PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY NA LATA 2006 - 2013

Opracowany został przez:

ABRYS Technika Spółka z o.o. 60-401 Pozna ń ul. Wi ślana 46 tel. 0-61 843 06 30 fax. 0-61 843 25 54 e-mail: [email protected]

Autorzy opracowania: Antoni Niedziałkowski Kierownik zespołu Kamila Sikora - Ka źmierczak Specjalista ds. ochrony środowiska Tomasz P. Alankiewicz Specjalista ds. in Ŝynierii środowiska

Opracowanie wykonano przy współpracy pracowników Urz ędu Gminy w Waga ńcu

SPIS TRE ŚCI

I. WST ĘP 7 1.1. Podstawa prawna opracowania 7 7 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 8 1.3. Potrzeba i cel opracowania 9

1.4. Metodyka opracowania Programu

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 11 2.1. Dane administracyjne 11 2.2. Poło Ŝenie fizycznogeograficzne 11 2.3. Warunki klimatyczne 12 2.4. U Ŝytkowanie terenu 13 2.4.1. Strefy zagospodarowania przestrzennego gminy 15 2.5. Uwarunkowania społeczne 15 2.5.1. Procesy demograficzne 15 2.5.2. Struktura sieci osadniczej 18 2.6. Uwarunkowania gospodarcze 18 2.6.1. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON 18 2.6.2. Gospodarka rolna 19

III. INFRASTRUKTURA 23 3.1. Gospodarka wodno – ściekowa 23 3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę 23 3.1.1.1. Uj ęcia wód 23 3.1.1.2. Zu Ŝycie wody w gminie 24 3.1.1.3. Ocena jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia 25 3.1.1.4. Charakterystyka oraz ocena sieci wodoci ągowej 26 3.1.2. Oczyszczanie ścieków 28 3.1.2.1. Oczyszczalnie ścieków 28 3.1.2.2. Funkcjonowanie oczyszczalni ścieków 29 3.1.2.3. Charakterystyka oraz ocena sieci kanalizacyjnej 29 3.1.2.4. Zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków 31 3.1.3. Ujmowanie i odprowadzanie wód deszczowych 32 3.1.4. Tendencje rozwoju gospodarki wodno-ściekowej 33 3.2. Urz ądzenia wodne 36 3.3. Gospodarka odpadami 36 3.4. Drogi i koleje 36 3.4.1. Drogi 36 3.4.2. Koleje 37 3.5. Emitery pola elektromagnetycznego 38 3.5.1. Stacje bazowe telefonii komórkowej 38 3.5.2. Emitery energetyczne 39 3.6. Sie ć gazowa 40 3.7. Turystyka 40

IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW 41 ŚRODOWISKA 41 4.1. Rze źba terenu 41 4.1.1. Charakterystyka rze źby terenu 4.1.2. Przekształcenia rze źby terenu i przypowierzchniowej warstwy 41 skorupy ziemskiej 42 4.2. Budowa geologiczna 42 4.2.1 Uwarunkowania ogólne 43 4.2.2. Zasoby kopalin 43 4.3. Wody podziemne 44 4.3.1. Warunki zasilania i drena Ŝu 45 4.3.2. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych 46 4.3.3. Jako ść wód podziemnych 48 4.4. Wody powierzchniowe 48 4.4.1. Sie ć rzeczna 49 4.4.2. Zbiorniki wodne 50 4.4.3. Jako ść wód powierzchniowych 51 4.4.3.1. Stan czysto ści rzek 52 4.4.3.2. Stan czysto ści zbiorników wodnych 53 4.4.4. Melioracje i zagro Ŝenie powodziowe 54 4.4.4.1. Problematyka budowy stopnia wodnego w 57 Nieszawie 57 4.4.5. Zagro Ŝenia dla wód powierzchniowych i podziemnych 59 4.4.5.1. Zagro Ŝenia pochodzenia rolniczego 59 4.5. Gleby 61 4.5.1. Charakterystyka typów gleb 62 4.5.2. Zasobno ść gleb w składniki pokarmowe 63 4.5.3. Degradacja naturalna gleb 66 4.5.4. Degradacja chemiczna gleb 67 4.5.5. Przyczyny degradacji gleb 67 4.6. Powietrze atmosferyczne 68 4.6.1. Rodzaje emisji zanieczyszcze ń do powietrza 68 4.6.2. Źródła emisji zanieczyszcze ń do powietrza 69 4.6.2.1. Emisja przemysłowa 70 4.6.2.2. Emisja niska 72 4.6.2.3. Emisja komunikacyjna 4.6.2.4. Planowana budowa Autostrady A-1 73 4.6.3. Ocena jako ści powietrza na terenie gminy Waganiec (Powiat Aleksandrowski) 76 4.6.4. Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń do powietrza – 76 wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych 78 4.6.4.1. Energia promieniowania słonecznego (EPS) 80 4.6.4.2. Paliwa drzewne 82 4.6.4.3. Biomasa 84 4.7. Klimat akustyczny 84 4.7.1. Hałas komunikacyjny 85 4.7.2. Hałas przemysłowy 85 4.8. Przyroda o Ŝywiona 85 4.8.1. Flora 86 4.8.1.1. Charakterystyka ogólna 86 4.8.1.2. Ziele ń urz ądzona i zadrzewienia śródpolne 87 4.8.1.3. Lasy 87 4.8.1.3.1. Nadle śnictwa 87 4.8.1.3.2. Typy siedliskowe lasów 88 4.8.1.3.3. Lasy ochronne 88 4. 8.1.3.4. Lasy niestanowi ące własno ści Skarbu 91 Pa ństwa 92 4.8.1.3.5. Zagro Ŝenia dla lasów na terenie gminy 92 Waganiec 92 4.8.1.4. Potencjalne zagro Ŝenia flory 93 4.8.2. Fauna 97 4.8.2.1. Charakterystyka ogólna 97 4.8.2.2. Potencjalne zagro Ŝenia fauny 99 4.8.3. Obszary i obiekty prawnie chronione 4.9. Walory krajobrazowe 4.10. Awarie przemysłowe 4.11. Analiza wska źnikowa stanu środowiska

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2012 ROKU ORAZ 10 HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH 1 5.1. Zało Ŝenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Waganiec w świetle ochrony środowiska 10 5.1.1. Cele i zadania okre ślone w Wieloletnim programie 1 inwestycyjnym gminy Waganiec na lata 2001 - 2009 roku 10 5.1.2. Cele, kierunki działa ń i zadania w zakresie ochrony 1 środowiska okre ślone w powiatowym programie ochrony środowiska 10 5.2. Cele i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony 2 Środowiska dla Gminy Waganiec 10 5.3. Strategia realizacji przyj ętych celów 4 5.3.1. Przyj ęte kryteria wyboru zada ń priorytetowych 11 5.3.2. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych 3 11 Harmonogram realizacyjny zada ń dla gminy Waganiec na 3 lata 2006 - 2013 11 4

11 6 VI. ZAŁO śENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 12 7 6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 12 6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 8 6.2.1. Decydenci 13 6.2.2. Edukacja dzieci i młodzie Ŝy 0 6.3. Społeczne kampanie informacyjne 13 6.3.1. Media w kampanii informacyjnej 0 6.3.2. Okresowe kampanie informacyjne 13 6.3.3. Wł ączanie mieszka ńców w procesy decyzyjne na 1 13 poziomie gminy 7 13 7 14 1 14 3

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 14 5 7.1. Zało Ŝenia systemu finansowania inwestycji 14 7.2. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska 5 7.2.1. Instrumenty prawne 14 7.2.2. Instrumenty finansowe 8 7.2.3. Instrumenty społeczne 14 7.2.4. Instrumenty strukturalne 9 7.3. Analiza mo Ŝliwo ści gminy w zakresie finansowania zada ń 14 w dziedzinie 9 ochrony środowiska 15 7.3.1. Sprawozdanie ekonomiczne z bud Ŝetu gminy Waganiec za 0 lata 2004 – 2006 15 7.3.2. Analiza wska źnikowa zdolno ści kredytowej jednostki 1 administracyjnej

7.3.3. Ocena wydatków na ochron ę środowiska 15 7.3.4. Prognoza dochodów i wydatków na lata 2006 - 2009 2 7.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

7.4.1. Zasady monitoringu VIII. 15

2

15 STRESZCZENIE 4 15 5 15 6 15 7 15 7

16 1

BIBLIOGRAFIA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Waganiec

I.WSTĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowi ązuj ące od 1 pa ździernika 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na Gminy obowi ązek opracowania gminnego programu ochrony środowiska. Obowi ązek ten jest formaln ą przesłank ą dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17, Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627).

1.2. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec poło Ŝonej w Powiecie Aleksandrowskim, Województwo Kujawsko - Pomorskie. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumian ą problematyk ę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmuj ą ochron ę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotycz ące gospodarki odpadami zostały zawarte w odr ębnym opracowaniu pod nazw ą Plan Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej. Program Ochrony Środowiska wskazuje tzw. „punkty zapalne” w środowisku, wywołane niezrównowa Ŝonym rozwojem gospodarczym oraz przedstawia konkretne propozycje działa ń zmierzaj ących do stopniowej likwidacji zagro Ŝeń. Hierarchiczne uporz ądkowanie celów pod k ątem ich wa Ŝno ści, decyduje o podziale przyszłego bud Ŝetu gminy i spodziewanych środkach pomocowych przeznaczonych na ochron ę środowiska. Obok wymienionych wy Ŝej funkcji Program Ochrony Środowiska spełnia tak Ŝe funkcje promocyjne i informacyjne. Dokument ten informuje o stanie środowiska w gminie i podejmowanych działaniach zmierzaj ących do jego poprawy. Program ten oprócz promocji walorów przyrodniczych ma za zadanie promowa ć tak Ŝe sam ą gmin ę, którego jednym z elementów strategii rozwoju gospodarczego jest ochrona środowiska.

1.3. Potrzeba i cel opracowania

Programy Ochrony Środowiska s ą podstawowym instrumentem realizacji II Polityki Ekologicznej Pa ństwa. Sporz ądzane dla kolejnych szczebli administracji samorz ądowej, umo Ŝliwiaj ą najbardziej efektywn ą ochron ę środowiska przyrodniczego. Ochrona środowiska przyrodniczego jest z kolei jedn ą z głównych dróg prowadz ących do osi ągni ęcia zrównowa Ŝonego rozwoju, nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe nie jedyn ą. O w pełni zrównowa Ŝonym rozwoju mo Ŝna dopiero mówi ć po osi ągni ęciu ładów: • ekologicznego, • społecznego, • ekonomicznego (gospodarczego), • przestrzennego. Podstawowym narz ędziem osi ągni ęcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny mo Ŝe by ć osi ągni ęty np. poprzez akceptacj ę mieszka ńców dla proponowanych i podejmowanych działa ń. Ład gospodarczy osi ąga si ę poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wi ąŜ e si ę np. z odpowiedni ą lokalizacj ą terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych.

Powy Ŝsze zasady zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzgl ędnione w niniejszym opracowaniu. S ą one zale Ŝne od specyfiki oraz rzeczywistych potrzeb i mo Ŝliwo ści gminy, na niej bowiem spocznie wi ększo ść obowi ązków zwi ązanych z wdra Ŝaniem zada ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia zrównowa Ŝonego rozwoju.

Do najistotniejszych zaproponowanych dla gminy Waganiec, celów w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska nale Ŝą :

• Ochrona przyrody. Ró Ŝnorodno ść biologiczna i krajobrazowa; • Ochrona gleb; • Ochrona zasobów kopalin; • Zmniejszenie wodochłonno ści, materiałochłonno ści (w tym odpadowo ści) i energochłonno ści gospodarki; • Wykorzystanie energii odnawialnej; • Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą; • Jako ść wód; • Jako ść powietrza i zmiany klimatu; • Oddziaływanie hałasu; • Oddziaływanie pól elektromagnetycznych; • Chemikalia w środowisku, powa Ŝne awarie przemysłowe, kl ęski Ŝywiołowe; • Edukacja ekologiczna mieszka ńców Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych w powi ązaniu z programem edukacji ekologicznej społecze ństwa powinna zapewni ć gminie Waganiec rozwój zgodny z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju.

1.4. Metodyka opracowania Programu

Sporz ądzenie programów ochrony środowiska dla kolejnych szczebli administracji samorz ądowej, umo Ŝliwi najbardziej efektywn ą ochron ę środowiska przyrodniczego.

Wymaga to jednak kompatybilno ści wytyczonej polityki ekologicznej poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej, zmierzaj ącej do poprawy środowiska przyrodniczego.

Gminny program ochrony środowiska został opracowany w oparciu o obowi ązuj ące przepisy prawne a tak Ŝe „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” wydane przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 roku.

Ponadto w trakcie opracowywania niniejszego Programu uwzgl ędniono jego zgodno ść z opracowanymi i zatwierdzonymi dokumentami rz ądowymi, takimi jak: − Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010, − Krajowy program zwi ększania lesisto ści, − Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, − Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Zakres i forma opracowania, w tym wyznaczone cele i zadania zawarte w programie ochrony środowiska s ą równie Ŝ zgodne z dokumentami regionalnymi i lokalnymi:  Program Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko – Pomorskiego;  Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko- Pomorskiego;  Program Ochrony Środowiska Powiatu Aleksandrowskiego na lata 2004 - 2011;  Wieloletnie programy inwestycyjne gminy Waganiec na lata 2001 - 2009;  Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Waganiec. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec oparty wi ęc został o postanowienia wy Ŝej wymienionych dokumentów oraz o postanowienia wynikaj ące z innych dokumentów planistycznych - opracowa ń lokalnych, z uwzgl ędnieniem wymogów wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów. Metodyka konstruowania Programu oparta była o nast ępuj ące elementy:

• Ustalenie zakresu i formy opracowania w oparciu o dyskusje z przedstawicielami władz samorz ądowych; • Zgromadzenie, przegl ąd i ocena wszystkich dost ępnych danych o stanie środowiska gminy; • Sporz ądzenie inwentaryzacji zasobów środowiska przyrodniczego i infrastruktury oraz ocena ich stanu, źródeł i tendencji przeobra Ŝeń w oparciu o wizj ę lokaln ą na terenie gminy; • Sprecyzowanie potrzeb i mo Ŝliwo ści zrównowa Ŝonego rozwoju gminy wiejskiej na podstawie programów rozwoju wy Ŝszych szczebli administracyjnych (powiatu i województwa); • Sprecyzowanie harmonogramu celów krótkoterminowych i długoterminowych oraz zada ń priorytetowych do realizacji w zakresie Programu Ochrony Środowiska z uwzgl ędnieniem wytycznych programów wy Ŝszego szczebla oraz innych opracowa ń strategicznych; • Okre ślenie metod i kierunków realizacji Programu oraz monitorowania wdra Ŝania programu; • Weryfikacja i konsultacja opracowanego Programu z przedstawicielami Urz ędu Gminy, d ąŜą ca do akceptacji opracowania, • Uzyskanie pozytywnej opinii zarówno społeczno ści lokalnej, jak i organu Zarz ądu Powiatu Aleksandrowskiego zgodnie z art. 17 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku; • Przekazanie opracowania do zatwierdzenia przez Rad ę Gminy Waganiec.

Cało ść opracowania została oparta o bie Ŝą ce konsultacje z wyznaczonymi przedstawicielami Urz ędu Gminy w Waga ńcu. Do sporz ądzenia niezb ędne były równie Ŝ konsultacje z jednostkami i organizacjami, których działalno ść na terenie gminy zwi ązana jest w sposób bezpo średni i po średni z ochron ą środowiska, rozwojem infrastrukturalnym i edukacj ą ekologiczn ą. II.OGÓLNACHARAKTERYSTYKAGMINY

2.1. Dane administracyjne

Gmina Waganiec poło Ŝona jest w południowej cz ęś ci województwa kujawsko-pomorskiego, na lewym brzegu Wisły. Jest jedn ą z dziewi ęciu jednostek samorz ądowych Powiatu Aleksandrowskiego, o statusie gminy wiejskiej. Od północy s ąsiaduje z miastem Nieszawa i gmin ą Raci ąŜ ek, od zachodu z gmin ą Koneck, od strony południowej z gmin ą B ądkowo i gmin ą Lubanie (powiat włocławski), a od wschodu z gmin ą Bobrowniki (powiat lipnowski). zajmuje powierzchni ę 54,56 km 2, na której poło Ŝonych jest 23 miejscowo ści. Jest to czwarta pod wzgl ędem obszarowym gmina powiatu aleksandrowskiego, zajmuj ąc 11,5 % jego powierzchni. Gmin ę Waganiec zamieszkuje 4 577 osób (stan na 31.12.2005 r). Gmina posiada bardzo korzystne powi ązania komunikacyjne zarówno drogowe jak i kolejowe. Do najwa Ŝniejszych szlaków komunikacyjnych na terenie gminy nale Ŝy DK Nr 1 oraz linia kolejowa relacji Łód ź – Toru ń - Gda ńsk.

2.2. Poło Ŝenie fizycznogeograficzne

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym wg Kondrackiego (1994) obszar gminy Waganiec poło Ŝony jest w prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Wielkopolskie na pograniczu dwóch mezoregionów: Równiny Inowrocławskiej i Kotliny Toru ńskiej. Równina Inowrocławska to do ść płaska równina morenowa (morena denna) o powierzchni 1 540 km 2, prawie pozbawiona jezior, z rzadka urozmaicona przez drobne zagłębienia bezodpływowe i niewielki pojedyncze pagórki. Zbudowana z gliny zwałowej fazy pozna ńskiej zlodowacenia północnopolskiego. Rze źba tego terenu zwi ązana jest głównie z wyst ępowaniem form marginalnych i ekstraglacjalnych lodowca fazy pozna ńskiej. W cz ęści południowej Równin ę przecina ze wschodu na zachód dolina Bachorzy z przekształconym w kanał ciekiem. Na południe od Równiny rozci ąga si ę Pojezierze Kujawskie ukształtowane w fazie leszczyńskiej ostatniego zlodowacenia. Jest to falista wysoczyzna morenowa urozmaicona pagórkami moreny czołowej i jeziorami rynnowymi. W granicach tego mezoregionu znajduje si ę zachodnia cz ęść gminy. Kotlina Toru ńska to mezoregion który rozci ąga si ę od Włocławka nad Wisł ą po Nakło nad Noteci ą. W wi ększo ści zajmuje ona terasy zalewowe i akumulacyjno-erozyjne wzdłu Ŝ Wisły, rozszerzaj ąc si ę dopiero na wysoko ści Ciechocinka i Aleksandrowa Kujawskiego, gdzie jej szeroko ść miedzy kraw ędziami wysoczyzn morenowych osi ąga około 12-15 km. Na piaszczystych tarasach pradoliny wytworzyły si ę u schyłku ostatniego glacjału du Ŝe pola wydmowe, poro śni ęte dzi ś borami sosnowymi. Pomi ędzy Kotlin ą Toru ńsk ą a Kotlin ą Płock ą, dolina Wisły tworzy w okolicach Nieszawy rodzaj przełomu, zw ęŜ aj ąc si ę do kilku kilometrów. Region ma ok. 75 km długo ści, ok. 20 km szeroko ści i 1 844 km 2 powierzchni. W granicach mezoregionu znajduje si ę wschodni obszar gminy.

2.3. Warunki klimatyczne

Warunki środowiskowe analizowanego obszaru w du Ŝym stopniu uzale Ŝnione s ą od poło Ŝenia geograficznego, z niego wynika odr ębno ść danego regionu. W zale Ŝno ści od poło Ŝenia kształtuj ą si ę warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Zró Ŝnicowana rze źba terenu oraz du Ŝe wzniesienia nad poziom morza, przy znacznych wysoko ściach wzgl ędnych decyduj ą o ró Ŝnorodno ści zjawisk klimatycznych. Według regionalizacji klimatycznej R. Gumi ńskiego gmina Waganiec poło Ŝona jest w obr ębie VIII Dzielnicy środkowej. Dane dotycz ące klimatu na terenie gminy Waganiec, opracowano na podstawie obserwacji prowadzonych na stacji bazowej w Koniczynce (gm. Łysomice) w ramach programu Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZM ŚP). Stacja ta znajduje si ę poza obszarem gminy, jednak reprezentuje panuj ące na tym terenie warunki klimatyczne. Zestawienie danych klimatycznych zawiera poni Ŝsza tabela 1.

Parametry klimatyczne na stacji ZM ŚP w Koniczynce w latach 1993 – 2003 T a b e l a 1 Parametr Warto ść Średnia roczna temperatura powietrza [ oC] 8,4 0C Średni roczny opad [mm] 539,9 Wilgotno ść wzgl ędna [%] 79 Średnia pr ędko ść wiatru [m/s] 3,3 Źródło: WIO Ś 2003 r.

Na omawianym obszarze najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą

temperatur ą 18,2 oC, najchłodniejszym stycze ń -2,7 oC. Średnia temperatura w

roku wynosi 8,0 oC. Liczba dni z przymrozkami zawiera si ę w przedziale od

100 do 110, natomiast czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej od 50 do 80 dni. W dolinie Wisły cz ęsto tez pojawiaj ą si ę mgły, średnio 52 dni w roku, ze

wzgl ędu na zwi ększon ą wilgotno ść powietrza.

Roczne sumy opadów wynosz ą średnio około 500 - 525 mm. Warto

podkre śli ć, Ŝe Powiat Aleksandrowski ma najni Ŝsze opady w województwie,

co ł ącznie z niezbyt korzystnymi warunkami glebowymi poci ąga za sob ą

pewne ograniczenia w mo Ŝliwo ściach uprawy ro ślin intensywnych.

Najni Ŝsze opady wyst ępuj ą w sierpniu, wrze śniu i pierwszej połowie pa ździernika, które powoduj ą niedobór opadów si ęgaj ący 50 % zapotrzebowania (rz ędu 150 mm). Okres wegetacyjny trwa 210 – 220 dni w roku. Nasłonecznienie i temperatura w czasie okresu wegetacyjnego s ą wystarczaj ące dla wi ększo ści uprawianych tutaj ro ślin. Na badanym obszarze do najcz ęstszych wiatrów nale Ŝą wiatry zachodnie oraz wiatry wschodnie. Wiatry z sektora zachodniego (W i SW) wiej ą przez 33,2 % w roku, a z sektora wschodniego przez 17,7 %. W porównaniu do rozkładu wiatrów z lat 1994 - 2003, zanotowano mniejsz ą cz ęsto ść wiatrów z południa, wi ększa za ś z sektora północnego i wschodniego. Cisze atmosferyczne wyst ępuj ą w 5,0 % przypadków. Najcz ęś ciej wiej ą wiatry słabe (2-4 m/s), które przypadaj ą na lato (lipiec), jesie ń (wrzesie ń) i zim ę (luty), natomiast wiatry silne wiej ą w kwietniu i styczniu. Średnia pr ędko ść wiatru wyniosła 3,3 m/s. Poło Ŝenie gminy Waganiec w dolinie Wisły powoduje, Ŝe panuje tu szczególny mikroklimat. Specyficzne warunki klimatu lokalnego maj ą równie Ŝ rozległe tereny le śne (pobliskie Obszary Chronionego Krajobrazu). Lasy charakteryzuj ą si ę na ogół dobrymi warunkami termiczno- wilgotno ściowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). S ą to jednak tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnosz ące komfort bioklimatyczny.

2.4. U Ŝytkowanie terenu

Gmina Waganiec pod wzgl ędem u Ŝytkowania terenu zalicza si ę do obszaru typowo rolniczego, gdzie funkcjami wiod ącymi gminy jest rolnictwo, transport i usługi, a w niewielkim stopniu le śnictwo. Mocn ą stron ą gminy jest wysoki procent udziału gleb chronionych (kl. I – IIIb), których udział w powierzchni uŜytków rolnych wynosi 30,6 %. Uproszczon ą struktur ę u Ŝytkowania gruntów na terenie gminy Waganiec, na podstawie danych pochodz ących z Urz ędu Gminy przedstawiono w tabeli 2.

Formy u Ŝytkowania terenu w gminie Waganiec T a b e l a 2 Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaje gruntów ewidencyjna powierzchni [ha] [%] Powierzchnia ogólna 5 456 100,0 UŜytki rolne 4 698 86,1 UŜytki le śne 95 1,7 Grunty zabudowane i 220 4,0 zurbanizowane Wody 185 3,4 Tereny inne 258 4,8 Źródło: Urz ąd Gminy Waganiec (stan na 31.12.2005 r.).

Jak wynika z powy Ŝszej tabeli najwi ększy udział procentowy w powierzchni gminy maj ą u Ŝytki rolne które zajmuj ą ponad 86 % powierzchni. Drugim obszarem, pod wzgl ędem wielko ści udziału w strukturze u Ŝytkowania gminy, s ą grunty zabudowane i zurbanizowane z 4 % udziałem. U Ŝytki le śne zajmuj ą niewielk ą powierzchni ę w gminie – niecałe 2 %. Gmin ę charakteryzuje do ść znaczny udział wód w ogólnej powierzchni – 3,4 % - s ą to naturalne zbiorniki wodne i wody płyn ące. Dane zamieszczone w tabeli 2 przedstawiono na poni Ŝej zamieszczonym wykresie 1. Rysunek 1. Podstawowa struktura u Ŝytkowania gruntów na terenie gminy Waganiec.

uŜytki le śne uŜytki rolne 1,7 % 86,1 % grunty zabudow ane i zurbanizow ane 4,0 %

w ody 3,4 %

tereny inne 4,8 %

2.4.1. Strefy zagospodarowania przestrzennego gminy

W układzie przestrzenno – funkcjonalnym gmina Waganiec została podzielona na 4 jednostki strukturalne jak: Jednostka I – centralna, do której nale Ŝą sołectwa: Waganiec, Ka źmierzyn, Plebanka, , Zbrachlin o du Ŝych terenach zurbanizowanych w formie osiedli budownictwa jednorodzinnego, zespołów usług; Jednostka II – północna, w której poło Ŝone s ą sołectwa: Józefowo, i Konstantynowo. Posiadaj ą funkcj ę rolnicz ą w oparciu o wysokie klasy bonitacyjne gleb; Jednostka III – południowo-zachodnia do której nale Ŝą sołectwa: , Wiktoryn, Michalin, , Kolonia Świ ęte, Śliwkowo, . Główna funkcj ą tej jednostki jest rolnictwo i przetwórstwo; Jednostka IV – wschodnia do której nale Ŝą sołectwa: Górny, , Wójtówka, Wólne, i Włoszyca. Jest to jednostka w której istnieje mo Ŝliwo ść rozwoju funkcji rekreacyjno-wypoczynkowej, ze wzgl. na przyleganie jednostki do brzegu rzeki Wisły.

2.5. Uwarunkowania społeczne

2.5.1 Procesy demograficzne

Gmina Waganiec liczy 4 577 mieszka ńców na powierzchni równej 54,56 km 2 (dane wg Urz ędu Gminy na koniec 2005 roku). Zamieszkuje j ą ponad 8,0 % ogólnej liczby mieszka ńców powiatu. Gęsto ść zaludnienia w gminie Waganiec wynosi 83,9 M/km 2. ZróŜnicowanie pod wzgl ędem wieku ludno ści gminy w roku 2004 przedstawia poni Ŝsza tabela 3.

Struktura demograficzna ludno ści gminy Waganiec (rok 2004) T a b e l a 3 Obszar gminy Wiek ludno ść kobiety męŜ czy źni Przedprodukcyjny 1 071 502 569 Produkcyjny 2 814 1 320 1 494 Poprodukcyjny 542 373 169 ∗ Ogółem ∗∗ 4 427 2 195 2 232 ∗ - stan ludno ści wg faktycznego miejsca zamieszkania na koniec 2004 roku; Źródło: GUS - Główny Urz ąd Statystyczny w Warszawie.

W gminie Waganiec w roku 2004 przewa Ŝały osoby w wieku produkcyjnym (2 814 osób), które stanowiły 63,6 % wszystkich mieszka ńców gminy. Znaczny był równie Ŝ udział mieszka ńców w wieku przedprodukcyjnym (1 071 osób), i wynosił 24,2 %. Mieszka ńcy w wieku poprodukcyjnym (542 osoby) stanowili natomiast 12,2 %. Kobiety stanowiły około 49,6 % liczby mieszka ńców, a m ęŜ czy źni 50,4 % ogólnej liczby mieszka ńców. Prognoza demograficzna gminy jest wa Ŝna ze wzgl ędu na planowanie działań rozwojowych oraz strategiczne. Zmian ę liczby mieszka ńców gminy na przestrzeni 5 lat przedstawiaj ą zamieszczona poni Ŝej tabela 4 oraz wykresy 2 i 3.

Procesy demograficzne na terenie gminy Waganiec T a b e l a 4 2000 2001 2002 2003 2004 Gmina ogółem 4 527 4 511 4 495 4 476 4 427 Przyrost 5 2 -1 1 6 naturalny Urodzenia 52 47 42 47 44 Ŝywe Zgony ogółem 47 45 43 46 38 Źródło: GUS Polska Statystyka Publiczna w Warszawie.

Rysunek 2. Zmiana liczby mieszka ńców gminy Waganiec w okresie od 2000 r do

2004 4 427

2003 4 476

2002 4 495 Lata

2001 4 511

2000 4 527

4 360 4 380 4 400 4 420 4 440 4 460 4 480 4 500 4 520 4 540 Liczba mieszka ńców 2004 Rysunek 3. Przyrost naturalny mieszka ńców gminy Waganiec w okresie od 2000 r do 2004 r.

2004 6

2003 1

-1 2002

2001 2

2000 5

-2 0 2 4 6 8 Przyrost naturalny

Na podstawie danych zawartych w tabeli 4 mo Ŝna zauwa Ŝyć nast ępuj ące zmiany w strukturze demograficznej gminy:  liczba mieszka ńców gminy na przestrzeni ostatnich lat wykazuje wyra źną tendencj ę spadkow ą;  przyrost naturalny na terenie gminy jest dodatni i wykazuje tendencj ę wzrostow ą; wyj ątek stanowi rok 2002 w którym zaobserwowano znaczny spadek powoduj ący ujemny przyrost;  liczba urodze ń Ŝywych na 1000 mieszka ńców gminy w badanym okresie czasu nie ulegała znacz ącym wahaniom, natomiast liczba zgonów wykazuje nieznaczn ą tendencj ę spadkow ą.

Mo Ŝna przyj ąć , i Ŝ w latach kolejnych liczba ludno ści przy optymistycznych prognozach demograficznych b ędzie stabilna, by ć mo Ŝe z niewielk ą tendencj ą zwy Ŝkow ą (nieprzekraczaj ącą 2 - 5 %). Trendy demograficzne na terenie gminy b ędą zale Ŝeć od zahamowania odpływu młodych ludzi z terenu gminy (głównie kobiet) oraz wzrostu przyrostu naturalnego.

2.5.2. Struktura sieci osadniczej

Głównym o środkiem gminnym i siedzib ą władz samorz ądowych jest miejscowo ść Waganiec, poło Ŝone 20 km od Włocławka – o środka obsługi regionalnej oraz 30 km od Torunia – siedziby władz samorz ądowych województwa. Sie ć osadnicz ą gminy tworzy 29 miejscowo ści, zgrupowane w 22 sołectwa. Zestawienie jednostek osadniczych przedstawia tabela 5.

Jednostki osadnicze (sołectwa) na terenie gminy T a b e l a 5 Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców 1 Bertowo 104 2 Brudnowo 243 3 Józefowo 169 4 Ka źmierzyn 371 5 Kolonia Świ ęte 118 6 Konstantynowo 136 7 Michalin 147 8 Niszczewy 253 9 Nowy Zbrachlin 239 10 Plebanka 334 11 Przypust 80 12 Sierzchowo 284 13 145 14 Stary Zbrachlin 71 15 Szpitalka 79 16 Śliwkowo 163 17 Waganiec 863 18 Wiktoryn 163 19 Włoszyca 165 20 Wójtówka 59 21 Wólne 116 22 Zbrachlin 275 Ogółem 4 577 Źródło: Urz ąd Gminy Waganiec (stan na 31.12.2005 r.)

2.6. Uwarunkowania gospodarcze

2.6.1. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON

Na terenie gminy Waganiec - stan na 31.12.2005 r. (Dane z Urz ędu Gminy) - funkcjonowało 113 podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON, z czego w sektorze produkcyjnym zarejestrowanych było 7 podmiotów, w sektorze handlowym 57 podmiotów, w sektorze usługowym 37 podmiotów, a w pozostałych sektorach 12 podmiotów. S ą to małe i średnie przedsi ębiorstwa zatrudniaj ące od 1 do 5 pracowników, których utworzenie głównie podyktowane było pogarszaj ącą si ę sytuacj ą zakładów pa ństwowych. Dominuj ącymi funkcjami gospodarczymi w gminie jest rolnictwo, usługi i le śnictwo. Nowym zjawiskiem gospodarczym na terenie gminy jest rozwijaj ący si ę rynek gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych – co ze wzgl ędu na zało Ŝenia zrównowa Ŝonego rozwoju powinno znale źć wsparcie ze strony władz gminy w postaci rozwi ąza ń systemowych.

Do najwa Ŝniejszych podmiotów gospodarczych na terenie gminy Waganiec nale Ŝą mi ędzy innymi:

• Spółdzielnia „Agrofirma” Plebanka w Plebance – przetwórstwo owocowo- warzywne; • „Jantur” Sp. z o.o. Roman Chmielewski w Waga ńcu – młyn zbo Ŝowy oraz piekarnia; • Zakład Transportu, Handlu i Usług, Zbrachlin – skład opału; • Masarnia „Anez” w Waga ńcu; • Zakład Ubojowo-Masarski – Śliwkowo; • Ferma Drobiu, Aleksandra Obiała w Waga ńcu – producent jaj konsumpcyjnych i drobiu; • Ferma drobiu „Drosed”-Siedlce w Wiktorynie – obecnie w dzier Ŝawie.

2.6.2. Gospodarka rolna

Na terenie gminy znajduje si ę 4 698 ha u Ŝytków rolnych (dane za 2005 rok), gdzie zauwa Ŝalny jest wzrost stopnia specjalizacji charakterystycznych w skali produkcji gospodarstw rolnych. Przoduj ącą gał ęzi ą produkcji jest trzoda chlewna, drób i bydło. Przewa Ŝaj ą gleby dobrej i średniej klasy bonitacyjnej. Struktura u Ŝytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Struktura u Ŝytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych w gminie Waganiec T a b e l a 6 Ogółem UŜytki rolne [ha] [%] UŜytki rolne 4 698 100,0 Grunty orne 4 374 93,1 Sady 143 3,0 Łąki 107 2,3 Pastwiska 74 1,6 Źródło: Zbiorcze zestawienie gruntów w podziale na uŜytki R -02 z 31 maja 2005 rok.

Rysunek 4. S truktura u Ŝytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych na terenie gminy Waganiec.

2,3 % 3,0 % 1,6 %

93,1 %

Grunty orne Sady Łąki trw ałe Pastw iska trw ałe

Od jako ści gleb wyst ępuj ących na terenie gminy uzale Ŝniona jest struktura gatunkowa upraw. Znacz ący udział w produkcji rolnej maj ą uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo-wodnych – Ŝyto, mieszanki zbo Ŝowe, pszen Ŝyto, ziemniaki i kukurydza. Cz ęść gleb wyst ępuj ących na terenie gminy sprzyja równie Ŝ uprawie ro ślin na cele energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania glebowe. Mo Ŝe by ć uprawiana zarówno na glebach uŜytkowanych rolniczo jak i na nieu Ŝytkach np. mo Ŝna nimi obsadzi ć ł ąki, skarpy, niecki. Powierzchni ę najwa Ŝniejszych upraw na terenie gminy wraz z ich procentowym udziałem i średnim plonem z powierzchni zasiewów przedstawia tabela 7.

Struktura produkcji ro ślinnej na terenie gminy T a b e l a 7 Ogółem Rodzaj upraw średnie plony [ha] [%] [q] Zbo Ŝa z kukurydz ą 2 383 67,2 27,9 Ziemniaki 310 8,7 115,0 Buraki cukrowe 350 9,9 300,0 Rzepak ozimy 85 2,4 23,0 Inne uprawy 420 11,8 - Źródło: Urząd Gminy w Waga ńcu (dane za 2005 rok).

Bezpo średni wpływ na rodzaj upraw oprócz jako ści gleb ma równie Ŝ produkcja zwierz ęca prowadzona na terenie gminy. Cz ęść uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Według Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 roku do dominuj ących kierunków produkcji zwierz ęcej na terenie gminy nale Ŝała:

Struktura produkcji zwierz ęcej na terenie gminy T a b e l a 8 Liczba pogłowia ogółem Rodzaj hodowli [szt.] Bydło ogółem 1 674 w tym: krowy 655 Trzoda chlewna 6 731 w tym: lochy 709 Konie 45 Kury 80006 Kozy 49 Źródło: GUS – bank danych regionalnych.

Dominuj ącym kierunkiem produkcji zwierz ęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej, hodowla drobiu i hodowla bydła. Główne skupienie tuczu trzody chlewnej wyst ępuje w miejscowo ści Przypust, gdzie szacunkowa liczba pogłowia wynosi 1 450. Hodowla bydła koncentruje się głównie w m. Zbrachlin, Siutkowo, Kolonia Świ ęte, Wiktoryn i Brudnowo, gdzie w gospodarstwach hodowanych jest po 20-30 szt. krów z innym bydłem. III. INFRASTRUKTURA

3.1. Gospodarka wodno – ściekowa

Gospodarka wodno-ściekowa w gminie Waganiec jest obecnie tylko cz ęś ciowo uregulowana. Gmina posiada prawie pełny stopie ń zwodoci ągowania (92 % mieszka ńców gminy obj ętych jest sieci ą wodoci ągow ą) oraz niedostatecznie rozbudowan ą sie ć kanalizacji sanitarnej (niecałe 29 % mieszka ńców gminy jest obj ętych sieci ą kanalizacyjn ą). Zadania własne gminy zgodne z ustaw ą o samorz ądzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591) w zakresie usługi zaopatrywania mieszka ńców w wod ę oraz odprowadzania ścieków na terenie gminy prowadzi Urz ąd Gminy w Waga ńcu.

3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę

Gmina Waganiec zaopatrywana jest w wod ę układem sieci magistralnych i rozdzielczych wyposa Ŝonych w zasuwy, hydranty przeciwpo Ŝarowe oraz wyposa Ŝone w systemy wodoci ągowe – uj ęcia wody, stacje uzdatniania wody (SUW) i systemy rozprowadzania wody.

3.1.1.1. Uj ęcia wód

Na obszarze gminy, do celów komunalnych wod ę ujmuje si ę głównie z uj ęć podziemnych (studni gł ębinowych). Najwi ększym u Ŝytkownikiem wody w gminie jest gospodarka komunalna, a nast ępnie rolnictwo i le śnictwo. Podstawowe znaczenie w zaopatrzeniu ludno ści w wod ę maj ą zasoby wód podziemnych, które przeznaczone s ą przede wszystkim do zaopatrzenia ludno ści w dobrej jako ści wod ę do picia. Na terenie gminy Waganiec znajduje si ę kilkana ście studni prywatnych, poło Ŝonych na terenie posesji nie podł ączonych do sieci wodoci ągowej. Stan techniczny niektórych studni, mo Ŝe by ć złej jako ści.

Wykaz uj ęć wód podziemnych na terenie gminy przedstawia tabela 9.

Wykaz uj ęć wód podziemnych na terenie gminy Waganiec T a b e l a 9 Wła ścicie Lokalizacja l/ Gł ęboko ś Wydajno ść Wa Ŝno ść Nr studni uj ęcia UŜytkow ć [m] [m 3/d] pozwolenia nik Stary 1 45,0 Zbrachlin Gmina 2 44,8 2 328,0 31.12.2015 Waganiec 3 46,0 Źródło: Urz ąd Gminy w Waga ńcu.

Powy Ŝsze uj ęcie wód podziemnych wykorzystywane jest przede wszystkim na potrzeby gospodarki komunalnej w mniejszym stopniu na cele rolniczo – produkcyjne. Posiada stref ę ochrony bezpo średniej. W istniej ącym uj ęciu cz ęsto obserwuje si ę przekroczenia zawarto ści Fe ( Ŝelaza).

3.1.1.2. Zu Ŝycie wody w gminie

Dobowa zdolno ść produkcyjna czynnego uj ęcia wody zaopatruj ącego wodoci ągi publiczne na terenie gminy Waganiec wynosi 1 320,0 m 3/d. Tak ą sam ą warto ść ma dobowa zdolno ść uzdatniania czynnych urz ądze ń wodoci ągowych. Zdolno ść produkcyjna uj ęć zaspokaja potrzeby ludno ści gminy. W okresie od 2002 do 2005 roku zu Ŝycie wody w gospodarstwach domowych ulega spadkowi (wyj ątek w 2003 roku), czego efektem mo Ŝe by ć opomiarowanie zu Ŝycia wody oraz zmiana liczby ludno ści w gminie. Tendencj ę zu Ŝycia wody w gospodarstwach domowych na terenie gminy w okresie ostatnich 3 latach przedstawiono na poni Ŝej zamieszczonym rysunku 5.

Rysunek 5. Zu Ŝycie wody w gospodarstwach domowych na terenie gminy Waganiec w latach 2002 – 2005

151 000 155 000 150 000 138 000 145 000 133 000 140 000 129 000 135 000 130 000 125 000 120 000 115 000 2002 2003 2004 2005

Produkcja wody uzdatnionej na potrzeby gminy Waganiec w 2005 roku wyniosła 187,9 tys. m 3, z czego dostarczono odbiorcom 161,2 tys. m 3. Na potrzeby gospodarstw domowych dostarczono 133,0 tys. m 3, na cele produkcyjne 22,4 m 3, na pozostałe cele 5,8 tys. m 3 . Ró Ŝnic ę w poborze i sprzeda Ŝy stanowi ą straty w sieci wodoci ągowej, które wyniosły 21,0 tys. m 3 oraz woda zu Ŝyta na własne cele technologiczne sieci – 5,7 tys. m 3. Obliczone na podstawie sprzeda Ŝy przybli Ŝone zu Ŝycie wody na 1 mieszka ńca gminy (zakładaj ąc, Ŝe z wodoci ągu korzysta około 4 210 mieszka ńców) wynosi 31,6 m3/rok.

3.1.1.3. Ocena jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia

Badania jako ści ujmowanych wód prowadzi Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Aleksandrowie Kujawskim – prowadzi ona ocen ę jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi w ramach nadzoru sanitarnego w okresach kwartalnych. Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny stwierdza przydatno ść wody w przypadku urz ądze ń wodoci ągowych dostarczaj ących wod ę na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. 2002 nr 203 poz. 1718) oraz Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia (Dz.U. Nr 204, poz. 1728). Badania (wybiórcze) jako ści wody przeprowadzone w ramach nadzoru sanitarnego przez PPIS na terenie gminy Waganiec, w wybranych obiektach wykonano w III kwartale 2005 roku. Wyniki przedstawiono w tabeli 10.

Ocena jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi T a b e l a 10 Nr sprawozda Miejsce pobrania Data nia Ocena jako ści wody próbki badania LB Śiś/OB W 1 2 3 4 SUW Waganiec – 650/N/05 29.08.2005 kran do poboru 651/N/05 wody podawanej do sieci rozdzielczej; Punkt z sieci: 652/N/05 29.08.2005 Ŝ sklep spo ywczo- 653/N/05 przemysłowy J. Organi ściak, Włoszyca 29 – kran na zapleczu Woda pod wzgl. fizyczno- sklepu; chemicznym i mikrobiologicznym ą Urz d Gminy w 654/N/05 29.08.2005 odpowiada wymaganiom ń Waga cu, 655/N/05 sanitarnym dla wody ul. Dworcowa 11 przeznaczonej do – kran w spo Ŝycia przez ludzi pomieszczeniu socjalnym; budynek 656/N/05 29.08.2005 administracyjny 657/N/05 Spółdzielczej Agrofirmy PLEBANKA – kran do poboru wody z sieci (łazienka); Źródło: Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Aleksandrowie Kujawskim. Przeprowadzone przez PPIS badania obejmowały swym zakresem badania fizyczne, chemiczne i bakteriologiczne w ramach monitoringu przegl ądowego, kontrolnego oraz ogólnej liczby bakterii w 37 0C w 1 ml po 72 godzinach. W przedstawionych badanych wodoci ągach jako ść wody surowej odpowiadała wymaganiom ww. Rozporz ądzenia wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi.

3.1.1.4. Charakterystyka oraz ocena sieci wodoci ągowej

Analizuj ąc rozwój sieci wodoci ągowej na terenie gminy Waganiec w latach 2002 – 2005 stwierdzono jej nieznaczny przyrost, który wyniósł 0,5 km w ci ągu analizowanego okresu czasu. Tendencj ę zmian długo ści sieci w prezentowanym okresie czasu przedstawia tabela 11.

Rozwój sieci wodoci ągowej na terenie gminy Waganiec w latach 2002 - 2005 T a b e l a 11 Wyszczególnienie w latach

2002 2003 2004 2005 Długo ść czynnej wodoci ągowej sieci rozdzielczej w 122,2 122,4 122,6 122,7 poszczególnych latach w km Źródło: Urz ąd Gminy – sprawozdania SG-01 i RRW-2.

Zmian ę długo ści sieci wodoci ągowej zamieszczon ą w tabeli 11 przedstawiono na wykresie 6 zamieszczonym poni Ŝej.

Rysunek 6. Zmiana długo ści sieci wodoci ągowej na terenie gminy Waganiec w latach 2002 – 2005

150

140

122,4 130 122,2 122,6 122,7 sieci [km] sieci

ść 120

długo 110

100 2002 2003 2004 2005 lata

Przedstawiona w tabeli 11 i na wykresie 6 zmiana długo ści rozdzielczej sieci wodoci ągowej na obszarze gminy na przestrzenni ostatnich 4 lat obrazuje jej nieznaczny wzrost. Łączna długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy Waganiec wynosi 122,7 km (stan na 31.12.2005 r). Liczba przył ączy prowadz ących do budynków wynosi 646 szt., a ich ł ączna długo ść jest równa 16,6 km. Zmian ę liczby przył ączy wodoci ągowych na terenie gminy Waganiec w okresie ostatnich 4 lat przedstawia poni Ŝsza tabela 12.

Zmiana liczby przył ączy wodoci ągowych na terenie gminy Waganiec w latach 2002 - 2005 T a b e l a 12 Wyszczególnienie w latach

2002 2003 2004 2005 Liczba przył ączy w szt. 626 633 641 646 Źródło: Urz ąd Gminy – sprawozdania SG-01 i RRW-2.

Rysunek 7. Zmiana liczby przył ączy wodoci ągowych na terenie gminy Waganiec w latach 2002 - 2005

650 646 645 641 640 633 635 czy[szt.] ą 626 630

przył 625 ść

ilo 620 615 2002 2003 2004 2005 lata

W poni Ŝej zamieszczonej tabeli przedstawiono aktualne zbiorcze dane dotycz ące zwodoci ągowania gminy Waganiec.

Charakterystyka sieci wodoci ągowej w gminie Waganiec T a b e l a 13 Długo ść sieci wodoci ągowej [km] sie ć magistralna [km] 122,7 w tym przył ącza [km] 16,6 w tym długo ść kolektorów 0 azbestowych liczba przył ączy do budynków [szt.] 646 % mieszka ńców zaopatrywanych 92,0 sieci ą Jednostki osadnicze posiadaj ące 23 miejscowo ści sie ć wodoci ągow ą Źródło: Sprawozdanie o gospodarce mieszkaniowej i komunalnej – SG-01.

