UCHWAŁA NR XXXVII/316/17 RADY POWIATU W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM

z dnia 21 grudnia 2017 r.

w sprawie przyjęcia Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020

Na podstawie art. 12 pkt 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2017r. poz. 1868) oraz art. 87 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017r., poz. 2187). Rada Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020, w brzmieniu, jak w załączniku do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego.

Przewodnicząca Rady Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim

Paulina Dziadczyk

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 1 Załącznik do Uchwały Nr XXXVII/316/17 Rady Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 21 grudnia 2017 r.

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020 POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO NA LATA 2017-2020

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 1 Spis treści: Wstęp. 1. Cel i podstawa prawna opracowania Powiatowego programu opieki nad zabytkami. 2. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 3.1 Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 3.2 Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomi województwa i powiatu. 4. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu. 4.1 Charakterystyka powiatu. 4.2 Zarys historii powiatu. 4.3 Gminy powiatu piotrkowskiego wraz z charakterystyką ich dziedzictwa kulturowego. 4.4 Krajobraz kulturowy. 4.5 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony. 4.5.1 Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. 4.5.2 Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków. 4.5.3 Gminne ewidencje zabytków i Gminne programy opieki nad zabytkami na terenie powiatu. 4.5.4 Zabytki archeologiczne. 4.5.5 Parki kulturowe. 4.5.6 Pomniki historii. 4.5.7 Dziedzictwo kultury niematerialnej. 5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu piotrkowskiego. Analiza szans i zagrożeń. 6. Założenia programowe i kierunki działań. 7. Instrumentarium realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami. 8. Źródła finansowania powiatowego programu opieki nad zabytkami.

Konsultacje: Leopold Brzozowski – Społeczny Komitet Ochrony Zabytków w Skotnikach.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 2 Wstęp Przedmiotem „Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020” (dalej zwany „Programem”) jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego. Dziedzictwo kulturowe jest pojęciem i podejściem podmiotowym, które obejmuje coraz szerszy zakres globalny, obecnie UNESCO umownie dzieli je na dziedzictwo materialne, na które składają się zabytki nieruchome i ruchome oraz dziedzictwo niematerialne, kontynuowane również za pomocą przekazu ustnego i tradycji, które to w dzisiejszych czasach może być łatwo rejestrowane i utrwalone na wiele sposobów. Definicję prawną dziedzictwa kultury podał prof. Jan Pruszyński w monografii Dziedzictwo kultury Polski (2001): „(...) zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej”. Program Opieki nad Zabytkami to dokument o charakterze strategicznym. Program ten stanowi podstawę do wytyczenia zasadniczych kierunków działań i zadań, które z kolei mają na celu w szczególności przyczynić się do zachowania lokalnego środowiska kulturowego oraz w miarę możliwości do poprawy jego stanu. Głównym celem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020 jest odpowiednie kształtowanie sfery dziedzictwa kulturowego powiatu i eksponowanie wysokich walorów kulturowych, co przyczyni się do upowszechniania lokalnej kultury, zacieśniania więzi regionalnych, podtrzymywania tradycji regionalnych i podniesienia atrakcyjności turystycznej regionu. Celem Programu jest również kształtowanie i wzrost świadomości oraz uwrażliwienie mieszkańców powiatu na kwestie związane z ochroną dóbr kultury oraz upowszechnienie wiedzy o zabytkach, co przyczyni się również do budowania lokalnej tożsamości, poprzez odwołanie do poczucia wspólnoty i wspólnego dziedzictwa. Należy mieć na uwadze, że troska o zabytki ma również wymiar gospodarczy. Odpowiednie oznakowanie, wypromowanie i wykorzystanie lokalnych dóbr kultury może przyczynić się do rozwoju lokalnej gospodarki, jak również przyciągnąć turystów. Niniejszy Program sporządzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2017 r., poz. 2187).

1. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami. Podstawą prawną opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 2187), która mówi o obowiązku sporządzania przez samorządy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne programu opieki nad zabytkami. Wykonywanie zadań w zakresie opieki nad zabytkami to jedno z ustawowych zadań własnych samorządów wszystkich szczebli. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej zwana „ustawa o ochronie zabytków”) określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Ustawa nakłada na organy administracji rządowej i samorządowej obowiązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. Zgodnie z art. 21 cytowanej ustawy podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy są ewidencje zabytków. Na podstawie art. 87 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków Zarząd Powiatu sporządza na okres 4 lat Powiatowy Program Opieki Nad Zabytkami, który po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przyjmuje Rada Powiatu. Program publikowany jest następnie w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym,

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 3 a z jego realizacji Zarząd Powiatu sporządza co dwa lata sprawozdanie, które następnie przedstawia Radzie Powiatu. Zgodnie z art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy, program opieki nad zabytkami ma na celu, w szczególności: 1. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

2. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. Zgodnie z treścią art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ochrona zabytków jest obowiązkiem państwa i każdego obywatela. Art.5. Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska (…) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Art.6. ust. 1 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”. Art.86. Konstytucji RP „Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa”. Ponadto można stwierdzić, że o odpowiedzialności konstytucyjnej nie tylko Państwa, ale i każdego obywatela, za ochronę zabytków przypomina art. 82 Konstytucji RP, który wskazuje, że „Obowiązkiem obywatela polskiego (...) jest troska o dobro wspólne”. Dalsze dookreślenie konstytucyjnego obowiązku ochrony zabytków następuje na poziomie ustawodawstwa zwykłego. Podstawowym aktem jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (j.t. Dz. U. 2017 r., poz. 2187), która określa zakres ochrony i opieki nad zabytkami. Zakres ochrony został uregulowany w art. 4 cytowanej ustawy, która stanowi, że ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy publiczne działań mających na celu: 1. zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2. zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3. udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4. przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5. kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6. uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Art.5. ww. ustawy określa zakres opieki nad zabytkami: „Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 4 1. naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2. prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3. zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4. korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Ustawa w art. 7 określiła cztery prawne formy ochrony zabytków, którymi są: 1. wpis do rejestru zabytków; 2. uznanie za pomnik historii; 3. utworzenie parku kulturowego; 4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Kolejny akt prawny stanowiący o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami to ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz. U. z 2017 r., poz. 1868). Art.4. ust. 1, punkt 7 ustawy: „Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: (...) 7) kultury i ochrony dóbr kultury”. Nadto uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują się w innych obowiązujących ustawach, w szczególności: Ustawy: 1. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (j.t. Dz.U. 2017 r., poz. 1073). 2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (j.t. Dz. U. 2017 r., poz. 1332 ze zm.). 3. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz. U. 2016 r., poz. 2147). 4. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (j.t. Dz. U. 2017 r., poz. 972). 5. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (j.t. Dz. U. 2012 r., poz. 642). 6. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. 2016 r., poz. 1506, ze zm.). 7. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (j.t. Dz. U. 2017 r. poz. 519). 8. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (j.t. Dz. U. 2016 r. poz. 2134). 9. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (j.t. Dz. U. 2017 r. poz. 862). 10. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (j.t. Dz. U. 2015 r., poz. 774). 11. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2017 r., poz. 1023 ze zm.).

Rozporządzenia: 1. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz. U. z 2017 r. poz. 1265).

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 5 2. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2017 r., poz. 1674). 3. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153). 4. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki „Za opiekę nad zabytkami” (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1304 ze zm.). 5. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 roku w sprawie wywozu zabytków za granicę (Dz. U. z 2011 r. Nr 89, poz. 510). 6. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 r. Nr 113, poz. 661). 7. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259). 8. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650).

Międzynarodowe dokumenty, które określają zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, to w szczególności: 1. Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564). 2. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190). 3. Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz. U. z 1957 r. Nr 46, poz. 212) oraz Drugi Protokół sporządzony w Hadze dnia 26 marca 1999 r. do Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 248). 4. Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 20, poz. 106). 5. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 172, poz. 1018). 6. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 20 października 2005 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 215, poz. 1585). 7. Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy sporządzona w Grenadzie dnia 3 października 1985 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 210). 8. Europejska Konwencja Krajobrazowa sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98). 9. Europejska Konwencja Kulturalna, Paryż 1954. 10. Konwencja ramowa Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, Faro 2005.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 6 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.

3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020 zgodny jest z założeniami polityki państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dokumenty odnoszące się do dziedzictwa kulturowego połączone są na trzech poziomach: ogólnokrajowym, regionalnym (wojewódzkim) oraz lokalnym. Są to m.in. strategie, studia i programy, które dotyczą problematyki ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, jak również określają cele państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dokumenty te to, w szczególności: Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami 2014 – 2017 Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 - 2017 przyjęty został przez Radę Ministrów - Uchwałą nr 125/2014 Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie „Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”. Celem głównym Krajowego Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 - 2017 jest Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Cel główny programu ma być wdrażany poprzez trzy cele szczegółowe: 1. Wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce. 2. Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków. 3. Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2013 wraz z Uzupełnieniem na lata 2004 – 2020 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury przyjęta została uchwałą Rady Ministrów w dniu 21 września 2004 r., a następnie w 2005 r. Ministerstwo Kultury wydało Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Celem strategicznym Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 jest zrównoważenie rozwoju kultury w regionach. Cel główny ma być wdrażany poprzez cele cząstkowe: 1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. 2. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 3. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury. 4. Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury. 5. Poprawa warunków działalności artystycznej. 6. Efektywna promocja twórczości. 7. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. 8. Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Strategia Rozwoju Kraju 2020 - Aktywne społeczeństwo, Konkurencyjna gospodarka, Sprawne państwo Strategia Rozwoju Kraju 2020 została przyjęta uchwałą Rady Ministrów w dniu 25 września 2012 r. Celem strategicznym Strategii jest wykorzystanie i wzmocnienie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Dokument wyróżnia podział na 3 obszary strategiczne, które mają przypisane cele i priorytety rozwojowe. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 przedstawia 3 strategiczne obszary działań: ·Sprawne i efektywne państwo;

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 7 ·Konkurencyjna gospodarka; ·Spójność społeczna i terytorialna. Strategia podkreśla rolę zapewnienia ładu przestrzennego. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020 została przyjęta uchwałą Rady Ministrów w dniu 26 marca 2013 r. Celem głównym Strategii jest wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno - gospodarczym Polski. Jako jeden z celów szczegółowych (czwarty cel) wskazano „Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego”, a przede wszystkim priorytet 4.1. „Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej”. Natomiast jako kierunki działań wskazano: 4.1.1. Tworzenie warunków wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. 4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu. 4.1.3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dóbr kultury. W Strategii wskazano, że dziedzictwo kulturowe jako zasób umożliwiający budowanie i utrwalanie wspólnej tożsamości, a także rozwijanie potencjału kreatywnego, jest kluczowym elementem potencjału kulturowego oraz, że stanowi przedmiot ochrony oraz potencjał, który powinien zostać wykorzystany dla obecnego i przyszłego rozwoju. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przyjęta została uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. W dokumencie wskazano wizję zagospodarowania przestrzennego kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat, określono cele i kierunki polityki zagospodarowania kraju, wskazano zasady oraz mechanizmy koordynacji i wdrażania publicznych polityk rozwojowych mających istotny wpływ terytorialny. Celem strategicznym Koncepcji jest efektywne wykorzystanie przestrzeni i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie czasu. Osiąganie tego celu ma się odbywać z zachowaniem spójności przyrodniczo-kulturowej służącej realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju. Do realizacji celu strategicznego wskazano sześć celów szczegółowych, z czego cel czwarty (Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski) i cel szósty (Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego) związane są z ochroną dziedzictwa kulturowego kraju.

