Tran Minh Hoi, Vu Xuan Phuong

28(4): 28-36 T¹p chÝ Sinh häc 12-2006

tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ thùc vËt ë v−ên quèc gia xu©n s¬n, tØnh phó thä

trÇn minh hîi, vò xu©n ph−¬ng ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt

V−ên quèc gia (VQG) Xu©n S¬n ®−îc coi lµ sè 32/2006/N§/CP ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 2006 l¸ phæi xanh cña tØnh Phó Thä bëi lÏ c¶ tØnh giê cña ChÝnh phñ n−íc CHXHCN ViÖt Nam. ®©y chØ cßn khu vùc Xu©n S¬n cã rõng tèt vµ giµu cã nhÊt. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu cña II. kÕt qu¶ nghiªn cøu ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng, Tr−êng ®¹i häc L©m nghiÖp, ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh 1. CÊu tróc cña thµnh phÇn loµi cña khu hÖ vËt vµ Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi th× VQG thùc vËt ë VQG Xu©n S¬n Xu©n S¬n cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, trong ®ã Theo nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra ®Çu tiªn khi x©y cã nhiÒu loµi thùc vËt quý hiÕm ®ang bÞ ®e däa ë dùng Khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN) Xu©n møc quèc gia vµ toµn cÇu. S¬n cña ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng (1992), §Ó gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ tÝnh ®a d¹ng KBTTN Xu©n S¬n cã 314 loµi thùc vËt cã m¹ch. sinh häc ë VQG Xu©n S¬n, lµm c¬ së x©y dùng Sè liÖu ®iÒu tra cña Trung t©m Tµi nguyªn M«i chiÕn l−îc qu¶n lý, b¶o tån, trong thêi gian 3 tr−êng thuéc ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng phèi n¨m (2003-2005), chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu hîp víi Ban qu¶n lý VQG Xu©n S¬n vµ Chi côc tra, ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt t¹i VQG KiÓm l©m tØnh Phó Thä (th¸ng 10 n¨m 2002), ®· Xu©n S¬n. thèng kª ®−îc 726 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch thuéc 475 chi vµ 134 hä. Nh− vËy, sè l−îng loµi I. ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu t¨ng gÊp ®«i so víi tr−íc. Tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2005, chóng t«i ®· tæ chøc ®iÒu tra theo çc mïa 1. Thêi gian , ®Þa ®iÓm kh¸c nhau vµ theo çc h−íng kh¸c nhau, ®· thu Trong 3 n¨m (2003 - 2005) ®· tiÕn hµnh ®iÒu ®−îc 1.250 sè hiÖu tiªu b¶n víi gÇn 4.000 mÉu tra thùc ®Þa nhiÒu ®ît theo « tiªu chuÈn vµ theo 4 vËt. Sau khi xö lý ng©m tÈm ®Ó b¶o qu¶n, chóng tuyÕn kh¶o s¸t t¹i VQG Xu©n S¬n, tØnh Phó Thä: t«i ®· gi¸m ®Þnh tªn khoa häc vµ lªn ®−îc danh tuyÕn 1: xãm Dï - nói Ten; tuyÕn 2: xãm Dï - lôc thùc vËt ë VQG Xu©n S¬n víi 1.217 loµi thùc xãm LÊp - xãm Cái; tuyÕn 3: xãm Dï - xãm vËt bËc cao cã m¹ch thuéc 680 chi, 180 hä. L¹ng - xãm Lïng M»ng thuéc x· Xu©n S¬n vµ Sù ph©n bè cña çc taxon nh− sau: trong 6 tuyÕn 4: xãm Chß Rãt (x· §ång S¬n) - bÕn Th©n ngµnh thùc vËt bËc cao cã m¹ch th× ngµnh Méc - nói CÈn, ®Ó thu mÉu thùc vËt vÒ gi¸m ®Þnh tªn lan (Magnoliophyta) cã sè hä, chi vµ loµi phong khoa häc vµ ph©n tÝch trong phßng thÝ nghiÖm. phó nhÊt (gåm 151 hä - chiÕm 83,88%, 633 chi 2. Ph−¬ng ph¸p - 93,10% vµ 1.130 loµi - 92,85%); tiÕp ®Õn lµ ngµnh D−¬ng xØ (Polypodiophyta) víi 22 hä Thu thËp tµi liÖu, ph©n tÝch çc kÕt qu¶ ®· (12,22%), 38 chi (5,59%) vµ 74 loµi (6,08%); cã trong vµ ngoµi n−íc. §iÒu tra thu thËp mÉu ngµnh Th«ng (Pinophyta) cã 3 hä (1,64%), 4 chi vËt trªn hiÖn tr−êng b»ng « tiªu chuÈn vµ tuyÕn (0,57%) vµ 5 loµi (0,41%); ngµnh Th«ng ®Êt kh¶o s¸t. X¸c ®Þnh tªn khoa häc cña çc mÉu vËt (Lycopodiophyta) cã 2 hä (1,10%), 3 chi theo ph−¬ng ph¸p h×nh th¸i so s¸nh; tËp hîp, lªn (0,44%) vµ 6 loµi (0,50%); hai ngµnh Cá th¸p danh lôc loµi cña khu hÖ thùc vËt; ®¸nh gi¸ sù bót (Equisetophyta) vµ QuyÕt l¸ th«ng ®a d¹ng trong çc taxon. §¸nh gi¸ çc loµi quý (Psilotophyta) cïng cã sè hä, sè chi vµ sè loµi hiÕm dùa vµo çc tµi liÖu: S¸ch §á ViÖt Nam thÊp nhÊt (1 hä, 1 chi vµ 1 loµi). Ph¸t hiÖn 4 loµi (2004), Danh lôc §á IUCN (2001) vµ NghÞ ®Þnh míi bæ sung cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam, ®ã lµ: 28 Aristolochia fangchii C. Y. Wu (hä Méc h−¬ng- loµi (83,80% sè loµi) lín h¬n rÊt nhiÒu sè hä Aristolochiaceae); Quercus sichourensis (Hu) (24), sè chi (107) vµ sè loµi (183) trong líp Hµnh C. C. Huang & Y. T. Chang - såi t©y trï (hä DÎ- (Liliopsida). Nh− vËy, sè l−îng taxon cña líp Fagaceae); Pseudostachyum sp. nov. - h¸o m¸ Méc lan chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi trong tæng sè hä, (tiÕng Dao) (hä Cá-Poaceae), ph©n bè ë ®é cao chi vµ loµi cña ngµnh nµy; tû lÖ nµy ®−îc tÝnh 300-800 m t¹i xãm Dï vµ ch©n nói Ten; t−¬ng ®−¬ng 5/1 (947/183), nghÜa lµ cø cã 5 loµi Rhododendron euonymifolium LÐvl. - ®ç quyªn thuéc líp Méc lan míi cã 1 loµi thuéc líp Hµnh. l¸ vÖ m©u (hä §ç quyªn-Ericaceae). Trong 180 hä thùc vËt, cã 35 hä chØ cã 1 Trong ngµnh Méc lan (Magnoliophyta), líp loµi, 71 hä cã tõ 2-4 loµi, 33 hä cã tõ 5-9 loµi, Méc lan (Magnoliopsida) cã 127 hä (chiÕm 28 hä cã tõ 10-19 loµi vµ 13 hä cã trªn 20 loµi 84,10% sè hä), 526 chi (83,09% sè chi) vµ 947 (b¶ng 1).

