Uchwała Nr XIX/145/16 Z Dnia 27 Czerwca 2016 R

DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 29 lipca 2016 r.

Poz. 3548

UCHWAŁA NR XIX/145/16 RADY POWIATU OPOCZYŃSKIEGO

z dnia 27 czerwca 2016 r.

w sprawie uchwalenia „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023”.

Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz. U. z 2016 r. poz. 672 i poz. 831) uchwala się, co następuje: § 1. Rada Powiatu Opoczyńskiego uchwala „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023” stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2016 r.

Przewodniczący Rady Powiatu Maria Barbara Chomicz

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 3548

Załącznik do uchwały nr XIX/145/16 Rady Powiatu Opoczyńskiego z dnia 27 czerwca 2016 r.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023

Opoczno 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023

opracowany przy współpracy: Starostwa Powiatowego w Opocznie

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 3 – Poz. 3548

Spis treści: WSTĘP 1.1. Przedmiot i zakres opracowania 1.2. Podstawy i cel opracowania 1.3. Metodyka opracowania Programu CHARAKTERYSTYKA POWIATU 1.1. Dane administracyjne 1.2. Położenie geograficzne 1.3. Warunki klimatyczne 2. Uwarunkowania społeczne i gospodarcze powiatu 2.1. Demografia 2.2. Mieszkalnictwo 2.3. Infrastruktura techniczna 2.4. Gospodarka 2.5. Rolnictwo 3. Działania Samorządu Powiatu w latach 2011-2014 3.1. Dochody i wydatki budżetu powiatu 3.2. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska i ocena realizowanej polityki ekologicznej powiatu 4. Diagnoza stanu środowiska gminy w poszczególnych obszarach 4.1. Powietrze atmosferyczne 4.2. Hałas 4.3. Pola elektromagnetyczne 4.4. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa 4.4.1. Wody powierzchniowe 4.4.2. Wody podziemne 4.4.3. Gospodarka wodno–ściekowa 4.5. Odpady 4.5.1. Odpady komunalne 4.5.2. Odpady niebezpieczne 4.5.3. Opady gospodarcze 4.6. Gleby 4.7. Surowce mineralne 4.8. Energia odnawialna Energia słoneczna Energia wodna Energia wiatru Energia geotermalna Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 4 – Poz. 3548

4.9. Przyroda Obszary prawnie chronione 4.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska CELE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OPOCZYŃSKIEGO 5.1. Cele polityki ochrony środowiska 5.1.1. Cele polityki ochrony środowiska państwa 5.1.2. Cele wojewódzkiej polityki ochrony środowiska 5.1.3. Cele powiatowej polityki ochrony środowiska 5.2. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla powiatu opoczyńskiego 5.3. Plan działań dla Powiatu Opoczyńskiego 5.3.1. Założenia planu działań 5.3.2. Ochrona powietrza atmosferycznego 5.3.3. Ochrona przed hałasem 5.3.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 5.3.5. Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych 5.3.6. Gospodarka odpadami 5.3.7. Ochrona gleb i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych 5.3.8. Ochrona środowiska przyrodniczego 5.3.9. Minimalizacja zagrożeń dla środowiska 5.3.10. Edukacja ekologiczna 5.4. Zestawienie zadań organizacyjnych i inwestycyjnych do realizacji w ramach „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023” 5.4.1. Ochrona powietrza atmosferycznego 5.4.2. Ochrona przed hałasem 5.4.3. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 5.4.4. Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych 5.4.5. Gospodarka odpadami 5.4.6. Ochrona gleb i powierzchni ziemi 5.4.7. Ochrona środowiska przyrodniczego 5.4.8. Minimalizacja zagrożeń dla środowiska 5.4.9. Edukacja ekologiczna ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA 6. Ogólne zasady zarządzania ochroną środowiska 6.1. Propozycje rozwiązań służących zapobieganiu, ograniczaniu lub kompensacji przyrodniczej negatywnych oddziaływań na środowisko w związku z realizacją projektu POŚ WDRAŻANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OPOCZYŃSKIEGO 7. Elementy wdrażania „Programu...” 7.1. Środki finansowe na realizację „Programu...” Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 5 – Poz. 3548

7.2. Monitoring STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Spis tabel Spis wykresów.

WSTĘP 1.1. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016- 2019 z perspektywą do roku 2023. Programy ochrony środowiska są nadal wymaganym dokumentem, zgodnie z brzmieniem art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska: Polityka ochrony środowiska jest prowadzona również za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Poprzedni „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2012-2015 z uwzględnie- niem lat 2016-2019” przyjęty został uchwałą nr XXII/189/12 Rady Powiatu w Opocznie z dnia 27 grudnia 2012 r. W związku z upływem czteroletniego okresu programowania POŚ w roku 2015, zachodzi konieczność dokonania kolejnej aktualizacji Programu. Zgodnie z ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1101) programy ochrony środowiska uchwalone w celu realizacji Polityki ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 zachowają ważność na czas, na jaki zo- stały uchwalone, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2016 r. Zgodnie z art. 14 ust. 2 ww. ustawy, w stosunku do programu ochrony środowiska, który wymaga aktualizacji, rada powiatu uchwala nowy program ochrony środowiska uwzględniając cele zawarte w strategiach, pro- gramach i dokumentach programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r. poz. 1649, ze zm.). W programie uwzględnione zostały wymagania także innych dokumentów strategicznych wyższego szczebla (wojewódzkich i krajowych), określono rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego...” stanowi opracowanie, które ma za zadanie umożliwienie kompleksowego i efektywnego zarządzania ochroną środowiska. Ma on zapewnić niezbędną koordynację działań proekologicznych w powiecie, przyczynić się do rozwiązania istniejących problemów w tym zakresie, a także ukierunkować podejmowane przeciwdziałania mogącym pojawić się w przyszłości zagrożeniom. W „Programie...” uwzględniono zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpośrednio powią- zanych, co powinno dopomóc we właściwym ukierunkowaniu działań zmierzających do zrównoważonego rozwoju powiatu. 1.2. Podstawy i cel opracowania Powszechne zainteresowanie problematyką ochrony środowiska wymaga opracowywania syntetycznych dokumentów, które zbierają informacje o stanie środowiska przyrodniczego oraz wyznaczają konkretne kierunki działań, prowadzące w konsekwencji do zrównoważonego rozwoju obszaru. Bardzo ważne jest, aby prowadzić ciągłą aktualizację zamierzonych celów, dostosowywać je do aktualnej sytuacji i badać ich stopień wykonania. Sporządzanie Programów Ochrony Środowiska dla kolejnych szczebli administracji samorządowej, umożliwi najbardziej efektywną ochronę środowiska przyrodniczego. Ochrona środowiska przyrodniczego jest Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 6 – Poz. 3548

jedną z głównych dróg do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, czyli osiągnięcia ładu ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego) oraz przestrzennego. Celem aktualizacji Programu jest przedstawienie wytycznych do racjonalnych działań programowych na dalsze lata i poprawa stanu środowiska przyrodniczego Powiatu Opoczyńskiego. Zawarte w nim rozwiązania organizacyjne oraz logistyczno-techniczne przyczynią się do właściwego, zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju gospodarowania zasobami przyrodniczymi. Najistotniejsze cele i kierunki działań w zakresie rozwoju społeczno–gospodarczego i ochrony środowiska określone dla Powiatu Opoczyńskiego dotyczą: racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych (zmniejszenia zużycia energii, surowców i materiałów, wzrostu udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych), ochrony powietrza (zapewnienia wysokiej jakości powietrza, redukcji emisji gazów i pyłów), ochrony przed hałasem (zminimalizowania uciążliwego hałasu), ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym, ochrony wód (zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacji zużycia wody, właściwej gospodarki wodno-ściekowej), ochrony gleb, ochrony zasobów przyrodniczych (zachowania zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorod- ności oraz rozwoju zasobów leśnych, racjonalnej eksploatacji lasów), prowadzenia skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej, gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. 1.3. Metodyka opracowania Programu Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego został opracowany zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, a także z „Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska” wydanymi przez Ministerstwo Środowiska w 2015 roku. Program stanowi szczegółową diagnozę stanu środowiska przyrodniczego, określając szanse i zagrożenia, przedstawia konkretne działania zmierzające do poprawy jego stanu. Dokument ten ustala również harmonogram realizacji zaplanowanych działań oraz przedstawia prognozę dalszych zmian w środowisku przyrodni- czym Powiatu w odniesieniu do regionu i kraju. Przy opracowywaniu Programu korzystano z zapisów zawartych w niżej wymienionych dokumentach: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności, Strategia Rozwoju Kraju 2020, Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, Strategia innowacyjności efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030), Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, Strategia „Sprawne Państwo 2020”, Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie, Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 7 – Poz. 3548

Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z per- spektywą do roku 2030, Krajowy plan gospodarki odpadami 2014, Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, Program Ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, Plan działań na lata 2014-2020, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego (przyjęty uchwałą nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010 r.), Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012, Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych, Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012, Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego, Strategia Rozwoju Powiatu Opoczyńskiego na lata 2014–2020. Niniejszy Program opiera się na dostępnej bazie danych GUS, WIOŚ w Łodzi, Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, RZGW w Łodzi, Starostwa Powiatowego w Opocznie, Urzędu Gminy Białaczów, Urzędu Gminy Mniszków, Urzędu Gminy Paradyż, Urzędu Gminy Poświętne, Urzędu Gminy Sławno, Urzędu Gminy Żarnów, Urzędu Gminy i Miasta Drzewica oraz Urzędu Miasta i Gminy Opoczno. Przy opracowaniu Programu wyko- rzystano materiały i informacje uzyskane także od jednostek działających na omawianym terenie oraz na obszarze województwa łódzkiego (zarządców dróg, eksploatatorów sieci infrastruktury, przedsiębiorstw wodociągo- wo–kanalizacyjnych, zarządców instalacji). Charakterystyka Powiatu 1.1. Dane administracyjne Pod względem administracyjnym powiat opoczyński położony jest we wschodnim krańcu województwa łódzkiego i graniczy z województwami: mazowieckim – po północno-wschodniej stronie oraz świętokrzyskim – po stronie południowo-wschodniej. Zajmuje on powierzchnię 1 040 km2 (5,7% powierzchni województwa). Teren powiatu opoczyńskiego graniczy z powiatami: województwa łódzkiego: piotrkowskim, tomaszowski i radomszczańskim, województwa świętokrzyskiego: koneckim, województwa mazowieckiego: przysuskim. Powiat tworzą gminy miejsko-wiejskie: Opoczno i Drzewica i gminy wiejskie: Białaczów, Mniszków, Pa- radyż, Poświętne, Sławno i Żarnów. Liczba mieszkańców powiatu opoczyńskiego wynosi 77 771 osób (stan na 31.12.2014 r.). W powiecie dominuje przemysł ceramiczny, związany z produkcją płytek ceramicznych, terakoty i gresu. Ważną rolę w gospodarce odgrywa rolnictwo. W regionie opoczyńskim silne są nadal tradycje folklorystyczne: obrzędowość, charakterystyczne stroje.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 8 – Poz. 3548

Mapa powiatu opoczyńskiego z podziałem na gminy

1.2. Położenie geograficzne Powiat opoczyński, zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego, leży na terenie dwóch prowincji: w prowincji Wyżyny Polskie, w podprowincji – Wyżyna Małopolska, w makroregionie – Wyżyna Przed- borska, mikroregionie – Wzgórza Opoczyńskie, w prowincji Niziny Środkowopolskie, w podprowincji – Niziny Mazowiecko-Podlaskie, w makroregionie – Wzniesienia Południowomazowieckie, w mikroregionach: Dolina Białobrzeska i Równina Radomska. Zdecydowana większość powierzchni powiatu leży w obrębie Wzgórz Opoczyńskich, które znajdują się na wschód od łuku Pilicy pod Tomaszowem Mazowieckim. Wzgórza te stanowią północno-zachodnie obrzeże Wyżyny Kieleckiej i zbudowane są głównie ze skał jurajskich. Wzgórza Opoczyńskie sąsiadują od strony wschodniej z Garbem Gielniowskim, od południowego-zachodu z Płaskowyżem Suchedniowskim, a od połu- dnia ze wzgórzami Łopuszańskimi i Pasmem Przedborsko-Małogoskim. Północna część powiatu opoczyńskiego należy do Równiny Radomskiej. Jest to równina denudacyjna o zdegradowanej pokrywie utworów czwartorzędowych, pod którą występują poziomy kredowe i jurajskie. W podłożu występują gliny zwałowe i wapienie, w obrębie których następują zjawiska krasowe powodują- ce powstawanie widocznych na powierzchni zapadlisk. Liczne ślady po kamieniołomach, wyrobiska i hałdy stanowią świadectwo wydobywania na tych terenach kopalin – rud żelaza, wapieni i piaskowca. Obecnie wydobywane są głównie piaski szklarskie i glinka ceramiczna. Złoża glinek, stanowiących bazę do produkcji pły- tek ceramicznych, występują głównie w okolicach Mroczkowa, Petrykóz, Sielca i Żarnowa, piaski szklarskie wydobywane są w miejscowości Grudzeń Las w gminie Sławno. Na terenie gminy funkcjonuje również kopal- nia zajmująca się wydobyciem wapienia. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 9 – Poz. 3548

1.3. Warunki klimatyczne Klimat na obszarze powiatu opoczyńskiego posiada charakterystyczne dla Polski Środkowej cechy przej- ściowości. Dominują wiatry z sektora zachodniego, o średniej prędkości 2,5 m/s. Średnioroczne opady atmosferyczne mieszczą się w przedziale 550–600 mm, przy czym ich natężenie jest wyższe w okresie letnim. Średnia roczna temperatura kształtuje się na poziomie +7,5°C w ciągu roku (-4 do - 30°C w styczniu i 17– 18°C w lipcu). Długość okresu wegetacyjnego wynosi około 210 dni. Czas utrzymywania się pokrywy śnieżnej szacuje się w przybliżeniu na 52 dni. 2. Uwarunkowania społeczne i gospodarcze powiatu 2.1. Demografia Wg stanu na koniec 2014 roku liczba ludności Powiatu wynosiła 77 771 osób (dane GUS, 2014 r.). Najwię- cej mieszkańców zamieszkuje Miasto i Gminę Opoczno, najmniej Gminę Poświętne. Gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 75 osób/km². Przyrost naturalny wyniósł w 2014 r. - 39 osób. Tabela 1. Liczba mieszkańców powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 Liczba ludności ogółem 78 522 78 234 78 057 77 771 (zameldowanych na pobyt stały) Mężczyźni ogółem 39 011 38 777 38 650 38 505 Kobiety ogółem 39 511 39 457 39 407 39 266 Źródło – dane GUS. Według danych zawartych w tabeli 1 widać, iż na przestrzeni badanych lat 2011-2014 następuje spadek liczby ludności. W roku 2014 powiat zamieszkiwało 751 osób mniej niż w roku 2011. Tabela 2. Liczba ludności w gminach powiatu opoczyńskiego na przestrzeni lat 2011-2014 Gmina 2011 2012 2013 2014 Miasto i Gmina Opoczno ogółem miasto 35 435 35 314 35 199 34 999 wieś 22 493 22 318 22 188 21 965 12 942 12 996 13 011 13 034 Gmina i Miasto Drzewica ogółem 10 919 10 845 10 815 10 766 miasto 4012 3 994 4 008 3 984 wieś 6 907 6 851 6 807 6 782 Gmina Białaczów 6 038 5 944 5 936 5 897 Gmina Mniszków 4 718 4 728 4 705 4 700 Gmina Paradyż 4 458 4 453 4 432 4 468 Gmina Poświętne 3 311 3 316 3 313 3 267 Gmina Sławno 7 546 7 531 7 538 7 584 Gmina Żarnów 6 097 6 103 6 119 6 090 Źródło – dane GUS. Z powyższej tabeli wynika iż blisko 60% wszystkich osób, to mieszkańcy gmin: Opoczno (45%) oraz Drzewica (14%). Najmniej osób zamieszkuje w gminie Poświętne, w której na 1 km² przypada jedynie 24 mieszkańców. Tabela 3. Struktura płci w gminach powiatu opoczyńskiego na przestrzeni lat 2011-2014 2011 2012 2013 2014 Gmina M K M K M K M K Miasto i Gmina Opoczno 17 400 18 035 17 294 18 020 17 212 17 987 17 082 17 917 Gmina i Miasto Drzewica 5 390 5 529 5 335 5 510 5 325 5 490 5 322 5 444 Gmina Białaczów 2 980 3 058 2 943 3 001 2 950 2 986 2 937 2 960 Gmina Mniszków 2 391 2 327 2 405 2 323 2 390 2 315 2 399 2 301 Gmina Paradyż 2 290 2 168 2 266 2 187 2 253 2 179 2 270 2 198 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 10 – Poz. 3548

Gmina Poświętne 1 690 1 621 1 697 1 619 1 694 1 619 1 670 1 597 Gmina Sławno 3 789 3 757 3 767 3 764 3 758 3 780 3 770 3 814 Gmina Żarnów 3 081 3 016 3 070 3 033 3 068 3 051 3 055 3 035 Źródło – dane GUS. Wykres 1. Ludność poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego w 2014 roku

Analizując liczbę ludności powiatu według płci, można zaobserwować, iż nieco ponad połowę mieszkańców stanowią kobiety (50,5%), co jest charakterystyczne dla struktury całego województwa. Współczynnik feminizacji w 2014 roku w powiecie wynosił 102, co oznacza, że w Powiecie na 100 mężczyzn przypadały 102 kobiety. Tabela 4. Prognoza liczby ludności powiatu opoczyńskiego w latach 2016-2050 Prognozowana 2016 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 liczba ludności Ogółem 77 238 76 121 74 656 73 001 71 089 68 947 66 652 64 270 Mężczyźni 38 243 37 703 36 984 36 148 35 180 34 111 33 009 31 900 Kobiety 38 995 38 418 37 672 36 853 35 909 34 836 33 643 32 370 Źródło – dane GUS. Według danych zamieszczonych w raportach GUS dotyczących prognoz wieloletnich spadek liczby ludno- ści ma się utrzymywać aż do 2050 roku. Na przestrzeni analizowanych lat (do 2050 r.) największy spadek pro- gnozuje się liczbie kobiet zamieszkujących powiat – o 6 625 osób. Prognozy dla obu płci do 2050 roku przewi- dują spadek ich liczebności o prawie 13 tysięcy osób. Tak szybkie wyludnianie się regionu opoczyńskiego mo- że w znaczący sposób przyczynić się do spowolnienia rozwoju gospodarczego regionu. Tabela 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku (%) w gminach powiatu opoczyńskiego w 2014 r. Gmina Wiek Wiek Wiek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Miasto i Gmina Opoczno 19,5 64,0 16,5 Gmina i Miasto Drzewica 19,0 60,2 20,8 Gmina Białaczów 19,8 60,0 20,2 Gmina Mniszków 20,0 61,1 18,9 Gmina Paradyż 22,6 60,3 17,1 Gmina Poświętne 18,3 59,2 22,5 Gmina Sławno 22,3 60,4 17,3 Gmina Żarnów 17,2 61,1 21,7 Powiat razem 19,7 62,0 18,3 Źródło – obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 11 – Poz. 3548

Wykres 2. Ludność poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego według ekonomicznych grup wiekowych w roku 2014

Z powyższych danych wynika iż 19,7% mieszkańców powiatu znajduje się w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), 62% w wieku produkcyjnym i 18,3% w wieku poprodukcyjnym. W ostatnich latach w strukturze ludności powiatu systematycznie zmniejsza się udział liczby osób młodych (w wieku przedprodukcyjnym). W 2011 r. udział ten wynosił 20,5%, a w 2014 r. obniżył się do 19,7%. Nieznacz- nie zmalał również udział ludności w wieku produkcyjnym, w 2011 r. wynosił 62,3%, a w roku 2014 wynosił 62,0%. Wzrasta natomiast w liczbie wszystkich mieszkańców procentowy udział osób będących w wieku poprodukcyjnym – od 17,2% w roku 2011 do 18,3% w roku 2014, co świadczy o starzeniu się społeczeństwa. 2.2. Mieszkalnictwo W powiecie opoczyńskim jest ogółem 25 906 mieszkań o powierzchni użytkowej 2 032 099 m2. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w województwie łódzkim wynosi 68,4 m2, w powiecie opoczyńskim 78,4 m2. Przeciętna powierzchnia na 1 osobę w województwie wynosi 27,3 m2, a w powiecie 26,1 m2. Tabela 6. Liczba mieszkań i powierzchnia użytkowa mieszkań w gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Przecięta Przecięta Liczba Powierzchnia Gmina powierzchnia 1 powierzchnia mieszkań (m2) mieszkania (m2) na 1 osobę (m2) Miasto i Gmina Opoczno ogółem 11 474 849 849 74,1 24,3 miasto 7 850 521 944 wieś 3 624 327 905 Gmina i Miasto Drzewica ogółem 3 407 265 863 78,0 24,7 miasto 1 348 95 641 wieś 2 059 170 222 Gmina Białaczów 2 286 173 005 75,7 29,3 Gmina Mniszków 1 674 146 012 87,2 31,1 Gmina Paradyż 1 365 118 988 87,2 26,6 Gmina Poświętne 1 071 93 179 87,0 28,5 Gmina Sławno 2 209 193 429 87,6 25,5 Gmina Żarnów 2 420 191 774 79,2 31,5 Źródło – dane GUS. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 12 – Poz. 3548

Wykres 3. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (m2) na terenie gmin powiatu opoczyńskiego

Tabela 7. Wskaźniki (%) dotyczące wyposażenie mieszkań w infrastrukturę w roku 2014 Centralne Gmina Wodociąg Łazienka ogrzewanie Miasto i Gmina Opoczno miasto 97,9 93,7 89,3 wieś 88,6 82,1 73,3 Gmina i Miasto Drzewica miasto 95,8 91,4 81,2 wieś 87,5 71,4 59,9 Gmina Białaczów 85,6 60,3 60,9 Gmina Mniszków 83,0 62,2 55,3 Gmina Paradyż 86,2 65,3 51,1 Gmina Poświętne 90,1 71,0 58,3 Gmina Sławno 85,4 71,3 63,5 Gmina Żarnów 75,0 56,6 44,7 Źródło – dane GUS. Wskaźniki wyposażenia mieszkań w infrastrukturę dla całości powiatu opoczyńskiego wynoszą: wodociąg: teren miasta- 97,6%, teren wsi – 85,0%, łazienka: teren miasta 93,4%, teren wsi – 68,6%, centralne ogrzewanie: teren miasta 86,1%, teren wsi – 59,9%. Zasoby mieszkaniowe w powiecie: spółdzielni mieszkaniowych – 1 101 mieszkań o łącznej powierzchni 53 885 m² (przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 48,9 m²), zakładów pracy – 160 mieszkań o łącznej powierzchni 10 425 m² (przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 65,2 m²), Skarbu Państwa - 6 mieszkań o łącznej powierzchni 295 m² (przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 49,2 m²), wspólnot mieszkaniowych – 3 129 mieszkań o łącznej powierzchni 148 088 m² (przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 47,3 m²), osób fizycznych we wspólnotach mieszkaniowych – 2 772 mieszkań o łącznej powierzchni 133 071 m² (przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 48,0 m²). Na terenie powiatu znajduje się 97 mieszkań socjalnych, o łącznej powierzchni użytkowej 3 210 m2. Sytuacja mieszkaniowa ludności gminy ulega systematycznej poprawie, jest to wynikiem przyrostu nowych mieszkań o wyższym standardzie w zabudowie prywatnej. Zwiększa się liczba mieszkań przypadających na Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 13 – Poz. 3548

ilość ludności gminy oraz średnia powierzchnia samych mieszkań. Od roku 2011 średnio rocznie oddawanych jest do użytku ok. 180 mieszkań - w większości są to mieszkania indywidualne. 2.3. Infrastruktura techniczna Zaopatrzenie w wodę Stan systemu zaopatrzenia w wodę w gminach na terenie powiatu opoczyńskiego jest dobry. W każdej gminie działa sieć wodociągowa, która zaopatruje mieszkańców i przemysł. Tabela 8. Stan sieci wodociągowej w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Długość Liczba Liczba ludności Korzystający z instalacji Gmina sieci przyłączy korzystającej z (%) (km) (szt.) sieci (osoba) Miasto i Gmina Opoczno 200,5 5 772 32 514 92,9 Gmina i Miasto Drzewica 123,5 2 663 10 433 92,0 Gmina Białaczów 88,7 18 130 4 953 84,0 Gmina Mniszków 101,2 1 508 4 467 95,0 Gmina Paradyż 83,0 1 145 3 873 86,7 Gmina Poświętne 77,8 1 173 3 202 98,0 Gmina Sławno 121,4 2 098 6 968 91,9 Gmina Żarnów 144,4 2 021 5 116 84,0 Ogółem powiat 940,5 18 130 71 526 92,0 Źródło – GUS. Według danych GUS z roku 2014 w sieci wodociągowej na terenie powiatu korzysta ogółem 92,0% ludno- ści (w miastach – 96,5%, a na terenach wiejskich – 89,7%). Zużycie wody z wodociągów na 1 mieszkańca w powiecie wynosi ogółem 23,9 m3, w miastach – 26,6 m3 i na wsi – 22,1 m3. Gospodarka ściekowa Sieć kanalizacyjna jest na terenie każdej gminy powiatu opoczyńskiego. Najwyższe wskaźniki objęcia sie- cią kanalizacyjną mają miasta Opoczno i Drzewica oraz gmina Sławno. Tabela 9. Stan sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Liczba Liczba ludności Korzystający Długość sieci Gmina przyłączy korzystającej z instalacji (km) (szt.) z sieci (osoba) (%) Miasto i Gmina Opoczno 88,5 3387 22 787 65,1 Gmina i Miasto Drzewica 115,2 2 334 9 440 87,7 Gmina Białaczów 43,0 1 362 4 257 72,2 Gmina Mniszków 35,9 408 1 259 26,8 Gmina Paradyż 47,6 522 1958 43,8 Gmina Poświętne 6,8 112 338 10,3 Gmina Sławno 80,0 1233 4 096 54,0 Gmina Żarnów 67,3 492 1 395 22,9 Ogółem powiat 484,3 9 850 45 530 58,5 Źródło – GUS. Według danych GUS z roku 2014 z sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu korzysta ogółem 58,5% ludno- ści (w miastach – 91,3%, a na terenach wiejskich – 42,2%). Sieć kanalizacji deszczowej znajduje się na terenie: miasta Opoczna – 22,4 km, miasta Drzewica – 5 km, miejscowości Poświętne – 0,3 km.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 14 – Poz. 3548

