Historia Administracji W Gminie Rawa Mazowiecka
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Leszek Zugaj HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE RAWA MAZOWIECKA LUBLIN 2013 WSTĘP Współczesna gmina Rawa Mazowiecka funkcjonuj ę ju ż 40 lat. Jednak pocz ątki samorz ądu gminnego si ęgaj ą połowy XIX wieku i reform z czasów zaboru rosyjskiego. To wtedy powołano gminy Boguszyce i Wałowice – odpowiedniki współczesnej gminy Rawa Mazowiecka. Tamte gminy, formalnie samorz ądowe, podlegały kontroli ze strony urz ędników carskich. Po odzyskaniu przez Polsk ę niepodległo ści, w 1918 roku, do ju ż ustanowionego systemu samorz ądu gminnego, dodano rady gminne. W 1933 roku weszła w życie reforma samorz ądu gminnego jednolitego dla całej II Rzeczpospolitej (tak zwana ustawa scaleniowa). W czasie I i II wojny światowej gminy wykonywały ści śle polecenia władz okupacyjnych. Po II wojnie światowej stopniowo ograniczano samorz ąd, a ż do jego zniesienia w 1950 roku. W czasach PRL przeprowadzono zupełnie nieudan ą reform ę podziału kraju na gromady (1954–1972). Od 1973 roku zacz ęto naprawia ć bł ędy i ustanowiono wi ększe gminy, w tym gmin ę Rawa Mazowiecka. Ówcze śnie ustanowiony podział gminny w wi ększo ści funkcjonuje do dzi ś. Od 1990 roku gminy funkcjonuj ą według nowych norm prawnych ustalonych w ustawie z 8 marca 1990 roku „o samorz ądzie gminnym”. Praca niniejsza ma na celu przedstawienie dziejów administracji i samorz ądu obszaru gminy Rawa Mazowiecka na przestrzeni ostatnich 150 lat. 2 GMINY WOKÓŁ RAWY MAZOWIECKIEJ W LATACH 1809-1918 Samorz ąd gminny został zapocz ątkowany w 1809 roku w czasach Ksi ęstwa Warszawskiego. Utworzono gminy miejskie i wiejskie, maj ące pewne formy samorz ądu, ale pod ścisł ą kontrol ą wła ścicieli ziemskich, którzy sprawowali równie ż, obligatoryjnie urz ąd wójta. Ka żda wie ś stanowiła oddzieln ą gmin ę wiejsk ą. Organizacja gmin wiejskiej w Królestwie Polskim (po 1815 roku) pozostawała praktycznie taka sama jak w czasach Ksi ęstwa Warszawskiego. Dopiero w 1859 roku władze przeprowadziły wa żną reform ę ustroju gminnego. Od tej pory gmina musiała składać si ę z przynajmniej 50 dymów 1 pod zarz ądem jednego wójta. Powołano zatem wi ększe jednostki terytorialne. Je żeli jeden wła ściciel ziemski miał co najmniej 50 dymów i posiadał kwalifikacje, to zostawał wójtem. Mniejsze maj ątki ziemskie mogły by ć poł ączone w jedn ą gmin ę. Wła ściciele ziemscy sami wybierali spo śród siebie wójta i przedstawiali do zatwierdzenia przez Komisj ę Rz ądow ą do Spraw Wewn ętrznych. Je żeli przedstawiony kandydat nie miał kwalifikacji, wła ściciele musieli przedstawi ć inn ą osob ę. W razie kłopotów ze znalezieniem kandydata, wójta wyznaczała Komisja Rz ądowa na koszt wła ścicieli. Do pomocy wójt miał radnych wybranych przez mieszka ńców zatwierdzonych przez naczelnika powiatu. Na wsiach powołano sołtysów wybieranych przez społeczno ść wiejsk ą. W ten sposób ka żda wie ś w okolicy Rawy Mazowieckiej funkcjonowała jako osobna gmina. Te obszary nale żały do guberni warszawskiej i obwodu rawskiego (nast ępnie przemianowany na powiat rawski). 1 Inaczej domów. 