M/S ”Sandnes” I Rute. Båten Blei Ofte Kalla ”Kystens Perle” Noko Biletet Fortel Betre Enn Mange Ord. Foto: Nattrutens Venner
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
HAUGALeNDINGeN 2009–2010 M/S ”Sandnes” i rute. Båten blei ofte kalla ”Kystens perle” noko biletet fortel betre enn mange ord. Foto: Nattrutens venner 14 SjøvertS KoMMuNiKaSjoN på HaugalaNdet Willy Edvin Mjånes ”ByeN Lå så BeLeILIG tIL…”1 av det 19. hundreåret var Haugesund anløpsstad for Det er Reidar Østensjø som skriv dette i Haugesund Hamburgruta og etter kvart ruta til Newcastle, begge byhistorie. Det han peikar på, er at Haugesund får fleire med start i Bergen. Det same galdt Stettinruta med skipsanløp enn varemengd og passasjertal skulle tilseia, start i Trondheim. Med andre ord, det fanst opning ut i men sidan byen ligg slik til som han gjer, tar skip i verda frå byen ved Smedasundet alt på 1800talet. rutefart seg tid til anløp her. Ruter mellom Bergen og Kystrutetrafikken vil eg og nemna utan å gå for Stavanger vil dess meir ha ”ankomst mykje i detalj. Gjennom eit nettverk Haugesund” både på veg nordover og av kystruteskip, også kalla ”hurtig sørover. Haugesund får to anløp, ruta”, var det så godt som daglege medan dei to store berre får eitt kvar. I anløp i Haugesund og ofte og så måte har Østensjø rett. Det var like Kopervik og/eller Skudenes havn. vel ikkje slik at byen ved ”sonne” låg Skipa tilhøyrde ulike damp skips like høveleg til i alle samanhengar. selskap med heimstavn i dei sentrale Kor ”beleilig” byen låg, vil eg koma kystbyane mellom Oslo og Tromsø.2 attende til seinare i framstillinga. Ein heilt spesiell plass i kystrute Artikkelen vil ha som mål å gi eit floraen hadde nattruta Stavanger rimeleg detaljert oversyn over sjø Bergen med mellomstader. Det var verts kommunikasjon i vårt nær eit reisekonsept med røter attende til område frå siste delen av 1800talet det første tiåret med dampskipsfart i og fram mot vår eiga tid. Vidare vil eg fylka våre. Framveksten ser ut til å ha peika på ein del av drivkreftene bak vore pålag slik: Det Stavangerske den kommunikasjonsmessige omvel Dampskibsselskab (DSD) fekk i tinga, samstundes som eg vil prøva 1869 bygd D/S ”Haukelid”. Denne plassera utviklinga i vårt område i eit sette selskapet inn i ei rute på Bergen noko vidare nasjonalt perspektiv. frå D/S ” Ryfylke” si tid (sjå side 20) med avgang Stavanger på kveldstid AvGreNsINGAr oG og anløp Bergen morgonen etter. Det omGrepsAvkLArINGAr er likevel først med Sandnæs Damp Sjøverts kommunikasjon kan vera så Aktieselskab (SDA) si rute frå mykje. Noko må me kalla fjern trafikk. Stavanger til Bergen i 1892 at natt Her gjeld utanlandstrafikken og kyst ruta kom i stand slik folk i seinare tid trafikken. Den førstnemnde vel eg av kjende henne. Tysdag og fredag frå plassomsyn berre å nemna reint Stavanger, men nå også med anløp i summarisk. Gjennom dei siste tiåra Føresvik, Kopervik, Haugesund og 15 Leirvik. Denne ruta var det som gav opphav til namnet var det DSD skipa M/S ”Stavanger” og M/S ”Kron Nattruta. prinsesse Märtha” som saman med M/S ”Sandnes” I 1897 hadde DSD fått bygt ny ”Stavanger”. Dei to tenestegjorde som nattrute. Det siste skipet som bar DSDskipa, ”Haukelid” og ”Stavanger” gjekk nå i namnet ”Stavanger”, var eitt av sekssju