3.2. Relacje Powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.

Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Łódzkim na lata 2016-2019 Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Łódzkim na lata 2016-2019 (dalej zwany WPOnZ) przyjęty został Uchwałą Nr XXV/319/16 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 czerwca 2016 r. Misją WPOnZ jest: „Prowadzenie polityki zarządzania dziedzictwem kulturowym nakierowanej na rewitalizację układów przestrzennych miast i wsi, poprawę stanu obiektów i obszarów zabytkowych i ich społecznych funkcji. Polityka ta będzie oparta o partnerską wielopodmiotową współpracę, kształtowanie świadomości społecznej i promocję różnorodności kulturowej”. WPOnZ jako cel strategiczny i priorytetowy rozwoju regionu łódzkiego wskazuje: „Zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego i spuścizny dziejowej”.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 8 Na cel strategiczny składają się następujące 3 cele operacyjne wraz z wyznaczonymi kierunkami działań: „Regionalny system zarządzania dziedzictwem kulturowym”, „Atrakcyjność krajobrazu kulturowego” i „Tożsamość wielokulturowa regionu”. WPOnZ wskazuje, że ze względu na znaczące przemiany gospodarcze, społeczne i przestrzenne, zachodzące w ostatnich latach, dominującym problemem i działaniem priorytetowym w województwie łódzkim jest „rewitalizacja układów przestrzennych miast i wsi”. Działaniami wspomagającymi procesy rewitalizacji ma być: „poprawa stanu obiektów i obszarów zabytkowych”, „kreowanie różnorodności kulturowej”, „edukację kulturową mieszkańców województwa” oraz „cyfryzację zasobów ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego w regionie łódzkim”. Pozostałe działania wskazane w WPOnZ zaliczono do działań uzupełniających i są to m.in. „stworzenie mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym” i „poprawa stanu i dostępności zabytków ruchomych w muzeach oraz obiektach sakralnych”. W programie tym wartości kulturowe powiatu piotrkowskiego zostały w znacznym stopniu dostrzeżone i potraktowane jako znaczące dla terenu województwa. Zgodnie z zapisami WPOnZ dziedzictwo kulturowe powiatu piotrkowskiego posiada walory ponadlokalne, stanowiąc strategiczne znaczenie w kształtowaniu systemu ochrony dziedzictwa kulturowego województwa. W zakresie poprawy stanu obiektów i obszarów zabytkowych WPOnZ wskazuje na potrzebę rewaloryzacji, remontów i przeprowadzania prac konserwatorskich bieżących w obiektach priorytetowych, do których zakwalifikowano: 1. Wolbórz – jako priorytetowy wybrano obszar 1 o powierzchni 23,1 ha, obejmujący zabytkowy zespół pałacowo-parkowy Biskupów Kujawskich. 2. Bąkowa Góra - do rewitalizacji wybrano 1 obszar o wartości kulturowej o powierzchni 10,0 ha, obejmujący historyczny układ przestrzenny i krajobrazowy z ruinami dworu obronnego (zamku) o cechach romańskich, z zespołem dworskim Małachowskich otoczonym parkiem (XVII w.) oraz z założeniem kościelnym. Cały obszar uznano jako priorytetowy do rewitalizacji. 3. Rozprza - do rewitalizacji wybrano 1 obszar o powierzchni 7,1 ha (0,04 % powierzchni gminy), w obrębie strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej, obejmującej historyczne nawarstwienia przestrzenne – owalnicy z trójkątnym placem targowym oraz średniowiecznego miasta z prostokątnym rynkiem z założeniem kościelnym i zespołem dworsko-parkowym. Cały obszar uznano jako priorytetowy do rewitalizacji. 4. Sulejów – do rewitalizacji wybrano wybrano 2 obszary o powierzchni 16,0 ha (0,6% powierzchni miasta) o wartości kulturowej obejmujące średniowieczne układy rozplanowania wraz z zespołem opactwa oo. Cystersów uznanego za pomnik historii ze względu na jego wartości historyczne (jedyne cysterskie opactwo warowne na terenie Polski z tak dobrze zachowanymi i silnie rozwiniętymi późnośredniowiecznymi obwarowaniami klasztornymi). WPOnZ wskazuje na potrzebę opracowania przez gminy Ręczno i Sulejów dodatkowych dokumentów: ·gm. Ręczno - Zintegrowany Program Rewitalizacji Gminy Ręczno; ·gm. Sulejów - projekt wzajemnych powiązań funkcjonalno-przestrzennych miasta i zespołu klasztornego cystersów prowadzących m. in. do utworzenia parku kulturowego Sulejów – Podklasztorze oraz studium ochrony krajobrazu dla całego obszaru oraz studium historycznourbanistycznego. WPOnZ w powiecie piotrkowskim wskazuje 5 stanowisk archeologicznych, które uznano za obszary zabytkowe i reprezentacyjne. Są to: 1. Rozprza gm. Rozprza - Gród stołeczny kasztelański XI-XIV w. 2. Rokszyce gm. Wola Krzysztoporska - Tzw. grodzisko stożkowate XIII-XIV w. 3. Rękoraj gm. Moszczenica - Grodzisko X-XI w. 4. Majkowice gm. Ręczno - Tzw. grodzisko stożkowate XIII-XIV w. Drewniana siedziba rycerska Jelitczyków. 5. Majkowice gm. Ręczno - Relikt zamku rycerskiego „Surdęga” XIV –XV w. murowana siedziba Jelitczyków.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 9 WPOnZ wskazuje na stymulowanie samorządów lokalnych do utworzenia na terenie powiatu piotrkowskiego parków kulturowych, które mogących stanowić podstawę rozwoju turystyki kulturowej, w tym w szczególności parków: 1. Śladami Jarosława Iwaszkiewicza w dolinie Moszczenicy; 2. Sulejów – Podklasztorze; 3. Zespół pałacowy w Wolborzu. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 przyjęta została dnia 31 stycznia 2006 r. przez Sejmik Województwa Łódzkiego uchwałą Nr LI/865/2006 roku. Następie dnia 26 lutego 2013 r. XXXIII/644/13 przyjął zaktualizowaną Strategię i zmienił jej nazwę na Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Strategia jest podstawowym dokumentem strategicznym wytyczający kierunki rozwoju województwa łódzkiego do roku 2020. Planowana wizja rozwoju województwa łódzkiego uwzględnia kreowanie różnorodności kulturowej oraz umocnienie identyfikacji mieszkańców z kulturą regionu. Pobudzane i wspierane mają być działania w zakresie kreowania folkloru i produktów regionalnych. W Strategii mocno akcentuje się konieczność podejmowania działań większych grup partnerskich mających szansę pozyskiwania funduszy w ramach realizacji zintegrowanych projektów rewaloryzacyjnych cennych obszarów zabytkowych. Strategia Rozwoju Powiatu Piotrkowskiego na lata 2014-2020 Stratega Rozwoju Powiatu Piotrkowskiego na lata 2014-2020 przyjęta została przez Radę Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim Uchwałą Nr XLIII/321/14 z dnia 29.10.2014 r. Strategia jako misję powiatu wskazuje wspieranie i integrację działań ukierunkowanych na polepszenie jakości życia mieszkańców i budowanie potencjału gospodarczego powiatu w oparciu o samorządy gminne, indywidualne przedsiębiorstwa rolnicze oraz małe i średnie firmy. Strategia jako cele strategiczne wskazuje: „Ugruntowanie pozycji powiatu jako miejsca przyjaznego mieszkańcom”, „Wypracowanie pozycji lidera regionu w produkcji i handlu żywnością”, „Stworzenie konkurencyjnej oferty turystycznej”, realizacji tych celów mają służyć działania operacyjne wskazane w Strategii. Dokument zawiera analizę SWOT, gdzie w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego w mocnych stronach wskazano na atrakcje turystyczne i historyczne, występowanie na terenie powiatu obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, usytuowanie powiatu na szlakach uznawanych za ogólnonarodowe dobro kultury, posiadanie zasobów historycznych pozwalających na dostosowanie oferty kulturalnej do potrzeb mieszkańców i osób odwiedzających Powiat Piotrkowski. Ponadto omawiając istotne dokumenty Województwa Łódzkiego, które dotyczą Powiatu Piotrkowskiego nie sposób nie wspomnieć o Planie ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego na okres obejmujący lata 2006-2026 ustanowiony Rozporządzeniem Wojewody Łódzkiego nr 29/2006 z dnia 3 listopada 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Sulejowski Park Krajobrazowy powołano m. in. dla ochrony: krajobrazu kulturowego o unikatowych wartościach – Sulejów–Podklasztorze, historycznych układów przestrzennych, punktów i panoram widokowych, zachowanych charakterystycznych cech tradycyjnej architektury, lokalnych tradycji i elementów kultury niematerialnej.

4. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu.

4.1. Charakterystyka powiatu. Powiat Piotrkowski utworzony został w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Piotrków Trybunalski. Powiat usytuowany jest w południowo-wschodniej części Województwa Łódzkiego. Powiat graniczy z miastem Piotrków Trybunalski oraz z pięcioma powiatami województwa łódzkiego: bełchatowskim, opoczyńskim, pabianickim, łódzkim wschodnim i tomaszowskim. W skład Powiatu Piotrkowskiego wchodzą: miasto i gmina Sulejów, miasto i gmina Wolbórz oraz gminy: Aleksandrów, Czarnocin, Gorzkowice, Grabica, Łęki Szlacheckie, Moszczenica, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 10 Pod względem powierzchni powiat piotrkowski zajmuje obszar 1428,77 km² i stanowi 7,84% powierzchni Województwa Łódzkiego. Według podziału na regiony fizycznogeograficzne zaproponowanego przez J. Kondrackiego (Regiony fizycznogeograficzne Polski, Warszawa 1977) powiat piotrkowski, pod względem położenia geograficznego, stanowi fragment Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Nizin Środkowopolskich, makroregionów Nizin Południowomazowieckich oraz Wyżyny Przedborskiej i obejmuje fragmenty mezoregionów Doliny Sulejowskiej, Równiny Piotrkowskiej, Wysoczyzny Bełchatowskiej, Wzgórz Radomszczańskich.

4.2. Zarys historii powiatu. Tradycje współczesnego powiatu piotrkowskiego sięgają IX-X w. Wówczas największymi ówcześnie jednostkami administracyjnymi, zwanymi opolami, był Wolbórz i Rozprza. W XI w. opola Wolbórz i Rozprza przekształciły się w kasztelanie, które pełniły rolę jednostek administracji państwowej. Natomiast osada Piotrków najprawdopodobniej pojawiła się w XII w. i położona była na pograniczu kasztelanii rozpierskiej i wolborskiej. Pierwsza pisemna wzmianka o Piotrkowie pochodzi z 1217 r. i znalazła się w dokumencie Leszka Białego dla opactwa cystersów w Sulejowie. Piotrków najpierw pełnił rolę osady targowej, później był miejscem sądów książęcych i zjazdów rycerstwa. Za sprawą dogodnego położenia na pograniczu Wielkopolski i Małopolski na styku szlaków komunikacyjnych i handlowych znaczenie Piotrkowa, jako ośrodka administracyjnego i gospodarczego, zaczęło rosnąć. Z czasem Piotrków zdominował Wolbórz i Rozprzę i przejął ich funkcje administracyjne i sądownicze. W drugiej połowie XIV w., po wykształceniu się powiatów, Piotrków stał się siedzibą jednostki terytorialnej obejmującej dawne okręgi kasztelańskie: wolborski i rozpierski. Od końca XIV w. Piotrków był siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego. Pierwsza historyczna wzmianka o powiecie piotrkowskim pochodzi z 1418 r. W tamtych czasach powiat piotrkowski sięgał na północy do Czarnocina, na północnym-zachodzie do Tuszyna i Rzgowa, pokrywając się na krańcach południowo- wschodnich z współczesną granicą obecnego powiatu bełchatowskiego, bez Szczercowa. W takim kształcie powiat przetrwał do 1795 roku. Na przełomie XVIII i XIX w. powiat piotrkowski kilkukrotnie zmieniał granice i przynależność państwową. Po utworzeniu Królestwa Polskiego, w 1816 r. przywrócony został podział terytorialny z czasów Pierwszej Rzeczypospolitej, przywrócono dawne województwa, zachowując ówczesne powiaty, w tym powiat piotrkowski. Z drobnymi korektami powiat piotrkowski przetrwał przez cały XIX wiek i większą część wieku XX. W 1955 roku z zachodniej części powiatu piotrkowskiego wyodrębniony został powiat bełchatowski. W latach 1975 – 1999, po wprowadzeniu nowego podziału administracyjnego Polski, powiat piotrkowski przestał istnieć. Powiat piotrkowski ponownie przywrócono z dniem 1 stycznia 1999 r., w następstwie reformy administracyjnej, która zmieniła podział terytorialny Polski.

4.3. Gminy powiatu piotrkowskiego wraz z charakterystyką ich dziedzictwa kulturowego.

Gmina Sulejów Pierwsza historyczna wzmianka, w źródłach pisanych, o Sulejowie pochodzi z roku 1145. W roku 1176 Kazimierz Sprawiedliwy zaprosił do Sulejowa Zakon Cystersów. Opactwo cystersów zostało założone w miejscu, które obecnie nazywa się Podklasztorze. Kazimierz Sprawiedliwy przekazał na rzecz zgromadzeniu okoliczne wsie i miasteczka, w tym również Sulejów. Rozwój Sulejowa związany jest nierozerwalnie z opactwem cystersów. W połowie XIII w. miasto uzyskało prawa miejskie, które zostały potwierdzone w 1308 r. przez Władysława Łokietka.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 11 W dniach 20-23 czerwca 1318 r. na terenie miasta odbył się więc, na którym przyjęto warunki papieskie i uchwalono wznowienie Królestwa Polskiego, wystosowano również prośbę o wyrażenie zgody na koronację Władysława Łokietka do papieża Jana XXII. Upadek Sulejowa spowodowały zniszczenia w czasie potopu szwedzkiego. W 1819r. zlikwidowany został klasztor cysterski. Prawa miejskie Sulejów stracił w 1870 r. by odzyskać je ponownie w 1927r. W latach 1870- 1927 miasto włączone było do zbiorowej gminy wiejskiej Łęczno, a od 1912 r. stanowiło osobną gminę. 4 września 1939 r. Sulejów został zbombardowany przez niemiecka Luftwaffe. W wyniku działań wojennych II wojny światowej miasto zostało zniszczone w 80%. Po wojnie miasto zostało odbudowane. Cystersi do klasztoru wrócili w 1986 r. Do najciekawszymi zabytków miasta i gminy Sulejów są m. in.: 1. Zespół klasztorny Opactwa Cystersów w Sulejowie na Podklasztorzu z I połowy XIII wieku z romańskim kościołem pw. św. Tomasza Becketta z kapitularzem, część murów obronnych oraz szereg budynków gospodarczych, w których znajduje się hotel i muzeum poświęcone historii opactwa. 2. Neogotycki kościół św. Floriana - zbudowany w 1903 roku. 3. Kaplica pw. Najświętszej Marii Panny w Sulejowie - ufundowana przez rodzinę Ligęzków w 1644 roku. 4. Pozostałości dawnego opactwa Norbertanów - założonego w 1179 roku w Witowie z barokowym kościołem pw. św. Małgorzaty i św. Augustyna oraz zabytkową wieżą bramną z XV w. Ołtarz główny kościoła pochodzi z 1747 r. Znajduje się na nim, uznawany za cudowny, obraz Zwiastowania Matki Bożej. Warto również zobaczyć Sulejowski Park Krajobrazowy, drewniany kościółek św. Marcina na cmentarzu w Witowie, Leśną Osadę Edukacyjną w Kole.

