Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013

Efekty realizacji Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013

raport końcowy opracowanie dla Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju

Badanie finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Pomocy Technicznej Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013

koordynacja:

Andrzej Regulski

autorzy raportu:

Magdalena Ośka

Martin Obuch

Marta Ponichter-Kolenda

Andrzej Regulski

współpraca:

Magdalena Belof

Krzysztof Czauderna

Julian Zawistowski

IMAPP sp. z o.o. ul. Rejtana 15/25 02-516 Warszawa [email protected] www.imapp.pl

Fundacja Naukowa Instytut Badań Strukturalnych ul. Rejtana 15/28 02-516 Warszawa, Polska [email protected] www.ibs.org.pl

Streszczenie

Wstęp Raport jest podsumowaniem badania ewaluacyjnego pt. Efekty realizacji Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013 zrealizowanego przez konsorcjum IMAPP oraz Instytutu Badań Strukturalnych na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. Wyniki badania opierają się przede wszystkim na pogłębionej analizie danych zastanych, tj. dokumentów programowych oraz dokumentacji wszystkich projektów dofinansowanych w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013 (dalej: PWT PL-SK 2007-2013). Najważniejszym uzupełnieniem analizy danych zastanych były zakrojone na szeroką skalę jakościowe i ilościowe badania terenowe.

Wyniki ewaluacji w zakresie osi priorytetowych I i II Na przestrzeni ostatnich lat kontekst społeczno-gospodarczy, w którym realizowany był PWT PL-SK 2007-2013 uległ znaczącym zmianom. Zmiany te objęły również część uwarunkowań będących podstawą kształtowania strategii rozwoju pogranicza polsko-słowackiego. W ujęciu makroekonomicznym, poszczególne części obszaru pogranicznego nadgoniły część dystansu rozwojowego dzielącego je od lepiej rozwiniętych części Unii Europejskiej. Sam obszar pozostał jednak niejednolity pod względem poziomu rozwoju gospodarczego. Z przeprowadzonych analiz wynika, że okres od 2007 r. charakteryzował się znacznym zwiększeniem intensywności relacji transgranicznych pomiędzy Polską i Słowacją (które już wcześniej - m.in. na tle innych polskich granic - były stosunkowo dobrze rozwinięte). Potwierdzają to badania ankietowe obejmujące jednostki samorządu terytorialnego zrealizowane po obydwu stronach granicy.

Zapisy programu były - w obydwu osiach priorytetowych i we wszystkich tematach - stosunkowo pojemne, co dało beneficjentom dużą dowolność w zgłaszaniu przedsięwzięć realizowanych w partnerstwie z instytucjami z drugiej strony granicy. De facto okazało się jednak, że interwencja została skoncentrowana na kilku szczególnie popularnych typach projektów, co wynikało w dużym stopniu ze struktury podmiotowej beneficjentów, wśród których ponad 80% wszystkich środków zaabsorbowały jednostki samorządu terytorialnego. Nie powinno więc dziwić, że zgłaszane przez nie projekty najczęściej były związane z zadaniami własnymi poszczególnych szczebli władz samorządowych. I tak, gros środków na działania infrastrukturalne (oś priorytetowa I) trafił na zadania w zakresie rozbudowy dróg lokalnych oraz rozwoju gospodarki wodno-kanalizacyjnej. Pozostałe typy projektów zgłaszane były zdecydowanie rzadziej. Z kolei w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego (oś priorytetowa II) wsparto przede wszystkim lokalną infrastrukturę turystyczno-rekreacyjną oraz kulturową, z niewielkim, choć zauważalnym udziałem zadań miękkich.

Cele PWT PL-SK 2007-2013, oprócz postulatów transgranicznych, zawierały także szereg oczekiwanych rezultatów dotyczących rozwoju terenu przygranicznego. Z tej perspektywy warto zauważyć, że zadania przewidziane do wsparcia w osiach priorytetowych I i II można było sfinansować także przy pomocy innych programów finansowanych ze środków europejskich. Szacujemy, że PWT PL-SK 2007- 2013 odpowiadał za od kilku do kilkunastu procent "prorozwojowej" interwencji skierowanej na obszar pogranicza (w zależności od części obszaru i zakresu tematycznego). Względnie największą rolę Program odgrywa w obszarze turystyki i kultury oraz dziedzictwa kulturowego. Znaczenie Programu wzrasta jeszcze bardziej, gdy analizę odniesiemy jedynie do pasa przygranicznego. Z przeprowadzonej

oceny wynika jednak, że interwencja PWT PL-SK 2007-2013 miała w niektórych przypadkach charakter konkurencyjny do działań innych programów.

Cele sformułowane w PWT PL-SK 2007-2013 miały charakter dualny. Z jednej strony, dotyczyły zagadnień związanych ze współpracą polsko-słowacką, a z drugiej - wieloaspektowego rozwoju obszaru pogranicza (do czego partnerska współpraca miała prowadzić). Cele w zakresie intensyfikacji współpracy były niewątpliwie realizowane, przy czym dotyczyło to przede wszystkim podmiotów, które współpracowały ze sobą wcześniej. Nie powinno to dziwić z uwagi na ich strukturę podmiotową - zdecydowanie największa część wsparcia trafiła do jednostek samorządowych. Interwencję Programu należy także ocenić jako wpisującą się w cele związane z rozwojem obszaru przygranicznego, jednak - m.in. z uwagi na ich bardzo szeroki zakres przy stosunkowo niewielkiej alokacji - miały one charakter uzupełniający do działań finansowanych z innych źródeł. Z tej perspektywy należy więc stwierdzić, że to właśnie interwencja innych programów (czy też szerzej - innych działań publicznych) należała do najważniejszych zewnętrznych uwarunkowań realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013

Program wsparł przede wszystkim pary (lub grupy) instytucji, które współpracowały już przed ubieganiem się o dofinansowanie. W ponad połowie przypadków wcześniejsza kooperacja związana była m.in. ze wspólną realizacją projektów dofinansowanych ze środków europejskich. Ponieważ główną grupą beneficjentów były jednostki samorządu terytorialnego, większość partnerstw należy ocenić jako relacje naturalne, wynikające m.in z położenia geograficznego poszczególnych jednostek. Choć współpraca ma w ich przypadku długą tradycję, to wsparcie w ramach PWT PL-SK 2007-2013 nie jest jednak bez znaczenia, ponieważ daje realne pole do rozszerzenia zakresu tematycznego współpracy i zwiększenia jej intensywności. Praktycznie wszyscy partnerzy są zainteresowani dalszą współpracą z podmiotami, z którymi wspólnie realizowali projekt w ramach PWT PL-SK 2007-2013 - co ważne dotyczy to w takim samym stopniu "nowych", jak istniejących partnerstw. Połowa z nich posiada konkretne plany dalszych wspólnych inicjatyw, a większość pozostałych - przynajmniej ich wstępny zarys. Badani postrzegają PWT PL-SK 2014-2020 jako kluczowe źródło finansowania współpracy transgranicznej. Ewentualne wykorzystanie innych środków będzie zależało od szczegółowych zasad udzielenia wsparcia.

Podsumowując analizę efektów realizacji PWT PL-SK 2007-2013 jako największy sukces Programu należy ocenić jego wkład w zmiany cywilizacyjne na terenie pogranicza, które zostały osiągnięte dzięki realizacji projektów we współpracy polsko-słowackiej, w zdecydowanej większości w ramach już istniejących partnerstw. Inwestycje dofinansowane ze środków Programu są silnie skoncentrowane w powiatach z pasa przygranicznego, który był szczególnie aktywny w aplikowaniu o fundusze. Zauważalny postęp odnotowano przede wszystkim w obszarze lokalnej infrastruktury transportowej oraz gospodarce wodno-ściekowej. Projekty z osi I i II przyczyniły się również do stopniowego wzbogacania oferty turystycznej pogranicza, warto jednak zauważyć, że nie uruchomiło to jeszcze zauważalnych trendów - udział obszaru wsparcia w ruchu turystycznym utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Program wymiernie wzmocnił także bazę infrastrukturalną instytucji kultury.

Wśród obszarów, w których realizację Programu należy ocenić jako nie do końca zadowalającą, trzeba w pierwszej kolejności wymienić stosunkową niewielką liczbę nowych partnerstw, co było w dużym stopniu związane z przytłaczającą dominacją jednostek samorządu terytorialnego w gronie beneficjentów. Przyczyną innych problemów były bardzo pojemne zapisy PWT PL-SK 2007-2013, które przełożyły się "popytowy" sposób rozdysponowania środków. Spowodowało to, że niektóre inwestycje - choć niewątpliwie mające znaczenie dla społeczności lokalnych - miały relatywnie małe znaczenie transgraniczne i z powodzeniem mogły być realizowane np. w ramach regionalnych programów operacyjnych

Wyniki ewaluacji w zakresie osi priorytetowej III Na poziomie Programu założono stosunkowo szeroki zakres tematyczny mikroprojektów. W praktyce okazało się, że zainteresowaniem beneficjentów cieszy się przede wszystkim możliwość dofinansowania przedsięwzięć związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym, sportem i rekreacją oraz turystyką. Wśród beneficjentów dominującą rolę odgrywają jednostki samorządu terytorialnego oraz podległe im podmioty – głównie instytucje kultury. Beneficjenci z tej kategorii skorzystali z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 w największym stopniu absorbując około 60% budżetu FMP. Wśród pozostałych jednostek wdrażających mikroprojekty należy wymienić stowarzyszenia i organizacje pozarządowe, które realizowały łącznie 29% przedsięwzięć wspartych w ramach Funduszu Małych Projektów. Jeśli chodzi o beneficjentów ostatecznych, to na wsparciu z Programu korzystali głównie lokalni mieszkańcy (zarówno Słowacy, jak i Polacy), a w dalszej kolejności pracownicy instytucji realizujących projekty (w tym także pracownicy instytucji partnerskich) oraz turyści.

Rozkład terytorialny mikroprojektów jest bardziej równomierny (mniej rozproszony) niż projektów dużych. Mikroprojekty realizowane są w całym obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013, przy czym - szczególnie na Słowacji - nie koncentrują się w pasie przygranicznym. W ujęciu przestrzennym – na terenie całego obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można zaobserwować komplementarność mikroprojektów z inwestycjami wspartymi w osiach I i II (istotna statystycznie zależność na poziomie powiatów).

Cele szczegółowe związane z FMP (nawiązywanie i wzmocnienie bezpośrednich kontekstów pomiędzy polska i słowacką stroną na trenach przygranicznych oraz tworzenie bazy dla kolejnych projektów w przyszłości) są – co do zasady - realizowane. Mikroprojekty skierowane były przede wszystkim do lokalnych mieszkańców (po obydwu stronach granicy), a w dalszej kolejności do pracowników instytucji-partnerów oraz turystów. Istotną grupą docelową byli również uczniowie. Badanie ankietowe beneficjentów potwierdza, że realizacja mikroprojektów najmocniej przełożyła się na wzrost intensywności realizacji z panterami z Polski/Słowacji oraz poprawę wizerunku obszaru z drugiej strony granicy, i jego mieszkańców. Oddziaływanie to ma charakter jednoznacznie transgraniczny i jest największą wartością dodaną dofinansowanych z FMP przedsięwzięć.

Skala oddziaływania mikroprojektów była jednak mniejsza niż w przypadku projektów dofinansowanych w osi I i II, co wynikało z nieporównywalnej skali przedsięwzięć. Warto przy tym zauważyć, że mikroprojekty o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnych charakteryzowały się większym wpływem (wartością dodaną) w wymiarze rozwoju lokalnego (dostęp do usług publicznych, rozwój turystyki). Różnice pomiędzy mikroprojektami "miękkimi" i "twardymi" nie występują natomiast na poziomie zagadnień transgranicznych (intensywność współpracy, wizerunek partnerów itp.).

W zdecydowanej większości (prawie 80%) mikroprojekty wdrażane były przez partnerów, którzy w przeszłości już ze sobą współpracowali, najczęściej przy okazji wspólnej realizacji projektów finansowanych ze środków europejskich. Najwięcej nowych partnerstw odnotowano wśród organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, a najmniej - wśród jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku tej grupy beneficjentów najczęściej można mówić o "naturalnych" partnerstwach (wynikających m.in. z położenia geograficznego). Generalnie jednak należy stwierdzić, że realizacja mikroprojektów sprzyjała w znacznie większym stopniu rozwojowi partnerstw już istniejących, niż podejmowaniu nowej współpracy. Trwałość partnerstwa jest zdecydowanie większa wśród tych partnerów, dla których realizacja mikroprojektu nie była pierwszym etapem współpracy. Trwałość nowych partnerstw należy także ocenić jako zadowalającą. Mają one jednak ograniczony wpływ na rozszerzenie zakresu współpracy o nowe obszary tematyczne. Również w zestawieniu z projektami z osi I i II, siła partnerstw

jest porównywalna jedynie w przypadku tych mikroprojektów, których beneficjenci wcześniej już ze sobą kooperowali.

Przeprowadzana analiza pozwoliła na zidentyfikowanie pewnych problemów w działaniu projektu parasolowego, które, częściowo, przełożyły się na koszty jego funkcjonowania. Większość z nich wynikała z konieczności koordynacji działań pięciu partnerów działających w dwóch różnych systematach prawno-instytucjonalnych. Problemy te przekładały się na znaczne skomplikowanie procedur związanych z raportowaniem i rozliczaniem. Planowana w okresie 2014-2020 zmiana formuły projektu (3 terytorialnie wydzielone projekty parasolowe) jest z tej perspektywy dobrym rozwiązaniem, z zebranych informacji nie wynika jednak, aby miało się to przełożyć na zmniejszenie kosztów wdrażania mikroprojektów na poziomie całego Programu.

Znacznie więcej wątpliwości sformułować należy pod adresem samej formuły mikroprojektów. Do najważniejszych zastrzeżeń należy zaliczyć: niekorzystne dla niektórych beneficjentów warunki finansowania, nie w pełni funkcjonalny system monitorowania, nieudaną próbę wprowadzenia do Programu koncepcji projektów komplementarnych oraz nadmiar obciążeń związanych z obsługą administracyjną mikroprojektu.

Zhrnutie

Úvod Správa je zhrnutím hodnotenia s názvom „Efekty realizácie Programu cezhraničnej spolupráce Poľská republika - Slovenská republika 2007-2013“. Hodnotenie pre Ministerstvo infraštruktúry a rozvoja Poľskej republiky realizovalo konzorcium IMAPP a Inštitút štrukturálnych výskumov. Výsledky štúdie vychádzajú predovšetkým z hĺbkovej analýzy existujúcich údajov, t. j. programových dokumentov a dokumentácie všetkých realizovaných projektov spolufinancovaných v rámci Programu cezhraničnej spolupráce Poľská republika – Slovenská republika 2007-2013 (ďalej: PCS PL-SK 2007-2013). Najdôležitejším doplnením analýzy existujúcich údajov boli rozsiahle kvalitatívne a kvantitatívne terénne skúmania.

Výsledky hodnotenia prioritnej osi I. a II. V posledných rokoch sa výrazne zmenil sociálny a ekonomický kontext implementácie PCS PL-SK 2007- 2013. Zmeny sa týkali aj podmienok pre realizáciu rozvojovej stratégie poľsko-slovenského prihraničného regiónu. Z makroekonomického pohľadu, sa jednotlivé časti hraničného územia priblížili k rozvinutejším častiam Európskej únie. Napriek tomu región ako celok vykazuje nižšiu ekonomickú výkonnosť. Analýzy poukazujú na výrazné zvýšenie intenzity cezhraničnej spolupráce medzi Poľskom a Slovenskom od roku 2007 (spolupráca bola už predtým relatívne rozvinutá v porovnaní s ostatnými poľskými hranicami). Tento trend potvrdili prieskumy vykonané medzi miestnou samosprávou na oboch stranách hranice.

Oblasti podpory boli v rámci oboch prioritných osí programu relatívne široko formulované. To poskytovalo prijímateľom vysokú mieru flexibility pri predkladaní projektov realizovaných v partnerstve s inštitúciami z druhej strany hranice. Napriek tomu sa projekty koncentrovali na niekoľko populárnych typov projektov (oblastí). To do veľkej miery vyplýva z faktu, že viac ako 80% všetkých prijímateľov predstavovali subjekty územnej samosprávy. Realizované projekty väčšinou súviseli s činnosťami vykonávanými územnej samosprávy. Z tohto dôvodu podstatná časť zdrojov alokovaných na infraštruktúru (prioritná os I) smerovala na rozvoj lokálnych ciest, kanalizácie a pripojenie na pitnú vodu. Ostatné aktivity boli zastúpené výrazne v menšom počte. Na druhej strane v oblasti sociálno- ekonomického rozvoja (prioritná os II.) boli podporené hlavne aktivity v oblasti rozvoja miestneho cestovného ruchu, rekreácie a kultúrnej infraštruktúry.

Popri požiadavkách na cezhraničný charakter intervencií, PCS PL-SK 2007-2013 zahŕňal aj ciele súvisiace s rozvojom cezhraničného regiónu. Z tohto pohľadu je dôležité, že úlohy vyplývajúce zo stanovených cieľov je možné podporovať aj z iných programov financovaných zo zdrojov EÚ. Odhadujeme, že v závislosti od časti regiónu a zamerania projektu, podiel PCS PL-SK 2007-2013 projektov predstavoval nízku až významnú časť rozvojových intervencií. Inými slovami, príspevok programu bol najvýznamnejší v oblasti cestovného ruchu, kultúry a kultúrneho dedičstva. Význam podpory programu sa ešte zvýši ak berieme do úvahy len prihraničné oblasti (priamo pri štátnej hranici). Hodnotenie zároveň poukázalo na oblasti, v ktorých podpora z PCS PL-SK 2007-2013 a iných programov si navzájom konkurovali.

Ciele formulované pre PCS PL-SK 2007-2013 mali dvojaký charakter. Časť z nich sa týkala poľsko- slovenskej spolupráce a ďalšia časť celkového rozvoja cezhraničného regiónu (ku ktorému spolupráca mala prispieť). Jednoznačne došlo k zintenzívneniu spolupráce, najmä v prípadoch, kde existovala predchádzajúca spolupráca. Nie je prekvapením, že najväčšiu skupinu tvorili subjekty miestnej

samosprávy. Plnenie cieľov programu je potrebné posudzovať aj s ohľadom na prínos k rozvoju cezhraničného územia. V dôsledku širokého spektra podporovaných oblastí a relatívne malej finančnej alokácii, intervencie programu boli len doplnkovými k iným zdrojov. Z tohto pohľadu, k plneniu cieľov PCS PL-SK 2007-2013 súvisiacich s celkovým rozvojom cezhraničného regiónu prispeli predovšetkým intervencie iných programov financované z verejných zdrojov.

Program podporoval najmä páry (skupiny) inštitúcií, ktoré spolupracovali už pred podaním žiadosti o nenávratný finančný príspevok. Vo viac ako polovici prípadov sa predchádzajúca spolupráca týkala implementácie spoločných projektov financovaných zo zdrojov EÚ. Pretože hlavnou skupinou boli subjekty miestnej samosprávy, pri väčšina partnerstiev možno hodnotiť vzťahy ako neutrálne, keďže vyplývali napríklad z geografickej blízkosti obcí. Aj keď spolupráca medzi miestnymi samosprávami má dlhú tradíciu, podpora z PCS PL-SK 2007-2013 bola relevantná. Umožnila rozšíriť tematické zameranie spolupráce a zvýšiť jej intenzitu. Všetci prijímatelia deklarovali záujem o pokračovanie v spolupráci s partnermi, s ktorými zrealizovali spoločný projekt v rámci PCS PL-SK 2007-2013. Dôležité je, že záujem vyjadrili ako nové, tak aj existujúce partnerstvá. Polovica z nich má konkrétne plány pre spoločné aktivity a ostatní majú aspoň predbežnú predstavu. Respondenti, ktorí sa zúčastnili prieskumu považujú PCS PL-SK 2014-2020 za hlavný zdroj financovania cezhraničnej spolupráce. Využívanie iných zdrojov je determinované podmienkami získania podpory.

V závere analýzy efektov PCS PL-SK 2007-2013 je potrebné uviesť, že najväčším úspechom PCS PL-SK 2007-2013 sú „civilizačné“ zmeny v cezhraničnom regióne. Tie boli dosiahnuté prostredníctvom implementácie projektov poľsko-slovenskej spolupráce, pričom väčšina z nich vychádzala z predchádzajúcej spolupráce. Investície spolufinancované programom sú koncentrované v prihraničných oblastiach (susediacich s hranicou), ktoré boli veľmi aktívne pri predkladaní žiadostí (projektov). Viditeľný pokrok bol dosiahnutý v oblasti miestnej dopravnej infraštruktúry, vodovodov a kanalizácie. Projekty realizované v prioritnej osi II prispeli k zlepšeniu ponuky cestovného ruchu. Napriek tomu, podiel podporeného územia na celkovom cestovnom ruchu ostáva nezmenený. Podpora programu sa prejavila a je merateľná v oblasti posilnenia zdrojov kultúrnych inštitúcií.

Jednou z oblastí, kde existujú rezervy je relatívne nízky počet nových partnerstiev. To je do určitej miery dané vysokým podielom miestnej samosprávy na celkovom počte prijímateľov. Ďalším dôvodom boli široko formulované tematické oblasti PCS PL-SK 2007-2013 a následné rozdelenie zdrojov podľa dopytu. To zapríčinilo podporu projektov, ktoré boli jednoznačne relevantné pre miestne komunity, ale bez výrazného cezhraničného prínosu. Tie bolo možné podporiť aj z iných programov, napr. regionálneho operačného programu. Výsledky hodnotenie prioritnej osi III. Na úrovni programu bolo relatívne široké spektrum tém pre mikro-projekty. Realizácia programu ukázala, že prijímatelia sa prednostne zaujímali o získanie podpory v oblasti kultúrneho a prírodného dedičstva, športu, rekreácie a cestovného ruchu. Miestna samospráva a ňou zriaďované/riadené organizácie, prevažne kultúrne inštitúcie, má dominantné postavenie medzi prijímateľmi. Až 60% všetkých zdrojov určených na Fond malých projektov (FMP) bolo využitých v rámci projektov realizovaných miestnou samosprávou. Ďalšou významnou skupinou prijímateľov boli mimovládne organizácie, ktoré realizovali približne 29% mikro-projektov. Z podporených mikro-projektov mali prínos najmä obyvatelia na oboch stranách hranice, potom pracovníci inštitúcií realizujúcich mikroprojekty a turisti.

Územné rozdelenie mikro-projektov je podobné ako pri väčších projektoch implementovaných v prioritných osiach I. a II. Mikro-projekty sú realizované na celom území cezhraničného regiónu, ale nie sú koncentrované v prihraničnom pásme (území), najmä na slovenskej strane. Z priestorového hľadiska

je možné identifikovať komplementaritu medzi mikro a väčšími projektmi na celom území PCS PL-SK 2007-2013 (štatisticky významné väzby na úrovni okresov).

Špecifické ciele FMP (vytvorenie a posilnenie priamych väzieb medzi poľskou a slovenskou stranou cezhraničného regiónu a vytvorenie podmienok pre ďalšie projekty v budúcnosti) sú z pravidla implementované. Mikro-projekty boli určené primárne obyvateľom na oboch stranách hranice, zamestnancom partnerských inštitúcií a turistom. Významnou cieľovou skupinou boli študenti. Prieskum medzi prijímateľmi potvrdil, že realizácia mikro-projektov sa najefektívnejšie prejavila na zvýšení intenzity spolupráce s partnermi, ako aj zlepšení vnímania oblasti na druhej strane hranice and medzi obyvateľmi. Táto interakcia má jednoznačne cezhraničný charakter a predstavuje najvyššiu pridanú hodnotu projektov realizovaných v rámci FMP.

Dopad (vplyv) mikro-projektov bol menší v porovnaní s projektmi realizovanými v rámci prioritnej osi I. a II., čo vyplýva z rozdielnej veľkosti projektov. Za zmienku stojí fakt, že mikro-projekty s relatívne vysokým podielom kapitálových výdavkov majú väčší vplyv (pridanú hodnotu) na miestny rozvoj (dostupnosť verejných služieb, rozvoj cestovného ruchu). Rozdiel medzi investičnými a neinvestičnými projektmi sa nevyskytuje na úrovni cezhraničnej spolupráce (intenzita spolupráce, vnímanie partnerov, atď.).

Prevažná väčšina (takmer 80%) mikro-projektov bolo implementovaných partnermi, ktorí v minulosti spolupracovali, najmä pri realizácii projektov spolufinancovaných zo zdrojov EÚ. Najvyšší počet nových partnerstiev bol vytvorený medzi mimovládnymi organizáciami a združeniami, naopak najmenej medzi miestnou samosprávou. Väčšinu partnerstiev medzi samosprávami možno považovať za prirodzenú (napr. vzhľadom na geografickú blízkosť). Vo všeobecnosti, mikro-projekty preferovali rozvoj existujúcich partnerstiev pred vytváraním novej spolupráce. Dĺžka trvania partnerstiev je výrazne vyššia v prípade subjektov s predchádzajúcimi skúsenosťami. Udržateľnosť partnerstiev nových partnerstiev je uspokojivá, napriek tomu je ich prínos k riešeniu nových tém obmedzená. V porovnaní s projektmi prioritnej osi I. a II. udržateľnosť partnerstva je porovnateľná iba v prípade mikro-projektov, kde prijímatelia už v minulosti spolupracovali.

Vykonaná analýza umožnila identifikovať určité problémy v realizácii strešných projektov, ktoré sa čiastočne prejavili na nákladoch spojených s realizáciou strešných projektov. Väčšina z nich vyplýva z potreby koordinácie aktivít 5 partnerov pôsobiacich v rozdielnych legislatívnych a inštitucionálnych systémoch. Problémy mali za dôsledok výrazne komplikované postupy týkajúce sa podávania správ a účtovníctva. Z tohto pohľadu, plánovaná zmena riadenia (vytvorenie územne oddelených strešných projektov) sa javí ako dobré riešenie. Predmetné zmeny nebudú mať vplyv na zníženie nákladov na implementáciu mikro-projektov na úrovni programu.

V budúcnosti bude potrebné vyriešiť viaceré otázky spojené s implementáciou mikro-projektov. Medzi najdôležitejšie patria: nepriaznivé podmienky financovania pre niektoré skupiny prijímateľov, nie plne funkčný systém monitorovania, neúspešný pokus o zavedenie konceptu komplementárnych (doplnkových) projektov v programe a neúmerné administratívne zaťaženie (úlohy) pri riadení mikro- projektov.

Executive summary

Introduction The report is a summary of the evaluation survey entitled "The Effects of the Cross Border Cooperation Programme the Republic of Poland - the Slovak Republic 2007-2013". It has been carried out by a consortium of IMAPP and the Institute for Structural Research and commissioned by the Ministry of Infrastructure and Development. The survey results are based primarily on in-depth analysis of existing data, i.e. the Programme's documents and the documentation of all projects funded under the Cross Border Cooperation Programme the Republic of Poland - the Slovak Republic 2007-2013 (hereinafter: CBC PL-SK 2007-2013). The most important addition to the analysis of existing data was the extensive qualitative and quantitative fieldwork.

Results of the evaluation in terms of priority axis I and II In recent years, social and economic context in which the CBC PL- SK 2007-2013 has been implemented, changed considerably. Those changes also concerned some conditions of the development strategy of the Polish-Slovak border region. In macroeconomic terms, the individual parts of the border area have caught up with a part of the development gap between the more developed parts of the European Union. The region itself, however, remained patchy in terms of economic development. Analyses show that the period from 2007 was characterized by a significant increase in the intensity of cross-border relations between Poland and Slovakia (already relatively well developed, e.g. in comparison with other Polish borders). This is confirmed by surveys involving local governments carried out on both sides of the border.

In both the priority axes and in all subject areas, the records of the Programme were relatively capacious. This gave the beneficiaries a large flexibility in submitting projects carried out in partnership with institutions from across the border. However, it turned out that the intervention concentrated on a few particularly popular types of projects. This resulted to a large extent from the subjective structure of the beneficiaries, among which more than 80% of all means was absorbed by the local government units. It should be no surprise that the projects they submitted were most frequently those related to the tasks of their own. And so, the bulk of funds for infrastructure (priority axis I) went towards tasks in the development of local roads, as well as water supply and sewerage. The remaining types of projects were submitted decidedly less frequently. On the other hand, in terms of socioeconomic development (priority axis II) primarily supported was the local tourist, recreation and cultural infrastructure, with a small, but noticeable share of soft tasks.

Apart from the cross-border postulates, the objectives of the CBC PL-SK 2007-2013 included also a number of expected results pertaining to the development of the border region. From this viewpoint, it is worth noting that the tasks to support the priority axes I and II can also be financed by other programs financed from the EU funds. We estimate that the CBC PL- SK 2007-2013 was responsible for a few to several percent of the "pro-development" interventions aimed at the border area (depending on the part of the area and the subject scope). Relatively speaking, the Programme plays the most important role in the area of tourism, culture and the cultural heritage. Its meaning increases the more, when the analysis is referred only to the border area. The assessment shows, however, that the intervention CBC PL- SK 2007-2013 was in some cases regarded as competition with the other programms.

The objectives formulated in the CBC PL- SK 2007-2013 had a dual nature. On the one hand, they focused on issues related to the Polish - Slovak cooperation, on the other - a multi-faceted development of the border area (to which the partnership was to lead). Targets for intensification of cooperation were undoubtedly carried out, primarily with respect to entities that have cooperated with each other before. This should not come as surprising in view of their structure - by far the largest part of the support went to the local government units. The Programme’s intervention should also be assessed as inscribing in objectives related to the development of the border area. However - due e.g. to their very wide scope with a relatively small allocation - they were complementary to the activities funded from other sources. From this perspective, it must therefore be concluded that it was the intervention of other programmes (or more broadly - other public actions) that was one of the most important external determinants of conditions relevant to completion of the CBC PL- SK 2007-2013 objectives.

The Programme supported primarily pairs (or groups) of institutions that have already worked together before applying for a grant. In more than half of the cases the earlier cooperation was related to, e.g. joint implementation of projects co-financed from European funds. Because the main group of beneficiaries were the local government units, the majority of partnerships needs to be assessed as neutral relations, resulting e.g. from the geographical location of particular units. Though in their case the cooperation has had a long tradition, the support under the CBC PL-SK 2007-2013 is not at all irrelevant. It provides real opportunities to increase the thematic scope of cooperation and increases its intensity. Virtually all partners are interested in further cooperation with entities, with which they have implemented a joint project under the CBC PL- SK 2007-2013. What is important, the above is of equal concern to both the "new", and the existing partnerships. Half of them have specific plans for further joint initiatives, and most of the rest - at least their initial outline. The survey takers perceive the CBC PL-SK 2014-2020 as the key source of funding for cross-border cooperation. Possible use of other means will depend on the detailed rules for granting support.

To sum up the analysis of the effects of the CBC PL-SK 2007-2013, the Programme's input in the civilisation changes in the border region needs to be seen as the greatest success of the Programme. It has been achieved through the implementation of Polish-Slovak cooperation projects, the majority of them being a part of already existing partnerships. Investments co-funded by the Programme are highly concentrated in the counties of the border area, which has been particularly active in applying for the funds. Noticeable progress has been observed primarily in the area of the local transport infrastructure as well as water and sewerage management systems. Projects of axis I and II also contributed to the gradual enrichment of border tourism offer. It is however worth noting that this has not yet launched a noticeable trend; the share of the support area in tourism remains relatively constant. The programme also measurably strengthened the infrastructure resources of cultural institutions.

Among the areas in which the implementation of the programme should be assessed as not fully satisfactory is the relatively small number of new partnerships. This was largely related to the overwhelming dominance of local government units in the group of beneficiaries. The reason for other problems was the highly inclusive regulations of the CBC PL-SK 2007-2013, which translated to the "demand-wise" way of distributing the means. This resulted in some projects being relatively insignificant in terms of the cross-border aspect – though no doubt relevant to local communities - and could be implemented, e.g. as a part of the regional operational programmes. Results of the evaluation in terms of priority axis III A relatively wide range of topics of micro-projects were assumed at the Programme level. However, the practice has proven that the beneficiaries were particularly interested in the possibility of co-

financing projects related to culture and cultural heritage, sport and recreation, as well as tourism. Local government units and their subordinate bodies - mostly cultural institutions - play the dominant role among the beneficiaries. Those belonging to this category have benefited from the implementation of the CBC PL-SK 2007-2013 to the greatest extent, having absorbed approx. 60% of the Small Projects Fund's budget. Among other institutions implementing micro-projects mentioned should be associations and NGOs, which implemented a total of 29% of the projects supported under the Small Project Fund (SPF). When it comes to the ultimate beneficiaries, it is mainly the local residents who benefited from the Programme (both Slovaks and Poles), followed by the staff of the institutions implementing the projects (including employees of partner institutions), as well as tourists.

The territorial distribution of the micro-projects is more uniform (less scattered) than of large projects. The micro-projects are implemented in the entire area of the CBC PL-SK 2007-2013, however, they do not focus on the border area - especially in Slovakia. In spatial terms, complementarity of micro- projects with investments supported in axis I and II can be observed in the entire area of the CBC PL- SK 2007-2013 (statistically significant relationship at the county level).

Specific objectives related to the SPF (establishing and strengthening the direct contexts between the Polish and the Slovak side in the border areas and creating a base for further projects in the future) are - as a rule - implemented. The micro-projects were aimed primarily at the local residents (on both sides of the border), and further at the employees of the partner institutions and tourists. An important target group were also students. A survey of beneficiaries confirms that the implementation of micro- projects was most effectively translated to the increase in the intensity of implementation with the partners from Poland/Slovakia, as well as to improving the image of the area on the other side of the border, and among its inhabitants. This interaction is clearly cross-border and it is the largest added value of the projects financed by the SPF.

However, the impact of the micro-scale projects was smaller than in the case of projects funded in the axis I and II, which resulted from the unparalleled scale of the projects. It is also worth noting that the micro-projects with a relatively high share of capital expenditures were characterized by a greater influence (added value) in terms of local development (access to public services, development of tourism). The differences between the "soft" and "hard" micro-projects do not occurat the level of cross-border issues though (intensity of cooperation, the image of the partners etc.).

The vast majority (almost 80%) of the micro-projects was implemented by partners, who in the past have cooperated with each other, usually in the joint implementation of projects financed from European funds. The largest number of new partnerships was identified among NGOs and associations, and the least - among local governments. In case of the latter group of beneficiaries, the most common partnerships can be called "natural" (resulting from, e.g. geographical location). In general, it should be noted that the implementation of micro-projects favoured to a much greater extent the development of existing partnerships, rather than establishing new cooperation. Durability of partnership is much greater among those partners, for whom the implementation of the micro-project was not the first stage of cooperation. The durability of the new partnerships is also satisfactory, however, their influence on expanding the scope for cooperation in new subject areas is limited. Also, in comparison with the projects of axes I and II, the strength of the partnerships is comparable only in the case of those micro-projects, which beneficiaries had previously cooperated.

The conducted analysis allowed identifying certain problems in the implementation of the umbrella project, which have partly translated into the cost of its operation. The majority of them stemmed from the need to coordinate the activities of five partners in two different legal and institutional systems. These problems translated into a significant complication of procedures related to reporting

and accounting. As seen from this perspective, the planned change in the project formula for the 2014- 2020 period (3 geographically separated umbrella projects) is a good solution. It does not translates into a reduction in the costs of implementation of micro-projects at the level of the entire Programme. Much more doubts should to be addressed to the formula of micro-projects. The most important objections include: unfavorable financing conditions for some beneficiaries, not a fully functioning monitoring system , an unsuccessful attempt to introduce the concept of complementary projects in the Programme and excessive tasks related to the administrative management of a micro-project.

Spis treści Spis treści ...... 14 1 Wprowadzenie ...... 15 2 Metodologia badania ...... 16 3 PWT PL-SK 2007-2013 – kontekst i uwarunkowania ...... 17 4 Ocena interwencji w osiach priorytetowych I i II ...... 26 4.1 Zagadnienia horyzontalne ...... 26 4.2 Cele i wskaźniki – poziom programu i osi priorytetowych ...... 55 4.3 Temat 1.1. Infrastruktura komunikacyjna i transportowa ...... 58 4.4 Temat 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska ...... 69 4.5 Temat 2.1. Rozwój współpracy transgranicznej w zakresie turystyki ...... 77 4.6 Temat 2.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego ...... 91 4.7 Temat 2.3. Projekty sieciowe ...... 102 4.8 Studia przypadków ...... 109 4.9 Synteza w kontekście pytań badawczych ...... 112 4.10 Wnioski i rekomendacje (w zakresie osi priorytetowych I i II) ...... 118 4.11 Conclusions and recommendations (in the areas of priority axes I and II) ...... 126 4.12 Závery a odporúčania (ohľadom prioritných osí 1 a 2) ...... 136 5 Ocena interwencji w osi priorytetowej III ...... 143 5.1 Wprowadzenie ...... 143 5.2 Cele interwencji III osi priorytetowej PWT PL-SK 2007-2013 ...... 144 5.3 Struktura i zakres wsparcia ...... 146 5.4 Oddziaływanie interwencji ...... 160 5.5 Partnerstwo ...... 166 5.6 Studia przypadków ...... 171 5.8 Zagadnienia wdrożeniowe...... 178 5.9 Kontynuacja mikroprojektów w Programie na lata 2014-2020 ...... 186 5.10 Synteza analizy w kontekście pytań badawczych ...... 191 5.11 Wnioski i rekomendacje (w zakresie FMP) ...... 195 5.12 Conclusions and recommendations (in the area of the SPF) ...... 198 5.13 Závery a odporúčania (ohľadom SFMP) ...... 201 6 Aneksy ...... 204 6.1 Aneks 1. Metodologia badania i narzędzia badawcze ...... 204 6.2 Aneks 2. Dokumentacja badań terenowych ...... 204 6.3 Aneks 3. Prezentacje ...... 204

1 Wprowadzenie

Raport jest podsumowaniem badania ewaluacyjnego pt. Efekty realizacji Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013 zrealizowanego przez konsorcjum IMAPP oraz Instytutu Badań Strukturalnych na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.

Wyniki badania opierają się przede wszystkim na pogłębionej analizie danych zastanych, tj. dokumentów programowych oraz dokumentacji wszystkich projektów dofinansowanych w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013 (dalej: PWT PL-SK 2007-2013). Najważniejszym uzupełnieniem analizy danych zastanych były zakrojone na szeroką skalę jakościowe i ilościowe badania terenowe. Ich zestawienie przestawiliśmy szczegółowo w rozdziale 2.

Właściwą część raportu rozpoczyna rozdział 3 zawierający syntetyczną charakterystykę trendów społeczno-gospodarczych obserwowanych na terenie polsko-słowackiego pogranicza. Przestawione tam tendencje są punktem wyjścia do szczegółowej analizy i oceny interwencji w osiach priorytetowych I i II programu (rozdział 4), którą przeprowadziliśmy dwutorowo: na poziomie całego PWT PL-SK 2007-2013 oraz w ujęciu sektorowym, w odniesieniu do poszczególnych tematów interwencji: transportu, ochrony środowiska, turystyki, kultury i dziedzictwa oraz projektów sieciowych.

Analogicznie do osi priorytetowych I i II, w rozdziale 5 przedstawiliśmy wnioski dotyczące dotychczasowego wdrażania Funduszu Mikroprojektów (oś priorytetowa III).

Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie zestawiania i informacje w raporcie dotyczą stanu wdrażania PWT PL-SK 2007-2013 na koniec października 2014 r.

2 Metodologia badania

metoda badawcza uszczegółowienie

 dokumenty programowe  dokumentacja projektów – wnioski o dofinasowanie i budżety (pełne badanie projektów z osi I i II, próba analiza danych zastanych projektów z osi III)  dane statystyczne związane z kontekstem realizacji interwencji

przedstawiciele instytucji związanych z realizacją i wdrażaniem PWT PL-SK 2007-2013::  Instytucja Zarządzająca – Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju (2)  Instytucja Krajowa po stronie słowackiej (1)  przedstawiciele Wspólnego Sekretariatu Technicznego (2) pogłębione wywiady indywidualne  przedstawiciele instytucji-partnerów projektu parasolowego (euroregionów po stronie polskiej oraz wyższych jednostek terytorialnych po stronie słowackiej) (5)  przedstawiciele Regionalnych Punktów Kontaktowych (2)  przedstawiciele kontrolerów I stopnia (2)  przedstawiciel Komisji Europejskiej (1)

eksperci oceniający projekty w czasie obydwu naborów projektów zogniskowany wywiad grupowy PWT PL-SK 2007-2013, n=6

badanie ankietowe jednostek badanie na próbie jednostek samorządu terytorialnego (poziom samorządu terytorialnego gmin) po obu stronach obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013, (telefoniczne) n=100 (50 jednostek ze Słowacji, 50 jednostek z Polski)

badanie na próbie podmiotów realizujących projekty w ramach osi badanie ankietowe beneficjentów priorytetowych I i II PWT PL-SK 2007-2013 (z zachowaniem programu (telefoniczne) podziału na kraj pochodzenia oraz rolę w projekcie – partner wiodący/ partner ), n=100

badanie ankietowe beneficjentów badanie na próbie podmiotów realizujących projekty w ramach osi mikroprojektów (ankieta priorytetowej III, n=218 internetowa)

3 PWT PL-SK 2007-2013 – kontekst i uwarunkowania Obszar interwencji PWT PL-SK 2007-2013 został wyznaczony na poziomie NTS-3 i objął (wg. podziału sprzed 2008 r.) podregiony krośnieńsko-przemyski, nowosądecki, bielsko-bialski (po stronie polskiej) oraz kraj preszowski i Kraj Żyliński (po stronie słowackiej). Do tych jednostek dołączono również po stronie polskiej powiaty pszczyński, oświęcimski, rzeszowski oraz powiat grodzki Rzeszów. W tym krótkim wprowadzeniu przedstawiliśmy najważniejsze trendy ekonomiczne zachodzące na terenie wsparcia, odnieśliśmy się również wstępnie do kwestii polsko-słowackiej współpracy. Wszystkie te wątki rozwijamy szczegółowo w kolejnych rozdziałach raportu.

Wykres 1. PKB per capita na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (z uwzględnienie parytetu siły nabywczej)1 UE = 100 Polska/Słowacja =100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, GUS i ŠÚSR

Cały obszar wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 jest stosunkowo niejednolity pod względem poziomu rozwoju gospodarczego (Wykres 1). Na początku ubiegłej dekady zdecydowanie najlepiej rozwinięty był podregion bielski. Na nieco niższym poziomie znajdowały się Kraj Żyliński oraz podregiony oświęcimski i rzeszowski.2 Pozostałe części analizowanego obszaru (Kraj Preszowski, podregiony przemyski, krośnieński i nowosądecki) znajdowały się w jeszcze gorszej pozycji ekonomicznej i należały do najsłabiej rozwiniętych części Polski i Słowacji. Kolejne 10 lat przyniosło zauważalne zmiany. Wszystkie podregiony (w przypadku Polski=) i kraje (w przypadku Słowacji) znacznie nadrobiły dystans dzielący je od przeciętnego poziomu rozwoju notowanego w Unii Europejskiej (mierzonego PKB w parytecie siły nabywczej). Szczególnie imponująca jest dynamika Kraju Żylińskiego, który na pozycji "lidera" obszaru pogranicza zmienił podregion bielski. Początkowo szybko rozwijał się także Kraj

1 Z uwagi na dostępność najnowszych danych statystycznych, dla Polski zastosowano podział na NTS-3 (podregiony) obowiązujący od 2008 r. 2 Z podregionów tych wsparciem objęty jest jedynie powiat oświęcimski, powiat m. Rzeszów oraz powiat rzeszowski. Prezentacja trendów w układzie podregionów wynika z dostępności danych 17

Preszowski, jednak po kryzysie w 2008/2009 jego dynamika spadła ponowie traci dystans do podregionów oświęcimskiego i rzeszowskiego. Najsłabiej rozwiniętymi częściami pogranicza polsko- słowackiego pozostają podregiony nowosądecki, krośnieński i przemyski.

Wykres 2. Stopa bezrobocia na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013

Polska – szczegółowo Słowacja – szczegółowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ ŠÚSR

Z danych o stopie bezrobocia (Wykres 2) widać, że sytuacja na rynkach pracy powiązana jest znacznie silniej z gospodarkami państw (Polski i Słowacji), a z nie obszarem pogranicza - bezrobocie w Kraju Preszowskim i Żylińskim ma wyraźnie inną dynamikę, niż w polskich podregionach. Widać również, że stan rynku pracy po stronie polskiej jest gorszy niż w całym kraju ogółem - co nie było regułą jeszcze na początku dekady. Bardzo podobnie jest na Słowacji, gdzie należy jednak także zwrócić uwagę na zauważalnie gorszą sytuację powiatów znajdujących się w pasie przygranicznym w porównaniu z całym obszarem wsparcia PWT PL-SK 2007-2013.

Ramka 1. Wyodrębnienie pasa przygranicznego

Już na poziomie ogólnego kontekstu Wykres 3. Pas przygraniczny - potencjał ludnościowy a absorpcja środków PWT PL-SK 2007-2013 makroekonomicznego warto spojrzeć na obszar wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 w nieco bardziej szczegółowy sposób. Do programu zakwalifikowano bowiem obszary - szczególnie po stronie polskiej - które są stosunkowo oddalone od polsko-słowackiej granicy i tym samym ich relacje z partnerami ze Słowacji muszą być względnie mniejsze. Dlatego też na potrzeby analityczne (do czego wielokrotnie odwołujemy się w kolejnych rozdziałach) wyodrębniliśmy pas powiatów bezpośrednio przylegających do granicy, co pozwoliło na prezentację danych zarówno całego obszaru wsparcia jak i Źródło: Opracowanie własne na podstawie budżetów oddzielnie dla pasa przygranicznego. projektów PWT PL-SK 2007-2013

Mapa 1. Wyodrębnienie pasa przygranicznego

Źródło: Opracowanie własne

Na podstawie dostępnych informacji można jednoznacznie stwierdzić, że pas przygraniczny (p. ramka powyżej) jest terenem słabszym ekonomicznie niż cały obszar wsparcia PWT PL-SK. Wynika to m.in. z jego położenia (słabiej zaludnione tereny górskie lub podgórskie), a także z braku dużych miast - największe ośrodki pogranicza (Bielsko-Biała, Rzeszów, Preszów i Żylina) zlokalizowane są poza pasem przygranicznym.

Wykres 4. Przybliżenie potencjału gospodarczego obszaru interwencji PWT PL-SK

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Dane statystyczne dostępne jedynie dla Polski potwierdzają, że tereny te są znacznie mniej zamożne, niższa jest także ich aktywność gospodarcza. Wskazują na to m.in. niższy niż wynikałoby z potencjału demograficznego udział w przychodach z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Na terenie pasa przygranicznego wolniej przebiegają także zmiany strukturalne.

Wykres 5. Rozwój gospodarczy i zmiany strukturalne na obszarze interwencji PL-SK Zmiany strukturalne – udział pracujących w grupie sekcji: przychody JST z PIT i CIT per captia (Polska = 100) handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ramka 2. Opinie Polaków o Słowakach Wykres 6 Odsetek mieszkańców deklarujących sympatię do Słowaków

Dobrze rokującym rozwojowi współpracy transgranicznej jest ogólnie pozytywny stosunek Polaków do Słowaków. W szczególności, że mieszkańcy województw objętych PWT PL-SK 2007-2013 żywią sympatię do swoich południowych sąsiadów częściej niż ogół mieszkańców Polski – systematycznie potwierdzają to wyniki badań ankietowych realizowanych przez CBOS.

Źródło: Opracowanie własne.

Ramka 3. Granice obszaru wsparcie PWT PL-SK w latach 2007-2013 i 2014-2020

Analizując przestrzenny wymiar interwencji PWT PL-SK 2007-2013 warto również pamiętać o przesunięcach w obszaru wsparcia w programie na lata 2014-2020. Wynikają one m.in. ze zmiany granic podregionów. Obszar interwencji zostanie roszerzony o powiaty olkuski i chrzanowski (po stronie polskiej) oraz Nową Wieś Spiską (po stronie słowackiej). O wsparcie nie będą się już natomiast mogli ubiegać beneficjenci z powiatu strzyżowskiego.

Mapa 2. Przesunięcia obszaru interwencji PWT PL-SK

Źródło: Opracowanie własne na podstawie PWT PL-SK 2007-2013/2014-2020

Ramka 4. Współpraca polsko-słowacka na poziomie samorządowym Wyniki badań ankietowych jednostek samorządu terytorialnego z Polski i Słowacji wskazują, że Wykres 7. Doświadczenia we współpracy z przedstawicielami Polski/Słowacji współpraca między oboma krajami funkcjonuje od lat. Co więcej, szczególnie w przypadku Polski, od 2007 roku obserwowane jest nasilenie tych tendencji, które częściowo wiązać można z oddziaływaniem PWT PL-SK 2007-2013. Około jednej czwartej samorządów, które przed 2007 rokiem nie współpracowały z przedstawicielami kraju sąsiedzkiego i jednocześnie deklaruję obecną kooperacje, realizuje projekt w PWT PL-SK 2007-2013. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST

Kluczowe tematy współpracy nie zmieniają się od lat. Zarówno obecnie, jak i przed 2007 rokiem samorządy z Polski i Słowacji współpracowały najczęściej w obszarze kultury i sportu, a w dalszej kolejności turystyki i rekreacji oraz rozwoju regionalnego. Duże zmiany widoczne są również w odniesieniu do realizacji wspólnych działań promocyjnych, które deklaruje obecnie 44% przedstawicieli samorządów, przy zaledwie 20% przed 2007 rokiem. Podobnych, choć nieco mniejszy skok dotyczy działań związanych z edukacją. Stosunkowo najmniej popularna obecnie jak i kiedyś jest kooperacja dotycząca różnego rodzaju działań związanych z rozwojem gospodarki.

Wykres 8 Obszary współpracy JST z Polski i Słowacji – odsetek respondentów deklarujących współpracę w danym obszarze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST

Ramka 4. Współpraca polsko-słowacka na poziomie samorządowym Niemal połowa (44%) Wykres 9 Odsetek JST deklarujących, że podmioty z ich gminy (inne niż JST) respondentów badania współpracują z partnerami z Polski/Słowacji w wybranych obszarach tematycznych CATI JST zadeklarowało, że wie o współpracy innych podmiotów działających w ich gminie (innych niż JST) z partnerami z drugiego kraju (odpowiednio Polski i Słowacji). Co więcej, współpraca ta dotyczy najczęściej tych samych obszarów tematycznych, w których współpracują samorządy, szczególnie w odniesieniu do trzech pierwszych pozycji, tj. kultury, sportu, turystyki i rekreacji. Większy odsetek wskazań dotyczy m.in. edukacji, co prawdopodobnie oznacza współpracę szkół z terenu obu krajów. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST Jako, że najpopularniejsze obszary współpracy miedzy samorządami nie zmieniają się od lat i co więcej, pokrywają się one z obszarami współpracy innych podmiotów, to właśnie w tym tematach tj. kulturze, turystyce oraz sporcie i rekreacji upatrywać można największej szansy dla rozwijania nowych i wzmacniania istniejących partnerstw, jako że są to niejako najnaturalniejsze dziedziny kooperacji, co potwierdzają również wyniki badań jakościowych z Interesariuszami Programu. Potwierdzają to z resztą dane dotyczące dziedzin, w których zdaniem ankietowanych samorządowców, współpraca w nadchodzących latach będzie najważniejsza i jest najbardziej wskazana. Wykres 10. Obszary w których współpraca w najbliższych latach jest najbardziej wskazana

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST

W ramach badania CATI JST przedstawiciele samorządów poproszeni zostali o ocenę sytuacji w gminie, w odniesieniu do kilku obszarów problemowych. Korzystając z siedmiostopniowej skali, gdzie jeden oznaczało 1 bardzo złą sytuację, natomiast 7 bardzo dobrą, oceniali każdy z przedstawionych poniżej tematów. Średnia z ocen balansowała między 3 a 5, zdecydowanie najlepiej oceniano kwestie związane z rozwojem gospodarki wodno-kanalizacyjnej oraz stanem obiektów historycznych i kulturowych, jak również poziomem ich wykorzystania. Najgorsze oceny dotyczyły problemu bezrobocia, oraz związanego z tym powiązania oferty edukacyjnej z potrzebami rynku pracy i częstego efektu bezrobocia, tj. niekorzystnego zjawiska emigracji mieszkańców, która jest problemem szczególnie istotnym dla polskich respondentów.

Poza różnicami dotyczącymi oceny poszczególnych tematów, widoczne są również różnice pomiędzy odpowiedziami udzielanymi przez polskich i słowackich ankietowanych. W ujęciu ogólnym Polacy systematycznie lepie oceniaj sytuacje w ich gminach w niemal każdym, z obszarów. Wyjątek stanowi tu problem emigracji mieszkańców oraz bezrobocia wśród mieszkańców.

Wykres 11. Przeciętna ocena sytuacji w gminie w poszczególnych obszarach problemowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI JST

Jak można się domyślać, najgorzej oceniane są te obszary problemowe, w których na przestrzeni ostatnich lat zaobserwowano najmniej pozytywnych zmian lub wręcz pogorszenie sytuacji. Trzeba przy tym podkreślić, że trzy najsłabsze pod tym względem tematy dotyczą ogólnych problemów strukturalnych tj. bezrobocia i powiązanej z nim emigracji. Zmiany jakie zaszły w ostatnich latach w odniesieniu do tych problemów odstają zdecydowanie na niekorzyść od pozostałych obszarów, związanych w większej mierze z rozwojem i wykorzystaniem różnego rodzaju infrastruktury.

Widoczna poprawa sytuacji związanej z wykorzystaniem walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych pogranicza zachęcają JST do realizacji kolejnych przedsięwzięć z tym związanych. Respondenci zapytani o to czy są zainteresowani realizacją projektów w wybranych obszarach tematycznych, określonych na podstawie Projektu PWT PL-SK 2014-2020, najczęściej wskazywali działania związane w/w kwestiami oraz wsparciem transgranicznej infrastruktury rekreacyjnej i kulturowej.

Wykres 12. Ocena zmian jakie zaszły na przestrzeni ostatnich 5 lat – odsetek JST deklarujących pogorszenie, poprawę lub brak zmian

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST

Trzy czwarte respondentów wyraża również chęć rozwoju infrastruktury drogowej, a około 60% byłoby zainteresowanych działaniami edukacyjnym w obszarze kształcenia specjalistycznego, zawodowego i ustawicznego. Relatywnie niewielkim powodzeniem wśród ankietowanych cieszyły się inicjatywy związane edukacją w obszarze zarządzania ryzykiem i bezpieczeństwa oraz rozwój transportu publicznego. Jednak przynajmniej w tym ostatnim przypadku, wynikać to może z faktu, że tego typu działania nie należą do zadań JST.

Wykres 13. Zainteresowanie wsparciem w ramach poszczególnych obszarów interwencji PWT PL-SK 2014-2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST

4 Ocena interwencji w osiach priorytetowych I i II 4.1 Zagadnienia horyzontalne 4.1.1 Struktura tematyczna i podmiotowa W tej oraz w kolejnych sekcjach przedstawiliśmy analizę struktury interwencji PWT PL-SK 2007-2013 na poziomie całego programu. Bardziej szczegółowe wnioski - w tym związane ze specyfiką sektorową poszczególnych projektów - zaprezentowaliśmy w następnych podrozdziałach, które dotyczą poszczególnych tematów.

Wykres 14. Struktura tematyczna interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (udziały krajów według udziału partnerów)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST. Na poziomie całego Programu (Wykres 15) najwięcej środków przeznaczono na projekty związane z infrastrukturą transportową (ponad 31%), nieco mniej na zadania w obszarze ochrony środowiska, turystyki oraz kultury (odpowiednio 26, 21 i 19%). Struktura wartości dofinansowania w podziale na obydwa państwa jest zbliżona, choć występują pewne interesujące różnice. Przede wszystkim partnerzy słowaccy byli względnie mniej zainteresowani realizacją inwestycji w obszarze ochrony środowiska, częściej natomiast ubiegali się o finansowanie projektów związanych z kulturą i dziedzictwem, co w dużym stopniu wynika z podaży projektów w poszczególnych obszarach tematycznych po obu stronach granicy – p. kolejne sekcje.

Wykres 15. Struktura podmiotowa interwencji PWT PL-SK 2007-2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.

We wszystkich działaniach zastosowano standardowy katalog potencjalnych beneficjentów. Na poziomie całego Programu wśród partnerów realizujących projekty zdecydowanie dominują jednostki samorządu terytorialnego - po obu stronach ponad 60% środków trafiło do gmin. Zaangażowanie pozostałych szczebli samorządu różni się w zależności od kompetencji samorządów w obydwu państwach. W Polsce istotną rolę odgrywają powiaty (szczególnie w projektach transportowych), tymczasem ich słowackie odpowiedniki (okresy) praktycznie nie biorą udziału w programie. Ich miejsce zajmują kraje samorządowe - odpowiedniki polskich województw (których z kolei udział w programie jest znikomy).