krigsskip, forståing med SDA inn i eit ruteopplegg der skipa ubåtjagarar, som etter krigen blei kjøpt inn til Noreg saman med D/S ”Sandnæs” gjorde vekselvis seks turar og ombygde til rutebåtar. Den siste ”Sandnes” var bygd i veka i denne nattseglinga. Opplegget blei svært i 1950 og var ein uvanleg vakker båt. Det var den siste populært og nye, større og meir moderne skip måtte båten som gjekk i den tradisjonsrike ruta.3 kjøpast inn. SDA var først ute med ny ”Sandnæs” alt i Hovudtemaet i det følgjande vil vera lokaltrafikken 1903, og DSD følgde opp med D/S ”Bergen” i 1909. I eller nærtrafikken om ein vil. Det omfattar sjøveg 1914 kom dei og med ny og større ”Stavanger”. Ei lita sambandet mellom byen og omlandet, og mellom ulike anekdote som seier noko om kor etablert denne ruta delar av regionen. Det gjeld øyane i vest og fjord etter kvart hadde blitt, kan vera på sin plass her. Ei eldre bygdene innanfor både i nord og sør. Av plassomsyn vil dame skal ha spurt kapteinen på ”Stavanger” om det likevel nordre del av området, Sunnhordland, bli hand var så at nattruta alltid gjekk klokka halv ni ”om Gud så sama meir summarisk enn områda sør for fylkesgrensa. ville det”. Kapteinen svara då kjapt at nattruta ho gjekk Omgrep som ”nærområde” eller ”vårt område” kan halv ni ho, enten Gud ville det eller ikkje. likevel verka upresist. Her er det å oppfatta som Som rutekonsept viste Nattruta seg vera ein full Haugalandet avgrensa til kommunane, Bokn, Hauge treffar og var liv laga heilt fram til 1974. I krigsåra sund, Karmøy, Tysvær, Utsira og Vindafjord. I tillegg måtte ein rett nok innstilla nattseglingane, men straks kjem me ikkje utanom å rekna med dei ytre bygdene i krigen var over, gjekk nattruta som før. I dei seinare åra Sunnhordland som Bømlo og Sveio som tidleg vende seg kommunikasjonsmessig i retning Haugesund, men og andre sunnhordlandsbygder må nemnast for heil skapen. Dei dominerande aktørane i sjøverts kommunikasjon i regionen har vore DSD, Hardanger Søndhordlandske Dampskibselskab (HSD), Haugesund Dampskibs selskab (HDS), og SDA. I tillegg dukka det opp eit sant mylder av små, ofte kortlevde selskap eller einskild mannstiltak som på ulik bakgrunn og av ulike årsaker prøvde å få fotfeste innan lokal sjøverts kommunikasjon. Skildringa av desse rutene og dei små selskapa vil derfor få sin plass i framstillinga. Det vil og båtar, anløpstader og teknologiutvikling få. 16 kjeLDeNe frAmstILLINGA ByGGjer på og i auka transportbehov skapt av sjølve samfunns Mykje er alt skrive om temaet i bygdebøker, utviklinga. Dette skal me sjå nærare på mot slutten av tidsskriftartiklar, jubileumsskrifter og andre lokal artikkelen. historiske trykksaker. Framstillinga byggjer i det alt vesentlege på desse kjeldene. Kjeldegransking i ”LokaldampeN” kjem tradisjonell forstand har difor vore avgrensa til nokre få Ikkje uventa var det i Oslofjordområdet dei første munnlege kjelder og gjennomgang av ein del avisstoff, lokale dampskipsrutene dukka opp. I 1838 sette ein særleg ruteannonsane i Karmsundsposten, Hauge t.d. i gang ei rute mellom Kristiania og Drammen. Ruta sunderen og Haugesunds Avis. gjekk dårleg og initiativtakarane gav snart opp. Først i 1853 kom det i stand varig dampskipsamband mellom tIDsskIfte I sIste HALvDeL Av 1800-tALet dei to byane. Då