B¶ng 1 Nh÷ng hä thùc vËt ®a d¹ng nhÊt (cã trªn 20 loµi) ë VQG Xu©n S¬n STT Tªn hä Sè loµi STT Tªn hä Sè loµi 1 Euphorbiaceae 60 8 Myrsinaceae 24 2 Rubiaceae 49 9 Lauraceae 23 3 Fabaceae 38 10 Verbenaceae 23 4 Moraceae 35 11 Cyperaceae 21 5 Asteraceae 34 12 Zingiberaceae 20 6 Orchidaceae 32 13 Araceae 20 7 Poaceae 27

Trong 13 hä nµy, hä ThÇu dÇu lµ ®a d¹ng (34 loµi), hä Phong lan (32 loµi).... nhÊt (60 loµi), tiÕp ®Õn lµ hä Cµ phª (49 loµi), Chóng t«i ®· thèng kª ®−îc 26 chi cã tõ 5 hä §Ëu (38 loµi), hä D©u t»m (35 loµi), hä Cóc loµi trë lªn (b¶ng 2).

B¶ng 2 Nh÷ng chi thùc vËt ®a d¹ng nhÊt (cã trªn 5 loµi) ë VQG Xu©n S¬n STT Tªn chi Sè loµi STT Tªn chi Sè loµi 1 Ficus 24 14 Helicia 6 2 Ardisia 13 15 Solanum 6 3 Piper 9 16 Callicarpa 6 4 Polygonum 9 17 Clerodenron 6 5 Diospyros 7 18 Carex 6 6 Elaeocarpus 7 19 Cyperus 6 7 Hedyotis 7 20 Dioscorea 6 8 Psychotria 7 21 Tectaria 5 9 Dendrobium 7 22 Pteris 5 10 Begonia 6 23 Schefflera 5 11 Bauhinia 6 24 Garcinia 5 12 Desmodium 6 25 Rhododendron 5 13 Maesa 6 26 Syzygium 5

B¶ng 2 cho thÊy cã 26 chi, chØ chiÕm 4% so Myrsinaceae) víi 13 loµi; chi Piper (hä víi tæng sè chi cña khu hÖ thùc vËt Xu©n S¬n Piperaceae) vµ chi Polygonum (hä Polygonaceae), nh−ng cã tíi 186 loµi, chiÕm 15,28% tæng sè loµi mçi chi cã 9 loµi; chi Diospyros (hä Ebenaceae), cña c¶ khu hÖ. Chi cã nhiÒu loµi nhÊt lµ Ficus (hä chi Elaeocarpus (hä Elaeocarpaceae), chi Moraceae) víi 24 loµi; tiÕp ®Õn lµ chi Ardisia (hä Hedyotis vµ chi Psychotria (hä Rubiaceae), chi 29 Dendrobium (hä Orchidaceae), mçi chi cã 7 loµi; chi Schefflera (hä Araliaceae), chi Garcinia (hä tiÕp ®Õn lµ çc chi Begonia (hä Begoniaceae), chi Clusiaceae), chi Rhododendron (hä Acanthaceae), Bauhinia (hä Caesalpiniaceae), chi Desmodium chi Syzygium (hä Myrtaceae), mçi chi cã 5 loµi. (hä Fabaceae), chi Maesa (hä Myrsinaceae), chi 2. Çc loµi thùc vËt quý hiÕm ë VQG Xu©n Helicia (hä Proteaceae), chi Solanum (hä S¬n Solanaceae), chi Callicarpa vµ chi Clerodenrun (hä Verbenaceae), chi Carex vµ chi Cyperus (hä Trong sè çc loµi thùc vËt ®· thèng kª ®−îc, Cyperaceae), chi Dioscorea (hä Dioscoreaceae), cã 40 loµi quý hiÕm (chiÕm 3,4% tæng sè loµi mçi chi cã 6 loµi; cuèi cïng lµ çc chi Tectaria cña khu hÖ thùc vËt). CÇn cã kÕ ho¹ch −u tiªn (hä Dryopteridaceae), chi Pteris (hä Pteridaceae), b¶o vÖ chóng (b¶ng 3).