Tabela 10. Oczyszczalnie ścieków komunalnych na terenie powiatu opoczyńskiego Ilość ścieków Rodzaj Gmina Zarządzający Odbiornik ścieków JCW w 2013 roku oczyszczalni m3/rok Przedsiębiorstwo Drzewiczka od Miasto i Gospodarki Komu- mechaniczno- Drzewiczka Waglanki do 1 694 629 Gmina nalnej Sp. Z o.o. biologiczna Brzuśni Opoczno Opoczno Przedsiębiorstwo Drzewiczka od Gospodarki Komu- mechaniczno- ciek Dzielna/ Wąglanki do 78 381 nalnej Sp. Z o.o. biologiczna Drzewiczka Brzuśni Opoczno Przedsiębiorstwo Gospodarki Komu- mechaniczno- dopływ z Libi- dopływ z Libiszowa 24 002 nalnej Sp. Z o.o. biologiczna szowa Opoczno Przedsiębiorstwo Gmina i Drzewiczka od Gospodarki Komu- mechaniczno- Miasto Drzewiczka Brzuśni do 312 000 nalnej i Mieszkanio- biologiczna Drzewica ujścia wej w Drzewicy Wąglanka od Zakład Gospodarki Gmina mechaniczno- zbiornika Wą- Komunalnej w Biała- rów/Wąglanka 83 320 Białaczów biologiczna glanka-Miedzna czowie do ujścia Gmina mechaniczno- Gmina Mniszków Radońka Radońka 87 641 Mniszków biologiczna Gmina Pa- mechaniczno- rów w zlewni rzeki Urząd Gminy Paradyż Popławka 73 000 radyż biologiczna Popławki Gmina Po- Zakład Usług Komu- mechaniczno- rów melioracyj- dopływ z Po- 16 978 świętne nalnych Poświętne biologiczna ny/zlewnia Pilicy świętnego mechaniczno- Gmina Sławno Słomianka Słomianka 125 894 biologiczna Gmina rów melioracyjny R-B Sławno mechaniczno- Gmina Sławno obiekt Zachorzów/rz. Opocznianka 16 744 biologiczna Pogorzelec

Wąglanka od Gmina Żar- mechaniczno- Potok Scepa/ źródeł do zbior- Urząd Gminy Żarnów 52 313 nów biologiczna Wąglanka nika Wąglanka- Miedzna

Źródło – WIOŚ Łódź. Według GUS w roku 2014 na terenie powiatu opoczyńskiego odprowadzono ogółem 1 645 dam3 ścieków. Tabela 11. Ilość ścieków odprowadzonych do kanalizacji w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Gmina Ilość ścieków (dam3) 2011 2012 2013 2014 Miasto i Gmina Opoczno 1 146 1 165 1 106 1 088 Gmina i Miasto Drzewica 214 218 219 220 Gmina Białaczów 47 70 83 83 Gmina Mniszków 22 26 24 26 Gmina Paradyż 30 70 75 34 Gmina Poświętne 10 9 10 9 Gmina Sławno 0 47 146 142 Gmina Żarnów 43 14 50 43 Ogółem powiat 1 512 1 619 1 713 1 645 Źródło – GUS. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 15 – Poz. 3548

Sieć kanalizacyjna uzupełniana jest na terenach gmin przez indywidualne szamba lub oczyszczalnie przydomowe. Oczyszczalnie przydomowe są popularne na terenach gdzie nie ma sieci kanalizacyjnej lub na terenach gdzie budowa sieci nie jest opłacalna ekonomicznie. W powiecie znajduje się 5 oczyszczalni przemysłowych. Ścieki przemysłowe odprowadzane w ciągu roku 2014 (GUS, 2014 r.) z terenu powiatu opoczyńskiego wyniosły ogółem 514 dam3, w tym do sieci kanalizacyjnej 427 dam3, reszta ścieków odprowadzana była do wód lub do ziemi z poddaniem oczyszczaniu. Zaopatrzenie w gaz Długość sieci gazowej ogółem w powiecie wynosi 170 278 m, w tym sieci przesyłowej 35 565 m. Z sieci korzysta 12 061 mieszkańców powiatu. Gaz na teren powiatu opoczyńskiego doprowadzany jest z sieci ogólnokrajowej, z gazociągu wysokopręż- nego relacji Końskie – Piotrków Trybunalski oraz jego odgałęzienie relacji Paradyż - Opoczno. Obecnie jedyną gminą w pełni zgazyfikowaną jest gmina Sławno. Gaz sieciowy posiada również miasto Opoczno oraz część miejscowości na terenach wiejskich gminy Opoczno, częściowo gminy Mniszków i Żarnów. W miejscowości Topolice w gminie Żarnów znajduje się stacja redukcyjna gazu. W chwili obecnej zainteresowanie mieszkań- ców rozbudową sieci gazowej nie jest duże w uwagi na koszty w eksploatacji tego paliwa. Siecią gazową niskiego i średniego napięcia zarządza mazowiecka Spółka Gazownictwa sp. z. o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Łódź. W gminach i na obszarach gdzie nie ma sieci gazowej mieszkańcy korzystają z gazu propan-butan w bu- tlach. Tabela 12. Stan sieci gazowej w gminach powiatu opoczyńskiego Gmina Długość Długość Długość Odbiorcy gazu Odbiorcy gazu Ludność czynnej czynnej sieci czynnej sieci (gosp.) ogrzewający korzystająca z sieci przesyłowej rozdzielczej mieszkania sieci (osoba) ogółem (m) (m) gazem (gosp.) (m) Miasto i 21 075 4 211 16 864 3 340 84 9 383 Gmina Opoczno Gmina 5 115 0 5 115 5 2 14 Mniszków Gmina 19 897 15 124 7 773 0 0 0 Paradyż Gmina 102 273 7 710 94 563 619 136 2 123 Sławno Gmina 21 918 8 520 13 398 211 100 532 Żarnów Ogółem 170 278 35 565 134 713 4 175 322 12 061 powiat Źródło – GUS. Tabela 13. Zużycie gazu ziemnego w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego Gmina Zużycie gazu (tys. m3) ogółem na ogrzewanie mieszkań Miasto i Gmina Opoczno 624,0 174,3 Gmina Mniszków 8,5 3,5 Gmina Sławno 285,7 174,3 Gmina Żarnów 121,5 77,2 Źródło – GUS. W roku 2014 (dane GUS) długość sieci gazowej w powiecie wyniosła ogółem 170 278 m, z gazu korzysta- ło 4 175 gospodarstw domowych, 12 061 mieszkańców. Zużycie gazu ziemnego w powiecie w roku 2014 wy- niosło 1 039,7 tys. m3, w tym zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań 359,1 tys. m3. Średnie zużycie gazu ziemnego w powiecie (dane GUS) w roku 2014 na 1 mieszkańca wyniosło 13,3 m3, a na 1 odbiorcę 86,2 m3, w tym: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 16 – Poz. 3548

w miastach: na 1 mieszkańca wyniosło 23,5 m3, a na 1 odbiorcę 66,3 m3, na wsi na 1 mieszkańca wyniosło 8,2 m3, a na 1 odbiorcę 151,7 m3. Sieć ciepłownicza i ogrzewanie mieszkań W powiecie opoczyńskim w 2014 roku funkcjonowało 56 kotłowni, zaś całkowita długość sieci cieplnej wynosiła 16,6 km oraz 8,0 km przyłączeń do budynków (GUS, 2014). Sprzedaż energii cieplnej w roku 2014 wyniosła ogółem 200 570 GJ, w tym 126 643 GJ dla budynków mieszkalnych, pozostałe 73 927 GJ dla urzę- dów i instytucji. Zaopatrzeniem w zakresie ciepłownictwa terenów miast zajmuje się Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Opocznie oraz Energetyka Cieplna Miasta Skarżysko – Kamienna Sp. z o.o. Dostarczają one ciepło do więk- szych osiedli oraz budynków użyteczności publicznej. Wg analizy możliwości rozwoju i modernizacji systemu w Opocznie, ocenia się, że występują dość duże rezerwy źródeł oraz systemu przesyłowego, a w miarę potrzeby do istniejącej sieci są podłączani kolejni odbiorcy. Na pozostałym terenie brak scentralizowanego systemu grzewczego, a ciepło wytwarzane jest w oparciu o przydomowe kotłownie oraz większe kotłownie działające przy placówkach instytucji publicznych (w tym oświatowo-kulturalnych). Zaopatrzenie w ciepło bazuje na wykorzystaniu węgla kamiennego w jego różnych postaciach, gazie ciekłym i ziemnym oraz w mniejszym stopniu na wykorzystaniu oleju opałowego, odpadów drzewnych i energii elektrycznej. Mała dostępność sieci gazowej oraz wysokie koszty paliw alternatywnych powodują, iż preferowane są tradycyjne źródła ciepła. Największy wpływ na stan powietrza w powiecie opoczyńskim pod względem emisji zanieczyszczeń energetycznych ma ciepłownia należąca do Spółdzielni Mieszkaniowo Lokatorsko-Własnościowej „Nasz Dom” w Opocznie. W zdecydowanej większości z systemu ciepłowniczego ogrzewane są obiekty budownictwa wie- lorodzinnego. Energia elektryczna Siecią elektroenergetyczną zarządza Polska Grupa Energetyczna (PGE). Na terenie powiatu jest łącznie 9 079 odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu, zużycie energii elektrycznej wyniosło w 2014 r. 13 783 MWh (GUS 2014). System komunikacyjny Długość i stan nawierzchni poszczególnych kategorii dróg na terenie powiatu opoczyńskiego w roku 2014 (Starostwo Powiatowe w Opocznie): drogi krajowe: nr 12 - 37,8 km, nr 48 - 15 km, nr 74 - 22,2 km, drogi wojewódzkie: nr 713 - 11,2 km, nr 726 - 32,9 km, nr 728 - 10,2 km, nr 146 - 6,4 km, drogi powiatowe - 348,9 km, drogi gminne - 361,6 km. Ogółem na terenie powiatu opoczyńskiego jest 846,2 km dróg, w tym ok. 560 km dróg utwardzonych. 2.4. Gospodarka Na terenie powiatu opoczyńskiego rozwija się głównie przemysł mineralny oraz branże o profilu, takim jak: produkcja materiałów budowlanych, m.in. płytek ceramicznych, chemii budowlanej. Przemysł ten ma zna- czący potencjał rozwojowy na terenie powiatu głównie ze względu na zasoby surowców mineralnych występu- jące w regionie opoczyńskim. Poza tym dużą grupę podmiotów gospodarczych stanowią te o charakterze han- dlowo-usługowym. Tabela 14. Podmioty gospodarcze na terenie powiatu opoczyńskiego – dane za 2014 rok Sektor publiczny ogółem 202 państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 152 spółki handlowe 5 Sektor prywatny ogółem 4 368 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 3 507 spółki handlowe 164 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 13 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 17 – Poz. 3548

spółdzielnie 23 fundacje 9 stowarzyszenia i organizacje społeczne 199 Ogółem: 4 570 Źródło – dane GUS. Ogółem na terenie powiatu opoczyńskiego zarejestrowanych jest 4 570 podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze publicznym – 202, w sektorze prywatnym – 4 368 podmiotów. Tabela 15. Liczba podmiotów gospodarczych w gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa Branża przemysłowa Liczba podmiotów pojazdów Gmina i budowlana (Sekcja C gospodarczych samochodowych, i Sekcja F) włączając motocykle (sekcja G) Miasto i Gmina Opoczno 2 501 802 484 Gmina i Miasto Drzewica 589 206 162 Gmina Białaczów 224 58 62 Gmina Mniszków 254 69 80 Gmina Paradyż 216 58 60 Gmina Poświętne 193 38 67 Gmina Sławno 303 76 93 Gmina Żarnów 290 92 82 Źródło – dane GUS. Najwięcej podmiotów w powiecie prowadzi działalność w zakresie sekcji G PKD 2007 - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (1 399 podmiotów - 31% ogółu). Pod- mioty prowadzące działalność w branży przemysłowej i w budownictwie stanowią 24% (1 090 podmiotów) wszystkich zarejestrowanych na tym terenie przedsiębiorstw. Jest to druga pod względem liczebności grupa podmiotów funkcjonujących w regionie opoczyńskim. Największe zakłady i firmy na terenie powiatu opoczyńskiego to: „Opoczno I Sp. z o.o.” producent płytek ceramicznych w Opocznie, „Ceramika Paradyż” Sp. z.o.o., producent płytek ceramicznych w Opocznie, „Optex S.A.”, przemysł włókienniczy w Opocznie, Zakład Usługowo-Handlowy „WOJCIECHOWSKI” Zdzisław Wojciechowski – Sobawiny, CER-ART Studio Sp. z o.o. Mniszków, PPHU Cegielnia Mniszków s.c., CER-ROL Sp. z o.o – Mniszków, Nova Ceramica Sp. z o.o. – Mniszków, Zakład Ceramiki Budowlanej OWCZARY R.E.R Stępień Sp. j. – Owczary, Grudzień Las Sp. z o.o – w Sławnie, Zakład Przetwórstwa Mięsnego Grzegorz Nowakowski – Dąbrowa, Zakład Przetwórstwa Mięsnego Stępień B.S. Stępniowie Sp.J. – Libiszów Kolonia, Zakład Energetyki Cieplnej w Opocznie Sp. z o.o., Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa „NASZ DOM” w Opocznie, Quimicer Polska Sp. z o.o. Opoczno, Vinderen Sp. z o.o. Zakład Recyklingu i Produkcji – Sławno, NORDKALK Sp. z o.o. – Owadów - Brzezinki. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 18 – Poz. 3548

2.5. Rolnictwo Dominującym działem gospodarki terenów wiejskich powiatu jest rolnictwo. Struktura wielkości gospodarstw rolnych w powiecie opoczyńskim (dane GUS, Powszechny Spis Rolny 2010): Ogółem – 10 798. Do 1 ha włącznie – 2 010, 1-5 ha – 2 312, 5-10 ha – 2 312, 10-15 ha – 514, 15 ha i więcej – 264. Gospodarstwa regionu opoczyńskiego charakteryzuje dość duży stopień rozdrobnienia. Największą grupę gospodarstw stanowią te o powierzchni nie przekraczającej 5 ha. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 w swoim zarysie oferuje prowadzącym gospodarstwa rolne szereg instrumentów, które mają zwiększyć ich konkurencyjność i dochodowość. Proponowane przez dokument instrumenty i działania pomocowe to przede wszystkim doradztwo, modernizacja gospodarstw rolnych, scalanie gruntów, przetwórstwo i marketing produktów rolnych. W nowej perspektywie programowania 2014- 2020 rolnicy będą mogli skorzystać z niemal kompleksowej oferty zewnętrznych środków pomocowych. Dane w tabeli poniżej w syntetyczny sposób przedstawiają liczbę gospodarstw rolnych w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego. Tabela 16. Liczba gospodarstw rolnych w gminach powiatu opoczyńskiego Gmina Liczba gospodarstw rolnych Miasto i Gmina Opoczno 2 658 Gmina i Miasto Drzewica 1 698 Gmina Białaczów 1 108 Gmina Mniszków 1 128 Gmina Paradyż 839 Gmina Poświętne 702 Gmina Sławno 1 419 Gmina Żarnów 1 246 Źródło – dane GUS Powszechny Spis Rolny 2010. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku użytki rolne zajmowały ponad 46 000 ha czyli blisko 45% całkowitej powierzchni powiatu opoczyńskiego. Wśród tych użytków rolnych 62% (28 320,20 ha) powierzchni przeznacza się pod zasiewy, a ponad 20% (10 433,85 ha) powierzchni zajmują łąki trwałe. Duży udział w ogólnej powierzchni gruntów stanowią lasy i grunty leśne – 8 233,83 ha. W gospodarstwach rolnych, ze względu na niesprzyjające warunki glebowo - przyrodnicze (przewaga gleb o niskiej klasie bonitacji), uprawia się głównie zboża, rzepak, kukurydzę oraz rośliny okopowe. Inwentarz stanowią: krowy, trzoda chlewna i drób. 3. Działania Samorządu Powiatu w latach 2011-2014 3.1. Dochody i wydatki budżetu powiatu Tabela 17. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 dochody ogółem 64 795 102,65 63 015 149,81 65 639 116,29 67 429 917,94 dochody 9 204 677,02 6 164 121,12 7 912 563,16 8 227 094,37 majątkowe dochody własne 15 206 389,73 15 192 707,23 16 995 281,51 18 094 201,36 subwencja ogólna 30 247 848,00 29 982 012,00 30 414 392,00 31 911 030,00 dotacje 19 340 864,92 17 840 430,58 18 229 442,78 17 424 686,58

w dochodach: finansowanie i 3 230 467,93 4 301 101,66 3 178 079,88 1 346 401,01 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 19 – Poz. 3548

współfinansowanie programów i pro- jektów unijnych wydatki ogółem 62 805 867,66 66 444 184,66 63 016 479,10 66 046 751,07 Źródło – dane GUS. Wykres 4. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego

Tabela 18. Dochody i wydatki z budżetu powiatu opoczyńskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2011-2014 Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 dochody na 1 mieszkańca 823,97 803,89 841,34 865,42 wydatki na 1 mieszkańca 798,67 847,63 807,73 847,67 Źródło – dane GUS. Wykres 5. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego na 1 mieszkańca

3.2. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska i ocena realizowanej polityki ekologicznej powiatu Zaplanowane w „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2012-2015 z uwzględ- nieniem lat 2016-2019” inwestycje zostały w dużej mierze wykonane. Zadania były finansowane z rożnych źródeł - w tym ze środków unijnych. Działania i przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska stale zmierzają w kierunku poprawy stanu śro- dowiska, racjonalnego gospodarowania zasobami, w tym ograniczenia materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i emisji zanieczyszczeń. Szczególnym celem polityki ekologicznej jest ograniczanie szkodliwych czynników wpływających na zdrowie i zapobieganie zagrożeniom zdrowia poprzez poprawę stanu powietrza atmosferycznego, ochronę przed chemicznym zanieczyszczeniem gleb i wód, właściwą gospodarkę odpadami, ochronę przed hałasem oraz zapobieganie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Zadania realizowane przez jednostki organizacyjne Starostwa Powiatowego w Opocznie w latach 2011- 2014: Rozbudowa drogi powiatowej nr 3112 E Opoczno – Końskie – etap I odcinek Opoczno – Sitowa, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 20 – Poz. 3548

Przebudowa drogi powiatowej nr 3108E na odcinku granicy gminy Opoczno/Drzewica – Drzewica etap I odcinek Jelnia – Drzewica, Przebudowa drogi powiatowej nr 3111E na odcinku Radzice Małe – Radzice Duże, Przebudowa drogi powiatowej nr 3921E nr 3106 Błogie Szlacheckie – Błogie Rządowe, Rozbudowa drogi powiatowej nr 1504E na odcinku Klew-Ruszenice (etap I) i etap III odcinek Afryka- Tomaszów (teren kolejowy bez wiaduktu), Modernizacja drogi powiatowej nr 3117E odcinek Parczów – Białaczów, Modernizacja drogi powiatowej nr 3100E ul. Kilińskiego w Drzewicy, Modernizacja drogi powiatowej nr 3103E w gminie Poświętne, odcinek w miejscowości Wola Kuligowska, Rozbudowa drogi powiatowej nr 1504, etap IV odcinek Skórkowice – Afryka. Główne zadania wykonane w latach 2011-2015 w gminach powiatu opoczyńskiego: Rozbudowa sieci gazowej na terenach gmin powiatu opoczyńskiego według potrzeb i zainteresowania społecznego, Modernizacja kotłowni w Urzędzie Miejskim w Opocznie, Zespole Szkół w Ogonowicach i Magazynie Żywności w Opocznie (pellet), Termomodernizacja (przebudowa i rozbudowa z termomodernizacją) budynków użyteczności publicznej w gminie Mniszków: Sali gimnastycznej wraz z zapleczem socjalnym w Zespole Szkół samorządowych w Mniszkowie, Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej w gminie Paradyż: świetlice w Popławach Koloni, Honoratowie, Przyłęku, Rozbudowa świetlicy w Stawianach, Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej w gminie Poświętne: świetlica w Brudzewicach, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Białaczów, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Drzewica: modernizacja dróg na terenie miasta, Budowa dróg dojazdowych od stacji Opoczno Południe na trasie Centralnej Magistrali Kolejowej w Opocznie, Budowa oświetlenia ulicznego typu LED w Opocznie na ul. Działkowej i Granicznej, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Paradyż – miejscowości: Stanisławów, Daleszewice, Stawowice, drogi osiedlowe, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Poświętne; droga Buczek – Idzikowice, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Poświętne, Budowa i modernizacja wiaduktów i mostów w gminie Poświętne, Budowa i modernizacja dróg gminnych w gminie Żarnów: Ławki - Młynek, Topolice, Miedzna Murowana, Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Białaczów, miejscowości: Petrykozy, Radwan, Parczówek Petrykozy – Skronina, Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Mniszków, miejscowości: Konstantynów, Błogie Szlacheckie, Błogie Rządowe, Marianka, Zarzęcin, Gmina Paradyż - modernizacja oczyszczalni ścieków (zwiększenie przepustowości z 240 m3/dobę do 390 m3/dobę) i budowa sieci wodociągowej w Przyłęku, Gmina Poświętne - budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Małoszyce i Poświętne i wykonanie 52 przyłączy kanalizacyjnych, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 21 – Poz. 3548

Gmina Żarnów – budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach: Niemojowice, Nadole, Budowa sieci wodociągowej w gminie Opoczno: przyłącze wodociągowe do stanicy harcerskiej w Miedznej Murowanej, Budowa kanalizacji deszczowej na terenie miasta Opoczno - ul. Garncarska i Wąska, Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Opoczno, zlewnie: Kruszewiec, Kliny, Bielowice, Libiszów, Budowa sieci wodociągowej w gminie Opoczno, odcinki sieci: Wola Załężna, Różanna, Bielowice i na terenie miasta Opoczna, Budowa pompowni wody w miejscowości Stróżno w gminie Opoczno, Renowacja studni głębinowych oraz budowa i rozbudowa ujęcia wody w Opocznie, Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Opoczno – teren miasta i gminy według planów PGK, Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Opocznie, Zlewnia w Kruszewie - budowa sieci kanalizacji sanitarnej i budowa oczyszczalni ścieków, Remont zbiornika wodnego przy ul. 17-go Stycznia w Opocznie, Rozbudowa Stacji Uzdatniania Wody w Opocznie, ul. Inowłodzka, Budowa zlewni Bukowiec Opoczyński, Ogonowice, Wola Załężna, Dzielna i Januszewice – Kliny, Kontynuacja programów usuwania azbestu w gminach powiatu opoczyńskiego, Instalowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej w gminie Drzewica. 4. Diagnoza stanu środowiska gminy w poszczególnych obszarach 4.1. Powietrze atmosferyczne Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na mocy ustawy „Prawo ochrony środowiska” (t.j.: z 2013 r., poz. 1232 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1032), dokonuje corocznej oceny jakości powietrza. Roczną ocenę jakości powietrza dokonuje się w oparciu o przyjęte kryteria, tj. dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Oceny jakości powietrza dokonuje się oddzielnie uwzględniając kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz kryteria ustanowione ze względu na ochronę roślin. Lista zanieczyszczeń jakie na- leży uwzględnić w ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje więc: benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, tlenek węgla CO, ozon O3, pył PM2,5, pył PM10, ołów Pb w pyle PM10, arsen As w pyle PM10, kadm Cd w pyle PM10, nikiel Ni w pyle PM10, benzo(a)piren w pyle PM10. Według danych GUS w roku 2014 emisja zanieczyszczeń z zakładów szczególnie uciążliwych z terenu powiatu opoczyńskiego wynosiła: zanieczyszczenia pyłowe – ogółem 206 Mg/rok (w tym ze spalania paliw - 45 Mg/rok, zanieczyszczenia krzemowe - 50 Mg/rok), zanieczyszczenia gazowe ogółem 157 636 Mg/rok (bez dwutlenku węgla 538 Mg/rok) (w tym: dwutlenek siarki - 225 Mg/rok, tlenki azotu - 126 Mg/rok, tlenki węgla - 181 Mg/rok, dwutlenek węgla – 157 098 Mg/rok). Tabela 19. Emisja ze źródeł punktowych w powiecie opoczyńskim w roku 2014 Emisja roczna Mg/a Suma emisji SO2 NO2 CO pył 242,2 158,9 212,6 245,5 859,2 Źródło – WIOŚ Łódź. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 22 – Poz. 3548

