Het Wordt Lastig Kiezen Voor Ouderen

augustus 2012

Inhoud

Van de voorzitter Hand aan de ploeg, blik vooruit 2

Verenigingsdemocratie en slagvaardigheid 3

NVOG-standpunten Pensioenen 4

NVOG-standpunten Zorg en Welzijn 5

Tweede Kamerverkiezingen -

8 partijen spreken zich uit 6 Elberse Bas Foto: Het Binnenhof in Madurodam Colofon 11 Het wordt lastig kiezen voor ouderen

Een jaar geleden maakte de NVOG zich het Pensioenakkoord pareerde door nog druk over het Pensioenakkoord een snellere verhoging van de AOW- van de sociale partners, omdat ingrij- leeftijd. De politiek nam het heft in pende aanpassingen van het pensi- eigen hand en de polderaars hadden oenstelsel dreigden, met gevolgen het nakijken. In dit nummer voor de reeds opgebouwde rechten De kiezer is aan zet: gaan we zo door van werknemers en gepensioneer- of moet het anders? Een vraag die Na de recente bestuurswissel den. Politici, deskundigen en belan- ook al langere tijd speelt bij de ver- werkt het interim-bestuur hard genbehartigers buitelden over elkaar schillende ouderenorganisaties. We aan herstel en versterking van de heen met inzichten, feiten en menin- kijken om ons heen en naar onszelf: vereniging. De samenwerking met gen. De NVOG richtte de Stichting gaan we zo door of moet het anders? relaties en de contacten met de PensioenFatsoen op, die ingezet kon En hoe geven we onze samenwerking media worden gecontinueerd en worden als collectieve juridische vorm? Zaken die de komende tijd verstevigd. Nog tijdens het reces stappen nodig zouden blijken. De duidelijk worden. klopte de redactie van Expliciet bij economische crisis legde extra druk Duidelijk is dat ouderen niet gebaat politici aan — soms op hun vakan- op het pensioenstelsel. zijn bij versnipperde belangenbehar- tieadres — met de vraag: hoe pakt tiging. Net zo min hebben ze baat bij u de crisis aan? En wat doen jullie De polder raakte vervolgens op instabiele politiek in crisistijd. voor gepensioneerden, wat gaan drift. Vakorganisaties kregen in het zij merken van de maatregelen verlengde van het bekritiseerde Deze Expliciet gaat vooral over de die genomen worden, op welke Pensioenakkoord te maken met inter- thema’s die voor de NVOG belang- manier dan ook? ne strubbelingen en de noodzaak tot rijk zijn en hoe verschillende par- De commissie Pensioenen zet de herbezinning. Het Kabinet van VVD tijen daarin staan. In CSO-verband is huidige ontwikkelingen op een rij en CDA hield door het wegvallen van daarnaast een Programmavergelijker en vat voor u samen hoe de NVOG de steun van de PVV geen stand. uitgebracht (www.ouderenorganisa- daarover denkt. Hetzelfde doet de Een eenmalige coalitie van enkele ties.nl), die nog meer inzicht kan NVOG-commissie Zorg en Welzijn. partijen sloot een Lente-akkoord vol bieden. Daaruit ook valt op te maken Kortom, genoeg te lezen weer in bezuinigingsmaatregelen, dat niet dat het voor ouderen nog lastig kie- Nederlandse Vereniging van Organisaties Gepensioneerden dit nieuwe nummer van Expliciet. alleen de koopkracht van ouderen zen wordt op 12 september als het weer behoorlijk treft, maar dat tevens om hun belangen in Den Haag gaat.

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Van de voorzitter

Hand aan de ploeg

— blik vooruit Schipper Ruben foto:

Al langere tijd overspoelt een finan- king aan hun leden verklaren. ‘Willen behartigen, daar en wanneer dat wen- ciële crisis in verschillende gedaan- we naar de Dam? Dan gáán we naar selijk of nodig is. Consistente, conse- ten de wereld. Gepensioneerden in de Dam!’ (Herman Bode - NKV) en de quente vorm en verwoording bevor- Nederland ervaren de gevolgen hier- looneis: geen verhoging met procen- deren het beoogde resultaat. Betere van al enkele jaren, want er wordt ten, maar met centen. (Arie Groeneveld communicatie met de leden is hierbij niet of nauwelijks meer geïndexeerd. - Industriebond NVV — 1972) zijn his- belangrijk. Onze argumenten worden Lang bleef dit onopgemerkt omdat torische frasen. Als er niets is bereikt, ondersteund door de macht van het het bijgeschreven bedrag gelijk bleef. hebben we ‘gevochten als leeuwen’ en getal: van de eigen numerieke kracht, Verenigingen van gepensioneerden bij een kleine beperking van de schade versterkt door intensieve samenwer- bleven hun activiteiten op hun eigen is iets ‘voor de poorten van de hel weg- king met alle belangenorganisaties die pensioenfonds richten, en de centrale gesleept’. Verbeteringen, ook schijn- daartoe bereid zijn. Eenheid in ver- voorwaardenscheppende regelingen bare, worden door velen geclaimd. scheidenheid. werden uitbesteed aan de koepel Voor de leden toen en nu was dit, Het is beter verschillen en geschillen, NVOG. Het zekerheidsgevoel was nog afhankelijk van kennis en inzicht, meer die vaker schijn dan wekelijkheid zijn, niet aangetast. Maar dit veranderde of minder geloofwaardig. vooraf onderling te overbruggen dan te ruim twee jaar geleden, toen de drei- werken vanuit verdeel en heers. Soms gingen van een onzeker en zelfs gekort Consequenties is het conflictmodel geboden. Dit is in pensioen zichtbaar werden. Mede hierdoor werd de NVOG intern de regel helder, en geeft niet zozeer tijdens de transformatie die ik hierbo- voldoening, maar wel opluchting. Het In toenemende mate gingen al dan niet ven beschreef, met ernstige verschil- harmoniemodel is soms diffuus maar deskundigen zich voor pensioenen len in opvattingen geconfronteerd. wel vaker effectief. De opponent onder- interesseren. En niet iedereen sprak er Niet over de materiële belangenbehar- schatten of bruuskeren is contrapro- even zinnig over. Wat een betrekkelijk tiging voor de gepensioneerden, wel ductief. klein en overzichtelijk speelveld was over de besluitvorming en de uitvoe- van juridisch en financieel ter zake ring. Bezwaren zijn meermalen aan De NVOG heeft structuur, procedures kundigen, werd nu het terrein van men- het bestuur overgebracht. Het heeft en ondersteuning nodig. Wij streven sen die tegengestelde belangen die- hieruit consequenties getrokken en naar herkenbaarheid, aanspreekbaar- nen. De directe belangenbehartiging besloot op 22 mei 2012 af te tre- heid en continuïteit. We slaan de hand verplaatste zich deels van de vereni- den. Dit werd de dag hierna op de aan de ploeg en kijken vooruit. gingen naar de koepel. Kortom, de Algemene Vergadering medegedeeld. NVOG moest omschakelen van één tak Voor een aantal NVOG-leden was dit Henk Bindels van sport naar een moderne vijfkamp. aanleiding om — al dan niet voorwaar- Voorzitter a.i. NVOG delijk — hun deelname te beëindigen. Ruimte Het zijn voor de NVOG teleurstellende Dit alles gebeurde in een periode dat gebeurtenissen. er weinig of niets te verwerven viel. We zitten echter niet bij de pakken In het gunstigste geval kon worden neer. Diezelfde vergadering benoemde behouden wat er was, of erger worden een interim-bestuur voor een vaste voorkomen. Ervaren belangenbeharti- periode — tot 28 november aanstaan- gers weten dat er veel ruimte kan zitten de — en met de duidelijke opdracht tussen wat ze bereiken — en wat ze het vertrouwen te herstellen. Het moet daarover vooraf of nadien ter opwek- de belangen van de gepensioneerden