B¶ng 3 C¸c loµi thùc vËt quý hiÕm ë VQG Xu©n S¬n Gi¸ trÞ b¶o tån STT Tªn khoa häc Tªn phæ th«ng S§ N§ IUCN VN 32/CP 1 2 3 4 5 6 1 Drynaria bonii C. Chr. T¾c kÌ ®¸ (cèt to¸i bæ, co t¹ng tã) vu vu 2 Rauvolfia verticillata (Lour.) Ba g¹c vßng (ba g¹c hoa tr¾ng, ba Baill. g¹c b¾c bé, ba g¹c trung quèc, ba g¹c v©n nam, tÝch tiªn, l¹c toäc, VU VU sam t«, c¬n ®å) 3 Asarum caudigerum Hance Thæ tÕ t©n VU VU 4 Markhamia stipulata (Wall.) §inh (ruét mÌo, ®inh giãc, thiÕt Schum var. kerrii Sprange ®inh, thiÕt ®inh l¸ bÑ, lß do, thß do) Vu VU IIA 5 Pauldopia ghorta (Buch.- §inh canh (muång n−íc, ®inh En EN Ham. ex G. Don) Steenis dèp, ®inh vµng) 6 Canarium tramdenum Dai et Tr¸m ®en (bïi, cµ na) Yakovl. Vu Vu 7 Codonopsis javanica (Blume) §¶ng s©m (phßng ®¶ng s©m, s©m Hook. leo, s©m nam, m»n rµy c¸y (Tµy), Vu Vu IIA cang h« (H’M«ng) 8 Gynostemma pentaphyllum DÇn toßng (dÒn toßng, cæ yÕm, giao (Thunb.) Makino cæ lam, nh©n s©m ph−¬ng nam) En EN 9 Dipterocarpus retusus Blume Chß n©u (chß nÕn, chß d¹i, chß ®¸) Vu Vu 10 Vatica subglabra Merr. T¸u n−íc En En 11 Castanopsis tessellata Hickel Cµ æi l¸ ®a (cµ æi « vu«ng, såi gai, Vu Vu & A. Camus kha trô rç) 12 Lithocarpus cerebrinus (Hickel DÎ ph¶ng (dÎ dÊu côt, dÎ ãc, dÎ & A. Camus) A. Camus ®en, dÎ cau, såi cau) En En 13 Lithocarpus hemisphaericus DÎ b¸n cÇu (Drake) Barnett Vu Vu 14 Lithocarpus truncatus (King DÎ qu¶ v¸t (såi ®¸ côt, såi qu¶ ex Hook. f.) Rehd. v¸t, giÎ ®¸ nhôt, dang, c¾t ngµn) Vu Vu 15 Quercus platycalyx Hickel & Såi ®Üa (dÎ cau, såi cau, m¹y cã) A. Camus Vu Vu 16 Annamocarya sinensis Chß ®·i (m¹y ch©u trung quèc, En En (Dode) J. Leroy cung) 30 1 2 3 4 5 6 17 Cinnamomum balansae Gï h−¬ng (dù, rÌ xanh) Vu Vu IIA Lecomte 18 Phoebe macrocarpa C. Y. Wu Re tr¾ng qu¶ to (re tr¾ng poilane, sô poilane) Vu Vu 19 Strychnos ignatii Berg. M· tiÒn l«ng (®Ëu giã) Vu Vu 20 Manglietia fordiana Oliv. Vµng t©m (giæi tord) Vu Vu 21 Michelia balansae (DC.) Giæi l«ng (giæi ¨n h¹t, giæi ba v×, Dandy giæi bµ, giæi balansa) Vu Vu 22 Aglaia spectabilis (Miq.) Jain Géi nÕp (géi tÝa, géi nói, géi ®á, Vu Vu et Bennet. géi b¸ng sóng) 23 Chukrasia tabularis A. Juss. L¸t hoa (l¸t da ®ång, l¸t chun) Vu Vu 24 Tinospora sagittata (Oliv.) Cñ giã (®Þa dëm, s¬n tõ c«) Vu Vu Gagnep. 25 Ardisia silvestris Pitard L¸ kh«i (kh«i tÝa, ®éc lùc, ®¬n t−íng qu©n, c¬m nguéi rõng) Vu Vu 26 Melientha suavis Pierre Rau s¾ng (rau ngãt nói, ngãt rõng, rau s¾ng chïa h−¬ng, ph¾c van) Vu Vu 27 Murraya glabra (Guillaum.) V−¬ng tïng (cñ khØ, c¬m nguéi, Guillaum nh©m h«i, nguyÖt quÕ nh½n) Vu Vu 28 Kadsura heteroclita (Roxb.) X−n xe t¹p (x−n xe roxburgh, d©y Craib. r¨ng ngùa, na leo, n¾m c¬m, h¶i Vu Vu phong ®»ng 29 Alniphyllum eberhardtii L¸ d−¬ng ®á (bå ®Ò xanh) Guillaum. En En 30 Excentrodendron tonkinense NghiÕn (nghiÕn ®á, nghiÕn trøng, (Gagnep.) Chang & Miau kiªng mËt, kiªng ®á) En En IIA 31 Amorphophallus interruptus N−a gi¸n ®o¹n Engl. et Gehrm. Lr Lr 32 Calamus platyacanthus Song mËt (m©y gai dÑp, n¹m Vu Vu Warb. ex Becc. l−îng) 33 Disporopsis longifolia Craib. Hoµng tinh hoa tr¾ng (gi¶ v¹n thä tróc l¸ dµi, co h¸n han (Th¸i), Vu Vu IIA nÐng lµi (Tµy) 34 Ophiopogon tonkinensis Rodr. Xµ b× b¾c bé (m¹ch m«n b¾c, diªn giai th¶o nhiÒu hoa) Vu Vu 35 Carex bavicola Raymond Cãi tói ba v× Vu Vu 36 Anoectochilus calcareus Aver. Kim tuyÕn ®¸ v«i En En IA 37 Dendrobium chrysanthum Ngäc v¹n vµng (hoµng th¶o hoa Lindl. vµng, kh« méc hoa vµng, thóc hoa En En th¹ch héc) 38 Nervilia fordii (Hance) Ch©n tr©u tr¾ng (tr©n ch©u tr¾ng, Schlechter lan mét l¸, lan cê) En En IIA 39 Tacca integrifolia Ker-Gawl. Ng¶i rîm (h¹ tóc, cá r©u hïm) Vu Vu 40 Paris polyphylla Smith. Träng l©u nhiÒu l¸ En en