Opactwo cystersów, Fot. Wiesław Hińcza

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 12 Gmina Wolbórz Wolbórz to jedna z najstarszych miejscowości w Polsce. Pierwsza wzmianka o Wolborzu pojawiła się w falsyfikacie mogileńskim antydatowanym na 1065 r. W XI w. Wolbórz był centrum opola, a następnie został przekształcony w kasztelanię wchodzącą w skład prowincji łęczyckiej. W latach 1123–1125 Wolbórz był drugą stolicą biskupstwa kujawskiego, a następnie został miastem rezydencjonalnym biskupów włocławskich. Prawa miejskie Wolbórz otrzymał w 1273 r. z nadania Leszka Czarnego. Miasto miało komorę celną i własne władze samorządowe. Rozwijał się handel, rzemiosło i oświata. W Wolborzu została utworzona filia Akademii Krakowskiej (obecnie Uniwersytet Jagieloński). W filii pracowało siedmiu profesorów. Miała prawo nadawania stopni naukowych bakałarza filozofii i nauk wyzwolonych. XV i XVI wiek to głównie gospodarczy rozwój Wolborza. W tamtym okresie miasto posiadało 6 młynów, około 100 warsztatów sukienniczych, liczne warsztaty piwowarskie, rozwijały się również inne cechy, zbudowano 6 młynów. W 1521 r. Wolbórz posiadał 5 kościołów: kościół farny św. Mikołaja (budowa ukończona w 1148 r.), kościół św. Krzyża, kościół szpitalny św. Leonarda nad Wolbórką (szpital istniał w mieście od 1446 r.), kościoły św. Trójcy i św. Ducha (przy obu istniały szpitale). W późniejszym okresie wybudowano jeszcze kościół św. Anny. Wszystkie świątynie, oprócz kościoła farnego, były małe i drewniane - niektóre dokumenty określają je jako kaplice. W 1538 r. kościół św. Mikołaja stał się prepozyturą, a w 1544 r. kolegiatą. W 1819 r. rząd carski odebrał świątyni św. Mikołaja tytuł kolegiaty, który odzyskała dopiero w 2008 r. Wiek XVI i XVII to okres świetności miasta. Liczni dygnitarze państwowi i kościelni gościli na zamku wolborskim jadąc na sejm do Piotrkowa. W 1503 roku w Wolborzu urodził się Andrzej Frycz Modrzewski, wybitny pisarz okresu renesansu i sekretarz króla Zygmunta Augusta (w latach 1547-1553). W latach 1553-1567 pełnił on w Wolborzu urząd wójta. Modrzewski zmarł na zarazę jesienią 1572r., pochowany został w odległej o kilkanaście kilometrów wsi Małecz. Wolbórz po II rozbiorze Polski pozostawał aż do 1807 r. w granicach Królestwa Pruskiego. Od 1807 r. był w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. w granicach Królestwa Kongresowego. W styczniu 1870 r. Wolbórz stracił prawa miejskie. W dniu 1 stycznia 2011 r., po 141 latach, Wolbórz odzyskał prawa miejskie. Cennymi obiektami architektonicznymi miasta i gminy Wolbórz są m. in.: 1. Kościół św. Mikołaja w Wolborzu. 2. Pałac Biskupów Kujawskich w Wolborzu. 3. Elewacja północno-wschodnia pałacu w Wolborzu. 4. Oficyna południowo-wschodnia pałacu w Wolborzu. 5. Kaplica św. Rocha w Wolborzu. 6. Zabytkowa kamieniczka w Wolborzu. 7. Płyta herbowa z zamku w Wolborzu. 8. Kapliczka Czarnieckiego w Wolborzu. 9. Kaplica cmentarna św. Anny. 10. Zespół pałacowo-parkowy w Bogusławicach. 11. Dwór w Lubiatowie. 12. Kapliczka św. Nepomucena w Goleszach. 13. Pomniki we wsi Polichno.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 13 Wolborska jesień na rozlewiskach, Fot. Przemysław Łaski Gmina Aleksandrów Aleksandrów to gmina wiejska położona w południowo-wschodniej części powiatu piotrkowskiego. Przez teren gminy przepływają rzeki Pilica i Czarna. Korzystne położenie w dorzeczu Pilicy i Czarnej, jak również duże kompleksy leśne i warunki klimatyczne sprzyjają rozwojowi turystyki.

Warte zobaczenia na terenie gminy są m. in.: 1. Kościół pw. Piotra i Pawła wraz z kostnicą i budynkiem gospodarczym w Dąbrowie nad Czarną - kościół został wybudowany z kamienia w latach 1890-1899. 2. Kościół pw. Świętej Rozalii w Dąbrówce - zbudowany z piaskowca w XIX w. 3. Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Skotnikach - wzniesiony w 1528 roku. 4. Dwór myśliwski opatów sulejowskich w Dębowej Górze - wzniesiony w połowie XVIII w. 5. Dwór Mikołaja Spinka - powstał około roku 1531 z inicjatywy możnego właściciela dóbr Skotnickich, Mikołaja Spinka. 6. Autorska Galeria Sztuki „Nad Czarną i Pilicą” oraz skansen w Tarasce. Należą one do artysty Zdzisława Wojciecha Słomki. W stuletniej chacie, budynku gospodarczym i ogrodzie prezentowane są jego prace. 7. Pomnik poświęcony Patriotom Polskim pomordowanym podczas pacyfikacji 13.08-24.10.1943 r. koło mostu przy rzece Czarnej w Dąbrowie nad Czarną. 8. Obelisk ku czci partyzantów walczących pod Diablą Górą – obecnie odbywają się tu msze polowe kombatantów. 9. Pomnik pamięci pomordowanym i pacyfikowanym przez hitlerowców w czasie Krwawej Niedzieli 24.10.1943 r. w Tarasce.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 14 10. Obelisk pamiątkowy w Kawęczynie, który stoi w miejscu, gdzie 13.06.1943 r. oddział partyzancki „Trojan” rozbił pacyfikacyjną kolumnę samochodów niemieckich, udaremniając przeprowadzenie dalszych aresztowań ludności. 11. Obelisk przy kościele w Skotnikach poświęcony oddziałom partyzanckim Armii Krajowej, które w dn. 14.01.1944r. rozgromiły w okolicy wsi Ojrzeń zmotoryzowany oddział żandarmerii niemieckiej. 12. Drewniany młyn wodny z XX wieku w Dąbrowie nad Czarną, zlokalizowany w południowo – wschodniej części wsi, przy rzece Czarnej. 13. D.O.M. /pomnik/ Jana Chrzciciela z Zakliczyna Jordana, Generała Wojsk Polskich, Posła na Sejm Konstytucyjny 3 Maja 1791r. 14. Pomnik nagrobkowy śp. ks. Władysława Chrzanowskiego – proboszcza parafii Skotniki w latach 1926- 1929, posła na I Sejm Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. 15. Tablica pamiątkowa na grobie śp. Antoniego Brzezińskiego – Dunina, kapitana Grenadierów Gwardii Wojsk Polskich, kawalera Legii Honorowej Francuskiej i Nadleśnego Lasów Rządowych, zmarłego 12.10.1855r. 16. Tablica w kościele w Skotnikach upamiętniająca zamordowanie przez Niemców pięciu patriotów w dn. 29.06.1940r.

Pracownia w Tarasce, Fot. Róża Lesińska Gmina Czarnocin Czarnocin jest jedną z najstarszych polskich wsi. Pierwsze wzmianki o Czarnocinie datowane są na początek XII wieku. W 1223 roku książę Konrad I nadał ją biskupowi Chrystianowi. W 1289 roku Arcybiskup gnieźnieński Jakub herbu Świnka erygował we wsi parafię. Drewniany kościół, który przetrwał do 1712 roku, ufundował biskup Wisław. W 1331 roku biskup Maciej Golanczewski utworzył sołectwo Czarnocin i od tego czasu do dnia dzisiejszego Czarnocin stał się centrum administracyjnym dla terenu, który go otaczał. Od 1797 roku wieś stała się własnością rządu zaborczego. W 1815 roku, po Kongresie Wiedeńskim, Czarnocin stał się własnością Królestwa Polskiego, natomiast w 1830 roku car nadał Czarnocin Timofiejowi. W 1864 roku po zniesieniu

