk. Deze derde Van Beinum-opname vermoedelijk ook de Moldgu van Smetana van de · S,1,F. is onlangs op het Engelse werden opgenomen. Slechts een zeer merk Beulah onder auspiciën van Decca klein contingent platen werd gep"erst en in op CD heruitgebracht. de handel gebracht tussen november Een vierde opname in stereo op PHIUPS 1943 en mei 1945. Geen van de geraad­ - het Concertgebouw Orkest was inmid­ pleegde Telefunken catalogus-supple­ dels door Philips Phonographische Indu­ menten verschenen tot oktober '43 maakt strie in Baarn gecontracteerd - was reeds melding van de S.F. -van Beinum. voor 1960 geplanned, maar Van Beinum et Concertgebouw maakte slechts overleed in 1959 - helaas - veel te vroeg. H summiere aantekeningen: grammo­ Ook uit deze gegevens blijkt overduidelijk, foonopnamen 24-26 november 1941. dat Van Beinum een grote affiniteit met de Telefunken deed dit wel nauwkeurig, S.F. heeft gehad. Een enkel fragment uit maar als de matrijzen en haar administra­ Van Beinum's eerste opname uit 1941 zal tie de bombardementen van Berlijn al nu voor U ten gehore worden gebracht. 25

Een enkel woord ter inleiding: De geluids­ lend is de prestatie van de alt-hoboïst Leo kwaliteit moet U maar voor lief nemen. van der Lek in het derde deel van de S.F. Geruis, tikken, spetters en een hinderlijke In dezelfde opname-sessie van nov. 1941 brom, die helaas enkele Telefunken­ was hij ook solist in de Zwaan van Tuone­ Concertgebouw-opnamen uit die tijd ont­ la. Eén opmerking wil ik U ter afronding sierde, zijn nu eenmaal onlosmakelijk ver­ niet onthouden: bij het beluisteren van bonden met oude 78-toerenplaten. grammofoonplaten is het mij meer dan Bovendien bleken de platen, die ik in mei eens opgevallen, dat het resultaat van van dit jaar ontving , met stalen naalden een grammofoon-opname enigszins te­ afgespeeld, met alle gevolgen van dien leurstelt in vergelijking met dezelfde ver­ voor de groeven met zwaar geïnstrumen­ tolking in de concertzaal. Bij de oude teerde passages. studio-opnamen van het Concertgebouw­ Het Telefunkenschellak-materiaal was Orkest o.l.v. Mengelberg is het tegenover­ weliswaar van goede kwaliteit, maar dit gestelde het geval. Het komt mij voor, dat materiaal was wel berekend op het afspe­ Me~gelberg er als geen andere dirigent in len met de door Telefunken/AEG ontwor­ slaagde zijn orkest tot nog hogere presta: pen licht-gewicht pickup met saffier, type ties op te voeren, dan tijdens concerten TO looi, "slechts" 25 gram. Artistiek ge­ reeds het geval was. Dit verschijnsel doet zien is m.i. sprake van een uitvoering op zich ook voor met de eerste opname, die zeer hoog niveau. Het stempel, dat Men­ Van Beinum voor de plaat maakte. Het gelberg decennia lang op het orkest speelt met veel bezieling, daartoe Concertgebouw-Orkest had gedrukt. hlijkt aangezet door een groot dirigent, die zijn nog wel aanwezig, maar er zijn verschillen plaats naast de allergrootste collega's van waarneembaar. Zo blijken de glissandi in weleer ten zeerste verdient. de violen, zo duidelijk aanwezig in menige interpretatie van Mengelberg, bij van Béi­ J.Binsma num goeddeels afwezig. Bijzonder opval-

. . '. . ~ ...... - - ' -' ~. 26

SYMPHONIE FANTASTIQUE

(Hector Berlioz)

. Concertgebouworkest O.l.V. Eduard van Beinum opgenomen in het Concertgebouw tussen 24 en 26 november · 1 941

Telefunken SK 3248-3253

(matrijsnummers 26214-26225) 27 IN BOTSING MET HOLLANDSE KLEINGEESTERIJ MATIHIJS VERMEULEN IN BIOGRAFIE VOORAL ZELF AAN HET WOORD Overgenomen uit de Volkskrant dd_ 1 8 april 1 997_