3 Rawa Mazowiecka na mapie Królestwa Polskiego z 1826 roku. W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. Władze carskie w rok po wybuchu powstania przyst ąpiły do uwłaszczenia ziemi dworskiej, aby w ten sposób odci ągn ąć chłopów od walki. Ziemia dworska u żytkowana przez chłopów stała si ę ich własno ści ą. W ka żdej wsi przyst ąpiono do wymierzania gruntów. Powstały Tabele Likwidacyjne osobne dla poszczególnych miejscowo ści, w których dokładnie okre ślono ilo ść gruntów nale żą cych do ka żdego gospodarza. Powstały szczegółowe mapki gruntów. Chłopi musieli spłaci ć otrzyman ą ziemi ę, ale otrzymywali j ą na własno ść . Zmieniło to zupełnie stosunki własno ściowe na polskiej wsi. 4 Fragment dziennik Praw Królestwa Polskiego z 1859 roku. Dekret o reformie podziału gmin wiejskich ( Dziennik Praw Królestwa Polskiego , 1859, s. 5). 5 Drug ą reform ą władz carskich było powołanie samorz ądowych gmin wiejskich. Ukaz carski z 1864 roku zupełnie zmienił ustrój gminny na polskiej wsi. Po raz pierwszy gmina miała charakter samorz ądowy i została oddzielona od władzy wła ścicieli ziemskich (dziedziców). Władze preferowały na urz ędach gminy ludzi chłopskiego pochodzenia. Gmin ę tworzyły zarówno grunty wło ścia ńskie (chłopskie), jak i dworskie (folwarki). Ukaz carski wprowadzaj ący ustrój samorz ądu gminnego został podpisany w dniu 19 lutego (2 marca) 1864 roku. 2 Od tej pory ka żda gmina składała si ę z wiosek, kolonii, folwarków i dworów, niezale żnie od podziałów własno ści dworskiej. Utworzono gromady wiejskie na czele z zebraniem gromadzkim i sołtysem. Jak wspomniano wy żej w 1864 roku nadano nowy ustrój gminom funkcjonującym od 1859 roku. Ich granice pocz ątkowo pozostawały bez zmian. Najwa żniejsze było to, że nowe gminy zbiorowe były wył ączone z pod władzy wła ścicieli ziemskich. W 1866 roku przyst ąpiono w Królestwie Polskim do reformy administracji pa ństwa. Miało to na celu unifikacj ę tego kraju z Cesarstwem Rosji. Z pocz ątkiem 1867 roku zreorganizowano podział na gubernie. Powołano powiat rawski w ramach nowo powołanej guberni piotrkowskiej. Wraz z reform ą „gubernialno-powiatow ą” przeprowadzono nowy podział na gminy wiejskie w ramach guberni i powiatów. Mniej wi ęcej z dwóch gmin, z czasów 1859 roku, powołano jedn ą now ą gmin ę. Zmiany zostały ogłoszone z ko ńcem 1866 roku (19/31 grudnia) i weszły w życie z pocz ątkiem 1867 roku. W ramach powiatu rawskiego powołano gminy: Marjanów, Wałowice, Byliny (Boguszyce), Żelechilin, Budziszewice, Stara- Wie ś, Regnów, Czerniewce, Lubochnia, 3 Rzeczyca, Gartatowice, Lubania i Góra . 2 Dziennik Praw Królestwa Polskiego , 1864, tom 62. 3 Dziennik Praw Królestwa Polskiego , 1866, s. 361. 6 Fragment mapy Królestwa Polskiego z przełomu XIX i XX wieku 7 Nagłówek aktu powołania gmin wiejskich na przełomie 1866 i 1867 roku ( Dziennik Praw Królestwa Polskiego , 1866, s. 279) 8 Fragment ukazu carskiego o powołaniu gmin w ramach guberni piotrkowskiej (Dz. Praw Królestwa Polskiego, 1867, s. 366- wersja rosyjska)- pozycja 3 – powiat rawski 9 Fragment ukazu carskiego o powołaniu gmin w ramach guberni piotrkowskiej (Dz. Praw Królestwa Polskiego, 1867, s. 367- wersja polska) 10 Fragment rosyjskiej mapy z przełomu XIX i XX wieku Obszar współczesnej gminy Rawa Mazowiecka został podzielony mi ędzy trzy dawne gminy: Byliny (Boguszyce), Regnów i Wałowice. Otaczały one miasto Rawa Mazowiecka od południa, wschodu i północy. Podwójna nazwa pierwszej z gmin wynikała st ąd, i ż władze nie mogły zdecydowa ć si ę gdzie umie ści ć siedzib ę gminy i jak j ą nazwa ć. Ostatecznie pozostała gmina Boguszyce z siedzib ą w Boguszycach. W tamtych czasach jednak cz ęsto zmieniano siedzib ę gmin, lecz nazwa gminy pozostawała nie zmienna. Według danych z 1882 roku gmina Boguszyce nale żała do powiatu