HEERLIJKHEDEN INHOUD

Van het bestuur • Uitnodiging voor voorjaarsbijeenkomst op 19 mei 3 • Jaarverslag 2010 4 • Financieel verslag 2010 8 • Begroting 2011 9

Evenementen • Wandeling door Haarlem in en rond de Jansstraat, 16 juni 2011 10 • Foto excursie NZH-museum 10

Karakterbehoud • Stand van zaken voorjaar 2011 11 • Bollenschuur aan de Kadijk wordt gerenoveerd 13

Heemstede • Van ijzerhandel Kort tot Fixet doe-het-zelf 14 • 1911-2011, honderd jaar RCH 100 18 • Nog een keer de Bosboom Toussaintlaan in beeld 28

Bennebroek • ‘Tehuis voor ouden van dagen uit den gegoeden stand’ 32

Oproep: bijzonder glas-in-lood, brievenbussen of andere pareltjes 44

Vaste rubrieken • Historische actualiteiten naar website 44 • Aanwinsten collectie HVHB 44 • Nieuwe leden 47 • Interessant in de regio 45 • Uit voorraad leverbaar 48

VOOR UW AGENDA 19 mei Voorjaarsbijeenkomst en ledenvergadering, Raadhuis Heemstede 16 juni Themawandeling in Haarlem 10 september Open Monumentendag oktober Excursie naar museum Radio Stiphout in Haarlem 17 november Najaarsbijeenkomst, Het Trefpunt, Bennebroek

Afbeelding voorzijde omslag: Hoektoren van het Huis te Bennebroek begin jaren ’40. In deze HeerlijkHeden een artikel over het oude Willinkhuis als chic bejaardenhuis. (Foto via Marga van der Wel, afkomstig uit een album dat de freule A.L. Willink cadeau kreeg toen zij 70 jaar werd)

HeerlijkHeden 1 Bestuur Redactieadres Jaap Verschoor, voorzitter M.L.C. van Buuren Gerard Bettink, secretaris Richard Holplein 10 Ton Bruseker, penningmeester 2102 EP Heemstede en ledenadministratie 023 529 07 56 Marijke Meyer-Wijnaendts, [email protected] karakterbehoud Marc de Bruijn, marketing en PR Werkgroep karakterbehoud Gerry Weijers-van Vugt, Michel Bakker evenementencommissie Jan Elissen Marloes van Buuren, Martin Pulleman redactie HeerlijkHeden Marijke Meyer-Wijnaendts Maarten van Voorst van Beest Secretariaat Gerard Bettink Evenementencommissie Van Merlenlaan 40 Eveline van Bemmel-Noorman 2101 GE Heemstede van der Dussen 023 528 47 41 Marijke van Donge-Last [email protected] Theo Jonckbloedt Tineke Mascini-Maartense Ledenadministratie Gerry Weijers-van Vugt Ton Bruseker Hagenduin 52 Historische informatie 2104 AT Heemstede J.L.P.M. Krol 023 528 55 25 Johannes Verhulstlaan 26 [email protected] 2102 XT Heemstede 023 528 29 77 Redactie HeerlijkHeden [email protected] Marloes van Buuren Frans Harm Website Hans Krol www.hv-hb.nl Cees Peper webmaster: Alexander Koopman Klaartje Pompe [email protected]

Drukwerk HeerlijkHeden Paswerk, Cruquius

HVHB: doelstelling en activiteiten COLOFON HEERLIJKHEDEN COLOFON Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten.

Lidmaatschap Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), na ontvangst van een acceptgiro over te maken op banknummer 27 35 06 ten name van penningmeester HVHB, Heemstede. Buitenlandse leden die zich nieuw aanmelden betalen een toeslag vanwege de hogere verzendkosten.

De naam van ons blad HeerlijkHeden verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet op de omslag geeft van links naar rechts een aantal gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer.

Kopij Kopij voor HeerlijkHeden nummer 149 vóór 15 juni 2010 inleveren.

2 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN BESTUUR UITNODIGING VOORJAARSBIJEENKOMST EN LEDENVERGADERING VAN DE HVHB

Het bestuur van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek nodigt u uit voor de voorjaarsbijeenkomst van de HVHB, tevens Algemene Ledenvergadering, op donderdag 19 mei 2011 in de Burgerzaal van het gemeentehuis van Heemstede. De bijeenkomst begint om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur.

Korte jaarvergadering: 20.00 uur 1. Opening van de Algemene Ledenvergadering door voorzitter Jaap Verschoor. 2. Mededelingen van het bestuur. 3. Vaststelling van het verslag van de Algemene Ledenvergadering van 20 mei 2010. Het verslag is opgenomen in HeerlijkHeden 145 en op www.hv-hb.nl. 4. Vaststelling van het jaarverslag over 2010, te vinden op pagina 4 en op www.hv-hb.nl. 5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers van 2010. 6. Vaststelling van de jaarcijfers over 2010 en de begroting voor 2011. Het financieel verslag en de begroting vindt u in deze HeerlijkHeden en op www.hv-hb.nl. 7. Benoeming nieuwe kascommissie. 8. Verkiezing twee bestuursleden: Jaap Verschoor (voorzitter) en Marloes van Buuren (redactie) zijn aftredend en worden door het bestuur voorgedragen voor herbenoeming. 9. Rondvraag en sluiting.

Presentaties: 20.30 uur Voormalig Postkantoor, een hoogtepunt in de wederopbouwarchitectuur Inleiding door architectuurhistoricus dr. Wim de Wagt over het voormalige postkantoor, Binnenweg 160 te Heemstede. Het gebouw, waarvan het voortbestaan wordt bedreigd, is een prachtig voorbeeld van de naoorlogse wederopbouwarchitectuur. De HVHB probeert het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst te krijgen en wordt hierin gesteund door de Erfgoedvereniging Heemschut en het Cuypersgenootschap.

N.V. Stoom-Wasch- & Strijkinrichting Peeperkorn Co Peeperkorn vertelt aan de hand van foto’s uit de eerste helft van de 20e eeuw over het bedrijf dat zijn familie generaties lang aan de Blekersvaart had. Hoofdmoot zijn de prachtige foto’s uit het jubileumalbum dat zijn grootvader H.J.M. Peeperkorn in 1917 kreeg aangeboden bij het 25-jarig bestaan van het bedrijf.

Videofilm over de Binnenweg en de Raadhuisstraat: 21.30 uur In het kader van hun maatschappelijke stage hebben vijf leerlingen van de vierde klas van Hageveld een film gemaakt over de Binnenweg en de Raadhuisstraat. Kijk mee met de verassende blik van jongeren op het winkelgebied waar zoveel Heemstedenaren trots op zijn, niet alleen om zijn gevarieerde en bijzondere winkels maar zeker ook om de grote en kleine monumenten.

Na afloop van de bijeenkomst is er gelegenheid om na te praten onder het genot van een drankje, waaronder de eigen HVHB-wijnen, en een hapje.

Gerard Bettink - secretaris

HeerlijkHeden 3 JAARVERSLAG 2010 VAN DE HISTORISCHE VERENIGING HEEMSTEDE-BENNEBROEK

Op 11 september 2010 verscheen, gelijktijdig met de feestelijke opening van de gereconstrueerde Binnenweg, het door de HVHB in eigen beheer uitgegeven boek Binnenweg & Raadhuisstraat. Het boek is alom zeer geprezen en er zijn meer dan duizend exemplaren van verkocht. Met de uitgave van dit boek voldoet de HVHB aan twee belangrijke doelstellingen van de vereniging: het geven van informatie aan leden en niet- leden over de geschiedenis van Heemstede, en het beschrijven van en aandacht vragen voor bijzondere panden met een monumentale of karakteristieke status. In 2013, om precies te zijn op 27 maart, is het honderd jaar geleden dat de gemeente Heemstede besloot het landgoed Groenendaal aan te kopen en in te richten als wandelbos. De HVHB is met de gemeente in contact getreden over de viering van het jubileum en over de voorgenomen aan het jubileum gekoppelde uitgave door de vereniging van een boek over Groenendaal (in lijn met het Binnenwegboek). Ook dit sluit weer aan bij de doelstellingen van de vereniging.

1. Bestuur en commissies Tijdens de voorjaarsvergadering is Marc de Bruijn herbenoemd als bestuurslid. Na zes jaar trouwe dienst is afscheid genomen Ad van Unnik. Als opvolger is Gerard Bettink benoemd tot secretaris van de vereniging. Ton Bruseker is tijdens de najaarsvergadering herbenoemd als penningmeester. Marcel Maassen is teruggetreden als lid van de commissie karakterbehoud. In de redactie- commissie van HeerlijkHeden en in de evenementencommissie hebben zich in 2010 geen personele wijzigingen voorgedaan. Een overzicht van de samenstelling van het bestuur en de commissies vindt u in HeerlijkHeden en op de site www.hv-hb.nl. BESTUUR HEERLIJKHEDEN 2. Activiteiten voor de leden Bijeenkomsten Saskia Bloemen van Landschap Noord- Holland heeft tijdens de drukbezochte voorjaarsbijeenkomst een lezing gehouden over de geschiedenis en de herinrichting van de Overplaats van De Hartekamp. De verzameling

20 mei 2010, mevrouw Bosch biedt op de voorjaarsbijeenkomst aan Jaap Verschoor een historisch vaandel van de Nederlandse Christen Vrouwenbond (NCVB) afdeling Heemstede aan voor de collectie van de HVHB. (Foto: Marloes van Buuren)

4 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN BESTUUR historische voorwerpen van de vereniging werd o.a. uitgebreid met het vaandel van de Nederlandse Christelijke Vrouwenbond (NCVB). De overdracht vond plaats tijdens de voorjaarsbijeenkomst. Traditiegetrouw vond de najaarsbijeenkomst plaats in Het Trefpunt in Bennebroek. Anja Kroon hield voor zo’n negentig leden van de HVHB een interessante voordracht over de blauwselfabriek die van circa 1700 tot circa 1850 heeft gefunctioneerd aan de Swartsenburgerlaan op de grens van Heemstede en Bennebroek. Vervolgens was Hans Krol aan de beurt, die aan de hand van voorwerpen uit het rijke archief van de HVHB talloze verhalen over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek wist op te diepen. Tot ons genoegen neemt het aantal aanwezigen bij onze bijeenkomsten toe en wordt door velen gebruik gemaakt van de nazit onder het genot van een drankje en hapje.

Excursies Net als in 2009 zijn in 2010 excursies georganiseerd in de nabije omgeving van Heemstede en Bennebroek. Zo werd het voormalige dorp Schoten bezocht en was er een excursie naar het oude centrum van Bloemendaal in en rond de dorpskerk. Voor de excursie naar het in 2008-2009 gerestaureerde Paviljoen Welgelegen, het huidige provinciehuis, was de belangstelling dermate groot dat gelijktijdig twee groepen van HVHB-leden werden rondgeleid. Zoals ieder jaar is de HVHB ook in 2010 betrokken geweest bij de organisatie van de Open Monumentendag.

HeerlijkHeden Jaar na jaar lukt het telkens weer voor het kwartaalblad HeerlijkHeden nieuwe onderwerpen te vinden over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek. In het najaar van 2011 zal het 150e exemplaar van HeerlijkHeden verschijnen. Het wordt een speciale uitgave. De voorbereiding is reeds in 2010 gestart.

Website In dit digitale tijdperk wordt de site www.hv-hb.nl in toenemende mate geraadpleegd, met name door niet-leden. De leden worden in hun informatiebehoefte vooral bediend via HeerlijkHeden. De oude site is na tien jaar aan vervanging toe. De voorbereiding van de bouw van een geheel vernieuwde website is in 2010 gestart.

3. Monumenten Een belangrijke doelstelling van de vereniging is het behoud van het historische karakter van Heemstede en Bennebroek. De afgelopen jaren heeft de HVHB zich met succes sterk gemaakt om bouwwerken, die van historisch, architectonisch of cultureel belang zijn op monumentenlijsten te plaatsen. De kans op afbraak of ingrijpende verandering wordt door het verkrijgen van de monumentenstatus sterk verkleind. Eind 2010 heeft de gemeente Bloemendaal voorlopig 12 nieuwe gemeentelijke monu- menten aangewezen. Na een procedure (indienen zienswijzen) kan deze uitbreiding van de lijst definitief worden. Aan de al behoorlijk lange lijst van Heemsteedse gemeentelijke monumenten is in 2010 het Lorentz de Haas Laboratorium op het terrein van Meer en Bosch toegevoegd. De HVHB is teleurgesteld dat het voormalige postkantoor van Heemstede, Binnenweg 160, niet op lijst is geplaatst en heeft de gemeente verzocht dat alsnog te doen. Ter onderbouwing

HeerlijkHeden 5 De HVHB zou graag zien dat het voormalig postkantoor een gemeentelijk monument wordt. (Foto: Jos Fielmich)

van het verzoek is in opdracht van de vereniging door de architectuurhistoricus Wim de Wagt een uitgebreide waardestelling van het postkantoor opgesteld. Hierin worden de architectonische en cultuurhistorische betekenis van het gebouw beschreven. Het Cuypersgenootschap heeft het verzoek van de HVHB ondersteund, evenals de Erfgoedvereniging Heemschut, die bovendien ook zelf de gemeente heeft verzocht het voormalige postkantoor op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Eind 2010 had de gemeente Heemstede nog niet gereageerd. De gemeente Heemstede en Dunweg Uitvaartzorg zijn gestart met een onderzoek naar de haalbaarheid van een uitvaartcentrum op de begraafplaats aan de Herfstlaan. Met belanghebbenden, waaronder de HVHB, wordt overleg gevoerd. De begraafplaats is in zijn geheel als monument aangewezen. De HVHB ziet liever geen nieuw uitvaartcentrum op de begraafplaats, maar als er toch gebouwd wordt moet dat zonder aantasting van het HEERLIJKHEDE zicht op de bestaande aula en omliggende bouwwerken gebeuren.