Jednym z najwa Ŝniejszych wska źników sanitarnych jest stopie ń zwodoci ągowania terenu, który dla gminy Waganiec wynosi 13,93 szt./100 Mk.

3.1.2. Oczyszczanie ścieków

3.1.2.1. Komunalne oczyszczalnie ścieków

Na obszarze gminy Waganiec zlokalizowana jest jedna komunalna oczyszczalnia ścieków, o wydajno ści 528 m 3/d (8 500 RLM), poło Ŝona w miejscowo ści Wójtówka. Ścieki z indywidualnych gospodarstw domowych odprowadzane s ą do zbiorników bezodpływowych, sk ąd wywo Ŝone s ą taborem asenizacyjnym na teren stacji zlewczej gminnej oczyszczalni ścieków. Podstawowe parametry techniczne oczyszczalni ścieków zestawione zostały w tabeli 14.

Charakterystyka oczyszczalni ścieków na terenie gminy T a b e l a 14 Wa Ŝno ść Przepustowo ść Miejscowo ść UŜytkownik Odbiornik pozwolenia Typ [m 3/d] wodnoprawnego Urz ąd mech. – Wójtówka Wisła 528,0 31.09.2014 Gminy biol. Źródło: Dane przekazane przez Urz ąd Gminy Waganiec.

Oczyszczalnia Komunalna w Wójtówce

Oczyszczalnia jest oczyszczalni ą mechaniczno – biologiczn ą, której 3 średniodobowa przepustowo ść wynosi Q = 528 m /d. Na warunkach pozwolenia wodnoprawnego wydanego nr GR/G Ś. 6223- 09/04 z dnia 09.09.2004 roku oczyszczalnia uzyskała zezwolenie na odprowadzanie ścieków oczyszczonych do rzeki Wisły poprzez rów melioracyjny. Pozwolenie wa Ŝne jest do ko ńca wrze śnia 2014 roku. Dopuszczalne st ęŜ enie zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych wprowadzanych do odbiornika, w trakcie normalnej pracy oczyszczalni nie mo Ŝe przekroczy ć:

- BZT 5 – 25 mg O 2/l;

- ChZT - 125 mg O 2/l; - zawiesina ogólna – 35 mg/l.

Skratki i piasek z piaskowników w ilo ści ok. 4,0 Mg/rok z terenu oczyszczalni trafiaj ą na Mi ędzygminne Składowisko Odpadów Komunalnych w Słu Ŝewie (gm. Aleksandrów Kujawski). Osady ściekowe (ustabilizowane) w ilo ści 6,0 Mg s.m./rok z terenu oczyszczalni wykorzystywane s ą na cele rolnicze.

Dodatkowo, na terenie gminy istnieje 12 przydomowych oczyszczalnie ścieków, które s ą doskonałym uzupełnieniem systemu oczyszczania ścieków oraz alternatyw ą dla nieszczelnych zbiorników bezodpływowych.

3.1.2.2. Funkcjonowanie oczyszczalni ścieków

W celu oceny pracy oczyszczalni ścieków prowadzone s ą stałe badania laboratoryjne fizykochemiczne ścieków surowych i oczyszczonych, i w zale Ŝno ści od wyników analizy prowadzone s ą działania koryguj ące procesy oczyszczania. Dla prawidłowego działania urz ądze ń oczyszczalni konieczne jest zwi ększenie dostaw ścieków, a zatem jak najszybsza dalsza kanalizacja gminy.

3.1.2.3. Charakterystyka oraz ocena sieci kanalizacyjnej

Na terenie gminy Waganiec sie ć kanalizacji sanitarnej posiadaj ą tylko miejscowo ści: Waganiec, Plebanka i Nowy Zbrachlin. Sieci ą kanalizacji sanitarnej obj ętych jest niecałe 29 % mieszka ńców gminy. Budow ę sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy rozpocz ęto w 2002 roku. Rozwój sieci kanalizacyjnej w latach 2003 - 2005 przedstawia tabela 15.

Rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie T a b e l a gminy Waganiec w latach 2003 - 2005 15 Wyszczególnienie w latach

2003 2004 2005 Długo ść czynnej sieci kanalizacji sanitarnej w 0,80 6,55 7,10 poszczególnych latach w km Źródło: Urz ąd Gminy – sprawozdania SG-01 i RRW-2. Rozwój długo ści sieci kanalizacyjnej zamieszczony w tabeli 15 przedstawiono na wykresie 8 zamieszczonym poni Ŝej.

Rysunek 8. Rozwój długo ści sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Waganiec w latach 2003 – 2005

7,10 8 6,55 7 6 5 4

sieci kanalizacji sieci 3

ść 0,80

sanitarnej[km] 2

długo 1 0 2003 2004 2005 lata

Przedstawiony w tabeli 15 i na wykresie 8, rozwój sieci kanalizacyjnej na przestrzenni ostatnich 3 lat wskazuje na znaczny wzrost jej długo ści na obszarze gminy. Charakterystyk ę istniej ącej sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Waganiec przedstawia tabela 16.

Istniej ąca sie ć kanalizacyjna na terenie gminy Waganiec T a b e l a 16 Długo ść czynnej sieci Poł ączenia do Ścieki sanitarnej [km] budynków odprowadzo ś Miejscowo ści na cieki ne ść ogólnospławn bytowo- długo liczba w 2005 roku ej gospodarcz [km] [szt.] [tys. m 3] e Waganiec - 4,3 - - - Plebanka - 1,8 - - - Nowy - 1,0 - - - Zbrachlin Ogółem - 7,1 1,7 153 45,8 Źródło: Sprawozdanie SG-01 o gospodarce mieszkaniowej i komunalnej za 2005 rok.

Ilo ść ścieków komunalnych z gospodarstw domowych (bytowe) odprowadzanych do oczyszczalni sieci ą kanalizacyjn ą rocznie z terenu gminy Waganiec wyniosło w 2005 roku 45,8 tys. m 3/rok.

3.1.2.4. Zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków

Ze wzgl ędu na niewystarczaj ące nasycenie terenu gminy sieci ą kanalizacyjn ą, odprowadzaj ącą ścieki do oczyszczalni, odpady płynne gromadzone s ą w zbiornikach bezodpływowych (szambach), które okresowo wywo Ŝone s ą taborem asenizacyjnym na stacj ę zlewcz ą, która znajduje si ę na terenie oczyszczalni ścieków komunalnych w Wójtówce. Na terenie gminy funkcjonuj ą 2 podmioty obsługuj ące zbiorniki bezodpływowe, tj. Komunalne Przedsi ębiorstwo U Ŝyteczno ści Publicznej „EKOCIECH” i komunalne Przedsi ębiorstwo „GRONEKO”. Liczba mieszka ńców obsługiwanych przez te przedsi ębiorstwa wynosi 1 900. Na podstawie zapisów Ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach z dnia 13 wrze śnia 1996 roku (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z pó źn. zm.) Art. 3, pkt 3, gmina zobowi ązana jest do prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró Ŝniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Zgodnie z informacjami uzyskanymi z Urz ędu Gminy w Waga ńcu taka ewidencja nie jest obecnie prowadzona. Szacunkowo mo Ŝna przyj ąć Ŝe na terenie gminy Waganiec znajduje si ę 530 szt. zewidencjonowanych zbiorników bezodpływowych. W celu rzeczywistej kontroli gospodarowania ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych nale Ŝy raz w roku dokonywa ć sprawdzenia cz ęstotliwo ści wywozu ścieków oraz dokona ć pełnego spisu (ewidencji) istniej ących zbiorników obejmuj ący podstawowe parametry techniczne oraz raz w roku dokonywa ć sprawdzenia z cz ęstotliwo ści wywozu ścieków. Kontrol ą obszarów obj ętych i nie obj ętych zbiorczym systemem kanalizacji sanitarnej mo Ŝe zaj ąć si ę stra Ŝ lub przydzielony do tego pracownik. Powy Ŝsza kontrola polega na sprawdzaniu udokumentowanego (umowy i dowody opłat) opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych oraz transportu nieczysto ści płynnych zgodnie z ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. W celu rzeczywistej kontroli gospodarowania ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych, nale Ŝy raz w roku dokonywa ć sprawdzenia cz ęstotliwo ści wywozu ścieków oraz porówna ć ilo ści ścieków odebranych przez tabor asenizacyjny z pomiarami zrzutu tych ścieków na stacj ę zlewcz ą.

3.1.3. Ujmowanie i odprowadzanie wód deszczowych

W gminie Waganiec problem stanowi równie Ŝ ujmowanie i odprowadzenie wód deszczowych. Wynika to z braku wystarczaj ącej ilo ści kanalizacji ogólnospławnej i deszczowej, a co za tym idzie spływ wód opadowych nast ępuje cz ęsto bezpo średnio do środowiska gruntowo - wodnego. Ł ączna długo ść kanalizacji deszczowej w gminie wynosi 1,7 km. System odprowadzania wód opadowych i ich podczyszczania z dróg i placów odbywa si ę za pomoc ą piaskowników i separatorów, w których jest ona oczyszczana a nast ępnie trafia do wód powierzchniowych. Celem podczyszczania wód deszczowych na terenie gminy Waganiec istnieje osadnik piasku z komor ą kraty koszowej i separatorem olejów – typ Ŝaluzjowy UNIKON 40/400, którego charakterystyk ę zawiera poni Ŝsza tabela 17.

Charakterystyka podczyszczalni wód deszczowych na terenie gminy T a b e l a 17 Ilo ść Przepustowo ść Rok Miejscowo ść UŜytkownik Odbiornik osadów/rok [m 3/d] wykonania [kg] 500 – zaw. Urz ąd ogól. Waganiec Gminy Wisła 27 924 2004 100 – subt. w Waga ńcu olejowe Źródło: Dane przekazane przez Urz ąd Gminy w Waga ńcu.

Głównymi odbiornikami ścieków deszczowych jest Wisła oraz liczne rowy melioracyjne uchodz ące do pozostałych cieków znajduj ących si ę na terenie gminy. Celem poprawy stanu czysto ści wód powierzchniowych nale Ŝy przewidzie ć podczyszczanie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to obszarów zabudowanych, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest najwi ększa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. Z tego wzgl ędu w przypadku terenów, które zostan ą obj ęte rozbudow ą sieci kanalizacyjnych nale Ŝy przewidzie ć budow ę sieci rozdzielczej, ze wskazanym podczyszczaniem ścieków deszczowych przed ich zrzutem do odbiornika. Na terenie gminy pozwolenie wodnoprawne wydane przez Starost ę Aleksandrowskiego na wprowadzanie wód opadowych i roztopowych posiada: • Gmina Waganiec. Na warunkach pozwolenia wodnoprawnego wydanego w 2004 roku gmina uzyskała zezwolenie na odprowadzanie wód opadowych z odwodnienia terenów utwardzonych i ulic w m. Waganiec i Plebanka do istniej ącego rowu melioracyjnego w ilo ści 323,2 l/s, po uprzednim podczyszczeniu w osadniku piasku z komor ą kraty koszowej i separatorze olejów. Pozwolenie wa Ŝne jest do 31 wrze śnia 2008 roku. Dopuszczalne st ęŜ enie zanieczyszcze ń w ściekach wprowadzanych do odbiornika nie przekrocz ą ni Ŝej przedstawionych najwy Ŝszych dopuszczalnych wartości wska źników zanieczyszcze ń: − Zawiesiny ogólne – 100 mg/l; − Substancje ropopochodne – 15 mg/l. • Gmina Waganiec. Na warunkach pozwolenia wodnoprawnego wydanego w 2004 roku gmina uzyskała zezwolenie na odprowadzanie wód opadowych z odwodnienia terenu oczyszczalni do istniej ącego rowu melioracyjnego w ilo ści 27,8 l/s, po uprzednim podczyszczeniu w osadniku piasku i separatorze olejów. Pozwolenie waŜne jest do 31 wrze śnia 2008 roku. Dopuszczalne st ęŜ enie zanieczyszcze ń w ściekach wprowadzanych do odbiornika nie przekrocz ą ni Ŝej przedstawionych najwy Ŝszych dopuszczalnych warto ści wska źników zanieczyszcze ń: − Zawiesiny ogólne – 100 mg/l; − Substancje ropopochodne – 15 mg/l.

3.1.4. Tendencje rozwoju gospodarki wodno-ściekowej

Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z pó źn. zm.) w art. 43 ust. 3 i art. 208 ust. 2 zobowi ązała Ministra Środowiska do sporz ądzenia i przedło Ŝenia Radzie Ministrów „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych”, który podlega aktualizacji co 2 lata. Projekt Programu został zatwierdzony 16 grudnia 2003 roku, natomiast jego aktualizacja nast ąpiła w maju 2005 roku (przyj ęta 7 czerwca 2005 r.). Zgodnie z zapisami art. 43 ust. 3 ustawy Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z pó źn. zm.) „Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych” okre śla wykazy: • aglomeracji, które powinny by ć wyposa Ŝone - w terminach ustalonych w art. 208 – w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków oraz wielko ść ładunków zanieczyszcze ń biodegradowalnych z tych aglomeracji koniecznych do usuni ęcia, • przedsi ęwzi ęć w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków komunalnych oraz terminy ich realizacji. W nawi ązaniu do powy Ŝszego ustawa Prawo wodne w nast ępuj ący sposób definiuje poj ęcie aglomeracji: Aglomeracja oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczaj ąco skoncentrowane, aby ścieki były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Dlatego te Ŝ głównym celem odprowadzenia i oczyszczenia ścieków w Polsce jest realizacja systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków na terenach o skoncentrowanej zabudowie. Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (art. 208, ust.1) zobowi ązuje gminy do realizacji zadania własnego gmin w zakresie usuwania i oczyszczania ścieków (ustawa o samorz ądzie gminnym – Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591, ustawa Prawo wodne art. 43, ust. 4) oraz na wyznaczeniu aglomeracji zgodnie z wymaga niami Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. Nr 283, poz. 284 1). Przeprowadzona w 2005 roku aktualizacja polegała na: • okre śleniu przedsi ęwzi ęć w zakresie systemów kanalizacji zbiorczej i modernizacji oczyszczalni ścieków w aglomeracjach, w których istniej ące w 2004 r. oczyszczalnie spełniaj ą wymagania rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 168, poz. 1763); • okre śleniu przedsi ęwzi ęć w zakresie systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków, które osi ągn ą efekty ekologiczne w zakresie oczyszczania w terminie do ko ńca 2005 r., do 2010, 2013 i 2015 r; • okre śleniu przedsi ęwzi ęć w aglomeracjach w zakresie systemów kanalizacji zbiorczej w gminach, niezb ędnych dla zapewnienia, Ŝe co najmniej 75-85% ludno ści w aglomeracjach do ko ńca 2015 r. b ędzie obsługiwana przez te systemy. Terminy realizacji w zakresie rozbudowy i/lub modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, zawarte w „Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych”, s ą niezb ędne dla realizacji zapisów Traktatu Akcesyjnego, odwołuj ącego si ę do dyrektywy 91/271/EWG, który formułuje cele po średnie osi ągni ęcia zgodno ści z Dyrektyw ą. Realizacja „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” stanowi jeden z elementów Polityki Ekologicznej Pa ństwa zmierzaj ący do poprawy jako ści wód, których stan obecny stanowi główny problem ochrony środowiska kraju. Gmina Waganiec, aglomeracja Waganiec została wyró Ŝniona jako aglomeracja powy Ŝej 2 000 RLM w których istniej ące w 2004 roku oczyszczalnie spełniaj ą wymagania prawa. Waganiec figuruje w programie wyposa Ŝenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w dostosowaniu do wymogów Prawa Wodnego i Traktatu Akcesyjnego w latach 2005 - 2015. Potrzeb ą inwestycyjn ą na terenie tej aglomeracji jest rozbudowa istniej ącej oczyszczalni w m. Wójtówka wraz z budow ą sieci kanalizacji sanitarnej. Charakterystyk ę przewidzianej do wyposa Ŝenia aglomeracji w now ą oczyszczalni ę ścieków na terenie gminy wg „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” przedstawia poni Ŝsza tabela 18.

Wyposa Ŝenie aglomeracji Waganiec w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków T a b e l a 18 Koszty Długo ść sieci budowy i Potrzebna Koszty kanalizacyjnej modernizacji Docelowy docelowa inwestycyjne i do budowy w sieci RLM rodzaj przepustowo ść modernizacyjne latach 2005 – kanal izacyjnej oczyszczalni oczyszczalni ogółem [tys. 2015 w latach 2005 [m 3/d] zł] [km] - 2015 [tys. zł] 3 282 biologiczna 528 11,8 5 848 5 848 Źródło: „Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych”, M Ś, Warszawa 2005 r.

W najbli Ŝszych latach władze gminy powinny si ę skoncentrowa ć na rozbudowie sieci kanalizacyjnej doprowadzaj ącej ścieki do istniej ącej ju Ŝ oczyszczalni ścieków w celu wykorzystania jej (doci ąŜ enie) docelowej przepustowo ści. Oczywist ą inwestycj ą w zakresie rozbudowy systemu zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę i odprowadzania ścieków jest sukcesywne podł ączanie nowo powstaj ących osiedli do sieci. Rozwi ązaniem problemu jest równie Ŝ budowa przydomowych oczyszczalni ścieków oraz nowych i szczelnych zbiorników bezodpływowych, tam gdzie budowa sieci kanalizacyjnej nie jest mo Ŝliwa z uwagi na warunki naturalne. Na terenie gminy Waganiec na lata 2008 – 2012 przewiduje si ę nast ępuj ące inwestycje zmierzaj ące do uporz ądkowania infrastruktury technicznej w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, co przedstawia tabela poni Ŝej.

Inwestycje w zakresie gospodarki wodno – ściekowej w latach 2008 - 2012 T a b e l a 19 Czas Nazwa zadania inwestycyjnego Źródła finansowania realizacji − Budowa kanalizacji sanitarnej w m. bud Ŝet gminy, 2008 Ka źmierzyn – o dł. 3,1 km; WFO ŚiGW, środki UE, − Budowa kanalizacji sanitarnej w m. bud Ŝet gminy, 2009 Zbrachlin - o dł. 4,1 km; WFO ŚiGW, środki UE, − Budowa kanalizacji sanitarnej w m. bud Ŝet gminy, 2010 Nowy Zbrachlin - o dł. 3,5 km; WFO ŚiGW, środki UE, bud Ŝet gminy, − Budowa przydomowych oczyszczani 2008 - WFO ŚiGW, środki UE, ścieków w pozostałych miejscowo ściach 2012 środki własne w gminie – ok. 360 szt.. mieszka ńców. Źródło: Urz ąd Gminy Waganiec.

3.2. Urz ądzenia wodne

Łączna długo ść cieków podstawowych na terenie gminy Waganiec wynosi 5,0 km, natomiast długo ść rowów melioracji szczegółowej 69,872 km. Na podstawie informacji przekazanych przez Kujawsko-Pomorski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych we Włocławku, Biuro Terenowe w Radziejowie, na terenie gminy na istniej ącej sieci rzecznej brak jest rozmieszczenia obiektów hydrotechnicznych.

3.3. Gospodarka odpadami

Szczegółowe omówienie zagadnie ń dotycz ących gospodarki odpadami na terenie gminy Waganiec, wraz ze wskazaniem wła ściwych rozwi ąza ń, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej.

3.4. Drogi i koleje

3.4.1. Drogi

Do najwa Ŝniejszych szlaków komunikacyjnych na terenie gminy nale Ŝy droga krajowa Nr 1, która przez teren gminy przechodzi odcinkiem 8,507 km. Pełni ona wa Ŝną funkcj ę komunikacyjn ą, gdy Ŝ zapewnia poł ączenie gminy z innymi o środkami oraz spełnia istotne znaczenie gospodarcze i turystyczne. Podobne znaczenie maj ą drogi powiatowe, których ł ączna długo ść na terenie gminy wynosi ok. 34,629 km. Ponadto, na terenie gminy funkcjonuje sie ć dróg gminnych i zakładowych słu Ŝą ce miejscowym potrzebom. Ł ączna długo ść dróg gminnych wynosi 84,540 km. Zestawienie danych dotycz ących dróg istniej ących na terenie gminy Waganiec przedstawia tabela 20.

Dane dotycz ące dróg na terenie gminy T a b e l a 20 Długo ść Nr drogi Opis odcinka [km] 1 2 3 Droga krajowa Nr 1 Toru ń – Waganiec – Włocławek 8,507 Drogi powiatowe 2603C Ciechocinek - Siutkowo 6,200 2609C Nieszawa - Kawka 6,440 2611C Dąbrówka Du Ŝa - Waganiec 4,360 2612C Nieszawa – Ujma Du Ŝa 7,000 2613C Przypust – Waganiec PKP 0,975 2615C Waganiec - Zbrachlin 2,854 2618C Spoczynek - Zbrachlin 6,800 Drogi gminne 48 szt. dróg gminnych numerowanych od 160501C do 84,540 160548C Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Bydgoszczy; Zarz ąd Dróg Powiatowych Aleksandrów Kujawski; Urz ąd Gminy Waganiec.

Na wymienionych drogach, odbywa si ę ruch pojazdów samochodowych o zró Ŝnicowanym nat ęŜ eniu. Struktur ę średniego nat ęŜ enia ruchu na drodze krajowej Nr 1 przedstawia tabela 21.

Nat ęŜ enie ruchu na drodze krajowej przechodz ącej przez teren gminy Waganiec T a b e l a 21 Udział Pikieta Ŝ odcinka pojazdy Nr Odcinek pojazdów samochodow drogi pomiarowy ci ęŜ arowyc od km do km e ogółem h DK 1 71 302 - - 12 142 3 643 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Bydgoszczy.

3.4.2. Koleje

Przez teren gminy przebiega zelektryfikowana linia kolejowa relacji Łód ź – Toru ń - Bydgoszcz – Gda ńsk, linia o pa ństwowym znaczeniu, dwutorowa, zelektryfikowana. Obsługuje zarówno transport pasa Ŝerski jak i towarowy. We wsi Waganiec istnieje stacja kolejowa.

3.5. Emitery pola elektromagnetycznego

Źródłem pola elektromagnetycznego s ą stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urz ądzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urz ądzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie maj ą urz ądzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emituj ą one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej cz ęstotliwo ści w postaci radiofal o cz ęstotliwo ści od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie gminy znajduj ą si ę przede wszystkim pojedyncze sztuczne oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze zwi ązanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Obszar gminy Waganiec zasilany jest z krajowego systemu elektroenergetycznego poprzez stacj ę 220/110 kV z autotransformatorami 2x160 kV przy Zakładach Azotowych oraz poprzez stacj ę 110 kV Włocławek-Wschód. Energia elektryczna do sieci 15 kV na terenie gminy Waganiec wprowadzona jest przez stacj ę 110/15 kV Ciechocinek i Włocławek-Zachód, które zlokalizowane s ą poza obszarem gminy. Obecne stacje zapewniaj ą pełne pokrycie na energi ę elektryczn ą omawianego regionu.

3.5.1. Stacje bazowe telefonii komórkowej

Na terenie gminy Waganiec zlokalizowane s ą 3 obiekty telefonii komórkowej – stacje nadawcze ró Ŝnych operatorów sieci komórkowej, których promieniowanie elektromagnetyczne średniej mocy wynosi 0,1 W/m 2. Średnia wysoko ść anten wynosi ok. 40,0 m. Ich zestawienie przedstawiono poni Ŝej: • w m. Waganiec; • w m. Józefowo; • w m. Stary Zbrachlin.

Poziom emisji dla tego rodzaju anten kształtuje si ę na poziomie powy Ŝej 0,1 kV /m 2. Pola elektromagnetyczne telefonii komórkowej s ą wypromieniowywane na bardzo du Ŝych wysoko ściach, w miejscach niedost ępnych dla ludzi. Post ępowanie administracyjne zwi ązane z lokalizacj ą stacji odbywa si ę zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedur ą ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładaj ą na inwestora obowi ązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpo średnio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysoko ściach (30-40 m n p t.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powoduj ą, Ŝe w miejscach dost ępnych dla ludno ści pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie ni Ŝsze ni Ŝ dopuszczalne.

3.5.2. Emitery energetyczne

Na terenie gminy prócz stacji telefonii komórkowej, zlokalizowane s ą nast ępuj ące źródła pola elektromagnetycznego: - elektroenergetyczne linie napowietrzne NN 0,4 kV, SN 15 kV, WN 110 kV (Włocławek Azoty – Ciechocinek), WN 220 kV (Włocławek Azoty – Toru ń); - stacje transformatorowe; - cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W; - urz ądzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, b ędące w posiadaniu policji, stra Ŝy po Ŝarnej, pogotowia i zakładów przemysłowych. Pola elektromagnetyczne wokół linii średnich napi ęć oraz niskich napi ęć są traktowane jako nieistotne źródła pola elektromagnetycznego z punktu widzenia wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast linie wysokich i najwy Ŝszych napi ęć s ą źródłem pola o warto ściach znacznie przekraczaj ących dopuszczalne w terenach zabudowy mieszkaniowej. Uci ąŜ liwo ść elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniej ących linii elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Natomiast według danych literaturowych („Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka” M. Szuba), pomiary pól elektromagnetycznych wskazuj ą na to, Ŝe pod liniami 110 kV i 220 kV mog ą by ć przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych okre ślone dla terenów zabudowy mieszkaniowej. W zwi ązku z tym pod liniami o napi ęciu 110 kV i wy Ŝszym oraz w ich bezpo średnim s ąsiedztwie, jak i równie Ŝ w bezpo średnim s ąsiedztwie stacji elektroenergetycznych nale Ŝy unika ć lokalizacji budynków mieszkalnych lub ich lokalizacja powinna by ć poprzedzona odpowiednimi pomiarami. W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem linie elektroenergetyczne, stacje nadawcze radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej i inne obiekty radiokomunikacyjne, nale Ŝy lokalizowa ć poza miejscami obj ętymi szczególn ą ochron ą, z uwzgl ędnieniem zakazów wynikaj ących z aktów prawa miejscowego powołuj ących okre ślone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Nale Ŝy tak Ŝe wprowadzi ć zasad ę, Ŝe je śli w bliskim s ąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku obiektów radiowo telewizyjnych lub obiektów radiokomunikacyjnych, to musz ą one by ć lokalizowane na jednej konstrukcji wsporczej.

3.6. Sie ć gazowa

Przez teren gminy przebiegaj ą dwie magistrale gazu ziemnego o ci śnieniu DN 400 PN 6,3 Mpa relacji Włocławek – Toru ń i DN 500 PN 8,4 Mpa relacji Gustorzyn – Turzno. W chwili obecnej na terenie gminy brak rozprowadzenia siec gazowej do gospodarstw domowych. Wi ększo ść mieszka ńców korzysta z gazu propan-butan dowo Ŝonego w butlach. Budowa i podł ączanie nowych gospodarstw domowych do sieci gazowej, pozwoliłoby na sukcesywne ograniczenie stosowania paliwa stałego do celów komunalno-bytowych oraz grzewczych w paleniskach indywidualnych i kotłowniach. Tym samym przyczyniłoby si ę to do poprawy powietrza atmosferycznego w gminie. Jednak ze wzgl ędu na wysokie koszty inwestycji i wysokie koszty utrzymania jest to przedsi ęwzi ęcie nieekonomiczne. Zatem w najbli Ŝszych latach nie przewiduje si ę przeprowadzenia gazyfikacji na terenie gminy.

3.7. Turystyka

Gmina Waganiec nie nale Ŝy go gmin atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym, niemniej wa Ŝnym atutem gminy jest poło Ŝenie jej na skraju du Ŝego regionu nadwi ślanego zwi ązanego z Uzdrowiskiem Ciechocinek oraz z Obszarem Chronionego Krajobrazu „Nizina Ciechoci ńska”. Du Ŝe potencjalne mo Ŝliwo ści rozwoju bazy turystycznej mogłoby zaistnie ć w zwi ązku z planowan ą budow ą stopnia wodnego „Nieszawa”. Przez teren gminy przebiega szlak motorowy „Pierwszej Armii Wojska Polskiego”. Wa Ŝną rol ę odgrywa równie Ŝ granica gminy z miastem Nieszawa. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

4.1. Rze źba terenu

4.1.1. Charakterystyka rze źby terenu

Pod wzgl ędem geomorfologicznym gmina Waganiec mie ści si ę w obr ębie wysoczyzny morenowej odpowiadaj ącej genetycznie morenie dennej, zwanej Równin ą Kujawsk ą. Gmin ę cechuje małe zró Ŝnicowanie topograficzne, gdzie dominuj ą obszary równinne i faliste, co sprawia Ŝe krajobraz gminy jest monotonny, a formy wydmowe poro śni ęte lasami. Wi ększe deniwelacje terenu wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy, w rejonie doliny Wisły. Praktycznie cał ą powierzchni ę gminy zajmuje wysoczyzna morenowa plaska na przemian z falist ą. W cz ęś ci wysoczyznowej gminy dominuje morena denna płaska zbudowana z utworów gliniastych, natomiast lokalnie w centralnej cz ęś ci gminy pojawia si ę morena falista zbudowana z utworów piaszczysto- Ŝwirowych. Strefa graniczna Wysoczyzny i doliny Wisły jest obszarem o najbardziej urozmaiconym krajobrazie. Deniwelacje przekraczaj ą tutaj 25 m i tworz ą ciekawe urze źbienie terenu i ciekawy krajobraz. Ró Ŝnica wysoko ści pomi ędzy najni Ŝej poło Ŝonym punktem terenu, w rejonie wsi Wójtówka (45,5 m n.p.m.), a najwy Ŝej poło Ŝonym punktem na terenie gminy (96,5 m n.p.m.) we wsi Kolonia Świ ęte, wynosi 51,0 m n.p.m.

4.1.2. Przekształcenia rze źby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej

Na terenie gminy Waganiec do działalno ści przeobra Ŝaj ących teren, nale Ŝą przede wszystkim intensywne u Ŝytkowanie rolnicze oraz lokalne odkrywki surowców naturalnych. UŜytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagro Ŝenie, ni Ŝ eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest równie Ŝ rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najcz ęś ciej stosowan ą metod ą jest zalesianie słabych gruntów. Eksploatacja kruszywa naturalnego, przyczynia si ę do znacznych zmian w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, mi ędzy innymi w postaci znacznych obszarów wył ączonych z u Ŝytkowania oraz wyrobisk. Prowadzone prace rekultywacyjne po zako ńczonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodz ą przeobra Ŝenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Ze wzgl ędu na walory przyrodnicze oraz wyst ępowanie GZWP nale Ŝy na omawianym terenie zakaza ć stosowania do prac rekultywacyjnych popiołów, osadów ściekowych czy te Ŝ podobnych substancji o nieokre ślonym składzie fizycznym i chemicznym wytworzonych poza obszarem gminy.

4.2 Budowa geologiczna

4.2.1. Uwarunkowania ogólne

Obszar gminy le Ŝy w Powiecie Aleksandrowskim, który poło Ŝony jest na pograniczu wa Ŝnych prowincji tektonicznych: platformy wschodnioeuropejskiej i paleozoicznych pasm fałdowych, które rozdzielone s ą licznymi uskokami równoległymi do siebie, o kierunku NW-SE. Uskoki w podło Ŝu krystalicznym wpłyn ęły na budow ę poło Ŝonych wy Ŝej, a ukształtowanych w mezozoiku jednostek geologicznych.

Strukturalne jednostki mezozoiczne Mezozoiczno-kenozoiczne piętro strukturalne buduj ą skały permu i mezozoiku, które s ą generalnie słabo sfałdowane, ale miejscami mog ą by ć silnie zaburzone tektonicznie i tworzy ć fałdy, fleksury i uskoki. W obr ębie pi ętra wyró Ŝnia si ę dwie jednostki: Nieck ę Warszawsk ą i Wał Kujawski. Niecka Warszawska jest dług ą, w ąsk ą depresj ą o osi NW-SE, wypełnion ą osadami kredy górnej i najni Ŝszego trzeciorz ędu, pod którymi wyst ępuj ą skały permu, triasu i jury. Południowa granica Niecki Warszawskiej w tym rejonie przebiega wzdłu Ŝ linii Nieszawa-Włocławek-Gostynin. Mi ąŜ szo ść osadów mezozoicznych jest bardzo zmienna i uzale Ŝniona od przebiegu dyslokacji równoległych do osi niecki. Osady mezozoiku reprezentowane s ą przez osady węglanowe (wapienie, margle, opoki i gezy) i klastyczne (piaskowce, piaski glaukonitowe). Wał Kujawski jest cz ęś ci ą Wału Środkowopolskiego i rozci ąga si ę na południe od linii Nieszawa-Włocławek-Gostynin. Na obszarze wału brak osadów kredy górnej, a bezpo średnio pod trzeciorz ędem wyst ępuj ą utwory jury i kredy dolnej. Osady mezozoiczne stanowi ą ró Ŝnorodne skały w ęglanowe i klastyczne.

Trzeciorz ęd i czwartorz ęd Starsze osady trzeciorz ędu zachowały si ę w formach szcz ątkowych, gdy Ŝ uległy denudacji. Utwory mioce ńskie w postaci piasków, mułków i iłów gromadzonych w zbiornikach jeziornych zachowały si ę praktycznie na całym omawianym terenie. Osady pliocenu reprezentowane s ą przez iły pozna ńskie i iły pstre o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 160 m. Osady trzeciorz ędu maj ą charakter erozyjny. W wyniku ruchów tektonicznych oddziaływania lodowców, kształt utworów czwartorz ędowych jest bardzo zró Ŝnicowany. Osady zlodowacenia południowobałtyckiego uległy prawie całkowicie erozji. Ci ągłe poziomy glin morenowych s ą zwi ązane ze zlodowaceniem środkowopolskim. Serie osadów piaszczystych pochodzenia rzecznego, zwi ązane s ą z ciepłym interglacjałem emskim. Nad nimi wyst ępuj ą jeden lub dwa poziomy glin zwałowych zlodowacenia północnopolskiego zwi ązane z fazami leszczy ńsk ą i pozna ńsk ą. Pod górnym poziomem glin zwałowych wyst ępuj ą mułki i iły, maj ące cz ęsto charakter iłów warwowych. W dolinach rzek osadziły si ę piaski i mady, a w rynnach lodowcowych mułki jeziorne i torfy.

4.2.2. Zasoby kopalin

Na obszarze gminy Waganiec znajduj ą si ę przede wszystkim udokumentowane pokłady złó Ŝ kruszyw pospolitych w postaci piasku, Ŝwiru i kruszywa naturalnego. Wykorzystywane w wi ększo ści dla potrzeb lokalnych oraz budownictwa i drogownictwa. Zło Ŝa kruszywa naturalnego reprezentowane s ą przez piaski ró Ŝnoziarniste ze Ŝwirami akumulacji rzecznej, które wyst ępuj ą wzdłu Ŝ doliny Wisły. Do szczegółowego rozpoznania, udokumentowania i zagospodarowania dla potrzeb lokalnych wytypowano obszary: miejscowo ść Przypust, Janowo, Michalin, Kolonia Świ ęte. Znaczne pokłady kruszywa naturalnego wyst ępuj ą we wsi Michalin, gdzie zasoby bilansowe kopaliny wynosz ą 206,8 tys. Mg.

4.3. Wody podziemne

Wyst ępowanie poziomów wodono śnych jest ści śle zwi ązane z budow ą geologiczn ą. Warunkuje ona istnienie skał umo Ŝliwiaj ących gromadzenie si ę wody. Główny poziom u Ŝytkowy w rejonie kujawskim stanowi wodono śne pi ętro czwartorz ędowe, reprezentowane przez du Ŝe kompleksy glin. Poziom wodono śny buduj ą piaski, Ŝwiry i piaski mułkowe tworz ące zazwyczaj jeden, a miejscami dwa lub trzy poziomy wodono śne wyst ępuj ące w obr ębie śródmorenowych i podmorenowych struktur, pozostaj ąc ze sob ą w wi ęzi hydraulicznej. Pi ętro wodono śne trzeciorz ędu stanowi ą osady miocenu, wykształcone w postaci drobnoziarnistych piasków z du Ŝym udziałem mułków. Poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści od 20 do 100 m i mi ąŜ szo ści od kilku do ok. 20 m. Wydajno ść takich otworów wynosi 10 – 70 m 3/h. Pierwszy poziom wód podziemnych zalega lokalnie w piaskach i Ŝwirach fluwioglacjalnych pod warstw ą gliny oraz w utworach sandrowych. Jest on mało wydajny (2-5 m 3/h), ale wspólnie z wierzchówkami, na terenach gdzie nie ma wodoci ągów, stanowi główne źródło zaopatrzenia w wod ę ludno ść wiejsk ą. Drugi czwartorz ędowy poziom wodono śny wyst ępuje w utworach piaszczystych pod glinami na gł ęboko ści 10-25 m ppt. Poziom ten jest rozleglejszy i bardziej zasobny od pierwszego, a wydajno ść uj ęć waha si ę od 3-10 m 3/h. woda jest twarda i lokalnie zawiera zwi ększone ilo ści Ŝelaza i manganu, ale jej skład chemiczny i bakteriologiczny nie budzi na ogół zastrze Ŝeń. Trzeci poziom wód podziemnych zalega pod glin ą ilast ą, zwi ęzł ą na gł ęboko ściach wi ększych ni Ŝ 25 m poni Ŝej powierzchni wysoczyzny. Jest on zwi ązany z wodami doliny Wisły.

4.3.1. Warunki zasilania i drena Ŝu

Poziom wód gruntowych zasilany jest w głównej mierze poprzez infiltracje opadów, a w dolinie Wisły, która jest strefa drena Ŝu – z poziomów podczwartorz ędowych, tak Ŝe w czasie wysokich stanów w rzece – poprzez infiltracj ę wody z Wisły. W poziomie tym w przewadze wyst ępuj ą wody o zwierciadle swobodnym lub lekko naporowym. Amplitudy waha ń maj ą ścisły zwi ązek ze stanami ni Ŝówkowymi i wezbraniami rzek. Poziom wód gruntowych poprzez przes ączanie i przepływy mi ędzywarstwowe zasila ni Ŝej le Ŝą ce poziomy wodono śne. Czwartorz ędowe poziomy wód wgł ębnych zasilane s ą poprzez infiltracj ę wody przez kompleks słabo przepuszczalnych glin morenowych, a tak Ŝe poprzez okna hydrauliczne i dopływ lateralny. Zasilanie wód podczwartorz ędowych jest wynikiem przes ączania si ę wód z nadległych poziomów poprzez ró Ŝnej mi ąŜ szo ści osady słabo przepuszczalne. Wodono śne utwory kredy i jury zasilane s ą tak Ŝe na wychodniach podkenozoicznych na obszarze Wału Kujawskiego i w innych rejonach poło Ŝonych poza nim. UŜytkowe poziomy wodono śne na obszarze gminy zwi ązane s ą głównie z utworami czwartorz ędu i mezozoiku. Znaczenie poziomów trzeciorz ędowych jest znacznie mniejsze. Woda z utworów czwartorz ędowych charakteryzuje si ę alkalicznym odczynem, zwi ększon ą ilo ści ą Ŝelaza i manganu. Warstwa wodono śna uj ęta do eksploatacji jest izolowana od powierzchni terenu warstw ą glin zwałowych o mi ąŜ szo ści ok. 24,0 m.

4.3.2. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych

Nieznaczny południowy obszar gminy Waganiec poło Ŝony jest w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych - GZWP nr 144 „Dolina Kopalna Wielkopolski”. GZWP 144 wyst ępuje w utworach czwartorz ędowych (dolin kopalnych) i ma porowy charakter o środka. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP wyst ępuj ącego na terenie gminy przedstawia tabela 22.

Parametry GZWP T a b e l a 22 Średnia Powierzchnia Zasoby Nr Typ Wiek gł ęboko ść Nazwa GZWP GZWP dyspozycyjne GZWP ośrodka skał uj ęć [km 2] [tys. m 3/d] [m] Zbiornik dolina 144 kopalna porowy Qk 4 000,0 60,0 480,0 Wielkopolski Qk – zbiornik czwartorz ędowy dolin kopalnych; Źródło: Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie (stan na dn. 31 stycznia 2003).

Zbiorniki wód porowych w czwartorz ędowych utworach wykorzystywane powszechnie do zaopatrzenia w wod ę indywidualnych gospodarstw, cechuj ą si ę wysokimi wahaniami poziomu wody nawi ązuj ącymi do przebiegu opadów. Prawo ochrony środowiska w art. 98 stanowi, Ŝe wody podziemne i obszary ich zasilania podlegaj ą ochronie polegaj ącej na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. W tych celach tworzone s ą mi ędzy innymi obszary ochronne na zasadach okre ślonych Prawem wodnym. Zbiornik GZWP „Zbiornik Dolina Kopalna Wielkopolski” posiada ustanowiony obszar wysokiej ochrony zbiornika (OWO).

4.3.3. Jako ść wód podziemnych

Eksploatacja wód podziemnych do picia i na potrzeby gospodarcze na terenie gminy bazuje głównie na czwartorz ędowym pi ętrze wodono śnym. Z tego poziomu ujmowana jest woda rozprowadzana sieci ą wodoci ągow ą do jednostek osadniczych. Na jako ść wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ maj ą istniej ące tu warunki hydrogeologiczne oraz formy prowadzonej działalno ści. Jako ść wód podziemnych zbiornika GZWP 144 jest bardzo zróŜnicowana (od czystych nie wymagaj ących uzdatnienia do znacznie zanieczyszczonych i wymagaj ących uzdatnienia) i zale Ŝy głównie od stopnia izolacji warstwy wodono śnej. Waha si ę ona zwykle od 10 do 50 m, co pozwala na zaliczenie zbiornika do średnio wra Ŝliwych na zanieczyszczenia antropogeniczne. Stan czysto ści wód podziemnych na terenie gminy Waganiec jest średnio rozpoznany. Zarówno w ramach monitoringu krajowego jak i regionalnego nie zlokalizowano Ŝadnego punktu pomiarowo - kontrolnego jako ści wód podziemnych. Takie punkty zlokalizowane s ą na terenie s ąsiednich gmin. Badania jako ści wód podziemnych prowadzone s ą przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Bydgoszczy. Punkt monitoringu wód podziemnych ( sieci krajowej ) poło Ŝony najbli Ŝej gminy Waganiec znajduje si ę na terenie powiatu aleksandrowskiego w sąsiedniej gminie Koneck w m. Straszewo. Wyniki pomiarów prowadzonych w w/w punkcie w latach 2000 – 2004 przedstawia poni Ŝsza tabela 23.

Jako ść wód podziemnych w sieci krajowej w latach 2000 - 2004 T a b e l a 23 Nr Ocena jako ści Nazwa UŜytk. Gł. Stratygr punkt Wody punktu terenu stropu afia 200 200 200 200 200 u 0 1 2 3 4 Straszew 926 3 19,5 G Q - II - - - o G – wody gruntowe; Q – czwartorz ędowe; 3 – grunty orne z przewag ą gospodarki rozdrobnionej; Źródło: WIO Ś Bydgoszcz, Raport o stanie środowiska w województwie Kujawsko – Pomorskim w 2003 i 2004 r.

W punkcie badawczym monitoringu pa ństwowego badania jako ści wód podziemnych przeprowadzono w roku 1999 i 2001. Zakwalifikowano je do II klasy czysto ści, czyli były to wody średniej jako ści antropogenicznie zanieczyszczone, a ich u Ŝytkowanie w celach pitnych wymagało uzdatnienia. W latach 2000 - 2004 jako ść wód podziemnych w ramach sieci monitoringu regionalnego najbli Ŝej gminy Waganiec, badana była na terenie miasta Nieszawa w jednym punkcie pomiarowym. Badano wody wgł ębne, na terenie zabudowanym. Pomiary w ww. punkcie przeprowadzono w latach 2000 – 2004. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 24.

Jako ści wód podziemnych w sieci regionalnej w latach T a b e l a 2000 - 2004 24 Gł. Klasa jako ści Nr Miejscowo ść GZWP Stratygrafia stropu punktu 2000 2001 2002 2003 2004 warstwy r r r r r 54 Nieszawa poza Q 35 II III II II III Q – czwartorz ęd; ; Źródło: WIO Ś Bydgoszcz, Raport o stanie środowiska województwa kujawsko- pomorskiego w 2003 r i 2004 r.

W badanym punkcie monitoringu regionalnego, w kolejnych latach 2000 - 2004 wody wyst ępowały w II klasie czysto ści, czyli były to wody średniej jako ści antropogenicznie zanieczyszczone, a ich u Ŝytkowanie w celach pitnych wymagało uzdatnienia. Wyj ątek stanowił rok 2001 i 2004, kiedy wody nale Ŝały do klasy III (wody niskiej jako ści), czyli zanieczyszczone antropogenicznie których procesy uzdatnienia s ą mało opłacalne. Na obni Ŝenie jako ści miała wpływ m ętno ść wody oraz mangan, tj. wska źnik sklasyfikowany w III klasie lub poza ni ą. Jako ść wód podziemnych w badanym punkcie pomiarowym ulega zró Ŝnicowaniu i sezonowym wahaniom. Na podstawie wyników pochodz ących z punktów badawczych zarówno monitoringu pa ństwowego jak i monitoringu regionalnego mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe jako ść wód podziemnych regionu utrzymuje si ę w klasie II i III, czyli wody średnio zanieczyszczone antropogenicznie. Niska okresowo jako ść wód w wybranych punktach pomiarowo-kontrolnych wynika z braku izoluj ącej pokrywy w stropie warstw wodono śnych, co umo Ŝliwia łatwe przenikanie do wód zanieczyszcze ń z powierzchni. Celem monitoringu lokalnego jest badanie potencjalnych ognisk zanieczyszcze ń i ich wpływu na jako ść wód podziemnych. Tworzony jest on wokół najwi ększych źródeł zanieczyszcze ń, takich jak: składowiska odpadów i mogilniki, stacje paliw, du Ŝe zakłady przemysłowe oraz wokół du Ŝych uj ęć wody w formie sieci osłonowej. Sie ć monitoringu lokalnego jest finansowana przez wła ścicieli obiektów stanowi ących zagro Ŝenie dla wód podziemnych lub przez u Ŝytkowników wód podziemnych. Na terenie gminy nie prowadzono tego typu monitoringu. Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 144 poło Ŝony cz ęś ciowo na terenie gminy Waganiec jest znacz ąco nara Ŝony na zanieczyszczenia antropogeniczne ze wzgl ędu na swój „odkryty” charakter – intensywna wymiana pomi ędzy wodami infiltracyjnymi a podziemnymi. Niezadowalaj ąca okresowo jako ść wód na terenie gminy wynika z cz ęś ciowej izolacji pokrywy w stropie warstw wodono śnych. Umo Ŝliwia to łatwe przenikanie do wód zanieczyszcze ń z powierzchni. Głównie przez infiltracj ę wód deszczowych wraz z którymi przedostaj ą si ę do wód gruntowych środki ochrony ro ślin oraz zanieczyszczenia pochodz ące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego wzgl ędu nale Ŝy zadba ć o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na całym obszarze wyst ępowania zbiornika, nie tylko na terenie gminy Waganiec, ale tak Ŝe w pozostałych gminach, w obr ębie których zbiornik wyst ępuje i w gminach bezpo średnio z nim s ąsiaduj ących. Ograniczy on w du Ŝym stopniu zagro Ŝenie obni Ŝenia jako ści wód podziemnych na skutek zanieczyszcze ń pochodz ących ze ścieków bytowo-gospodarczych. Wa Ŝne jest równie Ŝ kontrolowanie stanu szczelno ści wszystkich obiektów i urz ądze ń stanowi ących zagro Ŝenie dla wód wgł ębnych, do których nale Ŝą m.in.: stacja paliw, cmentarze oraz inne uci ąŜ liwe obiekty i urz ądzenia infrastruktury technicznej.