E BIOGRAFIE van Matthijs heeft zijn leven getekend en toen zijn dat op te merken, dat was maar goed ool~ , Vermeulen, die de zeergeleer­ weduwe, Thea Vermeulen-Diepenbrock, want er was in zijn leven doorgaans meer de musicoloog Ton Braas het plan ten uitvoer legde dat levensver- te denken en te schrijven dan te eten en D heeft geschreven, bestaat in haal te schetsen, is daar begrijpelijker- te drinken. Hij leefde met zijn pen op feite uit twee boeken. Het ene is veel wijs een toon in gekomen van veronge- papier, in feite vanaf het moment _~~t hIJ makkelijker te zien dan het andere: dat is lijktheid en rechtvaardiging. kans had gezien zich aan hét armoedi~e eenvoudig de biografie die we in handen Dat boek van mevrouw Vermeulen is handwerkers milieu in Helmond, waann houden wanneer we Door het geweld er nooit gekomen, -maar Braal; heeft zich hij ter wereld was gekomen, te ontwor­ van zijn verlangen oppakken. Maar in op haar werk gebaseerd. Zij heeft zich stelen. Brieven, dagboekbladen, recen­ die even degelijke als uitputtende studie ervoor ingespannen zoveel mogelijk au- sies, beschouwingen, boeken en vooral naar leven en werken van een van de thentiek màteriaal te verzamelen en Ver- polemieken, ze vormen het raster van belangrijkste en tegelijkertijd eigenaar­ meulen als het ware in eigen woorden zijn levensverhaal. digste Nederlandse componisten van de zijn levensverhaal te laten vertellen. Van die polemieken was hij doorgaans twintigste eeuw schuilt een tweede boek, Braas, die zijn leven deelt met een doch- zelf het onderwerp, en al op jeugdige verborgen als een jonge kangoeroe in de ter van Matthijs Vermeulen en diens leeftijd manifesteren zich daarin bij hem buidel van zijn moeder. Dat is wat in het tweede vrouw, Thea Diepenbrock, pro- een onverschrokkenheid en hardnekkig­ Engels The Portable Vermeulen zou he­ moveerde eerder dit jaar op een studie heid die soms aan gelijkhebberigheid ten een handzame maar tegelijkertijd over De Symfonieën en de Kamermu- grenzen, maar .die over het algemeen uitgebreide bloemlezing uit de ,geschrif­ ziek van Matthijs Vermeulen; hij kent dwingende, lucide betogen opleverden, ten van de componist zelf, gepubliceerd daardoor de omstandigheden van Ver- die, een halve tot driekwart eeuw later, of ongepubliceerd. . meulens levensgeschiedenis uit de eerste nog niets van hun overtuigingskracht en Ik heb het niet nagerekend, maar ik hand en combineert die wetenschap met soms zelfs weinig van hun geldigheid ver­ moet nog zien wie er meer aan het woord een di,epgaande kennis van Vermeulens loren hebben. ' is in Braas' boek, de biograaf of de gebio­ oeuvre. Hij heeft het manuscript van me- De eerste helft van zijn levensverhaal grafeerde. Er zullen, na BosweIls Life of vrouw Vermeulen grondig bewerkt en er is het interessantst. We zien hoe. hij, ge­ fohnson, weinig serieuze biografieën ge­ inderdaad zijn eigen boek van gemaakt, veld door een blindedarmontsteking, ~at schreven zijn waarin de verhouding tus­ maar het is een pentimenta, de originele ' eind negentiende eeuw in Brabant blIjk­ sen de auteur en zijn onderwerp zo na­ tekening piept door de kleuren van het baar iets was dat je moestuitzieken, ont­ drukkelijk gedomineerd wordt· door het schilderij heen. .snapt aan de wetmatigheden van zijn onderwerp. Vermeulen is de baas, alle Dat mevrouw Vermeulen haar man zo- milieu en niet als jongen zijn vader bij meer dan achthonderd pagina's lang, veel aan het woord heeft gelaten, is be- gaat staan in diens smederij, maar semi­ daar kan ook wat zijn biograaf betreft grijpelijk en respectabel - de gevallen narist wordt en op het seminarie de mu­ geen misverstand over bestaan. Hij heeft waarin kunstenaarsweduwen hun gé- ziek ontdekt. Water dan volgt is bijna altijd het laatste woord, en als Braas daar wichtige en dominante mannen postuum onvoö'rstèlbaár: IÛjbesluit zijn geluk te een doodenkele keer iets op wenst af te alsnog het woord ontnemen zijn legio en gaan beproeven in Amsterdam, studeert dingen, doet hij dat schroomvallig, op het hebben doorgaans ellendiger gevolgen - zich, rillend van de honger, op eigen schuchtere af, en liefst nog tussen haak­ eri dat Sraas die procedure goeddeels houtje een ongeluk, en wordt op zijn jes ook, met de nadrukkelijke vermelding trouw is gebleven, is terecht. Want het tweeëntwintigste muziekrecensent van dat het 'de biograaf' is die er dit of dat van mooiste van de twee in elkaar geschoven De Tijd, De Amsterdammer en de NRC. vindt. De situatie die hij in dergelijke boeken, de biografie van Vermeulen en Hij moet zijn vingers vereeld hebben met gevallen van een voorzichtige kantteke­ de bloemlezing uit zijn werk, is die schrijven: tien stukken. per week was ning voorziet, is er meestal een die door Draagbare Vermeulen. Uit zijn bij leven geen ongewone productie voor hem en het halsstarrige en onpraktische optre­ gepubliceerde muziektheoretische en es- het eigenaardige is, dat wat we in de den van Vermeulen zelf zo volslagen uit sayistische boeken, het enkele jaren gele- biografie van die stukken te zien krijgen de hand gelopen is, dat je niet veel anders den uitgebrachte dagboek Het enige hart, nog altijd i.ndrukwekkend .is. Hel~.er en kunt dan ter hoogte van Braas' commen­ dat hij schreef gedurende een vol jaar na scherpzmmg van oordeel, m de stijl van taar een vet uitroepteken in de kantlijn het overlijden van zijn eerste vrouw, en de tijd een tikje wijdlopig en gekunsteld plaatsen. Sic!, zegt u dat wel. uit de uitgave van zijnvrijersbrieven aan geSChreven,. zeer onde~legd en met e~n Die curieuze opbouw van het boek Thea Diepenbroek, twee jaar. geleden demonstratie van kenms van zaken,. die heeft alles te maken met de ontstaansge­ verschenen als Mijn geluk, mijn liefde, ge.e!1 enkel dag- of weekblad een muzlek­ schiedenis ervan, en in één moeite door was .al bekend dat Vermeulenniet alleen cnticus nu nog zou toestaan. met het karakter van Vermeulens levens­ een belangrijk componist, maar ook een Bi!IDen d.~ kortste keren was hij geen verhaal. Dat is er ·namelijk een waarin ongewçon begenadigd 'schrijver was. stukjesschrijver meer, maar een gedu~hte een enigszins onbesuisde,- maar overi­ De grote . hoeveelheid .originele Ver- . d~elnem~r aan het ~ebat over de vernleu­ gens ongewoon begaafde man in botsing meulen-teksten die zijn biografie bevat, wmgen. m de .muz~ek en ove~ de nood­ komt met Hollandse kleingeesterij en de vergroten en verbreden die indruk. Of- . zaak die. vernleuwmgen ook m de pro­ diep in het grondwater wortelende afkeer schoon er het nodige aan brieven en arti- ' g~amme~ng van de grote orkesten tot van talent. Het is het verhaal van iemand kelen van zijn hand verloren is gegaan, is Ultd~kking te brenge!1' .. die veel kon en daar niet geheimzinnig de hoeveelheid authentieke getuigenis- ZIJn v~?rnaamste rmkpunt .daarb~j. was over deed en van de tegenkrachten die sen overstelpend en ze zijn stuk voor ~e naar zIJn smaak veel te ~Ultse o~l~nta­ dat opriep - die ziel}e behoefte iemand stuk een genoegen om te lezen. Hij moet tie van de toen allegendansche dir~gent die wat meer vermag dan zijn tijdgenoten lezen, denken en schrijven belangrijker van het Concertgeb~~:-V0rkest, Willem en die zijn licht niet onder de korenmaat hebben gevonden dan eten en drinken Mengelberg: Omdat hij mtussen ook was stelt, te kleineren en te dwarsbomen. Dat - en, het is misschien een beetje cynisch begonnen met componeren en het Con- 28