rawskiego. Siedziba gminy znajdowała si ę w Boguszycach odległych o 4 wiorsty od Rawy. W siedzibie gminy miał te ż siedzib ę sąd gminny I okr ęgu. Gmina liczyła 3151 mieszka ńców. 4 W skład gminy wchodziły miejscowo ści: Aleksandrów, Boguszyce Frydrychsa, Boguszyce Walewskiego, Byliny Nowe, Byliny Stare, Chociwek, Czerwonka, Dzielnica, Dziurdzioły, Garłów, Janówka, Janów, Kaliszki, Ksi ęż a Wola, Lucjanów, Łochów, Małgorzatów, Nadzieja, Podkonice Du że, Podkonice Małe, Radwanka Du ża, Rawska Wola, Soszyce, Teklin, Wolica, Zarzecze, Zawady, Zielone, Zubki Duże i Zubki Małe. 5 4 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia ńskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego . Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom I, s. 283. 5 Skorowidz miejscowo ści Rzeczpospolitej Polskiej , nakładem GUS, Warszawa 1925, woj. warszawskie, powiat rawski. 11 Sąsiednia dawna gmina Regnów obejmowała du żo wi ększy obszar ni ż obecnie. W jej skład wchodziły mi ędzy innymi miejscowo ści Pukinin, Głuchówek, Byszewice, Matyldów, Bogusławki Du że, Bogusławki Małe i Świnice. Dzi ś nale żą one do gminy Rawa Mazowiecka. Natomiast gmina Wałowice w powiecie rawskim nale żała do s ądu gminnego w Boguszycach (I okr ęg), stacji pocztowej w Rawie. Liczyła 14667 mórg obszaru i 4474 mieszka ńców (dane z około 1890 roku). Oprócz katolików w gminie mieszkało te ż 79 protestantów i 59 żydów. Notowano dwie szkoły pocz ątkowe oraz zakłady przemysłowe: gorzelnia, papiernia, młyn ameryka ński i kilka młynów wodnych. 6 W skład gminy wchodziły miejscowo ści: Huta Wałowska, Janolin, Kale ń, Konopnica, Kurzeszyn, Kurzeszynek, Linków, Lutkówka, Niwna, Pokrzywna, Przewodowice, Rogowiec, Rosocha, Wałowice, Wilkowice, Wojska, Wołucza, Zagórze, Zglinna Du ża, Zglinna Mała, Żydomice. 7 Trzeba jeszcze wspomnie ć o miejscowo ści Julianów Raducki (Budki), która dzi ś nale ży do gminy Rawa Mazowiecka, lecz w dawnych czasach nale żała do gminy Marianów (dzi ś Biała Rawska). Nale ży opisa ć ówczesny ustrój gminny, poniewa ż w wi ększo ści obowi ązywał a ż do 1933 roku. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne. W zebraniu gminnym mogli bra ć udział wszyscy pełnoletni gospodarze bez wzgl ędu na wyznanie. Nale żało mie ć na terenie gminy przynajmniej 3 morgi gruntu, aby uczestniczy ć w obradach. W zebraniu gminnym udziału nie brali: s ędziowie pokoju, duchowni, urz ędnicy policji powiatowej oraz osoby pozostaj ące pod nadzorem policji. Zebrania gminne odbywały si ę raz na kwartał pod przewodnictwem wójta. Wójt mógł zwoła ć te ż nadzwyczajne zebrania. W przypadku, gdy wójt kandydował ponownie na urz ąd lub te ż składał sprawozdanie finansowe, zebraniu przewodził wybrany przez zebranych sołtys lub najstarszy wiekiem sołtys. Do uprawnie ń zebrania gminnego nale żało: – wybór wójta gminy, ławników, pisarza i innych urz ędników gminnych, – uchwały we wszelkich interesach gospodarczych i innych dotycz ących całej gminy, – przeznaczenie środków opieku ńczych i na urz ądzenie szkół gminnych, – ustanowienie działa ń i rachunków osób z wyboru w gminie pracuj ących, – rozporz ądzanie nieruchomym maj ątkiem całej gminy, – wybór pełnomocników do załatwiania spraw gminy, – wyrzeczenie we wszelkich takich przypadkach, w których na zasadzie ogólnego prawa lub innych postanowie ń zajdzie potrzeba wyra żenia zgody całej gminy lub wypowiedzenia si ę. Do wa żno ści uchwał zebrania gminnego potrzebna była obecno ść przynajmniej połowy uprawnionych.