Het plan voor een grote supermarkt tussen de Binnenweg en de Eikenlaan wordt door de HVHB met argusogen gevolgd. Ook hiervoor geldt vooralsnog: niet voor, niet tegen, maar liever niet. De gemeente heeft de plannen voor het opknappen van het Wilhelminaplein in de ijskast gezet zolang nog onduidelijk is wat er met de leegstaande Pandahof gaat gebeuren. De klankbordgroep, waar de HVHB zitting in had en die meedacht over de inrichting van het plein, is hiermee op non actief gesteld.

4. Erfgoedproject basisonderwijs In 2007 startte de HVHB in samenwerking met een aantal Heemsteedse scholen met onderwijsprojecten voor basisscholen. Na ‘Wonen, werken en winkelen aan de Binnenweg’, 'Adriaan Pauw' en 'Huis te Manpad' is in november 2010 het project 'Blekersvaart en ander water in Heemstede' gepresenteerd. Het geeft de leerlingen

6 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN BESTUUR van groep 6 inzicht in de voor Heemstede belangrijke geschiedenis van de blekerijen en wasserijen en bestaat uit een video, een wandeling met opdrachten langs de Blekersvaart, museumbezoek en een leskist. Alle materialen van dit project zijn te vinden op de site van de HVHB.

5. Overige activiteiten Er is intensief contact tussen de HVHB en de gemeenten. Met de gemeente Bloemendaal en de stichting Ons Bloemendaal is overleg gevoerd over gemeentelijke monumenten in Bennebroek. De uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst, het eventuele rouwcentrum aan de Herfstlaan, de herziening van bestemmingsplannen, de uitgave van het boek over de Binnenweg en de Raadhuisstraat in combinatie met de opening van de gereconstrueerde Binnenweg, het erfgoedproject Basisonderwijs, Groenendaal 2013 enz. zijn onderwerp van overleg geweest met de gemeente Heemstede. Ook hier toont de HVHB zich als een zeer actieve belangengroepering. Net als in andere jaren is ook in 2010 antwoord gegeven op tientallen vragen van organisaties en particulieren over de historie van Heemstede en Bennebroek. Verder is een begin gemaakt met het opnieuw ordenen van het archief en het overhevelen van materiaal naar het Noord-Hollands Archief. Een taak die nog lang niet voltooid is, maar die van groot belang is voor het juiste beheer van het rijke verenigingsarchief. We zijn blij dat de leden van de vereniging en ook anderen regelmatig aan ons denken als ze iets bijzonders hebben uit het verleden van Heemstede en Bennebroek.

6. Financiële situatie Zoals blijkt uit het financieel verslag heeft de HVHB een gezonde financiële basis, door een prudent beleid, lage overhead, sterk letten op de kosten, een aantal incidentele baten en legaten en de belangeloze inzet van veel vrijwilligers. Hierdoor kon het wegvallen van de gemeentelijke subsidie opgevangen worden. Met een kleine duizend leden is het ledenaantal van de HVHB al jaren stabiel. De beste manier om het ledenaantal op peil te houden is mond tot mondreclame. We roepen alle leden dan ook op actief mee te werken aan uitbreiding van het ledenaantal. Daarnaast willen we alle vrijwilligers bedanken voor hun inzet voor de HVHB en onze leden voor hun steun. Heemstede en Bennebroek zijn het waard.

Gerard Bettink - secretaris HVHB

HeerlijkHeden 7 FINANCIEEL VERSLAG 2010

BALANS Ultimo 2010 2009 2008 Ultimo 2010 2009 2008 Liquide 39.652,95 35.156,85 21.105,14 Te betalen 191,93 380,50 85,32 middelen Vooruit Te ontvangen 595,00 466,50 832,50 262,00 176,00 340,00 ontvangen Reserve Vooruit betaald 136,55 0,00 0,00 4.511,64 5.043,09 4.223,56 scholenproj. Reserve 6.260,12 5.502,00 0,00 boekenfonds Voor- 19.672,95 15.500,00 8.500,00 zieningen Vermogen 9.485,86 9.021,76 8.788,76 Totaal 40.384,50 35.623,35 21.937,64 Totaal 40.384,50 35.623,35 21.937,64

RESULTATENREKENING Lasten 2010 2009 2008 Baten 2010 2009 2008 Algemene kosten 2 .911,28 2.574,20 4.080,70 Contributies 20.143,30 19.871,30 19.943,00 Verkoop- HeerlijkHeden 12.929,33 14.778,26 14.239,02 354,10 2.123,65 874,00 opbrengsten Activiteiten 1.098,04 1.318,25 1.283,29 Rente 739,20 342,54 248,56 Subsidie HVHB-uitgaven 0,00 1.000,00 0,00 0,00 1.728,00 1.438,00 Heemstede Incidentele Jubileumviering 0,00 0,00 0,00 0,00 3.000,00 0,00 baten Overige Jaarpremie 0,00 2.218,19 1.123,54 1.166,15 2.056,41 1.480,39 baten BESTUUR HEERLIJKHEDEN Voorzieningen 5.000,00 7.000,00 3.000,00 Voordelig 464,10 233,00 257,40 resultaat Totaal 22.402,75 29.121,90 23.983,95 Totaal 22.402,75 29.121,90 23.983,95

BEGROTING Lasten 2010 2009 2008 Baten 2010 2009 2008 Algemene 4.200,00 4.700,00 4.700,00 Contributies 19.000,00 19.400,00 19.000,00 kosten Verkoop- HeerlijkHeden 15.800,00 16.800,00 16.000,00 300,00 400,00 600,00 opbrengsten Activiteiten 1.500,00 1.500,00 1.100,00 Rente 700,00 300,00 300,00 Subsidie Voorzieningen 0,00 0,00 0,00 0,00 1.600,00 1.400,00 Heemstede Overige 1.000,00 800,00 0,00 baten

Nadelig 500,00 500,00 500,00 resultaat

Totaal 21.500,00 23.000,00 21.800,00 Totaal 21.500,00 23.000,00 21.800,00

8 HeerlijkHeden R U U T S E HEERLIJKHEDEN B Toelichting op de balans De ‘liquide middelen’ worden gevormd door de saldi van een betaal- en spaarrekening bij de ING-bank. Aan het einde van 2010 waren er geen kasgelden. De post ‘te ontvangen’ bestaat overwegend uit geleverde HVHB-boeken. De ‘reserve scholenproject’ nam af als gevolg van een onttrekking ten behoeve van het Blekersvaart-project. Aan de ‘reserve boekenfonds’ werd enerzijds de getroffen voorziening voor het Binnenweg-Raadhuisstraatboek onttrokken, evenals de productiekosten van het boek en anderzijds de opbrengsten (verkopen en subsidie) daarvan toegevoegd. De ‘voorzieningen’ betreffen in de toekomst te verwachten beleidsmatige uitgaven op het gebied van archief (€ 2.000), website (€ 4.000), ledenwerving (€ 673), lustrum 2012 (€ 4.000), jaarpremie (€ 4.000), canon (€ 3.000) en het jubileumnummer 150/restylen van het kwartaalblad (€ 2.000). Het eigen vermogen nam met het positieve jaarresultaat van € 464 toe tot € 9.485.

Toelichting op de resultatenrekening De ‘algemene kosten’ worden gevormd door bestuurskosten, ICT en archief. In 2010 werd een incidentele uitgave van € 370 gedaan voor een HVHB-spandoek. Deze kosten liggen daarmee in de lijn van vorig jaar. De productiekosten van het blad ‘HeerlijkHeden’ liggen op het niveau van de jaren 2007 en 2008. In 2009 werden circa € 1.000 extra kosten gemaakt wegens promotieactiviteiten. De verzendkosten van het blad daalden met ca. € 850 als gevolg van de overstap naar een andere postbezorger. De kosten van de ‘activiteiten’ betreffen de Algemene Ledenvergaderingen in het voor- en najaar van 2010. De getroffen ‘voorzieningen’ betreffen de website (€ 2.000), HeerlijkHeden (€ 2.000) en het jubileum in 2012 (€ 1.000). Het ledenbestand bleef in 2010 gelijk een het jaar daarvoor (ultimo 2009, resp. 2010: 979 leden). Het aantal leden dat de vereniging financieel extra steunde door een hogere bijdrage te betalen dan het minimumbedrag van € 18,00 nam met 10% toe tot 430. De gemiddelde jaarbijdrage steeg daardoor van € 19,99 tot € 20,20. De ‘verkoopopbrengsten’ betreft oudere HVHB-uitgaven waar nog steeds belangstelling voor bestaat. De ‘overige baten’ worden hoofdzakelijk gevormd door de advertentie- inkomsten uit HeerlijkHeden.

BEGROTING BATEN EN LASTEN 2011

Lasten 2011 2010 2009 Baten 2011 2010 2009 Bestuurskosten 3.500 3.500 4.000 Contributies 18.600 19.000 19.400 Verkoop- ICT 500 500 500 500 300 400 opbrengsten Archief 200 200 200 Rente 500 700 300 HeerlijkHeden Subsidie 12.800 12.800 12.800 0 0 1.600 Prod. Heemstede HeerlijkHeden Advertentie- 3.000 3.000 4.000 1.400 1.000 800 Verz. opbrengst Nadelig Aktiviteiten 1.500 1.500 1.500 500 500 500 resultaat Totaal 21.500 21.500 23.000 Totaal 21.500 21.500 23.000

HeerlijkHeden 9 WANDELING DOOR HAARLEM IN EN ROND DE JANSSTRAAT, 16 JUNI 2011

Op donderdag 16 juni 2011 verzamelen we om 10.30 uur in het Noord-Hollands Archief, aan de Jansstraat 40 in Haarlem. Onder enthousiaste leiding van Marjorie Vroom van de Vereniging Haerlem gaan we een wandeling maken langs heel speciale bezienswaardigheden. We starten in de Heemsteedse kapel in de Janskerk, waar sinds eind 14e eeuw diverse heren van Heemstede en hun familieleden begraven zijn. En we bezoeken het voor velen onbekende 15e eeuwse onderaardse gangenstelsel onder de Jansstraat. Dan gaan we naar het hofje van Noblet, in 1757-1760 gebouwd in de tuin van het huis van de familie Noblet aan de Nieuwe Gracht. De twintig huisjes waren bestemd voor tien Haarlemse en tien Amsterdamse vrouwen, allen gereformeerd, ouder dan 50 jaar en hun hele leven alleenstaand. Het Teylershofje aan de Koudenhorn, gebouwd in 1787, werd net als het gelijknamige museum gefinancierd uit de nalatenschap van Pieter Teyler van der Hulst. Dit hofje was voor eerzame dames van boven de 70 jaar. Het telt 24 huisjes rond een binnentuin en is

HEERLIJKHEDEN tegenwoordig een Rijksmonument.

Tenslotte lopen wij naar de Bakenesserkerk. De toren is een witte kopie van die van de

Grote Kerk. Na jaren onzekerheid over een nieuwe bestemming en na een grootscheepse restauratie is in de kerk nu het Bureau Archeologie gevestigd. Bijzonder zijn de vijf nieuwe glas-in-loodramen, ontworpen door vijf hedendaagse striptekenaars. Kortom, dit is een excursie die weer de moeite waard is! Er kunnen maximaal 20 deelnemers mee, dus wie zich het eerst meldt, gaat mee. De kosten bedragen € 2,50 per persoon en na afloop drinken we een kopje koffie in de buurt van de Jansstraat. U kunt zich aanmelden bij:

Eveline van Bemmel-Noorman van der Dussen, [email protected] / 023 5282659 Inspreken in het antwoordapparaat kan. Als u niet teruggebeld wordt staat u genoteerd.

Tot 16 juni!

Eveline van Bemmel – evenementencommissie

evenementen EXCURSIE NZH-VERVOERMUSEUM OP 19 FEBRUARI 2011

Buiten bij het museum. (Foto: Fred Weijers)

10 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN KARAKTERBEHOUD: STAND VAN ZAKEN VOORJAAR 2011

Uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst Heemstede Indertijd heeft de HVHB aan de gemeente Heemstede een lijst van potentiële gemeentelijke monumenten voorgelegd. Van deze lijst werden in juli 2009 16 objecten aangewezen. U vindt deze lijst op onze site. De gemeente zegde toen toe in 2010 het tweede deel van deze lijst te beoordelen. In juni 2010 werd besloten nog één pand aan de lijst van gemeentelijke monumenten toe te voegen: Achterweg 2, het Dr. A.M. Lorentz de Haas-laboratorium op het terrein van Meer en Bosch.

Ten aanzien van Binnenweg 160, het voormalig postkantoor, werd een afwijzing ontvangen. De HVHB is, evenals de WZNH (de monumentenadviescommissie van de provincie Noord-Holland) van mening dat het hier een monumentwaardig pand betreft en heeft aan de architectuurhistoricus W. de Wagt gevraagd een redengevende beschrijving van dit pand te maken om onze argumenten naar de gemeente toe te ondersteunen. Dit rapport is begin oktober 2010 aan de gemeente aangeboden en vindt u in pdf- bestand op onze site. Tot op heden hebben wij van de gemeente nog geen reactie op ons verzoek ontvangen. Het Cuypers Genootschap ondersteunt onze aanvraag en de Bond Heemschut heeft bij de gemeente zelfs een eigen verzoek ingediend het pand een monumentenstatus te geven. K arakterbehoud

Op verzoek van de SBEZK (Stichting Bescherming Erfgoed Zuid-Kennemerland) is ook de voormalige Bovema opnamestudio aan de Overboslaan 6, daterend uit 1959 en ontworpen door architect Dick Plat, op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Dit is een voorbeeld van wederopbouwarchitectuur, zoals ook de onlangs tot Rijksmonument aangewezen Pinksterkerk aan de Camplaan. De HVHB is bezig met de samenstelling

Overboslaan 6 is een gemeentelijk monument geworden. (Foto: Zwikker entertainment group)

HeerlijkHeden 11 van een lijst van panden en ensembles uit de periode 1945-1965 om te bezien of uit die lijst ook panden en ensembles voorgedragen kunnen worden voor de gemeentelijke monumentenlijst.