2 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Van het bureau Verenigingsdemocratie en slagvaardigheid

Sinds jaar en dag ben ik lid van allerlei organisaties hun eigen dynamiek en verenigingen. Als lid van zo’n natuur- belangen hebben. Dat vergt goede organisatie, historische vereniging, of interne communicatie. politieke partij krijg ik informatie en ik mag alle ledenvergaderingen bijwo- Overleg is altijd van levensbelang nen. Toch ben ik vrij passief. Ik maak geweest voor Nederlanders, al bij de mijn contributies over en ik volg glo- veenontginningen in de elfde eeuw baal wat ze met het geld doen, maar en in de strijd tegen het water. Wie mij zien ze niet snel in de zalencentra hier niet oorspronkelijk vandaan komt, om vragen te stellen over bestuur, snapt die cultuur van onderhandelin- beleid of cijfers. Strikt genomen maak gen en complexe inspraakrondes niet ik dus weinig gebruik van de vereni- altijd. Mondialisering, bevolkingsgroei

gingsdemocratie die mij geboden en Angelsaksische invloeden op lei- Schipper Ruben Foto: wordt. derschap, zetten de Nederlandse pol- derpraktijken echter onder druk. De Bij de NVOG staan de lidorganisaties De NVOG is een ander soort vereni- wereld is in de afgelopen tien jaar en de gepensioneerden centraal. Deze ging. Zij heeft bijna negentig lidorga- nogal veranderd. Binnen seconden zijn democratievariant leidt ongetwijfeld nisaties en veel leden willen invloed nieuwsfeiten bekend, brieven verzon- tot iets minder slagvaardigheid dan hebben op wat de NVOG voor ze doet. den en berichten getwitterd. Die snel- wanneer de NVOG op grotere afstand De verenigingsdemocratie is dus van heid spoort niet altijd met hoe onze tot de leden zou staan. Des te belangrij- groot belang. De opkomst bij alge- verenigingen werken en dat frustreert ker is een heldere verdeling van taken mene vergaderingen is hoog en het soms. Een bestuur moet immers wel en verantwoordelijkheden tussen de aantal gepensioneerden dat binnen spreken en handelen namens de ach- verschillende lagen in de organisatie de gremia van de NVOG kennis en tijd terban en zich gesteund weten. Hoe en een bestuur dat hieraan adequaat beschikbaar stelt is indrukwekkend. organiseer je dat effectief? Ook voor de leiding geeft. Soms roept dit zelfs de vraag op of het NVOG een bekende vraag. bestuur zo slagvaardig genoeg kan zijn De vakliteratuur noemt verschillende Scheidend vicepresident van de Raad om ‘in het veld’ de belangen van die maten van verenigingsdemocratie. van State Herman Tjeenk Willink zei leden te behartigen. Hoe meer leden te vertellen hebben in een interview met de Volkskrant op detailniveau, hoe zwaarder de (26 januari jl.): ‘Democratie leidt niet Balans interne democratie is georganiseerd. automatisch tot de beste oplossing, Ook de bekende grotere verenigin- De NVOG-lidorganisaties gaan over maar is wel de beste manier om tot een gen kennen dit soort dilemma’s. Ze de missie en strategische doelen, op oplossing te komen.’ En zo is het maar moeten meer doen dan vroeger om hoofdlijnen ook over het beleid, maar net. Zolang de NVOG een vereniging wil leden te werven en te behouden. gezien haar omvang is het niet haal- zijn, is het zaak oog te houden voor de Die willen zelf voordeel hebben bij baar om alle leden steeds intensief inbreng van haar leden. het lidmaatschap. Bestuurders moe- te betrekken bij de uitvoering. Wel ten een goede balans vinden tus- worden ze vaak geïnformeerd over de Martina van den Dool sen politieke belangenbehartiging voortgang, resultaten en plannen. Met Directeur NVOG en goed contact houden met de de invoering van het platformmodel bij leden, om vervreemding tegen te de NVOG (in 2008), is de verenigings- gaan. Voor koepelverenigingen zoals democratie verzwaard, opdat meer de NVOG, is gemeenschappelijkheid deskundigen ‘van onderaf’ betrokken niet altijd makkelijk, omdat de lid- kunnen zijn bij het beleid.

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 3 De Tweede Kamer heeft de Hoofdlijnennota Pensioenen: Herziening financieel toetsingskader pensioenen aanvaard en er is een wetsvoorstel NVOG-standpunten en Versterking bestuur pensioenfondsen. Wat houden deze ontwikkelingen in? De commissie politieke ontwikkelingen Pensioenen licht dit toe.

