Europees Actieplan Voor De Circulaire Economie Omgevingswet

Jaargang 21 BEwerken juni 2020 Kennisplatform voor afval- en recyclingindustrie. inleemteRecyclegips kan voorzien overleg met gemeenten Omgevingswet: de Circulaire Economie Europees voor Actieplan

InhoudJaargang 21 | juni 2020

Elk gebouw een verplicht materialenpaspoort?

Het Materialenpaspoort is het ideale instrument om grondstoffenketens te sluiten en biedt een fantastische basis voor een circulaire economie. In het Materialenpaspoort wordt vastgelegd welke materialen in een object zitten, de hoeveelheid hiervan en de waarde van de materialen. Ook kan er informatie over circulariteit en demontage in worden opgeslagen. 17 Door materialen te documenteren en deze informatie voor iedereen toegankelijk te maken, blijft de identiteit van de materialen behouden en blijven materialen traceerbaar.

Mangeler scheidt betonpuin in zand, grind en fijne vulstof.

Eén van de ultieme doelen van Twee “R” Recycling Groep is om betonpuin te scheiden 21 in drie aparte fracties: zand, grind en cement en laatstgenoemde fractie 1:1 te gebruiken als bindmiddel in hoogwaardige betonproducten. Dat moment komt steeds dichterbij.

Greenwashing vaak niet meer dan ‘een likje verf’

Greenwashing is het zich groener of maatschappelijk verantwoorder voordoen dan een bedrijf of organisatie daadwerkelijk is. Men doet alsof men weloverwogen met het milieu en/of andere maatschappelijke thema's omgaat, maar dit blijkt vaak niet meer dan 'een likje 46 verf' te zijn waar marketeers gretig gebruik van maken.

Mede naar aanleiding van deze publicaties stelde Tweede Kamerlid Erik Ziengs (VVD) de minister voor Milieu en Wonen, Stientje van Veldhoven, hierover de nodige vragen.

BEwerken | juni 2020 3 Duurzame grondstoffen voor uw succes

Gecertificeerd puingranulaat in elke maat en samenstelling? Bij Twee “R” Recycling Groep hebben we ons erop toegelegd. Sterker nog: we doen niet anders. Wij zijn een pure grondstoffenproducent zonder nevenactiviteiten. Door onze keuze voor specialisme zijn we bij uitstek de partner die vanuit een onafhankelijke positie bijdraagt aan úw succes. Daarbij maken onze inspanningen op het gebied van duurzaam produceren ons assortiment nog eens extra ‘groen’. Wat wilt u nog meer?

www.puinrecycling.nl

SAES breidt merkenportfolio verder uit met LaBounty SAES International, exclusieve distributeur van onder meer Epiroc, Erkat en VTN, neemt vanaf april 2020 de exclusieve distributie van het LaBounty-programma in de Benelux voor haar rekening.

Saes beidt daarmee haar indrukwekkende Naast de verkoop en het onderhoud van merkenportfolio van louter A-merken nog het LaBounty programma, zal Saes op korte verder uit. LaBounty is als vooraanstaand termijn ook meerdere sloopgereedschap- producent van sloopgereedschappen een pen van LaBounty in haar verhuurvloot echte aanwinst voor Saes en is met name opnemen. Een vloot welke onlangs ook bekend om haar legendarische MSD- al werd uitgebreid met enkele rupsgraaf- SAES International B.V. scharen. machines, waaronder een 90-tons Hitachi Lozerweg 10-14, Weert LaBounty op haar beurt heeft in Saes een ZX870. Rietlanden 6, Beverwijk professionele partner met een ongekend Voor meer informatie neemt u contact op Tel. +31 (0)495-561929 netwerk en een uitstekend servicedienst met: E-mail: [email protected] gevonden. www.demolitiontools.eu

4 BEwerken | juni 2020 Kalender

Building Holland Nationaal Recycling Maintenance Next 2021 Het innovatie event Building Hol- Congres 2020 Van 29 tot en met 31 maart 2021 land dat gepland stond op 24, 25 en Het Nationaal Recycling Congres, zal in de Rotterdamse Ahoy 26 maart 2020 in RAI Amsterdam dat gepland stond op Global de beurs Maintenance Next, is vanwege het coronavirus ver- Recycling Day, is als gevolg van het platform voor industrieel plaatst naar 27, 28 en 29 oktober. de corona-crisis uitgesteld naar onderhoud, worden gehouden. Voor meer informatie: woensdag 25 november 2020 in de Voor meer informatie: www.buildingholland.nl Fokker Terminal te Den Haag. www.maintenancenext.nl Voor meer informatie: Plastic Recycling Show www.nationaalrecyclingcongres.nl Europe 2020 De in de Amsterdamse RAI te houden Plastic Recycling Show Europe is als gevolg vanwege het corona-virus verplaatst naar 27 en 28 oktober 2020. Voor meer informatie: www.prseventeurope.com

Recycling 2020 De vakbeurs Recycling keert in 2020 op 17, 18 en 19 november terug in Evenementenhal Gorinchem. Voor meer informatie: www.recyclingvakbeurs.nl. InfraTech 2021 Rotterdam Bauma 2022 RecyclingSymposium 2020 De vakbeurs InfraTech die van De Bauma, de grootste vakbeurs voor Tijdens de vakbeurs Recycling 2020 12 tot met 15 januari in Ahoy in bouwmachines ter wereld, beleeft van zal op 18 november 2020 ’s morgens Rotterdam zal worden gehouden, 4 tot en met 10 april 2022 haar 33ste voor de 9e achtereenvolgende geldt als het nationale platform editie. Traditiegetrouw wordt de beurs keer het RecyclingSymposium in voor de gehele infrasector. in de Messe te München gehouden. de Evenementenhal te Gorinchem Voor meer informatie: Voor meer informatie: worden georganiseerd. www.infratech.nl [email protected] Voor meer informatie: www.recyclingsymposium.nl Bouwbeurs 2021 De Bouwbeurs, de tweejaarlijks ontmoetingsplaats voor bouwend Nederland, zal van 8 tot en met 12 februari 2021 in de Jaarbeurs te Utrecht worden gehouden. Voor meer informatie: www.bouwbeurs.nl

Colofon Redactieraad Eindredactie en Druk Peter Broere beheer adressenbestand Printbest B.V. Otto Friebel BRBS Recycling Nijverheidsstraat 3 Roland Amoureus Van Heemstraweg West 2b 5331 PT Kerkdriel Dick Rozendaal 5301 PA Zaltbommel Tel. (0418) - 68 48 78 Redactie E-mail [email protected] Ebco Vriend Website www.brbs.nl Morelstraat 50, 3235 EL Rockanje Tel. (06) - 53 19 07 28 Advertenties E-mail [email protected] Mooijman Marketing & Sales Uitgave Daan Mooijman BEwerken (ISSN-nummer 1566- BEwerken is een kwartaaluitgave van Vormgeving J. Röntgenstraat 17, 9181) wordt met uit plantaardige BRBS Recycling en wordt toegezonden aan JANMEERDINK•COM 2551 KS Den Haag grondstoffen gemaakte inkt gedrukt de leden van BRBS Recycling, gemeenten, Jan Meerdink Tel. (070) - 323 40 70 op hv wit halfmat MC (FSC) papier provincies, diverse ministeries, Rijkswaterstaat, Haartsestraat 78, 7121 CZ Aalten Website mooijmanmarketing.nl en ingesealed in een biologisch diverse branche-organisaties op het gebied van Tel. (06) - 53 76 49 49 afbreekbaar folie. Deze combinatie afvalbe- en verwerking, afvaltransport, slopen E-mail [email protected] De redactie is niet verantwoordelijk staat garant voor een duurzaam en grondstoffenwinning. Website www.janmeerdink.nl voor de advertenties in dit blad. grondstoffenmanagement. BEwerken | juni 2020 5 Milieu en Omgevings vergunning vergt kennis mtech is gespecialiseerd in : – Omgevingsvergunningen – Managementsystemen – Veiligheidsrapportages en -studies – Milieueffectrapportages en -studies – Ruimtelijke ordening – Waterwet – IPPC – ADR-regelgeving – Afval- en bodemwetgeving – Geluid, geur, luchtkwaliteit, stikstofdepositie – Bestuursrechtelijke procedures – Natuurbescherming Nederland België Roermond Brussel Gent Hasselt Namen Produktieweg 1g Esplanade 1 bus 16 Industrieweg 118 / 4 Maastrichtersteenweg 210 Route de Hannut 55 6045 JC Roermond 1020 Brussel 9032 Gent 3500 Hasselt 5004 Namur T +31 475 420 191 T +32 2 734 02 65 T +32 9 216 80 00 T +32 11 223 240 T +32 81 226 082 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.m-tech-nederland.nl

m-tech_2020_scm_180x132.indd 1 10/01/20 11:37 Inhoud Jaargang 21 | juni 2020

11 13

24 31 45

19 Als we een kans zien, gaan we ervoor

o. a. in dit nummer van BEwerken: Sinds 1 november 2017 heeft Gubbels Bedrijven in Bergen op Zoom voor haar nieuwste vestiging ‘TOP de Kragge’ een bedrijfsterrein van zo’n 3 hectare in 37… Veel onveilige producten gebruik. “Om met onze activiteiten ook de sprong bij webwinkels naar West Brabant/Zeeland te kunnen maken is de strategische ligging voor ons van grote betekenis,” Afzet thermisch gereinigde licht directeur Jurgen Santegoeds van Grond- en 25… Reststoffenbank Zuid-Nederland en Brabant Brecom grond weer op gang toe. Maar minstens zo belangrijk was voor hem de ruime milieuvergunning, die op deze locatie rust. 44… Circulaire producten hipdoenerij uit de Randstad? 38 Stikstofregistratiesysteem trekt bouw vlot en verder... Sinds 24 maart nemen de provincies vergunningaanvragen voor woningbouwprojecten 20… Dankzij circulaire bouw groeide in behandeling op basis van het stikstofregistratiesysteem. De verlaging van de recycling in Nederland hard maximumsnelheid naar 100 kilometer per uur en bijbehorende vrijkomende stikstofdepositieruimte 23… Donorskelet draagt bij maken in een aantal provincies groot verschil. aan reduceren milieu impact Andere provincies zijn terughoudender en roepen op tot meer landelijk beleid. 39… PFAS-problematiek raakt ook recyclingbranche 41 Vervolgaanpak asbestdaken Tijdelijk minister Stientje van Veldhoven ondertekende op 2 maart 2020 samen met provincies, gemeenten, brancheverenigingen, Milieu Centraal en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Samenwerkingsverklaring aanpak asbestdaken. Deze partijen zetten gezamenlijk de schouders onder een volgende stap voor een asbestdakenvrij Nederland. De opgave om asbest uit onze omgeving te verwijderen, blijft voor al deze partijen onverminderd relevant, ook zonder wettelijk verbod.

BEwerken | juni 2020 7 DE OPLOSSING VOOR UW STOF OVERLAST

VRAAG OM EEN DEMO BIJ U OP HET BEDRIJF

S +31-622935290 Y [email protected] www.beepro-bv.com

8 BEwerken | juni 2020 Voorwoord

Saamhorigheid.

DE OPLOSSING VOOR UW STOF OVERLAST Grote rampen en aangrijpende gebeurtenissen creëren doorgaans een grote mate van saamhorigheid. In sommige delen van ons land, met name in het oosten, is deze saamhorigheid overigens vrij gebruikelijk en draagt dit de naam ‘naoberschap’.

In de situatie waarin wij ons sinds begin maart bevinden is dit heel duidelijk terug te zien. Zo worden veel van onze chauffeurs een hart onder de riem gestoken door burgers en klanten. Zij zien immers ook dat daar waar kantoorpersoneel doorgaans thuis kan werken dit voor een beroepschauffeur geen optie is. Het afval moet vanzelfsprekend opgehaald en getransporteerd worden, niet voor niets is onze sector gekenmerkt als vitaal.

Ook de saamhorigheid bij onze bevolking is opvallend. Zo zie je jongere mensen boodschap- pen doen voor de ouderen en proberen we samen te bereiken dat de Corona-uitbraak zo veel als mogelijk wordt beperkt. Andere dingen die we ‘samen doen’ is het opruimen van het huis en ons overtollig huisraad naar de milieustraat brengen. Nog los van de problemen die dit organisatorisch met zich meebrengt, zoals lange files voor de poort en aanpassing van de voorzieningen om te voorkomen dat de 1,5 meter richtlijn niet kan worden nageleefd, ontstaat hier een vertekend beeld van de situatie waarin de Nederlandse afvalmarkt zich bevindt.

Natuurlijk vinden veel van de goederen die op de milieustraten worden ingezameld hun weg naar de recyclebedrijven in Nederland en uiteraard dragen deze er zorg voor dat alles netjes wordt verwerkt tot grondstof voor nieuwe producten. Alleen neemt de vraag naar recyclaat dramatisch af en blijven recyclers met grote voorraden secundaire grondstoffen zitten tot het moment dat de productiebedrijven weer gaan opstarten en de grondstoffen gaan afnemen. En de meest belangrijke vraag is nu: wanneer?