Gemeentelijke monumentenlijst Bloemendaal Ook voor Bennebroek is een voorstel gedaan aan de gemeente Bloemendaal om de gemeentelijke monumentenlijst uit te breiden. Twaalf panden e/o objecten zijn aangewezen om gemeentelijk monument te worden. Onlangs zijn de bewoners op een informatieavond hierover geïnformeerd. De normale procedure wordt nu verder doorlopen, waarbij eerst nog zienswijzen ingediend kunnen worden en daarna de monumentale status een feit zal zijn indien er door de zienswijzen niet afgeweken wordt van de voornemens.

Rouwcentrum Herfstlaan Naar aanleiding van een intentieverklaring tussen de gemeente Heemstede en de firma Dunweg over het eventueel bouwen van een uitvaartcentrum op de begraafplaats aan de Herfstlaan zijn wij in gesprek gegaan met de gemeente, Dunweg Uitvaartzorg en het

HEERLIJKHEDEN comité van omwonenden. Op die manier kunnen wij standpunten uitwisselen en betrokken

blijven bij de ontwikkelingen die hier plaatsvinden.

Het standpunt van de HVHB is: liever geen nieuwbouw op deze plek, maar als het dan moet, dan alleen met het grootste respect voor de omgeving. Het haalbaarheidsonderzoek voor dit project dat de gemeente is gestart zal begin april afgesloten moeten zijn. Daarna zullen wij met de gemeente en alle andere betrokkenen de discussie voortzetten.

Nieuwe Vomar Er is consternatie ontstaan in Heemstede over de plannen van de Vomar om een nieuw winkelpand te bouwen tussen Binnenweg en Eikenlaan. Inmiddels is alles weer terug in het stadium van vooronderzoek of een nieuwe grote supermarkt überhaupt wel nodig is in Heemstede.

Ons standpunt is, net als bij het rouwcentrum: liever geen nieuwbouw op deze plek, maar K arakterbehoud

als het dan moet, dan alleen met het grootste respect voor de omgeving. Voorlopig wachten we de ontwikkelingen af.

Marijke Meijer – commissie karakterbehoud De HVHB blijft betrokken bij de plannen voor een nieuw uitvaartcentrum. Aan de beschermde aanblik van de ingangspartij mag niets veranderen. (Foto: Marloes van Buuren)

12 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN BOLLENSCHUUR AAN DE KADIJK wordt GERENOVEERD

K arakterbehoud

Deze voormalige bollenschuur aan de Kadijk wordt verbouwd tot twee woningen (nummers 34 a en 34b). Een mooi voorbeeld voor Kadijk 38 (linksonder) en Manpadslaan 14 (rechtsonder), beide HVHB- monumenten, die er zwaar verwaarloosd bij staan.

HeerlijkHeden 13 VAN IJZERHANDEL KORT TOT FIXET DOE-HET-ZELF

SINDS 1934 AAN DE BINNENWEG

De doe-het-zelf zaak FIXET Kort IJzerhandel is sinds 2004 aan de Bronsteeweg 2-6 gevestigd in een modern pand, maar de eerste vestiging van Kort aan de Binnenweg opende al in 1934 zijn deuren. In het in 2010 verschenen ‘Binnenwegboek’ is Kort niet genoemd bij de ‘oude’ winkeliers. Reden om op deze plaats aandacht te besteden aan de doe-het-zelf zaak die 101 jaar geleden in Haarlem begonnen is als Kort IJzerhandel.

In 1910 startte de 32-jarige Hendrik Jacobus Kort een ijzerhandel onder eigen naam aan de Warmoesstraat in Haarlem. Kort was een ondernemende jongeman uit een Haarlemse middenstandsfamilie. Voor zijn start met Kort IJzerhandel had hij in uiteenlopende beroepen gewerkt, onder meer als tweede slager bij de Noord-Amerikaansche Stoomvaartmaatschappij en als eigenaar van een

HEERLIJKHEDEN groentehandel. Kort schreef voor zijn kleinzoon Lex van Hooff later met veel humor zijn herinneringen op. Daarin staat ook te lezen hoe hij, nadat hij allerlei tegenslagen in het leven overkomen had, in 1910 een ijzerhandel oprichtte. Op de 31e juli om zes uur ’s middags opende hij de winkel en ontving hij zijn eerste klant ‘Een oud moedertje’ stapte Hendrik Jacobus Kort (1878-1969). zijn winkeltje binnen en vroeg scharniertjes, een schuifje en een haakje voor haar kippenhok. Deze eerste klant werd gratis geholpen. De zaken gingen goed onder de enthousiaste en creatieve leiding van Kort want tien jaar later bezat hij vier winkels en was het assortiment uitgebreid met tuinartikelen, zaden en mest. Trots vermeldde Kort dit bij zijn stand op de Hamit, de Haarlemse middenstandstentoonstelling, die in juni 1924 in de concertzaal van Sociëteit Vereeniging werd gehouden. Behalve de vier winkels in Haarlem (Generaal Cronjéstraat, Kleine Houtstraat en Warmoesstraat) had Kort later ook winkels in Zandvoort en Heemstede.

Stand van (H.) J. Kort op de HAMIT, de Haarlemse Middenstandstentoonstelling in 1924. Op de wieken van de molen zijn de vier winkels van Kort vermeld: Kleine Houtstraat 17 en 19, Generaal Cronjéstraat 13 en Warmoesstraat 27. De HAMIT werd van 24 mei tot 2 juni 1924 gehouden in het in 1928 door brand verwoeste concertgebouw.

14 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

De winkel van H.J. Kort aan de Warmoesstraat 27 in Haarlem.

HeerlijkHeden 15 “IJzerwaren, gereedschappen, huishoudelijke – en tuinartikelen” Op 1 juni 1934 startte Kort in Heemstede aan de Binnenweg 79c in een pand rechts naast de huidige Hema. Uit de advertentie die Kort bij de opening plaatste blijkt dat het assortiment toen al breder was dan alleen ijzerwaren en tuinartikelen. Zo kon je er terecht voor gascomforen, gasfornuizen, petroleumstellen, wasmachines, broodtrommels, rolschuiers, “waschketels van prima emaille, B.K.”, wringers “met 5 jaar garantie op de gummi rollen” en zelfs een brood- en cakebakoventje (“Onze etalage toont U het verrassend resultaat in den vorm van een krentenbrood”). De in 1936-1937 gebouwde nieuwe winkelgalerij aan de overkant van de Binnenweg bood een nog betere locatie. De galerij lag aan een parallelweg met kastanjebomen. Kort zat er op een rij met andere middenstanders: bloemenwinkel De Vries (die overigens ook tuingereedschap en tuinbenodigdheden verkocht), groentewinkel Nederstigt, de dames Mekoor met een babywinkel, Kort IJzerhandel zelf (op nummer 138), bakker Vermaat, Jamin, het Brabants Schoenenhuis, Electro Jansen, lingerie Moren en grutter De Gruyter. HEERLIJKHEDEN

Kort aan de winkelgalerij eind jaren ’70. Daarnaast ’t Oude Backershuys van der Vooren – Konditorei en Ooteman uw groenteman. De winkels liggen hier nog aan een ventweg met links insteekparkeerhavens die in 1985 verdwenen.

Over naar franchise De huidige eigenaren André en Eric Luiten werken vanaf de jaren ‘70 van de vorige eeuw bij Kort IJzerhandel. Zij namen het bedrijf in 1991 over van de heer Van Zuuren, die in de tijd van de heer Kort jarenlang de leiding in de zaak had. Op het adres Binnenweg 138 ging Kort eerst een franchise aan onder de naam De Vakman Kort en in 1998 stapten de gebroeders Luiten over naar Fixet, een organisatie waar 150 middenstanders bij zijn aangesloten.

16 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

In 1998 sloot Kort zich aan bij Fixet. In het midden Eric en André Luiten.

Wederom was uitbreiding van de zaak nodig, mede door de toenemende vraag en groei in het aanbod van artikelen. Daarom was wel een andere locatie nodig . Deze werd gevonden aan de Binnenweg 97-99, vrijwel op dezelfde plek waar Kort in 1934 begonnen was. Hier was 300 m2 winkelruimte mogelijk. In 2004 namen de gebroeders Luiten een volgende stap en realiseerden op de Bronsteeweg, vanaf Haarlem gezien het begin van de Binnenweg, een complete klusmarkt van 1200 m2. In het pand dat eerste een jaar had leeg gestaan, kwamen onder meer een bouw- houtafdeling met zagerij en een interieurafdeling waarmee de winkel een completer aanbod kreeg. Gereedschapstas Een herinnering aan de start van alles in 1910 is de gereedschapstas van H.J. Kort die zorgvuldig bewaard wordt als herinnering aan het vroegere eenmansbedrijf. Een eenvoudige en stevige werktas waarmee Kort indertijd zelf bij zijn klanten langs ging. In die tijd bezorgde je met de bakfiets na sluitingstijd zelfs eenvoudige aankopen als een bezem soms thuis: een deftige klant zich immers niet over straat vertonen met een bezem. Een groot contrast met de zelfbedieningszaak van nu! De vader van Eric en André Luiten had een lederwaren- en schoenmakerij in Heemstede. Hun grootvader was ook eigenaar van een lederwarenzaak aan de Binnenweg. De oude schoenmakerij is in de oorlog gebombardeerd, waarna de schoenmaker zich vestigde in de Camplaan.

Klaartje Pompe

Met dank aan André en Eric Luiten voor hun verhalen en foto’s en mw. Marianne van Hooff voor de anekdotes uit de herinneringen die H.J. Kort opschreef voor zijn kleinzoon Lex van Hoof.

HeerlijkHeden 17 1911-2011: HONDERD JAAR RCH

BIJNA 80 JAAR AAN DE SPORTPARKLAAN IN HEEMSTEDE

Voetbalclub RCH speelt ‘pas’ sinds 1932 in Heemstede en de naam ‘Racing Club Heemstede’ bestaat zelfs pas sinds 1965. Dat neemt niet weg dat de 100-jarige voetbalclub RCH een hechte band heeft met Heemstede. Harry Opheikens, volop betrokken bij RCH als onder meer coach van een jeugdteam en enthousiast medewerker aan de website, zette de geschiedenis van de voetbalclub voor ons op papier en leverde ook de foto’s.

Het beoefenen van sport werd rond 1900 ‘atletieken’ genoemd en was voornamelijk weggelegd voor de gegoede burgerij. De overheid stimuleerde sportbeoefening nog niet en het kwam dus aan op het particuliere

HEERLIJKHEDEN initiatief van de enkeling met een warm hart voor sportende jeugd. De basis van RCH werd gelegd door scholieren die in hun vrije tijd op braakliggende landjes voetbalden. Dit groepje jongeren zocht in 1906 aansluiting bij Concordia, maar de behoefte aan een eigen vereniging leidde al in 1907 tot de oprichting van de FC Achilles. Het was toen mode was om clubs naar Griekse helden te vernoemen (denk aan Ajax en Sparta). Oprichten was één, maar het vinden van een eigen terrein was niet zo simpel. Uiteindelijk vonden ze een plekje op landgoed Velserbeek Simon Hazevoet, in 1911 oprichter en eerste van Baron Jan van Tuyll van Serooskerken in voorzitter van RCH. Velsen. Alle goede bedoelingen ten spijt waren de schouders financieel te zwak om de lasten te dragen en daardoor ging de FC Achilles in 1910 weer ter ziele. Voetbalclub Klein Haarlem werd de volgende vluchthaven maar op 25 februari 1911 werd FC Achilles opnieuw geboren. Simon Hazevoet was de oprichter en eerste voorzitter tot 1913 en hij bleef het boegbeeld tot 1919 toen hij voor een periode van 12 jaar naar Nederlands-Indië moest vertrekken. Henk Scheen was ook vanaf het begin betrokken. Hij was de eerste donateur van de club, was vanaf 1912 lid en van 1921 tot 1938 voorzitter. HFC Achilles bekroonde het eerste seizoen direct met het kampioenschap van de 2e klasse HVB. De clubnaam Achilles was geleend van een 2e-klasser die veel indruk had gemaakt tijdens het Zilveren Bal-toernooi. In 1912 kreeg HFC Achilles opdracht van de bond een andere clubnaam aan te nemen. Toen waren Engelse namen in de mode en zo werd RACING CLUB HAARLEM (RCH) geboren. Racing vestigde haar naam door in 1918 als onbekende 2e-klasser de Nederlandse voetbalbeker, de Holdert Beker, te winnen.

18 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN Met het sportieve succes namen ook de publieke belangstelling en het ledental fors toe, waardoor de club naar een nieuwe locatie moest omzien. Eerst werd er een extra veld bij gehuurd aan de Vergierdeweg in Haarlem, daarna in 1920 drie velden aan de Middenweg, ook in Haarlem-Noord. Met het kampioenschap aan het einde van het seizoen 1919/1920 en promotie naar de Overgangsklasse nam de club afscheid van Velsen.