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 15 pańszczyzny część majątku ukazem nadana została służbie folwarcznej. W 1881 roku wieś przejął kuzyn Timofiejewa – Grzegorz Longwinowicz. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości majątek przejęło państwo i w dniu 1 kwietnia 1921 r. rząd polski rozparcelował dobra czarnocińskie pozostawiając część z zabudowaniami folwarcznymi dla siebie. W chwili obecnej na terenie gminy występują wyłącznie osady wiejskie. W przeszłości na terenie gminy znajdowała się duża liczba folwarków, m. in.: Czarnocin, Bieżywoda, Szczukwin, Rydzynki, Biskupia Wola. W krajobraz wiejski wpisane były również młyny. Wiele z dzisiejszych wsi zachowało historyczny układ przestrzenny i stanowi cenny element kultury materialnej. Do miejscowości zasługujących na wzmiankę zaliczyć należy: Czarnocin (ulicówka datowana na 1289 r.) Szynczyce (rzędówka mająca swoje początki w latach 80-tych XIV w.) Rzepki (wieś o rodowodzie z 1386 r., ale nie rozpoznanym układzie przestrzennym) Tychów (rzędówka) Zamość (wieś sznurowa). Do najcenniejszych atrakcji turystycznych gminy Czarnocin należą m. in.: 1. Dwór w Szynczycach - powstał ok. 1872 roku. Obecnie dwór wraz z parkiem stanowi własność gminy i znajduje się tutaj szkoła podstawowa. 2. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Czarnocinie - parafię erygowano w 1689 roku, zanim wybudowano obecny kościół (1879-1891) istniały tutaj dwa drewniane kościoły. 3. Park podworski w Grabnej Woli. 4. Obelisk upamiętniający akcję Szarych Szeregów z dnia 6 czerwca 1943, która polegała na wysadzeniu mostu. Obelisk znajduje się w pobliżu mostu kolejowego na rzece Wolbórce, w odległości paruset metrów od stacji kolejowej Wolbórka. Gmina Gorzkowice Pierwsza wzmianka, w źródłach pisanych, o Gorzkowicach pojawiła się w 1335 roku. Przynależność dóbr gorzkowickich zmieniała się na przestrzeni wieków. Wśród licznych właścicieli znajdowali się Kurozwęccy (koniec XV wieku), Myszkowscy herbu Jastrzębiec, Łascy, Koniecpolscy (początek XVII wieku), Walewscy i Zarębowie. Dnia 2 czerwca 1494 r. Król Jan Olbracht aktem dla Mikołaja z Kurozwęk, wieś Gorzkowice zamienił na miasto na prawie magdeburskim. Miasto Gorzkowice istniało przez okres około 30 lat. W końcu XV wieku brat Mikołaja, Krzesław, który był biskupem kujawskim z siedzibą w Wolborzu, wystawił zamek murowany w Gorzkowicach. Zamek został zniszczony w czasie oblężenia Gorzkowic przez Szwedów, którzy napadli na Polskę w 1655 r. Zamek był odbudowany, ale w roku 1704 został do reszty zburzony przez szwedzkiego generała Rosenstierna. Gorzkowice stanowiły dość ważny węzeł komunikacyjny przy przeprawie przez podmokłą dolinę Prudki, gdzie od strony wschodniej wzniesiono dwór obronny, a od zachodniej - kościół parafialny. W Gorzkowicach zachował się miejski rynek. Do najciekawszych atrakcji turystycznych Gminy Gorzkowice należą m. in.: 1. Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa - wzniesiony w latach 1896-98 przez Konstantego Wojciechowskiego. 2. Kopiec od zawsze był dumą mieszkańców gminy i miejscowości Gorzkowice. Ta XVII wieczna fortalicja jest wpisana do rejestru zabytków. 3. kapliczka pw. św. Trójcy w Czernie k/ Niechcic zwana "Jasna Górką". 4. Dwór w Cieszanowicach. 5. Zespół dworsko-parkowy w Żuchowicach z XIX w.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 16 Gmina Grabica Pierwsza wzmianka, w źródłach pisanych, dotycząca Grabicy pochodzi z 1511 roku. Natomiast niektóre wsie wchodzące w skład obecnej Gminy Grabica powstały na fali osadnictwa z XIII i XIV wieku. Tereny obecnej gminy Władysław Herman przekazał kościołowi włocławskiemu i do czasów rozbiorów Polski funkcjonowały jako dobra biskupów kujawskich. W połowie XVI w. w Grabicy funkcjonował folwark biskupi i okazały dwór. Od XVIII wieku rosło znaczenie Grabicy jako lokalnego ośrodka administracyjnego i gospodarczego. Pojawiły się też wzmianki o powstaniu w tym okresie w miejscowych dobrach siedziby „biskupiego starosty grabickiego”. Po II rozbiorze Polski władze pruskie w powiecie piotrkowskim przeprowadziły zmiany administracyjne. Po zmianach w powiecie piotrkowskim znalazły się trzy domeny (dobra narodowe): w Piotrkowie, Wolborzu i Grabicy. Na mocy Ustawy Konstytucyjnej Księstwa Warszawskiego w 1807r. wprowadzającej wieś jako samodzielną jednostkę administracyjną w powiecie, jak również kolejnej reformy z 1864 roku powstała Gmina Grabica z obieralnymi: wójtem i sołtysami. Gmina działa nieprzerwanie do dziś, za wyjątkiem kilkuletniej przerwy w okresie II wojny światowej, kiedy została włączona do Rzeszy. Grabica została wyzwolona przez wojska sowieckie 18 stycznia 1945 r. Do najciekawszych atrakcji Gminy Grabica należą m. in.: 1. Zespoły parków wiejskich w Szydłowie, Dziwlach, Rusocinach, Ostrowie, Brzozie i Woli Bykowskiej, które zostały wpisane do rejestru zabytków. 2. Kościół w Krzepczowie pw. św. Wojciecha - wybudowany został w latach 1720–1750 w stylu barokowym. 3. Spichlerz w Dziwlach - element dawnego zespołu dworskiego z przełomu XVIII - XIX stulecia. 4. Wieża telewizyjna koło Szydłowa. 5. Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski i Świętego Jana Vianney. Gmina Łęki Szlacheckie Najstarsza wzmianka, w źródłach pisanych, o Łękach pochodzi z XII w. Wzmianka dotyczy informacji o dostarczeniu w 1312 r. 33 koni bojowych dla króla Władysława Łokietka. Łęki Szlacheckie i okoliczne wisie już w średniowieczu były znane jako rejon hodowli koni, głównie dla wojska. Ponadto kroniki podają, że w Łękach Szlacheckich w czasie wojen szwedzkich uformowany został oddział kawalerii, który wziął udział w walkach pod dowództwem Stefana Czarnieckiego. Historia gminy nierozerwalnie jest związana z historią dworku w Łękach Szlacheckich. Dobra Łęki Szlacheckie do XIX w. stanowiły własność opactwa Norbertanów w Witowie. W ich skład wchodziły folwarki Łęki i Ignaców oraz wsie: Łęki Szlacheckie, Ignaców, Felicyanów, os. Anielów. W XVI w. wzrosło znaczenie miejscowości, gdzie mieszkańcy obok hodowli koni trudnili się również wykonywaniem zawodów rzemieślniczych jak kowalstwo, kołodziejstwo i siodlarstwo. W roku 1816 dobra Łęki Szlacheckie zostają kupione przez rodzinę Kulikowskich, w której pozostały do 1872r. Po powstaniu styczniowym Łęki Szlacheckie stały się własnością rządu rosyjskiego, od którego odkupił je Stanisław Jaszowski. Stanisław Jaszowski pełnił funkcję sędziego w sądzie w Łękach Szlacheckich, który ustanowiony został w latach 1900-1915. Ponadto Jaszowski otworzył w Łękach Szlacheckich czteroklasową szkołę. Z uwagi na charakter wykonywanej pracy Jaszowski mało przebywał na terenie swojej posiadłości, co przyczyniło się do zadłużenia majątku i jego licytacji. Kolejnym właścicielem był Jakub Szpilfogiel. W czasie II wojny światowej majątkiem zarządzali Niemcy, a następnie w 1946r. Łęki Szlacheckie przechodzą na własność Skarbu Państwa i następuje ich parcelacja. Od tego momentu zmieniło się również przeznaczenie dworku – gdzie swoje siedzibę zaczęli mieć Urząd Gminy, Posterunek Milicji, Poczta, Przedszkole, a obecnie mieszkania komunalne.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 17 Z dniem 1 stycznia 1973r. Po przeprowadzeniu reformy administracyjnej z obszaru dotychczasowych gromad Trzepnica i Łęki Szlacheckie utworzono Gminę Łęki Szlacheckie. Wspomnieć również należy o rozwoju szkolnictwa na terenach gminy, a mianowicie w roku 1898 w Gminie Łęki Szlacheckie istniały szkoły elementarne, które mieściły się w miejscowościach: Dorszyn (szkoła elementarna założona w 1830r.), Podstole (szkoła elementarna założona w roku 1867), Żerechowa (szkoła elementarna założona w 1872r.). Do najciekawszych atrakcji gminy należą m. in.: 1. Klasycystyczny dwór z pierwszej połowy XIX w. otoczony pięknym parkiem znajdujący się w Trzepnicy. Obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa. 2. Zespół dworsko-parkowy w Łękach Szlacheckich. Dwór z drugiej połowy XIX w. otacza zabytkowy park. 3. Kościół w Bęczkowicach - zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1906 – 1912. 4. kaplica Matki Bożej Pocieszenia w miejscowości Pocieszna Górka, którą otaczają malownicze stacje Drogi Krzyżowej. Gmina Moszczenica Pierwsza wzmianka, w źródłach pisanych, dotycząca Moszczenicy pochodzi z 1392 r. Nazwa miejscowości została użyta w księdze ziemskiej sieradzkiej we wpisie mówiącym o wezwaniu biskupa włocławskiego Jana do złożenia przysięgi w sprawie granicznej między Moszczenicą a Gościmowicami. Zaś najstarszym śladem osadnictwa na terenach Gminy Moszczenica jest grodzisko w miejscowości Rękoraj, którego budowę datuje się na IX w.. Król Jan Olbracht w dniu 12 kwietnia 1499 roku w Krakowie wydał dokument zezwalający na lokację Moszczenicy na prawie niemieckim. Zezwolenie króla nie zostało wykonane. W XV wieku Moszczenica należała do rodu Kossowskich herbu Jelita, a w 1518 roku część Moszczenicy przeszłą w ręce rodu Lubiatowskich. Natomiast w I połowie XVI w. Moszczenica przeszła w ręce rodu Małachowskich. Po II rozbiorze Polski Moszczenica znalazła się w zaborze pruskim. W 1815 r. po utworzeniu Królestwa Polskiego, nadal będąc własnością rodu Małachowskich, weszła w skład województwa kaliskiego, obwodu i powiatu piotrkowskiego. W 1846 r. przez teren obecnej gminy przeprowadzona została Kolej Warszawsko - Wiedeńską. Był to bodziec do późniejszego, przemysłowego rozwoju miejscowości. W 1856 r. Taida Rzewuska, po śmierci ojca Ludwika Małachowskiego, sprzedała dobra hrabiemu Janowi Adamowi Ostroróg Sadowskiemu herbu Nałęcz. Już w tym okresie w Moszczenicy funkcjonowało dużo zakładów produkcyjnych, usługowych i handlowych. Występowała tu szczególnie duża liczba fabryk przerabiających płody rolne takich jak: gorzelnia, browar piwny, smolarnia, młyny wodne i wiatraki. Rozwijały się dobrze również inne rodzaje rzemiosła m. in. bednarze, cieśle, kołodzieje, kowale, krawcy, młynarze, stelmachowie, stolarze, strycharze, szewcy, tkacze. Ponadto około 1855 roku w dworze powstała pierwsza prywatna szkoła (tylko dla dziewczynek), która funkcjonowała do czasów powstania styczniowego. Pierwszy raz Moszczenica została siedzibą gminy w 1859 r., a w 1869 roku została włączona w skład nowej gminy Bogusławice. W 1880 r. dobra moszczenickie sprzedane zostały hrabiemu Leopoldowi Wilskiemu. Natomiast w 1898 r. ziemie moszczenickie składające się z folwarków: Moszczenica, Wola Moszczenicka, Pomyków i Kosów zostały zakupione przez pabianickiego przemysłowca Teodora Endera. Nowy właściciel Moszczenicy w krótkim czasie ożywił gospodarczo gminę, rozbudował folwark i domy mieszkalne dla pracowników folwarku, wybudował cegielnię parową oraz zakład włókienniczy. W czasie I wojny światowej na terenie Gminy Moszczenica toczyły się walki. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Moszczenica nadal wchodziła w skład Gminy Bogusławice. Lata międzywojenne to kolejny szybki okres rozwoju Moszczenicy, który zachwiany został jedynie wielkim kryzysem gospodarczym. Po II wojnie światowej, w 1945 roku, rozparcelowano majątek ziemski rodziny Endera oraz rozdysponowano majątki mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Organizacja podziału administracyjnego utrzymała się do 1954 r., kiedy to na terenie obecnej gminy powstały gromady: Moszczenica, Baby, Gazomia Stara, Rękoraj, Raków i Srocko. Po reformie administracyjnej kraju z 1973 r. Moszczenica ponownie stała się gminą. Z kolei w wyniku ostatniej reformy samorządu terytorialnego 1999 r. Gmina Moszczenica znalazła się w powiecie piotrkowskim i województwie łódzkim.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 18 Do najciekawszych atrakcji gminy należą m. in.: 1. Dwór z II połowy XIX w., otoczony zabytkowym parkiem krajobrazowym z XIX w., z pięknym drzewostanem. 2. Grodzisko pierścieniowate powstałe z IX wieku w Rękoraju. 3. Ruiny cmentarza ludności niemieckiej w Jarostach. 4. Pomnik ofiar hitlerowskiego ludobójstwa w Pieńkach Karlińskich. Gmina Ręczno Pierwsze wzmianki, w źródłach pisanych, o miejscowości Ręczno pochodzą z 1211 r. i zostały zawarte w bulli papieża Innocentego III. Z tego roku pochodzi też wzmianka o Stobnicy. Najprawdopodobniej słuszny jest również domysł autorów „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego”, iż Ręczno to dawna osada nadana opactwu norbertańskiemu w Witowie, zapewne przy jego fundacji w XII w. W 1398 roku pojawia większość informacji o pozostałych wioskach tj. Bąkowej Górze, Dębie, Łękach Królewskich, Majkowicach, Paskrzynie oraz Zbyłowicach. Z 1399 roku pochodzi wzmianka o miejscowości Będzyn. Do najciekawszych atrakcji gminy należą m. in.: 1. Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Bąkowej Górze - wybudowany został w XV wieku. Jest to budowla murowana, orientowana. We wnętrzu znajdziemy: chrzcielnicę kamienną z blaszaną pokrywą z XVII w., dwie kropielnice kamienne z 1540 r. i 1616 r. oraz sześć epitafiów marmurowych Małachowskich z 1604 - 1717 r. Dzwonnica przykościelna pochodzi z XVIII w., w której umieszczony został dzwon z 1657 r. 2. Ruiny zamku Bąka - to pozostałości zamku rycerskiego z przełomu XIII i XIV wieku - niegdyś znanej siedziby rycerzy – rozbójników. 3. Dwór Małachowskich w Bąkowej Górze - to budowla stojąca na stoku góry, w niedalekiej odległości od ruin średniowiecznego zamku. Wznieśli go przedstawiciele znanego rodu Małachowskich - właściciele pobliskich Majkowic. Tuż obok znajduje się zabytkowy spichlerz. Całość otacza stary park z okazami pomnikowych drzew. 4. Dwór obronny w Majkowicach z I połowy XVI w. - to ruiny renesansowej siedziby szlacheckiej z elementami architektury obronnej. 5. Kościół pw. św. Stanisława BM w Ręcznie. Gmina Rozprza Pierwsze wzmianki o miejscowości Rozprza pochodzą z 1065 r. Jednak ślady osady odkrytej w Rozprzy pochodzą z IX/X w. Nazwa Rozprza najprawdopodobniej oznacza miejsce, gdzie odbywały się rozprawy sądowe. Na obszarze Rozprzy jako kasztelanii istniało szereg osad, których ludność trudniła się m. in. rolnictwem, hodowlą bydła, wytopem żelaza, bartnictwem. Do rozwoju Rozprzy w okresie wczesnego średniowiecza przyczyniły się ważne szlaki handlowe przebiegające z Gdańska przez Kraków na Węgry i z Rusi na Sieradz, Kalisz na zachód. Rozprza miała wielu właścicieli m. in. w 1247 roku została siłą zagarnięta przez Kazimierza swemu młodszemu bratu Ziemomysłowi, w 1263 roku znalazła się w rękach księcia sieradzkiego Leszka Czarnego, a w latach 1327-1339 należała do Przemysława. W roku 1344 Kazimierz Wielki ustanowił w Rozprzy celną komorę królewską. Rozkwit Rozprzy to okres panowania Jagiellonów. Ciekawostką jest odkrycie przez prof. M. Gumowskiego, że Rozprza używała równocześnie dwóch herbów miejskich, a co za tym idzie, ze byłą w tym czasie miastem podwójnym. Miasta nosiły tę samą nazwę, ale posiadały osobne urzędy miejskie i miały różnych właścicieli. Jedno było własnością panującego, zaś drugie było własnością szlachecką. Upadek Rozprzy w latach 1655-1660 spowodowały wojny szwedzkie, wojna północna w latach 1700-1717 i walki konfederatów barskich. Praw miejskie Rozprza straciła w 1870 roku na mocy dekretu władz carskich. W czasie I wojny światowej była bazą organizacyjną 4 i 5 pułku legionów. W okresie II wojny światowej Rozprza była redutą obronną pozycji Prudki. Została wyzwolona 19 stycznia 1945 roku przez oddziały armii radzieckiej. Do najciekawszych atrakcji gminy należą m. in.:

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 19 1. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny w Lubieniu - wzniesiony w XX-leciu międzywojennym. 2. Kościół parafialny pw. św. Mikołaja i Najświętszej Marii Panny w Mierzynie. 3. Pałac w Niechcicach - wzniesiony w 1872 r. przez Adolfa Krugera. 4. Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Rozprzy - zbudowany w XVIII w. pełni rolę lokalnego sanktuarium maryjnego. 5. Spichlerz we wsi Wroników. Gmina Wola Krzysztoporska Pierwsza wzmianka, w źródłach pisanych, o miejscowości Wola Krzysztoporska pochodzi z 1552 roku i dotyczy poborów z dóbr Piotra Krzysztoporskiego. Z biegiem lat potężne posiadłości ziemskie i wsie folwarczne ulegały rozdrobnieniu i zmieniał właścicieli. W 1879 roku właścicielem folwarku Wola Krzysztoporska został Josek Szpilfogel-Kodrębski. Już w tym czasie zaczął rozbudowywać się w Woli Krzysztoporskiej przemysł rolno-spożywczy, istniała gorzelnia, a następnie powstały: słodownia, syropownia, krochmalnia i drożdżownia. W 1902r. Maurycy – syn Joska Szpilfogla-Kodrębskiego, założył Fabrykę Chemiczną, która po II wojnie światowej przekształcona została w Wolskie Zakłady Przemysłu Barwników „ORGANIKA”. Co istotne przemysł rolno-spożywczy w Woli Krzysztoporskiej działał i produkował od końca XIX w. do 1939 r., jak również częściowo w czasie okupacji. W 2000 roku Wolskie Zakłady Przemysłu Barwników „ORGANIKA” z przyczyn ekonomicznych ogłosiły upadłość. Do najciekawszych atrakcji gminy należą m. in.: 1. Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Bogdanowie. 2. Dwór w Parzniewicach - powstał na początku XX wieku, w stylu neobarokowym. 3. Dwór w Rokszycach.

4.4. Krajobraz kulturowy Zgodnie z treścią art. 3 pkt. 14 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami krajobraz kulturowy to postrzegana przez ludzi przestrzeń, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka. Krajobraz kulturowy to postrzegana przestrzeń przyrodnicza, która znajduje się w sferze oddziaływań człowieka przyjmuje formę kulturową, wyrażoną w postaci krajobrazu kulturowego. Krajobraz ten można rozumieć jako antropogenicznie ukształtowany fragment przestrzeni geograficznej, powstały w wyniku zespolenia oddziaływań środowiskowych i kulturowych, tworzących specyficzną strukturę, objawiającą się regionalną odrębnością, postrzeganą jako swoistą fizjonomię. WPOnZ na lata 2016-2019 na terenie powiatu piotrkowskiego jako obszary i obiekty zabytkowych o znaczeniu ponadlokalnym, najcenniejszych dla województwa łódzkiego wskazuje układy przestrzenne i układy staromiejskie ośrodków historycznych. Na terenie powiatu piotrkowskiego są nimi: ·Wolbórz (kościół i zespół pałacowo-parkowy z 2 alejami dojazdowymi); ·Sulejów – Podklasztorze (Zespół Opactwa Cystersów); ·Witów (zespół oo. Norbertanów z kościołem pw. św. Małgorzaty); ·Skotniki (kościół i zespół dworsko – parkowo-folwarczny).