4.4. Wody powierzchniowe

Udział wód powierzchniowych (jezior, cieków, oczka wodne) w ogólnej powierzchni gminy Waganiec wynosi 3,4 %.

4.4.1. Sie ć rzeczna

Pod wzgl ędem hydrograficznym rzeki na terenie gminy nale Ŝą do zlewni rzeki Wisły, Regionu wodnego Dolnej Wisły, wzdłu Ŝ której biegnie wschodnia granica gminy. Cały teren gminy odwadniany jest przez rzek ę Wisł ę, poprzez system cieków naturalnych oraz rowy melioracyjne. Uzupełnienie sieci hydrograficznej stanowi ą niewielkie zbiorniki wodne oraz stawki po eksploatacji kruszywa naturalnego. Zgodnie z podziałem zlewniowym zarz ądzanie wodami na terenie gminy Waganiec nadzoruje Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Gda ńsku. Opis wraz z analiz ą stanu czysto ści najwa Ŝniejszych cieków przepływaj ących przez teren gminy zamieszczono poni Ŝej.

Rzeka Wisła Rzeka Wisła jest najwa Ŝniejsz ą i najdłu Ŝsz ą rzek ą Polski oraz najwi ększ ą rzek ą w zlewisku Morza Bałtyckiego. Całkowita długo ść rzeki wynosi 1 047,0 km, a powierzchnia dorzecza 194 424,0 km 2 (w Polsce 168,7 tys. km 2). Długo ść rzeki na terenie gminy Waganiec wynosi 5,0 km a powierzchnia zlewni 1,8 km 2. Źródła rzeki znajduj ą si ę na wysoko ści 1 106,0 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Zasadniczy kierunek biegu Wisły jest południkowy. Średni przepływ roczny (przy uj ściu rzeki) wynosi 1 054 m³/s, a maksymalna ró Ŝnica stanów wody - 10 m. Urze źbienie dorzecza Wisły charakteryzuje średnie wzniesienie 270 m n.p.m., przy czym przewa Ŝaj ąca cz ęść dorzecza (55 %) poło Ŝona jest na wysoko ściach 100-200 m n.p.m.; od 100-300 m zawiera si ę ponad 3/4 dorzecza. Najwy Ŝszy punkt dorzecza le Ŝy na wysoko ści 2 663,0 m n.p.m. (szczyt Gerlach w Tatrach). Cech ą dorzecza Wisły jest asymetria - w znacznej mierze konsekwencja kierunku nachylenia Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego ku północnemu zachodowi i kierunku spływu wód lodowcowych, przy równocze śnie znacznej predyspozycji w budowie starszego podło Ŝa. Asymetria dorzecza (prawostronnego do lewostronnego): 73:27 %. Wody Wisły cz ęsto wzbieraj ą, powoduj ąc powodzie. W górnym biegu rzeki dzieje si ę tak zwykle w lipcu, pod wpływem obfitych opadów w górach, a w środkowym i dolnym biegu w marcu, pod wpływem roztopów wiosennych.

Pozostałe cieki wodne na terenie gminy Wszystkie cieki charakteryzuje śnie Ŝno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ci ągu roku oraz jednym minimum. Po osi ągni ęciu wiosennego maksimum (w okresie pomi ędzy styczniem a kwietniem), stany wody i przepływy rzek zmniejszaj ą si ę. Wezbrania letnie (lipiec, sierpie ń) s ą zdecydowanie mniejsze od wiosennych. Minimum przypada generalnie pomi ędzy lipcem i pa ździernikiem. Przej ścia od stanów najwy Ŝszych do najni Ŝszych s ą łagodne, a ró Ŝnice pomi ędzy średnimi miesi ęcznymi stanami maksymalnymi i średnimi miesi ęcznymi stanami minimalnymi wynosz ą niewiele.

4.4.2. Zbiorniki wodne

Na terenie gminy Waganiec wyst ępuje jeden naturalny zbiornik wodny – jezioro Niszczewy o powierzchni 5,5 ha i gł ęboko ści 2,0 m, zasilane głównie wodami powierzchniowymi. Pozostałe mniejsze zbiorniki wodne wyst ępuj ą w postaci stawów, śródpolnych oczek wodnych i wyrobisk poeksploatacyjnych wypełnionych wod ą, zasilane głównie wodami powierzchniowymi. Na ogół s ą one płytkie i zarastaj ące. Pełni ą nie tylko znacz ącą funkcj ę biocenotyczn ą, ale stanowi ą tak Ŝe cenny element urozmaicenia krajobrazu rolniczego. Z opisanych powy Ŝej wzgl ędów wskazane jest systematyczne oczyszczanie i przywracanie prawidłowej Ŝywotno ści tych zbiorników.

Obiekty małej retencji wodnej Retencja wody odbywa si ę równie Ŝ poprzez zbiorniki wód stoj ących. Głównymi funkcjami, które spełniaj ą zbiorniki jest: - retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek; - lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe; - magazynowanie wody do nawodnie ń deszczownianych; - poprawienie stanu sanitarnego wód rzek.

Ewentualna rozbudowa małej retencji wodnej na terenie gminy powinna by ć prowadzona na podstawie wcze śniej opracowanego Powiatowego programu budowy zbiorników małej retencji wodnej.

4.4.3. Jako ść wód powierzchniowych

Do czynników wpływaj ących na jako ść wód powierzchniowych nale Ŝą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolno ść samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczn ą cz ęść zanieczyszcze ń trafiaj ących do wód powierzchniowych stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszcze ń jest przede wszystkim: • rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych (np. gnojowica), a tak Ŝe środków ochrony ro ślin (obecnie w ilo ściach malej ących), • hodowla zwierz ąt poprzez niewła ściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewła ściwe, zbyt du Ŝe lub zbyt cz ęste stosowanie na polach, • niedostateczna infrastruktura odprowadzaj ąca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowo ściach korzystaj ących z wodoci ągów. Do zanieczyszcze ń punktowych, stwarzaj ących bardzo powa Ŝne zagro Ŝenie dla czysto ści wód powierzchniowych nale Ŝą przede wszystkim: • bezpo średnie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); • zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadaj ących warunkom pozwolenia wodnoprawnego); • sytuacje awaryjne w przemy śle.

4.4.3.1. Stan czysto ści rzek

Stan czysto ści rzek wyst ępuj ących na terenie województwa kujawsko- pomorskiego kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Wyniki prowadzonych bada ń jako ści wód przedstawiono poni Ŝej.

Rzeka Wisła Ostatnie badania rzeki Wisły pod wzgl ędem jako ści wód w rejonie gminy Waganiec zostały wykonane w 2003 roku, w 675,0 km (stanowisko we Włocławku) i 704,2 km (stanowisko w Nieszawie) biegu rzeki. Pod wzgl ędem czysto ści wody zakwalifikowano do pozaklasowych ze wzgl ędu na miano Coli, chlorofil „a” i azot azotynowy. Pod wzgl ędem fizykochemicznym stan czysto ści wody nale Ŝał do III klasy czysto ści powy Ŝej Włocławka i do wód pozaklasowych poni Ŝej Włocławka. O takiej klasyfikacji zdecydowały st ęŜ enia azotynów i przewodnictwo elektrolityczne. Pozostałe wska źniki:

BZT 5, fosforany, fosfor ogólny oraz zwi ązki rozpuszczalne nale Ŝały do II klasy czysto ści. Natomiast na kontrolowanym odcinku rzeki, w pierwszej klasie czysto ści znalazły si ę zawiesiny ogólne, azot azotanowy, azot amonowy. W porównaniu z badaniami w ostatnich latach stwierdzono, Ŝe zdecydowanie wzrosła warto ść wska źnika produkcji pierwotnej – chlorofilu „a” oraz w mniejszym stopniu – wska źników fizykochemicznych. Powi ększył si ę równie Ŝ odcinek wód o słabym stanie sanitarnym. Najcz ęś ciej o złym stanie czysto ści wód decyduj ą zanieczyszczenia bakteriologiczne i zawarto ść chlorofilu „a” oraz nadmierne obci ąŜ enie fosforem ogólnym i azotem azotynowym. Ze wzgl ędu na niskie stany wód oraz bardzo wysokie temperatury w okresie letnim, cz ęsto notowano deficyty tlenowe. Wielokrotnie jeden z tych wska źników decydował o ko ńcowej ocenie. Powa Ŝnym źródłem zanieczyszcze ń rzeki na tym odcinku s ą tereny rolnicze oraz miasto Włocławek i Nieszawa. Znaczna cz ęść ścieków wytworzonych na tych terenach podlega oczyszczeniu w mechaniczno- biologicznych oczyszczalniach po czym wprowadzana jest do rzeki Wisły. Spływy ścieków o charakterze bytowym powodowa ć mog ą pogorszenie jako ści wód Wisły poprzez wzrost liczby bakterii typu fekalnego, wzrost st ęŜ enia substancji biogennych. Stan czysto ści rzeki Wisły na stanowisku pomiarowym we Włocławku i Nieszawie w roku 2003 przedstawia tabela 25.

T a b e l a Stan czysto ści rzeki Wisły w roku 2003 25 OCEN ocena ocena wska źniki ocena fizyko- A km bakteriologic hydrobiologic decyduj ące o chemiczna OGÓL zna zna klasie NA 675, III III NON chlorofil „a” NON 0 miano Coli, 702, chlorofil „a”, NON NON NON NON 4 azot azotynowy Źródło: WIO Ś Bydgoszcz 2003 r.

Na ogólnie nisk ą ocen ę jako ści wód na terenie gminy Waganiec, wpłyn ęły przede wszystkim ponadnormatywne zanieczyszczenia bakteriologiczne oraz obecno ść substancji biogennych.

Stan czysto ści pozostałych cieków wodnych Pozostałe wyst ępuj ące na terenie gminy cieki nie s ą obj ęte badaniami jako ści wód. Bior ąc jednak pod uwag ę niewystarczaj ącą ilo ść istniej ącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czysto ści monitorowanych cieków wodnych, mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe pozostałe istniej ące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływaj ące przez nieskanalizowane miejscowo ści, równie Ŝ prowadz ą wody w znacznym stopniu obci ąŜ one zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Powa Ŝnym źródłem zanieczyszcze ń wód jest uprawa roli i hodowla zwierz ąt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej cz ęś ci spłukiwane s ą z wodami opadowymi do cieków wodnych, powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierz ąt – gnojowica, trafiaj ąca na pola bez Ŝadnego przetworzenia, równie Ŝ przyczynia si ę do znacznego ska Ŝenia wód oraz gleb. Z tego wzgl ędu istniej ący niezadowalaj ący stan czysto ści cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podj ęcia zdecydowanych działa ń w kierunku uporz ądkowania gospodarki wodno – ściekowej. Wymaga to inwestycji, przede wszystkim w rozbudow ę kanalizacji sanitarnej.

4.4.3.2. Stan czysto ści zbiorników wodnych

Zbiorniki wodne s ą bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze wzgl ędu na poło Ŝenie w zagł ębieniach terenu. Podlegaj ą one wpływom otaczaj ącego obszaru zwi ązanym ze spływem wód powierzchniowych zawieraj ących zwi ązki biogenne, a substancje zanieczyszczaj ące mog ą by ć trwale kumulowane w osadach dennych. Na terenie gminy Waganiec Ŝadne z istniej ących zbiorników wodnych nie zostało obj ęte badaniami fizykochemicznymi czy sanitarno- epidemiologicznymi. Ze wzgl ędu na brak bada ń akwenów, trudna jest do przeprowadzenia rzeczywista analiza zmian jako ści wód w jeziorach. Mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe stan czysto ści jezior na terenie gminy, które s ą zazwyczaj stosunkowo płytkie o du Ŝej podatno ści na degradacj ę i ograniczonych mo Ŝliwo ściach samooczyszczania wód, jest niezadowalaj ący. Bezpo średni wpływ na jako ść wód wszystkich zbiorników maj ą cieki je zasilaj ące. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia si ę do obni Ŝenia jako ści wód zbiorników, a tak Ŝe do przyspieszenia ich eutrofizacji lub degradacji. Do nadmiernego obci ąŜ enia wód zwi ązkami azotu i fosforu przyczynia si ę równie Ŝ intensywne rolnictwo oraz nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa na terenie zlewni tych rzek.

4.4.4. Melioracje i zagro Ŝenie powodziowe

Całkowita długo ść rzek na terenie gminy Waganiec wynosi 5,0 km, natomiast cieków szczegółowych (rowów melioracyjnych otwartych) 69,872 km. Na terenie gminy zagro Ŝenia powodziowe mog ą wyst ąpi ć w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powoduj ące podwy Ŝszenie stanu wód w rzekach. Z wieloletnich obserwacji wynika, Ŝe przy wi ększych nawet spływach podwy Ŝszenie si ę poziomu wody na rzekach mo Ŝe spowodowa ć lokalne tylko zalewy przyległych do nich gruntów. Zabiegi melioracyjne polegaj ą głównie na odprowadzaniu okresowych nadwy Ŝek. W mniejszych ciekach wyst ępuj ących na terenie gminy, z racji ich niewielkich zlewni maj ą miejsce stosunkowo niskie przepływy wód, które nie powoduj ą zagro Ŝenia powodziowego. Mog ące si ę zdarzy ć w dolinach tych cieków zalewy, b ędą miały niewielkie rozmiary. Zabiegi melioracyjne polegaj ą głównie na odprowadzaniu okresowych nadwy Ŝek.

4.4.4.1. Problematyka budowy stopnia wodnego w Nieszawie.

Ze wzgl ędu na poło Ŝenie na trasie Wisły, gmina Waganiec w pewnym stopniu nara Ŝona jest na powodzie. Znaczne wahania poziomu wód rzeki, zwi ązane z prac ą stopnia wodnego we Włocławku, powoduj ą Ŝe gmina zainteresowana jest budow ą nowego stopnia wodnego na Wi śle. Jego planowana realizacja miałaby stworzy ć du Ŝe mo Ŝliwo ści dla ró Ŝnorodnych inicjatyw i działa ń gospodarczych, a tak Ŝe rozwoju turystycznego regionu. Stopie ń wodny Włocławek, który pracuje od 30 lat niezgodnie z zało Ŝonym projektem, spowodował erozj ę wodn ą poni Ŝej stopnia i zagro Ŝenie awari ą. Problem ten stał si ę przedmiotem wielu kontrowersyjnych dyskusji. Tak jak ka Ŝda inwestycja przeprowadzona na wielk ą skal ę, tak i ta (budowa stopnia wodnego w rejonie Nieszawy) ma swoich zwolenników jak i przeciwników. Środowiska in Ŝynierskie jako najlepsze rozwi ązanie uwa Ŝaj ą budow ę stopnia podpi ętrzaj ącego poni Ŝej, w rejonie Nieszawy. Ekolodzy natomiast postuluj ą za wył ączeniem stopnia z eksploatacji i jego rozebraniem. Zdaniem organizacji ekologicznych prognoza skutków społeczno- ekonomicznych i środowiskowych zawarta w „Studium kompleksowego rozwi ązania problemów stopnia i zbiornika Włocławek”, wskazuje Ŝe budowa stopnia wodnego w Nieszawie, jest inwestycj ą negatywnie i nieodwracalnie oddziaływuj ącą na znaczn ą cz ęść zlewni oraz pogarszaj ącą stan ekologiczny rzeki Wisły. Spo śród rozpatrywanych wariantów rozwi ązania problemów stopnia „Włocławek”, szczegółowo zbadano i porównano 3 następuj ące warianty: • wariant I – budowa stopnia Nieszawa oraz wykonanie niezb ędnych prac uzupełniaj ących na stopniu Włocławek; • wariant II – pełna modernizacja stopnia Włocławek i pozostawienie go jako jedynego stopnia na dolnej Wi śle, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnego bezpiecze ństwa stopnia i poprawy warunków środowiskowych; • wariant III – wył ączenie stopnia Włocławek z eksploatacji i stopniowe przekształcenie istniej ącego zbiornika w swobodnie płyn ącą rzek ę, z zachowaniem istniej ącego przej ścia drogowego przez Wisł ę. W przeciwie ństwie do działa ń prowadzonych przez organizacje ekologiczne, planowana budowa stopnia wodnego w rejonie Nieszawy znajduje szerokie poparcie lokalnych społeczno ści Ŝywo zainteresowanych unikni ęciem narastaj ącego zagro Ŝenia, jak tez widz ących szanse rozwoju swojego regionu w budowie stopnia i zagospodarowaniu doliny Wisły. Według Koncepcji Programowo-Przestrzennej wykonanej przez „Hydroprojekt” Sp. z o.o. realizacja budowy planowanego stopnia wodnego w rejonie Nieszawy ma zarówno aspekty pozytywne jak i negatywne. Stopie ń wodny Nieszawa przywróci wła ściwe warunki pracy wszystkich obiektów stopnia wodnego Włocławek; wi ąŜ e si ę równie Ŝ z szeregiem korzy ści dodatkowych np. produkcja energii ze źródeł odnawialnych, powstanie przeprawy drogowej przez Wisł ę, jak równie Ŝ i negatywnych oddziaływa ń na środowisko przyrodnicze.

Aspekty pozytywne: • budowa stopnia wodnego b ędzie trwałym zabezpieczeniem stopnia Włocławek i rozwi ązuje problemy jakie powstały w wyniku niewła ściwej eksploatacji stopnia; • zbiornik Nieszawa b ędzie przystosowany do przej ścia wielkich wód, co wyeliminuje szkody spowodowane zatapianiem zagospodarowanych obszarów w dolinie rzeki przez wezbrania powodziowe; • powstanie elektrownia wodna, wykorzystuj ąca odnawialne źródło energii o projektowanej mocy 46,4 MW (dla roku 2010); • powstanie nowa przeprawa drogowa przez Wisł ę oraz zostan ą zmodernizowane drogi; • budowa stopnia i zbiornika jest inwestycj ą ekonomicznie opłacaln ą, stwarza mo Ŝliwo ść zwrotu nakładów inwestycyjnych poprzez sprzeda Ŝ energii i monetaryzacj ę szeregu korzy ści po średnich jak: turystyka, rekreacja, wędkarstwo, itp.); • nast ąpi o Ŝywienie gospodarcze gmin maj ących bezpo średni kontakt z budow ą stopnia; • inwestycja spowoduje zmiany jako ściowe wód w Wi śle w kierunku ich oczyszczania oraz korzystnie wpłynie na wielko ść zasobów wodnych rzeki; • projekt działa ń minimalizuj ących negatywne oddziaływanie stopnia na środowisko obejmuje szereg zabiegów wyra źnie skierowanych na priorytety ekologiczne, m.in.: zapory boczne ograniczaj ące powierzchnie zalanych terenów, systemy melioracyjno-drena Ŝowe, zabezpieczenie brzegów, odtworzenie wysp, przepławki dla ryb; • odtworzenie wysp, które maj ą szanse sta ć się cennym środowiskiem Ŝycia wielu gatunków ptaków, ssaków; • rozwi ązania lokalizacyjno-konstrukcyjne przepławek zostały ukierunkowane na zapewnienie najlepszych warunków migracji ryb; • projekt stopnia wodnego oraz tryb pracy elektrowni uwzgl ędniaj ą zagro Ŝenie zwi ązane z erozj ą na dolnym stanowisku stopnia. Aspekty negatywne: • etap budowy, w zwi ązku z du Ŝym zakresem robót i długim czasem ich trwania, mo Ŝe spowodowa ć znaczne uci ąŜ liwo ści dla środowiska. Budowa zbiornika wi ąŜ e si ę równie Ŝ z konieczno ści ą przeprowadzenia wycinki drzew i krzewów w granicach pi ętrzenia; • budowa stopnia niekorzystnie wpłynie na przyrodnicze znaczenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków w sieci NATURA 2000 – dolina dolnej Wisły, w wyniku zalania cz ęś ci terenów i utraty miejsc Ŝerowania i gniazdowania ptaków; • budowa stopnia spowoduje straty w ró Ŝnorodno ści zbiorowisk ro ślinnych doliny Wisły; • stopie ń stanowi przegrod ę utrudniaj ącą migracj ę ryb; • zbiornik wodny mo Ŝe spowodowa ć zmiany składu gatunkowego ichtiofauny w kierunku dominacji gatunków pospolitych; • eksploatacja stopnia i zbiornika spowoduje pi ętrzenia zwierciadeł wód podziemnych do ok. 5-6 m przy zbiorniku. nie b ędzie miało to jednak znaczenia dla warunków eksploatacji wód wgł ębnych w uj ęciach wody; • nast ąpi nieznaczne pogorszenie jako ści wód podziemnych szczególnie wód gruntowych. Nie spowoduje to jednak ponadnormatywnych zmian jako ści wód w uj ęciach.

Wraz z budow ą stopnia w Nieszawie planuje si ę realizacj ę szeregu działa ń minimalizuj ących i kompensuj ących negatywny wpływ inwestycji na środowisko, takich jak: zapory boczne i odwodnienie kompleksów chronionych, sztuczne ukształtowanie wysp, systemy melioracyjno-drena Ŝowe stabilizuj ące warunki hydrogeologiczne, przepławki dla ryb, produkcja energii odnawialnej. Skutki oddziaływania inwestycji na środowisko mo Ŝna precyzyjnie oceni ć po wielu latach eksploatacji i to pod warunkiem, i Ŝ prowadzone były systematyczne, odpowiednio zaprogramowane badania, rozpocz ęte ze znacznym wyprzedzeniem w stosunku do terminu rozpocz ęcia budowy. Równie Ŝ w przekonaniu autorów, wykonuj ących Koreferat nt. Koncepcji Programowo-Przestrzennej, zbiornik Nieszawa na rzece Wi śle jest inwestycj ą konieczn ą i potrzebn ą dla zlewni Wisły. Poprawi ona warunki mikroklimatyczne w Kotlinie Toru ńskiej, zredukuje ładunek zanieczyszcze ń niesiony do Bałtyku oraz korzystnie wpłynie na popraw ę walorów przyrodniczo-krajobrazowych i będzie pozytywnie stymulowała aktywizacj ę okolicznych terenów. Do dnia dzisiejszego problem budowy stopnia wodnego „Nieszawa” jest nierozstrzygni ęty, i w dalszym ci ągu brana jest pod uwag ę opcja jego powstania. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść awarii stopnia Włocławek i zwi ązane z tym powa Ŝne konsekwencje ekonomiczne i społeczne, decyzja „co dalej” powinna by ć podj ęta jak najszybciej. Tote Ŝ z uwagi na to, nale Ŝy wstrzyma ć wszelkie inwestycje na ni Ŝszym poziomie terasy nadzalewowej i na równinie zalewowej.

4.4.5. Zagro Ŝenia dla wód powierzchniowych i podziemnych

Powa Ŝnym źródłem zagro Ŝeń dla wód podziemnych i powierzchniowych wyst ępuj ących na terenie gminy, prócz niewystarczaj ącej infrastruktury kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków, jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierz ąt, zwłaszcza na skal ę przemysłow ą. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych zwi ązkami biogennymi stanowi powa Ŝny problem ochrony środowiska, poniewa Ŝ prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych stanowi ących źródło wody pitnej w wi ększo ści gospodarstw wiejskich oraz powoduje zanieczyszczanie wód Bałtyku.

4.4.5.1. Zagro Ŝenia pochodzenia rolniczego

Najwi ększym źródłem zanieczyszcze ń pochodzenia rolniczego s ą niewła ściwie składowane odchody zwierz ęce (niewiele gospodarstw ma zbiorniki na gnojówk ę i gnojowic ę) zawieraj ące do 100 razy wi ęcej biogenów ani Ŝeli ścieki miejskie. Zwi ązki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w postaci nawozów sztucznych s ą niezb ędne w rolnictwie. Mog ą one jednak stanowi ć powa Ŝne zagro Ŝenie dla środowiska naturalnego, je Ŝeli nie stosuje si ę ich zgodnie z planami nawozowymi lub przechowuje si ę je w niewła ściwy sposób. Azotany przedostaj ące si ę w nadmiarze do wód powoduj ą mi ędzy innymi zakwity glonów. Glony zu Ŝywaj ą rozpuszczony w wodzie tlen - gin ą ryby i inne zwierz ęta. Gdy zawarto ść tlenu gwałtownie spadnie, obumieraj ą równie Ŝ glony, a ich gnij ące osady znowu zu Ŝywaj ą tlen. Równowaga zostaje na długo zaburzona. Zagro Ŝenia powstaj ą równie Ŝ w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierz ąt blisko cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewła ściwego stosowania nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np. opryskiwaczy) na podwórkach lub w pobli Ŝu uj ęć wody, czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy s ą w znacznej cz ęś ci spłukiwane z wodami opadowymi do cieków wodnych, powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Szkodliwe zwi ązki przedostaj ą si ę do wód gruntowych, a nast ępnie zatruwaj ą źródła wody pitnej, co stwarza zagro Ŝenie dla zdrowia ludzi, głównie mieszka ńców wsi. Z bada ń monitoringowych wynika, Ŝe Polska odprowadza do Bałtyku około 200 tysi ęcy ton azotu ogólnego i około 13 tysi ęcy ton fosforu rocznie. Zgodnie z postanowieniami Komisji Helsi ńskiej nasz kraj zobowi ązał si ę do redukcji zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych i osiedli wiejskich o 80% do 2020 roku. Równie Ŝ regulacje Unii Europejskiej oraz prawo polskie nakładaj ą na rolników dbało ść o ochron ę terenów wiejskich. Nawozy naturalne maj ą by ć przechowywane na nieprzepuszczalnych płytach zabezpieczonych przed przeciekaniem nieczysto ści do gruntu oraz w szczelnych zbiornikach. Oznacza to konieczno ść prawidłowego zagospodarowania nawozów naturalnych. Po wej ściu do UE, polskie gospodarstwa b ędą musiały mie ć płyty obornikowe oraz zbiorniki na gnojówk ę i gnojowic ę. Jest to jeden z niezb ędnych warunków ubiegania si ę o unijne dopłaty do produkcji rolnej. Obowi ązek posiadania zbiorników o pojemno ści umo Ŝliwiaj ącej gromadzenie co najmniej 4-miesi ęcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej, wprowadziła ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawo Ŝeniu (Dz. U. Nr 89 z 24 pa ździernika 2000 r., poz. 18, z pó ź. zmian.). W omawianej ustawie w art. 30 p. 2 proponuje si ę 8-letni okres na dostosowanie si ę gospodarstw rolnych do wymogu posiadania szczelnych urz ądze ń do magazynowania odchodów zwierz ęcych. Zgodnie z ustaw ą o nawozach i nawo Ŝeniu, do roku 2008 wszystkie gospodarstwa hodowlane b ędą musiały posiada ć zbiorniki i płyty. Zbiorniki i płyty powinny by ć zabezpieczone przed przenikaniem wycieku do gruntu, dlatego powinny by ć wykonane solidnie i z materiałów wysokiej jako ści. Wykorzystanie nawozów naturalnych reguluje natomiast Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkole ń z zakresu ich stosowania. Zagro Ŝenie powodowane obecno ści ą przemysłowych ferm drobiu wynika najcz ęś ciej wła śnie z braku odpowiedniej infrastruktury zabezpieczaj ącej przed przedostawaniem si ę produktów odpadowych do gruntu oraz z faktu niewła ściwego zagospodarowywania przede wszystkim pozostało ści płynnych z hodowli zwierz ąt. Wyst ępowanie ferm wi ąŜ e si ę równie Ŝ z bardzo du Ŝą emisj ą substancji odorowych. Przemysłowe fermy hodowlane, ze wzgl ędu na potencjalne zagro Ŝenie jakie nios ą dla środowiska, zostały zaliczone do przedsięwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko. Postanowienia w tej sprawie reguluje Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 09 listopada 2004 roku w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych kryteriów zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2005 Nr 92, poz. 769) Rozporz ądzenie okre śla rodzaje przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, wymagaj ących sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko oraz rodzaje przedsi ęwzi ęć , dla których obowi ązek sporz ądzania raportu o oddziaływaniu na środowisko mo Ŝe by ć wymagany. Zgodnie z t ą klasyfikacj ą (§ 2 ust. 1. pkt 43) sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko jako przedsi ęwzi ęcia mog ącego znacz ąco oddziaływa ć na środowisko wymagaj ą: chów lub hodowla zwierz ąt w liczbie nie ni Ŝszej ni Ŝ 210 du Ŝych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP – współczynniki DJP s ą okre ślone w zał ączniku do rozporz ądzenia). Z kolei za ś zgodnie z § 3 ust. 1. pkt 90 sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko mog ą wymaga ć: chów lub hodowla zwierz ąt, w liczbie nie ni Ŝszej ni Ŝ 40 du Ŝych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP). Dopuszcza si ę lokalizacj ę ferm hodowlanych mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko jedynie w przypadku, gdy gminny program ochrony środowiska przewiduje tak ą mo Ŝliwo ść . Rozwi ązaniem problemu wytwarzanej gnojówki, gnojowicy mo Ŝe by ć poddawanie ich fermentacji beztlenowej w bioreaktorach, w celu dalszego wykorzystania rolniczego. Bioreaktory stanowi ć mog ą wyposa Ŝenie indywidualnych ferm (np. technologia VISA). Istnieje równie Ŝ mo Ŝliwo ść budowy wspólnej instalacji dla tego typu pozostało ści poprodukcyjnych (np. technologia B.S.F.C.).

4.5. Gleby

4.5.1. Charakterystyka typów gleb

Małe nachylenie powierzchni terenu i słaby drena Ŝ naturalny były przyczyn ą nadmiernego nawilgocenia gleby i powstania czarnych ziem bagiennych z kilkudziesi ęciocentymetrowym poziomem próchnicznym o wła ściwo ściach podobnych do czarnoziemów stepowych. Z zabarwieniem gleb wi ąŜ e si ę cz ęsto u Ŝywana nazwa dla tego regionu tzw. „Czarne Kujawy”. Gleby tego typu wyst ępuj ą w środkowej i północnej cz ęś ci gminy, co sprawia Ŝe jest to region wybitnie rolniczy. Na terenach pradoliny Wisły, na piaskach gliniastych i słabo gliniastych oraz na glinach zwałowych lekkich wytworzyły si ę gleby płowe. Wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy. Zwi ęzłe gleby typu czarnych ziem bagiennych i gleby brunatne cz ęś ciowo rekompensuj ą cz ęsto maj ące miejsce niedobory opadów atmosferycznych. Natomiast na glebach mniej zwi ęzłych np. gleby płowe i pseudobielicowe niedobór opadów jest znacznie wi ększy. Cała północna cz ęść gminy obejmuj ąca sołectwa: Konstantynowo, Sierzchowo i Józefowo, jest ści śle zwi ązana z działalno ści ą rolnicz ą. Gmina posiada wysok ą warto ść produkcyjn ą gruntów rolnych. Wyst ępuj ą tu gleby chronione (I – III klasy) których udział w powierzchni u Ŝytków rolnych wynosi 30,6 %. Gleby wysokiej klasy bonitacyjnej znajduj ą si ę w pasie środkowym gminy, obejmuj ącym sołectwa: Waganiec, Ka źmierzyn, Plebanka, Zbrachlin, Nowy Zbrachlin, Siutkowo. Tereny te jednak wykazuj ą znaczn ą tendencj ę do przekształce ń inwestycyjnych. Gmina Waganiec została sklasyfikowana przez Instytut Upraw Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach pod wzgl ędem wska źnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 26.

Wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie T a b e l a gminy 26 Ocena gleb w punktach IUNG ź ź Gmina Wska nik bonitacji rolniczej Wska nik bonitacji przestrzeni produkcyjnej jako ści (przedział) i przydatno ści rolniczej Waganiec 70,1 – 80,0 78,1 Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w roku 1999, Bydgoszcz 2000 r;

Wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Im warto ść wska źnika wy Ŝsza tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Im wska źnik ni Ŝszy, tym warunki mniej korzystne. Gmina Waganiec na podstawie wyznaczonego dla niej wska źnika zalicza si ę do obszaru o wysokim wska źniku spo śród gmin Powiatu Aleksandrowskiego. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ma du Ŝe znaczenie w aspekcie akcesji z Uni ą Europejsk ą. Zgodnie z programem wsparcia w ramach Planów Rozwoju Obszarów Wiejskich, obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (LFA), na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzgl ędu na niekorzystne warunki naturalne, dla gospodarstw poło Ŝonych w ich zasi ęgu otrzymuj ą dopłaty wyrównawcze. Od jako ści gleb wyst ępuj ących na terenie gminy uzale Ŝniona jest struktura gatunkowa upraw. Znacz ący udział w produkcji rolnej maj ą uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo-wodnych – Ŝyto, mieszanki zbo Ŝowe, pszen Ŝyto, kukurydza i ziemniaki. Gleby wyst ępuj ące na terenie gminy sprzyjaj ą równie Ŝ uprawie ro ślin na cele energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania glebowe. Mo Ŝe by ć uprawiana zarówno na glebach u Ŝytkowanych rolniczo jak i na nieu Ŝytkach np. mo Ŝna nimi obsadzi ć łąki, skarpy, niecki. Bezpo średni wpływ na rodzaj upraw prócz jako ści gleb ma równie Ŝ produkcja zwierz ęca prowadzona na terenie gminy. Cz ęść uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Dominuj ącym kierunkiem produkcji zwierz ęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej, hodowla drobiu i hodowla bydła.

4.5.2. Zasobno ść gleb w składniki pokarmowe

Gleby gminy charakteryzuj ą si ę ró Ŝną zasobno ści ą w łatwo przyswajalne dla ro ślin składniki pokarmowe. Gleby wytworzone z piasków cechuje bardzo kwa śny odczyn i niska zasobno ść w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Gleby lessowe brunatne i płowe s ą najcz ęś ciej kwa śne, o zró Ŝnicowanej zasobno ści w składniki pokarmowe dla ro ślin. Najzasobniejsze s ą czarnoziemy, których zasobno ść w łatwo dost ępny fosfor i potas oscyluje wokół warto ści średniej, s ą to w wi ększo ści gleby o korzystnym do rozwoju ro ślin odczynie. Wszystkie gleby zawieraj ą przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu, tote Ŝ dost ępno ść tych pierwiastków wpływa mi ędzy innymi na wysoko ść i jako ść plonów. Wyniki bada ń prowadzonych w latach 1994 – 2004 wskazuj ą na brak znacznych niedoborów gleb w zwi ązki pokarmowe. Korzystnie na tle województwa i powiatu przedstawia si ę zasobno ść gleb gminy zarówno w zwi ązki magnezu – 76 % u Ŝytków rolnych wykazało si ę średnim i wysokim poziomem Mg, jak i w zwi ązki fosforu P 2O5 – 94 %. Zdecydowanie mniejsz ą zawarto ść charakteryzuje potas – tylko 64 % u Ŝytków rolnych wykazało si ę

średnim i wysokim poziomem K 2O. Z poni Ŝszej tabeli 27 wynika, Ŝe gleby gminy s ą do ść zasobne w zwi ązki magnezu i fosforu, niemniej nawo Ŝenia wymaga potas.

Zasobno ść gleb gminy Waganiec na tle powiatu i województwa w makroelementy (w % powierzchni u Ŝytków rolnych) wyniki średnie z lat 1994 – 2004 T a b e l a 27 Mg P2O5 K2O

Województwo/ zo powiat/gmina rednio rednio rednio niska niska niska niska niska niska niska niska niska bard bardzo bardzo bardzo bardzo bardzo ś wysoka wysoka ś wysoka wysoka ś wysoka wysoka kujawsko- 14 22 31 17 16 4 21 29 21 25 6 25 31 18 20 pomorskie aleksandrowski 9 17 31 20 23 3 20 28 21 28 4 28 32 18 18 Waganiec 14 10 32 25 19 0 6 19 17 58 2 34 46 12 6 Źródło ”Synteza wyników badania gleb w latach 1994-2004”, Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy, 2005 r

4.5.3. Degradacja naturalna gleb

Na obszarze gminy Waganiec wyst ępuj ą ogólnie dobre i średnie gleby, niemniej podatne na degradacj ę. Czynnikiem wpływaj ącym na degradacj ę gleb jest mi ędzy innymi intensywne u Ŝytkowanie rolnicze oraz działalno ść erozji wodnej na wysoczy źnie morenowej. Na terenie gminy w strukturze uŜytkowania u Ŝytki rolne zajmuj ą ponad 86 % całkowitej powierzchni gminy. Jako ść gleb jest wi ęc bardzo istotnym czynnikiem wpływaj ącym na rozwój rolnictwa, warunkuj ącym wysoko ść i jako ść uzyskiwanych plonów. Zjawiska erozji gleb na terenie gminy obserwuje si ę przede wszystkim na bardziej nachylonych stokach obszaru moreny czołowej oraz niektórych bardziej stromych partiach moreny pagórkowatej. Jej nat ęŜ enie jest zale Ŝne od spadku i długo ści zbocza. Im teren jest silniej sfalowany, poprzecinany dolinami, tym spływ wody jest szybszy. Nat ęŜ enie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długo ści zbocza, przy czym wpływ spadku jest wi ększy od wpływu długo ści zbocza. Z tego wzgl ędu na pola orne nale Ŝy przeznacza ć zbocza o spadkach mniejszych ni Ŝ 20 % i dostatecznie dobrej glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagra Ŝa zniszczenie gleby wskutek spływów. Na zboczach o spadkach wi ększych od ok. 6 % konieczny jest wła ściwy układ pól umo Ŝliwiaj ący upraw ę poziom ą. Na zboczach o spadkach wi ększych ni Ŝ 10 % gleba podczas orki przemieszczana jest przez pług ku dołowi. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza. Na terenie gminy zjawisko erozji wodnej o nat ęŜ eniu słabym obejmuje około 5 – 10% gruntów ornych, natomiast erozja eoliczna wyst ępuje praktycznie na 50 % obszarze gminy, gdzie najbardziej nara Ŝone s ą tereny pozbawione wi ększych skupisk ro ślinno ści. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzgl ędnienie stopniowej zmiany struktury u Ŝytkowania gleb. Na terenie gminy Waganiec (na glebach bardzo słabych), powinna ona post ępowa ć w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i u Ŝytków zielonych, które najlepiej chroni ą gleb ę.

4.5.4. Degradacja chemiczna gleb

Gleby na terenie gminy Waganiec ze wzgl ędu na charakter skał macierzystych i przebieg procesu glebotwórczego nie s ą nadmiernie zakwaszone. Niemniej na zakwaszenie gleb wpływ maj ą równie Ŝ zwi ązki siarki i azotu z atmosfery, kwa śne nawozy sztuczne oraz naturalne. W zwi ązku z wyst ępuj ącym acz niewielkim zakwaszeniem, cz ęść gleb wymaga wapnowania. Badania odczynu pH gleb gminy Waganiec prowadzone były przez Stacj ę Chemiczno – Rolnicz ą Oddział w Bydgoszczy w latach 1994 – 2004. Struktura prowadzonych bada ń na obszarze gminy przedstawiono w poni Ŝszej tabeli 28.

Struktura prowadzonych bada ń odczynu gleb i potrzeb wapnowania T a b e l a 28 Ilo ść przebadanych próbek Ilo ść przebadanych Gmina gleby gospodarstw [szt.] [szt.] Waganiec 2 59 Źródło ”Synteza wyników badania gleb w latach 1994-2004”, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy, 2005 r

Wyniki przeprowadzonych na terenie gminy bada ń odczynu pH oraz potrzeby wapnowania gleb okre ślone w % za okres 1994 – 2004, przedstawia tabela 29.

Odczyn gleb u Ŝytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapno wania (w % powierzchni u Ŝytków rolnych) wyniki średnie z lat 1994 T a b e l a – 2004 29 Odczyn (pH) gleby Potrzeby wapnowania ny ny ny tny

Powiat/Gmina ś ś ś ę dne e ę lekko bardzo zb kwa kwa kwa oboj wskazane zasadowy potrzebne konieczne ograniczon aleksandrowski 5 12 23 43 17 5 6 7 9 73 Waganiec 2 12 29 32 25 7 3 7 15 68 Źródło ”Synteza wyników badania gleb w latach 1994-2004”, Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy, 2005 r

Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwa śny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby, a równocze śnie zwi ększa dost ępno ść metali ci ęŜ kich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb na terenie gminy wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawiono w tabeli 29 oraz na wykresach nr 9 i nr 10.

Rysunek 9. Odczyn gleb u Ŝytkowanych rolniczo na terenie gminy Waganiec.

bardzo kw a śny kw a śny 2 % 12 % zasadow y 25 %

lekko kw a śny 29 %

oboj ętny 32 %

Na tle danych krajowych dotycz ących zakwaszenia – gdzie gleby bardzo kwa śne zajmuj ą 23 % a kwa śne 29 % powierzchni, gmina Waganiec wypada zdecydowanie korzystnie wyra źnie odchodz ąc od granic średniej krajowej, bowiem gleby bardzo kwa śne stanowi ą tylko 2 %, natomiast udział gleb kwa śnych wynosi 12 %. Jednym z kierunków działa ń mog ących przyczyni ć si ę do poprawy wydajno ści i jako ści produkcji rolnej na omawianym terenie jest wapnowanie tego niewielkiego procentu gleb.

Rysunek 10. Potrzeby wapnowania gleb na terenie gminy Waganiec

potrzebne konieczne 3 % w skazane 7 % 7 %

ograniczone 15 %

zb ędne 68 %

Wszystkie gleby zawieraj ą pewne naturalne ilo ści metali ci ęŜ kich. Badania zanieczyszczenia gleb w ramach regionalnego monitoringu, na terenie gminy Waganiec zostały wykonane przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Bydgoszczy w latach 1994 - 2004. Poziom zanieczyszczenia gleb wybranymi metalami (Kadm, Ołów, Cynk, Mied ź, Nikiel oraz siarka siarczanowa) w gminie przedstawia tabela 30.

Stwierdzona ilo ść zanieczyszcze ń metalami ci ęŜ kimi w glebach gminy Waganiec w latach 1994 – 2004 T a b e l a 30 Ilo ść Procentowy podział gleb w klasach Zawarto ść Gmina próbe zanieczyszczenia k Min. Max. Śr. 0 I II III IV V OŁÓW - Pb 14,3 22 5,60 25,2 100 - - - - - 0 KADM - Cd 22 0,10 0,25 0,17 100 - - - - - MIED Ź - Cu 22 1,30 5,7 3,24 100 - - - - Waganiec CYNK – Zn 22,4 22 8,40 41,7 100 - - - - - 0 NIKIEL - Ni 22 1,30 11,9 6,72 95 5 - - - - SIARKA – S-SO 4 22 0,50 2,20 1,38 59,0 41,0 - - Źródło ”Synteza wyników badania gleb w latach 1994-2004”, Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy, 2005 r

Zawarto ść metali ci ęŜ kich w glebach na terenie gminy Waganiec utrzymuje si ę na ogół w przedziale zawarto ści naturalnych (stopie ń 0). Wyj ątek stanowi nikiel, którego zawarto ść jest lekko podwy Ŝszona (stopie ń I). Dopuszczalne zawarto ści metali ci ęŜ kich w glebach okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (zał ącznik do rozporz ądzenia) Dz. U. Nr 165 poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Podczas przeprowadzanych pomiarów w latach poprzednich, stwierdzono równie Ŝ zanieczyszczenie gleb zwi ązkami siarki siarczanowej, a wyniki zaliczono do I i II stopnia zawarto ści (stopie ń I okre śla nisk ą zawarto ść S – SO 4, stopie ń II średni ą zawarto ść ). Poziom zanieczyszczenia gleb S – SO 4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasi ęgu oddziaływania podwy Ŝszonej lub wysokiej emisji zwi ązków siarki ze źródeł lokalnych b ądź z dalekiego transportu SO 2 w atmosferze. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy nale Ŝy uzna ć przede wszystkim zanieczyszczenia zwi ązane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszcze ń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwa śne deszcze oraz zanieczyszczenia transgraniczne z s ąsiednich terenów. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi – metalami ci ęŜ kimi, węglowodorami wielopier ścieniowymi, pozostało ściami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony ro ślin i niewła ściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawo Ŝenia gleb.

Gleb ę przed degradacj ą mo Ŝna chroni ć mi ędzy innymi przez:

• prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), • stosowanie odpowiednich płodozmianów, • wła ściwe rozmieszczenie u Ŝytków rolnych i le śnych, • wapnowanie gleb zakwaszonych, • przeciwdziałanie erozji, • rekultywacj ę (odnow ę) terenów zdewastowanych, • zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizacj ę i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków.

4.5.5. Przyczyny degradacji gleb

Degradacj ą gleb, s ą zmiany w środowisku glebowym, najcz ęś ciej będące efektem gospodarczej działalno ści człowieka. Zmiany te prowadz ą do obni Ŝenia Ŝyzno ści i urodzajno ści gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najwa Ŝniejszych zagro Ŝeń prowadz ących do degradacji gleby nale Ŝą : • monokultury, które prowadz ą do zubo Ŝenia gleby, • po Ŝary ro ślinno ści wzmagaj ące erozj ę gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, • osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obni Ŝaj ąca poziom wód gruntowych, • zbyt intensywne nawo Ŝenie mineralne, • niewła ściwa irygacja pól nawozami naturalnymi – gnojówk ą, gnojowic ą, itp., • ścieki i ró Ŝnego rodzaju odpady niewła ściwie składowane, • intensywne zabiegi agrotechniczne, • stosowanie nadmiernych ilo ści chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, • eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych; • zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne; • emisje i imisje gazów i pyłów.

Na terenie gminy obserwowane s ą zmiany degradacyjne gleb, objawiaj ące si ę mi ędzy innymi nieznacznym zakwaszeniem gleb oraz podwyŜszon ą zawarto ści ą niklu. Mo Ŝe to obszarowo wpływa ć na zmniejszenie i pogorszenie jako ści uzyskiwanych plonów. Kwa śny odczyn pH gleb, wpływa na pogorszenie przyswajalno ści mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji nale Ŝy prowadzi ć procesy wapnowania gleb, które zmieniaj ą wła ściwo ści fizykochemiczne i biologiczne gleb.

4.6. Powietrze atmosferyczne

O stanie powietrza decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszcze ń ze wszystkich źródeł, z uwzgl ędnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze. Do zagro Ŝeń jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego nale Ŝą mi ędzy innymi:

• zmiany klimatyczne – wzrost st ęŜ eń CO 2, CH 4, N 2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do cz ęstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmian w tradycyjnych uprawach rolniczych;

• eutrofizacja – nadmiar ilo ści azotu, pochodz ącego z NO 2 i NH 3 docieraj ącego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. Powy Ŝsze zjawiska s ą nast ępstwem wzrostu ilo ści substancji zanieczyszczaj ących atmosfer ę.

4.6.1. Rodzaje emisji zanieczyszcze ń do powietrza

Zanieczyszczenia przemysłowe, powstaj ą w wyniku:

• spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO 2), dwutlenek azotu (NO 2), tlenek

węgla (CO), dwutlenek w ęgla (CO 2),

• procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H 2SO 4), tlenek

cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH 3COOH).

Emisja niska, przyczynia si ę do wzrostu st ęŜ eń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO 2), tlenku w ęgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych.

Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, b ędących efektem: • spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek w ęgla (CO), dwutlenek

węgla (CO 2), tlenki azotu i w ęglowodory, • ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawieraj ące ołów, kadm, nikiel i mied ź.

Gmina Waganiec jest gmin ą o charakterze typowo rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego s ą zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł niskiej emisji oraz zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Sfer ę przemysłow ą w gminie tworz ą głównie małe i średnie przedsi ębiorstwa o profilu produkcyjno – usługowo – handlowym, które maj ą charakter ponadlokalny. Koncentracja źródeł zanieczyszcze ń w miejscowo ściach gdzie działaj ą zakłady powoduje tak Ŝe, zanieczyszczenie w pewnym stopniu okolicznych terenów. Stopie ń zanieczyszczenia w du Ŝej mierze zale Ŝy od siły i kierunku (zasi ęg przenoszonych zanieczyszcze ń) oraz cz ęstotliwo ści wiatrów (ilo ść przenoszonych zanieczyszcze ń).

