Ingiliz Tiyatrosunda
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T. C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BATI DİLLERİ VE EDEBİYATLARI (İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI) ANABİLİM DALI SAVAŞ SONRASI (1950-1960) İNGİLİZ TİYATROSUNDA ANTİ-KAHRAMAN Doktora Tezi Murat Kadiroğlu Ankara - 2014 T. C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BATI DİLLERİ VE EDEBİYATLARI (İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI) ANABİLİM DALI SAVAŞ SONRASI (1950-1960) İNGİLİZ TİYATROSUNDA ANTİ-KAHRAMAN Doktora Tezi Murat Kadiroğlu Tez Danışmanı Prof. Dr. Belgin Elbir Ankara - 2014 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı MURAT KADİROĞLU İmzası TEŞEKKÜR Bu tezin gerçekleşmesi süresince yardımlarını esirgemeyerek bilgi ve tecrübesi ile bana yol gösteren ve tavsiyelerde bulunan, lisans öğrenimimden şu ana kadar akademik birikiminin yanında hayata dair değerli bilgilerinden de faydalandığım ve gelecekte de rehberliğine ihtiyaç duyacağım sayın hocam Prof. Dr. Belgin ELBİR’e, tavsiye ve görüşleri ile çalışmamın sonlanmasında önemli katkıları olan ve tez yazım süresince desteklerini esirgemeyerek güvenle ilerleyebilmemi sağlayan sayın hocam Prof. Dr. Deniz BOZER’e ve değerli görüşlerini paylaşan, beni cesaretlendiren ve kişisel yaşantımda da yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ufuk EGE UYGUR’a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca lisans öğrenimimden başlayarak doktorayı bitirme sürecine kadar desteklerini hiç unutmayacağım sayın hocalarım Prof. Dr. Ayşegül Yüksel, Doç. Dr. Nazan Tutaş ve Yrd. Doç. Dr. Hasan İnal’a, yardımlarını hep hatırlayacağım ve muhabbetlerini hep özleyeceğim mesai arkadaşlarım Ankara Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı araştırma görevlilerine, gösterdikleri özveri, sonsuz sabır ve desteklerinden dolayı aileme, özellikle eşim Gülnur’a teşekkür ederim. Murat KADİROĞLU i İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR ................................................................................................................ i İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... ii GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 1. ANTİ-KAHRAMANIN SOYBİLİMSEL BİR İNCELEMESİ .................... 4 1.1. Başkişi olarak Kahraman / Anti-kahraman ...................................... 14 1.2. Kahramandan Anti-kahramana ......................................................... 18 1.3. İngiliz Tiyatrosu ve Anti-kahraman ................................................... 28 2. SAVAŞ SONRASI (1950-1960) İNGİLİZ TİYATROSU ........................... 33 BİRİNCİ BÖLÜM WAITING FOR GODOT’DA ANTİ-KAHRAMAN ............................................ 61 İKİNCİ BÖLÜM LOOK BACK IN ANGER’DA ANTİ-KAHRAMAN ........................................ 103 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM A TASTE OF HONEY'DE ANTİ-KAHRAMAN ............................................... 150 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SERJEANT MUSGRAVE’S DANCE’DE ANTİ-KAHRAMAN ...................... 193 SONUÇ .................................................................................................................... 240 ÖZET ....................................................................................................................... 255 ABSTRACT ............................................................................................................ 256 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 257 ii GİRİŞ “Anti-kahraman” açıklanması güç, birden fazla anlama gelebilen ve zıt tanımları bir arada sunan bir terimdir1. Bu sebeple birçok muhtemel yoruma yol açan bir kavram olma özelliği taşır. Bunun nedeni sadece terimin kafa karıştırıcı doğası değildir; ayrıca anti-kahramanın türediği ve sürekli değişen başka bir terim olan “kahraman”ın algılanmasındaki sorun, anti-kahraman terimin anlaşılmasını güçleştirir. Anti-kahraman teriminin anlamı, kahraman veya “kahramanlık” algısındaki başkalaşım ile birlikte değişmekte, çok yönlü anlamlar ve çağrışımlar yüklenmektedir. Kahraman ile arasındaki sıkı ilgi nedeniyle anti-kahraman, oyun, roman veya filmlerdeki genellikle çağdaş karakterler için kullanılmasına rağmen kökeni tıpkı kahraman gibi uzun zaman öncesine dayanır ve bu sebeple kahraman teriminin de incelenmesi gerekir. Bu inceleme yapıldıktan sonra görülecektir ki birçok çağdaş eserde, özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında üretilenlerde, kahraman yerini anti-kahramana bırakmıştır. Edebiyatta anti-kahraman başkişilerin görülmesinde adeta bir patlama yaşanmasında savaş bir dönüm noktası olmuş, bu durum “anti-kahramanlık” bağlamında