Dat deze vraag ook van toepassing is aan de inzamelkant is evident, het inzamelen van de verschillende afvalstoffen bij bedrijven is door het thuiswerken immers aanzienlijk afge- nomen. Ik ben dan ook heel nieuwsgierig hoe dit zich in de toekomst gaat ontwikkelen, gaan wij nu echt meer thuiswerken of hechten we juist meer waarde aan de saamhorigheid die we met z’n allen op de werkplek hebben. Wat wordt de nieuwe standaard?

Dat saamhorigheid ook in deze tijden goede resultaten oplevert is te zien aan de handreiking Corona in de Afvalsector1 die door de samenwerkende bran- Grote rampen cheorganisaties NVRD, VA en BRBS Recycling is opgesteld. Een goed voorbeeld van samenwerking die in tijden van nood onontbeerlijk is. en aangrijpende Ik wens jullie veel gezondheid en een mooie zomer. gebeurtenissen creëren Mark Kuijken doorgaans een grote mate van saamhorigheid. Vice-voorzitter BRBS Recycing

VRAAG OM EEN DEMO BIJ U OP HET BEDRIJF

1 Ten tijde van het opstellen van dit voorwoord was deze handreiking nog niet gepubliceerd.

S +31-622935290 Y [email protected] www.beepro-bv.com

BEwerken | juni 2020 9 Van Happen Containers optimaliseert inzamelroutes met slimme AMCS-software

Van Happen Containers gaat al haar afvalinzamelingsactiviteiten Met de slimme AMCS-software kan het optimaliseren en digitaliseren met Route Planner en Fleet Plan- bedrijf efficiënter inzamelen en daardoor met dezelfde wagens meer klanten bedie- ner, de intelligent optimisation software van de AMCS Group. nen. Door een volledige integratie van Van Happen is orderaanname, planning en uitvoering kan gespecialiseerd Van Happen veel sneller op klantvragen reageren en een betere service bieden. in de inzameling Ook daalt het aantal gereden kilometers en verwerking per klant waardoor de route-optimalisatie van bedrijfsafval tegelijkertijd bijdraagt aan de duurzame doelen van Van Happen en aan een circu- en bouwen laire economie. De met Routeplanner en sloopafval. Fleet Planner mogelijk te realiseren kosten- besparing zouden tot honderdduizenden euro’s kunnen oplopen.

Vorig jaar heeft Bork Sloopwerken in totaal 28 scholen gedemonteerd. De laatste stond Circulaire demontage aan de Burgemeester Buitenweg 8 te Rui- nerwold. school Ruinerwold Voor een duurzaam gebruik van gebouwen zoekt Bork continue naar de beste mogelijkheden om deze circulair te demonteren met het doel de vrijgekomen bouwmaterialen zoveel als mogelijk her te gebruiken. Voor- deel voor de opdrachtgevers is dat zij mee delen in de opbrengst van de gedemonteerde bouwmaterialen.

Werkwijze Voordat de daadwerkelijke demontage- werkzaamheden aanvangen, vindt er een zorgvuldige inventarisatie plaats van materialen en grondstoffen die zich in het gebouw bevinden. Aan de hand van deze inventarisatie worden vervolgens de waardevolle materialen ‘geoogst’. Veel materialen konden zonder enige bewerking direct worden recycling een nieuwe bestemming wachtten, de spaanplaatindustrie en gebroken puin als doorgevoerd naar nieuwe gebruikers voor zoals de bitumendakbedekking (verwerkt als grondstof voor de wegenbouw. Zo konden een tweede leven. Dat betrof onder meer brandstof) en de betonnen elementen uit er flink wat materialen worden gered van de de bestrating; de houten gordingen (herge- het gebouw (verwerkt tot betongranulaat verbrandingsoven of stortplaats. Deze manier bruikt in een nieuw te bouwen pand) en de en betonzand). De overige stromen zijn waar van slopen/demonteren is bij Bork al lange tijd dakisolatie. Daarnaast bevatte het object ook mogelijk verwerkt tot grondstoffen via diverse bekend en wint steeds meer aan populariteit diverse materialen en grondstoffen die na kanalen. Bijvoorbeeld hout als grondstof voor onder opdrachtgevers en partners.

10 BEwerken | juni 2020 DAF blijft van groot belang voor Renewi

Na de eerste grote order in 2018 voor 250 CF-trucks heeft Renewi opnieuw een grote order geplaatst bij DAF trucks. Dit keer gaat het om 200 nieuwe CF-voertuigen met verschillende opbouwsystemen waarvan, op 26 maart, de eerste exemplaren aan de recycler zijn overgedra- gen. Het betreft een aantal CF FAG-achterladers met kraakpers- systeem bestemd voor het inzamelen van diverse afvalstromen.

De order voor 2020 is de volgende stap in verduurzaming van het wagenpark. De Cost of Ownership, de technologische ver- in de Benelux over een groot netwerk van afvalrecycler wil de milieu-impact van zijn nieuwingen en de al vele tientallen jaren bijna 200 vestigingen en is actief in zeven wagenpark aanzienlijk verlagen en ziet in durende partnership waren voor Renewi landen met een wagenpark van meer dan DAF de juiste partner. doorslaggevend. 2.400 voertuigen. De snelle opleveringstermijn van verschil- De afvaldienstverlener verwerkt jaarlijks lende opbouwsystemen, de lage Total 15 miljoen ton afval en beschikt daarvoor

geproduceerd bij omgevingstemperatuur, Twente heeft haar eerste waardoor verwarming met aardgas niet nodig is. De fundering bestaat uit gerecycled puin afkomstig uit het verouderde gerecyclede fietspad fietspad, waarbij de betonfractie grotendeels vervangen is door schone bodemas. Het vernieuwde circulaire fietspad tussen men grotendeels is vervangen door bio- Denekamp en Nordhorn is het eerste based producten. Hierdoor zijn er minder Samen werken aan wegdek dat voorzien is van 100% her- fossiele grondstoffen nodig. In tegen- duurzaamheid bruikbare materialen. Het fietspad is aan- stelling tot regulier asfalt wordt Ecofalt Door samen te werken wordt een substanti- gelegd door Abbink Boekelo Wegenbouw, ële stap gezet in de verdere verduurzaming waarbij gebruik is gemaakt van Ecofalt, van het regionale wegennetwerk. Abbink een duurzaam alternatief voor asfalt. De Boekelo Wegenbouw produceert het duur- hiervoor nieuw ontwikkelde fundering zame asfalt (Ecofalt) voor de aanleg van bestaat uit gerecyclede puinmaterialen dit fietspad. Twee “R” Recycling Groep is van Twee “R” Recycling Groep en bodemas verantwoordelijk voor puinrecycling en van Twence. levert de fundatiemix als fundering van het wegdek. De gewassen bodemas van Twence Het fietspad langs de N342 was op verschil- dient, na verbranding van restafval en lende plekken aan vervanging toe. Ver- terugwinning van waardevolle materialen, deeld in vier zones is over een totale lengte als grondstof in deze fundatiemix. Hiermee van 770 meter het wegdek vernieuwd met wordt bespaard op de inzet van primaire herbruikbare materialen. De basis voor het grondstoffen zand en grind. Alleen al op nieuwe fietspad was het reeds bestaande dit project wordt het jaarverbruik aan gas asfalt. Het wegdek is opgebroken, het puin van vier huishoudens bespaard door het is gebroken en opgewaardeerd tot hoog- toepassen van Ecofalt in plaats van regulier waardige grondstoffen. De deklaag Ecofalt asfalt. Daardoor is de reductie op CO2 is bij is een innovatief alternatief voor asfalt, dit project ca 13.000 kg. waarbij het op aardolie gebaseerde bitu-

BEwerken | juni 2020 11 BeeFoam de enige biologische stofbestrijder!!

Stof is een groot probleem. Overal in Hoe werkt BEEFOAM: Europa worden de regels aangescherpt. BeeFoam heeft het meeste effect als er BeePro BV uit Nederland brengt het pro- een bewerking plaatsvindt b.v. shredders, duct BeeFoam op de markt om stof te zeven, o.i.d. BeeFoam is een concentraat bestrijden. wat in een speciale mengunit wordt Na geruime tijd van testen is de BeeFoam gemengd met water en lucht waarna er aangepast om u nog beter van dienst te schuim ontstaat. zijn. Doordat het nu veranderd is de wer- Dit schuim wordt op het materiaal aange- king langer geworden. Voorheen was dit bracht voordat er een bewerking plaats- maximaal 3 dagen en nu is dat afhankelijk vindt b.v. op de opvoerband van een zeef. van materiaal minimaal 3 en maximaal 12 Wanneer dit goed gemengd wordt is het dagen. stof voor 90 – 95% gebonden maar blijft De eigenschappen van BeeFoam zijn niet nog zeefbaar. Het grote voordeel is dat het veranderd en werkt nog precies hetzelfde stof voor langere tijd gebonden is, zodat als daarvoor of zelfs nog beter. En BeeFoam het ook stofvrij te verladen is. BeePro BV is een biologisch product die vriendelijk is verzorgt ook de mengunit en de installatie voor het milieu en de gebruikers. ervan. BeeFoam is een goedkope, simpele, BeeFoam wordt al meer dan 20 jaar in en niet storingsgevoelig. geheel Europa toegepast bij het verwerken Het voordeel is dat men prettiger werkt van o.a. bouw en sloopafval, puin, papier, waardoor minder ziekte verzuim en de auto, metaal, metaalslakken, elektronica, productie omhoog gaat en minder slijtage BeePro BV asfaltrecycling, etc. aan machines [email protected]

Corona-virus leidde tot uitstel merendeel cursussen

Sinds 2003 organiseert BRBS Recycling met heen onverminderd groot. In het afgelopen corona-virus tot een nog nader te bepalen het oog op het verhogen van het kennis- voorjaar prijkten weer een vijftal cursussen datum te worden uitgesteld. Over de wijze niveau voor de medewerk(st)ers van haar op de agenda, waarvoor zich in totaal 70 waarop die vorm gegeven kunnen worden leden diverse cursussen. De belangstelling mensen hadden aangemeld. Helaas dien- met inachtneming van de 1.5 meter wordt voor dit cursusaanbod is door de jaren den drie van de vijf cursussen vanwege het nog nagedacht.

Doorgang vonden de cursussen Accepteren (15 deelnemers) en BRL 2506 en CE-markering (zes deelnemers). Als vanouds was er veel waardering voor beide cursussen. Het aantal aanmeldingen voor de cursus ‘Update ontwikkelingen regelgeving afval en recycling’, tot voor kort meer bekend- heid genietend onder de naam ‘Praktijk- dag’, brak dit jaar alle records. Maar liefst 36 mensen hadden zich hiervoor opgege- ven, maar helaas kon ook deze cursus in het kader van de intelligente lockdown vooralsnog geen doorgang vinden. Dat lot trof ook de cursus Laboratoriumproeven BRL 2506 en Monsterneming BRL 2506.

12 BEwerken | juni 2020 Minister Ollongren weer terug op haar post

De Rijksvoorlichtingsdienst maakte op 14 april 2020 bekend dat minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken per voornoemde datum is terug- gekeerd op haar post en vrijwel al haar taken weer heeft overgenomen. Sinds november was zij wegens ziekte afwezig.

Staatssecretaris Minister Raymond Knops, minister Stientje van Veldhoven en minister Ank Bijleveld − die de taken van Ollongren tijdelijk hadden waargenomen − zijn daarvan per 14 april 2020 ontheven. Zij zijn weer benoemd tot staatssecretaris van Binnenlandse Zaken (Knops) en van Infrastructuur en Waterstaat (Van Veldhoven). Minister Bijleveld kreeg de verantwoordelijkheid over de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Ook zij is van deze taak ontheven. Nieuw bestuur voor PCEP

In een, vanwege het coronavi- Na de formele oprichting van het Polyofin rus online gehouden algemene Circular Economy Platform (PCEP) begin februari 2020 was dit de eerste algemene ledenvergadering is voorzitter ledenvergadering van deze internationale BRBS Recycling Ton van der Gies- non-profitorganisatie. Hierin werd Mark sen gekozen als vice-voorzitter Vester, één van de oprichters van PCEP, tot voorzitter gekozen. Vester is Global Leader, van de PCEP-stuurgroep. Circular Economy bij SABIC, een wereldlei- der op het gebied van vele chemicaliën. Hij is ook lid van het Executive Management- team van SABIC in Europa en bestuurslid van NRK Packaging. Harald Biederbick, CEO van de plasticfoliefabrikant RKW, kreeg in de nieuwe setting de rol tot penningmees- De Algemene Ledenvergadering stemde ter toebedeeld. in met de budgettoedeling van het PCEP onder de voorwaarde dat dit door het nieuw aangetreden bestuur vanwege de Covid-19-crisis wordt herzien. Ook het werkprogramma 2020 werd in deze verga- dering onder een soortgelijke voorwaarde aangenomen.

BEwerken | juni 2020 13 Europees Actieplan voor de Circulaire Economie

De Europese Commissie (EC) heeft haar inspanningen opge- voerd om de circulaire economie op te schalen. Op 11 maart 2020 presenteerde de EC een actieplan dat ervoor moet zorgen dat niet alleen voor de koplopers in Europa de circulaire economie de norm wordt. Met het plan wil de EC een verdere stap maken richting een koolstofarme en grondstoffen efficiënte toekomst. Kestutis Sadauskas, directeur Circulaire Economie & Groene Groei bij DG Milieu, werd gevraagd een aantal voor de sector wezenlijke stappen toe te lichten.