Ghi chó : Cét 4: S¸ch §á ViÖt Nam (2004): EN. nguy cÊp; VU. sÏ nguy cÊp; LR. Ýt nguy cÊp. Cét 5 : Danh lôc §á IUCN (2001): EN. nguy cÊp; VU. sÏ nguy cÊp; LR. Ýt nguy cÊp. Cét 6 : NghÞ ®Þnh 32/2006/N§/CP: IA. nghiªm cÊm khai th¸c; IIA. h¹n chÕ khai th¸c. 31 3. Çc loµi thùc vËt cã Ých ë VQG Xu©n S¬n B¶ng 4 Çc loµi c©y cã Ých ë VQG Xu©n S¬n STT C«ng dông Ký hiÖu Sè loµi 1 C©y lµm thuèc T 665 2 C©y lÊy gç G 202 3 C©y ¨n ®−îc (qu¶, rau,...) Q, R 132 4 C©y cho hoa, lµm c¶nh vµ cho bãng m¸t Ca 90 5 C©y cho tinh dÇu TD 41 6 C©y dïng ®an l¸t §a 12 7 C©y lµm thøc ¨n cho ®éng vËt nu«i Tags 12 8 C©y cho dÇu bÐo D 9 9 C©y cã chÊt ®éc § 8 a. Nhãm c©y lµm thuèc L¸ kh«i; Melientha suavis Pierre - Rau s¾ng; Muraya glabra (Guill.) Guill. - V−¬ng tïng; Nhãm c©y lµm thuèc ë VQG Xu©n S¬n rÊt phong phó víi 665 loµi (chiÕm 54,6% sè loµi ë Kadsura heteroclita (Roxb.) Craib. - X−n xe t¹p; VQG) thuéc 139 hä, 6 ngµnh thùc vËt bËc cao cã Limnophyla rugosa (Roth.) Merr. - Håi n−íc; m¹ch, trong ®ã ngµnh Méc lan cã sè loµi vµ hä lín Disporopsis longifolia Craib. - Hoµng tinh hoa nhÊt (123 hä, 635 loµi); ngµnh D−¬ng xØ: 11 hä, 24 tr¾ng; Peliosanthes teta Andr. - S©m cau; Asarum loµi; ngµnh Th«ng ®Êt: 2 hä, 3 loµi; ngµnh QuyÕt l¸ caudigerum Hance - Thæ tÕ t©n. CÊp EN cã: th«ng: 1 hä, 1 loµi; ngµnh Cá th¸p bót: 1 hä, 1 loµi; Anoectochilus setaceus Blume - Kim tuyÕn t¬; ngµnh Th«ng: 1 hä, 1 loµi. Çc hä cã nhiÒu loµi c©y Drynaria fortunei (Kuntze ex Mett.) J. Smith. - lµm thuèc lµ: hä ThÇu dÇu (Euphorbiaceae): 45 Cèt to¸i bæ; Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) loµi; hä Cóc (Asteraceae): 30 loµi; hä §Ëu Makino - DÇn toßng; Dendrobium chrysanthum (Fabaceae): 29 loµi; hä Cµ phª (Rubiaceae): 27 loµi; Lindl. - Ngäc v¹n vµng; Paris polyphylla Sm. hä D©u t»m (Moraceae): 18 loµi; hä Cá roi ngùa subsp. polyphylla - Träng l©u nhiÒu l¸. (Verbenaceae): 17 loµi; hä TiÕt dª (Menis- Trong sè 665 loµi c©y thuèc, cã 25 c©y cã permaceae): 15 loµi; hä §¬n nem (Myrsinaceae) tiÒm n¨ng lín, cã thÓ ph¸t triÓn, g©y trång vµ vµ hä Gõng (Zingiberaceae): 14 loµi; hä Ngò gia khai th¸c t¹i khu vùc nµy: Schefflera b× (Araliaceae), hä Cam (Rutaceae) vµ hä Phong heptaphylla (L.) Frodin - §¸ng ch©n chim, ap lan (Orchidaceae): 13 loµi; hä B¹c hµ (Lamiaceae) chu«i’ ®Îng (Dao), kêl giã, th− rßm (M−êng); vµ hä Hßa th¶o (Poaceae): 12 loµi; hä Hoa mâm Polyscias fruticosa (L.) R. Vig. - §inh l¨ng; chã (Scrophulariaceae) vµ hä Nho (Vitaceae): 11 Xanthium strumarium L. - KÐ ®Çu ngùa; loµi; hä R¸y (Araceae) vµ hä D−¬ng xØ Phyllanthus urinaria L. - Chã ®Î r¨ng c−a; (Polypodiaceae): 10 loµi. Desmodium styracifolium (Osbeck) Merr. - Kim Trong sè 665 loµi, cã 22 loµi cã tªn trong tiÒn th¶o; Milletia dielsiana Harms - Kª huyÕt Danh lôc §á c©y thuèc ViÖt Nam (2006) vµ ®»ng; Senna tora (L.) Roxb. - Th¶o quyÕt minh, Danh lôc §á IUCN, chiÕm 3,3% tæng sè loµi h×a diªm tËp (Dao); Fibraurea tinctoria Lour. - c©y lµm thuèc ë VQG Xu©n S¬n. CÊp VU cã: Hoµng ®»ng, vi»ng t»ng (Dao); Stephania Drynaria bonii C. Chr. - T¾c kÌ ®¸; Rauvolfia dielsiana Y. C. Wu - Cñ dßm; Ardisia silvestris verticillata (Lour.) Baill. - Ba g¹c vßng; Pitard - L¸ kh«i, b¸ng th©m (M−êng); Passiflora Acanthopanax trifoliatus (L.) Voss - Ngò gia b× foetida L. - L¹c tiªn; Morinda officinalis How - gai; Codonopsis javanica (Blume) Hook. - §¼ng Ba kÝch, chµy ki»ng dßi (Dao); ruét gµ, kêl kh«i, s©m; Smilax glabra Wall. ex Roxb. - Thæ phôc roi ca (M−êng); Glycosmis pentaphylla (Retz.) linh; Tacca integrifolia Ker.-Gawl. - Ng¶i rîm; Corea - C¬m r−îu; Adenosma caeruleum R. Br. Strychnos ignatii Berg - M· tiÒn l«ng; Stephania - Nh©n trÇn; Ampelopsis cantoniensis (Hook. & dielsiana Y. C. Wu - Cñ dßm; Tinospora sagittata Arn.) Planch. - ChÌ d©y, chß lÌ (M−êng), huÇy (Oliv.) Gagnep. - Cñ giã; Ardisia silvestris Pitard - 32 sÝ ton (Dao); Acorus gramineus Soland. - Th¹ch dÒn c¬m ( Amaranthus lividus L.), cµng cua x−¬ng bå; Homalomena occulta (Lour.) Schott. (Peperomia pellucida (L.) H. B. K.), hu l¸ hÑp - Thiªn niªn kiÖn, hia hÈu ton (Dao); (Trema angustifolia (Planch.) Blume), hu ®ay Disporopsis longifolia Craib. - Hoµng tinh hoa (Trema orientalis (L.) Blume), ®á ngän tr¾ng, gi»ng trang, blÌo n×m sam (Dao); (Cratoxylum pruniflorum (Kurz) Kurz), vÇu ngät Dioscorea persimilis Prain & Burk. - Cñ mµi, (Indosasa crassiflora McClure), vÇu ®¾ng h×a dßi (Dao); Heterosmilax gaudichaudiana (Indosasa sinica C. D. Chu & C. S. Chao) vµ (Kunth) Maxim - Khóc kh¾c, the c¬m (M−êng), giang ( Ampelocalamus patellaris (Gamble) Smilax glabra Wall. ex Roxb. - Thæ phôc linh, Stapleton). mét hoi ®ßi (Dao); Stemona tuberosa Lour. - - C©y cã qu¶ ¨n ®−îc (62 loài): v¶ ( Ficus B¸ch bé, mïi sÊy dßi (Dao); Tacca chantrieri auriculata Lour.), ®a chai ( Ficus callosa Willd.) , Andr. - R©u hïm; Amomum villosum Lour. - Sa sung b«ng ( Ficus fistulosa Reinw. ex Blume) , nh©n tr¾ng; Kaempferia galanga L. - §Þa liÒn. ng¸i ( Ficus hispida L.f.), ng¸i vµng ( Ficus fulva b. Nhãm c©y cho gç Reinw. ex Blume), sung t¶ ( Ficus laevis Blume), sung t¸o ( Ficus oligodon Miq.), sung ( Ficus §©y lµ nhãm c©y quan träng nhÊt. T¹i khu hÖ racemosa L.), mÝt ¨n qu¶ ( Artocarpus thùc vËt Xu©n S¬n, trong sè 1.217 loµi, cã tíi 202 heterophyllus Lamk.), chay l¸ bå ®Ò ( Artocarpus loµi lµ c©y cho gç. Chóng ta cã thÓ gÆp nh÷ng styracifolius Pierre), quýt gai ( Atalantia buxifolia loµi gç quý nh− t¸u muèi ( Vatica diospyroides (Poir.) Oliv.), chanh ( Citrus aurantifolia Symingt.), t¸u n−íc ( Vatica subglabra Merr.), (Christm. & Panzer) Swingle), b−ëi ( Citrus chß chØ ( Parashorea chinensis H. Wang), chß grandis (L.) Osb.), quýt ( Citrus reticulata n©u ( Dipterocarpus retusus Blume), vµng t©m Blanco), c¬m r−îu ( Glycosmis penthaphylla (Manglietia fordiana (Hemsl.) Oliv.), l¸t hoa (Retz.) Correa), nh·n rõng ( Dimocarpus fumatus (Chukrasia tabularis A. Juss.), tr−êng mËt (Blume) Leenh. subsp. indochinensis Leenh.), (Pometia pinnata Forst. & Forst. f.), nghiÕn nh·n dª ( Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh), (Excentrodendron tonkinense (Gagnep.) Chang); v¶i rõng ( Nephelium cuspidatum Blume var. ®Æc biÖt trai ( Garcinia fagraeoides A. Chev.) cßn bassacense (Pierre) Leenh.), v¶i guèc kh¸ nhiÒu ë khu vùc phÝa b¾c VQG ®i tõ phÝa Thu Cóc vµo (x· §ång S¬n), c©y cã ®−êng kÝnh (Xerospermum noronhianum (Blume) Blume), lín tíi 80-100 cm vµ còng ®ang bÞ khai th¸c rÊt tr¸m ®en ( Canarium tramdenum Dai & Yakovl.), tr¸m tr¾ng ( Canarium album (Lour.) Raeusch.), trÇm träng. ë phÝa §ång S¬n, cßn gÆp kh¸ nhiÒu tr¸m chim ( Canarium tonkinense Engl.), cä b¾c kim giao ( Nageia fleuryi (Hickel) Laubenfels), bé ( Livistona tonkinensis Magalon), cä sam b«ng ( Amentotaxus agrotaenia (Hance) (Livistona cochinchinensis (Lour.) Mart.), cä Pilg.). ë VQG Xu©n S¬n, cã gÆp chß vÈy trung hoa ( Livistona chinensis (Jacq.) R. Br.), (Dysoxylum hainanensis Merr.), lµ loµi rÊt Ýt gÆp m©y ®¸ ( Calamus rudentum Lour.), m©m x«i ë ViÖt Nam. (Rubus alcaefolius Poir.), ngÊy tr©u ( Rubus c. Nhãm c©y ¨n ®−îc leucanthus Hance), ngÊy l¸ hång ( Rubus rosaefolius Smith.), ®µo b¸nh xe ( Rhaphiolepis Cã 132 loµi ¨n ®−îc ( rau ¨n, cho qu¶ ¨n indica (L.) Lindl.), cµ æi Ên ®é ( Castanopsis ®−îc và çc bé phËn ¨n ®−îc): indica (Roxb.) A. DC.), cµ æi l¸ ®a ( Castanopsis - C©y lµm rau (61 loài): trong çc c©y lµm tesselata Hick. & A. Camus), cµ æi b¾c bé rau t¹i VQG Xu©n S¬n, ®¸ng quan t©m nhÊt lµ (Castanopsis tonkinensis Seem.), cµ æi gai rau s¾ng ( Melientha suavis Pierre). Mét sè c©y (Castanopsis triluboides (Wall.) DC.), såi ®¸ lµm rau kh¸c: d©y h−¬ng ( Erythropalum (Lithocarpus corneus (Lour.) Rehd), giÎ b¸n cÇu scandens Blume), rau dín (Callipteris esculenta (Lithocarpus hemisphaericus (Drake) Barnett), (Retz.) J. Smith), rau bî ( Marsilea quadrifolia giÎ qu¶ v¸t ( Lithocarpus truncatus (Hook. f.) L.), c©y quang ( Alangium barbatum R. Br. Rehd), sÊu ( Dracontomelon duperreanum Baill.), rau dÖu (Alternanthera sessilis (L.) A. Pierre), d©u da xoan ( Allospondias lakonensis DC.), rau dÒn gai ( Amaranthus spinosus L.), rau (Pierre) Stapf), ®¬n nói ( Antidesma hainanense 33 Merr.), d©u da ®Êt ( Baccaurea ramiflora Lour.), bis (1,1-dimethylethyl) (6,64%); γ-tecpinen chßi mßi ( Antidesma ghaesembilla Gaertn.), chßi (6,33%); α-cadinol (4,64%); α-tecpinen (4,39%); mßi pax (( Antidesma paxii Mect.), me rõng tau-cadinol (3,6%); δ-cadinen (3,11%). (Phyllanthus emblica L.), tr©m vèi ( Cleistocalyx - Hoa trøng gµ (Magnolia coco (Lour.) operculatus Merr. et Perry), æi ( Psidium guajava DC.): hµm l−îng tinh dÇu tõ cµnh mang l¸ ®¹t L.), sim ( Rhodomyrtus tomentosa (Ait.) Hassk.), 