Życie Codzienne Mieszkańców Pleszewa W 2. Połowie XVIII Wieku
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Artur Makowski Życie codzienne mieszkańców Pleszewa w 2. połowie XVIII wieku Rozprawa doktorska napisana w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w Zakładzie Historii Nowożytnej do XVIII w. pod kierunkiem prof. UAM dr. hab. Michała Zwierzykowskiego Poznań 2019 Spis treści Wstęp ..................................................................................................................................... 4 1. Obraz miasta .................................................................................................................... 14 1.1. Położenie................................................................................................................... 14 1.2. Sposoby oddzielania od otoczenia ............................................................................ 18 1.3. Miasto i przedmieścia ............................................................................................... 20 1.4. Przestrzeń miejska .................................................................................................... 32 1.4.1. Ratusz ................................................................................................................ 32 1.4.2. Dwór .................................................................................................................. 34 1.4.3. Kościół farny ..................................................................................................... 37 1.4.4. Szkoła parafialna ............................................................................................... 44 1.4.5. Kościół pw. św. Floriana ................................................................................... 47 1.4.6. Kościół szpitalny św. Ducha.............................................................................. 49 1.4.7. Gościniec ........................................................................................................... 51 2. Ustrój miasta .................................................................................................................... 52 2.1. Status miasta i jego uwarunkowania......................................................................... 52 2.2. Władze miejskie........................................................................................................ 59 2.3. Aparat wykonawczy................................................................................................. 72 2.4. Ustrój cechowy ......................................................................................................... 79 2.5. Rozstrzyganie sporów i prowadzenie spraw niespornych ...................................... 107 2.6. Finanse miejskie ..................................................................................................... 122 2.7. Ochrona przeciwpożarowa ..................................................................................... 130 2.8. Instytucje kościelne w mieście ............................................................................... 136 3. Społeczeństwo ............................................................................................................... 145 3.1. Demografia ............................................................................................................. 145 3.1.1. Liczba ludności ................................................................................................ 145 3.1.2. Księgi metrykalne parafii Pleszew jako źródło do badań nad ruchem naturalnym ludności................................................................................................... 146 3.1.3. Śluby ................................................................................................................ 149 3.1.4. Chrzty .............................................................................................................. 156 3.1.5. Zgony ............................................................................................................... 160 3.2. Stratyfikacja społeczna ........................................................................................... 166 3.3. Stosunki rodzinne ................................................................................................... 172 3.4. Stosunki sąsiedzkie ................................................................................................. 176 3.5. Socjotopografia miasta ........................................................................................... 178 4. Gospodarka .................................................................................................................... 185 2 4.1. Rzemiosło ............................................................................................................... 185 4.2. Hodowla zwierząt i uprawa roślin .......................................................................... 194 4.3. Handel ..................................................................................................................... 199 4.4. Wyżywienie mieszkańców ..................................................................................... 205 4.5. Gospodarka komunalna .......................................................................................... 210 5. Kultura ........................................................................................................................... 214 5.1. Religijność .............................................................................................................. 214 5.2. Kultura dnia codziennego ....................................................................................... 222 5.3. Kultura intelektualna .............................................................................................. 229 Zakończenie ....................................................................................................................... 239 Bibliografia ........................................................................................................................ 242 Aneksy ............................................................................................................................... 255 Wykaz ilustracji ................................................................................................................. 324 Wykaz skrótów...................................................................................................................331 Streszczenie........................................................................................................................334 Summary............................................................................................................................336 3 Wstęp Rozprawa poświęcona jest różnym aspektom życia codziennego mieszczan pleszewskich w 2. poł. XVIII w. Zakres chronologiczny obejmuje lata 1750-1793. Przyczyna określenia takich cezur została podyktowana stanem badań, zasobem bazy źródłowej, a szczególnie ksiąg metrykalnych, których analiza jest niezbędna do prowadzenia badań m.in. nad zjawiskami demograficznymi w społeczności ówczesnych mieszczan pleszewskich. Zachował się komplet ksiąg metrykalnych (księgi ślubów, chrztów i zgonów) obejmujących analizowany okres. Datę końcową niniejszej rozprawy wyznacza zajęcie Pleszewa przez wojska pruskie w 1793 r. Z uwagi na brak wcześniejszych opracowań dotyczących życia codziennego mieszczan pleszewskich w 2. poł. XVIII w., niezbędnym wydaje się przekroczenie zasadniczych ram chronologicznych zarówno przed rokiem 1750, jak i po roku 1793, co umożliwia lepsze ukazanie problemu. Zakres przestrzenny podjętego tematu obejmuje obszar miasta lokacyjnego wraz z przedmieściami. Stan badań nad dziejami Pleszewa jest jak dotąd nadzwyczaj skromny. Pierwszą pracą o dziejach Pleszewa była kilkudziesięciostronicowa publikacja Marii Majczakówny, w której autorka, skupiwszy się jedynie na okresie średniowiecza, przedstawiła ogólny zarys dziejów miasta1. Kolejną publikacją jest praca księdza Franciszka Kryszaka, który opracował dzieje miasta na podstawie źródeł historycznych, nie stosując jednak przypisów, co utrudnia dziś często weryfikację bądź rozwinięcie wielu jego ustaleń2. Pierwsza synteza historii Pleszewa na przestrzeni dziejów ukazała się w 1989 r. jako praca zbiorowa pod redakcją Mariana Drozdowskiego 3. Okresowi nowożytnemu poświęcono w niej zaledwie kilkadziesiąt stron autorstwa Andrzeja Szymańskiego. Dziejom rzemiosła miasta poświęcił swoją pracę Jerzy Piasecki4. Szeroki zakres informacji o parafii pleszewskiej opublikował ksiądz Władysław Zientarski, opierając się głównie na wizytacjach parafialnych5. Praca jednak nie jest opatrzona przypisami. Należy także wspomnieć o opracowaniu Andrzeja Szymańskiego, w którym prezentuje on materiały źródłowe do dziejów Pleszewa w XVIII 1 M. Majczakówna, Pleszew w wiekach średnich, Pleszew 1925. 2 F. Kryszak, Dzieje miasta Pleszewa na podstawie źródeł historycznych, Pleszew 1938. 3 Dzieje Pleszewa, red. M. Drozdowski, Kalisz 1989. 4 J. Piasecki, Dzieje rzemiosła pleszewskiego, Pleszew 1993. 5 W. Zientarski, Zarys dziejów Parafii pod wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Pleszewie, Pleszew 1994. 4 w., opierając się na tzw. spisie pruskim6. Ponadto opublikowanych zostało kilka artykułów podejmujących problematykę dziejów Pleszewa, m.in. praca Witolda Maisla będąca edycją protokołów prawa magdeburskiego, zapisanych w najstarszej pleszewskiej księdze radzieckiej7 na przełomie lat 1519/15208, praca Stanisława Małyszki podejmująca problem statusu miasta i prezentująca