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 20 Pałac Biskupi w Wolborzu, Fot. Teresa Adamus

Sulejów – Podklasztorze, Fot. Grażyna Teodorczyk - Piejek

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 21 Kościół w Witowie, Fot. Alicja Petruzela

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 22 Zabytkowy kościół w Skotnikach, Fot. Stanisław Jakubczak Uznanie obszaru czy obiektu zabytkowego za reprezentatywny świadczy o tożsamości miejsca oraz jego znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego nie tylko powiatu czy województwa łódzkiego, ale i Polski. Ponadto cenne układy urbanistyczne na terenie powiatu piotrkowskiego występują w następujących gminach: ·gm. Aleksandrów: Skotniki, Różenek, Kotuszów. ·gm. Gorzkowice: Gorzkowice, Szczukocice, Czerno. ·gm. Ręczno: Ręczno, Bąkowa Góra, Majkowice. ·gm. Rozprza: Rozprza, Mierzyn. ·gm. Sulejów: Sulejów, Biała, Winduga, Stobnica, Poniatów. ·gm. Wola Krzysztoporska: Wola Krzysztoporska, Bogdanów. Jako cenne elementy przyrodnicze krajobrazu kulturowego Powiatu Piotrkowskiego należy wskazać: ·Obszary objęte ochroną prawną Natura 2000 są to m. in. Wielkopole - Jodły pod Czartorią (gm. Ręczno); Dolina Czarnej; Łąka w Bęczkowicach; Dolina Środkowej Pilicy; Lasy Gorzkowickie. ·Sulejowski Park Krajobrazowy - utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 3/94 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 21 lipca 1994 r. w sprawie utworzenia Sulejowskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Piotrkowskiego Nr 22, poz. 136.) utworzony został Sulejowski Park Krajobrazowy. Powierzchnia parku wynosi 17 030 ha, jego otulina obejmuje 36 730 ha. Sulejowski Park Krajobrazowy należy wraz z Przedborskim Parkiem Krajobrazowym i Spalskim Parkiem Krajobrazowym do zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych. Park obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe. Na terenie parku oraz jego otuliny znajduje się 11 rezerwatów przyrody.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 23 Chronione są jodły pospolite, świerki, buki, klony i jawory. Przez park przebiega pieszy Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy. ·9 rezerwatów przyrody, które ochroną obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy i siedliska przyrodnicze, które wyróżniają się wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. ·550 pomników przyrody. Najwięcej takich indywidualnych form ochrony przyrody znajduje się w gminach: Sulejów i Gorzkowice.

4.5. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony. Zgodnie z treścią art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2017r., poz. 2187) formami ochrony zabytków są: 1. wpis do rejestru zabytków; 2. wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa; 3. uznanie za pomnik historii; 4. utworzenie parku kulturowego; 5. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

4.5.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. Zgodnie z treścią art. 3 pkt 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zabytek nieruchomy to nieruchomość, jej części lub zespół nieruchomości, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 24 Źródło: załącznik do Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. (Dz. U. z 2004, nr 30 poz. 259) Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków.

Na terenie Powiatu Piotrkowskiego znajdują się następujące zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. Wskazane poniżej zabytki stanowią najcenniejsze elementy dziedzictwa kulturowego powiatu.

ZABYTKI NIERUCHOME WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW Z POWIATU PIOTRKOWSKIEGO Gmina Miejscowość Ulica/nr Nazwa Określeni Data Zespół Nr decyzji Data e rejestru Aleksandrów Dąbrowa - kaplica przedpogr kon. XIX kościoła p.w. śś. WUOZ- 04.08.20 n/Czarną zebowa w. Piotra i Pawła 640/256/2010 10 Aleksandrów Dąbrowa - kościół p.w. śś. 1890- kościoła p.w. śś. WUOZ- 04.08.20 n/Czarną par.rz-kat. Piotra 1899 r. Piotra i Pawła 640/256/2010 10 i Pawła Aleksandrów Dąbrowa - zespół kościół, 1875- kościoła p.w. śś. WUOZ- 04.08.20 n/Czarną kościelny kaplica 1899 r. Piotra i Pawła 640/256/2010 10 z otoczeni em i ogrodzen iem Aleksandrów Dębowa Góra 13 dwór - XVIII- dworsko- KL.VB- 1972/05 XIX w. parkowy 680/778/72 /30 Aleksandrów Dębowa Góra 13 park dworski XVIII/XI dworsko- KL.IV- 1986/11 X w. parkowy 5340/21/86 /10 Aleksandrów Rożenek 05 park dworski poł. XIX dworsko- KL.IV- 1985/08 w. parkowy 5340/10/85 /06 Aleksandrów Skotniki - dwór - I poł. XVI dworsko- KL.IVA- 1967/05 w. parkowy 2/1/309/67 /15 Aleksandrów Skotniki - park dworski XVI-XVII dworsko- KL.IV- 1977/11

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 25 w. parkowy 5340/19/77 /18 Aleksandrów Skotniki - kościół p.w. XVI w. kościoła p.w. KL.IVA- 1967/02 par.rz-kat. Niepokala Niepokalanego 2/1/308/67 /15 nego Poczęcia NMP Poczęcia NMP Aleksandrów Skotniki - dzwonnica kościoła XVIII w. kościoła p.w. KL.IVA- 1967/02 p.w. Niepokalanego 2/1/308/67 /15 Niepokala Poczęcia NMP nego Poczęcia NMP Aleksandrów Skotniki - zespół p.w. XVI- kościoła p.w. KL.IVA- 1967/02 kościelny Niepokala XVIII w. Niepokalanego 2/1/308/67 /15 nego Poczęcia NMP Poczęcia NMP Będków Remiszewice - nastawnia PKP 1930 r. kolei PKP WOSOZ- 2002/04 640/4/2002 /29 Czarnocin Czarnocin Poniatowski park dworski XIX w. szkoły rolniczej KL.IV- 1983/08 ego 05 5340/9/83 /31 Czarnocin Grabina Wola 19 park dworski XIX w. dworsko- KL.IV- 1986/05 parkowy 5340/8/86 /12 Czarnocin Szynczyce 05 park dworski kon. dworsko- KL.IV- 1983/08 XIX w. parkowy 5340/37/83 /31 Gorzkowice Bujnice - park dworski pocz. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. parkowy 5340/6/84 /31 Gorzkowice Cieszanowice - park dworski pocz. XIX - KL.IV- 1983/08 w. 5340/12/83 /31 Gorzkowice Czerno - kaplica p.w. św. XVII w. - KL.III- 1947/05 rz.-kat. Trójcy 52/38/62 /02 Gorzkowice Gorzkowice Rynek 02a kościół p.w. 1896- kościoła p.w. WUOZ- 27.07.20 par.rz-kat. Najświęts 1899 r. Najświętszego 640/288/2009 09 zego Serca Serca Jezusa Jezusa Gorzkowice Gościnna - park dworski 1 poł. XIX - KL.IV- 1983/08 w. 5340/24/83 /31 Gorzkowice Kotków - park dworski XIX w. - KL.IV- 1986/11 5340/22/86 /10 Gorzkowice Sobaków - park dworski XIX w. - PSOZ- 1992/12 6600/43/92 /08 Gorzkowice Sobakówek - park dworski 2 poł. XIX dworsko- KL.IV- 1989/06 w. parkowy 5340/6/89 /13 Gorzkowice Szczepanowice - park dworski pocz. XIX dworsko- KS.V/1/6/50 1950/01 w. parkowy /09 Gorzkowice Żuchowice - park dworski pocz. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 z ogrodze w. parkowy 5340/47/83 /31 niem Grabica Brzoza - park dworski pocz. - KL.IV- 1983/08 XX w.. 5340/4/83 /31 Grabica Dziwle 65 park dworski pocz. dworsko- KL.IV- 1983/08 XX w. parkowy 5340/15/83 /31 Grabica Dziwle 65 spichlerz - 1849 r. dworsko- KL.III- 1952/03 parkowy 43/850/52 /22 Grabica Krzepczów 13 kościół fil. p.w. św. 1733- kościoła p.w. KL.IV- 1967/09 rz-kat. Wojciecha 1760 r. św. Wojciecha 680/495/67 /16 Grabica Ostrów 45 park dworski poł. XIX dworsko- KL.IV- 1986/07 w. parkowy 5340/11/86 /03 Grabica Rusociny - park dworski kon. XIX - KL.IV- 1983/08 w. 5340/32/83 /31 Grabica Szydłów - park dworski ok. poł. dworsko- KL.IV- 1983/08 XIX w. parkowy 5340/38/83 /31 Grabica Wola Bykowska - park dworski XIX w. - KL.IV- 1983/08 5340/43/83 /31 Łęki Bęczkowice 41 A kościół p.w.św.Du 1910- - KL.IV- 1982/10 Szlacheckie par.rz-kat. cha 1912 r. 5340/6/82 /07 Łęki Dobrenice - park dworski XIX w. - KL.IV- 1986/05 Szlacheckie 5340/7/86 /12

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 26 Łęki Łęki - park dworski XVIII w. dworsko- KL.IV- 1983/08 Szlacheckie Szlacheckie parkowy 5340/26/83 /31 Łęki Trzepnica 08 dwór - 1822- dworsko- KL.IV- 1967/09 Szlacheckie 1855 r. parkowy 680/506/67 /28 Łęki Trzepnica 08 park dworski XVIII w. dworsko- KL.IV- 1984/03 Szlacheckie parkowy 5340/2/84 /16 Moszczenica Kiełczówka 44 park dworski XIX w. dworsko- L.dz.- 1986/11 parkowy 5340/15/86 /10 Moszczenica Moszczenica Cmentarna dzwonnica kościoła XVIII/XI kościoła p.w. KL.IV- 1967/09 06 p.w. X Podwyższenia 680/499/67 /16 Podwyższ św. Krzyża enia św. Krzyża Moszczenica Moszczenica Cmentarna kościół p.w. 1769- kościoła p.w. KL.IV- 1967/09 06 par.rz-kat. Podwyższ 1975 r. Podwyższenia 680/498/67 /16 enia św. Krzyża św.Krzyża Moszczenica Moszczenica Dworcowa gorzelnia ob.dom 1 poł. XIX - Kl.III-43/55 1955/06 02 w. /10 Moszczenica Moszczenica Piotrkowska dwór - 1877 r. dworsko- KL.IV- 1982/05 15 parkowy 5340/4/82 /18 Moszczenica Moszczenica Piotrkowska park dworski XIX w. dworsko- KL.IV- 1967/09 15 parkowy 680/500/67 /16 Moszczenica Raciborowice - park dworski XIX w. dworsko- KL.IV- 1987/01 parkowy 5340/4/87 /22 Moszczenica Rękoraj - park dworski XIX w. - KL.IV- 1990/11 5340/8/90 /27 Moszczenica Srock Rynek 01a kościół p.w. św. 1900- kościoła p.w. WUOZ- 2004/09 par. Benedykta 1909 r. św. Benedykta 640/223/2004 /09 rzym.-kat. Moszczenica Srock Rynek 01a kaplica p.w. św. 1627 r. kościoła p.w. KL.IV- 1967/09 rz.-kat. Mikołaja św. Benedykta 680/503/67 /27 Ręczno Bąkowa Góra - zamek "trwała 1 poł. XV dworsko- KL.IV- 1967/12 ruina" w. parkowy 680/555/67 /27 Ręczno Bąkowa Góra 01 dwór - 2 poł. dworsko- KL.IV- 1967/12 XVIII w. parkowy 680/556/67 /27 Ręczno Bąkowa Góra 02 dzwonnica kościoła pocz. kościoła p.w. KL.IV- 1967/12 p.w. św. XVIII w. św. Trójcy 680/554/67 /27 Trójcy Ręczno Bąkowa Góra 02 kościół św. Trójcy XI-XV w. kościoła p.w. KL.IV- 1967/12 par.rz-kat. św. Trójcy 680/553/67 /27 Ręczno Bąkowa Góra Góra i teren park dworski XVIII w.? - KL.IV.- 1982/11 5340/12/82 /22 Ręczno Bąkowa Góra Góra i teren zespół - XV-XIX - KL.IV- 1982/11 architekto w. 5340/12/82 /22 niczno - krajobrazo wy Ręczno Majkowice 01 zamek "trwała 2 ćw. XVI zamkowo- KL.IV- 1967/12 ruina" w. parkowy 680/591/67 /27 Ręczno Ręczno Główna 19 dzwonnica zespół ok.. zespół kościoła WUOZ- 09.10.20 kościoła 1900 r. par. p.w. św. 640/359/2008 08 par. p.w. Stanisława BM św. Stanisława BM Ręczno Ręczno Główna 19 cmentarz przykoście pocz. XIX zespół kościoła WUOZ- 09.10.20 rzym.-kat. lny w. par. p.w. św. 640/359/2008 08 Stanisława BM Ręczno Ręczno Główna 19 kościół p.w. 1820-1897 zespół kościoła WUOZ- 09.10.20 par. rz-kat. Przemieni par. p.w. św. 640/359/2008 08 enia Stanisława BM Pańskiego Rozprza Mierzyn - park dworski 2 poł. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. parkowy 5340/26/83 /31 Rozprza Mierzyn - kościół p.w. św. przed kościoła p.w. KL.IV- 1967/09 par.rz-kat. Mikołaja 1435 r. św. Mikołaja 680/497/67 /16 Rozprza Milejów Kościelna kościół p.w. 1887- kościoła p.w. WUOZ- 2004/05 02 par. rz.-kat św.Marii 1889 r. św. Józefa 640/123/2004 /20