Volgens de Hoofdlijnennota komt er • Liever afstempelen ongedaan beeld is het niet specificeren van de een financieel toetsingskader voor het maken dan indexatie. aanpassingen in Boek 2 BW om het nominale contract (FTK1) en een voor gemengde bestuur mogelijk te maken. het reële contract (FTK2). Het nieuwe Voor FTK1 en voor FTK2 moet gelden: Ook bleef de invoering van nieuwe FTK geldt per 2014. Bestaande contrac- • Consistentie tussen waardering van bepalingen in Boek 2 BW onduidelijk. ten komen onder FTK1, dat zwaardere verplichtingen en vaststelling van De regels van de bestuurssamenstel- eisen aan fondsen oplegt dan het hui- kostendekkende premie van nieuwe ling in een paritair bestuur en in het dige FTK. Sociale partners kunnen tot aanspraken. paritaire deel van het gemengd bestuur een nieuw reëel contract besluiten dat • Als de feitelijke premie lager is dan moeten ongewijzigd worden gevolgd, het fonds gaat uitvoeren. Dit betekent de kostendekkende, worden de volgens de wet KK/B. De deelnemers- ‘collectief invaren’, ofwel oude rech- nieuwe aanspraken verminderd. raad moet zijn adviesfunctie behou- ten en aanspraken omzetten in voor- den. Goedkeuringsrechten geven aan waardelijke rechten en aanspraken. De NVOG is voor twaalfmaandgemid- een niet democratisch samengestelde Dit wordt echter niet wettelijk verplicht. delde dekkingsgraden en de UFR Raad van Toezicht is ongewenst. per 2013. Ze kan zich vinden in het Wat de NVOG betreft, wordt de des- Nog overlegd wordt welke maatregelen voorstel van de Pensioenfederatie om kundigheid van bestuursleden aan- uit de Hoofdlijnennota al voor 2013 fondsen die een actief rente-afdek- gescherpt. Daarom geen directe ver- genomen kunnen worden. Gedacht kingsbeleid voeren de mogelijkheid kiezingen meer door de geleding van wordt aan het invoeren van twaalf- te geven bestaande regels te volgen. de werknemers c.q. pensioengerech- maandgemiddelde dekkingsgraden, Toestemming van DNB is noodzakelijk. tigden, maar indirecte bestuursverkie- en van de Ultimate Forward Rate (UFR), zingen. Bestuursleden kiezen uit de waarbij de rentestand vanaf jaar twin- De belangrijkste punten uit het wets- werknemers in de deelnemersraad, die tig geleidelijk oploopt naar een vast voorstel Versterking bestuur pensioen- op zijn beurt tot stand komt via direc- percentage. fondsen, inclusief de Nota van wijzi- te verkiezingen door de werknemers. ging zijn: Als het bestuur de deskundigheid van Wat vindt de NVOG hiervan? • Pensioengerechtigden krijgen de indirect verkozen kandidaat onvol- Aan bestaande rechten mag niet bestuursleden, maar niet in ver- doende vindt, kan de werknemersge- getornd worden. De NVOG is dan ook houding tot hun sterkte. Ook bij leding een andere kandidaat kiezen. tegen collectief invaren, waarin afstem- een vaste premie kan het bestuur Alleen de geaccepteerde kandidaat pelen niet meer ultimum remedium is. besluiten dat de werkgever 50% van wordt bekendgemaakt, om afbreuk aan Daarom kiest ze voor FTK1, dat als volgt de bestuurszetels behoudt. de naam van andere kandidaten te moet worden geamendeerd: • Het ontwerp kent drie concepten voorkomen. Deze procedure geldt ook • Onmogelijkheid afstempelen (hui- van bestuur: paritair, onafhankelijk voor bestuursleden namens de pen- dige Pensioenwet) bij een nominale of gemengd. sioengerechtigden. Er is immers geen dekkingsgraad van 105% of meer • De deelnemersraad verliest zijn enkele reden waarom die zou verschil- blijft gehandhaafd. voornaamste adviesfuncties. len van de procedure om een bestuurs- • Herstelperiode van een dekkings- • Een belanghebbendenorgaan lid namens de werknemers te kiezen. graad tot 105% moet vijf jaar zijn en wordt ingesteld bij een onafhanke- niet drie jaar. lijk, of een onafhankelijk gemengd Brord Wehmeyer • Normdekkingsgraad past niet in bestuur. lid commissie Pensioenen FTK1. • De raad van toezicht krijgt goedkeu- • Levensverwachtingsaanpassings- ringsrechten. Zie voor de reacties en brieven van mechanisme (LAM) past niet in FTK1. de koepel van ouderenorganisaties • De dakpan-methode van FTK2 moet Wat vindt de NVOG van Versterking CSO aan de Tweede Kamer en de SER: ingevoerd worden in de periode tus- bestuur pensioenfondsen? www.ouderenorganisaties.nl sen 105% en de vereiste dekkings- De minister heeft haastwerk geleverd graad; de dakpan kan uitsluitend om invoering van de Wet Ko er Kaya/ ten laste van de indexatie komen. Blok per 2013 te voorkomen. Een voor-

4 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Zorg en Welzijn: NVOG standpunten

Bij de Tweede Kamerverkiezingen is (AWBZ). Hierin moet het goed om kort weer te geven wat alleen de onverzekerba- de mening van de NVOG is als het gaat re langdurige zorg wor- om zorg en welzijn. den opgenomen.

Financiering zorg — Betaalbare zorg is Eigen risico en eigen bijdra- het belangrijkste onderwerp. Er moet gen — Een eigen risico echt werk worden gemaakt van kosten- past niet in een inko- beheersing. Structurele veranderingen menssolidaire financie- zijn hiervoor nodig. De NVOG vindt het ring. Bovendien is een steeds weer verhogen van het eigen risi- eigen risico als rem- co en de eigen bijdrage geen oplossing. mende factor niet zin- vol. Wie een ziekte of Eigen verantwoordelijkheid — Onnodig kwaal heeft, moet niet gebruik van zorg moet worden voorko- om financiële redenen

men. Dit kan door preventief handelen, gedwongen worden een Bakker Marco Foto door een gezonde leefstijl te hebben, behandeling achterwe- en door als er iets aan de hand is, ge te laten. voor andere doelen worden besteed. trouw een therapie te volgen en mee te De NVOG stelt een inkomensafhan- Dat de gemeenten een bepaalde vrij- werken aan herstel. De overheid heeft kelijke eigen bijdrage voor, voor ver- heid hebben bij het uitvoeren van de hierin een ondersteunende rol. strekkingen uit de AWBZ. Hierbij moet Wmo is goed, maar de verschillen in het totaal aan inkomensafhankelijke de uitvoering en de indicatiestelling Curatieve of kortdurende zorg — De NVOG bijdragen voor AWBZ/Wmo en ZVW- moeten beperkt blijven. Dit geldt ook zet in op goede basiszorg, met zoge- verstrekkingen worden betrokken. Dit voor de door de gemeente in rekening noemde anderhalflijnszorg in de buurt om het risico van stapelen van eigen gebrachte eigen bijdragen. en efficiënter ingerichte specialistische risico’s en eigen bijdragen zoveel zorg. Patiënten moeten het accepteren mogelijk tegen te gaan. Wonen — Levensloopgeschikte wonin- dat ze voor specialistische zorg soms gen in combinatie met voorzieningen langer moeten reizen. Preventie — Preventieactiviteiten moe- en noodzakelijke hulp in de buurt kun- Specifieke ouderenzorg moet integraal ten worden gestimuleerd. De over- nen ervoor zorgen dat mensen zolang worden ingericht, zó dat de kwaliteit heid en de zorgverzekeraars moeten mogelijk zelfstandig en zo mogelijk verbetert en het aantal consulten en hiervoor in hun beleid meer plaats zelfredzaam, kunnen wonen. Er moe- onderzoeken afneemt. Dit betekent inruimen. Ook de ouderenorganisaties ten meer van deze woningen worden dat huisartsen, de specialist ouderen- moeten het promoten van preventie op gebouwd of geschikt worden gemaakt. geneeskunde, de ziekenhuisarts en zich nemen. Daarom moet er op lokaal niveau een eventueel de geriatrisch verpleegkun- goede inventarisatie komen van aan- dige op een andere manier met elkaar Wmo — Bij de uitvoering van de Wet bod en behoefte. moeten samenwerken. maatschappelijke ondersteuning Extra aandacht is er nodig voor do- (Wmo) moet de compensatieplicht motica en het terugbrengen van ener- Langdurige zorg — Eigen regie staat voor- beter worden ingevuld. Dit betekent gieverbruik. Met domotica — techni- op. Oud worden is volgens de NVOG dat er in elke individuele situatie de sche voorzieningen — kan het wonen geen ziekte, maar het bereiken van een meest passende voorziening wordt gemakkelijker gemaakt worden en de levensfase. Ook deze levensfase moet getroffen. Zo worden beperkingen kosten voor mantel- en buurtzorg wor- in principe door iedereen zelf worden van burgers qua zelfredzaamheid en den beperkt. Het verlagen van het ener- gefinancierd. Als zelfstandig wonen maatschappelijke participatie zoveel gieverbruik heeft een positief effect op niet meer mogelijk is, moet opname in mogelijk gecompenseerd. Dit moet lei- de koopkracht van bewoners. een verpleeg- of verzorgingshuis moge- den tot een betere aanpak door de lijk zijn. De kosten van wonen en zorg gemeenten. De NVOG wil binnen de Jan Pouw worden hierbij gescheiden. Wmo het persoonsgebonden budget lid NVOG-commissie Zorg en Welzijn De NVOG onderschrijft de op gang (PGB) handhaven. gebrachte modernisering van de De Wmo-gelden moeten geoormerkt Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten zijn, zodat eventuele overschotten niet