1921-zomer 1932: periode Haarlem Aan de Middenweg werden behalve een kleedhuis ook twee open zittribunes en staanplaatsvoorzieningen in elkaar getimmerd. In ‘20/’21 debuteerde RCH in de Overgangsklasse, tussen de 2e en 1e klasse in. Het werd een nek-aan-nek race met Feyenoord en Quick Den Haag. Racing finishte achter Feyenoord als tweede: dat betekende feest en promotie naar de 1e klasse! Het vlaggenschip werd in die jaren gevormd door Douwe Radsma in het doel; Jaap Kuijt en Wim (alias

Poot) Hazevoet als backs; Jan (Muis) Geutskens, Frans (de Lange) Nieuwenhuis en Gerard (Peer) Krom op het middenveld. In de voorhoede Nico (Nekkie) Koning, Nico van Dam, RoeI Roelfsema, Paul (Pauw) Nachtegeller en Klaas Boekelaar. Rechtshalf Peer Krom zou in 1923 RCH’s eerste international worden. Deze verdediger speelde tussen 1923 en 1928 veertien wedstrijden voor Oranje en scoorde één keer. Tijdens de promotiefeestavond op 24 april 1921 bij café- Peer Krom was in 1923 RCH’s eerste restaurant Brinkmann op de Grote Markt in Haarlem international. Ook in de jaren ’20 werd besloten tot oprichting van een eigen clubblad, werden er al voetbalplaatjes gespaard! Ons Racing Nieuws. In het seizoen ‘22/’23 contracteerde RCH voor het eerst een professionele trainer.

Kop van een clubblad uit het eerste jaar van verschijnen.

HeerlijkHeden 19 De keuze viel op J.W. Julian, tot dan in dienst bij Feyenoord. Dit bleek al heel snel een gouden greep. De 2e competitiehelft bracht Racing het Westelijke Afdelingskampioenschap en daarna op 10 juni 1923 het landskampioenschap! Na de wedstrijd maakte het elftal in open rijtuigen een rijtoer door de Haarlemse binnenstad en een paar dagen daarna werd Racing door de burgemeester van Haarlem op een bomvolle Grote Markt ontvangen. Dat Racing naam had gemaakt was goed te merken aan de publieke belangstelling en HEERLIJKHEDEN

Het kampioenselftal in 1923.

1923, ontvangst van landskampioen RCH op de Grote Markt in Haarlem.

20 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN ledengroei. Van 10 seniorenelftallen en zo'n 6 aspirantenteams in 1923 groeide de club naar 57 elftallen in 1930. Daarmee was RCH de grootste voetbalvereniging van Nederland. Dat gaf natuurlijk weer een luxe probleem: het veldentekort. En zo kwam RCH in Heemstede terecht. Rond 1930 bestreed Heemstede de werkeloosheid met grote bouwprojecten. Aan de nieuwe Sportparklaan waren sportvelden aangelegd op een terrein dat voordat het Haarlemmermeer werd drooggelegd uit moerassige grond bestond en hoorde bij het Oude Slot. Gemeentelijk adviseur C. Schipper, ooit lid van RCH, liet zijn oog vallen op Racing om de vijf nieuwe velden te bemannen en zo ging RCH verhuizen naar Heemstede. Het seizoen 1931/32 was het laatste in Haarlem.

1932-1940: thuishaven Heemstede en crisisjaren De twee in 1920 gebouwde open zittribunes verhuisden mee van Haarlem naar Heemstede. Ze zouden tot in de jaren ‘50 dienst doen ter zijde van de prachtige Engels gestileerde hoofdtribune (die in 1978 helaas door brand verwoest werd). Het nieuwe complex werd op 21 augustus 1932 ingewijd met een vriendschappelijke wedstrijd tegen Ajax. RCH won met 9-4!

Wedstrijd tegen Ajax bij de opening in 1932 in Heemstede.

Om de stille zomermaanden sportief te overbruggen werden er ook een cricket- en een honkbalclub opgericht. Piet Kaestner speelde in de jaren ‘30 in het eerste en was de motor van de in 1934 door Willem van Leeuwen opgerichte afdeling honkbal. De afdeling cricket, opgezet door Jan Paape, leidde een bescheidener bestaan en zou na de oorlog een stille dood sterven. Van de gemeente Heemstede kreeg RCH een fraaie trofee: De Zilveren Molen. Het molentje van Groenendaal stond er model voor. Deze prijs zou tot in de jaren ‘90 dienen als wisseltrofee van het Zilveren Molentoernooi aan het begin van elk seizoen. In de jaren ‘30 liep de economie terug. In grootte en kwaliteit moest de club inleveren. Na het seizoen ‘36/’37 degradeerde RCH naar de 2e klasse. Ondanks deze tegenslag werd het 25 jarig bestaan in 1936 uitbundig gevierd. De economische en sportieve malaise deed de zo hechte tandem Hazevoet-Scheen uiteenvallen in twee kampen. Uiteindelijk gaf Henk Scheen op 8 augustus 1938 na 17 jaar voorzitterschap de hamer terug aan Simon Hazevoet, de oprichter van RCH.

HeerlijkHeden 21 In het seizoen 1938/39 speelde international van het eerste uur Peer Krom voor het laatst in het eerste elftal. Loek Biesbrouck debuteerde datzelfde jaar en zou RCH’s tweede international worden. Het seizoen 1939/40 moest in een noodcompetitie worden omgezet. De winter was bar koud en drie maanden lag de competitie stil. Achter de hoofdtribune op de van Merlenvaart werden toen schaatswedstrijden georganiseerd. Alle bonden gingen in 1940 op in de NVB en zo kwam op 4 augustus 1940 het eerste treffen met plaatsgenoot HBC tot stand.

1940-1950: rustige jaren voor voetbal In 1941 werd het 30 jarig bestaan bescheiden gevierd. Met de talenten Joop Koppen, Wim (Puck) de Vos, Loek Biesbrouck, Dirk de Wette, doelman Dees van de Vliet en midvoor Wim Hansse werd RCH in 41/1’42 kampioen van de tweede klasse. Als 2e-klasser zouden ze ook de bevrijding halen. Vanaf 1947 kreeg RCH training van Leslie Talbot, voormalig instructeur bij het Engelse leger. Het jaar daarop werden ze weer 1e-klasser.

HEERLIJKHEDEN RCH was weer ‘booming’ en dat werkte als een magneet op het publiek en ambitieuze spelers van buitenLoek Biesbrouck debuteerde op 10 december 1950 in het Nederlands team tegen Frankrijk. In de periode 1950-1954 zou Loek negentien keer voor Oranje uitkomen, waarvan twaalf keer als aanvoerder. Biesbrouck speelde zijn volledige International Loek Biesbrouck in oranje carrière bij RCH. Zijn ongekende tweebenigheid shirt van het Nederlands elftal. was zijn handelsmerk. Alhoewel er diverse aanbiedingen kwamen van buitenlandse clubs bleef hij liever amateur. Als je betaald voetbal speelt ben je geen sportman meer, maar een slaaf, aldus Biesbrouck destijds. Loeki de Leeuw, het leeuwtje van de STER-reclame, werd destijds nog naar hem vernoemd.

1950-1960: voor de tweede maal landskampioen Van alle decennia waren de jaren ‘50 voor RCH de meest enerverende. Het seizoen ‘52/’53 beleefde RCH in een roes. Vanaf het begin lagen ze op kop, maar de laatste wedstrijd van de concurrent VSV was beslissend. Op 18 juni 1953 was de beslissende wedstrijd in de Kuip tegen Eindhoven. Na de normale speeltijd stond het 1-1. De gelijkmaker was van Jan Honout, ingevallen voor Dirk de Wette. In de ‘sudden death’ werd een aanval van Loek Biesbrouck en Henny Couwenhoven door Tonny Gallis afgerond met een bekeken schuiver. Het was groot feest in Haarlem en Heemstede! Het jaar erop degradeerde RCH. Door de fusie van de KNVB en de wilde voetbalbond (Joosten/Fortuna'54) ontstond er toen een Eredivisie en RCH miste net de boot naar dit voetbalmekka. In 1957 debuteerde Bram Peper (later minister en burgemeester van Rotterdam) op zeventienjarige leeftijd in het eerste van RCH, dat toen uitkwam in de 1e divisie. In ‘57/’58 kwam er een Commissie Betaald Voetbal. In ’59-’60 was laatste wedstrijd beslissend: RCH – Limburgia. Met nog 10 minuten te spelen kreeg Racing een penalty toegekend. De landelijke pers inclusief tv was present om Nanai te zien scoren. Tien roerige jaren

22 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

1953, voor de tweede keer landskampioen! werden afgesloten met de 250ste wedstrijd van Drees van de Brink en het gezamenlijk uitkomen van Loek Biesbrouck senior en junior in het 1e elftal.

1960-1970: veel hectiek De jaren ‘60-‘ 70 verliepen sportief en bestuurlijk hectisch. Het eerste degradeerde in 1961 naar de 2e divisie, de bodem van het betaalde voetbal. Dat leidde tot grote verschillen van mening in de clubgelederen. Voor het eerst werd er binnen de KNVB over saneringsplannen gesproken en in kleine kring zelfs over teruggang naar de amateurs. De KNVB voelde veel voor een fusie met Haarlem en EDO, maar veel RCH-ers wilden dat niet. Er werd een Club van Honderd gevormd om meer geld binnen te halen en de ‘Groot- Haarlemse’ fusiegedachte werd weggestemd. Op 5 juli 1964 veranderde de club de naam in Racing Club Heemstede. Nieuwkomer in het seizoen ‘68/’69 was een jeugdspeler, Johan Neeskens genaamd. Deze stapte later over naar Ajax, de club van Cruijff en Rinus Michels. Dat Neeskens veel in zijn mars had was iedereen overduidelijk, maar dat zijn carrière zo ver zou reiken oversteeg in die periode nog de stoutste dromen.

1970-1980: van de profs naar de amateurs Na degradatie uit de 1e divisie hing er in 1970 weer een donkere wolk boven RCH: de sanering van het betaalde voetbal. Clubs die naar de mening van het sectiebestuur geen toekomstperspectief hadden moesten verdwijnen naar de amateur-regionen.’70-’71 werd het 16e en tevens laatste seizoen als profclub. RCH eindigde op de 12e plaats. In de bekercompetitie bereikten ze verrassend de kwartfinale (1-4 verlies tegen Sparta) en voor 4000 toeschouwers werd er tegen het grote Feyenoord vriendschappelijk gevoetbald. Deze wedstrijd met o.a. Israel, Hasil, Laseroms, Wery, Jansen en Boskamp werd met slechts 2-3 verloren.

HeerlijkHeden 23 In ‘71-‘72 werd RCH net als de andere gesaneerde clubs geplaatst in de 2de klasse amateurs. In dit seizoen begon RCH ook met damesvoetbal en met een zaterdagafdeling. Toen was nog niet te voorzien dat met name de zaterdagafdeling een zeer belangrijke bijdrage zou zijn tot het binnenhalen van veel leden en dus het behoud van RCH. Twee maal achter elkaar promotie en een groei aan leden voor de zaterdag was een hele goede start. Het eerste degradeerde dat jaar naar de 3e klasse, maar wist zich in de twee jaar daarna weer op te werken tot de 1e klasse. Het eerste seizoen als 1e-klasser eindigde RCH als middenmoter. In ’76-’77 eindigde het eerste van de zondag met goalgetters als Herman Kamoen, kopspecialist Hans Koster en Henk van Ingen op de 3e plaats, in ’78-’79 werden ze zelfs gedeeld 1e. In de nacompetitie ging de overwinning naar IIpendam. In '79-'80 kwamen honkbalinternational/keeper Hans Lemmink en Ben Sleeman. Er groeide een team dat uitgebalanceerd voetbal kon spelen met spelers die op de juiste plaats stonden en het besef kregen dat promotie naar de Hoofdklasse mogelijk was.

1980-1990: jubileumboek, landskampioen en cupfighter De jaren ’80 brachten successen en teleurstellingen. In ‘80-‘81 werd RCH kampioen en promoveerde

HEERLIJKHEDEN naar de Hoofdklasse. In ‘84’-‘85 werd de finale om de districtsbeker verloren van Spakenburg. In ‘85/’86 speelde RCH in de 3e ronde voor de KNVB-beker thuis tegen het grote Ajax met Van Basten, Koeman en Rijkaard. 6000 toeschouwers zagen Ajax moeizaam met 3-1 winnen. De samenvatting van deze wedstrijd is te zien op You Tube. In 1986 werd het 75-jarig jubileum gevierd. Voorzitter was toen Rinus Dinkelberg, schoonzoon van oud-international Peer Krom. Er verscheen een prachtig jubileumboek van de hand van Ed Laurijssen. Dit Jubileumboek ligt ter inzage in het museum van RCH, in het clubhuis. In ‘86/’87 werd de 3e periodetitel Jubileumboek bij het 75-jarig bestaan in 1986. binnengehaald en in ‘88/’89 leverde de loting voor de 1e ronde een wedstrijd thuis tegen Feijenoord op. Omdat de oude staantribunes te gevaarlijk waren voor de grote opkomst moesten deze voor de wedstrijd gesloopt zijn. Het veld werd omzoomd met noodtribunes en 4000 toeschouwers zagen de Rotterdammers makkelijk winnen met 0-5. In de competitie ging het beter: op de laatste speeldag behaald de Racing de titel. Hierna volgden de kampioenswedstrijden om de zondagtitel. RCH won deze strijd en werd daarna ook algehele amateurkampioen van Nederland door te winnen van Heerjansdam. In de jaren na dit succes vertrokken diverse spelers uit dit team naar andere clubs.

24 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN Een zwarte bladzijde in de geschiedenis is 7 juni 1989 toen een DC8 in Paramaribo neerstortte. Dat ongeluk eiste zo'n 170 levens, waaronder dat van RCH-trainer Nick Stienstra en oud-keeper Florian Vijent.