certgebouworkest de meest gerede instel- . re meer of minder belangrijke en machti- Door temperament en gevoel voor stijl ling was om zijn Eerste Symfonie uit te ge dirigenten en kunst-entrepreneurs. De zijnerzijds, en de Hollandse zuinigheid voeren, ontstond er een belangenconflict man die, toen hij als jongeling in Amster- die hem omringde, zou ik zeggen, op tussen de criticus en de componist in dam arriveerde en toen al enige eigen grond van wat Vermeulen er zelf over hem. Dat conflict, dat in feite al in composities in. port~feuille had. e~ een . zegt. In het komende Holland Festival i911/12 begonnen is, heeft zijn leven hoofd vol musIcologIsche kenms, In de krijgt de 'revolutionair van de Nederland­ bepaald. Vermeulen was van mening dat tuin van het Concertgebouw voor het ·se muziek' volop aandacht: zijn kamer­ hij met beide activiteiten de muziek dien- eerst hoorde hoe een symfonieorkest, muziek, al zijn symfonieën en zijn liede­ de en hij vond vermoedelijk terecht dat waarvan hij alles al wist, in werkelijkheid ren zullen worden uitgevoerd. Dat is op hij in staat was die twee bezigheden te klonk, heeft een groot deel van zijn leven zijn zachtst gezegd rechtvaardig. scheiden; zijn kritiek hield hij voor objec- zitten componeren zonder te weten hoe De schrijver blijft voorlopig alleen te tief en constructief, zijn muzikale loop- hetgeen hij schiep zou klinken. zien in die brieven en dagboeken en de baan scheidde hij daarvan. Dat gaat zo · Dat is even tragisch als indrukwek- fragmenten in de biografie. Die Draagba­ ver, dat hij soms zelfs in de krant schrijft kendo re Vermeulen moest er nu maar gauw over een concert waarbij muziek van hem Maar de grootste indruk maakt nog wel komen. was uitgevoerd. dat hij daar meedogenloos de boekhou- Michaël Zeeman Mengelberg was een man van de we- ding van heeft zitten bijhouden, zonder reld en dacht heel anders over die schei- ook maar een moment larmoyant te wor­ ding: die was niet alleen in muziek, maar den of in zelfmedelijden te vervallen. Ton Braas: Door het geweld van zijn ook in zijn carrière geïnteresseerd. In Door het geweld van zijn verlangen? Ik verlangen - Een biografie van Mattbijs Mengelbergs spoor traden, vanaf het mo- weet het niet; dat lijkt me meer de visie Vermeulen. ment dat Vermeulen Mengelberg zijn van bewonderaars dan de voornaamste De Bezige Bij; 844 pagina's; f 85,-. Eerste Symfonie voorlegde, talrijke ande- karakteristiek van zijn persoonlijkheid. ISBN 90 234 3478 1. 29 CÉDÉJÀVU Column door leo Boudewijns

Een terecht eerbetoon voor Theo van der Pas

en van de eerste 25 cm-langspeelplaten die ik hoorde was 1943. Theo van der Pas stond bekend als een ideale Chopin­ van de Nederlandse pianist Theo van der Pas, die voor Philips vertolker, en hoewel hij daarmee zelf niet zo gelukkig kon zijn, Beethovens Mondscheinsonate en de Sonate Pathétique had blijkt ook uit deze cd's weer hoe terecht dat etiket was. Opna­ opgenomen. Te oordelen naar het nummer van deze schijf men die werden gemaakt tijdens zijn grote afscheidstoumee moet het ongeveer in 1954 zijn geweest. Van der Pas was in in 1955/56, van o.a. de Wals in As op. 34/1, de Noctume in die jaren een groot pianist; eigenlijk gold hij toen als dé Ne­ Es op. 9/2, .en vooral de Impromptu in As op. 29, getuigen derlandse pianist. Er waren natuurlijk ook anderen zoals Cor daarvan. Een bijzondere verrassing vond ik het Pianoconcert de Groot en Hans Henkemans. Maar zonder hun ook maar van Hugo Godron, dat de componist aan Theo van der Pas iets tekort te doen is in mijn herinnering Van der Pas blijven opdroeg. Het is een opname uit 1941 met begeleiding van hangen als de meest vooraanstaande, de éminence van het het Utrechts Stedelijk Orkest o.l.v. Willem van Ottertoo. Het klavier. Ik was kort daarvoor in dienst van het platen bedrijf ge­ bleek een uiterst levendig stuk met effecten die al wel eens treden en ik weet nog goed dat mij opviel hoe vele collega's eerder op hun bruikbaarheid waren getest door Ravel en trots waren op de acquisitie van de beroemde kunstenaar. Nu Gershwin, maar die Godron heel bekwaam en geïnspireerd was in die dagen de uitgave van elke langspeelplaat iets bij­ hanteerde. Van der Pas was er kennelijk blij mee: de Spiel­ - zonders, maar een nieuwe opname van Theo van der Pas, freudichkeit straalt van de opname af! daar kon