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 5 Aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen wendt de redactie van Expliciet zich tot politieke partijen met de vraag: wat zijn uw plannen om Nederland uit de crisis te helpen, en wat verwacht u hierbij specifiek van gepensioneerden? Wat merken zij in hun portemonnee? De NVOG sprak de Tweede Kamerleden Helma Lodders en Tamara Venrooy (beiden VVD, kandidaat 22 en 10 op de kieslijst), Linda Voortman (GroenLinks, 5), Wouter Koolmees (D66, 3), Carola Schouten (ChristenUnie, 3) en Jan Nagel, partijvoorzitter 50Plus. De interviews waren in de eerste week van augustus. De persvoorlichters van CDA, SP en PvdA reageerden wegens de vakantietijd schriftelijk op gestelde vragen. Aan de verkiezingen doen 22 partijen mee. Zonder voor- of afkeuren uit te spreken, koos de redactie voor dit artikel voor partijen die in de Tweede Kamer zitten, aangevuld met 50Plus. De partijen SGP, PVV, PvdD en enkele afgescheiden partijen zijn om reden van beschikbare ruimte en/of bereikbaarheid niet gevraagd.

Een selectie uit programma’s Partijen hebben deze plannen

— Marieke Sjerps —

Inkomen - pensioenen

D66 - Wouter Koolmees: ‘Onze maat- fondsen de hogere marktrente gebrui- VVD - Helma Lodders: ‘De pensi- regelen zijn generiek en richten zich ken. Nu die is gedaald, willen ze weer oenleeftijd kan stapsgewijs verhoogd dus niet alleen op gepensioneerden. naar 4%. Wij zeggen: de reële rente is worden tot 67 jaar in 2018. Daarna Daarom ook geen verdere fiscalisering 2%, dus gebruik die maar. We weten koppelen we die aan de levensver- van de AOW, niet sneller dan minister niet wat er gaat gebeuren. Kijk naar wachting, volgens de rekenmethode Bos in 2008 heeft ingevoerd. Ons uit- Japan, daar is de rente al dertig jaar die in het wetsvoorstel gebruikt wordt. gangspunt is dat de heterogeniteit en laag. Inderdaad gaat de vermogens- Een verhoging wordt dan vijf jaar tevo- diversiteit binnen generaties vaak gro- rendementsheffing in box 3 ook uit van ren aangekondigd. Mensen die nu ter is dan tussen generaties. We vragen 4% rendement, maar daarmee haalt vlakbij hun pensionering zitten, krij- offers van iedereen. De hete aardappel de regering een miljard euro op. Als gen een overgangsregeling. Niet alle mag niet heen-en-weer geschoven wor- je die heffing schrapt, hoe financier je Europese landen zijn zo voortvarend. den tussen generaties.’ dat dan?’ Vlak voor het reces hebben we gedis- ‘Wij brengen de overheidsfinanciën Verder zegt Koolmees: ‘We willen dat cussieerd over het Europese Witboek vooral op orde aan de uitgavenkant. De mensen meer reserveren voor hun Pensioenen. Nederland zal andere afgesproken lastenverhogingen in het oudedag en voor voorzienbare uitga- EU-landen moeten oproepen ook de Lente-akkoord zijn voldoende; meer ven. Wie veel vermogen heeft, kan dat pensioenleeftijd te verhogen.’ gaat ten koste van de economie. Wat ook gebruiken voor het aanschaffen ‘De fiscaliseringssystematiek laten we de pensioenfondsen betreft, we wil- van voorzieningen. Maatregelen die zoals die is. Verder vinden we het len niet dat de rekenrente kunstmatig gepensioneerden merken, hangen dus belangrijk dat het FTK verandert. De wordt aangepakt, omdat je daarmee vooral af van hun eigen situatie: hoog- marktrente kunnen we niet kunstmatig riskeert dat straks de potten leeg zijn. te van pensioen, vermogen, gezond- hooghouden. We willen een nieuwe Toen de rekenrente 4% was, wilden de heid, eigen huis of huurhuis.’ systematiek waarin de marktrente

6 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Een selectie uit programma’s Partijen hebben deze plannen

PvdA - Het collectieve pensioen- CDA - Steeds minder werkenden stelsel moet worden aangepast, ook dragen de kosten voor de AOW. omdat mensen langer leven. Een Daarom wil het CDA de AOW-leeftijd uiterste maatregel is korten op de in 2015 naar 66 jaar verhogen; vijf pensioenuitkeringen en -opbouw; jaar later naar 67. Dit geldt ook voor én de beleggingsresultaten op lange dit alleen als de pensioenen van vol- de richtleeftijd van de aanvullende termijn samenkomen. UFR (Ultimate gende generaties in gevaar komen. pensioenen. Wie wil kan na zijn pen- Forward Rate) lijkt een instrument dat De PvdA wil dat er gekeken wordt sioenleeftijd werken. Men kan op tegemoetkomt aan onze wensen. De naar de rekenrente en zoekt een flexibele wijze de AOW opnemen. bedoeling is dat er een reële rente oplossing in een brede context. Ze Via de belasting betalen AOW’ers al komt, waar de huidige gepensioneer- vindt het in principe onwenselijk mee aan de hogere AOW-uitgaven. den niet onder lijden, maar jongere dat er gekort wordt op pensioenen Verdere fiscalisering is onwenselijk. generaties ook niet. Generatieneutraal. omdat de rente laag is. Het CDA wil dat pensioenkortingen Een generieke maatregel die we willen De hogere AOW-leeftijd wordt zoveel mogelijk moeten worden invoeren is dat spaargeld tot 35.000 anders en later ingevoerd dan afge- vermeden. Terwijl de ouderen van euro niet wordt belast met de vermo- sproken is in het Kunduz-akkoord, de toekomst toch moeten kunnen gensrendementsheffing. De voet is nu namelijk met vier keer een half jaar vertrouwen op een fatsoenlijk pensi- nog 20.000 euro. Verder willen we met (2017, 2020, 2022 en in 2025), om oen. De Ultimate Forward Rate (UFR) een ruimere ouderenkorting ouderen mensen meer voorbereidingstijd te kan verlichting brengen. Het is een fiscaal tegemoetkomen.’ geven. Er komt een regeling voor schijnoplossing om de rekenrente Over de arbeidsmarkt zegt Lodders: wie lang heeft gewerkt tegen een omhoog te brengen. ‘We denken aan een arbeidsmobili- laag inkomen; de maatregel mag Over de vergrijzing zegt het CDA teitsbonus van 7.500 euro per jaar voor niet ten koste gaan van mensen die onder meer: er zijn hervormingen werkgevers als ze ouderen van 50-plus op latere leeftijd werkloos worden. nodig in de zorg en op de arbeids- die verder van de arbeidsmarkt staan, Langer doorwerken wordt mogelijk. markt. Het CDA wil dat werkgevers in dienst nemen.’ Het leeftijdsontslag van 65-jarigen een premie krijgen om ouderen wordt afgeschaft. (werklozen) in dienst te nemen.

