Kościół W Polsce Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła Ii
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KOŚCIÓŁ W POLSCE KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II Rada Naukowa: prof. dr KAZIMIERZ ADAMIAK– University of Western Ontario (Kanada) ks. prof. dr MAREK INGLOT SJ – PontificiaU niversità Gregoriana (Rzym) ks. prof. dr hab. ANDRZEJ KOPICZKO – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski bp prof. dr hab. JAN KOPIEC – Uniwersytet Opolski ks. prof. dr hab. JÓ ZEF MANDZIUK –Uniwersytet Kardyna ła Stefana Wyszyńskiego ks. prof. dr hab. JÓZEF SWASTEK– Papieski Wydzia ł Teologiczny we Wrocławiu ks. prof. dr hab. MAREK T. ZAHAJKIEWICZ – Katolicki Uniwersytet Lubelski KOŚCIÓŁ W POLSCE DZIEJE I KULTURA XIII Redaktor JAN WALKUSZ Wydawnictwo KUL Lublin 2014 Recenzenci ks. prof. dr hab. FRANCISZEK DRĄCZKOWSKI ks. dr hab. MIECZYSŁAW RÓŻAŃSKI, prof. UWM Opracowanie redakcyjne LEON FORMELA Opracowanie komputerowe HANNA PROKOPOWICZ Okładkę i strony tytułowe wykonano na podstawie projektu AGNIESZKI i PRZEMYSŁAWA GĄBKÓW © Copyright by Wydawnictwo KUL, Lublin 2014 ISSN 2080-1238 Wydawnictwo KUL ul. Zbożowa 61, 20-827 Lublin tel. 81 740-93-40, fax 81 740-93-50 e-mail: [email protected] http:// wydawnictwo.kul.lublin.pl Druk i oprawa elpil ul. Artyleryjska 11 08-110 Siedlce e-mail: [email protected] Nakład 500 egz. I. ARTYKUŁY I ROZPRAWY KS. JAN WALKUSZ MISYJNE DROGI KOŚCIOŁA: SPECYFIKA – GEOGRAFIA - CHARAKTERYSTYKA Odkrycia geograficzne końca XV w. i dotarcie Europejczyków do No- wego Świata, było – jak podkreślił papież Jan Paweł II z okazji 500-rocz- nicy tego wydarzenia – „kamieniem milowym w historii ludzkości”1, a zarazem początkiem jednego z najbardziej owocnych ruchów misyjnych w dziejach Kościoła katolickiego. Ówczesny bowiem biskup Rzymu Alek- sander VI, wprowadzając regulacje dotyczące stanu posiadania państw katolickich Hiszpanii i Portugalii, nie omieszkał wyraźnie zaznaczyć: „Nakazujemy wam […], aby do wymienionych lądów i wysp przeznaczyć mężów uczciwych i bogobojnych, uczonych, doświadczonych i pełnych umiejętności celem nauczania wspomnianej ludności i mieszkańców wiary katolickiej i wdrożenia ich w dobre obyczaje, dokładając wszelkich nale- żytych w tym zakresie starań”2. A że ów imperatyw potraktowano bardzo poważnie i odpowiedzialnie, najlepiej przekonuje sytuacja XVI-wiecznej metropolii limskiej, która obejmowała swym zasięgiem olbrzymi obszar, sięgający terytorium od dzisiejszej Nikaragui aż po Ziemię Ognistą. Z ini- cjatywy tamtejszych biskupów – Jeronimo de Loaysy i Toribio Mogrove- jo oraz przy współpracy wybitnych teologów i prawników – m. in. Luisa J. Ovegrazy i Jose de Acosty – przeprowadzono w ciągu trzydziestu lat trzy, o kapitalnym znaczeniu dla całego Kościoła latynoamerykańskiego, 1 Jan Paweł II, Discurso a los participantes en el Simposio Internacional sobore la historia de la evangelización de América Latina, „Acta Apostolicae Sedis” 85(1993), s. 608- 613 [dalej: AAS]. 2 Zob. Bulla Inter caetera Aleksandra VI z dnia 4 V 1493 r., w: Breviarium Missionum. Wybór dokumentów Kościoła dotyczących dzieła misyjnego, cz. 1, oprac. B. Wodecki, F. Wo- decki, F. Zapłata, Warszawa 1979, s. 25 [dalej: BM]; por. Ch.M. de Witte, Les bulles pontifi- cales et l’expansion portugaise au XV siècle, „Revue d’Histoire Ecclésiastique” 48(1953), s. 683-53(1958), s. 5-46. 