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 27 Magdalen y i św. Józefa Rozprza Milejów Szkolna 16 park dworski kon. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. parkowy 5340/30/83 /31 Rozprza Niechcice Zakładowa park pałacowy kon. pałacowo- KL.IV- 1983/08 08 XVIII w. parkowy 5340/28/83 /31 Rozprza Straszów - park dworski pocz. XX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. parkowy 5340/39/83 /31 Sulejów Sulejów Podkurnędz kościół ob. 1644 r. - KL.IV- 1967/09 02 rzym.-kat kaplica 680/504/67 /27 szpitalny p.w. NMP zw. Ligęzków Sulejów Sulejów Podkurnędz kościół p.w. św. 1901- kościoła p.w. KL.IV- 1985/08 02 par.rz-kat. Floriana 1903 r. św. Floriana 5340/13/85 /21 Sulejów Sulejów Podkurnędz kaplica + 1 poł. XIX - KL.IV- 1967/09 02 cment. rz.- w. 680/505/67 /27 kat. Sulejów Sulejów - Opacka 13 zespół OO. XII-XVIII klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze klasztorny Cystersów w. Cystersów 680/569/71 /16 Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża bramna , pocz. XVI klasztorny O.O. KL.IB- 1971/09 Podklasztorze dzwonnica w. Cystersów 680/569/71 /16 tzw. Krakowsk a Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża obronna kon. XV klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze tzw. w. Cystersów 680/569/71 /16 Mauretans ka Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża obronna, poł. XVI klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze tzw. W. Cystersów 680/569/71 /16 Attykowa Sulejów Sulejów - Opacka 13 obwód mur XV/XVI klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze warowny obronny w. Cystersów 680/569/71 /16 Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża bramna, pocz. XVI klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze tzw. w. Cystersów 680/569/71 /16 Rycerska Sulejów Sulejów - Opacka 13 pałac Opata, ob. XVI w. klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze "trwała Cystersów 680/569/71 /16 ruina" Sulejów Sulejów - Opacka 13 młyn "trwała XVIII w. klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze koński ruina" Cystersów 680/569/71 /16 Sulejów Sulejów - Opacka 13 kościół p.w. św. przed klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze kl.rz-kat. Tomasza 1259 r. Cystersów 680/569/71 /16 Kantauryj skiego Sulejów Sulejów - Opacka 13 klasztor wsch. 2 ćw. XIII klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze część w. Cystersów 680/569/71 /16 z kapitular zem Sulejów Sulejów - Opacka 13 gorzelnia budynek XVIII w. klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze gosp. Cystersów 680/569/71 /16 skrzydło zach. Sulejów Sulejów - Opacka 13 budynek w ciągu kon. XV klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze mieszkaln południow w. Cystersów 680/569/71 /16 y ob. ym Plebania Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża obronna, pocz. XVI klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze tzw. w. Cystersów 680/569/71 /16 Muzyczna Sulejów Sulejów - Opacka 13 wieża obronna XV/XVI klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze tzw. w. Cystersów 680/569/71 /16 Opacka, Sulejów Sulejów - Opacka 13 arsenał - XVI/XVII klasztorny O.O. KL.VB- 1971/09 Podklasztorze w. Cystersów 680/569/71 /16 Sulejów Sulejów - Opacka 13 park przykoście XII-XVIII klasztorny O.O. PSOZ- 1992/08 Podklasztorze lny w. Cystersów 6400/13/92 /17

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 28 Sulejów Witów Kol.Witów park klasztorny kon. OO. KL.IV- 1983/08 32,34 XVIII w. Norbertanów 5340/44/83 /31 Sulejów Witów Kol.Witów kościół p.w. św. 1 poł. OO. KL.IV- 1967/09 32,34 kl.rz-kat. Małgorzat XVIII Norbertanów 680/507/67 /28 y i św. Augustyna Sulejów Witów Kol.Witów klasztor OO. 1 poł. OO. KL.IV- 1967/09 32,34 Norbertan XVIII Norbertanów 680/508/67 /28 ów, Sulejów Witów Kol.Witów kościół p.w. św. 2 poł. - KL.IV- 1967/09 32,34 cment.rz- Marcina XVII w. 680/510/67 /28 kat Sulejów Witów Kol.Witów wieża bramna 1470 r. OO. KL.IV- 1967/09 32,34 obronna Norbertanów 680/509/67 /28 Sulejów Witów Kol.Witów kuchnia ob. dom poł. XVIII OO. KL.IV- 1986/01 32,34 w. Norbertanów 5340/2/86 /08 Sulejów Witów Kol.Witów spichlerz ob. szkoła poł. XVIII OO. KL.IV- 1986/01 32,34 w. Norbertanów 5340/3/86 /08 Wola Bujny ul.Piotrkows park pałacowy 2 poł. XIX pałacowo- KL.IV- 1983/08 Krzysztopors ka 30 w. parkowy 5340/7/83 /31 ka Wola Jeżów 56 park dworski kon. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 Krzysztopors w. parkowy 5340/19/83 /31 ka Wola Mzurki 10 park dworski pocz. XIX dworsko- KS./V/1/34/50 1950/02 Krzysztopors w. parkowy /27 ka Wola Parzniewice 31-32 dwór - pocz. XX dworsko- KL.III- 1952/09 Krzysztopors w. parkowy 43/32/52 /29 ka Wola Parzniewice 31-32 park dworski pocz. XX dworsko- KL.IV- 1983/08 Krzysztopors w. parkowy 5340/31/83 /31 ka Wola Rokszyce 46 dwór - kon. XIX dworsko- KL.IV- 1988/05 Krzysztopors w. parkowy 5340/19/88 /24 ka Wola Rokszyce 46 park dworski XIX w. dworsko- KL.IV- 1988/05 Krzysztopors parkowy 5340/9/88 /24 ka Wola Wola Fabryczna dwór poł. XIX dworsko- KL.IV- 1978/11 Krzysztopors Krzysztoporska w. parkowy 5340/25/78 /30 ka Wola Woźniki - dwór piwnice 1850 r. KL.IV- 1967/09 Krzysztopors dworu 680/518/67 /28 ka Wolbórz Bogusławice 56 park dworski pocz. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. parkowy 5340/8/83 /31 Wolbórz Lubiatów - park - 2 poł. XIX dworsko- KL.IV- 1983/08 w. folwarczny 5340/25/83 /31 Wolbórz Modrzewek - dwór nie istnieje 1830 r. - KS.XII- 1948/11 ? 1014/48 /27 Wolbórz Wolbórz Jagiełły 05 kościół p.w. św. XV w. - KL.IV- 1967/09 par.rz-kat. Mikołaja 680/511/67 /28 Wolbórz Wolbórz Modrzewski aleja 2 poł. pałacowo- KS.V- 1974/06 ego 107 lipowa XVIII w. parkowy 680/29/74 /14 Wolbórz Wolbórz Modrzewski park pałacowy 2 poł. pałacowo- KL.IV- 1967/09 ego 107 XVIII w. parkowy 680/513/67 /28 Wolbórz Wolbórz Modrzewski pawilon półnoncy 1773 r.. pałacowo- KL.IV- 1967/09 ego 107 parkowy 680/517/67 /28 Wolbórz Wolbórz Modrzewski pawilon południow 1773 r.. pałacowo- KL.IV- 1967/09 ego 107 y parkowy 680/516/67 /28 Wolbórz Wolbórz Modrzewski oficyna północna 1773 r.. pałacowo- KL.IV- 1967/09 ego 107 parkowy 680/515/67 /28 Wolbórz Wolbórz Modrzewski oficyna południow 1773 r.. pałacowo- KL.IV- 1967/09 ego 107 a parkowy 680/514/67 /28

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 29 4.5.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków Zgodnie z treścią art. 3 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zabytek ruchomy to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych nieruchomość, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zabytki ruchome w powiecie piotrkowskim wpisane do rejestru zabytków województwa łódzkiego to przede wszystkim wyposażenie kościołów. Składają się na nie: wyposażenie kościołów, prospekty organowe, figury, rzeźby, obrazy, organy. Są to również kapliczki, rzeźby w kapliczkach, wyposażenie dworów, pałaców i zamków. Wyposażenie ruchome wpisane do rejestru zabytków znajduje się w następujących obiektach. ·Skotniki - kościół par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP ·Czarnocin - kapliczka z rzeźbą św. Marka ·Czarnocin kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP ·Gorzkowice kościół par. p.w. Najświętszego Serca Jezusa ·Krzepczów kościół p.w. św. Wojciecha ·Bęczkowice kościół par. p.w. św. Ducha ·Pocieszna Góra – kaplica pw. MB Pocieszenia ·Trzepnica – dwór ·Moszczenica kościół par. p.w. Podwyższenia św. Krzyża ·Srock kościół par. p.w. św. Benedykta ·Bąkowa Góra – kościół par. św. Trójcy ·Bąkowa Góra –centrum, kapliczka św. Floriana ·Ręczno - kapliczka rzym.-kat. św. Nepomucena ·Ręczno kościół par. p.w. Przemienienia Pańskiego ·Lubień kościół par. p.w. NP Marii Królowej Korony Polskiej ·Mierzyn kościół par. p.w. św. Mikołaja ·Milejów kościół par. p.w. św. Marii Magdaleny i św. Józefa ·Rozprza kościół par. p.w. Nawiedzenia NMP ·Sulejów kościół par. p.w. św. Floriana ·Sulejów - kaplica p.w. NMP tzw. Ligęzków ·Sulejów Podklasztorze kościół p.w. św. Tomasza Kantauryjskiego, arsenał ·Witów kapliczka św. Jana Nepomucena ·Witów kościół cmentarny p.w. św. Marcina ·Witów zespół klasztorny oo. Norbertanów ·Bogdanów kościół par. p.w. Trójcy Przenajświętszej ·Bogusławice zespół dworsko –parkowy ·Wolbórz kościół par. p.w. św. Mikołaja ·Wolbórz kapliczka przydrożna.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 30 4.5.3. Gminne ewidencje zabytków i Gminne programy opieki nad zabytkami na terenie powiatu. Ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy należy do obowiązków samorządu lokalnego. Zadania w zakresie ochrony zabytków precyzuje art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Gminy mają dbać między innymi o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”. Do obowiązków nałożonych przez ustawę na gminę należy również: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”, czemu m. in. ma służyć gminna ewidencja zabytków. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: 1. zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2. inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3. inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Zgodnie z art. 7 ww. ustawy gminna ewidencja zabytków nie stanowi formy ochrony zabytków. Podstawą do sporządzenia gminnych programów opieki nad zabytkami jest art. 21 ww. ustawy. Ponadto ustawa z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. 2017 r., poz. 1595) wzmacnia istotność gminnej ewidencji zabytków m. in. poprzez obowiązek uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektów decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz projektów budowlanych dotyczących obiektów ujętym między innymi w gminnej ewidencji zabytków. Przeprowadzona analiza gminnych ewidencji zabytków powiatu piotrkowskiego wskazuje potrzebę stworzenia mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym w tym zakresie ze strony powiatu. Na terenie powiatu piotrkowskiego wszystkie gminy posiadają wykonaną gminną ewidencję zabytków. Natomiast tylko gmina Gorzkowice i Moszczenica posiada aktualny gminny program opieki nad zabytkami, gmina Sulejów, Grabica nie posiada aktualnego programu, gminy Wolbórz, Aleksandrów, Czarnocin, Łęki Szlacheckie, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska w ogóle nie posiadają programu. Z terenu powiatu piotrkowskiego gminne ewidencje zabytków i programy opieki nad zabytkami wykonały: Gminny Program Opieki nad Lp. Gmina Gminna Ewidencja Zabytków Zabytkami 1. Sulejów + Nieaktualny na lata 2012-2015 + 2. Wolbórz (Karty gminnej ewidencji Brak programu zabytków z 2007-2008 r.) 3. Aleksandrów + Brak programu 4. Czarnocin + Brak programu 5. Gorzkowice + Aktualny na lata 2017-2020 6. Grabica + Nieaktualny na lata 2013-2016 7. Łęki Szlacheckie + Brak programu 8. Moszczenica + Aktualny na lata 2016-2019 9. Ręczno + Brak programu 10. Rozprza + Brak programu 11. Wola Krzysztoporska + Brak programu

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 31 4.5.4. Zabytki archeologiczne. Zabytek archeologiczny, zgodnie z treścią art. 3 pkt 4 ustawy o ochronie nad zabytkami i opieki nad zabytkami, to zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Na terenie powiatu piotrkowskiego występują następujące zewidencjonowane stanowiska archeologiczne.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 32 ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW 1. Gorzkowice, st. 1, gm. Gorzkowice, (lokalizacja wg AZP 78-53/1) – „fortalicja”, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 687 (142 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/494/67 z dnia 16 września 1967 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

2. Krzykowice, st. 3, gm. Wolbórz, (lokalizacja wg AZP 72-55/5) – stanowisko będące pozostałościami osadnictwa kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, osady kultury prapolskiej ze schyłku wczesnego średniowiecza i kultury polskiej z okresu nowożytnego, wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa łódzkiego pod nr C/4, na mocy decyzji nr: WUOZ-630/3/2/2009 z dnia 18 sierpnia 2009 roku, wydanej przez Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 3. Lubień, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/1) – cmentarzysko wczesnośredniowieczne, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1078 (198 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/32/70 z dnia 20 grudnia 1970 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 4. Łazy Duże, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 76-54/19) – cmentarzysko ciałopalne, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1093 (201 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/25/71 z dnia 10 grudnia 1971 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 5. Majkowice, st. 1, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 79-56/41) – grodzisko późnośredniowieczne wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 442 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/6/94 z dnia 22.11.1994 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim 6. Majkowice-Surdęga, st. 9, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 79-56/38) – pozostałości zamku wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 443 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/10/94 z dnia 22.11.1994 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim 7. Mąkolice, st. 3, gm. Wola Krzysztoporska, (lokalizacja wg AZP 74-52/4) – stanowisko z epoki kamienia i wczesnej epoki żelaza wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 394 na mocy decyzji nr Kl.IV-5350/13/88 z dnia 29.08.1988 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim 8. Mierzyn, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/2) – cmentarzysko ciałopalne kultury grobów kloszowych z okresu lateńskiego, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1091 (199 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/23/71 z dnia 7 grudnia 1971 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 9. Mierzyn, st. 2, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/3) – grodzisko późnośredniowieczne, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1077 (199 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/31/70 z dnia 20 grudnia 1970 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 10. Mierzyn Grobla, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-53/5) – osada kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1036 (190 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/7/68 z dnia 20 listopada 1968 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 11. Mierzyn Grobla, st. 2, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-53/6) – cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1092 (200 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/24/71 z dnia 7 grudnia 1971 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 12. Rękoraj, st. 1, gm. Moszczenica, (lokalizacja wg AZP 71-54/1) – grodzisko wczesnośredniowieczne, nizinne, pierścieniowate wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 364 (92 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–670/1/67 z dnia 25 listopada 1966 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 13. Rokszyce, st. 1, gm. Wola Krzysztoporska, (lokalizacja wg AZP 74-53/3) – grodzisko stożkowate, późnośredniowieczne, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1037 (191 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/8/68 z dnia 15 listopada 1968 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 14. Rozprza, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 76-54/13) – grodzisko wczesnośredniowieczne wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1035 (189 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/6/68 z dnia 15 listopada 1968 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 15. Stobnica – Ostra Góra, st. 3, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/15) – osada kultury łużyckiej z IV okresu epoki brązu wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1070 (196 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/24/70 z dnia 12 listopada 1970 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 16. Stobnica - Trzymorgi, st. 1, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/13) – cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej z III okresu epoki brązu wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1044 (193 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/11/69 z dnia 14 czerwca 1969 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 17. Stobnica - Trzymorgi, st. 2, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/14) – osada wielokulturowa wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1069 (195 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/23/70 z dnia 4 listopada 1970 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi 18. Sulejów – Podklasztorze, st. 1, gm. Sulejów, (lokalizacja wg AZP 75-55/6) - opactwo oo cystersów wpisane do rejestru

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 33 zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 429 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/13/92 z dnia 17.08.1992 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim 19. Sulejów – Podklasztorze, st. 4, gm. Sulejów, (lokalizacja wg AZP 75-55/12) - osada wczesnośredniowieczna wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 400 na mocy decyzji nr Kl.IV-5350/30/88 z dnia 25.11.1988 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

Źródło: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Łódzkim na lata 2016–2019, cenne obiekty archeologiczne w Województwie Łódzkim.