4.6.2. Źródła emisji zanieczyszcze ń do powietrza

Główne źródła emisji substancji do powietrza na terenie gminy stanowi ą paleniska domowe i kotłownie lokalne oraz małe i średnie przedsi ębiorstwa produkcyjne, a w mniejszym stopniu ruch komunikacyjny, reprezentuj ąc sektory: przemysłowy, komunalny i transportowy.

4.6.2.1. Emisja przemysłowa

Do zakładów przemysłowych b ędących źródłem emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych nale Ŝą podmioty posiadaj ące decyzje Starosty Aleksandrowskiego o dopuszczalnym poziomie emisji gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza. Na terenie gminy Waganiec takie pozwolenie nie posiada Ŝaden z funkcjonuj ących zakładów. W zakresie emisji zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych do powietrza atmosferycznego w latach 2000 – 2003 WIO Ś Bydgoszcz na terenie gminy Waganiec nie przeprowadził kontroli w Ŝadnym z zakładów.

4.6.2.2. Emisja niska

Powa Ŝnym problemem wyst ępuj ącym na terenach wiejskich gminy jest tzw. niska emisja, b ędąca głównie efektem spalania paliw o niskiej jako ści w paleniskach domowych oraz zwi ązana z działalno ści ą małych zakładów, niepodlegaj ących obowi ązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Niewielka ilo ść budynków jednorodzinnych (wła ściciele prywatni), korzysta z ogrzewania olejowego lub gazowego jako dodatkowe źródło ciepła. Jest to na pewno sposób, który mo Ŝe si ę przyczyni ć do redukcji emisji zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy. Prawdopodobna wielko ść emisji zanieczyszcze ń pochodz ących ze źródeł niskiej emisji obliczona została na podstawie szacunkowych danych otrzymanych z Urz ędu Gminy w Waga ńcu. Ze wzgl ędu na du Ŝą ilo ść tego typu źródeł emisji nie jest mo Ŝliwe monitorowanie ka Ŝdego z nich, a tym samym okre ślenie dokładnej ilo ści dostaj ących si ę z nich do atmosfery zanieczyszcze ń. Według danych na terenie gminy Waganiec istnieje około 1 145 gospodarstw domowych (przy zało Ŝeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 1 002 stanowi ą indywidualne posesje opalane w ęglem, co stanowi 83,5 % emisji niskiej. Pozostała liczba mieszka ń (12,5 %), jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, b ądź za pomoc ą innych źródeł energii cieplnej (np. olejem lub gazem). Przyjmuj ąc, Ŝe rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala si ę ok. 5 ton w ęgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji” (gospodarstw domowych) na terenie gminy dostaje si ę w przybli Ŝeniu:

- 70,14 Mg SO 2;

- 40,08 Mg NO x; - 8,52 Mg CO.

Podane powy Ŝej ilo ści powstaj ących zanieczyszcze ń, nale Ŝy traktowa ć jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszcze ń mo Ŝe si ę ró Ŝni ć od wy Ŝej przedstawionej. Przyczyn ą tego mo Ŝe by ć: • spalanie w ęgla o ró Ŝnej kaloryczno ści; • opalanie drewnem; • spalanie w piecach cz ęś ci odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych).

Zaobserwowano zdecydowany wpływ sezonu grzewczego na średnioroczn ą warto ść SO 2. Du Ŝe zró Ŝnicowanie st ęŜ eń dwutlenku siarki w sezonie letnim i grzewczym cechuje obszary zabudowane, na których w znacznej cz ęś ci budynków istniej ą indywidualne paleniska oparte na spalaniu w ęgla. Wyra źnego zró Ŝnicowania warto ści st ęŜ eń w zale Ŝno ści od sezonu nie wykazuje NO 2, poniewa Ŝ w głównej mierze jest on emitowany przez motoryzacj ę.

4.6.2.3 Emisja komunikacyjna

Zanieczyszczenia komunikacyjne nale Ŝą do czynników najbardziej obci ąŜ aj ących powietrze atmosferyczne. Szczególnie uci ąŜ liwe s ą zanieczyszczenia gazowe powstaj ące w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drug ą grup ę emisji komunikacyjnych stanowi ą pyły, powstaj ące w wyniku tarcia i zu Ŝywania si ę elementów pojazdów. Przy ocenie jako ści powietrza atmosferycznego na terenie gminy Waganiec, nale Ŝy uwzgl ędni ć ilo ść zanieczyszcze ń pochodz ących z ruchu samochodowego, odbywaj ącego si ę na jej obszarze. Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych drogowych, jest droga krajowa Nr 1 oraz drogi powiatowe a w dalszej kolejno ści drogi gminne. Długo ść dróg: krajowej, powiatowych i gminnych na terenie gminy wynosi: • droga krajowa –8,507 km; • drogi powiatowe – ok. 34,629 km; • drogi gminne – 84,540 km.

Średnie nat ęŜ enie ruchu na drogach gminy Waganiec przedstawia tabela 31.

Średnie nat ęŜ enie ruchu na poszczególnych rodzajach T a b e l a 31 dróg Samochody Rodzaj drogi Pojazdy ogółem Samochody osobowe ci ęŜ arowe krajowa: nr 1 12 142 8 499 3 643 ∗ powiatowe : łącznie 1 237 866 371 gminne*: łącznie 400 280 120 * - dane przyj ęte szacunkowo Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Bydgoszczy.

Ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń zale Ŝy od nat ęŜ enia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich nap ędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilo ści zanieczyszcze ń powstaj ących w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjmuje si ę nast ępuj ące zało Ŝenia: • samochody osobowe jako paliwa u Ŝywaj ą benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (5,76 kg), • samochody ci ęŜ arowe jako paliwa u Ŝywaj ą oleju nap ędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju nap ędowego (29,52 kg).

O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy równie Ŝ skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegaj ą przemianom chemicznym i s ą wymywane z atmosfery lub docieraj ą do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszcze ń powoduj ą zakwaszanie opadu (kwa śne deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływaj ą na stan środowiska. Najbli Ŝej gminy badania chemizmu opadu atmosferycznego prowadzone s ą przez stacj ę synoptyczn ą IMGW w Toruniu. Czteroletnie badania monitoringowe chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszcze ń do podło Ŝa (lata 1999 – 2002) wykazały, Ŝe depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami na obszar województwa kujawsko-pomorskiego dla wi ększo ści składników charakteryzowała si ę, przy pewnym zró Ŝnicowaniu, zmianami spadkowymi. Wniesiony wraz z opadami w 2002 roku ładunek azotynów i azotanów, w porównaniu do średniej z lat 1999 – 2002, przy średniorocznej sumie wysoko ści opadów kształtuj ącej si ę na podobnym poziomie, ładunek azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i wi ększo ści metali ci ęŜ kich zmalał. Zwi ększył si ę natomiast depozyt siarczanów, chlorków, sodu, potasu i niklu. Depozycja zanieczyszcze ń atmosferycznych, pomimo tendencji malejących wielu składników w wieloleciu 1999 – 2002, nadal jest znacz ącym obci ąŜ eniem, szczególnie w przypadku kwasotwórczych zwi ązków siarki i azotu (kwa śne deszcze), zwi ązków biogennych i metali ci ęŜ kich. Zjawisko to jest niekorzystne i stanowi dodatkowe źródło zanieczyszcze ń obszarowych na terenie gminy. Trudna do okre ślenia jest jednak przyczyna takiego stanu. Podwy Ŝszony ładunek zanieczyszcze ń wnoszonych przez opady mo Ŝe wynika ć z „migracji” zanieczyszcze ń spoza terenu gminy, a nawet powiatu. Dzi ęki poło Ŝeniu gminy z dala od wi ększych zakładów przemysłowych sprawia, Ŝe zanieczyszczenie atmosfery na tym terenie nie jest znacz ące. Średnioroczne st ęŜ enia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu oraz amoniaku, nie przekraczaj ą warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych.

4.6.2.4. Planowana budowa Autostrady A-1

Obecno ść autostrady A-1 ma kluczowe znaczenie zwłaszcza dla rozwoju gospodarki Pomorza. Jej budowa jest warunkiem rozwoju polskich portów. Inwestycja wpłynie na zwi ększenie popytu na usługi przeładunkowe ze strony rynków pa ństw Europy Środkowo - Wschodniej oraz Południowej. A-1 ma za zadanie poł ączenie północnej i południowej Polski za pomoc ą trzech odcinków: Gda ńsk – Toru ń (153 km), Czerniewice – Kowal (78 km) i Cz ęstochowa – Gliwice (98 km). Zgodnie z informacjami uzyskanymi z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w latach 2007 – 2009 planowana jest budowa autostrady A-1 na odcinku Toru ń (Czerniewice) – Stryków. Na terenie gminy Waganiec autostrada ma przebiegach na odcinku 7,065 km (km 169+982 – km 177+047) przez nast ępuj ące miejscowo ści: Brudnowo, Konstantynowo, Michalin, Śliwkowo, Wiktoryn, Stary Zbrachlin. W miejscu skrzy Ŝowania DK 1 oraz drogi wojewódzkiej nr 266 planuje si ę budow ę w ęzła autostradowego ze stacj ą poboru opłat „Odolion”. W w ęź le tym b ędą moŜliwe wszystkie relacje zjazdu oraz wjazdu na autostrad ę. Planowana budowa a potem eksploatacja autostrady niesie za sob ą szereg konfliktów przyrodniczych na terenie gminy, do których zalicza si ę m.in.: − przeci ęcie cieków wodnych oraz obszarów podmokłych, które pełni ą funkcj ę korytarzy ekologicznych dla zwierz ąt i ro ślin; − zanieczyszczenie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych; − rozdzielenie i rozdrobnienie obszarów przyrodniczych; − przew ęŜ enie i zakłócenie równowagi ekologicznej, w tym szczególnie hydrologicznej, dolin rzecznych. Prognozowanym konfliktem przyrodniczym b ędzie zwi ększenie uci ąŜ liwo ści klimatu akustycznego i zwi ększenie drga ń oraz zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza dotkliwe w miejscowo ściach poło Ŝonych w pasie, przewidywanego negatywnego oddziaływania autostrady na środowisko. Budowa autostrady prowadzi ć b ędzie równie Ŝ do zmian walorów krajobrazu, co ma szczególne znaczenie w krajobrazie pozbawionym powierzchni le śnych oraz obj ętym ochron ą „Obszaru Chronionego Krajobrazu”. Budowa autostrady A-1 stanowi ć b ędzie du Ŝą ingerencj ę w środowisko, zmieniaj ąc istotne lokalne warunki funkcjonowania ekosystemów. Dla zminimalizowania tych skutków konieczne b ędzie pełne zastosowanie zalece ń okre ślonych przez specjalistów w ocenie oddziaływania na środowisko w sporz ądzonej na etapie wydawania pozwolenia na budow ę. 4.6.3. Ocena jako ści powietrza na terenie gminy Waganiec (Powiat Aleksandrowski)

W roku 2004 WIO Ś Bydgoszcz wykonał drug ą roczn ą ocen ę jako ści powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w Ŝycie w 2001 r. (ustawa – Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporz ądzenia Ministra Środowiska do ustawy PO Ś). Zgodnie z ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska strefy stanowiły aglomeracje o liczbie mieszkańców powy Ŝej 250 tysi ęcy oraz obszary powiatów nie wchodz ące w skład aglomeracji. Oceny dokonano z uwzgl ędnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Ocena pod k ątem ochrony zdrowia obejmowała nast ępuj ące zanieczyszczenia:

- dwutlenek azotu NO 2,

- dwutlenek siarki SO 2,

- benzen C 6H6, - ołów Pb, - pył PM10,

- ozon O 3, - tlenek w ęgla CO. W ocenie pod k ątem ochrony ro ślin uwzgl ędniono:

- dwutlenek siarki SO 2,

- tlenki azotu NO x,

- ozon O 3. Kryteria ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi i ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin stanowi ą dwie niezale Ŝne grupy kryteriów oceny. Celem corocznej oceny jako ści powietrza jest uzyskanie informacji o st ęŜ eniach zanieczyszcze ń na obszarze stref, w zakresie umo Ŝliwiaj ącym:

• dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyj ęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji, okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstaw ą do podj ęcia decyzji o potrzebie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza). • uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęŜ eń zanieczyszcze ń na obszarze aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umo Ŝliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych oraz okre ślenie poziomów st ęŜ eń wyst ępuj ących na tych obszarach. Informacje te s ą konieczne do okre ślenia obszarów wymagaj ących podj ęcia działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczaj ące – podj ęcia dodatkowych bada ń we wskazanych rejonach. • wskazanie prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęŜ eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach. Okre ślenie przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęŜ eń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, cz ęsto wymaga przeprowadzenia zło Ŝonych analiz, z wykorzystaniem oblicze ń za pomoc ą modeli matematycznych. Analizy takie stanowi ą element programu ochrony powietrza. • wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniej ącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzone s ą analizy jako ści powietrza, których wyniki mog ą wskaza ć na potrzeb ę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy zale Ŝy od st ęŜ eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na jej obszarze i wi ąŜ e si ę z wymaganiami dotycz ącymi działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub na rzecz utrzymania tej jako ści. Wojewoda b ędzie co roku dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku gdy margines tolerancji nie został okre ślony wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza.

Klasy stref i wymagane działania w zale Ŝno ści od poziomów st ęŜ eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest okre ślony margines tolerancji T a b e l a 32

Klasy stref i wymagane działania w zale Ŝno ści od poziomów st ęŜ eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony T a b e l a 33

Wynikiem przeprowadzonej oceny rocznej jest zaliczenie Powiatu Aleksandrowskiego, a tym samym tak Ŝe gminy Waganiec do klasy A dla kryterium okre ślonego dla celu ochrona zdrowia oraz do klasy A według kryteriów dla ochrony ro ślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy st ęŜ eń substancji nie przekraczaj ą warto ści dopuszczalnej. W tabeli 34 i 35 zestawiono klasy wynikowe dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klas ę ogóln ą strefy z uwzgl ędnieniem kryteriów pod kątem ochrony zdrowia oraz ochrony ro ślin.

Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna dla ka Ŝdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia T a b e l a 34 Nazwa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Klasa strefy/ zanieczyszcze ń dla obszaru całej strefy ogólna powiatu SO 2 NO 2 PM10 Pb C6H6 CO O3 strefy Aleksandrow A A A A A A A A ski Źródło: WIO Ś Bydgoszcz.

Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna dla ka Ŝdej strefy, uzyskane w ocenie

rocznej dokonanej T a b e l a 35 z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Nazwa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Klasa strefy/ zanieczyszcze ń dla obszaru całej strefy ogólna powiatu SO 2 NO x O3 strefy Aleksandrow A A A A ski Źródło: WIO Ś Bydgoszcz.

Na podstawie przedstawionych zestawie ń mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe nie ma znacz ącego zagro Ŝenia dla zdrowia w zakresie badanych zanieczyszcze ń. Z tego wzgl ędu na obszarze powiatu w ramach stref zaliczonych do klasy A wymagane b ędą jedynie pomiary wska źnikowe. Oceniaj ąc ogólny stan jako ści powietrza na terenie Powiatu Aleksandrowskiego, a tym samym gminy Waganiec, mo Ŝna uzna ć za zadowalaj ący. Najwi ększa koncentracja zanieczyszcze ń emisji niskiej wyst ępuje w miejscowo ściach o zwartej zabudowie (Waganiec, Zbrachlin, Sierzchowo, Plebanka, Ka źmierzyn) oraz liniowo wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych o najwi ększym nat ęŜ eniu ruchu (droga krajowa Nr 1). W znacznym stopniu na stan powietrza atmosferycznego omawianego terenu przyczyniaj ą si ę zanieczyszczenia transgraniczne pochodz ące z miasta Torunia, Inowrocławia i Włocławka.

4.6.3. Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych

Utrzymanie dobrej jako ści powietrza, a nawet popraw ę jego jako ści mo Ŝna uzyska ć przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ci śnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowo ści o zwartej zabudowie), likwidacj ę lub modernizacj ę kotłowni tradycyjnych (zmiana no śnika energii z w ęgla np. na gaz, olej opałowy), popraw ę nawierzchni dróg, budow ę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwi ększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Mówi ąc o źródłach odnawialnych nale Ŝy mie ć na uwadze przede wszystkim energi ę wodn ą, wiatrow ą, geotermaln ą, promieniowania słonecznego oraz produkcj ę biomasy. Polska dysponuje stosunkowo du Ŝym potencjałem zasobów odnawialnych. Jest on jednak zró Ŝnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Do proponowanych źródeł energii odnawialnej, maj ących mo Ŝliwo ść zastosowania na terenie gminy Waganiec nale Ŝą :

4.6.4.1. Energia promieniowania słonecznego (EPS)

Potencjał energii słonecznej na terenie gminy Waganiec jest mniejszy ni Ŝ średnia dla kraju. Na obszarze regionu według A. Wosia „Klimat Polski” całkowite promieniowanie słoneczne wynosi około 9,75 MJ/m 2 w ci ągu doby. Pozwala to jednak na stosowanie urz ądze ń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło u Ŝytkowe i magazynowania energii słonecznej. Energia słoneczna mo Ŝe by ć przetwarzana w kolektorach wodnych i powietrznych w ciepło, słu Ŝą ce do ogrzewania pomieszcze ń, wody, suszenia produktów rolnych i drewna. Technologie bezpo średnio oparte światło i ciepło słoneczne mo Ŝna podzieli ć na cztery zasadnicze kategorie: • słoneczne technologie grzewcze i chłodzenia , wykorzystuj ące stacjonarne kolektory słoneczne przechwytuj ące ciepło sło ńca głównie dla potrzeb ogrzewania wody oraz ogrzewania i chłodzenia pomieszcze ń; • słoneczne termiczne technologie elektryczne, przetwarzaj ące energi ę ciepln ą sło ńca na energi ę mechaniczn ą turbiny, która z kolei poprzez generator jest przetwarzana w energie elektryczn ą; • słoneczne technologie fotoelektryczne (fotowoltaiczne), polegaj ące na bezpo średnim przetwarzaniu światła w energi ę elektryczn ą, z uŜyciem specjalnych półprzewodników; • pasywne technologie słoneczne, wykorzystuj ące form ę i materiał budynków dla przechwytywania EPS, w celu ograniczania wykorzystywania o świetlenia, dodatkowego ogrzewania i chłodzenia.

W odró Ŝnieniu od po średnich form energii słonecznej, które s ą wykorzystywane ju Ŝ od dawna, bezpo średnie wykorzystanie EPS jest obecnie w fazie rozwoju. Technologie wykorzystania EPS występuj ą w Polsce w niewielkim stopniu. Powodowane jest to w mniejszym stopniu ograniczon ą liczb ą dni słonecznych lecz przede wszystkim stosunkowo wysokim kosztem urz ądzeń do wykorzystania EPS.

Charakterystyka promieniowania na obszarze Polski (warto ści T a b e l a średnie) 36 Okres m-ce I-XII IV-IX X-III VI-VIII Nasłonecznienie h 1600 1200 400 750 KWh/m 2 ••• Napromieniowanie 1000 775 225 440 a Stosunek nasłonecznienia do % 18,2 27,4 9,2 34,0 liczby godzin w roku Źródło: Materiały informacyjne

Najbardziej zauwa Ŝalne jest stosowanie materiałów i technik pasywnych technologii słonecznych w nowym budownictwie. Niemniej jednak z szeregu przeprowadzonych bada ń wynika, Ŝe ju Ŝ teraz istniej ą realne mo Ŝliwo ści szerszego i efektywniejszego wykorzystania EPS w Polsce. Z bada ń do świadczalnych wynika, Ŝe w sezonie maj – sierpie ń instalacje słoneczne wspomagaj ące ogrzewanie wody mog ą pokrywa ć do 40 % ich zapotrzebowania na energi ę. Poza sezonem wyniki s ą znacznie słabsze. W konsekwencji, je śli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody u Ŝytkowej w budynkach korzy ści mo Ŝna osi ągn ąć w ciepłym okresie roku, gdy Ŝ wtedy wystarczaj ą proste i tanie urz ądzenia z bezpo średnim obiegiem czynnika, eksploatowane bez obawy zwi ązanej z niebezpiecze ństwem zamarzania wody w kolektorach. Badania dotycz ące zastosowania płaskich kolektorów powietrznych do niskotemperaturowego ogrzewania powietrza dla suszarni i magazynów produktów rolnych wskazuj ą, Ŝe mo Ŝna uzyska ć dobr ą wydajno ść 250 – 400 W/m 2 Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe okresy zbioru produktów rolniczych pokrywaj ą si ę z okresami najwi ększego nasłonecznienia, co razem z mo Ŝliwo ści ą stosowania do procesu prostych i tanich kolektorów słonecznych powinno sprzyja ć rozwojowi suszarni słonecznych w Polsce.

4.6.4.2. Paliwa drzewne

Paliwa drzewne s ą obiecuj ącym źródłem energii odnawialnej w Polsce. Produkcja paliw drzewnych (pelet, brykietów) odbywa si ę lokalnie. Stwarza to wiele mo Ŝliwo ści inwestycyjnych uniezale Ŝniaj ąc od zewn ętrznych dostawców opału. Do paliw drzewnych zaliczamy pelety, brykiety i zr ębki. Podstawowym surowcem do produkcji brykietów i pelet s ą trociny tartaczne. Oprócz trocin, jako surowca u Ŝywa si ę tak Ŝe kory i pozostało ści po wycince lasów, wióry i rozdrobnione odpady suchego drewna.

PELETY – jest to paliwo ekologiczne w postaci granulek o kształcie cylindrycznym, średnicy 6-10 mm i długo ści 20-30 mm powstałe ze spr ęŜ enia trocin, ścinki, wiórów i innych odpadków powstałych przy obróbce drewna. Oznacza to, Ŝe z niepotrzebnych drewnianych resztek powstaje pełnowarto ściowy materiał opałowy. Jest to produkt w 100 % naturalny, do wytworzenia którego nie wykorzystuje si ę Ŝadnych dodatkowych komponentów. Przy spalaniu pelet uzyskujemy 0 % emisji

CO 2, gdy Ŝ wcze śniej ro śliny t ą sam ą ilo ść CO 2 wchłaniaj ą w procesie fotosyntezy. Kolejn ą korzy ści ą z zastosowania pelet jako paliwa jest mała ilo ść popiołu (powstałego podczas spalania), który jest w pełni warto ściowym nawozem naturalnym.

Technologia ta bez wi ększych modyfikacji została przeniesiona do energetyki, do produkcji paliwa z biomasy. Produkcja polega na poddaniu dowolnej biomasy trzem kolejnym procesom: suszeniu, mieleniu i prasowaniu. Pakowane s ą w worki 20 kg i worki BIG-BAG 1000 kg.

Warto ść opałowa pelet porównywalna jest z sezonowanym drewnem lub dobrej jako ści w ęglem kamiennym.

Orientacyjne parametry techniczne pelet T a b e l a 37 Parametr Warto ść warto ść opałowa 18,5 MJ/kg popiół ok. 0,6 % siarka ok. 0,02 % chlor ok. 0,01 % ci ęŜ ar wła ściwy ok. 0,75 kg/dm 3 Źródło: Materiały informacyjne.

Do podstawowych zalet paliwa w formie pelet nale Ŝy:

- tania, pozyskiwana w okolicy energia opałowa; - wspaniałe warto ści opałowe;

- zu Ŝywanie wył ącznie naturalnych, odnawialnych surowców;

- brak składników chemicznych;

- wysoka jako ść produkcji podlegaj ąca stałej kontroli;

- wprowadzenie ekologicznego obiegu surowców;

- przyczynienie si ę do oczyszczenia atmosfery;

- brak dodatkowej emisji CO 2;

- wytworzenie pełnowarto ściowego, naturalnego nawozu po spaleniu pelet;

- materiał opałowy z bilansem energetycznym znacznie korzystniejszym; ni Ŝ olej opałowy lub gaz;

- wygodna dostawa i komfort składowania;

- czysto ść przed i po spalaniu;

- tendencja zni Ŝkowa cen;

- ceny promocyjne w sezonie letnim.

BRYKIETY – maj ą kształt walca o średnicy ok. 50 mm i o długo ści od kilku do kilkunastu centymetrów. Zawarto ść wody w brykietach jest stosunkowo niska (6-8%), co sprawia, Ŝe podwy Ŝsza si ę ich warto ść opałowa (19-21 GJ/t). Dzi ęki du Ŝemu zag ęszczeniu materiału w stosunku do obj ęto ści, proces spalania brykietów jest stopniowy i powolny. Ekologiczne brykiety drzewne są produkowane ze sprasowanych odpadów drzewnych, bez jakichkolwiek dodatków chemicznych. Wyró Ŝni ć mo Ŝna kilka typów brykietów: brykiety z biomasy (mi ękkie drewno bez kory), brykiety drzewne, ze słomy zbo Ŝowej lub rzepakowej oraz brykiety z drewna twardego, słomy lub szczawiu pastewnego. ZR ĘBKI – s ą to ścinki drzewne o nieregularnych kształtach, przygotowywane w rębakach. Surowcami do produkcji zr ębków s ą przede wszystkim odpady z przemysłu tartacznego i le śnego. Ich jako ść i warto ść opałowa jest uzale Ŝniona od pochodzenia surowca.

4.6.4.3. Biomasa

Wykorzystywanie biomasy do celów energetycznych jest najbardziej rozpowszechnion ą metod ą produkcji czystej energii. Jedn ą z mo Ŝliwych dróg pozyskiwania du Ŝych ilo ści biomasy jest uprawa ro ślin energetycznych na gruntach rolniczych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy to mi ędzy innymi plantacje kukurydzy, rzepaku, szybko rosn ące uprawy drzew, krzewów i traw.

Wierzba energetyczna Wierzbowy surowiec energetyczny ma t ę wła ściwo ść , Ŝe jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzaj ącym si ę źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie si ę, odporno ść na zmienne warunki klimatyczne, umiej ętno ść szybkiej regeneracji po zbiorze, odporno ść na choroby i szkodniki, a tak Ŝe wysokie plony biomasy o dobrej jako ści. W porównaniu z innymi no śnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje si ę w sposób przedstawiony w poni Ŝszej tabeli 38.

Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliw T a b e l a 38 Warto ść Koszt jednostkowy ciepła przy kaloryczna zakupie paliwa Paliwo [GJ/t lub [zł/t]lub zł/GJ GJ/1000 m 3] zł/1000m 3] Olej opałowy 43,0 1 490,0 34,7 Gaz ziemny GZ 38,0 1 003,0 26,4 Węgiel kamienny 25,0 392,8 15,7 Miał w ęglowy 21,0 229,6 10,9 Drewno - szczapy 15,5 127,4 8,2 Zr ębki wierzb 19,4 160,0 8,3 krzewiastych (s.m.) 2 Słoma zbó Ŝ 15,0 80,0 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. z o. o., rok 2001.

Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (pocz ąwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa mo Ŝe by ć pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych uŜytkowa ć mo Ŝna w postaci zr ębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. Nale Ŝy równie Ŝ podkre śli ć, Ŝe wprowadzenie szybko rosn ących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwol ą mi ędzy innymi na: - zagospodarowanie przez nasadzenia wierzb ą cz ęś ci gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; - wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; - dopływ nowego źródła pieni ędzy dla lokalnych społeczno ści. Do drzew i krzewów wykorzystywanych na cele energetyczne nale Ŝą : wierzba wiciowa (Salix viminalis ), topola ( Populus sp. ), trzcina chi ńska (Miscanthus sp .), malwa pensylwa ńska ( Malva ), ró Ŝa wielokwiatowa ( Rosa multiflora ).

Słoma W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze s ą takie jej wła ściwo ści jak:  wilgotno ść , g ęsto ść , warto ść opałowa, stopie ń rozdrobnienia, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Warto ść opałowa słomy jest uzale Ŝniona od wilgotno ści i rodzaju zbó Ŝ. Du Ŝy wpływ na warto ść opałow ą słomy ma tak Ŝe stan, w jakim została ona zebrana z pola. Długie pozostawienie słomy na polu powoduje zmiany wygl ądu, traci ona kolor Ŝółty, w wyniku działania warunków atmosferycznych – staje si ę szara, trac ąc jednocze śnie na warto ści opałowej. Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak w ęgiel, czy koks charakteryzuje si ę ni Ŝsz ą warto ści ą opałow ą, ni Ŝsz ą g ęsto ści ą i wi ększym udziałem lotnych składników spalania. Podstawow ą zalet ą słomy jako surowca energetycznego w porównaniu z w ęglem jest znaczne ograniczenie emisji CO 2 do atmosfery, przy czym wydzielanie CO 2 podczas spalania słomy nie przekracza ilo ści pobranej przez zbo Ŝe podczas jego wzrostu. Spalaniu słomy towarzyszy tak Ŝe znaczne ograniczenie emisji zwi ązków siarki, których jest mniej ni Ŝ np. podczas spalania oleju opałowego. W tabeli 39 podano, jak ą wilgotno ść mo Ŝe mie ć słoma pochodz ąca z ró Ŝnych zbó Ŝ.

Wilgotno ść zbieranej słomy T a b e l a 39 Wilgotno ść Materiał [%] świe Ŝo skoszona 15 - 20 Słoma zbo Ŝowa suszona na powietrzu 10 – 15 świe Ŝo skoszona 30 - 60 Słoma rzepakowa suszona na polu 10 – 15 Źródło: Materiały informacyjne.

Zwi ększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii na terenie gminy Waganiec mo Ŝna osi ągn ąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim zasobów biomasy (wierzby energetycznej, słomy, drewna). Wynika to mi ędzy innymi z le śno-rolniczego charakteru gminy oraz uwarunkowa ń klimatyczno – glebowych. Z tego wzgl ędu zarówno kampanie popularyzuj ące alternatywne źródła energii jak i tworzenie konkretnych instalacji powinno móc liczy ć na dofinansowanie (np. Gminnego, Powiatowego i Wojewódzkiego FO ŚiGW) wył ącznie w przypadku, je śli dotycz ą preferowanych źródeł (przede wszystkim biomasa, w mniejszym stopniu energia słoneczna i geotermalna). Przy rozpatrywaniu wniosków dotycz ących budowy hydroelektrowni i ferm wiatraków, nale Ŝy bezwzgl ędnie Ŝą da ć przedstawienia szczegółowego raportu o potencjalnym wpływie danej inwestycji na środowisko. Obecnie na terenie gminy Waganiec brak instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą.

4.7. Klimat akustyczny

Podstawowym wska źnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decyduj ącym stopniu zale Ŝy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: • hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia si ę na odległe obszary ze wzgl ędu na rozległo ść źródeł; • hałasu przemysłowego obejmuj ącego swym zasi ęgiem najbli Ŝsze otoczenie; • hałasu komunalnego towarzysz ącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uci ąŜ liwo ści ą postrzegan ą cz ęś ciej ni Ŝ degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudno ści i poci ąga za sob ą znacz ące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wska źnikiem oceny hałasu jest równowa Ŝny poziom d źwi ęku A wyra Ŝony w decybelach (dB). Poziom ten stanowi u średnion ą warto ść w odniesieniu do pory doby (dzie ń od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równowa Ŝnego hałasu okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841). Rozporz ądzenie to okre śla rodzaje terenów, dla których ustala si ę dopuszczalne poziomy d źwi ęku w środowisku, w zale Ŝno ści od przeznaczenia terenu. Ró Ŝnicuje równie Ŝ warto ści dopuszczalne poziomu d źwi ęku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. Od stycznia 2002 r. obowi ązuje rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002. Nr 8 poz. 81). Wska źnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wska źnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie wyst ępuje do kategorii terenu zagro Ŝonego hałasem.

Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje mi ędzy warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wra Ŝliwo ść na hałas. Dotyczy ona zarówno fizjologicznych predyspozycji odbioru d źwi ęku, reakcji emocjonalnych jak i subiektywnych odczu ć. Odczuwanie d źwi ęku jako hałasu zale Ŝy wi ęc zarówno od cech indywidualnych ka Ŝdego człowieka jak te Ŝ od cech fizycznych d źwi ęku. W śród ludzi wyst ępuj ą ogromne ró Ŝnice indywidualne st ąd ocena hałasu zale Ŝy od wieku, wra Ŝliwo ści, stanu zdrowia, odporno ści psychicznej i chwilowego nastroju człowieka. Subiektywne odczuwanie hałasu przejawia si ę m. in. tym, Ŝe hałas wytwarzany przez dan ą osob ę mo Ŝe nie by ć dla niej dokuczliwy, natomiast dla osoby postronnej mo Ŝe by ć m ęcz ący lub wr ęcz niezno śny. Dokuczliwo ść hałasu dodatkowo pot ęguje si ę wówczas, je śli wyst ąpi on niespodziewanie lub nie mo Ŝna okre śli ć kierunku, z którego si ę on pojawi.

Przykładow ą skal ę subiektywnej uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego przedstawia poni Ŝsza tabela.

Skala subiektywnej uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego T a b e l a 40 Uci ąŜ liwo ść LAeq [dB] mała <52 średnia 52...62 du Ŝa 63...70 bardzo du Ŝa >70 Źródło: Akustyka w urbanistyce, architekturze i budownictwie, Arkady, Warszawa 1971

Granica podziału mi ędzy hałasem dokuczliwym, a niedokuczliwym jest płynna i zale Ŝna nie tylko od rodzaju słyszanych zakłóce ń, ale równie Ŝ od odporno ści nerwowo-psychicznej człowieka, jego chwilowego nastroju lub rodzaju wykonywanej pracy. Bardzo cz ęsto ten sam zespół d źwi ęków mo Ŝe w pewnych przypadkach wywoływa ć wra Ŝenie przyjemne, a w innych znów nieprzyjemne. Wszystkie te czynniki powoduj ą trudno ści w ocenie rzeczywistego zagro Ŝenia społecze ństwa, gdy dysponujemy jedynie akustyczn ą ocen ą terenu na którym wyst ępuje ska Ŝenie hałasem. Dlatego te Ŝ wyniki bada ń pomiarowych hałasu wymagaj ą konfrontacji z opini ą ludno ści wyra Ŝon ą w wypowiedziach ankietowych.

4.7.1. Hałas komunikacyjny

Głównymi czynnikami maj ącymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są nat ęŜ enie ruchu i udział transportu ci ęŜ kiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego.

4.7.1.1. Hałas drogowy

Na obszarze gminy najwi ększe i główne zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym wyst ępuje wzdłu Ŝ drogi krajowej Nr 1, gdzie nat ęŜ enie ruchu w trakcie pomiarów dokonanych w 2000 roku wynosiło 12 142 pojazdów/dob ę. Cz ęś ciowo ruch pojazdów przechodzi przez tereny zwartej zabudowy mieszkalnej. Hałas jest wi ęc miejscami dokuczliwym problemem. Hałas komunikacyjny wyst ępuje równie Ŝ w pewnym nat ęŜ eniu wzdłu Ŝ dróg powiatowych. Stanowi jednak mniejsze zagro Ŝenie.

4.7.1.2. Hałas kolejowy

Przez teren gminy Waganiec przebiega linia kolejowa Toru ń - Bydgoszcz – Gda ńsk pierwszorz ędna (dwutorowa), nale Ŝą ca do linii o pa ństwowym znaczeniu. Oddziaływanie akustyczne linii kolejowej stanowi na terenie gminy pewn ą uci ąŜ liwo ść , przede wszystkim ze wzgl ędu na przebieg trasy głównie przez tereny zwartej zabudowy (budynki i budowle mog ą by ć wykonywane w odległo ści nie mniejszej ni Ŝ 10 m od granicy obszaru kolejowego, a odległo ść ta od skraju toru nie mo Ŝe by ć mniejsza ni Ŝ 20 m – Rozporz ądzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej Dz. U. nr 52 poz. 627).

4.7.2. Hałas przemysłowy

Drugim źródłem hałasu s ą zakłady przemysłowe i odbywaj ące si ę w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka Ŝdego obiektu i zale Ŝny jest od rodzaju maszyn i urządze ń hałasotwórczych, izolacyjno ści obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej s ąsiaduj ących z nimi terenów. W miejsce du Ŝych hal fabrycznych i linii technologicznych pojawiły si ę agregaty chłodnicze i klimatyzacyjne oraz urz ądzenia wentylacyjne, niejednokrotnie powoduj ące uci ąŜ liwo ść akustyczn ą. Specyfik ą hałasu przemysłowego jest jego długotrwało ść wyst ępowania (zmianowy charakter pracy), a tak Ŝe czasowe krótkotrwałe du Ŝe nat ęŜ enia. Do zakładów przemysłowych b ędących źródłem hałasu nale Ŝą przede wszystkim przedsi ębiorstwa posiadaj ące decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Zgodnie z uzyskanymi informacjami, na terenie gminy Waganiec nie wyst ępuje zakład przemysłowy posiadaj ący tak ą decyzj ę. Ze wzgl ędu na brak aktualnych bada ń emisji hałasu z podmiotów o potencjalnej emisji hałasu, nie jest mo Ŝliwa faktyczna ocena środowiska akustycznego wokół nich.

4.8. Przyroda o Ŝywiona

4.8.1. Flora

4.8.1.1. Charakterystyka ogólna

Szata ro ślinna gminy Waganiec według geobotaniczno – regionalnego podziału na główne jednostki, nale Ŝy do Działu Bałtyckiego pasa wielkich dolin, VIII Krainy Mazowieckiej. Na szczególn ą uwag ę zasługuje dolina Wisły wraz z terenami przyległymi. Kraw ędź wysoczyzny w gminie jest bardzo widoczna i ostro zarysowana, miejscami poprzecinana malowniczymi jazami i w ąwozami. Ro ślinno ść tych terenów jest ści śle zwi ązana z siedliskiem podmokłym, gdzie wytworzyły si ę zbiorowiska lasów olsowych i zaro śli wierzbowych, rozległe ł ąki i pastwiska z licznymi miejscami l ęgowymi ptactwa. Gmina posiada niewielkie obszary le śne zlokalizowane głównie wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Oprócz lasów wa Ŝną funkcj ę przyrodnicz ą pełni ro ślinno ść niele śna. Szczególn ą rol ę odgrywaj ą zbiorowiska ł ąkowe, torfowe i szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Do rzadkich ro ślin na terenie gminy nale Ŝą ro śliny słonolubne tzw. halofity. Ich stanowiska zwi ązane s ą z naturalnymi lub sztucznymi wpływami wód zasolonych (szczególnie rejon Ciechocinka). Obecno ść halofitów na Kujawach jest wa Ŝną cech ą wyró Ŝniaj ącą ten region w skali całej Polski. Uzupełnieniem ww. zespołów ro ślinno ści naturalnej jest urz ądzona ro ślinno ść nielicznych parków, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne, śródpolne i przydro Ŝne. W otwartym krajobrazie rolniczej cz ęś ci gminy pełni ona nie tylko funkcj ę krajobrazowo-estetyczn ą, ale tak Ŝe ekologiczn ą, korzystnie wpływaj ąc na mikroklimat oraz walory uŜytkowe środowiska rolniczego.

4.8.1.2. Ziele ń urz ądzona i zadrzewienia śródpolne

Wa Ŝną rol ę w systemie ekologicznym gminy spełnia ro ślinno ść niele śna, czyli ziele ń śródpolna, ziele ń parkowa oraz ziele ń cmentarna. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydro Ŝne i przywodne pełni ą rol ę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicaj ą krajobraz gminy, podnosz ą walory estetyczno-krajobrazowe oraz spełniaj ą na obszarach uŜytkowanych rolniczo funkcj ę zabezpieczaj ącą przed procesami erozyjnymi i stepowieniem. Ponadto, reguluj ą stosunki wodne i poprawiaj ą lokalny agroklimat. Najistotniejsze kompleksy zadrzewie ń śródpolnych zlokalizowane s ą wzdłu Ŝ wi ększo ści dróg, a tak Ŝe w rejonie oczek wodnych, cieków, rowów i miedz. W zadrzewieniach przewa Ŝaj ą takie gatunki jak czarny bez, czeremcha, topole, wierzby, olcha, jesiony oraz olsze czarne, a tak Ŝe kalina koralowa. Istniej ące ju Ŝ zadrzewienia i zakrzaczenia winny podlega ć systematycznym pracom piel ęgnacyjnym i renowacji oraz w razie konieczno ści rozbudowie. Na terenie całej gminy po Ŝą dane jest wprowadzenie zieleni naturalnej wiatrochronnej oraz fitomelioracyjnej celem ochrony i podniesienia walorów środowiska naturalnego. Ochron ą z zało Ŝenia jako zabytkowe oraz przyrodnicze, obj ęto na terenie gminy zespoły parkowo-dworskie, wyst ępuj ące cz ęsto w pobli Ŝu obiektów zabytkowych, cmentarzy, które podlegaj ą ochronie konserwatorskiej. Powstanie wi ększo ści zało Ŝeń parkowych datuje si ę na koniec XIX wieku. Na terenie gminy istniej ą 2 zespoły parkowo-dworskie (Waganiec, Sierzchowo)

4.8.1.3. Lasy

Lasami stanowi ącymi własno ść Skarbu Pa ństwa zarz ądza zgodnie z ustaw ą o lasach (Dz.U.1991. Nr. 101 poz. 444 z pó źn. zmianami) Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe. (Nie dotyczy to jednak lasów wchodz ących w skład Zasobu Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa oraz lasów będących w u Ŝytkowaniu wieczystym na mocy odr ębnych przepisów). Organami wykonawczymi w realizacji zada ń zwi ązanych z zarz ądem nad lasami s ą Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Pa ństwowych. Podstawow ą jednostk ą organizacyjn ą w strukturze zarz ądzania Lasów Pa ństwowych jest Nadle śnictwo, którym kieruje Nadle śniczy.

4.8.1.3.1. Nadle śnictwa

Administracyjnie lasy na terenie gminy Waganiec nale Ŝą do Nadle śnictwa Gniewkowo, które nadzorowane jest przez RDLP w Toruniu. Ogólna powierzchnia Lasów Pa ństwowych na terenie gminy wynosi 6,43 ha (co stanowi 0,1 % ogółu powierzchni gminy). Powierzchnie le śne wraz z gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi na terenie gminy zajmuj ą 95,0 ha – w tym powierzchnia lasów niepa ństwowych (stan na 31.12.2005 rok). Na terenie gminy Waganiec grunty Nadle śnictwa Gniewkowo (Lasy Pa ństwowe) zajmuj ą powierzchni ę 6,43 ha, i zlokalizowane s ą na terenie Le śnictwa Koneck – Jeziorno. Gmina Waganiec charakteryzuje si ę niewielk ą lesisto ści ą wynosz ącą 1,7 % (lesisto ść powiatu ok. 7,7 %), i słabym zró Ŝnicowaniem przestrzennym. Lasy rozrzucone s ą małymi fragmentami na całej powierzchni gminy – mozaika sosny i brzozy. Najwi ększe skupiska znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci gminy, wzdłu Ŝ rzeki Wisły – głównie drzewostany li ściaste.

4.8.1.3.2. Typy siedliskowe lasów

Kompleksy le śne wyst ępuj ące na terenie gminy stanowi ą zwarte powierzchnie lasów mieszanych i monokultur sosnowych. Dominuj ącym typem siedlisk w lasach wyst ępuj ących na terenie gminy Waganiec jest bór świe Ŝy (B św.), bór mieszany świe Ŝy (BM św.), a tak Ŝe las mieszany świe Ŝy (LM św.) i las świe Ŝy (L św.).

4.8.1.3.3. Lasy ochronne

Na terenie poszczególnych Nadle śnictw cz ęść lasów została uznana jako lasy ochronne. Na terenie gminy Waganiec (w Nadle śnictwie Gniewkowo) do lasów ochronnych nale Ŝy 6,43 ha. W lasach ochronnych prowadzi si ę gospodark ę le śną zapewniaj ącą utrzymanie spełnianych funkcji ochronnych. Istnienie takich form ochronnych na terenie lasów w gminie Waganiec w sposób zasadniczy wpływa na mo Ŝliwo ści ich wykorzystywania dla celów rekreacyjnych. Racjonalna gospodarka le śna zapewnia ochron ę gleb i terenów szczególnie nara Ŝonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, ochron ę wód powierzchniowych oraz gł ębinowych. Wła ściwa gospodarka le śna pozwala lasom istniej ącym na terenie gminy Waganiec na spełnianie (w sposób naturalny lub te Ŝ w wyniku działalno ści człowieka) ró Ŝnych funkcji, które mo Ŝna podzieli ć na dwie podstawowe grupy: produkcyjn ą i pozaprodukcyjn ą. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegaj ą na zdolno ści do produkcji biomasy i ci ągłego powtarzania tego procesu, co umo Ŝliwia trwałe uŜytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym uŜytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych nale Ŝy zaliczy ć mi ędzy innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyra Ŝaj ą si ę mi ędzy innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulacj ę obiegu wody w przyrodzie, ochron ę gleb przed erozj ą i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo du Ŝej liczby gatunków i ekosystemów, a tak Ŝe ró Ŝnorodno ści krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtuj ą korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społecze ństwa, zapewniaj ą rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społecze ństwa.

4.8.1.3.4. Lasy niestanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa

Nadzór nad lasami niepa ństwowymi sprawuje Starosta. Pod jego nadzorem na terenie gminy Waganiec znajduje si ę 50,0 ha (wg ewidencji prowadzonej przez gmin ę – stan na koniec 2005 roku) i s ą to lasy nale Ŝą ce do osób fizycznych.

