Uchwała Nr 141/XXIII/2013 Z Dnia 20 Lutego 2013 R

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 18 kwietnia 2013 r.

Poz. 2189

UCHWAŁA NR 141/XXIII/2013 RADY GMINY GÓRA ŚW. MAŁGORZATY

z dnia 20 lutego 2013 r.

w sprawie przyjęcia Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, z 2004 r. Nr 102, poz. 15055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759, z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457, z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337, z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218, z 2008 r. Nr 180, poz. 1111, Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 52, poz. 420, Nr 157, poz. 1241, z 2010 r. Nr 28, poz. 142 i 146, Nr 40, poz. 230, Nr 106, poz. 675, z 2011 r. Nr 21, poz. 113, Nr 117, poz. 679, Nr 134, poz. 777, Nr 149, poz. 887, Nr 217, poz. 1281, Nr 149, poz. 887), art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, Nr 111, poz. 708, Nr 138, poz. 865, Nr 154, poz. 958, Nr 171, poz. 1056, Nr 199, poz. 1227, Nr 223, poz. 1464, Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 19, poz. 100, Nr 20, poz. 106, Nr 79, poz. 666, Nr 130, poz. 1070, Nr 215, poz. 1664, z 2010 r. Nr 21, poz. 104, Nr 28, poz. 145, Nr 76, poz. 489, Nr 119, poz. 804, Nr 152, poz. 1018 i 1019, Nr 182, poz. 1228, Nr 229, poz. 1498, Nr 249, poz. 1657, z 2011 r. Nr 32, poz. 159, Nr 63, poz. 322, Nr 99, poz. 569, Nr 122, poz. 695, Nr 94, poz. 551, Nr 178, poz. 1060, Nr 224, poz. 1341, Nr 152, poz. 897, Nr 178, poz. 1060, Nr 224, poz. 1341, z 2012 r. poz. 460, poz. 951, poz. 1342, poz. 1513, z 2013 r. poz. 21) oraz „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” przyjętego uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. Rada Gminy Góra Św. Małgorzaty uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się „Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Góra Św. Małgo- rzaty na lata 2012-2032”, w brzmieniu określonym w załączniku do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Góra Św. Małgorzaty. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Łódzkiego.

Przewodniczący Rady Gminy: mgr Przemysław Grabarczyk

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 2189

Załącznik nr 1 do uchwały nr 141/XXIII/2013 Rady Gminy Góra Św. Małgorzaty z dnia 20 lutego 2013 r.

PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY GÓRA ŚW. MAŁGORZATY NA LATA 2012-2032

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 3 – Poz. 2189

SPIS TREŚCI: 1. Wstęp 1. 1. Merytoryczne i prawne podstawy wykonania dokumentu 1. 2. Cel i zakres opracowania programu 2. Lokalizacja programu – ogólna charakterystyka gminy 2. 1. Położenie geograficzne i administracyjne 2. 2. Uwarunkowania przyrodniczo-gospodarcze 3. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest, występowanie zastosowanie oraz jego wpływ na zdrowie człowieka 3. 1. Azbest – informacje ogólne 3. 2. Występowanie i zastosowanie azbestu - materiały zawierające azbest 3. 3. Wpływ azbestu na zdrowie człowieka 4. Zasady bezpiecznego użytkowania, usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest oraz procedury postępowania z azbestem 4. 1. Warunki bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest 4. 2. Warunki bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest 4. 3. Metody unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest 4. 4. Procedury - dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierających azbest 5. Diagnoza stanu gospodarowania wyrobami i odpadami zawierającymi azbest na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty 5. 1. Podstawowe parametry techniczne dotyczące wyrobów zawierających.azbest wykorzystane przy spo- rządzaniu inwentaryzacji 5. 2. Wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Góra Św. Małgorzaty 5. 3. Analiza stanu aktualnego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 6. Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty 7. Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programu 8. Źródła pozyskiwania środków finansowych na realizację programu 9. Zarządzanie, organizacja, wdrażanie i monitoring systemu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest 10. Prognoza oddziaływania na środowisko programu usuwania wyrobów zawierających azbestu dla gminy Góra Św. Małgorzaty 11. Podsumowanie 12. Streszczenie w języku niespecjalistycznym 13. Literatura 14. Załączniki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 4 – Poz. 2189

DZIAŁ I Wstęp Usuwanie wyrobów zawierających azbest stanowi w ostatnich latach priorytet w walce z odpadami niebezpiecznymi. W Polsce obowiązuje od 2002 roku 30 letni program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski. Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 roku przyjęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Utracił on moc prawną po uchwaleniu przez Radę Ministrów dnia 14 lipca 2009 roku nowego dokumentu obecnie obowiązującego nazwanego „Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu”. Program ten obejmuje okres do 2032 roku. Realizacja zadań przewidzianych w tym programie wymaga zaangażowania administracji publicznej, różnych instytucji działających na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym – powiatowym i gminnym. Opracowanie Programu usuwania azbestu dla gminy Góra Św. Małgorzaty jest realizacją ww. zapi- sów zawartych w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” przyjętym przez Radę Mini- strów Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą Nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 roku (późn. zmiana uchwała Nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r.) z uwzględnieniem dokumentów szczebla wojewódzkiego jakim jest „Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2011” (z uwzględnieniem lat 2012-2015) oraz projekt „Planu Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012”. W „Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty” zawarto podstawowe informacje na temat azbestu, cele i zadania programu, wpływu na zdrowie człowieka, diagnozę stanu, harmonogram realizacji celów i zadań, koszty oraz źródła finansowania programu. Podstawą do programu jest przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest, głównie pokryć dachowych wykona- nych z płyt azbestowo-cementowych o różnym stopniu zużycia. Wyniki z inwentaryzacji zostały zebrane do bazy oraz wygenerowane w formie sprawozdania, które zostanie poddawane corocznej aktualizacji w celach monitoringu wyrobów azbestowych. Rysunek 1. Schematyczny zarys zarządzania programem:

OSOBY FIZYCZNE WÓJT GMINY MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA

Osoby fizyczne są zobligowane do przedkładania informacji o wyrobach zawierających azbest Wójtowi Gminy, a zbilansowane dane dotyczące wyrobów zawierających azbest Wójt Gminy przekazuje corocznie w formie sprawozdania Marszałkowi Województwa celem umieszczenia w wojewódzkiej bazie danych. Rozdział 1 Merytoryczne i prawne podstawy wykonania dokumentu Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty nazywany w dal- szej części „Programem…” powstał w oparciu o następujące dokumenty: 1) Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 załącznik do uchwały Nr 32/2010 Rady Mini- strów z dnia 15 marca 2010 r.; 2) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, załącznik do uchwały Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r.; 3) Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016; 4) Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2011 (z uwzględnieniem lat 2012-2015); 5) Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012 (PROJEKT); 6) Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012- 2015; 7) Raporty o stanie środowiska w województwie łódzkim z lat 2000-2010; 8) Zanieczyszczenie Środowiska Azbestem, Skutki Zdrowotne – Raport z badań – opracowanie: Neonila Sze- szenia-Dąbrowska, Wojciech Sobola – Instytut Medycyny Pracy IM. PROF. J. NOFERA, Łódź 2010; Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 5 – Poz. 2189

9) Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych Na Terytorium Polski - In- formator o zadaniach jednostek samorządu terytorialnego – Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005; 10) Poradnik Stosowania Przepisów i Procedur Dotyczących Pozyskiwania z Krajowych i Zagranicznych Funduszy Pomocowych Dodatkowych Środków Finansowych Na Usuwanie Materiałów Zawierających Azbest - Ministerstwo Gospodarki Departament Przemysłu, Warszawa 2006; 11) Poradnik Dla Użytkowników Wyrobów Azbestowych – Ministerstwo Gospodarki Departament Instru- mentów Wsparcia, Warszawa 2008; 12) Poradnik Finansowanie Usuwania Azbestu Ze Środków Krajowych i Unijnych w latach 2009-2013 – Mi- nisterstwo Gospodarki Departament Instrumentów Wsparcia; 13) Akty prawne: a) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.), b) ustawa z dnia 4 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2011 r. Nr 99, poz. 569), c) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j.: Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.), d) ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 138, poz. 809), e) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008, z późn. zm.), f) ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz nie- których innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 152, poz. 987), g) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. Nr 89, poz. 414, z późn. zm.), h) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.), i) ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (tekst jednolity: Dz. U. Nr 199, poz. 1671, z późn. zm.), j) ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628, z późn. zm.), k) ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240); 14) Rozporządzenia: a) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649), b) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urzą- dzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U. Nr 8, poz. 31), c) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 października 2005 roku w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824), d) Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 236, poz. 1986); 15) Dyrektywy: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 6 – Poz. 2189

a) Dyrektywa Rady 67/548/EWG z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 196 z 16.08.1967, str. 1; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 27), b) Dyrektywa Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 262 z 27.09.1976, str. 201; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 3, str. 317), c) Dyrektywa Rady 83/477/EWG z dnia 19 września 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzy- kiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 6 dyrektywy 80/1107/EWG) (Dz. Urz. WE 263 z 29.09.1983, str. 25; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 264), d) Dyrektywa Rady 83/478/EWG z dnia 19 września 1983 r. zmieniająca po raz piąty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest) (Dz. Urz. WE L 263 z 24.09.1983, str. 33; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 7, str. 118), e) Dyrektywa Rady 85/610/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. zmieniająca po raz siódmy (azbest) dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do graniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 375 z 31.12.1985, str. 1; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 86), f) Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środo- wiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz. Urz. WE L 85 z 28.03.1987, str. 40; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 269), g) Dyrektywa Komisji 91/659/EWG z dnia 3 grudnia 1991 r. dostosowująca do postępu załącznik I do dyrektywy Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest) (Dz. Urz. WE L 363 z 31.12.1991, str. 36; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 11, str. 13), h) Dyrektywa Komisji 1999/77/WE z dnia 26 lipca 1999 r. dostosowująca po raz szósty do postępu technicznego załącznik I do dyrektywy Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu o stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest) (Dz. Urz. WE L 207 z 6.08.1999, s. 18, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 24, str. 193-195). Rozdział 2 Cel i zakres opracowania programu Głównym Celem Programu jest: Sukcesywna likwidacja oddziaływania wyrobów zawierających azbest na środowisko, a w tym wyeliminowanie negatywnych skutków działających na nadrzędną jednostkę jaką jest zdrowie i życie człowieka Dokładnie podstawowe cele i zadania zostały określone i przedłożone do realizacji gminom do 2032 roku w dokumencie na szczeblu krajowym jakim jest „Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032”. 1) cele programu: a) usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, b) minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu, c) likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko; 2) zadania nałożone na gminy w Programie Oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 7 – Poz. 2189

a) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach wystę- powania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.pl, b) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami, c) organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieru- chomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, d) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie, e) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, f) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie loka- lizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest, g) współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechnia- nia informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest, h) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu, i) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Dokumentem na szczeblu wojewódzkim w których umieszczono cele i założenia dążące do sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest jest „Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2011”, a obecnie projekt 2012. 1) założone cele planu: a) sukcesywne usuwanie wyrobów zawierających azbest, b) stworzenie bazy danych o miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz instalacjach przeznaczonych do ich unieszkodliwiania, c) osiąganie celów określonych w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”; 2) działania: a) inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest na terenie wszystkich gmin województwa, b) opracowanie programów usuwania wyrobów zawierających azbest, prowadzenie aktualizacji istnieją- cych programów, c) sporządzania corocznego planu kontroli jakości powietrza, obejmującego określenie stężenia pyłów za- wierających azbest, d) budowa instalacji unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Efektem wprowadzenia „Programu usuwania azbestu dla gminy Góra Św. Małgorzaty” będą głównie korzy- ści: 1) ekologiczne – stopniowe ograniczenie emisji do powietrza włókien azbestu z uszkodzonych wyrobów za- wierających azbest oraz ich odpadów; 2) społeczne – oczyszczenie gminy z wyrobów zawierających azbest, poprawa warunków zdrowotnych lud- ności, poprawa wyglądu obiektów budowlanych, wzrost atrakcyjności terenów; 3) ekonomiczne – wzrost wartości nieruchomości. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 8 – Poz. 2189

DZIAŁ II Lokalizacja programu – ogólna charakterystyka gminy Rysunek 2. Lokalizacja gminy na tle powiatu Łęczyckiego

Rozdział 1 Położenie geograficzne i administracyjne Gmina Góra Św. Małgorzaty to gmina wiejska zajmująca powierzchnię 9042 ha (90,42 km2) znajdująca się w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, w powiecie łęczyckim. Gmina graniczy od północy z gminą Witonia i Krzyżanów, od wschodu z gminą Piątek, od południa z gminą Ozorków, od zachodu z gminą i miastem Łęczyca. Gmina położona jest w odległości ok. 8 km od miasta powiatowego Łęczyca oraz około 35 km od miasta wojewódzkiego Łodzi. W skład gminy Góra Św. Małgorzaty wchodzi 29 miejscowości: Ja- nów, Ambrożew, Bogdańczew, Bryski, Bryski Kolonia, Góra Św. Małgorzaty, Gaj, Nowy Gaj, Orszewice, Podgórzyce, Rogulice, Stawy, Sługi, Stary Gaj, Karsznice, Kosiorów, Kosin, Konstancin, Kwiatkówek, Łęt- ków, Mętlew, Mierczyn, Marynki, Maciejów, Moraków, Tum, Witaszewice, Zagaj, Czarnopole, Głupiejew. Gmina stanowi 11,68% powierzchni powiatu. Użytki rolne zajmują powierzchnię 8262 ha, lasy 36,4 ha, pozo- stałe grunty 743,6 ha. Gmina jest jednostką administracyjną o charakterze rolniczym z przewagą i nastawie- niem na produkcję warzywniczą, liczącą 4581 mieszkańców i 1332 gospodarstwa rolne. Liczba mieszkańców z podziałem na poszczególne miejscowości pokazuje poniższa tabela wg stanu na dzień 30.06.2012 roku. Tabela 1. Struktura ludności w poszczególnych wsiach (stan na dzień 30.06.2012 r.)

Lp. Miejscowość Liczba ludności 1. Ambrożew 322 2. Bogdańczew 121 3. Bryski 205 4. Bryski Kolonia 155 5. Czarnopole 21 6. Góra Św. Małgorzaty 319 7. Gaj 13 8. Głupiejew 21 9. Nowy Gaj 249 10. Orszewice 235 11. Podgórzyce 273 12. Rogulice 24 13. Stawy 56 14. Sługi 260 15. Stary Gaj 82 16. Karsznice 279 17. Kosiorów 44 18. Kosin 135 19. Konstancin 42 20. Kwiatkówek 131 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 9 – Poz. 2189

21. Łętków 58 22. Mętlew 134 23. Mierczyn 6 24. Marynki 248 25. Moraków 168 26. Janów 49 27. Zagaj 221 28. Tum 448 29. Witaszewice 262 Źródło: USC Góra Św. Małgorzaty. Rozdział 2 Uwarunkowania przyrodniczo-gospodarcze Wysoka kultura rolnicza w gminie wynika z dobrej bonitacji gleb która przedstawia się następująco: Tabela 2. Bonitacja gleb w gminie Góra Św. Małgorzaty.

Klasa Udział % I-II klasa 9,9% III klasa 59,5% IV klasa 18,9% V-VI klasa 11,7% VI klasa 0,0% Źródło: www.goraswmalgorzaty.pl/gora_w_liczbach.html Ekstensywne rolnictwo pozwala na zachowanie pełnych walorów przyrodniczych w tym zadrzewień śródpo- lnych malowniczo wpisujących się w pejzaż pól, mających duże znaczenie dla Gminy z uwagi na bardzo niską lesistość. Dodatkowym atutem pod względem przyrodniczym są obszar NATURA 2000 obejmujące Pradolinę Warszawsko-Berlińską – Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) oraz część Pradoliny Bzury i Neru (PLB 100006). Rysunek 3. Pradolina Warszawsko-Berlińska PLB 100001.