savaş öncesi metinlerin eleştirel bir şekilde incelenmesine de yol açmıştır. Bu tezin amacı savaşın bitişini izleyen 1950- 1960 yılları arasında yazılan, dönemin önde gelen tiyatro metinlerini anti-kahraman başkişiler bağlamında incelemektir. Bunun için farklı çağlardaki edebi eserlerde anti- kahraman kullanımı gösterilerek anti-kahramanın soybilimsel bir analizi, bir anti- 1 Aşağıda belirtilen veri tabanları taranarak, İngilizcesi “anti-hero” olan terimin daha çok kullanıldığı için Türkçe tercümesi olarak “anti-kahraman” ifadesi tercih edilmiştir. Terimin “karşıt-kahraman” şeklinde de çevirisi mevcut olup “anti-kahraman”dan daha az bir kullanım sıklığına sahip olduğu saptanmıştır. Ayrıca “karşıt-kahraman”ın belirtilen veri tabanlarında “karşı-kahraman” yani “antagonist” ile karıştırıldığı tespit edildiğinden bu çalışmada “anti-kahraman” terimi tercih edilmiştir. Kaynak Veri Tabanları: Ulakbim, Jstor, Ebscohost, books.google.com.tr, google.com.tr. 1 kahraman listesi ve savaşla beraber kahramandan anti-kahramana doğru gelişen tipleme ve algı değişimi sunulacaktır. Bununla birlikte anti-kahramanın yaygın biçimde görüldüğü bu dönemin özellikleri anlatılacak, tezin inceleme metinleri tarihsel bağlam içinde anti-kahramanlık kavramı çerçevesinde incelenecektir. Tezin savı ise antik eserlerden günümüze kadar var olan anti-kahramanın, bugünkü tanımı ile İkinci Dünya Savaşından sonra belirginleştiği ve çoğu eserde, savaş gibi büyük toplumsal değişimler nedeniyle geleneksel kahramanlık algısının yerine geçerek modern başkişi haline geldiğidir. Ayrıca çalışmamız anti-kahramanın İngiliz tiyatrosu bağlamında Rönesans döneminde görülmeye başladığını ve İkinci Dünya Savaşından sonraki tiyatro eserlerinde başkişi olarak yerini kanıtladığını savunur. Anti-kahraman kavramı ile ilgili yazın birikimine bakılacak olunursa, edebi terimler sözlükleri başta olmak üzere inceleme kitapları, makale, dil sözlükleri ve internet siteleri gibi çok çeşitli kaynakların bulunduğu görülür. Öncelikle edebi bir terim olması yönüyle pek çok edebi terimler sözlüğü yazarları bu terimi sözlüklerine dahil etmişlerdir. Bunlar arasında M. H. Abrams’ın A Glossary of Literary Terms (1999) adlı eseri önemli bir referans kaynağı olurken, farklı dönemlerdeki anti- kahraman örneklerine yer veren J. C. Seigneuret’in Dictionary of Literary Themes and Motifs (1988) sözlüğü de ayrıntılı bilgi içerir. Ancak bu sözlükler arasında Peter Childs ve Roger Fowler’ın The Routledge Dictionary of Literary Terms (2006) adlı eserleri, kahramandan anti-kahramana dönüşen algıyı ortaya koyması yönüyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Diğer yandan doğrudan kavram üzerine tanıtıcı ve tamınlayıcı bilginin aktarıldğı bir bölüm içeren ve bunun yanında çeşitli roman, oyun ve kısa öyküyü inceleyen eleştiri kitapları, anti-kahramanın niteliklerini belirlemede ve kurgusal bir metin içindeki varlığını göstermekte önem arz ederler. Bunların 2 içinde Victor Brombert’in In Praise of Antiheroes : Figures And Themes In Modern European Literature (1999) adlı eseri ve William Walker’ın Dialectics And Passive Resistance : The Comic Antihero In Modern Fiction (1985) adlı çalışması sağladıkları tanım ve örneklemeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bunlara ek olarak 1976 yılında Studies in the Literary Imagination adlı akademik dergi, “The Anti-hero: His Emergence and Transformations” başlıklı sayısında İngiliz edebiyatından Rus edebiyatına farklı dönem ve yazarların eserlerini inceleyen önemli makaleler basmıştır. Bu tezde izlenecek yöntem, anti-kahramanın mevcut tanımlamalarını saptamak, dönemsel farklılıkları göz önünde bulundurarak kronolojik bir yaklaşımla anti-kahraman örneklerini tespit etmek ve inceleme konusu olan oyunları bu kavramı merkeze alarak araştırmaktır. Anti-kahraman ifadesi, birincil olarak eserin başkişisi anlamını içinde barındırır. Bu sebeple, inceleme kapsamına sadece başkişiler alınarak kahramanlık-karşıtı nitelikler barındıran yan karakterler çalışmanın dışında tutulmaktadır. Çalışmamızın anti-kahraman tartışmasına katkısı, edebi terimler sözlüklerinden ve makalelerden farklı olarak, kavramın, Dostoyevski tarafından başkişi bağlamında kullanımından önce ilk olarak on sekizinci yüzyıla dayandığı tespitinde bulunması, ayrıca kavram üzerine yazılmaya başlanan tezlere ve terimi bünyesine almaya başlayan sözlüklere dayalı istatiski bilgiler ışığında da savaş sonrasında tarihsel bağlamdan kaynaklanan nedenlerle yaygın biçimde ortaya çıktığını göstermesidir. Bu genel çerçeve içerisinde Giriş ve Sonuç dışında bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Girişte tezin kavramsal ve tarihsel çerçevesini belirlemek üzere anti- kahraman kavramı