4.8.1.3.5. Zagro Ŝenia dla lasów na terenie gminy Waganiec

Do podstawowych zagro Ŝeń oddziałuj ących na lasy na terenie gminy Waganiec nale Ŝą : - zanieczyszczenia powietrza; - zagro Ŝenia po Ŝarowe; - obni Ŝanie poziomu wód gruntowych; - presja turystyczna. Jako potencjalne zagro Ŝenia nale Ŝy równie Ŝ wymieni ć: - szkody powodowane przez owady; - szkody powodowane przez patogeniczne grzyby; - szkody powodowane przez zwierz ęta łowne; W zale Ŝno ści od stopnia nasilenia szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów ustalane s ą strefy uszkodzenia – obszary lasu charakteryzuj ące si ę stopniem uszkodzenia okre ślanym na podstawie rejestracji zmian w drzewostanach, a w szczególno ści zmian w aparacie asymilacyjnym, przyro ście wysoko ści i Ŝywotno ści drzew wska źnikowych. Drzewostany le śne wyst ępuj ące na terenie gminy Waganiec (Nadle śnictwo Gniewkowo) zakwalifikowane zostały do I strefy zagro Ŝeń przemysłowych. Obni Ŝanie stanu sanitarnego lasów nast ępuje równie Ŝ w wyniku presji turystycznej. Dotyczy to dzikiego obozowania na terenach le śnych okalaj ących jeziora i za śmiecania lasów. Dzikie obozowiska niszcz ą równie Ŝ runo le śne, co mo Ŝe prowadzi ć do spadku przyrostu, a nawet obumierania drzewostanów. Stanowi ą tak Ŝe zagro Ŝenie po Ŝarowe. Lasy na terenie gminy Waganiec s ą w pewnym stopniu nara Ŝone na wyst ępowanie po Ŝarów. Zagro Ŝenia natury biotycznej powoduj ą owady, ssaki oraz patogeniczne grzyby. Ze wzgl ędu na to, Ŝe drzewostany sosnowe stanowi ą zdecydowanie dominuj ący drzewostan wyst ępuj ący na słabych siedliskach borowych, a tak Ŝe na znaczny udział drzewostanów na gruntach porolnych, istnieje w lasach gminy zagro Ŝenie ze strony owadzich szkodników sosnowych takich: brudnica mniszka czy borecznik sosnowy. Na podstawie informacji przekazanych przez Nadle śnictwa obecnie nie mo Ŝna mówi ć o gradacji szkodliwych owadów, które przybrałyby rozmiar kl ęski, lecz potencjalne zagro Ŝenie ze strony szkodliwych owadów istnieje. W zwi ązku z takim stanem prowadzone s ą rutynowe obserwacje ich wyst ępowania i zwalczanie tam, gdzie nast ępuje taka konieczno ść . Pomocna w walce z wymienionymi szkodnikami jest tak Ŝe ochrona po Ŝytecznego ptactwa oraz mrówek, które naturalnie eliminuj ą zagro Ŝenie wybranymi szkodnikami. Szkody powodowane przez ssaki, mi ędzy innymi zwierzyn ę płow ą – jelenie, sarny oraz drobne gryzonie, nie s ą wysokie i mo Ŝliwe do ograniczenia przy zastosowaniu sprawdzonych metod, takich jak mi ędzy innymi smarowanie preparatami odstraszaj ącymi czy pakułowaniem, a w koniecznych przypadkach grodzeniem upraw. Ponadto główn ą zasad ą w zakresie ochrony jest utrzymanie wła ściwego stanu zwierzyny – gospodarczo zno śnego dla drzewostanów. Zagro Ŝenie ze strony grzybów stanowi głównie huba korzeniowa oraz w mniejszym stopniu opie ńka miodowa wyst ępuj ące na drzewostanach zlokalizowanych na gruntach porolnych Do głównych zagro Ŝeń abiotycznych na terenie gminy nale Ŝą huraganowe wiatry, oki ść , wiatrołomy i wiatrowały. Mo Ŝliwe jest jednak zmniejszenie zniszcze ń, które mog ą powodowa ć. Środkiem zaradczym jest prowadzenie odpowiedniej gospodarki le śnej, polegaj ącej mi ędzy innymi na prowadzeniu ci ęć r ębnych zgodnie z ustalonymi kierunkami, a ci ęć przedr ębnych we wła ściwych terminach i odpowiedniej intensywno ści odpowiednio do kierunków panuj ących wiatrów. Koncepcja zwi ększania lesisto ści i zadrzewie ń, preferuj ąca środowiskotwórcz ą rol ę lasów stanowi podstaw ę Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści, przyj ętego przez Rad ę Ministrów w 1995 r. Program zakłada wzrost lesisto ści kraju z obecnych 28 % (gmina Waganiec obecna lesisto ść około 1,7 %) do 30 % w 2020 r. i 33 % w 2050 r., przewiduj ąc uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymuluj ących le śne zagospodarowanie cz ęś ci gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz okre ślenie priorytetów przestrzennych wynikaj ących z roli lasów w kształtowaniu środowiska. Jako jedno z najwa Ŝniejszych zada ń program okre śla zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych. Lasy stanowi ące na terenie gminy Waganiec szczególny walor środowiska przyrodniczego podlegaj ą ochronie przed przeznaczeniem ich na cele niele śne. Zalesienia powinny by ć realizowane na najsłabszych glebach (V, VI i VIz klasa) s ąsiaduj ących z kompleksami le śnymi. W latach 2001 - 2005 na terenie gminy Lasy Pa ństwowe zalesiono 1,0 ha powierzchni. Natomiast w latach 2006 - 2009, na terenie gminy planowane jest prowadzenie dalszych zalesie ń (Nadle śnictwo Gniewkowo) – ok. 15,0 ha. Kierunki modernizacji le śnictwa w stron ę jego ekologizacji i bardziej zrównowa Ŝonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła krajowa polityka zrównowa Ŝonej gospodarki le śnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Pa ństwowych. Prowadzona przez Polsk ę gospodarka le śna jest zgodna z trendami le śnictwa światowego okre ślonymi w Zasadach Leśnych, przyj ętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przegl ądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opini ę, Ŝe polskie prawodawstwo zwi ązane ze sprawami le śnictwa jest tak Ŝe zgodne z europejsk ą polityka le śną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki le śnej, którym obj ęta jest połowa lasów zarz ądzanych przez Lasy Pa ństwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizacj ę Societe Generale de Surveillance, prowadz ącą certyfikacj ę według standardów mi ędzynarodowych organizacji pozarz ądowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, i Ŝ gospodarka w Lasach Pa ństwowych prowadzona jest w sposób pozwalaj ący na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych.

4.8.1.4. Potencjalne zagro Ŝenia flory

Obszary chronione, jak równie Ŝ uprawy rolne na terenie gminy s ą poddawane nast ępuj ącym zagro Ŝeniom i degradacji: • wypalanie traw i osuszanie terenów; • zmiana ł ąk ko śnych i pól na monokultury ro ślin pastewnych i zbo Ŝowych; • zanieczyszczenia powi ązane z ruchem komunikacyjnym (spaliny); • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji; • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych w nast ępstwie eutrofizacji cieków wodnych i zbiorników naturalnych; • niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; • zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci, które powoduj ą zmian ę siedlisk a w nast ępstwie przekształcenie ro ślinno ści; • niszczenie siedlisk przez ich zamian ę na tereny zamieszkałe, drogi itp.

Ochrona terenów zieleni jest obowi ązkiem gmin, które podejmuj ą działania w kierunku rozwoju tych terenów. Rygorom ochronnym poddane s ą parki, zadrzewienia itp. Tworzenie nowych zało Ŝeń parkowych oraz kształtowane wiejskiej zieleni urz ądzonej wpłynie na popraw ę ich struktury przyrodniczej. Szczególnie wa Ŝna b ędzie renowacja terenów zieleni usytuowanych wzdłu Ŝ skarp i dolin rzecznych znajduj ących si ę na terenie gminy. Działania na rzecz ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej obejmuj ą równie Ŝ sektor rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosuj ącego metody produkcji nienaruszaj ące równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II Polityk ę Ekologiczn ą Pa ństwa w zakresie ró Ŝnorodno ści biologicznej i ochrony przyrody. Warto ści przyrodnicze gminy, narzucaj ą preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Pro środowiskowe rolnictwo oparte o gospodarstwa prowadzone indywidualnie lub współpracuj ące miedzy sob ą, promuj ące tradycyjne metody gospodarowania, powinny by ć upowszechniane szczególnie na obszarach obj ętych ochron ą oraz terenach cennych przyrodniczo. Szans ą dla tych obszarów b ędzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Jednym z najwa Ŝniejszych instrumentów polityki zrównowa Ŝonego rozwoju terenów wiejskich s ą tzw. programy rolno -środowiskowe. S ą one instrumentem finansowym, polegaj ącym na wsparciu finansowym działa ń na rzecz ochrony środowiska i ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, podejmowanych przez rolników (rolnicy otrzymuj ą rekompensat ę finansow ą za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji produkcji).

4.8.2. Fauna

4.8.2.1. Charakterystyka ogólna

Obszar gminy Waganiec, mimo ze nie zalesiony stanowi baz ę zwierzyny łownej. Jest to zwi ązane z wyst ępowaniem kompleksów ł ąkowo-bagiennych i pół uprawnych stanowi ących źródło pokarmowe. Bogactwu fauny sprzyjaj ą równie Ŝ ustanowione obszary chronione wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Wyst ępuj ąca zwierzyna gruba reprezentowana jest przez sarny, jelenie, dziki. Zwierzyna drobna reprezentowana jest mi ędzy innymi przez: lisy, zaj ące, wydry, kuny, pi Ŝmaki, ba Ŝanty i kuropatwy. Z gatunków chronionych obecne s ą m.in. wiewiórka. Urozmaicon ą i licznie reprezentowan ą grup ę stanowi ą ptaki, Ŝeruj ące i gniazduj ące głównie w dolinach rzecznych. Z ptaków dominuj ących w wikliniskach wymieni ć nale Ŝy wróblowate, a wśród nich t ęczaka, brzeczk ę, trzciniczka oraz jaskółki. Mo Ŝna spotka ć równie Ŝ dzikie kaczki, mewy, g ęgoły, łab ędzie. Dolin ę Wisły odwiedzaj ą tak Ŝe ptaki drapie Ŝne: orzeł bielik, krogulec, myszołów. Na polach spotka ć mo Ŝna kuropatwy i ba Ŝanty. Dzi ęki ró Ŝnorodno ści środowisk w wodach Wisły Ŝyje wiele gatunków ryb: leszcz, ukleja, kiełb, kle ń, pło ć, szczupak, ja ź, bole ń.

4.8.2.2. Potencjalne zagro Ŝenia fauny

Dla świata zwierz ęcego wyst ępuj ącego na terenie gminy, zwłaszcza zwierz ąt dziko Ŝyj ących najwi ększym zagro Ŝeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: • kłusownictwo – mog ące przyczyni ć si ę do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia si ę populacji poszczególnych gatunków; • nadmierna populacja lisów; • po Ŝary lasów; • wypalanie traw; • rosn ąca liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo. Dla zwierz ąt wodnych, ryb oraz urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, Ŝeruj ących i gniazduj ących głównie w dolinach rzek oraz w rejonie zbiorników wodnych, a tak Ŝe dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskro ńce, jaszczurki zwinki, a tak Ŝe płazów ( Ŝab, ropuch, rzekotek i kumaków), wyst ępuj ących na omawianym obszarze powa Ŝnym zagro Ŝeniem s ą: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych ( ściekami bytowymi i gnojowic ą) – brak skanalizowania cz ęś ci osad oraz dzikie wysypiska; • nieprawidłowe stosowanie środków ochrony ro ślin i nawozów (szczególnie w rejonie zbiorników wodnych i cieków); • zmienno ści i niedobory stanu wód. W ramach ochrony dzikich zwierz ąt nale Ŝy zwróci ć uwag ę na potrzeb ę dokarmiania zwierz ąt w okresach długich i intensywnych opadów śnie Ŝnych oraz utrzymuj ących si ę mrozów.

4.8.3. Obszary i obiekty prawnie chronione

Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 z 2004 r, poz. 880), za tereny chronione nale Ŝy uzna ć parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Form ę przestrzenn ą mog ą mie ć równie Ŝ niektóre pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Na terenie gminy obszary wyró Ŝniaj ące si ę szczególnymi walorami przyrodniczymi obj ęto nast ępuj ącymi formami ochrony:

Obszar Chronionego Krajobrazu Cz ęść obszaru gminy pozostaje w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Nizina Ciechoci ńska” – obszar po prawej stronie Wisły o całkowitej powierzchni 36 814,0 ha. Ustanowiony uchwał ą Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku Nr XX/92/83 z dnia 15 czerwca 1983 roku (Dz. Urz. Woj. Włocławskiego Nr 3 poz.22). Na terenie gminy OChK zajmuje ok. 2 000 ha. Celem ochrony jest zachowanie nadwi śla ńskiego krajobrazu posiadaj ącego cechy zbli Ŝone do naturalnych oraz unikalnych walorów mikroklimatycznych Ciechocinka i jego najbli Ŝszych okolic. Zgodnie z tym na obszarze gminy obowi ązuje w szczególno ści: • zakaz lokalizacji inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska; • stosowanie w usługach technologii i urz ądze ń bezpiecznych ekologicznie; • zakaz palenia traw; • zakaz prowadzenia działalno ści wywołuj ącej zmiany stosunków wodnych, obni Ŝaj ących naturaln ą retencyjno ść obszaru; • porz ądkowanie gospodarki ściekowej i odpadowej; • modernizacja systemów grzewczych oraz ograniczenie wytwarzania zanieczyszcze ń powietrza.

Szczegółowy rejestr tzw. małych form ochrony przyrody obejmuj ących pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, prowadzony jest przez Wojewod ę Kujawsko - Pomorskiego, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 z 2004 r, poz. 880).

Pomniki przyrody Na terenie gminy Waganiec w miejscowo ści Sierzchowo znajduje si ę 1 obiekt obj ęty ochron ą w formie pomnika przyrody: - platan klonolistny o wysoko ści 27 m i obwodzie 507 cm.

Jako u Ŝytki ekologiczne warto obj ąć ochron ą cieki wodne wcinaj ące si ę wąwozem w dolin ę Wisły, wraz z przyległymi kompleksami ł ąkowo-bagiennymi i le śnymi. Ci ągi u Ŝytków ekologicznych wraz z terenami chronionymi w dolinie Wisły stworz ą lokalny system ochrony ekologicznej.

NATURA 2000

Inny rodzaj ochrony na terenie gminy, stanowi Natura 2000. Została ona powołana na mocy postanowie ń Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. Siedliskowej lub Habitatowej), a wcze śniej Dyrektywy 17/409/EWG (tzw. Ptasiej). W wymienionych dyrektywach pa ństwa członkowskie Unii Europejskiej zobowi ązały si ę do utworzenia do ko ńca 2004 roku sieci obszarów chronionych. Poj ęcie oraz zasady tworzenia sieci NATURA 2000 wprowadza Dyrektywa Siedliskowa, jednak cz ęść unormowa ń (dotycz ących zasad wybierania do ochrony siedlisk wa Ŝnych dla ptaków) jest tak Ŝe zawarta w Dyrektywie Ptasiej. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej UE, NATURA 2000 to spójna Europejska Sie ć Ekologiczna obejmuj ąca: • specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: - siedlisk naturalnych, - siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, • obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków, poł ączone w miar ę mo Ŝliwo ści fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umo Ŝliwiaj ący migracj ę, rozprzestrzenianie i wymian ę genetyczn ą gatunków. Sie ć ma w ka Ŝdym pa ństwie członkowskim UE obejmowa ć obszary proporcjonalnie do reprezentacji na jego terytorium siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków wskazanych w Dyrektywie Siedliskowej do obj ęcia t ą form ą ochrony. Polska jako kraj przyst ępuj ący do Unii Europejskiej, równie Ŝ wzi ęła udział w tym programie. W ramach procesu integracji z Uni ą Europejsk ą została zobowi ązana do wyznaczenia na swoim terytorium sieci NATURA 2000, do dnia akcesji do UE. W pracach przygotowawczych (Projekt z marca 2004 r Rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie wyznaczenia obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000), w celu ochrony populacji awifauny wytypowano wst ępnie na terenie Polski 71 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO). OSO zajmuj ą ł ącznie powierzchni ę 2 438,8 tys. ha tj. 8,6 % powierzchni kraju oraz 879,2 tys. ha obszarów morskich. Razem stanowi to 3 318,0 tys. ha. Do wł ączenia w sie ć NATURA 2000 zakwalifikowano obszar Doliny Dolnej Wisły i nadano mu kod PLB 04 00 03. W granicach administracyjnych gminy Waganiec obszar zajmuje 285,0 ha, tj. 5,2 % udziału powierzchni obszaru w gminie. Ochronie podlegaj ą tereny wzdłu Ŝ rzeki Wisły jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 jako istotne miejsca l ęgowe oraz wa Ŝne miejsca przystankowe na szlakach w ędrówek ptaków migruj ących. Realizacja zadania NATURA 2000 ma umo Ŝliwi ć przekazanie dziedzictwa przyrodniczego dla przyszłych pokole ń przez zachowanie w stanie naturalnym lub zbli Ŝonym do naturalnego obszarów wyst ępowania warto ściowych przyrodniczo siedlisk oraz rzadkich ro ślin i zwierz ąt; obszary takie nazwano w programie ostojami. Ochrona obszaru w ramach sieci NATURA 2000 nie wyklucza jego gospodarczego wykorzystania. Jednak Ŝe ka Ŝdy plan lub przedsi ęwzi ęcie, które mo Ŝe w istotny sposób oddziaływa ć na obiekt wchodz ący w skład sieci, musi podlega ć ocenie oddziaływania jego skutków na ochron ę obiektu. Zgoda na działania szkodz ące obiektowi mo Ŝe by ć wyra Ŝona wył ącznie w okre ślonych przypadkach i pod warunkiem zrekompensowania szkód w innym miejscu (w celu zapewnienia spójno ści sieci). Kraje członkowskie b ędą współfinansowa ć ochron ę obszarów NATURY 2000. Dyrektywa zawiera zasady tego finansowania. Będą do tego celu wykorzystywane ró Ŝne narz ędzia finansowe Unii. Stan chronionych siedlisk i gatunków, a tak Ŝe sytuacja na obszarach wchodz ących w skład sieci, musz ą by ć monitorowane. Dyrektywa przewiduje równie Ŝ procedur ę rezygnacji z uznawania danego obszaru za ostoj ę wchodz ącą w skład sieci, je śli na skutek naturalnych procesów utraci chronione warto ści.

ECONET Kolejny rodzaj ochrony, stanowi Europejska Sie ć Ekologiczna ECONET - spójny przestrzennie i funkcjonalnie system reprezentowanych i najlepiej zachowanych pod wzgl ędem ró Ŝnorodno ści biologicznej obszarów Europy. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET- POLSKA została opracowana w 1995 i 1996 roku jako projekt badawczy National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Mi ędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Równie Ŝ Czechy, Słowacja i W ęgry uczestniczyły w tym projekcie i podobnie jak Polska przyj ęły jednolite zało Ŝenia koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyk ą jej wyznaczania. Cho ć sie ć ECONET-POLSKA nie posiada umocowania prawnego, jest pewn ą wytyczn ą polityki przestrzennej. Zgodnie z definicj ą podan ą przez Autorów koncepcji "Krajowa sie ć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sob ą powi ązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniaj ą ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Sie ć ECONET-POLSKA pokrywa 46 % kraju. Składa si ę ona z obszarów węzłowych i ł ącz ących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalno ść , ró Ŝnorodno ść , reprezentatywno ść , rzadko ść i wielko ść . Wyznaczono ogółem 78 obszarów w ęzłowych (46 mi ędzynarodowych i 32 krajowe, które razem obejmuj ą 31 % powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 mi ędzynarodowych i 72 krajowe, które razem obejmuj ą 15 % powierzchni kraju). Do koncepcji krajowej sieci ECONET – POLSKA zostały wł ączony obszar gminy Waganiec. Poło Ŝona jest bowiem w obr ębie korytarza ekologicznego „Toru ński Dolnej Wisły” o znaczeniu mi ędzynarodowym – symbol 15m (cz ęś ciowo obj ęty ochron ą prawn ą jako Obszar Chronionego Krajobrazu „Nizina Ciechoci ńska”). Sie ć ECONET-POLSKA zawiera w sobie równie Ŝ obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub wa Ŝne ostoje ptaków, które najcz ęś ciej s ą "wbudowane" w najcenniejsze fragmenty obszarów w ęzłowych jako tzw. biocentra (regionalne i lokalne).

4.9. Walory krajobrazowe Charakterystyczn ą cech ą dla terenów siedlisk ludzkich jest wyst ępowanie zmiany walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, zwi ązanych głównie z du Ŝymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. W przypadku gminy Waganiec na jej terenie nie s ą zlokalizowane du Ŝe zakłady przemysłowe, natomiast istnieje wiele małych i średnich zakładów usługowo-handlowych. S ą one zlokalizowana w wi ększo ści we wsi Waganiec, Śliwkowo, Plebanka, Zbrachlin, a poprzez powi ązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszaj ą one, mimo nieco wi ększych rozmiarów, walorów estetyczno – krajobrazowych. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziaływaj ą maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie gminy. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych mo Ŝna uzna ć natomiast chaotyczn ą i nieujednolicon ą stylowo zabudow ę mieszkaln ą na terenie gminy Waganiec. Wielokrotnie w miejscach o du Ŝych walorach widokowych wyst ępuj ą obiekty wyra źnie si ę odznaczaj ące i „burz ące” pewnego rodzaju harmoni ę. Za naruszenie naturalnego krajobrazu, nale Ŝy równie Ŝ uzna ć wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne głównie kruszywa naturalnego wyst ępuj ące na terenie gminy.

4.10. Awarie przemysłowe

Zdarzaj ące si ę losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosuj ących, produkuj ących lub magazynuj ących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodowa ć mog ą negatywne skutki w środowisku. Skutki te okre śla si ę jako "awarie przemysłowe". Obejmuj ą one nast ępuj ące rodzaje zdarze ń:

- zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; - po Ŝary na rozległych obszarach lub długo trwaj ące a tak Ŝe towarzysz ące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powoduj ące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku kl ęsk Ŝywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trz ęsienia ziemi.

Na terenie gminy istniej ą pojedyncze jednostki, których funkcjonowanie mo Ŝe spowodowa ć awarie i zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego. W szczególno ści dotyczy to stacji paliw płynnych, z których cz ęść nie posiada pełnego zabezpieczania środowiska, wymaganego obowi ązuj ącego przepisami. Lista substancji niebezpiecznych znajduj ących si ę lub magazynowanych na terenie tych Ŝe jednostek zawiera kilka pozycji. Zabezpieczeniem przed wyst ąpieniem zagro Ŝenia jest posiadanie przez zakłady opracowania pn. „Sposoby post ępowania na wypadek zagro Ŝenia po Ŝarowego i innego miejscowego zagro Ŝenia” (wewn ętrzny plan operacyjno – ratowniczy).

Na terenie gminy Waganiec nie wyst ępuj ą zakłady o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowej. Jedynym zagroŜeniem mog ącym wyst ąpi ć na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzaj ąc potencjaln ą mo Ŝliwo ść wyst ąpienia awarii. Transportem drogowym przewozi si ę głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. Jednym z najwa Ŝniejszych zada ń w zakresie prewencji awarii przemysłowych jest ewidencja źródeł, mog ących spowodowa ć tego typu zagro Ŝenia, któr ą prowadzi Urz ąd Wojewódzki w Bydgoszczy. Odr ębne zagro Ŝenie dla środowiska oraz zdrowia i Ŝycia ludzi stanowi mo Ŝliwo ść wyst ąpienia kl ęsk Ŝywiołowych, które w gminie najcz ęś ciej mog ą by ć spowodowane powodzi ą, susz ą (nasilenie zjawiska na przestrzeni ostatnich lat) bądź po Ŝarami. Na omawianym terenie zagro Ŝenia powodziowe mog ą wyst ąpi ć w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych. Obecno ść na terenie gminy potencjalnych źródeł awarii przemysłowych zmusza j ą do prowadzenia polityki przestrzennej w kierunku zmniejszenia zagro Ŝenia dla środowiska oraz zdrowia i Ŝycia ludzi. Musi to wynika ć z zapisów w studium uwarunkowa ń oraz strategii zrównowa Ŝonego rozwoju.

4.11. Analiza wska źnikowa stanu środowiska

Na podstawie sporz ądzonej analizy obecnego stanu środowiska gminy wyznaczono lokalne wska źniki środowiskowe. Wska źniki te maj ą by ć podstaw ą oceny poprawy środowiska i oceny jako ści Ŝycia mieszka ńców gminy, a tak Ŝe umo Ŝliwi ć okresow ą weryfikacj ę podejmowanych działa ń.

Wska źniki środowiskowe i zrównowa Ŝonego rozwoju gminy T a b e l a 41 Jednostka Stan Oceniany element Wska źnik miary obecny 1 2 3 4 Infrastruktura Uj ęcia wód Liczba komunalnych uj ęć wody szt 1 Liczba SUW szt 1 Wydajno ść uj ęć wody m3/d 2 328,0 Zu Ŝycie wody tys. m 3 (w Produkcja wody 187,9 roku) Ilo ść zu Ŝytej wody/1 mieszka ńca m3/osoba/rok 31,6 na rok Sie ć wodoci ągowa Długo ść sieci wodoci ągowej km 122,7 Liczba przył ączy wodoci ągowych szt. 646 Długo ść kolektorów azbestowo- km 0 cementowych Procent mieszka ńców obj ętych % ogółu 92,0 sieci ą wodoci ągow ą ludno ści Sie ć kanalizacji Udział ludno ści obsługiwanej przez % ogółu 29,0 sanitarnej oczyszczalnie ścieków ludno ści Długo ść sieci kanalizacji sanitarnej km 7,1 Wska źnik skanalizowania gminy K 1,55 (K) K = 1 000 x dł. sieci kanalizacyjnej/liczba mieszka ńców gminy Wska źnik proporcji dł. sieci - 0,06 kanalizacyjnej do dł. sieci wodoci ągowej Liczba przył ączy kanalizacyjnych szt 153 Liczba przyzagrodowych szt 12 oczyszczalni ścieków Liczba szamb szt ok. 530 Drogi Długo ść zmodernizowanych dróg km b.d. gminnych Gazyfikacja Długo ść sieci gazowej na terenie km 0 gminy Liczba odbiorców szt. 0 zaopatrywanych z sieci gazowej Stacje bazowe Ilo ść stacji na terenie gminy szt. 3 telefonii komórkowej Zasoby środowiska przyrodniczego Rze źba terenu i Zasoby geologiczne (kruszywo [tys. Mg] budowa naturalne) b.d. geologiczna - wydobycie (w roku 2005); 206,8 - zasoby geologiczne bilansowe Powierzchnia terenów ha b.d. zrekultywowanych Wody podziemne 1) Jako ść wód podziemnych, udział % udziału w 0% wód o bardzo dobrej i dobrej ogólnej ilo ści jako ści (klasa Ia i Ib) punktów monitoringu (na terenie gminy) Wody Jako ść cieków wodnych, udział % udziału w 0% powierzchniowe 2) wód pozaklasowych (wg oceny ogólnej ilo ści ogólnej) punktów kontrolnych (na terenie gminy) Długo ść cieków wodnych i km 74,872 rowów melioracyjnych otwartych Gleby Udział gleb kwa śnych i bardzo % 14,0 kwa śnych Powierzchnia gleb ochronnych ha b.d.

1 2 3 4 Powietrze Ilo ść pozwole ń na emisj ę szt. 0 atmosferyczne Wielko ść dopuszczalnej rocznej [Mg] emisji (wg pozwole ń) dla wska źników 0,0 Mg - SO 2 0,0 Mg - NO 2 0,0 Mg - CO 0,0 Mg - pył ogółem Odnawialne źródła Liczba instalacji działaj ących w szt. 0 energii oparciu o energi ę odnawialn ą Powierzchnia upraw ro ślin ha b.d. energetycznych Środowisko Ilo ść pozwole ń na emisj ę hałasu szt. 0 akustyczne Przyroda % powierzchni gminy obj ęty % b.d. prawn ą ochron ą przyrody Obszar Chronionego Krajobrazu szt. 1 Liczba pomników przyrody szt. 1 UŜytki le śne oraz grunty % 1,7 zadrzewione powierzchni i zakrzewione gminy Powierzchnia lasów ochronnych ha 6,43 na terenie gminy Powierzchnia lasów ha 50,0 niepa ństwowych na terenie gminy Natura 2000 ha 285,0 Sie ć ECONET-PL symbol 15m obszaru węzłowego Zagro Ŝenia środowiska Chemikalia, awarie Liczba stacji paliw płynnych szt. 3 przemysłowe, Liczba zdarze ń o znamionach szt. 0 kl ęski Ŝywiołowe powa Ŝnych awarii na terenie gminy Edukacja ekologiczna Edukacja Ilo ść przeprowadzonych akcji szt. 3 ekologiczna zwi ązanych z ochron ą środowiska (w roku) Liczba szlaków turystycznych szt. 1 1) i 2) – klasyfikacja jako ści wód wg Rozporz ądzenia nr 503 z dnia 5 listopada 1991 roku, w roku 2004 weszło w Ŝycie Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód i w latach kolejnych ocena jako ści wód podziemnych i powierzchniowych powinna by ć prowadzona zgodnie z jego postanowieniami.

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH

5.1. Zało Ŝenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Waganiec w świetle ochrony środowiska

Zało Ŝenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Waganiec w świetle ochrony środowiska zostały wyznaczone w oparciu o poni Ŝsze dokumenty: • Wieloletnie programy inwestycyjne gminy Waganiec na lata 2001 - 2009; • Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Waganiec; • Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Aleksandrowskiego na lata 2004 - 2011.

Są to opracowania programowo-planistyczne wyznaczaj ące kierunki działa ń inwestycyjnych i społecznych w odniesieniu do regionu i gminy. Zapisy planistyczne wymienionych dokumentów pozwol ą w dalszym etapie pracy samorz ądu gminy dokonywa ć wła ściwych decyzji z mo Ŝliwo ści ą analizy perspektywicznych skutków, a tak Ŝe zaplanowa ć ekonomiczne aspekty realizacji zada ń w perspektywie kilku lat.

5.1.1. Cele i zadania w zakresie ochrony środowiska okre ślone w Wieloletnim programie inwestycyjnym gminy Waganiec na lata 2001 - 2009

Uchwalony przez Rad ę Gminy Waganiec (Uchwała Nr XXVI/163/05 z dnia 29 grudnia 2005 r.) Wieloletni program inwestycyjny (WPI) gminy Waganiec przewiduje do realizacji nast ępuj ące zadania, które nale Ŝy realizowa ć zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego i kompleksowego rozwoju. Zestawienie najwa Ŝniejszych inwestycji wyznaczonych w latach 2001 – 2009 zawiera poni Ŝsza tabela 42.

Zadania wyznaczone w WPI na lata 2001 – 2009 dla gminy Waganiec T a b e l a 42 przewidywany Czas Planowane inwestycje koszt zada ń realizacji [tys. PLN] 1 2 3 − Budowa gminnej oczyszczalni ścieków, kanalizacji ściekowej i 2002 - 2004 7 163 087,0 deszczowej – etap I; − Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w 2007 - 2008 3 900 000,0 m. Ka źmierzyn, Zbrachlin; − Budowa przydomowych oczyszczani ścieków w pozostałych miejscowo ściach 2008 – 2009 1 000 000,0 w gminie; − Budowa drogi w m. Brudnowo; 2007 350 000,0 − Budowa, modernizacja dróg gminnych w m. Nowy Zbrachlin, Waganiec, 2008 - 2009 410 214,0 Plebanka. Źródło: Wieloletni program inwestycyjny gminy Waganiec na lata 2001 – 2009.

5.1.2. Cele, kierunki działa ń i zadania w zakresie ochrony środowiska okre ślone w powiatowym programie ochrony środowiska

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Aleksandrowskiego” (na lata 2004 – 2011), wyznacza szereg celów, których realizacja przebiega ć będzie równolegle na poziomie samorz ądów powiatowych i gminnych. W ramach celów ogólnych i szczegółowych wyznaczono zadania, dla których okre ślona została jednostka realizuj ąca. Konsekwencj ą realizacji działa ń na szczeblu powiatowym jest poprawa stanu środowiska na terenach gmin. Do wyznaczonych celów ogólnych w programie powiatowym nale Ŝą : I. Poprawa stosunków wodnych na terenie powiatu; II. Zapewnienie mo Ŝliwo ści bezpiecznego unieszkodliwiania i racjonalnego zagospodarowania wszystkich odpadów powstaj ących na terenie powiatu; III. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami sanitarnymi, deszczowymi i przemysłowymi; IV. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia atmosfery do poziomu w którym nie wyst ępuj ą w ogóle zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi; V. Ochrona środowiska przyrodniczego.

Na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Aleksandrowskiego do sporz ądzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec (jako wytyczne) przyj ęto nast ępuj ące cele i zadnia zamieszczone w tabeli poni Ŝej:

Działania wg wytycznych programu powiatowego T a b e l a 43 Cel szczegółowy Zadania 1 2 1. Poprawa stosunków wodnych na terenie powiatu Zwi ększenie lesisto ści − Stworzenie podstaw planistycznych dla subsydiowania dolesie ń na terenach poszczególnych gmin do roku 2011; − Stworzenie systemu informowania wła ścicieli gruntów o mo Ŝliwo ściach uzyskania dofinansowania na cel zalesie ń; − Zabezpieczenie potrzeb finansowych zwi ązanych z dolesieniami w powiecie do roku 2011; − Zwi ększenie wiedzy prywatnych wła ścicieli gruntów na temat zalesie ń; − Realizacja zalesie ń; Zwi ększenie retencji oraz − Opracowanie i realizacja programu „małej retencji”; racjonalne gospodarowanie − Utrzymanie i konserwacja cieków podstawowych oraz zasobami wód na terenie jazów i zastawek na rzekach; powiatu − Odtworzenie siedlisk, biotopów oraz tworzenie warunków rozwoju i rozrodu ró Ŝnych gatunków ro ślin i zwierz ąt; − Stworzenie i realizacja koncepcji budowy zbiornika wodnego „Ro Ŝno” na rzece T ąŜ ynie; 2. Zapewnienie mo Ŝliwo ści bezpiecznego unieszkodliwiania i racjonalnego zagospodarowania wszystkich odpadów powstałych na terenie powiatu 3. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami sanitarnymi, deszczowymi i przemysłowymi Stymulowanie wła ściwego − Opracowanie i koordynacja realizacji kompleksowego rozwoju gospodarki wodno- programu gospodarki ściekowej na terenie całego ściekowej oraz podnoszenie powiatu; świadomo ści ekologicznej − Prowadzenie edukacji u świadamiaj ącej mieszka ńcom mieszka ńców powiatu powiatu o zagro Ŝeniach wynikaj ących z nieszczelno ści zbiorników na ścieki oraz o zagro Ŝeniach wynikaj ących ze zrzutu ścieków do rowów melioracyjnych; − Stworzenie zach ęt mobilizuj ących wła ścicieli indywidualnych gospodarstw do podł ączenia si ę do sieci kanalizacyjnej; Oczyszczanie wszystkich − Modernizacja i rozbudowa istniej ących oczyszczalni ścieków sanitarnych ścieków; powstaj ących w − Modernizacja i rozbudowa istniej ących sieci miejscowo ściach licz ących kanalizacyjnych; powy Ŝej 2 000 mieszka ńców − ś oraz w miejscowo ściach o Budowa zbiorczych oczyszczalni cieków; − zwartej zabudowie Budowa sieci kanalizacyjnych; Oczyszczanie ścieków − Modernizacja i rozbudowa istniej ących sieci deszczowych z terenu miast oraz kanalizacji deszczowej – z oczyszczaniem oczyszczanie ścieków ich w oczyszczalni ścieków; przemysłowych − Budowa rozdzielczych systemów kanalizacyjnych; Oczyszczanie wszystkich − Modernizacja nieszczelnych zbiorników na ścieków sanitarnych nieczysto ści płynne; powstaj ących na terenach − wiejskich, w miejscowo ściach Prowadzenie wła ściwej gospodarki o rozproszonej zabudowie gnojowic ą; 4. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia atmosfery do poziomu w którym nie wyst ępuj ą w ogóle zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi Systematyczne zmniejszanie − Podł ączenie wszystkich obiektów zagro Ŝenia dla zdrowia i publicznych na terenie powiatu do systemu środowiska zwi ązanego z ciepłowniczego lub do sieci gazowej w „nisk ą emisj ą” terminie do 2011 roku; Maksymalne ograniczenie − Modernizacja systemów przesyłowych strat ciepła w systemie energii cieplnej; ciepłowniczym − Przeprowadzenie audytów energetycznych w obiektach publicznych i mieszkalnych zasobach komunalnych;

1 2 5. Ochrona środowiska przyrodniczego Minimalizacja konfliktów − Uwzgl ędnienie na etapie projektowania przyrodniczych podczas uwarunkowa ń i konfliktów wyst ępuj ących na lokalizacji, budowy i terenie powiatu Aleksandrowskiego; eksploatacji autostrad − Kontrola wprowadzania i instalacji projektowanych urz ądze ń ochrony środowiska na wydawania pozwolenia na uŜytkowanie/eksploatacj ę autostrady; − Ochrona uj ęcia wód podziemnych „Kruczek” i zabezpieczenie strefy ochronnej uj ęcia dopuszczaj ącej lokalizacj ę autostrady w strefie; − Kontrola funkcjonowania urz ądze ń ochrony środowiska podczas eksploatacji autostrady; − Monitorowanie zanieczyszcze ń i poziomu klimatu akustycznego w zakresie przekrocze ń norm i w razie ich wyst ępowania wczesne reagowanie; − Odpowiednie zagospodarowanie pasa terenu wzdłu Ŝ autostrady. Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Aleksandrowskiego.

5.2. Cele i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec

We wcze śniejszych rozdziałach przeprowadzono analiz ę stanu środowiska oraz uwarunkowa ń społeczno–gospodarczych na terenie gminy Waganiec. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska, towarzysz ące im zagro Ŝenia. Konsekwencj ą dokonanej analizy i zidentyfikowanych zagro Ŝeń jest podj ęcie działa ń zmierzaj ących do naprawy niekorzystnego stanu środowiska. Dla realizacji przyj ętego zało Ŝenia konieczne jest zastosowanie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Polityka ochrony środowiska gminy Waganiec będzie realizowana za po średnictwem celów ogólnych (ekologicznych), celów szczegółowych i zada ń, które s ą zgodne z polityk ą ekologiczn ą kraju i województwa, a wynikaj ą bezpo średnio tak Ŝe z ustale ń Programu Ochrony Środowiska Powiatu Aleksandrowskiego (b ędącego dla niniejszego opracowania dokumentem nadrz ędnym). • cele ogólne – cel po osi ągni ęciu którego, ma nast ąpi ć poprawa danego elementu środowiska, stanowi ący ostateczny efekt realizowanych zada ń ekologicznych; • cele szczegółowe – cele słu Ŝą ce do osi ągni ęcia wyznaczonych celów ogólnych; • zadania – konkretne przedsi ęwzi ęcia prowadz ące do realizacji wyznaczonych celów ekologicznych. Zadania te maj ą charakter inwestycyjny lub pozainwestycyjny i winny by ć realizowane w przewidzianym okresie realizacyjnym (krótkoterminowym lub długoterminowym), a Ŝ do osi ągni ęcia zało Ŝonego celu. Realizacja zada ń krótkoterminowych przewidziana jest w przeci ągu czteroletniego okresu obowi ązywania Programu. Zadania z długoterminowym okresem realizacyjnym nale Ŝą do zada ń perspektywicznych (okres realizacji w latach 2010 - 2013). Odr ębnej specyfiki realizacji wymagaj ą zadania o charakterze ci ągłym, których realizacja powinna by ć prowadzona przez cały czas obowi ązywania Programu. Poni Ŝej przedstawiono cele i zadania dla gminy Waganiec w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja zło Ŝy si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa, Programie Ochrony Środowiska Województwa Kujawsko - Pomorskiego oraz Programie Ochrony Środowiska Powiatu Aleksandrowskiego. Przeniesiony z Powiatowego Programu Ochrony Środowiska układ celów ogólnych i szczegółowych oraz wybranych zada ń został poszerzony o zadania zapisane w Wieloletnim programie inwestycyjnym gminy Waganiec, a tak Ŝe o zadania przekazane przez Urz ąd Gminy w Waga ńcu.

CEL OGÓLNY I: Poprawa stosunków wodnych na terenie powiatu (gminy)

W celu osi ągni ęcia w/w celu ogólnego okre ślono cele szczegółowe : 1. Zwi ększenie lesisto ści; 2. Zwi ększenie retencji oraz racjonalne gospodarowanie zasobami wód na terenie powiatu (gminy).

Osi ągni ęcie okre ślonego celu ogólnego za pomoc ą wyznaczonych celów szczegółowych powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania (przedsi ęwzi ęcia):

ZADANIA: • Stworzenie podstaw planistycznych dla subsydiowania dolesie ń na terenie gminy (zgodnie z ustaw ą o lasach) do roku 2006; • Realizacja zalesie ń; • Prowadzenie stałego monitoringu środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo Ŝą danym (choroby, szkodniki); • Prowadzenie działa ń formalno-prawnych na potrzeby zalesie ń (weryfikacja klasyfikacji gruntów), wyznaczanie granic rolno-le śnych w planach zagospodarowania przestrzennego gminy i zalesianie le Ŝą cych odłogiem oraz słabych bonitacyjnie u Ŝytków rolnych; • Zalecenie opracowania planów urz ądzeniowo-le śnych dla lasów prywatnych i innych nie b ędących w Zarz ądzie Lasów Pa ństwowych; • Szkolenie prywatnych wła ścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki le śnej; • Intensyfikacja działa ń na rzecz wykorzystania lasów do rozwoju edukacji ekologicznej - rozwój i utrzymanie istniejących ście Ŝek dydaktycznych wraz z opisem przyrody – utrzymanie infrastruktury słu Ŝą cej celom poznawczo – dydaktycznym i turystycznym. • Intensyfikacja stosowania zamkni ętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystania ścieków; • Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodoci ągowej (przewody magistralne i lokalne); • Wprowadzenie systemu kontroli wodochłonno ści produkcji w formie obowi ązku rejestracji zu Ŝycia wody na cele przemysłowe i rolnicze w przeliczeniu na jednostk ę produkcji.

CEL OGÓLNY II: Zapewnienie mo Ŝliwo ści bezpiecznego unieszkodliwiania i racjonalnego zagospodarowania wszystkich odpadów powstaj ących na terenie powiatu (gminy)

W celu osi ągni ęcia w/w celu ogólnego okre ślono cele szczegółowe :

1. Edukacja ekologiczna; 2. Unikanie powstawania odpadów; 3. Selektywna zbiórka odpadów; 4. Odzysk odpadów.

Przedsi ęwzi ęcia i zadania zwi ązane z gospodark ą odpadami zostały szczegółowo omówione w Planie Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej na lata 2004 – 2011, który stanowi integraln ą cz ęść Gminnego Programu Ochrony Środowiska.

CEL OGÓLNY III: Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami sanitarnymi, deszczowymi i przemysłowymi

W celu osi ągni ęcia w/w celu ogólnego okre ślono cele szczegółowe : 1. Stymulowanie wła ściwego rozwoju gospodarki wodno-ściekowej oraz podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Powiatu (Gminy); 2. Oczyszczanie wszystkich ścieków sanitarnych powstaj ących w miejscowo ściach licz ących powy Ŝej 2 000 mieszka ńców oraz w miejscowo ściach o zwartej zabudowie; 3. Oczyszczanie ścieków deszczowych z terenu miast oraz oczyszczanie ścieków przemysłowych; 4. Oczyszczanie wszystkich ścieków sanitarnych powstaj ących na terenach wiejskich, w miejscowo ściach o rozproszonej zabudowie.

Osi ągni ęcie okre ślonego celu ogólnego za pomoc ą wyznaczonych celów szczegółowych powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania (przedsi ęwzi ęcia):

ZADANIA: • Prowadzenie edukacji u świadamiaj ącej mieszka ńców o zagro Ŝeniach wynikaj ących z nieszczelno ści zbiorników na ścieki oraz o zagro Ŝeniach wynikaj ących ze zrzutu ścieków do rowów melioracyjnych; • Stworzenie zach ęt mobilizuj ących indywidualnych odbiorców do podł ączenia si ę do kanalizacji; • Wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodoci ągowej wraz z przył ączami na terenie gminy; • Budowa, rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej; − budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 3,1 km w m. Kaźmierzyn; − budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 4,1 km w m. Zbrachlin; − budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 3,5 km w m. Nowy Zbrachlin; • Realizacja „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” do 2015 roku; • Modernizacja i rozbudowa istniej ących sieci kanalizacji deszczowej – z oczyszczaniem ich w oczyszczalniach ścieków; • Modernizacja nieszczelnych zbiorników na nieczystości płynne; • Wzmocnienie monitoringu wód powierzchniowych (zwi ększenie cz ęstotliwo ści bada ń); • Wdro Ŝenie systemu zarz ądzania zasobami wodnymi; • Propagowanie oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do realizacji ze wzgl ędów technicznych (ukształtowanie terenu), poprzez stworzenie katalogu ofert dost ępnych technologii i udost ępnienie go zainteresowanym; − budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w pozostałych miejscowo ściach w gminie – około 360 szt. do 2012 roku; • Wprowadzenie ewidencji oczyszczalni przydomowych oraz wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz cz ęstotliwo ści opró Ŝniania; • Wzmo Ŝenie działa ń kontrolnych i egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych; • Realizacja „Koncepcji unormowania gospodarki ściekowej w gminach i miastach zrzeszonych w Zwi ązek Gmin Ziemi Kujawskiej”; • Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszcze ń obszarowych (pozostało ści chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodz ących z działalno ści rolniczej – budowa stanowisk składowania obornika i zbiorników na gnojówk ę do roku 2008; • Zakaz lokalizacji nowych ferm zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, na obszarach cennych przyrodniczo takich jak parki krajobrazowe wraz z otulinami, rezerwaty, uŜytki ekologiczne oraz tereny podziemnych zbiorników wody bez izolacji. Na pozostałych obszarach wprowadza si ę zakaz lokalizacji nowych ferm bez ściołowych oraz modernizacji istniej ących ferm w kierunku bez ściołowym. Koncentracja stad zwierz ąt w pozostałych hodowlach musi by ć dostosowana do posiadanej powierzchni ziemi, pozwalaj ącej na pełne zagospodarowanie odchodów zwierz ęcych zgodnie z Dyrektyw ą azotanow ą i ustaw ą o nawo Ŝeniu oraz gwarantowa ć dobrostan zwierz ąt. Fermy te powinny spełnia ć jednocze śnie normatywne wymogi ochrony środowiska naturalnego w zakresie oddziaływania na wody powierzchniowe, gruntowe, podziemne, gleby i powietrze.

CEL OGÓLNY IV: Zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia atmosfery do poziomu w którym nie wyst ępuj ą w ogóle zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi

W celu osi ągni ęcia w/w celu ogólnego okre ślono cele szczegółowe : 1. Systematyczne zmniejszanie zagro Ŝenia dla zdrowia i środowiska zwi ązanego z „nisk ą emisj ą”; 2. Maksymalne ograniczenie strat ciepła w systemie ciepłowniczym. Osi ągni ęcie okre ślonego celu ogólnego za pomoc ą wyznaczonych celów szczegółowych powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania (przedsi ęwzi ęcia):

ZADANIA: • Podł ączenie wszystkich obiektów publicznych poło Ŝonych na terenie gminy do systemu ciepłowniczego lub do sieci gazowej w terminie do 2010 r.; • Przeprowadzenie audytów energetycznych w obiektach publicznych i mieszkalnych zasobach komunalnych; • Eliminowanie w ęgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, na rzecz paliw niskoemisyjnych (gaz, olej opałowy, drewno, zr ębki drzewne); • Wdro Ŝenie opracowanego Projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia Gminy Waganiec w ciepło, energi ę elektryczna i paliwa gazowe (bilanse energetyczne); • Bie Ŝą ca naprawa dróg i ci ągów komunikacyjnych na terenie gminy Waganiec w latach 2007 – 2009; − budowa drogi Brudnowo – Ossówka na odc. 1 km; − budowa, modernizacja dróg gminnych w m. Nowy Zbrachlin, Waganiec, Plebanka do roku 2009; • Zaostrzenie kontroli prawidłowo ści eksploatacji urz ądze ń energetycznych; • Wsparcie finansowe dla mieszka ńców zmieniaj ących ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne; • Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na temat oszcz ędno ści energii cieplnej i elektrycznej oraz stosowania proekologicznych no śników energii, szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych; • Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie ruroci ągów oraz ich wła ściw ą eksploatacj ę; • Poprawa parametrów energetycznych budynków - termomodernizacja (dobór drzwi i okien o niskim współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą) kierunkow ą orientacj ą stron świata); • Stopniowe zwi ększanie udziału energii otrzymanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii; • Zintegrowanie problematyki energii odnawialnej z planami zagospodarowania przestrzennego; • Wyznaczenie, w oparciu o studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, obszarów rozwoju energetyki odnawialnej – zgodnie z Gminnym Planem Energetycznym; • Prowadzenie działa ń promocyjnych i doradztwa na rzecz wdra Ŝania technologii opartej na odnawialnych źródłach energii (OZE); • Uruchomienie mechanizmu ulg podatkowych (w postaci podatku od gruntów) dla inwestorów zainteresowanych wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii; • Wsparcie projektów w zakresie budowy urz ądze ń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialnej.