W obszarach tych możemy spotkać wiele chronionych gatunków ptactwa, spośród nich 7 gatunków znajduje się w polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Możemy tu spotkać gatunki: bąka, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, kropiatki, podróżniczka, rybitwy białowąsej, rybitwy czarnej, cyranki, rybitwy białoskrzydłej, pła- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 10 – Poz. 2189 skonosa, rycyka i zausznika. Wysoką liczebność osiągają tu również inne gatunki, np. bocian biały, derkacz, czajka i śmieszka. Jest to również ważne miejsce postoju ptaków migrujących, szczególnie gęsi zbożowej, bia- łoczelnej, bataliona i świstuna. Na terenie gminy znajdują się cztery pomniki przyrody: 1) dąb szypułkowy w m. Czarnopole; 2) topola biała w m. Czarnopole; 3) grusza polna w m. Rogulice; 4) dąb szypułkowy „Urszula” w m. Moraków. Gospodarka lokalna - to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w gminie, na którą składa się 120 zarejestrowanych małych podmiotów gospodarczych głównie z dziedziny handlu i usług. DZIAŁ III Charakterystyka wyrobów zawierających azbest, występowanie zastosowanie oraz jego wpływ na zdrowie człowieka Rozdział 1 Azbest – informacje ogólne Azbest - jest nazwą handlowa włóknistych minerałów, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo. Pod względem mineralo- gicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów i grupę amfiboli. Do serpentynów należy tylko jedna odmiana - azbest chryzotylowy, wydobywany i stosowany w największych ilościach. W grupie azbestów amfibolowych możemy wyróżnić dwie znaczące odmiany- amozyt i krokidolit oraz stosowana w niewielkich ilościach odmiana antofilitu i dwie odmiany bez znaczenia dla przemysłu tremolit i aktynolit. Azbest chryzotylowy był wydobywany i stosowany w największych ilościach, tj. 85-90% ogólnego zużycia. Jest to włóknista odmiana serpentynu – uwodnionego krzemianu magnezu, koloru żółtawego, po rozwłóknieniu prawie biały, jest miękki, jedwabisty o długości włókien do 60 mm. Jest to najcieńsze znane włókno pochodzenia naturalnego. Azbesty z grupy amfibolowej maja kształt igieł i są grubsze i twardsze od chryzotylu. Amozyt należący do tej grupy o zabarwieniu szaro-brązowym jest krzemianem żelazowo-magnezowym o dobrej odporności na kwasy, alkaida oraz wodę morską. Krokidolit barwy niebieskiej jest krzemianem sodowo-żelazowym o dużej sprężystości oraz wytrzymałości na rozrywanie i podobnie do amozytu charakteryzuje się odpornością na dzia- łanie kwasów, alkalii i wody morskiej. Był najczęściej wśród amfiboli stosowany wśród przemysłu, a jedno- cześnie najbardziej agresywnym biologicznie z uwagi na bardzo słabą rozpuszczalność w płynach ustrojowych. Antrofilit również z grupy amfibolowej jest to krzemian magnezu zawierający żelazo o małej wytrzymałości mechanicznej ale bardzo odporny na temperaturę i chemikalia, wykazuje działanie chorobotwórcze. Rozdział 2 Występowanie i zastosowanie azbestu – materiały zawierające azbest Azbest to minerał naturalnie występujący dość powszechnie w przyrodzie ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej był szeroko eksploatowany na skalę przemysłową do połowy lat osiemdziesiątych, czyli do momentu udowodnienia szkodliwego oddziaływania tego minerału na zdrowie człowieka. Specyficzne właściwo- ści jakie posiada azbest jak wytrzymałość mechaniczna i termiczna, elastyczność, odporność na wysokie temperatury, na działanie kwasów, alkalii i wody morskiej sprawiły, ze minerał ten znalazł szerokie zastosowanie w różnego rodzaju gałęziach przemysłowych, takich jak: 1) budownictwo; 2) energetyka; 3) przemysł chemiczny; 4) transport. Budownictwo - tu azbest stosowano na bardzo szeroką skalę w wyrobach budowlanych powszechnego użyt- ku: eternit czyli płyty faliste azbestowo-cementowe do pokryć dachowych, płyty prasowane płaskie, płyty karo – dachowe lub elewacyjne, rury cementowo-azbestowe wysokociśnieniowe i kanalizacyjne, stosowane również jako przewody wentylacyjne, dymowe, kształtki azbestowo-cementowe, a także stosowane w budownictwie ogólnym i przemyśle elementy wielkowymiarowe (płyty azbestowo-cementowe wykorzystywane w lekkich Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 11 – Poz. 2189 przegrodach ścian warstwowych i wbudowane w płyty warstwowe prefabrykowane. Azbest stosowano w budownictwie tam, gdzie potrzebna była podwyższona odporność ogniowa, odporność na korozje oraz gnicie, jak również w tkaninach wygłuszających hałas. Energetyka - zastosowanie w tej dziedzinie przemysłu azbest znalazł w elektrociepłowniach, elektrowniach jako termiczny izolator w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła. Wyroby zawierające azbest umiejscowione są w kominach dużej wysokości (dylatacje wypeł- nione sznurem azbestowym). Chłodniach kominowych (płyty azbestowo-cementowe w zraszalnikach i w obu- dowie wewnętrznej chłodni), chłodniach wentylatorowych, (obudowa wewnętrzna chłodni), rurach odprowa- dzających parę, zraszalnikach, itp. (w formie izolacji cieplnej ze sznura azbestowego). Transport - w tej gałęzi przemysłu azbest stosowano do termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych elektrowozach, tramwajach, wagonach metrze, w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych, w uszczelkach pod głowicę, kolektorach wydechowych, oraz elementach ciernych - sprzęgłach, hamulcach bardzo powszechnie stosowano azbest w lotnictwie, kolejnictwie oraz przemyśle stoczniowym. Przemysł chemiczny - azbest w przemyśle chemicznym ma również bardzo szeroki wachlarz zastosowania z uwagi jego kwasoodporność stosowany jest w elektrolitycznej produkcji chloru, szczeliwa azbestowe w produkcji kwasów organicznych i nieorganicznych, rozpuszczalników ługów, roztworów soli, itp. Wyroby azbestowe podzielono w zależności od zawartości azbestu, stosowanego spoiwa oraz gęstości obję- tościowej na dwie klasy: Klasa I - („wyroby miękkie”) obejmująca wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m3, zawie- rające powyżej 20% azbestu i małą ilość substancji wiążącej, do grupy tej zaliczamy wyroby izolacyjne i włókiennicze, np. koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury, płytki podłogowe. Klasa II – („wyroby twarde”) obejmująca wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m3 zawierające poniżej 20% azbestu. Włókna azbestowe w tych wyrobach są mocno związane i nawet w przypadku mecha- nicznego uszkodzenia materiału w stosunkowo niewielkiej ilości przedostają się do otoczenia. W tej klasie wyroby są odporne na destrukcje, a duże niebezpieczeństwo zanieczyszczenia środowiska i zagrożenie zdrowia ludzkiego występuje przy ich mechanicznej obróbce np. cięciu, wierceniu otworów, a także rozbijaniu i kru- szeniu (zrzucanie z wysokości demontowanych materiałów). Do tego typu materiałów zaliczamy płyty azbestowo-cementowe faliste i płyty azbestowo-cementowe typu „karo”, jak również płyty płaskie powszechnie stosowane w budownictwie. W Polsce produkcja płyt azbestowo-cementowych rozpoczęła się już od 1907 roku jednak stosowanie azbestu na szeroką skalę w budownictwie nastąpiło w latach 60-tych, gdzie głównym surowcem wykorzystywanym do produkcji był azbest chryzotylowy, a do produkcji rur ciśnieniowych od lat 80-tych wykorzystywany był także krokidolit oraz niewielki ilości amozytu. Największe zużycie azbestu na świecie miało miejsce w latach osiemdziesiątych, po tym czasie obserwuje się stopniowe zmniejszenie konsumpcji azbestu. Od 2005 roku zakaz stosowania azbestu obowiązuje we wszystkich krajach Unii Europejskiej. W Polsce w 2002 roku w rzą- dowym „Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski” oszacowano, że w naszym kraju znajdowało się ok. 15,5 mln ton wyrobów zawierających ten surowiec w po- kryciach dachowych i elewacjach będący w rożnym stanie technicznym. Z danych przedstawionych w „Raporcie o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2010 roku” wynika, że na terenie województwa łódzkiego w 2010 roku poprzez składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych zawierających azbest unieszkodliwiono 7386 ton materiałów konstrukcyjnych i 219,1 ton mate- riałów izolacyjnych. Z uwagi na to, iż wg tego samego raportu tylko 30 gmin w województwie łódzkim ze 177 posiada uchwalony program usuwania azbestu, a 24 gminy nie rozpoczęły jeszcze inwentaryzacji, sukcesywnie do 2032 roku będzie przybywało odpadów niebezpiecznych na składowiskach w związku z przystępowaniem kolejnych gmin do jego programowego usuwania. Usuwanie azbestowo-cementowych pokryć dachowych oraz innych materiałów zwierających azbest będzie procesem złożonym i długotrwałym, jednocześnie z narastającym problemem pogarszania się stanu technicznego wyrobów. W związku z powyższym priorytetem staje się bezpieczne unieszkodliwianie oraz usuwanie wyrobów zawierających azbest, a celem nadrzędnym ochrona zdrowia i życia ludności. Kody odpadów zawierających azbest zakwalifikowane do katalogu odpadów niebezpiecznych opublikowane w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206): Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 12 – Poz. 2189

1) 06 07 01 - odpady azbestowe z elektrolizy; 2) 06 13 04 - odpady z przetwarzania azbestu; 3) 10 11 81 - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła); 4) 10 13 09 - odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych; 5) 15 01 11 - opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyj- nego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi; 6) 16 01 11 - okładziny hamulcowe zawierające azbest; 7) 16 02 12 - zużyte urządzenia zawierające azbest; 8) 17 06 01 - materiały izolacyjne zawierające azbest; 9) 17 06 05 - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Rozdział 3 Wpływ azbestu na zdrowie człowieka Chorobotwórcze działanie azbestu jest związane z wchłanianiem zawieszonych w powietrzu włókien azbestowych drogą oddechową. Wielkość zagrożenia zależna jest od rodzaju azbestu, wielkości włókien i ich stęże- nia w powietrzu oraz czasu narażenia. Największe zagrożenie stanowią włókna respirabilne przedostające się do pęcherzyków płucnych z wdychanym powietrzem. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że zatrzy- mywanie chryzotylu w górnych drogach układu oddechowego jest bardziej prawdopodobna niż amfiboli. Usu- wanie zaś chryzotylu jest również bardziej skuteczne, a więc retencja amfiboli w płucach jest większa. Cechą szczególną azbestu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia powodu- jąc po wielu czasem po kilkudziesięciu latach zmiany chorobowe, a w następstwie prowadzą do występowania nowotworów złośliwych. Skutkami ekspozycji zawodowej może być azbestoza (pylica azbestowa), łagodne zmiany w opłucnej, rak płuca oraz międzybłoniak opłucnej. Biorąc pod uwagę długotrwałą ekspozycje paraza- wodową oraz środowiskową można zaobserwować występowanie międzybłoniaka opłucnej, w zależności od stopnia i czasu narażenia obserwowany jest również wzrost ryzyka występowania raka płuc. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie są wdychane, to raczej nie są szkodliwe dla zdrowia. Nie ma dowodów świadczących, że azbest dostający się do organizmu drogą pokarmową w wodzie napojach czy pokarmach jest szkodliwy dla zdrowia człowieka. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów, np. krtani, żołądka, jelit, trzustki, jajnika czy też chło- niaków. Jednak z uwagi na rozbieżności wyników zwiększenie ryzyka w tych grupach nie jest wystarczająco pewne. W Polsce jedynym źródłem informacji o występowaniu chorób wywołanych azbestem są dane dotyczące chorób zawodowych. Pył azbestu ze względu na właściwości pylico twórcze i rakotwórcze, uważany jest za jeden z pyłów stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia pracowników. Liczba chorób zawodowych azbestozależnych jest na dość wysokim poziomie pomimo dziesięcioletniego zakazu stosowania azbestu do produkcji. Porównując tematykę chorób zawodowych, a skutki zdrowotne środowiskowe narażenia na azbest są niezbyt liczne. Niższe w odniesieniu do zawodowego stężenia pyłu azbestowego występujące w ekspozycji środowiskowej nie oznaczają braku ryzyka rozwoju nowotworów azbestozależnych. Narażenie środowiskowe trwa 24 godziny na dobę, przez cały rok i dotyczy ogółu populacji dlatego dawka kumulowana przy umiarko- wanym stężeniu pyłu może być wysoka. Głównymi źródłami uwalniania pyłu azbestowego do środowiska są odpady azbestowo-cementowe, wykorzystywane przez ludność lokalną w gminach do utwardzania dróg, po- dwórek, czy też placów użyteczności publicznej oraz zastosowanie wyrobów azbestowych w mieszkaniach, pomieszczeniach gospodarczych jako materiału budowlanego i wykończeniowego. Należy zwrócić szczególną uwagę rozpatrując zagrożenie zdrowia mieszkańców w kontekście zanieczyszczenia środowiska azbestem na cechy szczególne azbestu, a mianowicie: 1) praktyczną niezniszczalność włókien azbestu; 2) uwalnianie się elementarnych włókien z minerałów zawierających azbest w miarę ich degradacji; 3) rozproszenie źródeł emisji azbestu do powietrza związane z powszechnością stosowania wyrobów zawiera- jących azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 13 – Poz. 2189