0,21% theo nguyªn liÖu kh« kh«ng khÝ. Thµnh Syzygium formosum tr©m l¸ chôm ba ( (Wall.) phÇn hãa häc cña tinh dÇu gåm 42 hîp chÊt, Masam.), tr©m tr¾ng ( Syzygium jambos (L.) trong ®ã thµnh phÇn chÝnh lµ: sabinen (23,42%); Alston), roi ( Syzygium samarangense (Blume) α-pinen (14,51%); β-pinen (11,68%); Merr. & Perry), nãng nªpan ( Saurauia bicyclogecmacren (8,11%). napaulensis DC.), nãng ( Saurauia tristyla DC.), thÞ ( Diospyros decandra Lour.), c−êm thÞ - Rau om bß ( Limnophila repens (Benth.) (Diospyros malabarica (Desr.) Kosterm.), tai Benth.): hµm l−îng tinh dÇu tõ phÇn trªn mÆt ®Êt chua ( Garcinia cova Roxb.), däc ( Garcinia cña c©y ®¹t 0,63% theo nguyªn liÖu kh« kh«ng α multiflora Champ.), bøa nhuém ( Garcinia khÝ. Tinh dÇu cã 34 hîp chÊt, gåm -tecpinolen tinctoria (DC.) W. Wight), sæ bµ ( Dillenia indica (68,59%), α-humulen (8,17%), limonen (5,63%). L.), chÑo thui nam bé ( Helicia cochinchinensis - Hoa dÎ ( Desmos chinensis Lour.): hµm Lour.), t¸o ( Zizyphus mauritiana Lamk.), hång l−îng tinh dÇu tõ hoa ®¹t 0,2% theo träng l−îng qu©n ( Flacourtia rukam Zoll. & More), giæi ¨n kh« kh«ng khÝ. Thµnh phÇn hãa häc chñ yÕu cña qu¶ ( Michelia tonkinensis A. Chev.) vµ chuèi tinh dÇu gåm: β-caryophyllen (28,9%); r.õng ( Musa acuminata Coll.). bixyclogermacren (11,5%); α-humulen (7,2%); d. Nhãm c©y cho hoa, lµm c¶nh vµ cho bãng m¸t D-germacren (7,2%); β-elemen (6,4%). T¹i VQG Xu©n S¬n, ®· thèng kª ®−îc 90 - Hµm Õch ( Saururus chinensis (Lour.) Hort. loµi c©y cho hoa, lµm c¶nh vµ cho bãng m¸t. Hä ex Loud.): thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu gåm: cã nhiÒu loµi lµm c¶nh nhÊt lµ hä Phong lan - safrol (25,24%); cis-calamenen (15%); β-caryo- Orchidaceae (28 loµi), tiÕp ®Õn lµ hä Cau dõa - phyllen (10,9%); myristicin (7,9%); α-copaen Arecaceae (12 loµi), hä §ç quyªn - Ericaceae (6 (4,8%); α-humulen (4,4%); α-culeben (4,2%). loµi), hä Bãng n−íc - Balsaminaceae (2 loµi), hä Thu h¶i ®−êng - Begoniaceae (2 loµi). - Hoa tiªn ( Asarum maximum Hemsl.): thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu gåm: 1.3-benzodioxol, Mét sè loµi quyÕt thùc vËt (th¹ch tïng sãng, 4-methixy-6-(2-propenyl) (71,8%); bixyclo th«ng ®Êt bÌo, th¹ch tïng nghiªn...) còng nh− (3.1.1) hept-2-ene.2.6-dimethyl-6-(4-methyl) nhiÒu loµi c©y gç (kim giao, sÊu, l¸t hoa, chß chØ, (4,47%); 4-(axial)-n-propyl-trans-3-oxabixyclo chß n©u, géi nÕp, tr−¬ng v©n, vµng anh, s−a...) cã (4.4.0) decan (3,6%); α-asaron (3,6%). thÓ dïng lµm c©y c¶nh vµ trång lÊy bãng m¸t. f. Nhãm c©y dïng ®Ó ®an l¸t e. Nhãm c©y chøa tinh dÇu ë VQG Xu©n S¬n, ®· thèng kª ®−îc 9 loµi ë VQG Xu©n S¬n, chóng t«i ®· thèng kª ®−îc dïng ®Ó ®an l¸t: m©y gai ( Calamus canthospathus Litsea cubeba 41 loµi cho tinh dÇu: mµng tang ( Griff.), m©y n−íc ( Calamus palustris Griff.), m©y (Lour.) Pers.); bêi lêi l¸ trßn ( Litsea rotundifolia ®¸ ( Calamus rudentum Lour.), m©y thuÇn Desmos (Wall. ex Ness) Hemsl.), hoa dÎ ( (Calamus rhabdocladus Buret), song mËt ( Calamus chinensis Abelmoschus Lour.), v«ng vang ( platycanthus Warb. ex Becc.), giang moschatus Limnophila chinensis Medic.), ngç ( (Ampelocalamus patellaris (Gamble) Stapl.), tre gai (Osbeck.) Merr.), cä khÑt ( Dalbergia assamica (Bambusa blumeana Schult. & Schult. f.), m¹nh Benth.), trong sè ®ã ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thµnh t«ng ( Dendrocalamus brandisii (Munro) Kurz), phÇn ho¸ häc cña mét sè loµi sau: bßng bong hîp ( Lygodium conforme C. Chr.).... - Giæi l¸ l¸ng ( Michelia foveolata Merr. ex g. Nhãm c©y dïng lµm thøc ¨n cho ®éng vËt Dandy): tinh dÇu gåm 30 hîp chÊt, trong ®ã çc nu«i thµnh phÇn chÝnh lµ sabinen (21,56%); tecpinen- 4-ol (12,46%); 2,5-xyclohexadien-1,4 dion, 2,6- 34 Cã 12 loµi: cá gµ ( Cynodon dactylon (L.) ®èi trong tæng sè hä, chi vµ loµi cña ngµnh; tû lÖ Pers.), c−êm g¹o ( Coix lacryma-jobi L.), cá nµy ®−îc tÝnh t−¬ng ®−¬ng 5/1 (947/183), nghÜa mÇn trÇu ( Eleusine indica (L.) Gaerth.), cá èng lµ cø cã 5 loµi thuéc líp Méc lan cã 1 loµi líp tai ( Panicum auritum Presl. ex Nees), cá c«ng Hµnh. viªn ( Paspalum conjugatum Berg.).... 