Ramka 5. Jaka była struktura budżetów w poszczególnych działaniach?

W ramach ewaluacji PWT PL-SK 2007-2013 poddaliśmy analizie również szczegółowe budżety projektów. Dzięki ujednoliconej strukturze wniosków o dofinasowanie (każdy wydatek musiał zostać przypisany do jednej z ośmiu kategorii) możliwa była ocena, jakiego rodzaju zadania beneficjenci finansowali przede wszystkim. Do analizy tej odwołujemy się w ocenie poszczególnych tematów, kilka wątków warto jednak zaznaczyć w ramach analizy na poziomie całego programu.

 Projekty PWT PL-SK 2007-2013 mają charakter przede wszystkim inwestycyjny. Udział wydatków z tej kategorii (głównie związanych z robotami budowalnymi) wynosił przeciętnie ponad 88%. Tak duży udział nakładów inwestycyjnych nie powinien dziwić - głównymi beneficjentami programu są jednostki samorządu terytorialnego, które dzięki wsparciu z Programu były w stanie sfinansować budowę/modernizację obiektów powiązanych z ich zadaniami własnymi.

 W temacie 2.1 udział wydatków inwestycyjnych jest mniejszy niż w tematach osi I. Wynika to nie tyle z odmiennej struktury typowego projektu, ale z tego, że w obszarze turystyki wsparcie uzyskało kilka projektów nieinwestycyjnych (miękkich).

 Analiza budżetów jest pierwszym przykładem odmienności tematu 2.3 (projekty sieciowe) w porównaniu z pozostałymi tematami - wspierano w nim przede wszystkim zadania miękkie, przez co projektom sieciowym najczęściej znacznie bliżej do mikroprojektów (oś III), niż do przedsięwzięć z osi I i II.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej

4.1.2 Struktura przestrzenna3 W ramach całego PWT PL-SK 2007-20134 wsparcie otrzymało 108 projektów o łącznej wartości ponad 160 mln euro. Kwota ta stosunkowo równomiernie rozkłada się pomiędzy obydwa państwa uczestniczące w Programie (nieznaczna przewaga Polski). Względna waga interwencji Programu nie jest jednak jednolita, jeżeli pod uwagę weźmie się liczbę mieszkańców terenu (potencjalnie) objętego wsparciem, który po stronie polskiej zamieszkuje ponad 3 mln osób, a po słowackiej - połowę mniej. W przeliczeniu na jednego mieszkańca wartość inwestycji realizowanych po stronie słowackiej jest więc przeszło dwukrotnie większa.

Wykres 16. Udziały województw/krajów w łącznej wartości projektów PWT PL SK 2007-20135 wartości bezwzględne wartości per capita

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.

Dalsza dezagregacja statystyk ujawnia jeszcze większe zróżnicowanie. Po stronie słowackiej różnice w alokacji per capita pomiędzy Krajem Preszowskim i Krajem Żylińskim nie są duże, jednak po stronie polskiej na przeciętnego mieszkańca obszaru wsparcia z Małopolski przypada prawie trzykrotnie więcej środków niż na mieszkańca Podkarpacia. Jednym z głównych powodów tej różnicy są historycznie silniejsze relacje transgranicznym Słowacją w woj. małopolskim. Z kolei stosunkowo niska absorpcja środków w woj. śląskim jest przynajmniej częściowo powiązana z "konkurencją" ze strony POWT CZ-PL 2007-2013. Względnie niższy poziom absorpcji w woj. podkarpackim należy tłumaczyć specyficzną strukturą osadniczą – relacje z partnerami słowackim są słabsze m.in. z powodu większej odległości pomiędzy miastami po obu stronach granicy i generalnie niską gęstością zaludnienia w obszarze sąsiadującym z Bieszczadami i Beskidem Niskim.

3 Dla prawidłowej interpretacji wyników, szczególnie w układzie przestrzennym, należy pamiętać, że pod uwagę brano nie całe projekty, ale zadania realizowane przez poszczególnych partnerów. Przykładowo, jeśli w projekcie partnerem wiodącym był beneficjent słowacki, ale część infrastruktury została wybudowana po stronie polskiej przez polskiego partnera, to właśnie jemu przypisany został odpowiedni udział w budżecie. 4 Analiza dotyczy stanu programu na koniec października 2014 r. 5 Wartości dla polskich województw odnoszą się jedynie28 do podregionów i powiatów objętych wsparciem PWT PL-SK 2007-2013.

Wykres 17. Wartość projektów PWT PL-SK 2007-2013 w układzie krajów/regionów oraz powiatów (euro per capita) powiaty słowackie

powiaty polskie (dla porównania utrzymana ta sama skala osi)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.

Jeszcze głębsze różnice można zaobserwować na poziomie powiatowym. Na uwagę zasługują przede wszystkim wartości per capita - absorpcja liderów po stronie słowackiej (powiaty Tvrdosin, Medzilaborce) jest w przeliczeniu na jednego mieszkańca prawie dwukrotnie większa niż w powiecie nowotarskim, który znacznie odbiega od reszty polskiego pogranicza. Przechodząc do wartości bezwzględnych, warto zauważyć w pierwszej kolejności bardzo dużą koncentrację po stronie polskiej: cztery powiaty (nowotarski, nowosądecki, żywiecki i sanocki) odpowiadają za ponad dwie trzecie łącznej wartości projektów realizowanych przez partnerów z Polski. Koncentracja po stronie słowackiej jest nieco mniejsza.

Tabela 1. Struktura przestrzenna wartości realizowanych projektów (z uwzględnieniem udziału partnerów w budżetach)

liczba kraj powiat łącznie (euro)

kultura

sieciowe

partnerów turystyka

transport

środowisko

1.1 1.2 2.1 2.2 2.3 nowotarski 25 913 020 30 8 6 7 5 4 nowosądecki 12 898 629 17 7 2 6 2 żywiecki 9 308 292 18 4 6 5 2 1 sanocki 7 192 384 13 2 1 4 6 cieszyński 4 886 567 6 2 1 1 1 1 jasielski 3 649 895 5 2 2 1 gorlicki 3 582 305 8 1 7 bielski 2 736 848 6 1 3 2 tatrzański 2 543 339 7 1 3 1 2 m. Krosno 2 120 516 6 4 1 1 m. Rzeszów 1 815 002 12 2 1 9 krośnieński 1 481 290 4 1 1 2 Polska bieszczadzki 795 882 4 2 2 suski 750 885 2 1 1 m. Nowy Sącz 515 487 1 1 jarosławski 355 855 3 1 2 przemyski 342 029 1 1 m. Bielsko-Biała 230 154 4 4 leski 182 626 2 1 1 wadowicki 153 444 1 1 strzyżowski 85 760 1 1 m. Przemyśl 17 600 2 2 przeworski 0 2 2 rzeszowski 0 1 1 Tvrdošín 12 091 184 16 6 6 1 2 1 Čadca 10 839 250 12 5 3 3 1 Kežmarok 8 981 632 18 8 1 5 2 2 Stará Ľubovňa 8 097 237 15 5 4 5 1 Žilina 6 051 973 20 1 2 5 12 Námestovo 5 796 120 9 4 2 2 1 Sabinov 4 190 092 8 1 1 6 Bardejov 3 458 402 6 2 4 Medzilaborce 3 189 753 6 1 2 2 1 Humenné 3 067 024 25 1 1 3 16 4 Svidník 2 568 628 10 1 4 3 2 Słowacja Vranov nad Topľou 2 563 086 6 1 3 2 Dolný Kubín 2 491 795 5 4 1 Kysucké Nové Mesto 1 298 646 3 1 2 Prešov 1 277 906 8 2 1 5 Liptovský Mikuláš 819 884 3 1 2 Stropkov 766 292 2 1 1 Bytča 513 903 1 1 Snina 343 270 6 4 2 Levoča 256 839 1 1 Martin 32 100 1 1 Poprad 0 1 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.

Mapa 3. Wartość projektów PWT PL-SK (udziały poszczególnych partnerów) w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST

Wykres 18. Struktura przestrzenna interwencji – wyodrębnienie pasa przygranicznego udziały wartości per capita

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST Patrząc na obydwa państwa łącznie, pas przygraniczny odpowiada za prawie 90% wartości projektów, tymczasem na jego terenie mieszka niecała połowa wszystkich mieszkańców pogranicza. Oznacza to, że - szczególnie po polskiej stronie - faktyczny obszar interwencji jest znacznie węższy niż wynika z zapisów Programu. Jeśli weźmie się to pod uwagę przy określeniu wartości projektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca, to różnice pomiędzy Polską i Słowacją nie są już istotnie mniejsze.

Wykres 19. Udziały w wartościach projektów pasa przygranicznego oraz pozostałego obszaru wsparcia ogółem

Polska Słowacja

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.

4.1.3 Znacznie i komplementarność interwencji6 Na interwencję PWT PL-SK 2007-2013 należy spojrzeć także z nieco szerszej perspektywy, a więc w odniesieniu do wszystkich programów realizowanych ze środków funduszy strukturalnych. Co prawda programy EWT powinny wspierać unikalne projekty o znaczeniu transgraniczny (które – z założenia nie mają szans na finansowania w programach krajowych i regionalnych). Z drugiej jednak strony, jak pokazuje analiza na poziomie poszczególnych tematów PWT PL-SK 2007-2013, w wielu przypadkach pomiędzy obydwoma grupami instrumentów występuje jednak konkurencja: beneficjenci mogą próbować samodzielnie ubiegać się o środki na modernizację lokalnej drogi lub – jeśli jest ona odpowiednio położona – porozumieć się z partnerem zagranicznym i wspólnie aplikować do programu transgranicznego.

We wszystkich istotnych kategoriach interwencji,7 udział Programu w łącznej wartości inwestycji finansowanej ze środków UE na terenie obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 wynosi około 5%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca wartość projektów wspartych z krajowych i regionalnych programów operacyjnych na obszarze wsparcia wynosiła około 1 819 zł. Jest to poziom zbliżonym do reszty kraju, do czego trzeba doliczyć jeszcze dodatkowe 95 zł z PWT PL-SK 2007-2013. Jeśli weźmiemy jednak pod uwagę jedynie powiaty pasa przygranicznego,8 to wartość projektów z innych programów jest już istotnie większa – 1 910 zł per capita, znacznie wzrasta też udział środków z PWT PL-SK 2007- 2013 które odpowiadają za prawie 10% całości interwencji z funduszy strukturalnych. Stosując pewne uproszczenie można więc stwierdzić, że PWT PL-SK 2007-2013 jest formą dodatkowego finansowania dla obszaru problemowego, jakim (przynajmniej w niektórych aspektach, jak zaznaczono w rozdziale 3 oraz w ramach analiz sektorowych) jest pas przygraniczny. Udział interwencji na poziomie całego obszaru wsparcia jest również znaczący, choć mniejszy niż w powiatach bezpośrednio przylegających do granicy.

Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 różni się w zależności od tematu interwencji. Waga projektów transgranicznych jest duża (ponad 12%) w obszarze szeroko pojętej turystyki. Warto przy tym zauważyć, że pas przygraniczny jest bardzo skuteczny w przeciąganiu środków na zadania w tym zakresie ze wszystkich programów – w przeliczeniu na jednego mieszkańca absorbuje więcej niż pozostałe części województw śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego oraz Polska ogółem. Jeszcze większą rolę PWT PL-SK 2007-2013 odgrywa w działaniach związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym (10,9% w na całym obszarze, ponad 20% w pasie przygranicznym), przy czym środki przeznaczone na współpracę transgraniczną pełnią tutaj raczej rolę wyrównawczą, ponieważ absorpcja funduszy z innych źródeł jest bardzo niska, szczególnie w pasie przygranicznym.

Względnie niewielka (2,3% ogółem, 3,7% w pasie przygranicznym) jest rola środków PWT PL-SK 2007- 2013 w działaniach związanych z gospodarką wodno-ściekową, co najprawdopodobniej wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, do powiatów pasa przygranicznego kierowany jest bardzo silny strumień wsparcia z innych programów, w szczególności z odpowiednich RPO (ponad dwukrotnie większa absorpcja na mieszkańca niż przeciętnie w Polsce. Po drugie, projekty PWT PL-SK 2007-2013 polegające na rozwoju gospodarki wodno-ściekowej koncentrują się praktycznie wyłącznie

6 Niestety z uwagi na niewystarczającą dostępność danych monitoringowych na poziomie lokalnym po stronie słowackiej, pogłębioną analizę jesteśmy w stanie przeprowadzić jedynie dla strony polskiej, analiza strony słowackiej ogranicza się jedynie do poziomu WJT. 7 Do tej grupy zaliczamy tematy priorytetów, w ramach których w PWT PL-SK wsparto co najmniej kilka projektów. 8 W tych powiatach koncentruje się zdecydowana większość33 projektów PWT PL-SK 2007-2013 – p. poprzednia sekcja.

w powiatach nowotarskim, nowosądeckim i żywieckim, przez co ich wartość w skali całego pogranicza jest stosunkowo niska.

Tabela 2. Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 w poszczególnych obszarach interwencji (Polska) – wartości per capita w euro udział PWT udział obszar temat wykres: porównanie wartości per capita w poszczególnych PL-SK (cały PWT PL-SK kategorie PL-SK kategoriach interwencji obszar) (PP)

1.1, wszystkie (p. 1.2, 5,0% 9,6% poniżej) 2.1, 2.2

drogi lokalne i ścieżki 1.1 5,0% 10,7% rowerowe (23, 24)

gospodarka wodno- 1.2 2,3% 3,7% ściekowa (45,46)

udział PWT udział obszar temat wykres: porównanie wartości per capita w poszczególnych PL-SK (cały PWT PL-SK kategorie PL-SK kategoriach interwencji obszar) (PP)

turystyka i rekreacja, promowanie 2.1 8,1% 12,6% walorów przyrody (55, 56 i 57)

dziedzictwo kulturowe, infrastruktura kulturalna, 2.2 10,9% 20,1% usługi kulturalne (58, 59 i 60)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK oraz dokumentacji projektowej.

Relatywne znaczenie projektów PWT PL-SK 2007-2013 nie jest również jednolite w poszczególnych powiatach całego obszaru wsparcia, a także ramach samego pasa przygranicznego. Pogłębiona analiza zagadnienia wykracza poza ramy tego badania, warto jednak zauważyć, że w niektórych powiatach pogranicza projekty transgraniczne stanowią ponad 10% całości interwencji ze środków europejskich.9 Szczególnie wyróżnia się pod tym względem powiat nowotarski (prawie 24% - do czego głównie przyczyniły się projekty drogowe i wodno-ściekowe) oraz jasielski (17% - przede wszystkim projekty drogowe). Z drugiej strony należy pamiętać, że w ponad połowie powiatów objętych interwencją PWT PL-SK 2007-2013, rola projektów transgranicznych jest pomijalnie mała (mniej niż 2%).

9 Oczywiście w obszarach tematycznych powiązanych z PWT PL-SK 2007-2013

Wykres 20. Znaczenie interwencji PWT PL-SK 2007-2013 w układzie powiatów (udział PWT PL-SK 2007-2013 w łącznej absorpcji środków EFRR/FS w odpowiednich kategoriach interwencji) kolor zielony – powiaty z pasa przygranicznego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST i danych SIMIK.

Na podstawie dostępnych danych dla Słowacji należy ocenić, że względna rola interwencji PWT PL-SK 2007-2013 jest tam istotnie większa niż po stronie polskiej. Wynika to przede wszystkim z odmiennej struktury i alokacji w słowackich programach operacyjnych. Głównym źródłem finansowania inwestycji rozwojowych przez samorządy lokalne jest tam wdrażany centralnie ROP. Jego interesująca cechą – w porównaniu ze wszystkimi polskimi regionalnymi programami operacyjnymi – jest znacznie mniejsza pula środków przeznaczona na rozwój lokalnej infrastruktury drogowej. Wartość projektów PWT PL- SK 2007-2013 jest na tym tle zauważalna – stanowi prawie 1/3 środków rozdysponowanych na działania w tym zakresie. Porównywalna rolę Program odgrywa w obszarze infrastruktury kulturalnej, a jego znaczenie jest jeszcze większe w rozwoju infrastruktury turystycznej. Udział PWT PL-SK 2007- 2013 w finansowaniu rozwoju i modernizacji gospodarki wodno-ściekowej jest mniejszy, ale i tak wyższy niż w Polsce.

Tabela 3. Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 w poszczególnych obszarach interwencji (Słowacja) – wartości per capita w euro ogółem udział PWT-PL-SK: 18,2%

lokalna infrastruktura transportowa gospodarka wodno-ściekowa 32,4% 6,6% punkt odniesienia: ROP 5.1 punkt odniesienia: OP Životné prostredie 1.1

turystyka kultura/ ochrona dziedzictwa 71,7% 29,8% punkt odniesienia: ROP 3.2 punkt odniesienia: ROP 3.1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPRV.

Ramka 6. Z czym koreluje się poziom absorpcji środków z PWT PL-SK 2007-2013?

Obserwacja 1: Większa absorpcja środków z PWT PL-SK 2007-2013 jest dodatnio powiązana z absorpcją środków w ramach programów krajowych i regionalnych. 10

Z dostępnych danych wynika, że powiaty, do których trafia najwięcej środków z PWT PL-SK (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) są także przeciętnie bardziej skuteczne w pozyskiwaniu funduszy europejskich z innych źródeł.11 Taką zależność można przede wszystkim tłumaczyć ogólną sprawnością lokalnych władz samorządowych w pozyskiwaniu zewnętrznych środków rozwojowych.

Obserwacja 2: Większa absorpcja środków z PWT PL-SK 2007-2013 jest ujemnie (choć niezbyt silnie) powiązana z poziomem zamożności powiatu

Choć zależność ta nie jest bardzo silna, to można postawić tezę, że po stronie polskiej – dla której dysponujemy odpowiednimi danymi – PWT PL-SK pełni w pewnym sensie rolę redystrybucyjną. Jak pokazaliśmy w jednym z wcześniejszych zestawień, alokacja z Programu, szczególnie w pasie przygranicznym, jest dodatkowym wsparciem dla terenów o względnie słabych parametrach strukturalnych.12

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK, danych GUS i i ŠÚSR.

10 Z bazy powiatów usunięto okres Tvrodosin i powiat nowotarski – obserwacje odstające. 11 Analizę ograniczamy do kategorii interwencji, które miały istotny udział w PWT PL-SK. 12 Zależność ta jest znacznie silniejsza w przypadku mikroprojektów – p. rozdział 5. 38

Ramka 7. Z czym koreluje się poziom absorpcji środków z PWT PL-SK 2007-2013?

Obserwacja 3: Absorpcja środków PWT PL-SK 2007-2013 po polskiej stronie nie jest powiązana z sytuacją na lokalnym rynku pracy, po stronie słowackiej zależność jest nieznacznie negatywna.

W polskiej części obszaru wsparcia brakuje wyraźnej zależności pomiędzy sytuacją na lokalnym rynku pracy (wyższa wartość wskaźnika oznacza niższy poziom bezrobocia – przeciętnie w okresie realizacji Programu) a absorpcją środków PWT PL-SK 2007-2013. Z kolei po stronie słowackiej zależność jest nieznacznie negatywna, co daje podstawę do oceny struktury przestrzennej projektów jako redystrybucyjnej (a więc bardziej intensywnej na terenach słabszych strukturalnie).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK, danych GUS i i ŠÚSR Zadania związane z rozwojem infrastruktury drogowej i wodno-kanalizacyjnej (oś priorytetowa I) były znacznie wyższej w hierarchii potrzeb beneficjentów, ponieważ w większości wskazywali oni, że poszczególne części projektów miałyby szansę na realizację także bez środków PWT PL-SK 2007-2013. Nie powinno się jednak utożsamiać tego z ryzykiem wystąpienia efektu jałowej straty. Przeciwnie - wsparcie w zakresie osi priorytetowej I odpowiadało najpilniejszym potrzebom lokalnym samorządów i miało duże znacznie związane z rozwojem cywilizacyjnym. Odmienna sytuację można zaobserwować w osi priorytetowej II, w której zdecydowana większość inwestycji nie miałaby szans na realizację bez wsparcie PWT PL-SK 2007-2013.

Wykres 21. Efekt dodatkowości: czy partnerzy zrealizowaliby swoje elementy projektów bez wsparcia w PWT PL-SK 2007- 2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI.

4.1.4 Partnerstwo Realizacja projektów partnerskich musi zawierać w sobie minimum dwa z czterech elementów.13 Analizę interwencji PWT PL-SK 2007-2013 z punktu widzenia realizacji zasady partnerstwa rozpoczynamy od przeglądu budżetów projektów. Sam fakt partycypacji większej liczby beneficjentów w finansowaniu danego przedsięwzięcia nie jest oczywiście wystarczającym warunkiem do uznania je za partnerskie. Przytoczone poniżej dane pokazują jednak szereg ciekawych tendencji zarówno na poziomie całego Programu, jak i jego poszczególnych działań.

Partnerzy z Polski i Słowacji - patrząc na Program jako całość – podzielili się dostępną alokacją w niemal równych proporcjach (nieznaczna przewaga partnerów z Polski – 50,9% udziału w całym budżecie PWT PL-SK 2007-2013). Proporcje te są nieco inne na poziomie poszczególnych tematów.14 Generalnie polscy partnerzy mają większy udział w działaniach infrastrukturalnych (oś I), zaś słowaccy – w działaniach społecznych (oś II). W skali całego Programu, podmioty z Polski znacznie częściej pełniły funkcję partnerów wiodących: takie projekty stanowiły ponad 69% wartości całego Programu, przy czym tutaj także wystąpiły istotne różnice na poziomie tematów (od 48,8% w 2.2 do 88,9% w 1.2).15

Wykres 22. Struktura budżetów projektów – udziały Wykres 23. Podział alokacji według kraju pochodzenia partnerów z poszczególnych krajów partnera wiodącego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej

Co ciekawe, szczegółowa analiza budżetów projektów pokazuje, że partnerzy wiodący nie odpowiadali za dominująca część budżetu w realizowanych przez siebie projektach. Przeciętnie ich udział wynosił ponad 52%, jednak w niektórych tematach (1.1 i 2.2) większy wkład do budżetu mieli pozostali partnerzy – przede wszystkim zagraniczni, ponieważ partnerzy krajowi (czyli pochodzący z tego samego państwa co partner wiodący) w skali całego Programu odpowiadali za zaledwie 5,6% wartości projektów. Nieco inaczej było jedynie w przypadku tematu 2.3 (projekty sieciowe), w których pozostałych partnerów krajowych trafiło prawie 16% .

13 wspólne przygotowanie, wspólna realizacja, wspólny personel, wspólne finansowanie. 14 Różnice można tłumaczyć m.in. zróżnicowanym zapotrzebowaniem beneficjentów po obydwu stronach granicy na wsparcie dostępne w poszczególnych tematach. Zgodnie z analizą przedstawioną w kolejnych sekcjach, po stronie polskiej relatywnie większa była podaż np. projektów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. 15 W całym programie w 68 ze 106 projektów role partnera40 wiodącego pełnili beneficjenci z Polski.

Wykres 24. Udział partnerów wiodących w budżecie Wykres 25. Udział partnerów krajowych i zagranicznych w projektu budżecie projektu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej

Przywołane powyżej dane dotyczą agregatów na poziomie całego Programu oraz poszczególnych działań. Interesujące są jednak nie tylko średnie dla poszczególnych obszarów tematycznych interwencji PWT PL-SK 2007-2013, ale także rozkład udziałów (a tym samym odpowiedzialności) pomiędzy partnerów na poziomie pojedynczych projektów.

 W przypadku około 42% projektów udział partnerów zagranicznych w budżecie znajdował się w przedziale 40-60%. Takie relacje pomiędzy partnerami należy ocenić jako optymalne i zrównoważone, ponieważ obydwie strony (partnerzy krajowi i partnerzy zagraniczni) w podobnym stopniu angażują się w realizację wspólnego przedsięwzięcia – choć w przypadku pojedynczych inwestycji sprawdzać mogą się również inne proporcje.

 Dość powszechnym zjawiskiem była dominacja partnerów krajowych nad partnerami zagranicznymi. Partnerzy krajowi (wspólnie z partnerem wiodącym) w 47% przypadków odpowiadali za więcej niż 60% budżetów projektów, a 16% - za więcej niż 80%. Tak niewielki udział partnera zagranicznego (partnerów zagranicznych) może budzić poważne wątpliwości i nasuwać pytania o to, czy taki poziom współdzielenia odpowiedzialności w projekcie jest pożądany z punktu widzenia celów programu. W skrajnych przypadkach (było 5 takich projektów) partnerzy zagraniczni uczestniczyli w finansowaniu projektów na poziomie mniej niż 5%, a w przypadku dwóch – mniej niż 1%. Z perspektywy okresu programowania 2014- 2020, należy rozważyć opracowanie bardziej restrykcyjnych zapisów, które uniemożliwiłby realizację tego typu inwestycji w ramach programu współpracy transgranicznej. Warto przy tym zauważyć, że problem ten w większym stopniu dotyczył przedsięwzięć, w których rolę partnerów wiodących pełnili beneficjenci słowaccy.

 Interesująca jest także druga skrajność, a więc dominacja partnera zagranicznego nad partnerem wiodącym i innymi partnerami krajowymi. Zdarzało się to relatywnie rzadko (11% przepadków), co nie zmienia faktu, że jest to sytuacja zaskakująca, ponieważ odpowiedzialność partnera wiodącego za powodzenie projektu jest znacznie większa niż pozostałych partnerów. Jak zauważyli respondenci badań jakościowych możliwym wytłumaczeniem jest podejście słowackich beneficjentów, którzy – nawet jeśli pełnili de facto rolę wiodącą – woleli przenieść obowiązki zarządzania projektem na stronę polską, m.in. z uwagi na lokalizację WST.

Wykres 26. Udział najsilniejszego partnera w budżecie Wykres 27. Histogram – udział partnerów zagranicznych projektu – projekty uszeregowane malejąco w budżetach projektów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej

Nieco więcej światła na realizację zasady partnerstwa w projektach PWT PL-SK 2007-2013 rzuca przeprowadzone w ramach niniejszej ewaluacji badanie ankietowe beneficjentów. Wynika z niego, że w zdecydowanej większości partnerstw beneficjenci Programu współpracowali wcześniej z partnerami, z którymi starali się o dofinansowanie, a jedynie część rozpoczęła współpracę dopiero w związku z chęcią realizacji projektów w Programie. Informacje te potwierdziło 70% respondentów, przy czym większość z nich ma doświadczenie we współpracy zarówno z partnerami z własnego kraju, jak i z sąsiadami zza granicy. Oznacza to, że Program miał pewien wpływ na zawieranie nowych partnerstw, jednak tego typu kooperacje nie stanowiły większości. Wynika to w dużej mierze z założeń przyjętych na etapie programowania – dotychczasowa współpraca partnerów była jednym z kryteriów oceny technicznej.

Wykres 28. Wcześniejsza współpraca z partnerami projektu Wykres 29. Kraje pochodzenia partnerów projektu, z którymi respondent wcześniej współpracował

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013. Ponad połowa ankietowanych, którzy zadeklarowali wcześniejszą współpracę z partnerami projektu, przyznaje, że dotyczyła ona m.in. realizacji przedsięwzięć współfinansowanych ze środków unijnych. W 50% przypadków partnerzy ci współpracują ze sobą już od czasu PHARE CBC, a 65% beneficjentów realizowało wspólne projekty w ramach inicjatywy INTERREG III A.

Wykres 30. Odsetek respondentów, którzy deklarują, że Wykres 31. Program unijny w ramach którego realizowano wcześniejsza współpraca z partnerami dotyczyła realizacji wcześniejsze projekty we współpracy – odpowiedzi projektów współfinansowanych z funduszy unijnych respondentów, można było wybrać więcej niż jedną odpowiedź.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013.

Co ciekawe, w 82% przypadków, wcześniejsza współpraca partnerów, niezależnie od tego czy współfinansowana z programów unijnych czy też nie, dotyczyła tych samych obszarów współpracy co obecnie. Przy czym 50% ankietowanych deklaruje, że projekt z PWT PL-SK 2007-2013 dotyczy dokładnie tych samych obszarów co wcześniejsza współpraca, natomiast 32% stwierdza, że wcześniejsza współpraca dotyczyła, obok tematu realizowanego projektu, również innych dziedzin.

Wykres 32. Zakres wcześniejszej współpracy partnerów Wykres 33. Obszary tematyczne wcześniejszej współpracy partnerów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013.

Wśród najczęściej wymienianych tematów, w których kooperują partnerzy z Polski i Słowacji wymieniano kulturę, turystykę i rekreację oraz sport. Odpowiedzi takie nie powinny dziwić, ponieważ beneficjentami PWT PL-SK 2007 były głównie jednostki samorządu terytorialnego. Jak wskazują wyniki przeprowadzonego badania wśród tego typu podmiotów, to właśnie kultura, turystyka, rekreacja oraz sport, są najczęściej wskazywanymi obszarami kooperacji z partnerami z zagranicy. Co więcej, zdaniem ankietowanych współpraca właśnie w tych obszarach jest najbardziej wskazana również w przyszłości.

Ponieważ zdecydowana większość projektów realizowana jest w partnerstwach trwających co najmniej od kilku lat, a partnerzy mają za sobą szereg wspólnych przedsięwzięć, nie powinno dziwić, że niemal wszyscy beneficjenci planują kontynuację współpracy. Co więcej, ponad trzy czwarte z nich deklaruje, że dalsza współpraca obejmować ma wszystkich dotychczasowych partnerów, a mniej niż jedna piąta deklaruję chęć współpracy tylko z częścią ich. Co ważne, ankietowani ani razu jednoznacznie nie stwierdzili, że nie są zainteresowani przyszłą kooperacją, jedynie 3% beneficjentów ma pewne wątpliwości, które w dwóch przypadkach wynikają z niezadowolenia z efektów dotychczasowej współpracy.

Wykres 34. Plany dotyczące dalszej współpracy z Wykres 35. Partnerzy z którymi chcą współpracować partnerami ankietowani planujący jakąkolwiek współpracę

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013.

Warto podkreślić, że zdecydowana większość respondentów, którzy potwierdzili chęć dalszej współpracy, zadeklarowała, że mają już pomysły na kolejne wspólne działania. Przy czym, w niemal połowie przypadków są to konkretne plany, a w kolejnych 40% zarys pomysłu. Jedynie 12% ankietowanych nie wie jeszcze czego miałaby dotyczyć dalsza współpraca. Biorąc pod uwagę, że większość beneficjentów jest zainteresowana obszarami wsparcia oferowanymi w Programie na lata 2014-2020, można uznać, że spora część pomysłów dalszej współpracy realizowana będzie w PWT PL- SK 2014-2020

Wykres 36. Stopień skonkretyzowania planów dalszej Wykres 37. Odsetek respondentów zainteresowanych współpracy (wyłącznie respondenci, wsparciem z PWT PL-SK 2014-2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013.

Reasumując, partnerstwa wsparte w PWT PL-SK 2007-2013 to w większości przypadków partnerstwa istniejące wcześniej, co potwierdza zarówno analiza dokumentacji projektowej, jak również wywiady z interesariuszami Programu i ekspertami oceniającymi wnioski. Wynikać to może w pewnej mierze z założeń samego Programu i kryteriów oceny projektów, które premiowały trwałe partnerstwa, a więc siłą rzeczy, partnerstwa istniejące wcześniej. Nie jest to jednak z całą pewnością jedyny powód, ponieważ - jak wskazują badania ankietowe JST - współpraca między przedstawicielami samorządów z Polski i Słowacji ma miejsce od lat i jest czymś dosyć powszechnym i naturalnym. Potwierdzają to zresztą również opracowania naukowe dotyczące współpracy transgranicznej.16

Wykres 38. Sprecyzowanie planów współpracy (wśród beneficjentów, którzy planują kontynuację współpracy w przyszłości)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI.

16 Sarmiento-Mirwaldt, K., Roman-Kamphaus, U., Cross-border Cooperation in Central Europe: A Comparison of Culture and Policy Effectiveness in the Polish–German and Polish –Slovak Border Regions, EUROPE-ASIA STUDIES, Vol. 65, No. 8, October 2013, 1621–1641 45

Wykres 39. Plany ubiegania się o wsparcie w PWT PL-SK 2014-2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI.

Wyniki badań ilościowych nie wskazują na występowanie systematycznych barier czy problemów wynikających z nawiązywania partnerstw i realizacji projektów w takiej formule. Jednak wnioski z badań jakościowych, które objęły interesariuszy Programu wskazują na pewną słabość partnerskiej formuły projektów, wynikającą w m.in. z różnic w podziale administracyjnym obu krajów. Zdaniem respondentów główna bariera dotyczyła rozdrobnienia jednostek poziomu gminnego po stronie słowackiej – obce są znacznie mniejszymi podmiotami niż polskie gminy, co utrudnia realizację wspólnych projektów. Wielkość gminy przekłada się bowiem m.in. na możliwość wygospodarowania wkładu własnego,17 a także na zasoby organizacyjne (w tym osobowe), które dana jednostka może przeznaczyć na realizację i obsługę administracyjną projektu. Niezależnie od tego, dotychczasowi beneficjenci Programu są nadal zainteresowani rozwijaniem współpracy z partnerami, z którymi dotychczas realizowali swoje projekty. Większość z nich ma już sprecyzowane plany dalszej kooperacji, co świadczy o sile i potencjalnej trwałości już istniejących partnerstw.

17 Nawet po uwzględnieniu dodatkowego wkładu z funduszy centralnych na pokrycie wkładu krajowego.

4.1.5 Systemu wyboru i oceny projektów

Proces wyboru projektów

W ramach PWT PL-SK 2007-2013 zdecydowano się na przeprowadzenie 2 naborów w początkowym etapie wdrażania Programu. Odbyły się one 2008 i 2009 roku, łącznie dla wszystkich tematów osi I i II. W kolejnych latach nie przeprowadzono kolejnych konkursów. Wraz z pojawianiem się w Programie znaczących oszczędności, wynikających z rozliczania kolejnych przedsięwzięć oraz przesunięciem środków z tematu 2.3 oraz osi IV, wsparcie przyznawano kolejnym projektom z listy rezerwowej. Dofinansowanie przyznano ostatecznie niemal jednej trzeciej zgłoszonych przedsięwzięć.

Tabela 4. Liczba złożonych i dofinansowanych projektów w osiach I i II PWT PL-SK 2007-2013 liczba złożonych wniosków łączna liczba % dofinansowanych priorytet/temat łączna liczba dofinansowanych projektów w stosunku I nabór II nabór złożonych przedsięwzięć do złożonych wniosków wniosków oś priorytetowa I 36 63 99 36 36% temat 1.1 12 24 36 16 44% temat 1.2 24 39 63 20 32% oś priorytetowa I 103 140 243 71 29% temat 2.1 42 60 102 26 25% temat 2.2 48 59 107 26 24% temat 2.3 13 21 34 19 56% łącznie 139 203 342 107 31% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu rocznego z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 za 2010 r.

Wnioski z badań terenowych oraz analiza zakresu poszczególnych projektów wskazują, że nieprzeprowadzanie nowych naborów po 2009 r. było rozwiązaniem nietrafnym z punktu widzenia wyboru inwestycji najlepiej realizujących cele Programu:

 po pierwsze, kolejne dofinansowane przedsięwzięcia były relatywnie słabsze niż projekty z listy podstawowej (czego odzwierciedleniem była niższa liczba uzyskanych punków), szczególnie pod kątem ich wpływu transgranicznego. Jak zauważyli eksperci oceniający wnioski biorący udział w wywiadzie grupowym, wiele inwestycji formalnie wpisywało się w bardzo szerokie cele Programu (np. wsparcie infrastruktury instytucji kultury), analiza ich zakresu rzeczowego wskazywała jednak, że ich znaczenie transgraniczne i wpływ na grupy docelowe po obu stronach granicy było często niższe niż przedsięwzięć ocenionych najwyżej;18  po drugie, przyznanie dofinansowania po latach (np. po 3-4 latach od złożenia wniosku) dla inicjatyw, których realizacja zaplanowana była np. na 3 lata, sprawiało duże problemy dla realizacji projektu zgodnie z założeniami przyjętymi na etapie składania wniosku. Wynikało to m.in. ze zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej (np. zmiana cen towarów i usług), zmiany sytuacji poszczególnych partnerów projektu (np. część zadania mogła być w tym czasie zrealizowana z innych źródeł) oraz braku czasu na wdrożenie przedsięwzięcia zgodnie z przyjętym harmonogramem (np. konieczność realizacji projektu zaplanowanego na 3 lata, w

18 Oceną jakości projektów zajmujemy się w kolejnych sekcja raportu.

1,5 roku jaki pozostał do zamknięcia całego Programu). Na problem ten szczególną uwagę zwrócono podczas wywiadów z kontrolerami I stopnia.

Jak wynika z badań terenowych, powyższe problemy potęgował również relatywnie słaby poziom przygotowania niektórych projektów. Generalnie zarówno kontrolerzy, jak i eksperci oceniający wnioski przyznają, że część projektów była nieprzemyślana, co wynika częściowo, ze stosunkowo niewielkich wymagań stawianych beneficjentom składającym aplikacje. W ramach dokumentacji aplikacyjnej wymaganej na poziomie PWT PL-SK 2007-2013 nie trzeba było przedstawiać m.in. studium wykonalności dla projektów z komponentem inwestycyjnym, wystarczające było przedstawienie analizy ekonomiczno-finansowej. Nie była wymagana również dokumentacja techniczna, ani przedstawienie niezbędnych decyzji i pozwoleń. Z kolei informacje o budżetach projektów oraz harmonogramy rzeczowo-finansowej przygotowywane były niekiedy na tak dużym poziomie ogólności, że sami eksperci oceniający wnioski nie byli w stanie ocenić na ich podstawie zasadności niektórych pozycji.

Dowodem na nieprzemyślenie części projektów, szczególnie pod kątem budżetów, są stosunkowo duże oszczędności w Programie, które uzyskano po rozliczeniu kolejnych zakończonych przedsięwzięć. Z oszczędności tych dofinansowano kolejne inicjatywy, wśród których również zdarzały się takie z przeszacowanymi kosztami, generujące w efekcie kolejne oszczędności.

Ramka 8. Wymagania dotyczące dokumentacji aplikacyjnej Wnioskodawcy starający się o dofinansowanie z PWT PL-SK 2007-2013 wraz z wnioskiem o dofinansowanie musieli przedłożyć łącznie 13 załączników oraz ewentualne inne dokumenty, z których 6 było obowiązkowych dla wszystkich projektów:  załączniki obowiązkowe: o budżet projektu; o harmonogram rzeczowo-finansowy projektu; o deklaracje (VAT, brak zaległości wobec Skarbu Państwa); o mapy, szkice lokalizacyjne sytuujące projekt; o oświadczenie o współfinansowaniu projektu; o upoważnienia;  załączniki nieobowiązkowe lub obowiązkowe dla części projektów: o analiza ekonomiczno-finansowa – wymagana w przypadku projektów w ramach których realizowane są inwestycje infrastrukturalne, analiza taka mogła być zastępowana Studium Wykonalności zawierającym analizę ekonomiczno-finansową, jednak dokument ten nie był wymagany; o analiza wpływu na środowisko – wymagana w przypadku projektów w ramach których realizowane są inwestycje infrastrukturalne; o bilans za rok ubiegły; o rachunek zysków i strat za rok ubiegły; o statut i inne dokumenty potwierdzające statut prawny; o dokumentacja techniczna; o niezbędne decyzje i pozwolenia; o upoważnienia; o inne dokumenty.19

Na podstawie przeprowadzonej analiz można sformułować wniosek, że części powyższych problemów udałoby się uniknąć wprowadzając modyfikacje dotyczące zarówno wymagań stawianych przed beneficjentami, jak polityki naborów projektów:

19 Instrukcja wypełniania oraz składania formularza wniosku o dofinansowanie z europejskiego funduszu rozwoju regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007- 2013, s. 26. 48

 potencjalnym beneficjentom, szczególnie tym z osi I i II stawiać należy wyższe wymagania etapie ubiegania się o dofinansowani, dotyczące zarówno zaplanowania samego projektu, w tym przygotowania i zebrania przynajmniej części niezbędnej dokumentacji i pozwoleń, w tym studium wykonalności lub biznes planu;  powinno się zrezygnować ze wspólnych naborów dla wszystkich tematów i osi, na rzecz naborów tematycznych;  lepszym rozwiązaniem jest przeprowadzenie kolejnych naborów w późniejszym okresie wdrażania Programu, niż wspieranie kolejnych inwestycji z listy rezerwowej.

Ocena projektów w PWT PL-SK 2007-2013 obejmowała dwie części: ocenę formalną, w tym ocenę kwalifikowalności projektu (część A) oraz ocenę techniczną (część B), podzieloną na ocenę strategiczną i operacyjną, która miała charakter jakościowy. W II naborze ocena techniczna podzielona została na ocenę wstępną oraz właściwą. Na dodatkowym etapie analizie ekonomiczno-finansowej poddawano komponent inwestycyjny, wszystkich projektów, które go posiadały.

Ocenę formalną przeprowadzali pracownicy Wspólnego Sekretariatu Technicznego. Składało się na nią 11 pytań zamkniętych, na które można było udzielić odpowiedzi tak/nie. Ten etap nie budzi większych kontrowersji. Ocena techniczna składała się z sześciu kryteriów oceny strategicznej oraz z czterech kryteriów oceny operacyjnej, kryteria te były sformułowane tak samo dla każdego z obszarów tematycznych interwencji. Każde z kryteriów oceniano w trzystopniowej skali, przyznając odpowiednio 1, 3 lub 5 punktów. Z uwagi na różne znaczenie specyfiki i celów interwencji, zostały im nadane wagi od 1 do 4. Łącznie na ocenie technicznej uzyskać można było 60 punktów. Minimalny próg który musiał osiągnąć projekt to 40 punków z wszystkich 6 kryteriów i jednocześnie nie mniej niż 12 punktów z oceny wpływu transgranicznego (S5). Podczas oceny operacyjnej można było uzyskać maksymalnie 40 punktów, natomiast minimalny próg wynosił 25.

W oparciu o łączną punktację przyznaną poszczególnym projektom były one kwalifikowane do poszczególnych kategorii:

 A – bardzo dobre projekty, na najwyższym poziomie spełniające kryteria Programu, otrzymujące od 86 do 100 punktów;  B – dobre projekty, spełniające kryteria Programu, jednak mające pewne niedociągnięcia, otrzymujące od 56 do 85,99 punktów;  C – niezadowalające projekty, niespełniające podstawowych kryteriów Programu, w tym mające mniej niż 12 punktów za kryterium dotyczące wpływu transgranicznego, otrzymujące mniej niż 65 punktów.

Tabela 5. Kryteria oceny strategicznej i operacyjnej etap oceny nazwa kryterium waga S1. Odpowiednio szeroki zakres partnerstwa projektu. 2 S2. Wdrażanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej. 1 S3. Zgodność z politykami horyzontalnymi. 1 ocena S4. Zgodność z priorytetami Programu i strategiami lokalnymi, regionalnymi strategiczna 2 oraz krajowymi. S5. Udowodniony wpływ transgraniczny. 4 S6. Wpływ na sytuację grupy docelowej. 2 ocena O1. Zdolność administracyjna Wnioskodawcy (partnerów) do wdrożenia 2 operacyjna projektu.

etap oceny nazwa kryterium waga O2. Jakość partnerstwa. 2 O3. Jakość budżetu. 2 O4. Logika i jakość przygotowania projektu. 2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Podręcznika.

Ocena techniczna przeprowadzana była podczas panelu ekspertów organizowanego przez Wspólny Sekretariat Techniczny. Przed każdym posiedzeniem WST przeprowadzał szkolenie dotyczące metodologii oceny oraz poszczególnych kryteriów zaprezentowanych w Wytycznych dla oceniających. Projekty oceniane były indywidualnie, przez 3 ekspertów dobranych drogą losowania, w tym jednego z Polski i Słowacji. Na początku każdy z ekspertów oceniał projekt samodzielnie w ramach każdego z kryteriów. Później oceny te były konfrontowane i konsultowane z opiniami pozostałych ekspertów. Na tym etapie konieczne było wypracowanie konsensusu, ponieważ oceny poszczególnych osób nie mogły się różnić o więcej niż 12 punktów. Następnie na podstawie średniej liczby punktów przyznanych przez poszczególnych ekspertów wniosek kwalifikowano do jednej z kategorii (A, B, C).

Panel ekspertów składał się z przewodniczącego lub jego zastępcy, sekretarza oraz ekspertów. Eksperci nominowani byli po stronie polskiej przez IZ, odpowiednie samorządy województw oraz euroregiony. Propozycje te ostatecznie musiał zatwierdzać Komitet Monitorujący. Zgodnie z założeniami Podręcznika wszyscy członkowie Komitetu Monitorującego mogli brać udział w posiedzeniach panelu eksperckiego jako obserwatorzy. Formułę oceny projektów w formie panelu, z możliwości porównywania i dyskutowania opinii z innymi ekspertami, reprezentującymi obydwa państwa należy ocenić jako trafną i efektywną. Wielu respondentów badań jakościowych zauważała jednak, że niekiedy eksperci reprezentujący dany region mieli bardziej liberalne podejście do oceny projektów zgłaszanych przez beneficjentów z tego obszaru.

Zgodnie z informacjami uzyskanymi od ekspertów ocena jednego wniosku zajmowała od dwóch do czterech godzin, w zależności od stopnia złożoności danego przedsięwzięcia. W ich opinii czas na weryfikację dokumentacji projektowej był zazwyczaj wystarczający dla oceny strategicznej, jednak nie zawsze odpowiedni dla pogłębionej oceny budżetów, które stanowiły najbardziej kontrowersyjną część wniosku (szerzej o tym problemie piszemy w kolejnej części tej sekcji). Eksperci podkreślali jednak, że w przypadku analizy tej części wniosku dobrym rozwiązaniem było wprowadzenie od drugiego naboru dodatkowej osoby, której zdaniem była analiza ekonomiczno-finansowa projektów zawierających element inwestycyjny.

Ja mam wrażenie że jednak czasami, przynajmniej w przypadku projektów inwestycyjnych przydałoby się mieć trochę więcej czasu, na to żeby móc się zapoznać nie tylko z tym co jest zapisane we wniosku (…) ale i móc zbadać rynek.

Eksperci oceniający wnioski przyznawali, że czasami przydałoby się im więcej czasu, co pozwoliłoby także na sprawdzenie innych informacji/deklaracji zawartych w dokumentacji projektowej. Jako rozwiązanie, które ich zdaniem poprawiłoby efektywność procesu oceny, pod kątem wyboru najlepszych inwestycji, wskazano przykład formuły stosowanej w POWT Cz-PL 2007-2013. W Programie tym dokumentacja aplikacyjna była przekazywana ekspertom drogą mailową, z dwutygodniowym wyprzedzeniem, tak aby mieli czas się z nią zapoznać, porównać wszystkie złożone oraz zweryfikować informacje zawarte we wnioskach (np. dotyczące budżetów lub potencjałów lub problemów zidentyfikowanych przez poszczególnych wnioskodawców). Następnie, podobnie jak w przypadku PWT PL-SK 2007-2013, przeprowadzane były panele eksperckie, na których przyznawano ostateczną

punktację. Podejście takie pozwalało na pogłębioną weryfikację informacji, w tym kosztorysów, zawartych we wnioskach. Dodatkowo, taka formuła oceny dawała szanse na porównanie przedsięwzięć pomiędzy sobą i wybór najlepszych z nich.

Czas na lepsze przygotowanie się jest szczególnie cenny w sytuacji, w której ekspert mający zastrzeżenia do którejś z części wniosku, musi przedstawić szczegółową propozycję zmian (np. zmian poszczególnych pozycji w budżecie, z dokładnością do jednego centa).

Kryteria oceny projektów Jak już wspomniano powyżej, na ocenę techniczną projektów składało się 6 kryteriów oceny technicznej i 4 oceny operacyjnej. Treść tych kryteriów była taka sama dla wszystkich osi Programu, nie różnicowano ich w zależności od tematu interwencji. Pomimo tego, że przed każdym panelem WST prowadziło szkolenie, w którym wskazywano na co należy zwrócić szczególną uwagę w przypadku poszczególnych elementów oceny, jak również pomimo uszczegółowienia i modyfikacji samych wytycznych dotyczących tego procesu, jednolite kryteria dla całego Programu należy ocenić jako rozwiązanie nie do końca skuteczne. Niezależnie od tego, że eksperci generalnie nie mieli większych problemów z oceną dokumentacji aplikacyjnej w ramach poszczególnych kryteriów, wnioski z badań jakościowych wskazują, że realizacja tego zadania stosunkowo często opierała się na intuicyjnym rozumieniu niektórych kryteriów.

Co więcej, duża część oceniających wnioski przyznawała oceny w poszczególne kryteriach na podstawie wszystkich informacji zwartych w dokumentacji aplikacyjnej, a nie konkretnego pola we wniosku. Samo w sobie nie było to złym rozwiązaniem, problemem jest jednak niejednolite podejście - np. gdy część ekspertów ocenia transgraniczność projektu na podstawie konkretnego pola we wniosku, inni opierają się na „wrażeniach ogólnych” z analizy całej aplikacji.

Tabela 6. Uwagi do wybranych kryteriów oceny technicznej projektów PWT PL-SK 2007-2013 na podstawie panelu ekspertów oceniających wnioski. nazwa kryterium uwagi Kryterium dotyczące partnerstwa w opinii ekspertów pozwalało eliminować projekty, które mogłyby być realizowane w innym programie (najczęściej RPO). Na podstawie informacji o formule partnerstwa oraz zakresie działań realizowanych przez poszczególnych partnerów oceniali, na ile dane przedsięwzięcie jest rzeczywiście inicjatywą partnerską, a na ile jedynie dwoma (lub więcej) inwestycjami po obu stronach granicy. Zdaniem oceniających, sama formuła kryteriów była dobra i zazwyczaj udawało się zidentyfikować i nisko ocenić te projekty, w których partnerstwo było palcem na wodzie pisane. Pomocny w tym względzie był punkt dotyczący niska aktywność S1. Odpowiednio partnerów, niski stopień zaangażowania partnerów, partnerstwo utworzone jedynie na szeroki zakres potrzeby spełnienia wymogów Programu. Jak przyznają sami oceniający przedsięwzięć partnerstwa takich było stosunkowo dużo: czasami mam wrażenie, że dostawaliśmy spady po RPO, projektu. tzn. nie udało się dostać dofinansowania na dom kultury w RPO, więc znajdowało się partnera po stronie słowackiej, który też chciał mieć dom kultury i (…) z uwzględnieniem 1-2 imprez. Pewną sprzeczność dostrzeżono również wśród elementów, które należało brać pod uwagę podczas oceny, w szczególności zdefiniowanych jako:  rezultaty wcześniejszej współpracy pomiędzy partnerami;  utworzenie nowych, trwałych transgranicznych struktur partnerskich. Elementy te należy ocenić jako częściowo sprzeczne, ponieważ pierwsze z nich promuje trwałe partnerstwa, natomiast drugie dotyczy nawiązywania i tworzenia nowych.

nazwa kryterium uwagi S2. Wdrażanie Kryterium oceniane bardzo indywidualnie przez każdego z ekspertów, którzy Odnowionej przyznawali, że dla każdego czym innym mogła być np. innowacyjność projektu, Strategii szczególnie w obszarze infrastruktury turystycznej i infrastruktury kultury. W ujęciu Lizbońskiej i ogólnym nie budziło ono jednak szczególnych kontrowersji i nie sprawiało problemów Strategii wnioskodawcom. Goeteborskiej. S3. Zgodność z Kryterium nie sprawiało większych problemów ani po stronie wnioskodawców, ani dla politykami oceniających, jednocześnie – w opinii oceniających – nie było de facto czynnikiem horyzontalnymi. różnicującym. Kryterium, do którego podchodzono bardzo indywidualnie. Dotyczy to zarówno zapisów zawartych we wnioskach, jak i podejścia samych ekspertów. Niektórzy wnioskodawcy S4. Zgodność z ograniczali się do przywołania tytułów odpowiednich dokumentów strategicznych, priorytetami rzadziej odnoszono się do konkretnych działań i celów strategii. Część ekspertów Programu i przyznawała punktację w większym stopniu w oparciu o swoją wiedzę o zawartości strategiami obowiązujących dokumentów strategicznych oraz zakresu danego projektu, niż lokalnymi, deklaracji wnioskodawców dotyczących relacji między ich przedsięwzięciem regionalnymi oraz a poszczególnymi strategiami. Ekspertom zależało na tym, żeby nie wykluczać tych krajowymi. wnioskodawców, którzy zgłaszają dobre projekty, ale nie zdają sobie sprawy ze zgodności przedsięwzięcia z istniejącymi strategiami/programami. Najważniejsze kryterium oceny w PWT PL-SK 2007-2013, jednak jego opis należy ocenić jako dość ogólny, nawet po modyfikacji treści jaka nastąpiła przed 2 naborem.20 Sam fakt wdrażania projektu po obu stronach graniczy nie musi świadczyć o jego udowodnionym wpływie transgranicznym, co pokazują przykłady niektórych dofinansowanych przedsięwzięć m.in. w obszarze infrastruktury komunikacyjnej oraz turystycznej. Z oceny zaprezentowanej w kolejnych sekcjach raportu wynika, że elementy brane pod uwagę w ocenie wniosków21 i instrukcje do przyznawania punktacji S5. Udowodniony nie były wystarczającym narzędziem do odrzucenia projektów, których oddziaływanie wpływ transgraniczne było znikome lub żadne. transgraniczny. Objęci badaniem eksperci przyznali, że z perspektywy czasu widać subiektywność tego kryterium, co wynikało częściowo z faktu, że musieli bazować na prognozach i deklaracjach wnioskodawców (np. organizacja cyklicznych imprez w oparciu o powstałą infrastrukturę, wydarzenia towarzyszących projektom infrastrukturalnym, szczególnie w obszarze turystyki i kultury). Jak stwierdził jeden z ekspertów, jeśli przy infrastrukturze była 1 wspólna impreza to dostawali mało punktów, jeśli postarali się i przygotowali dużo imprez, rożnego rodzaju działań miękkich to dostawali więcej punktów. S6. Wpływ na Zgodnie z kryteriami zdaniem eksperta jest ocenienie czy projekt jest adresowany do sytuację grupy odpowiednich grup docelowych, określonych we wniosku o dofinansowanie. (…) czy cele docelowej. projektu odpowiadają zapotrzebowaniu ze strony grypy docelowej (…). O1. Zdolność Zdaniem ekspertów kryterium to pozwalało m.in. zidentyfikować podmioty administracyjna powoływane jedynie w celu uzyskania dofinansowania na realizację danego projektu.

20 Przed drugim naborem wpływ transgraniczny zdefiniowano m.in., jako wdrażanie projektu po obu stronach granicy i integrowanie społeczności zamieszkujących te kraje. 21 Elementy brane pod uwagę podczas oceny wniosku: korzyści, jakie płyną z wdrożenia projektu są widoczne po obu stronach granicy, wpływ na integrację społeczną w regionach zaangażowanych w Program, projekt daje możliwość dalszej współpracy transgranicznej. 52

nazwa kryterium uwagi Wnioskodawcy Jednak, jak sami przyznają kryterium nie było ono do końca sprawiedliwe ponieważ (partnerów) do silnie premiowało podmioty publiczne (JST lub ich związki i stowarzyszenia), wdrożenia o stosunkowo stabilnej sytuacji finansowej, nieporównywalnej np. z organizacjami projektu. pozarządowymi. Jak trafnie zauważył jeden ekspertów: ten kto ma temu będzie dodane. Z drugiej strony należy podkreślić, że posiadanie doświadczenia z realizacji projektów dofinansowanych ze środków zewnętrznych jest jednak czynnikiem istotnym, ponieważ potwierdza, że beneficjent dysponuje pewnym minimalnym potencjałem instytucjonalnym, koniecznym do zarzadzania inwestycją, o wsparcie której aplikuje. Zdaniem ekspertów kryterium dublowało się z analogicznym elementem oceny strategicznej, jednak jego opis w dokumentacji, był zupełnie nieadekwatny do kryteriów przyznawania punktacji – jak udowodniła analiza dokumentacji dofinansowanych projektów, każdy wnioskodawca mógł zadeklarować współpracę na wszystkich czterech wymiarach, nawet jeśli miała ona charakter czysto symboliczny. O2. Jakość W Podręczniku nie określono minimalnych warunków brzegowych pozwalających na partnerstwa. przyznanie dofinansowania projektu. Samo spełnienie warunków Rozporządzenia traktowane było bardziej jak wymóg formalny, niż kwestia, którą należy zweryfikować pod kątem rzeczywistej jakości partnerstwa. Spowodowało to, że jako wystarczająco „partnerski” (także na poziomie finansowania i realizacji) uznano projekt, w którym udział partnera zagranicznego w budżecie wynosił 0,3%. Jak przyznają sami eksperci jak kto opisał to tak musieliśmy uznać, bo nie było jak sprawdzić . Część wniosku i zarazem kryterium, którego dotyczyło najwięcej uwag;  budżety trudno było zweryfikować podczas 2-4 godzinnego panelu eksperckiego;  budżety bywały na tyle ogólne, że nie zawsze wszystko z nich wynikało (np. O3. Jakość ogólna kategoria wydatków, pod którą wylistowane są różne grupy wydatków, budżetu. bez określenia ich liczby, np. ile materiałów promocyjnych). Czasami więc eksperci posiłkowali się informacją o np. liczbie odbiorców projektu i jego koszcie, określając poziom dofinansowania na jedna osobę i w ten sposób szacowali czy koszty nie są za wysokie. Zdaniem ekspertów jest to jedno z ważniejszych kryteriów, które powinno być uwzględniane na etapie oceny strategicznej a nie operacyjnej. Warto rozważyć jednak następujące modyfikacje.  Po pierwsze, logika interwencji powinna być w większej mierze związana z prezentacją tego, w jaki sposób projekt wpisuje się w cele i założenia O4. Logika i jakość Programu, a tego nie czy na poziomie samego przedsięwzięcia dobrze dobrano przygotowania cele i wskaźniki. Innymi słowy, logika interwencji powinna pokazywać relacje projektu. projekt-program, a nie wskaźniki-cele-zakres projektu.  Po drugie, należały sformułować oddzielne kryterium dla działań związanych z informacją i promocją, kładąc jednocześnie zdecydowanie większy nacisk na zadania związane z promowaniem efektów projektu wśród lokalnych społeczności: to ma być strategia komunikacji projektu z grupami docelowymi, a nie wypełnienie wymogów unijnych.