Emisja z powiatu opoczyńskiego wynosi 0,5% emisji ogólnej województwa. Emisje w powiecie w stosunku do roku 2010 zmniejszyły się około: emisja pyłu - o 22%, emisja NO2 - o 30%. Podstawowe oceny jakości powietrza dokonuje się według kryterium ochrony zdrowia oraz kryterium ochrony roślin. Strefa łódzka obejmuje całość województwa bez aglomeracji łódzkiej. Tabela 20. Klasyfikacja zanieczyszczeń powietrza klasa Rodzaj A poziomy stężenia substancji na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych; nie wymagane są działania naprawcze C poziomy stężenia substancji na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych; wymagane są działania naprawcze – określenie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych i opracowanie programu ochrony powietrza D2 poziom stężenia substancji przekraczający poziom celu długoterminowego. Tabela 21. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia (z uwzględnieniem krajowych norm dla uzdrowisk) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Kod strefy: SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO As Cd Ni BaP PM2,5 O3* O3** rok 2011 A A C A A A A A A C C A D2 rok 2012 A A C A A A A A A C C A D2 PL 1002 rok 2013 A A C A A A A A A C C A D2 rok 2014 A A C A A A A A A C C A D2 * według poziomu docelowego, ** według poziomu celu długoterminowego Źródło – WIOŚ Łódź. Tabela 22. Klasyfikacja strefy łódzkiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy

Kod strefy: O (według poziomu SO NO 3 O (według poziomu długoterminowego) 2 x docelowego) 3 rok 2011 A A A D2 rok 2012 A A A D2 PL 1002 rok 2013 A A A D2 rok 2014 A A A D2 Źródło – WIOŚ Łódź. Znaczącym dla stanu powietrza atmosferycznego jest stan infrastruktury technicznej na terenie powiatu. Chodzi o instalacje, które emitują do atmosfery najwięcej zanieczyszczeń, a więc instalacje związane z ogrze- waniem budynków i spalaniem paliw, tj. sieć ciepłownicza (korzystanie ze zbiorczych systemów ciepłowni- czych) i gazowa, wykorzystywanie paliwa gazowego do ogrzewania. Emitenci zanieczyszczeń na terenie powiatu opoczyńskiego Wśród zakładów emitujących najwięcej zanieczyszczeń w województwie łódzkim w 2014 r. znaleźli się emitenci z powiatu opoczyńskiego. Są to zakłady z Opoczna: Opoczno I Sp. z o.o. producent płytek ceramicznych w Opocznie - emisja równoważna 96,5 M/rok, „Optex S.A.”, przemysł włókienniczy w Opocznie - emisja równoważna 70,4 Mg/rok, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 23 – Poz. 3548

Spółdzielnia Mieszkaniowo Lokatorsko-Własnościowa „Nasz Dom” w Opocznie - emisja równoważna 174,7 Mg/rok (dane za 2013 r.). Inni emitenci zanieczyszczeń na terenie powiatu opoczyńskiego to: „Ceramika Paradyż” Sp. z.o.o., producent płytek ceramicznych w Opocznie, Zakład Energetyki Cieplnej w Opocznie Sp. z o.o., Zakład Usługowo-Handlowy „Wojciechowski” Zdzisław Wojciechowski, branża spożywcza w Opocznie, Zakład przetwórstwa Mięsnego „Stępień” B.S. Stępniowie Sp.J., branża spożywcza w Opocznie, Nova Ceramica Sp z o.o., CER-ART Studio Sp. z o.o.– producenci płytek ceramicznych, Zakład Ceramiki Budowlanej OWCZARY R.E.R. Stępień Sp. j. w Owczarach, gm. Mniszków, PPHU Cegielnia Mniszków s.c. – produkcja ceramiki budowlanej. W ocenie rocznej jakości powietrza sporządzonej dla kryterium ochrony zdrowia strefa łódzka w latach 2011-2014 roku została zaliczona do klasy C z powodu przekroczeń poziomów dopuszczalnych dla pyłu zawieszonego PM10, poziomu docelowego benzo(a)piranu oraz poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5. Cały obszar województwa w latach 2011-2014 uzyskał klasę D2 z powodu przekroczenia poziomu celu długotermino- wego ozonu. Na podstawie uzyskanych wyników pomiarów stężenia pyłu PM10 stwierdzono konieczność wykonania programu ochrony powietrza na terenie Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej oraz w 20 miastach Strefy łódzkiej. Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim ustala podstawowe kierunki i zakres działań niezbędnych do przywrócenia standardu jakości powietrza w zakresie pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 w zakresie: ograniczenia emisji powierzchniowej pochodzącej z sektora komunalno-bytowego, ograniczenia emisji powierzchniowej pochodzącej z działalności gospodarczej, ograniczenia emisji liniowej (komunikacyjnej), edukacji ekologicznej i reklamy, planowania przestrzennego, identyfikacji źródeł emisji pyłu zawieszonego PM10 oraz rozwoju narzędzi do zintegrowanego zarządzania jakością powietrza, finansowania realizacji programów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych. Ponadto Program zawiera działania naprawcze realizowane przez właściwe organy administracji samorządowej oraz działania ochronne realizowane przez mieszkańców w sytuacji przekroczenia, jak również plan działań krótkoterminowych obejmujący w/w obszary powiatów. Dążąc do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gmina oraz poszczególne podmioty organizacyjne podejmują różnego rodzaju działania. Stosowane metody to: budowa i eksploatacja urządzeń ochrony powietrza, stosowanie paliw o większej wartości opałowej i niższej zawartości siarki oraz popiołu, modernizacje kotłowni polega- jące na zastąpieniu źródeł opalanych węglem na źródła opalane olejem czy gazem płynnym. 4.2. Hałas Ustawa z 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), regulują przepisy dotyczące klimatu akustycznego. Przepisy tych ustaw są wyrazem nowej, spójnej z ustawodawstwem Unii Europejskiej, polityki w zakresie ochrony środowiska. W odniesieniu do zagadnień akustycznych, wspomniane akty prawne dostosowują przepisy polskie do re- gulacji UE, w szczególności znajdującej podstawę prawną w regulacjach zawartych w Dyrektywie w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku (2002/49/EC). Hałas - dźwięk określany jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający w danych warunkach (zależy od fizycznych parametrów dźwięku, od nastawienia odbiorcy). Ocena stanu środowiska w wyniku emisji hałasu dokonywana jest przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku wyrażonego w dB. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z dnia 14 czerwca 2007 r. (t.j.: Dz. U. z 2014 r. poz. 112) określa: dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszcze- gólne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 24 – Poz. 3548

powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby. Tabela 23. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku

Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] Pozostałe obiekty i działalność będąca Drogi lub linie kolejowe1) źródłem hałasu LAeq D LAeq D LAeq N LAeq N przedział czasu Rodzaj terenu przedział przedział przedział czasu odniesienia równy 8 czasu odnie- czasu odnie- odniesienia równy najmniej korzyst- sienia równy sienia równy 1 najmniej ko- nym godzinom dnia 16 godzinom 8 godzinom rzystnej godzinie kolejno po sobie nocy następującym a) strefa ochronna „A” uzdrowiska 50 45 45 40 b) tereny szpitali poza miastem a) tereny zabudowy mieszkaniowej 61 56 50 40 jednorodzinnej b) tereny zabudowy związanej ze sta- łym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży1) c) tereny domów opieki społecznej d) tereny szpitali w miastach a) tereny zabudowy mieszkaniowej 65 56 55 45 wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) tereny zabudowy zagrodowej c) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe2) d) tereny mieszkaniowo-usługowe tereny w strefie śródmiejskiej miast 68 60 55 45 powyżej 100 tys. mieszkańców3) Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. Dz. U. 2014, poz. 112). Objaśnienia: 1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. 2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncen- tracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeże- li charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Na stan akustyczny środowiska ma wpływ wiele czynników, wśród których należy wyróżnić uwarunkowania wynikające z położenia gminy, wielkości zajmowanego obszaru, zaludnienia, stopnia urbanizacji, uprzemy- słowienia oraz rozwoju szlaków komunikacyjnych. Najbardziej uciążliwym hałasem dla człowieka jest hałas komunikacyjny (najbardziej odczuwalny) oraz przemysłowy. Hałas komunikacyjny Źródłem hałasu na terenie powiatu opoczyńskiego jest przede wszystkim transport drogowy oraz transport kolejowy. Na poziom hałasu drogowego ma wpływ szereg czynników związanych z ruchem pojazdów i para- metrami drogi. Do najważniejszych z nich należą: - problemy komunikacyjne – nieprzystosowanie nawierzchni do występującego natężenia ruchu i obcią- żenia (duży udział pojazdów ciężarowych powoduje szybkie niszczenie nawierzchni, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 25 – Poz. 3548

- natężenie ruchu związane bezpośrednio ze znaczeniem drogi w układzie komunikacyjnym, - struktura ruchu (udział pojazdów ciężkich i hałaśliwych), - średnia prędkość pojazdów i ich stan techniczny, - płynność ruchu, - rodzaj i stan nawierzchni. Hałas drogowy jest zjawiskiem o tendencjach wzrostowych, uzależnionym od takich czynników, jak: wskaźnik presji motoryzacji, gęstość sieci dróg i odległość terenów stale zamieszkiwanych od dróg o dużym natężeniu. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natężenie ich ruchu można przyjąć, że na terenie powiatu utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natężenia hałasu związanego z ruchem kołowym. Należy jednak podkreślić, że wzrost natężenia hałasu nie jest wprost proporcjonalny do wzrostu natężenia ruchu samochodowego i rośnie wolniej. Wynika to głównie z poprawy jakości użytkowanych samochodów. Hałas związany z komunikacją i transportem kolejowym jest mniej uciążliwy, ponieważ dotyczy tylko te- renów w pobliżu trakcji kolejowej (zasięg uciążliwości hałasu wynosi do ok. 300 m) i jest związany z często- tliwością ruchu pociągów i ich rodzajów (pasażerskie czy towarowe). Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez różnego rodzaju maszyny i urządzenia, a także części procesów technologicznych oraz instalacje i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych, dźwięki emitowane z urządzeń obiektów handlowych oraz urządzenia nagłaśniające w lokalach rozrywkowych. Źródłem hałasu są także linie przesyłowe wysokiego napięcia. Hałas powstaje również na terenie stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć w związku ze stosowaniem sprężarek do napędu łączni- ków i transformatorów. Obecnie systemy lokalizacji nowych inwestycji, a także potrzeba sporządzenia ocen oddziaływania na śro- dowisko, kontrole i egzekucja nałożonych kar pozwalają na znaczne ograniczenie tych uciążliwości. Ponadto dla źródeł hałasu przemysłowego, ze względu na ich niewielkie rozmiary, istnieją różne możliwości techniczne ograniczenia emisji hałasu (np. stosowanie tłumików akustycznych, obudów poszczególnych urządzeń czy zwiększenie izolacyjności akustycznej ścian pomieszczeń, w których znajdują się maszyny wytwarzające ha- łas). Ocena stanu akustycznego środowiska prowadzona jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, a realizowana jest przez instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska, takie jak pozwolenia, programy ochrony środowiska (w tym programy ochrony przed hałasem). Zgodnie z „Programem państwowego monitoringu środowiska województwa łódzkiego na lata 2013-2015” w roku 2014 wykonane zostały pomiary hałasu w 10 punktach pomiarowych znajdujących się w 3 obszarach: Rawa Mazowiecka, Poddębice i Uniejów. Przeprowadzone badania monitoringowe hałasu komunikacyjnego wykazały, że hałas pochodzący od ciągów komunikacyjnych nadal stanowi istotną uciążliwość i niedogodność dla mieszkańców. Wystąpiły przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego do środowiska: porze dnia w punktach pomiarowych: Rawa Mazowiecka (ul. Jerozolimska i ul. Juliusza Słowackiego), Poddębice (ul. Łęczycka i ul. Łódzka), dla nocy: Rawa Mazowiecka (ul. Tomaszowska i ul. Jerozolimska), Poddębice (ul. Łęczycka i ul. Łódzka), Uniejów (ul. Polna i ul. Henryka Sienkiewicza). Na terenie województwa łódzkiego badania w zakresie klimatu akustycznego przeprowadza WIOŚ w Ło- dzi. Powiat opoczyński nie został nimi objęty. Przez miasto Opoczno przebiegają 2 drogi tranzytowe, które charakteryzują się niemal stałym natężeniem ruchu w ciągu doby i dużym udziałem pojazdów ciężkich w strumieniu ruchu. Jedna z nich przebiega ze wschodu na zachód wzdłuż ulicy Piotrkowskiej i kończy się skrzyżowaniem ulic W. Perzyńskiego i 17-go Stycznia (I), druga natomiast ma przebieg północ – południe wzdłuż ulic Perzyńskiego i 17-go Stycznia (II). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 26 – Poz. 3548

Dla terenów kolejowych w województwie pomiarów hałasu nie prowadzono w ostatnich latach. Przez teren powiatu przebiegają linie kolejowe: Łódź – Skarżysko-Kamienna, Łódź – Radom oraz Centralna Magistrala Kolejowa łącząca Warszawę ze Śląskiem. W powiecie w miejscowości Idzikowice znajduje się ponadto węzeł kolejowy dla obsługi ruchu towarowego i pasażerskiego. Hałas związany z komunikacją i transportem kolejowym jest mniej uciążliwy, ponieważ dotyczy tylko terenów w pobliżu trakcji kolejowej i jest związany z czę- stotliwością ruchu pociągów i ich rodzajem. Skala zagrożeń hałasem przemysłowym w powiecie nie jest zbyt duża. Taki hałas ma zazwyczaj charakter lokalny. 4.3. Pola elektromagnetyczne Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. reguluje dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku. Sposób prowadzenia badań poziomów pól elektromagnetycznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645), które obo- wiązuje od 1.01.2008 r. W 2013 roku WIOŚ w Łodzi przeprowadził pomiary natężenia PEM na terenie powiatu opoczyńskiego w 4 punktach monitoringowych: na terenach miejskich w Drzewicy i Opocznie oraz na terenach wiejskich w miejscowościach Buczek i Bratków. Pomiarów dokonywano za pomocą sondy pomiarowej EF-0391 w zakresie mierzonych częstotliwości od 0,1MHz do 3000MHz. W 2014 roku na terenie powiatu nie prowadzono pomiarów. Tabela 24. Pomiary promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu opoczyńskiego w 2014 roku Średnie arytmetyczne zwiększonych wartości z uśrednionych wartości natę- Gmina Miejsce pomiaru skutecznych natężeń PEM żeń PEM dla danego obszaru V/m usytuowania województwa Gmina i Miasto Drzewica - Plac <0,3 <0,0002 Drzewica Wolności Opoczno - Plac Miasto i Gmina Opoczno <0,3 <0,0002 Kościuszki Gmina Poświętne Buczek <0,3 <0,0002 Gmina Sławno Bratków <0,3 <0,0002 Źródło – WIOŚ Łódź. W żadnym punkcie pomiarowym nie odnotowano wartości przekraczającej dopuszczalną wartość składową elektryczną E=7V/m określoną w Rozporządzeniu Ministra środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzy- mania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 292, poz. 1883, z późn. zm.). W stosunku do przesyłowych linii elektroenergetycznych oraz obiektów z nimi związanych przyjmuje się: szkodliwy wpływ linii energetycznych o napięciu 110, 220 i 400 kV obejmuje strefę o szerokości od 12 do 25 m od osi linii w obie strony, uciążliwość stacji transformatorowych zamyka się w granicach obiektu. Sieć rozdzielcza średniego i niskiego napięcia na obszarze miasta Opoczna, tam gdzie są największe skupi- ska ludności, w przeważającej mierze, jest siecią kablową podziemną. Uciążliwość masztów telefonii komórkowej mieści się w ich strefach ochronnych - na terenie powiatu funkcjonuje łącznie 13 stacji bazowych telefonii komórkowej. 4.4. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. z 2015 r. poz. 469) określa cele służące zapewnieniu ochrony wód, poprzez zapobieganie dalszej ich degradacji, ochronę przed zanieczyszczeniem, poprawę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów lądowych zależnych od wody oraz promocje zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 27 – Poz. 3548

Ocenę jakości badanych wód powierzchniowych i podziemnych przeprowadzono w oparciu o kryteria określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji prioryte- towych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1482) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1558). 4.4.1. Wody powierzchniowe Powiat opoczyński znajduje się w obszarze zlewni rzeki II rzędu – Pilicy, będącej najdłuższym, lewym do- pływem Wisły, uchodzącym w 457 km biegu. W północno-zachodniej części Powiatu biegnie wododział trzeciego rzędu rzeki Drzewiczki (drugi co do wielkości prawobrzeżny dopływ Pilicy). Pozostałe rzeki, płynące na terytorium powiatu opoczyńskiego, to: Wąglanka – będąca lewobrzeżnym dopływem Drzewiczki. Uchodzi do niej w 50,4 km. Całkowita dłu- gość Wąglanki wynosi 39,6 km, Popławka – prawobrzeżny dopływ Czarnej Malenieckiej, uchodzi do niej w 9,7 km, Czarna – prawostronny dopływ rzeki Pilicy, całkowita jej długość wynosi 85 km, Brzuśnia – prawostronny dopływ Drzewiczki, Pogorzelec – lewostronny dopływ Wąglanki. Do największych zbiorników wodnych, znajdujących się na terenie powiatu opoczyńskiego należą: Zalew Sulejowski – zbiornik sztucznie utworzony (w wyniku przegrodzenia rzeki Pilicy), częściowo położony na terenie gminy Mniszków. Oprócz funkcji retencyjnej i energetycznej zbiornik jest wykorzystywany do celów rekreacyjnych, Zbiornik Miedzna – utworzony na terenie łąk zalanych wodami rzeki Wąglanki, na terenie gmin Biała- czów i Żarnów. Zalew jest zbiornikiem retencyjnym przeznaczonym dla potrzeb rolnictwa, Zbiornik w Drzewicy – utworzony poprzez spiętrzenie wód rzeki Drzewiczki. Głównym celem zbiornika jest retencja wód dla potrzeb rolnictwa. Wykorzystywany jest również do celów rekreacyjnych, Zalew w Opocznie – zbiornik o funkcji retencyjno-rekreacyjnej położony w rozwidleniu rzek Wąglanki i Drzewiczki. Powiat opoczyński leży w zasięgu środkowomałopolskiego regionu hydrogeologicznego. Poziomy wodo- nośne, które mają znaczenie użytkowe, występują w utworach czwartorzędowych, kredowych oraz w utworach jury górnej, środkowej i dolnej. Wody powierzchniowe oceniane są na podstawie projektu rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, przygotowanego na podstawie art. 38a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.). Tabela 25. Wyniki pomiarów wód powierzchniowych na terenie powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Klasa Klasa Klasa Punt elementów elementów Potencjał Rzeka elementów pomiarowy hydromorfolo- fizyko- ekologiczny biologicznych gicznych chemicznych Drzewiczka od źródeł Drzewiczka do Wąglanki, bez III II II umiarkowany Opoczno Wąglanki Drzewiczka od Drzewiczka IV II II słaby Wąglanki do Brzuśni Drzewica Wąglanka od Wąglanka – zbiornika Waglanka III II II umiarkowany Opoczno Miedzna do ujścia Źródło – WIOŚ Łódź. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 28 – Poz. 3548

Ogólny stan Jednolitych części wód powierzchniowych uznano za zły (oznacza to, że poważnie zostały zmienione warunki naturalne i nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki flory i fauny). Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych Do głównych źródeł zanieczyszczeń rzek i wód powierzchniowych na terenie powiatu opoczyńskiego należą: nie oczyszczone ścieki komunalne, przemysłowe, nieszczelne instalacje bezodpływowych zbiorników na nieczystości, spływy powierzchniowe z terenów rolniczych, komunikacyjnych i przemysłowych, dopływ zanieczyszczonych wód powierzchniowych z poza terenu powiatu, zanieczyszczenia naturalne, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych – np. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza. 4.4.2. Wody podziemne Powiat opoczyński usytuowany jest w obrębie środkowomałopolskiego regionu hydrogeologicznego. Po- ziomy wodonośne mające znaczenie użytkowe występują w utworach: czwartorzędowych, kredowych, jury górnej, środkowej i dolnej. Czwartorzędowe piętro wodonośne. Wody porowe piętra czwartorzędowego występują w osadach piasz- czysto–żwirowych w dolinach rzeki Drzewiczki i Wąglanki. Piętro to związane jest także z obszarem występowania piasków i żwirów wodnolodowcowych. Lokalnie utwory czwartorzędowe położone na utworach jurajskich stanowią podrzędny poziom użytkowy. Wiąże się to ze zmienną wodonośnością piasków i żwirów, co z kolei wynika z różnej ich miąższości (5-25 m). Kredowe piętro wodonośne – największe ujęcia wód kredowego piętra wodonośnego znajdują się w miejscowości Grudzeń Las na terenie Kopalni Piasku Kwarcowego. Woda w obrębie tego piętra występuje w utworach piaszczystych kredy dolnej. Cechami charakterystycznymi omawianego piętra są: duże wydajności i występowanie wód o zwierciadle swobodnym lub subartezyjskim. Jurajskie piętro wodonośne – w jego obrębie woda występuje w wapieniach oraz wapieniach marglistych jury górnej, a także w piaskowcowo–iłowcowo–mułowcowych seriach jury środkowej i dolnej. Poziom górnojurajski ma charakter szczelinowy, natomiast poziomy środkowo- i dolnojurajskie są porowo–szczelinowe. Głębokość strefy aktywnej wymiany wód oszacowano na 150 m. Korzystne parametry hydrogeologiczne utworów jurajskich sprawiają, że są one głównymi użytkowymi poziomami wodonośnymi. Wydajności potencjalne studni mieszczą się w przedziale 10-30 m3/h, choć lokalnie osiągają też wartości 50-70 i 70-120 m3/h. Zasilanie warstw wodonośnych odbywa się przez infiltrację opadów atmosferycznych: bezpośrednio na wychodniach lub pośrednio przez nadkład osadów czwartorzędowych. Na terenie Powiatu znajdują się trzy Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (naturalne zbiorniki wodne gro- madzące wody podziemne, mające strategiczne znaczenie w gospodarce wodnej kraju): nr 410 Opoczno (wody jury górnej, warstwa wodonośna o charakterze szczelinowokrasowym, szacunkowe zasoby dyspozycyjne – 115 m³/dobę, średnia głębokość ujęcia < 100 m), nr 401 Niecka Łódzka (wody kredowe, szacunkowe zasoby dyspozycyjne – 90 m³/dobę, średnia głębo- kość ujęcia – 30-80 m), nr 404 Koluszki – Tomaszów (wody jury górnej, szacunkowe zasoby dyspozycyjne - 350 m³/dobę, śred- nia głębokość ujęcia - 200). W granicach zasięgu głównych zbiorników wód podziemnych istnieją ograniczenia w lokalizacji obiektów przemysłowych i usługowych stanowiących potencjalne źródło zagrożenia zanieczyszczeniem wód podziemnych. Według załączników do uchwały Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 r. (M.P. z 2011 r. Nr 49, poz. 549), powiat opoczyński położony jest w Obszarze Dorzecza Wisły w regionie wodnym Środkowej Wisły w pasie wyżyn w obszarze Jednolitej Części Wód Podziemnych (JCWPd) nr 98 i 82.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 29 – Poz. 3548

Mapa obrazująca granice JCWPd nr 98

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna www.psh.gov.pl.