2. Trong sè 180 hä thùc vËt, cã 35 hä chØ cã h. Nhãm c©y cho dÇu bÐo 1 loµi; 71 hä cã tõ 2-4 loµi; 33 hä cã tõ 5-9 loµi; 28 hä cã tõ 10-19 loµi vµ 13 hä cã trªn 20 loµi. Cã 9 loµi: ®¹i h¸i ( Hodgsonia macrocarpa Hä ThÇu dÇu ®a d¹ng nhÊt (60 loµi), tiÕp ®Õn lµ (Blume) Cogn.), v«ng vang ( Abelmoschus hä Cµ phª (49 loµi), hä §Ëu (38 loµi), hä D©u moschatus Medik.), bå hßn ( Sapindus saponaria t»m (35 loµi).... L.), v¶i guèc ( Xerospermum noronhianum (Blume) Blume), së ( Camellia oleifera C. Abel), 3. Cã 26 chi cã tõ 5 loµi trë lªn, chiÕm 4% trµ mai ( Camellia sasanqua Thunb.).... tæng sè chi cña khu hÖ thùc vËt nh−ng cã tíi 186 loµi (chiÕm 15,28% tæng sè loµi cña c¶ khu hÖ). i. Nhãm c©y cã chÊt ®éc Çc chi cã nhiÒu loµi nhÊt lµ Ficus cã 24 loµi; Cã 8 loµi: d©y mËt ( Derris elliptica (Roxb.) Ardisia cã 13 loµi; Piper vµ Polygonum , mçi chi Benth.), l¸ ngãn ( Gelsemium elegans (Gardn. & cã 9 loµi; Diospyros , Elaeocarpus , Hedyotis Champ.), bß khÐt nh½n ( Kydia glabrescens Psychotria vµ Dendrobium , mçi chi cã 7 loµi; Mast.), xoan ( Melia azedarach L.).... tiÕp ®Õn lµ Begonia , Bauhinia , Desmodium , Maesa , Helicia , Solanum , Callicarpa , iii. kÕt luËn Clerodenrun , Carex , Cyperus vµ Dioscorea , mçi chi cã 6 loµi; cuèi cïng lµ Tectaria , Pteris, 1. VQG Xu©n S¬n cã hÖ thùc vËt kh¸ phong Schefflera , Garcinia , Rhododendron vµ phó vµ ®a d¹ng, gåm 180 hä, 680 chi, 1.217 loµi Syzygium , mçi chi cã 5 loµi. vµ cã mÆt c¶ 6 ngµnh thùc vËt bËc cao cã m¹ch. 4. Cã 40 loµi thùc vËt quý hiÕm (chiÕm Sù ph©n bè cña çc taxon trong çc ngµnh rÊt 3,4% tæng sè loµi cña khu hÖ thùc vËt). CÇn cã kh¸c nhau; ngµnh Méc lan (Magnoliophyta) cã kÕ ho¹ch −u tiªn b¶o vÖ. sè hä, chi vµ loµi phong phó nhÊt, víi 151 hä - chiÕm 83,88%; 633 chi - 93,08% vµ 1.130 loµi - 5. Nguån tµi nguyªn c©y cã Ých gåm: c©y 92,85%; tiÕp ®Õn lµ ngµnh D−¬ng xØ lµm thuèc (665 loµi); c©y cho gç (202 loµi); c©y (Polypodiophyta) víi 22 hä - chiÕm 12,22%; 38 rau vµ c©y cã qu¶ ¨n ®−îc (132 loµi); c©y cho chi - 5,58% vµ 74 loµi - 6,08%; ngµnh Th«ng hoa, lµm c¶nh vµ cho bãng m¸t (90 loµi); c©y cã (Pinophyta) cã 3 hä, 4 chi vµ 5 loµi; ngµnh tinh dÇu (41 loµi, trong ®ã 6 loµi ®· ®−îc nghiªn Th«ng ®Êt (Lycopodiophyta) cã 2 hä, 3 chi vµ 6 cøu thµnh phÇn hãa häc cña tinh dÇu); c©y dïng loµi; çc ngµnh Cá th¸p bót (Equisetophyta) vµ ®Ó ®an l¸t (9 loµi); c©y lµm thøc ¨n cho ®éng vËt QuyÕt l¸ th«ng (Psilotophyta) cã sè hä, sè chi vµ nu«i (12 loµi); c©y cho dÇu bÐo (9 loµi); c©y cã sè loµi thÊp nhÊt (1 hä, 1 chi vµ 1 loµi). Ph¸t chÊt ®éc (8 loµi). hiÖn 4 loµi míi bæ sung cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam, lµ: Aristolochia fangchii C. Y. Wu Tµi liÖu tham kh¶o (Aristolochiaceae); såi t©y trï - Quercus sichourensis (Hu) C. C. Huang & Y. T. Chang 1. AubrÐville A. et al. , 1960-1996: Flore du (Fagaceae); h¸o m¸ (tiÕng Dao) - Pseudostachyum Cambodge, du Laos et du Vietnam, Fasc. 1- sp. (Poaceae), ph©n bè ë ®é cao 300-800 m t¹i 29. Paris. xãm Dï vµ ch©n nói Ten; ®ç quyªn l¸ vÖ m©u - 2. NguyÔn TiÕn B©n , 1997: CÈm nang tra cøu Rhododendron euonymifolium LÐvl. (Ericaceae). vµ nhËn biÕt çc hä thùc vËt H¹t kÝn ë ViÖt Trong ngµnh Méc lan (Magnoliophyta), líp Méc Nam. Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi. lan (Magnoliopsida) cã 127 hä - chiÕm 84,10%, 3. NguyÔn TiÕn B©n (Chñ biªn), 2003-2005: 526 chi - 83,09% vµ 947 loµi - 83,80% lín h¬n Danh lôc çc loµi thùc vËt ViÖt Nam, II, III. rÊt nhiÒu sè hä (24), sè chi (107) vµ sè loµi Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi. (183) trong líp Hµnh (Liliopsida). Nh− vËy, sè l−îng taxon cña líp Méc lan chiÕm −u thÕ tuyÖt 35 4. Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng , 2004: S¸ch Nxb. MontrÐal. §á ViÖt Nam, tu chØnh phÇn Thùc vËt. Nxb. 9. IUCN, 2001: Red List of Threatened Plants. Khoa häc & Kü thuËt, Hµ Néi. Webside: redlist.org. 5. Bé Y tÕ, 2006: Danh lôc §á c©y thuèc ViÖt Nam. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. 10. Lecomte H. et al. , 1907-1952: Flore gÐnÐrale de L’Indochine (1-7) et supplÐments. Masson 6. Vâ V¨n Chi , 1997: Tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt et Cie Editeur. Paris. Nam. Nxb. Y häc, tp. Hå ChÝ Minh. 11. §ç TÊt Lîi , 1997: Tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt 7. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi , 2001: Danh lôc Nam. Nxb. Y häc, tp. Hå ChÝ Minh. çc loµi thùc vËt ViÖt Nam, I. Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 8. Ph¹m Hoµng Hé , 1992: C©y cá ViÖt Nam.