1990-2000: van hoofdklasse tot 4e-klasser… In 1990 wordt Rob Beunder de nieuwe trainer. Enkele belangrijke spelers vertrekken, o.a. Hoep, de Keijzer, Ladru, Otte, Plug, Schoo, en van Grootveld. Barry van Galen tekende een contract bij Haarlem. Toch is RCH in ’91-’92 succesvol, al wordt de strijd om de amateurlandstitel net niet behaald. Op 20 september 1992 ontvangt RCH voor de grote beker Willem II. Studio Sport heeft zijn middaguitzending vanuit de RCH- kantine met als gast o.a. bondscoach Dick Advocaat. RCH verliest met 0-5. Met moeite blijft RCH in de hoofdklasse. In ‘94 en ’95 volgden degradaties naar respectievelijk de 1e en de 2e klasse en keren weer heel wat spelers RCH de rug toe. De vrije val is duidelijk ingezet. In 97/’98 wordt RCH onder trainer Roland Ebbeling verbannen naar de 3e klasse. Voor het eerst in de geschiedenis speelde de zaterdag hoger dan de zondag! In 1999 gaat Roland Ebbeling de zaterdag trainen en wordt hij opgevolgd door Eugene Goudmijn. De hele zondagselectie besluit op te stappen.

Het is al vroeg duidelijk dat RCH het niet redt. In 2000-2001 speelt de zondag in de 4e klasse, wat daarvoor nog nooit gebeurd is. Als trainer wordt de oud-elftal speler Richard Hoogervorst aangesteld en met wat ervaren spelers en jongeren uit eigen kweek probeert RCH toch weer op te krabbelen.

Racertjes in actie: de toekomst van RCH.

HeerlijkHeden 25 2000-2010: promotie en degradatie In 2001/2002 wordt de zondagselectie van trainer Richard Hoogervorst verrassend kampioen en promoveert naar de 3e klasse, in 2007 volgt weer degradatie en in 2008 zakt RCH-zondag zelfs naar de 5e klasse af, een dieptepunt. Alle gerenommeerde regioclubs zijn er wel eens in beland, zelfs de Koninklijke HFC. Maar dankzij het enthousiasme van Ronald Ebbeling en de komst van de verloren zonen Broekman en Beunder wordt de nacompetitie met DSOV en het verrassende Vogelenzang in 2009 ruim gewonnen, dus weer 4e klasse. Ook daarna weet Ronald Ebbeling met zijn groep behoud in de 4de klasse te bewerkstelligen en hij blijft ook komend jaar de trainer. Het 1e van de zaterdagtak voetbalt dit seizoen in de 3e klasse. RCH heeft momenteel zo’n 550 leden en is trots op een toenemend aantal jeugdleden. Onder leiding van oud-eerste elftalspeler Marcel Tiemens is

HEERLIJKHEDEN de ‘RCH voetbalschool’ in het leven geroepen. Dit initiatief moet leiden tot het gericht managen en begeleiden van de jeugdelftallen zodat een hoger niveau kan worden bereikt. Het jubileumjaar 2011 is met veel elan van start gegaan en heeft een vol activiteitenprogramma. Eind 2010 is een nieuw kunstgrasveld in gebruik genomen en is het hoofdveld van een nieuwe grasmat voorzien. Samen met het monumentale clubhuis zorgt dit voor een accommodatie die alle De Zilveren Molen-trofee kreeg RCH in 1932 als welkom ruimte biedt voor een gezonde van de gemeente Heemstede cadeau. Het molentje van toekomst van deze mooie club. Groenendaal heeft er model voor gestaan. Tot in de jaren ‘90 diende hij als wisseltrofee van het Zilveren Molentoernooi aan het begin van elk seizoen. Harry Opheikens

Op www.rch-voetbal.nl is veel historisch (beeld)materiaal te vinden. Mocht u in het bezit zijn van (oud)beeldmateriaal dan graag een mailbericht aan [email protected]. Uw spullen kunnen dan gedigitaliseerd worden, waarna u ze weer terugkrijgt. Sinds 2001 heeft RCH de Racertjes, voor jongens en meisjes van 4 tot 6 jaar. Ze worden getraind door Loek Bekkers. Meer info, ook over aanmelden, vindt u op www.rch-voetbal.nl. Door een grote renovatie van de kantine is het in 2001 geopende museum ter ziele gegaan, maar, nu bij het 100-jarige bestaan, is het museum in ere hersteld en is er veel beeldmateriaal uit 100 jaar RCH terug te zien. U bent van harte welkom dit te komen bekijken.

26 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

Gemeentelijk monument In 2008 deed RCH met z’n bijzondere clubhuis uit 1931-1932 mee aan het AVRO- programma Restauratie. Zestien monumenten met grote architectonische waarde streden daarin om de hoofdprijs van 1 miljoen euro, te bestemmen voor restauratie en behoud. RCH kwam helaas niet als overwinnaar uit de bus, wat niet wegneemt dat het fraaie pand er gelukkig nog in volle glorie staat. Het clubhuis aan de Sportparklaan van architect C. van Gelder staat bekend als de ‘Engelse kantine’. Voor de oorlog was het Engelse voetbal niet alleen van invloed op het spel, maar ook op de stijl van clubgebouwen en tribunes. In het clubgebouw van RCH zijn daarnaast ook duidelijk invloeden van de Amsterdamse school: de nadruk op de horizontale lijnen en de karakteristieke roedeverdeling van de ramen. Het dak met z’n brede overstekken doet ook denken aan Frank Lloyd Wright, maar evengoed aan het Indische pendopo-dak. (De omschrijvingen van de architectonische kenmerken door Michel Bakker in Monumenten van Heemstede -HVHB (VOHB), 2004- zijn hier geparafraseerd weergegeven. Het boek is helaas uitverkocht.)

(Foto: Cees Peper)

HeerlijkHeden 27 NOG EEN KEER DE BOSBOOM-TOUSSAINTLAAN IN BEELD

In HeerlijkHeden 132 en 133 stond een foto van kinderen uit de Bosboom-Toussaintlaan. In HH 133 wist de heer Kees Oostenrijk maar liefst 19 namen van de kinderen op de foto te melden. Maar sindsdien kreeg hij allerlei reacties en bleek ook dat de foto niet van Koninginnedag 1945 is, maar van het Bevrijdingsfeest voor de kinderen in mei 1945. Oostenrijk: “Als eerste reageerde Niek Santing (nr. 26 op de foto met nummers). Hij zocht contact met Winny Overmeer (nr. 52), die vervolgens haar zussen Mies (nr. 30), Jos (nr. 60) en Til (nr. 50) raadpleegde. Andere informanten waren Nettie Klijn (nr.13) en haar zussen Wilma (nr. 53) en Suus (niet op de foto). Ook Jaap Smit (nr.20), Jan Kroft (nr. 59) en Lydie de Graaff (nr. 6) lieten hun licht over onze foto schijnen. Het resultaat van alle gesprekken is de namenlijst bij de 64 nummers.

Van onverwachte zijde kwam er nog een leuke inbreng: de man van Lydie de Graaff, Herman Slagveld, voormalig gemeenteambtenaar die de weg naar het gemeentearchief nog kende, kwam met een lijst van straatbewoners van medio 1945. (Zie pagina 31; de huizen die tegenover elkaar liggen staan op één regel in het overzicht.) Deze lijst voorzag in een behoefte, daar er in de gesprekken menig misverstand ontstond

HEERLIJKHEDEN over namen van bewoners, huisnummers en jaartallen. Herinneringen blijken niet altijd betrouwbaar!

Vanzelfsprekend gingen vele gesprekken ook over de voorbije oorlog 1940-1945. Jan Kroft werd zelfs geïnspireerd tot het schrijven van een stukje, getiteld ‘Herinneringen aan de Bosboom-Toussaintlaan’ dat u hieronder kunt lezen.”

Kees Oostenrijk is nr.7 op de foto. (023-5289552, [email protected])

28 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

Bevrijdingsfeest voor de kinderen van de Bosboom Toussaintlaan in mei 1945.

1. George te Marvelde, 2. Olga Wenting, 3. Loek Esmeijer, 4. Trees Wiegman, 5. Jan Smit, 6. Lydie de Graaff, 7. Kees Oostenrijk, 8. Niek Wenting, 9. Henk Kroft, 10. Joop Heinsius, 11. ?, 12. Evert van der Wende, 13. Nettie Klijn, 14. Luuk Fabriek, 15. Bob de Graaff, 16. Mick de Graaff, 17. Theo Kroft, 18. Ben te Marvelde, 19. Lizzy Verdonschot, 20. Jaap Smit, 21. Wim Krabbe?, 22. ?, 23. Kees Kroft, 24. Piet Wiegman, 25. Betsie van Ravenstein, 26. Niek Santing, 27. ?, 28. Co Uitendaal? (Nic. Beetsplein), 29. Dik Versteeg, 30. Mies Overmeer, 31. Henk Klijn, 32. Janneke Krabbe, 33. ?, 34. Riet Heinsius, 35. ?, 36. Fransje Esmeijer, 37. Tonnie Schimmel, 38. Truus Heinsius, 39. ?, 40. Kees Overmeer, 41. ?, 42. nichtje van mw. Leegwater?, 43. Gé van Ravenstein, 44. Nel Diepeveen, 45. ?, 46 nichtje van mw. Leegwater?, 47. Edy Mooie (Nic. Beetsplein), 48. ?, 49. Anneke Fabriek, 50. Til Overmeer, 51. Wil Leegwater, 52. Winny Overmeer, 53. Wilma Klijn, 54. ?, 55. Chiel van Ravenstein, 56. ?, 57. Carla Heinsius, 58. Marja Verdonschot, 59. Jan Kroft, 60. Jos Overmeer, 61. Riet Kroft, 62 .Vally Ton, 63. Len(y) Oostenrijk, 64 Riet Wenting.

Herinneringen aan de Bosboom Toussaintlaan “Toen de oorlog eindigde was ik zeven jaar oud. Mijn vroegste herinneringen gaan dus terug naar de Tweede Wereldoorlog. Ik heb de moffen nog door de Bosboom zien marcheren en ik kan me nog goed de spanning en angst heugen van de grote razzia op 6 december 1944.

Als klein kind sliep ik nog in de slaapkamer van mijn ouders in een wit ledikantje onder een porceleinen stekkerdoos in de muur in de hoek van de kamer. Het snoertje uit de stekker liep naar de grote omgebouwde kast onder de zoldertrap. Daarin stond onze radio waarop mijn vader clandestien naar Radio Oranje luisterde. Mij was wijsgemaakt dat het elektriciteitssnoer een waslijntje was. Toen echter een glazenwasser druk bezig was de

HeerlijkHeden 29 ramen te zemen, schijn ik tegen hem gezegd te hebben dat hij niet zo naar binnen hoefde te gluren, want hij kreeg onze radio toch niet. Alle radio’s moesten ingeleverd worden. Dat deed pa niet, maar toen de situatie bedreigend werd heeft hij ’s nachts de radio in de tuin begraven in een zinken, dichtgesoldeerde kist. Van boeren, die hij uit hoofde van zijn beroep als melkcontroleur bezocht, hoorde hij wel eens dat hun radio op de hooizolder kapot was gegaan door het vocht. Ongerust geworden door deze verhalen groef pa de radio weer op. De kranten in de zinken kist knisperden en de radio klonk weer als vanouds. In de nachtelijke uurtjes hebben mijn ouders nog naar een concert geluisterd. Toen de situatie wederom penibel werd, verdween de radio opnieuw onder de grond. Ook zijn tweede graf heeft hij overleefd en hij speelt nog steeds voor zover ik weet. Hij is nu in handen van een verzamelaar.

Tegen het eind van de oorlog werd de voedselschaarste voor vele mensen een groot probleem. Nu had ik verhalen gehoord dat kinderen langs de deuren gingen, bedelend om een boterham. As ze iets kregen werd het brood voor grof geld verkocht op de markt. Dat laatste heb ik nooit gezien, het bedelen wel. Ik stond in de erker van ons huis op nr. 51 en zag dat een jongetje schuin aan de overkant een boterham kreeg van Van Ravenstein

HEERLIJKHEDEN op huisnr 60. De moeder van het jongetje stond op de hoek van het huis van de familie Schimmel (nr 62) te wenken. Maar het jongetje moest in aanwezigheid van mevrouw van Ravenstein ter plekke de boterham oppeuzelen.

Het zal in 1945 ter gelegenheid van koninginnedag geweest zijn (toen 31 augustus) dat illustrator Jan Wiegman op triplex een grote Hitlerkop had geschilderd met een schreeuwende mond. Vervolgens werd Hitler opgehangen in de poort tussen de huisnummers 33 (familie Esmeyer) en 35 (familie Wiegman). Wij kinderen moesten dan ballen gooien door de wij geopende waffel van Hitler. Dit was een van de spelletjes die voor de vele kinderen in de straat werden georganiseerd. Na afloop van het feest belandde de Hitlerkop bij ons thuis, waar mijn broer Ted (toen nog Theo genaamd) zich liefdevol over Hitler als knuffel ontfermde. Onder gegrinnik van onze moeder nam Ted hem zelfs mee naar bed!”

Jan Kroft

30 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN Lijst van bewoners die medio 1945 in de Bosboom-Toussaintlaan woonden. Bron : Gemeentearchief Heemstede. Gegevens verstrekt door Herman Slagveld, oud-medewerker van het raadhuis te Heemstede.