CEL OGÓLNY V: Ochrona środowiska przyrodniczego

W celu osi ągni ęcia w/w celu ogólnego okre ślono cele szczegółowe : 1. Minimalizacja konfliktów przyrodniczych podczas lokalizacji, budowy i eksploatacji autostrad; 2. Skuteczna ochrona przyrody; 3. Ochrona gleb i wła ściwa eksploatacja kopalin; 4. Klimat akustyczny; 5. Promieniowanie elektromagnetyczne; 6. Rozwój wysokiej świadomo ści ekologicznej społeczno ści gminy.

Osi ągni ęcie okre ślonego celu ogólnego za pomoc ą wyznaczonych celów szczegółowych powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania (przedsi ęwzi ęcia):

ZADANIA: • Kontrola wprowadzania i instalacji projektowanych urz ądze ń ochrony środowiska na etapie wydawania pozwolenia na uŜytkowanie/eksploatacj ę autostrady; • Kontrola funkcjonowania urz ądze ń ochrony środowiska podczas eksploatacji autostrady; • Bie Ŝą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych, stworzenie systemu ochrony obiektów przyrodniczych; • Uwzgl ędnienie ochrony zbiorników wodnych i rzek oraz ich obrze Ŝy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; • Uwzgl ędnienie w zagospodarowaniu przestrzennym zasad ochrony krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej, w tym szaty ro ślinnej i świata zwierz ąt; • Renaturyzacja zniszczonych cennych ekosystemów i siedlisk przyrodniczych, szczególnie wodno-błotnych i rzecznych; • Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które nale Ŝy wył ączy ć np. z zalesiania; • Przeciwdziałanie wypalaniu traw; • Wdra Ŝanie na obszarach cennych przyrodniczo proekologicznych form gospodarowania (rolnictwo ekologiczne, agroturystyka); • Stosowanie czynnych metod ochrony rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt – np. koszenie ł ąk, stała redukcja nadmiaru drapie Ŝników (lis) w szczególnie cennych ostojach, budowa miejsc l ęgowych (jaskółki brzegówki, bociana białego); • Kształtowanie struktury upraw zapobiegaj ącej erozji i pogarszaniu si ę jako ści gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszeniu gleb; • Prowadzenie wła ściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (nie wył ączanie gruntów rolnych o wy Ŝszych klasach bonitacyjnych z produkcji rolnej i nie przeznaczanie ich na inne cele: nierolnicze, niele śne); • Systematyczny monitoring w zakresie jako ści gleb i ziemi; • Podnoszenie jako ści i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu; • Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych); • Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; • Stosowanie fitomelioracji, zalesie ń i zadrzewie ń gruntów nieprzydatnych rolniczo; • Zapobieganie niekoncesjonowanej eksploatacji surowców naturalnych; • Ochrona terenów szczególnie cennych przyrodniczo przed eksploatacj ą kopalin; • Ochrona złó Ŝ perspektywicznych poprzez uwzgl ędnianie obszarów ich wyst ępowania w studiach uwarunkowa ń oraz planach zagospodarowania przestrzennego; • Stosowanie technologii nie powoduj ących istotnych zmian poziomu wód; • Bie Ŝą ca rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; • Wspieranie inwestycji ograniczaj ących ujemny wpływ hałasu poprzez tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej, a tak Ŝe izolacji budynków (np. wymiana okien); • Integrowanie opracowa ń planistycznych z problemami zagro Ŝenia hałasem; • Wzmocnienie działalno ści kontrolnej organów samorz ądowych w porozumieniu z WIO Ś w zakresie emisji hałasu przez podmioty korzystaj ące ze środowiska. • Egzekwowanie przez organy administracji pomiarów pól elektromagnetycznych po uruchomieniu urz ądze ń, do których inwestorzy zobowi ązani s ą na mocy przepisów Prawa Ochrony Środowiska; • Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urz ądze ń nadawczych; • Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszka ńców przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego; • Uwzgl ędnienie w studiach uwarunkowa ń i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnie ń pola elektromagnetycznego (pozostawienie w sąsiedztwie linii wysokich napi ęć wolnych przestrzeni); • Stworzenie i regularne aktualizowanie strony internetowej www. gminy Waganiec; • Współudział w tworzeniu Punktu Edukacji Ekologicznej (PEE) przez ZGZK; • Organizacja imprez i festynów ekologicznych oraz udział Urz ędu Gminy w akcji „Sprz ątanie świata”, „Dzie ń ziemi”; • Podnoszenie świadomo ści ekologicznej pracowników Urz ędu Gminy poprzez udział w szkoleniach i konferencjach tematycznych; • Realizacja programów edukacji ekologicznej od przedszkola poprzez wszystkie poziomy edukacji • Przeprowadzanie raz do roku konkursu na najbardziej zadban ą zagrod ę wiejsk ą, dekoracje świ ąteczne, itp.; • Organizacja z inicjatywy Urz ędu Gminy i/lub PEE cyklu spotka ń z mieszka ńcami gminy na temat: − oszcz ędno ści energii cieplnej i elektrycznej oraz korzy ści wynikaj ących z termomodernizacji budynków; − racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie gospodarstwa domowego; − nowoczesnych systemów składowania obornika, zbiorników na gnojówk ę i gnojowic ę; • Wykorzystanie elementów przyrodniczych i kulturowych do kreowania wizerunku gminy (poprzez ujednolicony wzór wizytówek, papieru listowego z herbem gminy oraz inne materiały reklamowe np. długopisy); • Współpraca z o środkami naukowymi (UMK) – obozy naukowe, administracj ą Lasów Pa ństwowych i organizacjami pozarz ądowymi (zielone szkoły, obozy edukacyjne); • Ró Ŝnorodne formy promocji gminy poprzez pras ę, foldery, radio, TV, stron ę internetow ą; • Pomoc organizacyjna i instrukta Ŝowa przy powstawaniu gospodarstw agroturystycznych; • Promocja i tworzenie nowych obszarów słu Ŝą cych rozwojowi ekoturystyki – aktywna edukacja ekologiczna.

5.3. Strategia realizacji przyj ętych celów

Wyznaczone cele, a w ich ramach zadania, jakie naleŜy podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy Waganiec stanowi ą podstaw ę dla realizacji konkretnych przedsi ęwzi ęć na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji (dziedzina ochrony środowiska), które przekazane zostały przez Urz ąd Gminy w Waga ńcu oraz instytucje obligatoryjnie zajmuj ące si ę ochron ą środowiska na obszarze gminy. Zestawienie zada ń ekologicznych przewidzianych dla gminy Waganiec, z uwzgl ędnieniem aspektów ekonomicznych, zawarto w harmonogramie realizacyjnym (tabela 44). Z uwagi na szeroki zakres przedsi ęwzi ęć koniecznych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów, spo śród wszystkich zada ń ekologicznych wybrano pewn ą grup ę zada ń, któr ą nale Ŝy realizowa ć w pierwszej kolejno ści. S ą to zadana przewidziane do realizacji w latach 2006 – 2009 jako tzw. zadania priorytetowe - krótkoterminowe. W harmonogramie uj ęto równie Ŝ zadania przewidziane do realizacji w latach 2010 – 2013, i s ą to zadania długoterminowe.

5.3.1. Przyj ęte kryteria wyboru zada ń priorytetowych

W celu realizacji Polityki ekologicznej na terenie gminy Waganiec konieczne było ustalenie harmonogramu prowadzenia zada ń ekologicznych z rozbiciem na zadania krótko i długookresowe oraz mechanizmy finansowo - ekonomiczne. Do najwa Ŝniejszych kryteriów w skali gminy branych pod uwag ę podczas sporz ądzania planu operacyjnego na lata 2006 – 2009 z perspektyw ą do roku 2013 nale Ŝy wymieni ć:  cele i kierunki wynikaj ące z Polityki Ekologicznej Pa ństwa;  zadania i kierunki zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2003 – 2006, z perspektyw ą na lata 2007 - 2010;  kryteria przyj ęte w Strategii rozwoju Województwa Kujawsko – Pomorskiego;  cele i zadania wynikaj ące z Programu ochrony środowiska dla Powiatu Aleksandrowskiego;  zadania inwestycyjne przyj ęte w Wieloletnim programie inwestycyjnym gminy Waganiec na lata 2001 - 2009;  zadania realizacyjne przyj ęte przez instytucje typu: RZGW, KP ZMiUW, RDLP;  dysproporcje pomi ędzy stanem wymaganym, a aktualnym;  wymogi wynikaj ące z obowi ązuj ących ustaw;  okresy przej ściowe wynegocjowane przez Polsk ę dot. ustawodawstwa Unijnego;  mo Ŝliwo ść uzyskania wsparcia finansowego z ró Ŝnych źródeł;  ponadlokalny wymiar przedsi ęwzi ęcia;  obecne zaawansowanie inwestycji;  potrzeby gminy wa Ŝne przy osi ągni ęciu zrównowa Ŝonego rozwoju;  wielokrotna korzy ść z tytułu realizacji przedsi ęwzi ęcia.

5.3.2. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych

W harmonogramie realizacyjnym (tabela 44) przygotowanym dla gminy Waganiec zestawiono cele i zadania ekologiczne w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Celom ekologicznym przyporz ądkowano konkretne zadania z okre śleniem czasu ich realizacji i instytucji, które powinny je realizowa ć lub współrealizowa ć. Z uwagi na specyfik ę niektórych zada ń np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne b ędą one realizowane zarówno w uj ęciu krótko jak i długoterminowym. W ramach wyznaczonego harmonogramu realizacyjnego, zadania podzielono na zadania własne gminy Waganiec i zadania koordynowane. Opracowanie pn. „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” wydane przez Ministerstwo Środowiska w 2002 roku, definiuje wy Ŝej wymienione zadania nast ępuj ąco: • zadania własne gminy – przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy; • zadania koordynowane - pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom wojewódzkim, b ądź centralnym. Proces zarz ądzania środowiskiem spoczywa na władzach lokalnych. Maj ąc na uwadze spójno ść koordynacji działa ń pomi ędzy poszczególnymi szczeblami władz samorz ądowych i rz ądowych a tak Ŝe współprac ę z pozostałymi partnerami, zarz ądzanie środowiskiem gminy Waganiec przy pomocy Programu Ochrony Środowiska wymaga ć b ędzie ustalenia roli i zakresu działania poszczególnych podmiotów zaanga Ŝowanych w jego realizacj ę, struktury organizacji Programu oraz systemu monitoringu. Władze gminy pełni ą w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedn ą z wa Ŝniejszych jest funkcja regulacyjna , na któr ą składaj ą si ę akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne zwi ązane odpowiednio z okre ślonymi obszarami zagadnie ń środowiskowych. Władze pełni ą równie Ŝ funkcje wykonawcze (zadania wynikaj ące z ustaw) i kontrolne. Po Ŝą dane jest, aby władze gminy pełniły równie Ŝ funkcje kreuj ące działania ukierunkowane na popraw ę środowiska. Do podstawowych instrumentów prawnych odnosz ących si ę do zagadnie ń ochrony środowiska nale Ŝą : standardy i normy środowiskowe, pozwolenia i odpowiedzialno ść administracyjna, karna i cywilna. Głównymi instrumentami finansowymi s ą opłaty ekologiczne, kary, fundusze celowe, ulgi podatkowe. W śród instrumentów o charakterze społecznym wyró Ŝniamy dost ęp do informacji, komunikacj ę społeczn ą, edukacj ę i promocj ę ekologiczn ą. Zadania ekologiczne nie uj ęte w harmonogramie, a zamieszczone w cz ęś ci opisowej dotycz ącej polityki ekologicznej, stanowi ą dla gminy dodatkow ą baz ę mo Ŝliwo ści realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu mo Ŝe nast ąpi ć na etapie przewidzianym Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji polityki ekologicznej pa ństwa. W takim samym cyklu zało Ŝono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec.

Harmonogram realizacyjny zada ń dla gminy Waganiec na lata 2006 – 2013

T a b e l a 44 Lata realizacji Jednostki i podmioty Szacunko Źródła

Cele szczegółowe Zadania (przedsi ęwzi ęcia) odpowiedzi we finansowan alne za koszty ia 2006 2007 2008 2009 [tys. PL]

2010 - 2013 realizacj ę 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cel ogólny I: Poprawa stosunków wodnych na terenie powiatu (gminy) • Zwi ększenie lesisto ści; ZADANIA WŁASNE: Gmina 1. Stworzenie planistycznych podstaw dla koszty Bud Ŝet • subsydiowania dolesie ń na terenie x administra Zwi ększenie retencji oraz Gminy racjonalne gospodarowanie gminy (zgodnie z ustaw ą o lasach) do cyjne zasobami wód na terenie roku 2006; powiatu. 2. Prowadzenie działa ń formalno- Gmina prawnych na potrzeby zalesie ń (weryfikacja klasyfikacji gruntów), Brak Bud Ŝet wyznaczanie granic rolno-le śnych w x x x x x danych Gminy, planach zagospodarowania kosztowyc FOGR, przestrzennego gminy i zalesianie h Starostwo le Ŝą cych odłogiem oraz słabych bonitacyjnie u Ŝytków rolnych; Gmina Brak danych 3. Realizacja zalesie ń; x x x x x ARiMR kosztowyc h Powiat, Środki Brak ZADANIA KOORDYNOWANE: ARiMR, własne danych 1. Zwi ększenie wiedzy prywatnych x x x x x Nadle śnict jednostek kosztowyc wła ścicieli gruntów na temat zalesie ń; wa realizuj ącyc h h Nadle śnict Środki 2. Zalecenie opracowania planów Brak wa, własne urz ądzeniowo-le śnych dla lasów danych x Wła ściciele jednostek prywatnych i innych nie b ędących w kosztowyc gruntów, realizuj ącyc Zarz ądzie Lasów Pa ństwowych; h Starostwo h, 3. Intensyfikacja działa ń na rzecz Nadle śnict wykorzystania lasów do rozwoju wa, Gmina Środki edukacji ekologicznej - rozwój i własne utrzymanie ście Ŝek dydaktycznych 6 000,0 x x x x x jednostek wraz z opisem przyrody – utrzymanie (na rok) realizuj ącyc infrastruktury słu Ŝą cej celom h, poznawczo – dydaktycznym i turystycznym;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Powiat, Środki K- własne 4. Opracowanie i realizacja programu koszty x x x x x PZMiUW, jednostek „małej retencji wodnej”; bie Ŝą ce Spółki realizuj ącyc Wodne h − stabilizacja lustra wody zeutorfizowanego jez. Niszczewy o ceny Środki pow. ok. 10 ha na poziomie 85,50 m rynkowe: własne n.p.m., budowa urz ądzenia pi ętrz ącego x x x 7-10 zł/m 3 jednostek na odpływie, z uwzgl ędnieniem kubatury realizuj ącyc naturalnego zagł ębienia S KRZYNKA, retencyjnej h co umo Ŝliwiłoby retencj ę ok. 20 tys. m3 wody; K- Środki 5. Utrzymanie i konserwacja cieków PZMiUW, własne koszty podstawowych oraz jazów i zastawek x x x x x Spółki jednostek bie Ŝą ce na rzekach; Wodne realizuj ącyc h 6. Odtworzenie siedlisk, biotopów oraz Spółki tworzenie warunków rozwoju i rozrodu Wodne, ró Ŝnych gatunków ro ślin i zwierz ąt; Gmina koszty w ramach − odmulenie stawów w m. Józefowo – prac Środki Waganiec, co umo Ŝliwiłoby retencj ę projektowy własne 10 tys. m 3 wody; x x x x x ch, jednostek − odmulenie stawu we wsi Zbrachlin; rutynowyc realizuj ącyc − uregulowanie dopływów i odpływów h i h na oczkach wodnych w ciekach konserwacj melioracyj nych w Zbrachlinie i i Brudnowie, co umo Ŝliwi ł ączn ą retencj ę ok. 10 tys. m 3 wody; Gmina, Środki Brak 7. Minimalizacja strat wody na przesyle Wła ściciele własne danych wody wodoci ągowej (przewody x x x x x (eksploatat jednostek kosztowyc magistralne i lokalne); orzy) sieci realizuj ącyc h h, 8. Wprowadzenie systemu kontroli Ministerstw Środki Brak wodochłonno ści produkcji w formie o własne danych obowi ązku rejestracji zu Ŝycia wody na x x x x x Środowiska jednostek kosztowyc cele przemysłowe i rolnicze w realizuj ącyc h przeliczeniu na jednostk ę produkcji; h,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cel ogólny II: Zapewnienie mo Ŝliwo ści bezpiecznego unieszkodliwiania i racjonalnego zagospodarowania wszystkich odpadów powstaj ących na terenie powiatu (gminy) • Edukacja ekologiczna; PEE, Bud Ŝet 1. Prowadzenie akcji informacyjno- Brak Gmina Gminy, edukacyjnej w śród mieszka ńców i danych zadanie ci ągłe Środki wśród osób odpowiedzialnych za kosztowyc ZGZK, gospodark ę odpadami; h Fundusze • Unikanie powstawania 2. Uświadomienie społecze ństwu zasad PEE, Bud Ŝet Brak odpadów; funkcjonowania systemu gospodarki Gmina, Gminy, danych odpadami; zadanie ci ągłe Zarz ądcy Środki kosztowyc 3. Promowanie technologii składowisk ZGZK, h małoodpadowych; Fundusze • Selektywna zbiórka odpadów 4. Opracowanie zasad funkcjonowania ZGZK, systemu gospodarki odpadami; Gmina 5. Organizacja systemu zbiorki odpadów balastowych; 6. Organizacja systemu selektywnej Bud Ŝet zbiorki odpadów opakowaniowych i Brak Gminy, surowcowych; danych 2006 - 2010 Środki 7. organizacja systemu selektywnej kosztowyc ZGZK, zbiorki odpadów komunalnych h Fundusze ul ęgaj ących biodegradacji; 8. Organizacja systemu selektywnej zbiorki odpadów niebezpiecznych; 9. Organizacja systemu selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych; • Odzysk odpadów ZGZK, Bud Ŝet Brak Gmina Gminy, danych 10. Budowa systemu odzysku odpadów; x x Środki kosztowyc ZGZK, h Fundusze Cel ogólny III: Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami sanitarnymi, deszczowymi i przemysłowymi

• Stymulowanie wła ściwego ZADANIA WŁASNE: Gmina, rozwoju gospodarki wodno- 1. Prowadzenie edukacji u świadamiaj ącej Powiat Środki brak mieszka ńców o zagro Ŝeniach własne ściekowej oraz podnoszenie danych wynikaj ących z nieszczelno ści x x x x x jednostek świadomo ści ekologicznej kosztowyc zbiorników na ścieki oraz o realizuj ącyc mieszka ńców Powiatu; h • Oczyszczanie wszystkich zagro Ŝeniach wynikaj ących ze zrzutu h, ścieków sanitarnych ścieków do rowów melioracyjnych; 2. Stworzenie zach ęt mobilizuj ących Gmina powstaj ących w ok. 150 GFO ŚiGW indywidualnych odbiorców do x x x x x miejscowo ściach licz ących tys. zł PFO ŚiGW powy Ŝej 2 000 mieszka ńców podł ączenia si ę do kanalizacji; oraz w miejscowo ściach o Gmina Bud Ŝet 3. Wymiana i renowacja brak zwartej zabudowie; Gminy, wyeksploatowanych odcinków sieci danych • x x x x WFO ŚiGW, Oczyszczanie ścieków wodoci ągowej wraz z przył ączami na kosztowyc Fundusz deszczowych z terenu miast terenie gminy; h oraz oczyszczanie ścieków Spójno ści 4. Budowa, rozbudowa i modernizacja Gmina przemysłowych; x x x x x • Oczyszczanie wszystkich sieci kanalizacji sanitarnych; Bud Ŝet ścieków sanitarnych − budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 3,1 x 2 000 000, Gminy, powstaj ących na terenach km w m. Ka źmierzyn; 0 WFO ŚiGW, wiejskich, w miejscowo ściach − budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 4,1 x 2 100 000, środki UE o rozproszonej zabudowie. km w m. Zbrachlin; 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gmina Bud Ŝet − 1 900 000, Gminy, budowa kanalizacji sanitarnej o dł. 3,5 x km w m. Nowy Zbrachlin; 0 WFO ŚiGW, środki UE Gmina koszt realizacji 5. Realizacja „Krajowego Programu Środki wg Oczyszczania Ścieków Komunalnych” x x x x x własne, „KPO ŚK” do 2015 roku; WFO ŚiGW – 5 848 tys. zł Gmina koszt realizacji Bud Ŝet 6. Modernizacja i rozbudowa istniej ących wg Gminy, sieci kanalizacji deszczowej – z x x x x x „Koncepcji WFO ŚiGW, oczyszczaniem ich w oczyszczalniach gospodarki Fundusz ścieków; ściekowej Spójno ści ZGZK” Gmina, koszt Nadzór realizacji Bud Ŝet Budowlany wg Gminy, 7. Modernizacja nieszczelnych x x x x x „Koncepcji WFO ŚiGW, zbiorników na nieczysto ści płynne; gospodarki Fundusz ściekowej Spójno ści ZGZK” 8. Wprowadzenie ewidencji oczyszczalni Gmina przydomowych oraz zbiorników koszty Bud Ŝet bezodpływowych i zintensyfikowanie x x x x x administra Gminy ich kontroli technicznej oraz cyjne cz ęstotliwo ści opró Ŝniania; 9. Wzmo Ŝenie działa ń kontrolnych i Gmina koszty egzekucyjnych w celu eliminacji Bud Ŝet x x x x x administra nielegalnego zrzutu ścieków Gminy cyjne komunalnych; Gmina koszt realizacji 10. Realizacja „Koncepcji Bud Ŝet wg unormowania gospodarki ściekowej w Gminy, x x x x x „Koncepcji gminach i miastach zrzeszonych w środki poza gospodarki Zwi ązek Gmin Ziemi Kujawskiej”; bud Ŝetowe ściekowej ZGZK” 11. Propagowanie oczyszczalni Gmina, przyzagrodowych na terenach, gdzie Mieszka ńcy budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ok. 13 000 Bud Ŝet ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do (na x x x x x Gminy, realizacji ze wzgl. technicznych oczyszczal WFO ŚiGW, (ukształtowanie terenu), poprzez ni ę) środki stworzenie katalogu ofert dost ępnych własne technologii i udost ępnienie go mieszka ńcó zainteresowanym; w − budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w pozostałych x x x 2 500 000, miejscowo ściach w gminie – ok. 360 0 szt.;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12. Zakaz lokalizacji nowych ferm Gmina zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, na obszarach cennych przyrodniczo takich jak parki krajobrazowe wraz z otulinami, rezerwaty, u Ŝytki ekologiczne oraz tereny podziemnych zbiorników wody bez izolacji. Na pozostałych obszarach wprowadza si ę zakaz lokalizacji nowych ferm bez ściołowych oraz Środki modernizacji istniej ących ferm w koszty własne kierunku bez ściołowym. Koncentracja x x x x x administra jednostek stad zwierz ąt w pozostałych hodowlach cyjne realizuj ącyc musi by ć dostosowana do posiadanej h, powierzchni ziemi, pozwalaj ącej na pełne zagospodarowanie odchodów zwierz ęcych zgodnie z Dyrektyw ą azotanow ą i ustaw ą o nawo Ŝeniu oraz gwarantowa ć dobrostan zwierz ąt. Fermy te powinny spełnia ć jednocze śnie normatywne wymogi ochrony środowiska naturalnego w zakresie oddziaływania na wody powierzchniowe, gruntowe, podziemne, gleby i powietrze; ZADANIA KOORDYNOWANE RZGW 1. Wdro Ŝenie systemu zarz ądzania zasobami wodnymi: a) Opracowanie wykazów: - wód powierzchniowych i podziemnych, które s ą lub mog ą by ć w przyszło ści wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia, - wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególno ści do kąpieli, - wód powierzchniowych Środki Brak przeznaczonych do bytowania ryb, własne danych x jednostek skorupiaków i mi ęczaków lub innych kosztowyc realizuj ącyc h organizmów w warunkach naturalnych h, oraz umo Ŝliwiaj ących migracj ę ryb, - wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara Ŝonych, z których dopływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale Ŝy ograniczy ć; b) Zało Ŝenie i prowadzenie katastru wodnego dla regionów wodnych; c) Opracowanie: d) Opracowanie planów PKZGW Środki Brak (obecnie własne gospodarowania wodami na danych x wła ściwy jednostek kosztowyc obszarze dorzeczy; Minister) realizuj ącyc h h,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2. Stopniowe ograniczanie negatywnego Województ wpływu na środowisko zanieczyszcze ń wo, Środki obszarowych (pozostało ści chemicznych ODR, Brak własne środków ochrony ro ślin oraz nawozów) i Gmina, danych x x x jednostek punktowych (składowiska obornika) Rolnicy kosztowyc realizuj ącyc pochodz ących z działalno ści rolniczej – h h, budowa stanowisk składowania obornika i zbiorników na gnojówk ę do roku 2008; Cel ogólny IV: Zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia atmosfery do poziomu w którym nie wyst ępuj ą w ogóle zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi • Gmina, Systematyczne zmniejszanie ZADANIA WŁASNE: Powiat, brak Bud Ŝet zagro Ŝenia dla zdrowia i 1. Podł ączenie wszystkich obiektów Zarz ądy danych Gminy, środowiska zwi ązanego z „nisk ą publicznych poło Ŝonych na terenie x x x x x jednostek kosztowyc środki poza emisj ą”; gminy do systemu ciepłowniczego lub • publicznyc h bud Ŝetowe Maksymalne ograniczenie strat do sieci gazowej w terminie do 2010 r.; ciepła w systemie h Gmina, ciepłowniczym. Środki 2. Przeprowadzenie audytów Powiat, własne energetycznych w obiektach Zarz ądy 2-3 tys. zł x x x x x jednostek publicznych i mieszkalnych zasobach jednostek na 1 obiekt realizuj ącyc komunalnych; publicznyc h, h Gmina, Środki 3. Eliminowanie w ęgla jako paliwa w Wła ściciele Brak własne kotłowniach lokalnych i obiektów danych jednostek gospodarstwach domowych, na rzecz x x x x x kosztowyc realizuj ącyc paliw niskoemisyjnych (gaz, olej h h, Bud Ŝet opałowy, drewno, zr ębki drzewne); Gminy Gmina, zale Ŝnie 4. Wdro Ŝenie opracowanego Projektu Przedsi ębio od zało Ŝeń do planu zaopatrzenia Gminy x x x x x rstwa mo Ŝliwo śc Bud Ŝet Waganiec w ciepło, energi ę elektryczna energetycz i Gminy i paliwa gazowe (bilanse energetyczne) ne bud Ŝetowy ch Gmina zale Ŝnie od 5. Bie Ŝą ca naprawa dróg i ci ągów mo Ŝliwo śc komunikacyjnych na terenie gminy x x x x Ŝ i Bud et Waganiec; bud Ŝetowy Gminy, ch dotacje ze ZPORR, − budowa drogi Brudnowo – Ossówka na x 350 000,0 Fundusz odc. 1 km; Spójno ści − budowa, modernizacja dróg gminnych w m. Nowy Zbrachlin, Waganiec, x x 410 214,0 Plebanka; 6. Poprawa parametrów energetycznych Gmina budynków – termomodernizacja (dobór zale Ŝnie drzwi i okien o niskim współczynniku Bud Ŝet od przenikalno ści cieplnej, wła ściwa Gminy, mo Ŝliwo śc izolacja termiczna ścian – ocieplenie x x x x x Środki i budynków, lokalizacja nowych pozabud Ŝet bud Ŝetowy obiektów zgodnie z naturaln ą owe ch (cieplejsz ą) kierunkow ą orientacj ą stron świata); Gmina Środki 7. Prowadzenie działa ń promocyjnych i PEE własne doradztwa na rzecz wdra Ŝania 1 500,0 x x x x jednostek technologii opartej na odnawialnych (na rok) realizuj ącyc źródłach energii (OZE); h, 8. Wyznaczenie, w oparciu o Studia Gmina Środki uwarunkowa ń i kierunków koszty własne zagospodarowania przestrzennego x x x administra jednostek gminy, obszarów rozwoju energetyki cyjne realizuj ącyc odnawialnej – zgodnie z Gminnym h, Planem Energetycznym;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gmina zale Ŝnie 9. Uruchomienie mechanizmu ulg Środki od podatkowych (w postaci własne mo Ŝliwo śc podatku od gruntów) dla inwestorów x jednostek i zainteresowanych wykorzystaniem realizuj ącyc bud Ŝetowy odnawialnych źródeł energii; h, ch ZADANIA KOORDYNOWANE Zarz ądy Dróg 1. Usprawnienie systemu komunikacyjnego (poprawa nawierzchni i warunków bezpiecze ństwa ruchu, modernizacja i Środki rozbudowa dróg); Brak własne − rozbudowa i wzmocnienie drogi GDDKiA – danych x x x jednostek krajowej Nr 1 na odc. Toru ń – Oddział kosztowyc realizuj ącyc Włocławek; Bydgoszcz h h, − budowa autostrady A-1 na odcinku x Toru ń (Czerniewice) –Stryków; − kapitalny remont drogi nr 2612C Zarz ąd Nieszawa – Ujma Du Ŝa; x x x x x Dróg Powiatowy ch 2. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza Zakłady cieplnej, w systemach przesyłowych, dostarczaj ą Środki Brak przede wszystkim poprzez uszczelnienie ce ciepło własne danych ruroci ągów oraz ich wła ściw ą x x x x x (przedsi ębi jednostek kosztowyc eksploatacj ę; orstwa realizuj ącyc h energetycz h, ne) 3. Wsparcie projektów w zakresie budowy Inwestorzy Środki Brak urz ądze ń i instalacji do produkcji i własne danych transportu energii wytwarzanej w oparciu x x x x x jednostek kosztowyc o źródła odnawialne; realizuj ącyc h h, Cel ogólny V: Ochrona środowiska przyrodniczego • ZADANIA WŁASNE Gmina Minimalizacja konfliktów Środki 1. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczych podczas własne (waloryzacji) przyrodniczej celem ok. lokalizacji, budowy i eksploatacji x x x jednostek wskazania cennych przyrodniczo 15 000,0 autostrad; realizuj ącyc • siedlisk, które nale Ŝy wył ączy ć np. Skuteczna ochrona przyrody; h, • Ochrona gleb i wła ściwa z zalesiania, czy zasiedlania; Gmina Środki eksploatacja kopalin; 2. Uwzgl ędnienie ochrony zbiorników • koszty własne Klimat akustyczny; wodnych i rzek oraz ich obrze Ŝy x x x x x administra jednostek • Promieniowanie w miejscowych planach cyjne realizuj ącyc elektromagnetyczne; zagospodarowania przestrzennego; • Rozwój wysokiej świadomo ści h, ekologicznej społeczno ści 3. Kontrola wprowadzania i instalacji Gmina, gminy. projektowanych urz ądze ń ochrony Powiat, środowiska na etapie wydawania Koncesjona Bud Ŝet Koszty pozwolenia na riusz Gminy, wg informacji bie Ŝą ce i uŜytkowanie/eksploatacj ę autostrady; bud Ŝet inwestora eksploatac Gmina, Koncesjona 4. Kontrola funkcjonowania urz ądze ń yjne Powiat, riusza ochrony środowiska podczas Koncesjona eksploatacji autostrady; riusz Gmina, Środki Policja koszty własne 5. Przeciwdziałanie wypalaniu traw – x x x x x administra jednostek edukacja i nakładanie kar, cyjne realizuj ącyc h, 6. Prowadzenie wła ściwej struktury Gmina zagospodarowania przestrzennego (nie Brak wył ączanie gruntów rolnych o x x x x x danych Bud Ŝet wy Ŝszych klasach bonitacyjnych z kosztowyc Gminy produkcji rolnej i nie przeznaczanie ich h na cele nierolnicze, niele śne);

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 7. Ochrona złó Ŝ perspektywistycznych Gmina poprzez uwzgl ędnienie obszarów ich koszty Bud Ŝet wyst ępowania w studniach x x x x x administra Gminy uwarunkowa ń oraz planach cyjne zagospodarowania przestrzennego; 8. Integrowanie opracowa ń Gmina Środki planistycznych z problemami koszty własne zagro Ŝenia hałasem – przestrzeganie x x x x x administra jednostek odległo ści lokalizacji obiektów cyjne realizuj ącyc mieszkaniowych od pasa drogowego; h, 9. Wzmocnienie działalno ści kontrolnej Gmina organów samorz ądowych koszty Bud Ŝet w porozumieniu z WIO Ś w zakresie x x x x x administra Gminy emisji hałasu przez podmioty cyjne korzystaj ące ze środowiska; 10. Uwzgl ędnienie w studiach Gmina Środki uwarunkowa ń i planach koszty własne zagospodarowania przestrzennego x x x x x administra jednostek zagadnie ń pola elektromagnetycznego cyjne realizuj ącyc (pozostawienie w s ąsiedztwie linii h, wysokich napi ęć wolnych przestrzeni); 11. Współudział w tworzeniu Punktu Gmina Bud Ŝet Edukacji Ekologicznej (PEE) przez x x x 10 000,0 Gminy ZGZK; Gmina 1 500,0 (stworzeni e) + 12. Stworzenie gminnej strony www i x x x x x 200,0 Bud Ŝet jej regularna aktualizacja; (co Gminy kwartał aktualizac ja) 13. Organizacja imprez i festynów Gmina, Bud Ŝet ekologicznych oraz udział Urz ędu PEE 8 000 x x x x x Gminy, Gminy w akcji .„Sprz ątanie świata”, (na rok) sponsoring „Dzie ń Ziemi”; 14. Przeprowadzanie raz do roku Gmina, Bud Ŝet konkursu na najbardziej zadban ą cykliczne PEE 8 000,0 Gminy, zagrod ę wiejsk ą, dekoracje świ ąteczne raz na rok (na rok) sponsoring i/lub konkursu „Wzorowa wie ś”; 15. Organizacja z inicjatywy Urz ędu Gminy Gmina; i/lub PEE cyklu spotka ń z mieszka ńcami PEE gminy na temat: - oszcz ędno ści energii cieplnej i elektrycznej oraz korzy ści wynikaj ących z 300 – 500 Bud Ŝet termomodernizacji budynków; cyklicznie za Gminy, - racjonalnego gospodarowania zasobami spotkanie sponsoring wodnymi na poziomie gospodarstwa domowego; - nowoczesnych systemów składowania obornika, zbiorników n a gnojówk ę i gnojowic ę; 16. Wykorzystanie elementów Gmina przyrodniczych i kulturowych do Bud Ŝet kreowania wizerunku gminy (poprzez 500 x x x x x Gminy, ujednolicony wzór wizytówek, papieru (na rok) sponsoring listowego z herbem gminy oraz inne materiały reklamowe np. długopisy);

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ZADANIA KOORDYNOWANE Wojewoda, 1. Uwzgl ędnianie w zagospodarowaniu Wojewódzk Środki Brak przestrzennym zasad ochrony i własne danych krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej x x x x x Konserwato jednostek kosztowy w tym szaty ro ślinnej i świata r Przyrody realizuj ącyc ch zwierz ęcego (parki, rezerwaty, obszary (WKP); h, chronionego krajobrazu); Gminy 2. Kształtowanie struktury upraw ODR, Środki Brak przeci wdziałaj ącej erozji i pogarszaniu Wła ściciele własne danych si ę jako ści oraz przeciwdziałanie x x x x x gruntów jednostek kosztowyc zakwaszeniu gleb; realizuj ącyc h h, 3. Upowszechnianie zasad dobrej Gmina, Brak praktyki rolniczej – wdra Ŝanie x x x x x ODR danych Bud Ŝet „Kodeksu Dobrych Praktyk kosztowyc Gminy Rolniczych”; h 4. Zapobieganie niekoncesjonowanej Gmina, Środki eksploatacji surowców naturalnych; Powiat, koszty własne x x x x x Eksploatato administra jednostek rzy złó Ŝ cyjne realizuj ącyc h, 5. Bie Ŝą ca rekultywacja terenów Gmina, Środki Brak poeksploatacyjnych; Powiat, własne danych x x x x x Eksploatato jednostek kosztowyc rzy złó Ŝ realizuj ącyc h h, 6. Wspieranie inwestycji ograniczaj ących Gmina, Środki ujemny wpływ hałasu poprzez Wła ściciele Brak własne tworzenie pasów zwartej zieleni obiektów danych x x x x x jednostek ochronnej, a tak Ŝe izolacji budynków kosztowyc realizuj ącyc (np. wymiana okien) – Gmina - h h, obiekty u Ŝyteczno ści publicznej; 7. Egzekwowanie przez organy Pa ństwowy administracji pomiarów pól Powiatowy Środki elektromagnetycznych po Inspektor koszty własne uruchomieniu urz ądze ń, do których x x x x x Sanitarny, administra jednostek inwestorzy zobowi ązani s ą na mocy Gmina, cyjne realizuj ącyc przepisów Prawa Ochrony Powiat h, Środowiska; 8. Pomoc organizacyjna i instrukta Ŝowa Zaintereso Zainteresow przy powstawaniu gospodarstw wani, ani, agroturystycznych; Gmina Bud Ŝet x x x x x 10 000,0 Gminy, Środki pomocowe,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 9. Współpraca z o środkami naukowymi Nadle śnict Środki (Wy Ŝsze Uczelnie, UMK) – obozy wa, Brak własne naukowe, administracj ą Lasów x x x x x Instytucje danych jednostek Pa ństwowych i organizacjami Pa ństwowe, kosztowyc realizuj ącyc pozarz ądowymi (zielone szkoły, obozy Gmina h h, edukacyjne); sponsoring

10. Ró Nadle śnict Środki Ŝnorodne formy promocji gminy wa, własne poprzez pras ę, foldery, radio, TV, Gmina, jednostek x x x x x 40 000,0 stron ę internetow ą. Powiat, realizuj ącyc Szkoły h, sponsoring x – realizacja zadania w danym roku; FOGR – Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych; ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa; środki ZGZK – środki Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej; WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; PFO ŚiGW – Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; ze środków ZPORR – ze środków Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. VI. ZAŁO śENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO

Edukacja ekologiczna znalazła stosown ą rang ę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie o światy. Artykuł 6.1 ustawy o ochronie przyrody mówi, i Ŝ „Popularyzowanie, informowanie i promocja ochrony przyrody s ą obowi ązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i o światowych, a tak Ŝe publicznych środków masowego przekazu”. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika równie Ŝ z podpisanych przez Polsk ę dokumentów mi ędzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Ponadto warto ść maj ą inne mi ędzynarodowe konwencje, których Polska jest sygnatariuszem takie jak: Konwencja o ochronie ró Ŝnorodno ści biologicznej, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Konwencja o dost ępie do informacji, udziale społecze ństwa w podejmowaniu decyzji oraz dost ępie do sprawiedliwo ści w sprawach ochrony środowiska. Umieszczanie zapisów dotycz ących edukacji w mi ędzynarodowych konwencjach i zapisach świadczy o du Ŝej roli jak ą promocja edukacji ekologicznej powinna pełni ć w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Zapisy dotycz ące zasady uspołeczniania polityki ekologicznej przez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji w procesie kształtowania modelu zrównowa Ŝonego rozwoju znalazły si ę równie Ŝ w II Polityce Ekologicznej Pa ństwa, przyj ętej przez Sejm RP w 2001 r. W wyniku realizacji ustale ń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, powstał w 2000 r dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim okre ślone cele, z których do podstawowych nale Ŝą miedzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach Ŝycia oraz wdro Ŝenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przeło Ŝone na konkretne zadania, uj ęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Nale Ŝą do nich: • rozpowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach Ŝycia, uwzgl ędniaj ąc równie Ŝ prac ę i wypoczynek; czyli obj ęcie stał ą edukacj ą ekologiczn ą wszystkich mieszka ńców Rzeczpospolitej Polskiej, • wdro Ŝenie edukacji ekologicznej jako przedmiotu interdyscyplinarnego na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, • tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowi ących rozwini ęcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, uwzgl ędniaj ące propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuj ące projekty ekologiczne dla lokalnej społeczno ści, • promowanie dobrych do świadcze ń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Na podstawie postanowie ń tego dokumentu powinna by ć realizowana edukacja ekologiczna na obszarach jednostek samorz ądowych.

6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej

Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie" . Wa Ŝnym elementem jest ł ączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Obejmuje ona przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Musi dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa Ŝne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą. Uwzgl ędniaj ąc konieczne zró Ŝnicowanie form i tre ści przekazu, mo Ŝna przyj ąć podział mieszka ńców na cztery główne grupy, do których trafia ć b ędą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne: • pracowników samorz ądowych gminy (zarz ąd i pracownicy urz ędów); • nauczyciele; • dzieci i młodzie Ŝ; • doro śli mieszka ńcy.

Nale Ŝy równocze śnie wyznaczy ć cele i efekty , jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna. S ą nimi przede wszystkim: 1. Ograniczenie zanieczyszczania wód – poprawa jako ści wód; 2. Daj ące si ę zmierzy ć, ograniczenie masy odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe, a tym samym wydłu Ŝenie okresu wykorzystania składowiska odpadów; 3. Ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza; 4. Poprawa stanu zieleni (parki, lasy); 5. Powstanie trwałych grup mieszka ńców, współpracuj ących z samorz ądem lokalnym, podejmuj ących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej; 6. Zwi ększenie sprzyjaj ącego nastawienia społeczno ści lokalnej do ochrony środowiska.

Obecnie, na terenie gminy Waganiec edukacja ekologiczna w zasadzie nie jest prowadzona, co powinno by ć jak najszybciej rozwi ązane. Świadomo ść ekologiczna mieszka ńców gminy ma zasadnicze znaczenie w prowadzeniu działa ń w zakresie ochrony środowiska. Świadomy mieszkaniec w pełni rozumie działania zwi ązane z ochron ą środowiska i ch ętniej podejmuje współprac ę w tym zakresie. W najbli Ŝszych latach w „Planie gospodarki odpadami dla Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej” zostało przewidziane utworzenie Punktu Edukacji Ekologicznej przez ZGZK. Zakłada si ę, Ŝe b ędzie to placówka dydaktyczna, która wspólnie z Nadle śnictwami i kadr ą nauczycielsk ą powinna stanowi ć baz ę dla gminy Waganiec i pozostałych gmin Powiatu, w oparciu o któr ą nale Ŝy prowadzi ć edukacj ę ekologiczn ą. Do tego czasu Urz ąd Gminy powinien zadba ć o edukacj ę ekologiczn ą w śród mieszka ńców gminy poprzez przeprowadzanie ró Ŝnorodnych akcji edukacji ekologicznej. Przykłady takich form przedstawiono w dalszej cz ęś ci rozdziału. Głównym celem działalno ści punktu będzie koordynowanie działa ń edukacyjnych prowadzonych przez gminy z polityk ą ekologiczn ą powiatu i województwa. Punkt powinien by ć tak Ŝe inicjatorem lokalnych czy ponadlokalnych działa ń edukacyjnych i pełniłoby rol ę pomostu informacyjnego pomi ędzy władzami gmin a mieszka ńcami. Do zada ń ZPEE mogłoby nale Ŝeć równie Ŝ nawi ązanie współpracy z innymi gminami i Nadle śnictwami w celu wymiany do świadcze ń w ochronie środowiska i edukacji ekologicznej. Takie współdziałanie byłoby korzystne dla obu stron, mogłoby zaowocowa ć zwi ększeniem mo Ŝliwo ści operacyjnych ZPEE. Ponadto, współpraca mogłaby wychodzi ć poza ramy krajowe i wej ść na poziom współpracy pomi ędzy gminami partnerskimi Unii Europejskiej. Taka współpraca otwiera nowe mo Ŝliwo ści i perspektywy dla edukacji ekologicznej w gminie np. w zakresie wymiany młodzie Ŝy, szkolenia kadr ochrony środowiska, jak równie Ŝ uzyskiwania środków pomocowych. Najwi ększe rezultaty przynosz ą bowiem niekonwencjonalne, jednocze śnie efektywne działania edukacyjno – informacyjne, adresowane do ró Ŝnych środowisk. Nale Ŝy równie Ŝ pami ęta ć, Ŝe podstawowe znaczenie dla szerokiego, społecznego udziału w urzeczywistnianiu celów ekologicznych ma nie tylko odpowiednia edukacja ekologiczna ale te Ŝ zapewnienie powszechnego dost ępu do informacji o środowisku. Realizuj ąc na terenie gminy edukacj ę ekologiczn ą, nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe bez aktywnego udziału społecze ństwa i współpracy z władzami lokalnymi nie b ędzie mo Ŝliwe rozwi ązanie problemów ekologicznych, czyli wdra Ŝanie zasad zrównowa Ŝonego rozwoju. Głównym bowiem celem edukacji ekologicznej jest zmiana zachowa ń na proekologiczne wszystkich grup społecznych. Dlatego dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społecze ństwa zwi ązanej z wdra Ŝaniem zrównowa Ŝonego rozwoju na terenie gminy niezb ędna jest sprawna koordynacja wszystkich działa ń edukacyjnych. Działania edukacyjne prowadzone na terenie gminy Waganiec przy współpracy ze Zwi ązkowym Punktem Edukacji Ekologicznej (ZPEE) powinny obj ąć trzy zasadnicze segmenty: 1. Edukacj ę ekologiczn ą obejmuj ącą decydentów (pracownicy samorz ądowi, sołtysi, radni), oraz osoby maj ące przekazywa ć informacje pozostałym grupom społecznym (nauczyciele, pracownicy słu Ŝb komunalnych); 2. Edukacj ę ekologiczn ą dzieci i młodzie Ŝy opart ą na ścisłej współpracy z placówkami o światy; 3. Edukacj ę ekologiczn ą dorosłych członków społeczno ści lokalnych, realizowanej mi ędzy innymi przez polityk ę medialn ą oraz prowadzenie okresowych akcji ekologicznych obejmujące wszystkich mieszka ńców np. sprz ątanie świata, wystawy, konkursy, festyny. Ponadto co pewien czas ZPEE powinien organizowa ć wystawy, na których prezentowałoby swoje wyniki i osi ągni ęcia na przestrzeni minionego okresu np. 6 miesi ęcy. Byłoby to swojego rodzaju podsumowanie wyników ZPEE i okazja do przemy śle ń i wyci ągni ęcia wniosków co do dalszych kierunków działa ń.