Źródło: Opracowanie własne m.in. na podstawie wywiadów z ekspertami.

Analiza zapisów Wytycznych dla oceniających, jak i wnioski z wywiadów z ekspertami wskazują, że stworzenie jednego, wspólnego katalogu i definicji kryteriów oceny dla bardzo zróżnicowanej

tematycznie interwencji, przełożyło się na dosyć uznaniowe podejście do oceny projektów. Cały proces oceny w praktyce opierał się w większej mierze na wiedzy i intuicji oceniających, niż założeniach Programu i kryteriach, które były zbyt pojemne (Program) i ogólne (Podręcznik). Reasumując, pod adresem rozwiązań dotyczących procesu oceny i wyboru projektów w PWT PL-SK 2007-2013 można wysunąć kilka zastrzeżeń.

 Na poziomie wyboru projektów poważnym problemem były bardzo niejednoznaczne kryteria oceny technicznej, w szczególności te dotyczące partnerstwa i efektu transgranicznego (patrz ramka), pomimo tego, że po pierwszym naborze opis i wytyczne dla oceniających zostały doprecyzowane w przypadku większości kryteriów,22 poziom ich opisu ocenić należy jako zbyt ogólny, prowadzący do zbyt arbitralnych ocen.  Niezbyt fortunnym rozwiązaniem był brak możliwości rewizji oceny wniosku po zapoznaniu się przez ekspertów z innymi projektami, które oceniane były w dalszej kolejności. W takiej sytuacji niemożliwy był wybór najlepszych ze zgłoszonych projektów (porównanie ich), a na ocenę rzutować mogła kolejność ocenianych wniosków. Sami eksperci przyznali, że sposób oceny zmieniał się wraz z oceną kolejnych aplikacji.  Za duży problem uznać należy również przygotowanie jednakowych kryteriów oceny projektów dla wszystkich obszarów interwencji. Doprowadziło to do sytuacji, w której ta sama definicja np. wpływu transgranicznego dotyczyła projektów drogowych oraz organizacji imprez kulturalnych.

22 Przed II naborem doprecyzowano lub zmodyfikowano zapisy dotyczące wszystkich kryteriów oceny technicznej. W przypadku partnerstwa (S1) podkreślono, że eksperci powinni zweryfikować czy partnerstwo nie zostało stworzone na potrzeby realizacji projektu. W przypadku zgodności ze strategiami i politykami horyzontalnymi (S2, S3, S4) doprecyzowano, na jakiego rodzaju zagadnienia eksperci powinni zwracać uwagę. Zdefiniowano wpływ transgraniczny (S5) m.in., jako wdrażanie projektu po obu stronach granicy i integrowanie społeczności zamieszkujących te kraje. Doprecyzowano,54 że przy wpływie na sytuacje grup docelowych (S6) eksperci powinni m.in. zbadać, w jaki sposób grupy docelowe mogą skorzystać z efektów projektu.

4.2 Cele i wskaźniki – poziom programu i osi priorytetowych Przed przejściem do szczegółowej analizy interwencji Programu oraz jej rezultatów, warto zawrócić uwagę na ogólne założenia zapisane w PWT PL-SK 2007-2013 dotyczące celów Programu oraz przypisanych do nich wskaźników monitorowania.

Tabela 7. Cele PWT PL-SK 2007-2013

postulaty związane ze postulaty związane z rozwojem obszaru poziom celu współpracą transgraniczną przygranicznego

Intensyfikacja opartej na … która sprzyjać będzie trwałemu rozwojowi cel główny partnerstwie współpracy obszaru przygranicznego. polsko-słowackiej…

Rozwój polsko-słowackiej …ukierunkowanej na integrację przestrzenną, oś priorytetowa I: współpracy partnerskiej w bezpieczeństwo, zwiększenie dostępności Rozwój infrastruktury zakresie poprawy stanu komunikacyjnej i atrakcyjności regionu dla transgranicznej infrastruktury mieszkańców, inwestorów i turystów. transgranicznej…

…dla zrównoważonego społeczno- oś priorytetowa II: Promowanie polsko- gospodarczego, środowiskowego i kulturalnego Rozwój społeczno- słowackiej współpracy rozwoju terenów przygranicznych Polski i gospodarczy partnerskiej… Republiki Słowackiej Źródło: Opracowanie własne na podstawie zapisów Programu.

Podobnie jak w przypadku innych programów współpracy transgranicznej z okresu 2007-2013, cele PWT PL-SK 2007-2013 mają charakter dualny. Z jednej strony obejmują postulaty związane ze współpracą transgraniczną, a z drugiej oczekiwania związane z zagadnieniami rozwojowymi (do których współpraca ta powinna prowadzić).

 W zakresie współpracy wymiennie stosuje się terminy takie jak intensyfikacja, rozwój i promowanie. Nie jest więc oczywiste, na ile autorom Programy zależało na tworzeniu nowych partnerstw, a w jakim stopniu na wykorzystywaniu partnerstw istniejących. Jak pokazała analiza we wcześniejszej sekcji, w znacznie większym stopniu udało się zrealizować drugi z wymienionych postulatów.  W zakresie rozwoju obszaru przygranicznego cele programu określają pewne postulaty dotyczące potencjalnego oddziaływania interwencji. Rozwój indukowany wdrażaniem PWT PL- SK 2007-2013 powinien być trwały oraz zrównoważony, obejmować kwestie społeczno- gospodarcze, środowiskowe i kulturalne oraz dotyczyć integracji przestrzennej, bezpieczeństwa, dostępności komunikacyjnej i atrakcyjności regionu dla mieszkańców, inwestorów i turystów.

Tak szerokie spektrum celów względnie niewielkiego programu (jeśli za punkt odniesienia weźmie się np. budżety programów regionalnych) wdrażanego na dużym obszarze utrudnia precyzyjną analizę jego rezultatów. Zarysowany powyżej podział na zagadnienia związane ze współpracą oraz rozwojem regionalnym będą jednak punktem wyjścia do pogłębionej analizy pięciu tematów PWT PL-SK 2007- 2013, gdzie pod uwagę wzięto także inne postulaty zapisane w Programie, uzupełniając je także o cele sformułowane w Podręczniku).

Ocena realizacji celów na poziomie Programu nie jest możliwa na podstawie wskazanych w nim wskaźników. Wynika to z następujących przesłanek:

 wskaźniki mają w większości charakter mierników produktu oraz rezultatu bezpośredniego, a więc nie odnoszą do oddziaływania interwencji, ale jedynie jej skali i prostych efektów;  wskaźniki mają stosunkowo niewielką wartość informacyjną. Z analizy dokumentacji wynika, że proaktywnie wszyscy beneficjenci deklarowali wszystkie cztery wymiary współpracy (wskaźnik celu głównego). Ponieważ w żadnym z dokumentów nie określono minimalnych "warunków brzegowych" dla intensywności tej współpracy (np. minimalnego udziału partnera, aby uznać go za współfinansującego projekt), informacje pochodzące z tej części dokumentacji projektów nie pozwalają na ocenę realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013.

Tabela 8. Wskaźniki PWT PL-SK 2007-2013 – wartości docelowe i przewidywana realizacja

wartość wartość typ szacunkowa OP nazwa wskaźnika docelowa z % realizacji wskaźnika (monitoring/ Programu wnioski)

Liczba wspólnych projektów transgranicznych spełniających produktu 150 przynajmniej dwa z czterech kryteriów programu.

Liczba wspólnych projektów transgranicznych spełniających program produktu 150 przynajmniej dwa z czterech kryteriów programu.

Liczba wspólnych projektów transgranicznych spełniających produktu 150 przynajmniej dwa z czterech kryteriów programu.

Liczba wspólnych projektów produkt 100 38 38,00%

Liczba partnerów produkt 200 101 50,50%

Liczba kilometrów nowych /zmodernizowanych produkt 200 302,78 151,39% transgranicznych połączeń komunikacyjnych

Liczba mieszkańców będących pod oddziaływaniem rezultat 70 000 462 184 660,26% nowej/zmodernizowanej infrastruktury komunikacyjnej I

Liczba mieszkańców obsługiwanych przez nową rezultat 60 000 126 928 211,55% /zmodernizowaną infrastrukturę ochrony środowiska

Liczba miejscowości/wsi będąca pod bezpośrednim oddziaływaniem nowej/zmodernizowanej infrastruktury rezultat 180 000 89 0,05% komunikacyjnej

Liczba trwałych polsko słowackich kontaktów partnerskich rezultat 30 22 73,33%

Liczba wspólnych projektów produkt 200 70 35,00%

Liczba partnerów produkt 500 221 44,20%

Liczba odnowionych obiektów historycznych II produkt 90 43 47,78%

Liczba inicjatyw, które przyczyniają się do ochrony produkt 25 0 0,00% różnorodności biologicznej

Liczba instytucji zaangażowanych w działalność sieci produkt 100 267 267,00%

wartość wartość typ szacunkowa OP nazwa wskaźnika docelowa z % realizacji wskaźnika (monitoring/ Programu wnioski)

Liczba produktów turystycznych produkt 350 111 31,71%

Liczba uczestników kursów, którzy podnieśli swoje kwalifikacje rezultat 5 000 2 941 58,82%

Liczba umów partnerskich realizowanych po zakończeniu rezultat 100 73 73,00% projektu

Liczba mieszkańców będąca pod oddziaływaniem projektów rezultat 40 000 181 000 452,50% ukierunkowanych na poprawę bezpieczeństwa

Liczba pracowników służb, którzy ukończyli kursy rezultat 300 52 17,33%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Programu, danych monitoringowych i wniosków o dofinansowanie.

W analizie realizacji celów przedstawionej w kolejnych sekcjach nie odnosiliśmy się wprost do wskaźników produktu i rezultatu (bezpośredniego) pochodzących z Programu. W miarę możliwości wykorzystaliśmy dostępne miary statystyki publicznej (jako informacje kontekstowe) oraz w większości jakościowe informacje pochodzące z dokumentacji poszczególnych projektów.

4.3 Temat 1.1. Infrastruktura komunikacyjna i transportowa 4.3.1 Założenia interwencji PWT PL-SK 2007-2013

Ulepszenie i zapewnienie spójności przestrzennej obszaru polsko-słowackiego cel główny pogranicza oraz poprawienie jego dostępności

cele transgraniczne cele rozwojowe

 poprawa dostępności obszarów  rozwój transportu tranzytowego położonych z dala od krajowych ośrodków rozwoju  wyeliminowanie głównych "wąskich gardeł" lub brakujących połączeń w  rozwój transportu i komunikacji w lokalnej przygranicznej sieci wymiarze lokalnym "dnia komunikacyjnej, które hamują rozwój codziennego" (małe drogi, dostęp postulaty stosunków społecznych i gospodarczych do szkół, urzędów, ośrodków realizowane zdrowia itp.)  poprawa bezpośrednich połączeń między słowacką i polską stroną obszaru  poprawa dostępności konkretnego pogranicza obszaru do celów gospodarczych i turystycznych  rozwój i modernizacja infrastruktury ułatwiającej przekraczanie granic  poprawa bezpieczeństwa

 wspólne plany i programy na rzecz rozwoju infrastruktury transportowej i  rozbudowa sieci postulaty komunikacyjnej, aby stworzyć spójny telekomunikacyjnych nierealizowane lub system transgraniczny realizowane  rozwój społeczeństwa w niewielkim  rozwój systemów podnoszących jakość i informacyjnego, z uwzględnieniem stopniu efektywność transportu publicznego i nowoczesnych rozwiązań multimodalnego, w tym koordynacja komunikacyjnych (Internet) rozkładów jazdy

4.3.2 Analiza i ocena interwencji Wsparcie w ramach tematu 1.1 trafiło do 16 projektów, z których dwa (15% wartości) dotyczyły budowy ścieżek rowerowych, a pozostałe 14 – rozbudowy i modernizacji infrastruktury drogowej (85% wartości). Łączna wartość realizowanych projektów opiewa na kwotę ponad 50 mln euro, przez co temat 1.1 jest działaniem Programu o względnie najwyższej alokacji. Choć partnerami wiodącymi w większości projektów są beneficjenci z Polski, to podział budżetów pomiędzy partnerów jest już znacznie bardziej równomierny: partnerzy ze strony polskiej realizują części projektów o łącznej wartości 52%, a podmioty ze strony słowackiej – 48%. Zgodnie ze statystykami przedstawionymi w sekcji 4.1, wśród beneficjentów (po obydwu stronach granicy) występują praktycznie wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego, przy czym beneficjenci polscy reprezentują przede wszystkim poziom gmin i powiatów, natomiast po stronie słowackiej znacznie silniejszą rolę odgrywają kraje samorządowe. Wynika to bezpośrednio z podziału kompetencji władz samorządowych w obydwu państwach.

Temat 1.1: Podsumowanie najważniejszych wskaźników i statystyk udział w budżecie Programu (oś I i II) struktura tematyczna interwencji

Podobnie jak we wszystkich pozostałych tematach PWT PL-SK 2007-2013 (z wyjątkiem projektów sieciowych), także w temacie 1.1 najwięcej środków zaabsorbowanych zostało przez powiaty leżące wzdłuż granicy, przy czym jego udział jest największy w całym programie – wynosi aż 99,3% (przy czym po stronie słowackiej aż 100%, co oznacza, że wszystkie projekty zostały zrealizowane w pasie przygranicznym). Takie proporcje nie powinny być zaskoczeniem, ponieważ trudno uzasadnić transgraniczny charakter lokalnej infrastruktury transportowej na terenach znacznie od granicy oddalonych. Zgodnie jednak z przywołanymi poniżej przykładami trzeba jednak podkreślić, że sam fakt realizacji inwestycji w powiecie sąsiadującym z granicą nie jest warunkiem wystarczającym, aby budowane/modernizowane odcinki drogowe uznać za faktycznie transgraniczne.

Bardzo zróżnicowana była aktywność beneficjentów pochodzących z poszczególnych powiatów obszaru przygranicznego. Zdecydowanym liderem jest pod tym względem powiat nowotarski, na terenie którego zrealizowano inwestycje drogowe o całkowitej wartości prawie 9 mln euro, co stanowi bardzo istotną część łącznych środków zaabsorbowanych przez ten powiat na rozwój lokalnej infrastruktury transportowej z programów finansowanych z FS/EFRR. Relatywnie dużą wartość (w sumie ponad 16 mln euro) miały projekty realizowane w powiatach Kežmarok, Čadca i Námestovo, które razem z powiatem nowotarskim odpowiadają za ponad połowę wartości wszystkich inwestycji w temacie 1.1. Po stronie polskiej stosunkowo duża była również wartość przedsięwzięć zrealizowanych

w powiatach jasielskim, gorlickim i żywieckim (po około 3 mln euro). Generalnie jednak bardzo mocno zarysowuje się koncentracja inwestycji drogowych w centralnej i zachodniej części badanego regionu. W części wschodniej projektów drogowych było znacznie mniej, co zdaje się wynikać przede wszystkim z niewielkiej gęstości zaludnienia na południu Podkarpacia oraz wschodniej części Kraju Preszowskiego, braku większych miast w tej części pogranicza oraz – w konsekwencji – niewielkiej liczby już funkcjonujących transgranicznych połączeń drogowych. Taki stan rzeczy niewątpliwie przełożył się na ograniczoną podaż potencjalnych projektów.

Mapa 4. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 1.1

Źródło: Opracowanie własne Jednoznaczna ocena projektów drogowych dofinansowanych w ramach tematu 1.1 PWT PL-SK 2007- 2013 jest utrudniona z uwagi na nie do końca oczywiste zapisy samego dokumentu programowego. Z jednej strony, na poziomie celu głównego bardzo mocno wyartykułowano, że wspierane projekty powinny prowadzić do poprawy spójności przestrzennej i dostępności pogranicza. Z tej perspektywy faktyczna transgraniczność inwestycji nie zawsze jest konieczna - do realizacji sformułowanego w ten sposób celu przyczyniają się także projekty poprawiające jakość dróg prowadzących do ośrodków miejskich po jednej stronie granicy. Wydaje się, że w przynajmniej części przypadków takie właśnie podejście zastosowali beneficjenci: zgłaszano do wsparcia niepowiązane ze sobą odcinki prowadzące np. do miast powiatowych/gminnych po obydwu stronach granicy (czyli najczęściej partnerów

projektu), a transgraniczność miała wynikać z tego, że za część z nich odpowiadają partnerzy polscy, a za część - słowaccy.

Z drugiej jednak strony w samym Programie wyrażono jednoznaczne oczekiwanie, że promowane będą projekty prowadzące do poprawy bezpośrednich połączeń między słowacką i polską stroną obszaru pogranicza. To właśnie postulat był dla nas punktem wyjścia do oceny projektów dofinansowanych w temacie 1.1. Braliśmy jednak pod uwagę także inne aspekty, w tym potencjalne znaczenie projektów z punktu widzenia społeczności lokalnych - w Programie wyrażono oczekiwanie, że wspierane inwestycje powinny sprzyjać poprawie dostępności konkretnego terenu do celów gospodarczych i turystycznych.

Nieco innego podejście niż w pozostałych tematach wymagało przeprowadzenie oceny na poziomie poszczególnych projektów. Szczegółowa analiza dokumentacji pokazała, że składają się z budowy/modernizacji kilku odcinków, z których część oceniliśmy jako doskonale wpisujące się w założenia interwencji, a pozostałe – w znacznie mniejszym stopniu. Dlatego też poniższe komentarze odnoszą się raczej do poszczególnych odcinków, a nie całych projektów dofinasowanych z PWT PL-SK 2007-2013.

Na podstawie analizy dokumentacji oraz innych dostępnych publicznie źródeł wszystkie projekty (a w niektórych przepadkach - konkretne odcinki drogowe) przypisaliśmy do jednej z 4 kategorii.

typ wyjaśnienie

A* bezpośrednie odcinki transgraniczne lub dochodzące do granicy

A drogi (odcinki) istotne z punktu widzenia dostępności ciągów transgranicznych

drogi (odcinki) bez większego znaczenia dla ruchu transgranicznego, ale istotne B dla dostępności atrakcji turystycznych w obszarze przygranicznym

drogi (odcinki) bez większego znaczenia dla ruchu transgranicznego, istotne C jedynie z punktu widzenia społeczności lokalnych (dostęp do usług publicznych, dróg wyższego rzędu itp.)

Wydaje się oczywiste, że w założenia Programu zdecydowanie najlepiej wpisują się projekty (lub ich elementy) z kategorii A*, do której zakwalifikowaliśmy 3 odcinki drogowe. Najbardziej kompleksowa z nich jest Orawska Droga (PW: Województwo Małopolskie). Projekt pozwolił na znaczne zwiększenie przepustowości przejścia granicznego Winiarczykówka-Bobrov oraz znaczne podniesienie standardu prowadzących do niego dróg. Dzięki temu powstało nowe, transgraniczne połączenie komunikacyjne w atrakcyjnym turystycznie rejonie Jeziora Orawskiego. Jest to także jedyny przykład zaangażowania po stronie polskich władz samorządowych szczebla wojewódzkiego - w pozostałych projektach partnerami z Polski były wyłącznie władze gminne i powiatowe. Szczególnie wysoko należy ocenić odtworzenie odcinka (PW: Powiat Krośnieński)23 z Niżnej Polianki do granicy, co pozwoliło na

23 Transgraniczny charakter pozostałych odcinków wspartych w ramach tego projektu może jednak budzić wątpliwości p. Ramka.

stworzenie nowego przejścia granicznego na terenie Beskidu Niskiego, a więc terenu o wyjątkowo niskiej dostępności transportowej.24

Bardzo wysoko należy także ocenić projekty z grupy A, a więc inwestycje o transgranicznym znaczeniu, które nie obejmowały odcinków bezpośrednio przechodzących przez granicę. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia przede wszystkim w centralnej i zachodniej części obszaru wsparcia. Część połączeń transgranicznych zmodernizowano wcześniej, są to zresztą często ciągi dróg krajowych, których wsparcie wykracza poza możliwości finansowe programów EWT. Taka sytuacja nie oznacza jednak braku potencjału dla projektów drogowych w tego typu programach - w wielu przypadkach konieczny jest rozwój sieci uzupełniającej, która połączy z transgranicznymi ciągami komunikacyjnymi np. atrakcje turystyczne lub strefy aktywności gospodarczej. Generalnie taki charakter ma przynajmniej kilka "pakietów" projektów dofinansowanych w ramach PWT PL-SK 2007-2013. W pierwszej kolejności należy wymienić projekty realizowane w Pieninach wokół przejścia granicznego Niedzica-Lysa nad Dunajcem (PW Powiat Nowotarski i Preszowski Kraj Samorządowy), które znacznie poprawiły jakość infrastruktury transportowej m.in. w okolicach Jeziora Czorsztyńskiego, a więc terenu często odwiedzanego przez turystów. Docelowo podobne znaczenie mogą mieć również inwestycje realizowane w okolicach trójstyku polsko-słowacko-czeskiego, przy czym stanie się to dopiero po zbudowaniu nowej transgranicznej drogi Cierne-Istebna, co ma nastąpić po zakończeniu prac nad odcinkiem autostrady D3 po stronie słowackiej.

Poważne wątpliwości można sformułować pod adresem projektów (odcinków), które przypisaliśmy do kategorii B i C. Ich wspólnym elementem jest generalnie niewielkie znaczenie transgraniczne, przez co lepszym źródłem finansowania byłyby dla nich regionalne programy operacyjne. W szczególności nie są one bezpośrednio powiązane z żadnym transgranicznym ciągiem drogowym. W przypadku inwestycji z grupy B, pozytywnym aspektem jest jednak ich częściowe powiązanie z rozwojem gospodarczym terenów przygranicznych. Taki charakter mają m.in. drogi powiatowe realizowane w Beskidzie Niskim (na terenie powiatu gorlickiego - PW: Powiat Krośnieński), które poprawiają dostępność uzdrowisk znajdujących się na terenie przygranicznym. Podobne znaczenie ma również część odcinków realizowanych w ramach projektów realizowanych w powiecie żywieckim (PW: Powiat Żywiecki).

Jeszcze bardziej problematyczne są inwestycje zakwalifikowane do kategorii C. W ich przypadku, brakuje logicznego powiązania z rozwojem gospodarczym obszaru pogranicza, a jedyną motywacją wnioskodawców (często wprost artykułowaną w dokumentacji projektów) była chęć modernizacji lokalnej drogi. Dobrym przykładem jest projekt realizowany przez Gminę Żurawica w partnerstwie z Obcem Ludmiorwa. Obydwie gminy dzieli od siebie ponad 140 km. Po stronie polskiej powstała droga na osiedlu domków jednorodzinnych, a po słowackiej - podjazd pod cerkiew. Projekt nie jest powiązany z żadnym istniejącym lub planowanym połączeniem transgranicznym.

Niezależnie od krytycznej oceny niektórych projektów, należy podkreślić, że zdecydowana większość inwestycji dofinansowanych w temacie 1.1 PWT PL-SK zakwalifikowaliśmy do kategorii A* lub A. Podanie dokładnego udziału tego typu odcinków w alokacji nie jest możliwe z powodu połączenia ich z innymi, często mniej trafnymi z punktu widzenia celów programu w ramach większych projektów. Przykłady przywołane w tekście oraz w poniższych ramkach proponujemy wykorzystać przede wszystkim jako punkt odniesienia podczas wdrażania programu w okresie 2014-2020. Eksperci oceniający projekty powinni być wyczuleni na inwestycje o znaczeniu stricte lokalnym, ponieważ

24 Na przykład przejazd z Krempnej do Niżnej Polianki zmniejszył się z ponad godziny do niewiele ponad 20 minut.

można spodziewać się dużej liczby tego typu aplikacji - możliwości finansowania infrastruktury transportowej przez władze gminne i powiatowe będą bardzo ograniczone.

Tabela 9. Charakterystyka i ocena projektów w temacie 1.1 efekty/ znaczenie lokalne (dla części projektów nr projektu/ efekt/znaczenie wart. ocena26 zakres rzeczowy niewykazujących znacznego partnerzy25 transgraniczne oddziaływania transgranicznego – B lub C)

(254/10) znacznie zwiększenie modernizacja całego przepustowości przejścia Województwo ciągu granicznego na terenie o Małopolskie komunikacyjnego dużym potencjale Żyliński Kraj 4,02 (Orawska Droga) po turystycznym, docelowo Samorządowy A* mln € obu stronach duża szansa na zwiększenie Gmina Bobrov przejścia relacji transgranicznych w Winiarczykówka- obszarze Jeziora

Bobrov Orawskiego, odciążanie 1 odcinek przejścia w Chyżnem

utworzenie nowego budowa nowego drogowego przejścia odcinka Niżna granicznego Niżna Polianka A* Polianka-Granica – Ożenna na atrakcyjnym Państwa turystycznie obszarze (050/08) Beskidu Niskiego27 Powiat Krośnieński niewielki – droga Preszowski Kraj 3,86 równoległa do granicy i Samorządowy mln € stosunkowo od niej modernizacja odcinka ma Powiat Jasielski oddalona, nie jest niewątpliwe znacznie dla lokalnych modernizacja drogi elementem optymalnej mieszkańców (większy komfort 2 odcinki B powiatowej 1896R trasy z Jasła lub Krosna na dojazdu do Krosna, poprawiony Krosno - Toki Słowację, z perspektywy dostęp do oferowanych tam usług ruchu tranzytowego jest publicznych) raczej konkurencją dla DW 993

modernizacja ważnego modernizacja ciągu połączenia A* drogowego Becherov- transgranicznego Becherov- (324/10) Konieczna Konieczna Powiat Gorlicki 3 odcinki dróg Preszowski Kraj 6,99 powiatowych (realizacja – jeden z odcinków (realizacja – Samorządowy mln € Powiat Gorlicki) na terenie Powiat Jasielski) o znaczeniu przede 4 odcinki drogowe Powiat Jasielski Beskidu Niskiego, wybór wszystkim lokalnym, niepowiązany A/B zmodernizowane po odcinków korzystny z bezpośrednio z żadnym 5 odcinków stronie polskiej punktu widzenia rozwoju transgranicznych ciągów turystyki (Jezioro Gorlickie, komunikacyjnych Wysowa/Hańczowa)

25 Kolor czerwony – partnerzy polscy, niebieski – słowaccy; pogrubioną czcionką wyróżniono partnerów wiodących. 26 Próba oceny na poziomie całego projektu – zastrzeżenia w tekście. 27 Przykładowo: czas przejazdu z Niżnej Polianki (SK) do Krempnej (PL) zmniejszył się z ponad godziny (trasa przez Barwinek) do 21 minut (nowy odcinek przez granicę).63

efekty/ znaczenie lokalne (dla części projektów nr projektu/ efekt/znaczenie wart. ocena26 zakres rzeczowy niewykazujących znacznego partnerzy25 transgraniczne oddziaływania transgranicznego – B lub C)

(276/10) Powiat Nowotarski 3,78 Preszowski Kraj mln € Samorządowy Wszystkie inwestycje po obu stronach granicy 5 odcinków zwiększają jakość modernizacja ciągów infrastruktury (033/08) komunikacyjnych w komunikacyjnej oraz A Preszowski Kraj okolicach pienińskich dostępność przejścia Samorządowy parków narodowych granicznego Nidzica – Lysa nad Dunajcom (tereny Powiat Nowotarski 7,15 szczególnie atrakcyjne Miasto Spiska Stara mln € turystycznie) Ves Gmina Ostruna 4 odcinki

(011/08)

Gmina Istebna 1,25 Obecnie obydwie grupy A Gmina Čierne mln € pakiet inwestycji inwestycji nie są podnoszących jakość bezpośrednio powiązane z 4 odcinki infrastruktury transgranicznym ciągiem

(014/08) transportowej po komunikacyjnym - zmieni polskiej i słowackiej się to po planowanej Powiat Cieszyński 3,29 stronie Trójstyku budowie przejścia Cierne- A Gmina Čierne mln € Jaworzynka28 4 odcinki

(306/10) poprawa powiązań Powiat Żywiecki komunikacyjny pomiędzy 3,31 A/B Milówką i Novotem (tereny Gmina Novot mln € pakiet inwestycji o dużym znaczeniu Żyliński Kraj podnoszących jakość turystycznym) Samorządowy infrastruktury transportowej pomiędzy ośrodkami inwestycja po stronie polskiej w (307/10) inwestycja po stronie kraju Żylińskiego i znacznie większym stopniu słowackiej – bezpośrednie Powiat Żywiecki 2,48 powiatu żywieckiego ukierunkowana na potrzeby lokalne A/B powiązanie z ciągiem mln € – brak bezpośredniego powiązania Żyliński Kraj komunikacyjnym Skalite- z ciągiem komunikacyjnym Skalite- Samorządowy Zwardoń Zwardoń

poprawa jakości dróg ma modernizacja dróg na 298/10 brak logicznego powiązania niewątpliwie wpływ na jakość terenie gmin pomiędzy inwestycjami po przestrzeni publicznej w miastach Gmina Kościelisko 2,17 partnerskich (jednak B obydwu stronach granicy, partnerskich (co ma pewne mln € bez istotnego Miasto Tvrdosin brak wpływu na spójność i znaczenie dla ruchu turystycznego), zwiększenia przepustowość 2 odcinki potencjalny wpływ na jakość życia przepustowości transgranicznej mieszkańców

28 Zgodnie z dostępnymi obecnie założeniami, przejście zostanie zbudowane po zakończeniu prac nad odcinkiem autostrady D3 Svrcinovec-Skalite.

gminy, na terenie których tereny o dużym potencjale (169/10) zrealizowano inwestycje modernizacja dróg po turystycznym – poprawa Gmina Ostruna sąsiadują ze sobą, ale nie stronie słowackiej, infrastruktury technicznej jest 0,30 posiadają bezpośredniego Gmina Łapsze Niżne B budowa oświetlonego szansa na wzbogacenie oferty mln € połączenia drogowego; chodnika dla pieszych turystycznej (zrekonstruowany Gmina Ždiar brak logicznego powiązania po stronie polskiej most prowadzi do cennego zabytku inwestycji po obydwu 2 odcinki architektury sakralnej) stronach granicy

modernizacja szeregu dróg lokalnych po (278/10) obydwy stronach zmodernizowana droga po inwestycja po stronie polskiej ma granicy – według stronie polskiej (2229 R) nie Preszowski Kraj przede wszystkim znaczenie lokalna 3,22 A/B (SK) deklaracji ma kluczowego znaczenia Samorządowy – poprawia dostępność Sanoka mln € beneficjenta dla dostępności przejścia B/C (PL) mieszkańców miejscowości wzdłuż Powiat Sanocki związanych z granicznego Radoszyce- drogi 2229 R 4 odcinki przejściem Palota29 granicznym Palota – Radoszyce

gminy oddalone od siebie o PL - modernizacja 4 poszczególne inwestycje mają ponad 90 km, ponadto brak niewielkich odcinków znaczenie dla lokalnych (035/08) logicznego powiązania dróg społeczności, należy jednak zwrócić pomiędzy inwestycjami Gmina Zarszyn 0,48 uwagę na niespotykane w innych B/C SK – modernizacja 8 partnerów (trudno nie mln € projektach rozdrobnienie – projekt Gmina Nižná Sitnica niewielkich odcinków odnieść wrażania, że dróg, inne mniejsze obejmował aż 12 odcinków dróg, 12 odcinków składowe projektu mają które zmodernizowano za łącznie inwestycje (łącznie raczej charakter bieżących niecałe 0,5 mln euro niecałe 2 km) modernizacji)

PL- budowa ulicy na gminy oddalone od siebie o można spodziewać się ok. 140 km, brak logicznego pozytywnego wpływu a jakość życia (223/10) osiedlu domów jednorodzinnych w powiązania pomiędzy mieszkańców Żurawicy Gmina Żurawica 0,35 składowymi projektu mieszkających wzdłuż nowej drogi C Żurawicy Gmina Ludmirowa mln € (podjazd do cerkwi po (ułatwiony dojazd do centrum SK – budowa drogi stronie słowackiej i droga miejscowości, a także do Przemyśla 2 odcinki podjazdowej do osiedlowa po stronie – miejsc świadczenia usług cerkwi polskiej) publicznych) Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej oraz publicznie dostępnych materiałów dotyczących poszczególnych inwestycji

29 Z Sanoka i Leska najkrótsza droga do tego przejścia granicznego prowadzi przez drogę wojewódzką 892 Lesko-Komańcza, która spełnia obecnie bardzo wysokie standardy dzięki dofinansowaniu z RPO WP 2007-2013 (projekt o wartości ponad 120 mln zł). 65

Ramka 9. Problemy z transgranicznością i faktycznym partnerstwem w projektach

Wśród projektów dofinansowanych w temacie 1.1 większość ma zauważalny wpływ na poprawę transgranicznych połączeń transportowych (pośrednio lub bezpośrednio). W części przypadków transgraniczne oddziaływanie inwestycji jest jednak bardzo wątpliwie, na co wskazują już sformułowania wykorzystane przez beneficjentów we wnioskach o dofinansowania. Poniższe przykłady warto wykorzystać jako punkt odniesienia podczas oceny projektów w programie na lata 2014-2020. Proponujemy, żeby warunkiem minimum było bezpośrednie powiązanie odcinka drogowego z jednym z transgranicznych ciągów komunikacyjnych, ponieważ powiązania „dalszego rzędu” nie powinny być przedmiotem wsparcia programów EWT.

przykładowy problem przykładowy cytat z wniosków o dofinansowanie

Wnioskodawca sam zauważa, że  Szerokie zakreślenie obszaru objętego programem zgłaszany projekt nie ma de facto sprawia, iż nie tylko tereny bezpośrednio sąsiadujące ze znaczenia transgranicznego, a jest Słowacją są uprawnione do korzystania ze wspar ia. jedynie realizowany na terenie Transgraniczność przejawia się w różnych aspektach. przygranicznym. Jednym z nich jest wspólne diagnozowanie problemów i wola wspólnego ich rozwiązania.

Wnioskodawca utożsamia  Niewątpliwą zaletą projektu jest to, iż jest on wdrażany po transgraniczny charakter projektu z obu stronach granicy [projekt realizowany w partnerstwie realizacją projektu w partnerstwie. przez gminny oddalone od siebie o 140 km – przyp. autorzy raportu]  Wpływ transgraniczny projektu wynika z jego zakresu. Korzyści płynące z realiz cji inwest cji będą widoczne po obu stronach granicy i przyczynią się do rozwoju społeczno- gospodarczego regionu pogranicza

Wnioskodawca stara się na siłę  Kolejna droga, o długości 492,07 m łączy drogę uzasadnić znaczenie drogi w powiatową z drogą gminną. Prowadzi ona w kierunku kategoriach dostępu do usług Domu Kultury w Posadzie Zarszyńskiej, znanego ze swego publicznych – należy pamiętać, że urokliwego wyglądu. zdecydowana większość dróg  Przy drodze znajduje się siedziba Koła Łowieckiego „Ryś”, gminnych/powiatowych jest gdzie organizowane są wystawy przyrodnicze pośrednio lub bezpośrednio powiązana z punktem świadczenia usług publicznych.

Wnioskodawca sam zauważa, że  tytuł projektu: Drogi z widokiem na Tatry szansą poprawy transgraniczność (w tym przypadku infrastruktury komunikacyjnej […] dostępność Tatr, a więc polsko- słowackiego produktu turystycznego) jest jedynie pretekstem do modernizacji lokalnej infrastruktury.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej

Ramka 10. Zastępowanie celów w projektach transportowych – przykład „konkurencji” z RPO We wszystkich obszarach interwencji PWT PL-SK mamy do czynienia (choć z różną intensywnością) ze zjawiskiem zastępowania celów. Polega ono na bardzo swobodnym traktowaniu przez beneficjentów „rzeczywistości projektowej”, czyli określanych we wniosku o dofinasowanie celów przedsięwzięcia, jego oczekiwanych rezultatów itp. Są one dostosowywane w taki sposób, aby projekt wpisał się w założenia Programu, nawet jeśli w praktyce powinien on się kwalifikować do wsparcia w ramach innego instrumentu. Jak wynika z przedstawionego wcześniej zestawienia, problem ten nie dotyczy większości projektów dofinasowanych w temacie 1.1 – w przypadku większości z nich zidentyfikować można pośrednie lub bezpośrednie oddziaływania transgraniczne. Część inwestycji oceniliśmy jednak jako problematyczne. Dobrym przykładem jest projekt 324/10 realizowany przez Powiat Gorlicki (PW) w partnerstwie z Powiatem Jasielskim i Krajem Preszowskim. Inwestycja składa się z modernizacji 5 odcinków dróg lokalnych, z których jeden (Becherov-Konieczna) zakwalifikowaliśmy do grupy A* (modernizacja ciągu komunikacyjnego bezpośrednio przechodzącego przez granicę), trzy jako B (z uwagi na ich lokalizację na terenach cennych turystycznie). Poważne wątpliwości budzi jednak odcinek drogi powiatowej Dębowiec-Cielin (i na mapie): 1) Nie jest on bezpośrednio powiązany z żadnym przejściem granicznym znajdującym się w okolicy (A, B, C) – nie możemy więc zakwalifikować go do kategorii A. 2) Tereny na południe od Jasła nie mają większego znaczenia turystycznego – stąd projekt powinien znaleźć się w grupie C. 3) W jego najbliższej okolicy wsparcie z RPO WP 2007-2013 otrzymała droga gminna Świerkowa-Samoklęski (ii na mapie), który uzasadniono jako drogę stricte lokalną – (w przeciwieństwie do analizowanego projektu) jest on bezpośrednio powiązany z prowadzącą do granicy DW 992.

Z powyższego przykładu proponujemy wyciągnąć następujące wnioski: 1) W ocenie inwestycji „pakietowych” (kilka odcinków dróg) należy ocenić oddzielnie każdy z elementów z punktu widzenia znaczenia dla transgraniczności. 2) Należy bardzo krytycznie podchodzić do celów i uzasadnień deklarowanych przez wnioskodawców – przykładowo, celem omawianego projektu30 było stworzenie transgranicznego połączenia drogowego pomiędzy głównymi nadgranicznymi arteriami komunikacyjnymi Polski i Słowacji. Omawiany odcinek w żaden sposób nie wpisywał się w tak sformułowany cel. Źródło: Opracowanie własne

30 Który zawierał w sobie jeden bardzo cenny element – odcinek z Niżnej Polianki do granicy.

4.3.3 Podsumowanie Dostępność transportowa pozostaje jedną z głównych barier rozwojowych pogranicza polsko- słowackiego. Należy jednak pamiętać, że o dostępności zewnętrznej całego regionu decydują przede wszystkim duże przedsięwzięcia infrastrukturalne realizowane w programach regionalnych i krajowych. Rolą programów EWT powinno być ich uzupełnienie w taki sposób, aby zapewnić spójność ciągów komunikacyjnych w ujęciu transgranicznym, do czego potrzebne jest partnerstwo podmiotów z obu stron granicy.

Zakres interwencji przewidziany w Programie i Podręczniku był stosunkowo szeroki. W praktyce okazało się jednak, że beneficjenci (przede wszystkim samorządy lokalne) zainteresowane są głównie wsparciem na modernizację lokalnej infrastruktury drogowej. Żaden ze wspartych projektów nie dotyczył sieci telekomunikacyjnych oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Inne postulaty określone w Programie, w tym zadania związanie z koordynacją rozkładów jazdy oraz tworzeniem wspólnych planów transportowych miały znaczenie marginalne.

Podsumowując przedstawioną powyżej analizę dofinansowanych w PWT PL-SK 2007-2013 projektów drogowych należy stwierdzić, że większość z nich stosunkowo dobrze wpisuje się w tak sformułowany cel. Szczególnie wysoko oceniamy projekty, które pozwoliły na stworzenie nowych, w pełni funkcjonalnych dróg przez granicę (Droga Orawska, odcinek z Niżnej Polianki do granicy). Pozytywnym elementem interwencji było również wsparcie grup projektów związanych z infrastrukturą drogową wokół przejść granicznych na terenach cennych turystycznie - w Pieninach, Beskidzie Żywieckim oraz na Trójstyku granicy polsko-czesko-słowackiej. Efekty rozwojowe omawianych projektów nie miały szansy zarysować się w dostępnych danych statystycznych. Należy przy tym pamiętać, że rozwój infrastruktury drogowej jest warunkiem koniecznym, ale najczęściej niewystarczającym do uruchomienia trwałych procesów rozwojowych.

Mniejsza część wspartych projektów drogowych realizuje jednak nieco inne, mniej wyeksponowane w Programie, cele. Są to inwestycje przede wszystkim na rozwiązanie problemów lokalnej infrastruktury drogowej, dla których współpraca z partnerem zagranicznym była "furtką" do sfinansowania projektów, które lepiej nadawałyby się do wsparcia w programie regionalnym.31 Nie podważamy w tym miejscu bardzo pragmatycznego podejścia władz lokalnych, które szukały finansowania ważnych dla siebie inwestycji - szczególnie, że strumień środków płynących na teren pogranicza polsko- słowackiego z innych źródeł nie był przecież wystarczający. Z tego doświadczenia warto jednak wyciągnąć wnioski na przyszłość i podnieść minimalne warunki pozwalające na uznanie projektu za transgraniczny. Konieczne wydaje się również przeprowadzenie krytycznej oceny każdego ze zgłaszanych elementów inwestycji (odcinków drogowych), a nie jedynie projektów jako całości.

Z punktu widzenia założeń programu na lata 2014-2020 niepokojącym zjawiskiem jest brak zainteresowania potencjalnych beneficjentów (w ramach tematu 1.1) projektami innymi niż infrastruktura drogowa oraz – w ograniczonym stopniu - ścieżki rowerowe. Szczególnie poważny jest brak przedsięwzięć związanych z transportem publicznym. Z dostępnych źródeł wynika, że projektodawcy (jednostki samorządu terytorialnego) nie traktują tego zadania jako priorytetowego i ograniczone środki na wkład własny wolą przeznaczać na przedsięwzięcia stricte infrastrukturalne. Zainteresowanie samorządów wspólną (transgraniczną) realizacją projektów związanych z transportem publicznym (PI 7c) będzie jednym z największych wyzwań w okresie 2014-2020.

31 Warto zauważyć, że w większości były to projekty, które pierwotnie znalazły się na listach rezerwowych i wsparcie trafiło do nich dzięki oszczędnościom i realokacji środków w ramach Programu.

4.4 Temat 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska 4.4.1 Założenia interwencji PWT PL-SK 2007-2013

cel główny Poprawa stanu środowiska naturalnego na obszarze pogranicza polsko-słowackiego

cele transgraniczne cele rozwojowe

 poprawa infrastruktury ochrony środowiska  gospodarka wodno-kanalizacyjna,  zmniejszenie oczyszczanie ścieków zanieczyszczenia  zapobieganie zagrożeniom środowiska, które będzie  ochrona przed katastrofami odczuwalne po obu naturalnymi (ochrona postulaty stronach granicy przeciwpowodziowa) realizowane (częściowo – brak  zachowanie bogactwa walorów jednoznacznie naturalnych, ochrona biotopów zarysowanej  zrównoważony rozwój regionu perspektywy przygranicznego transgranicznej)  racjonalizacja wykorzystania dostępnych zasobów przyrodniczych

 poprawa infrastruktury ochrony środowiska  segregacja i utylizacja odpadów (likwidacja problemu nielegalnych wysypisk, rozwiązania  wspólne planowanie i umożliwiające ponowne postulaty opracowywanie wykorzystanie śmieci, ograniczenie nierealizowane programów hałasu i promieniowania lub realizowane w umożliwiających elektromagnetycznego) niewielkim realizację dużych  (przeciwdziałanie) zanieczyszczeniu stopniu inwestycji o znaczeniu powietrza transgranicznym  promowanie odnawialnych źródeł energii  wykorzystanie potencjału wód geotermalnych na rzecz rozwoju regionalnego (w tym działania planistyczne)

4.4.2 Kontekst interwencji Podczas prac nad PWT PL-SK 2007-2013 głównym wyzwaniem rozwojowym pogranicza polsko- słowackiego w obszarze ochrony środowiska była niewystarczająco rozwinięta gospodarka wodno- kanalizacyjna. Ostatnie lata były pod tym względem ważne zarówno dla polskiej, jak i dla słowackiej części pogranicza. Wejście Polski i Słowacji do Unii Europejskiej nałożyło na obydwa kraje członkowskie wymóg objęcia kanalizacją zbiorczą wszystkich tzw. aglomeracji ściekowych większych niż 2 000 RLM (równoważna liczba mieszkańców), które były priorytetowo traktowane zarówno przez władze centralne, jak i samorządy regionalne.

Sytuacja obszaru przygranicznego jest jednak specyficzna. Z jednej strony w istotnym stopniu są to tereny górskie o stosunkowo niewielkiej gęstości zaludnienia, przez co duża część mieszkańców przygranicznych gmin i powiatów nie kwalifikuje się do wspomnianych wcześniej aglomeracji. Rozwój gospodarki wodno-kanalizacyjnej na tych terenach jest (w przeliczeniu na jednego odbiorcę) bardzo kosztowny, co widać w przeciętnej alokacji na zadania w tym zakresie (p. rozdział 4.1) – do pasa przygranicznego trafiło w okresie programowania 2007-2013 w przeliczeniu na jednego mieszkańca ponad dwukrotnie więcej środków EFRR/FS niż przeciętnie w Polsce. Strumień środków inwestycyjnych został dodatkowo wzmocniony środkami PWT PL-SK 2007-2013. Z obecnej perspektywy należy jednoznacznie stwierdzić, że fundusze te były bardzo potrzebne. W przeciwnym razie szereg inwestycji, szczególnie na terenach o ponadprzeciętnym potencjale turystycznym (dorzecza Popradu i Dunajca, rejon Jeziora Orawskiego), mogłyby nie doczekać się realizacji. Spowodowałoby to nie tylko brak poprawy jakości życia lokalnych mieszkańców, ale także dalsze pogorszenie stanu środowiska oraz zmniejszenie atrakcyjności turystycznej.

Wykres 40. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej (średnie ważone ludnością poszczególnych powiatów)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ŠÚSR Dostępne dane statystyczne potwierdzają, że na badanym obszarze dostęp do infrastruktury wodnej i kanalizacyjnej znacznie się w ostatnich latach poprawił. Dostęp do sieci wodociągowej w dalszym ciągu pozostaje jednak problemem, szczególnie po stronie polskiej. Na całym obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 dostęp do wodociągów miało w 2013 r. ponad 68% mieszkańców, przy czym na terenie samego pasa przygranicznego odsetek ten był o ponad 10 punktów procentowych niższy. Choć w porównaniu z okresem przedakcesyjnym nastąpiła już w tym zakresie zauważalna poprawa, to sytuacja niektórych powiatów, szczególnie we wschodniej części pasa przygranicznego (np. gorlickiego – 38%) pozostaje bardzo niekorzystna. Uzasadnienie dla interwencji programu współpracy

transgranicznej w tym obszarze jest jednak dalece dyskusyjne – dalszy postęp nie wymaga tak naprawdę skoordynowanych działań po stronie polskiej i słowackiej.

Wykres 41. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej (średnie ważone ludnością poszczególnych powiatów)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ ŠÚSR Podobnie należy ocenić dostępność sieci kanalizacyjnej. Obszar wsparcia PWT PL-SK po stronie słowackiej odnotował pod tym względem bardzo dużą poprawę i nie odstaje już znacząco od reszty kraju. Jeśli chodzi o stronę polską, to zmiany również są dynamiczne, jednak z uwagi na bardzo niekorzystaną pozycję w punkcie wyjścia różnice w porównaniu z resztą kraju pozostają znaczące. Ich dalsze wyrównywanie przy pomocy programu współpracy transgranicznej jest jednak – podobnie jak w przypadku sieci wodociągowych – dyskusyjne.

Wykres 42. Diagnoza sytuacji w obszarze gospodarki wodno-ściekowej ocena bieżącej sytuacji ocena zmian od 2007 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST obszaru przygranicznego.

4.4.3 Analiza i ocena interwencji W temacie 1.2 PWT PL-SK 2007-2013 dofinansowano 20 projektów. Zdecydowana większość z nich (13, ponad 73% alokacji) była związana z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Podobnie jak w całym Programie, w większości wspartych inwestycji partnerami wiodącymi były podmioty z Polski, przy czym udział (ważony budżetem) jest znacznie większy niż przeciętnie (prawie 89%). Temat 1.2 wyróżnia się także względnie największym udziałem środków, które trafiły do partnerów z Polski - odpowiadają oni za ponad 58% budżetów projektów. Gdy odniesiemy te proporcje do danych przywołanych we wcześniejszej sekcji (znacznie słabiej rozwinięta gospodarka wodno-ściekowa po stronie polskiej), nie powinny one być specjalnie zaskakujące. Podobnie jak w całym Programie, największą grupą beneficjentów (odpowiedzialną za ponad 80% budżetów) są samorządy lokalne. Wynika to w dużym stopniu ze struktury tematycznej interwencji: zadania związane z gospodarką wodno-ściekową należą do najważniejszych (i najbardziej obciążających finansowo) zadań własnych samorządów.

Temat 1.2: Podsumowanie najważniejszych wskaźników i statystyk udział w budżecie programu (bez osi III i IV) struktura tematyczna interwencji (wg. wartości projektów)

W porównaniu z innymi tematami PWT PL-SK 2007-2013 projekty w temacie 1.2 charakteryzują się bardzo dużą koncentracją przestrzenną. Ponieważ - jak szczegółowo opisaliśmy w kolejnych sekcjach - projekty związane z rozwojem sieci kanalizacyjnych i wodociągowych realizowane były głównie w dorzeczach Popradu i Dunajca oraz w rejonie Jeziora Orawskiego. Nie powinno dziwić, że dominujący udział w całej alokacji na temat 1.2 mają powiaty nowosądecki, nowotarski i żywiecki (po stronie polskiej) oraz Tvrdošín i Stará Ľubovňa (po stronie słowackiej). To właśnie te pięć powiatów zaabsorbowało ponad 3/4 budżetu całego tematu 1.2.

Mapa 5. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 1.2

Źródło: Opracowanie własne

Najliczniejszą grupę stanowią projekty związane z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Jak zaznaczyliśmy już w opisie kontekstu interwencji, potrzeby inwestycyjne pogranicza polsko- słowackiego w tym zakresie były (w dużym stopniu ciągle pozostają) bardzo duże. W PWT PL-SK zrealizowano 13 projektów które w większości polegały na rozbudowie sieci kanalizacyjnej (przede wszystkim na terenach, gdzie wcześniej w ogóle jej nie było) oraz budowie nowoczesnych, biologicznych oczyszczalni ścieków. Około połowa ze wspartych inwestycji polegała również na modernizacji/rozbudowie sieci wodociągowej, co znacząco przełożyło się na zwiększony dostęp mieszkańców do wody pitnej wysokiej jakości.

Większość projektów wodno-ściekowych została zlokalizowana na ternach cennych przyrodniczo i turystycznie: w rejonie Jeziora Orawskiego (3 projekty, 12 mln euro) oraz w dorzeczach Popradu i Dunajca (7 projektów, prawie 14 mln euro). Koncentrację interwencji na tych obszarach oceniamy jednoznacznie pozytywnie. Taki wybór projektów PWT PL-SK 2007-2013 przyczynił się nie tylko do ochrony środowiska i zwiększenia jakości życia mieszkańców pogranicza, lecz także umożliwił poprawę oferty turystycznej. Na przykład, dzięki wsparciu z Programu w Muszynie wymieniono starą, azbestową magistralę wodociągową, co znacznie poprawiło jakość wody pitnej.

Wykres 43. Zmiany w dostępności infrastruktury sieciowej w gminach, które w szczególnym stopniu korzystały ze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 w zakresie rozwoju gospodarki wodno-ściekowej korzystający z wodociągów (%) korzystający z kanalizacji (%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Odrębną kwestią jest ocena transgraniczności infrastruktury wodno-ściekowej. Właściwie wszystkie inwestycje poddane pogłębionej analizie charakteryzowały się partnerstwem dotyczącym poziomu projektu - skoordynowanego przygotowania założeń, spotkań w trakcie realizacji, wspólnego rozliczania itp. W żadnym z realizowanych projektów nie powstała jednak infrastruktura o transgranicznym charakterze, która uzasadniałaby wsparcie projektów właśnie w PWT PL-SK 2007- 2013, a nie np. w regionalnych programach operacyjnych lub w PROW. Warto przy tym zauważyć, że w Podręczniku Programu budowa, modernizacja zakładów oczyszczania ścieków o znaczeniu transgranicznym znalazła się wśród proponowanych typów projektów, tymczasem obiekty tego typu w ogóle nie były przez beneficjentów zgłaszane. Można jednak przyjąć, że tereny, na których zrealizowano najwięcej projektów (rejon Jeziora Orawskiego, dorzecza Popradu i Dunajca), są wspólnym, polsko-słowackim zasobem (ważnym m.in. dla turystyki po obydwu stronach granicy) i poprawa jakości środowiska wymagała tam dodatkowego wsparcia właśnie z programu transgranicznego (oddziaływanie transgraniczne w nieco szerszym sensie).

Z pozostałych projektów dofinansowanych w temacie 1.2 PWT PL-SK 2007-2013 najwyżej oceniamy projekty związane z ochroną różnorodności biologicznej. Wsparcie otrzymały dwa projekty tego typu, jednak obydwa dotyczyły problemów o faktycznie transgranicznym charakterze: beskidzkich lasów, oraz 25 gatunków ptaków występujących na terenie polsko-słowackiego pogranicza.

Nieco większe kontrowersje budzą trzy projekty realizowane przez ochotnicze straże pożarne. Choć trudno podważać zapotrzebowanie tego typu jednostek na zewnętrzne finansowanie, to w żadnym ze wspartych przedsięwzięć nie zidentyfikowaliśmy transgranicznego oddziaływania. Gros nakładów w tych projektach przeznaczono na modernizację remiz i/lub zakup wozów strażackich – te zadania partnerzy realizowali oddzielnie, ewentualna współpraca polegała natomiast na realizacji wspólnych imprez i szkoleń. Sprzęt oraz infrastruktura wsparta w ramach PWT PL-SK będzie jednak wykorzystywana przez poszczególnych partnerów oddzielnie.