Volgens Kestutis Sadauskas liggen veel lidstaten op schema om te voldoen aan de afvaldoelstelloingen in 2020.

De grootste gemene deler tussen koplopers hoge ambities heeft om een leidende rol te Het in de Europese Green Deal genoemde en de staart van het peloton als uitgangs- spelen in de overgang naar een circulaire initiatief ‘Renovation Wave’ zal niet alleen punt hanteren, zal iedere prikkel om door economie. Het bereiken van de gemeen- de energie-efficiëntie in de EU moeten ver- te gaan met innoveren wegnemen. Is dit schappelijke langetermijndoelen vraagt beteren, maar ook de deur open moeten ook te verwachten? Sadauskas: “Veel lidsta- sterke partners. Daarbij kunnen koplopers zetten voor het daadwerkelijk toepassen van ten liggen op schema om te voldoen aan de op zijn steun rekenen. de beginselen van de circulaire economie. afvalbeheerdoelstellingen voor 2020, maar om ook aan de toekomstige doelstellingen Goed functionerende markt Afvalreductiedoelen te voldoen, zal nog de nodige inspanningen Voor de bouwen recyclingsector betekent Er is maar één planeet Aarde, maar tegen vergen. Het nieuwe Actieplan voor de Cir- het Actieplan voor de Circulaire Economie 2050 zal de wereld consumeren alsof er drie culaire Economie gaat namelijk aanzienlijk onder meer dat er een goed functionerende van zouden zijn. De wereldwijde consump- verder. Zo komt er bijvoorbeeld een kader Europese markt voor secundaire grondstof- tie van materialen zoals biomassa, fossiele voor duurzame producten, zal de afvalpro- fen zal worden gecreëerd en dat de export brandstoffen, metalen en mineralen zal zich ductie verminderd moeten worden en komen van afval uit de EU aan banden zal worden in de komende veertig jaar naar verwachting er waarborgen voor hoogwaardige recycling. gelegd. “De toepassing van de beginselen zelfs verdubbelen terwijl de jaarlijkse afval- Om deze ambities waar te maken zal de EU van de circulaire economie in de EU heeft productie tegen 2050 naar verwachting met vaart moeten maken met de overgang naar het potentieel om het bruto binnenlands 70% zal toenemen. Sadauskas: “De jaarlijkse een regeneratief groeimodel waarbij meer product van de EU tegen 2030 met nog eens afvalproductie van alle economische acti- aan de planeet zal worden teruggegeven 0,5 % te doen toenemen en ongeveer 700 viteiten in de EU bedraagt 2,5 miljard ton, dan eraan onttrokken wordt. Ook zal het 000 nieuwe banen te creëren,” voorziet oftewel 5 ton per hoofd van de bevolking verbruik van hulpbronnen binnen de gren- Sadauskas. per jaar. Gemiddeld produceert elke burger zen van de mogelijkheden van de planeet Om zuiniger en bewuster om te springen bijna een halve ton stedelijk afval.” gehouden moeten worden. Wat verbruik met materialen en tevens de gevolgen voor De bouwsector is goed voor 35% van de betreft zal de voetafdruk substantieel dienen het klimaat te beperken, zal de Commissie totale afvalproductie in de EU. Als onderdeel te verminderen en het percentage circulair een nieuwe uitgebreide Strategie voor een van een breder pakket aan maatregelen zal gebruik van materialen het komende decen- Duurzame Bebouwde Omgeving lanceren. de EC ook voor deze sector afvalreductiedoe- nium moeten verdubbelen.” Voor de recyclingsector is daarbij van belang len doelen voorstellen. Tegelijkertijd zal de De directeur Circulaire Economie & Groene dat de streefcijfers voor de reductie van EC maatregelen treffen om ervoor te zorgen Groei benadrukt daarbij nog eens dat de bouwen sloopafval worden heroverwogen, dat de EU haar afvalproblemen niet naar Europese Commissie, net als veel Lidstaten, evenals het reduceren van koolstofemissies. derde landen uitvoert.

14 BEwerken | juni 2020 Europese Commissie lanceert nieuw actieplan voor circulaire economie.

Herziening Duurzame Bebouwde Omgeving levens- het produceren van secundaire grondstof- bouwproductenverordening cyclusanalyses integreren in openbare fen binnen de EU vergemakkelijken. In de bouw is sprake van een grote diversi- aanbestedingen. Het samen met bouw- teit aan toegepaste materialen. Dat maakt professionals ontwikkelde Level(s) zal Einde-afvalcriteria recycling van de van bouw en sloop afko- hiervoor als hulpmiddel dienen. “De focus Een aantal Lidstaten, waaronder Neder- mende materialen er niet eenvoudiger ligt dus niet alleen op het ontwerp van land, Oostenrijk en Frankrijk, hebben al op. Is op dit vlak ingrijpen te verwachten bouwproducten, maar ook op het ontwerp einde-afvalcriteria opgesteld voor afval en zou ‘design for recycling’ niet tot norm van gebouwde activa om zo een langere dat wordt gegenereerd door de bouw- verheven moeten worden? levenscyclus en het hergebruik en recycling sector. Sadauskas verwacht dat dit aantal Sadauskas: “Als onderdeel van de uit- van bouwproducten te faciliteren,” aldus nationale criteria en besluiten verder zal gebreide Strategie voor een Duurzame Sadauskas. toenemen. “Op de ontwikkeling van nati- Bebouwde Omgeving zal de Commissie onale einde-afvalcriteria in de lidstaten de bouwproductenverordening herzien. Secundaire grondstoffen ziet de Commissie toe. Ook screent zij de Deze herziening zal ook een mogelijke De herziening van de bouwproducten- gebieden waar de ontwikkeling van voor invoering van vereisten inzake de gehalten verordening zal de Europese Commissie de gehele Unie geldende criteria nodig aan gerecycleerd materiaal voor bepaalde ook aangrijpen voor de invoering van is een toegevoegde waarde zou hebben. bouwproducten beoordelen, rekening vereisten inzake de hoeveelheid toe te Het nodige voorbereidende werk is al ver- houdend met de veiligheid en functiona- passen gerecycled materiaal in bepaalde richt. Binnenkort zal een studie over ‘best liteit daarvan. Daar de milieueffecten van bouwproducten. Sadauskas: “Uiteraard practices’ met betrekking tot einde afval producten tot 80% tijdens de ontwerpfase rekening houdend met de veiligheid en in diverse lidstaten worden gepubliceerd. worden bepaald, bevat het Actieplan met functionaliteit daarvan. Maatregelen op Deze zal dan worden gevolgd door een het oog op het vergroten van de circula- het gebied van productontwerp van secun- verkennend onderzoek om te bepalen riteit een reeks van samenhangende initi- daire materialen en de verbetering van welke afvalstromen het meeste gebaat zijn atieven voor een geleidelijk uit te rollen hun markten zullen ertoe bijdragen dat bij voor de gehele Europese Unie geldende productbeleidskader. Duurzame produc- ‘recycled in de EU’ een benchmark voor criteria,” voegt hij daar nog aan toe. ten, diensten en bedrijfsmodellen moeten kwalitatieve secundaire materialen wordt. de norm worden. Tegelijkertijd dienen In dat licht zal de komende herziening van consumptiepatronen zodanig te verande- de verordening gericht op grensoverschrij- ren dat afvalproductie wordt vermeden.” dende overbrenging van afvalstoffen met Bovendien zal de Strategie voor een het oog op het voorbereiden dan wel op

BEwerken | juni 2020 15 Nieuw Actieplan Circulaire Economie essentieel onderdeel in strijd tegen klimaatverandering

FEAD omarmt het ambitieuze Aanbevelingen Bezorgdheid nieuwe Actieplan voor de De FEAD doet de volgende aanbevelingen: Het actieplan roept bij de FEAD ook enige - draag zorg voor een verplichte hoeveel- bezorgdheid op. Zo moet(en): Circulaire Economie dat door de heid gerecyclede content in bepaalde - recyclingmarkten open en concurrerend Europese Commissie is voorge- producten, zoals verpakkingen, auto's en blijven. EPR-regelingen kunnen helpen, steld voor een schoner en con- constructie enz. Een soortgelijke verplich- maar alleen als ze op de juiste manier ting zou eveneens voor papier moeten worden beheerd, om de inzameling en currerender Europa. Het zal een gelden; recycling van huishoudelijk afval te ver- essentieel onderdeel zijn in de - voor overheidsopdrachten dienen verbeteren, maar mogen niet worden uitge- strijd tegen klimaatverandering plichte groene regels opgesteld te breid tot industrieel en commercieel afval; worden; - het probleem van de uitvoer zorgvuldig en bescherming van het milieu. - voor industrieel en commercieel afval worden onderzocht met het oog op het dienen recyclingdoelstellingen nadere creëren van levensvatbare economische Peter Kurth, voorzitter van de FEAD, merkt overeengekomen te worden; voorwaarden op de recyclingmarkten van op: "Dit actieplan is uiterst belangrijk voor - er moeten bindende regels voor ecolo- de EU en het waarborgen van milieube- ons. Door afval in te zamelen, te sorte- gisch ontwerp en passende etikettering scherming in geval van afvaltransporten ren, te recyclen en te verwijderen, vormen komen. Dit is een absolute voorwaarde buiten de EU; afvalverwerkingsbedrijven de kern van de voor het van de grond tillen en het reali- - er verdere initiatieven worden genomen circulaire economie. Maar met het oog seren van hoogwaardige recycling. om ervoor te zorgen dat bestaande Euro- op onze rol hebben we vooral sterke en pese verdragen en regelgeving correct responsieve recyclingmarkten nodig. Onze wordt uitgevoerd, daar die tot op heden bedrijven hebben positieve, ambitieuze en in de helft van de EU-landen niet naar concrete signalen nodig, waarvan er vele in behoren worden gehandhaafd of toe- het goedgekeurde actieplan staan.” gepast; - er maatregelen worden genomen om het grootschalig storten van afval te verminderen en bijgevolg de afvalbehandeling hoger in de hiërarchie te plaatsen;

- de hele keten van afvalbeheer CO2-uitstoot verminderen.

Bron: persbericht FEAD d.d. 11 maart 2020. 16 BEwerken | juni 2020 Elk gebouw een verplicht materialenpaspoort?

Het Materialenpaspoort is het Twijfels Over een andere boeg ideale instrument om grondstof- Over een verplichte invoering neemt het Daarom is Arcadis een andere weg ingesla- kabinet naar verluidt nog dit jaar een gen. “Je kan als ontwerpen consultancyor- fenketens te sluiten en biedt besluit. Maar hoewel de voordelen legio ganisatie op het gebied van de natuurlijke een fantastische basis voor zijn, nemen, naarmate dit moment nadert, en gebouwde omgeving wel blijven hame- een circulaire economie. In de twijfels toe. Er is nog teveel onduidelijk ren op verandering, maar als jezelf het en velen zien de materie als te complex. Het goede voorbeeld niet geeft, gebeurt er hele- het Materialenpaspoort wordt is dan ook niet verwonderlijk dat, hoewel maal niets. Echte verandering begint dus bij vastgelegd welke materialen in het inmiddels 2020 is, er nog geen enkel jezelf,” zegt Wouter Huurman, programma- een object zitten, de hoeveel- gebouw is ontwikkeld met een volwaardig leider circulaire economie in de gebouwde Materialenpaspoort. Is dat erg? Ja, want alle omgeving bij Arcadis. Sinds medio februari heid hiervan en de waarde mooie ideeën en verhalen ten spijt, zijn er 2020 bieden zij bij elk ‘nieuw’ gebouw een van de materialen. Ook kan er nog steeds geen concrete ontwikkelingen standaard Materialenpaspoort aan in hun informatie over circulariteit en te melden. Waar ligt het probleem dan? Het offertes. En om dit nog meer te promoten, demontage in worden opgeslagen. Door materialen te documenteren en deze informatie voor iedereen toegankelijk te maken, blijft de identiteit van de materialen behouden en blijven materialen traceerbaar.

Het Materialenpaspoort is een initiatief van Madaster, Rijkswaterstaat, Alliander en ProRail en wordt gezien als het instrument om zoveel mogelijk materialen uit de bouw her te gebruiken. Tegelijkertijd moet er een stimulerende werking vanuit gaan wat betreft circulair aanbesteden. Het is dan ook niet voor niets dat dit instrument wordt genoemd in de transitieagenda Bouw van het rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’. En laten wij eerlijk zijn: om de ambitieuze nationale en internationale klimaatdoelen te halen, zal circulair bouwen steeds belangrijker ligt in elk geval niet aan gebrek aan innova- bieden zij per type object één standaard- worden. Het voorkomen van emissies, tie of het afwachtende Rijk met haar veel te tarief per vierkante meter aan. Daarnaast hergebruik van materialen en vermijden complexe weten regelgeving. Het ligt ook hebben zij hun paspoort laten certificeren van afval gaat verder dan de kringloopge- niet aan gebouweigenaren die gewoonweg door een onafhankelijke partij om de kwa- dachte van het gebouw zelf. niet willen betalen voor extra restwaarde. liteit te waarborgen. Zoals bij heel veel toekomstige problemen in Huurman: “Dit doen wij overigens niet deze wereld is het antwoord niet eenvoudig. geheel vrijblijvend. Onze ervaringen en Het gaat mogelijk nog jaren duren voordat geleerde lessen koppelen wij terug richting er gesproken kan worden van één volwaar- het ‘Circulair Bouwen ’23’ en onze partner dig en universeel Materialenpaspoort in de Madaster. Op die manier willen wij bijdragen bouwketen en haar gebouwen. aan één unieke standaard, die vervolgens breed wordt gedragen door de markt en al haar stakeholders.”