Lees verder ➥

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 7 SP - Wijst kortingen op de pensioenen af. Die zijn onnodig zegt ze, omdat de GroenLinks - Linda Voortman: pensioenfondsen meer geld in kas hebben dan ooit. Toelichting: de pensioen- ‘Wie een goed aanvullend pensi- fondsen zijn goed door de crisis gekomen. Ze hebben een gezamenlijk vermogen oen heeft, kan meebetalen, ook van 845 miljard euro. Jaarlijks komt er 28 miljard aan premie binnen en gaat er aan de AOW. Wie een laag of geen 24 miljard aan pensioen uit. Geen reden voor paniek; het stelsel hoeft niet op de pensioen heeft, moet worden ont- schop. Wel vindt de SP dat de dekkingsgraad niet langer berekend moet worden zien en eventueel inkomensonder- aan de hand van de dagkoersen. steuning krijgen in de vorm van zorg- of huurtoeslag. Vooralsnog De SP signaleert dat er geen strijd is tussen oud en jong, wel tussen arm en rijk. Bij willen we dat mensen met een de SP gaat iedereen — jong en oud — met veel geld wat meer belasting betalen. aanvullend pensioen tot 5000 euro De inkomens van mensen die het nodig hebben, worden verbeterd. bruto helemaal gecompenseerd Bij de SP blijft de AOW op 65 jaar, in ieder geval tot 2020. Ze is ertegen om 65-jari- worden, daarboven wordt dit in gen te laten doorwerken, terwijl de werkloosheid toeneemt en 45-plussers nau- stapjes minder.’ welijks werk vinden. De AOW blijft betaalbaar wanneer de circa miljoen mensen onder 65 die gedwongen langs de kant staan, aan het werk komen. ‘De rekenrente wordt aangepast, zodat de pensioenfondsen zich niet onterecht rijk rekenen. Waar je dan op uitkomt hangt van allerlei ChristenUnie - Carola Schouten: ‘We moeten naar een ander pensioenstel- zaken af, onder andere het finan- sel. De rente is nu erg laag, maar we moeten prudent rekenen, anders zijn de cieel toetsingskader. Wie geen of rechten van jongeren straks uitgehold. Het gaat niet alleen om de huidige ver- weinig pensioenvoorzieningen plichtingen van de pensioenfondsen, maar ook over de toekomstige.’ vanuit een regulier dienstverband ‘We baseren ons op onafhankelijke partijen en onderzoekers: het Centraal hebben opgebouwd, moeten Planbureau, de commissies Frijns en Goudswaard, Lans Bovenberg. Zij benoe- meer mogelijkheden krijgen om men de risico’s en vraagstukken duidelijk. Het liefst zien wij dat de reële reken- spaargeld te reserveren voor hun rente wordt gebruikt, en áls je een hogere rekenrente rekent, moet je ook grotere pensioen, zonder dat ze daarvoor buffers hebben. Met UFR (Ultimate Forward Rate), de opslag op rente, zijn we ‘gestraft’ worden.’ afwachtend, we willen eerst zien hoe die uitwerkt. Vooralsnog wachten we op de plannen van minister Kamp en veel hangt af van het FTK. Wel vinden we dat de Over de vergrijzing zegt Voortman: dekkingsgraden over een jaar gemiddeld moeten worden genomen; niet op één ‘De verhoging van de pensioenleef- moment.’ tijd kan niet zonder het vergroten ‘De AOW houden we betaalbaar door langer doorwerken. Dit staat al in het Lente- van de arbeidsparticipatie. Er zijn akkoord. Daarnaast denken we aan verdere fiscalisering van de AOW, met een te weinig banen. Er moet dus weer compensatie tot 20.000 euro. Voor vermogen hanteren we de maatregelen die werk gecreëerd worden.’ voor iedereen gelden in de vorm van vermogensrendementsheffingen en de vermogenstoets bij bijvoorbeeld huur- en zorgtoeslag.’

50Plus - Jan Nagel: ‘De vakantie- de verplichte rekenrente gedwongen voorbeeld niets over geen kinderbij- toeslag voor AOW’ers moet wettelijk is. Als de fondsen zelf zeggen dat het slag voor ouders die veel inkomen van 5,5% naar 8%, net als voor wer- niet nodig is, waarom zou je het dan of een groot vermogen hebben. Wie kenden. Al enige jaren zijn de pen- doen? De overheid houdt de reken- stelt dat rijke ouderen best wat kun- sioenen niet geïndexeerd. Hierdoor rente kunstmatig laag, omdat ze dan nen missen, treft mij aan zijn zijde, lopen gepensioneerden 8 tot 10% zelf minder hoeft te betalen. We wil- maar heb het dan over ‘rijkeren’ in achter bij werkenden. Hier bovenop len dat de rekenrente teruggaat naar plaats van over ‘ouderen’. Sterke dreigt een aantal pensioenfondsen 4%. Dat is een logisch percentage. schouders staan los van de leeftijd. te gaan korten. Dit zou nodig zijn De overheid rekent dat ook in box 3 Vergeet niet dat de Bos-belasting vanwege de vergrijzing, maar er zijn voor de vermogensrendementshef- de hogere pensioenen al zwaarder genoeg feiten die dit tegenspreken. fing.’ aanslaat. En omdat de AOW voor Zo meldt de directeur van het uitvoe- een derde uit de algemene middelen ringsorgaan van PNO Media dat er ‘Ik ben sociaaldenkend, maar mijn wordt betaald, betalen 65-plussers voldoende in kas zit om niet te hoe- bezwaar is dat veel maatregelen de daar deels al aan mee.’ ven korten, maar dat hij daartoe door gepensioneerden treffen. Ik hoor bij-