6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa

6.2.1. Decydenci

Do pierwszej grupy decydentów nale Ŝy zaliczy ć przede wszystkim wójta, radnych oraz sołtysów. Do nich w du Ŝej mierze nale Ŝy podejmowanie działa ń z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładaj ą si ę one pó źniej na działania inwestycyjne i organizacyjne, zwi ązane z ochron ą środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. W zwi ązku z tym umocowaniem organizacyjnym osoby te powinny zosta ć przeszkolone w pierwszej kolejno ści. Wła ściwy poziom ich świadomo ści ekologicznej oraz zrozumienie zasad rz ądz ących si ę zrównowa Ŝonym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezb ędnych działa ń. Elementami edukacji ekologicznej w śród tej grupy powinny by ć organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizuj ą podobne zadania z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe akcja edukacyjna prowadzona w śród decydentów nie mo Ŝe mie ć charakteru jednostkowego. Powinna by ć prowadzona w sposób cykliczny (uwzgl ędniaj ąca pozostałe obowi ązki wynikaj ące z pełnionych przez te osoby funkcji) zapewniaj ąca ci ągłe doskonalenie si ę i dokształcanie tej grupy osób. Drug ą grup ą osób („decydenci po średni”), które powinny zosta ć obj ęte akcj ą edukacyjn ą w pierwszej kolejno ści s ą osoby, które z racji wykonywanego zawodu maj ą cz ęsty kontaktu z szersz ą grupa mieszka ńców. Do grupy tych osób nale Ŝy zaliczy ć mi ędzy innymi urz ędników, nauczycieli, ksi ęŜ y a tak Ŝe pracowników słu Ŝb komunalnych. Prowadzenie w śród tej grupy osób edukacji powinno koncentrowa ć si ę na zorganizowaniu im głównie cyklu spotka ń i szkole ń, a tak Ŝe zapewnienia dost ępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, ksi ąŜ ki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby by ć tak Ŝe wyjazdy terenowe pozwalaj ące przekona ć si ę naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest aby w zaplanowanym cyklu spotka ń znalazło si ę co najmniej jedno dotycz ące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób maj ących bezpo średni kontakt z wi ększ ą liczb ą osób. Nabyta wiedza powinna im ułatwi ć przekazywanie informacji, prowadzenie spotka ń czy wykładów, przekonywanie do własnego stanowiska. Istotne jest aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy du Ŝego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnie ń ochrony środowiska. Musz ą by ć przygotowani do spotkania z lud źmi o ró Ŝnym poziomie świadomo ści ekologicznej i umie ć odpowiednio dostosowa ć form ę przekazywanych informacji.

6.2.2. Edukacja dzieci i młodzie Ŝy

Edukacja ekologiczna w szkołach jest obowi ązkiem ustawowym. Mówi o tym art. 6.2 oraz 6.3 ustawy o ochronie przyrody. Jednak Ŝe dotychczas brak spójnego i ogólnie obowi ązuj ącego programu edukacji ekologicznej w szkole, obejmuj ącego interdyscyplinarnie wi ększo ść nauczanych przedmiotów. Dlatego prowadzenie edukacji ekologicznej w śród dzieci i młodzie Ŝy to najwa Ŝniejszy segment działa ń edukacyjnych. Dzi ęki wyrobieniu w nich nawyków wła ściwego post ępowania w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska, mo Ŝna si ę spodziewa ć, Ŝe wprowadzane inwestycje i zmiany, b ędą znajdowały przychylniejsze przyzwolenie społecze ństwa. Jak wynika z do świadcze ń dzieci i młodzie Ŝ mog ą sta ć si ę swoistym przeka źnikiem tre ści ekologicznych w swoich rodzinach. Mog ą one „upomina ć” i nakłania ć rodziców do wła ściwego post ępowania z odpadami powstaj ącymi w gospodarstwie domowym, prowadzenia wła ściwej gospodarki wodno-ściekowej, itp. W pewnym stopniu poprzez sw ą świadomo ść ekologiczn ą dzieci i młodzie Ŝ b ędą kształtowa ć tak Ŝe model konsumpcyjny w rodzinie. Dzi ęki temu podczas zakupów b ędą wybierane np. opakowania wielokrotnego uŜytku. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzie Ŝy w du Ŝej mierze powinna opiera ć si ę na placówkach o światowych wszystkich szczebli. Z uwagi na brak odr ębnego przedmiotu obejmuj ącego tylko zagadnienia edukacji ekologicznej tre ści te powinny by ć wł ączane w realizowane w ramach programów nauczania dla poszczególnych grup wiekowych.

Wychowanie przedszkolne

Przedszkola jako pierwszy etap edukacji powinien odgrywa ć zasadnicz ą rol ę w kształtowaniu pozytywnych wzorców ekologicznych. Celem wychowania przedszkolnego w sferze kształtowania świadomo ści ekologicznej jest przede wszystkim: • wyzwalanie ch ęci oraz kreowanie umiej ętno ści obserwowania środowiska naturalnego, • kształtowanie wra Ŝliwo ści zarówno na pi ękno jak i na szkody w środowisku, • uczenie szacunku dla innych istot, • oddziaływanie na styl Ŝycia i świadomo ść ekologiczn ą rodziców, • kształtowanie nawyków i zachowa ń proekologicznych w Ŝyciu codziennym. Program przedszkolny powinien przekazywa ć okre ślone tre ści ekologiczne, jednak nie w postaci m ęcz ącej wiedzy encyklopedycznej a zabaw i gier, zgodnie ze sprawdzon ą zasad ą „bawi ąc – uczy ć”. Powinno to dotyczy ć zarówno wiedzy teoretycznej jak i praktycznej. Bardzo wa Ŝną kwesti ą jest świadomo ść samych wychowawców przedszkolnych, którzy powinni wychodzi ć z własn ą inicjatyw ą, wspieran ą przez swoj ą pomysłowo ść . Do podstawowych metod edukacji ekologicznej w przedszkolu powinno nale Ŝeć organizowanie w przedszkolach zaj ęć kształtuj ących ciekawo ść i szacunek do przyrody. Mo Ŝna tu wymieni ć chocia Ŝby wycieczki na łono natury, które s ą jednym z lepszych sposobów zapoznania dzieci z okoliczn ą przyrod ą i zasadami jej funkcjonowania. Wycieczki te pełni ą rol ę edukacyjn ą i poznawcz ą, s ą te Ŝ niejednokrotnie pierwsz ą szans ą na samodzielny, nieskr ępowany i pełny kontakt z natur ą. Rol ę terenów wycieczkowych mog ą bardzo dobrze pełni ć ście Ŝki edukacyjne, le śne kompleksy promocyjne czy inne okoliczne ciekawe przyrodniczo tereny. Atrakcyjna forma zaj ęć powinna by ć poparta odpowiedni ą wiedz ą nauczycieli, którzy b ędą tłumaczy ć i wyja śnia ć a tak Ŝe odpowiada ć na pytania swoich wychowanków. Po Ŝyteczne mog ą by ć równie Ŝ działania maj ące rozbudzi ć ciekawo ść przyrodnicz ą i ch ęć poznania przyrody, takie jak: hodowla małych zwierz ąt domowych, uprawa kwiatów itp. Zasób metod jest praktycznie nieograniczony i zale Ŝy tylko od pomysłowo ści i inwencji samych wychowawców. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe ćwiczenia praktyczne powinny by ć oparte na mo Ŝliwie du Ŝej liczbie pomocy naukowych i zabawek. Ponadto udział w cyklicznych akcjach regionalnych typu: Sprz ątanie świata, Dzie ń ziemi, Dzie ń ochrony środowiska przyczyni si ę do dbało ści o czysto ść swojego miejsca zamieszkania.

Szkoły podstawowe i ponadpodstawowe

Kolejnym etapem w edukacji ekologicznej s ą szkoły podstawowe i ponadpodstawowe. Wa Ŝną kwesti ą jest zachowanie ci ągło ści edukacji zapocz ątkowanej na etapie przedszkolnym. W zwi ązku z dorastaniem młodzie Ŝy mo Ŝliwe jest przekazywanie tre ści w sposób bardziej wieloaspektowy. Rol ę inicjatorów i pomysłodawców akcji proekologicznych powinni pełni ć nauczyciele i wychowawcy klas. Dlatego bardzo wa Ŝna jest odpowiednia edukacja skierowana do nauczycieli nauczania pocz ątkowego dotycz ąca kursów metodycznych w zakresie edukacji ekologicznej. Zaprocentuje to wi ększ ą świadomo ści ą ekologiczn ą samych nauczycieli, przyczyni si ę do podniesienia poziomu lekcji i zaj ęć i wyj ścia poza sztywne ramy obowi ązuj ących programów. Istotne jest równie Ŝ wprowadzenie tre ści ekologicznych do wszystkich przedmiotów nauczania np. fizyki, chemii, geografii, matematyki. Pomoc ą mog ą by ć istniej ące materiały np. zbiór zada ń dla szkół podstawowych M. Rajkiewicza, H. Sieniewicza pt. ”Ekologia w matematyce”, „W trosce o Ziemi ę” itp. Dobrym pomysłem jest tak Ŝe po świ ęcenie nieco czasu edukacji ekologicznej w trakcie godzin wychowawczych. Poza przekazywaniem tre ści ekologicznych w czasie lekcji konieczne jest właśnie w stosunku do dzieci i młodzie Ŝy zastosowanie tak Ŝe innych form przekazu mi ędzy innymi: organizowanie szkolnych i mi ędzyszkolnych imprez zwi ązanych z tematyk ą ekologiczn ą np. konkursów wiedzy o ekologii, olimpiad, konkursów fotograficznych. Pełni ą one istotn ą rol ę w podnoszeniu świadomo ści ekologicznej, a tak Ŝe u świadamianie młodzie Ŝy ścisłych zwi ązków człowieka ze środowiskiem i otoczeniem oraz konieczno ść bardziej harmonijnego, zrównowa Ŝonego i proekologicznego rozwoju kraju. Istotne s ą równie Ŝ wycieczki edukacyjne np. na składowisko, czy do Zakładu Odzysku i Unieszkodliwiania Odpadów, oczyszczalni ścieków, stacji uzdatniania wody, a jednocze śnie na miejsca dzikich wysypisk śmieci i wylewisk ścieków. Aby prowadzone działania edukacyjne w śród dzieci i młodzie Ŝy przyniosły oczekiwane efekty niezb ędna jest ścisła współpraca z władzami samorz ądowymi. Przekazywane informacje powinny w du Ŝej mierze odnosi ć si ę do najbli Ŝszego otoczenia (miejsca zamieszkania) czyli gminy, powiatu. Przykłady wła ściwe oraz wymagaj ące zmiany powinny pochodzi ć z „własnego podwórka”. Dlatego wa Ŝnym elementem w edukacji ekologicznej powinno by ć zapoznanie młodzie Ŝy z dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym swojej gminy. Powinno to realizowa ć si ę poprzez cz ęste wycieczki przyrodnicze w rejony najciekawsze pod wzgl ędem ekologicznym, a tak Ŝe współprac ę szkół z nadle śnictwami, administratorami obszarów chronionych w zakresie organizowania ście Ŝek dydaktycznych, podgl ądania przyrody, organizowania kursów na młodego stra Ŝnika przyrody. Wymiernym efektem prowadzonej edukacji b ędzie ostatecznie poprawa stanu środowiska na terenie własnej gminy. Nie ulega w ątpliwo ści, Ŝe nauczyciele i uczniowie, otrzymuj ąc wsparcie gminy lub powiatu w tym zakresie, mog ą i podejmuj ą w praktyce szereg działa ń na rzecz środowiska lokalnego, które znacznie przekraczaj ą obowi ązki programowe szkoły. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak i finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy całe placówki szkolne działa ń. Komórk ą, która powinna si ę zaj ąć koordynacj ą wszelkich kontaktów i działa ń pomi ędzy samorz ądami a placówkami o światy na terenie gminy powinien by ć Zwi ązkowy Punkt Edukacji Ekologicznej. Stosunkowo nieskomplikowanymi dla samorz ądów przykładami wspierania ekologicznych działa ń szkoły s ą mi ędzy innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi ęwzi ęciach jak: • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • programy edukacyjne np. zwi ązane z gospodarowaniem odpadami w gminie lub innym realizowanym przez gmin ę przedsi ęwzi ęciem na rzecz środowiska, • konkursy zwi ązane z tematyk ą lokalnej gospodarki odpadowej, • udział pracowników samorz ądowych w zaj ęciach terenowych klas b ądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie okre ślonym tematem zaj ęć terenowych, • udost ępnianie i popularyzacja informacji, w tym tak Ŝe materiałów drukowanych, na temat zagro Ŝeń i pro środowiskowych działa ń powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszka ńców tego terenu, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie ń zwi ązanych z gospodark ą odpadow ą, ekologi ą i ochron ą środowiska, • wspieranie programów i ekologicznych przedsi ęwzi ęć szkół np. poprzez wyposa Ŝenie ich w niezb ędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działa ń, • organizacja i prowadzenie ście Ŝek i ogródków dydaktycznych; • współorganizacja z Wojewódzkim O środkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej. W działaniach gminy na rzecz edukacji ekologicznej powinno si ę równie Ŝ zale źć wspieranie rozwoju bazy edukacyjnej dla Zielonych Szkół. Ta forma edukacji powinna by ć potraktowana priorytetowo ze wzgl ędu na optymalny sposób przybli Ŝania młodzie Ŝy istoty i znaczenia ekologii. Przy prowadzeniu edukacji ekologicznej dzieci i młodzie Ŝy (i nie tylko) zasadne jest tak Ŝe podj ęcie współpracy z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi tzw. NGO (Non-Governmental Organization ). Współpraca taka przyczyni si ę do wzbogacenia zakresu merytorycznego prowadzonych działa ń z drugiej za ś strony pozwoli na obni Ŝenie jej kosztów. Wielokrotnie z racji swych działa ń statutowych organizacje te świadcz ą sw ą pomoc w formie nieodpłatnej. Do najwi ększych organizacji ekologicznych działaj ących na terenie całego kraju mo Ŝna zaliczy ć mi ędzy innymi: Lig ę Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Federacja Zielonych, Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra. Do ciekawszych form edukacji ekologicznej nale Ŝy uczestnictwo szkół w mi ędzynarodowych inicjatywach na rzecz ochrony środowiska np. GREEN, GLOBE, Bł ękitny kciuk. Daje to mo Ŝliwo ść szerszej współpracy mi ędzy młodzie Ŝą i wymiany informacji w kontek ście zagro Ŝeń środowiska. Ponadto podobne programy daj ą cz ęsto mo Ŝliwo ść wymiany młodzie Ŝy z ró Ŝnych krajów w ramach współpracy mi ędzynarodowej.

6.2.3. Edukacja dorosłych

Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia wła ściwego sposobu kształtowania świadomo ści ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynosz ą, zamierzone rezultaty. Kr ąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zaw ęŜ ony (pojawiaj ą si ę tylko zainteresowani). Z bada ń wynika, Ŝe na kształtowanie świadomo ści ekologicznej du Ŝy wpływ wywieraj ą media. Przekazuj ą one wiedz ę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagro Ŝeń przyrody, ale równie Ŝ informuj ą na bie Ŝą co o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by ć poł ączona równie Ŝ z rozrywk ą społeczno ści lokalnych. W ramach której mog ą by ć propagowane równie Ŝ tre ści ekologiczne. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone s ą dla całych rodzin. Tym samym jest sposobno ść do wł ączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga Ŝowanym w wyst ępy dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) jest bardzo skuteczn ą form ą przekazywania tre ści ekologicznych. Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych mog ą mieć charakter cykliczny np. przechodz ący z gminy do gminy. Mo Ŝna do ich organizacji wykorzysta ć Gminne Centrum Informacji czy remiz ę stra Ŝack ą (wystawy) a tak Ŝe boisko sportowe. Dobrym pomysłem jest tak Ŝe wł ączenie do współpracy organizacji takich jak Polski Zwi ązek Wędkarski, Polski Zwi ązek Łowiecki, Liga Obrony Kraju, organizacji ko ścielnych i zwi ązków wyznaniowych – organizacja przez nie akcji informacyjno – edukacyjnych ma wiele zalet, mi ędzy innymi dotarcie dzi ęki temu do środowisk dot ąd nie obj ętych akcj ą edukacyjn ą. Poza tym w wielu organizacjach edukacja ta przekracza ramy „standardowej” edukacji środowiskowej. Pojawiaj ą si ę w niej elementy religijne, filozoficzne, etyczne, zdrowotne, społeczne, polityczne, prawne i ekonomiczne. Odr ębnym obszarem edukacji ekologicznej skierowanej do mieszka ńców gminy jest edukacja skierowana do organizatorów turystyki i wypoczynku. Turystyka i wypoczynek wpływaj ą na rozwój psychofizyczny człowieka oraz w du Ŝym stopniu decyduj ą o jego stosunku do środowiska przyrodniczego i kulturowego. Niewła ściwie organizowana masowa turystyka i rekreacja negatywnie oddziałuje na środowisko. Konieczne jest zatem obj ęcie edukacj ą ekologiczn ą zarówno organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystaj ących z tych usług. Organizatorzy turystyki na obszarach chronionych oraz organizacje zajmuj ących si ę eko- i agroturystyk ą stanowi ą grup ę osób bardzo zainteresowanych promocj ą idei proekologicznych. Edukacja powinna obejmowa ć równie Ŝ ludno ść zamieszkał ą na tych terenach. Szczególny nacisk poło Ŝony powinien by ć na promocj ę agroturystyki oraz zasad funkcjonowania gospodarstw ekologicznych i przestawiania produkcji z tradycyjnej na ekologiczną. Byłaby to równie Ŝ pewna forma aktywizacji zawodowej środowisk rolniczych, skierowuj ąca aktywno ść mieszka ńców ku bardziej perspektywicznym formom działalno ści zawodowej.

6.3. Społeczne kampanie informacyjne

Prowadzone działania przy współpracy ze Zwi ązkowym Punktem Edukacji Ekologicznej powinny poło Ŝyć du Ŝy nacisk na realizacj ę szerokich kampanii edukacyjnych, których celem byłoby propagowanie idei zrównowa Ŝonego rozwoju. Do przykładowych kampanii informacyjnych mo Ŝe nale Ŝeć prowadzenie akcji informuj ącej mieszka ńców o szkodliwo ści środowiskowej niektórych ich działa ń np. spalanie w domowych piecach materiałów wybitnie szkodz ących atmosferze – plastików, odpadków domowych, wywo Ŝenie odpadów na nielegalne wysypiska śmieci, niezorganizowane opró Ŝnianie przydomowych szamb. Realizacja takich zada ń prowadzona powinna by ć z wykorzystaniem wszystkich lokalnie dost ępnych form.

6.3.1. Media w kampanii informacyjnej

Niezb ędnym elementem pomy ślnego promowania zagadnie ń ekologicznych jest wsparcie prowadzonych działa ń w środkach masowego przekazu. Media poprzez spore mo Ŝliwo ści oddziaływania, spełniaj ą wa Ŝną rol ę w kształtowaniu świadomo ści proekologicznej. Wa Ŝne jest nawi ązanie bliskiej współpracy mediów z ZPEE. Prowadzona wła ściwa polityka medialna ma na celu dotarcie z tre ściami ekologicznymi głównie do osób dorosłych. W celu osi ągni ęcia po Ŝą danych efektów prowadzona polityka medialna powinna by ć oparta w głównej mierze o media lokalne (prasa, radio) a tak Ŝe z racji znacznego wzrostu jego znaczenia równie Ŝ o internet.

Prasa lokalna

Współpracuj ąc z pras ą władze samorz ądowe za po średnictwem ZPEE dysponuj ą specyficznymi formami edukowania społecze ństwa m. in. poprzez: • Ogłoszenie. Poprzez t ę form ę w prosty, hasłowy sposób mo Ŝna promowa ć np. o wprowadzanym systemie segregacji odpadów. Ogłoszenie moŜe zawiera ć informacje edukuj ące co do sposobów korzystania z pojemników na odpady. • Wkładka informacyjna do gazety. Powinna zosta ć skonstruowana w formie ulotki/broszury tematycznej np. w zakresie gospodarki odpadami. Wkładka ma za zadanie informowa ć – jak unika ć wytwarzania odpadów, jak je segregowa ć, co robi ć, aby na składowisko trafiało jak najmniej śmieci. Ulotka ta stanowiłaby wi ęc ABC kultury odpadowej, z któr ą powinni si ę zapozna ć mieszka ńcy gmin powiatu. Pomo Ŝe ona równie Ŝ społecze ństwu szerzej spojrze ć na ró Ŝne aspekty produkcji odpadów i uzmysłowi ć jak mog ą temu przeciwdziała ć. Ta sama broszura powinna by ć równie Ŝ rozdana mieszka ńcom gminy tu Ŝ przed bezpo średnim rozpocz ęciem segregacji odpadów (np. około miesi ąca wcze śniej). • Konkursy prasowe o tematyce ekologicznej. Powinny by ć skierowane do szerokiego grona odbiorców, a ich celem popularyzacja wiedzy ekologicznej i rozbudzanie ciekawo ści przyrodniczej. Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu ukształtowanie świadomo ści mieszka ńców przejawiaj ącej si ę w ich konkretnych działaniach zwi ązanych z trosk ą o otaczaj ące ich najbli Ŝsze środowisko. Wa Ŝny jest równie Ŝ wybór odpowiednich tre ści, poło Ŝenie szczególnego nacisku na u świadomienie, Ŝe pojedyncze zachowania ka Ŝdego z nas maj ą wielkie znaczenie w zachowaniu czysto ści i estetyki całej gminy, miasta czy wioski. Tre ści te nale Ŝy przekazywa ć kilkakrotnie stosuj ąc odmienne, interesuj ące formy przekazu. Edukacja ekologiczna w mediach, przede wszystkim w prasie, jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Wymaga odpowiedniego przygotowania dziennikarzy. Wskazane jest tak Ŝe aby na łamach lokalnej prasy (gminnej czy powiatowej) utworzy ć rubryk ę (stron ę) po świ ęcon ą szeroko rozumianej ochronie środowiska. Publikowane byłyby tam artykuły po świ ęcone poszczególnym zagadnieniom ochrony środowiska. Autorami mog ą by ć zaproszeni specjali ści, przedstawiciele pozarz ądowych organizacji ekologicznych, przedstawiciele władz samorz ądowych itp. Artykuły mog ą swoja tre ści ą nawi ązywa ć do fenologii i zjawisk aktualnie zachodz ących w przyrodzie np. problem wypalania traw – okres wiosenny, za śmiecanie lasów – okres wakacyjny, dokarmianie ptaków – okres zimowy. Ponadto na łamach lokalnej gazety powinien by ć zamieszczony adres i kontakt do Zwi ązkowego Punktu Edukacji Ekologicznej jak równie Ŝ odpowiedniego wydziału Urz ędu Gminy zajmuj ącego si ę sprawami ochrony środowiska. Pod podanymi numerami telefonów powinny znajdowa ć si ę kompetentne osoby zdolne odpowiedzie ć na zapytania mieszka ńców gminy lub przyj ąć informacj ę o zagro Ŝeniu środowiska i przekaza ć j ą dalej do organów kontrolnych np. Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Lokalne rozgło śnie radiowe

Sposobami wykorzystania lokalnej rozgło śni radiowej o zasi ęgu regionalnym w celu propagowania wybranych zagadnie ń ochrony środowiska, mo Ŝe by ć: • Wyprodukowanie przez agencj ę reklamow ą radiowego spotu informacyjnego np. dotycz ącego szkodliwo ści wypalania traw i ściernisk. Wa Ŝne by informacja ta była zrozumiała dla słuchaczy w ró Ŝnym wieku (mo Ŝna emitowa ć kilka ró Ŝnych informacji (chodzi o stopie ń ich zło Ŝono ści) kierowanych do ró Ŝnych odbiorców, nale Ŝy jednak pami ęta ć o rosn ących wtedy znacznie kosztach). Informacja ta powinna by ć emitowana najlepiej w najbardziej atrakcyjnych godzinach i podkre śla ć hasło kampanii edukacyjnej. • Zaproponowanie dziennikarzom przeprowadzenia w studio dyskusji z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych i powiatowych. Go ście odpowiadaj ą na zadawane przez telefon pytania słuchaczy. Takie dyskusje przyci ągaj ą zazwyczaj uwag ę społeczno ści. Dzi ęki takiemu sposobowi informowania władze poznaj ą stosunek mieszka ńców do decyzji samorz ądowców, którzy z kolei maj ą mo Ŝliwo ść wyja śni ć społeczno ści wszelkie pojawiaj ące si ę w ątpliwo ści i niejasno ści.

Ponadto radio mo Ŝe pełni ć bardzo skuteczne medium w zakresie informowania o bie Ŝą cych i zbli Ŝaj ących si ę imprezach i konkursach ekologicznych.

Internet

Wa Ŝną inicjatyw ą słu Ŝą cą komunikacji społecznej i informowaniu mieszka ńców o podejmowanych przez władze samorz ądowe działa ń jest wykorzystanie mo Ŝliwo ści jakie daje Internet. Stworzenie i aktualizowanie przez Urz ąd Gminy strony internetowej (powi ązanej ze stronami ZPEE), na której znajdowałyby si ę wszystkie bie Ŝą ce informacje dotycz ące prowadzonych na terenie gminy działa ń z zakresu ochrony środowiska. Na stronie internetowej mo Ŝna równie Ŝ zamieszcza ć w porozumieniu z lokalnymi gazetami artykuły, które si ę w nich ukazały a zwi ązane były z szeroko rozumian ą ochron ą środowiska. Tre ści edukacyjne umieszczane na stronach gminy powinny zawiera ć informacje o przyj ętych kierunkach działania gminy w zakresie ochrony środowiska, a tak Ŝe zestawienie działa ń ju Ŝ podj ętych i przedstawienie wyników. Ponadto nale Ŝy wyra źnie podkre śli ć znaczenie jakie ma dla gminy ochrona środowiska. Na stronie powinny znajdowa ć si ę podstawowe wiadomo ści o gminie, ze szczególnym uwzgl ędnieniem walorów przyrodniczo – krajobrazowych regionu. Promowanie swojej gminy jako regionu czystego przyrodniczo, przywi ązuj ącego wag ę do działa ń w zakresie ekologii powinno by ć priorytetem w zakresie aktywnego poszukiwania inwestorów i rozwoju turystyki. Ponadto na stronie internetowej powinny znale źć si ę informacje przydatne dla mieszka ńców gminy; między innymi w obszarze pomocy w zakresie uzyskiwania wsparcia ze środków unijnych np. funduszy strukturalnych, unijnych dopłat do gospodarstw rolniczych. Nale Ŝałoby w tym celu zamie ści ć odpowiednie „linki” do stron tematycznych informujących w sposób bardziej szczegółowo w/w kwestii oraz adresy instytucji zajmuj ących si ę dan ą problematyk ą. Oprócz tego osobn ą cz ęść strony powinny stanowi ć porady i wskazówki jak sfer ą działalno ści bytowej i gospodarczej najmniej oddziaływa ć na środowisko. Do przykładowych obszarów edukacji mog ą nale Ŝeć: dzikie wysypiska śmieci, niezorganizowane opró Ŝnianie szamb przydomowych, dzikie wylewiska ścieków. Na stronie internetowej mo Ŝna równie Ŝ zamieszcza ć w porozumieniu z lokalnymi gazetami artykuły dotycz ące np. gospodarki wodno - ściekowej, wcze śniej publikowane na ich łamach (w tradycyjnej, papierowej wersji). Wa Ŝną funkcj ą strony internetowej mo Ŝe by ć równie Ŝ opcja „newsletter” polegaj ąca na regularnym informowaniu zainteresowanych mieszka ńców gminy o konkretnych działaniach, projektach czy inwestycjach w obszarze ochrony środowiska za pomoc ą poczty e-mail. Dodatkowo poczta elektroniczna daje mo Ŝliwo ść zgłaszania zapyta ń, postulatów zwi ązanych z ochron ą środowiska np. do Zwi ązkowego Punktu Edukacji Ekologicznej. Odpowiedzi powinny by ć zamieszczane na bie Ŝą co stronie lub przypadku bardziej zło Ŝonych pyta ń po konsultacji z kompetentnym organem przesyłane na skrzynk ę pocztow ą adresata zapytania. Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszka ńców dla realizowanych przez samorz ąd działa ń. Chodzi o tak ą profesjonaln ą działalno ść z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych. Promocja za po średnictwem mediów zachowa ń proekologicznych oraz ogólnie ochrony środowiska, odgrywa bardzo wa Ŝną rol ę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzi ęki pomocy mediów w trakcie realizacji programu mo Ŝliwe będzie równie Ŝ przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych. Rozbudzenie to Ŝsamo ści kulturowej społeczno ści lokalnej jest bardzo wa Ŝnym, cho ć cz ęsto niedocenianym elementem edukacji ekologicznej. Zapocz ątkowanie my ślenia i działania w kategoriach obywatelskich spowoduje, Ŝe mieszka ńcy zaczn ą bra ć na siebie odpowiedzialno ść za stan środowiska w gminie. Wykształcenie wi ęzi z zamieszkiwanym terenem, zakorzenienie si ę ludzi w miejscowej tradycji i historii spowoduje postrzeganie gminy przez jej mieszka ńców jako swojej „małej ojczyzny”. Jednym ze sposobów wspierania lokalnego patriotyzmu i postaw obywatelskich jest powołanie, lub wspieranie istniej ącego lokalnego towarzystwa miło śników ziemi, a tak Ŝe organizowanie koncertów, festynów i innych imprez promuj ących lokaln ą tradycj ę i kultur ę.

6.3.2. Okresowe kampanie informacyjne

Do najpopularniejszych i stosunkowo łatwych do przeprowadzenia (współorganizacji) działa ń z zakresu kampanii informacyjnych przez ZPEE nale Ŝy zaliczy ć akcj ę ulotkow ą, festyny.

Akcja ulotkowa

Akcja ulotkowa to najpopularniejsza forma przekazu tre ści ekologicznych. Jest ona zawsze wsparciem przy wprowadzaniu konkretnych działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska. Z zało Ŝenia ulotki (broszury informacyjne) trafiaj ą bezpo średnio do adresatów czyli mieszka ńców. Bezpo średnie dostarczanie wybranej grupie daje wi ększ ą gwarancj ę osi ągni ęcia zamierzonego celu. Istotn ą spraw ą jest aby kolporta Ŝ ulotek był przeprowadzony przed podj ęciem konkretnych działa ń „technicznych”. Mieszka ńcy b ędą mieli wła ściwe przygotowanie merytoryczne w chwili wprowadzanych zmian. Kolportowane ulotki powinny zawiera ć tylko najwa Ŝniejsze elementy wprowadzanych działa ń – pełen zakres informacji powinien by ć przekazany za po średnictwem innych form przekazu. Ulotki winny wyja śnia ć i uzasadnia ć wprowadzane przedsi ęwzi ęcia a tak Ŝe przedstawiać korzy ści z nich płyn ące Przekazywane tre ści powinny by ć zredagowane w sposób jasny i skrótowy (najlepiej hasłowo) a forma ulotki powinna by ć przejrzysta i czytelna.

Festyny

Festyn ma by ć w zało Ŝeniu imprez ą rodzinn ą, na której spotykaj ą si ę wszyscy mieszka ńcy danej miejscowo ści. Oprócz typowej rozrywki w czasie trwania festynu mog ą by ć przekazywane mieszka ńcom tak Ŝe informacje ekologiczne. Mog ą to by ć ró Ŝnego rodzaju konkursy: sprawno ściowe, wiedzy z danej dziedziny itp. Wskazane aby proponowane formy edukacji poprzez zabaw ę anga Ŝowały w ni ą dzieci i rodziców. W trakcie trwania festynu mo Ŝna propagowa ć tre ści z szeroko rozumianej ochrony środowiska: • prezentacja gospodarstw agroturystycznych z terenu gmin powiatu, • warsztat ceramiki, • wystawa zdrowej Ŝywno ści poł ączona z degustacj ą, • prezentacja miejscowego nadle śnictwa, • wystawa sadzonek drzew, krzewów, kwiatów, • prezentacja literatury ekologicznej i prac plastycznych zwi ązanych z ekologi ą, wykonanych przez młodzie Ŝ • wystawa fotograficzna prezentuj ąca walory krajobrazowo - przyrodnicze gminy, maj ąca na celu pokazanie mieszka ńcom ich okolicy jako terenu wartego ochrony i poznania. Zagadnieniem, które powinno równie Ŝ znale źć si ę w kr ęgu zainteresowa ń tematycznych kampanii edukacyjnej prowadzonej przez ZPEE, jest promowanie odmiennych od samochodu źródeł transportu np. roweru. Istotne jest równie Ŝ wł ącznie władz gminy w promocj ę roweru jako ekologicznego środka transportu. Rower jako środek transportu powinien by ć promowany poprzez dwie funkcje, które spełnia mianowicie: środka transportu i rekreacyjno-turystyczn ą. Powinno si ę to realizowa ć poprzez wyznaczenie ście Ŝek rowerowych i szlaków rowerowych powi ązanych z istniej ącymi szlakami turystycznymi, co słu Ŝyłoby nie tylko zwi ększeniu wra Ŝliwo ści na przyrod ę jak równie Ŝ promocj ę walorów turystycznych gminy. Na promocj ę roweru jako środka transportu mo Ŝe składa ć si ę organizacja letnich festynów (np. zlot wła ścicieli starych rowerów) i rajdów rowerowych, poł ączonych z promocj ą agroturystyki. Wskazany jest udział rowerzystów w obchodach Dnia Ziemi i Dnia Bez Samochodu. Wskazane jest aby w rajdach i wycieczkach (przynajmniej w wi ększych imprezach – o charakterze festynów), ze wzgl ędów promocyjnych udział brali tak Ŝe przedstawiciele władz samorz ądowych.

6.3.3. Wł ączanie mieszka ńców w procesy decyzyjne na poziomie gminy

Podstawowym celem władz gminy powinno by ć zapewnienie dost ępu do informacji o środowisku: jego aktualnym stanie, ocen oddziaływania wybranych inwestycji na środowisko, gminnych planów ochrony środowiska itp. Wskazane byłoby ustanowienie i wdro Ŝenie w urz ędzie gmin procedur uzyskiwania przez obywateli informacji o stanie środowiska i działalno ści wydziałów zajmuj ących si ę kształtowaniem środowiska. Ponadto informowanie mieszka ńców gminy z wyprzedzeniem o planowanych inwestycjach na terenie gminy oraz o jego wpływie na stan środowiska naturalnego, pomo Ŝe w stworzenia pozytywnego klimatu współpracy pomi ędzy mieszka ńcami a władzami gminy. Dodatkowo nale Ŝałoby ustanowi ć prowadzenie aktywnych konsultacji społecznych w procesie podejmowania decyzji. Społeczno ść lokalna powinna mie ć nie tylko okazj ę wypowiedzenia si ę w danej kwestii ale równie Ŝ mo Ŝliwo ść aktywnego uczestnictwa w toku post ępowania administracyjnego. W tym celu nale Ŝy propagowa ć wiedz ę na temat mo Ŝliwo ści udziału obywateli w procesach decyzyjnych. VII.REALIZACJAPROGRAMUOCHRONYŚRODOWISKA

7.1. Zało Ŝenia systemu finansowania inwestycji

Realizacja zada ń wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wi ąŜ e si ę z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Wi ększo ść instytucji, które udzielaj ą dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska wymaga, Ŝeby inwestycja osi ągn ęła odpowiednio du Ŝy efekt ekologiczny i obj ęła swym zasi ęgiem mo Ŝliwie najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców aglomeracji, gminy lub zwi ązku komunalnego. Dlatego w przypadku gminy Waganiec nale Ŝy d ąŜ yć aby podejmowane działania miały charakter gminny lub w niektórych przypadkach obejmowały swym zasi ęgiem kilka gmin (np. mi ędzygminne - zwi ązkowe działania na rzecz ochrony środowiska).

Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obni Ŝy koszty, które b ędzie musiała ponie ść pojedyncza gmina), ale równie Ŝ obni Ŝy koszty eksploatacyjne. Oznacza to, Ŝe przedsi ęwzi ęcie winno by ć realizowane wspólnie. W zale Ŝno ści od przyj ętego w danym przypadku rozwi ązania wariantu organizacyjnego poszczególne miasta i gminy samodzielnie lub wspólnie finansowa ć b ędą realizacj ę konkretnych zada ń. Dost ępne na rynku formy finansowania inwestycji ekologicznych dzieli si ę na:

 kredyty, po Ŝyczki, obligacje, leasing,

 udziały kapitałowe – akcje i udziały w spółkach,

 dotacje. Środki na finansowanie zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska pochodzi ć mog ą z nast ępuj ących źródeł: • własne środki gminy, • dofinansowanie z gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, • emisja obligacji komunalnych, • fundusze pomocowe i zwi ązane z eko-konwersj ą (Ekofundusz), • kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska), • pozyskanie inwestora strategicznego, mo Ŝe nim by ć tak Ŝe inwestor zagraniczny.

W zakresie ochrony środowiska, rozwoju regionalnego i rozwoju wsi funkcjonuj ą m.in.: takie organizacje i fundusze jak: • NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – najwi ększa instytucja finansuj ąca przedsi ęwzi ęcia ochrony środowiska o zasi ęgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym w Polsce, • WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej z uwzgl ędnieniem celów okre ślonych w ustawie z dnia 27.04.2001 roku. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627 z 2001r.), Polityce Ekologicznej Pa ństwa, • EKOFUNDUSZ - jego zadaniem jest dofinansowywanie przedsi ęwzi ęć w dziedzinie ochrony środowiska, które maj ą przynie ść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale tak Ŝe wpływaj ą na osi ągni ęcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej; • FUNDUSZ SPÓJNO ŚCI - inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, funkcjonuje jako czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich. Powołany został Rozporz ądzeniem Rady (WE) nr 1164,1991 z 16 maja 1994 roku. Fundusz ten nie nale Ŝy do grupy funduszy strukturalnych ze wzgl ędu na okre ślony czas, w którym działa. Ze wzgl ędu na charakter i cel, Fundusz Spójno ści jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Funduszu Spójno ści w sektorze ochrony środowiska pomoc jest kierowana na dofinansowanie najwi ększych inwestycji o warto ści powy Ŝej 10 mln euro. Wysoko ść uzyskanego wsparcia mo Ŝe si ęga ć 80 % kosztów kwalifikowanych. Odbiorcami pomocy s ą jednostki samorz ądu terytorialnego, zwi ązki gmin lub inne podmioty publiczne, w tym przedsi ębiorstwa komunalne. Przedsi ębiorstwa prywatne mog ą by ć jedynie wykonawcami kontraktów dla projektów, które otrzymały dofinansowanie. Fundusz Kohezji (Spójno ści) redystrybuowany jest przez Komisj ę Europejsk ą na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak wi ęc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatruj ą konkretne projekty, akceptuj ąc je, a nast ępnie finansuj ąc. Pomoc, któr ą te kraje otrzymuj ą w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotycz ących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich). Fundusz mo Ŝe przyczynia ć si ę do finansowania: projektów; etapów projektu, które są technicznie lub finansowo niezale Ŝne; grupy projektów powi ązanych ze sob ą widoczn ą strategi ą tworz ącą spójn ą cało ść . • Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) - pomoc jest skierowana głównie do samorz ądów województw, powiatów i gmin, stowarzysze ń oraz zwi ązków gmin i powiatów, instytucji naukowych, instytucji rynku pracy, agencji rozwoju regionalnego i instytucji wspierania przedsi ębiorczo ści. Ogółem na ZPORR w latach 2004 – 2006 przeznaczone b ędzie ponad 4 miliardy euro. W ramach ZPORR mog ą by ć realizowane inwestycje infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska oraz inwestycje zwi ązane z rewitalizacj ą obszarów zdegradowanych; • GLOBAL ENVIRONMENTAL FACILITY – światowa organizacja o charakterze kapitałowego funduszu celowego na rzecz ochrony środowiska, • PROGRAM WWF DLA POLSKI – krajowe przedstawicielstwo mi ędzynarodowej organizacji World Wild Fund, • NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA - fundacja zajmuj ąca si ę opracowywaniem ekspertyz w zakresie ochrony środowiska oraz edukacj ą ekologiczn ą, • FUNDACJA PARTNERSTWO DLA ŚRODOWISKA – Fundacja promuje działania na rzecz ekorozwoju, • REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE NA EUROP Ę ŚRODKOWO- WSCHODNI Ą – wspomaga swobodn ą wymian ę informacji oraz udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji dotycz ących ochrony środowiska.

Cz ęść programów pomocowych w UE została zabud Ŝetowana na lata 2003 – 2006, jednak w zwi ązku z przyst ąpieniem Polski w maju 2004 roku nie została w nich uwzgl ędniona. Polska b ędąc członkiem Wspólnoty Europejskiej b ędzie mogła ubiega ć si ę o środki pomocowe w ramach takich programów w latach pó źniejszych. Do programów unijnych uruchomionych dla naszego kraju w latach 2007 – 2013 nale Ŝą mi ędzy innymi LEADER i URBAN, które b ędą kontynuowane w nast ępnych latach bud Ŝetowych Unii Europejskiej tj. 2007-2013. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe wszystkie instytucje udzielaj ące pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagaj ą od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale równie Ŝ przedstawienia szeregu opracowa ń i dokumentacji planuj ące czy opisuj ące dane przedsi ęwzi ęcie. S ą to mi ędzy innymi: • plan zagospodarowania przestrzennego i strategie rozwoju gminy, • program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami, koncepcje gospodarki wodno-ściekowej, plan zalesiania itp. • studium wykonalno ści (lub biznes plan w przypadku przedsi ęwzi ęć komercyjnych), • wymagane przez prawo zezwolenia na realizacj ę projektu.

7.2. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której b ędą spoczywały główne zadania zarz ądzania tym programem b ędzie Urz ąd Gminy w Waga ńcu, jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w gminie b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego s ą jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki obejmuj ące działania podejmowane w skali województwa i powiatu, a tak Ŝe szczeble jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na ka Ŝdą z tych jednostek nało Ŝone s ą ró Ŝne (czasami zbie Ŝne) obowi ązki.

Na troch ę innych zasadach odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej cho ć od jakiego ś czasu uwzgl ędniaj ą one tak Ŝe głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez: • dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, • porz ądkowanie technologii i re Ŝimów obsługi urz ądze ń, • modernizacj ę stosowanych technologii, • eliminowanie technologii uci ąŜ liwych dla środowiska, • instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, • stał ą kontrol ę zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: • racjonalne planowanie przestrzenne, • kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, • porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, • instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska. Instrumenty słu Ŝą ce do zarz ądzania programem ochrony środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i mo Ŝna je podzieli ć na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

7.2.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zaliczamy: • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, • decyzje zatwierdzaj ące plany gospodarki odpadami, • koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, • raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, • uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, • decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska jak te Ŝ w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawym.

7.2.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych zaliczamy: • opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchni ę z której odprowadzane s ą ścieki deszczowe, • administracyjne kary pieni ęŜ ne, • odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.

7.2.3. Instrumenty społeczne

Wśród instrumentów społecznych jako najwa Ŝniejszy nale Ŝy wymieni ć

współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne s ą wa Ŝnym

elementem skutecznego zarz ądzania opartego o zasady zrównowa Ŝonego

rozwoju. Mo Ŝna je podzieli ć na:

• narz ędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. Mo Ŝna w nich wyró Ŝni ć dwie kategorie dotycz ące: a) działa ń samorz ądów (dokształcanie profesjonalne i system szkole ń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), b) powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem (udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści – kampanie edukacyjne) • narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdro Ŝenia polityk środowiskowych: a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, b) strategie i plany działa ń, c) systemy zarz ądzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych. • narz ędzia wł ączaj ące mechanizmy rynkowe w realizacje zrównowa Ŝonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje u Ŝytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla bud Ŝetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. • narz ędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównowa Ŝonego rozwoju: a) wska źniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania.

Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest

edukacja ekologiczna. Pod tym poj ęciem nale Ŝy rozumie ć ró Ŝnorodne

działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej

społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstaw ą jest tu

rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz

komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na

drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych.

Wa Ŝna dla ochrony środowiska jest równie Ŝ współpraca pomi ędzy

powiatowymi i gminnymi słu Ŝbami ochrony środowiska, instytucjami

naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi.

Powinny to by ć relacje partnerskie które b ędą prowadziły do wspólnej

realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . I tak pozarz ądowe organizacje

ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (np.

przygotowywa ć plany ochrony rezerwatów i parków narodowych,

opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla nadle śnictw), prowadzi ć

konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony ró Ŝnych

gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np.

zwi ązane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjn ą rol ą organizacji

jest te Ŝ prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska

i monitoringu.

Niezb ędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa Ŝną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne i odpowiednio wcze śniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni (np. mieszka ńców przez tereny, których posesji b ędzie przebiega ć wodoci ąg). Nie mo Ŝe mie ć miejsca sytuacja, Ŝe o planowanych zamierzeniach dowiaduj ą si ę oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą (czasami nawet wrog ą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy do świadczenie wydłu Ŝa to lub nawet czasami uniemo Ŝliwia realizacje planowanych celów. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

7.2.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych nale Ŝą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a tak Ŝe program ochrony środowiska i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrz ędnymi dokumentami powinny by ć Strategia Rozwoju lub Plan Rozwoju Lokalnego. Dokumenty te stanowi ą baz ę dla opracowania programów sektorowych np. dotycz ących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Oznacza to, Ŝe ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego Ŝycia jego mieszka ńców.

7.3. Analiza mo Ŝliwo ści gminy w zakresie finansowania zada ń w dziedzinie ochrony środowiska

7.3.1. Sprawozdanie ekonomiczne z bud Ŝetu gminy Waganiec za lata 2004 - 2006

Poni Ŝej przedstawiono wykonania bud Ŝetu gminy Waganiec w latach 2004 - 2005 oraz plan bud Ŝetu na rok 2006, ze wskazaniem głównych źródeł dochodów, w podziale na: • dochody własne, które stanowi ą średnio 25 % dochodów; • udział w podatkach stanowi ących dochód bud Ŝetu pa ństwa, który kształtował si ę na poziomie 7,0 % dochodów; • subwencje, które kształtuj ą si ę na poziomie prawie 50,0 % dochodów; • dotacje, które kształtuj ą si ę na poziomie 18,0 % dochodów. Po stronie wydatków wyró Ŝni ć nale Ŝy dwie kategorie: • wydatki bie Ŝą ce, które stanowi ą średnio 95,0 % ogółu wydatków • wydatki maj ątkowe (w nich za ś 100 % stanowi ą wydatki inwestycyjne), które stanowi ą ok. 5,0 % ogółu wydatków.

Syntetyczne zestawienie źródeł dochodów i wydatków bud Ŝetowych gminy Waganiec w latach 2004 - 2005 [zł] T a b e l a 45 Wykonanie Planowe Wyszczególnienie Plan 2006 2004 2005 8 334 DOCHODY 7 633 019 8 667 000 596 Własne 2 183 275 2 088 633 2 091 835 Udział w podatkach stanowi ących 525 819 582 383 624 168 dochód pa ństwa Subwencje 4 058 788 4 162 217 4 504 847 Dotacje 865 137 1 501 363 1 446 150 PRZYCHODY 1 097 171 430 621 530 620 w tym kredyt/po Ŝyczka 875 001 - 270 000 w tym wolne środki 222 170 430 621 260 620 w tym inne rozliczenia krajowe - - -

1 2 3 4 WYDATKI 8 067 069 7 954 755 8 937 000 Wydatki bie Ŝą ce 6 506 662 7 547 892 8 125 161 w tym na obsług ę długu 32 729 41 417 32 000 Wydatki maj ątkowe 1 560 407 406 863 811 839 w tym inwestycyjne 1 560 407 406 863 811 839 Rozchody (spłata kredytów i 260 620 po Ŝyczek) 232 500 430 621 WYNIK 430 621 379 841 0

Dynamika zmian głównych pozycji bud Ŝetowych przedstawia si ę w sposób zamieszczony w tabeli 46. Dynamika zmian dla okresu 2005/2004 (realizacja bud Ŝetu w roku 2005 w odniesieniu do roku 2004). Dynamika na lata 2006/2005 została oszacowana na podstawie przyj ętego planu bud Ŝetowego na 2006 w odniesieniu do realizacji bud Ŝetu w roku 2005.

Dynamika zmian głównych pozycji bud Ŝetowych w latach 2004 - 2006 T a b e l a 46 Wyszczególnienie 2005/2004 2006/2005 DOCHODY 8,4 3,8 Własne - 4,5 0,1 Udział w podatkach stanowi ących dochód pa ństwa 9,7 6,7 Subwencje 2,5 7,6 Dotacje 0,4 - 3,8 WYDATKI - 1,4 11,0 Wydatki bie Ŝą ce 13,8 7,1 Wydatki maj ątkowe - 283,5 49,9 Źródło: Opracowanie własne.