4.5.5. Parki kulturowe. Na terenie Powiatu Piotrkowskiego nie występują obszary objęte ochroną prawną w formie parków kulturowych. Jednak na terenie Powiatu zostały zidentyfikowane bardzo cenne obszary, które kwalifikujące się do objęcia tego typu ochroną prawną. Są to w szczególności: 1. Śladami Jarosława Iwaszkiewicza w dolinie Moszczenicy. 2. Sulejów – Podklasztorze. 3. Zespół pałacowy w Wolborzu.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 34 4.5.6. Pomniki historii. Na listę pomników historii z terenu powiatu piotrkowskiego włączony został „Sulejów – zespół opactwa cystersów”.

Źródło: Logo pomnika historii, www.nid.pl Podstawą prawną włączenia na listę pomników historii jest Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1242) w sprawie uznania za pomnik historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów”.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 35 Źródło: załącznik do rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 22 października 2012 r., mapa „Sulejowa – Zespołu opactwa cystersów”

Klasztor obronny w Sulejowie z kościołem, zabudowaniami i ich reliktami oraz obwarowaniami i terenem dawnych ogrodów to jeden z najcenniejszych polskich zabytków o wysokiej randze artystycznej oraz wartościach historycznych i naukowych. Sulejów obok Jędrzejowa, Koprzywnicy i Wąchocka, należy do zespołu dwunastowiecznych małopolskich opactw będących bezpośrednimi filiami francuskiego klasztoru cysterskiego w Morimond. Sulejów jest jedynym cysterskim opactwem warownym na terenie Polski, który posiada tak dobrze zachowane i silnie rozwinięte klasztorne obwarowania późnośredniowieczne. Duże walory artystyczne prezentuje kościół klasztorny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kantuaryjskiego, który obrazuje przełom epok w historii sztuki. Świątynia ta jest doskonałym przykładem przejścia stylu późnoromańskiego, utrwalonego w detalu architektonicznym i rzeźbie w styl wczesnogotycki, przejawiający się w zastosowaniu sklepienia krzyżowo-żebrowego. Natomiast surowe i skromne wnętrze kościoła znakomicie uzupełniają nowożytne marmurowe i alabastrowe ołtarze, prospektorganowy, ambona i stalle.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 36 Sulejów – Podklasztorze, Fot. Łukasz Wójcikowski

4.5.7. Dziedzictwo kultury niematerialnej. Oprócz oprócz zabytków, dzieł sztuki i kolekcji cennych eksponatów bardzo ważną częścią dziedzictwa kulturowego jest także tradycja, żywe niematerialne przejawy kultury odziedziczone po przodkach i przekazywane kolejnym pokoleniom. Wartość niematerialnego dziedzictwa kulturowego zauważona została przez UNESCO, które w dniu 17 października 2003 r. uchwaliło Konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Dz. U. 2011 nr 172 poz. 1018). Na potrzeby Konwencji opracowano spójną definicję niematerialnego dziedzictwa kulturowego, która brzmi: „Niematerialne dziedzictwo kulturowe” oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i, w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności. Dla celów niniejszej Konwencji, uwaga będzie skierowana wyłącznie na takie niematerialne dziedzictwo kulturowe, które jest zgodne z istniejącymi instrumentami międzynarodowymi w dziedzinie praw człowieka, jak również odpowiada wymogom wzajemnego poszanowania między wspólnotami, grupami i jednostkami, oraz zasadom zrównoważonego rozwoju. Do niematerialnego dziedzictwa kulturowego zaliczamy w szczególności: tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego; sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne; praktyki społeczno-kulturowe; wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata; wiedza i umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 37 Istotne dla powiatu piotrkowskiego jest odradzanie się piotrkowskiego podregionu kulturowego, który wyróżnia się m.in. odrębnym strojem ludowym, obyczajami, zwyczajami. Mieszkańcy obszaru powiatu kultywują swoje tradycje oraz wykazują dbałość o zachowanie tożsamości regionalnej m.in. układania kwiatowych kobierców w Święto Bożego Ciała w Wolborzu. Ponadto duże znaczenie dla obszaru powiatu piotrkowskiego mają również wartości niematerialne w postaci: zespołów ludowych, twórców, rzemiosła oraz produktów regionalnych. Utożsamianie mieszkańców powiatu z kulturą regionu silnie podnoszą organizowane imprezy kulturowo - folklorystyczne. Takie jak: ·Konkurs o tytuł Gospodyni Roku w Powiecie Piotrkowskim; ·Przegląd Stołów i Palm Wielkanocnych Ziemi Piotrkowskiej; ·Przegląd Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych; ·Dożynki Powiatowe; ·Dożynki gminne; ·Powiatowy Konkurs Fotograficzny; ·Jarmark Wojewódzki; ·Plener malarski. Na terenie Powiatu Piotrkowskiego działają także lokalne grupy działania: Stowarzyszenie Dolina Pilicy i Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "BUD-UJ RAZEM", których działalność skupia się na dążeniu do poprawy jakości życia mieszkańców na obszarze ich działania, a także ich aktywizacji i rozwoju. Ponadto organizacje te organizują i finansują szkolenia, warsztaty, konkursy, imprezy kulturalne i wystawy służące promocji regionu i jego tożsamości kulturowej oraz podtrzymywaniu i upowszechnianiu tradycji i kultury regionu. Jako wartości niematerialne uznawane są również produkty regionalne i tradycyjne. Na Listę Produktów Tradycyjnych z terenu powiatu piotrkowskiego w kategorii produkty mięsne wpisana została „Gęś owsiana z Bogusławic” - wpisana 18 lutego 2008 r. i „Kiełbasa bilska” - wpisana 14 maja 2013 r. Na terenie Powiatu jest wielu producentów lokalnych, którzy prowadzą sprzedaż wyrobów własnych jak np. miody, ser opalany na słomie w piecu chlebowym, biała kaszanka (z gm. Czarnocin), wypieki pieczywa, alkohole (z gm. Grabica), wyroby wędliniarskie (z gm. Grabica i Rozprza). Warto podejmować działania zmierzające do zachęcania producentów do rejestracji swoich wyrobów. Powiat Piotrkowski ma wielu lokalnych artystów, którzy posiadających bogatą działalność artystyczną. Działalność artystyczną prowadzą: ·twórczość literacka - Krystyna Wieczorek (Lubiaszów – gm. Wolbórz); prof. E. Alfred Mierzwa, Piotr Just, Leszek Filipek, Nina Bąkowskia – Stępnicka, (gm. Grabica), Zofia Kozal, Henryka Stawiana (gm. Czarnocin); ·elementy strojów ludowych i wystroju - Janina Grzanek, Pani Zofia Czyżewska, Patrycja Rudzińska, Anita Szcześniewska, Maria Panufnik, Teresa Frączkowska (gm. Czarnocin); Koło Gospodyń Wiejskich (Wolbórz), Krystyna Wieczorek (Lubiaszów – gm. Wolbórz); Zofia Mierzwa (Twarda – gm. Aleksandrów); ·kowalstwo - Bogdan Krajewski, Władysław Deka (gm. Czarnocin); ·stylowe meblarstwo - Helena i Monika Janiak, Piotr Paluch; ·rzeźbiarstwo w drewnie – Jan Milczarek (Biała – gm. Sulejów), Stefan Piekarz (Sulejów); ·rymarstwo – Bogdan Mierzejewski (Wolbórz). Na terenie Powiatu Piotrkowskiego działa kilka zespołów i kapel ludowych, do których należą m.in.: Grabiczanie (gm. Grabica), Koraliki, Ludowa Biesiada i Dziecięca Biesiada (gm. Czarnocin), kapela ludowa Tkacze, Zespół Jacy Tacy Moszczeniacy, Kapela Podwórkowa Tolka Gałązki (gm. Moszczenica), Gralinki (gm. Grabica). Na terenie Powiatu Piotrkowskiego cały czas żywe jest przekazywanie lokalnych legend do których należą m.in.: Legenda Zamku Gorzkowickiego, Bohaterska Wdowa, Legenda o powstaniu kościoła w Sulejowie Podklasztorzu, Legenda o pająku trucicielu, Dobrej wodzie, Ukrytych skarbach, Prawie szlacheckim.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 38 5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu piotrkowskiego. Analiza szans i zagrożeń. Analiza SWOT Analiza SWOT jest metodą oceny potencjału lub konkurencyjności na podstawie analizy czterech zmiennych, którymi są: 1. Mocne strony („S” – od ang. strenghts), 2. Słabe strony („W” – od ang. weaknesses), 3. Szanse („O” – od ang. opportunities), 4. Zagrożenia („T” – od ang. threats). Mocne strony Słabe strony ·atrakcyjny obraz przyrodniczo-kulturowy powiatu ·zły stan techniczny niektórych obiektów zabytkowych; sprzyjający promowaniu na tym obszarze aktywnej ·niewystarczający stan zabezpieczenia zabytków rekreacji i sportu; i postępujący proces ich niszczenia; ·bogata historia obszaru, wysoka kultura niematerialna; ·niewystarczający stan środków finansowych na ·występujące formy prawne ochrony przyrody; ochronę zabytków; ·zachowane obiekty sakralne o wysokiej wartości ·brak zaktualizowanych gminnych ewidencji zabytków kulturowej, występowanie pomnika historii „Sulejów – oraz brak aktualnych Gminnych programów opieki nad zespół opactwa cystersów”, dwory, pałace, zespoły zabytkami; pałacowo – parkowe, cenne kapliczki oraz cmentarze; ·brak ścisłej współpracy w zakresie promocji między ·zainteresowanie mieszkańców uczestnictwem gminami wchodzącymi w kulturze; w skład powiatu piotrkowskiego; ·aktywnie działające na terenie powiatu instytucje, ·brak publicznie dostępnej zintegrowanej informacji organizacje i stowarzyszenia zajmujące się o obiektach zabytkowych powiatu piotrkowskiego; promowaniem kultury ·znikoma edukacja na temat ochrony dziedzictwa i dziedzictwa materialnego oraz muzea; kulturowego; ·bogate tradycje kulinarne, produkty regionalne. ·brak dostatecznego, jednolitego i kompleksowego oznakowania atrakcji kulturowych na terenie powiatu piotrkowskiego; ·niedostateczne wykorzystanie potencjału turystycznego; ·niewystarczający poziom rozwoju infrastruktury kulturalnej i sportowej. Szanse Zagrożenia ·możliwość aplikowania o zewnętrzne środki na ·niedostosowanie sposobu użytkowania obiektów zachowanie dziedzictwa kulturowego (m. in. fundusze zabytkowych do ich charakteru; europejskie, środki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa ·brak realnych zachęt dla Narodowego); prywatnych inwestycji w zabytki; ·wykorzystanie walorów przyrodniczych ·brak miejscowych planów skutkujący brakiem i zasobów kulturowych dla rozwoju turystyki; ustalenia ochrony prawnej dla stref historycznych; ·możliwość wykorzystania technologii cyfrowych ·nieuwzględnianie charakteru regionalnej architektury w celu promowania w nowych inwestycjach; i udostępnienia zasobów dziedzictwa kulturowego; ·brak wystarczających nakładów ·wypracowanie form współpracy, tworzenie partnerstw z budżetów samorządowych na lokalnych i ponadsektorowych w celu kreowania działań odnowę obszarów i obiektów zabytkowych; służących ochronie dziedzictwa kulturowego; ·stopień skomplikowania procedur aplikacyjnych ·możliwość włączania się w krajowe, wojewódzkie o środki zewnętrzne służące zachowaniu dziedzictwa programy promocji; kulturowego; ·wdrażanie projektów edukacyjnych ·niskie nakłady finansowe przeznaczane na ochronę i promocyjnych zwiększających świadomość społeczną zabytków. w zakresie ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego; ·wzrost świadomości w widzeniu obiektu zabytkowego

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 39 jako miejsca do życia i jako lokowanie kapitału.