er det oppretta fleire liknande ruter, Til alle tider har det vore kommunikasjon og kontakt t.d. postruta BergenLærdal. ”Fjordabåt” i vår forstand mellom folk langs kysten. Halvøya mellom Bokna var likevel ikkje desse rutene. I boka Lokalbåten (1982, fjorden og Bømmel og Hardangerfjordsystemet utgjer s. 13) skriv Bård Kolltveit: ikkje noko unntak. Sjøen var vegen enten det galdt gods ”Fjorddampens” eller ”lokaldampens” sentrale epoke eller menneske. Skulle folk til by eller andre bygder, i norsk samferdslesoge strekkjer seg over vel 80 år, segla eller rodde dei. Hadde dei lang veg, kunne dei frå litt før 1870 til litt etter 1950. Før dette var norsk vera så heldige at det laga seg med skyss med ei jekt dampskipsferdsle knytt til kysten og størstedelen av eller anna større fartøy, gjerne mot arbeidsinnsats den lokale person- og varetrafikken gjekk framleis med ombord. Var det likferd, kyrkjeferd, friarferd eller anna ro- og seglfarty. privat ærend dei for i, var båten framkomst middelet. Om dei segla eller rodde sjølv eller valde å tinga privat Brukt på vårt område kan me vel seia at denne generelle skyss slik framandkaren gjorde hos Osamannen i Olav utsegna i hovudsak synest dekkjande. 9. november H. Hauges dikt,4 så var det båten dei måtte lita på. Stor 1854 var Stavanger Handelsforening samla til møte. folket, prest og fut, hadde avtalar om skyss, og bonden Her slo forsamlinga fast: var pålagd skyssplikt når desse eller andre repre at en dampskibsforbindelse mellom vor By og de om- sentantar for styresmaktene trong det. Sams for denne liggende Fjorde vil være af særdeles interesse baade kommunikasjonen – han var privat og tilfeldig. Rute for By og land, er utvilsomt, og man tillader sig derfor tilbod av noko slag fanst ikkje verken her på Hauga at indbyde til Actietegning. 5 landet eller andre stader i landet. Slik var situasjonen til for 150–160 år sidan. Så Dagen etter, 10. november, sender ” bestyrelsen” i kom omslaget. Brått fanst det føresetnader og i noko Stavanger Handelsforening ut følgjande melding: ”Ind mon behov for regelmessig og påliteleg samferdsel. bydelse til Actietegning i et Dampskib, bestemt til Fart Føresetnaden låg m.a. i dampmaskinen og dampskipa mellom Stavanger og omliggende Landdistrikter.”6 Dei 17 ”Fjorde” og ”Landdistrikter” det blei sikta til, omfatta Det skulle snart syna seg at rutefarten var langt frå noko og bygder i nordfylket. Dette var kimen til lokale båt lukrativt tiltak. Alt 20. desember same året (1855) blei ruter i Rogaland. rutene innstilte for ei tid. ”Ryfylke” slukte kol verre enn I februar 1855 kunne det omsider kallast inn til nokon hadde tenkt seg, så driftsutgiftene tyktes farleg konstituerande møte. Forsamlinga valde ein direksjon høge. Drivstoff kosta, då som nå. Rett nok viste det på fem personar som fekk fullmakt til å kjøpa inn ein første driftsresultatet i mars 1856 eit lite overskot, men hjuldampar. I slutten av mars godtok direksjonen eit det var takka vere bergingsløn for havaristen ”Baron tilbod frå Wingate & Co i Glasgow om ein 90 fot lang, Holberg”. 22 fot brei hjuldampar med maskinkraft 60 hk. Pris: 4000 pund og fem månaders leveringstid. På general fjordafArt, kystrUte forsamling 19. juli vedtok dei frammøtte å gi båten eLLer ”tAkk BeGGe DeLer”? namnet ”Ryfylke”.