Innym źródłem, które należy również wymienić jest ekspozycja azbestu wewnątrz pomieszczeń znajdujące- go się głównie w istniejących instalacjach grzewczych, klimatyzacyjnych, wentylacyjnych oraz materiałach budowlanych takich jak: ścianki działowe, płytki PCV znajdujące się wewnątrz budynków mieszkalnych lub użyteczności społecznej. Szczególnie wysokie stężenia jak podaje w opracowanym - Raporcie z badań „Zanie- czyszczenia środowiska azbestem skutki zdrowotne” Neonila Szeszenia-Dąbrowska i Wojciech Sobała obser- wowano w pomieszczeniach podczas usuwania lub wymiany elementów zawierających azbest. Pomimo istnie- nia normatywów higienicznych dla stężenia włókien azbestu w powietrzu (w Polsce 1000 włókien na m3 w ciągu 24 godzin), nie można określić dawki progowej rakotwórczego działania azbestu. Wdychane przez człowieka do płuc włókna azbestu nie mogą być wydalone z organizmu i powodują zainicjowany długotrwały proces chorobowy powodowany podrażnieniem mechanicznym tkanki płucnej objawiający się często astmą i uporczywym kaszlem trwającym bardzo długo, średnio 20 lat. Aby przeciwdziałać tego typu przypadkom należy ściśle stosować się do zaleceń i wymogów bezpiecznego usuwania i postępowania z odpadami zawiera- jącymi azbest unormowanymi stosownymi aktami prawnymi obowiązującymi na terytorium Polski. DZIAŁ IV Zasady bezpiecznego użytkowania, usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest oraz procedury postępowania z azbestem Rozdział 1 Warunki bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Użytkownikiem wyrobów zawierających azbest jest każda osoba fizyczna lub prawna użytkująca przedmiot lub obiekt, pomieszczenie lub przestrzeń, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest. Z uwagi na uznanie azbestu za substancje rakotwórczą i wysoce szkodliwą dla zdrowia to posiadanie prawa własności obiektów lub przestrzeni zawierającej tę substancje rodzi szczególne obowiązki prawne dla właści- cieli, a także tych użytkowników na których te obowiązki zostały przeniesione w drodze prawnej (np. dzierża- wy wieczystej) z czego wielu użytkowników nie zdaje sobie z tego sprawy lub długo nie zdawało. Większość obiektów w Polsce z wyrobami zawierającymi azbest stanowi budownictwo mieszkalne w mieście i zabudowa zagrodowa na wsiach, tak więc w większości przypadków to ich właściciele są użytkownikami wyrobów za- wierających azbest. Ponadto istnieje również duży obszar budownictwa przemysłowego, w którym znajdują się nadal duże ilości wyrobów zawierających azbest (np. ceramiczne kominy fabryczne uszczelniane sznurami azbestowymi, hale fabryczne z przegrodami zawierającymi azbest, ogrzewane za pomocą instalacji c.o. z rur azbestowo-cementowych lub ciepłociągów izolowanych wyrobami zawierającymi azbest, różne urządzenia fabryczne zawierające uszczelki z azbestem, sprzęgła i hamulce różnych napędów, itp.). Lista wymienianych użytkowników azbestu jest długa dlatego, że do 1990 roku azbest był powszechnie stosowany zarówno w budownictwie jak i wielu innych gałęziach przemysłu. Warunkiem bezpiecznego postępowania z wyrobami za- wierającymi azbest jest świadomość występowania realnego ryzyka jakie niesie ze sobą emisja włókien azbestu również tych respirabilnych w środowisku człowieka. Usuwanie azbestu i materiałów zawierających azbest trwa w Polsce już od kilku lat. Dotyczy to zarówno szeroko pojętych budynków jak i instalacji i budowli prze- mysłowych. Większość usuwanych materiałów zawierających azbest to płyty azbestowo-cementowe, dawniej powszechnie stosowane w budownictwie jako pokrycia dachowe, elewacje, prefabrykowane elementy ścienne jak również azbestowe kształtki kominowo-wentylacyjne oraz azbest stosowany w wymiennikach cieplnych – w chłodniach kominowych i wentylatorowych. Dopuszczona jest eksploatacja materiałów zawierających azbest w dobrym stanie technicznym o nieuszkodzonej powierzchni, ewentualnie odpowiednio zabezpieczonej np. poprzez pomalowanie. Czas użytkowania płyt azbestowo-cementowych prawidłowo założonych i zamontowa- nych, pomalowanych farbą akrylową i konserwowanych co 5-7 lat określony został na 30 lat. W Polsce czas użytkowania jest określony średnio od 20-50 lat. Czynnikiem negatywnie wpływającym na obecny stan wyro- bów azbestowych (pokryć dachowych i elewacji) był ich nieprawidłowy montaż - dotyczy to głównie terenów wiejskich, powodujący pękanie płyt, kruszenie oraz ich odkształcanie. Dodatkowym czynnikiem jest nieprzestrzeganie terminów konserwacji lub jej całkowity brak. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku (Dz. U. z dnia 11 stycznia 2011 r.) w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest określa: 1) wymagania w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest; 2) wymagania w zakresie wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, zwanych dalej „instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest”; Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 14 – Poz. 2189

3) wymagania w zakresie przemieszczania odpadów zawierających azbest; 4) sposób oznaczania miejsc, pomieszczeń, instalacji lub urządzeń zawierających azbest; 5) sposób inwentaryzowania wyrobów zawierających azbest w miejscach ich wykorzystywania; 6) terminy przedkładania odpowiednio marszałkowi województwa albo wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji o: a) rodzaju, ilości i miejscach występowania wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, b) instalacjach lub urządzeniach zawierających azbest, c) przewidywanym terminie usunięcia wyrobów zawierających azbest; 7) formę i układ przedkładanych informacji; 8) terminy, w których powinny być oczyszczone instalacje lub urządzenia zawierające azbest. Wyroby zawierające azbest, instalacje lub urządzenia zawierające azbest, drogi utwardzone odpadami zawie- rającymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usunięte wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury, wynik inwentaryzacji ujmuje się w „Informacji o wyrobach zawierających azbest” i przedkłada ją corocznie w terminie do dnia 31 stycznia właściwemu marszałkowi województwa. Oso- by fizyczne niebędące przedsiębiorcami winny przedłożyć informację odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Rozdział 2 Warunki bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest Proces usuwania wyrobów zawierających azbest stwarza największe zagrożenie emisji szkodliwych dla zdrowia włókien azbestowych dlatego wymagania w zakresie usuwania tych wyrobów określone zostały szcze- gółowo w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r.). Rozporządzenie określa: 1) obowiązki wykonawcy prac polegających na bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest; 2) sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest – ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest wraz z określeniem stopnia pilno- ści (załącznik nr 1); 3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest do miejsca ich składowania; 4) wymagania, jakim powinno odpowiadać oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest (załącz- nik nr 2). Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest winien przeprowadzić kontrolę stanu tych wy- robów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów, a wyroby niezakwalifikowane do wymiany zabezpieczyć przez: 1) zabudowę (zamknięcie) przestrzeni, w której znajdują się wyroby zawierające azbest, szczelną przegrodą bez naruszenia samego wyrobu; 2) pokrycie wyrobów lub powierzchni zawierających azbest szczelną powłoką z głęboko penetrujących środ- ków wiążących azbest, posiadających odpowiednią aprobatę techniczną. Jednocześnie należy wyeliminować jakąkolwiek obróbkę mechaniczną przy pracach zabezpieczających, a po dokonaniu zabezpieczania należy sporządzić ocenę w terminie 30 dni od przeprowadzonego zabezpieczenia. Wyroby zawierające azbest zakwalifikowane zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zużycia lub uszkodzenia powinny być usunięte przez właściciela, użytkownika wieczystego lub zarządcę nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 15 – Poz. 2189

Obowiązkiem wykonawcy prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest jest: 1) uzyskanie odpowiedniego zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebez- piecznym; 2) przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorują- cych prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpie- czeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur doty- czących bezpiecznego postępowania; 3) opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest; 4) posiadania niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu. Dodatkowo na wykonawcy przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wy- robów zawierających azbest ciąży obowiązek zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwo- wemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem tych prac. Tak więc wykonawca prac, polegających na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiek- tów i urządzeń budowlanych stosując się do powyższych przepisów zobowiązany jest do: 1) izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon; 2) odgrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m przy stosowaniu osłon; 3) umieszczenie tablic ostrzegawczych o treści „UWAGA ! zagrożenie azbestem” „Osobom nieupoważnio- nym wstęp wzbroniony”. Tak szczegółowe przepisy dotyczące użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest służą w celu zmniejszenia emisji włókien azbestowych w miejscu jego nasilonego oddziaływania na środowisko, a w szcze- gólności oddziaływania na organizm ludzki. Rozdział 3 Metody unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest Demontaż wyrobów azbestowych. Prace związane z usuwaniem azbestu lub wyrobów zawierających azbest muszą być prowadzone w taki spo- sób, aby wyeliminować uwalnianie azbestu, lub co najmniej zminimalizowanie jego szkodliwego oddziaływa- nia - pylenia do dopuszczalnych wartości stężeń w powietrzu, a zapewnienie tego wymaga: 1) nawilżenia wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymaniem w stanie wilgotnym przez cały czas pracy; 2) demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe; 3) odspajania materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Deponowanie wyrobów zawierających azbest. Odpady azbestowe mogą być deponowane jedynie na składowiskach odpadów niebezpiecznych przeznaczonych wyłącznie do składowania odpadów azbestowych, na wydzielonych częściach składowisk odpadów niebezpiecznych oraz na wydzielonych częściach składowisk innych niż niebezpieczne pod warunkiem, że speł- nione zostały warunki techniczne dotyczące bezpiecznego składowania odpadów azbestowych. Powierzchnia składowiska odpadów powinna być zabezpieczona przed emisją pyłów przez przykrycie folią lub warstwą gruntu, każdorazowo po złożeniu odpadów. Składowanie odpadów zawierających azbest powinno być zakoń- czone na poziomie 2 metrów poniżej poziomu terenu, a dno winno być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 1 metr od maksymalnego poziomu górnego zwierciadła wód podziemnych. Składowisko powinno posiadać ogrodzenie oraz stały nadzór w okresie eksploatacji. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 16 – Poz. 2189

Odpady pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej mogą być deponowane na składowiskach urządzonych w specjalnie zlokalizowanych zagłębieniach terenu ze specjalnie zabezpieczonymi przed osypywaniem ścianami bocznymi. Należy pamiętać, że odpady powstające podczas usuwania wyrobów z azbestem powinny być hermetyzowane w miejscu ich powstawania, czyli w strefie pracy. Sposób pakowania wyrobów zawierających azbest uzależniony jest od rodzaju i jego postaci fizycznej. Podstawowym warunkiem jaki musi zostać spełniony podczas pracy z azbestem to eliminacja do minimum emisji włókien azbestowych do powietrza. Autorzy wielu publikacji nawiązują do obserwacji, iż demontaż wyrobów zawierających azbest po ich całkowitym nawilgoceniu (nasiąknięciu wodą) eliminuje emi- sje włókien azbestu. Płyty i kawałki płyt azbestowo-cementowych, tzw. wyroby o gęstości powyżej 1000 kg/m3 powinny być pakowane w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm po czym trwale wiązane z paletą. Odpady w postaci rur azbestowo-cementowych należy pakować w rękaw z folii polietylenowej. Wyroby o gęstości mniejszej niż 1000 kg/m3 konieczne jest przed przekazaniem ich odbiorcy( do transportu i dalej na składowisko trwałe związanie azbestu – tzn. cementem w odpowiednie bloki betonowe lub ufor- mowanie bloków (płyt) po związaniu azbestu polimerami, np.: lepiszczem akrylowym. Uzyskane bloczki pakowane są w folie i umieszczane w kontenerze transportowym. Odpady o ostrych kra- wędziach, np. metalowe fragmenty konstrukcji winny być pakowane w pudła, a następnie pakowane w worki z folii polietylenowej lub owijane folią. Wszystkie opakowania z odpadami azbestowymi powinny być oznakowane międzynarodowym znakiem ostrzegawczym umieszczonym na wyrobach i odpadach zawierających azbest. W województwie łódzkim obecnie funkcjonują dwa ogólnodostępne składowiska: 1) Składowisko Odpadów Niebezpiecznych w Jadwinówce Gmina Radomsko, całkowita pojemność 50 000 m3, w tym wolna pojemność według dostępnych danych 2700 m3; 2) Składowisko - Eko-Radomsko Sp. z o.o., Płoszów Gmina Radomsko, całkowita pojemność 21 000 m3. Z uwagi na bliską odległość, co zmniejsza koszty wywozu duża ilość odpadów azbestowych może trafić na składowisko w Koninie województwo wielkopolskie, całkowita pojemność składowiska 125 000 m3, wolna pojemność 82 500 m3. Ilość składowisk na których mogą być deponowane odpady zawierające azbest jest i tak niewspółmierna do potrzeb. Wykaz składowisk w Polsce przyjmujących odpady niebezpieczne stanowi (załącznik nr 3). Inne metody unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Termiczne unieszkodliwianie odpadów azbestowych - w związku, z tym że właśnie azbest należy do mate- riałów bardzo wytrzymałych na wysokie temperatury z czego odmiana chryzotylowa topi się w temperaturze ponad 1500oC, a odmiana amfibolowa w temperaturze około 1200oC jest nierealne unieszkodliwiane tą metodą tak znacznych ilości odpadów azbestowych. Politechnika Łódzka i Śląska intensywnie pracują nad możliwo- ściami termicznego unieszkodliwiania odpadów azbestowych, a skala możliwości zastosowania produktów wysokotemperaturowych rozkładu odpadów azbestowych jest znaczna lecz ograniczona wysokością kosztów. Chemiczne unieszkodliwianie odpadów azbestowych - reakcja prowadzona w reaktorach w temperaturze 60- 65oC polegająca na rozpuszczeniu rozdrobnionych odpadów w 40% roztworze kwasu fluorowodorowego. Me- toda również bardzo kosztowna. Unieszkodliwianie azbestu metodą MTT [Microwave Thermal Treatment] czyli unieszkodliwianie odpadów azbestowych w reaktorze mikrofalowym ATON 200. Reaktor mikrofalowy ATON 200 przeznaczony jest do unieszkodliwiania odpadów zawierających włókna azbestowe, głównie w postaci materiału azbestowo – cementowego (tzw. odpady twarde najczęściej występują- ce w postaci płyt eternitowych). Zastosowano w nim nowatorską na skalę międzynarodową metodę MTT (Microwave Thermal Treatment), wdrożoną przez Aton – HT SA, która jest właścicielem tej technologii. Proces MTT, na którym opiera się opracowana technologia, polega termicznej destrukcji włókien azbestowych. Azbest, podgrzany do temperatury ok. 1100ºC, traci swoją włóknistą strukturę gdyż w tych warunkach włókna ulegają rozpadowi (remineralizacji) i otrzymany materiał traci swoje szkodliwe właściwości. Istotą metody MTT jest zastosowanie skoncentrowanego pola mikrofalowego do podgrzania odpadów azbestowych, które wnikając głęboko w materiał, ogrzewają jednocześnie całą jego objętość. Proces powoduje całkowitą i nieodwracalną destrukcję niebezpiecznych struktur włóknistych w odpadach azbestowych. Jest to technologia w pełni bezodpadowa, gdyż przerobiony materiał jest bardzo dobrym dodatkiem do cementu i innych materia- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 17 – Poz. 2189

łów budowlanych. Równie istotną zaletą opracowanej technologii jest możliwość utylizacji odpadów w miejscu ich występowania gdyż system ATON 200 jest urządzeniem przewoźnym, oraz przede wszystkim to, że meto- da ta jest znacznie tańsza od innych znanych i stosowanych obecnie metod unieszkodliwiana azbestu. Całkowi- ty średni koszt utylizacji odpadów azbestowych metodą MTT w reaktorze ATON 200 to ok. 150 EUR/tona. Dla porównania całkowity średni koszt utylizacji w łuku plazmowym w Bretanii (Francja), to ok. 1.500 EU- R/tona. Rozdział 4 PROCEDURY- dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest W Polsce przepisy określające zasady bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest narzuciły szereg obowiązków na użytkowników wyrobów azbestowych w związku z powyższym problematyka bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest została uszeregowana w bloku tematycznym obejmującym łącznie 6 procedur: - Grupa I. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzenia- mi zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest, - Procedura 1. Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest (Rys. 3), - Procedura 2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest z obiektów lub terenów (Rys. 4), - Grupa II. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest – wytwórców odpadów niebezpiecznych, - Procedura 3. Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest (Rys. 5), - Procedura 4. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczeniem obiektu (terenu) instalacji (Rys. 6), - Grupa III. Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, - Procedura 5. Przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest (Rys. 7), - Grupa IV. Procedura dla osób prywatnych usuwających azbest, - Procedura 6. Usuwanie azbestu przez osoby prywatne (Rys. 8). PROCEDURA 1 Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania właścicieli i zarządców bu- dynków, budowli, instalacji i urządzeń oraz terenów gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura ta dotyczy więc bezpiecznego ich użytkowania. Zakres procedury obejmuje okres posiadania budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu – niezależnie od ich wielkości lub stanu, jeżeli znajdują się tam wyroby zawierające azbest. Opis procedury: Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest ma obowiązek sporządzenia – w 2 egzemplarzach – „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest”. Jeden egzemplarz „Oceny...” właściciel lub zarządca zobowiązany jest złożyć właściwemu organowi nadzoru budowlanego – w terminie do 30 dni od dnia jej sporządzenia. Drugi egzemplarz zachowuje przy dokumen- tacji budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu – do czasu sporządzenia następnej „Oceny..”. Właściciel lub zarządca zobowiązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów za- wierających azbest. Wyniki inwentaryzacji powinny służyć do sporządzenia stosownej informacji dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – właściwego dla miejsca znajdowania się budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest (osoby fizyczne). Natomiast osoby prawne mają obowiązek składania tych informacji do właściwego marszałka województwa (załącznik nr 4, 5).