Tabela 10. Charakterystyka i ocena projektów w temacie 1.2 grupa obszar zakres znacznie transgraniczne projektów

dorzecza Popradu i Dunajca 7 projektów Większość inwestycji (42,7% środków na realizowana na terenach gospodarkę cennych przyrodniczo i wodno-ściekową) istotnych z punktu widzenia rozwoju turystyki po obu stronach pogranicza (rejon Jeziora Orawskiego oraz rejon Jeziora rozbudowa gospodarki ściekowej (kanalizacja, gospodarka 73,5% dorzecza Popradu i Dunajca – Orawskiego oczyszczalnie ścieków) oraz wodociągowej na wodno- środków Pieniny, Beskid Sądecki). Choć terenach o dużym znaczeniu dla rozwoju ściekowa 3 projekty w wybudowana infrastruktura temacie turystyki (36,9% środków na nie zawsze ma jednak 2.1 gospodarkę charakter transgraniczny wodno-ściekową) sensu stricto, to koncentracja przestrzenna pozwala na pozostałe tereny pozytywną ocenę z punktu widzenia logiki programu 3 projekty transgranicznego. (20,4 % środków na gospodarkę wodno-ściekową)

Elementy projektów związane modernizacja infrastruktury ochotniczych z modernizacją bazy i zakupem jednostek straży pożarnej (remizy), zakup 3 projekty sprzętu nie mają zasadniczo straż pożarna sprzętu strażackiego (wozy bojowe) oraz charakteru transgranicznego 4,6% środków w temacie 1.2 wspólne ćwiczenia strażaków – łącznie na (zadania partnerów w dużej terenie 6 gmin pogranicza polsko-słowackiego mierze od siebie niezależne).

 umocnienie brzegów i zabezpieczenie przeciwpowodziowe potoków projekty związane z ochroną Rycerka (PL – Gmina Rajcza) i przeciwpowodziową i Dedovka (SK – Gmina Osadnica) gospodarką wodną  system informacji geograficznej Generalnie duże znaczenie 2 projekty PLUSK – narzędzie informacji o transgraniczne projektów, z zasobach wód na pograniczu polsko- 14% środków w temacie 1.2 wyjątkiem projektu Gminy słowackim (zlewnie Dunajca, Rajcza wszystkie Popradu i Orawy) inne przedsięwzięcia odnoszą się do problemów rozwojowych  ochrona 25 gatunków ptaków wymagających współpracy typowych dla polsko-słowackiego projekty związane ochroną partnerów po obu stronach pograniczna bioróżnorodności granicy.  wspólna polsko-słowacka 2 projekty przebudowa 1,9 tys. hektarów lasów 7,5% środków w temacie 1.2 w Beskidach (zasadzenie nowych drzew oraz transgraniczny szlak turystyczny). Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej oraz publicznie dostępnych materiałów dotyczących poszczególnych inwestycji

4.4.4 Podsumowanie Pomimo powyższych zastrzeżeń, interwencję w obszarze ochrony środowiska oceniamy pozytywnie. Udało się wesprzeć szereg inwestycji na terenach cennych przyrodniczo i turystycznie. Choć projekty nie miały charakteru strice transgranicznego, to z perspektywy czasu należy ocenić, że dodatkowa pula środków dla samorządów pograniczna na rozwinięcie sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz budowę oczyszczali miała duże znacznie cywilizacyjne. Jest to szczególnie istotne w kontekście zmian w okresie programowania 2014-2020 - w regionalnych programach operacyjnych wsparcie ograniczone będzie do aglomeracji wyznaczonych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Tym samym, duża część gmin z obszaru wsparcia PWT PL-SK będzie wyłączona z możliwości otrzymania zewnętrznego finansowania.

4.5 Temat 2.1. Rozwój współpracy transgranicznej w zakresie turystyki 4.5.1 Założenia interwencji PWT PL-SK 2007-2013 cel główny Zwiększenie i wzmocnienie atrakcyjności turystycznej obszaru pogranicza

cele transgraniczne cele rozwojowe

 nowe produkty turystyczne  rozwój infrastruktury  wzmocnienie istniejącej turystycznej - rozwój postulaty współpracy pomiędzy partnerami istniejących i potencjalnych realizowane w obszarze turystyki i rozwoju uzdrowisk (przy czym nie jest gospodarczego realizowany cel dotyczący współpracy uzdrowisk)

 zacieśnienie relacji pomiędzy polskimi i słowackimi organizacjami i zrzeszeniami turystycznymi  zachęcenie do nauki języków  rozwój infrastruktury postulaty polskiego i słowackiego turystycznej - publiczna opieka nierealizowane lub  promowanie przedsiębiorczości zdrowotna (co miało prowadzić realizowane w  wzmocnienie współpracy pomiędzy do zmniejszenia problemu niewielkim stopniu różnymi ośrodkami lub marginalizacji wynikającej z organizacjami turystycznymi w bezrobocia) zakresie eko- i agroturystyki  promocja produktów turystyki regionalnej 4.5.2 Kontekst interwencji Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można było zaobserwować znaczną poprawę w dostępności infrastruktury turystycznej. Zauważalnie zwiększyła się liczba funkcjonujących obiektów hotelowych oraz – co za tym idzie – liczba łóżek oferowanych w tego typu obiektach. Generalnie większe zmiany można było zaobserwować na Słowacji w Kraju Żylińskim oraz Preszowskim. Po stronie polskiej, największą poprawę dostępności bazy noclegowej odnotowano w części obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 znajdującej się na terenie województwa podkarpackiego, przy czym wynikało to m.in. z bardzo niekorzystnej sytuacji na początku analizowanego okresu.

Zmiany w dostępności bazy noclegowej były silnie skorelowane z dynamiką ruchu turystycznego na analizowanym obszarze. Pomijając niedoskonałość statystyki publicznej w tym zakresie,32 warto zauważyć, że zarówno polską, jak i słowacką część obszaru wsparcia do 2008 r. odwiedzała bardzo podobna liczba turystów,33 zbliżone były także notowane rokrocznie stopy wzrostu wskaźnika. Na skutek kryzysu gospodarczego w 2009 r. po stronie słowackiej nastąpiło jednak duże załamanie – liczba turystów odwiedzających Kraj Żyliński i Kraj Preszowski spadła o ponad 17%. W kolejnych latach można było co prawda zaobserwować odbicie wskaźnika, jednak dopiero w 2012 r. powrócił on do poziomu sprzed kryzysu. Tymczasem po stronie polskiej załamanie praktycznie wcale nie wystąpiło, przez co w

32 Przykładowo, monitoring w ramach statystyki publicznej nie obejmuje obiektów agroturystycznych oferujących mniej niż 10 łóżek. Wydaje się, że takie podejście zaniża faktyczny wolumen ruchu turystycznego szczególnie na słabiej rozwiniętych terenach. Drugi mankament to wliczenie jako turystów jedynie osób nocujących w danej lokalizacji. 33 Liczba mieszkańców słowackiej strony obszaru wsparcia jest około dwukrotnie mniejsza niż polskiej. Ruch turystyczny w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest 77więc po stronie słowackiej znacznie większy.

analizowanym okresie zauważalnie zwiększył się udział polskich powiatów w całości ruchu turystycznego na terenie pogranicza.

Wykres 44. Zmiany dostępności infrastruktury noclegowej na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 obiekty hotelowe34 łózka w obiektach hotelowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ŠÚSR Analizując dynamikę ruchu turystycznego na polsko-słowackim pograniczu należy zauważyć, że poszczególnych części tego obszaru nie powinno się traktować w jednolity sposób. Po pierwsze, trzeba bardzo mocno podkreślić dominująca rolę pasa przygranicznego, który przyciąga znacznie więcej turystów niż wynikałoby np. z potencjału demograficznego. Co ciekawe, przewaga ta dotyczy wyłącznie krajowego ruchu turystycznego. Przygraniczne powiaty (podobnie zresztą jak cały obszar wsparcia PWT PL-SK) jest znacznie mniej skuteczny w przyciąganiu turystów zagranicznych.

Wykres 45. Dynamika i struktura ruchu turystycznego na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 (na podstawie liczby turystów korzystających z obiektów hotelowych) ogólna liczba turystów struktura regionalna ruchu turystycznego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ ŠÚSR

34 Zgodnie z informacjami publikowanymi przez GUS do tej grupy zalicza się hotele, motele oraz pensjonaty.

Wykres 46. Udział obszaru wsparcia PWT PL-SK w ruchu turystycznym strona polska wszyscy turyści turyści zagraniczni

strona słowacka wszyscy turyści35

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ ŠÚSR

35 Dla strony słowackiej – brak danych o turystach zagranicznych na poziomie lokalnym, zastosowano inny niż dla polski punkt odniesienia (cały kraj).

Tabela 11. Korzystający z noclegów w obiektach hotelowych na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (wszyscy turyści)

korzystający z noclegów w 2013 r. zmiana powiat (łącznie) 2004-2013 łącznie (pozostały obszar wsparcia) 572 185 116% m. Rzeszów 159 530 147% bielski 81 572 95% 67,6% m. Bielsko-Biała 79 403 91% rzeszowski 66 435 151% wadowicki 43 249 383% m. Przemyśl 35 007 28% pszczyński 25 072 186% oświęcimski 24 122 61% jarosławski 14 275 99% limanowski 13 757 125% myślenicki 8 719 34% przemyski 7 890 -7% przeworski 7 315 n/a lubaczowski 3 315 421% brzozowski 1 911 133% strzyżowski 613 -18% łącznie (pas przygraniczny) 959 547 60% tatrzański 319 697 87% cieszyński 268 496 17% 82,1% nowosądecki 123 101 80% nowotarski 76 325 101% leski 29 272 187% krośnieński 21 317 293% gorlicki 20 559 181% m. Nowy Sącz 19 933 24% żywiecki 18 546 51% m. Krosno 17 886 132% bieszczadzki 14 454 139% sanocki 14 452 47% suski 12 792 46% jasielski 2 717 -75%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 12. Korzystający z noclegów w obiektach hotelowych na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (turyści zagraniczni, w tym Słowacy)

zmiana korzystający z noclegów w 2013 r. z czego powiat 2004- (turyści zagraniczni) Słowacy 2013 łącznie (pozostały obszar wsparcia) 116 495 3 766 116% m.Rzeszów 38 019 663 144% m.Bielsko-Biała 28 767 526 89% 74,3% rzeszowski 10 514 272 210% m.Przemyśl 9 207 79 11% oświęcimski 7 891 335 49% bielski 4 094 456 10% wadowicki 3 952 448 190% jarosławski 3 926 40 528% pszczyński 3 855 254 97% przemyski 1 811 16 -14% przeworski 1 801 95 n/a myślenicki 1 377 407 43% limanowski 912 71 76% lubaczowski 174 88 255% brzozowski 129 2 59% strzyżowski 66 14 247% łącznie (pas przygraniczny) 114 796 7 718 60% tatrzański 48 354 2849 17% 80,2% cieszyński 43 741 1786 139% nowosądecki 6 234 1717 131% nowotarski 4 872 465 147% m.Nowy Sącz 3 712 112 17% m.Krosno 2 153 224 18% sanocki 1 715 120 143% leski 1 058 62 202% krośnieński 730 59 222% suski 713 54 -12% gorlicki 630 25 6% bieszczadzki 452 120 -4% żywiecki 324 63 -56% jasielski 108 62 -66%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 13. Korzystający z noclegów w obiektach hotelowych na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (wszyscy turyści) – strona słowacka

korzystający z noclegów w 2013 r. zmiana powiat (łącznie) 2004-2013

łącznie (pozostały obszar wsparcia) 450 354 26% Žilina 170 758 33% Ružomberok 96 961 141% 79,2% Prešov 46 648 8% Martin 42 438 -28% Turčianske Teplice 28 461 5% Dolný Kubín 26 052 20% Vranov nad Topľou 14 793 41% Levoča 11 705 -18% Sabinov 9 771 -1% Kysucké Nové Mesto 1 982 -42% Bytča 785 -77% łącznie (pas przygraniczny) 1 068 910 30% Poprad 458 232 15% 77,9% Liptovský Mikuláš 374 822 59% Kežmarok 59 621 33% Bardejov 39 828 -3% Tvrdošín 39 237 15% Stará Ľubovňa 37 954 46% Čadca 30 315 89% Humenné 10 632 -16% Námestovo 7 205 -17% Stropkov 1 310 -32% Snina 6 448 93% Svidník 2 408 -22% Medzilaborce 898 89%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ŠÚSR

Druga istotna obserwacja dotyczy stabilnej struktury ruchu turystycznego na poziomie powiatów, która jest silnie powiązana z występującymi na poziomie lokalnym atrakcjami (produktami) turystycznymi. Jeśli chodzi o turystów zagranicznych, to ponad 80% ruchu koncentruje się w powiatach tatrzańskim i cieszyńskim. Podobnie wygląda struktura ruchu krajowego, przy czym w tym przypadku istotną rolę odgrywają także powiaty nowotarski i nowosądecki. Na terenach leżących poza pasem przygranicznym największe znaczenie mają duże ośrodki miejskie regionu wraz z otaczającymi je powiatami: Bielsko-Biała oraz Rzeszów. W przypadku tych miast należy jednak przypuszczać, że – w przeciwieństwie do pasa przygranicznego – decydujące znaczenie ma turystyka biznesowa.

Analogicznie przedstawia się sytuacja po słowackiej stronie granicy. Gros ruchu turystycznego koncertuje się w powiatach sąsiadujących ze zdecydowanie największym i najlepiej wypromowanym produktem turystycznym pogranicza polsko-słowackiego – Tatrami. Tereny leżące w okolicach Popradu i Liptowskiego Mikulasza przyciągają prawie 80% turystów odwiedzających słowacką część pasa przygranicznego. 4.5.3 Analiza i ocena interwencji W ramach tematu 2.1 wsparcie trafiło do 26 projektów o łącznej wartości ponad 33 mln euro. W większości z nich (16) partnerami wiodącymi byli beneficjenci z Polski. Zgodnie z danymi przytoczonymi w sekcji 4.5, nie przełożyło się to na ich dominację w budżetach – na poziomie całego tematu więcej środków (51,5%) trafiło do beneficjentów ze Słowacji. Po obydwu stronach granicy wśród partnerów zdecydowanie dominują jednostki samorządu terytorialnego, do których trafiło ponad 80% dofinasowania EFRR.

Temat 2.1: Podsumowanie najważniejszych wskaźników i statystyk udział w budżecie programu (bez osi III, IV) struktura tematyczna interwencji

W przypadku obydwu państw, zdecydowana większość wsparcia trafiła do powiatów położnych wzdłuż granicy polsko-słowackiej (pas przygraniczny), łącznie 80% wartości projektów (93% po stronie polskiej i 68% po słowackiej). Takie proporcje nie powinny dziwić w odniesieniu do projektów turystycznych – wspólna realizacja działań inwestycyjnych w tym obszarze niejako narzuca konieczność wyboru jako partnerów podmiotów z najbliższego otoczenia. Struktura przestrzenna wsparcia jest w temacie 2.1 nieco bardziej rozproszona niż w całym programie ogółem. W finansowaniu projektów związanych z turystyką brali udział partnerzy z aż 31 powiatów z obu stron granicy.

Mapa 6. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 2.1

Źródło: Opracowanie własne

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna Największa część wsparcia (40%) w ramach tematu 2.1 trafiła do projektów polegających na rozbudowie szeroko pojętej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Większość wnioskodawców z tej grupy starała się opisać planowane inwestycje z punktu widzenia ich wpływu na rozwój turystyki. We wnioskach o dofinansowanie argumentowano najczęściej, że dzięki wybudowaniu nowych (względnie wyremontowaniu istniejących) obiektów infrastruktury sportowej uda się przyciągnąć turystów poszukujących sposobu spędzenia wolego czasu. To z kolei powinno prowadzić do aktywizacji gospodarczej terenu objętego wsparciem. Do wszystkich projektów zakwalifikowanych do tej grupy trzeba jednak zgłosić szereg zastrzeżeń.

 Wydaje się, że wnioskodawcy znacznie przeceniają wpływ istnienia na terenie danej gminy nowoczesnego obiektu sportowego na atrakcyjność dla potencjalnych turystów. W żadnym z projektów nie powiązano logicznie planowanego zakresu inwestycji z istniejącą ofertą dla osób odwiedzających region. Dlatego też określanie nowych obiektów produktami turystycznymi (produktami turystyki sportowej) jest zdecydowanie na wyrost. Należy podkreślić, że – z perspektywy turysty - nowe boisko lub hala sportowa nie jest czynnikiem decydującym o wyborze miejsca, w którym spędzi np. swój urlop. Taki charakter mogą mieć ewentualnie przedsięwzięcia, o których piszemy w kolejnej sekcji.  Wcześniejsze zastrzeżenie jest także powiązane z generalnie niewielkim znaczeniem transgranicznym poszczególnych inwestycji. Współpraca partnerów (jednostek samorządu

terytorialnego) nie polegała na wypracowaniu wspólnej koncepcji rozwoju turystyki, ale jedynie na realizacji przez każdego z nich punktowych inwestycji niestanowiących żadnej logicznej całości. Przykładowo, w jednym z projektów po polskiej stronie powstała hala sportowa, a po stronie słowackiej - kemping i punkt informacji turystycznej, przy czym gminy partnerskie dzieli od siebie kilkadziesiąt kilometrów. Taka formuła projektów jest w omawianej grupie typowa.

Powyższe wątpliwości nie oznaczają braku uzasadnienia dla dofinansowanych inwestycji z punktu widzenia lokalnych społeczności. Przeciwnie, z wielu materiałów towarzyszących projektom (np. relacji publikowanych w mediach lokalnych) widać, że to właśnie jej potrzebami kierowali się wnioskodawcy, a PWT PL-SK 2007-2013 umożliwiał wyjście naprzeciw oczekiwanym przez mieszkańców. Wskazuje na to wpis na jednym z lokalnych forów dyskusyjnych, na którym mieszkaniec napisał, że projekt przepchali wspólnie z [partnerem] w ramach współpracy transgranicznej. Podobny problem dotyczy projektów związanych z szeroko pojętą infrastrukturą miejską (np. parkami miejskimi, deptakami), które wnioskodawcy „lekką ręką” uznają za produkty turystyczne. Na przykład, w materiale towarzyszącym jednemu z projektów wyrażono, że odnowiony park miejski swoim wyglądem [zapraszać będzie] turystów do odwiedzin.36

8 projektów infrastruktura sportowo-rekreacyjna i miejska : zestawienie projektów 40% alokacji

nr partnerzy co wnioskodawcy identyfikują jako produkty turystyczne Gmina Węgierska Górka 104/08 hala sportowa (PL), wielofunkcyjny ośrodek sportowy (SK) Gmina Svrčinovec Miasto i Piwniczna-Zdrój 256/10 nowa hala sportowa (PL), wyremontowane lodowisko (SK) Miasto Sabinov wielofunkcyjne boiska ze sztucznej trawy i nawierzchni Mesto Krásno nad Kysucou 210/10 poliuretanowej (PL), centrum rekreacyjne: stadion, ścianka Gmina Milówka alpinistyczna, bowling (SK) Obec Terchová 299/10 wielofunkcyjna hala sportowa (PL), elementy infrastruktury Gmina Bela do obsługi ruchu turystycznego (SK) Gmina Jaworze przebudowa boisk przy gimnazjach i szkołach podstawowych Miasto Sanok 242/10 (PL); modernizacja trybun stadionu miejskiego (SK); zielone Miasto Medzilaborce szkoły w miastach partnerskich

072/08 Miasto Szczawnica promenada wzdłuż potoku Grajcarek, parking (PL); obiekty 267/10 Gmina Lesnica dla ruchu turystycznego (SK)

Gmina Ustrzyki Dolne modernizacja parków w miastach partnerskich (PL i SK), 269/10 Miasto Giraltovce działania miękkie towarzyszące

Infrastruktura turystyczna Drugą kategorię pod względem łącznej wartości (38%) stanowią projekty, które - stosując dość szeroką definicję - można zakwalifikować jako rozwój infrastruktury turystycznej. Po szczegółowej analizie dokumentacji zdecydowaliśmy się podzielić tę kategorię na dwie dodatkowe grupy: projekty tworzące

36 Taki tok myślenia zastosowano przynajmniej w części projektów. W podobny sposób uzasadniano również budżety, które składały się (najczęściej w ponad 95%) z działań inwestycyjnych. Tym trudniej uznać omawiane przedsięwzięcia za produkty turystyczne, jeśli inwestor nie uznał za konieczne ich wypromowanie. 85

nowe atrakcje turystyczne oraz przedsięwzięcia związane z obsługą i organizacją ruchu turystycznego. Podział ten będzie miał następnie przełożenie na rekomendacje - wydaje się bowiem, że w przyszłości preferowane powinny być przede wszystkim inwestycje z pierwszej z wymienionych grup, ponieważ tylko w ten sposób można realnie oddziaływać na cel interwencji (wzrost atrakcyjności turystycznej).

Zidentyfikowaliśmy 5 projektów, które mają przełożenie na rozszerzenie oferty turystycznej regionu. Trzy z nich można nawet zakwalifikować jako nowe produkty turystyczne lub ich elementy – w ramach PWT PL-SK 2007-2013 wsparcie otrzymała m.in. budowa nowej ścieżki rowerowej (PW: Spišsika Bela), budowa nowej wieży widokowej (PW: Stará Bystrica) oraz wytyczenie nowych szlaków turystyki konnej (PW: Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki). Wszystkie z wymienionych przedsięwzięć należy ocenić jako interesujące z punktu widzenia turysty i niewątpliwie przyczyniające się do atrakcyjności całego obszaru. W tym miejscu warto jednak zauważyć, że w dwóch pierwszych przypadkach mamy do czynienia z zaburzeniem zasady partnerstwa. Cała infrastruktura powstała bowiem po stronie słowackiej (trudno więc mówić o jej transgraniczności), zaangażowanie partnerów polskich było praktycznie zerowe. W projekcie Spišsikiej Beli udział partnera polskiego (Gmina Bukowina Tatrzańska) w budżecie wynosił zaledwie 0,3%, w ramach którego opracowano wkład do dokumentu strategicznego (Strategia Rozwoju Tatr Bielskich). Powyższe zastrzeżenie nie zmienia jednak faktu, że omawiane projekty mają realny wpływ na atrakcyjność turystyczną polsko-słowackiego pogranicza.

Pozostałe dwa projekty w tej grupie (PW: Miasto Krosno oraz Gmina Zebrzydowice) przewidują utworzenie obiektów przeznczonych m.in. dla turystów, takich jak lodowisko, park linowy, stanowisko do łowienia ryb itp. Trudno jednak oprzeć się wrażaniu, że są to inwestycje skierowane przede wszystkich do lokalnych społeczności, a nie turystów. Atrakcyjność obiektów z punktu widzenia ruchu turystycznego jest niewielka, choć na pewno przyczyniają się one do rozszerzenia oferty możliwości spędzania wolnego czasu na terenie przygranicza.

Pozostałe inwestycje w tej kategorii (5 projektów) zakwalifikowaliśmy jako przedsięwzięcia mające na celu obsługę ruchu turystycznego, a więc w pewnym sensie działania uzupełniające dla już istniejących atrakcji turystycznych. W grupie tej wyróżnia się projekt gminy Czerwony Klasztor (w partnerstwie z m.in. z Gminą Czorsztyn) w ramach którego stworzono trasy piesze zwiększające dostępność cennych turystycznie obiektów.37 Pozostałe 4 inwestycje polegają w większości na budowie punktowej infrastruktury przeznaczonej dla turystów – np. punkty informacyjne, które mogą mieć przełożenie na lepsze dotarcie z lokalną ofertą do odwiedzających turystów.38

Zgodnie z zawartością wniosków o dofinansowanie (złożonych przez instytucje publiczne), przynajmniej w nowopowstałych obiektach mają być oferowane usługi noclegowe, gastronomiczne oraz kongresowo-konferencyjne. Taki zakres inwestycji może budzić poważne wątpliwości, ponieważ są to działania konkurencyjne do usług już oferowanych na zasadach komercyjnych przez podmioty prywatne.39

37 Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na komplementarność projektu z pakietem inwestycji drogowych dofinansowanych w temacie 1.1. 38 Ponieważ jednak są to punkty zlokalizowane na terenie konkretnych gmin przygranicza, siłą rzeczy ich oferta jest skierowana do turystów, którzy już zdecydowali się odwiedzić omawiany obszar. 39 Oprócz tego wnioskodawcy „przemycili” także szereg funkcji obiektów, których adresatem będą przede wszystkim społeczności lokalne. 86

10 projektów infrastruktura turystyczna: podsumowanie projektów 38 % alokacji

grupa nr co wnioskodawcy identyfikują jako produkty partnerzy projektów turystyczne

140/08 Obec Stará Bystrica budowa wieży widokowej (SK), brak jakichkolwiek Gmina Rajcza działań po stronie polskiej

127/08 Miasto Spišská Bela budowa ścieżki rowerowej Spišská Belá-Tatranská Gmina Bukowina Kotlina, brak jakichkolwiek działań po stronie polskiej z Tatrzańska wyjątkiem wkładu do dokumentu strategicznego 183/10 Zakład Doświadczalny wytyczenie szlaków konnych (PL, SK), Instytutu Zootechniki stworzenie centrum turystyki konnej (PL) + 8 partnerów (PL, SK) atrakcje turystyczne 068/08 Gmina Krosno Miasto Svidnik kilka inwestycji o charakterze punktowym: parki Skalna Hrana linowe, wyciąg narciarski, lodowisko (PL, SK) Podkarpacka Izba Gospodarcza 261/10 duża liczba nie do końca powiązanych ze sobą Gmina Zebrzydowice punktowych inwestycji (boisko do siatkówki, Obec Vel’ké Rovné stanowisko do łowienia ryb, muzeum druciarstwa, wieża widokowa) 079/08 Obec Červený Klášto budowa ciągów pieszych prowadzących do atrakcji Gmina Czorsztyn turystycznych w Czerwonym Klasztorze i Sromowcach Powiatowy Zarząd – komplementarność z pakietem 2 projektów Dróg drogowych w temacie 1.1 Štátne lesy TANAP-u 297/10 ośrodki tradycji i kultury (PL i SK), oferujące miejsca Miasto Tvrdošín noclegowe, wyżywienie, miejsca do ekspozycji oraz Gmina Kościelisko zaplecze kongresowo-wystawowe obsługa ruchu 196/10 Stowarzyszenie NO obiekt przeznaczony do imprez kulturalno- turystycznego LIMIT turystycznych (PL), port, przystanie wodne i molo na (infrastruktura Jeziorze Orawskim (SK), imprezy towarzyszące (PL, SK) towarzysząca) + 5 partnerów 202/10 modernizacja schroniska młodzieżowego – jako Miasto Stará Ľubovňa alternatywnym dla droższych miejsc noclegowych Gmina Rabka-Zdrój oferowanych komercyjnie (SK), remont kina, w którym powstanie także punktu obsługi turystów (PL) 170/10 Mesto Spišska Stará Ves centrum konferencyjno-turystyczne, punkt informacji turystycznej (SK),), obiekt informacyjny i infokioski dla Gmina Osturňa turystów (PL) Gmina Łapsze Niżne

Sieciowanie oferty turystycznej i tworzenie koncepcji Kolejna grupa projektów wspartych w ramach tematu 2.1 PWT PL-SK 2007-2013 dotyczyła zadań związanych z sieciowaniem oraz opracowywaniem koncepcji rozwoju turystyki na obszarze pogranicza polsko-słowackiego. Projekty z tej kategorii różnią się od pozostałych przedsięwzięć przede wszystkim strukturą nakładów - w ich przypadku nakłady inwestycyjne stanowiły zdecydowaną mniejszość budżetów.

Jako dobre praktyki projektów należy ocenić przedsięwzięcia związane z utworzeniem portali informacyjnych skierowanych do turystów. Szczególnie interesującą inicjatywą jest portal GoToCarpathia.pl (PW: stowarzyszenie Pro Caprathia), w ramach którego dokonano inwentaryzacji oferty turystycznej rejonu Bieszczad. Projekt polega również na certyfikacji produktów turystycznych. W okresie prac nad niniejszym raportem (styczeń 2015 r.) na portalu systematycznie pojawiały się nowe treści. Pozytywnie należy ocenić również założenia portalu Karpacka Mapa Przygody (PW: MCK Sokół). W ramach przedsięwzięcia udało się wytyczyć szereg szlaków turystycznych na terenie przygranicznym. Wydaje się jednak, że podstawowy produkt - portal internetowy - nie działa w sposób zadowalający. Najnowsze informacje o wydarzeniach pochodzą z lipca 2013 r., przez co strona nie jest źródłem aktualnych informacji dla turystów odwiedzających region. Sama zawartość portalu (artykuły, informacje o trasach itp.) jest jednak interesująca.

Większe wątpliwości dotyczą dwóch pozostałych projektów: projektu naukowego związanego z analizą współzależności pomiędzy infrastrukturą transportową oraz rozwojem turystyki na pograniczu polsko- słowackim (PW: IGiZP PAN) oraz quasi-strategicznego dokumentu dotyczącego rozwoju transgranicznej turystyki (PW: Agencja Rozwoju Regionalnego Bielsko-Biała). Choć trudno dyskutować o walorach merytorycznych przygotowanych opracowań (szczególnie w przypadku projektu IGiZP PAN), to dofinansowanie tego typu przedsięwzięć w temacie 2.1 PWT PL-SK 2007-2013 nie wydaje się uzasadnione, ponieważ projekty nie mają bezpośredniego przełożenia na cel główny, który dotyczył wzmocnienia atrakcyjności turystycznej pogranicza. Tego typu analizy - jeśli w ogóle - powinno się finansować raczej w ramach pomocy technicznej Programu, jako ekspertyzy zamawiane przez IZ/WST, co pozwoliłoby m.in. na merytoryczne wsparcie podczas prac nad nowym okresem programowania.

sieciowanie oferty turystycznej i tworzenie koncepcji: 4 projekty zestawienie projektów 7% alokacji

nr partnerzy zakres rzeczowy

utworzenie portalu turystycznego GoToCarpathia.pl, oraz Stowarzyszenie Pro Carpathia 005/08 opracowanie procedury certyfikacji regionalnych produktów + 4 partnerów (PL, SK) turystycznych

MCK Sokół utworzenie portalu Karpacka Mapa Przygody, zawierającego 057/08 Preszowski Samosprawny Kraj inwentaryzację szlaków i atrakcji pograniczna

Agencja Rozwoju Regionalnego opracowanie Strategii Transgranicznej Rozwoju Turystyki na 028/08 Bielsko-Biała Pograniczu Polsko-Słowackim oraz dokumentów Spolok cechov Kysúc towarzyszących (opracowania badawcze lub analityczne)

projekt badawczy dwóch państwowych jednostek IGiPZ PAN 087/08 naukowych specjalizujących się w zagospodarowaniu Instytut Geografii SAN przestrzennym

Kultura i edukacja Do ostatniej kategorii przypisaliśmy 4 przedsięwzięcia, których nie można wprost zakwalifikować do żadnej z pozostałych grup projektów. Ich wspólnym elementem jest zakres rzeczowy związany z kulturą i/lub edukacją. W tym miejscu jednak oceniamy je z punktu widzenia potencjalnego wpływu na wzmocnienie atrakcyjności turystycznej polsko-słowackiego pogranicza.

Najwięcej wątpliwości w tym zakresie budzi projekt zrealizowany przez Rytro i Vyżne Rużbachy. Jako jedyny z omawianej grupy nie miał on wcale charakteru inwestycyjnego, lecz polegał na przeprowadzeniu 90 różnorodnych imprez takich jak turnieje rycerskie, targi kultury i rzemiosła. Choć oddziaływanie projektu na atrakcyjność regionu z perspektywy turystów wydaje się być ograniczone, to niewątpliwie dużym osiągnięciem partnerów jest to, że rozpoczęte w trakcie realizacji przedsięwzięcia imprezy cykliczne (projekt formalnie zakończył się w 2012 r.) wznawiano także w kolejnych latach.

Pozostałe projekty miały charakter w większości inwestycyjny. Wydaje się jednak, że lepszym punktem odniesienia byłyby dla nich inne inwestycje związane z ochroną dziedzictwa kulturowego regionu (temat 2.2).

4 projekty kultura: zestawienie projektów 13% alokacji

nr partnerzy zakres rzeczowy/ proponowany produkt turystyczny Muzeum Podkarpackie w Krośnie nowy skansen archeologiczny (SK), wieża widokowa na 250/10 Vlastivedné múzeum v terenie istniejącego skansenu archeologicznego Hanušovciach nad Topľou Muzeum Narodowe w Krakowie modernizacja Muzeum Karola Szymanowskiego (PL), 319/10 Oravské múzeum budowa centrum turystycznego (SK)

Gmina Rytro organizacja ponad 90 imprez promujących gminy 065/08 Vyżne Rużbachy partnerskie oraz wspólnych imprez sportowych (PL, SK()

budowa planetarium (SK), zakup sprzętu Vihorlatská hvezdáreň v astronomicznego dla partnerów projektu - 085/08 Humennom obserwatoriów astronomicznych oraz 3 szkół (PL, SK) ; + 8 partnerów (PL, SK) dzięki wsparciu powstał park ciemnego nieba (jedyny na pograniczu)

4.5.4 Podsumowanie W ostatnich latach intensywność ruchu turystycznego na polsko-słowackim pograniczu rosła: po stronie polskiej stale, po stronie słowackiej analizowane wskaźniki odrabiały stratę po załamaniu na skutek kryzysu w 2009 r. Nie zmieniła się także czołówka miejsc najchętniej odwiedzanych przez turystów: zdecydowanie dominującą pozycję utrzymały powiaty (po obu stronach granicy) położone wokół Tatr i Trójstyku, w dalszej kolejności powiaty nowotarski i nowosądecki. Ruch turystyczny we wschodniej części pogranicza pozostaje niewielki.

Interwencja PWT PL-SK 2007-2013 - m.in. z uwagi na skalę dostępnych środków - nie miała szans znacząco wpłynąć na opisane wyżej tendencje, choć celem głównym interwencji Programu było zwiększenie atrakcyjności turystycznej pogranicza. Na postawie przeprowadzonej analizy należy ocenić, że cel ten realizowany był w stosunkowo niewielkim stopniu. Jedynie kilka dofinansowanych inwestycji przełożyło się na powstanie nowych atrakcji turystycznych, przy czym w większości nie mają one charakteru transgranicznego, lecz są jedynie punktowymi przedsięwzięciami realizowanymi po obydwu stronach granicy (od tej zasady zresztą też są wyjątki). Część wspartych projektów dotyczyła infrastruktury towarzyszącej, pozwalającej na zarządzanie ruchem turystycznym. Ich przydatność zweryfikuje czas, nie przekładają się one jednak bezpośrednio na atrakcyjność turystyczną badanych terenów.

W przypadku co najmniej 10 projektów podstawową motywacją beneficjentów była nie tyle poprawa atrakcyjności turystycznej, co modernizacja infrastruktury sportowej, rekreacyjnej lub przestrzeni miejskiej. Wpływ tych inwestycji na cele tematu jest niewielki (szczególnie na terenach, które nie są odwiedzane przez turystów), jednak trudno nie zauważyć ich znaczenia dla jakości życia na poziomie lokalnym (jakość przestrzeni publicznej, dostęp do boisk, hal sportowych itp.). Działania w tym zakresie nie były jednak priorytetem PWT PL SK 2007-2013.

Z punktu widzenia interwencji w programie na lata 2014-2020, na podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski.

 Wsparcie powinno być ograniczone do projektów, które zawierają koncepcję konkretnego produktu turystycznego (zawierającą m.in. biznes plan dla produktu – grupę docelową, plan promocji itp.). Warto rozważyć określenie preferencji dla obszarów innych niż powiaty koncentrujące obecnie prawie cały ruch turystyczny pogranicza.  Należy bardziej krytycznie podejść do oceny transgraniczności projektów, która nie może ograniczać się do wspólnej realizacji punktowych, niepowiązanych ze sobą inwestycji po obu stronach granicy. Wskazane jest, jeśli inwestycje powiązane są co najmniej na poziomie koncepcyjnym (np. wspólna strategia marketingowa produktów turystycznych po obu stronach.

4.6 Temat 2.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego 4.6.1 Założenia interwencji PWT PL-SK 2007-2013 Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego dla rozwoju cel główny społeczno-ekonomicznego obszaru pogranicza

cele transgraniczne cele rozwojowe

 tworzenie sieci tematycznych produktów turystycznych łączących miejsca o podobnych cechach  wsparcie dla istniejących oraz  wsparcie działalności instytucji tworzenie nowych produktów kultury, w tym rozwój ich turystycznych, wykorzystujących infrastruktury walory kulturowe oraz przyrodnicze  ochrona obierków dziedzictwa kulturowego i naturalnego postulaty pogranicza  powszechne udostępnianie realizowane  wzmocnienie współpracy pomiędzy partnerami z obu stron granicy walorów naturalnych i  inicjowanie powstawania domów kulturowych przy jednoczesnej współpracy i wymiany kulturalnej ochronie ich wartości  zachowanie dziedzictwa  podnoszenie świadomości kulturowego regionu dzięki ekologicznej wspólnym projektom pozwalającym społecznościom lokalnym na zachowanie ich tożsamości

 ochrona obiektów dziedzictwa przyrodniczego postulaty  ochrona różnych gatunków roślin i nierealizowane lub  przygotowanie wspólnych zwierząt realizowane programów ochrony przyrody,  działania prewencyjne związane z w niewielkim dziedzictwa kulturowego i zagrożeniem fauny i flory oraz stopniu historycznego opracowanie programów ochrony fauny i flory

4.6.2 Kontekst interwencji Województwa z Polski, objęte interwencją z PWT PL-SK 2007-2013 posiadają stosunkowo bogate zasoby dziedzictwa kulturowego i historycznego, wyrażanego liczbą zabytków ruchomych i nieruchomych. Jednak wartości te, wyłączając województwo małopolskie, nie odbiegają znacząco od średniej dla całego kraju, a w przypadku parków zabytkowych są nawet niższe. Po stronie słowackiej sytuacja wygląda nieco inaczej. W WJT Preszów zlokalizowana jest jedna czwarta zabytków z całego kraju, natomiast liczba tego typu obiektów, przedmiotów i pomników natury w WJT Żylinie jest nieco niższa niż średnia dla kraju.

Wykres 47. Udział zabytków wpisanych do ewidencji zabytków województw objętych PWT PL-SK 2007-2013 w stosunku do wszystkich zabytków w kraju i średniej krajowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Stan na 31.03.2014 r.

Wykres 48 Udział zabytków wpisanych do ewidencji zabytków Republiki Słowackiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Zabytków Republiki Słowackiej. Stan na 2014 r.

Potencjał kulturowy pogranicza przejawia się w większej mierze w bogactwie niematerialnym oraz liczbie instytucji kultury działających na tym terenie. Podstawowe statystyki dotyczące infrastruktury instytucji kultury oraz wykorzystania jej obiektów, wskazują, że 3 polskie województwa objęte interwencją, a w szczególności obszary pasa przygranicznego charakteryzują się relatywnie dużą na tle kraju liczbą tego typu instytucji na 10 tys. mieszkańców. Co więcej, na przestrzeni ostatnich lat liczba tego rodzaju podmiotów rosła zdecydowanie szybciej niż w obszarach nie objętych interwencją PWT PL-SK 2007-2013. Odwrotna sytuacja występuje na Słowacji, gdzie od lat w całym kraju spada liczba instytucji kulturalno-edukacyjnych, jednak nadal jest ona zdecydowanie większa w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców niż w Polsce.

Wykres 49 Liczba instytucji kultury na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na postawie danych BDL GUS

Wykres 50 Liczba instytucji kulturalno-edukacyjnych na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na postawie danych Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej

Relatywnie duża liczba instytucji kultury przekłada się na liczbę organizowanych imprez, która również przewyższa średnią krajową i średnią dla całego obszaru 3 województw. Mieszkańcy polskich obszarów objętych interwencją zdecydowanie częściej biorą udział w wydarzeniach przygotowywanych przez lokalne instytucje, niż społeczność pozostałej części województw małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego oraz reszty kraju. Dla Słowacji, brak jest danych dotyczących liczby uczestników imprez organizowanych przez instytucje kulturalno-edukacyjne. Można jednak określić ile takich imprez organizowanych jest na 10 tys. mieszkańców, która analogicznie do liczy instytucji, zmniejszyła się na przestrzeni ostatnich lata na terenie niemal całego kraju, przy czym na obszarach objętych PWT PL-SK 2007-2013 zanotowano jeden z niższych spadków.

Wykres 51. Liczba uczestników imprez na 1 mieszkańca

Wykres 52. Liczba uczestników przypadająca na 1 imprezę

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Wykres 53 Liczba imprez kulturalno-edukacyjnych przypadających na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na postawie danych Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej

W diagnozie Programu zaznaczono, że zidentyfikowane potencjały nie są w pełni wykorzystywane m.in. ze względu na niski poziom infrastruktury kultury oraz zły stan zabytków historycznych i rezerwatów natury.

Wykres 54. Ocena stanu obiektów historycznych i Wykres 55. Ocena wykorzystania walorów historycznych, kulturowych kulturowych i przyrodniczych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST, n=100

Niezależnie od powyższych uwag, zdecydowana większość respondentów w ciągu ostatnich 5 lat zaobserwowała poprawę sytuacji w wyżej wymienionych obszarach. Przy czym, lepiej oceniane są zmiany, które zaszły w przypadku wykorzystania walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych, niż w przypadku stanu obiektów. Warto zaznaczyć, że również w kwestii oceny zmian jakie miały miejsce na przestrzeni ostatnich lat, widoczne są stosunkowo duże różnice między respondentami z Polski i ze Słowacji, z przewagą pozytywnych opinii po stronie polskiej.

Wykres 56. Zmiana sytuacji dotyczącej stanu obiektów Wykres 57. Zmiana sytuacji dotyczącej wykorzystania historycznych i kulturowych walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST, n=100

4.6.3 Analiza i ocena interwencji W ramach tematu 2.2 dofinansowano 26 projektów, o łącznej wartości 31,5 mln euro i kwocie wsparcia 26,6 mln euro. W większości przypadków (15) partnerami wiodącymi byli beneficjenci z Polski, jednak

w ogólnej liczbie beneficjentów przeważały podmioty ze Słowacji (59%). Przewaga ta, przełożyła się również na ich większy udział w budżetach, na Słowację trafiło 58% środków. Najliczniejszą grupą partnerów projektów są jednostki samorządu terytorialnego na poziomie gmin i powiatów, do których trafiło ponad 86% dofinansowania, kolejne 7,7% skonsumowały jednostki samorządowe na poziomie województw/krajów, 4,5% dofinansowania wykorzystały instytucje kościelne, a niemal 2 inne organizacje, w tym stowarzyszenia i instytucje kultury

Temat 2.1: Podsumowanie najważniejszych statystyk udział w wydatkach z osi I i II struktura tematyczna interwencji

W przeciwieństwie do wsparcia z obu tematów osi I oraz tematu 2.1 z osi II, struktura przestrzenna wsparcia w temacie 2.2 jest bardziej rozproszona. Nieco ponad 60% środków trafiło do pasa przygranicznego, jednak widoczne są znaczące różnice pomiędzy działaniami realizowanymi w Polsce i na Słowacji. W Polsce do pasa przygranicznego trafiło 81% dofinansowania, podczas gdy na Słowacji tylko niecałe 46%.

W wartościach bezwzględnych, po stronie polskiej najwięcej środków trafiło do powiatów nowotarskiego, sanockiej, nowosądeckiego oraz bielskiego (łącznie ponad 72% wartości wszystkich projektów realizowanych po stronie polskiej). Na Słowacji liderami pod tym względem są okresy Żyliński, Tvrdošín, Vranov nad Topľou oraz Sabinov (ponad połowa łącznej wartości).

Mapa 7. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 2.2

Źródło: Opracowanie własne

Najliczniejsza grupa dofinansowanych przedsięwzięć koncentruje się na zaspokojeniu podstawowych potrzeb infrastrukturalnych gminnych i miejskich instytucji kultury. Dofinansowanie 16 projektów z tej grupy pozwoliło na rozbudowę i modernizację łącznie 44 obiektów. Działania inwestycyjne uzupełniane były przez różnego rodzaju wydarzenia kulturalne oraz konferencje podsumowujące. Pomimo tego, że większość beneficjentów deklaruje, że poprawa stanu infrastruktury obiektów będących przedmiotem projektu, stworzy lepsze warunki dla dalszej współpracy z partnerami z Polski/Słowacji, to trudno nie zauważyć, że z ich efektów w głównej mierze korzystać będą mieszkańcy miejscowości na których są one realizowane. Jest to zresztą grupa docelowa do której najczęściej adresowane są realizowane działania. Poza nią relatywnie często wskazuje się członków wszelkiego rodzaju zespołów i klubów i twórców działających we wspartych podmiotach. Kolejna grupa projektów dotyczyła obiektów sakralnych, na które przeznaczono około 4% dofinansowania z tematu 2.2. Zrealizowane przedsięwzięcia pozwoliły na modernizację 20 obiektów oraz odbudowę jednego. Wszyscy wnioskodawcy z tej grupy podkreślali potrzebę modernizacji i ochrony zabytkowych obiektów architektonicznych, stanowiących ważny element dziedzictwa kulturowego i historycznego obszaru pogranicza. Beneficjenci podkreślali również znaczenie potencjału turystycznego wspartych obiektów. O ile znaczenie dofinansowanych przedsięwzięć z punktu widzenia ich znaczenia dla zachowania i ochron dziedzictwa kulturowego i historycznego nie

budzi większych wątpliwości. O tyle porównanie ich zakresu tematycznego wskazuje, że większy potencjał turystyczny mają 2 projekty sieciujące poszczególne obiekty, w jednym przypadku wokół ciekawostki jaką są nietoperze zamieszkujące strychy 3 kościołów, w drugim w ramach utworzonego szlaku drewnianych cerkwi. Przedsięwzięcie polegające na odbudowie i modernizacji dwóch obiektów sakralnych, niezależnie od ich walorów historycznych, nie ma takiego potencjału turystycznego jak wspomniane projekty.

 W ujęciu ogólnym, modernizacja 16 cerkwi zlokalizowanych po polskiej i słowackiej stronie granicy oraz utworzenie na ich podstawie szlaku drewnianych cerkwi, jest przedsięwzięciem wprost realizującym postulaty tematu 2.2 związane z tworzeniem sieci tematycznych produktów turystycznych łączących miejsca o podobnych cechach (patrz studium przypadku).  Drugi z projektów, w ramach którego zmodernizowano kolejne 3 kościoły, nie tworzy tak rozbudowanej oferty jak stworzenie szlaku 16 obiektów sakralnych. Zakres rzeczowy podejmowanych działań wskazuje zresztą, że jego głównym celem była poprawa złego stanu technicznego poszczególnych obiektów, który utrudniał prowadzenie nabożeństw, co potwierdzają również doniesienia medialne.40 Jednak ze względu na fakt, że na strychach znalazł schronienie jeden z występujących w Polsce gatunków nietoperza tj. podkowiec mały oraz z uwagi na walory architektoniczne tych kościołów, mają one potencjał turystyczny, jako swojego rodzaju ciekawostka.

Pozostałe 7 projektów z tematu 2.2 konsumuje łącznie 12% dofinansowania. Ich zakres tematyczny jest dosyć zróżnicowany poczynając od działań miękkich, związanych z realizacją różnego rodzaju wydarzeń kulturalnych po organizację konferencji naukowej dotyczącej dziedzictwa kulturowego. Wsparcie przyznano również na poprawę estetyki przestrzeni miejskich poprzez renowację 3 parków, z których dwa zlokalizowane są w otoczeniu obiektów zabytkowych. Kolejne 2 projekty zakwalifikować można jako przedsięwzięcia podnoszące walory turystyczne obszarów, na których są realizowane. W jednym przypadku chodzi o przywrócenie tradycyjnych oznakowań na rynku w Starym Sączu oraz oznakowanie tras i zainstalowanie tablic informacyjnych w Lewoczy. W drugim, o utworzenie osady w stylu średniowiecznym pod zamkiem Streczno, która ma szansę stać się dodatkową atrakcją turystyczną tego rejonu.

Projekty zakwalifikowane jako miękkie nie budzą żadnych zastrzeżeń, jako że przyczyniają się do zachowania i propagowania dziedzictwa kulturowego po obu stronach granicy. Rozpowszechnianie wiedzy o historii i tradycji sąsiada może mieć potencjalnie duży wpływ na budowanie wizerunku obu krajów po drugiej stronie granicy. Pewne wątpliwości budzą przedsięwzięcia polegające na remontach i modernizacji parków miejskich, jako że trudno wskazać ich istotny wpływ na realizację, któregoś z celów tematu 2.2. Z kolei inicjatywy określone jako turystyczne, wydają się bardziej odpowiednie dla tematu 2.1, niż tematu 2.2.

grupa projektów wart. zakres rzeczowy ocena znaczenia transgranicznego

Modernizacja i/lub budowa, rozbudowa, modernizacja i poprawa warunków 26,6 doposażanie 44 instytucji kultury, w rozbudowa instytucji infrastrukturalnych w jakich tym utworzenie 5 nowych instytucji kultury mln € prowadzona jest działalność danej kultury, instytucji, w tym ewentualne wspólne

40 W artykule Podkowiec sypia w baroku, przytacza się historię stojącą za przygotowaniem i złożeniem wniosku o dofinansowanie z PWT PL-SK 2007-2013, które było jedyną szansą na remont kościołów, w których panowały bardzo złe warunki do odprawiania mszy, szczególnie w porze zimowej. Tekst dostępny pod adresem: http://tygodnik.onet.pl/podkowiec-sypia-w-baroku/n6ncy, dostęp: 9.01.2015. 98

grupa projektów wart. zakres rzeczowy ocena znaczenia transgranicznego renowacja 5 obiektów zabytkowych w inicjatywy partnerów z Polski ze celu ich modernizacji i przystosowania Słowacji ich do pełnienia funkcji kulturalnych projekty ważne z punktu widzenia (zamek, ratusz, dworek i zespół zaspokajania potrzeb lokalnych, w tym podworski); tworzenia lepszych warunków dla kultywowania tradycji, kultury i lokalnych zwyczajów, przy zdecydowanie mniejszym znaczeniu dla rozwoju współpracy pomiędzy instytucjami, które współpracują od lat

ponad 60 wydarzeń towarzyszących: rozpowszechnienie wiedzy o festiwali, koncertów, jarmarków, tradycjach i zwyczajach wybranych wystaw, różnego rodzaju warsztatów obszarów pogranicza

modernizacja 16 obiektów sakralnych, stworzenie wspólnego, sieciowego uzupełniona o działania o charakterze produktu turystycznego (16 promocyjnym i informacyjnym drewnianych cerkwi) na obszarze (głównie strony internetowe). przygranicznym dotyczącego

Modernizacja 3 obiektów sakralnych (wymiana instalacji elektrycznej, projekt potencjalnie atrakcyjny montaż ogrzewania podłogowego, turystycznie jako ciekawostka, ze wymiana okien i dachu oraz względu na występowanie nietoperzy rekonstrukcja fresków i ołtarza) wraz z na poddaszach kościołów Obiekty sakralne 1,17 ochroną nietoperzy

mln € odbudowane cerkwie mają znaczenie dla lokalnych społeczności, nie tworzą wspólnego produktu turystycznego, Modernizacja 1 obiektu i budowa 1 przyczyniają się jednak do zachowania kopii XVI-sto wiecznej, drewnianej i odtworzenia dziedzictwa cerkwi, uzupełniane o program kulturowego w obu gminach dziedzictwa kulturowego (6 imprez) i działania promocyjne działania miękkie pozwalają na rozpowszechnienie wiedzy o tradycjach i zwyczajach wybranych obszarów pogranicza

poszerzanie wiedzy i wymiana doświadczeń dotyczących dziedzictwa konferencja naukowa oraz Miękkie historycznego i kulturowego obszaru 0,82 wydawnictwa pokonferencyjne przygranicznego, ma potencjalnie dotyczące dziedzictwa historycznego i 2 mln € duże znaczenie dla rozpowszechniania zamków. cykl 22 imprez. wiedzy o dziedzictwie kulturowym i historycznym regionu

stworzenie osady w stylu stworzenie produktu turystycznego, średniowiecznym, wraz ze ścieżką 1,2 który jednak ma zdecydowanie Turystyka edukacyjną oraz estetyzacja przestrzeni większy potencjał dla jednego mln€ miejskiej. 7 imprez towarzyszących partnera dwóm projektom.

modernizacja 3 parków oraz realizacją symetrycznych inwestycji po 1,72 obu stronach granicy dotycząca w Parki modernizacja podziemi ratusza głównej mierze poprawy estetyki mln € z przeznaczeniem na galerię oraz imprezy towarzyszące terenów zielonych w miastach, która sama w sobie ma marginalne

grupa projektów wart. zakres rzeczowy ocena znaczenia transgranicznego znaczenie dla realizacji celu głównego tematu 2.2 oraz osi II potencjał transgraniczny mogą mieć stworzenie galerii, w której prezentowane są prace artystów z kraju partnerskiego oraz imprezy towarzyszące obu projektom, dzięki którym społeczności poszczególnych miast mają możliwość poznania kultury i dziedzictwa kulturowego sąsiadów.

4.6.4 Podsumowanie Zgodnie z diagnozą zawartą w Programie obszar pogranicza polsko-słowackiego charakteryzuje się dużym potencjałem związanym z dziedzictwem kulturowym i naturalnym, który nie jest jednak wystarczająco wykorzystywany ze względu na zły stan infrastruktury obiektów historycznych i zabytkowych. Opinię taką potwierdzają wyniki badania CATI jednostek samorządu terytorialnego z Polski i Słowacji. Na przestrzeni ostatnich 5 lat sytuacja w tych obszarach uległa zdaniem ankietowanych poprawie.

Statystyki publiczne wskazują, że potencjał kulturowy pogranicza dotyczy w głównej mierze bogatej oferty kulturalnej, dostarczanej przez instytucje kultury znajdujące się na tym terenie, z której korzysta stosunkowo duży odsetek mieszkańców. Dostępne dane wskazują również, że na przestrzeni ostatnich lat rośnie liczba zarówno instytucji, jak i wydarzeń przez nie organizowanych, oraz uczestników tych imprez. W tym przypadku część zasług związanych z poprawą sytuacji, szczególnie w pasie przygranicznym, przypisać można efektom interwencji z ocenianego Programu, w ramach którego na tego typu działania przeznaczono relatywnie dużo środków, szczególnie w porównaniu z pozostałymi instrumentami wsparcia ze środków UE.

Zakres projektów dofinansowanych w temacie 2.2 wskazuje, że Program w pierwszej kolejności doprowadził do poprawy stanu infrastruktury istniejących instytucji kultury oraz, w zdecydowanie mniejszej skali, tworzenia nowych. Inwestycje te mają co do zasady zdecydowanie większe znaczenie dla rozwoju lokalnego, w szczególności poprawy warunków w jakich prowadzone są działania związane z ochroną i rozpowszechnianiem niematerialnego dziedzictwa kulturalnego i historycznego. Ich potencjał transgraniczny dotyczy w głównej mierze wzmacniania już istniejących partnerstw, dzięki wspólnej realizacji projektów, potencjał transgraniczny miały towarzyszące wydarzenia miękkie, dotyczące prezentacji dziedzictwa kulturowego obszaru pogranicza, mieszkańcom tych terenów.

W porównaniu ze wsparciem instytucji kultury, temat 2.2 miał relatywnie niewielkie znaczenie dla ochrony materialnego dziedzictwa kulturowego i historycznego. Poza zbiorami prezentowanymi we wspartych instytucjach kultury (np. w Beskidzkim Centrum Zabawki Drewnianej), dofinansowanie PWT PL-SK 2007-2020 pozwoliło na modernizację i ochronę obiektów historycznych i zabytkowych reprezentowanych głównie przez obiekty sakralne.

Interwencja miała marginalne znaczenie dla postulatów związanych z szerokorozumianą ochroną i wykorzystaniem walorów naturalnych pogranicza. Działania z tym związane realizowane były w pojedynczych przypadkach jako element projektów dotyczących w większej mierze dziedzictwa kulturowego np. elementy edukacji ekologicznej i ochrony środowiska zostały uwzględnione w

100

konferencji zrealizowanej w ramach projektu Tradície, zvyky, priateľstvo v Podkarpatskom regióne/Tradycje, zwyczaje, przyjaźń w regionie podkarpackim.

Reasumując dofinansowanie z tematu 2.2 pozwoliło głównie na realizację działań prorozwojowych dla obszarów objętych wsparciem, które mają szansę przełożyć się na większe wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju społeczno-ekonomicznego pogranicza. Jednak dotychczasowy efekt transgraniczny, przynajmniej części tych projektów, jest niewielki. Znaczenie tych przedsięwzięć jest przede wszystkim lokalne i skoncentrowane na rozwoju społeczno-ekonomicznym poszczególnych miejscowości. Aby wykorzystać powstałą infrastrukturę oraz szanse jakie daje wzmocnienie istniejących partnerstw, w kolejnym okresie programowania należy położyć większy nacisk na wykorzystanie efektów dotychczasowego wsparcia, w szczególności:

 wsparcie dotyczące poprawy jakości infrastruktury instytucji kultury, powinno zostać ograniczone, na rzecz działań pozwalających na rozszerzanie zakresu współpracy na bazie istniejącej infrastruktury;  należy bardziej krytycznie podejść do oceny transgraniczności projektów, szczególnie infrastrukturalnych, która nie powinna ograniczać się do realizacji symetrycznych inwestycji po obu stronach granicy, bez powiązania ich z innymi działaniami związanymi z wykorzystaniem tej infrastruktury;  należy zwracać większą uwagę na potencjalne wykorzystanie efektów projektu w przyszłości i jego potencjał dla rozwoju społeczno-gospodarczego pogranicza. Premiowane powinny być przedsięwzięcia wzmacniające potencjał turystyczny poszczególnych obszarów pogranicza, a nie jego pojedynczych miejscowości. Nacisk powinien być położony na tworzenie kompleksowej oferty na danym terenie, np. poprzez sieciowanie istniejącej oferty i ewentualnie uzupełnianie braków w obrębie danego obszaru. Jedynie bardziej kompleksowe podejście daje szanse doprowadzenia do zauważalnych zmian i rzeczywistego wykorzystania istniejącego potencjału. Wspieranie punktowych przedsięwzięć, odpowiadających na potrzeby jedynie pojedynczych społeczności nie przyniesie takich efektów rozwojowych, jak wspieranie kompleksowych i komplementarnych (w rozumieniu uzupełniania istniejącej oferty) projektów.