BEwerken | juni 2020 17 Met strategie Amsterdam Circulair in grote stappen naar een duurzame stad

Het college van B en W heeft op 8 april jl. bevat een groot aantal maatregelen waar creëren we daarmee ook meer banen in de de strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 bedrijven, de gemeente en ook burgers de maakindustrie.” vastgesteld. Deze strategie moet zorgen komende jaren mee te maken gaan krijgen. voor een aanzienlijke vermindering van het Amsterdammers gaan hun afval anders Circulair bouwen gebruik van nieuwe grondstoffen en materi- aanbieden en minder voedsel verspillen, Bij de productie van materialen voor nieuwe

alen en zo bijdragen aan een duurzame stad. bouwbedrijven gaan met duurzame mate- gebouwen, zoals beton, komt veel CO2 vrij. De komende jaren gaat de gemeente diverse rialen bouwen en de gemeente gaat zoveel Ook zijn materialen nog niet altijd te herge- materiaalstromen in kaart brengen, van bin- mogelijk gebruikte producten inkopen. bruiken als een gebouw aan het einde van nenkomst tot verwerking, om zo kostbare zijn levensduur gerenoveerd of gesloopt grondstoffen te behouden. Het doel is om Minder verspilling moet worden. Daarom gaat de gemeente in 2030 een halvering van het gebruik van In Nederland wordt gemiddeld 41 kilo aan Amsterdam de duurzaamheidseisen bij nieuwe grondstoffen te bereiken, en in 2050 eetbaar voedsel per persoon per jaar weg- het uitgeven van tenders aanscherpen. Zo een volledig circulaire economie. gegooid. Om voedselverspilling tegen te moeten meer circulaire materialen worden gebruikt en moeten meer gebouwen worden voorzien van een materiaalpas- poort. Op die manier is precies te zien welke materialen er in een gebouw verwerkt zijn als deze gerenoveerd of gesloopt moet worden. In Buiksloterham (Amsterdam Noord) heeft de markt al laten zien met deze eisen uit de voeten Kate Rawoth Marieke van Doorninck te kunnen: de eerste circulaire stadswijk is daar nu in ontwikkeling. Amsterdam gebruikt in haar circulaire stra- gaan, gaat de gemeente aan de slag met tegie een speciaal voor de stad ontwikkelde beleid gericht op specifieke branches zoals Gemeentelijke organisatie uitwerking van het ‘donut model’ van de hotels. Amsterdammers worden daarnaast De gemeentelijke organisatie wil in 2030 Britse econoom Kate Raworth. Dit model ontmoedigd om voedsel te verspillen en de haar consumptie met 20% verminderen en beschrijft hoe samenlevingen en bedrijven gemeente zet zich in om de overschotten alleen nog circulair inkopen. De gemeente kunnen bijdragen aan economische ont- terecht te laten komen bij Amsterdammers kijkt daarbij als eerste naar de verbruiksma- wikkeling die de grenzen van planeet en die ze het hardst nodig hebben. In 2030 moet terialen en de inrichting van gemeentelijke samenleving respecteert. dit leiden tot 50% minder voedselverspilling. panden. Zo wil de gemeente minder nieuwe Wethouder Duurzaamheid Marieke van producten inkopen door zich te richten op Doorninck: “We leven momenteel met een Anders omgaan met gebruik in plaats van op eigendom. economisch systeem waarin we afgedankte wat we hebben producten met waardevolle grondstof- Uit een peiling van Onderzoek, Informatie en 200 projecten in de stad fen onder de noemer 'afval' verbranden. Statistiek (OIS) onder Amsterdammers blijkt De gemeente Amsterdam werkt op dit Eeuwig zonde, gezien de schaarste aan dat driekwart van de ondervraagden bereid moment samen met bedrijven en kennisin- grondstoffen in de wereld. En het is ook is om minder nieuwe spullen te kopen ten stellingen aan ruim 200 projecten die bijdra- niet wat we willen: niemand wil leven in bate van het milieu. Om het makkelijker te gen aan een circulaire economie. Zo voert een wegwerpmaatschappij. Maar dat bete- maken om anders en minder te consumeren, de gemeente in 2020 een pilot uit met de kent dat we op een fundamenteel andere gaat de gemeente samenwerken met bedrij- verfindustrie en kringloopwinkels om afge- manier naar onze economie moeten kijken: ven, lokale initiatieven en kennisinstellingen dankte latexverf in te zamelen en geschikt te naar de manier waarop we consumeren, om binnen drie jaar een goed werkende en maken voor verkoop. produceren en verwerken. Als we materi- bereikbare infrastructuur van deelplatforms, alen en grondstoffen hoogwaardig gaan kringloopwinkels, online marktplaatsen en Monitor voor materialen verwerken, kunnen we voorkomen dat ze reparatiediensten op te zetten. en grondstoffen bij het afval terecht komen. Ook moeten we Wethouder Van Doorninck: “Om te zorgen Om te zien welke acties en projecten uit de meer producten delen en ze repareren als dat reparatie en hergebruik van spullen ook strategie het meeste bijdragen en waar de er slechts een onderdeel stuk is. Zo kunnen echt loont, roep ik het Rijk op om de belas- gemeente moet bijsturen, ontwikkelt de we de grondstoffen behouden die we zo ting op arbeid te verschuiven naar belasting gemeente een monitor. Met deze monitor hard nodig hebben, én zorgen we voor een op grondstoffen en energie. Zo wordt repa- wordt onder meer inzichtelijk welke mate- vermindering van het energieverbruik.” reren goedkoper, terwijl de aanschaf van een riaal- en productstromen de stad binnenko- De strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 nieuw product duurder wordt. Bovendien men en hoe deze worden verwerkt.

18 BEwerken | juni 2020 zullen wij ons richten op de productie van Als we een kans zien, betonblokken, maar daar zal het zeker niet bij blijven,” denkt Santegoeds.

Expansie gaan we ervoor Het terrein voor ‘TOP de Kragge’ wordt nu nog gehuurd met een optie van koop.

Sinds 1 november 2017 heeft Gubbels Bedrijven in Bergen op Zoom voor haar nieuwste vestiging ‘TOP de Kragge’ een bedrijfsterrein van zo’n 3 hectare in gebruik. “Om met onze activiteiten ook de sprong naar West Brabant/Zeeland te kunnen maken is de strategische ligging voor ons van grote betekenis,” licht directeur Jurgen Santegoeds van Grond- en Reststoffenbank Zuid-Nederland en Brabant Brecom toe. Maar minstens zo belangrijk was voor hem de ruime milieuvergunning, die op deze locatie rust.

De bedrijven van de familie Gubbels hebben de laatste jaren een stormachtige groei doorgemaakt. De strategie ‘gestaag 'TOP de Kragge' Jurgen Santegoeds maar weloverwogen’, die zo kenmerkend is voor dit familiebedrijf, deed het oor- Meer dan grondreiniging Hoewel PAS, PFAS en Corona onmiskenbaar spronkelijk in grondverzet en loonwerk Op ‘TOP de Kragge’ vindt meer dan alleen hun impact hebben op de sector, verwacht gespecialiseerde bedrijf de afgelopen zes grondreiniging en het exploiteren van een Santegoeds dat verdere expansie als het decennia uitgroeien tot een allround aan- grondbank plaats. Santegoeds: “Voor het tij even keert niet uitgesloten is. “Als we nemingsbedrijf op het gebied van grond-, verantwoord hergebruiken van secundaire de kans krijgen, gaan we zeker nieuwe wegen waterbouw. en tertiaire bouwstoffen, verontreinigde uitdagingen aan. Het primaire doel dat ons Santegoeds: “Direct na de opening zijn grond en industriële reststoffen doen wij voor ogen staat, is met onze activiteiten we gestart met het aanpakken van de hier ook aan immobilisatie. Het door ons dekkend zijn voor Zuid-Nederland. Maar infrastructuur op het door ons gehuurde ontwikkelde product Indumix® vindt gretig een toekomstige nieuwe locatie moet wel gedeelte van de voormalige vuilstortplaats aftrek als toeslagmateriaal in secundair aan het water gelegen zijn.” van Attero, die een totale oppervlakte beton of als funderingsmengsel in weg- bestrijkt van zo’n 20 hectare. Een groot fundaties. Deze cementgebonden minerale Locaties gedeelte van het terrein werd vloeistof- reststoffen leveren wij onder KOMO pro- Naast de vestiging in Bergen op Zoom ope- dicht verhard en ingedeeld in vakken voor ductcertificaat BRL 9322.” reert Gubbels in Noord-Brabant vanuit een de (tijdelijke) opslag van (verontreinigde) In Bergen op Zoom wordt met de eigen drietal locaties. Het hoofdkantoor is geves- grond en reststoffen. Ook hebben we hier mobiele breek-, zeef en wasinstallatie tigd aan de Nieuwkuikseweg 2 te Helvoirt. een tweede kantoor gesitueerd om onze granulaat geproduceerd. Zo wordt onder Met een oppervlakte van 15.000m2 staat klanten in West-Brabant van dienst te zijn.” meer voorzien in de toenemende vraag op deze locatie een sorteerloods waarin Voor het aanleveren van grondstromen naar BRL 2506 gecertificeerd betongranu- puinrecycling plaats vindt. Ook de centrale en het afhalen van zand, grond en bouw- laat als vervanger van zand en grind in de werkplaats van waaruit het onderhoud stoffen wisten klanten in het eerste jaar betonindustrie. aan het materieel wordt verricht, is hier de vestiging zo goed te vinden, dat uit- gesitueerd. breidingsplannen al snel gereedlagen. Duurzaamheid Daarnaast kent de organisaties nog een Grondbanklocatie ‘TOP de Kragge’ kende Circulariteit staat ook binnen de Gubbels locatie aan de Nieuwkuijkseweg in Vught, dan ook een vliegende start. Santegoeds: bedrijven in het brandpunt van de belang- die na een uitbreiding 45.000m2 groot is. Dit “In de eerste elf maanden werd al meer stelling. “In onze vestiging in Helvoirt terrein is ingericht voor be- en verwerking dan 82.000 ton aangevoerd en de afvoer produceren wij sinds kort betonproducten van grond- en reststoffen. Verder wordt bedroeg in dezelfde periode circa 54.000 uit secundaire materialen. Dat willen wij gebruikgemaakt van locatie ‘Wolvenbosch’ ton. Ter vergroting van de verwerkingsca- in Bergen op Zoom eveneens gaan doen. aan de Houtsestraat 125 in Udenhout. paciteit hebben we naast de vanaf dag 1 Wat is er mooier om als onderdeel van een Hier vindt vooral opslag van containers, ingezette schudzeef ook een trommelzeef hoogwaardige totaaloplossing van in eigen bouwmaterialen en andere, primair her te moeten inzetten.” huis vervaardigde secundaire grondstoffen gebruiken, materialen plaats. een product te maken. In eerste instantie

BEwerken | juni 2020 19 Dankzij circulaire bouw groeide recycling in Nederland hard

Nederland gebruikt 20 procent Bouwafval grootste bijdrage minder materiaal dan in 2000, Dit komt niet doordat de Nederlandse burgers beter hun afval scheiden en meer blijkt uit nieuw onderzoek van tweedehands kleding kopen. Het onderzoek het Centraal Bureau voor de kijkt naar gewicht, waardoor de bouw een Statistiek. De forse daling komt enorme bijdrage levert aan de recycling- Onderzoeker Frank Notten cijfers. “Betonpuin weegt een heleboel en vooral dankzij de bouw die wordt veel hergebruikt. Dat levert verreweg gaan gebruiken sinds 2000, kan hij niet met steeds meer puin hergebruikt. de grootste bijdrage aan de circulariteit van zekerheid zeggen. Nederland produceert wel Nederland in onze cijfers”, vertelt onderzoeker Frank Notten. Export en afval bovengemiddeld veel afval door Dat betekent dus dat de 29 procent van Hoewel ‘we’ veel hergebruiken, produceren de landbouw en industrie. het ‘geconsumeerde materiaal’ voorname- we ook veel afval; per persoon 700 kilo meer lijk bestaat uit tweedehands beton dat in dan de gemiddelde Europeaan. “Dat komt Het onderzoek keek naar het materiaalge- nieuwe gebouwen zit. Zo verklaart Notten door bedrijven die veel afval produceren bruik van Nederland in de periode van 2000 het ook: “Omdat Nederland dichtbebouwd in Nederland, en de goederen vervolgens tot 2018. Daaruit bleek dat Nederland een is, moet er veelal iets gesloopt worden voor naar het buitenland exporteren. Denk aan voorloper is qua recycling en circulariteit. er een nieuw gebouw kan komen. De van de landbouw en de industrie.” Alleen in Spanje, Italië en het Verenigd sloop afkomende materialen uit het oude Koninkrijk gebruikt men gemiddeld minder gebouw kan je dan misschien weer opnieuw Nieuwe metingen materiaal. Ook is Nederland kampioen recy- gebruiken.” De CBS-cijfers geven een positief beeld van clen, met 1,7 ton gerecycled afval per jaar Nederland ten opzichte van de rest van per persoon. 29 procent van ál het materiaal Minder infrastructuur door Europa. De vraag is of meten aan de hand dat Nederland consumeert is gemaakt van bevolkingsdichtheid van gewicht de beste methode is. Het legt gerecyclede spullen. Dat Nederland minder materiaal gebruikt, immers de zwaarte bij de bouw, waar qua komt volgens het CBS ook doordat we een kilo’s de meeste materialen in omgaan. “Dat dichtbevolkt land zijn. “De steden liggen is een discussie die gevoerd kan worden. Als dicht bij elkaar. Het is een beetje gissen, maar de politiek wil dat we het anders gaan doen, als je minder wegen hoeft te bouwen ver- bijvoorbeeld aan de hand van de waarde van bruik je veel minder materiaal”, aldus Notten. materialen, dan moet het kabinet ons daar de Waarom de bouw minder nieuw materiaal is opdracht toe geven”, denkt Notten.