8 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Zorg en welzijn GroenLinks - Linda Voortman: ‘Nog altijd is het denken gericht D66 - Wouter Koolmees: ‘De keuze is: hogere premies en belastingen, of op grootschalige instellingszorg. meer eigen risico’s en eigen bijdragen. Wij kiezen voor het laatste. De generieke Dat sluit niet aan bij de ouderen zorgpremies gaan dan ook omlaag, de eigen bijdragen omhoog, zowel voor de van tegenwoordig, en zeker niet bij curatieve zorg als voor de AWBZ. En er komt een inkomensafhankelijk eigen risico, komende generaties. GroenLinks wil bijvoorbeeld tussen 350 en 600 euro. Wie een zorgen/of huurtoeslag aanvraagt, meer investeren in huisartsenzorg, krijgt een vermogenstoets.’ wijkverpleegkundigen en PGB’s, ‘We gaan de efficiëntie opvoeren: in het gebruiken van de DBC’s, bij het kritischer zodat mensen langer thuis kunnen inkopen door verzekeraars en door meer specialisatie in ziekenhuizen. D66 blijft blijven wonen. Dat is goedkoper dan voorstander van concurrentie in de zorg.’ zorg in ziekenhuizen en instellin- ‘Veel van de AWBZ gaat naar de Wmo, in de buurt, zodat ook daar besparingen gen. Met PGB’s kunnen ook mantel- mogelijk zijn. Gemeenten zullen de AWBZ-zorg verschillend indiceren. Dat is de zorgers betaald worden als het om bedoeling van de democratie, daarvoor is het stemrecht. Bewoners moeten daar echte zorgverlening gaat.’ zelf scherp op zijn.’ ‘Wie én een goed inkomen heeft, ‘We willen dat mensen sparen voor voorzienbare zorguitgaven. Er moeten finan- én een bedrag op de rekening — ciële producten komen die pensioen en eigen huis combineren, zodat je je eigen geld dat misschien naar kinderen huis kunt verkopen, of een opeethypotheek kunt nemen.’ zou gaan — die mensen kunnen een hogere premie en meer eigen risico betalen. Ook het vermogen van mensen wordt meegeteld.’ PvdA - Wil een inkomensafhankelij- scheiden van wonen en zorg, wordt ‘Om kosten te besparen willen we ke premie voor het basispakket, zodat doorgezet. meer specialisten in loondienst. Het de zorgtoeslag vervalt. Ook de eigen invoeren van DBC’s heeft tot kosten- bijdragen en het eigen risico worden De PvdA wil vooral besparen. Ze wil af opdrijving geleid. Het idee achter dit inkomensafhankelijk. Als het aan de van de ‘tijdslurpende bureaucratie, het systeem is goed, maar de vormge- PvdA ligt, komt er geen liggeld in zie- rondpompen van toeslagen en de tien- ving klopt niet. Zorgaanbieders zijn kenhuizen. duizenden diagnosebehandelcombi- DBC’s gaan draaien: pakketten zijn naties (DBC’s)’. Concrete maatregelen vaak groter dan de patiënt nodig De partij is tegen marktwerking in de moeten verspilling van genees- en ver- heeft. Wij vinden dat de zorgaanbie- AWBZ. De zeggenschap komt bij over- bandmiddelen tegengaan. De PvdA wil der juist gestimuleerd moet worden heid, burgers en zorgaanbieders te wonen en zorg in de AWBZ scheiden. om de patiënt minder langs te laten liggen in plaats van bij de zorgverze- Wijken moeten meer ‘leeftijdsbesten- komen. De AWBZ- en Wmo-gelden keraars. Eigen regie en zorg thuis wor- dig’ worden gemaakt, onder meer met moeten gebruikt worden waarvoor den beter mogelijk gemaakt met het leeftijdsbestendige woningen, aanpas- ze bedoeld zijn. Wel willen we dat PGB. Misbruik en oneigenlijk gebruik singen in de openbare ruimte en goede gemeenten er een goed budget voor hiervan wil de PvdA aanpakken. Het vervoersmogelijkheden. krijgen.’

CDA - Het CDA wil enerzijds kosten- wordt persoonsvolgend gefinancierd. de budgettaire schotten voor de eerste stijgingen tegengaan: minder bureau- Dit maakt meer kleinschalige initiatie- en tweede lijn opheffen. De verzekerde cratie, een plafond voor de inkomens en ven mogelijk. Een kanteling, zodat wen- zorg wordt beperkt tot noodzakelijke meer zorg in de buurt. Anderzijds gaan sen en behoeften van mensen centraal zorg. Alle aanspraken in het basispakket mensen meer betalen aan een hogere staan. Het PGB blijft bestaan. De eigen worden hieraan getoetst. Wie een laag, eigen bijdrage en een hoger eigen risico bijdrage is inkomensafhankelijk. of middeninkomen kan met de zorgtoe- in de langdurige zorg. Gemeenten krijgen voldoende midde- slag het basispakket betalen. De draag- De AWBZ wordt weer een volksverze- len om de Wmo-taak uit te voeren. De kracht blijft leidend bij de toekenning. kering voor verpleging en zorg langer AWBZ wordt uitgevoerd door zorgver- dan een jaar. Wonen, verblijf en (maat- zekeraars voor hun eigen verzekerden. Voor huisartsen, en zo mogelijk voor schappelijke) begeleiding verdwijnen uit Ziekenhuizen en zorginstellingen moe- de hele zorg komt gezondheidswinst de AWBZ met uitzondering van begelei- ten gemeenschapsvoorzieningen zijn en de kwaliteit van de zorgverlening ding in 24-uurs zorg. Wonen en verblijf die niet op winstuitkering zijn gericht. centraal te staan in hun (abonnements) betalen mensen zelf. Langdurige zorg Het CDA wil één kaderstellend budget en financiering.