Fragment mapy obrazującej granice JCWPd nr 82

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna www.psh.gov.pl. Tabela 26. Ogólna charakterystyka środowiskowa JCWPd nr 98 i nr 82 JCWPd nr 98 JCWPd nr 82 Kod JCWPd 2300_098 2300_082 Porowata podziemna warstwa wodo- Porowata podziemna warstwa Typ warstwy wodonośnej nośna krzemionkowo-węglanowa wodonośna krzemionkowa Stratygrafia Jura dolna i środkowa, trias Czwartorzęd Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 30 – Poz. 3548

Litologia Piaskowce, wapienie Piaski 3x10-4 – 1x10-4 m/s Średni współczynnik filtracji 3x10-4 – 1x10-4 m/s 1x10-4 - 3x10-5 m/s 1x10-3 - 3x10-4 m/s 20 -40 m Średnia miąższość utworów > 40 m 10 - 20 m >40 m Zasoby wód podziemnych dostępne do 333,96 zagospodarowania (tys. m3/dobę) 314,5 Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna www.psh.gov.pl. Jakość wód podziemnych określana jest według klasyfikacji podanej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Tabela 27. Klasyfikacja stanu wód podziemnych klasa Rodzaj I wody bardzo dobrej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalno- ści człowieka II wody dobrej jakości, w których wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby III wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka IV wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka V wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ dzia- łalności człowieka Badania jakości wód podziemnych na terenie powiatu opoczyńskiego prowadzono w roku 2013 na terenie miasta Opoczna. Tabela 28. Monitoring wód podziemnych w powiecie opoczyńskim w roku 2013 Miejscowość/ Rodzaj Numer Klasa Wskaźnik decydujący o słabej jakości gmina/ Stratygrafia monitoringu ujęcia jakości wód podziemnych powiat Regionalny 51 Opoczno J2 III NO3, Ca Źródło – WIOŚ Łódź. Wody podziemne na terenie powiatu opoczyńskiego wykazywała klasę III jakości wód - wody zadowalają- cej jakości. Tabela 29. Pobór i zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w powiecie opoczyńskim w roku 2014 Eksploatacja sieci Ogółem Produkcja Nawodnienia w rolnic- wodociągowej (dam³) (dam³) twie i leśnictwie (dam³) (dam³) pobór zużycie pobór zużycie pobór zużycie 5 096 3 881 3 400 2 230 865 820 831 Źródło – WIOŚ Łódź. Łącznie w powiecie opoczyńskim w roku 2014 powstało 1,7 hm3 ścieków komunalnych i przemysłowych.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 31 – Poz. 3548

Tabela 30. Ładunki zanieczyszczeń odprowadzanych kanalizacją miejską do oczyszczalni w roku 2014 Ładunki zanieczyszczeń (Mg/rok) Gmina Zawiesina BZT5 ChZT(Cr) Azot ogólny Fosfor ogólny ogólna Miasto i Gmina 65,6 256,9 138,3 56,3 2,7 Opoczno Gmina i Miasto 4,4 21,6 5,6 - - Drzewica Źródło – WIOŚ Łódź. Źródła zanieczyszczeń wód podziemnych Do głównych źródeł zanieczyszczeń wód gruntowych na terenie powiatu opoczyńskiego należą: niepełna sieć kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz oczyszczalni ścieków, przemysł ceramiczny, niewłaściwe odprowadzanie ścieków: nieszczelne szamba, wykorzystywanie nieczynnych studni kopanych jako miejsc do odprowadzania ścieków komunalnych, odprowadzanie ścieków do rowów przydrożnych, cieków wodnych, na pola itp., stosowanie nawozów chemicznych na terenach dolinnych w miejscach gdzie wody gruntowe zalegają płytko pod powierzchnią terenu oraz gruntach o większych spadkach w kierunku cieków wodnych, odprowadzanie do wód i do ziemi ścieków z obiektów prowadzących działalność produkcyjną, zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, wycieki ze zbiorników i instalacji technologicznych (np. paliwowych), infiltracja zanieczyszczeń z powierzchni, ze względu na słaba izolacyjność warstw wodonośnych. 4.4.3. Gospodarka wodno–ściekowa Gospodarka ściekowa regulowana jest: Ustawą z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2015 r. poz. 139 j.t.) Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1800). Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 roku – w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 257). Zgodnie z art. 3 ustawy „Prawo ochrony środowiska”, ścieki (substancje ciekłe, wprowadzone bezpośred- nio lub za pomocą urządzeń kanalizacyjnych do wód) zmieniają stan fizyczny, chemiczny lub biologiczny wód, działając niszcząco na świat roślinny lub zwierzęcy. Ścieki powstają w wyniku bytowania człowieka oraz pro- wadzonej przez niego działalności gospodarczej i rolniczej (ścieki bytowo–gospodarcze, ścieki przemysłowe, ścieki komunalne, wody opadowe, zanieczyszczenia, wody podgrzane, skażone promieniotwórczo i zasolone). Długość sieci wodociągowej na terenie powiatu wynosi 940,5 km, liczba przyłączy 18 130 szt. Długość sieci kanalizacyjnej to 484,3 km, do której podłączonych jest 9 850 gospodarstw (dane GUS 2014). Na terenie powiatu znajduje się 11 mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków. Stan sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w powiecie opoczyńskim przedstawia poniższe zestawienie. Tabela 31. Sieć rozdzielcza wodociągowa i kanalizacyjna na 100 km2 w roku 2014 Gmina Wodociąg Kanalizacja Miasto i Gmina Opoczno ogółem 105,2 46,4 miasto 262,2 283,2 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 32 – Poz. 3548

wieś 81,7 11,1 Gmina i Miasto Drzewica ogółem 104,5 97,5 miasto 526,0 370,1 wieś 86,6 85,9 Gmina Białaczów 77,4 37,5 Gmina Mniszków 81,5 28,9 Gmina Paradyż 102,0 58,5 Gmina Poświętne 55,3 4,8 Gmina Sławno 93,9 61,9 Gmina Żarnów 102,4 43,0 Źródło – dane GUS.

Wykres 6. Sieć wodociągowa, kanalizacyjna i gazowa na 100 km2 na terenie gmin powiatu opoczyńskiego w roku 2014

Tabela 32. Korzystający z instalacji (%) ogółu ludności gmin powiatu w roku 2014 Gmina Wodociąg Kanalizacja Miasto i Gmina Opoczno ogółem 92,9 65,1 miasto 96,5 91,8 wieś 86,8 20,2 Gmina i Miasto Drzewica ogółem 96,9 87,7 miasto 96,0 88,6 wieś 97,4 87,2 Gmina Białaczów 84,0 72,2 Gmina Mniszków 95,0 26,8 Gmina Paradyż 86,7 43,8 Gmina Poświętne 98,0 10,3 Gmina Sławno 91,9 54,0 Gmina Żarnów 84,0 22,9 Źródło – dane GUS. 4.5. Odpady Obowiązek planowania gospodarki odpadami został sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21, ze zm.). Powszechna zasada gospodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 18 ustawy o odpadach) brzmi „Każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mo- gące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 33 – Poz. 3548

takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia”. 4.5.1. Odpady komunalne Według „Planu gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego” wprowadza się podział województwa na 4 regiony, obejmujące obszary liczące, co najmniej 150 tys. mieszkańców. Powiat opoczyński należy do regionu III. Tabela 33. Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych w regionie III Instalacje przewidziane do za- Funkcjonujące regional- stępczej obsługi regionów ne instalacje do przetwa- w przypadku gdy regionalna Rodzaj regionalnej instalacji rzania odpadów komu- instalacja uległa awarii lub nie nalnych (RIPOK) może przyjmować odpadów z innych przyczyn Julków, gm. Skierniewice Pukinin, Tomaszów Maz., gm. Rawa Mazowiecka Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarza- ul. Piaskowa 122 nia zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielenia Piotrków Tryb., ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadają- ul. 1-go Maja 25 Płoszów, cych się w całości lub w części do odzysku Piotrków Tryb., ul. Wolska gm. Radomsko Sulejów, ul. Psarskiego 3 Lubochnia Górki 68/74 Instalacja do przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwa- rzania z nich produktów o właściwościach nawozo- wych lub środków wspomagających uprawę roślin, spełniającego wymagania określone w przepisach Płoszów, Różanna, gm. Opoczno odrębnych lub materiału po procesie kompostowania gm. Radomsko lub fermentacji dopuszczonego do odzysku w procesie R10, spełniającego wymagania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 7 ustawy o odpadach Brzeziny, ul. Łódzka Koluszki Pukinin, gm. Rawa Maz. Instalacja do składowania odpadów powstających Rzgów, ul. Ogrodowa 115 w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości Kruszów, gm. Tuszyn z sortowania odpadów komunalnych o pojemności Moszczenica, Lubochnia Górki 68/74 pozwalającej na przyjmowanie przez okres nie krótszy ul. Cegielniana niż 15 lat odpadów w ilości nie mniejszej niż powsta- Różanna, gm. Opoczno jąca w instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów Kąsie, gm. Kamieńsk Płoszów, gm. Radomsko Sławno Kolonia, gm. Sławno Nowe przepisy nakładają na gminy obowiązek selektywnego zbierania odpadów komunalnych w celu osią- gnięcia odpowiednich poziomów recyklingu. Od 1 lipca 2013 roku weszły w życie przepisy o przejęciu obo- wiązków gospodarowania odpadami przez gminy i ponoszenia opłat przez wytwórców. Z gmin powiatu opo- czyńskiego odbierane są wszystkie odpady zarówno komunalne zmieszane jak i odpady segregowane w po- jemnikach lub workach kolorowych. W wyniku przeprowadzonych w każdej gminie postępowań przetargowych wyłonione zostały podmioty odpowiedzialne za usługę odbioru odpadów komunalnych w gminach: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 34 – Poz. 3548

Białaczów, Opoczno, Sławno, Paradyż i Żarnów – Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Opocznie, Drzewica – Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Drzewicy, Poświętne – Zakład Usług Komunalnych HAK w Piotrkowie Trybunalskim, Mniszków – A.S.A. Eko Polska sp. z o.o. z Zabrza. W Różanej w gminie Opoczno działa Zakład Unieszkodliwiania Odpadów. Powierzchnia Zakładu Uniesz- kodliwiania Odpadów wynosi 15,47 ha. Przewidziany termin zamknięcia – 2031 rok. Na terenie powiatu funkcjonuje składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Domaszno w gminie Drzewica. Pojemność całkowita składowiska wynosi 72000 m3, planowany termin zamknięcia określony w wojewódzkim planie gospodarki odpadami na rok 2020. Tabela 34. Zmieszane odpady komunalne odebrane z gospodarstw domowych w gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013-2015 Ilość zebranych odpadów zmieszanych (Mg) Gmina 2013 2014 2015 Miasto i Gmina Opoczno 2120,1 1037,44 1563,27 Gmina i Miasto Drzewica 464, 4 330,64 375,70 Gmina Białaczów 293,79 165,00 248,4 Gmina Mniszków 282,4 401,82 475,64 Gmina Paradyż 181 113,6 112,88 Gmina Poświętne 284,9 233,3 222,60 Gmina Sławno 239,8 295,6 344,40 Gmina Żarnów 318,6 212,3 247,1 ogółem 3 720,59 2 789,7 3589,99 Źródło – dane Urzędów Gmin. Odpady w zależności od przyjętego w gminie systemu są segregowane na poszczególne frakcje. Główne frakcje to: papier i tektura, metal, tworzywa sztuczne, opakowania wielomateriałowe, szkło, odpady ulegające biodegradacji z podziałem na bioodpady i odpady zielone. Odpady są odbierane z gospodarstw domowych i miejsc zbiorowego zamieszkania zgodnie z przyjętym indywidualnie w gminach harmonogramem. Zbiórka poszczególnych grup odpadów: zbiórka odpadów wielkogabarytowych i tzw. „elektrośmieci” odbywa się akcyjnie z terenów posesji, według harmonogramu lub za powiadomieniem, przeterminowane leki można oddawać w wyznaczonych przychodniach rejonowych lub aptekach, zużyte baterie oraz tzn. „mała elektronikę” (np. telefony) zbierane są do pojemników w wyznaczonych budynkach użyteczności publicznej: szkołach, urzędach, itp., zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny można oddawać w sklepach RTV i AGD przy zakupie nowego, nieczystości płynne odbierane z terenu nieruchomości po zgłoszeniu potrzeby do przedsiębiorcy posia- dającego zezwolenie gminy na opróżnianie zbiorników bezodpływowych i przekazywanie do stacji zlewnej. Tabela 35. Odpady zbierane selektywnie w powiecie opoczyńskim w podziale na poszczególne frakcje w latach 2013-2015

Rodzaj odpadów 2013 2014 2015

szkło 1 083,93 1065,33 554,62 plastik, 651,82 1120,95 623,82 opakowania z tworzyw Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 35 – Poz. 3548

beton, gruz 75,6 166,58 103,11 metal 4,3 4,6 - wielkogabarytowe 90,12 154,9 147,24 papier i tektura 514,81 1035,07 593,69 popiół 320,00 515,46 260,0 elektryczne 8,38 13,17 5,76 opony - 22,28 34,52 odpady ceramiczne 33,1 - 1,48 zmieszane odpady 23,1 40,7 101,36 opakowaniowe odpady ulegające 216,9 182,92 40,36 biodegradacji odpady nieulegające 57,5 76,7 5,0 biodegradacji inne niewymienione odpady zbierane 2,8 108,78 128,0 selektywnie ogółem 3 082,36 4 507,44 2 598,96 Źródło – dane Urzędów Gmin. Tabela 36. Odpady zbierane selektywnie w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013-2015 Gmina Ilość odpadów zbieranych selektywnie (Mg) 2013 2014 2015 Miasto i Gmina Opoczno 1 606,1 1 884,3 826,7 Gmina i Miasto Drzewica 509,9 390,7 506,7 Gmina Białaczów 115,9 208,2 131,9 Gmina Mniszków 143,6 428,2 297,4 Gmina Paradyż 156,6 290,6 114,4 Gmina Poświętne 102,9 143,5 339,2 Gmina Sławno 221,7 567,6 275,5 Gmina Żarnów 225,7 274,3 107,1 ogółem 3 082,4 4 187,4 2 598,9 Źródło – dane Urzędów Gmin. Inne odpady, w tym odpady niebezpieczne, zbierane selektywnie (takie jak: chemikalia, farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe, zużyte baterie i akumulatory, meble, odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano- rozbiórkowe, zużyte opony, itp.) można oddawać dodatkowo w dowolnej ilości i nieodpłatnie w wyznaczonych w gminach punktach. Rodzaj przyjmowanych odpadów do punktów dodatkowych zależy od gminy. Punkty dodatkowej zbiórki odpadów komunalnych w gminach powiatu opoczyńskiego to: w gminie Opoczno funkcjonuje Gminny Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (GPSZOK) na terenie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów w miejscowości Różanna, prowadzony przez PGK Sp. z o.o. w Opocznie. W 2015 r. w punkcie tym zebrano 22,21 Mg odpadów, w gminie Drzewica - do Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów przy ul. Słowackiego w Drzewicy. W 2015 r. w punkcie tym zebrano: plastik – 1,5 Mg, papier i tektura – 1,0 Mg, szkło – 2,5 Mg, w gminie Białaczów do Punktu Mobilnego (raz na kwartał). W 2015 r. w punkcie tym zebrano: zużyte opony – 1,16 Mg, odpady wielkogabarytowe – 2,4 Mg, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 36 – Poz. 3548

w gminie Mniszków do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, gdzie w 2015 r. zebrano 164 Mg odpadów, w gminie Paradyż do Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, który funkcjonuje 1 raz w miesiącu w okresie od kwietnia do października, w gminie Poświętne do Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych zlokalizowanego w miejscowości Stefanów 2a. W 2015 r. w punkcie zebrano: opony – 0,3 Mg, zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne – 0,05 Mg, wielkogabarytowe – 0,52 Mg, w gminie Sławno do Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych na terenie Gminnego Składowiska Odpadów Komunalnych w Sławnie Kolonii (czynny w czwarty poniedziałek miesiąca). Podmiotem wyłonionym w drodze przetargu, świadczącym usługi w zakresie odbierania odpadów komunalnych z terenu gminy oraz prowadzącym PSZOK jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Opocznie, ul. Krótka 1, 26-300 Opoczno. W 2015 r. w punkcie tym zebrano: leki – 0,003 Mg, baterie i akumulatory – 0,039 Mg, w gminie Żarnów do Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, gdzie w 2015 r. zebrano 0,002 Mg leków. Każda gmina indywidualnie wyłania firmę lub firmy, która odbiera z jej terenu poszczególne typy odpa- dów. Firmy muszą posiadać zezwolenie na prowadzenie ww. działalności. 4.5.2. Odpady niebezpieczne Podstawowym źródłem powstawania odpadów niebezpiecznych jest działalność przemysłowa i usługowa. Odpady niebezpieczne powstają również w gospodarstwach domowych, służbie zdrowia i szkolnictwie. Do odpadów niebezpiecznych znajdujących się w strumieniu odpadów komunalnych zalicza się: lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć, baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami oło- wiowymi, niklowo-kadmowymi lub bateriami zawierającymi rtęć oraz nie sortowane baterie i akumulatory, detergenty zawierające substancje niebezpieczne, środki ochrony roślin (np. insektycydy, fungicydy, herbicy- dy), kwasy i alkalia, rozpuszczalniki, odczynniki fotograficzne, leki cytotoksyczne i cytostatyczne, urządzenia zawierające freony, oleje i tłuszcze inne niż jadalne, farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcza i żywice zawierające substancje niebezpieczne, zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne. Na terenie powiatu opoczyńskiego nie ma zlokalizowanych czynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, mogilnika, składowisk przyjmujących azbest oraz obiektów umożliwiających neutralizację odpadów medycznych. W powiecie nie działają podmioty unieszkodliwiające lub prowadzące odzysk odpadów niebezpiecznych. W Zakładzie Unieszkodliwiania Odpadów w Różannej są kwatery, gdzie składuje się odpady niebezpieczne. Jest to tzw. Gminny Punkt Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych, gdzie są one przyjmowane czasowo. Na terenie powiatu ze strumienia odpadów komunalnych wydziela się: odpady niebezpieczne, tj. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory, przeterminowane leki i chemikalia, zużyte opony, meble i inne odpady wielkogabarytowe. W poszczególnych punktach w gminach na terenie powiatu są ustawione pojemniki na różne rodzaje odpa- dów niebezpiecznych: baterie (większe sklepy przemysłowe, markety), akumulatory (stacje napraw samochodowych), Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 37 – Poz. 3548

lampy fluorescencyjne, sprzęt elektronicznego (sklepy elektryczne, sklepy AGD), oleje odpadowe, smary (stacje benzynowe), odpady medyczne i przeterminowane leki (ośrodki zdrowia, apteki). We wszystkich gminach w powiecie przeprowadzona została inwentaryzacja miejsc występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenia dla środowiska (inwentaryzacja pokryć dachowych zawierających azbest). Gminy posiadają własne „Programy usuwania wyrobów zawierających azbest”, który to ma być usu- nięty do roku 2032. Baza azbestowa w gminach jest na bieżąco aktualizowana, ponieważ gminy prowadzą ak- cje dopłat do zbiórki azbestu i jest on sukcesywnie eliminowany z ich terenów. Tabela 37. Ilość zebranego azbestu w gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013-2015 w Mg Gmina 2013 2014 2015

Gmina Białaczów brak danych

Gmina i Miasto Drzewica 660 brak danych Gmina Mniszków brak danych Miasto i Gmina Opoczno 199,42 208,99 223,43 nie były odbierane odpady 0 Gmina Paradyż 7,80 azbestowe Gmina Poświętne 183,7 104,5 0 Gmina Sławno 122,86 95,41 167,64 Gmina Żarnów brak danych Źródło – dane Urzędów Gmin.

4.5.3. Opady gospodarcze Na terenie powiatu opoczyńskiego nie ma składowiska odpadów przemysłowych. Odpady z sektora gospodarczego wytworzone na terenie powiatu są transportowane przez specjalistyczne firmy, posiadające odpowiednie zezwolenia w tym zakresie oraz unieszkodliwione (odpady niebezpieczne) lub wykorzystane gospodarczo. Wytwórcy tych odpadów gospodarczych organizują ich wywóz we własnym zakresie. Według GUS z 2014 roku na obszarze powiatu opoczyńskiego powstało łącznie 65,2 tys. Mg odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych), z czego poddano odzyskowi 26,4 tys. Mg, przekazano innym odbior- com 37,4 Mg i magazynowano czasowo 1,4 tys Mg. Najwięcej odpadów gospodarczych powstaje w zakładach ceramicznych. Osad ściekowy powstający w komunalnych oczyszczalniach ścieków jest jednym z odpadów zaliczanych do sektora gospodarczego. Najczęściej jest on składowany czasowo na terenie oczyszczalni, a następnie wywo- żony na składowiska docelowe, częściowo może być wykorzystywany rolniczo. Tabela 38. Osady ściekowe z przemysłowych oczyszczalni ścieków wytworzone w powiecie opoczyńskim w latach 2011-2014 Osady (Mg) 2011 2012 2013 2014 wytworzone ogółem 11 098 8 640 9 327 7 544 stosowane w rolnictwie 3 2 2 0 przekształcone termicznie 0 0 0 159 składowane razem 0 1 1 0 magazynowane czasowo 1 140 2 542 1 605 1 380 Źródło – GUS. Starostwo Powiatowe w Opocznie prowadzi bazę danych związaną z wydawaniem zezwoleń na wytwarza- nie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów. 4.6. Gleby Powiat opoczyński cechuje się niską jakością gleb. Dominują tu gleby klasy: IVa, IVb, V. Gleby I i II klasy nie występują na terenie powiatu. Gleby pochodzenia organicznego, zaliczane do III i IV klasy bonitacyjnej Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 38 – Poz. 3548

występują na terenie gminy Żarnów, w dolinach rzek Czarnej, Popławki i Wąglanki. Na terenie powiatu opo- czyńskiego występują gleby wytworzone na piaskach ze żwirem oraz piaskach gliniastych. Są to pseudobielice, gleby brunatne właściwe, brunatne wyługowane i kwaśne oraz gleby piaszczyste różnej genezy. Tabela 39. Użytkowanie gruntów (ha) w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego Grunty rolne w tym: Gmina ogółem Użytki rolne Sady Łąki Pastwiska Miasto i Gmina Opoczno 10 932,43 9 127,66 83,04 2 497,40 191,14 Gmina i Miasto Drzewica 7 219,66 5 165,73 102,38 1 221,21 56,98 Gmina Białaczów 4 704,33 3 829,40 47,75 653,29 32,85 Gmina Mniszków 6 674,64 5 595,77 39,72 957,08 61,88 Gmina Paradyż 6 652,28 5 522,40 38,70 1 072,14 119,48 Gmina Poświętne 6 711,76 4 394,66 4048 1 145,44 204,87 Gmina Sławno 7 635,69 6 518,59 124,03 1 257,72 101,67 Gmina Żarnów 6 963,88 5 887,89 32,95 1 629,90 143,84 ogółem powiat 57 494,67 46 042,1 4 516,57 10 434,18 912,71 Źródło – Narodowy Spis Rolny, 2010. Rzeźba terenu (płaskie, nizinne obszary) oraz klimat (łagodne zimy) sprzyja rozwojowi rolnictwa w powiecie. Mimo braku gleb najwyższych klas gminy wiejskie powiatu mają zdecydowany charakter rolniczy. W powiecie opoczyńskim jest 57 494,67 ha gruntów rolnych (dane Narodowego Spisu Rolnego, 2010) i 10 799 gospodarstw rolnych. Tabela 40. Gospodarstwa rolne w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego

Gmina Liczba gospodarstw rolnych Gmina Białaczów 1 108 Gmina i Miasto Drzewica 1 699 Gmina Mniszków 1 128 Miasto i Gmina Opoczno 2 658 Gmina Paradyż 839 Gmina Poświętne 702 Gmina Sławno 1 419 Gmina Żarnów 1 246 ogółem powiat 10 799 Źródło – Narodowy Spis Rolny, 2010. Monitoring chemizmu gleb wykonywany jest w oparciu o sieć krajową cyklicznie - w latach 2013-2014 nie był wykonywany. Najnowsze wyniki pochodzą z roku 2010. Wyniki chemizmu gleb ornych na terenie powiatu opoczyńskiego - punkt pomiarowy Różanna (gm. Opoczno) w roku 2010 (IUNG): Charakterystyka badanej gleby: kompleks 4 żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) typ AP - gleby pyłowe Klasa bonitacyjna IIIb. Tabela 41. Badania gleb ornych na terenie powiatu opoczyńskiego w punkcie pomiarowym Różanna (gm. Opoczno) Wyszczególnienie Dane odczyn odczyn pH w zawiesinie H2O 6,2 (pH) odczyn pH w zawiesinie KCL 4,8 substancja organiczna próchnica (%) 1,66 gleby węgiel organiczny (%) 0,96 (%) azot ogólny (%) 0,080 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 39 – Poz. 3548

fosfor 0,038 wapń 0,06 magnez 0,05 całkowita zawartość ma- potas 0,06 kroelementów sód 0,010 (%) siarka 0,023 glin 0,26 żelazo 0,42 Źródło – IUNG, 2010 r. Z badań zakwaszenia gleb wynika, że udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych w powiecie opoczyńskim jest wysoki - wynosi 74%. Są to najbardziej zakwaszone gleby w województwie łódzkim, dla którego udział wynosi 72%. Najwięcej gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości fosforu i magnezu w województwie jest w powiecie opoczyńskim – odpowiednio 71% i 53%. Około 55% gleb województwa wymaga wapnowania. Na terenie powiatu opoczyńskiego nie znajdują się tereny osuwiskowe. Mapy osuwisk i terenów predyspo- nowanych do osuwania tworzy Państwowy Instytut Geologiczny. 4.7. Surowce mineralne Na terenie województwa łódzkiego gospodarczo użyteczne są niektóre skały mezozoicznego podłoża, m.in.: piaski szklarskie i formierskie, kamienie łamane, wapienie i wapienie margliste, opoki i iły. Z okresu trzeciorzędu pochodzi węgiel brunatny oraz pstre iły plioceńskie. Największe bogactwo surowców wiąże się z okresem czwartorzędu, z utworami lodowcowymi. Są to złoża surowców ilastych i okruchowych, a więc: piaski, żwiry, gliny, utwory mułowo-ilaste. Na terenie powiatu opoczyńskiego udokumentowane zostały złoża kopalin: glin, kamieni łamanych i blocznych, piasków formierskich, piasków i żwirów, wapieni i margli, surowców ilastych oraz szklarskich, będących w różnych stadiach eksploatacji. Na bazie występujących na terenie powiatu surowców mineralnych powstały główne gałęzie w rozwoju przemysłu na tym terenie, związanego z wytwarzaniem wyrobów ceramicznych i ceramiki budowlanej. Tabela 42. Zasoby kopalin w powiecie opoczyńskim Zasoby kopalin w tys. t Stan Wydobycie Rodzaj surowca Nazwa złoża Geologiczne – złoża Przemysłowe w tys. t bilansowe Gliny ceramiczne Paszkowice Z 4 164 - - Gliny ogniotrwałe Żarnów Z Tylko pzb. - - Kamienia łamane i Sławno E 10 099 727 278 bloczne Dąbie I Z 195 - - Dąbie II T 145 212 4 Dąbie III E 225 - 6 Dąbie IV E 327 - 2 Kraszków 1 E 91 91 0 Mroczków Gościnny 1 E 20 20 0 Mroczków Gościnny 2 T 5 5 - Mroczków Gościnny 3 T 4 4 - Mroczków Gościnny 4A T 10 10 - Mroczków Gościnny 4B T 12 12 -

Mroczków Gościnny 5 T 17 20 -

Mroczków Gościnny 6 E 9 - 1

Mroczków Gościnny 7 E 14 14 0

Pilchowice I E 39 39 0 Pilchowice II E 37 - - Pilchowice III T 17 - - Pilchowice IV E 36 - - Rusznice R 1 884 - - Sielec R 122 - - Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 40 – Poz. 3548

Sielec I E 131 3 3 Sielec II E 256 256 0 Sielec III R 293 - - Sielec IV E 215 - 1 Tresta Wesoła T 99 40 - Tresta Wesoła I T 154 150 - Tresta Wesoła II T 200 200 - Tresta Wesoła III R 67 - - Tresta Wesoła IV E 104 - 0 Tresta Wesoła V R 141 - - Tresta Wesoła VI E 301 - 0 Żarnów Z 507 - - Żarnów I E 337 - 2 Dęborzyczka P 11 291 - - Gapinin Z 234 - - Piaski formierskie Grudzień – Las E 17 917 15 384 1 008 Parczówek Z 458 - - Radonia R 5 213 - - Sobawiny Z 736 - - Unwewel – Wschód R 9 060 970 - Unewel – Zachód E 18 669 1115 160 Wygnanów R 3 546 - - Zajączków P 82 824 - - Piaski i żwiry Brudzewice R 124 - - Brudzewice I M - - - Irenów Z 611 - - Janów Karwicki T 184 - - Janów Karwicki II E 180 - - Janów Karwicki III R 343 - - Janów Karwicki VI T 184 - - Janów Karwicki I R 215 - - Karwice VI T 99 - - Karwice VII T 85 - - Karwice XI R 290 - - Kłonna T 31 - - Mniszków I T 38 - - Mroczków Gościnny IX T 125 - - Mroczków Gościnny VIII T 50 - - Parczów Z 9 - - Piaskownica Zajączków T 3 349 2 934 - Pilchowice R 261 - - Pilchowice VII T 384 - - Pilchowice X E 500 - 2 Sobień Z 62 - - Stok Z 668 - - Stok I T 268 - - Stużno Kolonia R 112 - - Wąglany R 57 - - Wólka Kuligowska E 61 - 1 Surowce ilaste Chełsty E 8 678 7 467 28 ceramiki Sędów Z 617 - - budowlanej Skronina R 111 - - Surowce szklarskie Góry Trzebiatowskie P 22 297 - - Piaskownica – Zajączków E 25 273,04 22 354,86 504,37 Radonia R 43 039 - - Unewel Wschód - Las R 29 737 - - Unewel - Wschód R 66 548 52 299,21 Unewel – Zachód - Nowy E 81 449,59 4 250,29 477,21 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 41 – Poz. 3548

Wygnanów II R 45 498,50 - - Zajączków P 139 532 - - Wapienie i margle Mariampol – Stok P 209 423 - - Mariampol – Stok I R 80 954 - - Źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, 2015 r. Objaśniania: E – złoże eksploatowane; P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie; R – złoże, o zasobach rozpoznanych szczegółowo; T – złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo; Z- złoże, którego wydobycie zostało zaniechane. Na terenie powiatu opoczyńskiego eksploatowane są 24 złoża, 21 złóż jest eksploatowanych okresowo. Ochrona kopalin polega na racjonalnym gospodarowaniu zasobami oraz kompleksowemu wykorzystaniu surowca. Po zakończeniu eksploatacji złoża każdy przedsiębiorca zobowiązany jest do rekultywacji terenu. Najczęstszym sposobem rekultywacji jest zalesianie lub przeznaczenie wyrobisk na zbiorniki wodne. 4.8. Energia odnawialna „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” (dokument zatwierdzony 10.11.2006 r. przez Radę Mini- strów) zawiera pakiet działań, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjno- ści gospodarki, jej efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska. Wśród celów strategicznych polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i uzyskanie 15% udziału energii, pochodzącej z tych źródeł, w bilansie energii pierwotnej do roku 2020 oraz osiągniecie do tegoż roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych. Energia słoneczna Podstawowym źródłem energii dla Ziemi jest Słońce – najbezpieczniejsze źródło energii. Ten rodzaj energii jest coraz powszechniej wykorzystywany w postaci: instalacji solarnych dla potrzeb ogrzania wody na obiektach użyteczności publicznej oraz w gospodarstwach indywidualnych, fotowoltaiki – oświetlanie ulic i dróg poza terenami zamieszkałymi, gdzie brak sieci elektrycznej. Obszar powiatu opoczyńskiego preferowany jest dla rozwoju energetyki słonecznej, głównie poprzez zastosowanie urządzeń przetwarzających energię promieniowania słonecznego do uzyskania ciepłej wody, w obiektach charakteryzujących się dużym zapotrzebowaniem, jak również w gospodarstwach domowych. Roczne sumy promieniowania słonecznego kształtują się tu na poziomie 1000-1100 kWh/m2, natomiast średnie usło- necznienie wynosi 1600 godzin na rok. Zakłada się, że wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej na terenie gminy bę- dzie miało charakter rozwojowy, co wynika z sytuacji ogólnokrajowej, gdzie takie pozyskiwanie energii sło- necznej jest coraz bardziej rozpowszechniane. Na terenie powiatu znajdują się instalacje fotowoltaiczne: Gmina Drzewica – na terenie boiska sportowego w Drzewicy znajduje się instalacja fotowoltaiczna o mocy 4 kW, Gmina Białaczów – w 2015 r. zainstalowano elektrownie fotowoltaiczne o łącznej mocy wytwórczej 155 kW (u osób fizycznych o mocy 67,25 kW, w budynkach użyteczności publicznej o mocy 87,75 kW), Gmina Mniszków – w 2015 r. zamontowano 42 instalacje fotowoltaiczne na budynkach mieszkalnych o mocy 2,5 kW każda oraz 1 instalację o mocy 40 kW na gminnej oczyszczalni ścieków, Gmina Paradyż - na terenie gminy w roku 2015 zamontowanych zostało 21 zestawów mikroinstalacji fotowoltaicznych o mocy 4 kW – 16 szt. oraz 8 kW – 5 szt., Gmina Poświętne – na terenie gminy znajduje się ok. 25 szt. Instalacji fotowoltaicznych, Gmina Żarnów – na terenie gminy znajdują się trzy instalacje fotowoltaiczne: budynek UG o mocy 9,63 kW, budynek Gimnazjum w Żarnowie o mocy 29,15 kW, budynek WTZ o mocy 3,58 kW oraz 15 mikroinstalacji na budynkach prywatnych.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 42 – Poz. 3548

Energia wodna Potencjał techniczny dla rozwoju energetyki wodnej na terenie opoczyńskiego jest niewielki. Podstawą do wymiarowania i projektowania budowli oraz urządzeń wodnych jest wynik pomiaru odpływu rzecznego, który jest wielkością zmienną, zależną głównie od zasilania atmosferycznego. Największe średnie roczne przepływy notuje się na Pilicy, dopływy Pilicy posiadają znacznie mniejszy po- tencjał. Najkorzystniejsze warunki w powiecie do rozwoju energii wodnej mają gminy Poświętne (na rzece Pilicy) oraz gmina Drzewica (na rzece Drzewiczce). Na terenie powiatu opoczyńskiego w gminie Drzewica działają dwie małe elektrownie wodne (MEW). Elektrownie zlokalizowane są na rzece Drzewiczce w miejscowościach Giełzów i Drzewica. Ich łączna moc wynosi 0,177 kW. Elektrownie posiadają pozwolenie wodnoprawne Starostwa Powiatowego, które obejmuje pobór wody z rzeki Drzewiczki ze spiętrzenia. W chwili obecnej na terenie powiatu opoczyńskiego nie ma innych elektrowni wodnych. Perspektywy rozwoju tej formy pozyskania energii w skali całego powiatu są mało sprzyjające, gdyż po- mniejsze rzeki nie spełniają wymagań hydrotechnicznych, koniecznych do usytuowania na nich elektrowni wodnych. Energia wiatru Wiatr jest czystym źródłem energii, nie emitującym żadnych zanieczyszczeń. Wg opracowań Instytutu Me- teorologii i Gospodarki Wodnej znaczna część Polski posiada wystarczające warunki do wykorzystania energii wiatru do produkcji energii elektrycznej i do napędu urządzeń technologicznych. Powiat opoczyński leży w III strefie korzystnej dla rozwoju energii wiatrowej - średnia prędkość wiatru wynosi 10 m/s. W gminie Sławno działają dwie elektrownie wiatrowe firmy ENERCON GMBH typu E-53 o mocy 800 kW każda. Znajdują się w miejscowości Sławno Kolonia. Parametry elektrowni: wysokość wieży nośnej – 72 m, średnica wirnika - 52,9 m, wysokość całkowita elektrowni <100,0 m, zakres obrotów wirnika – 12,0 – 29,5 obr./min. Uciążliwość elektrowni wiatrowych – hałas – stanowi główne ograniczenie rozwoju tego rodzaju energetyki. Biomasa Biomasa to głównie pozostałości i odpady, np.: drewno i odpady z przerobu drewna, rośliny pochodzące z upraw energetycznych, produkty rolnicze (np. słoma) oraz odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady komunalne i przemysłowe. Biomasa jest paliwem: nieszkodliwym dla środowiska, tanim, pozwalającym zago- spodarować nieużytki i spożytkować odpady. Biogaz może być pozyskiwany poprzez fermentację gnojowicy (lub obornika) trzody chlewnej i drobiu oraz poprzez zainstalowanie biogazowi na składowiskach odpadów i wykorzystanie gazu wysypiskowego. Na terenach wiejskich powiatu są znaczne zasoby biomasy, głównie z produkcji rolniczej oraz gospodarki leśnej. Nie ma danych czy w gminach są gospodarstwa rolne produkujące tzw. rośliny energetyczne oraz czy są instalacje od przetwarzania tego typu paliwa. W zabudowie mieszkaniowej prywatnej biomasa (głównie drewno) jest spalana najczęściej wraz z paliwem konwencjonalnym. Biomasa jest wykorzystywana incydentalnie do ogrzewania budynków użyteczności publicznej tj. strażnic OSP, świetlic (gdzie nie ma potrzeby ciągłego ogrzewania) posiadających indywidualne kotłownie lub piece. W gminie Opoczno znajduje się Biogazownia rolnicza zlokalizowana na działkach nr 34 i 35 obręb 4 miasta Opoczno. Technologia przedsięwzięcia zakłada produkcję 0,5 MW energii elektrycznej i 0,7 MW energii cieplnej. W 2015 roku wydano decyzję środowiskową na rozbudowę biogazowni rolniczej o dodatkowe jednostki kogeneracyjne o mocy 0.36 MW. Po rozbudowie produkcja energii elektrycznej wyniesie 0,86 MW. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 43 – Poz. 3548

Energia geotermalna Energia geotermalna jest to naturalne ciepło Ziemi nagromadzone w skałach oraz w wodach wypełniają- cych pory i szczeliny w skałach. Podstawowymi cechami zasobów geotermalnych decydującymi o atrakcyjno- ści ich wykorzystania w kraju są: odnawialność, niezależność od zmiennych warunków klimatycznych i pogo- dowych, możliwość budowy instalacji osiągających znaczne moce cieplne (do kilkudziesięciu MWt z jednego otworu). Powiat opoczyński leży w okręgu geotermalnym Przedsudecko-Świętokrzyskim, gdzie są rozpoznane zasoby wód geotermalnych. Południowe krańce gmin Mniszków i Sławno leżą w rejonie wód geotermalnych o temperaturze do 20°C. Na terenie powiatu opoczyńskiego w klasztorze ks. Filipianów w Studziannej w gminie Poświętne wykorzystywana jest energia geotermalna ciepła ziemi o mocy 750 kW. W powiecie możliwy jest rozwój geotermii płytkiej, wykorzystywanej przy obiektach rozlokowanych na większych obszarowo terenach, gdzie energia uzyskiwana jest z rozmieszczenia rur pod powierzchnią ziemi, a nie z odwiertów w głąb ziemi. Taka geotermia może być wykorzystywana do ogrzewania i klimatyzowanie budynków. 4.9. Przyroda Lasy Lasy na terenie powiatu opoczyńskiego tworzą zwarte kompleksy w gminach Białaczów, Drzewica, Mniszków i Poświętne. Lasy gminy Mniszków należą do Sulejowskiego Parku Krajobrazowego, a część lasów gminy Poświętne do Spalskiego Parku Krajobrazowego. Są to jednocześnie największe obszarowo tereny leśne. Środkowa część powiatu charakteryzuje się występowaniem zdecydowanie mniejszych kompleksów leśnych. Ogólna powierzchnia terenów leśnych w powiecie wynosi 32 401,77 ha, a lesistość 30,7% powierzchni. Lesistość powiatu jest wyższa od wskaźnika lesistości województwa łódzkiego, który wynosi 21,3%. W powiecie opoczyńskim lasów publicznych jest ogółem 20 003,77 ha (w tym lasów publicznych Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych – 19 912,99 ha), a lasów prywatnych 12 398 ha. Powiat opoczyński leży na obszarze działania Nadleśnictw: Opoczno i Smardzewice. Tabela 43. Powierzchnia i lesistość poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego Gmina Powierzchnia lasów i terenów leśnych (ha) Lesistość (%) Miasto i Gmina Opoczno 3966,85 20,5 Gmina i Miasto Drzewica 3890,19 32,5 Gmina Białaczów 4 716 66 40,6 Gmina Mniszków 4 291,04 33,9 Gmina Paradyż 1276,12 15,6 Gmina Poświętne 8 221,60 57,4 Gmina Sławno 2 454,40 18,8 Gmina Żarnów 3 584,9 25,2 Źródło – GUS 2014. Obszary leśne i zadrzewiania na terenach miast w powiecie nie są duże. Obejmują: na terenie Opoczna – 75,5 ha, lesistość 3,0%, na terenie Drzewicy – 23,4 ha, lesistość 4,9%. Dominującym gatunkiem drzewostanu powiatu opoczyńskiego jest sosna, a w mniejszych ilościach: olcha, brzoza i dąb. Pozostałe gatunki drzew (występujące jako domieszki) to: modrzew, świerk pospolity, jodła po- spolita, buk pospolity, klon, grab pospolity, robinia akacjowa, topola, osika i lipa. W strukturze wiekowej przeważają drzewostany powyżej 40 lat, w tym najwięcej powyżej 80 lat. Gospodarstwa leśne (powyżej 10 ha) prowadzone są na podstawie planów urządzania lasów. Plany takie sporządzane są dla każdego leśnictwa co 10 lat. W lasach o powierzchni do 10 ha nie sporządza się takich pla- nów, prowadzona jest wyłącznie inwentaryzacja. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 44 – Poz. 3548

Największe straty w stanie sanitarnym i zdrowotnym lasów powodują czynniki abiotyczne (czynniki pogo- dowe i glebowe) oraz biotyczne (szczególnie szkodników owadzich). Zagrożenie antropogeniczne np. pożary lasów są nie do przewidzenia, nie występują często, ale przynoszą znaczne szkody. Inne zagrożenia antropogeniczne to: zanieczyszczenia powietrza, zanieczyszczenia wód i gleb, przekształcenie powierzchni ziemi, szkod- nictwo leśne oraz niewłaściwa gospodarka leśna. Obszary prawnie chronione Duże fragmenty obszarowe powiatu opoczyńskiego objęte są formami ochrony przyrody. Przez powiat przebiega korytarz ekologiczny o randze krajowej – Dolina Pilicy. Tabela 44. Powierzchnia (w ha) obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu opoczyńskiego Miasto i Gmina i Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Rodzaj obszaru Powiat Gmina Miasto Białaczów Mniszków Paradyż Poświętne Sławno Żarnów Opoczno Drzewica Rezerwaty 339,14 0 0 21,9 183,7 0 0 0 133,53 przyrody Parki 7 806,0 0 0 0 3 645,0 0 4 161,0 0 0 krajobrazowe Inne formy 128,6 0 0 0 128,6 0 0 0 0 ochrony w parkach krajobrazowych Obszary 12 908,0 0 6958,0 0 0 1 050,4 0 0 4 900,0 chronionego krajobrazu Użytki 27,20 4,5 1,3 2,0 9,0 0,4 10,0 0 0 ekologiczne Ogółem 20910,9 4,5 6959,3 23,9 3709,1 1050,4 4171,0 0 4 992,7 Źródło – GUS 2014. Objaśnienie: niektóre formy przyrody pokrywają się obszarowo, np. rezerwaty są na teranie obszarów chronionego krajobrazu. Na terenie powiatu opoczyńskiego występują formy ochrony przyrody. Należą do nich: Sulejowski Park Krajobrazowy, Spalski Park Krajobrazowy, rezerwaty: „Gaik”, „Błogie”, „Diabla Góra”, „Jodły Sieleckie”, „Białaczów, Obszar Chronionego Krajobrazu: Piliczański, obszary Natura 2000: „Dolina Czarnej”, „Dolina Dolnej Pilicy” i „Dolina Pilicy”, użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Parki Krajobrazowe Nazwa obszaru Charakterystyka Sulejowski Park Krajobrazowy (w powiecie Park obejmuje i ochrania jeden z najcenniejszych fragmentów dorze- opoczyńskim na terenie gminy Mniszków) – cza Pilicy w jej środkowym odcinku od okolic Bąkowej Góry do wprowadzony rozporządzeniem nr 24/2006 Wo- okolic Tomaszowa Mazowieckiego. Osią parku jest rzeka Pilica i jewody Łódzkiego z dnia utworzony na niej Zbiornik Sulejowski. Park ochrania krajobraz 3 lipca 2006 roku (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr nadrzeczny Pilicy, Czarnej Malenieckiej (Koneckiej), delty Luciąży, 248, poz. 1920 z dnia 14 lipca 2006 roku) o po- śródleśnych strumieni, np. strugi Młynki czy Rosochy. W Sulejow- wierzchni ogólnej 16707 ha. Otulina Sulejowskie- skim PK znajduje się fragment najlepiej zachowanego koryta Pilicy go PK ma powierzchnię 39569 ha. charakteryzujący się licznymi, naturalnymi i malowniczymi mean- drami. Na obszarze Sulejowskiego PK znajduje się 11 rezerwatów przyrody głównie leśnych. Spalski Park Krajobrazowy (w powiecie na Naturalną osią parku jest dolina Pilicy z różnorodnością krajobrazów terenach gmin: Poświętne i Opoczno) – związanych z meandrującą rzeką, jej starorzeczem i dopływami oraz wprowadzony rozporządzeniem nr 26/2006 przyległymi lasami będącymi pozostałościami dawnej puszczy. Wojewody Łódzkiego z dnia 13 lipca 2006 roku Najbardziej interesujący krajobrazowo fragment doliny to przełomowy (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 258, poz. 1990 z dnia odcinek rzeki w pobliżu Inowłodza. Z terenów krawędziowych doliny w 24 lipca 2006 roku) o powierzchni ogólnej Legnicy i Zakościelu rozpościerają się rozległe panoramy widokowe. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 45 – Poz. 3548