niemand aan voorbijgaan. Op de achterzijde van de cd-boekjes is een tekening van Han van Meegeren gereproduceerd, waarop Theo van der Pas, zit­ Ik neem aan dat Otto Glastra van Loon, als hoofd van het pro­ tend aan de vleugel en de ogen ten hemel geslagen, wordt grammabureau, de beslissing heeft genomen het spel van terzijde gestaan door Mozart, Beethoven, Bach, Brahms, Theo van der Pas vast te leggen. Aan zijn visie is het te dan­ Schumann, Chopin en Sc hubert. Het kunstwerk hangt in Dili­ ken dat ik ruim veertig jaar later wéér kan luisteren naar die gentia in Den Haag, waar Theo van der Pas op zijn achttiende Beethoven-sonates, zelfs met een reproduktie van de oor­ voor het eerst een recital gaf en waar in 1955 ook zijn af­ spronkelijke hoes (getekend door Eppo Doeve zo te zien) voor scheidsconcert plaatsvond. Passend dus, maar ook teke­ mijn neus. De nend. Het is een illustratie die nog de sfeer van het interbel­ langspeelplaat lum adem~,' de periode tussen de twee wereldoortogen. De kwam voor Van uitvoerende; kunstenaar is geportretteerd als een godenzoon; der Pas eigen­ het verhevene van de kunst, muziek in het bijzonder, staat lijk een beetje centraal. Mysterieus licht, van boven uiteraard, omstraalt te laat. De eer­ Bach en valt dan neer op de gefronste wenkbrauwen van de ste Ip's ver­ pianist. Beethoven kijkt de solist recht in het gezicht en Cho­ schenen im­ pin, die tenslotte alle reden had om dankbaar te zijn, laat zijn mers in het linkerhand op de schouder van de kunstenaar rusten. Het begin van de symboliseert het soort verering waaraan de Tweede Wereld ­ jaren vijftig, en oorlog een einde heeft gemaakt. Zó gingen we na 1945 niet de pianist be­ meer met onze kunstenaars om. Zouden dit de veranderde sloot in 1955 omstandigheden zijn die Theo van der Pas ertoe brachten zijn zijn openbare carrière zo vroeg te beëindigen? optredens te beëindigen, een allerwegen betreurd besluit dat De Theo van der Pas Stichting, met Thea Ekker-van der Pas, werd ingegeven door, wat hij noemde, onvrede met de veran­ dochter van de pianist, als drijvende kracht, verdient alle lof deringen in het muziekleven. Veel opnamen zijn er dus'niet, voor het initiatief een fonografisch monument op te richten en het is des te bewonderenswaardiger dat de Theo van der voor deze eminente en beminde kunstenaar, van wie wij al Pas Stichting voldoende materiaal heeft bijeengebracht om veel te lang niets meer konden horen. Hij behoort zonder twij­ er drie cd's mee te vullen, een monument voor de kunste­ fel tot de grootste pianisten die de Lage Landen hebben naar. voortgebracht. + De belangrijkste bron bleek, zoals zo vaak, de fonotheek van

de omroep. Opnamen uit 1934 en 1938 kwamen boven wa­ Monument Theo van der Pas ter, bij voorbeeld de Noctume in As op. 33/3 van Gabriel 3 cd's met o.a. muziek van Beethoven, Chopin, Fauré en La fille aux cheveux de !in van Debussy. Maar ook SChubert, Godron. Orthel, Richard Strauss. (Historische opnamen) een histori sche uitvoering van Chopins Tweede Pianoconcert TPS 960112/3 Distributie: Clavlcenter, met het Concertgebouworkest onder Willem Mengelberg, uit Amsterdam The.C) 30 C' IJ 25 mei 1997 Geachte belangstellenden, Het doet ons groot genoegen u te kunnen mededelen dat het bijzonder goed gaat met de "Theo van der Pas stichting". De Box met de 3 CD's "Monument Theo van der Pas" is zeer goed verkocht en wordt nog wekelijks besteld, terwijl ook de landelijke verkoop in de officiële winkels op gang is gekomen. De professioneel gemaakte cassettebandjes blijken aan de verwachtingen te voldoen. In pers en vakbladen is men unaniem zeer lovend over de CD's. Velen van u bedachten dat de Box een voortreffelijk geschenk is voor vrienden en kennissen die van klassieke muziek houden en zij bestelden dan ook meerdere boxen. Nu wordt het ons inziens tijd om