101

4.7 Temat 2.3. Projekty sieciowe 4.7.1 Założenia interwencji

cel główny Rozwój sieci współpracy wiążących polskich i słowackich partnerów

cele transgraniczne cele rozwojowe

 Konkretyzowanie dotychczasowej współpracy nieformalnych sieci współpracy  zawiązywanie tematycznych sieci współpracy w obszarze współpracy gospodarczej, edukacji, kultury oraz postulaty bezpieczeństwa - realizowane  poprawa potencjału pogranicza w obszarze B+R oraz innowacji  tworzenie nowych instytucjonalnych struktur współpracy transgranicznej  tworzenie nowych rozwiązań, strategii i polityk

postulaty - - nierealizowane

4.7.2 Kontekst interwencji W części diagnostycznej PWT PL-SK nie sprecyzowano sytuacji wyjściowej w obszarze objętym interwencją w ramach tematu 2.3 osi II. Ograniczono się do stwierdzeń, że w celu lepszego wykorzystania czynników stanowiących podstawę dla konkurencyjności tego obszaru i lepszego wykorzystania istniejącego potencjału po obu stronach granicy – powinno być promowane wzmacnianie współpracy i tworzenie sieci w wielu dziedzinach. Realizacja projektów sieciowych przyczynić ma się do usunięcia istniejących barier dla współpracy, Program nie definiuje jednak tych barier.

Jak wynika z informacji zawartych w rozdziale 3 niniejszego raportu, współpraca pomiędzy obydwoma krajami istnieje od lat, a liczba samorządów w nią zaangażowanych wzrasta. Co więcej, zgodnie z wynikami badania CATI JST również jakość tej współpracy ulega systematycznej poprawie. Można więc uznać, że przynajmniej na poziomie samorządów lokalnych na pograniczu polsko-słowackim brak jest szczególnych barier we współpracy.

102

4.7.3 Analiza i ocena interwencji

Interwencja w ramach tematu 2.3 nie cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród potencjalnych beneficjentów, łącznie w ramach obydwu naborów złożono 34 wnioski. Z dofinansowania skorzystało ostatecznie 19 projektów, których wartość przekroczyła 4,8 mln euro, przy dofinansowaniu nieprzekraczającym 4 mln. Ponieważ wsparte przedsięwzięcia skonsumowały jedynie około połowy środków przeznaczonych na temat 2.3, niewykorzystana alokacja (4 mln euro) przesunięta została do pozostałych dwóch tematów osi II, z tego 80% do tematu 2.2 i 20% do tematu 2.1.

Udział zarówno partnerów wiodących, jak i partnerów projektu jest porównywalny w obu krajach, analogicznie do podziału środków. W przeciwieństwie do pozostałych tematów, grupa beneficjentów wsparcia jest bardzo zróżnicowana, poczynając od stowarzyszeń i związków euroregionów, przez uczelnie wyższe, klastry, instytucje kultury (łącznie 42%), NGO (23%), po jednostki samorządu terytorialnego, które w przypadku tego tematu stanowią relatywnie niewielki odsetek beneficjentów (35%, w tym 4% na poziomie województw/krajów).

Temat 2.3: Podsumowanie najważniejszych statystyk udział w wydatkach z osi I i II struktura tematyczna interwencji

103

Mapa 8. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 2.3

Źródło: Opracowanie własne

Struktura przestrzenna wsparcia z tematu 2.3 jest zdecydowanie bardziej rozproszona niż w przypadku pozostałych tematów osi I i II. Do pasa przygranicznego trafiło niecałe 35% środków, przy czym zdecydowanie więcej po stronie słowackiej (43,5%), niż polskiej (24,5%). Wynika to wprost ze specyfiki beneficjentów, którymi są m.in. stowarzyszenia, uczelnie, NGO, które zazwyczaj mieszczą się w dużych miastach, oddalonych od pasa przygranicznego.

Wsparcie trafiło w większości przypadków (niemal 75%) do podmiotów, które już wcześniej współpracowały. Dotyczyło w zasadzie wszystkich obszarów tematycznych wskazanych w Programie. Wśród dofinansowanych projektów najliczniejszą grupę (7) stanowią przedsięwzięcia zakwalifikowane do kategorii rozwój gospodarczy, w ramach których realizowano inicjatywy wspierające innowacje i rozwój nowych technologii oraz inne działania skoncentrowane na wsparciu przedsiębiorczości. Druga pod względem liczby (6) grupa projektów dotyczy współpracy samorządów lokalnych i regionalnych, polegającej m.in. na przygotowaniach do utworzenia Europejskich Ugrupowań Współpracy Terytorialnej oraz budowie innych sieci kooperacji. Pozostałe typy przedsięwzięć dotyczą poprawy bezpieczeństwa (2), promocji turystycznej (1), kultury (1), sportu i rekreacji (1) oraz rynku pracy (1). Jak wynika z wywiadu przeprowadzonego z Instytucją Zarządzającą autorzy dokumentu celowo zostawili beneficjentom dowolność w wyborze obszaru tematycznego, którego dotyczyć ma współpraca. Z przeprowadzonej rozmowy wynika, że celem tematu 2.3 było stworzenie platformy do wymiany doświadczeń i rozwoju dalszej współpracy na bazie projektów i partnerstw zainicjowanych

104

w tym działaniu. Oznacza to, że kluczowym wyzwaniem dla interwencji w tym obszarze powinno być wspieranie tworzenia trwałych powiązań między partnerami, konkretyzujących ich dotychczasową współpracę. I właśnie to kryterium, sprawdzające czy partnerstwa nawiązane w temacie 2.3 zaowocowały kolejnymi inicjatywami lub pozwoliły na kontynuację działań podjętych podczas realizacji projektu, również po ich zakończeniu, będzie kluczowe dla oceny interwencji.

Przed prezentacją wyników dotyczących oceny projektów chcemy jednak zaznaczyć, że beneficjenci nie byli formalnie zobowiązaniu do kontynowania współpracy i działań podejmowanych w projekcie po zakończeniu jego realizacji. Oznacza to, że uwagi zaprezentowane poniżej nie dotyczą realizacji zasady trwałości w rozumieniu art. 57 Rozporządzenia Rady Nr 1083/2006, a jedynie tego na ile partnerstwa wsparte w ramach tematu 2.3 przerodziły się w faktyczne tematyczne sieci współpracy, które realizują nadal wspólne działania w obszarach, których dotyczył projekt. Zawężenie to jest konieczne aby móc w jakikolwiek sposób ocenić efekty wsparcia w temacie 2.3 jako, że nie wyznaczono mu w zasadzie żadnych wymiernych celów mogących być punktem odniesienia dla ewaluacji wsparcia, wykraczających poza sam fakt realizacji projektu w partnerstwie składających się co najmniej z trzech podmiotów, związanych z jednym z wymienionych postulatów (patrz podrozdział 5.2.1).

Wnioski z analizy dokumentacji projektowej oraz informacje zebrane m.in. podczas analizy materiałów i informacji zawartych na stronach internetowych projektów, stronach poszczególnych partnerów oraz innych dostępnych źródłach sugerują, że:

 przynajmniej część projektów nie doprowadziła do nawiązania trwałej, tematycznej sieci współpracy, mając raczej na celu wspólną realizację projektu. Dotyczy to w szczególności przedsięwzięć zakwalifikowanych do kategorii bezpieczeństwo, sport i rekreacja oraz dziedzictwo kulturowe;  w przypadku niemal 70% projektów analiza informacji ze stron internetowych beneficjentów oraz stron projektów nie wskazuje na kontynuację rozpoczętych działań, czy realizację innych wspólnych przedsięwzięć związanych z tematyką projektu. Oczywiście informacje ze stron internetowych nie są jedyną oznaką współpracy, jednak aktualności datowane na 2012 rok, każą przypuszczać, że pomysł kooperacji, przynajmniej tej związanej z tematem poszczególnych przedsięwzięć, został zawieszony;  sieci współpracy nawiązane w ramach szerokorozumianej kooperacji jednostek samorządowych mają największy potencjał trwałości, jednak w tym przypadku pewne wątpliwości budzi kwestia tego, na ile PWT PL-SK powinien w ramach projektów sieciowych finansować współpracę między przedstawicielami euroregionów (przygotowanie do nowej perspektywy) oraz województwami. W przypadku tej grupy beneficjentów trudno mówić o barierach w kooperacji, których pokonaniu służyć miało wsparcie z tematu 2.3.

Tabela 14. Charakterystyka i ocena zrealizowanych typów projektów w temacie 2.3 kontynuacja grupa działań ocena znaczenia wart. zakres rzeczowy projektów podjętych w transgranicznego projekcie41

3 projekty realizowane przez uczelnie W przypadku 1 z W ujęciu ogólnym projekty rozwój 1,5 mln wyższe we współpracy z NGO: 3 projektów uczelni wyższych i gospodarczy € widoczna jest jednostek naukowych mają  sieciowa platforma handlowa kontynuacja potencjalnie duże znaczenie oparta o automatyczne współpracy i dla rozwoju gospodarczego

41 Kryterium oceniane na podstawie informacji o działalności podmiotów dostępnych w internecie.

105

kontynuacja grupa działań ocena znaczenia wart. zakres rzeczowy projektów podjętych w transgranicznego projekcie41 tłumaczenia, która miała ułatwić rozwój sieci obu krajów, jednak liczba, nawiązywanie współpracy powstałej w zakres i skala pomiędzy przedsiębiorcami z obu wyniku projektu. dofinansowanych projektów krajów; są stosunkowo niewielkie i  klaster technologiczny zajmujący nie mają szans się badaniami i innowacjami w doprowadzenia do sektorze budownictwa zauważalnych zmian. Brak (koncentracja na obiektach kontynuacji większości wielkogabarytowych). projektów wskazuje, że  Współpraca i wymiana dofinansowanie nie doświadczeń oraz pilotażowa przyczyniło się do realizacja projektów high-tech umocnienia i/lub stworzenia opartych na koncepcji cyfrowej trwałych powiązań. fabryki (laboratorium będące wspólnym przedsięwzięciem dwóch partnerów).

Na podstawie Współpraca Izb danych Gospodarczych/Handlowych 3 projekty Izb zawartych na może być kluczowa dla Gospodarczych/Handlowych i 1 stronach tworzenia platformy dla projekt 3 agencji rozwoju poszczególnych budowania partnerstw regionalnego oraz euroregionu: projektów i między przedsiębiorcami  oferta wsparcia przedsiębiorców partnerów nie z Polski i Słowacji. Działania poprzez szkolenia, doradztwo i można zrealizowane we wspartych współpracę gospodarczą; zidentyfikować projektach miały  punkty konsultacyjne dla dowodów dalszej stosunkowo ograniczony przedsiębiorców; współpracy. zakres i nie są  nowa, ponadregionalna agencja Powstałe punkty kontynuowane, trudno więc rozwoju regionalnego (Karpacka konsultacyjne nie mówić o stworzeniu Agencja Rozwoju Regionalnego). funkcjonują po trwałych zakończeniu i perspektywicznych sieci projektu. współpracy.

Z jednej strony współpraca 6 projektów realizowanych głównie władz samorządowych m.in. przez jednostki samorządowe i w ramach tworzonych sieci euroregiony: W przypadku 3 oraz tworzenie EUWT,  4 projekty związane z sieci wspartych w powinno mieć kluczowe przygotowaniami do utworzenia programie można znaczenie dla rozwoju 3 EUWT; zidentyfikować obszaru przygranicznego.  2 projekty Stowarzyszenia dowody dalszej Z drugiej strony można mieć współpraca 1,7 mln Euroregion Karpacki Polska współpracy wątpliwość czy nie są to samorządów € dotyczące wielofunkcyjnej sieci partnerów i zadania bardziej dla Pomocy współpracy na rzecz wspierania rozwoju Technicznej niż osi partnerstwa podmiotów stworzonych sieci merytorycznych Programu. publicznych z NGO oraz tematycznych. Co więcej, w połowie utworzenie Sieci Rozwoju przypadków (poza

Regionalnego Euroregionu projektami dotyczącymi Karpackiego na obszarze obu EUWT) nie widać oznak regionów kontynuacji współpracy i rozwoju sieci.

106

kontynuacja grupa działań ocena znaczenia wart. zakres rzeczowy projektów podjętych w transgranicznego projekcie41

Brak informacji  Działania edukacyjne skierowane świadczących o do dzieci oraz kursy dla dalszej nauczycieli, w ramach prewencji współpracy w przeciwko wypadkom, ramach Realizacja projektów w przestępczości i przemocy, utworzonej sieci ramach sieci współpracy, bezpieczeństwo 600 tys. rozwiązywania kryzysowych tematycznej. biorąc pod uwagę ich zakres € sytuacji i poznania pracy Projekty wydają tematyczny ma relatywnie ratowników. się być niewielkie znaczenie dla  Wspólne ćwiczenia i szkolenia incydentalnymi obszaru transgranicznego. strażaków oraz doposażenie tych partnerstwami, jednostek (m.in. zakup wozów założonymi na strażackich potrzeby projektu.

Tworzenie jednej sieci promocji obszaru Partnerzy turystycznego jest kluczowe promocja 330 Promocja turystyczna obszaru Tatr, kontynuują dla prowadzenia turystyczna tys. € pn. Tatry wspólnie. działania efektywnych działań. promocyjne. Pytanie tylko, czy tego typu projekt nie powinien być realizowany w temacie 2.1.

Stworzono sieć organizacji partnerskich zajmujących się Projekt ma raczej wymiar dziedzictwo zachowaniem i ponownym Brak informacji jednorazowego kulturowe i 295 tys. odkrywaniem wspólnej historii w świadczących o przedsięwzięcia, niż historyczne € polsko-słowackim pograniczu. dalszej stworzenia sieci współpracy. Zrealizowano różnego rodzaju współpracy. Jako taki może być działania edukacyjne skierowane do realizowany w temacie 2.2. dzieci, w tym e-learning.

Realizacja projektów w Opracowano metody i formy mające Brak informacji ramach sieci współpracy, rozwijać i wspierać osobowość dziecka sport i 215 tys. świadczących o biorąc pod uwagę ich zakres oraz wzbudzać zamiłowania do rekreacja € dalszej tematyczny ma relatywnie aktywności fizycznej. Utworzono współpracy. niewielkie znaczenie dla pracownie do ćwiczeń fitness. obszaru transgranicznego.

Sieć współpracy w zakresie Stworzenie sieci o podejmowania wspólnych działań oraz potencjalnie dużym wymianę informacji i doświadczeń znaczeniu dla obszaru Partnerzy 190 tys. pomiędzy podmiotami działającymi na pogranicza, zakładając jego rynek pracy kontynuują € rzecz transgranicznego rynku pracy. kontynuację i dalszy rozwój działania. Stworzenie strony zawierającej oraz położenie nacisku na informacje o polskim i słowackim współpracę z rynku pracy. pracodawcami. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej oraz publicznie dostępnych materiałów dotyczących poszczególnych inwestycji

107

4.7.4 Podsumowanie Niezdiagnozowanie na poziomie Programu problemów oraz wyzwań, na które odpowiedzieć miała interwencja z tematu 2.3 uniemożliwia jednoznaczną ocenę efektów, jakie przyniosło wsparcie z PWT PL-SK 2007-2013. Zainteresowanie środkami z tematu 2.3 było niewielkie, dofinansowane projekt nie wykorzystały nawet połowy zakładanej alokacji, co sugeruje brak dużych potrzeb i potencjału związanego z budową tematycznych sieci współpracy.

W ramach 14 z 19 dofinansowanych przedsięwzięć wsparto kooperację podmiotów, które już wcześniej ze sobą współpracowały i które na bazie dofinasowanych przedsięwzięć zrealizowały projekty, zgodne z profilem działalności poszczególnych partnerów.W szczególności dotyczy to działań zakwalifikowanych do kategorii rozwój gospodarczy. Stworzono również nowe instytucjonalne struktury współpracy transgranicznej, głównie w oparciu o EUWT, które zaowocowały kolejnymi działaniami w ramach utworzonych sieci. Dodatkowo, wsparcie PWT PL-SK 2007-2013 pozwoliło na sfinansowanie współpracy w obszarze m.in. bezpieczeństwa oraz sportu i turystyki, w przypadku tych projektów trudno jednak mówić o utworzeniu trwałej tematycznej sieci współpracy, dotyczyły one raczej współpracy partnerów wokół konkretnego tematu, bez tworzenia trwałych struktur współpracy.

W ujęciu ogólnym, skala zainteresowania wsparciem wskazuje, że na obszarze objętym interwencją z PWT PL-SK 2007-2013, tworzenie tematycznych sieci współpracy nie znajduje się na wysokich pozycjach w hierarchii potrzeb potencjalnych beneficjentów wsparcia. Na pierwszych miejscach zdecydowanie dominują przedsięwzięcia pozwalające zaspokoić wymierne potrzeby regionu przygranicza, związane z rozwojem podstawowej infrastruktury.

Mała podaż projektów o bardzo zróżnicowanym zakresie tematycznym i rozkładzie przestrzennym sprawiła, że efekty interwencji nie doprowadziły do odczuwalnych zmian na obszarze pogranicza polsko-słowackiego. Dlatego pozytywnie należy ocenić decyzję o przeniesieniu niewykorzystanych środków z tego tematu, do innych obszarów wsparcia PWT PL-SK 2007-2013, które w większym stopniu odpowiadały na potrzeby i wyzwania pogranicza.

108

4.8 Studia przypadków 4.8.1 Studium przypadku 1. Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste Nazwa projektu Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste Wnioskodawca Gréckokatolícke arcibiskupstvo Prešov Gréckokatolícka cirkev - farnosť Bardejov , Gréckokatolícka cirkev - farnosť Hunkovce, Gréckokatolícka cirkev - farnosť Kružlov, Partnerzy krajowi Gréckokatolícka cirkev -farnosť Lukov, Gréckokatolícka cirkev - farnosť Kapišová Fundacja im. metropolity Andrzeja Szeptyckiego ITAJ, Parafia greckokatolicka p. w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu, Parafia greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Nowicy, Parafia greckokatolicka p. w. Świętego Michała Archanioła w Przysłupie, Parafia Partner zagraniczny greckokatolicka p. w. Świętego Dymitra w Śnietnicy, Parafia greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Uściu Gorlickim, Parafia greckokatolicka p. w. Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie, Parafia greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Pętnej Podregion Novosądecki, Podregion Krośniensko-Przemyski, Prešovský Miejsce realizacji kraj; Powiat przemyski, Powiat gorlicki, Okres Prešov, Okres Bardejov, Okres Svidník Wartość dofinansowania 428 120,33 euro

Tło i cele projektu Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste (tłum. pol. Ochrona drewnianych kościołów na trasie międzynarodowego szlaku architektury drewnianej) zrealizowany został z inicjatywy Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Preszów wraz z udziałem 5 partnerów krajowych i 8 partnerów z Polski. Greckokatolickie Arcybiskupstwo Preszów było bardzo aktywne w zakresie ochrony i renowacji drewnianych kościołów. Jako właściciel lub administrator drewnianych kościołów w regionie Prešov, miało okazję zdobyć duże doświadczenie i wiedzę w dziedzinie konserwacji i ochrony drewnianych kościołów. Z czasem, stało się ono ważnym i szanowanym partnerem w dziedzinie ochrony kultury w skali regionu. Aktywnie uczestniczyło w różnych programach skupiających się na dziedzictwie kulturowym, w tym w corocznych spotkaniach organów administracji ds. dziedzictwa kulturowego w regionie. Jeden z nich – do którego uczestnictwa zostało zaproszone - Program wspierania ochrony dziedzictwa kulturowego - bardzo dobrze wpisywał się w cele i działania Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Prešov, mimo że, w przeszłości nie miały one charakteru transgranicznego. Z uwagi na fakt, że drewniane obiekty sakralne znajdują się również po polskiej stronie granicy, Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov postanowiło opracować wspólny projekt, polegający na odbudowie najbardziej zagrożonych cerkwi drewnianych w regionie transgranicznym. Ostatecznie zidentyfikowano 16 takich obiektów, które miały zostać objęte wsparciem oraz 14 instytucji, które mogły być partnerami projektu.

Ogólnym celem projektu było odrestaurowanie drewnianych kościołów w rejonie transgranicznym, w celu zachowania tych cennych obiektów kulturowych oraz popularyzowanie ich historii. Partnerzy koncentrowali się na promowaniu drewnianych kościołów jako atrakcji dla turystów krajowych i zagranicznych oraz podniesieniu kulturalno-historycznej świadomości o drewnianych zabytkach sakralnych. Ochrona obiektów dziedzictwa kulturowego miała wyraźny priorytet, jeśli chodzi o działania, jak również wykorzystanie środków finansowych.

109

Działania podjęte w ramach projektu Działanie 1: Projekt został zainaugurowany przez wstępną Rekonstrukcja świątyni Hunkovce konferencję projektu, co umożliwiło nie tylko komunikację przedmiotu projektu jak najszerszej grupy odbiorców, ale także kontakt osobisty pomiędzy realizatorami projektu i grupami docelowymi. W konferencji udział wzięli zarówno reprezentanci mediów, jak ii reprezentanci miejscowych samorządów.

Działanie 2: Następnie rozpoczęły się właściwe prace związane z renowacją świątyń: remont dachu, obłożenia, wnętrza i ikonostasów, według zapotrzebowania poszczególnych świątyń.

Działanie 3: Wybrane świątynie zostały wyposażone w urządzenia zabezpieczające przeciw kradzieży i wandalizmowi.

Działanie 4: W celu podniesienia kulturowo-historycznej świadomości zwiedzających w wybranych świątyniach zostały zainstalowane elektroniczne audio przewodniki, które w 10 językach /słowacki, polski, angielski, niemiecki, francuski, węgierski, włoski, rosyjski, hiszpański oraz ukraiński/ prezentują historie oraz ciekawostki na temat zabytku.

Działanie 5: W trakcie realizacji projektu zrealizowane zostały tzw. warsztaty robocze, w którym wzięli udział partnerzy projektu, przedstawiciele urzędów ochrony zabytków, oraz przedstawiciele innych instytucji działających w zakresie kultury. Uczestnicy oceniali osiągnięte etapy realizacji i wspólnie radzili się w przypadku zaistniałych problemów.

Działanie 6: Kolejnym istotnym działaniem projektu było fotograficzne udokumentowanie wszystkich drewnianych świątyń po stronie słowackiej i polskiej w celach promocyjnych oraz sprawdzenia stanu pojedynczych zabytków, a także w celu wydania publikacji.

Działanie 7: W końcowej fazie projektu opracowane zostały materiały promocyjne: przewodniki o świątyniach wydane w czterech językach: słowackim, polskim, angielskim i niemieckim; malowana mapa, i webportal informujący internautów o przebiegu realizacji projektu i historii świątyń; pieczątki turystyczne dla zwiedzających.

Źródło: Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov Działanie 8: Ostatnim zadaniem była zorganizowana przez partnera wiodącego konferencja końcowa zrealizowana w Preszowie, na której zostały zaprezentowane i ocenione wszystkie efekty projektu.

110

Oddziaływanie projektu Drewniane obiekty stanowią jedną z najbardziej charakterystycznych cech całego regionu transgranicznego. Jednak zachowanie tradycyjnej architektury wymaga regularnej konserwacji i ochrony. Projekt był pierwszym przedsięwzięciem, które w sposób kompleksowy odniosło się do problemów związanych z drewnianymi świątyniami znajdującymi się w rejonie przygranicznym. Fundusze krajowe i UE przyczyniły się do widocznej poprawy stanu drewnianych obiektów po obu stronach granicy. Drewniane cerkwie nie służą wyłącznie społecznościom zamieszkającym odległe obszary, ale także są ważnym produktem turystycznym. Odnowione cerkwie przykuwają uwagę a materiały promocyjne przyczyniają się do podniesienia świadomości o wspólnej historii i wspólnych tradycjach kulturalnych regionu wśród mieszkańców oraz turystów. Po obu stronach granicy turyści mogą otrzymać informacje, aż w 10 językach, na temat trasy łączącej zwiedzane obiekty. Drewniane cerkwie stanowią jedno z najcenniejszych dóbr kultury w regionach przygranicznych, które są nadal wykorzystywane do prowadzenia nabożeństw i obrzędów religijnych.

Dobroslava Pętna Uście Gorlickie

Źródło: Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov Projekt osiągnął znaczące rezultaty i stanowi wzorowy przykład wypromowania bardzo konkretnego produktu sieciowego – ratownictwa budowli sakralnych bez względu na przynależność religijną.

Partnerstwo w projekcie Projekt zrealizowany został łącznie przez 14 partnerów, które z wyłączeniem jednej organizacji pozarządowej stanowią pafarie (7 w Polsce i 6 na Słowacji). Cały proces był koordynowany przez Greckokatolickie arcybiskupstwo Prešov, które uczestnicząc w dorocznych spotkaniach organów administracji ds. dziedzictwa kulturowego w regionie otrzymało zaproszenie do składania wniosków dotyczących współpracy transgranicznej między Polską i Słowacją. Realizacja tak złożonego projektu oraz różnych indywidualnych potrzebach rzeczowych partnerów projektów, stanowiła duże wyzwanie. Zwłaszcza dla kierownika projektu i partnera wiodącego, którzy ponosili największy ciężar związany z koordynacją projektu. Partnerzy chwalą sobie komunikację i łatwość dochodzenia do uzgodnień w relacji partner projektu i partner wiodący. Po stronie polskiej wsparcie jakie uzyskiwali słowaccy partnerzy projektu od Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Prešov oraz od organów administracji jest przedmiotem podziwu. Przy tak dużym przedsięwzięciu wymagającym równoległej realizacji zadań, konieczne było dywersyfikowanie niektórych prac. Na przykład za fotografię i dostarczenie materiałów promocyjnych odpowiedzialni byli, po stronie słowackiej, ABU Prešov, a po stronie polskiej Fundacja Metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Niektórzy partnerzy radzi są z nieprzewidywalnych dla nich efektów projektu np. mimo, że nie zgłosili zapotrzebowania na audiowizualizację cerkwi, to udostępnione im zostały nagrania audio, które w razie potrzeby mogą odtwarzać na różnych nośnikach, zwiedzającym z zagranicy. Nie dziwi więc fakt bardzo pozytywnego odzewu na temat transgranicznej współpracy partnerów projektu.

111

4.9 Synteza w kontekście pytań badawczych  Na przestrzeni ostatnich lat kontekst realizacji PWT PL-SK 2007-2013 uległ znaczącym zmianom, co przełożyło się również na zmiany części uwarunkowań będących podstawą kształtowania strategii rozwoju pogranicza polsko-słowackiego. W ujęciu makroekonomicznym, poszczególne części obszaru pogranicznego nadgoniły część dystansu rozwojowego dzielącego je od lepiej rozwiniętych części Unii Europejskiej. Sam obszar pozostał jednak niejednolity pod względem poziomu rozwoju gospodarczego. Względnie najlepiej rozwinięte są obecnie podregiony bielski i rzeszowski, a także kraj żyliński - są to jednocześnie jednostki, na terenie których leżą najmocniejsze gospodarczo ośrodki miejskie pogranicza. Wysoka dynamika nie zmienia jednak faktu, ze zarówno polska, jak i słowacka część pogranicza należą do najsłabszych strukturalnie części obydwu krajów. Szczególnie niekorzystna pozostaje sytuacja pasa przygranicznego.

 Z przeprowadzonych analiz wynika, że okres od 2007 r. charakteryzował się znacznym zwiększeniem intensywności relacji transgranicznych pomiędzy Polską i Słowacją (które już wcześniej - m.in. na tle innych polskich granic - były stosunkowo dobrze rozwinięte). Potwierdzają to badania ankietowe jednostek samorządu terytorialnego zrealizowane po obydwu stronach granicy. W pewnym stopniu wpłynęła na to realizacja PWT PL-SK 2007-2013, jednak w programie wsparcie otrzymały przede wszystkim partnerstwa już wcześniej istniejące. 4.9.1 Struktura projektów (PB 7,8,9, d1*)  Zapisy programu były - w obydwu osiach priorytetowych i we wszystkich tematach - stosunkowo pojemne, co dało beneficjentom dużą dowolność w zgłaszaniu przedsięwzięć realizowanych w partnerstwie z instytucjami z drugiej strony granicy. De facto okazało się jednak, że interwencja została skoncentrowana na kilku szczególnie popularnych typach projektów, co wynikało w dużym stopniu ze struktury podmiotowej beneficjentów, wśród których ponad 80% wszystkich środków zaabsorbowały jednostki samorządu terytorialnego. Nie powinno więc dziwić, że zgłaszane przez nie projekty najczęściej były związane z zadaniami własnymi poszczególnych szczebli władz samorządowych. I tak, gros środków na działania infrastrukturalne (oś priorytetowa I) trafił na zadania w zakresie rozbudowy dróg lokalnych oraz rozwoju gospodarki wodno-kanalizacyjnej. Pozostałe typy projektów zgłaszane były zdecydowanie rzadziej. Z kolei w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczej (oś priorytetowa II) wsparto przede wszystkim lokalną infrastrukturę turystyczno-rekreacyjną oraz kulturową, z niewielkim, choć zauważalnym udziałem zadań miękkich.

 Generalnie zgromadzone dane potwierdzają, że zadania związane z rozwojem infrastruktury drogowej i wodno-kanalizacyjnej (oś priorytetowa I) były znacznie wyższej w hierarchii potrzeb beneficjentów, ponieważ w większości wskazywali oni, że poszczególne części projektów miałyby szansę na realizację także bez środków PWT PL-SK 2007-2013. Nie powinno się jednak utożsamiać tego z ryzykiem wystąpienia efektu jałowej straty. Przeciwnie - wsparcie w zakresie osi priorytetowej I odpowiadało najpilniejszym potrzebom lokalnym samorządów i miało duże znacznie związane z rozwojem cywilizacyjnym, nawet jeśli (co pokazujemy w analizach sektorowych), transgraniczność niektórych inwestycji może budzić wątpliwości. Faktyczna wartość dodana Programu, rozumiana jako wsparcie przedsięwzięć, które nie miałyby szans na wsparcie z innych źródeł (ograniczone możliwości finansowania projektów w tym zakresie m.in. w ramach regionalnych programów operacyjnych), to przedsięwzięcia dofinansowane w osi II. Wnioski z badania ankietowego beneficjentów całego Programu wskazują, że w głównym

112

powodem aplikowania o środki PWT PL-SK 2007-2013 były zarówno motywy finansowe, jak i chęć realizacji przedsięwzięcia we współpracy z partnerami (w tym partnerami zagranicznymi).

 Cele PWT PL-SK 2007-2013, oprócz postulatów transgranicznych, zawierały także szereg oczekiwanych rezultatów dotyczących rozwoju terenu przygranicznego. Z tej perspektywy warto zauważyć, że zadania przewidziane do wsparcia w osiach priorytetowych I i II można było sfinansować także przy pomocy innych programów finansowanych ze środków europejskich. Szacujemy, że PWT PL-SK 2007-2013 odpowiadał za od kilku do kilkunastu procent "prorozwojowej" interwencji skierowanej na obszar pogranicza (w zależności od części obszaru i zakresu tematyczne). Względnie największą rolę Program odgrywa w obszarze turystyki i kultury oraz dziedzictwa kulturowego. Znaczenie Programu wzrasta jeszcze bardziej, gdy analizę odniesiemy jedynie do pasa przygranicznego. Z przeprowadzonej oceny wynika jednak, że interwencja PWT PL-SK 2007-2013 miała w niektórych przypadkach charakter konkurencyjny do działań innych programów.

 W obydwu analizowanych osiach priorytetowych widać silną koncentrację projektów w kilku najbardziej aktywnych powiatach po obydwu stronach granicy - dziesięć powiatów (z 46 na całym obszarze wsparcia) zaabsorbowało około 2/3 wartości wszystkich projektów. W zdecydowanej większości były to jednostki leżące w bezpośrednim sąsiedztwie granicy polsko-słowackiej. Na poziomie całego programu można także zauważyć silną komplementarność przestrzenną i synergię z działaniami finansowymi z innych źródeł - powiaty, które przyciągnęły najwięcej środków z PWT PL-SK 2007-2013 były także przeciętnie bardziej skuteczne w aplikowaniu o środki w innych programach operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych. 4.9.2 Rezultaty i oddziaływanie interwencji (PB 1,2, 3, 5, 6, 8, 9,10)  Cele sformułowane w PWT PL-SK 2007-2013 miały charakter dualny. Z jednej strony, dotyczyły zagadnień związanych ze współpracą polsko-słowacką, a z drugiej - wieloaspektowego rozwoju obszaru pogranicza (do czego partnerska współpraca miała prowadzić). Cele w zakresie intensyfikacji współpracy były niewątpliwie realizowane, przy czym dotyczyło to przede wszystkim podmiotów, które współpracowały ze sobą wcześniej. Nie powinno to dziwić z uwagi na ich strukturę podmiotową - zdecydowanie największa część wsparcia trafiła do jednostek samorządowych. Interwencję Programu należy także ocenić jako wpisującą się w cele związane z rozwojem obszaru przygranicznego, jednak - m.in. z uwagi na ich bardzo szeroki zakres przy stosunkowo niewielkiej alokacji - miały one charakter uzupełniający do działań finansowanych z innych źródeł. Z tej perspektywy należy więc stwierdzić, że to właśnie interwencja innych programów (czy też szerzej - innych działań publicznych) należała do najważniejszych zewnętrznych uwarunkowań realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013.

 Na podstawie dostępnych informacji należy ocenić, że PWT PL-SK 2007-2013 nie wyróżnia się zasadniczo na tle pozostałych programów współpracy transgranicznej realizowanych na terenach pokrywających się/graniczących z obszarem jego interwencji. We wszystkich poddanych analizie programach, zauważalny jest dualny charakter oczekiwanych rezultatów: dotyczą one jednocześnie zagadnień związanych ze współpracą transgraniczną, jak i rozwoju regionalnego. Pewnym wyróżnikiem PWT PL-SK 2007-2013 jest jednak położenie (szczególnie na poziomie celu głównego, podobnie jak w POWT CZ-PL 2007-2013) silniejszego nacisku na rozwój współpracy transgranicznej, której podjęcie jest wskazywane jako konieczny warunek osiągnięcia określonych efektów rozwojowych. W pozostałych programach nadrzędny cel interwencji związany jest najczęściej wprost z rozwojem obszaru przygranicznego (programy

113

słowacko-czeski, słowacko-węgierski oraz słowacko-austriacki). Z kolei na poziomie struktury interwencji, PWT PL-SK 2007-2013 wyróżnia się na tle pozostałych programów przede wszystkim brakiem wydzielonego działania skierowanego na rozwój innowacyjności i przedsiębiorczości (choć pojedyncze projekty w tym zakresie były oczywiście realizowane jako projekty sieciowe).

 Na rezultaty i oddziaływanie PWT PL-SK 2007-2013 należy przede wszystkim spojrzeć przez pryzmat efektów, które udało się osiągnąć w ramach poszczególnych tematów Programu.

o W zakresie infrastruktury transportowej (temat 1.1) głównym rezultatem interwencji była modernizacja kilkudziesięciu odcinków dróg lokalnych na terenie pogranicza. Działania te odpowiadały na potrzeby lokalnych społeczności (miejscami będąc jednak "konkurencją" dla wsparcia z programów regionalnych), większość z nich wykazuje także pośrednie lub bezpośrednie znaczenie dla połączeń drogowych połączeń transgranicznych. W nadchodzących latach zrealizowane projekty mają szansę stać się jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju obszaru przygranicznego, szczególnie w zakresie turystyki.

o Działania w zakresie ochrony środowiska (temat 1.2) były skoncentrowane na zadaniach związanych z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Odpowiadały tym samym na potrzeby cywilizacyjne społeczności pogranicza, szczególnie, że sfinansowanie tego typu inwestycji z innych źródeł mogłoby być trudne. Pozytywnym aspektem interwencji w tym zakresie była niewątpliwie jej koncentracja na cennych przyrodniczo i turystycznie oraz istotnych dla całego pogranicza obszarach okolic Jeziora Orawskiego oraz dorzecza Popradu i Dunajca.

o Wsparcie rozdysponowane w ramach tematu 2.1 miało na celu zwiększenie atrakcyjności turystycznej pogranicza. Dofinansowane projekty częściowo realizują ten cel, m.in. poprzez rozwój infrastruktury pozwalającej na zarządzanie ruchem turystycznym. Duża część interwencji była jednak przede wszystkim ukierunkowana na zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności - m.in. w zakresie poprawy estetyki przestrzeni publicznej oraz rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Problematyczny jest jednak stosunkowo niewielki udział w interwencji projektów, które można uznać za pełnoprawne produkty turystyczne (ani tym bardziej za produkty o znaczeniu transgranicznym), a takie właśnie przedsięwzięcia w największym stopniu były spójne z celem szczegółowym interwencji PWT PL-SK 2007-2013.

o Działania w temacie 2.2 dotyczyły najbardziej naturalnego wymiaru współpracy polsko-słowackiej - kultury i dziedzictwa kulturowego. Z uwagi na strukturę podmiotową beneficjentów interwencja skoncentrowała się na rozwoju bazy infrastrukturalnej instytucji kultury, w mniejszym stopniu dotyczyła tworzenia nowych instytucji. Niewątpliwie stworzona/zmodernizowana baza jest i będzie w przyszłości bazą do współpracy polsko-słowackiej, jednak głównym jej zastosowaniem będą usługi świadczone na rzecz lokalnych społeczności.

o Projekty sieciowe realizowane w temacie 2.3 mają znacząco inny charakter niż pozostałe projekty w osiach I i II - przede wszystkim ich wymiar inwestycyjny był bardzo ograniczony, a zakres dotyczył tworzenia i współpracy w ramach różnorodnych sieci tematycznych, które w większości przypadków skupiały współpracujących wcześniej partnerów. Mała podaż projektów o bardzo zróżnicowanym zakresie tematycznym i

114

rozkładzie przestrzennym sprawiła, że efekty interwencji nie doprowadziły do odczuwalnych zmian na obszarze pogranicza polsko-słowackiego. Podobna opinia dotyczy znaczenia całego tematu dla lokalnych społeczności.

 Podsumowując powyższą syntezę w ujęciu sektorowym należy ocenić, że większość inwestycji zrealizowanych w PWT PL-SK 2007-2013 dobrze odpowiadała na potrzeby lokalnych społeczności. Znaczenie transgraniczne inwestycji często nie było dla wszystkich beneficjentów priorytetowym zagadnieniem. Szereg projektów (przynajmniej częściowo) odpowiadał także na potrzeby ruchu turystycznego, w większości jednak głównym adresatem byli wymienieni wcześniej lokalni mieszkańcy. Wśród grup docelowych wyróżnionych w Programie najmniej wspartych przedsięwzięć wychodziło naprzeciw potrzebom inwestorów.

 Największy postęp dzięki realizacji Programu można zaobserwować w obszarze skoncentrowanych działań infrastrukturalnych - modernizacji infrastruktury drogowej (potrzeby pozostają jednak znaczne), rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej (silna koncentracja przestrzenna - dorzecza Popradu i Dunajca, Jezioro Orawskie) oraz infrastruktury instytucji kultury. W ujęciu terytorialnym efekty realizacji PWT PL-SK 2007-2013 najbardziej widoczne są w pasie przygranicznym, w tym szczególności w kilku powiatach najbardziej aktywnych w aplikowaniu o środki unijne.

 Co do zasady, trwałość zrealizowanych projektów nie budzi większych wątpliwości, co wynika przede wszystkim z ich (najczęściej) inwestycyjnego charakteru. Efekty przedsięwzięć wspartych w ramach PWT PL-SK 2007-2013 są wiec odczuwalne także po formalnym zakończeniu ich realizacji. Na ocenę docelowego oddziaływania na rozwój pograniczna =jest jednak za wcześnie - duża część inwestycji zakończyła się dopiero pod koniec 2014 r. Na podstawie dostępnych danych można jednak stwierdzić, że najważniejsze trendy rozwojowe badanego obszaru nie uległy zmianie, co w szczególności dotyczy udziału pogranicza oraz jego poszczególnych części w ruchu turystycznym. Obszar ten wymaga więc dalszej, skoncentrowanej interwencji ze środków europejskich. 4.9.3 Partnerstwo i współpraca polsko-słowacka (PB 9, 11)  Program wsparł przede wszystkim pary (lub grupy) instytucji, które współpracowały już przed ubieganiem się o dofinansowanie. W ponad połowie przypadków wcześniejsza kooperacja związana była m.in. ze wspólną realizacją projektów dofinansowanych ze środków europejskich. Ponieważ główną grupą beneficjentów były jednostki samorządu terytorialnego, większość partnerstw należy ocenić jako relacje naturalne, wynikające m.in z położenia geograficznego poszczególnych jednostek. Choć współpraca ma w ich przypadku długą tradycję, to wsparcie w ramach PWT PL-SK 2007-2013 nie jest jednak bez znaczenia, ponieważ daje realne pole do rozszerzenia zakresu tematycznego współpracy i zwiększenia jej intensywności.

 Jakość większości partnerstw realizujących projekty w ramach PWT PL-SK 2007-2013 należy określić jako najczęściej wysoką, opinie tę podzielają zresztą anektowani beneficjenci, którzy nie zgłaszali istotnych problemów związanych ze wspólną realizacją projektów. Ponieważ partnerstwa w większości istniały już wcześniej, w badaniu ilościowym nie zidentyfikowano również istotnych barier w podejmowaniu transgranicznej współpracy (zawieraniu partnerstw). W przypadku kilku projektów należy jednak zauważyć zachwianie partnerstwa transgranicznego, jako że udział partnera w realizacji projektu był pomijalnie mały (udział w budżecie poniżej 5%).

115

 Najlepszą miarą siły partnerstwa jest jego trwałość, która w większości badanych projektów nie budzi większych wątpliwości. Praktycznie wszyscy partnerzy są zainteresowani dalszą współpracą z podmiotami, z którymi wspólnie realizowali projekt w ramach PWT PL-SK 2007- 2013 - co ważne dotyczy to w takim samym stopniu "nowych", jak istniejących partnerstw. Połowa z nich posiada konkretne plany dalszych wspólnych inicjatyw, a większość pozostałych - przynajmniej ich wstępny zarys. Badani postrzegają PWT PL-SK 2014-2020 jako kluczowe źródło finansowania współpracy transgranicznej. Ewentualne wykorzystanie innych środków będzie zależało od szczegółowych zasad udzielenia wsparcia. 4.9.4 System wyboru i oceny projektów (PB d2*)  Z perspektywy czasu należy zgłosić pewne zastrzeżenia do systemu wyboru projektów w ramach PWT PL-SK 2007-2013. Niektóre z przyjętych rozwiązań prawdopodobnie nie były optymalne dla wyselekcjonowania projektów od najwyższej wartości dodanej. Trzeba jednak nadmienić, ze jakość projektów wynikała przede wszystkim z podaży przedsięwzięć (pomysłów na przedsięwzięcia) na pograniczu polsko-słowackim. Na poziomie systemu wyboru projektów nie do końca trafnym rozwiązaniem okazała się organizacja zaledwie dwóch naborów w początkowej fazie wdrażania Programu. Dodatkowe środki (dostępne dzięki oszczędnościom) trafiały w ten sposób do przedsięwzięć o relatywnie niższej punktacji znajdujących się na listach rezerwowych. Problematyczne okazało się również stworzenie jednego pakietu kryteriów dla wszystkich tematów (oraz organizacja "łącznych" naborów), ponieważ eksperci oceniający projekty nie otrzymali w praktyce wystarczająco precyzyjnych narzędzi do oceny składanych przedsięwzięć, w szczególności do weryfikacji transgranicznego znaczenia projektów. 4.9.5 Podsumowanie i wnioski dla programu na lata 2014-2020 (1,4)  Podsumowując analizę efektów realizacji PWT PL-SK 2007-2013 jako największy sukces Programu należy ocenić jego wkład w zmiany cywilizacyjne na terenie pogranicza, które zostały osiągnięte dzięki realizacji projektów we współpracy polsko-słowackiej, w zdecydowanej większości w ramach już istniejących partnerstw. Inwestycje dofinansowane ze środków Programu są silnie skoncentrowane w powiatach z pasa przygranicznego, który był szczególnie aktywny w aplikowaniu o fundusze. Sukcesem było więc w szczególności poprawienie jakości lokalnych połączeń drogowych oraz znaczny postęp w rozwoju gospodarki wodno-ściekowej w dorzeczach Popradu i Dunajca oraz w okolicach Jeziora Orawskiego. Projekty z osi I i II przyczyniły się również do stopniowego wzbogacania oferty turystycznej pogranicza, warto jednak zauważyć że nie uruchomiło to jeszcze zauważalnych trendów - udział obszaru wsparcia w ruchu turystycznym utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Program wymiernie wzmocnił także bazę infrastrukturalną instytucji kultury.

 Wśród obszarów, w których realizację Programu należy ocenić jako – przynajmniej częściową - porażkę, trzeba w pierwszej kolejności wymienić stosunkową niewielką liczbę nowych partnerstw,42 co było w dużym stopniu związane z przytłaczającą dominacją jednostek samorządu terytorialnego w gronie beneficjentów. Przyczyną innych problemów były bardzo pojemne zapisy PWT PL-SK 2007-2013, które przełożyły się "popytowy" sposób rozdysponowania środków. Spowodowało to, że niektóre inwestycje - choć niewątpliwie mające znaczenie dla społeczności lokalnych - miały relatywnie małe znaczenie transgraniczne

42 Trzeba jednak zauważyć, że trwałość nowo utworzonych partnerstw jest porównywalna do kooperacji istniejących wcześniej.

116

i z powodzeniem mogły być realizowane np. w ramach regionalnych programów operacyjnych. Generalnie - co jest powszechne także dla innych programów współpracy transgranicznej - w PWT PL-SK 2007-2013 mieliśmy do czynienia z „dualnością” celów interwencji. Dotyczyły one zarówno kwestii rozwojowych, w tym zmniejszania peryferyjności obszaru przygranicznego (tutaj program niewątpliwie realizuje cele), jak i kwestii związanych ze współpracą transgraniczną (cele realizowane miejscami w mniejszym stopniu). Nie należy jednak zapominać o tym, że rezultaty interwencji są w dużym stopniu funkcją podaży wartościowych projektów na terenie pogranicza, która siłą rzeczy jest ograniczona.

 Wnioski z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 są dobrym punktem wyjścia do określenia założeń interwencji nowego Programu, który powstawał równolegle do realizacji niniejszej ewaluacji.

o Niektóre obszary interwencji - dotyczy to przede wszystkim gospodarki wodno- ściekowej - nie powinny być w nowym programie kontynuowane, co już zostało przez jego autorów uwzględnione. Działania w tym zakresie powinny być przedmiotem interwencji programów regionalnych w koordynacji z realizacją założeń KPOŚK, nie wymagają jednak współpracy polsko-słowackiej. Jako słuszną należy ocenić także rezygnację z projektów sieciowych jako oddzielnego działania.

o Pozytywnie oceniamy zaproponowaną w nowym programie koncentrację tematyczną. Duża alokacja na działania związane z dziedzictwem kultowym i naturalnym, także w kontekście turystki (priorytet inwestycyjny 6c) pozwoli na dalsze stymulowanie rozwoju pogranicza w oparciu o jego największy endogeniczny potencjał – środowisko naturalne i zasoby kulturowe. Do wyboru projektów w tym obszarze należy jednak podejść w bardziej selektywny sposób.

o W związku z silniejszą niż dotychczas koncentracją tematyczną interwencji w ramach regionalnych programów operacyjnych w latach 2014-2020, należy spodziewać się, że jednostki samorządu terytorialnego będą w jeszcze w większym stopniu niż dotychczas próbowały wykorzystać program transgranicznym do sfinansowania inwestycji o znaczeniu stricte lokalnym. Warunki udzielania wsparcia w PWT PL-SK 2014-2020 powinny być się bardziej restrykcyjne niż w ocenianym programie. W szczególności należy stawiać większe oczekiwania w zakresie transgranicznego znaczenia inwestycji, a także wyraźnie premiować przedsięwzięcia wykorzystujące już istniejącą infrastrukturę

117

4.10 Wnioski i rekomendacje (w zakresie osi priorytetowych I i II) obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia ogółem (oś 1 Z perspektywy ex-post należy Na poziomie Zapewnienie większej W zakresie efektu IZ43/WST do końca kluczowa I i II) ocenić, że kryteria wyboru kryteriów wyboru koncentracji Programu transgranicznego: 44 2015 r.45 projektów, w części przypadków, projektów należy na projektach o wyeksponowanie w okazały się niewystarczającym doprecyzować faktycznie oczekiwaniach dla narzędziem do selekcji projektów o wymogi dotyczące: transgranicznym wnioskodawców, żeby w wyłącznie transgranicznym - efektu oddziaływaniu oraz projekcie przedstawić wartość charakterze (w części tematów transgranicznego; wyeliminowanie dodaną wynikającą z realizacji wsparcie otrzymały projekty o projektów, w przypadku poszczególnych elementów - partnerstwa. znaczeniu lokalnym, których których partnerstwo jest po obu stronach granicy oraz krajowe części powinny być jedynie pozorne. w ramach jednego projektu realizowane raczej w regionalnych W zakresie partnerstwa: programach operacyjnych). zwiększenie wymogów dla uznania projektu za partnerski, w tym minimalny udział partnera zagranicznego w budżecie 10-15%). 2 Kryteria wyboru projektów Należy sformułować Pogłębienie Co najmniej na poziomie IZ/WST do końca kluczowa (wspólne dla wszystkich tematów) oddzielne kryteria merytorycznej oceny priorytetów inwestycyjnych, a 2015 r. były stosunkowo ogólne, co 1) oceny dla projektów w taki sposób, w bardziej skomplikowanych utrudniało przeprowadzenie poszczególnych żeby lepiej przypadkach także na pogłębionej analizy projektów w obszarów wsparcia – odzwierciedlała poziomie konkretnych typów poszczególnych obszarach (p. szczegółowe „sektorową” specyfikę projektów tematycznych, 2) powodowało uwagi „sektorowe”) poszczególnych dużą arbitralność oceny przez projektów. ekspertów. 3 Procedura wyboru projektów w Należy rozważyć Zwiększenie 1) Nabory tematyczne IZ/WST do końca kluczowa PWT PL-SK 2007-2013 utrudniła wprowadzenie selektywności procedury powinny dotyczyć 2015 r.

43 Instytucja Zarządzająca 44 Wspólny Sekretariat Techniczny 45 Rekomendację należy uwzględnić podczas prac nad dokumentami wdrożeniowymi PWT PL-SL 2014-2020. 118

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia pogłębioną analizę jakości następujących oceny projektów, co poszczególnych priorytetów poszczególnych projektów, modyfikacji w będzie miało szczególnie inwestycyjnych lub – w uwzględniających specyfikę danego procesie wyboru duże znaczenie w przypadku PI 6c – także obszaru tematycznego. Wszystkie projektów: związku z ograniczeniem wybranych typy projektów projekty złożone w ramach 1) przeprowadzenie wsparcia dla wielu typów (lub ich grup). jednego naboru oceniano łącznie naborów projektów w RPO 2) Projekty złożone w ramach przy zastosowaniu tych samych tematycznych; (lokalna infrastruktura jednego naboru powinny być kryteriów drogowej, infrastruktura 2) zwiększenie porównywane pomiędzy społeczna). „konkurencyjności” sobą, a nie tylko w procedury wyboru odniesieniu do kryteriów – np. projektów, poprzez przyznanie większej pozwalającej na liczby punktów projektom porównanie dającym większy wkład we złożonych projektów wskaźniki Programu. pomiędzy sobą 3) Zaplanowanie co najmniej - bardziej 3 naborów, np. w 2015, 2016 i równomierne 2018. rozłożenie alokacji na przestrzeni całego okresu programowania, szczególnie w tematach/działaniach , w których projekty trwają względnie krócej (kultura/dziedzictwo, turystyka). 4 Ograniczenie się do Należy przeprowadzić Wybór projektów Zaplanowanie co najmniej 3 IZ/WST do końca operacyjna przeprowadzenie 2 naborów na kilka naborów najlepiej realizujących naborów, np. w 2015, 2016 i 2015 r. początku okresu wdrażania tematycznych (jeśli cele programu, spośród 2018. Programu oraz alokacja pozwala na wszystkich inicjatyw Dofinansowanie projektów z nieprzeprowadzanie nowych więcej niż 1 konkurs). listy rezerwowej w ramach

119

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia naborów po 2009 r. było Należy ograniczyć zgłoszonych w ramach oszczędności z danego rozwiązaniem nietrafnym z punktu wykorzystanie list danego naboru. naboru. widzenia wyboru inwestycji rezerwowych, tak aby najlepiej realizujących cele nie stanowiły one Minimalizacja Programu, ponieważ: jedynego źródła problemów związanych nowych projektów.  kolejne dofinansowane „z przeterminowanymi Do każdego naboru przedsięwzięcia były projektami”. relatywnie słabsze niż powinna być projekty z listy przypisana podstawowej; maksymalna alokacja,  próba realizacji projektów która w razie zaplanowanych kilka lat oszczędności może wcześniej, zgodnie z być przeznaczona na założeniami przyjętymi we wsparcie projektów z wnioskach napotykały na listy rezerwowej; szereg problemów (np. zmiana cen, krótki czas na realizację projektu). transport 5 W ramach projektów drogowych Na podczas oceny Wyeliminowanie z grupy Do rozważenia zestaw IZ/WST do końca operacyjna (1.1) dofinansowanych w PL-SK 2007- projektów drogowych wspartych inwestycji kryteriów, które powinien 2015 r. 2013 dominowały przedsięwzięcia należy oceniać nie odcinków drogowych, spełniać każdy odcinek pakietowe, w ramach których tylko przedsięwzięcie które w bardzo drogowy zgłoszony do jedynie część elementów jako całość, ale też niewielkim stopniu (lub dofinasowania (w składowych wpisywała się cele wszystkie jego w skrajnych przypadkach uzupełnieniu do kryteriów Programu (w szczególności elementy składowe. - wcale) nie wpisują się odnoszących się do całego wpływała na rozwój W szczególności w cele Programu. projektu). transgranicznych powiazań warunek komunikacyjnych). transgraniczności powinny spełniać wszystkie dofinansowane odcinki drogowe.