Plant diversity of the xuanson national park (phutho province)

Tran Minh Hoi, vu xuan phuong

Summary

The flora of the Xuanson national park (Phutho province) is very rich and diverse, including 180 families, 680 genera and 1,217 species of 6 vascular plant phyla. The taxon distributions of these taxa are different. The Magnoliophyta phylum has 151 families (83.88%), 633 genera (93.08%) and 1,130 species (92.85%); the Polypodiophyta has 22 families (12.22%), 38 genera (5.58%) and 74 species (6.08%); the Pinophyta has 3 families, 4 genera and 5 species; the Lycopodiophyta has 2 families, 3 genera and 6 species; the smallest taxa are Equisetophyta and Psilotophyta with 1 family, 1 genus and 1 species each. Four species are new recorded for the flora of Vietnam: Aristolochia fangchii C. Y. Wu (Aristolochiaceae); Quercus sichourensis (Hu) C. C. Huang & Y. T. Chang (Fagaceae); Pseudostachyum sp. (Poaceae), distributed at altitude of 300-800 m in the Dzu village and the Ten mountainfoot; Rhododendron euonymifolium LÐvl. (Ericaceae). In Magnoliophyta, the Magnoliopsida class has 127 families (84.10%); 526 genera (83.09%) and 947 species (83.80%), that is much higher in numbers of families, genera and species than in the Liliopsida class. Among 180 families, there are 35 families with 1 species, 71 families with 2-4 species, 33 families with 5-9 species, 28 families with 10-19 species and 13 families with more than 20 species. The Euphorbiaceae is the most diverse family (60 species), followed by Rubiaceae (49 species), Fabaceae, Moraceae.... There are 26 genera with more than 5 species, made up 4% compared to the total genera of the flora but with 186 species (15.28% the total species of the flora); these genera are Ficus (24 species), Ardisia (13 species), Piper and Polygonum , each with 9 species; Diospyros , Elaeocarpus , Hedyotis, Psychotria and Dendrobium , each with 7 species; Begonia , Bauhinia , Desmodium , Maesa , Helicia , Solanum , Callicarpa , Clerodenrun , Carex , Cyperus and Dioscorea , each with 6 species and lastly Tectaria , Pteris, Schefflera , Garcinia , Rhododendron and Syzygium , each with 5 species. There are 40 endangered species (representing 3,4% of the total species of the flora of the Xuanson national park) listed in the Red Data Book of Vietnam (2004), the IUCN Red List of Threatened Plants (2001) and the Governmental Decree 32/2006/N§/CP dated March. 30. 2006, that need to be given priority for conservation and protection. Useful plant resources comprise medicinal plants (665 species); timber plants (202 species); vegetables and edible fruits (132 species); ornamental plants (90 species); aromatic plants (26 species); bamboo, rattan, fern, jute (9 species); forages (12 species); oleiferous plants (9 species) and poisonous plants (8 species).

Ngµy nhËn bµi: 2-10-2006