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 18 – Poz. 2189

PROCEDURA 2 Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców budyn- ków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów z wyrobami zawierającymi azbest – przed i w czasie wykonywania prac usuwania lub zabezpieczania takich wyrobów. Zakres procedury obejmuje okres od podjęcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest, do zakończenia tych robót i uzyskania stosownego oświadczenia wykonawcy prac. Opis procedury: Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest – posiadający odpowiednie informacje lub dokumenty, mogące służyć do identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach – powinien przedstawić je wykonawcy prac usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest. Wyniki identyfikacji azbestu posiadane przez właściciela powinny być uwzględniane przy: 1) sporządzaniu „Oceny...”; 2) sporządzaniu informacji dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta o posiadanych wyrobach zawierających azbest; 3) zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac – wytwarzającym odpady niebezpieczne.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 19 – Poz. 2189

Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek zgłoszenia w postaci wniosku o pozwolenie na budowę (remont), wraz z określonymi warunkami prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Wniosek powinien sporządzony z uwzględnieniem przepisów wynikających z ustawy – Prawo budowlane (załącznik nr 6). Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje – na podstawie ustawy - Prawo ochrony środowiska – odpowiedzialnością prawną. Po dopełnieniu obowiązków formal- noprawnych, właściciel lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac – wytwórcy odpadów niebezpiecznych. Zawiera umową na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny być jasno sprecyzowane obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Prace w kontakcie z azbestem mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby fizyczne lub prawne posiadające odpowiednie uprawnienia. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac, właściciel lub zarządca powinien poinformować mieszkań- ców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Po zakończeniu prac właściciel lub zarządca powinien uzyskać od wykonawcy prac, pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia obiektu z azbestu i przechowywać je przez okres, co najmniej 5 lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu. PROCEDURA 3 Celem procedury jest przedstawienie zasad postępowania podczas prac przygotowawczych do usuwania wy- robów zawierających azbest lub ich zabezpieczenia. Zakres procedury obejmuje całokształt prac oraz postępowania dotyczącego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Opis procedury: Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, jest – w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach – „wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług, w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej”. Z powyższej definicji wynika, że wytwórcą odpadów może być, np. właściciel lub zarządzający, który we własnym zakresie wykonuje prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest i zleca do wy- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 20 – Poz. 2189 konania tylko część robót. W takim przypadku na nim też spoczywać będą wszystkie obowiązki wynikające z przepisów i procedur postępowania z odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest. Wytwórcę odpadów obowiązuje postępowanie określone przepisami ustawy o odpadach. Podstawową czyn- nością dla przedsiębiorcy, który zamierza podjąć działalność w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, w ilości powyżej 100 kg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w tym zawierającymi azbest i uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego, ze względu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych, marszałka województwa lub starostę.

Marszałek województwa zatwierdza programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, a starosta dla pozostałych przedsięwzięć. Wytwórca odpadów (wytwarzający rocznie do 0,1 Mg odpadów niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpoczę- ciem działalności powodującej powstawanie odpadów opracowuje i składa właściwemu marszałkowi woje- wództwa lub staroście – informację, w 3 egzemplarzach, o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 21 – Poz. 2189

W celu prawidłowego przygotowania oraz zabezpieczenia pracowników konieczna jest identyfikacja wyro- bów azbestowych, której można dokonać na podstawie informacji i dokumentów od właściciela obiektu lub na podstawie wyników badań dokonywanych przez uprawnione laboratorium. Do rozpoczęcia działalności powodującej powstawanie odpadów można przystąpić, jeżeli organ właściwy do przyjęcia informacji, w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji nie wniesie sprzeciwu, w drodze decyzji. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi od- padów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zatwierdzenie właści- wego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba że działalność taka nie wymaga zezwolenia. Po dopełnieniu obowiązków wynikających z ogólnych zasad postępowania wykonawca prac uprawniony jest do przyjęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierają- cych azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem. Dla prawidłowego zawarcia umowy, jak wyżej, konieczne jest określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Po- zwoli to na określenie stopnia narażenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Następnie powinien zostać opracowany plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Na pracodawcy ciąży obowiązek zapoznania pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczegól- nie dotyczącego bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac ma obowiązek przeszkolenia wszystkich osób pozostających w kontakcie z azbestem, pra- cowników bezpośrednio zatrudnionych, kierujących i nadzorujących prace – w zakresie ryzyka dla zdrowia oraz bezpiecznych metod pracy z wyrobami zawierającymi azbest i ich odpadami, a także bezpieczeństwa i higieny takich prac. Szkolenie powinno być przeprowadzone przez upoważnioną do takiej działalności insty- tucję i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub zaświadczeniem. Wykonawca zobowiązany jest do zgłoszenia rozpoczęcia prac usuwania wyrobów zawierających azbest do właściwego organu nadzoru budowlanego, okręgowego inspektora pracy oraz wojewódzkiego inspektora sani- tarnego. Pracodawca będący wytwórcą odpadów niebezpiecznych, zawierających azbest zobowiązany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu . Ważną sprawą jest również przygotowanie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy, a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno być wydzielone i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o treści: „Uwaga! Zagrożenie azbestem!”, „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”. Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawierają- cych azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót, zawrzeć porozumienie z zarządzają- cym składowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Ważne znaczenie dla prawidłowego przygotowania robót ma skompletowanie wyposażenia technicznego, w tym narzędzi ręcznych i wolnoobrotowych, narzędzi mechanicznych, urządzeń wentylacyjnych oraz podstawowego sprzętu przeciwpo- żarowego. Na tym etapie należy też zabezpieczyć techniczne środki zapobiegające emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku – w zależności od określenia stanu środowiska, dokonanego przed przystąpieniem do wykonywania prac. Wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest do ustalenia niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza. Usuwanie wyrobów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 lub zawierających krokidolit powinno odbywać się pod stałym nadzorem technicznym, a prawidłowość prowadzenia tych prac potwierdza się wyni- kiem badania jakości powietrza przeprowadzonego przez akredytowane laboratorium. Duże znaczenie ma również przygotowanie i organizacja zaplecza budowy, w tym części socjalnej. Omawiana wyżej procedura obejmuje obowiązki przyszłego wykonawcy prac z azbestem dotyczące postę- powania przed rozpoczęciem tych prac. Znajomość tych obowiązków przez pracowników organów samorządu terytorialnego jest niezbędna, gdyż organy te występują w imieniu społeczności danej gminy – powiatu – wo- jewództwa. Społeczność ta powinna być odpowiednio chroniona przed narażeniem na azbest, mogącym mieć miejsce na skutek złego przygotowania prac, a następnie ich nieumiejętnego wykonywania. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 22 – Poz. 2189

Podstawowe obowiązki organów samorządu terytorialnego w układzie poszczególnych szczebli przedstawia- ją się następująco: 1) Gmina - podstawowe obowiązki organów administracji gminy to: a) zbieranie od właścicieli i zarządców nieruchomości informacji dotyczących miejsca, ilości i rodzaju zabudowanych wyrobów zawierających azbest oraz weryfikacje i ewentualne sprawdzenie danych na terenie nieruchomości, b) organizowanie przeglądu nieruchomości na terenie gminy, pod kątem ujawnienia wyrobów zawierają- cych azbest – albo w trybie systematycznej kontroli przez pracowników urzędu, albo też w formie zor- ganizowanej akcji z udziałem, np. odpowiednio przeszkolonych studentów, uczniów starszych klas li- cealnych lub innych osób, c) sporządzenie dla obszaru administracyjnego gminy planu sytuacyjnego rozmieszczenia nieruchomości z wyrobami zawierającymi azbest, mogącego w przyszłości posłużyć do badania stopnia narażenia lud- ności na emisję azbestu – szczególnie ważnego przy opracowywaniu gminnego programu ochrony śro- dowiska oraz tworzenia wniosków dla pozyskiwania pomocy z krajowych i unijnych funduszy, d) opracowywanie w ustawowych terminach gminnego programu ochrony środowiska i gminnego planu gospodarki odpadami, zawierających odpowiednią część dotyczącą oczyszczania terenu gminy z azbestu, e) prowadzenie monitoringu realizacji „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”, przyjętego przez Radę Ministrów RP w dniu 14 maja 2002 r., w czę- ści dotyczącej obszaru administracyjnego gminy i dostarczanie drogą elektroniczną odpowiednich danych oraz informacji do wojewódzkiej bazy danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest; 2) Starostwa i Powiaty - kompetencje starostów – na mocy ustawy o odpadach – obejmują czynności dotyczą- ce wykonawców prac w kontakcie z azbestem. Starostowie przyjmują odpowiednie wnioski – określone ustawą – dotyczące: a) zatwierdzania programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest oraz wydania stosownego pozwolenia na wykonywanie prac i wytwarzanie odpadów niebezpiecznych – na terenie powiatu właściwego dla prowadzenia tych prac. W przedmiocie wydawania tego pozwolenia powinna być szczególna staranność w zbadaniu rzetelności przedkładanych przez wnioskodawcę informacji przed wydaniem tego zezwolenia, b) zatwierdzania wniosku firmy wykonującej transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest na wskazane, legalne składowisko tych odpadów i wydawanie stosownego zezwolenia, c) uchylania wydanego pozwolenia, w przypadku wykonywania prac niezgodnie z zatwierdzonym programem gospodarki odpadami niebezpiecznymi przez wykonawcę, d) cofnięcia wydanego pozwolenia na prowadzenie działalności dotyczącej transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest na legalne składowisko – w przypadku stwierdzenia naruszenia przepi- sów ustawy i prowadzenia działalności niezgodnie z wydanym zezwoleniem, e) przyjmowania od wykonawców prac z azbestem, wytwórców odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, stosownych informacji o rodzaju i ilości przewidzianych do wytworzenia odpadów. Przy wydawaniu stosownych zezwoleń starosta zobowiązany jest zasięgać opinii właściwego wójta/burmistrza/prezydenta miasta, gdzie będą prowadzone prace. Marszałek województwa i urząd marszałkowski. Marszałek województwa i urząd marszałkowski wypełnia obowiązki, określone właściwymi przepisami prawa, dotyczące, m.in.: a) prowadzenia wojewódzkiej bazy o odpadach, w tym niebezpiecznych zawierających również azbest, b) zbierania od wójta/burmistrza/prezydenta miasta corocznych informacji o wyrobach zawierających azbest od osób fizycznych, a także zbieranie takich informacji od osób prawnych. Na tej podstawie urzędy marszałkowskie prowadzą wojewódzką bazę danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 23 – Poz. 2189

c) opracowania wojewódzkiego programu ochrony środowiska, uwzględniającego zadania dotyczące oczyszczania terenu województwa z azbestu, d) opracowania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest, obejmującego zadania przewidywane dla usunięcia wyrobów zawierających azbest, e) opracowania – na podstawie danych z gmin i powiatów – mapy rejonów zwiększonego narażenia na azbest w województwie. Na tej podstawie prowadzenie odpowiedniej polityki ochrony ludności i środowiska przed wpływem substancji szkodliwej dla zdrowia, f) inicjowania działań wspierających oczyszczanie terenu województwa z azbestu, w tym także informacji prasowych i medialnych, różnych form szkoleń, itp., g) organizowania i udzielania różnych form wsparcia finansowego dla realizacji zadań określonych wo- jewódzkim programem ochrony środowiska, w tym także dotyczących oczyszczania z azbestu, h) prowadzenia działalności kontrolnej w stosunku do podmiotów prawnych, które składają właściwe informacje o posiadanych wyrobach zawierających azbest, a także firm które uzyskały akceptację mar- szałka dla programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest i stosowne zezwolenie na prowadzenie prac w kontakcie z azbestem. PROCEDURA 4 Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania wykonawców prac polega- jących na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest - będących, w rozumieniu ustawy o odpadach – wytwórcami odpadów niebezpiecznych. Zakres procedury obejmuje okres od rozpoczęcia do zakończenia prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest – wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem budynku, budowli, instalacji lub urządzenia i terenu z pozostałości azbestu. Opis procedury: Na początku należy wykonać odpowiednie zabezpieczenia obiektu, będącego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a także terenu wokół – przed emisją pyłu azbestu do środowiska, która może nastąpić w wyniku prowadzenia prac.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 24 – Poz. 2189

Ogrodzenie terenu powinno nastąpić z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, nie mniej niż 1 m przy zastosowaniu osłon. Teren prac należy ogrodzić poprzez oznakowanie taśmami ostrzegawczymi biało-czerwonymi i umieszczenie tablic ostrzegawczych z napisami „Uwaga! Zagro- żenie azbestem!”, „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony” lub „Zagrożenie azbestem krokidolitem”. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, do pod- łoża, a teren wokół, objęty kurtyną, powinien być wyłożony folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ogólne zasady postępowania przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest określają następujące wymagania dotyczące: 1) nawilżania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy; 2) demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek, itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia, tam gdzie jest to technicznie możliwe; 3) odspajania wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze; 4) prowadzenia kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu w miejscu pracy, w tym również z wyrobami zawierającymi krokydolit; 5) składowania na tej samej zmianie roboczej, usuniętych odpadów zawierających azbest, po ich szczelnym opakowaniu – na miejscu tymczasowego magazynowania odpadów; 6) codziennego starannego oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urzą- dzeń – z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry HEPA lub na mokro. Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. W przypadku prowadzenia prac z wyrobami azbestowo-cementowymi, których gęstość objętościowa wynosi mniej niż 1000 kg/m3 (tzw. miękkie), a także z innymi wyrobami, których powierzchnia jest, w widoczny spo- sób uszkodzona lub zniszczona, lub jeżeli prace prowadzone są na obiektach, z wyrobami zawierającymi azbest krokidolit, lub też w pomieszczeniach zamkniętych to powinny być zastosowane szczególne zabezpieczenia strefy prac i ochrony pracowników oraz środowiska, niezależnie od ogólnych zasad postępowania. Należą do nich: 1) komory dekontaminacyjne (śluzy) dla całych pomieszczeń lub stanowiące łącznik izolacyjny między po- mieszczeniem stanowiącym strefę prac; 2) innymi pomieszczeniami lub na zewnątrz obiektu; 3) zaostrzone rygory przestrzegania stosowania środków ochrony osobistej; 4) inne metody, określone na etapie prac przygotowawczych. W obiekcie, w którym prowadzone są prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwiowych, a także inne, właściwe dla stopnia narażenia, środki zabezpieczające. Wszystkie zdemontowane wyroby zawierające azbest powinny być szczelnie opakowane w folię z polietyle- nu, o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm i zamykane w sposób uniemożliwiający przypadkowe otwarcie (zgrzewem ciągłym lub taśmą klejącą). Niedopuszczalne jest stosowanie worków papierowych. Odpady po- wstałe z wyrobów o gęstości objętościowej większej niż 1000 kg/m3, a więc płyty i rury azbestowo-cementowe, lub ich części powinny być szczelnie opakowane w folię. Odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościo- wej mniejszej niż 1000 kg/m3 powinny być zestalone przy użyciu cementu lub żywic syntetycznych i po zwią- zaniu spoiwa szczelnie zapakowane w folię. Odpady wyrobów pozostających w kontakcie z azbestem (np. pły- ty lub maty z wełny mineralnej) o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3, powinny zostać szczelnie zapakowane w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm, a następnie umieszczone w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelnie zamknięte. Pakowanie usuniętych wyrobów zawiera- jących azbest powinno odbywać się wyłącznie do opakowań przeznaczonych do ostatecznego składowania i wyraźnie oznakowane, w sposób określony dla azbestu. Etykiety i zamieszczone na nich napisy powinny być trwałe, nie ulegające zniszczeniu, pod wpływem warunków atmosferycznych i czynników mechanicznych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 25 – Poz. 2189