120

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia 6 Wśród inwestycji wspartych ze Wszystkie Wyeliminowanie z grupy Należy preferować projekty IZ/WST do końca kluczowa środków PWT PL-SK 2007-2013 dofinansowane wspartych projektów zwiększające liczbę połączeń 2015 r. znalazły się odcinki drogowe, które projekty drogowe inwestycji o znaczeniu transgranicznych lub miały praktycznie wyłącznie powinny posiadać stricte lokalnym, w poprawiające jakość i znaczenie lokalne i powinny być udokumentowane przypadku których przepustowość połączeń finansowane z innych znacznie deklarowany przez istniejących. Warunkowo instrumentów wsparcia. transgraniczne. wnioskodawcę "efekt można wspierać także transgraniczny" jest inwestycje na odcinkach narzędziem do uzyskania bezpośrednio powiązanych z finansowego w ciągami transgranicznymi. programie współpracy transgranicznej. 7 Niewielka podaż projektów innych Wśród potencjalnych Zapewnienie podaży Uzupełnienie listy IZ/WST do końca kluczowa niż infrastruktura drogowa oraz (w beneficjentów w projektów priorytecie potencjalnych beneficjentów. 2015 r. mniejszym stopniu) ścieżki priorytecie inwestycyjnym 7d - w rowerowe. W szczególności brak inwestycyjnym 7d przypadku ograniczenia zainteresowania projektami należy rozważyć beneficjentów do związanymi z transportem włączenie podmiotów katalogu przewidzianego publicznym. prywatnych, które w projekcie Programu jako jedyne mogą być istnieje realne ryzyko zainteresowane trudności w dofinansowaniem zagospodarowaniu i tak przedsięwzięć niewielkiej alokacji. związanych z transgranicznym transportem publicznym. ochrona 8 W większości dofinansowanych Należy w jak Zwiększenie podaży W dokumentach IZ/WST do końca operacyjna środowiska projektów w temacie 1.2 walory największym stopniu projektów związanych ze wdrożeniowych (w tym w 2015 r. (1.2) środowiska naturalnego nie były przybliżyć intencje zrównoważonym podręczniku) oraz podczas traktowane przez beneficjentów w autorów Programu na korzystaniem z zasobów kontaktów z potencjalnymi kategoriach zasobów rozwojowych lata 2014-2020. środowiska, także z beneficjentami (w – gminy chciały praktycznie

121

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia wyłącznie inwestować w punktu widzenia rozwoju szczególności podczas gospodarkę wodno-kanalizacyjną. turystyki. spotkań informacyjnych). Ten tok myślenia można utrudnić przygotowanie projektów do

Programu na lata 2014-2020. turystyka 9 W ramach PWT PL-SK stosunkowo W Programie na lata Zwiększenie jakości - konieczność określenia przez IZ/WST do końca kluczowa (2.1) dużą część środków przeznaczono 2014-2020 należy inwestycji wspieranych wnioskodawcę przybliżonego 2015 r. na rozwój infrastruktury miejskiej i przesunąć nacisk ze obszarze szeroko pojętej biznes-planu dla danego rekreacyjnej. Wpływ tego typu wsparcia turystyki, aby w produktu (grupa docelowa, inwestycji na ofertę turystyczną infrastruktury większym stopniu komplementarność z regionu przygranicznego jest miejskiej i podnosiły atrakcyjność istniejącą ofertą itp.), który niewielki. Z kolei wśród projektów rekreacyjnej na obszaru wsparcia, a nie powinien być spójna związanych z infrastrukturą dofinansowanie miały wyłącznie koncepcją realizowana po obu turystyczną, dużą część stanowiły produktów charakteru infrastruktury stronach granicy (logiczne inwestycje związane z obsługą turystycznych. społecznej w wyłącznie powiązanie zadań ruchu turystycznego, a więcej nie lokalnym charakterze. realizowanych przez mające większego wpływu na poszczególnych partnerów) zwiększenie zewnętrznej - konieczność precyzyjnego atrakcyjności turystycznej obszaru określenia przez wsparcia. wnioskodawcę, jaka będzie oferta danego obiektu dla zewnętrznego turysty (chodzi o wyeliminowanie wsparcia infrastruktury o znaczeniu stricte lokalnym). 10 Stosunkowo duża część wsparcia Ograniczenie Jak wyżej. Na poziomie kryteriów IZ/WST do końca kluczowa przeznaczono na wsparcie budowy wsparcia dla wyboru projektów należy 2015 r. nowych obiektów, w tym obiektów związanych określić preferencje dla związanych z budową z obsługą ruchu projektów, które zakładają infrastruktury do obsługi ruchu turystycznego do tworzenie produktów na bazie turystycznego. przedsięwzięć, w istniejącej infrastruktury i których konieczność zawierają w sobie elementy

122

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia powstania takiego „miękkie” (w tym zadania obiektu wynika z związane z marketingiem szerszej koncepcji produktów turystycznych stworzenia produktu obszaru przygranicznego). turystycznego. Tworzenie nowych obiektów (np. noclegowych przez JST) powinno być ściśle powiązanie z koncepcją rozwoju produktu turystycznego. 11 W PWT PL-SK 2007-2013 wsparcie Realizacja projektów Zwiększenie (w powiązaniu z IZ/WST do końca kluczowa uzyskała duża liczba projektów ponadlokalnych, atrakcyjności rekomendacją 10.) 2015 r. punktowych (także w ramach sieciujących istniejące turystycznej obszaru Należy rozważyć realizację mikroprojektów), które nie tworzą elementy oferty przygranicznego jako przynajmniej kilku projektów spójnej oferty dla od turystycznej. całości, integracja już o zakresie większym niż odwiedzających turystów. istniejących elementów lokalny, które pozwolą na oferty dla turystów. integrację już stworzonych elementów oferty dla turystów oraz pozwolą na identyfikację potencjalnych braków, które następnie mógłby być przedmiotem inwestycji „punktowych”. kultura i 12 Zakres projektów W PWT PL-SK 2014- Wprowadzenie wymogu Preferencja dla projektów o IZ/WST do końca kluczowa dziedzictw dofinansowanych w temacie 2.2 2020 wskazane jest określenia wpływu dużym potencjale 2015 r. o (2.2) wskazuje, że Program w pierwszej położenie silniejszego wspieranych projektów, prorozwojowym na poziomie kolejności doprowadził do poprawy nacisku na na realizację celów i dokumentów wdrożeniowych, stanu infrastruktury istniejących wykorzystanie wskaźników programu, w tym kryteriów wyboru instytucji kultury oraz, w powstałej powinno zmusić projektów. zdecydowanie mniejszej skali, infrastruktury lub tej, potencjalnych Wnioskodawcy na poziomie tworzenia nowych. Inwestycje te które będzie beneficjentów do dokumentacji aplikacyjnej mają co do zasady zdecydowanie wspierana w nowym tworzenia bardziej powinni wykazać w jakim większe znaczenie dla rozwoju programie. Konieczna przemyślanych sposób i w jakiej skali, ich

123

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia lokalnego, w szczególności jest silniejsza projektów, które już na projekty, nawet jeśli mają poprawy warunków w jakich koncentracja na poziomie założeń będą dotyczyć miejskich/gminnych prowadzone są działania związane potencjale musiały uwzględniać ośrodków kultury, przełożą się z ochroną i rozpowszechnianiem prorozwojowym dalsze wykorzystanie na: niematerialnego dziedzictwa wspieranych wspartej infrastruktury,  zwiększenie kulturalnego i historycznego. Aby przedsięwzięć, w tym w tym pod kątem jej wykorzystania wykorzystać powstałą ich wpływie na potencjału dla rozwoju dziedzictwa kulturowego infrastrukturę oraz szanse jakie realizację wskaźników turystyki kulturowej, (…) przez odwiedzających daje wzmocnienie istniejących produktu i rezultatu. opartej na zasobach i mieszkańców partnerstw, w kolejnym okresie kulturowych dziedzictwa  docenienie dziedzictwa programowania należy położyć materialnego i przyrodniczego i większy nacisk na wykorzystanie niematerialnego kulturowego pogranicza efektów dotychczasowego pograniczna. przez lokalną ludność wsparcia. W kontekście celów PWT Podejście takie powinno oraz turystów spoza PL-SK 2014-2020 należy silniej minimalizować obszaru. wspierać działania skierowane „na powstawanie nowych i Potencjalni beneficjenci zewnątrz”, do turystów i osób remont istniejących powinni wykazać również ile odwiedzających pogranicze. obiektów o małym osób korzystać będzie z Obecnie większość projektów potencjale i znaczeniu efektów tych inwestycji oraz skierowana była raczej „do zarówno określić sposób w jaki wartość wewnątrz”. transgranicznym, jak i ta została określona, w tym prorozwojowym. jaką część wskaźnika produktu liczba osób korzystających z nowych, zmodernizowanych lub rozbudowanych transgranicznych produktów kulturowych i ekologicznych, będzie przez nich realizowana.46

46 W przypadku tworzenia nowych instytucji kultury i innego rodzaju infrastruktury kultury, wnioskodawcy powinni wskazać jaką ofertę te podmioty będą miały dla mieszkańców (społeczności lokalnych), a jaką dla turystów.

124

obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat termin klasyfikacja wdrożenia 13 Zarówno w temacie 2.1, jak i w W PWT PL-SK 2014- Uniknięcie rozproszenia IZ/WST do końca kluczowa temacie 2.2 dofinansowanie 2020 nie należy środków i finansowania 2015 r. zyskały projekty o niekiedy wspierać projektów inwestycji o małym wątpliwym znaczeniu zarówno z nie mających znaczeniu dla rozwoju punktu widzenia potencjału przełożenia na obszaru pogranicza. turystycznego, jak i o osiąganie celów ograniczonym oddziaływaniu i Programu, również potencjale wykorzystania walorów tych wyrażanych kulturowych kulturowego dla wskaźnikami rozwoju społeczno-gospodarczego produktu i rezultatu. pogranicza.

125

4.11 Conclusions and recommendations (in the areas of priority axes I and II)

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date general (axis I 1 From the ex-post evaluation On the level of project Ensuring a greater In terms of the cross- MA47/JTS48 before end of crucial and II) perspective, it should be selection criteria, focus of the border effect: 2015 49 noted that the project requirements Programme on emphasizing selection criteria, in some regarding the projects with a truly application cases, proved to be following should be cross-border effect expectations, to insufficient to select projects specified: as well as present the added of an exclusively cross-border - the cross-border eliminating projects value of the project character (in some subjects, effect; in which the resulting from support was given to projects partnership is only implementation of - partnership. with a local meaning, the superficial. specific elements on

national parts of which should both sides of the be implemented through border as well as regional operational within one project. programs). In terms of partnership: increasing requirements of classification of project as a partnership, including the minimal participation of the foreign partner in the budget (10-15%).

47 Managing Authority 48 Joint Technical Secretariat 49 The recommendation should be taken into account during work on implementation documents CCP PL-SK 2014-2020. 126

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date 2 Project selection criteria Separate criteria Deepening the At least on the level of MA/JTS before end of crucial (used for all subjects) were should be formulated substantive investment priorities, 2015 relatively general, which 1) for specific areas of assessment of and in more complex made it difficult to carry out support (see specific projects in a way cases also on the level in-depth project analysis in “sector” remarks). that will better of specific types of specific thematic areas, and reflect the “sector” projects. 2) caused a high level of characteristics of arbitrariness in the experts’ each project. assessment. 3 The project selection The introduction of Increase of 1) Thematic calls for MA/JTS before end of crucial procedure in the CCP PL-SK the following selectiveness of projects should 2015 2007-2013 made it difficult to modifications into the project assessment concern specific perform an in-depth analysis project selection procedure, which investment priorities of the quality of individual procedure should be will be particularly or – in the case of PI projects, taking into account considered: significant due to 6c – also selected the specifics of a given 1) conducting the limiting of types of projects (or subject area. All projects thematic calls for support for many groups thereof). submitted as part of one projects; types of project in 2) Projects submitted recruitment were assessed the ROP (local road 2) increasing the within one collectively, using the same infrastructure, social “competitiveness” of recruitment should be criteria. infrastructure). the project selection compared with each procedure, allowing other, and not only to for comparing the criteria – e.g. submitted projects to through awarding each other – a more more points to even distribution of projects contributing the allocations over more to the the entire Programme programming period, indicators. particularly in 3) At least three calls subjects/actions, in for projects should be which projects are planned, e.g. in 2015, relatively shorter 2016, and 2018.

127

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date (culture/heritage, tourism). 4 Limiting the recruitments to 2 Several thematic calls The selection of Planning of at least MA/JTS before end of operational at the beginning of the period for projects should be projects best three calls for 2015 of implementing the conducted (if the realizing the goals of projects, e.g. in 2015, Programme and not allocation allows for the programme, 2016, and 2018. conducting new recruitments more than one from among all the Funding projects from after 2009 was an incorrect competition). initiatives submitted the reserve list via solution from the point of The use of reserve lists within one savings from a given view of investments that best should be limited so recruitment. recruitment. fulfil the goals of the that they do not Programme, because: constitute the only Minimising of  subsequent funded source of new problems connected projects were projects. Each call for with “expired relatively weaker projects should have a projects.” than projects from maximum allocation the basic list; assigned, which can  attempted be used, in the case of realisation of savings, to support projects planned projects from the several years earlier, reserve list. according to the assumptions in the proposals, encountered a number of problems (e.g. price changes, a short time for the implementation of the project). transport (1.1) 5 The road projects funded in During the assessment Elimination from the To be considered: a MA/JTS before end of operational PL-SK 2007-2013 were of road projects, all funded investments set of criteria that 2015 dominated by package elements of a venture of road segments every road segment

128

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date ventures, in which only some should be assessment, which barely (or in submitted for funding of the elements matched the not only its whole. extreme cases, not should meet (in goals of the Programme Particularly, all funded at all) do not comply addition to criteria (particularly influencing the road segments should with the Programme related to the whole development of cross-border fulfil the cross-border goals. project). communication connections). requirement. 6 Among investments All funded road Elimination of Preference should be MA/JTS before end of crucial supported by CCP PL-SK 2007- projects should have strictly local given to projects that 2015 2013 funds were road documented cross- projects, where the increase the number segments with an almost border significance. applicant declares a of cross-border entirely local significance and “cross-border” connections or should have been funded effect solely as a improve the quality from by other support means of receiving and capacity of instruments. support from the existing connections. cross-border Investments on road cooperation segments directly programme from connected with cross- the group of border routes may supported also be conditionally investment projects. supported. 7 The low number of projects Among potential Ensuring a supply of Supplementing the list MA/JTS before end of crucial other than road infrastructure beneficiaries of projects for of potential 2015 and (to a lesser degree) bike investment priority investment priority beneficiaries. paths. In particular, a lack of 7d, including private 7d – in the case of interest in projects connected entities, which may be limiting with public transit. the only ones beneficiaries to the interested in funding directory provided ventures connected in the Programme with cross-border project, there is a public transit, should real risk of difficulty be considered. in the use of this already small allocation.

129

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date environmental 8 In most of the funded The intentions of the Increase of the Using implementation MA/JTS before end of operational protection projects in subject 1.2, the authors of the supply of projects documents (including 2015 (1.2) qualities of the natural Programme for 2014- connected with a the handbook) as well environment were not 2020 should be made balanced use of as during contact with treated by the beneficiaries in more immediate. environmental potential beneficiaries the categories of resources, also from (especially during development resources – the the point of view of informational municipalities wanted to tourism meetings. practically exclusively invest development. in water and sewage management. This way of thinking may make it difficult to prepare projects for the Programme in 2014-2020. tourism (2.1) 9 As part of the CCP PL-SK a In the Programme for Increasing the - necessity of defining MA/JTS before end of crucial relatively large part of the 2014-2020, the quality of supported by the applicant an 2015 funds was allocated to the emphasis should be investments in the approximate business development of urban and shifted from broadly defined plan for a given recreational infrastructure. supporting urban and tourism, in order to product (target group, The influence of this type of recreational raise the complementarity with investments on the tourism infrastructure to attractiveness of the an existing offer, etc.), offering of a region is very funding tourism supported region, which should be a slight. In turn, among the products. instead of being coherent concept projects connected with solely related to implemented on both tourist infrastructure, a large social infrastructure sides of the border portion was made up of of an exclusively (logical connection of investments connected with local character. tasks realised by tourist services, and thus not specific partners) having much influence on - necessity of precise increasing the external definition by the tourism attractiveness of the applicant, what the region supported. offer of the given object will be for the

130

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date external tourist (in order to eliminate support for strictly local infrastructure) 10 A relatively large portion of Limiting support for As above. On the level of project MA/JTS before end of crucial the support was allocated to objects connected choice criteria, it is 2015 construction of new objects, with tourist services to necessary to define including those connected ventures in which the preference for with construction of creation of such an projects that assume infrastructure for tourist object results from the creation of products services. overall concept of on the basis of creating a tourist existing infrastructure product. and contain “soft” elements (including tasks related to border area tourist product marketing). Creating new objects (e.g. accommodation) by the LGU should be strictly connected with the concept of tourist product development. 11 In CCP PL-SK 2007-2013 Realisation of Increasing tourist (in conjunction with MA/JTS before end of crucial support was granted to many supralocal projects, attractiveness of the recommendation 10) 2015 point projects (also as part of networking existing border region as a The realisation of at micro-projects), which do not tourist offer elements. whole, integration least several projects form a coherent offer for of already existing with a greater than visiting tourists. tourist offer local scope should be elements. considered, which will allow for the integration of already

131

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date existing tourist offer elements and identification of potential deficiencies, which could then be the subject of “point” investments. culture and 12 The extent of projects funded In CCP PL-SK 2014- The introduction of Preference for MA/JTS before end of crucial heritage (2.2) in subject 2.2 indicates that 2020 a stronger a required projects with a greater 2015 the Programme first led to an emphasis is specification of the pro-development improvement of the state of recommended on use influence of potential on the level the infrastructure of existing of created supported projects of implementation cultural institutions, as well as infrastructure or that on the realisation of documents, including – on a much smaller scale – which will be goals and project selection building new ones. These supported in the new programme criteria. investments are in principle programme. It is indicators should In their initial much more significant for necessary to focus force potential documentation, local development, more on the pro- beneficiaries to applicants should particularly the improvement development create more show the method and of conditions for actions potential of the thoughtful projects, scale in which their related to the protection and supported ventures, which already at the project, even if they propagation of non-material including their level of the concern cultural and historical influence on the assumptions will urban/municipal heritage. To use the created realisation of product have to take into cultural centres, will infrastructure of the chances and result indicators. account further use apply to: provided by strengthening of of supported  increasing the use existing partnerships, greater infrastructure, of cultural emphasis should be placed on including in terms of heritage (…) by using the effects of previous its potential for the visitors and funding in the next development of residents programming period. In terms cultural tourism,  Appreciation of of CCP PL-SK 2014-2020 goals, based on the natural and more support should be resources of the cultural heritage provided to actions aimed material and non- of the

132

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date “outward,” to tourists and material cultural borderlands by visitors to the borderland. heritage of the the local Currently, most projects have borderland. population and been directed “inward.” This approach tourists from should minimise the outside the area. creation of new and Potential beneficiaries renovation of should also show how existing objects with many people will little potential and benefit from the cross-border and effects of these pro-development investments, as well significance. as define the way in which this value was specified, including what part of the product indicator number of people benefiting from new, modernised, or expanded cross-border cultural and ecological products will be realised by them.50 13 Both in subject 2.1 as well as The CCP PL-SK 2014- Avoidance of MA/JTS before end of crucial in 2.2, funding was assigned 202 should not dispersion of funds 2015 to projects of sometimes support projects and funding dubious importance both in which do not translate investments of low terms of tourist potential, as into achieving significance for the well as limited impact and Programme goals, borderlands potential to use the cultural including those development. values for the socio-economic

50 In the case of creation of new cultural institutions and other types of cultural infrastructure, applicants should show what these subjects will offer the residents (local populations), and what they will offer tourists.

133

area no. conclusion recommendation expected effect method of addressee implementation classification implementation date development of the expressed by product borderlands. and result indicators.

134

135

4.12 Závery a odporúčania (ohľadom prioritných osí 1 a 2)

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia spolu (os 1 1 Z hľadiska ex-post musíme Na úrovni Zaistenie vyššej Ohľadom cezhraničného RO51/STS ku koncu kľúčová a 2) konštatovať, že kritériá pre výber akceptačných kritérií koncentrácii Programu účinku: zviditeľnenie 52 roka projektov neboli vo väčšine je treba upresniť na projektoch s reálnym požiadaviek pre uchádzačov 2015.53 prípadov nástrojom postačujúcim požiadavky ohľadom: cezhraničným účinkom a ohľadom pridanej hodnoty pre výber čisto cezhraničných - cezhraničného eliminácia projektov, v spojenej s realizáciou projektov (v niektorých témach účinku; ktorých je partnerstvo jednotlivých elementov na boli prostriedky pridelené len zdanlivé. oboch stranách hranice v - partnerstva. projektom s miestnym významom, rámci jedného projektu ktorých domáce časti by sa mali Ohľadom partnerstva: realizovať v rámci regionálnych zvýšenie požiadaviek pre operačných programov). vyhodnotenie programu ako partnerský, vrátane minimálneho podielu zahraničného partnera aspoň 10-15%. 2 Kritéria pre výber projektov Musia sa formulovať Prehĺbené vecné Minimálne na úrovni RO/STS ku koncu kľúčová (spoločné pre všetky témy) boli odlišné kritéria pre hodnotenie projektov za investičných projektov, vo roka 2015. relatívne všeobecné, čo 1) jednotlive oblastí účelom dosiahnutia, aby viac komplikovaných prekážalo v hlbokej analýze podpory – sa v hodnotení lepšie prípadoch taktiež na úrovni projektov v jednotlivých (pozri detailné odzrkadlila „sektorová“ konkrétnych druhov tematických oblastiach, 2) poznámky ohľadom špecifika jednotlivých projektov. zapríčinilo vysokú svojvoľnosť sektorov) projektov. expertných posudkov. 3 Výber projektov v rámci PCS PL-SK Treba zvážiť uvedenie Zvýšenie selektívnosti 1) Tematické nábory by mali RO/STS ku koncu kľúčová 2007-2013 brzdil hlbokú analýzu nasledovných postupu posudzovania byť spojené s jednotlivými roka 2015.

51 Riadiaci orgán 52 Spoločný technický Sekretariát 53 Odporúčanie by malo byť zohľadnené pri práci nad implementačnými dokumentmi PCS PR-SR 2014-2020 136

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia kvality jednotlivých projektov, modifikácií vo výbere projektov, čo v súlade s investičnými prioritami alebo ktoré zohľadňovali špecifiku istej projektov: obmedzením podpory – v prípade Pl 6c – taktiež tematickej oblasti. Všetky projekty 1) realizácia pre mnohé typy vybranými druhmi projektov predložené v rámci jedného tematických náborov; projektov ROP (miestna (alebo ich skupín). náboru boli posudzované spolu a s dopravná infraštruktúra, 2) zvýšenie 2) Projekty predložené v použitím tých istých kritérií. spoločenská „konkurencieschopno rámci jedného náboru by mali infraštruktúra) je zvlášť sti“ výberu projektov, byť porovnávané medzi dôležité. ktorá by umožňovala sebou, nie len vo vzťahu ku porovnanie zložitých kritériám – napr. udelením projektov medzi väčšieho počtu bodov pre sebou projekty, ktoré viac prispievajú do realizácií - viac rovnomerné Programu. rozdelenie alokácií počas celého 3) Naplánovanie aspoň 3 programového náborov, napr. v rokoch 2015, obdobia, najmä v 2016 a 2018. témach/opatreniach, vo ktorých projekty trvajú pomerne kratšie (kultúra/dedičstvo, turistika). 4 Obmedzenie sa do uskutočnenia Musia sa realizovať Výber projektov, ktoré Naplánovanie aspoň 3 RO/STS ku koncu operačná len 2 náborov na začiatku obdobia niekoľké tematické najlepšie vyhovujú náborov, napr. v rokoch 2015, roka 2015. implementácie Programu a nábory (ak alokácia účelom programu, 2016 a 2018. zároveň neuskutočnenie ďalších dovoľuje viac ako 1 spomedzi všetkých Financovanie projektov z náborov po 2009 r. nebolo súťaž). iniciatív prihlásených v náhradného zoznamu v rámci najšťastnejším riešením ak sa Musí sa obmedziť rámci daného náboru. úspor z daného náboru. pozrieme z pohľadu výberu využitie náhradných investícií, ktoré by najlepšie zoznamov, tak aby Minimalizácia problémov realizovali ciele Programu, pretože: nie boli jediným spojených so zdrojom nových „zastaranými projektmi“. projektov. Každému

137

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia  následovné financované náboru sa musí projekty boli pomerne priradiť maximálna slabšie než projekty zo alokácia, ktorá sa v základného zoznamu; prípade úspor môže  snaha o realizáciu určiť na podporu projektov naplánovaných projektov z pár rokov dozadu, v náhradných súlade s originálnymi zoznamov; princípmi uvedenými v žiadostiach čelila celému množstvu problémov (napr. zmena cien, krátky čas na realizáciu projektu). doprava 5 Pomedzi cestnými projektami Počas posudzovania Odstránenie zo skupiny K zváženiu: stanovenie sady RO/STS ku koncu operačná (1.1) financovanými v rámci PL-SK 2007- cestných projektov je podporovaných investícií kritérií, ktoré musí splniť roka 2015. 2013 prevládali balíkové programy, treba posudzovať cestný úsekov, ktoré iba každý cestný úsek prihlásený k v rámci ktorých iba časť základných nielen program ako v menšom rozsahu sú financovaniu (okrem splnenia prvkov bola spojená s cieľmi celok, ale aj všetky spojené s cieľmi kritérií spojených s celým Programu (najmä tak, aby jeho základné prvky. Programu. projektom). ovplyvňovala vývoj cezhraničných Predovšetkým ide o spojov). to, aby podmienku cezhraničnosti splňovali všetky financované cestné úseky. 6 Medzi investíciami financovanými z Všetky podporované Odstránenie zo skupiny Malo by sa uprednostňovať RO/STS ku koncu kľúčová prostriedkov PCS PL-SK 2007-2013 cestné projekty by podporovaných projekty, ktoré zväčšujú počet roka 2015. boli odhalené cestné úseky s čisto mali mať projektov investícií s cezhraničných spojení alebo miestnym významom a mali by byť zdokumentovaný čisto miestnym zlepšujú kvalitu a kapacitu podporované inými nástrojmi cezhraničný význam. významom, ktoré existujúcich spojení. finančnej podpory. deklarovaný žiadateľom Podmienečne sa môže „cezhraničný význam“ podporovať aj investície do

138

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia využívajú iba na to, aby úsekov priamo spojených s získali financovanie v cezhraničnými cestami. rámci programu cezhraničnej spolupráci. 7 Nedostatok ponuky projektov Musí sa zvážiť Zaistenie dostatku Doplnenie zoznamu RO/STS ku koncu kľúčová iných ako dopravná infraštruktúra zariadenie projektov v investičnej potenciálnych príjemcov. roka 2015. a taktiež (v menšej miere) súkromných priorite 7d – v prípade cykloturistické cesty. Najmä podnikateľov do obmedzenia skupiny chýbajúci záujem o projekty skupiny príjemcov do katalógu spojene s verejnou dopravou. potenciálnych uvedeného v návrhu príjemcov v Programu, existuje investičnej priorite 7d skutočné riziko , pretože ako jediní problémov s efektívnym môžu mať záujem o využitím aj tak nízkej financovanie alokácii. investícií spojených s cezhraničnou verejnou dopravou. ochrana 8 Vo väčšine podporovaných Malo by sa čo Zvýšenie ponuky V implementačných RO/STS ku koncu operačná životného projektov v téme 1.2 príjemcovia najlepšie priblížiť projektov spojených s dokumentoch (vrátane roka 2015. prostredia nemali k hodnotám prírodného zámery autorov vyrovnaným využitím príručky) a počas kontaktov s (1.2) prostredia vývojový prístup – obce Programu pre roky zásob prírodného potenciálnymi príjemcami chceli investovať len iba do 2014-2020. prostredia, taktiež z (najmä počas informačných vodného a odpadového pohľadu rozvoja stretnutí). hospodárstva. Takýto prístup môže turistiky. spôsobiť problémy ohľadom prípravy projektov pre Program na

roky 2014-2020. turistika 9 V rámci PCS PL-SK pomerne veľká V Programe na roky Zvýšenie kvality investícií - podmienka aby žiadateľ RO/STS ku koncu kľúčová (2.1) časť prostriedkov bola využitá pre 2014-2020 je treba podporovaných v oblasti vypracoval pre daný produkt roka 2015. vývoj mestskej a rekreačnej presunúť hlavnú všeobecnej turistiky, tak orientačný biznis plán (cieľová infraštruktúry. Vplyv tohoto druhu pozornosť z podpory aby vo väčšom stúpni skupina, komplementarita s

139

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia investícií na turistickú ponuku mestskej a rekreačnej zvyšovali atraktivitu existujúcou ponukou atp.), hraničného regiónu je veľmi malý. infraštruktúry na oblasti podpory a nie ktorý by predstavoval Medzi projektmi spojenými s financovanie boli len investíciou do koherentný plán, ktorý bude turistickou infraštruktúrou sa zasa turistických spoločenskej realizovaný na oboch stranách vo veľkom počtu vyskytli investície produktov. infraštruktúry s iba hranici (logické prepojenie spojené s riadením cestovného miestnym významom. úloh realizovaných ruchu, teda nemajúce pre zvýšenie jednotlivými partnermi) turistickej atraktivity regiónu väčší - podmienka, aby žiadateľ význam. precízne určil, čo presne daný objekt bude turistom ponúkať (ide o odstránenie financovania infraštruktúry s čisto miestnym významom). 10 Relatívne veľká časť financovania Obmedzenie podpory Ako uvedené vyššie. Na úrovni kritérií výberu RO/STS ku koncu kľúčová bola určená na podporu výstavby pre objekty spojené s projektov by sa malo určiť roka 2015. nových zariadení, vrátane riadením cestovného uprednostňovanie projektov, spojených s výstavbou ruchu iba na projekty, ktoré sa zakladajú na infraštruktúry pre riadenie v ktorých potreba vytváraní produktov na cestovného ruchu. vzniku takéhoto základe existujúce objektu je výsledkom infraštruktúry a majú zároveň širokej koncepcie „mäkké“ prvky (vrátane úloh vytvorenia spojených s marketingom turistického turistických produktov produktu. hraničnej oblasti). Vytváranie nových objektov (napr. ubytovacieho zariadenia samosprávnej jednotky) by malo byť úzko viazané s koncepciou rozvoja turistického produktu.

140

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia 11 V PCS PL-SK 2007-2013 podporu Realizácia Zvýšenie turistickej (v súvislosti s odporúčaním RO/STS ku koncu kľúčová získalo veľké množstvo miestnych nadlokálnych atraktivity hraničného 10.) roka 2015. projektov (taktiež v rámci projektov, ktoré regiónu ako celku, Mala by sa zvážiť realizácia mikroprojektov), ktoré pre turistov spájajú existujúce integrácia existujúcich aspoň pár projektov s netvoria koherentnú ponuku. elementy turistickej elementov ponuky pre nadlokálnym rozsahom, ktoré ponuky. turistov. by umožnili integrovať zatiaľ vytvorené elementy turistickej ponuky v celok a zároveň aj umožnia určiť možné nedostatky, ktoré môžu byť predmetom miestnych investícií. kultúra a 12 Rozsah projektov ktoré boli v rámci V PCS PL-SK 2014- Zavedenie podmienky, Uprednostňovanie projektov s RO/STS ku koncu kľúčová dedičstvo témy 2.2 podporené, ukazuje, že 2020 odporúčame, aby sa určil vplyv veľkým rozvojovým roka 2015. (2.2) Program v prvom rade viedol ku aby sa hlavná podporovaných potenciálom na úrovni zlepšeniu stavu infraštruktúry pozornosť presunula projektov na realizáciu implementačných existujúcich kultúrnych inštitúcií a na využitie cieľov a ukazovateľov dokumentov, vrátane kritérií (v oveľa menšej škále) vytváraniu vybudovanej programu, by malo výberu projektov. nových. Tieto investície sú infraštruktúry, resp. potenciálnych príjemcov Žiadatelia, by mali na úrovni spravidla dôležitejšie pre miestny infraštruktúry, ktorá prinútiť k vytváraniu viac aplikačných dokumentov, rozvoj, najmä pre zlepšenie bude podporovaná rozumných a preukázať akým spôsobom a v podmienok za akých sa realizujú novým programom. premyslených projektov, akej škále pomôžu ich aktivity spojené s ochranou a Preto je potrebné sa ktoré už na úrovni projekty, aj keby boli spojené propagáciou nehmotného viac sústrediť na základov budia musieť s mestskými/obecnými kultúrneho a historického rozvojovú stránku zohľadňovať ďalšie kultúrnymi strediskami: dedičstva. Za účelom využitia podporovaných využívanie podporenej  vo zväčšeniu využitia vzniklej infraštruktúry a možností, projektov, vrátane ich infraštruktúry, vrátane kultúrneho dedičstva (...) ktoré dáva posilnenie existujúcich vplyvu na realizáciu jej potenciálu pre rozvoj návštevníkmi a partnerstiev, musí byť v ďalším ukazovateľov založenej na zásobách obyvateľmi programovom období hlavná produktu a cieľu. nehmotného a  v oceneniu kultúrneho a pozornosť presunutá na využitie hmotného kultúrneho prírodného dedičstva účinkov doterajšej podpory. Pre dedičstva kultúrnej pohraničia miestnou dosiahnutie cieľov PCS PL-SK 2014- turistiky.

141

oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát termín klasifikácia nasadenia 2020 sa musia účinne podporovať Takýto prístup by mal komunitou a turistami „externe“ namierené aktivity minimalizovať vznik spoza oblasti. (určené turistom a osobám nových a opravy Potenciálni príjemcovia by navštevujúcim pohraničie). Zatiaľ existujúcich objektov s mali taktiež preukázať koľko je väčšina projektov namierená malým potenciálom a osôb bude ťažiť z výsledkov skôr „interne“. významom – zároveň týchto investícií a určiť spôsob cezhraničným ako aj akým tú hodnotu určili, rozvojovým. vrátane aká časť ukazovateľa produktu počet osôb využívajúcich nové, modernizované alebo rozšírené cezhraničné kultúrne a ekologické produkty bude nimi realizovaná.54 13 Zároveň v téme 2.1 ako aj v téme V PCS 2014-2020 by Vyhnutie sa rozptylu RO/STS ku koncu kľúčová 2.2 finančnú podporu získavali sa nemali podporovať finančných prostriedkov roka 2015. občas aj projekty s pochybným projekty, ktoré sa a financovaní investícií s významom, zároveň čo sa týka neprejavujú v veľmi malým významom turistického potenciálu ako aj s dosahovaniu cieľov pre rozvoj pohraničných obmedzeným potenciálom a Programu, taktiež oblastí. účinkom v rámci využitia tých ktoré sa kultúrnych hodnôt pre vyjadrujú spoločensko-hospodársky rozvoj ukazovateľmi pohraničia. produktu a cieľu.

54 V prípade vytvárania nových kultúrnych inštitúcií a iného druhu kultúrnej infraštruktúry, žiadatelia by mali označiť, akú ponuku tieto subjekty budu mať pre obyvateľov (miestnu spoločnosť), a akú pre turistov.

142

5 Ocena interwencji w osi priorytetowej III 5.1 Wprowadzenie

Oś priorytetowa III PWT PL-SK 2007-2013 stanowi ciąg dalszy Wspólnego Funduszu Małych Projektów wdrażanego w ramach PHARE CBC, który był następnie kontynuowany w ramach odrębnego działania w Programie INTERREG III A Polska-Republika Słowacka 2004-2006. W przeciwieństwie do osi I i II mikroprojekty wdrażane są w ramach projektu parasolowego, którego partnerem wiodącym jest Stowarzyszenie Euroregion Karpacki, natomiast partnerami projektu są Wyższa Jednostka Terytorialna w Preszowie i Wyższa Jednostka Terytorialna w Żylinie po stronie słowackiej oraz Stowarzyszenie „Region Beskidy” oraz Związek Euroregion „Tatry” po stronie polskiej. Podział obszaru wsparcia pomiędzy poszczególnych partnerów zaprezentowany został w poniższej tabeli.

Tabela 15. Obszar wsparcia FMP w podziale na euroregiony/WJT

euroregion/WJT obszar wsparcia

powiat cieszyński, powiat bielski, powiat żywiecki, miasto Bielsko- Euroregion Beskidy Biała, powiat pszczyński, powiat suski, powiat wadowicki, gmina Pcim, powiat oświęcimski

powiat limanowski, powiat myślenicki, powiat gorlicki, powiat Euroregion Tatry nowosądecki, powiat nowotarski, powiat tatrzański, miasto Nowy Sącz

powiat bieszczadzki, powiat brzozowski, powiat jarosławski, powiat jasielski, powiat krośnieński, powiat leski, powiat lubaczowski, Euroregion Karpacki powiat przemyski, powiat przeworski, powiat sanocki, powiat strzyżowski, miasto Krosno, miasto Przemyśl, powiat rzeszowski, miasto Rzeszów

WJT w Preszowie cały kraj preszowski

WJT w Żylinie cały kraj żyliński

Źródło: Opracowanie własne na podstawie PWT PL-SK 2007-2013

Na realizację mikroprojektów przeznaczono niemal 26,8 mln euro dofinansowania z EFRR, co stanowi niecałe 17% alokacji Programu. Podział środków pomiędzy poszczególnych partnerów projektu jest stosunkowo równomierny, z niewielką przewagą podmiotów ze Słowacji. Na bezpośrednie wsparcie mikroprojektów przeznaczono nieco ponad 85% dostępnych środków, pozostała kwota zarezerwowana została na koszty zarządzania Funduszem Małych Projektów, o czym szerzej piszemy w sekcji 5.6.

143

Wykres 58. Podział alokacji na poszczególne osie Wykres 59. Podział alokacji pomiędzy poszczególnych priorytetowe. partnerów projektu parasolowego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Podręcznika z PWT PL-SK 2007-2013 wdrażania mikroprojektów

5.2 Cele interwencji III osi priorytetowej PWT PL-SK 2007-2013

promowanie inicjatyw lokalnych i nawiązywanie kontaktów transgranicznych poprzez cel główny realizację mikroprojektów opartych na działaniach typu „ludzie dla ludzi”

 nawiązanie i wzmocnienie bezpośrednich kontaktów pomiędzy polską cele operacyjne i słowacką społecznością na terenach przygranicznych  tworzenie bazy dla kolejnych projektów w przyszłości

Przed interwencją w osi priorytetowej III PWT PL-SK 2007-2013 postawiono cel związany z promowaniem inicjatyw lokalnych i nawiązywaniem kontaktów transgranicznych. Na poziomie celów operacyjnych doprecyzowano, że z jednej strony nacisk kładziony jest na realizację małych projektów, wychodzących od i realizowanych dla społeczności lokalnych po obu stronach granicy, i prowadzących do rozwoju i intensyfikacji współpracy pomiędzy nimi. Z drugiej strony oferowane wsparcie powinno pozwolić na zawieranie nowych kontaktów, dających szansę na nawiązanie trwałej współpracy w przyszłości.

Ocena stopnia realizacji celu głównego i celów szczegółowych osi III na podstawie przyjętych w Programie wskaźników produktu i rezultatu wskazuje, że część założeń przyjętych na etapie programowania nie zostanie osiągnięta. W przypadku mierników produktu, uwaga ta dotyczy w szczególności liczby wspólnych projektów, która będzie niższa od zakładanej o niemal 40% oraz powiązanego z nią wskaźnika liczba partnerów. Wielokrotnie przekroczone zostaną z kolei oczekiwania dotyczące miernika liczba wspólnych imprez/spotkań organizowanych po raz pierwszy. Jak wynika z raportów z realizacji Programu, niemal osiągnięty zostanie również wskaźnik dotyczący liczby projektów pozwalających na wsparcie równych szans dla kobiet i grup marginalizowanych społecznie.55

Ocena interwencji na podstawie wskaźników rezultatu na obecnym etapie możliwa jest jedynie w odniesieniu do miernika dotyczącego liczby uczestników kursów, którzy podnieśli swoje kwalifikacje

55 por. Raport Roczny 2013. Program Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013, Warszawa, czerwiec 2014

144

(kobiety/mężczyźni). Zgodnie ze sprawozdawczością Programu już pod koniec 2013 roku 22-krotnie przekroczono zakładaną wartość docelową, kwalifikacje podniosło ponad 22 tys. osób, przy zakładanym pierwotnie 1 tys.56 W przypadku liczby instytucji współpracujących po zakończeniu projektu oraz wskaźnika oddziaływania liczba umów partnerskich realizowanych po zakończeniu realizacji projektu informacje niezbędne do ich weryfikacji zbierane będą od beneficjentów rok po zakończeniu Programu, tj. w 2016. Niemniej, wyniki badania CAWI beneficjentów mikroprojektów wskazują, że przynamniej w odniesieniu do wskaźnika rezultatu pn. liczba instytucji współpracujących po zakończeniu projektu docelowa wartość (600) może zostać osiągnięta, jako że większość beneficjentów nadal kooperuje ze swoimi partnerami (p. sekcja 5.5).

Przywołane powyżej dane wskazują, że założenia dotyczące liczby wspartych projektów, a co za tym idzie, również liczby partnerów, zostały na poziomie programowania zdecydowanie przeszacowane, a wskaźniki rezultatu określające liczbę osób korzystających z efektów tych działań - znacznie niedoszacowane. Na tej podstawie można stwierdzić, że autorzy Programu zakładali realizację większej liczby stosunkowo niewielkich przedsięwzięć o średniej wartości do około 20 tys. euro, podczas gdy faktyczny poziom dofinansowania wynosił przeciętnie około 35 tys. euro.

Postulaty wskazane na poziomie zapisów programowych, analogicznie jak w przypadku pierwszych dwóch osi programu podzielić można na cele o charakterze transgranicznym oraz cele rozwojowe, koncentrujące się na wsparciu i rozwiązywaniu problemów na danym obszarze. W przypadku osi III duża liczba projektów o zróżnicowanym zakresie tematycznym pozwoliła na, przynajmniej częściową, realizację wszystkich postulatów.

cele transgraniczne cele rozwojowe

 poprawa sytuacji w dziedzinie  rozwój i intensyfikacja współpracy po kultury, oświaty, turystyki, sportu obu stronach granicy [mająca w oraz w sferze społecznej przyszłości przyczynić się do poprawy i gospodarczej [dzięki rozwojowi sytuacji w dziedzinie kultury, oświaty, i intensyfikacji współpracy po obu postulaty turystyki, sportu oraz w sferze stronach granicy] realizowane społecznej i gospodarczej]  wspieranie działań grup społecznie  pogłębienie stosunków marginalizowanych (np. mniejszości (przynajmniej dobrosąsiedzkich i niepełnosprawnych) częściowo)  zachęcenie lokalnych instytucji  wsparcie edukacji, wymiany wiedzy i obywateli do zaangażowania się we specjalistycznej w obszarze wspólne inicjatywy systemów edukacyjnych w celu  stworzenie podstaw dla większych podniesienia poziomu edukacji wspólnych projektów i zwiększenia efektywności edukacji transgranicznych procesów edukacyjnych na terenach przygranicznych

56 Raport Roczny 2013… op.cit.

145

5.3 Struktura i zakres wsparcia

W ramach trzech naborów we wszystkich euroregionach/WJT złożono łącznie 1 676 wniosków, w których wartość oczekiwanego dofinansowania osiągnęła niemal 64 mln euro. Zarówno pod względem liczby jak i wartości projektów największe zainteresowanie odnotowano w kraju preszowskim, w którym wnioskodawcy ubiegali się o wsparcie ponad 400 mikroprojektów oraz w Euroregionie Karpackim z niemal 380 wnioskami. Najmniejszą aktywność potencjalnych beneficjentów odnotowano w Euroregionie Beskidy, gdzie o środki ubiegało się nieco ponad 200 wnioskodawców. Ostatecznie, w okresie objętym ewaluacją z dofinansowania skorzystały 704 projekty. Największa konkurencja o wsparcie miała miejsce w Euroregionie Karpackim oraz kraju preszowskim, gdzie środki przyznano odpowiednio 30 i 36% wszystkich aplikacji. Zdecydowanie najmniejsza konkurencja wystąpiła w Euroregionie Beskidy, gdzie wsparcie otrzymało 71% złożonych projektów. Warto przy tym zauważyć, że w przypadku wszystkich euroregionów/WJT stosunkowo niewiele aplikacji było odrzucanych na etapie oceny formalnej lub technicznej.57 Większość projektów dostawała się na listy rankingowe, a o ostatecznym przyznaniu lub nieprzyznaniu dotacji decydowała liczba punktów uzyskanych w ocenie technicznej. Ostateczna liczba wspartych przedsięwzięć zwiększyła się dzięki oszczędnościom w realizowanych projektach, co pozwoliło na dofinansowanie części projektów z list rezerwowych.58

Tabela 16 liczba projektów złożonych i ostatecznie dofinansowanych (wszystkie nabory)

euroregion/ liczba dofinansowanych % projektów dofinansowanych liczba złożonych projektów WJT projektów w stosunku do złożonych

Beskidy 204 144 71%

Karpaty 378 115 30%

Tatry 343 139 41%

Preszów 410 147 36%

Żylina 341 159 47%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

Dofinansowane przedsięwzięcia opiewały na łączną kwotę 25 mln euro, z której niemal 5,7 mln trafiło do Kraju Żylińskiego, nieco ponad 5,5 mln do Kraju Preszowskiego, mikroprojekty z polskich euroregionów skonsumowały odpowiednio niemal 4,7 mln w Euroregionie Tatry, nieco ponad 4,6 w Euroregionie Karpaty i niemal 4,55 w Euroregionie Beskidy (patrz Wykres. 60). Średnia wartość wspartego przedsięwzięcia wynosi nieco ponad 35,8 tys. euro, przy czym w Euroregionie Karpackim to nieco ponad 40 tys., a w Euroregionie Beskidy nieco ponad 31,5 tys. euro. W ujęciu ogólnym w polskiej części pogranicza realizowanych jest więcej mniejszych projektów, mieszczących się w przedziale do 30 tys. euro, niż w części słowackiej, gdzie dominującą grupę stanowią przedsięwzięcia przekraczające tę kwotę.

57 Z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami wszystkich partnerów projektu parasolowego wynika, że najważniejszym powodem braku znalezienia się projektu na liście rankingowej była niedostateczna ocena spełnienia kryterium oczekiwanego efektu transgranicznego. 58 Z danych otrzymanych z Euroregionu Karpackiego wynika, że wśród 704 realizowanych mikroprojektów 47 pochodziło z list rezerwowych. 146

Wykres. 60 Liczba i wartość mikroprojektów którym Wykres 61 Średnia wartość dofinansowanych projektów przyznano dofinansowanie– łączna wartość dla 3 naborów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IZ Euroregionu Karpackiego

Wśród beneficjentów mikroprojektów dominują jednostki samorządu terytorialnego, do których trafiła największa część dofinansowania. Stosunkowo silnie reprezentowane są także stowarzyszenia i organizacje pozarządowe, w tym zrzeszenia i związki miast oraz euroregionów. Ważną grupą beneficjentów są również instytucje kultury, znacznie rzadziej wsparcie otrzymywały instytucje edukacyjnie. Wśród pozostałych grup beneficjentów znalazły się parki narodowe, lasy państwowe i nadleśnictwa, instytucje otoczenia biznesu (m.in. izby handlowe i gospodarcze), izby lekarskie, a także instytucje publiczne zajmujące się m.in. pomocą społeczną oraz związki wyznaniowe.

Ponieważ wydzielona w poniższym zestawieniu kategoria instytucji kultury jest w dużym stopniu zdominowana przez podmioty publiczne (będące najczęściej w gestii lokalnych władz samorządowych), w strukturze beneficjentów bardzo mocno zarysowuje się dominacja jednostek samorządu terytorialnego. Takie proporcje należy ocenić jako nie do końca korzystne z punktu widzenia założeń leżących u podstaw wsparcia mikroprojektów, a więc udostępniania środków na przedsięwzięcia typu „ludzie dla ludzi”. Z niewielkiego udziału organizacji pozarządowych doskonale zdają sobie sprawę instytucje zaangażowane we wdrażanie Programu – w szczególności partnerzy projektu parasolowego. W ramach wywiadów przeprowadzonych na potrzeby niniejszej ewaluacji przedstawiciel jednego z nich tak podsumował strukturę podmiotową beneficjentów:

Najbardziej nam zależy na tym, żeby uaktywnić NGOsy. To są instytucje, które (…) wiedzą co się dzieje w społeczeństwie i najbardziej odpowiadają na potrzeby społeczeństwa, a niestety są to instytucje, które nie mają własnych środków lub mają ich bardzo niedużo.

Dominacja jednostek samorządowych (oraz podległych im instytucji) wynika przede wszystkim z ogólnych zasad udzielania wsparcia beneficjentom, którzy na początku muszą wygospodarować własne środki i dopiero po ich rozliczeniu mogą liczyć na otrzymanie refundacji, co jest najczęściej procesem długotrwałym (p. sekcja 5.6). Realizacja projektu w takich warunkach jest znacznie bardziej osiągalna dla stabilnych finansowo instytucji publicznych, a znacznie mniej atrakcyjna (i obarczona dużym ryzykiem) dla organizacji pozarządowych i innych podmiotów niepublicznych.

147

Wykres 62. Struktura wsparcia ze względu na typ Wykres 63. Struktura mikroprojektów – odsetek beneficjenta – udział w liczbie projektów i wartości mikroprojektów w poszczególnych przedziałach wartości dofinansowania (przedziały w tys. euro)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

Przestrzenny rozkład interwencji z osi III jest zdecydowanie bardziej równomierny, niż w przypadku osi I i II. Dofinansowanie trafiło do prawie wszystkich powiatów objętych Programem,59 przy czym widoczne są pewne różnice pomiędzy obydwiema stronami granicy. W Polsce mikroprojekty koncentrują się przede wszystkim w pasie przygranicznym oraz w Rzeszowie i Bielsku-Białej, natomiast na Słowacji najwięcej tego typu inicjatyw realizowanych jest w powiatach Preszów i Żylina oraz w samych miastach. Relatywnie niewielka liczba projektów zrealizowana została w kraju preszowskim w powiatach graniczących z Euroregionem Karpackim, co jednak wynika z niskiej gęstości zaludnienia tych obszarów, a zatem z relatywnie niewielkiej liczby potencjalnych beneficjentów i odbiorców wsparcia. Tezę tą potwierdza analiza struktury wsparcia w ujęciu per capita (patrz dalej).

Jak zaznaczono powyżej, koncentracja przestrzenna mikroprojektów jest znacznie mniejsza niż projektów dużych. Na poziomie powiatów różnice są jednak znaczące – liderami są powiat bieszczadzki i m. Krosno oraz powiaty Medzilaborce i Tvrdosin, w których na mieszkańca przypada więcej niż 20 euro wartości mikroprojektów. Szczególnie intersujący jest przypadek powiatu bieszczadzkiego, do którego trafiło względnie niewiele wsparcia w ramach projektów dużych.60 Warto również podkreślić, że po słowackiej stronie w pasie przygranicznym zrealizowano projekty o praktycznie takiej samej wartości, co poza nim. Nieco inaczej rozłożyły się proporcje po stronie polskiej – powiaty bezpośrednio sąsiadujące z granicą odpowiadają za prawie 2/3 wartości wszystkich dofinansowanych przedsięwzięć.

59 Z wyjątkiem powiatu Turčianske Teplice oraz powiatu strzyżowskiego. 60 Co można tłumaczyć m.in. dużą absorpcją środków z innych programów operacyjnych.

148

Wykres 64. Wartość mikroprojektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz z wyodrębnionym pasem przygranicznym

Wykres 65. Wartość mikroprojektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Źródło: Opracowanie własne danych Euroregionu Karpackiego.

149

Mapa 9. Wartość mikroprojektów ogółem i w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Źródło: Opracowanie własne

150

Ramka 11. Z czym koreluje się poziom absorpcji środków z PWT PL-SK 2007-2013?

Obserwacja 1: Wartość mikroprojektów z PWT PL-SK 2007-2013 per capita jest ujemnie (znacznie silniej niż w przypadku osi I i II) powiązana z poziomem zamożności powiatu

Znacznie silniejsza niż w przypadku projektów dużych jest ujemna zależność pomiędzy wartością zrealizowanych mikroprojektów oraz zamożnością61 powiatu. Stan ten można tłumaczyć m.in. mniejszymi barierami w realizacji mniejszych przedsięwzięć, które mogą być realizowane także przez mniej zasobnych beneficjentów.

Obserwacja 2: Wartość mikroprojektów z PWT PL-SK 2007-2013 per capita nie jest silnie powiązana z sytuacją na lokalnym rynku pracy, choć na poziomie polskich powiatów widać nieznacznie ujemną zależność

Obserwacja 1 znajduje częściowe potwierdzenie, jeśli pod uwagę weźmiemy dane dot. sytuacji na lokalnym rynku pracy62 - w przypadku polskich powiatów względnie więcej środków FMP trafiło do jednostek, w których sytuacja gospodarcza jest relatywnie gorsza. Zależność taka praktycznie nie występuje na Słowacji, gdzie (jak zaznaczono wcześniej) wsparcie FMP było znacznie bardziej rozproszone po całym obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektów i danych GUS.

61 Podobnie jak w analizie interwencji w osi I i II zamożność powiatu mierzymy przeciętnymi dochodami z PIT w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Z uwagi na dostępność danych na poziomie lokalnym, analiza obejmuje tylko Polskę. 62 W analizie wzięto pod uwagę przeciętną stopę bezrobocia rejestrowanego w okresie wdrażania programu. Wyższe wartości wskaźnika (bliższe 1) oznaczają lepszą sytuację na rynku pracy (niższe bezrobocie w porównaniu z całym obszarem pogranicza). 151

Analiza zakresu tematycznego dofinansowanych przedsięwzięć zgodnie z podziałem na kategorie interwencji (kategoryzacja zgodnie ze sprawozdawczością euroregionów i WJT) wskazuje na to, że zdecydowanie najwięcej projektów wspartych w osi III dotyczy szeroko rozumianej kultury (od ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, przez poprawę usług kulturalnych po rozwój infrastruktury kulturalnej) oraz zadań związanych z turystyką i rekreacją. Ponad jedna piąta projektów zakwalifikowana została do kategorii promowanie partnerstw.63 Niecałe 4% przedsięwzięć koncentruje się na ochronie i waloryzacji dziedzictwa przyrodniczego, a mniej niż 3,5% na promowaniu walorów naturalnych. Najmniejszym zainteresowaniem cieszyły się inicjatywy dotyczące aktywnego starzenia się, rozwoju potencjału ludzkiego w zakresie B+R oraz kształcenia ustawicznego. Oznaczać to może, że na pograniczu polsko-słowackim brak jest zapotrzebowania na wsparcie tego typu projektów wspólnych.

Wykres 66. Struktura tematyczna interwencji w osi III – udział w liczbie projektów i wartości dofinansowania wg kategorii interwencji EFRR

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

Projekty zakwalifikowane do kategorii promowanie partnerstw stosunkowo często dotyczą różnego rodzaju inicjatyw związanych z szerokorozumianym sportem i rekreacją (Sport na pograniczu polsko- słowackim, Rozwój współpracy przygranicznej poprzez transgraniczną trasę rowerową Moszczaniec- Kalinov), oraz turystyką i kulturą (Rozwój bez granic – wzajemne wsparcie dla wzmocnienia regionalnych produktów turystycznych i kulturowych, Wspólny Rozwój Kultury i Sportu na Orawie 2010). Z kolei inwestycje przypisane do kategorii inne wsparcie dla poprawy usług kulturalnych, obejmuje niekiedy działania bardziej związane ze sportem i rekreacją, niż kulturą (np. Polsko - słowacki Ośrodek Jeździectwa i Turystyki Konnej) lub łączą w sobie zarówno sport jak i kulturę (Rozvoj vzájomných kultúrno-športových kontaktov Palota Radoszyce, Kultúrou a športom k posilnenu slovensko-poľských vzťahov). Wśród przedsięwzięć zakwalifikowanych do tej kategorii znalazły się

63 Jak wynika z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami partnerów projektu parasolowego, do grupy tej włączono przede wszystkim przedsięwzięcia, które łączyły w sobie więcej niż jedną kategorię tematyczną.

152

również projekty związane z poprawą bezpieczeństwa (Współpraca Policji polskiej i słowackiej w zwalczaniu chuligaństwa stadionowego). Z kolei do rozwoju infrastruktury kulturalnej przypisano również działania związane ze sportem (Turnieje sportowe sposobem na nudę, Sport bez granic, Stryszawsko-Gbel'anskie rozgrywki sportowe). Do kategorii dotyczącej wsparcia na rzecz wzmocnienia usług turystycznych włączano przedsięwzięcia polegające na rozwoju infrastruktury sportowo- rekreacyjnej, o mniejszym znaczeniu turystycznym (Stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku poprzez budowę miejsca rekreacji, sportu i zabawy w Ciscu).

Ponieważ dopasowania kodów interwencji do części z projektów budzą pewne wątpliwości (patrz wymienione wyżej przykłady), na potrzeby prowadzonych analiz stworzona została nowa klasyfikacja wspartych przedsięwzięć. W szczególności rozdzielono kwestie związane ze sportem i rekreacją od działań nakierowanych na rozwój potencjału turystycznego, do których zakwalifikowano również projekty miękkie, polegające na promocji walorów turystycznych regionu. Wszystkie projekty związane z dziedzictwem historycznym i kulturowym oraz infrastrukturą i działalnością instytucji kultury połączono w jedną kategorię. Wyodrębniono grupę przedsięwzięć, które zawierają w sobie mieszankę różnorodnych inicjatyw, w których w ramach jednego projektu łączy się wiele tematów np. modernizację infrastruktury społecznej, wydarzenia kulturalne i sportowe. Pozostałe kategorie obejmują bezpieczeństwo oraz inne inicjatywy tworzące zróżnicowaną grupę, których nie można przypisać do żadnej z głównych.

Wykres 67. Zakres tematyczny wspartych projektów – udział w liczbie projektów i wartości dofinansowania wg podziału tematycznego wypracowanego na potrzeby ewaluacji

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

Analiza rozkładu tematycznego w układzie przestrzennym wskazuje na pewne różnice między poszczególnymi euroregionami i wyższymi jednostkami terytorialnymi. Działania dotyczące dziedzictwa kulturowego i kultur są zdecydowanie najczęściej wdrażanymi przedsięwzięciami po stronie słowackiej. Niemal taki sam udział mają tam mikroprojekty dotyczące turystyki, sportu i rekreacji. W trzech polskich euroregionach proporcje te wyglądają nieco inaczej, ponieważ dominują tu przedsięwzięcia dotyczące turystyki, sportu i rekreacji, przy zdecydowanie mniejszym udziale wsparcia związanego z szeroko pojętą kulturą i dziedzictwem kulturowym.

153

Mapa 10. Struktura mikroprojektów w układzie euroregionów/WJT

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

154

W niemal każdym ze zidentyfikowanych obszarów tematycznych można wskazać na kilka dominujących grup projektów, których krótką charakterystykę przedstawiliśmy w tabeli poniżej. W ujęciu ogólnym główny podział dotyczy rozróżnienia między przedsięwzięciami o charakterze inwestycyjnym obejmującym najczęściej wsparcie infrastruktury oraz doposażenie (np. straży pożarnej) oraz miękkim, dotyczącym wszelkiego rodzaju spotkań i wydarzeń.