20 BEwerken | juni 2020 Mangeler scheidt betonpuin in zand, grind en fijne vulstof.

Eén van de ultieme doelen van het hergebruik van grondstoffen in beton- “R” Recycling groep als bedrijfsleider”, Twee “R” Recycling Groep is puin”, aldus mededirecteur Anton Reef van zo begint Ekkelenkamp zijn verhaal. Twee “R” Recycling Groep. “Sindsdien wil ik die ultieme ambitie om betonpuin te scheiden in Met de traditionele methode van puin- verwezenlijken en bij TRM/DRM kreeg ik drie aparte fracties: zand, grind breken lukt het niet om cement op een volop de ruimte om te innoveren en te en cement en laatstgenoemde schone en zuivere manier te scheiden experimenteren. We waren toen al bezig van het zand en grind. Breekinstallaties met grindvervangers, maar dat was voor fractie 1:1 te gebruiken als opereren met hoge krachten en breken mij niet voldoende. Het ultieme doel is bindmiddel in hoogwaardige dwars door de zand- en grindfracties heen, om na het breken van het betonpuin drie betonproducten. Dat moment waardoor het onmogelijk is om schoon zuivere separate fracties over te houden: cement voor hergebruik eruit te filteren. zand, grind en schoon cement.” komt steeds dichterbij. Het cementsilicaathydraat (het reactieve product van cement met water) wordt Ontwikkeling van de mangeler Twee “R” Recycling Groep is druk bezig echter niet gebroken. Daardoor blijft het Gepassioneerd en vol ambitie begon Ekke- met de ontwikkeling van de zogeheten cement ‘vervuild’ met het fijne zand en is lenkamp in 2018 in zijn werkplaats bij DRM ‘mangeler’: een nieuwe installatie die de dus niet 1:1 toepasbaar voor hergebruik met de ontwikkeling van wat later zou perfecte ontleding van betonpuin mogelijk in hoogwaardige betonproducten. De uitgroeien tot de mangeler. “Vanuit de maakt. Oftewel: het Ei van Columbus om overgebleven cementdelen worden tot elektrodynamische fragmentatie methode zand, grind en cement te scheiden en dus dusver verwerkt in brekerzand, een ‘laag- heb ik het principe van de krachtoverbren- 100% gerecycled beton te maken. waardige’ toepassing die onder de grond ging in een afgesloten en gevulde ruimte Het maken van nieuw cement voor ver- verdwijnt. meegenomen. Toen kwam ik op het idee werking in betonproducten is zeer mili- van stalen wokkelvormige schijven die via euvervuilend. Het betongebruik leidt in 100% hergebruik van cement een krukasconstructie motorisch zouden Nederland tot een uitstoot van 3,5 Mega- Twee “R” Recycling Groep is al jarenlang worden aangedreven.” De betontechno- ton CO2 per jaar; 80% daarvan is toe te bezig met research naar de juiste breek- en loog laat het eerste eenvoudige prototype schrijven aan de productie van cement. scheidingsmethode om zuiver en schoon zien dat gedurende het jaar er groter en Iedereen is het erover eens dat deze vervui- cement te onttrekken aan gebroken beton- geavanceerder ging uitzien. Het model ling moet worden teruggedrongen door puin. Verantwoordelijk hiervoor is bedrijfs- bestaat uit een cilindervormige buis met cement te hergebruiken als vulstof voor leider Wim Ekkelenkamp van de Drentse uitgekiende reeks van stalen schijven die nieuwe betonproducten. Naar schatting Recycling Maatschappij, dat onderdeel het betonpuin in één arbeidsgang verma- kan momenteel slechts 5% van secundair uitmaakt van Twee “R” Recycling Groep. len en zodanig ten opzichte van elkaar beton in beton worden hergebruikt. “Onze Hij is bezig met de ontwikkeling van twee gepositioneerd zijn, dat de drie compo- klanten in de betonwaren- en mortelin- prototype installaties die 100% hergebruik nenten zand grind en cement van elkaar dustrie zitten echt te springen om 100% van het beton voor hoogwaardige beton- worden gescheiden. “Met deze techniek gerecycled zand, grind en cement in het toepassingen mogelijk moet maken. creëren we een veel minder hoekige, beton. Er komt een tekort aan van zand, “Ik kom zelf uit de betonwarenindustrie schonere en kleinere korrel dan met de dus er moet echt iets gedaan worden aan en in 2007 kwam ik binnen bij de Twee traditionele breekmethodes”, legt Ekkelen-

Wim Ekkelenkamp bezig met een van zijn prototypes.

BEwerken | juni 2020 21 manier worden afgesteld, maar de eerste resultaten zijn veelbelovend”, zegt Ekke- lenkamp. “We moeten nog even geduld hebben voordat we het optimale resultaat hebben bereikt.”

Subsidie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling heeft Twee “R” Recycling Groep een subsidie gekregen voor de ontwikkeling van de mangeler. Daarmee kan het bedrijf deze breekinstallatie verder verfijnen en vergroten tot een echte pilot breekinstallatie, die naar verwachting komend najaar operationeel zal zijn. Anton kamp uit. “Dat levert betontechnologische In een cilinderachtige vorm wervelt het Reef: “Van Tuil Bedrijfsadvies heeft ons voordelen op, bijvoorbeeld veel minder puinstof met behulp van een pomp van geholpen om de subsidie uit het Europees wateropname van de nieuwe granulaten boven naar beneden door een cascade Fonds voor Regional Samenwerking te krij- en een beter vloeigedrag in beton.” van metalen kleppen. Wat overblijft is een gen. Fantastisch dat dit traject gelukt is! zeer fijne licht-reactieve vulstof dat volgens We kunnen nu aan het werk om de instal- Cem-shifter Ekkelenkamp en Reef op korte termijn voor latie te bouwen.” Na het zeven van de fractie moeten de 100% kan worden hergebruikt als bind- fijnste delen van de zand- en cementfractie middel voor betonproducten. Uiteindelijk nog van elkaar worden gescheiden. Dat moeten de mangeler en de cem-shifter gebeurt met een zogeheten cem-shifter, 50 tot 100 ton per uur aan betonpuin en ook een eigen ontwikkeling van Wim Ekke- puinstof kunnen verwerken. Zo ver is het lenkamp. Hij heeft hiervoor het principe echter nog niet. “De installaties moeten van een cycloon-stofzuiger gehanteerd. nog worden opgeschaald en op een juiste Recycling werkt: minder grondstoffen verbruikt in Nederland

In Nederland worden steeds Derde plaats in EU minder grondstoffen verbruikt. In Nederland wordt de afgelopen jaren minder In ons land wordt, zo meldt het afval geproduceerd, maar Centraal Bureau voor de Statis- nog steeds meer dan in tiek, weliswaar relatief meer afval andere EU-landen. In 2016 werd gemiddeld per geproduceerd dan in andere Nederlander 2500 kilo Europese landen, maar vervolgens geproduceerd, tegen een ook relatief veel gerecycled. EU-gemiddelde van 1800 kilo. Maar Nederland staat in de EU wel op de derde In 2018 verbruikte Nederland 20 procent plaats als het om recycling minder materialen dan in 2010. Biomassa gaat, na Luxemburg en is hierbij niet meegenomen. Daarmee België. Nederland heeft deze notering recyclen, vult de woordvoerder van het komt de overheid dichter in de buurt bij vooral te danken aan het feit dat het meer CBS aan. Bedrijven kunnen producten ook het doel om het materiaalgebruik met 50 gerecyclede materialen is gaan gebrui- zo ontwerpen dat ze langer meegaan of procent omlaag te brengen in 2030. Maar ken in de bouw. Het is ook gebruikelijker ervoor zorgen dat ze efficiënter worden qua duurzaamheid staan niet alle lichten geworden om energie op te wekken door gebruikt, bijvoorbeeld door deelauto’s aan op groen, nuanceert het CBS. Zo wordt hier afval te verbranden. te bieden. vergeleken met andere landen relatief veel Het grondstofverbruik kan niet alleen fossiele energie geproduceerd. omlaag worden gebracht door meer te

22 BEwerken | juni 2020 Donorskelet draagt bij aan reduceren milieu impact

Meerdere gebouwen kregen met deze ontwerpstrategie gewerkt, onder afgelopen jaren een ‘donor- andere bij de nieuwbouw van het labora- torium voor Biopartner Center in Leiden en skelet’. Dat betekent dat ook bij de realisatie van een nieuwe school delen van een tweedehands voor de Stichting Aloysius in Eindhoven. In constructie opnieuw worden Leiden worden de stalen portalen uit een naastgelegen pand voor een groot deel toegepast. Een opvallende hergebruikt en in Eindhoven worden stalen ontwikkeling in de transitie liggers uit een gesloopt oud schoolgebouw naar een circulaire economie. opnieuw gebruikt als kolommen. Op weg naar een IMd Raadgevende Ingenieurs uit Rotter- circulaire economie dam startte in 2012 met het onderzoek. Tijdens het onderzoek stuitte IMd Raadge- Het ingenieursbureau onderzocht daarbij vende Ingenieurs op een aantal uitdagin- de mogelijkheden om oude gebouwen niet gen. Te beginnen met kennis. Zo weten te transformeren, maar hun constructie weinig mensen dat het goed mogelijk is opnieuw toe te passen. Oude, te slopen om onderdelen van een uit elkaar gehaald gebouwen die onderdelen van hun con- skelet in dezelfde vorm opnieuw te gebrui- structie ‘doneren’ voor nieuw te bouwen ken. Als mensen de hoofddraagconstructie gebouwen, dat is waar het in essentie om willen hergebruiken, dan denken zij vaak gaat. aan zaken als het vermalen van betonnen “De draagstructuur van een bestaand onderdelen tot puin. Dit puin wordt dan gebouw wordt in dat geval zó uit elkaar bijvoorbeeld in de wegenbouw toegepast. gehaald dat de onderdelen in andere Dit wordt ‘down-cycling’ genoemd, omdat gebouwen gebruikt kunnen worden. Door de waarde van een betonnen onderdeel gebruik te maken van deze donor-onder- hoger is dan van puin. delen, zijn er veel minder primaire grond- Het goed op elkaar afstemmen van vraag stoffen nodig. Dit draagt in belangrijke en aanbod van donorskelet-onderdelen mate bij aan het reduceren van de milieu- is vooralsnog een uitdaging. Bij andere impact door bouwen. Een goede reden dus tweedehands onderdelen blijkt dit een om een ‘donorskelet’ toe te passen”, zegt minder groot probleem, omdat deze rede- Peters in een persbericht. lijk makkelijk tijdelijk zijn op te slaan. Voor de relatief grote en zware constructieve Succesverhalen elementen is dat veelal lastig. Bij twee proefprojecten werd het toepassen van tweedehands constructieve elementen De businesscase getest: in Rotterdam en in Utrecht. In Rot- Ondanks de meerwaarde van de betonnen terdam is bij het winkel- en wooncomplex balk ten opzichte van het puin blijft het Hoogstraat 168-172 de basis gelegd voor rondmaken van de businesscase een uit- deze bouwmethode. In Utrecht bij het Hof daging. Demontage van een gebouw kost Donorskelet Hoogstraat Rotterdam van Cartesius. namelijk meer geld dan slopen. Vanwege Deze manier van bouwen vraagt om een de lage marktprijzen van de herbruikbare dat het donorskelet financieel eens als andere aanpak, omdat architecten en constructieve elementen als kolommen, gunstige oplossing uit de bus zal komen. ingenieurs door de toepassing van twee- balken en vloeren wegen de kosten van dehands constructieve elementen niet van demontage niet op tegen de opbrengsten. tevoren weten wat zij kunnen verwachten. Als de werkelijke milieukosten worden Daarom spreekt men ook wel van ‘material doorberekend, dan wordt het een ander driven design’: het materiaal bepaalt de verhaal. Of dat een kwestie van tijd is, zal vormgeving, niet andersom. de toekomst uitwijzen. IMd Raadgevende Ook op andere plekken wordt inmiddels Ingenieurs zijn er evenwel van overtuigd