Po zakończeniu prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest – wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych – wykonawca prac ma obowiązek dokonania prawidłowego oczyszczenia strefy prac i otoczenia z pozostałości azbestu. Oczyszczenie powinno być przy zastosowaniu sprzętu filtracyjno- wentylacyjnego z wysoko skutecznym filtrem lub na mokro. Wykonawca prac związanych z usuwaniem wyro- bów zawierających azbest ma obowiązek złożenia właścicielowi, użytkownikowi lub zarządcy obiektu, urzą- dzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest pisemnego oświadcze- nia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właści- wych przepisów technicznych i sanitarnych. W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 lub prace obejmowały wyroby zawierające azbest krokidolit wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia wyników badania powietrza przeprowadzonego przez akredytowane laboratorium. Wykaz firm z woj. łódzkiego zajmujących się kompleksowo azbestem - demontażem, transportem wyrobów zawierających azbest, oznaczaniem zawartości azbestu, itp. (załącznik nr 7). PROCEDURA 5 Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania dotyczących przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Zakres procedury obejmuje działania począwszy od uzyskania zezwolenia na transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, poprzez pozostałe czynności i obowiązki transportującego takie odpady – aż do ich przekazania na składowisko odpadów, prze- znaczone do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. Opis procedury: Posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie zbierania lub transportu odpa- dów jest obowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie tej działalności. Zezwolenie na prowadzenie działal- ności w zakresie transportu odpadów wydaje starosta właściwy ze względu na siedzibę firmy lub zamieszkania posiadacza odpadów po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Do obowiązków posiadacza odpadów niebezpiecznych prowadzącego działalność wyłącznie w zakresie ich transportu na składowisko należy: 1) posiadanie „Karty przekazania odpadu” z potwierdzeniem przejęcia odpadu (załącznik nr 8); 2) usunięcie ze skrzyni ładunkowej pojazdu elementów mogących uszkodzić opakowanie odpadów; 3) sprawdzenie stanu opakowań i ich oznakowania literą „a”; 4) sprawdzenie stabilności umocowania ładunku z odpadami w pojeździe. Transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest należy prowadzić z zachowaniem przepisów do- tyczących transport towarów niebezpiecznych spełniających określone w tych przepisach kryteria klasyfikacyj- ne. Przy przewozach towarów (w tym odpadów) niebezpiecznych w kraju obowiązują przepisy umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR). Odpady pochodzące z budowy, remontu i demontażu odpadów obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawierające azbest zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 – rożne materiały i przedmioty niebezpieczne z czego wynikają określone wymagania przy transporcie.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 26 – Poz. 2189

Posiadacz odpadów, dokonujący ich transportu obowiązany jest do posiadania dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych, który według ADR powinien posiadać: 1) numer rozpoznawczy odpadu nadawanego do przewozu i jego pełną nazwę; 2) klasę, do której należy odpad nadawany do przewozu; 3) liczbę sztuk przesyłki; 4) całkowitą ilość przewożonych odpadów; 5) nazwy i adresy nadawcy oraz odbiorcy przewożonych odpadów (składowiska). Do przewożenia odpadów zawierających azbest mogą być używane samochody ciężarowe z nadwoziem skrzyniowym, bez przyczepy lub z jedną przyczepą. Załadunek opakowanych odpadów (palet lub pakietów zawiniętych w folię, kontenerów jednokrotnego użytku typu big-bag) do dokładnie oczyszczonej skrzyni ła- dunkowej pojazdu, a następnie ich rozładunek powinien odbywać się przy wykorzystaniu dźwigu lub podno- śnika. Każdy pojazd przewożący odpady zawierające azbest powinien być oznakowany dwiema odblaskowymi Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 27 – Poz. 2189 tabliczkami ostrzegawczymi bez numerów rozpoznawczych. Po wyładunku odpadów tablice te nie mogą być widoczne na pojeździe stojącym lub poruszającym się po drodze. Brak odpowiedniego oznakowania odpadów zawierających azbest lub uszkodzone opakowanie przy załadunku stanowią powód odmowy przyjęcia przesyłki odpadów. Pakiety z opadami powinny być ułożone i umocowane na samochodzie w sposób uniemożliwiający ich przesuwanie się w czasie przewozu lub wypadnięcie z pojazdu, a cały ładunek powinien być dokładnie zabezpieczony folią lub plandeką przed uszkodzeniem. W razie stwierdzenia po wyładunku pozostałości po przewożonych odpadach należy niezwłocznie je usunąć oraz dokładnie oczyścić pojazd i jego wyposażenie z zachowaniem zasad przewidzianych dla prac przy usuwaniu azbestu. DZIAŁ V Diagnoza stanu gospodarowania wyrobami i odpadami zawierającymi azbest na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty Na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty w miesiącu czerwcu 2012 roku została przeprowadzona szczegóło- wa inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest. Głównie na terenie gminy stwierdzono występowanie wy- robów zawierających azbest w postaci pokryć dachowych – płyt azbestowo-cementowych (eternit) falistych oraz płaskich typu „karo”. Na terenie nie występują rury azbestowo cementowe wodociągowe. Podczas przeprowadzanej inwentaryzacji dokonano oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest z podziałem na I, II i III stopień pilności: 1) stopień pilności I – od 120 punktów wymagane pilne usunięcie (wymiana na wyroby bezazbestowe lub zabezpieczenie; 2) stopień pilności II – od 95-115 punktów wymaga ponownej oceny w terminie do 1 roku; 3) stopień pilności III – do 90 punktów wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat. Jako budynki w I stopniu pilności uznano ponadto wszystkie, które zgłoszone zostały przez mieszkańców do wymiany pokryć dachowych w najbliższym czasie (2013 r. – 2014 r.) oraz te gdzie występują płyty zdjęte luzem złożone do utylizacji. Rozdział 1 Podstawowe parametry techniczne dotyczące wyrobów zawierających azbest wykorzystane przy sporządzaniu inwentaryzacji Kompleksowa charakterystyka wyrobów zawierających azbest jest niezbędna do przeprowadzenia prawi- dłowej inwentaryzacji i zgromadzenia zebranych danych w WBDA. W tym celu w ramach opracowania bazy WBDA nadano poszczególnym grupom wyrobów zawierających azbest kodów od W1 do W11, jak również wydzielenie z grupy o kodzie W11 9 podgrup o kodach od W11.1 do W11.9. Powyższa klasyfikacja przedstawia się następująco: 1) W 1 płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie – w skład tej grupy wchodzą następu- jące rodzaje płyt: Tabela 3. Płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie.

Wymiary (mm) Waga 1 m2 Waga 1 m3 Rodzaj płyty długość szerokość grubość (kg) (kg) Prasowane płaskie okładzinowe 1500 1200 6 Prasowane płaskie „karo” 400 400 4 11 1350 Płaskie nieprasowane autoklawizowane 2500 800 6 2) W 2 płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa – tej grupie wyrobów znajdują się następujące płyty faliste azbestowo-cementowe nieprasowane i gąsiory azbestowo-cementowe nieprasowane: Tabela 4. Płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa.

Wymiary płyt (mm) Waga Waga Typ płyt/ gąsiorów Płyt/gąsiorów Fal płyt/gąsiorów 1 m2 1 m3 Długość Szerokość Grubość szerokość wysokość (kg) (kg) NF-9 płyta niskofalista o 9 falach 1250 1875 1120 6 130 30 2500 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 28 – Poz. 2189

NF-6 płyta wysokofalista o 6 falach 1250 1875 1097 6 177 51 2500 GZG-N - gąsior zawiasowo-falisty górny o niskiej fali 370 1120 6 154 30 11 1350 GZD-N - gąsior zawiasowo-falisty dolny o niskiej fali 360 1120 6 134 30 GZG-W - gąsior zawiasowo-falisty górny o wysokiej fali 380 1097 6 150 51 GZD-W- gąsior zawiasowo-falisty dolny o wysokiej fali 370 1097 6 130 51 3) W 3 rury i złącza azbestowo-cementowe - do tej grupy wyrobów zalicza się rury azbestowo-cementowe kanalizacyjne kielichowe bezciśnieniowe oraz rury azbestowo-cementowe ciśnieniowe. W tabeli zestawiono parametry wymiarowe rur a-c kanalizacyjnych i ciśnieniowych. Tabela 5. Rury i złącza azbestowo-cementowe.

Wymiary (mm) Rodzaj Rur Długość Średnica wewnętrzna rury Średnica wewnętrzna kielicha Waga 1 m (kg) 500 1000 80 112 1500 100 132 Kanalizacyjne kielichowe 2000 150 184 40 2500 200 240 3000 3000 80 100 125 150 ------40

Ciśnieniowe 4000 150 200 250 300 350 400 4) W 4 izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest do tej grupy należą: Masy natryskowe zawierające azbest stosowano jako izolację ognioodporną i przeciwpożarową do zabezpieczania różnego rodzaju konstrukcji stalowych lub drewnianych budynków w obiektach budownictwa przemysłowego i ogólnego oraz jako izolację przeciwpożarową i akustyczną w obiektach użyteczności publicznej, np. sal koncertowych, sal kinowych, basenów kąpielowych, itp. Waga (kg) 1 m3 = 300 kg; 5) W 5 wyroby cierne azbestowo-kauczukowe – do azbestowych wyrobów ciernych zaliczamy: - okładziny cierne, - taśmy hamulcowe. Wyroby te wykorzystywane były powszechnie jako elementy cierne w różnego typu hamulcach i sprzę- głach (okładziny cierne sprzęgieł i szczęk hamulców bębnowych, taśmy hamulcowe), przeznaczonych do układów hamulcowych i sprzęgłowych pojazdów mechanicznych, napędów urządzeń przemysłowych oraz w dźwigach i windach. Waga (kg) 1 m2 = 11,5 kg; 6) W 6 przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione (tkaniny i odzież ochronna) - do tej grupy wy- robów zawierających azbest zaliczane są następujące produkty: a) przędza azbestowa, b) wata azbestowa, c) tkaniny azbestowe termoizolacyjne, d) tkaniny azbestowe ochronne ognioodporne (konfekcyjne), e) koce gaśnicze z tkaniny azbestowej. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 29 – Poz. 2189

Waga (kg) 1 m2 = 11,5 kg; 7) W 7 szczeliwa azbestowe - szczeliwa azbestowe stosowano głównie do uszczelniania pracujących części maszyn, np. w pompach, sprężarkach, prasach hydraulicznych, zaworach. Mogą one pracować w ruchu ob- rotowym lub posuwisto-zwrotnym jako szczeliwa spoczynkowo-ruchowe lub spoczynkowe; 8) W 8 taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki - w skład tej grupy wyrobów wchodzą: a) taśmy azbestowe termoizolacyjne, b) sznury azbestowe termoizolacyjne. Sznury azbestowe termoizolacyjne stosowano jako izolację termiczną do rurowych przewodów parowych, kotłów, urządzeń grzewczych, wypełnienie dylatacji kominów i kanałów dymowych w instalacjach przemysłowych i energetyce. Waga (kg) 1 m2 = 11,5 kg; 9) W 9 wyroby azbestowo-kauczukowe z wyjątkiem wyrobów ciernych - wyroby azbestowo-kauczukowe produkowane w postaci płyt, z których wykonywano uszczelki, należały do najbardziej powszechnych ma- teriałów uszczelniających. Uszczelki azbestowo-kauczukowe stosowane były do uszczelniania stałych elementów maszyn i urzą- dzeń, uszczelniania elementów w silnikach spalinowych (głowice, przewody ssąco-wydechowe), turbinach parowych i gazowych, pompach, sprężarkach, maszynach i urządzeniach w przemyśle chemicznym i naftowym; 10) W 10 papier, tektura - papier azbestowy - stosowany był do izolacji urządzeń elektrycznych. Tektura azbestowa zwykła – z azbestu chryzotylowego, wykorzystywana do wytwarzania uszczelek pracujących w środowisku gazów oraz izolacji obudowy silników spalinowych, Tektura azbestowa kwasoodporna – z azbestu krokidolitowego, z której produkowano uszczelki, które pracowały w środowisku kwaśnym. Waga (kg) 1 m2 = 1,5 kg; 11) W 11 inne wyroby zawierające azbest, osobno niewymienione, w tym: a) W 11.1 otuliny azbestowo-cementowe - otuliny te stosowane były do izolacji rurociągów pracujących w temperaturze do 600 oC. Waga (kg) 1 m = 6 kg, b) W 11.2 kształtki azbestowo-cementowe budowlane -kształtki azbestowo-cementowe budowlane to wyroby o różnych wymiarach i kształtach, do najczęściej stosowanych wyrobów tej grupy zalicza się: - kształtki do przewodów wentylacyjnych, - kształtki do wentylacji zewnętrznych, - kabiny sanitarne, - podokienniki, - zbiorniki na wodę, - osłony kanałów spalinowych, - kształtki do osłon rurociągów ciepłowniczych. Waga (kg) 1 m2 = 15 kg, c) W 11.3 kształtki azbestowo-cementowe elektroizolacyjne kształtki elektroizolacyjne stosowane były jako przegrody izolacyjne w aparaturze i urządzeniach elektrycznych niskiego napięcia, w silnikach elektrycznych, instalacjach przemysłowych, d) W 11.4 płytki PCV azbest w kompozycji głównie z polichlorkiem winylu (PCV) lub innymi żywicami stosowany był do produkcji płytek podłogowych. Do wytwarzania płytek PCV wykorzystywano azbest chryzotylowy, a zawartość włókien azbestowych w wyrobie wynosiła od 25 do 40%. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 30 – Poz. 2189

Waga (kg) 1 m2 = 5 kg, e) W 11.5 płyty ogniochronne - płyty ogniochronne zawierające azbest stosowano do budowy grodzi na statkach w celu zabezpieczenia przeciwogniowego, osłon ognioodpornych i przeciwpożarowych w budynkach przemysłowych (np. kotłowniach), osłon konstrukcji stalowych w budynkach użyteczności publicznej i ścian ciągów wentylacyjnych sufitów podwieszanych oraz jako materiał izolacyjny w różnego rodzaju urządzeniach grzewczych. Waga (kg) 1 m2 = 20 kg, f) W 11.6 papy, kity i masy hydroizolacyjne: - papa asfaltowa dachowa, - kity i masy hydroizolacyjne, g) W 11.7 sprzęt gospodarstwa domowego - wyrobem powszechnie stosowanym w gospodarstwie domo- wym były „siatki azbestowe” (siatka druciana z wprasowaną warstwą azbestu chryzotylowego), wykorzystywane w czasie korzystania z palników kuchenek gazowych i płyt grzewczych kuchenek elektrycznych, h) W 11.8 ubrania robocze, maski, filtry zanieczyszczone azbestem - do grupy tej zalicza się między innymi zanieczyszczone azbestem: zużytą odzież roboczą, nakrycia głowy, okulary ochronne, rękawice, buty, sprzęt ochrony układu oddechowego (maski przeciwpyłowe, filtry z masek), filtry z urządzeń odpylają- cych i odkurzaczy przemysłowych wykorzystywanych do utrzymywania czystości sprzętu i w miejscu pracy, wyeksploatowany sprzęt techniczny, i) W 11.9 inne wyżej niewymienione do tej grupy możemy zaliczyć: - farby, pokosty, kleje, powłoki do podwozi samochodowych, - fundamenty (w celu osłabienia wstrząsów), - izolacje przeciwdźwiękowe i przeciwwibracyjne w samolotach, - wykładziny pieców, masy żaro- i ognioodporne (w hutnictwie), - butle ciśnieniowe zawierające acetylen, - smary, - asfaltowe masy drogowe. Rozdział 2 Wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Góra Św. Małgorzaty W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji zlokalizowano 345 obiektów z zabudowanymi wyrobami zawie- rającymi azbest o łącznej powierzchni 95 811 m2 (tj. 1 053,921 Mg), w tym 326 obiektów o łącznej powierzchni 95546 m2 (tj. 1 051,006) znajduje się na obiektach należących do osób fizycznych. Tabela 6. Zbiorcze wyniki inwentaryzacji.