verder te werken aan de doelstellingen van de stichting, het steunen van jong Nederlands pianotalent. Op advies van Manus Willemsen en Gerard van Blerk, leden van de jury op het Internationale piano Concours Scheveningen dat in Maart werd gehouden, nodigden we de Nederlandse winnaar, BAS VERHEYDEN (22 jaar) uit, een recital te geven in Diligentia te Den Haag op ZONDAGMIDDAG 12 oktober 1997, aanvang 14.30 uur. We zullen u tijdig op de hoogte brengen van het programma en de mogelijkheid toegangskaarten te reserveren. De datum kunt u vast noteren. De biografie van Theo van der Pas, die door z1Jn zoon willem wordt geschreven, maakt prima vorderingen. We krijgen veel informatie, kostelijke foto's en andere gegevens. Wij houden ons aanbevolen voor verhalen, herinneringen, programma's, foto's e.d .. Misschien heeft u nog ergens oude plakboeken? We missen b.v. programma's en krantenartikelen uit de jaren 1950/51/52/54. Er is geen informatie over het Conservatorium, terwijl wel een aantal oud-leerlingen uit die jaren zich als donateur opgaven. Wie heeft nog iets interessants, (grappig of vervelend) te vertellen over de zo levendige begeleidingskIas? Ook zoeken we naar een programma van CDR RUYS, als "Brammetje" vaak begeleid door Theo van der Pas. Mocht u meer informatie van ons verlangen,dan kunt u ons altijd telefonisch bereiken op nummer 071/5172448. Namens het bestuur van de "Theo van der Pas StiChting",

~~~~_K_~__g_r_oe ______Th er-van der Pas

Lange Voort 44.2341 KB Oegstgeest - telefoon 071 - 517 24 48 ! 5175033 - fax 071 - 515 71 54 Bank ABN-Amro 60.14.80.171 - K.v.K . .1 i 159699 31

MARINUS FLIPSE (1 908) GROOT PIANIST OVERLIJDT IN BETREKKELIJKE ANONIMITEIT. Overgenomen uit de Volkskrant dd. 9 april 1997 .

'Afscheid? Ben je gek, ik begin pas.' Alleen in kleine kring trad Flipse Na de oorlog mocht Flipse enkele Met dat motto, uitgesproken in de nog voor het voetlicht, als erevoor­ jaren niet optreden. omdat hij opge­ krant Het Vrije Volk, stond de pia­ zitter van het Eduard Flipse-Con­ treden had voor de bezetters. Daar­ nist Marinus Flipse in 1973 stil bij cours - het Rotterdamse concours na kwam niettemin een briljante zijn vijfenzestigste verjaardag. dat genoemd is naar zijn twaalf ou­ carrière op gang. waarin hij optrad Lang zou zijn carrière niet meer dere broer Eduard. Die was van met alle Nederlandse orkesten. Als duren. In betrekkelijke anonimiteit 1926 tot 1962 dirigent van het Rot­ duopartner van befaamde violisten is Flipse zondag in Rotterdam over­ terdams Philharmonisch Orkest. als Jacques Thibaud en Henryk Sze­ leden. 88 jaar oud. Marinus Flipse werd in 1908 ge­ ryng speelde Flipse in alle grote Dat Flipse tot de grote Neder­ boren in Wissekerke. Zijn broer gaf concertcentra in de wereld. Ook landse pianisten hoorde in de perio~ hem pianoles, waarna hij ve~çler met de violisten Herman Krebbers de van de wederopbouw, is in brede studeerde in Lausanne. Boedapest, en Theo Olof en met de cellist Sa­ kring niet meer zo bekend. De mate Wenen en in Parijs. Met het Con­ muel Brill vormde hij duo·s. waarin zijn uitvoerende werk nog certgebouworkest onder Van Bei­ Flipse was ridder in de orde van circuleert op geluidsdragers (nau­ num introduceerde hij in de jaren Oranje-Nassau en 'Chevalier de welijks), staat in geen verhouding dertig het pianoconcert van Delius mérite culturel et artistique fran­ tot de internationale populariteit in Nederland. Onder Mengelberg çais'. De Franse onderscheiding die hij genoot als solist, begeleider was hij solist in het derde pianocon­ kreeg hij in 1966 voor vertolkingen en bOl/hom me. cert van Beethoven, een stuk waar­ van componisten als Saint-Saëns, mee hij door het grote publiek lang Milhaud en Roussel. werd geïdentificeerd. 32

en

INLlCHT1NGEN OVER DEZE RUBRIEK: JOHAN KREDIET (020~91607)

AANBIEDING Boeken.