BEwerken | juni 2020 23 Circulair Economy Action Plan

Het was al aangekondigd en Ecodesign belangrijk aandachtspunt in de aanpak zal is op 11 maart verschenen: Een centraal aspect in de hele aanpak is het zijn het aspect van ‘recycled content’ te bevorderen van de productie van duurzame regelen via de Bouwproductenrichtlijn. Dat het nieuwe actieplan van de producten. Veel nadruk wordt gelegd op zal dan met name vorm moeten krijgen via Europese Commissie voor de het gebruik van secundaire grondstoffen de zogenaamde ‘Basic Work Requirement Circulaire Economie. Zoals was in nieuwe producten. Maar ook andere 7’. Ook de rol van ‘life cycle assessment’ bij aspecten van duurzaam ontwerpen moeten publieke aanbesteding zal worden beke- te verwachten staan er geen gestimuleerd worden, zoals langduriger ken. verrassingen of plotselinge wen- gebruik, ‘upgradebility’ (redactie: haast niet dingen in de aanpak. Het is zelfs te vertalen), lagere milieu footprint en het Een betere markt voor uitbannen van gevaarlijke stoffen. Expliciet secundaire producten zo dat er zaken in staan die toch wordt ook benoemd dat het verwijderen of Het belang van de afzet van secundaire al liepen, of acties die de Com- vernietigen van onverkochte goederen aan materialen is een rode draad in het actie- missie sowieso moest uitvoeren. banden moet worden gelegd. Belangrijke plan. Naast verhogen van het aandeel producten waar men naar wil kijken zijn ‘recycled content’ overweegt de Commissie Zo is één van de acties een bijvoorbeeld staal, cement, textiel, meubels andere instrumenten die kunnen zorgen beoordeling van de Commissie en ICT. voor een betere markt. Het onderwerp betreffende materiaal-speci- ‘end-of-waste’ wordt zelfs niet geschuwd, Prioritaire waardeketens hoewel de Commissie daar de laatste jaren fieke recycling doelstelling voor Het actieplan zet in op enkele prioritaire verre van is gebleven. Het overweegt echter bouwen sloopafval; dit is al waardeketens, zoals elektronica, batterijen, dat bijvoorbeeld grensoverschrijdende ini- een wettelijk vereiste die volgt verpakkingen en plastics. Ook een relevante tiatieven op dit vlak gestimuleerd zouden waardeketen is de bouw. Niet gek als men kunnen worden. Ook zou gekeken kunnen uit de Kaderrichtlijn. Niettemin bedenkt dat meer dan 35% van alle afval worden naar de rol van normering en deze levert het Actieplan voldoende afkomstig is uit de bouwsector. Daar zijn in beter gaan gebruiken. stof voor de Commissie, en heel Europa nog veel circulaire slagen te maken. Als eerste actie van het Actieplan Het businessmodel voor stakeholders, om flink zal de Commissie een nieuw plan maken De Commissie onderschrijft in het actieplan aan de slag te kunnen gaan. (het ontbreekt niet aan plannen). Er zal dat er economische aanpassingen gewenst een Strategie voor de Gebouwde Omge- zijn om de Circulaire economie tot stand te ving worden opgesteld, met name om alle brengen. Zo zijn al voor de zogenaamde verspreid lopende zaken te integreren. Een ‘Taxonomy regulation’ (financiering in verband met duurzame groei) aanpassingen doorgevoerd gericht op een Circulaire Economie waarbij afvalverbranding niet als duurzaam wordt bestempeld. Met nadruk wil de Commissie het gebruik van economische instrumenten zoals stortheffingen en heffingen op verbranding van afval gaan bevorderen.

24 BEwerken | juni 2020 Afzet thermisch gereinigde grond weer op gang

Het afgelopen jaar deden PFAS en zogenaamde potentiële zeer zorgwekkende stoffen van zich spreken. In die mate zelfs dat grondverzet nauwelijks meer mogelijk leek en de afzet van thermisch gereinigde grond stagneerde. Complexiteit en zorgvuldigheid waren bepalend voor het tempo waarmee de thermisch gereinigde grond weer kon worden vrijgegeven. Met toezichthouders en adviesbureaus heeft bij ATM Moerdijk uitgebreid onderzoek plaatsgevonden naar de kwaliteit van de De ILT heeft aanwezige voorraden thermisch opgeslagen thermisch gereinigde grond. De uitkomst daarvan gereinigde grond bij ATM en Theo Pouw weer vrijgegeven. werd met diverse overheden besproken, waaronder met de Inspectie Leefomgeving en Transport, die in deze een leidende dataset van de gereinigde grond onder de loep, om vervolgens eind 2019 de laatste rol vervult. De beperkingen zijn inmiddels ‘exit’ en de afzet van puntjes op de ‘i’ te zetten. Die exercitie gereinigde grond komt langzaam maar zeker weer op gang. maakte de weg vrij om de voorraad te voorzien van, wat heet, een betrouwbare, milieu hygiënische verklaring zodat de Nieuwe, geavanceerde, in laboratoria toe- en wel op gang is gekomen. Dat geldt grond weer kan worden vrijgegeven voor gepaste technieken maken steeds lagere eveneens voor PFAS. Vanuit het zekere toepassing in zowel binnen- als buitenland. aanwezige concentraties van stoffen zicht- voor het onzekere nemen, was in eerste Niet alleen bij ATM constateerde de Inspec- baar. Stoffen die nog niet zo lang geleden instantie een zeer lage norm opgelegd. De tie Leefomgeving en Transport aan de hand werden gerapporteerd als ‘kleiner dan’, bouw en grondverzet kwam hierdoor bijna van herkeuringen een betrouwbaar beeld lees afwezig, kunnen nu in vele cijfers geheel tot stilstand. Langzaam werd door van de kwaliteit en eigenschappen van de achter de komma worden gerapporteerd. realiteitszin en risico-afweging tot een vei- thermisch gereinigde grond. Het aange- Daarmee is de aanwezigheid van een stof lige werkbare norm gekomen. Maar er zijn paste productieproces bij het bedrijf van in feite aangetoond. wellicht nog duizenden opkomende stoffen Theo Pouw in de Eemshaven blijkt eveneens Omdat regelgeving nog veelal uitgaat van waar nog lang niet alles van bekend is. De voldoende waarborgen te bieden voor het afwezigheid bepaalde stoffen, waaronder kans dat zich een nieuwe ‘PFAS’ aandient, weer kunnen vrijgeven van de thermisch ZZS-stoffen, is nieuw beleid in de maak. lijkt groot. gereinigde grond. De ILT heeft ondertussen Natuurlijk met de grootste voorzichtig- afspraken gemaakt met handhavingspart- heid voor mens en milieu, maar wel met Licht aan de horizon ners over het toezicht, zodat de kwaliteit een gezond risicobesef. Anders stokt de Vooruitlopend op dit nieuwe beleid nam van nieuw te produceren thermisch gerei- circulaire economie al voordat deze goed ATM samen met de overheid de enorme nigde grond gewaarborgd blijft.

BEwerken | juni 2020 25 Hoe lang nog met ‘groen’ beton tegen de stroom oproeien?

Het ‘meest groene beton voor Nederland’ stortte A. Jansen B.V. voor 36 woningen in de SDG-wijk Ecodorp in Boekel. ‘Laten zien dat het kan’, is de boodschap van het Brabantse bedrijf. “Het was wel even wennen, het uitharden van het milieuvriendelijke geopolymeer beton duurt wat langer bij lagere temperaturen. En de productie, transport en verwerking op locatie dient qua verwer- kingstijd wat nauwlettender te worden gestuurd. Ook is het nu nog iets duurder, maar dat alles weegt niet op tegen de milieuvoordelen die inherent zijn aan dit product,” stelt ing. Han Heijsters, die bij dit bedrijf uit Son onder meer verantwoordelijk is voor innovaties.

Han Heijsters: "Uit milieukundig onderzoek blijkt datdat ons product tot een 75 procent lagere milieubelasting leidt."

“Het is voor het eerst dat in constructief Nog geen gemeengoed gewapend beton het met SQAPE-techno- Nu onder meer als uitvloeisel van het

logie ontwikkelde duurzame alternatief Klimaatakkoord CO2-reductie hoog op voor cement als bindmiddel is gebruikt. de agenda staat, zou je verwachten dat Het bindmiddel, bestaande uit een mengsel er veel vraag naar dit product uit gaat. van gemalen slakken, vliegas, natronloog Heijsters: “Helaas is dat nog niet het geval. en natriumsilicaat, beter bekend onder de Voor opdrachtgevers is dit product relatief naam waterglas, waaraan een activator onbekend en wellicht is er nog sprake van is toegevoegd, is zo sterk dat het cement enige koudwatervrees. Bovendien biedt volledig kan vervangen. Daarnaast hebben de overheid weinig stimulans en lijkt in wij voor dit project in plaats van primaire dit opzicht weten regelgeving wat achter grondstoffen als zand en grind uitslui- te lopen. Het vergt dan ook de nodige tend secundaire grondstoffen toegepast. overredingskracht om dit innovatieve Vandaar dat wij durven spreken over ‘het product voorgeschreven te krijgen. In een meest groene beton voor Nederland’, wereld waarin duurzaamheid, recycling en zegt Heijsters. Die secundaire grondstof- circulaire producten steeds meer de toon fen zijn afkomstig uit ‘eigen huis’. In 2017 aangeven, moeten wij met onze milieu- realiseerde Jansen Recycling de eerste vriendelijke producten dan ook nog steeds thermische reinigingsinstallatie (TRI) in tegen de stroom op roeien. Wij hebben ons Zuid-Nederland waarmee onder meer teer- product echter uitgebreid voor velerlei toe- houdend asfalt wordt verwerkt tot schoon passingen laten testen en het is bovendien zand en grind. “Uit door Ecochain verricht door SKG-IKOB geverifieerd.” milieukundig onderzoek blijkt dat in verge- Is de bouw in Nederland nog wat terug- lijking met traditioneel beton ons product houdend, in Australië wordt geopolymeer tot een 75 procent lagere milieubelasting vaker toegepast in prefabbeton en ook in leidt,” vervolgt hij. Rusland vindt toepassing op grote schaal plaats.

26 BEwerken | juni 2020 Fundaties met gewapend geopolymeer als vervanger van cement.

Aangepast voordelen. Toegepast voor fietspaden bij- basis van de verkregen resultaten, zowel Toepassing van geopolymeer als vervanger voorbeeld vindt er veel minder indringing materiaaltechnisch als milieuhygiënisch, van cement vergt wel een aanpassing van van vocht en zout plaats en dat maakt het geopolymeerbeton na recycling geen aan- de betoncentrale. Natronloog en waterglas ook duurzamer. Ook de krimpfactor ligt leiding geeft tot negatieve effecten op de kunnen namelijk de leidingen aantasten. een factor twee tot drie lager. Zijn er bij kwaliteit van regulier beton. Significante “In onze centrales hebben wij die dan ook traditioneel beton om de vijf a zes meter verschillen konden niet worden aange- vervangen door kunststof. Ook voor de dilatatievoegen noodzakelijk, bij geopo- toond. Granulaat verkregen na breken mensen in de productie heeft gebruikma- lymeerbeton is dit om de 10 meter of wel- van geopolymeerbeton kan gezamenlijk ken van geopolymeren consequenties en licht zelfs meer. Hoe het zich op fietspaden worden toegepast, zonder dat er sprake zal zijn de instructies aangepast. Natronloog gedraagt wordt uitgebreid gemonitord zijn van vervuiling van de keten. kan schadelijk zijn voor de menselijke huid door RWS en TNO. Op basis van meer prak- en brandwonden veroorzaken. Vandaar dat tijkervaring durf ik de verwachting uit te er met persoonlijke beschermingsmiddelen spreken dat geopolymeerbeton steeds meer moet worden gewerkt,” geeft Heijsters gemeengoed zal worden.” aan. A. Jansen B.V. paste dit materiaal niet Die aanpassing van de installaties maakt alleen met succes toe bij de begane grond dat geopolymeerbeton een fractie duurder vloeren van 36 woningen van aannemer is dan traditioneel beton. Nog wel, want Eco+bouw in Boekel, maar ook in de vorm naarmate er meer projecten op de markt van gewapende prefab-elementen voor het komen, zullen de verschillen waarschijnlijk aanleggen van een ‘Pontiflex voetgangers- steeds kleiner worden. brug’ in Wageningen.