OOSTZIJDE : even nummers WESTZIJDE: oneven nummers 10. Mw.T. Moes (tot 1950) 12. Fam. Barends (tot 1947) 3. W. van Reeuwijk (tot 1952) 14. A. van der Vlugt (tot 1946) 5. J.A. Verlooij (tot 1968) 16. H.J. Schipper (tot eind 1945) 7. N. Wildschut (tot 1948) 18. Nicolaas Beetsschool 9. J.T. Wenting (tot 1973) 11. H.J. te Marvelde (tot 1980) 20. Fam. Ton (tot 1952) 13. J .L. de Graaff 22. Fam. Meijer (tot 1947) 15. A. Verdonschot 24. Fam. de Wilde (tot 1979) 17. G. Frederiks (tot ca1984) 26. Fam. Eggers (tot 1969) 19. C.A. Michielse (tot ca 1951) 28. Fam. Fabriek 21. J.H.P. van Spanje (in'46 naar 44) 30. Fam. Smit (tot 1981) 23. Zr. Trijntje van Ketel (tot 1953)

32. J. Kruijer / eind '45 mw. Leegwater 25. E. Middelaer (1967) 34. C.J. Diepeveen (tot 1946) 27. P.A. Koning (tot 1953) 36. P.L. Fabriek (tot 1982) 29. D. Versteeg (tot 1962) 38. J. Heinsius (tot ca 1979) 31. Mw. Santing 40. Fam. Cats 33. K. Esmeijer (tot 1969) 42. Fam. Pilon (tot 1948) 35. Fam. Wiegman 44. Wed. Dibbits. Daarna fam. v. Spanje-Bal 37. F. Wesseling 46. C. Noortman (tot 1948) 39. F. Haarsma (tot 1962) 48. C. Kamann / eind' 45 fam. v. der Heijden 41. Wed.v.d. Roost-Grande (tot 1961) 50. P. Koopman (tot 1970) 43. Wed. Baaij-Bos (tot 1956) 52. W.G. Klijn (tot 1962) 45. Wed. Dinkelman (tot 1960) 54. C.J. Oostenrijk 47. L.W. van der Kuijp (tot 1948) 56. W. Voogd (tot 1946) 49. Fam. Krabbe (tot 1960) 58. Fam. Slieker (tot ca.1971) 51. Fam. Kroft (tot 1969) 60. M. van Ravestein (in '46 naar nr.16) 53. J. Voogd (tot 1946) 62. C.G. van Essen (tot 1947) 55. W. Overmeer

64. H. Jansen (tot 1964) 57. fam.Leih (tot 1961) 66. Wed. Rothert-de Regt (tot 1953) 59. Wed. Stoeke (tot 1974) 68. A. Willemsen (tot 1972) 61. H. Vooges (tot 1973) 70. Wed. M. v.d. Mey-Palm 63. Wed. Lenderink (tot 1965) 72. S.G. Osinga garages/ ‘groenteboer’ Weyers. 76/78. A Fam. van Staveren Camplaan 13: Broeders van De la Salle

HeerlijkHeden 31 ‘TEHUIS VOOR OUDEN VAN DAGEN UIT DEN GEGOEDEN STAND’

HET WILLINKHUIS: VAN ERFENIS TOT SLOOP

In maart 1950 overleed de ‘freule’ Willink. Zij liet haar huis na aan de Hervormde kerk op voorwaarde dat er een Protestants Christelijk huis voor ouden van dagen van gemaakt werd. Dat gebeurde en zo bood het Willinkhuis van 1952 tot 1971 onderdak aan een wisselende groep van steeds zo’n twintig mensen. Omdat het pand op den duur niet aan de veiligheidseisen voldeed en het allerlei bouwkundige gebreken ging vertonen is het in 1972 gesloopt. Oud-secretaris Löwensteyn en diverse oud-personeelsleden brengen het oude huis en z’n bewoners in dit verhaal terug in de herinnering. Bovendien leest u over de spullen uit het Huis te Bennebroek die ik na een oproepje in de krant met hulp van diverse bellers op het spoor kwam.

Arnoldine Leonie Willink overleed op 19 maart 1950 op 77-jarige leeftijd. Daarmee kwam een einde aan een tijdperk: vanaf 1816 waren er één ambachtsheer en vier ambachtsvrouwen geweest die door geboorte of huwelijk de naam Willink droegen.

HEERLIJKHEDEN Het Huis te Bennebroek tegenover de Hervormde Kerk aan de Binnenweg was in de volksmond dan ook het Willinkhuis gaan heten. De laatste mevrouw Willink, ook wel de freule genoemd hoewel ze niet van adel was, was niet getrouwd en overleed kinderloos. Ze liet haar huis en een deel van de grond en bijgebouwen na aan de Hervormde Kerk van Bennebroek op voorwaarde dat ze er een tehuis voor ouden van dagen van zouden maken. Altijd als ik dit gegeven las, heb ik het geïnterpreteerd als een daad van liefdadigheid, zoals de familie van Van Verschuer-Brants het gelijknamige hofje liet bouwen, waar oud-werknemers van De Hartekamp en anderen aanvankelijk vrijwel gratis verzorgd werden. Bij het legaat van mevrouw Willlink lag het anders. Zeker, de familie heeft veel voor Bennebroek gedaan, waaronder de stichting van de Willinkschool door haar moeder, en ook dit was natuurlijk een ruimhartige gift. Maar net als bij het beleid op de Willinkschool hield mevrouw Willink graag een vinger in de pap, en dat deed ze in dit geval postuum door de voorwaarden in het testament. De kerk moest binnen afzienbare periode een “Protestants Christelijk tehuis voor ouden van dagen uit den gegoeden stand” van het huis maken en als ze daaraan niet konden of wilden voldoen, verviel het huis aan de gemeente. Geen voorziening voor arme of behoeftige mensen dus, maar voor goed betalenden en absoluut van Protestants Christelijke huize. Het lijkt erop dat één van haar doelen vooral ook het behoud van het huis is geweest. Overigens dacht ik aanvankelijk ook dat de kerk de inboedel van het huis geërfd had en die had laten veilen om de verbouwing te kunnen betalen, maar huis en boedel waren grotendeels gescheiden. Alle meer persoonlijke voorwerpen gingen naar de familie, die blijkbaar zelf al meer dan genoeg had en zo werden in 1950 maar liefst 1715 kavels ter veiling gebracht. Daarmee was het huis zeker niet leeg. Er bleef nog van alles achter, waaronder een aantal grote kasten en reiskisten, traplopers en lampen.

Willinkstichting De kerk heeft goed moeten nadenken over de acceptatie van het legaat. Het was een grote erfenis, maar de waarde van huis en grond leverde geen contanten op en die waren hard nodig voor de noodzakelijke verbouwing. De kerk realiseerde zich dat zij zelf eventueel in

32 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

Het huis te Bennebroek begin jaren ’40. (Foto via Marga van der Wel uit het boek dat de freule in 1942 op haar 70e verjaardag cadeau kreeg van de kerkenraad en het kerkbestuur) financiële moeilijkheden zou kunnen komen. Op advies van Baron van Hardenbroek, de burgemeester van Bennebroek, werd de erfenis ondergebracht in een stichting zodat de financiën van kerk en stichting gescheiden bleven. Dominee Kalf werd voorzitter van die Willinkstichting. Daarop aanvaardde de kerk de erfenis. Architect D.F. Saal uit Alkmaar bracht een advies uit over de verbouwing. Het huis was nooit gemoderniseerd. Er was zelfs maar in een paar kamers elektriciteit. Centrale verwarming had het huis pas sinds de oorlogsjaren. De Duitsers die het huis gevorderd hadden lieten die aanleggen. Het heeft tot augustus 1952 geduurd voor het huis daadwerkelijk bewoond kon worden. Löwensteyn werd in 1962 of 1963 secretaris van de Willinkstichting. Hij was voor die functie gevraagd door Bloemink, een invloedrijk figuur die ook in de kerkenraad en in Bennebroekse gemeenteraad zat. De voorzitter van de Willinkstichting in die tijd was Kal. De verhalen van meneer Löwenstein werden aangevuld door Iene Gabel, die van 1963 tot 1971 als onderhoudsman en tuinman voor het Willinkhuis werkte, mevrouw Gé Dekker, die in 1959 als verpleegster in dienst kwam en er tot het eind werkte, en André Stokman die vanaf eind jaren veertig tot in de jaren ’70 bloemen teelde op een stuk gepacht land op het terrein van het Huis te Bennebroek.

Heel wat personeel voor twintig bewoners De bewoners, die gasten werden genoemd, kregen volledige verzorging. Alle maaltijden werden op de kamer gebracht, wie dat niet zelf kon werd ’s ochtends geholpen met wassen en aankleden en ’s avonds weer met uitkleden, de kamers werden schoongemaakt, bedden verschoond, de was en afwas gedaan en koffie geserveerd. Voor de twintig mensen die er woonden was er dus relatief veel personeel. Hoofd van de verzorging was juffrouw (Hilletje) Seel. Zij kookte de warme maaltijden en maakte de broodmaaltijden klaar. Aanvankelijk werd er ’s avonds warm gegeten, omdat

HeerlijkHeden 33 één van de bewoners, professor van Slogteren, nog werkte. Hij was er komen wonen omdat zijn vrouw Parkinson had en veel hulp nodig had. Toen professor van Slogteren met pensioen ging verschoof de warme maaltijd naar de middag. De keuken was in de kelder. De bladen met eten werden in een rek geschoven en er was een klein liftje om de bladen naar boven te brengen. Een personenlift was er niet. Alle bewoners hadden hun eigen serviesgoed en bestek! Dat met een hele uitzoekerij geweest zijn bij de afwas. Juffrouw Seel had op zolder haar eigen kamer, net als de verpleegsters Riek Boer en Gé Dekker. Alle drie droegen ze een wit verpleegstersuniform, maar geen kapje op het hoofd. Als juffrouw Seel er niet was kookte Riek en later ook Gé. Er was een badkamer op de eerste verdieping voor alle bewoners én het personeel. Later kwam er op zolder nog een douche bij. Krap bemeten voor zoveel mensen, maar dagelijks onder de douche of in bad was er toen nog niet bij. Sommige gasten hadden ook een vaste wastafel op hun kamer. Vrijwel alle kamers van de bewoners

HEERLIJKHEDEN hadden een open haard, maar die werd eigenlijk nooit gebruikt. De centrale verwarming werd gestookt op kolen. Om 7 uur ’s ochtends kwam rentmeester Westmaas de ketel opstoken en ’s avonds ging er ook nog een portie kolen in. Om een uur of 8 ’s ochtends, na het Helemaal rechts zuster Gé Dekker, daarnaast juffrouw Seel, de heer en mevrouw Kion en verborgen achter ontbijt voor de gasten, ging het personeel meneer Kion zuster Gerda Hoes. zelf ontbijten. Daarna werden mensen die bedlegerig waren geholpen. Om een uur of 10 dronken alle bewoners samen koffie in de huiskamer. Die was in wat vroeger de keuken op de begane grond was. Behalve Riek en Gé waren er nog twee verpleegsters die niet intern woonden, Gerda Hoes en Aat (Alie) Boer, de zus van Riek. De dagdienst liep van ’s ochtends 7 uur tot ’s avonds 6 uur. Dan kwamen de mensen van de avonddienst. Zij deden de afwas en brachten mensen die hulp nodig hadden naar bed. Nachtdiensten waren er niet. Degenen die intern waren liepen zo nodig ’s avonds nog even de kamers langs en zetten eventueel een wekker om ’s nachts nog even te gaan inspecteren. De verpleegsters deden ook het dagelijkse huishoudelijke werk zoals afstoffen en dergelijke. Voor het huishoudelijk werk kwam er nog wat meer hulp van buiten en voor zwaardere klussen was er een werkster. De was werd gedroogd op de grote zolder. Behalve al deze dames en de rentmeester was er ook een onderhoudsman/tuinman. Vanaf 1963 was dat Iene Gabel. Hij kwam uit de bouw en was gevraagd omdat ze iemand zochten die kon witten, schilderen en behangen. Hij had ja gezegd, mede omdat hem beloofd was dat hij er ook kon wonen en dat betekende dat hij na 7 jaar verkering eindelijk zou kunnen trouwen. Het koetshuis was echter bewoond door mevrouw Krullaards, de weduwe van de vroegere chauffeur van de freule, en het huisje ernaast door baas Mey, de oude tuinbaas. Beiden mochten daar volgens het testament van de freule zo lang ze wilden vrij blijven

34 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

30 oktober 1963, de trouwauto’s bij de bruiloft van Iene Gabel en zijn vrouw bij het later afgebrande Jagershuis.

wonen. In het Jagershuis aan de overkant woonde rentmeester Westmaas. Voor Gabel werd er bij het koetshuis een ‘salonwagen’ geplaatst die we nu een stacaravan zouden noemen. Het was niet ruim, maar het was een huisje en zo kon hij toch trouwen.