12875,5 ha. Otulina Spalskiego PK ma powierzchnie Równie atrakcyjnymi miejscami widokowymi są tereny w okolicach 23192,50 ha. Łęgu i Grotowic. Na obszarze Spalskiego PK znajduje się 5 rezerwatów leśnych oraz 1 rezerwat florystyczny. Obszary Chronionego Krajobrazu Nazwa obszaru Charakterystyka Piliczański Obszar Chronionego Krajobrazu (w Obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajo- gminach: Paradyż i Żarnów). Obowiązującym braz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych dla możliwo- aktem regulującym status Pilczańskiego OChK jest ści zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a uchwała nr XXII/407/12 sejmiku Województwa także pełniących funkcję korytarzy ekologicznych. Łódzkiego utworzony z dnia 27.03.2012 r. w sprawie Piliczańskiego Obszaru Chronionego Krajo- brazu. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego 2012.1472). Cał- kowita powierzchnia obszaru wynosi 43 790 ha. Obszary Natura 2000 mające znaczenie dla wspólnoty zatwierdzone przez komisje europejską w decyzji nr 2011/64/ue z dnia 10.01.2011 r. Nazwa obszaru Charakterystyka Dolina Czarnej (kod PLH260015) o powierzchni Ostoja obejmuje dolinę Czarnej Koneckiej (Malenieckiej) od źródeł 5802,48 ha, w powiecie opoczyńskim znajduje się do ujścia, z kilkoma dopływami i z przylegającymi do niej kom- na terenie gmin Paradyż i Żarnów. pleksami łąk i stawów, oraz lasami. Czarna Konecka jest najwięk- szym prawobrzeżnym dopływem Pilicy (ok. 85 km). Obszar źródli- skowy w całości pokryty jest lasami, z przewagą borów mieszanych i grądów. Tereny w wielu miejscach są podmokłe (zarastające śród- leśne łąki, torfowiska), a strefy źródliskowe Czarnej zajmują rozle- głe śródleśne torfowiska. W środkowym odcinku dominują bory sosnowe, łąki i mokradła zajmują niewielkie powierzchnie w gór- nym i znacznie większe w środkowym i dolnym biegu rzeki. Rzeka na przeważającej długości zachowała naturalny charakter koryta i doliny (rzeka wyżynna). Niezbyt długie i nieliczne uregulowane odcinki, mają związek z historią tych terenów: dolina Czarnej była jednym z najważniejszych obszarów „Staropolskiego Okręgu Przemysłowego” (okres XVI-pocz. XIX wieku), wzdłuż jej koryta i dopływów zlokalizowane były liczne kuźnice (fabryki żelaza), napędzane siłą wody. Istotna cechą obszaru jest duża różnorodność (16 typów) siedlisk Natura 2000, jakie zachowały się w warunkach ekstensywnego użytkowania. Dolina Dolnej Pilicy (kod obszaru PLH140016) Obszar ten pokrywa się w znacznej mierze z obszarem natura 2000 o powierzchni 31821,6 ha, na terenie powiatu znaj- „Dolina Pilicy” – ostoją ptasią. Obszar obejmuje 80-cio kilometro- duje się w południowej części gminy Poświętne. wej długości odcinek Pilicy, od Inowłodza a ujściem rzeki do Wi- sły. Koryto rzeki ma szerokość do 150 m, a dolina nie przekracza 5 km szerokości. Pilica silnie meandruje, tworząc liczne starorze- cza, wyspy, ławice i łachy piaskowe. Północny skraj ostoi wyzna- cza skarpa, miejscami porośnięta murawami kserotermicznymi. Część południowa ostoi jest płaska, w wielu miejscach porośnięta głównie lasami iglastymi. Znaczną część doliny zajmują łąki i pastwiska. Niegdyś były to tereny zalewowe, lecz od czasu utworzenia Zbiornika Sulejowskiego, wylewy zdarzają się sporadycznie. W wielu miejscach są zabagniające się obniżenia terenu, zmelioro- wane łąki i pastwiska porośnięte wierzbą i olszą. Dolina Pilicy (kod obszaru PLB140003) o całko- Obszar jest uznawany za ostoje ptasią o randze krajowej. Stwier- witej powierzchni 30833 ha. dzono tu występowanie 32 gatunków ptaków wymienianych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Jest to również miejsce występo- wania 11 gatunków ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Ostoja ma duże znaczenie dla ptaków środowisk podmokłych. Odnotowano tu lęgi aż 56 gatunków ptaków związa- nych z takimi terenami. Na terenie ostoi do lęgów przystępuje ok. 7-10% krajowej populacji sieweczki obrożnej, 5-10% populacji piskliwca, 5% krwawodzioba, 2-4,5% dudka, ok. 2% rycyka i przynajmniej 1% krajowej populacji: bataliona, bączka, bąka, błot- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 46 – Poz. 3548

niaka stawowego, cyranki, czernicy, gąsiorka, lelka, nurogęsi, po- dróżniczka, rybitwy białoczelnej, rybitwy czarnej, sieweczki rzecz- nej, trzmielojada i zimorodka. W znacznych zagęszczeniach wystę- pują też bociany białe i czarne, krzyżówki, zauszniki, błotniaki łąkowe derkacze, jarzębatki kropiatki, lerki i świergotki polne. Ponadto w granicach obszaru odnotowano występowanie 2 gatun- ków ssaków i 6 gatunków ryb znajdujących się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Stwierdzono też 575 gatunków roślin naczyniowych, z których 18 podlega ochronie prawnej. Na terenie ostoi występuje 9 siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Rezerwaty Nazwa obszaru Charakterystyka Białaczów w gminie Białaczów, o powierzchni Utworzony w 1976 roku w celu ochrony lasu wielogatunkowego 22,55 ha z skupiskami: grabu, lipy, jawora, buka Błogie w gminie Mniszków, o powierzchni Rezerwat leśny utworzony w 1976 roku, którego celem utworzenia 69,48 ha było zachowanie fragmentów naturalnych drzewostanów jodło- wych oraz mieszanych z udziałem jodły, na północnej granicy zasięgu jodły w Puszczy Pilickiej. Rezerwat znajduje się w Sule- jowskim Parku Krajobrazowym. Diabla Góra w gminie Żarnów, zajmujący po- Głównym przedmiotem ochrony są wzgórza z wychodniami pia- wierzchnię 159 ha, utworzony w 1988 roku skowcowymi, porośnięte borem sosnowym. Rezerwat obejmuje wzniesienie o nazwie diabla Góra. Gaik w gminie Mniszków, o powierzchni 32,86 ha, Chroni fragmenty naturalnych wielogatunkowych lasów grądowych utworzony w 1976 roku ze starymi dębami. Rezerwat znajduje się w Sulejowskim Parku Krajobrazowym. Jodły Sieleckie w gminie Żarnów, o powierzchni Celem utworzenia tego rezerwatu była ochrona lasu z udziałem 33,13 ha, utworzony w 1998 roku jodły na terenie pagórkowatym z historycznymi pozostałościami po wyrobiskach rudy żelaza. Pomniki Przyrody Na terenie powiatu opoczyńskiego pomniki przyrody występują w formie ożywionej jako pojedyncze drzewa bądź ich grupy – np. aleje. Łącznie na terenie powiatu ochrona w formie pomnika objętych jest 67 sztuk drzew. Użytki ekologiczne Na terenie powiatu opoczyńskiego znajduje się łącznie 40 obszarów objętych ochroną w formie użytków ekologicznych. 4.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Zagrożenia dla środowiska naturalnego mogą stanowić awarie lub katastrofy. Potencjalne zagrożenie na terenie powiatu opoczyńskiego stwarzają: Zagrożenia dla środowiska naturalnego mogą stanowić awarie lub katastrofy. Potencjalne zagrożenie na terenie powiatu opoczyńskiego stwarzają: zagrożenia pożarowe, przemysł, np. awarie, transport drogowy materiałów niebezpiecznych (drogi krajowe, wojewódzkie oraz pozostałe drogi lokalne), transport kolejowy materiałów niebezpiecznych, magazynowanie i stosowanie w instalacjach technologicznych substancji niebezpiecznych, magazynowanie i dystrybucja produktów ropopochodnych, niewłaściwe postępowanie z odpadami zawierającymi substancje niebezpieczne, zagrożenia naturalne: powodzie, susze. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 47 – Poz. 3548

Zagrożenie pożarowe Obszary najbardziej zarażone na wystąpienie pożaru w powiecie opoczyńskim to tereny leśne oraz tereny zabudowy, głównie centrum i osiedla mieszkaniowe w Opocznie. Tereny leśne w powiecie narażone są na zaprószenie ognia mogące się szybko rozprzestrzeniać, zwłaszcza w dużych i zwartych kompleksach. Zatem największe zagrożenie występuje na terenach gmin Białaczów, Mniszków i Poświętne. Poważne awarie przemysłowe Na obszarze powiatu opoczyńskiego znajdują się firmy, które mogłyby spowodować zagrożenie dla środo- wiska. Największe zagrożenie występuje na terenie miasta Opoczno oraz na terenach, gdzie kumulują się funk- cje przemysłowe. Zagrożeniem dla środowiska mogą być awarie w mniejszych zakładach przemysłowych produkujących z materiałów niebezpiecznych lub też na stacjach paliw rozprowadzających materiały pędne dla takie jak etyli- ny, oleje napędowe i gazy płynne. Transport materiałów niebezpiecznych Największe zagrożenie dla środowiska naturalnego w powiecie mogą stworzyć awarie lub katastrofy zwią- zane z transportem substancji niebezpiecznych. Przez ten teren przebiegają znaczące trasy tranzytowe (drogi krajowe 12, 48 i 74, drogi wojewódzkie 713, 726, 728 i 746), więc ryzyko wystąpienia takiej awarii jest znaczne. Zagrożenia naturalne Duży wpływ na stan środowiska i możliwości jego ochrony, oprócz czynników antropogenicznych, mają także zagrożenia naturalne. Skala, ryzyko i skutki ich wystąpienia uzależnione są w dużej mierze od naturalnych uwarunkowań regionu wynikających głównie z ukształtowania terenu i budowy geologicznej oraz warun- ków występowania wód podziemnych i wód powierzchniowych, a także szaty roślinnej. Warunki naturalne mogą być sztucznie przekształcane pod kątem zapewnienia ochrony przed takimi zagrożeniami. Zagrożenie powodziami Głównym źródłem zagrożenia powodziowego dla terenu powiatu opoczyńskiej jest rzeka Pilica i jej do- pływy, gdzie groźba powodzi może nastąpić w wyniku gwałtownego wezbrania wody na skutek roztopów lub gwałtownych opadów atmosferycznych. Rzeka Pilica nie jest obwałowana na obszarze powiatu opoczyńskiego. Susze Susze nie występują regularnie. Wystąpienie suszy zależy od czynników, które decydują o regularności cy- klu hydrologicznego, tzn. o wielkości i częstotliwości opadów atmosferycznych, reżimu odpływu, zdolności retencyjnych podłoża. Znaczenie ma również stan infrastruktury melioracyjnej. Cele w zakresie ochrony środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego 5.1. Cele polityki ochrony środowiska 5.1.1. Cele polityki ochrony środowiska państwa „Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska. Trzecia Fala Nowoczesności” jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym okres co najmniej 15 lat. Cele środowiskowe dokumentu to: 1. Cel 7 – Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska I. Kierunek interwencji – Modernizacja infrastruktury i bezpieczeństwo energetyczne, II. Kierunek interwencji – Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych, III. Kierunek interwencji – Realizacja programu inteligentnych sieci w elektroenergetyce, IV. Kierunek interwencji – Wzmocnienie roli odbiorców finalnych w zarządzaniu zużyciem energii, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 48 – Poz. 3548

V. Kierunek interwencji – Stworzenie zachęt przyspieszających rozwój zielonej gospodarki, VI. Kierunek interwencji – Zwiększenie poziomu ochrony środowiska, 2. Cel 8 – Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych I. Kierunek interwencji – Rewitalizacja obszarów problemowych w miastach, II. Kierunek interwencji – Stworzenie warunków sprzyjających tworzeniu pozarolniczych miejsc pracy na wsi i zwiększaniu mobilności zawodowej na linii obszary wiejskie – miasta, III. Kierunek interwencji – Zrównoważony wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno- spożywczego zapewniający bezpieczeństwo żywnościowe oraz stymulujący wzrost pozarolniczego zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, IV. Kierunek interwencji – Wprowadzenie rozwiązań prawno-organizacyjnych stymulujących rozwój miast, 3. Cel 9 – Zwiększenie dostępności terytorialnej Polski I. Kierunek interwencji – Udrożnienie obszarów miejskich i metropolitarnych poprzez utworzenie zrówno- ważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego Dokument „Strategia Rozwoju Kraju 2020” przedstawia wizję Polski w roku 2020: aktywne społeczeń- stwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne państwo. Cele środowiskowe dokumentu to: 1. Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państwo Cel I.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela 2. Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka Cel II.2. Wzrost wydajności gospodarki Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych Cel II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Cel II.7. Zwiększenie efektywności transportu 3. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Celem głównym Strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” (uchwała nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. poz. 469) jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesne- go sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efek- tywną gospodarkę. Podstawowym zadaniem strategii jest zintegrowanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną, jak również wytyczenie kierunków, w jakich powinna rozwijać się branża energetyczna oraz wskazanie prioryte- tów w ochronie środowiska. Cel główny Strategii realizowany będzie poprzez cele szczegółowe i kierunki interwencji: Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska: 1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin, 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody, 1.3. Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 49 – Poz. 3548

1.4. Uporządkowanie zarządzania przestrzenią. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię: 2.1. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii, 2.2. Poprawa efektywności energetycznej, 2.3. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych, 2.4. Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowanie do wprowadzania energetyki jądrowej, 2.5. Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy, 2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych źródeł energii, 2.7. Rozwój energetyki na obszarach podmiejskich i wiejskich, 2.8. Rozwój systemu zaopatrywania nowej generacji pojazdów wykorzystujących paliwa alternatywne. Cel 3. Poprawa stanu środowiska: 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki, 3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne, 3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki, 3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych, 3.5. Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. Strategia BEiŚ nie jest dokumentem obejmującym wszystkie zagadnienia środowiskowe. Istnieją obszary, które uznano za istotne z punktu widzenia realizacji celów innych strategii, m.in. obszary związane z ochroną gleb (Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa) lub problem hałasu (Strategia Rozwoju Transportu). Głównym celem „Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku)” jest zwiększenie dostępności terytorialnej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego poprzez utworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym (lokalnym), europejskim i globalnym. Cel główny Strategii realizowany będzie poprzez cele strategiczne oraz szczegółowe: Cel strategiczny 1. Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego: Cel strategiczny 2. Stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych. Cele szczegółowe: 1. Stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportu. 2. Poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowych. 3. Bezpieczeństwo i niezawodność. 4. Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko. 5. Zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Powyższe cele szczegółowe realizowane będą w sektorach: transport drogowy, kolejowy, lotniczy, morski i wodny śródlądowy, miejski oraz logistyce. Cel główny „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020” poprawa jakości obszarów wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa, rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju realizowany będzie przy pomocy celów szczegółowych: 1. Wzrost jakości kapitału ludzkiego, społecznego, zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 50 – Poz. 3548

2. Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dostępności przestrzennej. 3. Bezpieczeństwo żywnościowe. 4. Wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego 5. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. Promowane będą również działania z zakresu ochrony przed katastrofami naturalnymi (zwłaszcza powodziami i ich skutkami), w tym o charakterze prawnym i organizacyjnym, oraz zagrożeniami technologicznymi. Głównym celem „Krajowego Programu Zwiększania Lesistości” jest zwiększanie powierzchni terenów zalesionych do 30% w 2020 r., a w dalszej perspektywie - do roku 2050 - lesistość kraju powinna zwiększyć się do 33%. Celem programu jest też: ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz wykorzystanie ich do optymalnego rozmieszczenia zalesień, a także opracowanie odpowiednich instrumentów realizacyjnych. „Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej” zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 14% w roku 2020. 5.1.2. Cele wojewódzkiej polityki ochrony środowiska W Programie ochrony środowiska województwa łódzkiego 2012 przedstawione zostały priorytety i cele ochrony środowiska z perspektywą do roku 2019: ochrona zasobów naturalnych: ochrona zasobów przyrodniczych, ochrona i zwiększenie zasobów leśnych, ochrona gleb użytkowanych rolniczo, racjonalna eksploatacja kopalin i ochrona złóż, rekultywacja terenów zdegradowanych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji, ochrona jakości powietrza: wdrażanie programów ochrony powietrza (POP), opracowanie i wdrażanie Programów ograniczenia niskiej emisji (PONE) dla terenów wskazanych w POP, przygotowania do wdrożenia dyrektywy IED przez zakłady przemysłowe (modernizacje istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń), zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie (rozwój sieci ciepłowniczych, termomodernizacje), ograniczanie emisji ze środków transportu (modernizacja taboru, wykorzystanie paliw ekologicznych, remonty dróg), ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych oraz ochrona przed powodzią i suszą: racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona wód przed zanieczyszczeniami ze źródeł punktowych i obszarowych, rozwój małej retencji wodnej, odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom suszy i powodzi, racjonalna gospodarka odpadami: zapobieganie i minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów, rozbudowa lub budowa Zakładów Zagospodarowania Odpadów (ZZO), Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 51 – Poz. 3548

zamykanie i rekultywacja składowisk odpadów, oddziaływanie hałasu: realizacja programu ochrony środowiska przed hałasem, oddziaływanie pól elektromagnetycznych: edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól, zachowanie stref bezpieczeństwa przy lokalizacji obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne, edukacja ekologiczna: prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów środo- wiska, poważne awarie: działania zapobiegające powstawaniu poważnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materia- łów niebezpiecznych, szybkie usuwanie skutków poważnych awarii. 5.1.3. Cele powiatowej polityki ochrony środowiska Strategia Rozwoju Powiatu Opoczyńskiego na lata 2014-2020 przyjęta uchwałą nr XXXV/306/14 Rady Powiatu w Opocznie z dnia 29 maja 2014 r. przedstawia wizję i misję powiatu oraz cele strategiczne i cele operacyjne powiatu. Wizja powiatu: Powiat opoczyński polskim zagłębiem ceramiczno–budowlanym, obszarem atrakcyjnym turystycznie, miejscem kultywowania lokalnych tradycji i oferującym godne warunki bytowe mieszkańcom. Misja powiatu opoczyńskiego brzmi: Osiągnięcie pozycji lidera branży ceramiczno-budowlanym poprzez wykorzystanie obszaru funkcjonalnego oraz walorów krajobrazowych i kulturowych w celu zwiększenia atrakcyjności regionu. Tabela 45. Cele strategiczne i operacyjne powiatu opoczyńskiego zawarte w Strategii Rozwoju Powiatu Opoczyńskiego na lata 2014-2020 Cele strategiczne Cele operacyjne Wzmacnianie potencjału gospodarczego wokół zaso- Ceramiczno–budowlany obszar funkcjonalny bów posiadanych przez Powiat Stworzenie jednolitej polityki (oferty) inwestycyjnej Specjalizacja gospodarki rolnej Stworzenie i rozwój zaplecza badawczo-rozwojowego Polepszenie dostępności komunikacyjnej i transportowej Rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, gazowej, ciepłow- niczej i energetycznej Rozwój turystyki i rekreacji Dostępność przestrzeni do celów turystycznych (sportowych i rekreacyjnych) Turystyczno-kulturalny Obszar Funkcjonalny Poprawa jakości życia mieszkańców Polityka społeczna i służba zdrowia Podniesienie atrakcyjności osadniczej Powiatu i ograniczenie procesu migracji Oferta edukacyjna odpowiadająca na zapotrzebowanie rynku pracy Poprawa komunikacji oraz informacji wśród społeczeństwa Źródło – Strategia Rozwoju Powiatu Opoczyńskiego na lata 2014-2020.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 52 – Poz. 3548

5.2. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla powiatu opoczyńskiego „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023” jest dokumentem, który przedstawia priorytety i cele działań kompatybilne z programami strategicznymi i planistycznymi wyższego rzędu. W ramach prac nad aktualizacją Programu Ochrony Środowiska dla powiatu opoczyńskiego przeprowadzono ocenę celów strategicznych i celów operacyjnych oraz programów przyjętych w Programie Ochrony Środowiska w 2012 roku. Po dokonaniu aktualizacji diagnozy stanu środowiska w powiecie dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się do poprawy stanu środowiska i rozwiązania najistotniejszych kwestii jego ochrony. Cele strategiczne: poprawa stanu środowiska naturalnego na terenie powiatu w poszczególnych jego obszarach, ochrona i minimalizacja zagrożeń dla istniejących zasobów przyrodniczych, zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego. Na realizację celów strategicznych składają się działania we wszystkich komponentach ochrony środowi- ska. Założenia planu zadań przeprowadzono w podziale na grupy: 1. Ochrona powietrza atmosferycznego 2. Ochrona przed hałasem 3. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 4. Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych 5. Gospodarka odpadami 6. Ochrona gleb i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych 7. Ochrona środowiska przyrodniczego 8. Minimalizacja zagrożeń dla środowiska 9. Edukacja ekologiczna 5.3. Plan działań dla Powiatu Opoczyńskiego 5.3.1. Założenia planu działań Założenia planu Działania poprawiające stan środowiska naturalnego na terenie powiatu opoczyńskiego będą prowadzone jako: działania inwestycyjne – realizowane w większości przez samorządy oraz instytucje powiatowe i gminne (dotyczące przede wszystkim budowy sieci infrastruktury technicznej), działania organizacyjne – realizowane przez samorządy oraz instytucje powiatowe i gminne oraz we współpracy z: instytucjami działającymi na terenie powiatu w sektorze gospodarki komunalnej, w oświacie, a także z organizacjami pozarządowymi. Założenia na lata 2016-2019 i perspektywiczny plan do roku 2023 Działania priorytetowe Programu Ochrony Środowiska dla powiatu opoczyńskiego zostały zdefiniowane po przeprowadzeniu: analizy stanu obecnego środowiska naturalnego, analizy stanu infrastruktury technicznej wpływającej na środowisko, konsultacji ze Starostwem Powiatowym w Opocznie oraz: Urzędem Miejskim w Opocznie, Urzędem Gminy i Miasta w Drzewicy, Urzędem Gminy w Białaczowie, Urzędem Gminy w Mniszkowie, Urzędem Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 53 – Poz. 3548

Gminy w Paradyżu, Urzędem Gminy w Poświętnem, Urzędem Gminy w Sławnie, Urzędem Gminy w Żarnowie. Plan działań na lata 2016-2019 zakłada realizację celów strategicznych oraz działań w zakresie ochrony: powietrza atmosferycznego, wód podziemnych i powierzchniowych, gleb i powierzchni ziemi, środowiska przyrodniczego, ochrony przed hałasem i przed promieniowaniem elektromagnetycznym oraz działań sprzyja- jących gospodarce i zgodnych z zasadami ochrony środowiska. Plan działań do roku 2023 zakłada kontynuację realizacji celów strategicznych i działań oraz zadań rozpo- czętych we wcześniejszym okresie. Możliwości inwestycyjne zależą od stanu budżetu poszczególnych beneficjentów oraz od wsparcia ze- wnętrznego inwestycji poprawiających stan środowiska. Dlatego też istotne znaczenie będzie miało wykorzystanie możliwości uzyskania środków zewnętrznych. Równolegle do działań inwestycyjnych powinny być kon- tynuowane działania zwiększające świadomość ekologiczną mieszkańców. 5.3.2. Ochrona powietrza atmosferycznego Działania z zakresu ochrony powietrza dotyczą przede wszystkim przeciwdziałania niskiej emisji. Są to: zmniejszenie zapotrzebowania na energię – termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła i sieci ciepłowniczej, podłączenia do lokalnych sieci ciepłowniczych, rozwój sieci gazowej, ograniczenie emisji przemysłowej (m.in.: montowanie reduktorów emisji zanieczyszczeń, wprowadzenie technologii czystszego spalania węgla), propagowanie nowoczesnych technologii w przedsiębiorstwach, modernizacja systemu komunikacyjnego w celu zmniejszenia emisji spalin, popularyzacja ekologicznych źródeł energii – budowa sieci gazociągowych, modernizacja sieci elektroenergetycznych oraz popularyzacja odnawialnych źródeł energii. Popularyzacja termomodernizacji budynków może przyczynić się pośrednio do podniesienia czystości powietrza (ograniczenie „niskiej emisji” z kotłowni węglowych). Ponadto w zakresie ochrony powietrza należy zwrócić uwagę na ekologiczne źródła energii, np. na wykorzystanie energii słonecznej. Członkostwo w Unii Europejskiej obliguje Polskę do zwiększenia w całkowitym zużyciu energii udziału energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 15% w 2020 r. Na terenie powiatu istnieją potencjalne możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii, co przyniesie za sobą korzyści w postaci: zmniejszenia efektu cieplarnianego i zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego. 5.3.3. Ochrona przed hałasem Podstawowym źródłem hałasu na omawianym terenie jest transport drogowy. Działania podejmowane w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu dotyczą modernizacji dróg (poprawa stanu nawierzchni) oraz tworze- nia pasów zieleni ochronnej wzdłuż szlaków komunikacyjnych, a także budowa (według potrzeb) przy uciążli- wych akustycznie drogach ekranów dźwiękochłonnych. Działania te będą prowadzone przez zarządców dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych. Modernizacja nawierzchni i odpowiednie zagospodarowanie pasów drogowych przy drogach zmniejszają zagrożenie wypadkami drogowymi, minimalizują uciążliwość ruchu drogowego dla mieszkańców, mają wpływ na poprawę klimatu akustycznego. Działania w tym zakresie powinny uwzględniać ponadto: dogodne połączenia drogowe, bezpieczeństwo transportu (stan dróg, oznakowanie), eliminację zagrożeń komunikacyjnych (w tym związanych z transportem materiałów niebezpiecznych). W zakresie zmniejszenia hałasu przemysłowego planowane jest: monitorowanie stanu technicznego oraz zabezpieczeń urządzeń produkcyjnych, egzekwowanie montażu urządzeń wyciszających. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 54 – Poz. 3548