Tabela 17. Charakterystyka najważniejszych grup mikroprojektów zakres tematyczny charakterystyka wspartych projektów Projekty zakwalifikowane do kategorii dziedzictwo i kultura obejmują 3 zasadnicze grupy:  Infrastrukturę kultury: projekty najczęściej dotyczą budowy muszli koncertowych, scen, amfiteatrów oraz dokończenia wcześniej rozpoczętych budów i modernizacji obiektów i centrów kultury. kultura,  imprezy kulturowe: od konkursów fotograficznych, dni danego miasta, dziedzictwo warsztatów m.in. teatralnych i muzycznych, przez koncerty, po festyny i kulturowe odpusty;  ochrona dziedzictwa historycznego i kulturowego: szereg działań dotyczących lokalnego folkloru, architektury, tradycji kulinarnych, muzyki, malarstwa, w ramach podejmowanych działań stworzono wystawy czasowe i ekspozycje stałe, wydawnictwa prezentujące dziedzictwo pogranicza, w tym dziedzictwo kulinarne, współpracę podjęły zespoły muzyczne i taneczne. Działania w tym obszarze podzielić można na dwie zasadnicze grupy obejmujące z jednej strony wsparcie infrastruktury sportowej, turystycznej i rekreacyjnej, a z drugiej strony ,wydarzenia sportowe i turystyczne. W szczególności w ramach tej kategorii rozwój turystyki i wyodrębniono: potencjału  projekty o charakterze infrastrukturalnym, dotyczące budowy i/lub turystycznego oznakowania szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych;  projekty o charakterze miękkim, obejmujące promocję poszczególnych miast i innych i jednostek terytorialnych, zarówno po kątem walorów i konkretnej oferty turystycznej. Działania w tym obszarze podzielić można na dwie zasadnicze grupy obejmujące z jednej strony wsparcie infrastruktury sportowej, turystycznej i rekreacyjnej i z drugiej strony, wydarzenia sportowe i turystyczne, w szczególności:  przedsięwzięcia infrastrukturalne, dotyczące budowy boisk, placów zabaw, ośrodków jeździectwa; sport i rekreacja  działania miękkie związane z organizacją turniejów sportowych, zwłaszcza meczów pomiędzy drużynami z Polski i Słowacji, organizacją obozów i wycieczek, organizacji imprez jeździeckich. Główną cechą odróżniającą projekty sportowo-rekreacyjne od projektów turystycznych (pole powyżej) jest silniejsze ukierunkowane na potrzeby społeczności lokalnych, a w mniejszym stopniu – na dotarcie do zewnętrznego odbiorcy (turysty). Mikroprojekty związane z tym tematem podzielić można na 2 grupy:  przedsięwzięcia częściowo infrastrukturalne realizowane przez służby publiczne takie jak policja, straż pożarna, GOPR obejmujące wymianę bezpieczeństwo doświadczeń, szkolenia i wspólne ćwiczenia oraz doposażenie jednostek;  przedsięwzięcia miękkie, skierowane do mieszkańców, realizowane zarówno przez służby, jak i inne podmioty, których celem jest edukacja związana z bezpieczeństwem głównie na drogach i w górach. Mikroprojekty wpisujące się do tej kategorii szerokim zakresem podejmowanych mieszane działań, które najczęściej można zakwalifikować do co najmniej dwóch obszarów wymienionych powyżej: kultury i dziedzictwa kulturowego, sportu i rekreacji oraz

155

zakres tematyczny charakterystyka wspartych projektów szeroko rozumianej turystyki. Działania te często zawierają jednak także elementy związane z innymi tematami. Warto zauważyć, że ponad 70% tych projektów realizowanych jest przez jednostki samorządu terytorialnego, które na bazie bardzo różnorodnych działań umacniają istniejącą współpracę lub budują podwaliny pod kooperację z nowymi partnerami. Do kategorii inne zaliczono mikroprojekty z tematów reprezentowanych przez mniej liczne grupy projektów:  edukacja – podejmowane inicjatywy dotyczyły wymiany wiedzy i doświadczeń nauczycieli, przygotowania materiałów, wymiany młodzieży, uspójnienia programów kształcenia;  ochrona środowiska – działania dotyczące ochrony dziedzictwa naturalnego obszarów przygranicznych oraz edukacji ekologicznej, w tym ścieżek dydaktycznych i materiałów edukacyjnych;  współpraca samorządów - rozszerzanie istniejących sieci współpracy poprzez włączanie do nich kolejnych partnerów oraz inne działania zacieśniające inne współprace jednostek samorządu terytorialnego;  przedsiębiorczość – podejmowano działania dotyczące identyfikacji potrzeb przedsiębiorców rozpoczynających działalność, utworzenia stron internetowych i materiałów dotyczących informacji gospodarczej, przedsiębiorczości akademickiej, sieciowania przedsiębiorców;  zdrowie – przedsięwzięcia dotyczące wymiany doświadczeń i współpracy w obszarze profilaktyki chorób cywilizacyjnych oraz uzależnień;  aktywizacja grup w trudnej sytuacji – inicjatywy mające na celu aktywizację seniorów oraz osób 45+ i 50+, jak również działania skierowane do mniejszości i niepełnosprawnych;  badania i analizy – analiza potencjałów rozwojowych i konkurencyjności obszarów pogranicza polsko-słowackiego.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej. Ciekawych wniosków dostarcza również analiza budżetów mikroprojektów. Na poziomie wszystkich przedsięwzięć dofinansowanych w ramach FMP wydatki rozkładają się stosunkowo równomiernie pomiędzy zadania związane z inwestycjami, płacami oraz spotkaniami i promocją (łącznie prawie 90% nakładów). Jest to sytuacja diametralnie inna niż proporcje obserwowane w osiach I i II, w których na zadania inwestycyjne przeznaczano przeciętnie ponad 88% budżetów projektowych. Z tej perspektywy, mikroprojektom jest znacznie bliżej do przedsięwzięć sieciowych, które uzyskały wsparcie w ramach tematu 2.3.

Wykres 68. Struktura budżetów mikroprojektów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego i wniosków o dofinansowanie.

156

Przedstawione powyżej proporcje na poziomie całego FMP nie były identyczne w poszczególnych euroregionach i wyższych jednostkach terytorialnych (Wykres 69). Zauważalny jest przeciętnie większy udział nakładów inwestycyjnych w budżetach beneficjentów realizujących projekty po stronie słowackiej – w krajach preszowskim i żylińskim wynosił on odpowiednio 37% i 43%. Słowaccy beneficjenci relatywnie mniej funduszy przeznaczali na zadania związane ze spotkaniami i promocją projektów, podobnie sytuacja wyglądała w Euroregionie Tatry. Proporcje te były odwrócone wśród beneficjentów z Euroregionu Beskidy i Euroregionu Karpackiego – szczególnie w drugim z wymienionych przeważały działania miękkie (zaledwie 12% nakładów na inwestycje).

Wykres 69. Struktura budżetów mikroprojektów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

Jak pokazujemy w kolejnych sekcjach, udział wydatków inwestycyjnych w budżecie projektów jest jednym z głównych czynników różnicujących mikroprojekty dofinansowane w ramach FMP. W celu bardziej klarownej prezentacji wyników przedsięwzięcia podzieliliśmy na dwie grupy: projekty nieinwestycyjne (mniej niż 30% budżetu na zadania inwestycyjne, a więc poniżej średniej ogółem – p. powyżej) oraz projekty częściowo inwestycyjne. Na podstawie dwóch różnych metod można jednak stwierdzić, że w grupie projektów nieinwestycyjnych dominują te, w których zadania „twarde” stanowiły mniej niż 10% budżetu.

Wykres 70 Wyodrębnienie projektów nieinwestycyjnych i Wykres 71. Specyfika projektów w podziale na kraj częściowo inwestycyjnych beneficjenta.

157

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI i analizy dokumentacji projektowej.

Więcej projektów częściowo inwestycyjnych realizowanych jest na Słowacji (37% w stosunku do 24% w Polsce), co znajduje swoje odzwierciedlenie w przytoczonych powyżej danych dotyczących udziału poszczególnych kategorii wydatków pomiędzy euroregionami (patrz Wykres 70). Przedsięwzięcia, w których działania związane z rozwojem infrastruktury konsumowały relatywnie najmniej środków, dotyczyły kultury i dziedzictwa kulturowego. Z kolei w przypadku projektów związanych ze sportem i rekreacją oraz rozwojem potencjału turystycznego udział wydatków związanych z robotami budowlanymi i infrastrukturą był relatywnie największy. Wynika to wprost z zakresu realizowanych przedsięwzięć, ponieważ projekty związane z turystyką i rekreacją w większości przypadków dotyczą rozbudowy podstawowej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (np. ścieżek rowerowych, tras spacerowych, budowy boisk).

Wykres 72. Projekty nieinwestycyjne i częściowo inwestycyjne struktura w podziale na typ projektu oraz typ beneficjenta

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

Jak wskazują wyniki badania CAWI przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym to domena jednostek samorządu terytorialnego, w których niemal w 40% projektów wydatki na roboty budowalne i rozwój infrastruktury przekraczają 30% budżetu. Również w przypadku przedsięwzięć edukacyjnych można mówić o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnym. Zdecydowanie najmniejsze wydatki z tego tytułu ponoszone są w ramach wsparcia instytucji kultury, których potrzeby infrastrukturalne mogły zostać zaspokojone m.in. ramach tematu 2.2.

158

Przeciętny czas realizacji mikroprojektów w PWT PL-SK 2007-2013 wynosił 10 miesięcy. Wartość ta była nieco odmienna w poszczególnych podgrupach mikroprojektów. Przeciętnie krótsze projekty zostały wsparte przez Euroregion Beskidy oraz WJT w Preszowie (średnia długość niewiele ponad 9 miesięcy), z kolei dłuższe przedsięwzięcia (znacznie powyżej 10 miesięcy) realizowali beneficjenci, którzy otrzymali dofinansowanie w WJT w Żylinie oraz w Euroregionie Tatry. Niższa od przeciętnej była długość projektów, których wnioskodawcą były jednostki samorządu terytorialnego, wyższa – w przypadku instytucji kultury i instytucji edukacyjnych. Warto również zauważyć, że średni czas realizacji projektu w latach 2009-2013 utrzymywał się (z tendencją malejącą) powyżej 10 miesięcy. Znacznie wyróżniają się na tym polu projekty zrealizowane w 2014 r., które trwały zaledwie około 5 miesięcy.

Wykres 73. Czas realizacji w zależności od specyfiki projektu (w miesiącach) euroregion/WJT typ beneficjenta rok realizacji

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego.

Rozkład czasu realizacji projektów jest niesymetryczny. Projekty krótsze niż 4 miesiące stanowiły jedynie 3% całości. W przedziale 6-11 miesięcy rozkład jest praktycznie jednostajny (7-11% całości). Zdecydowanie najwięcej projektów trwało równo rok (ok. 39%), co można interpretować jako preferowany przez beneficjentów horyzont planowania działań projektowych.

Wykres 74. Rozkład czasu realizacji (liczba miesięcy) mikroprojektów (udział w ogólnej liczbie mikroprojektów)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego.

159

5.4 Oddziaływanie interwencji Ocenę oddziaływania mikroprojektów warto rozpocząć od podsumowania grup docelowych, do których przedsięwzięcia dofinansowane w ramach FMP były skierowane. Zgodnie z wynikami badania CAWI (Wykres 75) grupami tymi najczęściej byli mieszkańcy obszarów, na których realizowane były projekty, a także mieszkańcy „partnerskiego” obszaru po drugiej stronie granicy – dotyczy to praktycznie wszystkich obszarów tematycznych interwencji. Jako grupy docelowe często wskazano także turystów, przy czym - co oczywiste - najczęściej było tak w przypadku projektów dotyczących rozwoju turystyki i potencjału turystycznego, a najrzadziej - w działaniach związanych z edukacją. Co ciekawe, wśród projektów związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym, turyści stanowili grupę docelową dla nieco ponad 57% projektodawców, co pokazuje, że tego typu przedsięwzięcia kierowane były w większym stopniu na zaspokajanie potrzeb lokalnych mieszkańców. Analogiczna sytuacja dotyczy projektów zakwalifikowanych do kategorii sport i rekreacja.

Wykres 75. Najważniejsze grupy docelowe mikroprojektów64 uwaga – kategoria „mieszkańcy” dotyczy łącznie Polaków i Słowaków (średnia arytmetyczna)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

Uwzględnienie w analizach zakresu tematycznego dofinansowanych przedsięwzięć uwidacznia pewne różnice pomiędzy docelowymi odbiorcami wsparcia. Po pierwsze, działania związane z kulturą oraz sportem i rekreacją są skierowane głównie do mieszkańców, przy zdecydowanie mniejszym znaczeniu pozostałych grup. Interwencja mająca na celu rozwój turystyki i potencjału turystycznego, w największym stopniu spośród wszystkich projektów, skierowana jest do turystów, chociaż również w tym przypadku najważniejszą grupą docelową są mieszkańcy. Trzecią pod względem częstości wskazań kategorią są uczniowie, przy czym skierowanych jest do nich 60% projektów związanych z edukacją, w których jednak równoważnym celem była odpowiedź na potrzeby pracowników placówek edukacyjnych. W przypadku pozostałych obszarów wsparcia uczniowie traktowani są raczej jako jedna z grup mieszkańców, która może korzystać z efektów zrealizowanych przedsięwzięć. Stosunkowo liczną grupą odbiorców wsparcia są również pracownicy instytucji realizujących projekt oraz pracownicy partnerów projektu. Grupy te najczęściej wskazywali beneficjenci przedsięwzięć związanych ze wspomnianą wcześniej edukacją, współpracą jednostek samorządowych, kulturą oraz spotem i rekreacją.

Wśród pozostałych grup docelowych wymieniano również przedstawicieli świata kultury (około 30% wskazań), szczególnie w przypadku projektów dotyczących dziedzictwa kulturowego. Nieco ponad

64 Jak zaznaczono wcześniej, respondenci mogli wybrać więcej niż jeden obszar tematyczny, co oznacza, że niektóre projekty wliczane są jednocześnie do kilku z wymienionych kategorii.

160

jedna trzecia respondentów wśród grup docelowych wymieniła studentów, natomiast niemal co dziesiąty wskazywał na osoby bezrobotne i wykluczone społecznie. Trzeba przy tym zaznaczyć, że zarówno bezrobotni i osoby wykluczone, jak również studenci byli wskazywani jako jedne z wielu grup docelowych w przypadku projektów dotyczących kultury i dziedzictwa kulturowego oraz, w dalszej kolejności, działań promocyjnych. Projekty dedykowane konkretnie tym dwóm grupom stanowią niewielki odsetek (od 2 do 8%) przedsięwzięć analizowanych w ramach badania CAWI.

Wykres 76. Ocena oddziaływania projektów w opinii beneficjentów – podział wg. zakresu realizowanych projektów Oceny w skali 0-10, gdzie 10 to „bardzo duży wpływ”.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

161

Na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego beneficjentów należy ocenić, że wartość dodana mikroprojektów PWT PL-SL 2007-2013 w największym stopniu dotyczyła wzrostu intensywności relacji z partnerami zagranicznymi (odpowiednio – Polakami i Słowakami). Najsilniejsze oddziaływania w tym zakresie odnotowano w projektach związanych ze współpracą jednostek samorządu terytorialnego, rozwojem edukacji i zasobów ludzkich oraz sportem i rekreacją.65 Dofinansowane przedsięwzięcia miały zdaniem respondentów duży wpływ również na poprawę wizerunku odpowiednio Polski i Słowacji oraz mieszkańców obu krajów. Dla wzrostu ruchu turystycznego największe znaczenie miały inicjatywy zakwalifikowane do kategorii rozwój turystyki i potencjału turystycznego, przy umiarkowanym wpływie pozostałych typów interwencji. Zainteresowanie kulturą i językiem odpowiednio słowackim i polskim najsilniej pobudzały projekty dotyczące dziedzictwa kulturowego, sportu i rekreacji oraz współpracy samorządów, czyli przedsięwzięć podczas których najczęściej dochodzi do spotkań mieszkańców obu krajów. Większość realizowanych mikroprojektów miała relatywnie niewielki wpływ (w porównaniu z wymienionymi wcześniej zagadnieniami) na zaspokajanie potrzeb lokalnych społeczności w zakresie dostępu do usług oraz poprawę sytuacji gospodarczej wspartych obszarów. Wyjątkami są działania związane ze sportem i rekreacją oraz rozwojem turystyki, którym przypisuje się stosunkowo największy wpływ na poprawę sytuacji ww. kwestiach.

Wykres 77. Ocena oddziaływania projektów w opinii beneficjentów – porównanie mikroprojektów inwestycyjnych i nieinwestycyjnych (tj. projektów, w których wydatki inwestycyjne wynosiły mniej niż 30%). Oceny w skali 0-10, gdzie 10 to „bardzo duży wpływ”.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

65 Najmniejsze znaczenie przypisano przedsięwzięciom związanym z ochroną środowiska, przy czym trzeba zaznaczyć, że stanowiły one niewielki odsetek przedsięwzięć reprezentowanych w badaniu CAWI.

162

Analiza wyników badania CAWI uwzględniająca podział na projekty inwestycyjne oraz nieinwestycyjne wskazuje, że te pierwsze miały relatywnie większy wpływ na rozwój obszarów, na których były realizowane. Uwaga ta dotyczy w szczególności zaspokajania potrzeb lokalnych społeczności oraz wzrostu ruchu turystycznego, dla których działania o mniejszym udziale kosztów zawiązanych z rozwojem infrastruktury miały relatywnie mniejsze oddziaływanie. Projekty nieinwestycyjne mają z kolei niewielką przewagę w przypadku kwestii związanych z oddziaływaniem transgranicznym interwencji, tj. wzrostem zainteresowania kulturą i językiem kraju sąsiedzkiego oraz poprawą wizerunku i wzrostu intensywności współpracy miedzy obydwoma krajami.

Patrząc na analizowane obszary w nieco szerszym kontekście można więc stwierdzić, że mikroprojekty, które w większym stopniu sprzyjały wzmacnianiu lokalnych społeczności, to te w których relatywnie duży udział dofinansowania pochłonęły zadania inwestycyjne. Projekty, które można określić jako miękkie (nieinwestycyjne) charakteryzowały się w odniesieniu do tych zagadnień mniejszym oddziaływaniem. Miały jednak nieznacznie większy wpływ na pobudzanie różnych aspektów współpracy polsko-słowackiej.

Wykres 78. Ocena beneficjentów dotycząca realizacji celów osi III

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

163

Ramka 12. Komplementarność mikroprojektów Komplementarność w ramach osi III

Jak wynika z wywiadów z interesariuszami Programu, formuła projektów komplementarnych nie sprawdziła się w takim stopniu jak oczekiwano. Wśród dofinansowanych przedsięwzięć można jednak wyróżnić pary/grupy przedsięwzięć wpisujących się w to kryterium. Projekty te w większości dotyczyły najpopularniejszych obszarów interwencji, tj. działań związanych z turystyką, sportem i rekreacją oraz szeroko rozumianym dziedzictwem historycznym i kulturowym. Jednym z ciekawszych przykładów jest przedsięwzięcie pn. Rowerem z Bielska-Białej na Słowacje! oraz Ďiaľková cyklotrasa spájajúca Slovensko s Poľskom, w ramach których oznakowano trasę prowadzącą z Bielska -Białej do granicy polsko-słowackiej na przełęczy Glinka (projekt realizowany przez Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów (BTC)), kontynuowaną od granicy do miejscowości Martina (projekt realizowany przez Turčianska bicyklová skupina JUS (JUS)). Co więcej, jak wynika z analizy dokumentacji projektowej pierwszy z mikroprojektów tj. inicjatywa Rowerem z Bielska-Białej na Słowacje! zapoczątkowała współpracę BTC z JUS, która pobudziła kolejne dwie inwestycje polegające na tworzeniu i oznakowaniu tras rowerowych.

Komplementarność z „dużymi” projektami z osi priorytetowych I i II

W PWT PL-SK 2007-2013 komplementarność zachodzi również pomiędzy mikroprojektami oraz inwestycjami dofinansowanymi w osiach I i II. W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na komplementarność przestrzenną interwencji, która przejawia się w koncentracji interwencji na obszarze danej jednostki terytorialnej. Przybliżeniem tej zależności jest poniższy wykres, z którego wynika, że zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie występuje dodatnia zależność pomiędzy absorpcją funduszy z osi I i II oraz środków rozdysponowanych w ramach FMP: beneficjenci z powiatów, które były wyjątkowo skuteczne w aplikowaniu o projekty „duże” realizowali także przeciętnie więcej mikroprojektów. Po stronie słowackiej należy w tym kontekście wymienić powiaty Trdvosin i Medzilaborce, a po polskiej – powiaty nowotarski i cieszyński. Warto jednak zaznaczyć, że relacja ta nie ma charakteru deterministycznego. Na przykład, w województwie podkarpackim (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) najwięcej środków z FMP otrzymał powiat bieszczadzki, tymczasem skuteczność beneficjentów z tej jednostki w aplikowaniu o środki w osiach I i II należała do najsłabszych. Może to oznaczać albo brak zapotrzebowania na realizację tzw. projektów dużych, albo brak zdolności, w tym finansowych, do przeprowadzania tego typu inwestycji.

Wykres 79. Zależność pomiędzy absorpcją środków z osi I i II oraz FMP (poziom powiatów, wartości w euro na jednego mieszkańca)

Źródło: Opracowanie własne danych przekazanych przez WST oraz Euroregion Karpacki

164

Za komplementarnością przestrzenną wsparcia często idzie również komplementarność przedmiotowa. W Medzilaborcach dofinansowanie w ramach tematu 2.1 pozwoliło m.in. na rozwój infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej, natomiast dzięki wsparciu z osi III możliwe było wsparcie organizacji wydarzeń kulturalnych i sportowych. Przedsięwzięcia realizowane na terenie powiatu Dolný Kubín koncentrują się z kolei na wsparciu potencjału turystycznego (4 duże projekty oraz 4 mikroprojekty) oraz dziedzictwa kulturowego (1 duży projekt i 9 mikroprojektów). Na obszarze powiatu Námestov, obok projektów związanych z infrastrukturą komunikacyjną, wśród tzw. dużych przedsięwzięć dofinansowano zadania związane z rozwojem potencjału turystycznego i rekreacyjnego (2), które dominują również wśród dofinansowanych mikroprojektów (8). W powiecie bieszczadzkim wsparcie, wyłączając temat 2.3, koncentruje się na turystyce i rekreacji, zarówno w przypadku projektów dużych (2), jak i małych (5). W przypadku powiatu żywieckiego komplementarność dotyczy wsparcia infrastruktury turystycznej i sportowo rekreacyjnej, których dotyczy 5 dużych projektów oraz 5 mikroprojektów. Warto jednak zauważyć, że występowanie komplementarności (lub przynajmniej potencjalnej komplementarności) w wymiarze przestrzennym nie było najczęściej świadomym działaniem wnioskodawców. Jak zauważył jeden z respondentów badań jakościowych: nie zauważyłem, żeby projekty próbowały się uzupełniać z premedytacją.

Komplementarność z działaniami finansowanymi z innych źródeł

Oprócz komplementarności zachodzącej na poziomie Programu, wśród dofinasowanych mikroprojektów znajdują się przedsięwzięcia komplementarne w stosunku do inicjatyw realizowanych w ramach innych programów. Relacje tego typu dotyczą w szczególności działań związanych ze statutową działalnością beneficjentów. Widać to doskonale m.in. na przykładzie instytucji kultury.

 Towarzystwo Wspierania Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca „GILOWIANKA” w ramach ocenianego Programu zrealizowało mikroprojekt pn. Dziedzictwo Kulturowo-Pokoleniowe Regionów Żywieckiego i Żylińskiego, polegający na współpracy w obszarze kultury pomiędzy organizacjami kultury oraz mieszkańcami z regionu żywieckiego i Żylińskiego. Ten sam beneficjent realizował również szereg inicjatyw kulturalnych w ramach innych programów, w tym: PO KL (Edukacja muzyczna dla wszystkich), Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Górolsko muzyka i górolskie granie), Polsko-Ukraińskiej Wymiany Młodzieży (Polsko-Ukraińskie Warsztaty Folklorystyczne), Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Dziedzictwo Kulturowo-Pokoleniowe Regionu Podbeskidzia).  Z kolei Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki wykorzystuje różne programy, w tym PWT PL-SK 2007-2013 do finansowania działań integrujących grupy marginalizowane społecznie, poprzez różnego rodzaju zajęcia i warsztaty dla osób wykluczonych. Taki charakter miał mikroprojekt pn. Nasza Sztuka – Nasza Integracja, jak również inicjatywa dofinansowana z PO KL pn. Otworzymy Ci świat, która również wykorzystywała zajęcia i warsztaty teatralne do aktywizacji osób marginalizowanych.  W przypadku Zespołu folklorystycznego Chemlon Humenne projekt z PWT PL-SK 2007-2013 dotyczący wymiany kulturowej pomiędzy przedstawicielami Polski i Słowacji (Hľadanie spoločných koreňov v spoločnej Európe/Poszukiwanie wspólnych korzeni we wspólnej Europie), stanowi kontynuację tego typu działań dotyczących przedstawicieli innych krajów np. wymiany kulturowej z Francją w ramach IUVENTA NAFYM – Program Mládež pre Európu, programu realizowanego ze środków publicznych IUVENTA – Słowackiego Instytutu Młodzieży podległego Ministerstwu Edukacji, Nauki, Badań oraz Sportu Republiki Słowackiej.

165

5.5 Partnerstwo Opisane we poprzednim podrozdziale oddziaływanie projektów dotyczyło przede wszystkim obserwowanych rezultatów poszczególnych przedsięwzięć. Z punktu widzenia celów FMP, równie ważnym zagadnieniem, wymagającym oceny jest samo partnerstwo w ramach projektów dofinansowanych z PWT PL-SK 2007-2013. Pomimo obiektywnych i istotnych różnic (brak projektów wspólnych w osi III ocenianego Programu) okazuje się, że w pewnych aspektach partnerstwo w mikroprojektach jest porównywalne do tego obserwowanego w projektach dużych. Analogicznie jak w przypadku osi priorytetowych I i II, również większość beneficjentów FMP realizuje projekty z partnerami, z którymi wcześniej już współpracowali (Wykres 80). W przypadku dwóch trzecich respondentów z tej grupy wcześniejsza współpraca dotyczyła m.in. realizacji przedsięwzięć dofinansowanych ze środków unijnych. Jedynie w około jednej piątej przypadków realizacja projektu w PWT PL-SK 2007-2013 była bezpośrednim powodem zawiązania nowego partnerstwa. Wynika z tego, że interwencja Programu zauważalnie wpłynęła przede wszystkim na wzmocnienie już istniejących partnerstw, co dotyczyło najbardziej jednostek samorządu terytorialnego, a więc najliczniejszej grupy beneficjentów. Względnie większą rolę w tworzeniu nowych partnerstw Program odegrał w przypadku stowarzyszeń i organizacji pozarządowych (29% beneficjentów). Przynajmniej część z nowych partnerstw była zawierana „pod projekt”. Nie powinno być to jednak traktowane jako zjawisko negatywne, co dobrze podsumował jeden z przedstawicieli partnerów projektu parasolowego.

W tym nie ma nic złego, trzeba mieć jakąś pobudkę. Ludzie mogą się wstydzić powiedzieć to na głos (…), ale skoro powstaje z tego dużo dobrego... Partnerstwa są dobre i trwałe – po co bez środków rowerzyści mieliby szukać partnera ze Słowacji?

Wykres 80. Wcześniejsza współpraca z partnerem/partnerami projektu w podziale na kraj beneficjenta w podziale na typ beneficjenta

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

Wcześniejsze projekty realizowano najczęściej (Wykres 83) przy wsparciu Programu INTERREG III A, dotyczy to niemal dwóch trzecich beneficjentów z Polski i połowy ze Słowacji. Stosunkowo duży odsetek partnerstw zawarto już w okresie przedakcesyjnym, w ramach projektów finansowanych z programu PHARE CBC. Mniej więcej 7% respondentów z Polski i 1% ze Słowacji deklaruje realizację innych przedsięwzięć w PWT PL-SK 2007-2013. Duży odsetek beneficjentów, którzy współpracują z partnerami od czasów PHARE CBC, rosnący w kolejnym okresie programowania w trakcie INTERREG III A, jednoznacznie wskazuje, że wsparcie z tych programów przyczyniło się do zawiązania trwałych relacji partnerskich, owocujących kolejnymi realizowanymi projektami.

166

Wykres 81. Zakres wcześniejszej współpracy partnerów Wykres 82. Współpraca partnerów w realizacji projektów (odsetek respondentów, którzy wcześniej współpracowali z wg programów partnerami projektu)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI

Z deklaracji respondentów wynika, że w większości przypadków wcześniejsza współpraca dotyczyła tych samych obszarów tematycznych, których dotyczyły mikroprojekty tj. kultury, turystyki i rekreacji oraz sportu. Te same dziedziny współpracy były najczęściej wymieniane w badaniu CATI jednostek samorządu terytorialnego. W kontekście wyników badania CAWI beneficjentów świadczy to o nawiązywaniu stałej współpracy w konkretnych obszarach. W szerszym kontekście, uwzględniającym wyniki badania obejmującego jednostki samorządu terytorialnego oraz analizę struktury tematycznej interwencji PWT PL-SK 2007-2013, można mówić o wyłonieniu się najbardziej naturalnych i atrakcyjnych pól do nawiązywania, i rozwijania współpracy między podmiotami i społecznościami z Polski i Słowacji.

Wykres 83. Zakres tematyczny wcześniejszej współpracy beneficjentów mikroprojektów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI

167

Wszyscy beneficjenci, którzy współpracowali przed realizacją mikroprojektu dofinansowanego w ramach PWT PL-SK 2007-2013, w obszarach tematycznych których dotyczył ten projekt, nadal współpracują ze swoimi partnerami, co oznacza, że oddziaływanie tych przedsięwzięć jest długofalowe, przynajmniej w odniesieniu do kontynuacji nawiązanego partnerstwa. Co więcej, w przypadku 80% beneficjentów można mówić o intensywnej, a nie incydentalnej współpracy (Wykres 84). Ponad 95% tych respondentów rozszerzyło również zakres swojej współpracy o inne tematy, z tego w niemal 50% wywiązała się intensywna kooperacja, a w kolejnych 48% incydentalna. Nieco mniej trwałe są partnerstwa zawarte na potrzeby realizacji mikroprojektu z PWT PL-SK 2007-2013. W ich przypadku intensywną współpracę, w obszarze tematycznym, którego dotyczył mikroprojekt, kontynuuje 57%, a w innych obszarach 34% beneficjentów.

Wykres 84. Obecna współpraca partnerów a współpraca przed projektem w PWT PL-SK 2007-2013

tematyka, której dotyczył projekt inne tematy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI

Potwierdzeniem generalnie większej trwałości partnerstw istniejących przed aplikowaniem do PWT PL- SK 2007-2013, w porównaniu do tych, które zawarte zostały na potrzeby realizacji mikroprojektu, są również plany beneficjentów dotyczące dalszej współpracy. Niemal wszyscy respondenci, zadeklarowali chęć dalszej kooperacji, przy czym partnerzy o dłuższym doświadczeniu w realizacji wspólnych przedsięwzięć wyrażają taką chęć bardziej jednoznacznie. Mają oni również bardziej sprecyzowane plany dalszych wspólnych działań (patrz Wykres 85), niż ma to miejsce w przypadku nowo nawiązanych relacji.

168

Wykres 85. Plany dotyczące przyszłej współpracy a doświadczenie we współpracy przed projektem w PWT PL-SK 2007- 2013

planują współpracę poziom sprecyzowania planów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

Podsumowując, FMP w ramach PWT PL-SK 2007-2013 przyczynił się w głównej mierze do podtrzymywania i umacniania partnerstw już istniejących, chociaż miał również wpływ na nawiązywanie nowych przedsięwzięć. Potwierdzają to wyniki badania CAWI dotyczące powodów aplikowania o wsparcie, wśród których większość respondentów zadeklarowała, że chcieli oni realizować projekt wspólnie z partnerem z Polski/Słowacji. W przypadku około jednej piątej respondentów realizacja mikroprojektu miała być sposobem na sprawdzenie tego jak realizuje się projekt w partnerstwie. Zdecydowana większość z nich, jak wynika z danych przytoczonych powyżej, jest zadowolona z efektów tej próby i chce kontynuować kooperacje, jednak nie jest do niej tak silnie przekonana, jak ma to miejsce w przypadku bardziej ugruntowanych partnerstw.

Wykres 86. Powody aplikowania o środki PWT PL-SK 2007- Wykres 87. Sposób realizacji zasady partnerstwa (sposób 2013 zaangażowana partnera zagranicznego)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.

169

W ujęciu ogólnym partnerstwa związane z realizacją mikroprojektów w PWT PL-SK 2007-2013 są stosunkowo trwałe, wśród nich jednak stabilniejsze są te, dla których było to kolejne wspólne przedsięwzięcie, a nie inicjacja współpracy. Potwierdzają to deklaracje beneficjentów dotyczące planów przyszłej kooperacji – w przypadku relacji pomiędzy obecnymi partnerami od dłuższego czasu siłę partnerstwa należy ocenić jako porównywalną z projektami realizowanymi w osiach priorytetowych I i II.

Wykres 88. Plany współpracy w przyszłości a współpraca, partnerów przed realizacją projektu w PWT PL-SK

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań CAWI i CATI.

Również poziom sprecyzowania planów dalszej współpracy, zarówno w przypadku beneficjentów osi I i II, jak i III jest większy u beneficjentów z dłuższym doświadczeniem we wspólnej realizacji projektów, niż w nowo nawiązanych partnerstwach.

Wykres 89. Plany współpracy w przyszłości a współpraca, partnerów przed realizacją projektu w PWT PL-SK (tylko partnerzy, którzy planują lub raczej planują współpracę)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań CAWI i CATI.

170

5.6 Studia przypadków 5.6.1 Studium przypadku 1 – Międzynarodowa ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka

tytuł projektu Międzynarodowa ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka

wnioskodawca Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie

partnerzy krajowi Nadleśnictwo Cisna, Nadleśnictwo Komańcza

partner zagraniczny Lesy SR, š.p. OZ Vranov n/T.

miejsce realizacji Gmina Cisna i Gmina Komańcza

wartość dofinansowania 36 001 euro

Tło i cele projektu Międzynarodowa leśna ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka to mikroprojekt realizowany przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych z Krosna (wnioskodawca) we współpracy z 3 partnerami. Idea projektu narodziła się podczas wspólnych spotkań pomiędzy przedstawicielami Dyrekcji Lasów Państwowych z Krosna oraz Vranov nad Topl’ou, które współpracują ze sobą od lat. Inicjatorem omawianej inwestycji był słowacki partner, który wcześniej, z własnych środków utworzył pierwszy etap ścieżki dydaktycznej biegnący od Udavy do granicy państwa. Podczas wizyty na Słowacji partnerzy z Polski zostali zaproszeni na wizytację tego odcinka, wówczas wyłonił się pomysł kontynuacji ścieżki po polskiej stronie granicy. Pierwotna idea zakładała realizację dwóch komplementarnych mikroprojektów. Po stronie słowackiej planowano przedłużenie istniejącej ścieżki w głąb Państwa, jednak inwestycja ta nie otrzymała dofinansowania.

Celem projektu, obok wzmocnienia współpracy transgranicznej, był rozwój regionów przygranicznych oraz poprawa dostępności do terenów atrakcyjnych dla turystów ze względu na ich walory przyrodnicze i historyczne. Partnerzy projektu podkreślają, że chodziło o połączenie szlaków po obu stronach granicy, tak aby ścieżka dydaktyczna powstała na Słowacji i nie kończyła się na granicy państwa, tylko była konturowana po stronie polskiej. Z punktu widzenia wnioskodawcy, ważne było aby cenne przyrodniczo i historycznie tereny polskiego pogranicza mogły być udostępniane dla szerszego grona odbiorców, w tym turystów. Obok stworzenia odpowiednich warunków infrastrukturalnych dla zwiedzania ścieżek w nadleśnictwach Cisna i Komańcza, równie ważnym zadaniem było przygotowanie materiałów informacyjnych dotyczących walorów przyrodniczych i historycznych tych terenów. Dzięki temu turyści, w tym wycieczki szkolne, odwiedzający te szlaki mogą otrzymać kompleksową informację nie tylko o napotykanej roślinności i zwierzętach zamieszkujących te tereny, ale również o historii i kulturze tego obszaru.

W ramach inwestycji stworzono łącznie 9 km ścieżki dydaktycznej, w tym 3,5 km w Nadleśnictwie Cisna (trasa w formie pętli) i 5,5 km w Nadleśnictwie Komańcza (doliną byłej wsi Balnica), odcinki te uzupełniają 2,5 km trasy powstałej wcześniej na Słowacji (Osadne-Balnica). Duża część inwestycji polegała na uporządkowaniu i odpowiednim zagospodarowaniu istniejących ścieżek m.in. dzięki budowie małej architektury (schodków, barierek, kładek i innych przejść), od podstaw wykonano 1 km nowej trasy. Dodatkowo, w ramach działań związanych z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego i historycznego na tej trasie wyremontowano „Kowalową” kapliczkę i cembrowinę cudownego źródełka oraz uporządkowano cmentarzysko w Balnicy.

171

Działania podjęte w ramach projektu  Działanie 1: Wdrażanie projektu rozpoczęły robocze spotkania podczas, których wyznaczono przebieg trasy na terenach poszczególnych partnerów projektu. Wyznaczanie tras na tym etapie było konsultowane pomiędzy partnerami, przy założeniu, że decydujące zdanie podejmą Nadleśnictwa Cisna i Komańcza, będące gospodarzami tych terenów.  Działanie 2: Kolejnym krokiem było przygotowanie treści i wizualizacji materiałów informacyjno-edukacyjnych wykorzystanych na tablicach edukacyjnych ustawionych na trasie ścieżki oraz w wydanym przewodniku terenowym po trasie.  Działanie 3: W następnym kroku przystąpiono do uporządkowania terenu, w tym na potrzeby utworzenia 1 km nowej trasy. Wzdłuż ścieżki zbudowana została mała architektura obejmująca schodki, barierki, kładki i przejścia. Wyremontowano również kapliczkę i cembrowinę cudownego źródełka oraz uporządkowano cmentarzysko w Balnicy.  Działanie 4: Na zakończenie projektu dokonano uroczystego otwarcia, któremu towarzyszyła konferencja podsumowująca efekty projektu.

Wiata zbudowana w ramach projektu Tablica informacyjna wykonana w ramach projektu

Kładka zbudowana w ramach projektu Platforma widokowa zbudowana w ramach projektu

Źródło: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie

172

Oddziaływanie projektu Projekt dotyczący utworzenia międzynarodowej ścieżki dydaktycznej na obszarze pogranicza polsko- słowackiego ma znaczenie dla umacniania potencjału turystycznego tych terenów, dla których rozwój branży turystycznej jest upatrywany w dokumentach strategicznych66 jako jedna z kluczowych szans rozwoju społeczno-gospodarczego. Słowaccy partnerzy deklarują występowanie pozytywnego wpływu tej inwestycji na rozwój lokalny. Podkreślono, że udało się wypromować miejscowość współpracującą w ramach projektu, wzrosła liczba turystów z Polski odwiedzających tereny przygraniczne na Słowacji, nasiliły się również działania związane z rozwojem turystyki oraz ochrony przyrody. Słowaccy partnerzy rozwinęli system informacji dla turystów, przygotowując wielojęzyczne tablice informacyjne, na których znalazły się również informacje w języku polskim. Po stronie polskiej, w ramach działalności statutowej nadleśnictw, na bazie efektów zrealizowanego mikroprojektu, realizowane są działania edukacyjne skierowane do uczniów okolicznych szkół (Zespół Szkół w Cisnej, Zielone Szkoły). W opinii przedstawicieli Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej utworzona ścieżka dydaktyczna uzupełnia ofertę turystyczną tego terenu. Ponieważ część osób korzystających z kolejki np. kupuje bilety w jedną stronę do Balnicy, kontynuując podróż powrotną utworzoną ścieżką lub odwrotnie. Ulotki informacyjne na temat stacji i przebiegu ścieżki dostępne są dostępne w schroniskach PTTK. Wśród wczasowiczów korzystających z oferty noclegowej pensjonatu i schroniska w Woli Michowej grupowe wycieczki piesze tą trasą są dość popularne. Na odcinku od Balnicy do granicy państwa ze ścieżki mogą z uwagi na odpowiednie warunki korzystać rowerzyści. W przyszłości planuje się utwardzenie ścieżki również po stronie słowackiej. Ścieżka umożliwia bezpieczną podróż turystom i miejscowej ludności z Osadne do Balnicy, która to jest coraz częściej wykorzystywana nie tylko z uwagi na związki historyczne („Karczmarzowa Trasa”), ale z powodów migracji handlowych. Od czasów ukończenia projektu, ścieżkę zaimplementowano jako trasę corocznego Rajdu Szlakiem Kurierów Beskidzkich ZWK-AK organizowanego przez harcerzy Hufca ZHP Ziemi Sanockiej.

Partnerstwo w projekcie Jak wynika z wywiadów z partnerami projektu, współpraca pomiędzy Dyrekcją Lasów Państwowych z Krosna oraz Dyrekcją Lasów Państwowych z Vranov nad Topl’ou trwa od lat, jednak omawiana inwestycja była pierwszym wspólnym przedsięwzięciem w ramach programów współpracy transgranicznej finansowanych ze środków UE. Jak już wspomniano na wstępie, pomysłodawcą i inicjatorem projektu był partner ze Słowacji, z którym konsultowane były założenia projektu i przebieg tras. Polski wnioskodawca (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie) był koordynatorem przedsięwzięcia, wdrażaniem części inwestycyjnej projektu zajmowały się dwa Nadleśnictwa z Cisnej i Komańczy. W zgodnej opinii partnerów współpraca przebiegła pomyślnie, zdaniem słowackiego partnera kluczowym czynnikiem była w tym przypadku otwarta i efektywna komunikacja pomiędzy partnerami. Pozytywne doświadczenia z realizacji tego projektu wzmocniły dotychczasowe partnerstwo między przedstawicielami Lasów Państwowych z Polski i Słowacji i przełożyły się na chęć ubiegania się o wsparcie z Programu na lata 2014-2020, na kolejne inwestycje związane z ochroną natury i wykorzystaniem walorów naturalnych tego terenu.

66 W nowym Programie Strategicznego Rozwoju Bieszczad, w Działaniu 1.2 Rozwój i zróżnicowanie oferty usług i produktów turystycznych, w tym z wykorzystaniem współpracy transgranicznej wprost podkreśla się znaczenie współpracy między sąsiadującymi krajami dla tworzenia kompleksowej oferty turystycznej. 173

5.6.2 Studium przypadku 2 – Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo

tytuł projektu Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo

wnioskodawca Lesy Slovenskej republiky, štátny podnik Odštepný závod Liptovský Hrádok

partnerzy krajowi -

partner zagraniczny Nadleśnictwo Wisła

miejsce realizacji Gmina Liptovská Teplička i Gmina Vychodna

wartość dofinansowania 41 803,31 euro

Tło i cele projektu Mikroprojekt „Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo” został zrealizowany przez Regionalny Oddział Słowackich Lasów Państwowych w Liptovský Hrádok, który był wnioskodawcą projektu. Polskim partnerem projektu było Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Wisła. Głównym celem projektu było zapewnienie właściwego bezpieczeństwa rowerzystom, pieszym i turystom, którzy – w celach rekreacyjnych – korzystają z odcinka drogi leśnej o długości 4,4 km na terenie gminy Liptovská Teplička i Vychodna. Omawiany odcinek drogi leśnej – będąc również częścią Liptowskiego Szlaku Rowerowego – był intensywnie wykorzystywany do działalności związanej z leśnictwem (pojazd transportujący ścięte drzewo korzysta z tej drogi co około 15 minut). Fakt ten zwiększa ryzyko wystąpienia wypadków i zagraża rowerzystom i pieszym, którzy często korzystają z tego odcinka trasy. Wycinka drzew oraz ich transport stoi zatem w sprzeczności wobec przepisu o bezwypadkowym ruchu turystów rowerowych i pieszych na tutejszej drodze. W związku z tym, budowa nowego odcinka trasy rowerowej (inwestycyjna/infrastrukturalna część projektu) stanowiła dogodny sposób rozwiązania zaistniałej sytuacji – ze szlakiem rowerowym zlokalizowanym wzdłuż wybranej dawnej wąskiej linii torów kolejowych, obecnie niewykorzystywanej. Identyfikacja tego problemu leżała po stronie słowackiego wnioskodawcy projektu (ponieważ omawiany teren nie graniczy bezpośrednio z Polską. Pod tym względem trudno jest uznać budowę trasy za bezpośredni transgraniczny aspekt projektu. Innym celem projektu było promowanie i zwiększenie atrakcyjności regionu w dolinie rzeki Čierny Váh (tłum. pol. Czarny Wag), a także pobliskich regionów, gdzie można odnaleźć piękną przyrodę i cenne dziedzictwo kulturowe (działania miękkie projektu). Trzecim celem projektu było stworzenie i utrzymanie partnerstwa transgranicznego oraz rozwijanie wzajemnych relacji. W odniesieniu do tematyki dwóch ostatnich z wyżej wymienionych celów strona polska (partner) również uczestniczyła w projekcie.

Działania podjęte w ramach projektu  Działanie 1: Po zatwierdzeniu projektu, informacja na jego temat została opublikowana na stronach internetowych partnerów oraz w gazecie regionalnej „My Liptov”, łącznie z informacją dotyczącą harmonogramu planowanych działań oraz zaproszeniem dla osób/podmiotów zainteresowanych wzięciem udziału w wydarzeniach.

174

 Działanie 2: W celu osiągnięcia celów projektu dawny tor kolejowy został przebudowany na trasę rowerową zgodnie z planowanym zakresem robót budowlanych.

 Działanie 3: Promocja projektu poprzez dystrybucję dwujęzycznych broszur i materiałów informacyjnych i promocyjnych (folder o rozmiarze A5 zawierający program, artykuły opublikowane w gazetach i czasopismach „My Liptov”, „Hospodářské noviny”, „Lesník”), ze strony Słowacji i Polski jeszcze przed planowanymi spotkaniami i wydarzeniami sportowymi, tak aby jak najszersze grono osób/podmiotów zainteresowanych mogło zostać poinformowane o nowej trasie przeznaczonej dla turystów rowerowych i pieszych, a także na temat planowanych działań w ramach projektu.

 Działanie 4: Wspólnym działaniem w ramach projektu było dwudniowe towarzysko-robocze spotkanie przedstawicieli partnerów i osób/podmiotów zainteresowanych, podczas którego dokonano oznakowania szlaków rowerowych, a także zainstalowano plansze i tablice z oznaczeniem kierunków oraz stojaka na rowery.

 Działanie 5: Zainstalowanie tablicy promocyjnej, zawierającej informacje na temat projektu, historycznego znaczenia lokalizacji, ciekawostek i atrakcji znajdujących się „w samym sercu” trasy rowerowej w pobliżu schroniska. W tym samym czasie zainstalowano tablice informacyjne w siedzibach wnioskodawcy i partnera projektu oraz w punkcie początkowym trasy rowerowej; tablice te zawierają informacje na temat wspólnego projektu.

 Działanie 6: Umieszczenie schroniska na otwartej przestrzeni, w samym sercu atrakcji turystycznych, które pozwoli rowerzystom i pieszym uzyskać informacje o terenie, odpocząć i odświeżyć się.

 Działanie 7: Uroczyste otwarcie poszerzenia sieci tras rowerowych o „ścieżkę kolejową”, obejmujące dwudniowy program wydarzeń sportowych i kulturalnych. Program sportowy obejmował trasę rowerową nr 1 w Tatrach Niskich, w postaci podjazdu kolarskiego o długości około 55 km oraz trasę rowerową nr 2 składającą się z 32 km podjazdu oraz zwiedzania jaskini Stanišovská.

 Działanie 8: Wspólny obiad dla uczestników wędrówki rowerowej w drugim dniu oraz zapewnienie napojów orzeźwiających podczas 2 dni imprezy.

 Działanie 9: Inne wspólne działanie obejmowało dwukrotne okrążenie Liptowa na rowerach, co stanowiło przyjemną aktywność sportową, mającą na celu zwrócenie się do klubów rowerowych po obu stronach granicy z zaproszeniem na dwudniowe wydarzenie.

 Działanie 10: Ostatnią aktywnością był Dzień Turysty dla dzieci pod nazwą „Dzieci pośród przyrody Čierny Váh”, który stanowił nieco opóźnione obchody święta Międzynarodowego Dnia Dziecka. W planie imprezy znalazło się zwiedzanie trasy i przybliżenie dzieciom historii leśnego szlaku kolejowego oraz innych atrakcji turystycznych.

Przeprowadzone działania znalazły również odzwierciedlenie w uzyskiwanych wartościach wymiernych wskaźników. Monitorowano 9 wskaźników produktu i 7 wskaźników rezultatu. Z uwagi na fakt, że planowane działania były prowadzone w pełnym zakresie, poprzez wdrożenie projektu uzyskano wszystkie planowane wartości docelowe wskaźników. Przeznaczone środki zostały wykorzystane na poziomie 96% względem planu pierwotnego.

175

Oddziaływanie projektu Zrealizowany projekt osiągnął znaczące rezultaty na szczeblu lokalnym. Jego działania zostały przeprowadzone we współpracy z władzami lokalnymi (powiatów Liptovský Mikuláš i Poprad) i regionalnymi (kraj żyliński i preszowski). Projekt zrealizowany został zgodnie z koncepcją sieci ścieżek, tras rowerowych i miejsc o szczególnym znaczeniu w regionie Górnego Liptowa. Realizowane działania poprawiły możliwości wykorzystania czasu wolnego przez mieszkańców regionu (Górny Liptów), a także odwiedzających, przybywających z okolicy (w tym turystów słowackich i zagranicznych) dzięki wysokiej jakości promocji. Fakt ten znalazł odzwierciedlenie w zwiększonym zainteresowaniu omawianą lokalizacją i tym samym w wyraźnym wzroście liczby odwiedzających, zwłaszcza turystów rowerowych. Pozytywna reakcja władz słowackich na tego rodzaju inicjatywy jest szczególnie dobrze oceniana przez mieszkańców po polskiej stronie granicy, w tym cyklistów z Wisły, którzy brali czynny udział w imprezach organizowanych w trakcie realizacji projektu.

Transgraniczny wpływ projektu wynika już z samego jego przygotowania, a potem wdrożenia, kiedy to przedstawiciele słowackich i polskich partnerów aktywnie współpracowali, kontynuując tym samym udane partnerstwo z poprzednich projektów, przyczyniając się do wzmocnienia trwałych struktur wzajemnej współpracy. Współpraca ta przybierała niekiedy dosłownie roboczy charakter kiedy to z odpowiednim osprzętem w rękach uczestnicy przeprowadzali wspólnie prace np. związane z karczowaniem i inne prace w zakresie przygotowania terenu pod cyklotrasę. Poprzez rozpowszechnianie dwujęzycznych broszur i materiałów informacyjnych i promocyjnych oraz wykonanie tablic promocyjnych i oznakowań, projekt przyczynił się do szerszego udostępniania informacji na terytorium przygranicznym oraz do poprawy świadomości na temat bogactwa historycznego, kulturowego, technicznego i przyrodniczego, nie tylko w okolicach rzeki Čierny Váh, ale również na szerszym obszarze. Taka forma nawiązywania współpracy czy to wśród leśników czy rowerzystów jest bardzo pozytywnie oceniana jak i oczekiwana w przyszłości.

Partnerstwo w projekcie Współpraca z polskim partnerem stanowiła kontynuację współpracy w ramach projektu REW-BE-LAS, realizowanego w latach 2009-2011. Projekt dotyczył problemu wymierania świerków w Beskidach po obu stronach granicy. Po stronie słowackiej obejmował region Orawy i Kysuc.

Przebudowa wybranego fragmentu dawnego wąskiego toru kolejowego z przeznaczeniem na trasę rowerową zainicjowana została, w szczególności przez pracowników wnioskodawcy, którzy znali problem i potrzeby omawianego mikroregionu. Cel projektu udało się w dużej mierze osiągnąć dzięki dyrektorowi regionu Słowackich Lasów Państwowych w Liptovský Hrádok, posiadającemu sporo doświadczenia w realizacji projektów finansowanych ze środków UE. Pomyślna realizacja kilku wspólnych projektów stopniowo budowała i skutecznie podtrzymywała partnerstwo i relacje transgraniczne. Chociaż podstawową część projektu stanowiło zbudowanie infrastruktury, główne korzyści dla budowania relacji transgranicznych i partnerstwa przyniosło przede wszystkim wdrożenie towarzyszących działań miękkich, takich jak wspólne działania promocyjne, imprezy kulturalne i sportowe, wzmacniające dobrze funkcjonujące relacje partnerskie, budowane przez lata. Realizacja działań miękkich była główną częścią zaangażowania polskich partnerów projektu. Równocześnie, istniejąca współpraca stanowi także podstawę do dalszej współpracy w okresie programowania 2014- 2020, w którym obie strony mają nadzieję na nawiązanie współpracy w dziedzinie leśnictwa (ochrona

176

puli genowej jelenia) oraz w zakresie ochrony świerku w rejonie Liptowa (analogicznie do projektu REW-BE-LAS, jednak w innym regionie).

177

5.8 Zagadnienia wdrożeniowe 5.8.1 Poziom projektu parasolowego Specyfiką PWT PL-SK 2007-2013 jest sama konstrukcja projektu parasolowego – dla całego Programu stworzono jeden projekt, w którym partnerami są trzy polskie euroregiony oraz dwie słowackie wyższe jednostki terytorialne. W zgodnej opinii wszystkich interesariuszy uczestniczących w badaniach jakościowych formuła ta – choć teoretycznie dawała szansę na maksymalizację transgranicznego charakteru PWT PL-SK 2007-2013 – w praktyce okazała się niefunkcjonalna i przełożyła się na opóźnienia we wdrażaniu interwencji. Wynikało to przede wszystkim z konieczności koordynacji działań wszystkich pięciu partnerów. Szczególnie problematycznym aspektem współpracy okazał się proces raportowania, ponieważ problemy stwierdzone u jednego partnera oznaczały opóźnienia dla pozostałych.

Ramka 13. Koszty funkcjonowania projektu parasolowego

Wykres 90. Udział alokacji na koszty administracyjne FM w alokacji Na zarządzenie projektem parasolowym dla poszczególnych partnerów projektu parasolowego przeznaczono niecałe 15% alokacji osi III tj. ponad 3,9 mln euro dofinansowania EFRR, które łącznie ze współfinansowaniem krajowym dało ponad 4,6 mln. Udział nakładów związanych z zarządzaniem FMP jest zbliżony do udziałów w innych programach współpracy transgranicznej. W POWT RCz-RP 2007-2013 maksymalny udział nakładów na zarządzanie FM wyznaczono na poziomie 15%, takie same założenia dotyczyły PWT Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013, natomiast w PWT Polska-Litwa na poziomie 12% (włączając koszty przygotowawcze oraz audyt). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego

W PWT PL-SK 2007-2013, w porównaniu do POWT RCz-RP 2007-2013,67 inaczej wygląda podział środków pomiędzy poszczególnych partnerów projektu. Na poziomie założeń w programie czesko-polskim zdecydowano, że każdy euroregion wdrażający FM na działania administracyjne może wykorzystać maksymalnie 15% alokacji. W programie polsko-słowackim proporcje te różniły się już na poziomie zapisów programowych. Generalnie, największy udział środków przeznaczonych na zarządzanie przyznano partnerowi wiodącemu – Euroregionowi Karpackiemu (16,6% jego alokacji, co wynikało z dodatkowych obowiązków związanymi z zarządzaniem całym projektem parasolowym). W wartościach bezwzględnych najwięcej środków trafiło na administrowanie do WJT w Preszowie. Podział ten odpowiada w przybliżeniu podziałowi alokacji pomiędzy poszczególnych partnerów.

Największa część środków związanych z administrowaniem FMP na poziomie partnerów projektu parasolowego pochłaniają płace pracowników poszczególnych instytucji. Druga pozycja pod względem nakładów to wydatki związane z funkcjonowaniem biur.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ogólnodostępnych danych oraz materiałów MIiR.

67 Program RCz-RP 2007-2013 jako jeden z niewielu udostępnia dane dotyczące podziału środków na zarządzanie projektem parasolowym pomiędzy poszczególnych partnerów projektu.