Voor elke toepassing Circulariteit Geopolymeerbeton leent zich in principe Het product kan bij verlies van zijn gebruiks- voor elke betonklasse. Wel is het zaak het functie prima worden gerecycled en weer in mengsel specifiek op basis van het ontwerp nieuw beton worden toegepast. Dat blijkt samen te stellen. Heijsters: “Voor iedere niet alleen uit onderzoek van SGS Intron, kwaliteit en druksterkte is het echter maar ook uit wetenschappelijk onderzoek. geschikt. Wat opvalt is dat geopolymeerbe- Onderzoeker Arno Keulen bij de Technische ton wat dichter is van structuur. Dat heeft Universiteit Eindhoven concludeert dat op

BEwerken | juni 2020 27 Ecodorp Boekel: symbool voor de toekomst

Een accu met daarin duizend woningen klaar’’, zegt initiatiefnemer Ad de stenen een temperatuur van zo’n 450 kuub basalt, een stroomkabel Vlems, tevens voorzitter van het ecodorp. graden bereiken. Via een warmtewisselaar worden de huizen verwarmd en is er warm die gemaakt is van afval en CO2-negatief tapwater.’’ muren met kalkhennep die CO2 Wat Vlems betreft staat het ecodorp sym- Ook vernieuwend zijn de vloeren: die zijn opslaan: ecodorp Boekel – een bool voor de toekomst van het bouwen: gemaakt van gewapend geopolymeer “De bouwsector zorgt voor ongeveer een beton, een alternatief voor beton. Deze ambitieus burgerinitiatief - derde van alle CO2-uitstoot. Wij hebben vloeren zijn honderd procent circulair en wordt gekenmerkt door tal van ingezet op klimaatpositief bouwen. Dat even sterk als beton mét cement. innovaties en primeurs op het betekent onder meer bouwen met gerecycled materiaal en organische, hernieuwbare Toekomstgericht bouwen gebied van groen bouwen. materialen, bij voorkeur uit de regio.” Het ecodorp is bovendien een zogenaamde

De initiatiefnemer spreekt zelfs van CO2- SDG-wijk. SDG staat voor Sustainable Deve- Ecodorp Boekel is een in aanbouw zijnde negatief bouwen. “De woningen worden lopment Goals. Deze zeventien ontwik- wijk in het gelijknamige dorp in Noord- gemaakt met kalkhennep. Daardoor wordt

Brabant en bestaat uit dertig klimaatadap- veel CO2 opgeslagen in de muren, meer tieve en klimaatpositieve huurwoningen, dan nodig is om ze te bouwen.’’ Ook bij- zes mantelzorgwoningen, een buurthuis, zonder is het gebruik van een speciaal voor een boomhuttenhotel, een kennis- en edu- het ecodorp ontwikkelde, ondergrondse catiecentrum, een werkplaats en kantoren. stroomkabel. Vlems: “Die kabel is gemaakt

Eigen voedselproductie van afval en is herbruikbaar. Als de kabel kelingsdoelen zijn vastgesteld door de Bewoners zullen zo veel mogelijk hun eigen in de toekomst om wat voor reden dan Verenigde Naties, voor een betere wereld in voedsel produceren (70%). Dat is moge- ook niet meer nodig is, kun je hem vol- 2030. Daarbij gaat het onder meer om een lijk door de aanleg van een voedselbos, ledig uit elkaar halen en zijn de materialen leven zonder armoede en honger, goede een perma-cultuurtuin en een viskwekerij. opnieuw te gebruiken.’’ De buizen van de gezondheid en welzijn, kwaliteitsonderwijs, De woningen komen in drie cirkelvor- vloerverwarming in alle huizen zijn even- gendergelijkheid en betaalbare duurzame mige gebouwen met een binnentuin. Per eens gemaakt van afval en makkelijk te energie. In het kennis- en educatiecentrum gebouw komen tien woningen en twee hergebruiken. wordt veel aandacht besteed aan deze ont- mantelzorgwoningen. wikkelingsdoelen. Architect Huub van Laarhoven is ver- Basaltaccu Vlems gelooft heilig in het project. “We antwoordelijk voor het totale ontwerp. “Spraakmakende innovatie is de basal- móeten anders bouwen. Met Eco+Bouw Ecodorp Boekel is de opdrachtgever van taccu”, vervolgt Vlems. De via zonnepa- hebben we gelukkig een aannemer die het project en Eco+Bouw is de ecologische nelen opgewekte energie wordt straks er precies zo over denkt. Experts van TNO hoofdaannemer. De bouw is eind oktober opgeslagen in een soort kelder met een vertelden me onlangs dat wij een hoop 2019 begonnen. “Als alles volgens plan- diameter van vijftien meter en een diepte innovaties toepassen die cruciaal zijn voor ning verloopt, zullen de eerste woningen van zeven meter. In die kelder ligt duizend de toekomst van de bouwsector. Dus ja, in september 2020 worden opgeleverd. kuub aan basaltstenen. Vlems: “De elektri- ik hoop dat veel bouwbedrijven ons voor- In november of december zijn de overige citeit wordt omgezet in warmte, waarbij beeld gaan volgen.’’

28 BEwerken | juni 2020 ‘Einde- afvalstatus’ eerder in beeld

De circulaire economie komt dat de – vaak nuttige – toepassingen nuttige toepassing zijn toegestaan door bij afval- en puinrecycling getoetst worden aan de voor verwerking bedrijven die hiervoor specifiek vergund van afvalstoffen geldende regels. zijn. beter op gang als vrijkomende Rechters hebben bij artikel 6 van de Kader- en te gebruiken afvalstoffen Specifieke criteria richtlijn afvalstoffen weinig ruimte gege- de ‘einde-afvalstatus’ kunnen Artikel 6 van de Kaderrichtlijn afvalstoffen ven om materialen niet langer als afvalstof bood al de mogelijkheid om te kijken of te zien. Een verdachte ondernemer die bereiken. In de gewijzigde Euro- aan materialen de einde-afvalstatus toe- stelde dat de gebruikte pallets van onbe- pese Kaderrichtlijn afvalstoffen bedeeld kon worden. Daarvoor moesten handeld en schoon hout waren gemaakt en is geregeld dat ‘afvalstoffen’ dan specifieke einde-afvalcriteria worden dat deze pallets als bodemeigen product opgesteld door de overheid. Zo’n einde- zonder nadelige milieu- en/of gezond- gemakkelijker in de eindeaf- afvalstatus komt in beeld als specifieke heidseffecten met de einde-afvalstatus als valfase komen, waardoor het afvalstoffen een behandeling voor nuttige bodemversterker konden worden gebruikt voortgezet gebruik van mate- toepassing, waaronder een recyclingbe- werd door de rechter niet gesteund. En de handeling, hebben ondergaan en voldoen visie van een ondernemer dat bij grens- rialen daarna niet bemoeilijkt aan specifieke criteria die opgesteld moet overschrijdend transport van oud papier wordt door de beperkende worden onder bepaalde voorwaarden. geen sprake was van een afvalstof, werd regels van het afvalstoffenrecht. Artikel 6 van de Kaderrichtlijn afvalstoffen door de rechter ook niet gesteund, omdat schreef daarbij uitdrukkelijk voor dat het er nog geen einde-afvalcriteria voor oud moest gaan om: een gebruikelijke toepas- papier waren opgesteld op grond van arti- In artikel 3 van de Kaderrichtlijn afvalstof- sing voor specifieke doelen. Met andere kel 6 van de Kaderrichtlijn afvalstoffen. fen is gedefinieerd dat ‘elke stof of elk woorden: pas bij de toepassing zelf kon voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, de afvalstatus vervallen, niet daarvóór. Dat rechters in Nederlandse niet ruimhartig voornemens is zich te ontdoen of zich moet Dus pas bij de toepassing zelf kunnen die zijn omgesprongen met de mogelijkheid ontdoen’ een afvalstof is. Deze definitie is materialen weer worden gebruikt, bewerkt van de einde-afvalstatus, heeft te maken heel ruim en ook in de rechtspraak wordt of verhandeld als een regulier product of met de strenge jurisprudentie van het snel aangenomen dat sprake is van een grondstof zonder dat de afvalwetgeving Europese Hof van Justitie. Zo bepaalde de afvalstof. Bij afval- en puinrecycling is dat hierop nog van invloed is. Dat is in de Europese rechter de 'eindeafvalfase' als het niet anders. Dat betekent dat de daarbij markt een groot verschil met de kwalifica- moment waarop de nuttige toepassing is vrijkomende materialen onder het afval- tie als afvalstof, waarvoor wettelijk gezien voltooid en waardoor de betrokken stof stoffenrecht vallen. Dat heeft tot gevolg alleen handelingen van verwijdering of dezelfde eigenschappen en kenmerken

BEwerken | juni 2020 29 als een grondstof heeft verkregen. Tevens controle en interne controle of in bepaalde Stap vooruit kwam bij de Europese rechter naar voren gevallen zelfs een accreditatie of een con- De versoepeling van de Europese wetge- dat pas als bij omvorming van afval tot formiteitsverklaring. ving ten aanzien van ‘einde--afvalstatus’ een nieuw materiaal of een nieuw product maakt mogelijk dat materialen voortaan sprake is van eigenschappen die verge- Directe toetsing eerder deze status kunnen bereiken. lijkbaar zijn met die van het materiaal Vóór de wijziging van de Kaderrichtlijn Niet langer bepaalt de daadwerkelijke waar zij uit voortkomen, dit resultaat van afvalstoffen was artikel 6 niet gericht op toepassing, maar reeds de mogelijkheid de omvorming niet langer als afval kan directe toetsing. Immers, op communautair om afvalstoffen voor specifieke doelen te worden gekwalificeerd. Het gaat er om dat niveau zouden criteria moeten worden kunnen gebruiken, dat de regels voor het de ecologische voordelen pas in dit stadium opgesteld. Van dergelijke criteria kwam afvalstoffenrecht kunnen vervallen en er van omvorming volledig worden bereikt. het nauwelijks in de praktijk. Wel zijn er meer vrijheid in de markt komt. Bij afval- bijvoorbeeld op Europees niveau einde- en puinrecycling komt de einde-afvalstatus Bestemd voor gebruik afvalcriteria vastgesteld voor metaal- zodoende nadrukkelijker naar voren. Nor- De jurisprudentie van het Europese Hof schroot, kringloopglas en koperschroot. In maal gesproken betekent dat een mooie van Justitie laat zien dat met name de Nederland is in al die jaren een generieke stap vooruit in de ontwikkeling van de voltooiing van het bewerkingsproces met regeling ontwikkeld voor slechts één speci- circulaire economie. betrekking tot afvalstoffen de belangrijk- fieke afvalstroom, namelijk voor recycling- ste aanwijzing is om een ‘einde-afvalstatus’ granulaat. Op grond van de gewijzigde Ron Laan te kunnen toekennen. Juist op dit punt is Kaderrichtlijn afvalstoffen gaat het systeem de Kaderrichtlijn Afvalstoffen inmiddels ter bepaling van de einde-afvalstatus voort- gewijzigd. De definitie van ‘afvalstof’ zelf aan uit van rechtstreekse toetsing door een is in de gewijzigde wet nog steeds dezelfde lidstaat, die daarvoor ‘passende maatrege- en dus ruim van opzet. Maar artikel 6 over len’ moet nemen. Dat kan uiteraard een de einde-afvalstatus is wel veranderd en nationaal richtsnoer met criteria inhouden, neemt voortaan als uitgangspunt dat maar ook kan van geval tot geval worden de bewerkte afvalstof ‘is bestemd om te beslist. Tevens wordt in Nederland de worden gebruikt voor specifieke doelen’. Wet milieubeheer aangepast om aan de En dus niet meer ‘gebruikelijk worden toe- gewijzigde Kaderrichtlijn afvalstoffen te gepast voor specifieke doelen. voldoen. De Nederlandse regering wijst Mr. R.G.J. Laan is advocaat/partner bij Van bij de wetswijziging op het belang voor Diepen Van der Kroef Advocaten en gespe- Uit de gewijzigde bewoordingen volgt marktpartijen om bij de overgang naar een cialiseerd in Europees en nationaal afval- duidelijk dat het eindeafvalstadium niet circulaire economie te bevorderen dat er stoffenrecht. Email [email protected] langer pas bereikt kan worden na voltooi- duidelijkheid is over het onderscheid tussen ing van de beoogde toepassing, maar reeds materialen die wel en materialen die geen op het moment dat door recycling of een afvalstof zijn. andere nuttige toepassing de stof of het voorwerp in gereedheid is gebracht om De in Nederland ontwikkelde rechtspraktijk gebruikelijk te worden toegepast voor dat individuele bedrijven de mogelijkheid specifieke doelen. hebben om bij de overheid een rechtsoordeel te vragen over de vraag of sprake is De Europese wetgever heeft daarbij over- van een afvalstof of niet en dus ook voor wogen dat het doel van de wijziging is om de vraag of sprake is van eindeafvalfase, exploitanten in markten voor secundaire is van beperkte betekenis gebleken. Een grondstoffen meer zekerheid te verschaf- rechtsoordeel is een niet-juridisch bindend fen over de afval of niet- afvalstatus van hulpmiddel bij de toepassing van regelge- stoffen of voorwerpen en gelijke mededin- ving, waar geen bezwaar en beroep tegen gingsvoorwaarden te bevorderen. open staat. Sinds enige tijd is er ook de Leidraad afvalstof of product, maar bij Voor de einde-afvalstatus is wel vereist bestudering daarvan worden nog niet alle dat de stoffen of voorwerpen voldoen aan vraagtekens weggenomen. de voorschriften die van toepassing zijn op producten. Regels inzake eindeafval kunnen zodoende ook worden vastgesteld in product specifieke wetgeving. Dat kunnen grenswaarden voor verontreini- gende stoffen zijn of vereisten waaraan beheerssystemen moeten voldoen om aan te tonen dat de einde-afvalcriteria zijn nageleefd, met inbegrip van kwaliteits-

30 BEwerken | juni 2020 Europees Plastics Pact gelanceerd

Over vijf jaar is al het plastic dat we dagelijks gebruiken recyclebaar van het project. Het idee daartoe ontstond of her te gebruiken. Dat is een van de doelstellingen waar meer dan ruim een jaar geleden tijdens de verga- dering van milieuministers in Brussel. Na 80 ondertekenaars van het Europees Plastics Pact op 6 maart in Brussel lancering van het Plastic Pact in Nederland hun handtekening onder hebben gezet. Het is voor het eerst dat en Frankrijk, groeide het enthousiasme zoveel verschillende partijen, van supermarkt en snoepfabrikant tot uit tot het waarmaken van een Europese evenknie. overheden, zich hier op Europese schaal gezamenlijk voor inzetten. Schone oceanen en veel meer hergebruik Het Europese Plastics Pact bestaat uit afspraken tussen plasticproducenten, grote bedrijven, overheden en recyclers. Het pact bevat vier inhoudelijke doelen waar ondertekenaars zich aan hebben gebonden per 2025: 1. Maak plastic verpakkingen volledig recyclebaar en waar mogelijk geschikt voor hergebruik; 2. Verminder onnodig plasticgebruik en gebruik van plastic gemaakt uit aardolie met ten minste 20%; 3. Verbeter de huidige capaciteit van inzameling, sortering en recycling met ten minste 25%; 4. Gebruik ten minste 30% gerecycled plastic in nieuwe verpakkingen en producten.