Lees verder ➥

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 9 SP - De zorgkosten zijn volgens de SP niet onhoudbaar. Mensen dragen graag ChristenUnie - Carola Schouten: bij aan goede zorg voor iedereen, ‘op voorwaarde dat de rekening eerlijk verdeeld ‘De ChristenUnie wil besparen wordt en dat premiegeld ten goede komt aan de zorg’. De SP wil de premies inko- door de aanbodprikkel omlaag te mensafhankelijk maken en eigen betalingen terugdringen. Het eigen risico moet brengen. Nu kan ongebreideld elke fors omlaag en uiteindelijk worden afgeschaft. Mogelijk kunnen op termijn alle behandeling gedeclareerd worden. zorgkosten uit één volksverzekering worden betaald die via belastingen gefinan- Bovendien willen we de hoge inko- cierd wordt. De SP signaleert zaken die weinig met zorg te maken hebben: private mens in de zorg beteugelen, onder investeerders die winst willen maken en instellingen die fuseren om onderne- andere door medisch specialisten mingsrisico’s te verkleinen. Er gaat veel geld naar managementzaken, juristen weer in loondienst te laten werken. en reclame. Daarom ook wil de SP de zorg uit de markt halen en die kleinschalig Het basispakket moet kritischer aanbieden. Mensen moeten geholpen worden zo zelfstandig mogelijk te blijven. worden samengesteld, met alleen Dit kan met goede thuiszorg in samenwerking met huisarts en wijkverpleegkun- essentiële zorg. Voor andere zaken dige. De SP vindt de vergrijzing geen probleem: misschien wordt er steeds meer kan men zich bijverzekeren. De eigen geld uitgegeven aan zorg, maar dan zullen er ook meer mensen in werkzaam zijn. bijdrage blijft maximaal 350 euro zoals afgesproken. Die wordt voor lagere inkomens gecompenseerd via de zorgtoeslag. En zoals bekend is, VVD - Tamara Venrooy-van Ark: geliefde boodschap, maar juist oude- hebben we in het Lente-akkoord de ‘Vanuit de praktijk krijg ik veel sug- ren weten dat je eerst een euro verdient bezuinigingen op het persoonsge- gesties hoe dingen anders kunnen. voordat je die uitgeeft. Daar willen we bonden budget teruggedraaid.’ Zoals medicijnverpakkingen verzege- naar terug. Onder marktwerking versta ‘De AWBZ wordt weer alleen voor de len en ongeopende weer terug kun- ik dat het aanbod wordt afgestemd op onverzekerbare zorg. Mensen moe- nen brengen voor gebruik door iemand de cliënten en dat ze meer keuzemoge- ten zich daar meer op instellen. We anders. Met dit soort ideeën gaan we lijkheden krijgen. Mensen kiezen dan willen fiscaal aantrekkelijk zorgspa- aan de slag, want we willen verspilling vaak voor kleinschalige initiatieven. In ren invoeren voor zaken die op den en bureaucratie te lijf gaan. De topsa- dat krachtenveld wil ik overigens wel duur minder of niet meer vergoed larissen krijgen een plafond. Niet de weer meer zorgverzekeraars zien dan zullen worden.’ handelingen moeten worden betaald, de huidige vijf.’ ‘Vergrijzing is in essentie geen pro- maar de resultaten, ook in de oude- ‘Er moet een visie komen op de mobili- bleem. We moeten met werkgevers renzorg en de AWBZ. De patiënt/cliënt teit van mensen. Die kan leiden tot een toekomstbestendig arbeidsmarkt- moet veel meer gehoord worden.’ betere toegankelijkheid en duidelijkere beleid afspreken: ze moeten werk- ‘Ons uitgangspunt is de solidariteit van regelingen. Wat een en ander financi- nemers beter begeleiden van werk gezonde mensen met mensen die ziek eel voor ouderen gaat betekenen, kan naar werk, en ze omscholen. dit laat- zijn. Ziek zijn is geen keuze. Daarom zie ik helaas nog niet veel over zeggen. Er ste geldt ook voor flexwerkers. een je bij ons geen inkomensafhankelijke moet nog veel doorgerekend worden. prikkel is het betalen van de WW eigen bijdragen.’ Er zijn veel gevestigde belangen in de gedurende zes maanden. Hiernaast ‘De VVD wil het recht op een PGB wet- zorg. Vaak denk je dat meer geld de trekken we extra geld uit om het voor telijk verankeren. Maar we moeten ook oplossing is, maar in dit segment zou werkgevers aantrekkelijk te maken moeilijke maatregelen nemen, zoals minder geld wel eens de oplossing 55-plussers in dienst te nemen.’ het basispakket verkleinen. Dat is geen kunnen zijn.’

50Plus - Jan Nagel: ‘Het eigen risico in de zorg maken wij inkomensafhankelijk — met een plafondbedrag. Hiernaast houdt 50Plus de zorg betaalbaar door fors Een uitgebreidere vergelijking te besparen: de hoge salarissen van specialisten en managers worden bevroren tussen partijprogramma’s en verlaagd, het mes gaat in het aantal managers, de bureaucratie halen we eruit. met betrekking tot ouderen- Ook besparen we door per keer minder medicatie te laten verstrekken en minder weg te gooien. Daarom pleiten we voor een medicijnen-apk.’ beleid is te vinden in de ‘Het persoonsgebonden budget blijft bestaan. Het ‘opeten’ van het eigen huis Programmavergelijker voor zorg is onzin. Vaak hebben mensen daar hun leven lang zuinig voor geleefd Ouderen, op website en worden ze nu “gestraft” vergeleken met mensen die er niet voor gespaard hebben en hun geld aan luxezaken hebben besteed. De opeethypotheek is ook zo’n www.ouderenorganisaties.nl flauwekul. Wie bij de bank om zo’n hypotheek vraagt, wordt vierkant uitgelachen.’

10 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 Colofon

NVOG Expliciet is het kwartaalblad van de Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden. Het blad is het gratis informatieorgaan voor de aangesloten lidorganisaties en externe relaties van de NVOG. In NVOG Expliciet verschijnen artikelen op het gebied van ouderenbeleid, in het bijzonder over pensioenen, inkomen, zorg en welzijn. Het NVOG-bestuur is eindver- antwoordelijk voor de inhoud. De operationele verantwoordelijkheid is in handen van de redactie.

NVOG Expliciet kan zowel per post als per e-mail worden ontvangen. Adreswijzigingen kunnen worden doorgege- ven aan de NVOG, per e-mail of telefonisch. Het maga- zine is ook te downloaden via de website van de NVOG.

Het overnemen van artikelen en/of foto’s uit NVOG Expliciet is toegestaan met toestemming van de NVOG én met bron- en auteursvermelding. Externe medewerkers vragen hiervoor een honorarium. Om dit te regelen kunt u rechtstreeks contact opnemen met de betref- fende fotograaf of journalist (onder andere vindbaar via internet).

Redactie Hoofdredactie Martina van den Dool (NVOG) Eindredactie Marieke Sjerps (Sjerps Communicatie) Over de NVOG Redactiesecretariaat Belinda Koops (NVOG) De NVOG is de landelijke overkoepelende vereniging Aan dit nummer werkten mee van organisaties van gepensioneerden, afkomstig Henk Bindels, Jan Pouw, Brord Wehmeyer uit het bedrijfsleven, de overheid en maatschappelijke organisaties. De NVOG werd opgericht in 1986. Redactieadres Ze behartigt de collectieve belangen van de gepen- NVOG sioneerden en hun nagelaten betrekkingen bij de Postbus 2069 overheid, politieke partijen en andere relevante 3500 GB Utrecht instanties. Bij de vereniging zijn ruim 90 organisa- tel.: 030 - 284 60 80 ties aangesloten (met circa 150.000 leden), die de E-mail: [email protected] belangen van ruim een miljoen gepensioneerden Website: www.gepensioneerden.nl behartigen. De NVOG is een vrijwilligersorganisatie die steunt Bestuur a.i. NVOG op de onbetaalde medewerking van tientallen leden van de aangesloten organisaties. Verder heeft de Henk Bindels, voorzitter vereniging in Utrecht een klein kantoor met drie vaste Jan Aanstoot, secretaris krachten. Cor ten Donkelaar, penningmeester/communicatie Onderwerpen waarvoor de NVOG zich inzet liggen Joop Blom, dossierhouder zorg voornamelijk op de terreinen inkomen, pensioenen, Andrea Hoogteijling, dossierhouder pensioenen zorg en welzijn. De NVOG is verenigd met de Unie KBO, de PCOB en Vormgeving en druk het NOOM in de koepel van ouderenorganisaties Rooduijn communicatie & design, Den Haag CSO, die samen ruim 550.000 ouderen vertegen- woordigt. ISSN-nummer: 1877-9697

NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012 11 Nederlandse Vereniging van Organisaties Gepensioneerden

AANGESLOTEN ORGANISATIES

(Voor telefoonnummers, zie: www.gepensioneerden.nl)