Lp. Miejscowość Ilość sztuk Ilość m2 Ilość Mg 1. Ambrożew 3046 4 240 46,64 2. Bogdańczew 1386 1 906 20,966 3. Bryski 5895 6 411 70,785 4. Bryski Kolonia 5035 7 007 77,077 5. Czarnopole 1702 2 333 25,663 6. Góra Św. Małgorzaty 3723 3 854 42,3904 7. Gaj 743 1 034 11,374 8. Głupiejew - - - 9. Nowy Gaj 10 381 11 510 126,874 10. Orszewice 3 055 4 223 46,453 11. Podgórzyce 4 811 5 184 57, 024 12. Rogulice 1 182 647 7,117 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 31 – Poz. 2189

13. Stawy 1 685 1 625 17,875 14. Sługi 4 854 4 783 52,613 15. Stary Gaj 1 577 2 183 24,013 16. Karsznice 2 399 2 626 28,886 17. Kosiorów 25 35 0,385 18. Kosin 3 713 3 694 40,634 19. Konstancin 255 357 3,927 20. Kwiatkówek 290 402 4,422 21. Łętków 671 546 6,006 22. Mętlew 1 029 1 426 15,686 23. Mierczyn - - - 24. Marynki 2 754 1 604 17,644 25. Moraków 7 430 10 283 113,113 26. Janów 1 067 1 048 11,528 27. Zagaj 3 837 4 472 49,192 28. Tum 3 819 5 319 58,509 29. Witaszewice 5 025 6 999 76,989 Razem 81 414 95 811 1 053,921 Najwięcej wyrobów zawierających azbest w postaci pokryć dachowych znajduje się na terenie sołectwa No- wy Gaj – 14 741 m2, w skład którego wchodzą miejscowości Nowy Gaj, Stary Gaj i Janów. Najmniej wyrobów zawierających azbest znajduje się na terenie sołectwa Konstancin - 1 004 m2, w skład którego wchodzą miej- scowości Konstancin i Rogulice. Średni wskaźnik narażenia mieszkańców Gminy Góra Św. Małgorzaty wynosi 230 kg/mieszkańca. Poniższa tabela przedstawia wskaźnik narażenia mieszkańców (kg/1mieszkańca) w rozbiciu na poszczególne miejscowości. Tabela 7. Wskaźnik narażenia mieszkańców gminy (kg/mieszkańca).

Ilość azbestu Wskaźnik narażenia mieszkańców Lp. Miejscowość Liczba mieszkańców m2 Mg kg/osobę 1. Ambrożew 322 4240 46,640 144 2. Bogdańczew 121 1 906 20,966 173 3. Bryski 205 6411 70,785 345 4. Bryski Kolonia 155 7007 77,077 497 5. Czarnopole 21 2 333 25,663 1 222 6. Góra Św. Małgorzaty 319 3 854 42,390 132 7. Gaj 13 1 034 11,374 875 8. Głupiejew 21 - - - 9. Nowy Gaj 249 11 510 126,874 509 10. Orszewice 235 4 223 46,167 196 11. Podgórzyce 273 5 184 57, 024 209 12. Rogulice 24 647 7,117 298 13. Stawy 56 1 625 17, 875 319 14. Sługi 260 4 783 52,613 202 15. Stary Gaj 82 2 183 24,013 292 16. Karsznice 279 2 626 28,886 104 17. Kosiorów 44 35 0,385 9 18. Kosin 135 3 694 40,634 299 19. Konstancin 42 357 3,927 93 20. Kwiatkówek 131 402 4,136 32 21. Łętków 58 546 6,006 104 22. Mętlew 134 1 426 15,686 117 23. Mierczyn 6 - - - Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 32 – Poz. 2189

24. Marynki 248 1 604 17,644 70 25. Moraków 168 10 283 113,113 673 26. Janów 49 1 048 11,528 235 27. Zagaj 221 4 472 49,192 222 28. Tum 448 5 319 58,509 130 29. Witaszewice 262 6 999 76,989 293 Najwyższy wskaźnik został ujawniony w miejscowości Czarnopole i wyniósł 1222 kg/osobę, jest on tak du- ży z uwagi na małą liczbę mieszkańców, a jednocześnie dużą liczbę wyrobów zawierających azbest, który znajduje się na 5 posesjach i wynosi 25 663,00 kg. Najniższy wskaźnik ujawniono w miejscowości Kosiorów, który wyniósł 9 kg/osobę, jest on tak niski z uwagi iż na Kosiorowie zamieszkują 44 osoby, a wyroby zawierające azbest znajdują się w postaci płyt skła- dowanych luzem w ilości 385 kg. W dwóch miejscowościach, tj. Głupiejew i Mierczyn na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty nie stwierdzono występowania wyrobów zawierających azbest co wskazuje na zerowy wskaź- nik narażenia mieszkańców w tych miejscowościach. Rozdział 3 Analiza stanu aktualnego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Identyfikację i ocenę stanu wyrobów zawierających azbest w obiektach budowlanych na ternie gminy Góra Św. Małgorzaty dokonano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobu i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawiera- jących azbest (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649, z późn. zm.). Na podstawie systemu ankiet sporządzanych indywidualnie dla każdego obiektu podczas przeprowadzanej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest stwierdzono, że na terenie gminy znajduje się w: 1) I stopniu pilności → w którym wymagane jest pilne usunięcie, wymiana na wyrób bezazbestowy lub zabezpieczenie - 21 obiektów w tym - 2 budynki mieszkalne, 3 budynki gospodarcze i 15 obiektów, w któ- rych stwierdzono zdjęte i składowane płyty luzem oraz 1 obiekty inne (wiaty, garaże, komórki, itp.); 2) II stopniu pilności → w którym wymagana jest ponowna ocena w terminie 1 roku - 24 obiekty, w tym 4 budynki mieszkalne, 1 budynek mieszkalno-gospodarczy, 11 budynków gospodarczych i 8 budynków innych (wiaty, garaże, komórki, itp.); 3) III stopniu pilności → w którym wymagana jest ponowna ocena w terminie do 5 lat - 300 obiektów, w tym – 36 budynków mieszkalnych, 17 mieszkalno-gospodarczych, 198 budynków gospodarczych i 49 budyn- ków innych (wiaty, garaże, komórki, przystanki PKS, itp.). Z oceny wynika, że wyroby wykazane w inwentaryzacji to głównie płyty azbestowo-cementowe faliste WF- 6, NF-9 oraz płyty płaskie karo. W większości są to wyroby starsze niż 20 lat bez powłok zabezpieczających, ale w dobrym stanie technicznym. Wyjątki stanowią płyty z dużymi uszkodzeniami, które głównie znajdują się w gospodarstwach opuszczonych, nie funkcjonujących. DZIAŁ VI Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty Usuwanie wyrobów zawierających azbest to proces długoterminowy z uwagi na wysokość potrzebnych środków finansowych z przewidywanym terminem zakończenia do końca 2032 roku. Poniższa tabela przedstawia zadania do realizacji obejmujące okres od 2012 do 2032 roku. Tabela 6. Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty.

Czas realizacji Lp. Działanie Jednostka wdrażająca działania 1. Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty Wójt Gminy maj 2012 roku 2. Opracowanie ( projektu) Programu usuwania wyrobów zawie- Wójt Gminy czerwiec-lipiec rających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty 2012 roku 3. Wprowadzenie danych z inwentaryzacji do bazy danych azbe- Wójt Gminy Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 33 – Poz. 2189

stowych z uwzględnieniem działek ewidencyjnych i obrębów Lipiec 2012 roku 4. Działalność informacyjno-edukacyjna mieszkańców Wójt Gminy, 2012-2032 o negatywnych skutkach wpływu wyrobów zawierających Instytucje wspomagające, (zadanie ciągłe) azbest na zdrowie człowieka np. szkoły, Sołtysi, lokalna prasa 5. Działalność informacyjna mieszkańców dotycząca możliwości Wójt Gminy, 2012-2032 pozyskiwania środków finansowych na usuwanie wyrobów Instytucje wspomagające, (zadanie ciągłe) zawierających azbest np. szkoły, Sołtysi, lokalna prasa 6. Aktualizacja bazy danych azbestowych zgodnie z oceną ilości 2012-2032 (cyklicz- i stanu wyrobów zawierających azbest oraz wpływających Wójt Gminy nie na początku informacji od osób fizycznych każdego roku) 7. Przekazywanie informacji Marszałkowi Województwa o 2012-2032 (cyklicz- rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzają- Wójt Gminy nie do dnia 31 marca cych szczególne zagrożenie dla środowiska w tym azbestu każdego roku) 8. Rejestr wniosków i ich realizacja zgodnie z zachowaniem Wójt Gminy 2012-2032 stopnia pilności usuwania wyrobów zawierających azbest (zadanie ciągłe) 9. Usuwanie wyrobów zawierających azbest, z nieruchomości Uprawnione firmy do demontażu odbioru 2012-2032 osób fizycznych, jednostek budżetowych i innych instytucji i transportu odpadów zawierających (zadanie ciągłe) azbest, właściciela nieruchomości, jednostki budżetowe i inne instytucje

DZIAŁ VII Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programu Szacunkowe koszty usuwania wyrobów zawierających azbest uzależnione są od następujących kosztów jed- nostkowych, na które składają się następujące czynniki: 1) koszty demontażu wyrobów azbestowych; 2) koszty transportu odpadów niebezpiecznych na składowisko; 3) koszty składowania – unieszkodliwiania. Dodatkowym kosztem jest koszt wymiany wyrobów azbestowych na bezazbestowe. Analiza rynku wśród przedsiębiorców zajmujących się demontażem, transportem i odstawieniem do utylizacji na składowisko wyrobów zawierających azbest wykazała dość szeroki wachlarz cenowy tych usług. Jest to związane zarówno z pracami dekarskimi, jak i odległością od składowiska sposobem unieszkodliwiania oraz różnymi cenami samego składowania na składowisku. Szacunkowe koszty w rozbiciu na poszczególne czynniki: 1) demontaż wyrobów azbestowych, zabezpieczenie, załadunek, transport i utylizację 22 zł/m2 – 36 zł/m2; 2) zabezpieczenie oraz transport (np. płyt luzem) – 7 zł/m2- 12 zł/m2; 3) transport – 5 zł/km – 8 zł/km. Unieszkodliwianie - składowanie na składowiskach najbliżej położonych od gminy Góra Św. Małgorzaty: 1) składowisko odpadów niebezpiecznych w Jadwinówce, gm. Radomsko, woj. łódzkie 250 zł/tona; 2) składowisko EKO Radomsko Sp. z o.o. Płoszów, gm. Radomsko, woj. łódzkie 160 zł/tona – 180 zł/tona; 3) składowisko odpadów niebezpiecznych, woj. wielkopolskie – 210 zł/tona. Reasumując i uśredniając koszty jednostkowe, oraz biorąc pod uwagę wyliczoną w inwentaryzacji ilość wy- robów azbestowych możemy wyszacować iż koszt usunięcia wyrobów azbestowych z terenu gminy Góra Św. Małgorzaty wyniesie: 95 811 m2 x 30 zł/m2 = 2 874 330,00 zł. Koszt ten rozłożony będzie na okres do 2032 roku i po uwzględnieniu i założeniu, że wskaźnika inflacji wynosi 0,02 koszty te mogą sukcesywnie do wskaź- nika inflacji corocznie wzrastać. Szacunkowo możemy też wyliczyć, iż koszt na który składa się demontaż, zabezpieczanie, załadunek, transport i utylizacja wyrobów azbestowych przeciętnego dachu: 1) domu jednorodzinnego wynosi: 140 m2 dachu x 30 zł/m2 = 4 200,00 zł; 2) budynku gospodarczego wynosi: 350 m2 dachu x 30 zł/m2= 10 500,00 zł. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 34 – Poz. 2189

Szacunkowe koszty usunięcia wyrobów azbestowych na który składa się demontaż, zabezpieczanie, załadu- nek, transport i utylizacja wyrobów azbestowych należących do osób fizycznych uwzględniające: 1) I stopień pilności - 1089 m2 x 30 zł/m2 = 32 670,00 zł; 2) II stopień pilności - 4428 m2 x 30 zł/m2 = 132 840,00 zł; 3) III stopień pilności – 90029 m2 x 30 zł/m2 = 2 700 870,00 zł. Szacunkowe koszty usunięcia wyrobów azbestowych, na który składa się demontaż, zabezpieczanie, załadu- nek, transport i utylizacja wyrobów azbestowych należących do osób prawnych uwzględniające III stopień pilności – 265 m2 x 30 zł/m2= 7 950,00 zł. Jak wynika z przeprowadzonej inwentaryzacji oraz wyżej wymienionych szacunkowych wyliczeń uwzględ- niających poszczególne stopnie pilności, koszty usunięcia wyrobów azbestowych będą sukcesywnie rozłożone w czasie od 2013 roku do 2032 roku i nie mogą być dokładnie określone ile wyniosą w poszczególnych latach. Prowadzony monitoring na szczeblu gminnym będzie wskazywał ile usunięto wyrobów w poszczególnych latach, jaki jest koszt usuniętych już wyrobów oraz ile pozostaje wyrobów jeszcze do usunięcia. Z uwagi iż, Gmina nie posiada takich własnych środków finansowych jak wyliczono szacunkowo na usunię- cie wyrobów azbestowych, będzie wnioskowała o dotację z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Łodzi. Wielkość dotacji na ten cel może być różna i zmieniać się w zależności od posiadanych środków finansowych. W chwili obecnej refundacja wynosi do 100% poniesionych kosztów. Gmina w zależności od dysponowania własnymi środkami finansowymi, przyjmuje w drodze uchwały Rady Gminy łączną kwotę środków finansowych na to zadanie, procent dofinansowania oraz maksymalną kwotę dofinansowania do 1 m2. Szczegółowe warunki pomocy finansowej winny zostać określone w „Regulaminie …” przyjętym odrębnym Zarządzeniem Wójta Gminy, a przypadku 100% dotacji środków zewnętrznych należałoby przyjąć regulamin opracowany przez dotującego – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi. O kolejności przydzielanego dofinansowania w ramach dostępnych na to zadanie w danym roku środków de- cydować będzie kolejność zgłaszanych wniosków oraz stopień pilności określony w inwentaryzacji na podstawie „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest”. DZIAŁ VIII Źródła pozyskiwania środków finansowych na realizację programu „Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032” w swoich założeniach dotyczących usuwania azbestu przedstawia następujące formy finansowania: 1) środki własne właścicieli obiektów; 2) środki własne inwestorów prywatnych; 3) środki własne jednostek samorządu terytorialnego; 4) środki funduszy ochrony środowiska; 5) środki pomocowe Unii Europejskiej (tzw. programy operacyjne). Samorządy terytorialne dążąc do sukcesywnego usunięcia wyrobów zawierających azbest starają się pozy- skiwać środki zewnętrzne dając możliwość dofinansowania powyższych działań, co ma istotne znaczenie dla prywatnych właścicieli obiektów, dla których usunięcie wyrobów zawierających azbest oraz zastąpienie no- wymi (np. pokrycia dachowe) znacznie przekracza ich możliwości finansowe. W poszczególnych województwach instrumenty finansowe wspierające bezpieczne eliminowanie z użytko- wania wyrobów azbestowych oferowane są prze następujące instytucje: 1) Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; 2) Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOŚ) we współpracy z WFOŚiGW; 3) Regionalny Program Operacyjny dla poszczególnych województw. Instrumenty oferowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 35 – Poz. 2189