5.3.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Źródłami wytwarzającymi pola elektromagnetyczne są m.in. elementy sieci elekromagnetycznych, stacje radarowe oraz maszty i stacje przekaźnikowe telekomunikacyjne. Konieczne jest prowadzenie ich ewidencji oraz lokalizacja kolejnych urządzeń w niskokonfliktowych miejscach (z wprowadzeniem ewentualnych stref ograniczonego użytkowania przy obiektach, które tworzone są na podstawie art. 135 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.), przez sejmik województwa w drodze uchwały - w przypadku braku innych rozwiązań technicznych, technologicznych czy organizacyjnych, które powodowałyby dotrzymanie standardów jakości środowiska). 5.3.5. Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych Stan czystości wód uzależniony jest w znacznym stopniu od istniejącego systemu i stanu gospodarki wodno-ściekowej. Działania poprawiające stan wód powierzchniowych i podziemnych prowadzone głównie przez gminy obejmują: racjonalizację gospodarki wodnej w gminach powiatu opoczyńskiego poprzez rozbudowę (na terenach inwestycyjnych) lub modernizację sieci wodociągowej, kontynuację budowy sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej, prowadzenie monitoringu stanu i poziomu rzek oraz zbiorników wodnych, prowadzenie monitoringu i właściwej ochrony oraz eksploatacji wód podziemnych. 5.3.6. Gospodarka odpadami Przewidywane działania w gospodarce odpadami na terenie gmin powiatu opoczyńskiego powinny przy- nieść efekty w postaci: podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu, zmniejszenia ilości zbieranych zmieszanych odpadów komunalnych, zwiększenia ilości odzyskiwanych odpadów metalowych, szklanych, plastikowych oraz papieru, zwiększenia możliwości wydzielenia odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, zwiększenie (docelowo do poziomu limitów odzysku i recyklingu) ilości odzyskiwanych odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, niebezpiecznych, opakowaniowych, biodegradowalnych i innych, zmniejszenie ilości odpadów pochodzących z sektora przedsiębiorstw. Działania poprawiające stan gospodarki odpadami prowadzone są głównie przez gminy. Do zadań z zakresu gospodarki odpadami należy również eliminacja wyrobów zawierających azbest, które powinny zostać usunięte z terenu kraju do 2032 roku. 5.3.7. Ochrona gleb i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Ochrona gleb i powierzchni ziemi na terenie powiatu opoczyńskiego powinna polegać na: racjonalnym gospodarowaniu: zachowanie powierzchni trwałych użytków zielonych, zapobieganie erozji gleb. Ochrona kopalin powinna polegać na: racjonalnym gospodarowaniu zasobami kapalin i kompleksowym ich wykorzystaniu, kontynuowaniu prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania złóż kopalin, zapobieganie nielegalnemu wydobyciu surowców. 5.3.8. Ochrona środowiska przyrodniczego Celem dla powiatu opoczyńskiego jest zachowanie obecnych walorów krajobrazowych i przyrodniczych oraz ich wzmocnienie i właściwe wykorzystanie, poprzez: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 55 – Poz. 3548

wszelkie działania inwestycyjne w zakresie rozbudowy infrastruktury technicznej przyjaznej środo- wisku, zachowanie terenów leśnych oraz innych terenów zielonych (kierowanie się zasadą zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, racjonalne użytkowanie zasobów leśnych poprzez kształtowanie właściwej struktury lasów i ich wykorzystania gospodarczego, zalesienia, ochrona przez zanieczyszczeniami hałasem), przestrzeganie zasad i obowiązujących przepisów na obszarach objętych ochroną (działania w zakresie ochrony przyrody powinny obejmować zadania dotyczące poszczególnych komponentów środowiska oraz ochronę cennych przyrodniczo terenów, zachowania bioróżnorodności przyrodniczej, ochrony siedlisk, zachowania krajobrazu), właściwe zagospodarowanie terenów nadrzecznych i zbiorników wodnych, egzekwowanie regulaminu utrzymania porządku i czystości, ochronę jakości powietrza, wód i gleby, monitoring zagrożeń środowiska, edukację ekologiczną. Podczas prowadzenia prac inwestycyjnych należy zapewnić ochronę ewentualnych miejsc gniazdowania chronionych gatunków ptaków oraz uzyskać (przed rozpoczęciem prac) zezwolenie, o którym mowa w art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2014 r. o ochronie przyrody (t.j.: Dz. U. 2013 r. poz. 627, ze zmianami), w przypadku stwierdzenia występowania tychże w rejonie prowadzenia prac termomodernizacyjnych oraz przy wymianie pokryć dachowych. Przed rozpoczęciem prac, należy przeprowadzić rozpoznanie w kontekście występowania chronionych gatunków zwierząt, a po zakończeniu prac umożliwić im dalsze gniazdowanie lub zapewnić sie- dliska zastępcze. Natomiast, w przypadku rozbudowy linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia należy zastosować rozwiązania ostrzegawcze na przewodach napowietrznych linii elektroenergetycznych, w celu ochrony ptaków i ich tras przelotów. 5.3.9. Minimalizacja zagrożeń dla środowiska Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom dla środowiska wymaga intensyfikacji współpracy jednostek działających w powiecie, jak i w powiatach sąsiednich w celu koordynacji działań z zakresu minimalizacji za- grożeń oraz likwidacji skutków zaistniałych zdarzeń. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia kryzysowego wiąże się z możliwością wystąpienia pożaru, powodzi lub sytuacji awaryjnej związanej z transportem niebezpiecznych materiałów. Ponadto, należy prowadzić wszelkie działania edukacyjne i informacyjne dotyczące możliwych zagrożeń ekologicznych jak i cywilizacyjnych, a zwłaszcza zasad postępowania w chwili ich wystąpienia. 5.3.10. Edukacja ekologiczna Edukacja proekologiczna musi być prowadzona we wszystkich środowiskach i grupach wiekowych. Edu- kacja ekologiczna w poszczególnych gminach prowadzona jest podczas zajęć szkolnych w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych oraz w ramach dodatkowych zajęć pozalekcyjnych. Na- tomiast edukacja dla dorosłych możliwa jest do prowadzenia w ramach działalności informacyjnej samorządu oraz innych instytucji samorządowych. Programy edukacyjne opracowywane przez placówki oświatowe we współpracy z jednostkami samorządowymi lub inne programy informacyjno-kształcące mają szansę uzyskania wsparcia finansowego ze strony fundacji i funduszy ochrony środowiska oraz ze środków pomocowych. Lokalne inicjatywy proekologiczne, dotyczące m.in. ochrony obszarów o walorach przyrodniczych, pomni- ków przyrody, popularyzacji ekologicznych systemów grzewczych i termomodernizacji m.in. powinny być wspierane przez samorządy lokalne oraz prawo. Starostwo Powiatowe prowadzi edukację ekologiczną w różnych formach: 1. Programy edukacji ekologicznej pn. „Opoczyńskie Eko-trendy” dotowane przez WFOŚiGW w Łodzi (wycieczki i konkursy). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 56 – Poz. 3548

2. Tworzenie pracowni ekologicznych w szkołach dotowane przez WFOŚiGW w Łodzi (zakup: pomocy dydaktycznych, sprzętu i mebli, wykonanie prac remontowych w budynkach). 5.4. Zestawienie zadań organizacyjnych i inwestycyjnych do realizacji w ramach „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023” 5.4.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Zadania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego na terenie powiatu opoczyńskiego: 1. Udzielanie przez Starostę pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz pozwoleń zintegrowanych, jak również w sprawach prowadzenia postępowań kompensacyjnych (zgodnie z wymogami ustawy). 2. Nakładanie przez Starostę, w drodze decyzji, na prowadzącego instalację obowiązku prowadzenia pomiarów wielkości emisji zanieczyszczeń. 3. Wydawanie przez Starostę decyzji zobowiązujący podmioty negatywnie oddziałujące na środowisko do usunięcia przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego. 4. Opracowanie przez gminy Programów Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) oraz Planów gospodarki ni- skoemisyjnej zgodnie z wymogami ustawy. 5. Zmniejszenie niskiej emisji poprzez propagowanie bardziej ekologicznych niż tradycyjne źródeł energii do ogrzewania budynków (np. przyłączenie do sieci ciepłowniczej, gazowej, wprowadzenie ogrzewania olejowego, gazowego lub biomasą, itp.). 6. Propagowanie termomodernizacji obiektów w celu zmniejszenia strat ciepła. 7. Propagowanie wymiany przestarzałych źródeł ciepła w gospodarstwach domowych (niskosprawnych kotłów na paliwa stałe) na źródła nowoczesne (wysokosprawne źródła energetyczne charakteryzujące się niższą emisją zanieczyszczeń). 8. Propagowanie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach domowych. 9. Instalowanie nowych i modernizacja istniejących urządzeń służących redukcji zanieczyszczeń powietrza w zakładach produkcyjnych. 10. Propagowanie wdrażania nowych technologii poprzez wprowadzenie ulg i zachęt dla osób, przedsiębiorstw stosujących technologie przyjazne dla środowiska. 11. Poprawa stanu nawierzchni dróg w celu minimalizacji zanieczyszczeń pyłowych, zmniejszenie ilości spalin emitowanych do atmosfery. 12. Propagowanie stosowania energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów. Tabela 46. Zadania inwestycyjne w zakresie ochrony powietrza na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej Partnerstwo 1. - 14 szt. (docieplenie ścian, dachu, wymiana stolarki, Opoczno 2016-2020 Publiczno- instalacja c.o) Prywatne

Środki Poprawa jakości powietrza poprzez likwidację niskiej mieszkańców 2. emisji realizowana w ramach programu KAWKA w Opoczno 2016 NFOŚiGW mieście Opoczno WFOŚiGW

Montaż instalacji wykorzystujących odnawialne źródła Środki własne 3. Drzewica 2016-2018 energii (solarów) w budynkach mieszkalnych Środki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 57 – Poz. 3548

zewnętrzne

Dofinansowanie do odnawialnych źródeł energii dla Środki własne 4. Białaczów 2016-2020 mieszkańców (instalacje fotowoltaiczne) RPO

Środki własne Termomodernizacja budynku Gimnazjum Publicznego 5. Mniszków 2017-2018 WFOŚiGW w Mniszkowie Środki UE

Środki własne Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w 6. Mniszków 2017-2018 WFOŚiGW Bukowcu nad Pilicą Środki UE

Środki własne Termomodernizacja budynku Świetlicy Wiejskiej w 7. Mniszków 2017-2018 WFOŚiGW Prucheńsku Małym Środki UE

Środki własne 8. Budowa ścieżki rowerowej Mniszków - Zarzęcin Mniszków 2016-2017 WFOŚiGW Środki UE

Środki własne Montaż fotowoltaicznych mikroinstalacji wykorzystu- 9. Paradyż 2015-2016 Środki UE jących odnawialne źródła energii Kredyty

Środki własne Przebudowa systemów grzewczych w budynku szkoły 10. w Paradyżu z zastosowaniem odnawialnych źródeł Paradyż 2014-2017 Środki UE energii – pompy ciepła i ogniwa fotowoltaiczne Kredyty

Środki własne Przebudowa systemów grzewczych w budynku szkoły 11. w Wójcinie z zastosowaniem odnawialnych źródeł Paradyż 2014-2017 Środki UE energii – pompy ciepła i ogniwa fotowoltaiczne Kredyty

Środki własne Termomodernizacja budynków użyteczności publicz- 12. Poświętne 2016-2020 nej Środki zewnętrzne

Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej: Środki własne Publicznej Szkoły Podstawowej w Zachorzowie WFOŚiGW Publicznej Szkoły Podstawowej w Kozeninie 13. Sławno 2017-2020 RPO Wojewódz- Zespołu Szkół Samorządowych w Prymusowej Woli twa Łódzkiego OSP: Szadkowice, Olszowiec, Zachorzów-Kolonia na lata 2014- 2020 Osiedle Grudzień – Las Budynek wielofunkcyjny w Psarach

Termomodernizacja dwóch budynków użyteczności Środki własne 14. Żarnów 2017 publicznej na terenie Gminy Żarnów Środki UE Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 58 – Poz. 3548

5.4.2. Ochrona przed hałasem Zadania w zakresie ochrony przed hałasem: 1. Wydawanie przez Starostę decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu. 2. Rozbudowa systemów izolacji przed hałasem drogowym poprzez wprowadzanie ekranów akustycznych i zadrzewień w miejscach najbardziej narażonych na hałas (np. przy ciągach komunikacyjnych). 3. Sporządzenie map akustycznych oraz programów ograniczania hałasu na obszarach, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne. 4. Rozbudowa systemów monitorowania hałasu drogowego i kolejowego. 5. Rozbudowa systemów izolacji przed hałasem – budowa ekranów przeciwakustycznych, wprowadzanie zadrzewień, izolacja budynków (np. poprzez wymianę okien). 6. Stosowanie rozwiązań techniczno-organizacyjnych ograniczających hałas u źródła. 7. Ograniczanie hałasu komunikacyjnego poprzez: budowanie obwodnic, rond, ekranów akustycznych, pasów zieleni izolacyjnej, zmiany nawierzchni oraz eliminację pojazdów emitujących nadmierny hałas oraz zanieczyszczenie powietrza. Tabela 47. Zadania inwestycyjne z zakresu budowy infrastruktury drogowej na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Środki własne 1. Budowa i modernizacja dróg gminnych Mniszków 2016-2018 Środki UE

Powiat Środki własne 2. Budowa drogi powiatowej Owczary - Strzelce opoczyński 2016-2018 Środki UE Mniszków

Środki własne Remont odcinka drogi gminnej wraz z przebudową 3. Paradyż 2015-2016 Środki UE chodnika w miejscowości Alfonsów Kredyty

Środki własne Remont odcinka drogi gminnej wraz z przebudową 4. Paradyż 2015-2016 Środki UE chodnika w miejscowości Paradyż – ul. Lipowa Kredyty

Środki własne Przebudowa drogi nr 3123E na odcinku Wielka Wola - 5. Paradyż 2015-2016 Środki UE Dorobna Wola Kredyty

Środki własne Rozbiórka mostu i budowa przepustu przez rzekę Ciek 6. Przyłęk w ciągu drogi powiatowej nr 3118E w miejsco- Paradyż 2015-2017 Środki UE wości Przyłęk Kredyty

Środki własne Przebudowa drogi gminnej w miejscowości Małoszyce 7. Poświętne 2016-2017 „Za Olszyną” Środki zewnętrzne

8. Przebudowa drogi gminnej na odcinku Wólka Kuligow- Poświętne 2016-2017 Środki własne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 59 – Poz. 3548

ska - Mysiakowiec Środki zewnętrzne

Środki własne Modernizacja drogi gminnej nr 107254E na odcinku 9. Poświętne 2016-2017 Ponikła – Kozłowiec, na odcinku 750 m Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej w miejscowości Anielin 10. Poświętne 2018-2020 (działka nr 254) do DK48 Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej nr 107264E w miejscowości 11. Poświętne 2016-2017 Anielin na odcinku 0,2 km Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej nr 107260E na odcinku Bru- 12. Poświętne 2019-2020 dzewice (Iły) – Poświętne – 2,2 km Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej w miejscowości Stefanów 13. Poświętne 2017-2018 (działka nr 423 oraz 161) na odcinku 995 m Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej w miejscowości Poświętne, 14. Poświętne 2016-2017 ul. św. Marka w Poświętnem na odcinku ok. 250 m Środki zewnętrzne

Środki własne Modernizacja drogi gminnej w miejscowości Poświętne 15. Poświętne 2016-2017 (za ZSS – działka nr 298) na odcinku ok. 350 m Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej nr 107252E wraz z infrastruk- 16. Poświętne 2018-2019 turą towarzyszącą na odcinku Poświętne - Mysiakowiec Środki zewnętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 3140E relacji Dęba – Środki własne 17. Studzianna przy współpracy i współfinansowaniu z za- Poświętne 2018-2019 Środki rządcą drogi zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej nr 107251E na odcinku Bru- 18. Poświętne 2016-2017 dzewice (Pomyków) - Brudzewice - Kolonia Środki zewnętrzne

Środki własne Budowa drogi dojazdowej do łąk, tzw. „Błota Brudze- 19. Poświętne 2016 wickie” Środki zewnętrzne

Środki własne Przebudowa drogi gminnej na odcinku Łęg - Mysiako- 20. Poświętne 2016 wiec Środki zewnętrzne

21. Rozbudowa systemu ścieżek rowerowych Sławno 2016-2020 Środki własne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 60 – Poz. 3548

WFOŚiGW Środki uzyskane z funduszy UE

5.4.3. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Zadania w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym: 1. Prowadzenie ewidencji i bieżąca kontrola źródeł promieniowania elektromagnetycznego. 2. Rozmieszczanie nowych instalacji - źródeł promieniowania elektromagnetycznego - zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania oraz wymaganymi strefami ochronnymi. Tabela 48. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Środki własne WFOŚiGW 1. Modernizacja oświetlenia ulicznego na energooszczędne Białaczów 2017-2020 w Łodzi NFOŚiGW

Środki własne 2. Modernizacja oświetlenia ulicznego Poświętne 2018-2020 Środki zewnętrzne

5.4.4. Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych Zadania w zakresie ochrony wód podziemnych i powierzchniowych na terenie powiatu opoczyńskiego: 1. Wydawanie przez Starostę pozwoleń wodno–prawnych na: szczególne korzystanie z wód w zakresie wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, oraz stwierdzenie wygaśnięcia, cofnięcia lub ograniczenia tych pozwoleń, wykonanie urządzeń wodnych, w zakresie gospodarki ściekowej, rolnicze wykorzystanie ścieków w zakresie nie objętym zwykłym korzystaniem z wód, wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska. 2. Dokonywanie przeglądu ustaleń pozwoleń wodno–prawnych na wprowadzanie ścieków do ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych, a także realizacji tych pozwoleń. 3. Zakaz lokalizacji w obszarze strefy ochronnej zbiorników wód podziemnych inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz mogących pogorszyć stan środowiska, a w szczególności składowisk odpadów, wylewisk, przeprowadzania rurociągów transportujących substancje niebezpieczne dla środowiska, przeładunku i dystrybucji ropopochodnych. 4. Prowadzenie bieżącej kontroli i aktualnej informacji o jakości wód powierzchniowych i podziemnych. 5. Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie gospodarstw domowych. 6. Zachowanie istniejących zbiorników wodnych (ochrona czystości wody) i rozbudowa infrastruktury wokół zbiorników w celu wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnych.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 61 – Poz. 3548

Tabela 49. Zadania inwestycyjne dotyczące rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Kanalizacja sanitarna Gminy Opoczno - Zlewnia Mroczków Gościnny, Antoniów, Bielowice, Kruszewiec PROW, 1. Opoczno 2016-2020 (budowa 2 oczyszczalni ścieków, podłączenie kanalizacji WFOŚiGW w 18 miejscowościach wiejskich)

Środki własne 2. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Drzewicy Drzewica do 2020 Środki ze- wnętrzne

Środki własne Rozbudowa biologicznej oczyszczalni ścieków w Biała- 3. Białaczów 2016 czowie RPO woj. łódz- kiego

Środki własne RPO woj. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Skroni- łódzkiego 4. Białaczów 2016-2019 na, Sędów, Zakrzów WFOŚiGW NFOŚiGW

Środki własne Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Błogie 5. Mniszków 2016-2018 WFOŚiGW Rządowe Środki UE

Środki własne Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie 6. Mniszków 2016-2108 WFOŚiGW gminy Mniszków Środki UE

Środki własne Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami 7. Paradyż 2014-2018 Środki UE w miejscowości Paradyż: odcinek Dąbrówka - Paradyż Kredyty

Środki własne Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami 8. Paradyż 2014-2018 Środki UE w miejscowości Przyłęk, Joaniów, Sylwerynów Kredyty

Środki własne Rozbudowa kanalizacji sanitarnej oraz budowa przyłączy 9. Poświętne 2016-2020 indywidualnych Środki ze- wnętrzne

Środki własne 10. Rozbudowa uzupełniającej sieci wodociągowej Poświętne 2016-2019 Środki ze- wnętrzne

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Środki własne 11. Buczek, Dęba i Dęborzeczka (do oczyszczalni w Kru- Poświętne 2017-2020 szewcu) Środki ze- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 62 – Poz. 3548

wnętrzne

Wsparcie mieszkańców w budowie przydomowych Środki własne 12. Poświętne 2016-2018 oczyszczalni ścieków na terenach rozproszonych

Środki własne

Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Koz- RPO Wojewódz- enin, Kamilówka, Popławy, Psary, Dąbrowa, Gawrony, twa Łódzkiego 13. Kunice, Antoniówka, Celestynów, Grudzień Kolonia, Sławno 2016-2020 na lata Ludwinów, Olszowiec, Prymusowa Wola, Grążowice, 2014-2020 Józefów PROW WFOŚiGW

Środki własne 14. Budowa sieci kanalizacyjnej Topolice - Budków Żarnów 2016-2017 Środki UE

Środki własne 15. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Soczówki Żarnów 2019 Środki UE

Środki własne 16. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Bronów Żarnów 2018 Środki UE

Budowa sieci wodociągowej Niemojowice - Żarnów z Środki własne 17. Żarnów 2016-2021 modernizacją stacji wodociągowej w Żarnowie

Środki własne 18. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Żarnowie Żarnów 2016-2019 Środki UE

Środki własne 19. Modernizacja sieci wodociągowej w Straszowej Woli Żarnów 2016

5.4.5. Gospodarka odpadami Zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu: 1. Zatwierdzanie programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi. 2. Wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. 3. Wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. 4. Prowadzenie rejestru posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. 5. Zatwierdzenie instrukcji eksploatacji składowisk odpadów. 6. Wydawanie zgody na zamknięcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej części. 7. Realizacja Programu usuwania odpadów zawierających azbest. Tabela 50. Zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Środki własne 1. Usuwanie azbestu z terenu gminy Drzewica 2016-2032 Środki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 63 – Poz. 3548

zewnętrzne

Dofinansowanie usuwania azbestu z nieruchomości Środki własne 2. Białaczów 2016-2020 położonych w granicach administracyjnych gminy WFOŚiGW

Środki własne 3. Usuwanie wyrobów azbestowych z terenu gminy Poświętne 2016-2018 Środki zewnętrzne

Zamknięcie i rekultywacja Gminnego Składowiska Środki własne 4. Sławno 2016-2020 Odpadów Komunalnych w Sławnie Kolonii WFOŚiGW

Usuwanie z terenu gminy wyrobów zawierających Środki własne 5. Sławno 2016-2020 azbest WFOŚiGW

Realizacja założeń zawartych w Programie usuwania Środki własne 6. Sławno 2016-2020 azbestu WFOŚiGW

5.4.6. Ochrona gleb i powierzchni ziemi Zadania w zakresie ochrony gleb oraz powierzchni ziemi: 1. Prowadzenie przez Starostwo okresowych badań jakości gleby lub ziemi. 2. Monitorowanie stanu gleb, szczególnie w rejonach najbardziej zagrożonych zanieczyszczeniem. 3. Systematyczne egzekwowanie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych w zakresie wyłączania tych gruntów z produkcji, szczególnie w odniesieniu do zagospodarowania wierzchniej warstwy gleby. 4. Ochrona zasobów złóż kopalin poprzez: właściwą eksploatację, zachowanie specjalnych wymagań środowiskowych ze względu na występowanie złóż w pobliżu obszarów chronionych na mocy przepisów szczególnych, kontrolę nielegalnego wydobycia i rekultywację terenów poeksploatacyjnych. 5.4.7. Ochrona środowiska przyrodniczego Zadania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego na terenie powiatu: 1. Prowadzenie przez Starostwo rejestru roślin i zwierząt podlegających ograniczeniom na podstawie przepisów prawa UE. 2. Wydawanie zezwoleń (decyzji) na usunięcie drzew lub krzewów w odniesieniu do nieruchomości będących własnością gminy. 3. Zachowanie istniejących terenów leśnych i korzystnego wpływu lasu na warunki życia ludzi oraz na równowagę przyrodniczą. 4. Ochrona różnorodności biologicznej środowiska leśnego i obszarów chronionych przepisami odrębnymi. 5. Przestrzeganie zasad wykorzystania terenu zwłaszcza na obszarach cennych przyrodniczo (uwzględnienie terenów chronionych i zasad ich ochrony w planowaniu przestrzennym). 6. Pielęgnacja pomników przyrody. 7. Zachowanie i ochrona dolin rzecznych oraz zbiorników wodnych. 8. Rozbudowa infrastruktury technicznej i infrastruktury turystycznej, służącej ochronie przyrody, nie blokującej rozwoju turystyki (wyznaczenie i oznakowanie szlaków turystyki pieszej, w tym ścieżek dydaktycznych). 5.4.8. Minimalizacja zagrożeń dla środowiska Działania mające na celu minimalizację zagrożeń dla środowiska 1. Monitorowanie stanu wód rzek. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 64 – Poz. 3548

2. Powstanie systemu skutecznej ochrony przeciwpowodziowej. 3. Prowadzenie monitoringu zagrożeń oraz współpracy międzygminnej. 4. Bieżący monitoring wyposażenia i stanu wyszkolenia jednostek Powiatowej i Ochotniczej Straży Pożarnej. 5. Edukacja mieszkańców w zakresie postępowania w wyniku zagrożenia powodzią, pożarem, itp. Tabela 51. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony gleb i powierzchni ziemi na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Środki własne 1. Modernizacja zbiorników małej retencji Białaczów 2016-2020 NFOŚiGW

Środki własne 2. Budowa i modernizacja zbiorników małej retencji Poświętne 2016-2020 Środki zewnętrzne

5.4.9. Edukacja ekologiczna Działania edukacyjne zwieszające świadomość ekologiczną mieszkańców na terenie powiatu: 1. Prowadzenie edukacji ekologicznej w placówkach oświatowych (w formie konkursów, spotkań, akcji tematycznych). 2. Prowadzenie edukacji ekologicznej wśród mieszkańców oraz przedstawicieli sektora gospodarczego i inwestorów w zakresie: potrzeby ograniczania niskiej emisji: możliwościach oszczędzania energii, wykorzystywania systemów ciepłowniczych, gazowych itp. oraz energii ze źródeł odnawialnych oraz szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych, konieczności likwidowania odpadów zawierających azbest, ich bezpiecznego demontowania, przewozu i unieszkodliwienia, postępowania w wyniku zagrożenia powodzią, pożarem lub innym zagrożeniem naturalnym i antropo- genicznym. 3. Tworzenie ekologicznych ścieżek edukacyjnych. Tabela 52. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony gleb i powierzchni ziemi na terenie powiatu opoczyńskiego

Lata Źródła Lp. Nazwa zadania Gmina realizacji środków

Organizowanie kampanii informacyjnych mających na celu wzrost świadomości oraz racjonalizacje podejmo- WFOŚiGW 1. Opoczno 2016-2020 wanych wyborów w zakresie efektywnego energetycz- NFOŚiGW nie sprzętu

Tworzenie oraz wspieranie lokalnych serwisów infor- WFOŚiGW 2. Opoczno 2016-2020 macyjnych NFOŚiGW

Edukacja mieszkańców w zakresie efektywności ener- WFOŚiGW 3. Opoczno 2016-2020 getycznej i OZE NFOŚiGW

4. Informowanie społeczeństwa oraz podnoszenie świa- Sławno 2016-2020 Środki własne domości mieszkańców gminy na temat odnawialnych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 65 – Poz. 3548

źródeł energii np. paneli fotowoltaicznych i solarnych, Środki UE mikro turbin wiatrowych, itp.)