Z przedstawionych powy Ŝej danych wynika, Ŝe dochody gminy w 2005 roku wzrosły o 8,4 %. Wzrost ten został odnotowany głównie w podatkach od osób fizycznych i prawnych oraz w subwencjach, a w mniejszym stopniu w dotacjach z Bud Ŝetu Pa ństwa. Niewielki spadek dochodu bo o 4,5 % odnotowano w dochodach własnych gminy. W roku 2006 zaplanowano wzrost dochodów o prawie 4,0 % w stosunku do wykonania bud Ŝetu z roku 2005. Najwi ększy przewidywany wzrost odnotowuje si ę w dochodach z subwencji oraz w dochodach stanowi ących dochód państwa. Minimalny wzrost przewidziano w dochodach własnych gminy. Niewielki spadek przewiduje si ę w dochodach z dotacji. Analizuj ąc wydatki nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe w stosunku do lat poprzednich nast ąpił znaczy wzrost w roku 2006, w którym zaplanowano wzrost wydatków bie Ŝą cych o 7% i znaczny wzrost wydatków maj ątkowych, bo o prawie 50 %. Taka struktura dochodów przy wzrastaj ącym zakresie obowi ązków gminy szczególnie w zakresie ochrony środowiska, wymusza konieczno ść poszukiwania zewn ętrznych źródeł finansowania zada ń głównie ze środków unijnych.

7.3.2. Analiza wska źnikowa zdolno ści kredytowej jednostki administracyjnej

Wska źnik dochodowo ści - jest miernikiem zamo Ŝno ści. Im wy Ŝszy poziom tego wska źnika tym gmina z wi ększ ą łatwo ści ą wykonuje zadania publiczne na rzecz swoich mieszka ńców.

Wska źnik inwestycyjny - okre śla udział inwestycji w wydatkach i jest zwi ązany z poziomem zamo Ŝno ści gminy.

Wska źnik zadłu Ŝenia 1 - okre śla na ile gmina b ędzie mogła prowadzi ć obsług ę bie Ŝą cych zobowi ąza ń na poziomie dochodów wykonanych w roku ubiegłym.

Wska źnik zadłu Ŝenia 2 - okre śla, czy zadłu Ŝenie gminy nie przekroczy 15 % wysoko ści dochodów.

Wska źnik mo Ŝliwo ści zadłu Ŝenia - okre śla relacj ę długu gminy w stosunku do dochodów w roku bie Ŝą cym (max 60 % dochodów).

Wska źnik struktury 1 - okre śla poziom środków własnych gminy. Dopełnienie do stu okre śla udział uzyskanych środków obcych w środkach finansowych.

Wska źnik struktury 2 - okre śla poziom wydatków poniesionych na realizacj ę zada ń własnych. Dopełnienie do stu tego wskaźnika okre śla udział spłat pozyskanych środków obcych w środkach finansowych. Poziom wydatków finansowych okre śla stopie ń obci ąŜ enia gminy z tytułu obsługi zadłu Ŝenia.

Wska źniki finansowe dla oceny zdolno ści kredytowej gminy T a b e l a 47 Wykonanie Wykonanie Plan Wska źniki Opis wska źnika 2004 2005 2006 Wska źnik dochody gminy na jednego 1 651 1 821 1 884 dochodowo ści mieszka ńca Poziom wydatków wydatki inwestycyjnych w 19 5 9 inwestycyjne/wydatki wydatkach [%] obsługa zobowi ąza ń w roku bie Ŝą cym/dochody Wska źnik zadłu Ŝenia gminy ogółem 0,5 0,5 0,4 1 [%] zrealizowane w roku poprzednim (rata kredytów i po Ŝyczek Wska źnik zadłu Ŝenia + odsetki)/dochody gminy 3 6 3 2 [%] w roku bie Ŝą cym < 15% kwota zadłu Ŝenia/dochody Wska źnik mo Ŝliwo ści gminy w roku bie Ŝą cym 41 32 31 zadłu Ŝenia gminy [%] <60% dochody zrealizowane w roku bie Ŝą cym/dochody + Struktura 1 [%] przychody bud Ŝetu 87 95 94 zrealizowane w roku bie Ŝą cym wydatki zrealizowane w roku bie Ŝą cym/wydatki + Struktura 2 [%] 97 95 97 rozchody zrealizowane w roku bie Ŝą cym

Z analizy powy Ŝszych wska źników wynika, Ŝe: • wydatki inwestycyjne s ą na średnim poziomie i w analizowanym okresie wynosiły 11 %; • wska źniki zadłu Ŝenia wskazuj ą na niewielkie obci ąŜ enie gminy wynikaj ące z obsługi zadłu Ŝenia, • wska źnik mo Ŝliwo ści zadłu Ŝania w Ŝadnym z analizowanych lat nie przekracza warto ści granicznej.

7.3.3. Ocena wydatków na ochron ę środowiska

Głównym źródłem finansowania wydatków na ochron ę środowiska w gminie jest bud Ŝet gminy, Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFO ŚiGW), oraz inne podmioty udzielaj ące pomocy finansowej (w tym Powiatowy, Wojewódzki i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Zestawienie dochodów, jak i wydatków zrealizowanych przez GFO ŚiGW w latach 2003 – 2005 przedstawia poni Ŝsza tabela 48.

Wykonania bud Ŝetu GFO ŚiGW w latach 2003 - 2005 T a b e l a 48 Wykonanie Wykonanie Wykonanie Wyszczególnienie Plan 2006 2003 2004 2005 DOCHODY 14 017 7 905 6 000 Stan funduszu na pocz ątek 56 031 64 952 66 213 70 000 okresu Przychody GFO ŚiGW Inne WYDATKI 5 096 6 644 74 360 gospodarka odpadami 2 784 870 ochrona powietrza gospodarka wodno-ściekowa i ochrona wód gospodarka zieleni ą edukacja ekologiczna 1 836 3 434 nadzwyczajne zagro Ŝenia

środowiska ochrona powierzchni ziemi ochrona przed hałasem inne dziedziny 476 2 340 Stan funduszu na koniec 64 952 66 213 69 943 1 640 okresu

Analizuj ąc wykonania GFO ŚiGW (wg kryterium przedmiotowego) w latach 2003-2005 nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe najwi ęcej funduszy przeznaczono na edukacje ekologiczn ą, gospodark ę odpadami oraz na inne dziedziny z zakresu ochrony środowiska. Na rok 2006 zaplanowano ł ączne wydatki z GFO ŚiGW na kwot ę 74 360,0 zł.

7.3.4. Prognoza dochodów i wydatków na lata 2006 - 2009

W celu dokonania wieloletnich projekcji dochodów i wydatków bud Ŝetowych uwzgl ędniaj ących trendy i kierunki rozwoju ekonomicznego gminy musz ą zosta ć opracowane zało Ŝenia bud Ŝetowe. Prognoza bud Ŝetowa przekazana przez Urz ąd Gminy w Waga ńcu przedstawia si ę w sposób zaprezentowany w tabeli 49.

Prognoza bud Ŝetu gminy na lata 2006 – 2009 T a b e l a 49 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 DOCHODY 8 667 000 9 000 000 9 400 000 9 800 000 Własne 2 091 835 2 200 000 2 450 000 2 700 000 Udział w podatkach stanowi ących dochód pa ństwa 624 168 700 000 750 000 800 000 Subwencje 4 504 847 4 700 000 4 900 000 5 100 000 Dotacje 1 446 150 1 400 000 1 300 000 1 200 000 PRZYCHODY 530 620 1 590 000 1 700 000 0 WYDATKI 8 937 000 9 870 000 10 600 000 9 300 000 Wydatki bie Ŝą ce 8 125 161 7 970 000 8 400 000 8 800 000 Wydatki maj ątkowe 811 839 1 900 000 2 200 000 500 000 ROZCHODY 260 620 720 000 500 000 500 000 WYNIK 0 0 0 0 Przedstawione w tabeli 44 (rozdział V Polityka ochrony środowiska do 2013 roku oraz harmonogram realizacji zada ń ekologicznych, niniejszego opracowania) zadania do realizacji w latach 2006 - 2009 z zakresu ochrony środowiska, musz ą mie ści ć si ę w przedstawionych poni Ŝej przybli Ŝonych nakładach finansowych:

Prognozowane nakłady na ochron ę środowiska w latach 2006 – 2009 T a b e l a 50 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 Wydatki na ochron ę 558 459 2 050 000 2 370 000 300 000 środowiska wydatki bie Ŝą ce 238 620 250 000 270 000 300 000 wydatki maj ątkowe 319 839 1 800 000 2 100 000 - W tym z bud Ŝetu gminy 358 459 487 000 670 000 300 000

Wydatki maj ątkowe na ochron ę środowiska mog ą by ć pokrywane ze źródeł zewn ętrznych: preferencyjnych po Ŝyczek i dotacji z WFO ŚiGW, funduszy strukturalnych UE oraz funduszy celowych Bud Ŝetu Pa ństwa.

7.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

7.4.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra Ŝania Programu wa Ŝna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało Ŝonych celów. Z tego wzgl ędu wa Ŝne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego b ędzie mo Ŝliwe dokonanie oceny procesu wdra Ŝania, jak i równie Ŝ b ędą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach: • monitoring środowiska; • monitoring programu; • monitoring odczu ć społecznych.

Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo Ŝe by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najwa Ŝniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. W tabeli zamieszczonej poni Ŝej zaproponowano najistotniejsze wska źniki (mierniki) przyjmuj ąc, Ŝe lista ta nie jest wyczerpuj ąca i powinna by ć modyfikowana. Lista ta została oparta na dokonanej w rozdziale IV punkt 4.11. Analizie wska źnikowej stanu środowiska gminy. Obok wska źników zamieszczonych w tabeli wskazano równie Ŝ źródło informacji, z którego mog ą by ć czerpane. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, s ą wykonywane w ramach działalno ści np. WIO Ś, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, ł ąk, terenów parkowych, u Ŝytków ekologicznych) znany jest instytucjom takim jak np. Urz ąd Gminy, Wojewódzki Konserwator Przyrody, RDLP.

Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu T a b e l a 51 Lata Źródło informacj Wska źnik Jednostka i o miary 2007 2009 2011 2013 wska źnik ach 1 2 3 4 5 6 7 Cel strategiczny Dobry stan środowiska umo Ŝliwiaj ący zrównowa Ŝony rozwój Polepszaj ąca si ę Pozycja w WIO Ś pozycja gminy klasyfikac w ji klasyfikacjach charakteryzując ych czysto ść środowiska Cele ogólne Cel: Poprawa stosunków wodnych na terenie powiatu (gminy) UŜytki le śne Gmina, % oraz grunty powierzch RDLP zadrzewione i ni gminy zakrzewione Powierzchnia ha Gmina, lasów RDLP, ochronnych na US terenie gminy Powierzchnia ha Gmina lasów niepa ństwowych na terenie gminy Cel: Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami sanitarnymi, deszczowymi i przemysłowymi Jako ść cieków % udziału w WIO Ś wodnych, udział ogólnej wód ilo ści pozaklasowych punktów (wg oceny pomiarowych ogólnej) (na terenie gminy) Jako ść wód % udziału w WIO Ś podziemnych, ogólnej udział wód o ilo ści bardzo dobrej i punktów dobrej jako ści monitoringu (klasa Ia i Ib) (na terenie gminy) Liczba uj ęć wody szt. Gmina, komunalnych Liczba SUW szt Gmina Wydajno ść uj ęć m3/d Gmina, wody Produkcja wody m3/rok Gmina, Długo ść sieci km Gmina, wodoci ągowej na terenie gminy Liczba przył ączy szt Gmina, wodoci ągowych Procent % ogółu Gmina ś mieszka ńców ludno ci obj ętych sieci ą wodoci ągow ą Udział ludno ści % ogółu Urz ąd obsługiwanej przez ludno ści Statystyczny oczyszczalnie ścieków Długo ść sieci km Gmina kanalizacyjnej na terenie gminy Liczba przyłączy szt Gmina kanalizacyjnych

1 2 3 4 5 6 7 Wska źnik K Gmina skanalizowania gminy (K) K = 1 000 x dł. sieci kanalizacyjnej/liczba mieszka ńców gminy Wska źnik proporcji dł. - Gmina sieci kanalizacyjnej do dł. sieci wodoci ągowej Liczba szamb szt Gmina Liczba szt Gmina przyzagrodowych oczyszczalni ścieków Ilo ść zu Ŝytej wody/1 Urz ąd m3/osoba mieszka ńca na rok Statystyczny Cel: Zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia atmosfery do poziomu w którym nie wyst ępuj ą w ogóle zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi Ilo ść pozwole ń na szt. Starostwo emisj ę Wielko ść [Mg] Starostwo dopuszczalnej rocznej emisji (wg pozwole ń) dla wska źników

- SO 2

- NO 2 -CO - pył całkowity Długo ść km Gmina wybudowanych i/lub zmodernizowanych dróg gminnych Liczba instalacji szt. Gmina, ą działaj cych w Urz ąd ę oparciu o energi Statystyczny odnawialn ą Zu Ŝycie energii w kW Zakład przeliczeniu na Energetyczn 1mieszka ńca na rok y Cel: Ochrona środowiska przyrodniczego % powierzchni % Urz ąd gminy obj ęty Wojewódzki prawna ochron ą przyrody Sie ć NATURA 2000 ha Ministerstwo Środowiska Sie ć ECONET symbol Ministerstwo obszaru Środowiska, ę w złowego Urz ąd Wojewódzki Obszar Chronionego szt Urz ąd Krajobrazu Wojewódzki Liczba u Ŝytków szt Gmina ekologicznych Liczba pomników szt Wojewódzki przyrody Konserwator Przyrody Ilo ść pozwole ń na szt. Starostwo emisj ę hałasu Udział gleb % Okr ęgowa kwa śnych i bardzo Stacja kwa śnych Chemiczno – Rolnicza, WIO Ś Udział % ogólnej Okr ęgowa poszczególnych klas powierzchni Stacja bonitacyjnych gleb Chemiczno – (grunty orne) Rolnicza, Wydobycie w roku tys. Mg Starostwo bie Ŝą cym Powierzchnia ha Gmina, terenów Starostwo zrekultywowanych Liczba nadajników szt. Urząd telefonii Wojewódzki, komórkowej Starostwo, Gmina Liczba projektów szt Gmina zrealizowanych na rzecz ochrony środowiska Ilo ść szlaków szt Starostwo, turystycznych Gmina (lokalnych)

Monitoring programu – najwa Ŝniejszym wska źnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zada ń. Gmina Waganiec b ędzie oceniała co dwa lata stopie ń wdro Ŝenia Programu, natomiast na bie Ŝą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. Pod koniec 2007 roku nast ąpi ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2006 - 2009. Wyniki oceny b ędą stanowiły wkład dla listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących okres 2008 - 2009. Ten cykl b ędzie si ę powtarzał co dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale Ŝy dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Powodem mog ą by ć np. brak czasu, pieni ędzy, zasobów ludzkich lub te Ŝ zmiana kolejno ści przewidzianych w programie zada ń priorytetowych. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie dla okresu do 2013 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotycz ących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska.

Na poni Ŝszym schemacie przedstawiono harmonogram monitoringu realizacji Programu.

Monitoring realizacji programu T a b e l a 52 Monitoring 2006 2007 2008 2009 Itd. Monitoring stanu

środowiska Mierniki efektywno ści Programu Ocena realizacji listy przedsi ęwzi ęć Raporty z realizacji Programu Aktualizacja Programu

Ochrony Środowiska

Monitoring odczu ć społecznych – jest on sprawowany na podstawie bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu Ŝą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak Ŝe ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów Programu, mi ędzy innymi przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do powiatowych władz środowiskowych. VIII. STRESZCZENIE

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Waganiec dokonano charakterystyki zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu gminy w zakresie poszczególnych elementów środowiska. Na podstawie szczegółowej analizy scharakteryzowanych elementów sporz ądzono ocen ę zagro Ŝeń i tendencji przeobra Ŝeń środowiska przyrodniczego obszaru gminy. W opracowaniu wskazano równie Ŝ źródła i przyczyny zachodz ących przeobra Ŝeń oraz zaproponowano zadania ekologiczne w celu poprawy stanu poszczególnych elementów środowiska. Cz ęść zaproponowanych do realizacji przedsi ęwzi ęć w ramach poprawy jednego elementu środowiska, oddziaływuje bezpo średnio równie Ŝ na popraw ę innego elementu środowiska. Wyznaczone cele ekologiczne i zadania, jakie nale Ŝy podj ąć w zakresie ochrony środowiska przedstawione s ą w harmonogramie b ędącym odzwierciedleniem polityki ekologicznej gminy. Zadania ekologiczne uj ęto w rozbiciu na zadania krótko i długookresowe oraz mechanizmy finansowo – ekonomiczne na lata 2006 – 2009 z perspektyw ą do roku 2013. Z uwagi na specyfik ę ci ągło ści realizacji niektórych zada ń b ędą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego.

Rze źba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej

Ukształtowanie terenu gminy nie stwarza problemów w zagospodarowywaniu obszaru, a rze źba terenu sprzyja rozwojowi rolnictwa, osadnictwa oraz rekreacji. Z zabudowy nale Ŝy wył ączy ć jedynie obszary dolin i obni Ŝeń oraz niewielkie obszary o spadkach powy Ŝej 10 %. Do czynników wywołuj ących znaczne zmiany w rze źbie terenu oraz przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, na omawianym obszarze, nale Ŝy intensywne u Ŝytkowanie rolnicze oraz lokalna odkrywkowa eksploatacja surowców naturalnych w postaci piasku, Ŝwiru i kruszywa naturalnego. Wydobycie prowadzone z istniej ących złó Ŝ na terenie gminy, ma oddziaływanie punktowe i podlega kontroli zgodnie z przepisami prawa geologicznego i górniczego.

Wody podziemne i powierzchniowe

• Wody podziemne

Gmina Waganiec znajduje si ę w zasi ęgu GZWP o nr 144 „Dolna Kopalna Wielkopolski”. Wody podziemne obszaru gminy (poziom czwartorz ędowy) s ą głównym źródłem zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę do picia, dlatego jako ść tych wód i wpływ czynników zewn ętrznych jest istotnym elementem ochrony środowiska. Zbiornik GZWP „Zbiornik Dolina Kopalna Wielkopolski” posiada ustanowiony obszar wysokiej ochrony zbiornika (OWO). Na jako ść wód podziemnych gminy maj ą wpływ zanieczyszczenia antropogeniczne wyst ępuj ące na terenach eksploatowanych rolniczo i terenach zurbanizowanych. Głównymi źródłami zanieczyszcze ń s ą infiltruj ące wody deszczowe, wraz z którymi przedostaj ą si ę do wód gruntowych środki ochrony ro ślin i zanieczyszczenia bytowo - gospodarcze z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego wzgl ędu nale Ŝy zadba ć przede wszystkim o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy (obecnie skanalizowanych jest niecałe 29,0 % mieszka ńców gminy). Ograniczy on w du Ŝym stopniu zagro Ŝenie obni Ŝenia jako ści wód podziemnych na skutek zanieczyszcze ń pochodz ących ze ścieków bytowo-gospodarczych. Jako ść wód podziemnych zbiornika GZWP 144 jest bardzo zróŜnicowana (od czystych nie wymagaj ących uzdatnienia do znacznie zanieczyszczonych i wymagaj ących uzdatnienia) i zale Ŝy głównie od stopnia izolacji warstwy wodono śnej. Waha si ę ona zwykle od 10 do 50 m, co pozwala na zaliczenie zbiornika do średnio wra Ŝliwych na zanieczyszczenia antropogeniczne. Na podstawie wyników pochodz ących z punktów badawczych zarówno monitoringu pa ństwowego jak i monitoringu regionalnego mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe jako ść wód podziemnych regionu utrzymuje si ę w klasie II i III, czyli wody średnio zanieczyszczone antropogenicznie. Niska okresowo jako ść wód w wybranych punktach pomiarowo-kontrolnych wynika z braku izoluj ącej pokrywy w stropie warstw wodono śnych, co umo Ŝliwia łatwe przenikanie do wód zanieczyszcze ń z powierzchni. Cz ęść wód na terenie gminy ujmowana jest ze studni przydomowych (czwartorz ędowy poziom wodono śny) i ich jako ść jest zdecydowanie gorsza, a wynika to ze złego stanu technicznego studni i braku izoluj ącej pokrywy w stropie warstw wodono śnych. Umo Ŝliwia to łatwe przenikanie do wód zanieczyszcze ń z powierzchni. W celu polepszenia jako ści ujmowanych wód, nale Ŝy zadba ć o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na całym obszarze wyst ępowania Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 144, nie tylko na terenie gminy Waganiec, ale tak Ŝe w pozostałych gminach, w obr ębie których zbiornik wyst ępuje i w gminach bezpo średnio z nim s ąsiaduj ących. Ograniczy on w du Ŝym stopniu zagro Ŝenie obni Ŝenia jako ści wód podziemnych na skutek zanieczyszcze ń pochodz ących ze ścieków bytowo-gospodarczych.

• Wody powierzchniowe

Stan czysto ści rzek

Stan czysto ści cieków na terenie gminy jest niezadowalaj ący i wymaga podj ęcia zdecydowanych działa ń w kierunku uporz ądkowania gospodarki wodno – ściekowej z naciskiem na rozbudow ę kanalizacji sanitarnej. Rzeka Wisła - ostatnie badania rzeki Wisły pod wzgl ędem jako ści wód w rejonie gminy Waganiec zostały wykonane w 2003 roku, w 675,0 km (stanowisko we Włocławku) i 704,2 km (stanowisko w Nieszawie) biegu rzeki. Pod wzgl ędem czysto ści wody zakwalifikowano do pozaklasowych ze wzgl ędu na miano Coli, chlorofil „a” i azot azotynowy. Pod wzgl ędem fizykochemicznym stan czysto ści wody nale Ŝał do III klasy czysto ści powy Ŝej Włocławka i do wód pozaklasowych poni Ŝej Włocławka. O takiej klasyfikacji zdecydowały st ęŜ enia azotynów i przewodnictwo elektrolityczne. Pozostałe wska źniki: BZT 5, fosforany, fosfor ogólny oraz zwi ązki rozpuszczalne nale Ŝały do II klasy czysto ści. Natomiast na kontrolowanym odcinku rzeki, w pierwszej klasie czysto ści znalazły si ę zawiesiny ogólne, azot azotanowy, azot amonowy. W porównaniu z badaniami w ostatnich latach stwierdzono, Ŝe zdecydowanie wzrosła warto ść wska źnika produkcji pierwotnej – chlorofilu „a” oraz w mniejszym stopniu – wska źników fizykochemicznych. Powi ększył si ę równie Ŝ odcinek wód o słabym stanie sanitarnym. Najcz ęś ciej o złym stanie czysto ści wód decyduj ą zanieczyszczenia bakteriologiczne i zawarto ść chlorofilu „a” oraz nadmierne obci ąŜ enie fosforem ogólnym i azotem azotynowym. Ze wzgl ędu na niskie stany wód oraz bardzo wysokie temperatury w okresie letnim, cz ęsto notowano deficyty tlenowe. Wielokrotnie jeden z tych wska źników decydował o ko ńcowej ocenie. Powa Ŝnym źródłem zanieczyszcze ń rzeki na tym odcinku s ą tereny rolnicze oraz miasto Włocławek i Nieszawa. Znaczna cz ęść ścieków wytworzonych na tych terenach podlega oczyszczeniu w mechaniczno-biologicznych oczyszczalniach po czym wprowadzana jest do rzeki Wisły. Spływy ścieków o charakterze bytowym powodowa ć mog ą pogorszenie jako ści wód Wisły poprzez wzrost liczby bakterii typu fekalnego, wzrost st ęŜ enia substancji biogennych.

Pozostałe cieki wodne - pozostałe wyst ępuj ące na terenie gminy cieki nie s ą obj ęte badaniami jako ści wód. Bior ąc jednak pod uwag ę niewielk ą ilo ść istniej ącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czysto ści monitorowanych cieków wodnych, mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe pozostałe istniej ące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływaj ące przez nieskanalizowane miejscowo ści, równie Ŝ prowadz ą wody w znacznym stopniu obci ąŜ one zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Kolejnym źródłem zanieczyszcze ń wód jest uprawa roli i hodowla zwierz ąt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej cz ęś ci spłukiwane s ą z wodami opadowymi do cieków wodnych, powoduj ąc ich zanieczyszczenie.

Stan czysto ści zbiorników wodnych

Zbiorniki wodne s ą bardziej podatne na zanieczyszczenia, głównie ze wzgl ędu na poło Ŝenie w zagł ębieniach terenu. Podlegaj ą one wpływom otaczaj ącego obszaru, zwi ązanym ze spływem wód powierzchniowych zawieraj ących zwi ązki biogenne. Na terenie gminy Waganiec Ŝadne z istniej ących zbiorników wodnych nie zostało obj ęte badaniami fizykochemicznymi czy sanitarno-epidemiologicznymi. Ze wzgl ędu na brak bada ń akwenów, trudna jest do przeprowadzenia rzeczywista analiza zmian jako ści wód w jeziorach. Mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe stan czysto ści jezior na terenie gminy, które s ą zazwyczaj stosunkowo płytkie o du Ŝej podatno ści na degradacj ę i ograniczonych mo Ŝliwo ściach samooczyszczania wód, jest niezadowalający. Bezpo średni wpływ na jako ść wód wszystkich zbiorników maj ą cieki je zasilaj ące. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia si ę do obni Ŝenia jako ści wód zbiorników, a tak Ŝe do przyspieszenia ich eutrofizacji lub degradacji. Do nadmiernego obci ąŜ enia wód zwi ązkami azotu i fosforu przyczynia si ę równie Ŝ intensywne rolnictwo oraz nieuregulowana gospodarka wodno- ściekowa na terenie zlewni tych rzek.

Problematyka budowy stopnia wodnego w Nieszawie.

Ze wzgl ędu na poło Ŝenie na trasie Wisły gmina Waganiec nara Ŝona jest na powodzie. Znaczne wahania poziomu wód rzeki, zwi ązane z prac ą stopnia wodnego we Włocławku, powoduj ą Ŝe gmina zainteresowana jest budow ą nowego stopnia wodnego na Wi śle. Jego planowana realizacja miałaby stworzy ć du Ŝe mo Ŝliwo ści dla ró Ŝnorodnych inicjatyw i działa ń gospodarczych, a tak Ŝe rozwoju turystycznego. Do dnia dzisiejszego problem budowy stopnia wodnego „Nieszawa” jest nierozstrzygni ęty ze wzgl ędu na wiele zagro Ŝeń i problemów do których mo Ŝe si ę przyczyni ć, a nie je rozwi ąza ć. Jednak w dalszym ci ągu brana jest pod uwag ę opcja jego powstania. Z uwagi na to, nale Ŝy wstrzyma ć wszelkie inwestycje na ni Ŝszym poziomie terasy nadzalewowej i na równinie zalewowej.

Degradacja gleb

Degradacj ę gleb mo Ŝemy podzieli ć na chemiczn ą i naturaln ą. Istotnym czynnikiem wpływaj ącym na degradacj ę naturaln ą gleb jest działalno ść antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana przez mi ędzy innymi intensywne i nieprawidłowe u Ŝytkowanie rolnicze, niszczenie szaty ro ślinnej czy zabiegi melioracyjne, powoduj ące erozj ę przyspieszon ą. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi – metalami ci ęŜ kimi, w ęglowodorami wielopier ścieniowymi, pozostało ściami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony ro ślin i niewła ściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawo Ŝenia gleb, co przyczynia si ę do nadmiernej kwasowo ści gleb. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy Waganiec nale Ŝy uzna ć przede wszystkim zanieczyszczenia zwi ązane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszcze ń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwa śne deszcze, zanieczyszczenia transgraniczne z sąsiednich terenów oraz stosowanie niektórych nawozów w rolnictwie. Zatem, jednym z kierunków działa ń mog ących przyczyni ć si ę do poprawy wydajno ści i jako ści produkcji rolnej na omawianym terenie jest wapnowanie gleb. Podczas przeprowadzanych pomiarów w latach poprzednich, stwierdzono równie Ŝ zanieczyszczenie gleb zwi ązkami siarki siarczanowej, a wyniki zaliczono do I i II stopnia zawarto ści (stopie ń I okre śla nisk ą zawarto ść S – SO 4, stopie ń II średni ą zawarto ść ). Poziom zanieczyszczenia gleb S – SO 4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasi ęgu oddziaływania podwy Ŝszonej lub wysokiej emisji zwi ązków siarki ze źródeł lokalnych b ądź z dalekiego transportu SO 2 w atmosferze. Zagro Ŝeniem dla gleb jest równie Ŝ ich zanieczyszczenie metalami ci ęŜ kimi oraz siark ą. Na terenie gminy zawarto ść metali ci ęŜ kich w glebach utrzymuje si ę na ogół w przedziale zawarto ści naturalnych lub lekko podwy Ŝszonych (Nikiel). Kwa śny odczyn pH gleb, wpływa na pogorszenie przyswajalno ści mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe) oraz wzrost przyswajalno ści metali ci ęŜ kich.

Powietrze atmosferyczne

Głównymi źródłami zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego na terenie gminy Waganiec s ą zanieczyszczenia komunikacyjno–liniowe, ze źródeł niskiej emisji (kotłownie, indywidualna zabudowa mieszkaniowa), a w mniejszym stopniu z zakładów produkcyjnych. Zanieczyszczenia komunikacyjne nale Ŝą do czynników najbardziej obci ąŜ aj ących powietrze atmosferyczne. Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych drogowych na terenie gminy s ą: droga krajowa Nr 1, a w dalszej kolejno ści drogi powiatowe i gminne. Na terenie gminy Waganiec brak wyst ępowania zakładów posiadaj ących decyzj ę Starosty o dopuszczalnej emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy w 2004 roku dokonał rocznej oceny jako ści powietrza na terenie Powiatu Aleksandrowskiego. W jej wyniku zaliczono powiat, a tym samym gmin ę Waganiec, do klasy A dla kryterium okre ślonego w celu ochrona zdrowia oraz do klasy A według kryteriów dla „ochrony ro ślin”. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy st ęŜ eń substancji nie przekraczaj ą warto ści dopuszczalnej.

Środowisko akustyczne

Nadmierny hałas jest postrzegany jako jeden z wielu uci ąŜ liwo ści. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudno ści i poci ąga za sob ą znacz ące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych).

• Hałas komunikacyjny

Głównymi czynnikami maj ącymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego s ą: nat ęŜ enie ruchu oraz udział transportu ci ęŜ kiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg i organizacja ruchu drogowego. Na obszarze gminy najwi ększe i główne zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym wyst ępuje wzdłu Ŝ drogi krajowej Nr 1 gdzie średnie nat ęŜ enie ruchu w trakcie pomiarów dokonanych w 2000 roku wynosiło 12 142 pojazdów/dob ę. Znaczenie pozostałych szlaków komunikacyjnych gminy w odniesieniu do zagro Ŝenia hałasem jest mniejsze i zale Ŝy od stanu technicznego nawierzchni.

• Hałas przemysłowy

Źródłem hałasu przemysłowego s ą zakłady przemysłowe i odbywaj ące si ę w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego kształtowany jest indywidualnie dla ka Ŝdego obiektu i zale Ŝny jest od rodzaju maszyn i urz ądze ń hałasotwórczych, izolacyjno ści obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej s ąsiaduj ących z nimi terenów. Do zakładów przemysłowych b ędących źródłem hałasu nale Ŝą przede wszystkim przedsi ębiorstwa posiadaj ące decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Zgodnie z uzyskanymi informacjami, na terenie gminy Waganiec nie wyst ępuje zakład przemysłowy posiadaj ący tak ą decyzj ę. Ze wzgl ędu na brak aktualnych bada ń emisji hałasu z podmiotów o potencjalnej emisji hałasu, nie jest mo Ŝliwa faktyczna ocena środowiska akustycznego wokół nich. Lokalizacja przedsi ębiorstw w obr ębie zabudowy mieszkaniowej wymaga jednak szczególnej dbało ści o wyeliminowanie nadmiernego hałasu.

Przyroda o Ŝywiona i świat zwierz ęcy

• Szata ro ślinna

Na szczególn ą uwag ę zasługuje dolina Wisły wraz z terenami przyległymi. Kraw ędź wysoczyzny w gminie jest bardzo widoczna i ostro zarysowana, miejscami poprzecinana malowniczymi jazami i w ąwozami. Ro ślinno ść tych terenów jest ści śle zwi ązana z siedliskiem podmokłym, gdzie wytworzyły si ę zbiorowiska lasów olsowych i zaro śli wierzbowych, rozległe ł ąki i pastwiska z licznymi miejscami lęgowymi ptactwa. Gmina posiada niewielkie obszary le śne zlokalizowane głównie wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Oprócz lasów wa Ŝną funkcj ę przyrodnicz ą pełni ro ślinno ść niele śna. Szczególn ą rol ę odgrywaj ą zbiorowiska ł ąkowe, torfowe i szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Obszar gminy Waganiec znajduje si ę w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Nizina Ciechoci ńska”, a szczególn ą ochron ą obj ęty został pojedynczy okaz, który otrzymał statut pomnika przyrody (platan klonolistny w m. Swierzchowo) oraz potencjalne u Ŝytki ekologiczne. Znacz ącą rol ę odgrywaj ą zbiorowiska ł ąkowo- bagienne i le śne w dolinie Wisły. Inny rodzaj ochrony na terenie gminy, stanowi ą: korytarz ekologiczny Dolnej Wisły o randze mi ędzynarodowej nale Ŝą cy do krajowej sieci ECONET-PL oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków w sieci NATURA 2000 jako istotne miejsca lęgowe oraz wa Ŝne miejsca przystankowe na szlakach w ędrówek ptaków migruj ących. Obszary te, poddawane s ą zagro Ŝeniom i degradacji. Najcz ęstszymi ich formami s ą: − zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji; − zanieczyszczenia zwi ązane z ruchem komunikacyjnym; − zanieczyszczenia wód powierzchniowych; − zanieczyszczenia odpadami komunalnymi (dzikie wysypiska śmieci); Gmina Waganiec charakteryzuje si ę niewielk ą lesisto ści ą wynosz ącą 1,7 % (lesisto ść powiatu ok. 7,7 %), i słabym zró Ŝnicowaniem przestrzennym. Lasy rozrzucone s ą małymi fragmentami na całej powierzchni gminy – mozaika sosny i brzozy. Najwi ększe skupiska znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci gminy, wzdłu Ŝ rzeki Wisły – głównie drzewostany li ściaste. Wa Ŝną rol ę w systemie ekologicznym gminy oprócz lesisto ści, spełnia ro ślinno ść niele śna, czyli ziele ń śródpolna, ziele ń parkowa oraz zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne. Obszary te, jak równie Ŝ uprawy rolne na terenie gminy poddawane s ą nadzwyczajnym zagro Ŝeniom i degradacji.

• Świat zwierz ęcy

Obszar gminy Waganiec, mimo ze nie zalesiony stanowi baz ę zwierzyny łownej. Jest to zwi ązane z wyst ępowaniem kompleksów ł ąkowo-bagiennych i pół uprawnych stanowi ących źródło pokarmowe. Bogactwu fauny sprzyjaj ą równie Ŝ ustanowione obszary chronione wzdłu Ŝ rzeki Wisły. Wyst ępuj ąca zwierzyna gruba reprezentowana jest przez sarny, jelenie, dziki. Zwierzyna drobna reprezentowana jest mi ędzy innymi przez: lisy, zaj ące, wydry, kuny, pi Ŝmaki, ba Ŝanty i kuropatwy. Z gatunków chronionych obecne s ą m.in. wiewiórka. Urozmaicon ą i licznie reprezentowan ą grup ę stanowi ą ptaki, Ŝeruj ące i gniazduj ące głównie w dolinach rzecznych. Z ptaków dominuj ących w wikliniskach wymieni ć nale Ŝy wróblowate, a wśród nich t ęczaka, brzeczk ę, trzciniczka oraz jaskółki. Mo Ŝna spotka ć równie Ŝ dzikie kaczki, mewy, g ęgoły, łab ędzie. Dolin ę Wisły odwiedzaj ą tak Ŝe ptaki drapie Ŝne: orzeł bielik, krogulec, myszołów. Na polach spotka ć mo Ŝna kuropatwy i ba Ŝanty. Dzi ęki ró Ŝnorodno ści środowisk w wodach Wisły Ŝyje wiele gatunków ryb: leszcz, ukleja, kiełb, kle ń, pło ć, szczupak, ja ź, bole ń. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gatunków gadów, wyst ępuj ących na omawianym obszarze powa Ŝnym zagro Ŝeniem s ą: − zanieczyszczenia wód powierzchniowych – niepełny stopie ń skanalizowania i niewystarczaj ąca ilo ść oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; − zmienno ść i niedobory stanu wód; − wypalanie traw; − nieprawidłowe stosowanie środków ochrony ro ślin i nawozów; − rosn ąca liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo.

Awarie przemysłowe

Zdarzaj ące si ę losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosuj ących, produkuj ących lub magazynuj ących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodowa ć mog ą negatywne skutki w środowisku. Skutki te okre śla si ę jako "awarie przemysłowe". Na terenie gminy Waganiec brak wyst ępowania zakładu zewidencjonowanego w istniej ącym katalogu zagro Ŝeń, prowadzonym przez Urz ąd Wojewódzki. Jedynym zagro Ŝeniem mog ącym wyst ąpi ć na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzaj ąc potencjaln ą mo Ŝliwo ść wyst ąpienia awarii. Transportem drogowym przewozi si ę głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. Do źródeł stwarzaj ących potencjalne awarie przemysłowe nale Ŝy równie Ŝ przebiegaj ąca przez gmin ę linia przesyłowa gazu ziemnego o ci śnieniu DN 400 PN 6,3 Mpa relacji Włocławek – Toru ń i DN 500 PN 8,4 Mpa relacji Gustorzyn – Turzno. Odr ębne zagro Ŝenie dla środowiska oraz zdrowia i Ŝycia ludzi stanowi mo Ŝliwo ść wyst ąpienia kl ęsk Ŝywiołowych, które w gminie najcz ęś ciej mog ą by ć spowodowane powodzi ą, susz ą b ądź po Ŝarami. Na omawianym terenie zagro Ŝenia powodziowe mog ą wyst ąpi ć w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych.

Cele i zadania realizowane w ramach programu ochrony środowiska

Uwzgl ędniaj ąc stan poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego na terenie gminy Waganiec, zaproponowano działania zmierzaj ące do poprawy istniej ących warunków. W ramach polityki ekologicznej gminy na podstawie ustalonych zasad okre ślono cele ekologiczne i zadania ekologiczne. Polityka ekologiczna gminy Waganiec oparta jest na II Polityce Ekologicznej Pa ństwa, Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko - Pomorskiego, Powiatowym Programie Ochrony Środowiska oraz istniej ących uwarunkowaniach prawnych z uwzgl ędnieniem dostosowania prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej jak równie Ŝ zało Ŝeniach rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Waganiec. Wyznaczone cele ekologiczne i zadania, jakie nale Ŝy podj ąć w zakresie ochrony środowiska przedstawione s ą w harmonogramie b ędącym odzwierciedleniem polityki ekologicznej gminy. W celu realizacji Polityki ekologicznej na terenie gminy Waganiec ustalono harmonogram prowadzenia zada ń ekologicznych z rozbiciem na zadania krótko i długookresowe oraz mechanizmy finansowo – ekonomiczne na lata 2006 – 2009 z perspektyw ą do roku 2013. Z uwagi na specyfik ę ci ągło ści realizacji niektórych zada ń b ędą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego. Bibliografia

Akty prawne

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza . Dz.U. 2002. Nr 115 poz.1003 z dnia 24 lipca 2002 r.; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku . Dz. U. Nr 178 poz.1841 z dnia 13 sierpnia 2004 r.; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów . Dz.U. Nr 192, poz.1883; • Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych kryteriów zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu oddziaływania na środowisko , Dz.U. Nr 257, poz. 2573; • Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska, Dz.U. Nr 260, poz. 2176; 2. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska , ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw , Dz.U. Nr 100 poz. 1085; 3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. – O ochronie przyrody Dz. U. Nr 92, poz. 880; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r, w sprawie okre ślenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie, Dz. U. Nr 92 poz. 1029; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2001 r, w sprawie listy gatunków ro ślin rodzimych dziko wyst ępuj ących obj ętych ochron ą gatunkow ą ścisł ą cz ęś ciow ą oraz zakazów wła ściwych dla tych gatunków i odst ępstw od tych zakazów, Dz. U. Nr 106 poz. 1167; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą Dz.U. Nr 168, poz. 1765; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 , Dz.U. Nr 229, poz. 2313; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru NATURA 2000 , Dz.U. Nr 61, poz. 549; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt wymagaj ących ochrony w formie wyznaczenia obszarów NATURA 2000 , Dz.U. Nr 94, poz. 795; • Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 13 pa ździernika 2004 r. w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew , Dz.U. Nr 228, poz. 2306 (stawki opłat na dany rok okre ślane s ą w drodze obwieszczenia Ministra Środowiska publikowanego w M.P.); 4. Ustawa z dnia 13 pa ździernika 1995 roku - Prawo łowieckie . Dz. U. Nr 42, poz. 372; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierz ąt łownych , Dz.U. Nr 45, poz. 433; 5. Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 roku – o lasach . Dz.U. 2005 Nr 45, poz. 435; 6. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne . Dz. U. Nr 115, poz. 1229; • Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 pa ździernika 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinna odpowiada ć woda w kąpieliskach. Dz. U. Nr 183 poz. 1530; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wod ę przeznaczona do spo Ŝycia , Dz.U. Nr 204, poz. 1728; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 28 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego . Dz. U. Nr 168, poz. 1763; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urz ądze ń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego . Dz. U. Nr 233, poz. 1988; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Dz.U. Nr 4, poz. 44; 7. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków , Dz.U. Nr 72, poz. 747; • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie okre ślenia przeci ętnych norm zu Ŝycia wody . Dz.U. Nr 8, poz.70 z dnia 31 stycznia 2002 r.; • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowi ązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urz ądze ń kanalizacyjnych. (Dz.U. Nr 129, poz. 1108; • Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi. Dz.U. Nr 203 poz. 1718 z dnia 5 grudnia 2002 r.; 8. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych. Dz.U. 2005 Nr 175, poz. 1462; 9. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r Prawo geologiczne i górnicze Dz.U. Nr 27, poz. 96 z pó źniejszymi zmianami; 10. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane . Dz.U. 2003 r. Nr 207, poz. 2016; 11. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. Nr 80, poz. 721; 12. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest. Dz.U. 2005 Nr 10, poz. 72; 13. Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach , Dz.U. Nr 132, poz. 622, ze zm.; • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 pa ździernika 2002 r. w sprawie warunków wprowadzania nieczysto ści ciekłych do stacji zlewnych. Dz.U. 2002 Nr 188, poz. 1576; • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dla pojazdów asenizacyjnych . Dz.U. Nr 193, poz.1617; 14. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej , Dz. U. Nr 9, poz. 43, ze zm.; 15. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach , Dz. U. Nr 62, poz. 628, ze zm.; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych, Dz.U. Nr 134, poz. 1140; 16. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej , Dz. U. Nr 63, poz. 639, ze zm.; 17. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym. (tekst jednolity Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1591, ze zm.); 18. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Dz.U. Nr 167, poz. 1399; 19. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym. (tekst jednolity Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1592); 20. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie województwa . (tekst jednolity Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1590, ze zm.); 21. Ustawa z dnia 10 maja 1990 r . Przepisy wprowadzaj ące ustaw ę samorz ądzie terytorialnym i ustaw ę o pracownikach samorz ądowych. Dz.U. Nr 32, poz. 191; 22. Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2002 r, w sprawie dopuszczalnych st ęŜ eń metali ci ęŜ kich zanieczyszczaj ących gleb ę, Dz.U. Nr 37 poz. 344; 23. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie powa Ŝnych awarii obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Dz.U Nr 5, poz. 58; 24. Dyrektywa 2000/60/EC PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 pa ździernika 2000 r. ustanawiaj ąca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej; 25. Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycz ąca oczyszczania ścieków komunalnych; 26. Dyrektywa Azotanowa 91/676/EEC w celu zapewnienia ochrony jakości zasobów wodnych; 27. Dyrektywa 2002/49/WE w sprawie oceny i zarz ądzania hałasem w środowisku; 28. Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 wrze śnia 1996 r w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze ń (IPPC); 29. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory; 30. Rozporz ądzenie 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubo Ŝaj ących warstw ę ozonow ą; 31. Dyrektywa Rady 94/63/WE z dnia 27 wrze śnia 1996 r. w sprawie oceny i zarz ądzania jako ści ą powietrza; 32. Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu; 33. Dyrektywa 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie zmieniona dyrektyw ą Rady 91/692/EWG i rozporz ądzeniem Rady 807/2003/WE; 34. Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów znowelizowana dyrektyw ą Rady 91/156/EEC, dyrektyw ą Rady 91/692/EEC oraz decyzj ą Komisji 96/350/EC; 35. Dyrektywa Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, zmieniona dyrektyw ą Rady 94/31/WE.

Materiały źródłowe

1. Dokumenty ko ńcowe konferencji Narodów Zjednoczonych „ Środowisko i rozwój” Rio de Janeiro. 3-14 czerwca 1992 r. Szczyt Ziemi, IO Ś Warszawa 1998 r; 2. Raport o stanie lasów w Polsce w 2002 roku, Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe, Warszawa 2003 r; 3. Roczna ocena jako ści powietrza w województwie kujawsko-pomorskim w roku 2004, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2005 r; 4. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003 r; 5. Program Ochrony Środowiska Województwa Kujawsko - Pomorskiego , Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, Toru ń 2003; 6. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gda ńsk 1999 r; 7. Program Ochrony Środowiska z planem gospodarki Odpadami dla Powiatu Aleksandrowskiego na lata 2004 - 2011, Członkowie społecznej Rady Programowej Lokalnej akcji na rzecz Środowiska w Aleksandrowie Kujawskim, Aleksandrów Kujawski 2004; 8. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Waganiec – Studio Badawczo – Rozwojowe „URBI-EKO” we Włocławku, Waganiec 2002 r; 9. Plan Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Gmin Ziemi Kujawskiej na lata 2004 – 2011, ABRYS Technika Sp. z o.o. z Poznania, Pozna ń 2004 r; 10. Geografia Fizyczna Polski Jerzy Kondracki, Wydanie VI, Warszawa 1988 r; 11. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko - pomorskiego w 2000 roku, WIO Ś w Bydgoszczy 2001 r; 12. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko - pomorskiego w 2001 roku, WIO Ś w Bydgoszczy 2002 r; 13. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko - pomorskiego w 2002 roku, WIO Ś w Bydgoszczy 2003 r; 14. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko - pomorskiego w 2003 roku, WIO Ś w Bydgoszczy 2004 r; 15. Główny Urz ąd Statystyczny, Polska Statystyka Publiczna – Bank danych regionalnych; 16. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa 2002 r;

17. MAPA ADMINISTRACYJNO-DROGOWA województwa kujawsko- pomorskiego w skali 1:195 000, Mapy ścienne Beata Pi ętka.

Przy tworzeniu opracowania wykorzystano tak Ŝe materiały i informacje uzyskane z

Urz ędu Gminy Waganiec oraz z jednostek działaj ących na omawianym terenie.