Kleurrijke bewoners De bewoners waren, zoals mevrouw Willink zich had gewenst, inderdaad afkomstig “uit den gegoeden stand”. Eén van de eerste bewoners was P. van der Lijn, geoloog en schrijver Het Keienboek (1923), destijds een standaardwerk voor amateurgeologen. (Op zijn 93e jaar verzorgde hij de 5e druk!) Voor de bewoners van het Huis te Bennebroek hield hij lezingen. Medebewoner dominee Boeke was ervan overtuigd dat er voor dergelijke lezingen een bredere kring van belangstellenden was. Boeke, Van der Lijn en Ringnalda namen in juli 1954 het initiatief tot de oprichting van de Culturele Kring Bennebroek. Van der Lijn werd voorzitter, Boeke secretaris en Ringnalda penningmeester. In maart 1955 vond de eerste bestuursvergadering plaats in het Huis te Bennebroek. Polygoondirecteur C. van der Wilde was ook lid van het bestuur en Löwensteyn is later secretaris geweest. Een andere opvallende bewoner die al genoemd is was professor van Slogteren. Hij was deskundig op het gebied van de bestrijding van bollenziektes als het aaltjesziek bij narcissen en het geelziek bij hyacinten en werkte in de beginjaren nog op een onderzoekslaboratorium in Lisse. Als hobby kweekte hij discusvissen, een soort maanvissen. De serre van zijn kamer stond vol met grote aquariums en die waren zo zwaar dat de vloer uiteindelijk 12 centimeter gezakt was! Hij rookte veel sigaren en dat was te ruiken. De vissen hadden er blijkbaar geen last van want het lukte hem steeds kleintjes te kweken, hoewel dat bij deze soort moeilijk schijnt te zijn. Van Slogteren reed in een grote Mercedes, maar was niet zo’n beste chauffeur. De garagedeuren in de oude paardenstal waren zo breed dat de auto er bij wijze van spreken dwars in kon, maar hij presteerde het toch nog de auto te beschadigen bij het in- of uitrijden. Hij was dol op kinderen en had op zijn kamer een klein vriezertje met ijsjes. Er kwamen natuurlijk wel kleinkinderen van de

HeerlijkHeden 35 diverse bewoners op bezoek. Hij was geen man van nette pakken, maar droeg liever een gewone broek en trui. Met z’n lange witte baard was het een bijzondere man om te zien. Meneer en mevrouw Kion hadden als een van de weinigen in hun kamer een afgescheiden deel als slaapkamer. Meneer Kion had vroeger bij het Hoogheemraadschap gewerkt. Hij had net als Iene Gabel in de vroegere wijnkelder een werkplaatsje gemaakt. Hij knutselde er een broedmachine in elkaar waar hij samen met Van Januari 1969, professor van Slogteren voert de ganzen in de Slogteren eieren van bijzondere

HEERLIJKHEDEN tuin bij het Willinkhuis. soorten ganzen en eenden in uitbroedde. Samen vingen ze watervlooien voor de vissen van Van Slogteren. Gé Dekker weet nog precies hoe ze die in de pas gedweilde witmarmeren hal stonden uit te zeven, zodat zij weer opnieuw kon gaan dweilen. In de kelder kweekte Van Slogteren ook nog meelwormen voor de vissen. Gabel kreeg nogal eens een sigaartje van Van Slogteren en van Kion. Zelf rookte hij alleen sigaretten, maar zijn vader heeft jarenlang geen sigaren hoeven kopen! Dan was er de oude mevrouw Van der Steen-van Ommeren. Haar man was betrokken bij de bouw van grote bruggen en voor zijn werk hadden ze over de hele wereld gereisd. Ze kon over allerlei steden vertellen. Het was een klein maar pittig dametje. Op haar 96e brak ze een heup. Tegen alle doktersvoorschriften ging kwam ze steeds haar bed uit en ze oefende zo fanatiek dat ze weer kon lopen. Ze is over de honderd jaar geworden. Mevrouw van der Steen was de zus van professor Hallo die ook in het huis woonde en in Delft gedoceerd had. Dan waren er meneer en mevrouw Hanhart, mevrouw Koopman-Sissing die onderwijzeres was geweest, juffrouw Mansveld die bij een blindeninstituut op de Veluwe gewerkt had, mevrouw Grouwekamp die reuma had en met heel veel geholpen moest worden, mevrouw Muyskens, Maart 1964, meneer Kion bij de schapen en lammetjes achter mevrouw van Dam en mevrouw het Willinkhuis.

36 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN Vorstenberg. De eerste bewoonster die het niet zelf kon betalen was mevrouw Brommelkamp. Gabel weet het niet precies, maar vermoedt dat de gemeente voor haar een bijdrage betaalde. De kamer had enige tijd leeg gestaan en dat was natuurlijk zonde. Mevrouw Seel-van der Molen, de moeder van juffrouw Seel, heeft ook een aantal jaren in het Willinkhuis gewoond. Gabel en zijn vrouw, die een paar ochtenden per week huishoudelijk werk deed, kunnen vrijwel alle bewoners nog noemen en ze weten ook precies welke kamer ze hadden. Een paar namen zijn ze vergeten. Zo waren er een man en een vrouw die niet getrouwd waren en er wilden gaan samenwonen. Maar dat ging niet zomaar: hoe oud ze ook waren, eerst moest er getrouwd worden. Mevrouw Tousset had een zoon die een ‘hoge piet’ bij de marine was en Gé Dekker weet nog dat iedereen het prachtig vond als hij in zijn uniform op bezoek kwam. Mevrouw Reydon werd in de periode dat ze in het Willinkhuis woonde steeds verder dement. Met alle liefdevolle zorg die ze er kreeg was het nog een tijd lang vol te houden, maar uiteindelijk ging ze naar een verpleeghuis in Hillegom. Gé ging haar daar nog wel opzoeken en het deed haar pijn om te zien hoe ze achteruitging en hoe slecht verzorgd ze eruit zag.

Als één van de bewoners overleed, gingen de meeste andere bewoners en personeelsleden naar de begrafenis. Gabel herinnert zich de ritjes naar Westerveld in de Mercedes van Van Slogteren.

“We hebben er knoerthard gewerkt, maar het was ook knoertgezellig” Deze uitspraak is van oud-verpleegster Gé Dekker. Zeker, ze maakten hele lange werkdagen maar de sfeer was zo saamhorig. ’s Morgens werd er dus koffie gedronken met alle gasten en het personeel samen. Van der Lijn kwam altijd met De Telegraaf onder zijn arm binnen en ging daar dan uit voorlezen. Dat vonden veel dames maar niets, die wilden gezellig praten. Met Sinterklaas werden er lootjes getrokken en surprises gemaakt. Van der Lijn werd eens flink in de maling genomen. Al was hij al wel 90 jaar, hij had veel belangstelling getoond voor Nederlandse die tot Miss World gekozen was. Hij kreeg als surprise een levensgrote pop die ze ergens op de kop getikt hadden, met badpak en sjerp. Het sinterklaasfeest werd gevierd aan een lange tafel in de hal met warme chocolademelk en heerlijk door juffrouw Seel zelf gebakken gevulde speculaas. Met Kerst was er een feestelijk diner in de hal, met bewoners, personeel en bestuur van de 24 juni 1967, 80e verjaardag van juffrouw Mansvelt. Willinkstichting samen. Op schoot heeft ze Ronald Gabel, zijn moeder zit ernaast en ’s Avonds zat het personeel vaak rechts mevrouw Reydon.

HeerlijkHeden 37 HEERLIJKHEDEN

Kort voor de sloop. De serre is flink verzakt. (Foto: Wim Löwensteyn)

nog in even in de huiskamer bij elkaar. Daar stond ook de radio, televisie hadden ze niet. Soms stak van Slogteren nog even z’n hoofd om de deur en vroeg of ze wat wilden drinken. Gé Dekker weet nog dat ze bessenjenever met tonic van hem kreeg.

Huis en tuin vergden heel wat onderhoud Iene Gabel heeft bepaald niet stil gezeten in zijn jaren bij het Willinkhuis. Hij deed in huis allerhande klussen en reparaties en als er nieuwe bewoners kwamen moest er vaak het een en ander opgeknapt worden. De kamers waren 4 meter 15 hoog: “Je kreeg zowat hoogtevrees als je moest behangen!” Bij het echtpaar Kion maakte hij een verlaagd plafond. Dan was er natuurlijk de enorme tuin. Een echte siertuin was er niet, maar er was heel wat gras om te maaien en nog veel meer bos dat ook z’n onderhoud nodig had. De bladeren werden bijeengeharkt, gecomposteerd en verkocht aan amarylliskweker Warmenhoven uit Hillegom. Voor palmzondag werden er takjes gesneden van de buxus. Rondom de vijver groef Gabel een pad uit dat in totaal een kilometer lang was. In de moestuin verbouwde hij groente voor het huis en voor eigen gebruik. Hij en zijn gezin hadden goed contact met André Stokman, die al vanaf eind jaren ’40, toen de freule nog leefde, een stuk van haar land pachtte waar hij pioenrozen en achapanthussen teelde. Toen mevrouw Krullaards overleden was, woonden Stokman, zijn vrouw Coby en de kinderen van 1968 tot 1972 in het koetshuis. Heerlijk vonden ze het er, al was het huis van weinig gemakken voorzien. Er zat bijvoorbeeld geen badkamer in. Maar ze konden het goed vinden met de twee vaste verpleegsters in het Willinkhuis en ze gingen af en toe in het grote huis in bad of onder de douche. De kinderen gingen er op de step in hun pyjama naar toe. Zij waren ook goeie maatjes met meneer en mevrouw Kion waar ze altijd snoepjes van kregen.

38 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN Financiën en aanloop tot de sloop Jarenlang dekten de baten de kosten. De kerk hoefde geen geld toe te leggen op het huis maar verdiende er ook niets aan. Het gebouw zelf ging echter steeds meer problemen opleveren. Het voldeed niet meer aan de veiligheidseisen. In geval van brand zou de grote centrale hal als een enorme trekgat werken en alles in korte tijd in vlammen zetten. Er waren vanaf de verdiepingen geen vluchtwegen. Midden jaren ’60 zijn er plannen geweest om op de eerste etage rondom balkons met brandtrappen te bouwen en zelfs om iets verderop nieuwbouw neer te zetten die met een overdekte gang met het oude huis verbonden zou worden. Het is er niet van gekomen, want er waren te veel bouwtechnische gebreken. Op de foto’s die Löwensteyn kort voor de sloop maakte zijn ernstige verzakkingen scheuren te zien. Stokman, die net als Gabel bij de vrijwillige brandweer was, zegt dat de dragende balken binnen op sommige plekken nog maar op een paar centimeter muur steunden. Van de kleine torentjes die buiten de hoeken sierden zat die aan de zuidkant helemaal los. Langzamerhand werd duidelijk dat sloop onvermijdelijk was. Bewoners moesten dus gaan omzien naar ander onderdak en het personeel naar ander werk. Een deel van de gasten verhuisde naar Meerleven dat in 1971 werd opgeleverd. Ook Gabel trad op 1 mei 1971 in

dienst bij Meerleven. Andere bewoners kwamen elders terecht of waren inmiddels overleden. Personeel en bestuur genoten als afscheid samen van een heerlijk visbuffet in restaurant ’t Bolwerk in Haarlem. Gé Dekker kreeg één van de reiskisten uit het Willinkhuis die ze zo mooi vond cadeau omdat ze 12½ jaar in dienst was. Naarmate het huis leger werd en bekend was dat er gesloopt zou worden verdwenen er steeds meer spullen. Zo waren in de tuin opeens de steentjes weg van het begraafplaatsje waar vijf honden van de familie Willink begraven lagen. En op een ochtend miste Löwensteyn het bronzen klokje van de tuinmanswoning. Hij heeft er zelfs aangifte van gedaan bij de politie. Later bleek dat de koster van de kerk het met goede bedoelingen meegenomen had. Het hangt nu in de hal van het (nieuwe) Jagershuis. Helaas moesten ook een paar prachtige monumentale bomen het loodje leggen, waaronder een enorme rode beuk. Stokman weet nog goed dat ze op een ochtend heel vroeg opeens ingekapt waren. Voor de sloop heeft het huis nog geruime tijd leeg gestaan. Nadat er ingebroken was en de Haardplaat uit de open haard in de hal.

HeerlijkHeden 39 wastafels uit het raam naar beneden gegooid waren, woonde er iemand om inbraak en verdere vernielingen te voorkomen. Toen er al geen bewoners meer waren, heeft Löwensteyn namens de Willinkstichting nog zoveel mogelijk zaken uit het huis verkocht. Zo kocht een aannemer een partij tegels. Löwensteyn: “Ik vond ze zelf eigenlijk niet zo mooi. Ik verkocht ze zoals ze op de muur zaten, hij moest ze er zelf af halen en het risico van breuk was voor de koper.” De grote linnenkasten op zolder werden verkocht en ook de reiskisten, die gekocht werden door de familie Barnaert van het Huis te Vogelenzang. Er waren enorme inbouwkasten van mahonie, waar diverse belangstellenden op af kwamen. Als Löwensteyn ze zei dat ze eerst wel even de hoogte van hun eigen kamers moesten gaan opmeten, moesten ze meestal afhaken. De kasten waren veel te hoog en het was natuurlijk zonde er van boven een stuk af te halen. Een arrensleetje dat in de hal stond werd gekocht door mevrouw Vermeulen uit Bennebroek. Als dank voor al zijn inspanningen kreeg Löwensteyn zelf de haardplaat van de open haard in de hal cadeau. Daarop staat een afbeelding van Jezus bij een waterput die te drinken krijgt van een Samaritaanse vrouw. Hij laat er nu zijn gedachten over gaan om de haardplaat te schenken aan het huidige Huis te Bennebroek, dat een renovatie te wachten staat. Mogelijk komt in de recreatiezaal een open haard en daar zou de plaat natuurlijk bijzonder op z’n plek zijn.

HEERLIJKHEDEN Kort voor de sloop maakte Löwensteyn foto’s van de buitenkant van het huis. Zijn zoon zat destijds op de HBS en heeft in de hal van het huis nog een klassenfeest gehouden. Een buitenkansje natuurlijk.

Een paar zaken nog achterhaald Mijn oproepje in De Heemsteder leverde heel weinig op over de veiling van 1950, maar bracht me dus wel allerlei informatie over de periode na 1950. Het huis heeft nog een paar sporen in de omgeving nagelaten, zo bleek. De eerste die belde was mevrouw Maalderink uit Bennebroek. Haar man en zij kochten bij Wil Koomen, handelaar in oud ijzer (en heel veel meer) op de Schoollaan, een serie ornamenten uit de balustrade van het bordes aan

Hekje van elementen uit de balustrade langs het bordes van het Huis te Bennebroek aan de noordkant. Dezelfde vorm is in steen terug te zien onder de ramen van de serre (zie foto verzakte serre).