Complete ingebonden jaargangen van het maandblad MENS & MELODIE

De jaargangen: 1946,1947,1958,1949 1953,1954,1956,1957,1958,1959, 1960,1961,1968,1969, 1970,1972,1973,1974,1976,1978. 1983.

Prijs: f. 10,--per jaargang.

AANBIEDING Gramafoonplatei1.

2000 Jahre Musik auf der Schallplatte Aufgebautvon Prof. Dr. Cut Sachs.

Volgorde van de 1 2 dubbelzeidige platen, 25 cm. en 78 toeren:

Griechische Musik Jüdische Musik Der Gregoranische Gesang Frühe Mehrstimmigkeit Troubadours Der Minnesang Niederländer urn 1 450 Niederländer urn 1500 Deutsche Chöre urn 1 500 Deutsche Chöre der Reformation Die Höhepunkte der Kirchlischen Polyphonie im 16.Jahrh. Das Madrigal Klaviermusik urn 1600 Deutsche Tänze urn 1600 Italienische Kirchenmusik im Frühbarock Oper Die Deutsche Motette Kammermusik urn 1 700 Rokoko Emptindsamkeit

Platen met beschrijvingen in een album.

Prijs: f. 100,-- 33

Discografie van het Koninklijk Concertgebouworkest

Overzicht van uitgaven in seizoen 1996/1997

Nieuwe uitgaven

Bruckner Symfonieën 4, 6, 7,8 Jochum Tah 171-174 (4cd)

Bruckner Symfonie 5 Van Beinum Philips 456 249-2 (alleen verkrijgbaar samen met het boek Bruckner en het Koninklijk Concertgebouworkest)

Bruckner Symfonie 9 Chailly Decca 455 286-2

0. Ketting Kom, over de zeeën Chailly Donemus CV 55 (met De overtocht, De aankomst, Het oponthoud door div. ensembles)

Mahler Symfonie 1 Chailly Decca 448813-2 Berg Sonate, op.1 (instr. Theo Verbey)

Rihm Gesungene Zeit Peskó/ BMG 447832 Sjostakovitsj Vioolconcert 1 (RPO,Waart) Van Zweden

Schönberg Moses und Aron Boulez, DGG 449174-2 Pi ttman-J ennings, (2cd) Merritt, div. solisten, Koor van de Ned. Opera

Phia Berghout - Historical Document Ercetera ' KTC 2024 Harpconcerten van Van Delden (KCO, Van Beinum), Henkemans (Radio PO, Rignold), Concert voor fluit en harp van Mozart (Barwahser, KCO, Van Beinum), en werken van H. Andriessen, Badings, Flot­ huis, Pierné, Sou lage, Debussy en Rave!. (2cd)

Riccardo Chailly - een muzikaal zelfportret Decca 455 052-2 met fragmenten uit diverse werken en een interview (2 cd)

Heruitgaven

Beethoven Symfonieën 1 en 3 Haitink Philips 454 132-2

Brahms Symfonie 1 Haitink Philips 454 133-2 Haydn-variaties Tragische ouverture

Haydn Symfonieën 94,96 en 100 Harnoncourt Teldec 0630100182

Mahler Orkestliederen Haitink Philips 454014-2 Jessye Norman

Mozart Complete Symphonies Krips Philips 454085-2 (met Marriner/St.Martins) (12 cd)

Preludium - juni 1997 34

Mozart Cosi fan tutte, high!. Harnoncourt Teldec 0630158019

Mozart Don Giovanni, high!, Harnoncourt Teldec 0630138099 .. Mozart Le nozze di Figaro, high!. Harnoncourt Teldec 0630138089

J. Strauss Die Fledermaus Harnoncourt Teldec 2292 42427-2 Gruberova, Bon- ney,Lipovsek,(2cd) div. solisten Koor van de Ned. Opera

J. Strauss Die Fledermaus, high!. Harnoncourt Teldec 0630138169

J. Strauss Walsen, polka's, fragm. Harnoncourt Teldec 0630100232 Die Fledermaus

Mengelberg-opnamen

Brahms Symfonie 1 Mengelberg Dante LIS 075 Tragische ouverture (live 1940/42)

Brahms Symfonie 3 Mengelberg/ Dante LIS 088 Vioolconcert Krebbers (live 1932/43)

Brahms Symfonie 4 Mengelberg Dante LIS 076 Akademische Festouv. (live 1930/38

Schubert Symfonie nr 8 en 9 Mengelberg Dante LIS 077 (live 1940/42)

Weber Ouvertures Oberon, Mengelberg Dante LIS 089 Freischütz, Euryanthe, 'Ozean du ungeheuer' Mendelssohn Delen uit Midzomernachtsdroom Mengelberg - Editie Vo!. 10

Dvorák Celloconcert (Gendron) AD CD 116 Mahlei Lieder eines fahrenden Gesellen (Schey) Mozart Ouv. Die Zauberflöte

Mengelberg - Ouvertures Beethoven Leonore III (1930) Iron Needie 1326 Weber Der Freischütz (1931) Wagner Lohengrin (1927), Liszt Les Préludes (1929), Brahms Ac. Festouv (1930), Tsjaikovsky 1812(1940) KCO, New York Ph. en BBC SO)

Preludium - juni 1997 35 John HUIlt Flat 6 37 Chester- Way LOIldoIl SEII 4UR

t~arch 1997

Dear collector

An invitation to subscribe

Work is now weIl advanced on the next group in my continuing series of discographies, and these are scheduled for Summer 1997. The ti tles are

Back from the shadows The American dream More musical knights Mengelberg Ponselle Harty Abendroth Steber Pritchard Mitropoulos Milanov Mackerras Price Rattle .