178

5.8.2 Poziom mikroprojektów

Formuła wdrażania mikroprojektów różniła się od osi I i II kilkoma istotnymi elementami. Po pierwsze, maksymalna kwota dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie mogła przekroczyć 50 tys. euro, z kolei minimalny poziom wsparcia wynosił 5 tys. euro. Okres realizacji projektów nie powinien przekraczać 12 miesięcy, tylko w uzasadnionych przypadkach można było przedłużyć go do 18 miesięcy (p. sekcja 5.3). Kluczową różnicą było jednak to, że w ramach mikroprojektów partner zagraniczny nie otrzymywał bezpośredniego wsparcia finansowego swoich działań, środki takie przewidziane były tylko dla partnerów krajowych. Nie były możliwości realizacji wspólnych mikroprojektów (ze wspólnym budżetem).

Ramka 14. Projekty komplementarne

W celu wyjścia naprzeciw temu ograniczeniu, na poziomie programowania wprowadzono koncepcję projektów komplementarnych, które mogli realizować partnerzy po dwóch stronach granicy. Zaznaczono jednak, że założenia i efekty jednego projektu nie mogą być uzależnione od realizacji drugiego. Jak wskazują wyniki badań jakościowych przeprowadzonych z interesariuszami Programu, postawienie takiego warunku okazało się słusznym rozwiązaniem, ponieważ w przypadku części projektów zgłaszanych jako komplementarne, dofinansowanie otrzymywało tylko jedno przedsięwzięcie. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że słowaccy partnerzy projektu parasolowego częściej odrzucali aplikacje wnioskodawców, którzy deklarowali komplementarność z przedsięwzięciami zgłoszonymi jako komplementarne w równoległych naborach po stronie polskiej.68 Sytuacja ta wystąpiła w początkowym okresie wdrażania Programu i spowodowała, że ostatecznie zrezygnowano z wykorzystywania odrębnej ścieżki dla projektów komplementarnych. Źródło: Opracowanie własne.

Przeprowadzona w ramach niniejszej ewaluacji ankieta beneficjentów mikroprojektów potwierdza zasadność większości założeń mikroprojektów – warto przy tym zaznaczyć, że w badaniu brały udział wyłącznie podmioty, które otrzymały wsparcie, a nie instytucje, które np. zrezygnowały z dofinansowania. Opinie beneficjentów dotyczące trafności poszczególnych rozwiązań, uzupełniają wyniki analizy danych zastanych, jak również wnioski z badań jakościowych przeprowadzanych z interesariuszami PWT PL-SK 2007-2013.

 Beneficjenci nie mają większych zastrzeżeń do maksymalnego okresu realizacji projektu, czy też zakresu tematycznego wsparcia. Był on na tyle szeroki, że w praktyce nie ograniczał potencjalnych wnioskodawców poszukujących źródeł finansowania małych projektów o znaczeniu transgranicznym. Potwierdza to zróżnicowana tematycznie lista dofinansowanych przedsięwzięć. Dużą zaletą, jak podkreślali Interesariusze Programu, była również możliwość finansowania drobnych działań infrastrukturalnych. Jak już wskazaliśmy we wcześniejszej części rozdziału, projekty częściowo inwestycyjne miały nieco inną specyfikę i miały silniejsze

68 Wytłumaczeniem tej sytuacji są odpowiedzi udzielone przez przedstawicieli słowackich instytucji wdrażających projekt parasolowy, którzy przyznali, że sama zasada stosowania projektów komplementarnych jest potrzebna i podnosi efektywność interwencji, ponieważ zwiększa zainteresowanie wsparciem i zaangażowanie w realizację wspólnych inicjatyw po obu stronach granicy. Analiza złożonych projektów wskazała jednak na brak wspólnego celu oraz niewystarczającą koordynację tych przedsięwzięć. 179

przełożenie na rozwój lokalny niż działania miękkie (nieinwestycyjne), które z kolei charakteryzowały się silniejszym oddziaływaniem transgranicznym.

Wykres 91. Opinie beneficjentów na temat najważniejszych założeń mikroprojektów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI

 Brak możliwości dofinansowania działań partnera zagranicznego mógł potencjalnie zmniejszać jego zaangażowanie w realizację projektu, jednak jak wynika z odpowiedzi respondentów badania CAWI, w niemal wszystkich projektach partnerzy brali udział w realizacji wspartych przedsięwzięć.

 Nie kwestionowano również potrzeby wykazania wpływu transgranicznego, ani minimalnego i maksymalnego poziomu dofinansowania. Wśród przedstawicieli instytucji zaangażowanych we wdrażanie Programu panuje jednak opinia, że minimalny poziom wsparcia (5 tys. euro) mógł działać zniechęcająco na część potencjalnych beneficjentów, którzy byli zainteresowani realizacją jeszcze mniejszych przedsięwzięć. Tezie tej zaprzecza analiza rozkładu wartości projektów (p. sekcja 5.3) – projektów o najniższej kwocie dofinansowania (mniej niż 10 tys. euro) było zaledwie 2%, co nie potwierdza istnienia dużej podaży przedsięwzięć potencjalnych projektów, które wymagałyby wsparcia w kwocie poniżej 5 tys. euro.69 Nie można jednak wykluczyć istnienia pewnej grupy instytucji, dla których obniżenie kwoty wsparcia będzie czynnikiem zachęcającym do ubiegania się o wsparcie w ramach Programu w okresie 2014- 2020.70 Z punktu widzenia organizacji pozarządowych (których większa aktywność jest bardzo pożądana) poważniejszą barierą jest jednak przede wszystkim formuła finansowania mikroprojektów (p. kolejny punkt).

 Zdecydowanie najmniej pozytywnych opinii, zarówno w badaniach jakościowych, jak i ilościowych, dotyczy refundacji jako sposobu finansowania mikroprojektów. Brak możliwości otrzymania zaliczki bardzo ogranicza dostęp do wsparcia organizacjom pozarządowym, które, w przeciwieństwie do jednostek samorządu terytorialnego, nie mają ani wystarczających

69 Według informacji dostępnych podczas prac nad raportem, w Programie na lata 2014-2020 przewiduje się obniżenie minimalnego poziomu dofinansowania EFRR do 2 tys. euro. 70 Podmioty, które nie uzyskały wsparcia lub w ogóle się o nie ubiegały, nie były objęte badaniem ankietowym. 180

środków własnych, ani nie są w stanie zaciągnąć na zasadach komercyjnych kredytu na prefinansowanie projektu. 5.8.3 Wskaźniki monitorowania

W osi priorytetowej III, ze względu na specyficzny model wdrażania wykorzystujący formułę projektu parasolowego, system wskaźników monitorujących postępy interwencji podzielono na 2 grupy. Pierwsza z nich obejmuje mierniki Funduszu Małych Projektów odpowiadające celom i oczekiwanym efektom wdrażania projektu parasolowego (wskaźniki uniwersalne). Druga to wskaźniki przyjmowane na poziomie poszczególnych mikroprojektów, które beneficjenci mogli stosunkowo swobodnie dobierać do specyfiki zgłaszanych przez siebie przedsięwzięć.

Tabela 18. Ocena wskaźników uniwersalnych nazwa wskaźnika komentarz/uwagi wskaźniki produktu Wskaźniki dostarczają podstawowej informacji na temat skali interwencji i tym liczba wspólnych samym pozwalają na monitorowanie jednego z głównych oczekiwanych projektów efektów FMP. Z drugiej strony należy jednak zauważyć, że na poziomie liczba partnerów monitoringu rezultatów zabrakło wskaźników uzupełniających dotyczących wpływu Programu na zawieranie nowych partnerstw. Co prawda cele związane ze wsparciem grup marginalizowanych zostały wprost liczba projektów wyartykułowane w Programie, w praktyce okazało się, że zadania w tym pozwalających na zakresie cieszą się niewielkim zainteresowaniem wnioskodawców. Widoczna wsparcie równych szans jest w tym przypadku duża nierównowaga w monitorowaniu poszczególnych dla kobiet i grup obszarów interwencji. W szczególności brakuje wskaźników dotyczących marginalizowanych produktów w obszarze kultury/dziedzictwa kulturowego oraz turystyki, a więc społecznie najpopularniejszych typów projektów. Wskaźnik dobrany prawidłowo, pozwolił na weryfikację tego, jaka część liczba wspólnych podejmowanych działań jest nowymi inicjatywami, rozpoczętymi dzięki imprez/spotkań wsparciu z FMP. Na poziomie Programu zabrakło jednak danych dotyczących organizowanych po raz ogólnej liczby zorganizowanych imprez/spotkań w ramach projektów pierwszy dofinansowanych w ramach FMP, co pozwoliłoby na osadzenie miernika w nieco szerszym kontekście. wskaźniki rezultatu Wskaźnik nie jest najlepiej dostosowany do istoty FMP. Z dokumentacji programowej71 wynika, że jest on dedykowany działaniom związanym z wsparciem infrastruktury edukacyjnej oraz infrastruktury turystycznej. Obydwa typy projektów mają jednak odmienną specyfikę i łączenie ich uczestników w ramach jednego miernika znacznie obniża jego wartość informacyjną. Widać to najlepiej na przykładach projektów dofinasowanych w ramach PWT PL-SK liczba uczestników 2007-2013: kursów, którzy podnieśli  Liczba uczestników kursów (liczba osób odwiedzających lapidarium), swoje kwalifikacje (kobiety/mężczyźni) którzy podnieśli swoje kwalifikacje (wiedzę o geologii Tatr) – osiągnięta wartość wskaźnika 2000 w ramach projektu Tatrzańskie lapidarium;  uczestnicy (kadra medyczna) projektów pn. Specyficzne problemy medyczne pogranicza polsko-słowackiego – wymiana doświadczeń środowisk lekarskich oraz Polsko- Słowacki Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuc – wartości wskaźnika odpowiednio 120 i 150;

71 Podręcznik do opracowania analiz finansowych i ekonomicznych. Aneks: Wskazówki do analiz sektorowych.

181

 liczba uczestników kursów dotyczących m.in. możliwości pozyskiwania źródeł finansowania turystyki w na obszarze pogranicza w ramach projektu Razem dla zrównoważonej turystyki – wartość wskaźnika 80;  liczba uczestników kursów w ramach projektu promującego walory turystyczne miasta pn. Historická cesta mestom Spišská Belá – wartość wskaźnika 10. Wskaźnik dostosowany jest więc raczej do interwencji związanej z edukacją (generalnie miernik o wiele lepiej oddający efekty PO KL i RPO, niż PWT), w szczególności kształceniem ustawicznym oraz aktywizacją zawodową. W osi III PWT PL-SK 2007-2013 tego typu przedsięwzięć było stosunkowo niewiele. Brakowało z kolei o wiele lepiej dopasowanego do specyfiki interwencji miernika dotyczącego liczby uczestników realizowanych imprez (zarówno kulturalnych jak i sportowych), które pozwoliłyby ocenić do jak dużej grupy odbiorców dotarły projekty dofinansowane z FMP. Wskaźnik pozwolił na zbieranie ważnych informacji z punktu widzenia celów FMP, w szczególności trwałości przyznanego wsparcia. Na poziomie Programu liczba instytucji zabrakło jednak miernika dotyczącego liczby instytucji współpracujących po współpracujących po zakończeniu projektu, które wcześniej ze sobą nie kooperowało, co zakończeniu projektu umożliwiłoby ocenę wpływu FMP na zawieranie nowych partnerstw na poziomie procesu monitoringu, bez wykorzystania badań ewaluacyjnych. wskaźniki oddziaływania Wskaźnik pozwolił na monitorowanie istotnego aspektu oddziaływania FMP, tj. liczba umów partnerskich potencjalnej trwałości i siły nawiązanych partnerstw. Jednocześnie, realizowanych po analogicznie jak w przypadku wcześniej ocenionych mierników, na poziomie zakończeniu realizacji monitoringu zabrakło miernika monitorującego liczbę nowo zawartych umów projektu partnerskich. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji programowej oraz analizy wniosków.

Na poziomie mikroprojektów beneficjenci sami określali specyficzne wskaźniki produktu i rezultatu dla swoich projektów. Część z nich wybierała również wskaźniki uniwersalne, które jednak poza liczbą partnerów i liczbą wspólnych projektów często nie przystawały do istoty poszczególnych przedsięwzięć. Dlatego też wielokrotnie wnioskodawcy w ogóle nie odnosili się do tych mierników we wnioskach aplikacyjnych. Taka sytuacja dotyczy m.in. liczby projektów pozwalających na wsparcie równych szans dla kobiet i grup marginalizowanych społecznie oraz liczby wspólnych imprez/spotkań organizowanych po raz pierwszy.

W przypadku wskaźników występujących na poziomie poszczególnych mikroprojektów największym problemem była ich bardzo duża szczegółowość i brak selektywnego podejścia do wyboru najważniejszych produktów i rezultatów danego projektu:

 analiza próby mikroprojektów wskazuje, że na jeden projekt przypadało średnio niemal 7 wskaźników produktu (6,65) oraz niemal 6 wskaźników rezultatu (5,85). Rekordziści wskazywali 27 mierników każdego rodzaju;  wskaźniki produktu dotyczyły zarówno głównych części podejmowanych inicjatyw (np. nowe boisko, wystawa, koncert), jak i inwentaryzacji każdego przedmiotu stworzonego w wyniku wsparcia: liczby ulotek, plakatów, folderów, map, gadżetów, płyt DVD i innych, różnego rodzaju, materiałów informacyjnych i promocyjnych;  wskaźniki rezultatu, w większości przypadków określały liczbę odbiorców efektów dofinansowanych przedsięwzięć np. uczestników imprez kulturalnych i sportowych, instytucji

182

i osób, które otrzymają publikacje, foldery i inne gadżety związane z projektem. Zdarzały się jednak sytuacje, w których jako rezultat wsparcia wskazywano liczbę wytworzonych produktów np. płyt DVD, wystaw.

Tabela 19. Uwagi do przekładowych wskaźników produktu i rezultatu przyjmowanych na poziomie mikroprojektów – przykłady problemu nadmiernej szczegółowości

rodzaj przykłady wskaźników z mikroprojektów uwagi wskaźnika

Z punktu widzenia możliwości 1. Zagospodarowanie terenu wraz z wyposażeniem fitness- monitoringu całego FMP lepszym center; 2. Zagospodarowanie terenu – ścieżka rowerowo – rozwiązaniem byłoby zastosowanie spacerowa; bardziej ogólnych wskaźników, 3. Folder; które można by zagregować z 4. Ulotka; efektami innych projektów, 5. Płyta DVD z informacjami o projekcie; natomiast ze sporej liczby 6. Informacja w prasie; wymienionych wskaźników można 7. Tablica informacyjna; zrezygnować np. ograniczyć się do: 8. Warsztaty instruktażowe; 9. Trening sprawnościowy i zawody sportowe;  liczby wspartych obiektów z 10. Zajęcia usprawniająco –relaksujące; zakresu turystyki i rekreacji; wskaźniki 11. Treningi poprawiające kondycję ruchową;  liczby spotkań/imprez/kursów produktu 12. Zajęcia ruchowe obniżające poziom stresu; zorganizowanych w ramach 13. Treningi kształcące technikę jazdy na rowerze; projektu.

Do kluczowych efektów projektu 1. Boisko sportowe 2. Zabezpieczenie boiska zaliczyć można: 3. Brama  utworzony obiekt sportowy 4. Liczba zakupionych rowerów  5. Liczba informacji w prasie lokalnej liczbę wspólnych imprez 6. Liczba informacji na stronie internetowej Pozostałe informacje są mało

7. Liczba wycieczek rowerowych istotne z punktu widzenia 8. Liczba wycieczek autokarowych po Euroregionie Beskidy monitoringu programu.

1. liczba osób odwiedzających izbę (miesiąc 1-3/2014 rok); Uwaga analogiczna jak w 2. ilość osób odwiedzających stronę internetową; uczestnicy przypadku wskaźników produktu, prelekcji; lepszym rozwiązaniem byłoby 3. uczestnicy warsztatów plastycznych sztuka pienińska; zagregowanie części wskaźników i 4. uczestnicy warsztatów literackich; rezygnacja z pozostałych: 5. uczestnicy warsztatów ekologicznych; 6. liczba osób biorąca udział w sprzątaniu Dunajca;  liczba uczestników 7. liczba osób biorąca udział w spływie; organizowanych wydarzeń 8. liczba uczestników konkursu na prezentację multimedialną (ewentualnie w podziale na lub film; 9. podmioty które otrzymają wydaną publikację – szkoły, wydarzenia sportowe, wskaźniki kulturalne, etc.) ewentualnie rezultatu biblioteki, punkty informacji turystycznej itp.; 10. liczba osób biorących udział spotkaniu na zakończenie w podziale na przedstawicieli projektu Polski i Słowacji.

Na potrzeby monitoringu 1. Liczba wychowanków , która wzięła udział w wycieczce programu należałoby się skupić na: rowerowej i zapoznała się z walorami turystycznymi trasy rowerowej  liczbie uczestników imprez, 2. Liczba opiekunów biorących udział w wycieczce rowerowej ewentualnie w podziale na 3. Liczba wychowanków z Polski biorących udział w turnieju przedstawicieli Polski i sportowym Słowacji.

183

rodzaj przykłady wskaźników z mikroprojektów uwagi wskaźnika

4. Liczba polskich pedagogów biorących udział w spotkaniach, którzy zapoznali się z nowymi metodami pracy z dziećmi trudnymi 5. Liczba wychowanków ze Słowacji biorących udział w turnieju 6. Liczba słowackich pedagogów, którzy zapoznali się z metodami pracy z dziećmi trudnymi 7. Liczba słowackich wychowanków biorących udział w trzy dniowym pobycie w Żywcu 8. Liczba słowackich opiekunów biorących udział w trzy dniowym pobycie w Żywcu Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji programowej oraz analizy wniosków.

Możliwości dowolnego doboru wskaźników produktu i rezultatu oraz brak selektywnego podejścia do tego zadania przełożył się na bardzo ograniczoną wartość informacyjną danych zawartych we wnioskach o dofinansowanie z punktu widzenia całego Programu. Mierniki przyjęte na poziomie mikroprojektu pozwalają najczęściej na ocenę zakresu rzeczowego danej inwestycji, co było ułatwieniem dla ekspertów przeprowadzających ocenę techniczną składanych przedsięwzięć. Wskaźniki projektowe nie były jednak w żaden sposób agregowane, co podkreślali podczas wywiadów przedstawiciele partnerów projektu parasolowego.

Lepiej byłoby [mieć] tylko wskaźniki uniwersalne, żeby (…) można było projekty w jakikolwiek sposób porównywać. Wskaźniki projektowe wyciągane były trochę na siłę, (…) do niczego one specjalnie nie prowadziły. (…) Nie każdy rozumiał sposób liczenia danego wskaźnika w ten sam sposób.

Problem ze wskaźnikami osi III, zarówno tymi uniwersalnymi, jak i specyficznymi dla poszczególnych projektów w dużej mierze wynika z bardzo rozbudowanego zakresu wsparcia i niesprecyzowania na etapie programowania jego oczekiwanych efektów. Skutkowało to stworzeniem bardzo ogólnego systemu wskaźników, który nie zawierał wielu istotnych informacji dotyczących istoty FMP, ponieważ bardziej szczegółowe mierniki uniwersalne dotyczyły zagadnień niepowiązanych wprost z logiką najpopularniejszych typów projektów.

Duża dowolność mierników wybieranych na poziomie mikroprojektów uniemożliwiła stworzenie systemu monitoringu pozwalającego na kompleksową ocenę interwencji. Informacje zbierane z poszczególnych projektów są w większości nieagregowalne, nie mają więc żadnej wartości informacyjnej dla całościowego monitoringu osi III. Trudno bowiem połączyć dane o: liczbie ulotek, albumów, płyt DVD, wycieczek, spotkań, szkoleń, wystaw, pikników, przedstawień, notatek promocyjnych, spotkań końcowych, roll-up, podstron internetowych, filmów szkoleniowych, emisji radiowych spotów promocyjnych, forów itp. w sposób umożliwiający ogólną ocenę efektów przedmiotowych interwencji.

184

5.8.4 Ocena i wybór mikroprojektów Ogólne uwagi dotyczące sytemu oceny mikroprojektów oraz ich kryteriów oceny są analogiczne do uwag przedstawionych we wcześniejszych częściach niniejszego raportu (patrz w szczególności sekcja 4.1.5 ). Niewielkie różnice dotyczą samego procesu naboru i wyboru projektów, który w osi III różnił się głównie tym, że naborem i oceną projektów zajmowały się poszczególne euroregiony. W osi III, w przeciwieństwie do osi I i II w całym okresie programowani przewidziano 3 nabory u każdego z partnerów projektu parasolowego, które odbyły się w 2009, 2010 i 2012 roku.

Na poziomie wdrażania FMP pewnym problemem był system oceny i wyboru mikroprojektów. Abstrahując od ogólnych uwag, wywiady przeprowadzone z przedstawicielami euroregionów i WJT wskazują, że w przypadku każdego z partnerów projektu parasolowego podejście do oceny było nieco inne. W szczególności dotyczy to rozumienia kryteriów dotyczących efektu transgranicznego i partnerstwa w ramach mikroprojektu, które w zależności od regionu traktowane były jako jedne z kluczowych elementów oceny, które powodowały odrzucenie wielu projektów lub jako drugorzędna informacja, niemająca kluczowego znaczenia dla ich oceny i wyboru. W przypadku tego drugiego podejścia podkreślano, ze w osi priorytetowej III chodzi przede wszystkim o wsparcie najsłabszych gospodarczo terenów przygranicznych, przy relatywnie niskim nacisku na zagadnienia związane ze współpracą transgraniczną, w ukierunkowanie przedsięwzięć na potrzeby społeczności po obydwu stronach granicy.

Program wpływa na całe pograniczne, na to że jest ono bardziej konkurencyjne względem innych obszarów (…) powstanie siłowni w jakiejś gminie (…) wpływa na konkurencyjność całego pogranicza, które lepiej się rozwija (…), co jest lepszym uzasadnieniem niż szukanie na siłę efektu transgranicznego, tj. tego, czy z obiektu będą korzystać Słowacy.

Badania jakościowe sugerują również, że proces oceny wniosków przebiegał niekiedy obok definicji przygotowanych dla poszczególnych kryteriów oceny. Jeden z rozmówców stwierdził, że eksperci oceniający wnioski są w stanie sami stwierdzić czy projekt jest transgraniczny czy nie, kryteria z Podręcznika nie są w tym przypadku tak ważne. Podobne, choć nieco mniej jednoznaczne wnioski dotyczą procesu oceny w osiach I i II, gdzie również widoczna była duża rola intuicyjnego rozumienia poszczególnych kryteriów przez osoby oceniające wnioski. W obu przypadkach wynika to z bardzo ogólnych wytycznych dla oceniających, przy równie ogólnym, a w przypadku osi III nawet bardziej ogólnym, zdefiniowaniu założeń i celów interwencji.

Powyższe uwagi są przykładem tego, że pomimo jednolitego, na poziomie wytycznych, systemu oceny wniosków, podejścia stosowane w poszczególnych regionach różniły się między sobą, również pod względem znaczenia wspartych inwestycji dla realizacji poszczególnych celów programu. W przypadku jednych euroregionów nacisk położony został na realizację celów rozwojowych, często w oderwaniu od znaczenia transgranicznego i partnerstwa w projektach, podczas gdy w innych stawiano większy nacisk na realizowanie przez mikroprojekty zasady partnerstwa i ocenę ich potencjału transgranicznego.

185

5.9 Kontynuacja mikroprojektów w Programie na lata 2014-2020 Analiza zakresu tematycznego dofinansowanych mikroprojektów pozwoliła zidentyfikować kilka ogólnych grup tematycznych mikroprojektów, z których wydzielono bardziej szczegółowe podkategorie. Ze względu na bardzo zróżnicowany katalog działań przewidzianych w priorytetach inwestycyjnych 6c i 10b w PWT PL-SK 2014-2020, niemal wszystkie typy projektów zidentyfikowanych w PWT 2007-2013 można przyporządkować do priorytetów przewidzianych w nowym dokumencie programowym, choć z uwagi na niewłączenie do niego celu tematycznego 11,72 konieczne będzie silniejsze powiązanie dofinansowanych przedsięwzięć z celami szczegółowymi Programu zgodnie z zasadą koncentracji tematycznej. W szczególności będzie tak w przypadku inicjatyw związanych z kulturą oraz turystyką - poczynając od działań miękkich, po rozwój infrastruktury. Jedynie w przypadku działań związanych z szerokorozumianym wsparciem przedsiębiorczości (projekty skierowane do przedsiębiorców z obu krajów) oraz współpracy służb ochrony zdrowia nowy Program nie przewiduje interwencji, w której można by dofinansować tego typu kooperację.

Tabela 20. Przyporządkowanie kategorii mikroprojektów do priorytetów inwestycyjnych PWT PL-SK 2014-2020

priorytety inwestycyjne Programu na lata 2014-2020, których przewidziano kategoria projektów podkategoria realizację mikroprojektów

PI 6c PI 10a

infrastruktura kultury + - kultura, dziedzictwo organizacja imprez kulturalnych + - kulturowe ochrona dziedzictwa kulturowego + -

rozwój turystyki i infrastruktura turystyczna + - potencjału turystycznego promocja turystyczna + -

infrastruktura sportowo- +/- +/- rekreacyjna73 sport i rekreacja organizacja imprez sportowych +/- -

wsparcie służb - - bezpieczeństwo edukacja społeczeństwa w zakresie + + ochrony przyrody

współpraca JST + +/- mieszane rozwój infrastruktury publicznej +/- +/- dotyczącej sportu, rekreacji i kultury

edukacja - + inne edukacja ekologiczna + -

72 Jak ma to miejsce np. w POWT CZ-PL. 73 Z naciskiem na infrastrukturę rekreacyjną zlokalizowaną w pobliżu zabytków, instytucji kultury oraz szlaków turystycznych. Infrastruktura sportowa w ramach wsparcia infrastruktury szkół, jeśli wymaga tego współpraca transgraniczna. 186

priorytety inwestycyjne Programu na lata 2014-2020, których przewidziano kategoria projektów podkategoria realizację mikroprojektów

PI 6c PI 10a

ochrona środowiska + -

aktywizacja grup marginalizowanych - +/-

ochrona zdrowia - -

przedsiębiorczość - +/- Źródło: Opracowanie własne.

Ponieważ w PWT PL-SK 2014-2020 mikroprojekty realizowane będą w ramach osi tematycznych, a nie jak w okresie 2007-2013 gdy dedykowana im byłą odrębna oś, przedsięwzięcia te będą musiały realizować cele Programu, wyrażone wskaźnikami produktu i rezultatu. Ocena tego w jakim stopniu mikroprojekty będą się przyczyniać do realizacji celów i wskaźników nie jest możliwa bez rozstrzygnięć dotyczących podziału alokacji pomiędzy poszczególne obszary interwencji oraz mikro i duże projekty. Możliwe jest jednak wskazanie, w przypadku których wskaźników produktu, mikroprojekty mają szansę przyczyniać się do realizacji wartości docelowej miernika. Ocena wskaźników rezultatu nie jest możliwa ponieważ w Programie nie określono jego metodologii, w tym informacji branych pod uwagę przy konstrukcji wskaźnika. Zakładając, że badaniami objęty zostanie cały obszar wsparcia PWT PL-SK 2014-2020 i że będą one obejmować całą populację mieszkańców/osób korzystających z usług edukacyjnych kulturalnych lub turystycznych, można zaryzykować stwierdzenie, że wpływ mikroprojektów będzie w zasadzie niezauważalny. Wynika to ze stosunkowo małej skali wsparcia, nie tylko w porównaniu z projektami dużymi PWT PL-SK 2014-2020, ale również z innymi programami finansowanymi ze środków UE oraz działaniami realizowanymi poza nimi.

Tabela 21. Powiązanie wskaźników PWT PL-SK 2014-2020 z potencjalnym oddziaływaniem mikroprojektów

PI/typ potencjalny wkład wskaźnik wskaźnika mikroprojektów

Docenienie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego pogranicza przez - 6c lokalną ludność wskaźniki rezultatu Docenienie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego pogranicza przez - turystów spoza obszaru

Zrównoważona turystyka: Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych wsparciem obiektach dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz duży stanowiących atrakcje turystyczne Liczba nowych transgranicznych produktów turystycznych duży 6c Długość nowych, zmodernizowanych lub udoskonalonych transgranicznych duży wskaźniki szlaków rekreacyjnych produktu Liczba nowych, zmodernizowanych lub rozbudowanych elementów infrastruktury będących częścią transgranicznego produktu/szlaku duży turystycznego Liczba osób korzystających z nowych, zmodernizowanych lub duży rozbudowanych transgranicznych produktów kulturowych i ekologicznych

187

PI/typ potencjalny wkład wskaźnik wskaźnika mikroprojektów

Liczba „miękkich” działań transgranicznych promujących dziedzictwo duży kulturowe i przyrodnicze pogranicza Liczba zmodernizowanych elementów obiektów dziedzictwa kulturowego po średni zakończeniu prac restauracyjnych i konserwatorskich

Liczba transgranicznych lub/i wspólnych polsko-słowackich kampanii średni promocyjnych i marketingowych

Liczba adresatów wspólnych/ transgranicznych kampanii promocyjnych i średni marketingowych (zasięg działań promocyjnych) Liczba organizacji uczestniczących w transgranicznych projektach na rzecz średni dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Liczba hektarów powierzchni ekosystemów objętych transgranicznymi mały projektami na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodniczego Liczba opracowanych/wdrożonych wspólnych standardów lub wytycznych mały

Liczba nowych/zmodernizowanych transgranicznych e-produktów i e-usług mały

Liczba osób korzystających z nowych/zaktualizowanych transgranicznych e- mały produktów i e-usług 10b Jakość usług z zakresu edukacji na całym pograniczu mierzona jako wskaźnik - Wskaźnik zadowolenia osób korzystających z takich usług rezultatu Rynek pracy i szkolenia: Liczba uczestników transgranicznych inicjatyw w mały zakresie mobilności 10b Rynek pracy i szkolenia: Liczba uczestników wspólnych lokalnych inicjatyw mały Wskaźnik na rzecz zatrudnienia oraz wspólnych szkoleń produktu Liczba wspólnych inicjatyw lokalnych na rzecz zatrudnienia i wspólnych mały szkoleń Źródło: Opracowanie własne na podstawie projektu PWT PL-SK 2014-2020

Jak już wspomniano, niemal wszyscy beneficjenci mikroprojektów planują dalszą współpracę i realizację kolejnych przedsięwzięć przy udziale dofinansowania z PWT PL-SK 2014-2020. Na podstawie odpowiedzi dotyczących zainteresowania ubieganiem się o wsparcie w obszarach objętych interwencją nowego programu widać, że zdecydowanie najwięcej beneficjentów będzie się starać o dofinansowanie najpopularniejszych w tym okresie programowania tematów związanych z szeroko rozumianym obszarem kultury, dziedzictwem kulturowym oraz przyrodniczym (priorytet inwestycyjny 6c). Dużo mniejszy odsetek respondentów deklaruje chęć realizacji przedsięwzięć związanych z edukacją (priorytet inwestycyjny 10a).

188

Wykres 92. Deklaracje dotyczące zainteresowania realizacją projektów w ramach priorytetu inwestycyjnego 10a

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI

189

Wykres 93. Deklaracje dotyczące zainteresowanie realizacją projektów w ramach priorytetu inwestycyjnego 6c.

Źródło: Opracowanie własne wyników badania CAWI

190

5.10 Synteza analizy w kontekście pytań badawczych 5.10.1 Struktura interwencji (PB 974, 11) [patrz sekcja 5.3]  Na poziomie Programu założono stosunkowo szeroki zakres tematyczny mikroprojektów. W praktyce okazało się, że zainteresowaniem beneficjentów cieszy się przede wszystkim możliwość dofinansowania przedsięwzięć związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym, sportem i rekreacją oraz turystyką. Na podstawie przeprowadzonej analizy dokumentacji można szacować, że typy te łącznie odpowiadają za prawie 70% wartości wszystkich zrealizowanych przedsięwzięć.

 Wśród beneficjentów dominującą rolę odgrywają jednostki samorządu terytorialnego oraz podległe im podmioty – głównie instytucje kultury. Beneficjenci z tej kategorii skorzystali ze środków PWT PL-SK 2007-2013 w największym stopniu, absorbując około 60% budżetu FMP. Wśród pozostałych jednostek wdrażających mikroprojekty należy wymienić stowarzyszenia i organizacje pozarządowe, które realizowały łącznie 29% wartości przedsięwzięć wspartych w ramach Funduszu Małych Projektów. Jeśli chodzi o beneficjentów ostatecznych, to na wsparciu z Programu korzystali głównie lokalni mieszkańcy (zarówno polskiej, jak i słowackiej części pogranicza), a w dalszej kolejności pracownicy instytucji realizujących projekty (w tym także pracownicy instytucji partnerskich) oraz turyści.

 Rozkład terytorialny mikroprojektów jest bardziej równomierny (mniej rozproszony) niż projektów dużych. Mikroprojekty realizowane są w całym obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007- 2013, przy czym - szczególnie na Słowacji - nie koncentrują się w pasie przygranicznym. Jedynie wśród polskich powiatów występuje ujemna korelacja pomiędzy skalą interwencji FMP (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) a poziomem rozwoju gospodarczego. W ujęciu przestrzennym – na terenie całego obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można zaobserwować komplementarność mikroprojektów z inwestycjami wspartymi w osiach I i II (istotna statystycznie zależność na poziomie powiatów).

 Przeciętny czas realizacji mikroprojektu wynosi niewiele ponad 10 miesięcy, przy czym najczęściej beneficjenci decydowali się na 12-miesięczny okres wdrażania przedsięwzięć. Nieznacznie krótsze od średniej są projekty realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego oraz przedsięwzięcia wdrażane w 2014 r.

 Struktura budżetów mikroprojektów była zróżnicowana i zależała od specyfiki danego przedsięwzięcia. Do najważniejszych kategorii wydatków należały nakłady na płace i wynagrodzenia oraz spotkania i promocję projektów (przeciętnie ponad 50%). Elementem różnicującym mikroprojekty był udział wydatków inwestycyjnych, które pochłaniały przeciętnie około 40% budżetów beneficjentów słowackich, z kolei beneficjenci polscy na cele te przeznaczali średnio 23% (najmniej - 12% w Euroregionie Karpackim). 5.10.2 Oddziaływanie interwencji (PB 2, 4, 5, 10, 12) [patrz sekcja 5.4]  Pomimo tego, że nie wszystkie wskaźniki określone w Programie zostaną prawdopodobnie zrealizowane, należy stwierdzić, że jego cele szczegółowe (nawiązywanie i wzmocnienie bezpośrednich kontaktów pomiędzy polską i słowacką stroną na trenach przygranicznych oraz tworzenie bazy dla kolejnych projektów w przyszłości) są realizowane.

 Mikroprojekty skierowane były przede wszystkim do lokalnych mieszkańców (po obydwu stronach granicy), a w dalszej kolejności do pracowników instytucji-partnerów oraz turystów.

74 Numery pytań badawczych zgodnie z SOPZ – p. załącznik 1.

191

Istotną grupą docelową byli również uczniowie. Badanie ankietowe beneficjentów potwierdza, że realizacja mikroprojektów najmocniej przełożyła się na wzrost intensywności relacji z panterami z Polski/Słowacji, które dają podstawy dla pobudzenia dalszej polsko-słowackiej współpracy oraz poprawę wizerunku kraju sąsiedzkiego i jego mieszkańców. Oddziaływanie to ma charakter jednoznacznie transgraniczny i jest największą wartością dodaną dofinansowanych z FMP przedsięwzięć. Miały one także zauważalny wpływ na wzmocnienie lokalnych społeczności i wzrost ruchu turystycznego, jak również – choć w mniejszym stopniu – na zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności w zakresie dostępu do usług publicznych i infrastruktury społecznej.

 W ramach analizy projektów oraz podczas badań terenowych nie zidentyfikowano istotnych efektów (pozytywnych lub negatywnych), które miałyby charakter nieplanowany. Beneficjenci wskazywali jedynie, że w ramach realizowanych przez nich przedsięwzięć (np. imprez sportowych i kulturalnych), nawiązały się trwałe relacje i przyjaźnie pomiędzy uczestnikami. Jest w zasadzie jedyne zjawisko wskazywane jako nieplanowany i jednocześnie pozytywny efekt realizacji mikroprojektów.

 Skala oddziaływania mikroprojektów była jednak mniejsza niż w przypadku projektów dofinansowanych w osi I i II, co wynikało z nieporównywalnej skali przedsięwzięć. Warto przy tym zauważyć, że mikroprojekty o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnych charakteryzowały się większym wpływem (wartością dodaną) w wymiarze rozwoju lokalnego (dostęp do usług publicznych, rozwój turystyki). Różnice pomiędzy mikroprojektami "miękkimi" i "twardymi" nie występują natomiast na poziomie zagadnień transgranicznych (intensywność współpracy, wizerunek partnerów itp.). 5.10.3 Partnerstwo (PB 3, 13, 15, 16, 5*) [patrz sekcja 5.5]  W zdecydowanej większości (prawie 80%) mikroprojekty wdrażane były przez partnerów, którzy w przeszłości już ze sobą współpracowali, najczęściej przy okazji wspólnej realizacji projektów finansowanych ze środków europejskich. Najwięcej nowych partnerstw odnotowano wśród organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, a najmniej - wśród jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku tej grupy beneficjentów najczęściej można mówić o "naturalnych" partnerstwach (wynikających m.in. z położenia geograficznego). Generalnie jednak należy stwierdzić, że realizacja mikroprojektów sprzyjała w znacznie większym stopniu rozwojowi partnerstw już istniejących, niż podejmowaniu nowej współpracy.

 W badaniu nie zidentyfikowano problemów związanych z realizacją mikroprojektów, w takim stopniu w jakim partnerstwa wymagano w osi III. Podobnie jak w osi I i II barierą w samym zawieraniu partnerstw jest jednak relatywna słabość jednostek samorządowych po stronie słowackiej, a także nieatrakcyjność i ograniczona dostępność formuły mikroprojektów dla instytucji niepublicznych, w szczególności organizacji pozarządowych.

 Siłę i oddziaływanie mikroprojektów (także w kontekście założonych w Programie celów) należy ocenić przede wszystkim przez pryzmat ich trwałości. Jest ona zdecydowanie większa wśród tych partnerów, dla których realizacja mikroprojektu nie była pierwszym etapem współpracy. Trwałość nowych partnerstw należy także ocenić jako zadowalającą. Mają one jednak ograniczony wpływ na rozszerzenie zakresu współpracy o nowe obszary tematyczne. Również w zestawieniu z projektami z osi I i II, siła partnerstw jest porównywalna jedynie w przypadku tych mikroprojektów, których beneficjenci wcześniej już ze sobą kooperowali.

192

5.10.4 Formuła mikroprojektów i projektu parasolowego (PB 6, 7, 8, 17, 18, 4*) [patrz sekcja 5.8]  Przeprowadzana analiza pozwoliła na zidentyfikowanie pewnych problemów w działaniu projektu parasolowego, które, częściowo, przełożyły się na koszty jego funkcjonowania. Większość z nich wynikała z konieczności koordynacji działań pięciu partnerów działających w dwóch różnych systematach prawno-instytucjonalnych. Problemy te przekładały się na znaczne skomplikowanie procedur związanych z raportowaniem i rozliczaniem. Planowana w okresie 2014-2020 zmiana formuły projektu (3 terytorialnie wydzielone projekty parasolowe) jest krokiem w dobrą stronę, ponieważ ułatwi euroregionom zarządzanie projektami, dzięki rezygnacji z jednego PW, do którego raportować muszą pozostałe, nie rozwiążę jednak problemów z wynikających z odmiennych systemów prawno- instytucjonalnych. Z zebranych informacji nie wynika również, aby miało się to przełożyć na zmniejszenie kosztów wdrażania mikroprojektów na poziomie całego Programu.

 Co do zasady należy ocenić, że formuła mikroprojektów okazała się nie w pełni adekwatna dla zadań postawionych przed FMP. Do najważniejszych zastrzeżeń należy zaliczyć:

o niekorzystne warunki finansowania, które powodują, że beneficjent musi początkowo sfinansować projekt z własnych środków, a dopiero po jego rozliczeniu oczekiwać na refundację (refundacja częściowa nie rozwiązuje problemu z perspektywy organizacji pozarządowych);

o niefunkcjonalny system monitorowania, w szczególności brak rzetelnych informacji o bezpośrednich rezultatach na poziomie projektu;

o nieudaną próbę wprowadzenia do Programu koncepcji projektów komplementarnych, która spowodowała problemy na poziomie wdrożeniowym (odmienne podejście do tego zagadnienia u poszczególnych partnerów projektu parasolowego). Nie zmienia to jednak faktu, że projekty de facto komplementarne zostały w ramach PWT PL-SK 2007- 2013 zrealizowane co wskazuje na zauważalny potencjał realizacji w kolejnym okresie programowania projektów wspólnych;

o nadmiar obciążeń związanych z obsługą administracyjną mikroprojektu (w tym w szczególności obowiązki związane z raportowaniem), które są porównywalne do zadań związanych z realizacją projektów w osiach I i II (brak praktycznego wdrożenia proporcjonalności obciążeń).

 Pewne wątpliwości budzi również system wyboru i oceny mikroprojektów, który jak wynika z przeprowadzonych badań jakościowych był dosyć arbitralny i charakteryzował się nieco odmiennym podejściem w poszczególnych euroregionach. Problemy te wiążą się z problemami zidentyfikowanymi przy okazji procesu oceny i wyboru wniosków z osi I i II, tj. bardzo ogólnymi zapisami Programu oraz Wytycznych dla oceniających, które pozostawiają duże pole do interpretacji. W przypadku osi III ten problem wydaje się nawet jeszcze większy, ponieważ przedstawiciele poszczególnych Euroregionów odmiennie widzą cele i rolę FMP PWT PL-SK 2007-2013. 5.10.5 Podsumowanie i wnioski dla programu na lata 2014-2020 (PB 1, 14, 15, 6*)  Biorąc pod uwagę skalę zainteresowania realizacją mikroprojektów, należy uznać, że wsparcie zaproponowane w Programie dobrze wpisało się w potrzeby i problemy pogranicza polsko- słowackiego. Zakres tematyczny dofinansowanych przedsięwzięć pokazuje, że wsparto najpopularniejsze i najbardziej naturalne obszary współpracy, związane z dziedzictwem

193

kulturowym oraz turystyką, sportem i rekreacją. Projekty te skierowane są do mieszkańców i turystów, przyczyniając się zarówno do wzmacniania lokalnych społeczności jak i pobudzania współpracy polsko-słowackiej.

 Zapisy projektu Programu na lata 2014-2020 należy ocenić jako stosunkowo pojemne z punktu widzenia zakresu interwencji PWT PL-SK 2007-2013, nawet pomimo przyjętych założeń dotyczących koncentracji tematycznej (mikroprojekty przewidziane w priorytetach inwestycyjnych 6c i 10a). W szczególności możliwe będzie finansowanie przedsięwzięć, które w analizowanym programie były najpopularniejsze, a więc związanych z turystyką oraz kulturą i dziedzictwem kulturowym. Mikroprojekty mają szansę mieć realny wkład w określone w nowym Programie wskaźniki produktu i rezultatu, co jednak będzie dużym wyzwaniem dla przyszłych beneficjentów.

 Z analizy beneficjentów wynika, że są oni zainteresowani ubieganiem się o wsparcie w programie na lata 2014-2020, przy czym ich wstępne deklaracje dotyczą przede wszystkim priorytetu inwestycyjnego 6c, a w znacznie mniejszym stopniu priorytetu 10 a.

194

5.11 Wnioski i rekomendacje (w zakresie FMP) termin klasyfikacja obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat wdrożenia Wprowadzenie w miarę do końca kluczowa możliwości systemu 2015 r. zaliczkowania projektów. Promowanie inicjatyw wspierających organizacje pozarządowe w pozyskiwaniu środków na realizację Organizacje pozarządowe i Stworzenie projektu, np. analogicznie jak stowarzyszenia (szerzej – podmioty odpowiednich Więcej przedsięwzięć działa system pożyczek niepubliczne) stanowią relatywnie warunków i zachęt realizowanych przez udzielanych przez miasto niewielki odsetek beneficjentów, dla podmiotów NGO, potencjalnie Nowy Targ lub Małopolską WST/E 1 co wynika częściowo z barier niepublicznych bliższych zasadzie Agencję Rozwoju uroregi związanych z samodzielnym chcących realizować realizacji projektów typu Regionalnego.75 ony finansowaniem projektu i długim projekty ludzie dla ludzi. Informacje o możliwości mikroprojekty oczekiwaniem na refundację. transgraniczne. pozyskania tego typu / FMP (oś III) wsparcia powinny być promowane przez wszystkie Euroregiony m.in. w ramach informacji zamieszczanych na stronach Euroregionów oraz podczas działań informacyjnych. Realizacja zasady projektów W PWT PL-SK 2014- Większy efekt Alokowanie części środków na do końca kluczowa komplementarnych nie 2020 należy dopuścić transgraniczny dla odrębne nabory przeznaczane 2015 r. sprawdziła się w perspektywie możliwość realizacji obszarów dla projektów wspólnych. 2007-2013 tak jak tego projektów wspólnych, w 2 przygranicznych/społecz Wspólne zespoły oceniające IZ/WST oczekiwano. Wynika to m.in. z tych ności po obu stronach wnioski (przedstawiciele obu odmiennego podejścia do oceny obszarach/tematach granicy. Większe partnerów odpowiedniego takich przedsięwzięć przez gdzie realizacja zaangażowanie i projektu parasolowego). partnerów projektu przedsięwzięć w tej

75 Informacje dostępne na stronie: http://www.marr.pl/pozyczki-dla-organizacji-pozarzadowych.html

195

termin klasyfikacja obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat wdrożenia parasolowego. Jednocześnie formie może przynieść odpowiedzialność Maksymalny poziom analiza dofinansowanych wartość dodaną, tj. w partnerów. dofinansowania równy przedsięwzięć oraz pojedyncze szczególności tam gdzie dwukrotności maksymalnego przypadki projektów powstaną trwałe i dofinansowania dla zwykłych komplementarnych pokazują, że wymierne efekty mikroprojektów. istnieje potencjał do wdrażania wsparcia jak np. ścieżki, wspólnych przedsięwzięć w szlaki i inna ramach FMP. Potencjał ten infrastruktura dotyczy w szczególności zlokalizowana na jednostek o stabilnej sytuacji obszarze finansowanej takich jak JST i przygranicznym lub jednostki organizacyjne JST. przecinająca granicę. W PWT PL-SK 2014- Należy stworzyć dodatkową do końca kluczowa 2020 obok danych listę wskaźników System wskaźników 2015 r. zbieranych na poziomie dedykowanych dla FMP, uniwersalnych zbiera za mało poszczególnych osi uwzgledniającą m.in. liczbę informacji o istotny efektach System monitoringu priorytetowych/ nowych partnerstw, liczbę wdrażania FMP, zarówno na pozwalający na zebranie priorytetów projektów wspólnych, liczbę poziomie wskaźników produktu najważniejszych inwestycyjnych partnerstw kontynuujących jak i rezultatu. Wskaźniki informacji dotyczących 3 (mikroprojekty będą współpracę, w tym nowych IZ/WST wybierane na poziomie efektów FMP, realizować wskaźniki partnerstw. Wszyscy mikroprojektów nie pozwalały pozwalający na tych osi) należy zadbać beneficjenci powinni być na kompleksową ocenę FMP, ani agregowanie danych na o zbieranie zobowiązaniu do na poziomie poszczególnych poziomie całego FMP. dodatkowych informacji monitorowania tych euroregionów ani na poziomie oddających istotę FMP, wskaźników, nawet jeśli dany całego funduszu. np. dotyczących liczby wskaźnik wynosi w ich nowych partnerstw. przypadku 0. Beneficjenci Obciążenia administracyjne do końca kluczowa Możliwie duże mikroprojektów będą się związane z realizacja Wprowadzenie w miarę 2015 r. zmniejszenie obciążeń mogli skoncentrować na IZ/WST mikroprojektów są tak samo możliwości uproszczeń dla 4 administracyjnych dla merytorycznej części /Eurore duże jak obciążenia beneficjentów, w tym np. beneficjentów przedsięwzięcia. giony beneficjentów projektów kwot ryczałtowych. mikroprojektów. Potencjalny wzrost dużych. zainteresowania

196

termin klasyfikacja obszar lp. wniosek rekomendacja oczekiwany efekt sposób wdrożenia adresat wdrożenia wsparciem, szczególnie wśród NGO i innych instytucji niepublicznych.

197

5.12 Conclusions and recommendations (in the area of the SPF) method of implementation classification area no. conclusion recommendation expected effect addressee implementation date Introduction, as much before end of crucial as possible, of an 2015 advance payment system for projects. Promotion of initiatives supporting NGOs in Non-governmental acquiring funds for organisations and project realisation, e.g. associations (broadly – More ventures analogous to the non-public entities) Creation of appropriate realised by NGOs, system of loans from constitute a relatively conditions and incentives potentially closer to the city of Nowy Targ low percentage of 1 for non-public entities the principle of or the Małopolska beneficiaries, which WST/Euroregions wishing to realise cross- realisation of projects Regional Development partly results from border projects. of the people for Agency.76 micro- barriers related to self- people type. Information regarding projects financing projects and this type of support / SPF the long waits for should be promoted by (axis III) refunds. all Euroregions, including in the context of information included on Euroregion websites as well as during information campaigns. Implementation of the In the CCP PL-SK 2014- A greater cross-border Allocation of part of before end of crucial principle of 2020, the realisation of effect for border the funds to separate 2015 complementary projects joint projects should be areas/communities on recruitments intended did not work out in made possible, in those both sides of the for joint projects. 2 MA/JTS 2007-2013 as expected. areas/subjects where border. Greater Joint teams assessing This was due to a realisation of this type of involvement and applications different approach of venture may bring added responsibility of the (representatives of assessing such ventures value, in particular partners. both partners of the

76 Information available on the website: http://www.en.marr.pl/for-entrepreneurs/loans-and-guarantees/

198

method of implementation classification area no. conclusion recommendation expected effect addressee implementation date by umbrella project where lasting and appropriate umbrella partners. At the same measurable effects of project). time, the analysis of the support will be Maximum level of funded ventures and created, such as paths, funding equal to twice individual cases of trails, and other the maximum level of complementary projects elements of funding for normal show that there is infrastructure located micro-projects. potential for within the borderlands implementation of joint or crossing the border. projects under the SPF. This potential particularly concerns individual in a stable financial situation, such as LGUs and LGU organisational entities. The universal indicator An additional list of before end of crucial system does not collect indicators dedicated to 2015 enough information on In the CCP PL-SK 2014- the SPF should be the relevant effects of 2020, besides data created, taking into the SPF implementation, collected on the levels of A monitoring system account the number of both in the level of individual priority allowing for collection new partnerships, the product indicators as axes/investment of the most important number of joint well as the result. priorities (micro-projects information regarding projects, and the 3 Indicators selected on will realise the indicators the effects of the SPF, number of partnerships MA/JTS the level of micro- of these axes), additional and allowing for continuing cooperation projects did not allow information should be aggregation of data on (including new for comprehensive collected, reflecting the the level of the entire partnerships). All assessment of the SPF, nature of the SPF, such SPF. beneficiaries should be neither on the level of as the number of new obliged to monitor individual Euroregions, partnerships. these indicators, even not on the level of the if a given rating is 0 in entire fund. their case.

199

method of implementation classification area no. conclusion recommendation expected effect addressee implementation date Beneficiaries of micro- before end of crucial projects will be able to 2015 The administrative load focus on the As large as possible a Introduction (where connected with the substantive part of the reduction of the possible) of realisation of micro- venture. 4 administrative load for simplifications for MA/JTS/Euroregions projects is as heavy as Potential increase in micro-project beneficiaries, such as that on the beneficiaries interest in support, beneficiaries. lump-sum payments. of large projects. particularly among NGOs and other non- public institutions.

200

5.13 Závery a odporúčania (ohľadom SFMP) termín klasifikácia oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát nasadenia Podľa možností zavedenie aj ku koncu kľúčová systému predbežného roka 2015. financovania projektov. Propagácia iniciatív, ktoré podporujú mimovládne organizácie v tom, aby si získavali prostriedky na realizáciu projektu, napr. tým Vytvorenie vhodných Mimovládne organizácie a spolky istým spôsobom ako pôsobí podmienok a Viac projektov (neštátne subjekty) tvoria pomerne úverový systém organizovaný stimulácií pre realizovaných NGO malé percento príjemcov, čo je mestom Nowy Targ alebo neštátnych účastníkmi, ktorí sú STS/Eur 1 čiastočne následkom prekážok agentúrou Małopolska účastníkov, ktorí by potenciálne bližší oregión spojených so samostatným Agencja Rozwoju boli ochotní projektom typu ľudia pre y financovaním projektu a dlhou Regionalnego.77 realizovať ľudí. mikroprojekty dobou očakávania na refundáciu. Informácie o možnosti cezhraničné projekty. /SFMP (os 3) získania tohoto druhu podpory by mali byť propagované vo všetkých Euroregiónoch napr. v rámci informácií na webových stránkach Euroregiónov a počas realizácií informačných aktivít. Realizácia princípu V PCS PL-SK by sa Väčší cezhraničný účinok Alokovanie časti prostriedkov ku koncu kľúčová komplementárnosti sa z pohľadu malo pripustiť aj pre pohraničné do samostatných náborov roka 2015. 2007-2013 neosvedčila tak, ako sa možnosť realizácie oblastí/spoločnosti na určených pre spoločné 2 čakalo. Je to výsledkom medzi spoločných oboch stranách hranici. RO/STS projekty. inými toho, že partneri projektov, v tých Väčšia angažovanosť a Spoločné posudzovacie tímy zastrešujúceho projektu mali iný oblastiach/témach zodpovednosť (zástupcovia oboch partnerov prístup k jeho posudzovaniu. kde realizácia partnerov.

77 Informácie nájdete na stránkach: http://www.marr.pl/pozyczki-dla-organizacji-pozarzadowych.html

201

termín klasifikácia oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát nasadenia Zároveň analýza podporených projektov takúto konkrétneho zastrešujúceho projektov a jednotné prípady formou môže projektu). komplementárnych projektov generovať pridanú Maximálna úroveň ukazujú, že existuje potenciál pre hodnotu, teda financovania – dvojnásobok implementáciu spoločných hlavne tam kde maximálnej podpory pre projektov v rámci FMP. Tento vzniknú trvalé a obvykle mikroprojekty. potenciál je spojený predovšetkým merateľné výsledky s jednotkami, ktoré sú finančne podpory ako napr. stabilné, teda hlavne miestnou chodníky, turistické samosprávou a jej organizačnými cesty a ostatná jednotkami. infraštruktúra umiestnená v hraničnej oblasti alebo prekračujúca hranicu. V PCS PL-SK 2014- ku koncu kľúčová 2020 sa vedľa údajov Mal by sa vytvoriť dodatočný roka 2015. získavaných na zoznám ukazovateľov Systém všeobecných ukazovateľov úrovni jednotlivých určených FMP, ktorý by zbiera príliš malo informácií prioritných osí / zohľadňoval medzi inými ohľadom významných efektov investičných priorít Systém dohľadu ktorý počet nových partnerstiev, implementácie FMP zároveň na (mikroprojekty budú umožňuje získavanie počet spoločných projektov, úrovni ukazovateľov produktu ako realizovať indikátory najdôležitejších počet partnerstiev 3 aj výsledku. Indikátory zvolené na týchto osí) musí dbať informácií ohľadom RO/STS pokračujúcich vo spolupráci úrovni mikroprojektov zároveň na účinkovania FMP a vrátane nových partnerstiev. neumožňovali komplexné získavanie zhromažďuje údaje na Všetcí príjemcovia by mali byť posúdenie FMP, ani na úrovni dodatočných úrovni celého FMP. zaviazaní, aby tieto indikátory jednotlivých euroregiónov, ani na informácií, ktoré sledovali, aj keď v ich prípade úrovni celého fondu. odrážajú podstatu daný ukazovateľ ma hodnotu FMP, napr. ohľadom 0. počtu nových partnerstiev.

202

termín klasifikácia oblasť p.č. záver odporúčanie očakávaný výsledok spôsob uplatnenia adresát nasadenia Príjemcovia, ktorí ku koncu kľúčová Čo najväčšie realizujú mikroprojekty, roka 2015. Spojené s realizáciou zmenšenie budú mať možnosť sa mikroprojektov administratívne administratívneho sústrediť na podstatnej Podľa možností aj zavedenie RO/STS 4 zaťaženia sú rovnako veľké ako zaťaženia pre časti projektu. zjednodušení pre príjemcov, /Eurore zaťaženia pre príjemcov, ktorí príjemcov, ktorí Potenciálny rast záujmu napr. paušálnych súm. gióny realizujú veľké projekty. realizujú o podporu, najmä medzi mikroprojekty. NGO a ostatnými neštátnymi subjektmi.

203

6 Aneksy (przekazane w oddzielnych plikach) 6.1 Aneks 1. Metodologia badania i narzędzia badawcze 6.2 Aneks 2. Dokumentacja badań terenowych 6.3 Aneks 3. Prezentacje

204