Odnoszenie świadomości mieszkańców w zakresie stosowania właściwych zasad segregacji odpadów w 5. Sławno 2016-2020 Środki własne gospodarstwach domowych i sposobów postępowania z nimi

Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców gminy Środki własne 6. poprzez organizowanie różnego rodzaju spotkań, na- Sławno 2016-2020 rad, warsztatów oraz akcji społecznych Środki UE

Środki własne Wdrażanie tematyki edukacji ekologicznej szczególnie 7. wśród dzieci i młodzieży w szkołach podstawowych i Sławno 2016-2020 Środki UE gimnazjach WFOŚiGW

Zarządzanie ochroną środowiska 6. Ogólne zasady zarządzania ochroną środowiska Zarządzanie ochroną środowiska powinno opierać się na następujących zasadach, wynikających z polityki ekologicznej Polski i Unii Europejskiej: przezorności, integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowy- mi, równego dostępu do środowiska przyrodniczego, regionalizacji, uspołecznienia, „zanieczyszczający płaci”, prewencji, stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), subsydiarności, skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Zarządzenie środowiskiem opiera się na wykorzystaniu: instrumentów prawnych – ustaw i rozporządzeń, dających odpowiednie kompetencje organom administracji rządowej i samorządowej oraz organom administracji specjalnej, instrumentów finansowych – opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pieniężnych, funduszy celowych, instrumentów społecznych – współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej, instrumentów strukturalnych – strategii i programów wdrożeniowych. Zarządzanie ochroną środowiska na szczeblu powiatu dotyczy zadań własnych oraz koordynacji zadań realizowanych przez gminy, jednostki organizacyjne, podmioty gospodarcze – uznanych za ważne dla stanu śro- dowiska naturalnego. W realizacji programu uczestniczą: podmioty prowadzące działania organizacyjne i zarządzające programem, podmioty uczestniczące w realizacji poszczególnych zadań, jednostki kontrolujące realizację programu oraz efekty, mieszkańcy, jako końcowy beneficjent programu. Organem odpowiedzialnym za realizację programu jest Zarząd Powiatu, zobowiązany do składania cy- klicznych raportów Radzie Powiatu. Realizacja programu wymaga współdziałania z organami administracji rządowej i samorządowej (szczebla wojewódzkiego, gmin wchodzących w skład powiatu oraz sąsiednich po- wiatów), administracji specjalnej, w kompetencjach której znajdują się sprawy kontroli stanu środowiska. 6.1. Propozycje rozwiązań służących zapobieganiu, ograniczaniu lub kompensacji przyrodniczej negatywnych oddziaływań na środowisko w związku z realizacją projektu POŚ Do przedsięwzięć realizowanych w ramach „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019, z perspektywą do roku 2023”, które mogą negatywnie oddziaływać na środowisko należą przede wszystkim na etapie budowy inwestycje w zakresie infrastruktury komunalnej: inwestycje wodociągo- we i kanalizacyjne, rozbudowa dróg i inwestycje dotyczące rozwoju sieci energetycznej i gazowniczej. Zadania te wykonywane są głównie przez gminy. Negatywne oddziaływanie tych inwestycji na środowisko można Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 66 – Poz. 3548

ograniczyć do racjonalnego poziomu poprzez dobrze przemyślany wybór lokalizacji, ponieważ skala wywoły- wanych przez nie przekształceń środowiska zależeć będzie w znacznym stopniu od lokalnych uwarunkowań. Ponadto prawidłowy projekt, uwzględniający potrzeby ochrony środowiska zarówno na etapie budowy jak i w fazie eksploatacji inwestycji pozwoli także ograniczyć te oddziaływania. Do rozwiązań zapobiegających lub ograniczających ewentualne negatywne oddziaływania na środowisko należą: zminimalizowanie konieczności wycinki drzew związanych z nowymi inwestycjami – lokalizacja inwestycji powinna w jak najmniejszym stopniu odbywać sie kosztem istniejącego drzewostanu, zaplanowanie miejsc do nasadzeń drzew, niekolidujących z planami zagospodarowania przestrzennego, zapobieganie powstawaniu oraz niewłaściwemu postępowaniu z powstałymi odpadami w trakcie prowadzenia prac inwestycyjnych oraz w fazie eksploatacji, zapobieganie zwiększonej emisji hałasu w związku z prowadzeniem prac – korzystanie z nowoczesnych maszyn w dobrym stanie technicznym, ograniczenie działań do pory dziennej, wprowadzania nasadzeń w obszarach o zwieszonym ruchu kołowym, w celu ochrony przed hałasem komunikacyjnym, związanym np. ze zwiększeniem presji turystycznej, w czasie realizacji inwestycji prawidłowe zabezpieczenie techniczne sprzętu i placu budowy, w tym zwłaszcza w miejscach styku z ekosystemami szczególnie wrażliwymi na zmiany warunków siedliskowych, stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych, prowadzenie kontroli zakładów przemysłowych w zakresie emisji zanieczyszczeń powietrza, ścieków, dostosowanie terminów prac do terminów rozrodu zwierząt, maskowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu. W stosunku do konkretnych inwestycji realizowanych przez gminy należy przewidzieć odrębne działania zapobiegające naruszeniom zasobów środowiskowych. Starostwo Powiatowe prowadzi nadzór nad tymi dzia- łaniami. I tak: realizacja zadań rozbudowy infrastruktury sieciowej - wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej, ciepło- wniczej - (opracowanie koncepcji budowy zgodnej z warunkami ukształtowania terenu i rzeczywistymi potrzebami długoterminowymi, odpowiednie zabezpieczenie terenu prac ziemnych, właściwe postępowanie ze sprzętem, powstałymi odpadami, przestrzeganie dziennej pory prowadzenia prac, odtworzenie szaty roślinnej naruszonej w czasie budowy), realizacja zadań modernizacji i rozbudowy dróg (dopasowanie technologii, zabezpieczenie spływu z nawierzchni jezdni, odpowiednie zabezpieczenie terenu prac ziemnych, odpowiednie zabezpieczenie krzyżujących się instalacji, właściwe postępowanie ze sprzętem, powstałymi odpadami, przestrzeganie dziennej pory prowadzenia prac, odtworzenie szaty roślinnej naruszonej w czasie budowy, budowy przejść dla zwierząt), realizacja zadań termomodernizacji obiektów i wymiany źródeł ciepła (opracowanie technologii, dostosowanie terminów prac do terminów rozrodu zwierząt, korzystanie z nowoczesnych technologii i urządzeń niskoemisyjnych), realizacja zadania usuwania azbestu (stosowanie się do przepisów BHP oraz przepisów związanych z właściwą rozbiórką, składowaniem i wywozem materiałów zawierających azbest, wykonywania zadania przez wyspecjalizowane podmioty). Prace budowlane wykonane pod nadzorem archeologa i w uzgodnieniu z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, Inspektorem Sanitarnym oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wyeliminują ewentualny wpływ na obiekty chronione. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 67 – Poz. 3548

Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego 7. Elementy wdrażania „Programu...” 7.1. Środki finansowe na realizację „Programu...” Na wdrażanie programu ochrony środowiska mogą być przeznaczone: środki własne, kredyty i pożyczki udzielane w bankach komercyjnych, kredyty i pożyczki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin i powiatów, obligacje, dotacje z funduszy krajowych i zagranicznych. Podstawowymi źródłami środków zewnętrznych, z których mogą korzystać samorządy dla realizacji pro- gramów ochrony środowiska to: Budżet Państwa, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy, Wojewódzki), Fundusze UE, Fundacje i fundusze wspierające ochronę środowiska. Własne środki samorządu terytorialnego są niezbędne do uzyskania niektórych dotacji. Fundusze samorządu terytorialnego pochodzą ze środków, takich jak: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – wspierają realizację inwestycji ekologicznych. Przeznaczone są także na: edukację ekologiczną, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej finansuje przedsięwzięcia, które są podejmowane w związku z koniecznością wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. Fundusz stosuje trzy formy dofinansowania: finansowanie pożyczkowe, dotacyjne i kapitałowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowuje pożyczki z opcją częściowego umorzenia i dotacje na realizację zadań dotyczących: ochrony wód i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi, przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska, edukacji ekologicznej, ochrony przyrody, monitoringu środowiska. Wysokość dofinansowania może sięgać nawet 50%, dotacja może być wyższa w uzasadnionych przypadkach. Fundusze Unii Europejskiej - przeznaczone na pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki najbiedniejszych państw członkowskich. Zasadą współfinansowania jest to, iż część środków finansowych musi pochodzić z budżetu krajowego. W obecnej chwili programy sektorowe i regionalne przygotowują się do podjęcia ustaleń na nowy okres finansowania Kredyty preferencyjne i komercyjne udzielane przez Bank Ochrony Środowiska S.A. na inwestycje proekologiczne bez możliwości umorzenia. Kredytobiorca musi posiadać co najmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. Kredyty komercyjne, nie powinny stanowić podstawowego źródło finansowania inwestycji. Własne środki inwestorów prywatnych – koszty niektórych inwestycji pokrywają z własnych środków podmioty gospodarcze i prywatni inwestorzy. Inwestycje finansowane przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowane z kredytów komercyjnych i funduszy ochrony środowiska.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 68 – Poz. 3548

7.2. Monitoring Osiągnięcie celów, wyznaczonych w „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023” wymaga prowadzenia bieżącego monitoringu przebiegu jego realizacji. Stały monitoring umożliwia ocenę skuteczności podejmowanych działań oraz wprowadzanie – w razie wy- stąpienia takiej konieczności – odpowiednich korekt. Tabela 53. Harmonogram działań monitorujących „Program...”

Działanie 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Monitoring stanu środowiska

Raporty z realizacji programu

Aktualizacja programu

Dla oceny realizacji „Programu...” konieczne jest ustalenie systemu wskaźników, określających skutecz- ność poszczególnych działań. Wskaźniki te można podzielić na grupy: wskaźniki ekologiczne – pozwolą określić efekt ekologiczny podejmowanych działań (jakość wód powierzchniowych i podziemnych, wskaźniki zanieczyszczenia powietrza, długość sieci infrastruktury, wskaźniki lesistości, ilość odpadów wytwarzanych przez 1 mieszkańca, stopień odzysku surowców wtórnych, itp.), wskaźniki ekonomiczne – koszt jednostkowy osiągnięcia określonego efektu ekologicznego, wskaźniki społeczne – zaangażowanie mieszkańców w działania związane z ochroną środowiska, udział w realizacji sieci infrastruktury technicznej, skuteczność selektywnej zbiórki odpadów, itp. Ocena skuteczności wdrażania programu będzie prowadzona m.in. przez porównanie wskaźników charak- teryzujących stan środowiska oraz stan infrastruktury technicznej, wpływającej na stan środowiska: jakość wód powierzchniowych, jakość wód podziemnych, stężenie zanieczyszczeń powietrza gazowych i pyłowych, wskaźnik lesistości, powierzchnia terenów objętych ochrona prawną, udział komunalnych ścieków nieoczyszczonych w ściekach ogółem, długość sieci kanalizacyjnej, stosunek długości sieci wodociągowej do sieci kanalizacyjnej, ilość odpadów komunalnych wytworzonych przez 1 mieszkańca, udział odpadów posegregowanych w ogólnej ilości odpadów, nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska, oraz wskaźniki społeczne: udział społeczeństwa w realizacji działań z zakresu ochrony środowiska, uspołecznienie procesów decyzyjnych, lokalne inicjatywy proekologiczne, ilość działań prawnych związanych z redukcją zanieczyszczenia środowiska. Informacje niezbędne do analizy stanu środowiska i monitoringu realizacji „Programu...” powinny być na bieżąco gromadzone i przetwarzane przez odpowiednie wydziały Starostwa Powiatowego w Opocznie. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 69 – Poz. 3548

Tabela 54. Wskaźniki opisujące stopień realizacji założonych zadań

Stan obecny/wartość Wskaźnik Jednostka wyjściowa na rok 2014

Długość dróg krajowych km 75,0

Długość dróg wojewódzkich km 60,7

Długość dróg powiatowych km 348,9

Długość dróg gminnych km 361,6

Długość sieci wodociągowej ogółem km 940,5

Liczba przyłączy do sieci wodociągowej szt. 18 130

Długość sieci kanalizacyjnej ogółem km 484,3

Liczba przyłączy do sieci kanalizacyjnej szt. 9 850

Liczba ujęć wód podziemnych szt. 20

Długość sieci gazociągowej km 170,28

Liczba przyłączy do sieci gazowniczej szt. 4 175

Długość sieci cieplnej przesyłowej km 16,6

Długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów km 8,0

Ilości odpadów komunalnych zebranych zmieszanych Mg 3589,99*

Ilości odpadów komunalnych zebranych selektywnie Mg 2598,96*

Ilość usuniętych odpadów azbestowych Mg 391,07*

Ilość składowisk odpadów komunalnych szt. 2

Powierzchnia składowisk, na których unieszkodliwiane są odpady komunalne ha 9,9

Powierzchnia zalesionych gruntów ha 32 401,77

Lesistość % 30,7

Powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu ha 12 908,0

Ilość pomników przyrody szt. 67

Tereny parków ha 6,0

Tereny zieleni osiedlowej i zieleńców ha 30,14

Tereny zieleni ulicznej ha 6,3

Tereny cmentarzy ha 46,4

* dane Urzędów Gmin za 2015 r. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 70 – Poz. 3548

STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Przedmiotem opracowania jest kolejna aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Opoczyńskiego. Ostatnia aktualizacja Programu Ochrony Środowiska została uchwalona w 2012 r. przez Radę Powiatu Opoczyńskiego. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, powiat jest zobowiązany dokonywać aktualizacji tego typu strategicznych dokumentów. W ramach opracowania Programu przeprowadzono analizę stanu środowiska i infrastruktury na terenie Powiatu Opoczyńskiego. Na bazie tego, jaki stan środowiska został zdiagnozowany wytyczono dla jednostki cele ekologiczne, których realizacja do roku 2023 ma spowodować polepszenie stanu środowiska. Do opisu środowiska i infrastruktury posłużono się danymi pochodzącymi ze Starostwa Powiatowego, Urzędów Gmin na terenie powiatu oraz z innych jednostek i podmiotów działających na tym terenie. Do przeprowadzenia analizy zostały wykorzystane również dane zgromadzone przez jednostki zajmujące się monitorowaniem stanu środowiska. Ogólne informacje o powiecie 1. Powiat opoczyński położony jest we wschodniej części województwa łódzkiego. Podstawową formą użytkowania terenu powiatu są użytki rolne, duży udział mają także grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w branżach: handel, naprawa pojazdów oraz budownictwo. 2. Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym powiat leży na terenie dwóch prowincji: Wyżyny Polskie i Niziny Środkowopolskie. W podłożu występują gliny zwałowe i wapienie. Udokumentowane zostały tu złoża kopalin: glin, kamieni łamanych i blocznych, piasków formierskich, piasków i żwirów, wapieni i margli, surowców ilastych oraz szklarskich, będących w różnych stadiach eksploatacji. 3. Gleby na terenie powiatu cechują się niską jakością (dominują tu klasy: IVa, IVb, V). Występujące tu gleby zostały wytworzone na piaskach ze żwirem oraz piaskach gliniastych. 4. Powiat znajduje się w obszarze zlewni rzeki II rzędu – Pilicy. W północno-zachodniej części powiatu biegnie wododział trzeciego rzędu rzeki Drzewiczki. Pozostałe rzeki, płynące na terytorium powiatu to: Wąglanka, Popławka, Czarna, Brzuśnia i Pogorzelec. Do największych zbiorników wodnych, znajdujących się na terenie powiatu opoczyńskiego należą: Zalew Sulejowski, Zbiornik Miedzna, Zbiornik w Drzewicy i Zalew w Opocznie. Powiat usytuowany jest w obrębie środkowomałopolskiego regionu hydrogeologicznego. Poziomy wodonośne występują w utworach: czwartorzędowych, kredowych, jury górnej, środkowej i dolnej. Na terenie powiatu znajdują się trzy Główne Zbiorniki Wód Podziemnych: nr 410 Opoczno, nr 401 Niecka Łódzka, nr 404 Koluszki – Tomaszów. 5. Lesistość powiatu opoczyńskiego wynosi 30,7% powierzchni ogólnej. Lasy tworzą zwarte kompleksy w gminach Białaczów, Drzewica, Mniszków i Poświętne. Obszarami i formami chronionymi są: Sulejowski Park Krajobrazowy, Spalski Park Krajobrazowy, rezerwaty: „Gaik”, „Błogie”, „Diabla Góra”, „Jodły Sieleckie”, „Białaczów”, Obszar Chronionego Krajobrazu: Piliczański, obszary Natura 2000: „Dolina Czarnej”, „Dolina Dolnej Pilicy” i „Dolina Pilicy, użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Wpływ istniejącej infrastruktury na stan środowiska 1. W zakresie istniejącej infrastruktury, która może mieć wpływ na stan środowiska przyrodniczego (szczególnie na jakość wód powierzchniowych i podziemnych) należy zwrócić uwagę na funkcjonujące na tym terenie obiekty oczyszczalni ścieków. Innym elementem wpływającym na stan środowiska przyrodniczego są eksploatowane ujęcia wód podziemnych, ze względu na występujące obszary GZWP. 2. Na terenie powiatu zlokalizowane są 2 składowiska odpadów: w Różanej w gminie Opoczno działa Zakład Unieszkodliwiania Odpadów o powierzchni 15,47 ha, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 71 – Poz. 3548

składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Domaszno w gminie Drzewica. Składowiska odpadów stanowią duże obciążenie dla środowiska, jednak jak wynika z przekazywanych informacji nie stanowią one zagrożenia dla środowiska. Aktualnie obszarami interwencji na terenie powiatu, czyli obszarami stwarzającymi nadal problemy środo- wiskowe są: wody powierzchniowe, zasoby przyrodnicze, obszary wymagające rekultywacji, powietrze atmosferyczne, klimat akustyczny, infrastruktura kanalizacyjna, gospodarka odpadami. Cele strategiczne, priorytety i działania 1. Głównymi celami strategicznymi dla powiatu są: Wzmacnianie potencjału gospodarczego wokół zasobów posiadanych przez Powiat Rozwój turystyki i rekreacji Poprawa jakości życia mieszkańców. 2. Priorytety w zakresie ochrony środowiska dla powiatu to: poprawa stanu środowiska naturalnego na terenie powiatu w poszczególnych jego obszarach, ochrona i minimalizacja zagrożeń dla istniejących zasobów przyrodniczych, zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego. 3. Działania w Programie realizowane będą w podziale na grupy: ochrona powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem, ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym, ochrona wód podziemnych i powierzchniowych, gospodarka odpadami, ochrona gleb i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, ochrona środowiska przyrodniczego, minimalizacja zagrożeń dla środowiska i edukacja ekologiczna. Powiat po dwóch latach wdrażania opracowanej strategii ochrony środowiska będzie zobowiązany do spo- rządzenia Raportu z realizacji Programu ochrony środowiska, w którym zostaną przeanalizowane podejmowane działania i określony zostanie stan realizacji założonych celi. Program ochrony środowiska jest zatem dokumentem, który w sposób stały będzie wspomagać ochronę środowiska na terenie powiatu opoczyńskiego, a także będzie stanowić podstawę do ubiegania się o dofinansowania na inwestycje pro środowiskowe. Spis tabel: Tabela 1. Liczba mieszkańców powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Tabela 2. Liczba ludności w gminach powiatu opoczyńskiego na przestrzeni lat 2011-2014 Tabela 3. Struktura płci w gminach powiatu opoczyńskiego na przestrzeni lat 2011-2014 Tabela 4. Prognoza liczby ludności powiatu opoczyńskiego w latach 2016-2050 Tabela 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku (%) w gminach powiatu opoczyńskiego w 2014 r. Tabela 6. Liczba mieszkań i powierzchnia użytkowa mieszkań w gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Tabela 7. Wskaźniki (%) dotyczące wyposażenie mieszkań w infrastrukturę w roku 2014 Tabela 8. Stan sieci wodociągowej w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Tabela 9. Stan sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Tabela 10. Oczyszczalnie ścieków komunalnych na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 11. Ilość ścieków odprowadzonych do kanalizacji w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Tabela 12. Stan sieci gazowej w gminach powiatu opoczyńskiego Tabela 13. Zużycie gazu ziemnego w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego Tabela 14. Podmioty gospodarcze na terenie powiatu opoczyńskiego – dane za 2014 rok Tabela 15. Liczba podmiotów gospodarczych w gminach powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 72 – Poz. 3548

Tabela 16. Liczba gospodarstw rolnych w gminach powiatu opoczyńskiego Tabela 17. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego w latach 2011-2014 Tabela 18. Dochody i wydatki z budżetu powiatu opoczyńskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2011-2014 Tabela 19. Emisja ze źródeł punktowych w powiecie opoczyńskim w roku 2014 Tabela 20. Klasyfikacja zanieczyszczeń powietrza Tabela 21. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia (z uwzględnieniem krajowych norm dla uzdrowisk) Tabela 22. Klasyfikacja strefy łódzkiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin Tabela 23. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Tabela 24. Pomiary promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu opoczyńskiego w 2014 roku Tabela 25. Wyniki pomiarów wód powierzchniowych na terenie powiatu opoczyńskiego w roku 2014 Tabela 26. Ogólna charakterystyka środowiskowa JCWPd nr 98 i nr 82 Tabela 27. Klasyfikacja stanu wód podziemnych Tabela 28. Monitoring wód podziemnych w powiecie opoczyńskim w roku 2013 Tabela 29. Pobór i zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w powiecie opoczyńskim w roku 2014 Tabela 30. Ładunki zanieczyszczeń odprowadzanych kanalizacją miejską do oczyszczalni w roku 2014 Tabela 31. Sieć rozdzielcza wodociągowa i kanalizacyjna na 100 km2 w roku 2014 Tabela 32. Korzystający z instalacji (%) ogółu ludności gmin powiatu w roku 2014 Tabela 33. Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych w regionie III Tabela 34. Zmieszane odpady komunalne odebrane z gospodarstw domowych w gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013-2015 Tabela 35. Odpady zbierane selektywnie w powiecie opoczyńskim w podziale na poszczególne frakcje w latach 2013-2015 Tabela 36. Odpady zbierane selektywnie w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013- 2015 Tabela 37. Ilość zebranego azbestu w gminach powiatu opoczyńskiego w latach 2013-2015 w Mg Tabela 38. Osady ściekowe z przemysłowych oczyszczalni ścieków wytworzone w powiecie opoczyńskim w latach 2011-2014 Tabela 39. Użytkowanie gruntów (ha) w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego Tabela 40. Gospodarstwa rolne w poszczególnych gminach powiatu opoczyńskiego Tabela 41. Badania gleb ornych na terenie powiatu opoczyńskiego w punkcie pomiarowym Różanna (gm. Opoczno) Tabela 42. Zasoby kopalin w powiecie opoczyńskim Tabela 43. Powierzchnia i lesistość poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego Tabela 44. Powierzchnia (w ha) obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 45. Cele strategiczne i operacyjne powiatu opoczyńskiego zawarte w Strategii Rozwoju Powiatu Opoczyńskiego na lata 2014-2020 Tabela 46. Zadania inwestycyjne w zakresie ochrony powietrza na terenie powiatu opoczyńskiego Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 73 – Poz. 3548

Tabela 47. Zadania inwestycyjne z zakresu budowy infrastruktury drogowej na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 48. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 49. Zadania inwestycyjne dotyczące rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 50. Zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 51. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony gleb i powierzchni ziemi na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 52. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony gleb i powierzchni ziemi na terenie powiatu opoczyńskiego Tabela 53. Harmonogram działań monitorujących „Program... ” Tabela 54. Wskaźniki opisujące stopień realizacji założonych zadań.

Spis wykresów Wykres 1. Ludność poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego w 2014 roku Wykres 2. Ludność poszczególnych gmin powiatu opoczyńskiego według ekonomicznych grup wiekowych w roku 2014 Wykres 3. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (m2) na terenie gmin powiatu opoczyńskiego Wykres 4. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego Wykres 5. Dochody i wydatki budżetu powiatu opoczyńskiego na 1 mieszkańca Wykres 6. Sieć wodociągowa, kanalizacyjna i gazowa na 100 km2 na terenie gmin powiatu opoczyńskiego w roku 2014.