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi ul. Łąkowa 11, 90-562 Łódź, tel. (042) 663-41-00, faks (042) 639-51-21, e-mail: [email protected] www.wfosigw.lodz.pl Na liście priorytetów dziedzinowych ochrony środowiska na 2012 rok (Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi OZ) uwzględniono działanie OZ.4.2 polegające na unieszkodliwianiu odpadów niebezpiecznych, w tym usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest. Zasady udzielania dotacji i przekazywania środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi jednostkom budżetowym mogą być przyznawane do 99% całkowitego kosztu zadania na dofinansowanie za- dań z zakresu usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie województwa łódzkiego realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne oraz państwowe jednostki budżetowe. W ramach zadań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest dofinansowywane są koszty doty- czące demontażu, transportu oraz unieszkodliwiania odpadów azbestowych. Fundusz nie pokrywa kosztów zakupu nowych materiałów (np. nowego pokrycia dachowego). Formy wsparcia: 1) Fundusz oferuje dofinansowanie w formie: a) pożyczek, b) dotacji, c) przekazania środków państwowym jednostkom budżetowym, d) pożyczki pomostowej; 2) Ponadto Fundusz udziela dotacji w formie: a) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, b) częściowej spłaty kapitału kredytów bankowych. W przypadku osób fizycznych jedyną formą dofinansowania jest dopłata do oprocentowania kredytu udzie- lonego przez bank współpracujący z Funduszem. Dofinansowanie zadań udzielane jest na podstawie umów cywilnoprawnych. Fundusz nie przyznaje pomocy finansowej na zadania, które zostały zakończone przed datą złożenia wniosku o ich dofinansowanie. Instrumenty oferowane przez BOŚ we współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska: Bank Ochrony Środowiska w Łodzi Oddział BOŚ w Łodzi 90-368 Łódź, ul. Piotrkowska 166/168 tel. (0-42) 636-74-54, faks (0-42) 636-75-17 e-mail: [email protected] BOŚ Oddział w Łodzi współpracuje z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wod- nej w zakresie preferencyjnego kredytowania inwestycji polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest realizowanych na terenie województwa łódzkiego. Umowa została zawarta na czas nieokreślony. Instrumenty oferowane przez Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego: Instytucja Zarządzająca RPO Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Zarząd Województwa Łódzkiego poprzez Departament ds. Regionalnego Programu Operacyjnego w Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi, al. Piłsudskiego 8, 90-051 Łódź, tel. (042) 663-30-64, faks (042) 663-30-54 www.rpo.lodzkie.pl e-mail: [email protected] W RPO Województwa Łódzkiego Istnieje możliwość sfinansowania inwestycji związanych z bezpiecznym usuwaniem azbestu w II osi priorytetowej w ramach Działania II.2 Gospodarka odpadami. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 36 – Poz. 2189

W ramach działania przewiduje się wsparcie przedsięwzięć polegających na usuwaniu z budynków mieszkalnych, gospodarczych lub użyteczności publicznej, elementów zawierających azbest oraz ich unieszkodliwianiu. Beneficjent będzie zlecać wyspecjalizowanej firmie (np. przedsiębiorstwu budowlanemu) usuwanie azbestu, pakowanie i jego transport na składowisko oraz pokrywać część kosztów (w określonej wysokości) jakie zostały poniesione przez firmę. Koszty związane z zastąpieniem usuniętych elementów zawierających azbest innymi materiałami nie stanowią wydatku kwalifikowanego. Wymagane będzie przeprowadzenie przez beneficjenta inwentaryzacji ilości, stanu i miejsca występowania azbestu planowanego do usunięcia, jak rów- nież jego precyzyjne rozliczenie po usunięciu. Beneficjentami w ramach ww. działania mogą być: 1) jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; 2) jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną; 3) jednostki organizacyjne administracji rządowej; 4) podmioty wykonujące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z JST; 5) spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS; 6) przedsiębiorcy (spółki komunalne, MŚP). Warunki dofinansowania: Wszystkie przedsięwzięcia realizowane w ramach działania muszą być spójne z celami aktualnie obowiązu- jącego wojewódzkiego programu ochrony środowiska oraz z aktualnie obowiązującym wojewódzkim planem gospodarki odpadami. Przedsięwzięcia w zakresie usuwania azbestu i jego unieszkodliwiania muszą być dodatkowo spójne z programem działań w zakresie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest opracowanym dla obszaru, na którym realizowany jest projekt. Będą się one przyczyniały do osiągnięcia obowiązujących standardów unijnych w zakresie postępowania z odpadami. Maksymalny poziom dofinansowania ze środków wspólnotowych, tj. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosi 85% wartości wydatków kwalifikowanych projektu. W przypadku projektów objętych pomocą publiczną maksymalny udział środków UE bę- dzie stanowił 85% wartości dofinansowania otrzymanego z RPO Województwa Łódzkiego przy założeniu, że pozostałe 15% wartości wsparcia zostanie sfinansowane ze środków budżetu państwa. W odniesieniu do pro- jektów nieobjętych zasadami udzielania pomocy publicznej, minimalny wkład własny beneficjenta wynosi 15% wydatków kwalifikowanych projektu. W przypadku pozostałych projektów, minimalny wkład własny beneficjenta będzie obliczany na podstawie maksymalnej dopuszczalnej intensywności pomocy publicznej, określo- nej w przepisach prawa przy uwzględnieniu wytycznych wydawanych w szczególności przez Ministra Rozwo- ju Regionalnego. Działanie II.2 Gospodarka Odpadami przewiduje również projekt budowa składowisk azbestowych lub wydzielonych kwater na składowiskach celem unieszkodliwiania Azbestu. Celem działania jest zapewnienie zgodnego z obowiązującymi przepisami sposobu postępowania z odpadami zawierającymi azbest. Instrumenty oferowane przez JST: Zgodnie z ustawą z dnia 29 października 2010 roku o zmianie ustawy – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 229, poz. 1498) istnieje możliwość finansowania lub dofinansowania kosztów inwestycyjnych związanych z działaniami na rzecz ochrony środowiska z budżetu gminy, w tym: 1) podmiotów niezaliczanych do sektora finansów publicznych, a w szczególności: a) osób fizycznych, b) wspólnot mieszkaniowych, c) osób prawnych; 2) jednostek sektora finansów publicznych będących gminnymi lub powiatowymi osobami prawnymi. Zasady udzielania dotacji celowej na działania związane, m.in. z usuwaniem wyrobów zawierających azbest określa w drodze uchwały Rada Gminy, a udzielenie dotacji następuje na podstawie umowy zawartej przez gminę. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 37 – Poz. 2189

DZIAŁ IX Zarządzanie, organizacja, wdrażanie i monitoring systemu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Góra Św. Małgorzaty, aby stać się dokumentem obowiązującym na danym terenie musi zostać przyjęty przez Radę Gminy Góra Św. Małgorzaty w formie uchwały. Przed podjęciem ww. uchwały projekt programu musi zostać przedstawiony Regionalnemu Dyrek- torowi Ochrony Środowiska w Łodzi i Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu w celu uzyskania stosownych opinii dotyczących strategicznej oceny oddziaływania na środowisko „Programu..” (ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale spo- łeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - Dz. U. Nr 199, poz. 1227).

Organizacja zarządzania systemem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest wymaga ścisłej współpracy wszystkich jednostek i instytucji odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań programu oraz wszystkich jednostek wspierających, biorących pośredni udział w jego realizacji. Koordynatorem jest Wójt Gminy, a merytorycznie odpowiedzialna za realizację programu jest osoba na sta- nowisku ds. ochrony środowiska. Wdrażanie programu usuwania wyrobów zawierających azbest powinno być realizowane zgodnie z: 1) „Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”; 2) Wojewódzkim Programem Usuwania Azbestu (jeżeli taki jest uchwalony); 3) Programem Ochrony Środowiska; 4) Powiatowym i Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami. Jednocześnie wdrażanie programu powinno być spójne z przyjętym harmonogramem działań, a za jego ak- tualizację odpowiedzialność powinna zostać scedowana na jedną osobę lub jednostkę odpowiedzialną za jego realizację, współpracującą ze wszystkimi organizacjami wspomagającymi. Monitoring systemu usuwania wyrobów zawierających azbest. Głównym celem monitoringu jest sprawdzenie stopnia realizacji Programu oraz systemu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy. Po przeprowadzonej szczegółowej inwentaryzacji w całej gminie i wprowadzeniu jej do Bazy Danych Azbestowych prowadzonej przez Ministerstwo Gospodarki (monitoring na szczeblu krajowym) niezbędne jest systematyczne aktualizowanie bazy poprzez informacje uzyskiwane od osób fizycznych zobligowanych do składania ww. informacji Wójtowi do dnia 31 stycznia każdego roku. Wójt Gminy przedkłada corocznie do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy Marszałkowi Woje- wództwa informacje o rodzaju, ilości oraz miejscach występowania odpadów zawierających azbest (monitoring na szczeblu wojewódzkim). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 38 – Poz. 2189

Podstawowym elementem monitoringu na szczeblu gminnym stanowi raport składny Radzie Gminy z wykonania programu corocznie lub raz na dwa lata co pozwala kontrolować ilość usuniętych odpadów zawierają- cych azbest oraz ilość środków finansowych wydatkowanych na usuwanie azbestu. W sprawozdaniu finanso- wym należy uwzględnić podział na środki własne gminy oraz środki pozyskane z WFOŚ i GW. Do zadań Rady Gminy należy również zatwierdzenie harmonogramu rzeczowo-finansowego na rok następny lub na ko- lejne 2 lata. Raport przedkładany Radzie Gminy powinien opierać się na analizie wskaźników ujętych w poniż- szym monitoringu. „Program …..” powinien być dokumentem zmieniającym się w czasie do 2032 roku i realizowanym zgodnie z harmonogramem działań oraz aktualizowanym w zależności od możliwości technicznych i finansowych. Wprowadzenie programu oraz jego upowszechnienie będzie skutkowało podnoszeniem świadomości spo- łeczności lokalnej i skutecznej eliminacji wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. Monitoring. Tabela 7. Monitoring systemu usuwania wyrobów zawierających azbest.

2013 2014 20……. Lp. Wskaźnik Jednostka rok rok Rok Wskaźnik środowiskowy 1. Ilość wyrobów zawierających azbest (inwentaryzacja na początku roku) m2 2. Ilość odpadów zawierających azbest w przeliczeniu na km2 powierzchni gminy Mg/km2/rok 3. Ilość usuniętych wyrobów azbestowych m2 4. Ilość wyrobów poddanych procesowi unieszkodliwiania ogółem m2 5. Ilość wyrobów poddanych procesowi unieszkodliwiania w I stopniu pilności % 6. Ilość wyrobów poddanych procesowi unieszkodliwiania w II stopniu pilności % 7. Ilość wyrobów poddanych procesowi unieszkodliwiania w III stopniu pilności % Wskaźnik finansowy 1. Ogólny koszt utylizacji azbestu zł 2. Koszt utylizacji azbestu (środki finansowe własne gminy) zł 3. Koszt utylizacji azbestu (środki pozyskane z WFOŚ i GW) zł 4. Koszty utylizacji azbestu (środki pozyskane z innych źródeł) zł 5. Środki finansowe wydatkowane na przeprowadzenie kampanii informacyjno- zł edukacyjnej mieszkańców gminy Wskaźnik świadomości społecznej 1. Ilość przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych mieszkańców gminy Ilość/opis 2. Udział społeczeństwa na rzecz usuwania azbestu % 3. Ilość wniosków zgłoszonych przez mieszkańców gminy w sprawie usuwania odpa- Ilość/ dów zawierając azbest wynikających z Programu z uwzględnieniem stopnia pilności st. pilności/ opis

DZIAŁ X Prognoza oddziaływania na środowisko programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Góra Św. Małgorzaty Głównym celem prognozy oddziaływania na środowisko programu jest określenie wpływów, celów i zadań zarówno krótko jak i długoterminowych zawartych w „Programie…” na środowisko. Prognoza wskazuje moż- liwe negatywne skutki realizacji Programu oraz sposoby przeciwdziałania tym skutkom. Zgodnie z harmonogramem „Program…” dla gminy Góra Św. Małgorzaty przewiduje realizacje następujących zadań na lata 2012-2032: 1) inwentaryzację wyrobów zawierających azbest - która wskazuje ile i w jakim stopniu pilność znajdują się wyroby zawierające azbest na terenie gminy; 2) działalność informacyjno-edukacyjna mieszkańców za pomocą ulotek, mediów lokalnych i organizacji wspomagających (szkoły), wykazująca negatywne skutki wpływu wyrobów zawierających azbest na zdrowie człowieka; 3) działalność informacyjna mieszkańców dotycząca możliwości pozyskiwania środków finansowych na usuwanie wyrobów zawierających azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 39 – Poz. 2189

Wszystkie te zadania mają na celu doprowadzenie do usunięcia jak największej ilości wyrobów zawierają- cych azbest, a co za tym idzie eliminację negatywnych skutków oddziaływania na środowisko azbestu. W opracowanym dla gminy Góra Św. Małgorzaty „Programie…” nie przewiduje się znaczącego oddziaływania założonych celów i zadań na formy ochrony przyrody, powietrze, powierzchnię ziemi oraz zdrowie i życie ludzi, ponieważ wszystkie prace związane z demontażem i transportem wyrobów zawierających azbest prowadzone będą przez przeszkolonych pracowników firm posiadających zezwolenie na prowadzenie działalności w tym zakresie. Unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest będzie dokonywane poprzez składowanie na specjalistycznym składowiskach odpadów zawierających azbest położonych jak najbliżej gminy Góra Św. Małgorzaty, tj. Jadwinówka lub Płoszów, woj. Łódzkie oraz Konin, woj. wielkopolskie. Profesjonalne wykonanie prac demontażowych, transportowych oraz prawidłowe unieszkodliwianie odpadów zapewniają elimi- nację do minimum pylenia wyrobów zawierających azbest, których uwalnianie będzie miało jedynie charakter lokalny w obrębie wykonywanych prac, a tym samym nie będzie negatywnie oddziaływać na mieszkańców gminy i poszczególne komponenty środowiska. Nie przewiduje się również wywierania negatywnych skutków na NATURĘ 2000 zajmującą dolinę rzeki Bzury. Wręcz przeciwnie realizacja „Programu…” w perspektywie 2012-2032 może skutkować jedynie pozytywnie na poprawę środowiska poprzez zmniejszenie, a następnie całkowite wyeliminowanie wyrobów zawierających azbest z terenu gminy. Wszelkie działania związane z azbestem powinny być wykonywane zgodnie z zapisami zawartymi w Pro- gramie, zapewniającymi wymaganą ochronę środowiska, w związku z czym przedstawianie rozwiązań służą- cych zapobieganiu, ograniczaniu i kompensacji ewentualnych negatywnych oddziaływań, nie jest zasadne. Głównym efektem ekologicznym podejmowanych działań programowych będzie całkowite usunięcie wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu gminy, co przyniesie pozytywny skutek ekologiczny za- równo dla zdrowia ludzi, jak i stanu środowiska naturalnego. DZIAŁ XI Podsumowanie Celem tego opracowania jest doprowadzenie do sukcesywnej eliminacji wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Góra Św. Małgorzaty. Wskazanie zagrożeń związanych z narażeniem na azbest ma cel edukacyjny skierowany do użytkowników nieruchomości, na których on występuje. Często nieświadomość ludzka może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych związanych z narażeniem na uboczne działanie nieprawi- dłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest. Aktualnie obowiązujące przepisy prawne w sposób szczegółowy precyzują sposoby postępowania, począwszy od oceny stanu technicznego tych materiałów poprzez ich usuwanie i stosowane wówczas zabezpieczenia, pakowanie i transport po ich unieszkodliwianie czyli prawidłowe składowanie. Poprzez stosowanie odpowiednich procedur można zapewnić bezpieczną eksploata- cję materiałów zawierających azbest, zagwarantować bezpieczne usuwanie tych materiałów i wreszcie ich unieszkodliwianie. Należy pamiętać, że wszystkie powyższe czynności niosą za sobą skutki finansowe i to one stwarzają poważny problem. Opracowanie to pokazuje na podstawie inwentaryzacji ile wyrobów zawierających azbest głównie pokryć dachowych – eternitu w różnych stopniach pilności znajduje się na terenie gminy Góra Św. Małgorzaty. W „Programie…” określono harmonogram realizacji zadań obejmujący lata 2012-2032, wyliczono szacunkowe koszty związane z demontażem i utylizacją wyrobów zawierających azbest i wskazano możliwe źródła finansowania i sposoby pozyskiwania środków. Wnioski: Opracowanie powyższego „Programu…” przewiduje następujące korzyści dla Gminy Góra Św. Małgorzaty: 1) systematyczne usuwanie i utylizację wyrobów zawierających azbest; 2) zwiększenie świadomości w zakresie negatywnych skutków oddziaływania azbestu na zdrowie człowieka; 3) sukcesywną likwidację negatywnego oddziaływania azbestu na środowisko; 4) poprawę wyglądu estetycznego zabudowy mieszkalno-gospodarczej na terenie gminy; 5) stały nadzór (monitoring) nad właściwym postępowaniem z wyrobami zawierającymi azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 40 – Poz. 2189