A&O Services - Vereniging van Gepensioneerden A&O Services Lyondell - Vereniging van Gepensioneerden Lyondell (VVG-Lyondell) ABAB - Vereniging van oud-medewerkers ABAB Media - Vereniging van Gepensioneerde medewerkers bij de Omroep en andere ABN AMRO - Belangenvereniging Postactieven ABN AMRO (BPA) Media (VGOmedia) Achmea - Achmea Gepensioneerden Vereniging (AGV) Meneba - Vereniging van Gepensioneerden Meneba (VGM) AC-medewerkers - Vereniging van Oud AC-medewerkers (VOAC) Michelin - Vereniging van Oud-Michelin-Medewerkers (VOM) Agrarische sectoren - Vereniging van Gepensioneerden uit de coöperatieve NBP - Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen (NBP) Agrarische sectoren en Zuivelindustrie (VGAZ) Nedlloyd - Vereniging Deelnemers Nedlloyd Pensioenfonds (DNP) ANWB - Vereniging van Gepensioneerden ANWB NHTV - Vereniging van Gepensioneerden NHTV ARCADIS - Vereniging van Gepensioneerden ARCADIS (VGA) NIBC - Vereniging van Gepensioneerden NIBC Atos Origin - Vereniging van Gepensioneerden van Atos Origin (VGAO) Nutreco - Vereniging Gepensioneerden Nutreco AVEBE - Vereniging van Gepensioneerden van AVEBE (VerGePa) Océ - Vereniging Gepensioneerden Océ (VG-Océ) AWV(N) - Vereniging van AWV(N) Gepensioneerden Officieren - Koninklijke Vereniging van Eervol ontslagen Officieren van de BAM - Vereniging BAM Gepensioneerden (voorheen HBG) Nederlandse Krijgsmacht (KVEO) Berenschot - Vereniging Gepensioneerden Berenschot Paramelt - Vereniging Gepensioneerden Paramelt Bouwcentrum - Vereniging van Belanghebbenden bij het Bouwcentrum Politie - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Politie (BPPol) Pensioenfonds (BBPf) PUSH - Stichting PUSH (VOEKS, FPVG, VUG, VGAN, VGSP, VOHM, VPP-TDV) BP - Vereniging van Oud BP-medewerkers (VOBP) Rabobank - Vereniging Gepensioneerden Rabobank (VG-Rabobank) BPM/NOVA - Vereniging van Oud BPM/NOVA-medewerkers (VOBNM) Rath en Doodeheefver - Vereniging Belanghebbenden Pensioenen Rath en Brill - Belangenvereniging Oud-medewerkers Koninklijke Brill N.V. (B.O.B.) Doodeheefver Buhrmann - Vereniging Gepensioneerden Buhrmann/Corporate Express SABIC - Vereniging Gepensioneerden SABIC Europe (VGSE) Cargill - Vereniging van Gepensioneerden Cargill Nederland Schiphol - Vereniging Gepensioneerden Schiphol Cehave - Vereniging van Gepensioneerden Cehave Landbouwbelang Siemens - Vereniging van Gepensioneerden en vervroegd uitgetredenen van Chevron Texaco - Vereniging van Gepensioneerden Chevron Texaco Siemens Nederland N.V. CSM Suiker - Vereniging van Gepensioneerden en Nabestaanden CSM Suiker (VG Siemens) Deloitte - Vereniging van Pensioengerechtigden Deloitte (VVPD) Stork - Vereniging Gepensioneerden Stork (VGS) De Nederlandsche Bank - Belangenvereniging Pensioengerechtigden De Strabo - Vereniging Gerechtigden Pensioen Reglementen Strabo Verpakkingen Nederlandsche Bank N.V. (BP DNB) N.V. Detailhandel - Vereniging van Gepensioneerden uit de Detailhandel (V-G-D) Thales - Vereniging van (vroeg)gepensioneerden van de Stichting Pensioenfonds Douwe Egberts - Vereniging van Gepensioneerden Douwe Egberts (VGDE) Thales Nederland (VVSPTN) DOW - Vereniging van DOW Gepensioneerden in Nederland (VDG) TNO - Vereniging van Oud TNO-ers (eTNOs) Draka en NKF - Vereniging van Gepensioneerden Draka en NKF (VvGDN) Triumph - Vereniging van Gepensioneerden en Pensioenrechthebbenden DSM - Vereniging DSM Gepensioneerden (VDP) Triumph (VGT) Dupont - Vereniging van Gepensioneerden Dupont Nederland (VGDN) Unisys - Belangenvereniging van Oud Medewerkers Unisys (BOMU) Elsevier - Vereniging van Gepensioneerden Elsevier-Ondernemingen(VGEO) Urenco Nederland - “De Kern” Vereniging van Gepensioneerden Urenco ENCI - ENCI-Vereniging van Gepensioneerden (EVG) Nederland ExxonMobil - Vereniging van Gepensioneerden van ExxonMobil (VGEM) UWV - Gepensioneerdenvereniging UWV (GvU) Fujifilm - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Fujifilm Veilig Verkeer Nederland - Vereniging van Gepensioneerden Veilig Verkeer Gasunie - Vereniging van Pensioengerechtigden en Postactieven Gasunie Nederland (VVGVVN) (VGGasunie) Vereenigde Glasfabrieken - Vereniging van Gepensioneerden Vereenigde Haskoning - Belangenvereniging Gepensioneerden Haskoning (BGH) Glasfabrieken Heineken - Vereniging van Gepensioneerden bij Heineken (VVGH) Vervoerspersoneel - Bond van Gepensioneerd Vervoerspersoneel (BGV) Hercules - Vereniging van Gepensioneerden van Hercules in Nederland Volker Wessels Stevin - Vereniging van Gepensioneerden van Koninklijke Holland Casino - Vereniging Gepensioneerden Holland Casino Volker Wessels Stevin (VGKVWS) Hunter Douglas - Vereniging van Hunter Douglas Gepensioneerden (VHDG) Volkshuisvesters Pensioen - Vereniging van Gepensioneerden van de IBM - Vereniging van oud-medewerkers van IBM Nederland (Grey Blue Circle) Stichting Pensioenfonds Woningcorporaties (VGSPW) ING - Vereniging Senioren ING (VSI) Vopak - Vereniging Gepensioneerden Vopak (VGV) KLM - Vereniging van Gepensioneerden der KLM Wegener - Vereniging van Gepensioneerden van het Algemeen Pensioenfonds Kodak - Vereniging van Gepensioneerden van Kodak Nederland B.V. Wegener Koninklijke Ten Cate - Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate Whirlpool - Vereniging van Whirlpool Gepensioneerden (VWG) (VGKTC) Wilma - Vereniging van Gepensioneerde Deelnemers Stichting Pensioenfonds Landbouwschap - Vereniging Belanghebbenden Pensioenverordening Wilma Landbouwschap Zorg en Welzijn - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Pensioenfonds Lanschot - Vereniging van Gepensioneerden van Van Lanschot Bankiers (VGL) Zorg en Welzijn (BPP) Lease Pensioenbelang - Vereniging Lease Pensioenbelang (VeLP) Loodsen - Vereniging van Nederlandse Oud-Loodsen (VNo-L)

12 NVOG Expliciet - 22e jaargang, augustus 2012