6. Założenia programowe i kierunki działań. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 87 wskazuje cele programów opieki nad zabytkami. Programy opieki nad zabytkami mają na celu, w szczególności: 1. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Spośród celów określonych w art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jako główne dla realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2017-2020 przyjęto następujące cele: I. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. II. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. III. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych, edukacyjnych. Realizacja wyżej wymienionych celów odbywać się będzie poprzez następujące działania: I. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania: ·prowadzenie prac konserwatorsko-restauratorskich przy obiektach zabytkowych będących własnością powiatu piotrkowskiego; ·znakowanie i ewidencjonowanie obiektów zabytkowych; ·pozyskiwanie środków zewnętrznych na odnowę zabytków będących własnością Powiatu Piotrkowskiego; ·zabezpieczenie w budżecie Powiatu Piotrkowskiego środków na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków nie będących własnością powiatu; ·wspieranie zmiany sposobu użytkowania/adaptacji obiektów zabytkowych do nowych funkcji; ·dostosowanie obiektów zabytkowych do potrzeb osób niepełnosprawnych, bez uszczerbku dla tkanki zabytkowej; ·stworzenie mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym. II. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego: ·popularyzacja wiedzy o zasobach kulturowych i walorach turystycznych powiatu piotrkowskiego na stronach internetowej powiatu i gmin oraz innych dostępnych środkach masowego przekazu; ·odpowiednie oznakowanie i wyeksponowanie zabytków m.in. poprzez umieszczanie tablic informacyjnych, udostępnianie powiatowego i gminnych programów opieki nad zabytkami na stronach internetowych samorządów lokalnych, iluminację zabytków;

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 40 ·cyfryzacja zasobów ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego powiatu piotrkowskiego; ·cyfryzacja gminnych ewidencji zabytków; ·poprawa dostępności do obiektów dziedzictwa kulturowego m.in. za pomocą dedykowanych e-usług, ułatwień dla osób niepełnosprawnych, cyfrowego upowszechnienia dziedzictwa kulturowego powiatu piotrkowskiego; ·utrzymywanie istniejących i wytyczenie nowych szlaków turystycznych, pieszych, wodnych, kulturowych, których atrakcją są obiekty zabytkowe z terenu powiatu i regionu; ·podejmowanie działań promocyjnych na rzecz najcenniejszych i najciekawszych zabytków powiatu m. in. poprzez promocję pomnika historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów” oraz obszarów/obiektów reprezentatywnych dla powiatu; ·publikacja materiałów z zakresu dziedzictwa kulturowego i naturalnego powiatu; ·wykorzystanie walorów zabytkowych, kulturowych i przyrodniczych w materiałach promocyjnych jako czynnika wpływającego na rozwój powiatu; ·kształtowanie wizerunku powiatu piotrkowskiego jako obszaru o unikatowym dziedzictwie kulturowym. III. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych, edukacyjnych: ·wzbudzanie zainteresowania kulturą, historią powiatu i regionu oraz lokalną tradycją m.in. poprzez: organizację i współorganizację festynów, festiwali, cyklicznych imprez folklorystycznych kultywujących tradycję i budujących lokalną tożsamość; organizowanie konkursów fotograficznych o lokalnym temacie przewodnim, wspieranie rozwoju lokalnych inicjatyw w zakresie podtrzymania miejscowych tradycji folklorystycznych; ·upowszechnianie edukacji w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w placówkach oświatowych m. in. poprzez: wprowadzanie zagadnień opieki nad zabytkami i historii regionu do zajęć szkolnych poprzez organizowanie lekcji popularyzujących historię powiatu oraz zabytki znajdujące się na jego terenie; organizację konkursów poszerzających wiedzę uczniów w zakresie dziedzictwa kulturowego i jego ochrony oraz walorów powiatu piotrkowskiego; organizację szkoleń, prelekcji, spotkań informacyjnych na temat dziedzictwa kulturowego; ·promocja turystyczna powiatu oraz współtworzenie odpowiedniej infrastruktury m.in. poprzez umieszczenie na stronie internetowej powiatu opracowanej mapy z zaznaczonymi najciekawszymi i najcenniejszymi zabytkami, muzeami, szlakami; utworzenie parków kulturowych, podejmowanie działań na rzecz tworzenia i znakowania szlaków kulturowych, turystycznych, pieszych i wodnych; wydawanie katalogów, przewodników, albumów i kalendarzy prezentujących zabytki i środowisko kulturowe w powiecie; ·popularyzowanie zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w mediach (prasie, radiu, telewizji, filmie, Internecie).

7. Instrumentarium realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami realizowany będzie w celu osiągnięcia przyjętych w nim celów poprzez wykonanie wskazanych działań. Zakłada się, że działania wskazane w niniejszym Programie będą wykonywane za pomocą następujących instrumentów: a.Instrumenty prawne i instytucjonalne - wynikające w szczególności z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz pozostałych przepisów ustawowych. Ponadto realizacja Programu poprzez współpracę władz powiatu z Łódzkim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz innymi podmiotami i jednostkami samorządu terytorialnego, jak również współdziałanie władz powiatu z właścicielami i posiadaczami obiektów zabytkowych oraz szkołami i organizacjami pozarządowymi.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 41 b.Instrumenty finansowe – finansowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ze środków publicznych m. in. korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, oraz środków prywatnych m.in. środków osób fizycznych i prawnych, stowarzyszeń, fundacji, organizacji pozarządowych itp. c.Instrumenty społeczne – m. in. poprzez współdziałanie z organizacjami pozarządowymi/społecznymi, działania edukacyjno-promocyjne. d.Instrumenty kontrolne – m. in. poprzez opracowywanie i aktualizacja powiatowej i gminnych ewidencji zabytków, ocenę stanu dziedzictwa kulturowego. Podkreślić należy, że tylko konsekwentna i długofalowa polityka Powiatu Piotrkowskiego w zakresie opieki nad zabytkami daje szansę na zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Podejmowane inwestycje, które będą miały na celu poprawę stanu technicznego obiektów i zespołów zabytkowych powinny się odbywać na zasadzie poszanowania istniejących wartości zabytkowych i dążenia do zachowania w jak największym stopniu oryginału, ewentualnie wkomponowaniu nowych elementów w sposób współgrający z zabytkiem.

8. Źródła finansowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami. Rozdział 7. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wskazuje zasady finansowania opieki nad zabytkami. Głównym źródłem finansowania opieki nad zabytkami są środki publiczne pochodzące z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządowych. Finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach z tych źródeł odbywa się o zapisy ustawy i na zasadzie współfinansowania takich prac. Środki finansowe związane z zadaniami ochrony i opieki nad zabytkami dla powiatu piotrkowskiego mogą być pozyskane z: 1. środków publicznych: - krajowych pochodzące z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego, dotacji celowych; - zagranicznych pochodzących w szczególności ze środków Unii Europejskiej. 2. środki niepubliczne (środki osób fizycznych, prawnych, spółek nieposiadających osobowości prawnej, organizacji, instytucji kościelnych). Dysponentami powyższych środków publicznych są: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, organ stanowiący - gminy, powiatu, samorządu województwa. Dotację celową na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru albo prac konserwatorskich lub restauratorskich przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa może otrzymać osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna, będąca właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie albo będąca właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa. Zgodnie z treścią art. Art. 76 ustawy o ochronie zabytków dotacja może być udzielona na dofinansowanie: 1. nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku; 2. nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, które zostały przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji;

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 42 3. nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich lub restauratorskich przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku. Co ważne wniosek o udzielenie dotacji, o której mowa w pkt. 2 powyżej, wnioskodawca może złożyć po przeprowadzeniu wszystkich prac lub robót przy zabytku wpisanym do rejestru, określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Art.77. ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami dotacja na prace konserwatorskie może obejmować nakłady konieczne na: 1. sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2. przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych; 3. wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4. opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5. wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego; 6. sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz; 7. zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8. stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku; 9. odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10. odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności; 11. odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12. modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności; 13. wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; 14. uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; 15. działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; 16. zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt 7-15; 17. zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej. Zgodnie z treścią art. 78 ww. ustawy dotacja na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona w wysokości do 50% nakładów koniecznych. Natomiast jeżeli zabytek wpisany do rejestru posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. W przypadku, gdy stan zachowania zabytku wpisanego do rejestru wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja może być również udzielona do wysokości 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. Poniżej wskazano orientacyjną listę instytucji oraz programów umożliwiających częściowe sfinansowanie zadań wskazanych w przedstawionym Programie.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 43 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz tzw. mecenat, są podstawą ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane między innymi przez jednostki samorządu terytorialnego. Na rok 2017 zostały przedstawione następujące programy: 1. Programy z zakresu twórczości artystycznej i edukacji kulturalnej. 2. Programy z zakresu literatury i promocji czytelnictwa; 3. Programy z zakresu dziedzictwa kulturowego, w tym: · Kolekcje muzealne · Wspieranie działań muzealnych · Kultura ludowa i tradycyjna · Ochrona zabytków · Ochrona zabytków archeologicznych · Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą · Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą · Badanie polskich strat wojennych · Wspieranie samorządowych instytucji kultury – opiekunów miejsc pamięci · Wspieranie opieki nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami w kra ju. 4. Programy infrastrukturalne; 5. Inne programy. W ramach priorytetu „Programy z zakresu dziedzictwa kulturowego” dofinansowywane są projekty, których celem jest m. in.: ·wspieranie działalności muzeów poprzez tworzenie oraz systematyczne wzbogacanie zbiorów i kolekcji o randze narodowej i regionalnej; ·wspieranie działalności w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami, a także - prezentacji zbiorów w postaci atrakcyjnych poznawczo projektów wystawienniczych i wydawniczych; ·wspieranie zjawisk związanych ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami) poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania; ·zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne; ·ochrona dziedzictwa archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, obejmujących niedestrukcyjne rozpoznanie i dokumentację zasobów dziedzictwa archeologicznego oraz opracowanie i publikację wyników przeprowadzonych badań archeologicznych; ·poprawa stanu zachowania i wzmocnienie ochrony dziedzictwa kulturowego znajdującego się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz upowszechnianie wiedzy na jego temat; ·zaangażowanie w opiekę nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami jak największej liczby różnych podmiotów, w celu zwiększenia wiedzy o historii naszego kraju, zwłaszcza o jej najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych aspektach, i dzięki temu wzmocnienie świadomości obywatelskiej i postaw patriotycznych. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Wsparcie można otrzymać w ramach Oś Priorytetowa VIII: Ochrona Dziedzictwa Kulturowego i Rozwój Zasobów Kultur y, Priorytet Inwestycyjny 6.C. Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, której celem jest lepsza dostępność infrastruktury kultury i dziedzictwa kulturowego oraz wzrost kompetencji kulturowych społeczeństwa jako ważnych elementów konkurencyjności gospodarki.

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 44 W ramach priorytetu inwestycyjnego wsparciem objęte będą kompleksowe zadania związane z ochroną i udostępnieniem, w tym turystycznym, zabytków o znaczeniu ogólnopolskim i światowym, w tym znajdujących się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO i liście obiektów uznanych przez Prezydenta RP za Pomniki Historii. Przewiduje się również realizację projektów dotyczących rozwoju zasobów kultury, jako miejsc prezentacji dziedzictwa kulturowego, w tym poprzez poprawę standardów funkcjonowania instytucji kultury, pełniących rolę kulturotwórczą i rolę ośrodków życia kulturalnego w wielu miastach Polski. Wspierane będą również nowoczesne rozwiązania w zakresie dostępu do kultury. W ramach inwestycji odnoszących się do ochrony dziedzictwa kulturowego wspierane będą projekty z zakresu ochrony, zachowania i udostępnienia (w tym turystycznego) zabytkowych obiektów o znaczeniu ponadregionalnym, dotyczące renowacji zabytków nieruchomych wraz z otoczeniem, konserwacji zabytków ruchomych i ich digitalizacji (w przypadkach, kiedy została ujęta jako element projektu). W ramach przedsięwzięć odnoszących się do rozwoju zasobów kultury realizowane będą działania dotyczące zwiększenia dostępu do zasobów kultury, poprawy jakości funkcjonowania instytucji kultury, w tym poprzez podnoszenie standardów infrastruktury oraz zakup trwałego wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej i edukacyjnej. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 Finansowanie zadań w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego jest możliwe w szczególności w ramach osi priorytetowej VI Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu. W ramach tej osi realizowane będą trzy Działania: Działanie VI.1. Dziedzictwo kulturowe i infrastruktura kultury Działanie VI.2 Rozwój gospodarki turystycznej Działanie VI.3 Rewitalizacja i rozwój potencjału społeczno-gospodarczego. Beneficjentami mogą zostać m. in.: jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst, jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną, organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe, organizacje pozarządowe, kościoły, związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, instytucje kultury, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS, szkoły wyższe, jednostki naukowe, przedsiębiorcy. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego W celu ratowania zabytków Sejmik Województwa Łódzkiego podjął Uchwałę Nr XXXI/629/12 z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie przyjęcia Regulaminu określającego zasady, tryb udzielania oraz rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków województwa łódzkiego. Zgodnie z treścią § 2 Regulaminu celem przyznania dotacji jest poprawa stanu zachowania dziedzictwa kulturowego w województwie łódzkim i promowanie jego walorów wśród mieszkańców oraz udostępnianie zabytków na cele publiczne. Dotację celową można otrzymać na wykonanie prac lub robót budowlanych przy zabytku nieruchomym, ruchomym lub archeologicznym, określonym w art. 6 ust. 1 pkt 1, 2 i 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jeżeli zabytek ten łącznie spełnia następujące kryteria: 1. jest wpisany do rejestru zabytków województwa łódzkiego; 2. znajduje się na stałe w granicach administracyjnych województwa łódzkiego; 3. posiada duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego województwa łódzkiego, ze szczególnym uwzględnieniem jego wartości historycznej, naukowej lub artystycznej oraz dostępności na potrzeby społeczne, turystyczne, kulturalne lub edukacyjne. O dotację może wnioskować każdy podmiot posiadający tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, ograniczonego prawa rzeczowego, trwałego zarządu albo stosunku zobowiązaniowego. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków działając na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r., poz. 2187) ustala kryteria i sposób naboru wniosków oraz rozdziału środków finansowych na cele związane z ochroną zabytków

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 45 i opieką nad zabytkami w ramach środków przyznanych przez Wojewodę Łódzkiego, pozostających w jego dyspozycji. Środki mogą zostać wykorzystane na pokrycie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków realizowanych w roku udzielenia dotacji, a także przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (tzw. refundacja). Beneficjentem może zostać osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna będąca właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie. Wnioski o udzielenie dofinansowania zadań składa się w terminach: ·do dnia 28 lutego – na dofinansowanie prac, które zostaną przeprowadzone w bieżącym roku, ·do dnia 30 czerwca – na dofinansowanie prac przeprowadzonych w okresie 3 lat poprzedzających rok złożenia wniosku (tzw. refundacja). Ostateczną decyzję przydziału środków podejmuje Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Jan Pruszyński: Dziedzictwo kultury Polski: jego straty i ochrona prawna. T. 1. Kraków: Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, 2001, s. 50. ISBN 83-88551-55-8. Źródło: www.powiat-piotrkowski.pl Źródło: www.wolborz.ugm.pl Źródło: www.gmina-aleksandrow.pl Źródło: www.czarnocin.pl Źródło: www.gorzkowice.pl Źródło: www.gminagrabica.pl Źródło: www.lekiszlacheckie.pl Źródło: www.moszczenica.pl Źródło: www.reczno.pl Źródło: www.rozprza.pl Źródło: www.wola-krzysztoporska.pl http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl/krajobraz.php U. Myga-Piątek, Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju, Problemy ekorozwoju – Problems of sustainable development nr 1/2010, str. 95-108. http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii/Lista_miejsc/miejsce.php?ID=3 14 https://www.pois.gov.pl/media/10900/POIiS_2014-2020_04112015.pdf

Id: 5DD4190B-B7A7-4691-9020-8974E98FE064. Podpisany Strona 46