8 KS. JAN WALKUSZ synody limskie. Zanim jednak odbył się pierwszy synod, bp J. de Loay- sy wydał 29 grudnia 1545 r. specjalną instrukcję adresowaną do księży pracujących wśród Hiszpanów, jak i wśród Indian na temat pełnej wol- ności w przyjmowaniu wiary oraz konieczności odpowiedniej katechezy przed przyjęciem chrztu3. Stanowiła ona swoisty punkt wyjścia do ustaleń rozpracowywanych i przyjętych na soborach limskich, które odbyły się w latach 1551 – 1552, 1567 – 1568 i 1582 – 1583. Ich problematyka kon- centrowała się wokół konieczności misjonowania w językach rodzimych, sposobu udzielania sakramentów świętych (głównie chrztu, pokuty i mał- żeństwa), a także form organizacji pracy duszpasterskiej. Za niezwykle doniosłe uznano, aby objętych ewangelizacją Indian dzielić na grupy nie większe niż 400 osób i tworzyć w ten sposób parafie, których utrzymanie było w gestii właściciela encomiendy. Co więcej, należało też – w celu uniknięcia sporów – dokonać podziału parafii pomiędzy duchowieństwo diecezjalne i zakonne, a biskupów zobowiązywano do kontroli prowadzo- nego duszpasterstwa, dopilnowania rezydencji kleru oraz troski o rozwój szkolnictwa4. O ile podczas pierwszego synodu nie wspomniano w ogóle o możliwo- ści udzielania święceń kapłańskich miejscowym kandydatom, o tyle drugi synod wyraźnie zabraniał takiej praktyki z racji na zbyt krótki czas prak- tykowania nowej wiary, uściślił także naukę o sakramentach i praktykę ich przyjmowania oraz nakazał humanitarnie (z miłością) traktować Indian5. Zresztą, te i wiele innych zagadnień dyscyplinarno-duszpasterskich zostało rozwiniętych i uszczegółowionych na trzecim synodzie limskim, którego najdonioślejszym osiągnięciem było jednak opracowania katechizmu, do- stosowanego językowo i treściowo do możliwości percepcyjnych wiernych objętych opieką pastoralną. W efekcie przygotowano dwa katechizmy – mały, obejmujący podstawowe wiadomości wiary chrześcijańskiej, oraz duży, o układzie tematycznym, przeznaczony dla osób bardziej wtajemni- czonych w arkana doktryny i praktyki Kościoła. Dodatkowym zaś walo- 3 J. Brzozowski, Znaczenie trzech pierwszych synodów limskich dla ewangeliza- cji misyjnej Indian w ich języku i kulturze [art. zamieszczony w niniejszym tomie]; por. E. L. Chaves, La Iglesia de España en el Peru, t. 1, Sevilla 1943, s. 139. 4 P. Tineo, Los Concilios Limenses en la evangelizacion Latinoamericana. Labor or- ganizativa y pastoral del Tercer Concilio Limense, Pampelona 1990; F. de Armas Medina, Christianizacion del Peru (1532-1600), Sevilla 1953. 5 F. Mateos, Segundo Concilio Provincial Limense 1567, cz. 1, „Misionalia Hispanica” 7(1950), s. 209-294; cz. 2, tamże, s. 525-617. MISYJNE DROGI KOŚCIOŁA 9 rem owych pionierskich w istocie dokumentów był ich druk w trzech języ- kach: hiszpańskim, keczua i aymara6. Stąd też – jak podkreśla badacz tego zagadnienia – „reformy zapoczątkowane szczególnie przez trzeci synod limski wywarły ogromny wpływ na życie Kościoła w Ameryce Hiszpań- skiej przez kolejne trzy stulecia. Mało bowiem było synodów prowincjal- nych, których oddźwięk rozbrzmiewałby tak w czasie, jak i w przestrzeni, ponieważ synod ów bazował w ogromnej mierze na doświadczeniu dwóch poprzednich, jak też dorobku Soboru Trydenckiego. Był więc w jakimś stopniu zwieńczeniem ich nauki na gruncie latynoamerykańskim”7. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy w Limie odbywał się pierwszy synod, organizujący życie kościelne w Ameryce Południowej, Japonia po raz pierwszy zetknęła się z chrześcijaństwem za przyczyną Franciszka Ksa- werego i jego dwóch jezuickich towarzyszy. Stosując metodę akomodacji, mimo napotkanych trudności, uzyskali oni wsparcie lokalnego feudała z Yamaguchi, zapoczątkowując wspólnotę ok. 500 wyznawców. A choć misja późniejszego świętego w Kraju Kwitnącej Wiśni trwała zaledwie dwa lata, przyniosła dość wymierne skutki, owocujące w relatywnie krót- kim czasie. Wystarczy wskazać, że liczba chrześcijan w Japonii ze 150 tys. w roku 1582 wzrosła do 300 tys. w 1603 r. i względnie przychylni im zrazu możnowładcy już od końca lat 80. XVI w.8 zaczęli prześladować nową reli- gię i jej wyznawców. Bezpośrednią tego przyczyną byli protestanccy kup- cy niderlandzcy, generujący swoją postawą konflikty konfesyjne, wskutek czego szogun Toyotomi Hideyoshi, zatroskany o spójność swego władz- twa, nakazał w 1587 r. opuścić Japonię wszystkim misjonarzom. Rozpo- częta w ten sposób, w parze z walką o wpływy kasty kapłanów szintoizmu, akcja prześladowania chrześcijan z rożnym nasileniem trwała aż do XIX wieku. Wyrafinowane tortury przechodziło tysiące wyznawców Chrystusa, z których 42 zostało kanonizowanych, 393 beatyfikowanych, a pozostali tworzyli chrześcijaństwo katakumbowe. Przełomem w dziejach podziem- nego Kościoła stał się rok 1873 (tzw. epoka Meiji, czyli światłych rządów), gdy pod presją państw zachodnich zaprzestano prześladowania, a grupa zaledwie 15 tys. katolików zaczęła się stopniowo powiększać. Mimo iż 6 J. Brzozowski, Znaczenie trzech pierwszych synodów; por. J. G. Duran, El Catecismo del III Concilio Provincial de Lima y sus complementos pastorales. Estudio preliminar. Tex- tos. Notas, Buenos Aires 1982. 7 J. Brzozowski, Znaczenie trzech pierwszych synodów. 8 W. Kotański, Zarys dziejów religii w Japonii, Warszawa 1963, s. 104; W.M. Macek, Ewangelizacja Japonii, Warszawa 2013, s. 104-105. 10 KS. JAN WALKUSZ umożliwiono teraz prowadzenie zorganizowanych akcji misyjnych w wy- daniu europejskim, prawdziwy rozwój misji w Japonii nastąpił dopiero w latach trzydziestych minionego stulecia i to głównie za sprawą polskich franciszkanów – o. Maksymiliana Kolbego i br. Zenona Żebrowskiego, którzy – poza regularną ewangelizacją – podjęli tzw. apostolat kulturo- wy (działalność wychowawcza, wydawnicza i charytatywna). Synonimem owego renesansu religijnego stał się tzw. japoński Niepokalanów, będący także zapleczem misyjnym dla misjonarzy z Polski po II wojnie świato- wej, którzy kontynuowali dziedzictwo męczennika z Auschwitz, szczegól- nie w dziedzinie szkolnictwa na różnych poziomach. Efektem tego typu i podobnych przedsięwzięć jest dzisiejsza postać Kościoła katolickiego w Kraju Kwitnącej Wiśni, który w 2011 r. liczył 0,5 mln wyznawców, czyli 0,3 % ogółu populacji w tym kraju9. Jak mocno los misji katolickich był uzależniony od sytuacji po- lityczno-społecznej, prądów ideologiczno-kulturowych oraz sił kształtu- jących zmienne