DZIAŁ XII Streszczenie w języku niespecjalistycznym Opracowanie programu usuwania azbestu stanowi jedno z zadań samorządu terytorialnego, które zostało określone w Programie Oczyszczania Kraju z azbestu na lata 2009-2032 przyjętym przez Radę Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej stanowiący załącznik do uchwały Nr 39/2010 Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 roku. Azbest - jest nazwą handlowa włóknistych minerałów, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo. Pod względem minera- logicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów i grupę amfiboli. Azbest to minerał naturalnie występujący dość powszechnie w przyrodzie ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej był szeroko eksploatowany na skalę przemysłową do połowy lat osiemdziesiątych, czyli do momentu udowodnienia szkodliwego oddziaływania tego minerału na zdrowie człowieka. Specyficzne właściwości jakie posiada azbest jak wytrzymałość mechaniczna i termiczna, elastyczność, odporność na wysokie temperatury, na działanie kwa- sów, alkalii i wody morskiej sprawiły, że minerał ten znalazł szerokie zastosowanie w różnego rodzaju gałę- ziach przemysłowych, takich jak: Budownictwo, Energetyka, Przemysł chemiczny, Transport. Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Góra Św. Mał- gorzaty występuje 95 811 m2 azbestu w postaci pokryć dachowych (eternitu) określanych wg tablic parame- trów technicznych jako płyty azbestowo-cementowe płaskie – W 1 oraz płyty azbestowo cementowe faliste – W 2. Chorobotwórcze działanie azbestu jest związane z wchłanianiem zawieszonych w powietrzu włókien azbestowych drogą oddechową. Wielkość zagrożenia zależna jest od rodzaju azbestu, wielkości włókien i ich stężenia w powietrzu oraz czasu narażenia. Największe zagrożenie stanowią włókna respirabilne przedostające się do pęcherzyków płucnych z wdychanym powietrzem. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że za- trzymywanie chryzotylu w górnych drogach układu oddechowego jest bardziej prawdopodobna niż amfiboli. Usuwanie zaś chryzotylu jest również bardziej skuteczne, a więc retencja amfiboli w płucach jest większa. Ce- chą szczególną azbestu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia po- wodując po wielu czasem po kilkudziesięciu latach zmiany chorobowe, a w następstwie prowadzą do wystę- powania nowotworów złośliwych. Użytkownikiem wyrobów zawierających azbest jest każda osoba fizyczna lub prawna użytkująca przedmiot lub obiekt, pomieszczenie lub przestrzeń, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest. Z uwagi na uznanie azbestu za substancje rakotwórczą i wysoce szkodliwą dla zdrowia to posiadanie prawa własności obiektów lub przestrzeni zawierającej tę substancje rodzi szczególne obowiązki prawne dla właścicieli, a także tych użyt- kowników, na których te obowiązki zostały przeniesione w drodze prawnej (np. dzierżawy wieczystej). W Polsce czas użytkowania azbestu jest określony średnio od 20-50 lat. Czynnikiem negatywnie wpływają- cym na obecny stan wyrobów azbestowych (pokryć dachowych i elewacji) był ich nieprawidłowy montaż - dotyczy to głównie terenów wiejskich, powodujący pękanie płyt, kruszenie oraz ich odkształcanie. Dodatko- wym czynnikiem jest nieprzestrzeganie terminów konserwacji lub jej całkowity brak. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest winien przeprowadzić kontrolę stanu tych wy- robów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Wyroby zawierające azbest zakwalifikowane zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zużycia lub uszkodzenia powinny być usunięte przez właściciela, użytkownika wieczystego lub zarządcę nieruchomo- ści, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej, lub innego miejsca zawierającego azbest. Na wykonawcy prac ciążą specjalne obowiązki przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. W Polsce przepisy określające zasady bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest narzu- ciły szereg obowiązków na użytkowników wyrobów azbestowych w związku z powyższym problematyka bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest została uszeregowana w bloku tematycznym obejmującym łącznie 6 procedur. Opracowana na podstawie inwentaryzacji diagnoza stanu pokazuje ile wyrobów zawierających azbest i w jakim stopniu pilności znajduje się na terenie Gminy Góra Św. Małgorzaty. Przedstawiony harmonogram realizacji „Programu…” wskazuje działania w perspektywie od 2012 do 2032 roku, a kalkulacja kosztów przybliża jakie środki finansowe będą potrzebne na jego realizację. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 41 – Poz. 2189

W „Programie..” wskazano możliwe źródła finansowania, do których należą: środki własne właścicieli obiektów, środki własne inwestorów prywatnych, środki własne jednostek samorządu terytorialnego, środki funduszy ochrony środowiska, środki pomocowe Unii Europejskiej (tzw. programy operacyjne). W programie przedstawiono również system zarządzania i monitoring systemu usuwania azbestu. DZIAŁ XIII Literatura 1) Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, załącznik do uchwały Nr 32/2010 Rady Mini- strów z dnia 15 marca 2010 r.; 2) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, załącznik do uchwały Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r.; 3) Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016; 4) Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2011 (z uwzględnieniem lat 2012-2015); 5) Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012 (PROJEKT); 6) Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012- 2015; 7) Azbest i materiały zawierające azbest w budynkach i budowlach. Minimalizacja ryzyka emisji włókien podczas usuwania materiałów zawierających azbest – red. Dyczek J., AGH Kraków, 2005; 8) Zanieczyszczenie Środowiska Azbestem, Skutki Zdrowotne – Raport z badań – opracowanie Neonila Sze- szenia-Dąbrowska, Wojciech Sobola – Instytut Medycyny Pracy IM. PROF. J. NOFERA, Łódź 2010; 9) Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych Na Terytorium Polski – In- formator o zadaniach jednostek samorządu terytorialnego – Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005; 10) Poradnik Stosowania Przepisów i Procedur Dotyczących Pozyskiwania z Krajowych i Zagranicznych Funduszy Pomocowych Dodatkowych Środków Finansowych Na Usuwanie Materiałów Zawierających Azbest - Ministerstwo Gospodarki Departament Przemysłu Warszawa 2006; 11) Poradnik Dla Użytkowników Wyrobów Azbestowych – Ministerstwo Gospodarki Departament Instru- mentów Wsparcia, Warszawa 2008; 12) Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest – red. Dyczek J., AGH Kraków 2007; 13) Poradnik Finansowanie Usuwania Azbestu Ze Środków Krajowych i Unijnych w latach 2009-2013 – Mi- nisterstwo Gospodarki Departament Instrumentów Wsparcia; 14) Raporty o stanie środowiska w województwie łódzkim z lat 2000-2010. DZIAŁ XIV Załączniki Wykaz załączników: Załącznik nr 1 - Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Załącznik nr 2 - Wzór oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest. Załącznik nr 3 - Wykaz składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest. Załącznik nr 4 - Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania. Załącznik nr 5 - Informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończo- ne. Załącznik nr 6 - Wykaz firm w województwie Łódzkim zajmujących się kompleksowo wyrobami zawiera- jącymi azbest. Załącznik nr 7 - Wzór Karty Przekazania Odpadu. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 42 – Poz. 2189

Załącznik nr 1 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 43 – Poz. 2189

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 44 – Poz. 2189

Załącznik nr 2 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

WZÓR OZNAKOWANIA WYROBÓW I ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 45 – Poz. 2189

Załącznik nr 3 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

WYKAZ SKŁADOWISK PRZYJMUJĄCYCH ODPADY ZAWIERAJĄCE AZBEST

Lp. Województwo Miejscowość Gmina Rodzaj składowiska 1. Łódzkie Jadwinówka Radomsko ogólnodostępne 2. Łódzkie Płoszów Radomsko ogólnodostępne 3 Dolnośląskie Wałbrzych Wałbrzych ogólnodostępne 4 Dolnośląskie Marcinowo Trzebnica ogólnodostępne 5. Dolnośląskie Trzebecz Polkowice ogólnodostępne 6. Kujawsko-Pomorskie Bycz Piotrków Kujawski ogólnodostępne 7. Kujawsko-Pomorskie Małociechowo Pruszcz ogólnodostępne 8. Lubelskie Poniatowa Poniatowa ogólnodostępne 9. Lubelskie Kraśnik Kraśnik ogólnodostępne 10. Lubelskie Srebrzyszcze Chełm ogólnodostępne 11. Lubuskie Chróścik Gorzów Wielkopolski ogólnodostępne 12 Małopolskie Oświęcim Oświęcim ogólnodostępne 13 Małopolskie Ujków Bolesław ogólnodostępne 14 Małopolskie Tarnów Tarnów ogólnodostępne 15 Mazowieckie Rachocin Sierpc ogólnodostępne 16 Podkarpackie Kozodrza Ostrów ogólnodostępne 17 Podkarpackie Młyny Radymno ogólnodostępne 18 Podkarpackie Pysznica Pysznica ogólnodostępne 19 Podlaskie Mistkowo Mistkowo ogólnodostępne 20 Pomorskie Bierkowo Słupsk ogólnodostępne 21 Pomorskie Gilwa Mała Kwidzyń ogólnodostępne 22 Pomorskie Szadółki Gdańsk ogólnodostępne 23 Śląskie Knurów Knurów ogólnodostępne 24 Śląskie Jastrzębie Zdrój Jastrzębie Zdrój ogólnodostępne 25 Świętokrzyskie Dobrów Tuczępy ogólnodostępne 26 Warmińsko-Mazurskie Półwieś Zalewo ogólnodostępne 27 Warmińsko-Mazurskie Elbląg Elbląg ogólnodostępne 28 Wielkopolskie Konin Konin ogólnodostępne 29 Zachodniopomorskie Sianów Sianów ogólnodostępne 30 Zachodniopomorskie Dalsze Myślbórz ogólnodostępne

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 46 – Poz. 2189

Załącznik nr 4 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST1) I MIEJSCU ICH WYKORZYSTANIA

1. Nazwa miejsca/urządzenia/instalacji, adres2)

2. Wykorzystujący wyroby zawierające azbest - imię i nazwisko lub nazwa i adres

3. Rodzaj zabudowy3)

4. Numer działki ewidencyjnej4)

5. Numer obrębu ewidencyjnego4)

6. Nazwa, rodzaj wyrobu5)

7. Ilość posiadanych wyrobów (m2, tony)3)

8. Stopień pilności7)

9. Zaznaczenie miejsca występowania wyrobów8) a) nazwa i numer dokumentu b) data ostatniej aktualizacji 10. Przewidywany termin usunięcia wyrobów: 11. Ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest przekazanych do unieszkodliwienia6)

Data ...... ………...... (Podpis) Wyjaśnienia: 1) za wyrób zawierający azbest, uznaje się każdy wyrób zawierający wagowo 0,1% lub więcej azbestu; 2) adres faktycznego miejsca występowania azbestu należy uzupełnić w następującym formacie: wojewódz- two, powiat, gmina, miejscowość, ulica, numer nieruchomości; 3) należy podać rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, budynek mieszkalno- gospodarczy, inny; Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 47 – Poz. 2189

4) należy podać numer działki ewidencyjnej i numer obrębu ewidencyjnego faktycznego miejsca występowa- nia azbestu; 5) przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - rury i złącza azbestowo-cementowe pozostawione w ziemi, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier i tektura, - drogi zabezpieczone (drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, po trwałym zabezpieczeniu przed emisją włókien azbestu), - drogi zabezpieczone (drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ale nie zabezpieczone trwale przed emisji włókien azbestu), - inne wyroby zwierające azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura; podać jakie; 6) ilość wyrobów zawierających azbest należy podać w jednostkach właściwych dla danego wyrobu (kg, m2, m3, mb, km); 7) według „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest” określonej w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 2 kwietnia 2004 (Dz.U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089); 8) nie dotyczy osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. Należy podać nazwę i numer dokumentu oraz datę jego ostatniej aktualizacji, w której zostały oznaczone miejsca występowania wyrobów zawierających azbest, w szczególności planu sytuacyjnego terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 48 – Poz. 2189

Załącznik nr 5 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

INFORMACJA O WYROBACH ZWIERAJĄCYCH AZBEST1), KTÓRYCH WYKORZYSTYWANIE ZOSTAŁO ZAKOŃCZONE

1. Miejsce, adres 2. Właściciel/zarządca*): a) osoba prawna - nazwa, adres b) osoba fizyczna - imię, nazwisko i adres 3. Tytuł własności 4. Nazwa, rodzaj wyrobu2) 5. Ilość (m2, tony)3) 6. Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów 7. Planowane usunięcia wyrobów: a) sposób b) przez kogo c) termin 8. Inne istotne informacje4)

Data ...... ………...... (Podpis) Objaśnienia: *) Niepotrzebne skreślić. 1) za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1 % azbestu; 2) przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie nie wymienione; 3) podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury); 4) np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 49 – Poz. 2189

Załącznik nr 6 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

…………………, dnia ……………… r. Wnioskodawca: …………………………………………..... (imię i nazwisko/nazwa*) ...... (adres zamieszkania/siedziba*) ……………………………………………. (adres do korespondencji) STAROSTWO POWIATOWE w ………………………………….. Wydział Architektury i Budownictwa

ZGŁOSZENIE BUDOWY LUB ROBÓT BUDOWLANYCH NIE WYMAGAJĄCYCH POZWOLENIA NA BUDOWĘ

W oparciu o art. 30 ust. 1 pkt …………………………….. ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz.U. Nr .156 poz. 1118), zgłaszam zamiar wykonania robót budowlanych polegających

(określić rodzaj budowy bądź robót budowlanych, ich zakres i sposób wykonania)

na nieruchomości obejmującej działkę/ki* nr ………………… ark……………………… obręb ……………… położonej w ………………………………………… przy ul. …………………………………… nr …………. Termin rozpoczęcia realizacji robót budowlanych:

*) niepotrzebne skreślić Załączniki: 1. Oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. 2. Szkice lub rysunki obrazujące zamierzenie budowlane (np. mapka terenu z zaznaczonym usytuowaniem obiektu, rozwiązania konstrukcyjne, dokumentacja fotograficzna stanu istniejącego terenu/obiektu). 3. Pozwolenia, opinie i uzgodnienia wymagane odrębnymi przepisami. 4. Projekt zagospodarowania działki lub terenu wraz z opisem technicznym instalacji, wykonany przez pro- jektanta posiadającego odpowiednie uprawnienia budowlane. 5. Dokument stwierdzający udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpis, wypis lub kopię po- świadczoną za zgodność z oryginałem. 6. Dowód uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości ……………………………………………… (podpis wnioskodawcy lub pełnomocnika) Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 50 – Poz. 2189

Załącznik nr 7 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

WYKAZ FIRM W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM ZAJMUJĄCYCH SIĘ KOMPLEKSOWO WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST

Nazwa firmy Adres Zasięg terytorialny Zakres działalności Adler Consulting ul. Wojska Polskiego 190 cała Polska Praca z azbestem 91 -726 Łódź Transport odpadów zawierających azbest Identyfikacja azbestu w wyrobach Oznaczanie zawartości azbestu Szkolenia w zakresie azbestu Programy i inne GAJAWI P.P.H.U ul. Kopernika 62 cała Polska Praca z azbestem 90-553 Łódź Transport odpadów zawierających azbest Identyfikacja azbestu w wyrobach Oznaczanie zawartości azbestu Szkolenia w zakresie azbestu PPH STANMAR ul. Majdany 6a cała Polska Praca z azbestem 99-300 Kutno Transport odpadów zawierających azbest Identyfikacja azbestu w wyrobach Oznaczanie zawartości azbestu Szkolenia w zakresie azbestu ZSYP-BUD S.C.Ł ul. Łagiewnicka 102/116 Kraj/Warszawa/Łódź Praca z azbestem SIDorowicz, W Mirski 91-473 Łódź Identyfikacja azbestu w wyrobach; Oznaczanie zawartości azbestu Szkolenia w zakresie azbestu

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 51 – Poz. 2189

Załącznik nr 8 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

WZÓR KARTY PRZEKAZANIA ODPADU

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 52 – Poz. 2189

Załącznik nr 9 do „Regulaminu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Góra Św. Małgorzaty na lata 2012-2032”

WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 53 – Poz. 2189