40 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

De raampjes in de dakkapel aan de Schoollaan zijn duidelijk te herkennen als afkomstig uit de hoektoren (zie ook de foto op de omslag). de noordkant om er een afrastering voor hun tuin van te maken. Meneer Maalderink had er heel wat werk aan om de gietijzeren blokken te ontdoen van roest. Nu prijken ze in de voortuin, niet als monumentaal hek maar als een lage afscheiding met de straat. Wie zou ooit gedacht hebben dat deze elementen afkomstig zijn van het Huis te Bennebroek. Wil Koomen kocht destijds een hele partij ijzer op, waaronder ook een aantal hekken, maar die zijn verkocht en hij weet niet meer aan wie. Wel monteerde hij zelf in de dakkapel aan de voorkant van zijn huis twee fraai gevormde raampjes die op oude foto’s van het grote huis makkelijk te herkennen zijn. De heer en mevrouw Damave kochten kort voor de sloop een lamp die in het trappenhuis hing, een spiegel en diverse lopers en traproeden. Zij hadden toen net een groot huis op de Baan in Haarlem gekocht en toen ze daar twee later weer weggingen zijn de lopers daar achtergebleven. Vanaf 1974 woonden ze 14 jaar in het koetshuis van het Huis te Bennebroek, aan de Binnenweg 2. Na vele jaren buitenland wonen ze nu elders in Bennebroek. De lamp hangt in de woonkamer, de spiegel in de badkamer. In het gemeentehuis in Bennebroek zijn ook wat spullen terecht gekomen. De kussenkast in de hal van het gemeentehuis (helaas nogal verkleurd door de zon) is afkomstig uit het Huis te Bennebroek en wie naar beneden loopt naar de kantine vindt daar aan de muur twee delen uit het smeedijzeren hek dat vroeger bovenaan de dubbele trap vanuit de hal zat. Bovendien hangt er aan de muur de bovenkant van de stenen schouw van de open haard in de hal. Daarop staat links ingegraveerd ‘Nutges van Bennebroek 1761’ en rechts ‘Willink van Bennebroek 1816’. (In 1761 werd de eerste Nutges ambachtsheer, in 1816 de eerste Willink.) Bennebroeker Ed Heukels was bevriend met de zoon van rentmeester Westmaas.

HeerlijkHeden 41 HEERLIJKHEDEN

Hekwerk en fragment van schouw in het gemeentehuis van Bennebroek.

Die zoon mocht op kosten van de freule studeren en is notaris geworden. Hij is inmiddels overleden. Heukels heeft uit het Huis te Bennebroek een thermometer uit + 1860, met de temperatuur in Fahrenheit en in Réamur (stelde het kookpunt van water op 80 graden), een roodstenen suikerpotje met een wapen erop en een sigarenhouder van barnsteen van de vader van de freule.

42 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN

Het Huis te Bennebroek kort voor de sloop. (Foto: Otto Polman)

Bouw van het nieuwe Huis te Bennebroek De kerk verkocht ongeveer 2 hectare van de grond voor de bouw van het nieuwe Huis te Bennebroek. Löwensteyn was nog betrokken bij de periode dat de grond bouwrijp gemaakt werd. Aannemer was Gebam BV uit Rijswijk. Het ontwerp uit 1974 was van Architektenbureau Ir. H.N. van Wijk uit Soest. De rest van de grond kwam voor een lage prijs in handen van de provincie. Het beheer kwam eerst in handen van PWN (Provinciaal Waterbedrijf Noord-Holland) en daarna van Landschap Noord-Holland. De Willinkstichting werd opgeheven.

Marloes van Buuren

Hartelijk dank aan ieder die gereageerd heeft en in het bijzonder aan meneer Löwensteyn, Iene Gabel en echtgenote, André Stokman en echtgenote en mevrouw Gé Dekker voor al hun verhalen en foto’s. Dank ook aan bode Van Os die mij foto’s liet maken in het gemeentehuis van Bennebroek en aan Marga van der Wel van wie ik foto’s mocht scannen uit het album dat de freule kreeg op haar 70e verjaardag in 1942 van het kerkbestuur en de kerkeraad. De vijf foto’s van personen en bruiloft zijn afkomstig van de familie Gabel. Het fragment van het bordes van een foto die gescand is van Ed Heukels, de overige foto’s waar niets bij staat zijn van mijzelf. Op de www.hv-hb.nl onder HH 148, bijlagen, vindt u nog meer foto’s. Over een aantal voorwerpen die op de veiling van 1950 verkocht zijn weten we wel het een en ander, andere dingen moeten nog uitgezocht worden. Voor tips kunt u blijven mailen of bellen (zie adressen voorin dit nummer).

HeerlijkHeden 43 OPROEP: BIJZONDER GLAS-IN-LOOD, BRIEVENBUSSEN OF ANDERE PARELTJES

Nummer 150 van HeerlijkHeden wordt een bijzonder jubileumnummer: dubbeldik, in kleur en in een groter formaat. Het thema is: Onbekend Heemstede en Bennebroek. Juist omdat we mooie kleurenfoto’s kunnen plaatsen, willen we onder meer aandacht besteden aan de fraaie details die huizen en winkelpanden in Heemstede en Bennebroek vaak sieren. Heeft uw huis zo’n ‘verborgen’ pareltje, fraai glas-in-lood, een prachtige voordeur, mooie brievenbus, heel bijzondere tegels of andere opmerkelijke details, laat het ons weten en wij komen langs met de fotocamera. Uw kunt uw tip doorgeven aan:

Theo Out [email protected] 023 - 528 8742

Bij voorbaat hartelijk dank!

HISTORISCHE ACTUALITEITEN NAAR DE WEBSITE HEERLIJKHEDEN Sinds jaar en dag vindt u in HeerlijkHeden de rubriek Historische Actualiteiten. Het grootste deel van deze rubriek gaat verhuizen naar onze website www.hv-hb.nl. Als in het najaar de website helemaal is vernieuwd inclusief een goede zoekfunctie wordt het extra makkelijk een bepaalde publicatie of andere historische actualiteiten te vinden. Wat in het blad blijft is de melding van aanwinsten voor onze collectie: over de voorwerpen, foto’s, boeken en andere zaken wij tot onze vreugde regelmatig ontvangen vertellen wij u graag. Belangrijk nieuws over monumenten leest u uiteraard ofwel in de bijdragen van de commissie Karakterbehoud of in een afzonderlijk artikel in HeerlijkHeden.

AANWINSTEN COLLECTIE HVHB

Toevallig zijn er juist deze keer bijna geen aanwinsten voor onze collectie. Wel zijn we heel blij met de fraaie reclameposters voor Witte van Haemstedefietsen uit 1912 en 1914 die we kregen van Nico Heemskerk. We laten ze u zien in nummer 150 van HeerlijkHeden bij een artikel over de vroegere rijwielhandel Heemskerk aan de Koediefslaan.

44 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN INTERESSANT IN DE REGIO

Expositie: Spaarnestad Photo, een eeuw persfotografie in beeld Vanaf 28 mei 2011 is in het Historisch Museum Haarlem de tentoonstelling ‘Spaarnestad Photo, een eeuw persfotografie in beeld’ te zien. De tentoonstelling geeft een goede indruk van het ontstaan van een uniek fotoarchief dat jarenlang in Haarlem gehuisvest was, maar sinds maart 2011 is verhuisd naar het Nationaal Archief in Den Haag. Het archief heeft zijn wortels in het rijke drukkerijverleden van Haarlem. Naast de oudste krant van Nederland, de Oprechte Haarlemsche Courant, werden er in Haarlem talloze tijdschriften zoals de Panorama, de Libelle en de Katholieke Illustratie gedrukt door uitgeverij De Spaarnestad. Daarbij gingen foto’s een steeds grotere rol spelen. En waar eenmaal gebruikte foto’s eerst werden weggegooid ontstond langzaam het idee dat foto’s ook meerdere keren geplaatst konden worden. Zij werden bewaard en het archief was geboren. De tentoonstelling brengt de opkomst van de persfotografie in beeld. Naast unieke beelden van Dahli, Greta Garbo en Hemmingway zijn ook foto’s met een sociaal-politieke lading te zien, zoals de laatste foto van president Allende vlak voor zijn executie.

Verder ook werk van fotografen die in dienst waren van De Spaarnestad zoals Henk Blansjaar en Henk Hilterman en Jan van Eijk. Historisch Museum Haarlem, Groot Heiligland 47, www.historischmuseumhaarlem.nl.

Moeder en dochter in automatiekhal, Nederland 1950. Te zien op expositie in het Historisch Museum. (Collectie SPAARNESTAD PHOTO/J.J.M. de Jong)

HeerlijkHeden 45 Expositie: ontwerpen nieuwe blikvanger voor de Overplaats van de Hartekamp Tot en met 30 juni zijn in het voormalig keukengebouw van de Hartekamp (eerste gebouw links, direct aan de Herenweg) alle inzendingen te zien van de ontwerpwedstrijd van een nieuwe blikvanger voor de Overplaats. De wedstrijd werd uitgeschreven door Landschap Noord-Holland en is gewonnen door Mijmer en Focus van Inbo uit Rotterdam. (Zie ook www.landschapnoordholland.nl.)

Expositie: Gabe de Vries, het plaatselijk verleden in fijnschildertechniek vastgelegd Tot eind mei zijn in het raadhuis van Heemstede schilderijen van Gabe de Vries te zien. De Vries schildert al vanaf zijn jeugd, maar sinds ongeveer 15 jaar houdt hij zich intensief bezig met de plaatselijke geschiedenis. Aan de hand van foto’s en oude ansichtkaarten schilderde hij al vele plekken in Heemstede en Bennebroek en legde daarmee verdwenen beelden vast. Nog steeds voltooit hij iedere drie à vier weken een schilderij, altijd op een houten paneeltje van 23 x 33 centimeter volgens de fijnschildertechniek waarin hij alle details bijna fotografisch nauwkeurig vastlegt. (Zie ook de afbeelding achterop deze HeerlijkHeden.) De Vries schildert ook in opdracht. Bezoekt u onze voorjaarsbijeenkomst op 19 mei dan kunt u tegelijk de expositie in de

HEERLIJKHEDEN Burgerzaal bekijken. Natuurlijk kan dat ook daarbuiten tijdens openingstijden van het raadhuis (Raadhuisplein 1, Heemstede).

De Reek in Bennebroek, geschilderd door Gabe de Vries.

46 HeerlijkHeden HEERLIJKHEDEN NIEUWE LEDEN

Heemstede Mevr. G. Cuiper Mevr. A. van Esch - v.d. Reep Dhr. P. Hoyng Dhr. C.A. de Kloe Dhr. K. Krijnen Dhr. B. Liefveld Dhr. B.M. Oushoorn Dhr. J. de Ridder Dhr. P. van der Velde

Bennebroek Dhr. R. Königel

Lisserbroek

Dhr. P. Bronstring

LEUK OM TE WETEN: LEDEN VAN A TOT Z

Ons ledenbestand wisselt natuurlijk wel, maar is in aantal en in spreiding behoorlijk constant. Letterlijk van a tot z vinden we ze in Nederland van Aalsmeer tot Zandvoort en daarbuiten van Australië tot Zwitserland.

Het aantal leden van de HVHB 2007 2008 2009 2010 in Heemstede 711 711 701 710 in Bennebroek 138 137 130 129 in Haarlem 53 54 54 52 in de regio 50 50 54 54 elders in Nederland 52 52 52 51 in het buitenland 12 12 11 10 Totaal aantal leden 1.016 1.016 1.002 1.006

In Nederland hebben we in alle provincies lezers. In het buitenland wonen ze in Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Zwitserland, Australië, Canada, U.S.A. en Maleisië.

HeerlijkHeden 47 UIT VOORRAAD LEVERBAAR

De HVHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad die misschien nog niet allemaal in uw boekenkast staan. Dit kan een welkome aanvulling zijn van hetgeen u al wel heeft. Tussen haakjes staat het jaar van verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan Marloes van Buuren (023- 5290756, [email protected])

Verkoopprijs in euro De geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen in 1 boek) 13,50 Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,50 Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) 4,50 Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,50 Wees- en armhuis te Heemstede 1796-1861(1952) 8,00 Geschiedenis van Onderwijs in Heemstede deel 2 1800-1954 (1954) 5,00 Historie hofstede Paradijs later Meer en Bosch (1960) 4,00 Reproductie kaart Claes Janzoon Visscher uit 1724, Haarlemmermeer en omgeving (1976) 4,50 Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,50 Zo zijn Heemstede en Bennebroek (1984) 4,00

HEERLIJKHEDEN Adriaan Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) 10,00 Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten van Lutgers (1986) 1,00 De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van het adellijk geslacht Van Merlen (1987) 6,00 Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) 2,50 Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) 6,50 Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,00 Gezondheidszorg in Heemstede (1988) 6,00 Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) 1,00 Heemstede, Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden in Zuid-Kennemerland (1992) * 8,00 Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) 2,00 De tijden veranderen: burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) 9,00 Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 4,00 Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd (1997) 1,50 Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) 2,50 Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) 10,00 Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001)* 7,00 Facsimile van kaart van W. Blaeu uit 1631 van Rijnland en Amstelland (2004) 3,00 Monumenten van Heemstede en Bennebroek: opnieuw een keuze uit de parels van de Heerlijkheden (2005) 12,00 Heemstede na de grenswijziging (2008) 10,00 Binnenweg & Raadhuisstraat, Van ‘wildernisse’ tot winkelstraat (2010) (HVHB-leden 19,95) 24,95

HeerlijkHeden vanaf nummer 124 per los nummer 4,00

De twee met een * gemarkeerde boeken zijn samen als aanbieding te koop voor 12,00

48 HeerlijkHeden