You may subscribe to individual volumes for f22, but it is obviously advantageous to order all three volumes for f55. Even if you reside outside Europe, yóu may take advantage of these same prices on the understanding that books will be posted to you by surfacemail (if you require airmail , the prices are f28 for a single volume or f70 for all three).

I am also extending a further substantial saving to regular subscribers by offering the next five groups of 3 volumes each (a total of 15 books) for an an advance payment of f20Q including overseas. but increasing to f300 if airmail postage is required. Any three available back titles (listed overleaf) may be included as part of the subscription. Also listed overleaf are a selection of the volumes planned for the next 18 months (groups of th ree separate volumes are appearing roughly every 4-5 months): which I hope will encourage you to take out a full subscription. Some titles are the result of subscribeI' suggestions, but advance plans are of course subject to modif ication.

All advance subscribers will be acknowledged at the front of each volume.

You may have noticed that reviews of the discographies have appeared in a number of record periodicals, and encouraging feedback is also reaching me from some of the artists whose discographies have been covered.

In the face of increasing costs I shall continue to be dependant on your advance support for these valuable projects.

Yours sincerely (LA 36 Discographies ADVANCE PLANS INCLUDE Conductors on the yellow label Lehmann Leitner Teachers and pupils Ludwig Schwarzkopf / IvogÜll / Cebotari / Markevitch Seinemeyer / Welitsch / Streich / BerO'er Ramin 7 separate discographies, 400 pages b Another notabie quartet The post-war German tradition Kempe / Keilberth / Sawallisch /Kubelik / M.Price Cluytens Fassbaender 5 separate discographies, 300 pages Schreier Prey Mid-century conductors The art of the Kapellmeister and More Viennese singers Börun / De Sabata / Knappertsbusch / SerafIn / Rother Krauss / Dennota / Rysanek / Wächter / Heger Seidler-Winkler Reining / KW1Z Weissmann 10 separate discographies, 420 pages French maestri Leopold Stokowski Monteux Discography and concert register, 300 pages Münch Ansermet Tenors in a lyric tradition Fritz Wunderlich / Walther Ludwig / Pianists Peter Anders Richter 3 separate discographies, 350 pages Rubinstein Curzon Makers of the Philharmonia Lipatti Galliera / Susskind / Kletzki / Malko / Matacic / Dobrowen / Kurtz / Fistoulari Heldentenors 8 separate discographies, 300 pages Melchior Lorenz A notabie quartet Svanholm Janowitz / Ludwig / Gedda / Fischer-Dieskau Suthaus 4 separate discographies, 600 pages Windgassen Hungarians in exile Great dictators Reiner / Dorati /Szell 3 separate discographies, 300 pages Mravinsky Celibidache

The art of the diva Spanish divas Muzio / Callas / Olivero Oe .los Angeles 3 separate discographies, 225 pages Berganza Caballé The lyric baritone Reinmar / Hüsch / Metternich / Uhde / Italian tenors Wächter Corelli 5 separate discographies, 225 pages Del Monaco Bergonzi Price E22 per volume (E28 outside UK) Special offer any J volumesfor EJJ (ElJ outside UK) Modern maestri Postage included 8arenboim Order [rom: John Hunt, Flat 6, Maazel 37 Chester Way, London SE11 4UR Levine

,

.()