Vrijwillig maar niet vrijblijvend Op 6 maart hebben 66 bedrijven en organisaties en 15 overheden het pact ondertekend. Het ondertekenen van het pact is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Ieder jaar wordt gemonitord hoe ver de deelnemers zijn. Na de lancering starten zijn direct de eerste werkgroepen van start gegaan, onder meer met het opzetten van monitoring, rapporteren, transport van plastic afval en circulair ontwerp van plastic. De voortgang wordt bewaakt door een roule- Wint milieu het van gemak? “Als we de klimaatdoelen van Parijs willen rende stuurgroep bestaande uit een aantal halen, moeten we naast schone energie ondertekenaars. De Europese Commissie ook naar schone grondstoffen kijken. is betrokken als waarnemer van het pact. Ik vind dat we elk klein beetje plastic in Samen met de Europese Commissie wordt de toekomst opnieuw moeten kunnen ook bekeken waar het Europees Plastics gebruiken en zo uit onze oceanen en Pact kan bijdragen aan nieuw Europees milieu houden. Zodat we de aarde schoner plasticbeleid op basis van de Europese en gezonder achterlaten aan volgende Green Deal. generaties,” vindt tijdelijk minister Stientje van Veldhoven. Samen met haar Franse en Deense collega is zij de trekker geweest

BEwerken | juni 2020 31 Column Ernst Worrell

10 Miljoen ton: de ondraaglijke lichtheid van ambities (vrij naar Milan Kundera)

(exclusief geïmporteerd afval voor de verbranding). De laatste cijfers laten zien dat we na zes jaar in 2018 op weg zijn naar 9 miljoen ton! En ik heb niet het gevoel dat we sinds 2018, elk jaar 1 miljoen ton minder naar de stort of oven hebben gebracht. Dus kunnen we concluderen dat de ambities zo niet gehaald worden. Ondertussen zijn er meer en nieuwe ronkende afspraken gemaakt en convenanten afgesloten, maar blijft het eigenlijke doel nog steeds buiten bereik. Op deze manier gaan we de ambities voor de circulaire economie nooit halen.

Ditzelfde hebben we gezien in alle afspraken sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw om verpakkingsafval te reduceren. Ook in dit dossier werden de vastgestelde doelen om de paar jaar vervangen door nieuwe afspraken, waar door enige verantwoordelijkheid voor het halen van de doelen verre te zoeken was. Het voor 2021 aangekondigde statiegeld voor kleine flesjes is natuurlijk een stapje de goede kant op is, maar het voelt na al Ernst Worrell die jaren toch als ‘te weinig, te laat’. Recycling Forum De verwatering van het beleid was en is mede mogelijk gemaakt door onvoldoende leiderschap vanuit de overheid. Ambities Toen de scholieren die de klimaatdemonstraties blijken zo zacht als boter tijdens een hittegolf, die ten gevolge hadden georganiseerd bij Rutte op bezoek mochten, van klimaatverandering ook nog eens in frequentie toenemen. Als we de transitie naar een circulaire economie als samenleving verdedigde Rutte het Nederlandse klimaatbeleid serieus nemen, dan moet de overheid deze dus ook serieus gaan door te wijzen op de torenhoge ambities van ons ondersteunen met actief beleid om daarmee haar eigen ambities landje: 49% emissiereductie in 2030 ten opzichte te realiseren. Er zijn tal van enthousiaste initiatieven. Er gebeurt van alles. Het land bruist. Vele bedrijven en gemeentes willen van 1990! Na 30 jaar zitten we echter nog niet op vooruit. En toch blijven we steken op die 9 Miljoen ton… De de helft van die ambities. Met nog 10 jaar te gaan, transitie naar een circulaire economie, net zoals elke andere zou je denken dat het alle hens aan dek is. Het transitie, vergt serieus en consistent lange-termijn nationaal beleid. Als je als overheid je eigen ambities serieus neemt, dat tegendeel lijkt waar. Terwijl de klok doortikt, is de moeten er keuzes gemaakt worden om die ambities en de energietransitie gekaapt door korte-termijn belangen, transitie te ondersteunen en te realiseren. Juist in de huidige en lijkt de urgentie nog steeds niet door te dringen. omstandigheden is het belangrijk om niet de fouten uit het verleden te herhalen, en is nu het moment om de transitie naar een circulaire en klimaatneutrale economie serieus in te zetten Op het gebied van de circulaire economie heeft Nederland net door de juiste keuzes te maken. Dit betekent dat storten en zulke ronkende ambities neergezet: in 2030 de helft minder verbranden van recyclebaar afval snel tot het verleden moet primaire grondstoffen, en in 2050 een compleet circulair Neder- behoren; dat er een helder stappenbeleid moet zijn om dit en land! Even afgezien van het realiteitsgehalte van de laatste 2050 de andere doelstellingen tijdig te realiseren. doelstelling is het duidelijk dat er grote veranderingen in het energie en grondstoffen-landschap noodzakelijk zijn om onze Of misschien hebben we ook in dit dossier scholieren nodig om planeet en land leefbaar te houden. Gelukkig zijn er kleine suc- de harde vragen te stellen waar de volwassenen blijkbaar niet cesjes te benoemen, maar toch lijkt ook hier de urgentie ver te aan willen. Doen we dit niet, dan blijven ambities niet meer dan zoeken. Neem bijvoorbeeld het in 2015 afgesloten Convenant dromen, en zullen diezelfde scholieren daar de prijs voor betalen. Meer en Beter Recycling. De bedoeling is om de hoeveelheid En dat is toch niet onze ambitie? afval dat gestort of verbrand wordt in 10 jaar te halveren (ten opzichte van 2012). Dat moet dus over 2 jaar bereikt zijn. In 2012 hebben we bijna 10 Miljoen ton afval gestort en verbrand

32 BEwerken | juni 2020 Omgevingswet opnieuw uitgesteld

De grootste wetswijzing sinds 1848, de Omgevingswet, wordt opnieuw uitgesteld. “Een verantwoorde inwer- kingtreding volgend jaar is onder meer door alle maatregelen in verband met het corona-virus niet meer mogelijk,” aldus tijdelijk minister Wonen en Milieu Stientje van Veldhoven. Een nieuwe ingangsdatum is vooralsnog niet bekend.

De wet vereenvoudigt de regels voor ruim- Basis telijke ordening en leefomgeving. Met de Grijsen benadrukt dat uitstel geen afstel zal komst van de Omgevingswet worden 26 worden. ‘Op het koninklijk besluit voor de wetten ineengeschoven. De nieuwe wet invoeringsdatum na, is de Omgevingswet moet leiden tot snellere procedures, bij- aangenomen door de Tweede en Eerste voorbeeld om een vergunning voor een Kamer. Dus de wettelijke basis is er nu. Wij verbouwing te krijgen. gaan ondertussen gewoon door met het Van Veldhoven gaat overleggen met onder DSO en het werken aan de omgevingsplan- meer gemeenten over een nieuwe datum. nen. "Daarbij hecht ik eraan te benadrukken, dat het niet gaat over de vraag of het stelsel in IPO werking treedt, maar wanneer", schrijft ze Ook het Interprovinciaal Overleg (IPO) aan de Tweede Kamer. Het oorspronkelijke laat weten het besluit van de minister plan was dat de wet al in 2018 in werking verstandig te vinden. De provincies zijn in zou treden. het nieuwe stelsel verantwoordelijk voor natuur en externe veiligheid. Niet onlogisch Volgens Liesbeth Grijsen, wethouder in Deventer en trekker van de themagroep Omgevingswet van de G40, is het ministeri- ële besluit niet onlogisch. “Voor een goede invoering is het van het grootste belang dat het Digitaal Stelsel Omgevingswet goed zou lopen. In het overleg tussen ministeries en decentrale overheden waren er in januari al zorgen of het DSO op tijd klaar zou zijn. Dit zou de tijd moeten zijn dat veel gemeenten gaan oefenen met het DSO, maar dat wordt nu vertraagd. Een uitstel is dan logisch. Het is overigens goed dat de minister dat in een duidelijke brief heeft medegedeeld, dat maakt het voor alle partijen helder.”

BEwerken | juni 2020 33 Voorlopig geen duidelijkheid toepassing met PFAS verontreinigde grond en baggerspecie

Grond- wegen waterbouwers waaruit blijkt dat baggeraars nog zeker Leefomgeving en Transport en bevoegde moeten nog zeker een jaar wach- een jaar moeten leven in onzekerheid. gezagen naar een oplossing. Gedacht Op zijn vroegst in april 2021 treedt het wordt aan het aanpassen van voorwaarden ten tot er meer duidelijkheid komt zogenoemde handelingskader inwerking. in de vergunningen. over het toepassen van bagger- Bedrijven die vanwege PFAS in problemen specie en grond waar PFAS in zit. komen, kunnen zich beroepen op de tijde- Nieuwe vergunningen lijke Noodmaatregel Overbrugging voor Tot die tijd kunnen partijen terecht bij Dat blijkt uit een brief van Stientje Werkbehoud. drie rijksbaggersdepots. Zolang wordt vol- van Veldhoven, staatssecretaris daan aan de acceptatiecriteria kan bagger van Infrastructuur en Milieu. Voldoende opslagcapaciteit gestort worden in de rijksbaggerdepots Nu grond en slib niet massaal mag worden de Slufter, IJsseloog en Hollandsch Diep toegepast in nieuwe werken, moet het en wordt daarbij geen ondergrens voor de De grondstoffengroep, waarvan de worden opgeslagen. Van Veldhoven sig- hoeveelheid te storten bagger gehanteerd. geleerden veronderstellen dat die scha- naleert dat er bij grondbanken en op delijk is voor mens en milieu, houdt de stortplaatsen op het land genoeg ruimte grond- weg- en waterbouwers inmiddels is. Bij rijksbaggerdepots worden sommige al meer dan een jaar bezig. Op 15 april jl. partijen slib echter niet geaccepteerd. richtte staatssecretaris Van Veldhoven een Rijkswaterstaat onderzoekt hoe groot dat voortgangsbrief aan de Tweede Kamer probleem is en zoekt met de Inspectie voor Berkelland wil van asbest af

De Berkellandse gemeente- Asbest is kankerverwekkend en sinds 1994 Lening raad stemde op 14 april jl. wordt het dan ook niet meer toegepast in Berkelland stort 1 miljoen euro in een dakbedekking. Als plattelandsgemeente asbestfonds waaruit sanering moet worden unaniem in met een voorstel grossiert Berkelland in daken met asbest- gesteund. De gemeenteraad staat unaniem voor het stimuleren van houdende golfplaten. Wethouder Maikel achter de doelstellingen om sanering van saneren van asbestdaken. van der Neut rept over meer dan één asbestdaken verder te stimuleren. Maar dat miljoen vierkante meter aan asbestdaken je moet lenen uit het asbestfonds betekent in zijn gemeente. Inmiddels zijn daar 580 wel dat je je in de schulden steekt. Ook het daken gesaneerd, maar nog 5470 panden feit dat je over de kosten van de sanering te gaan. 21 procent btw bent verschuldigd, woog zwaar in de discussie. Bepleit werd dan Onverzekerd ook een lobby-missie te starten, waarin Een wettelijke deadline in 2025 is van tafel. ook aandacht voor een verdere vereenvou- Maar dat doet niets af aan het inzicht diging van de processen wordt gevraagd. dat asbestdaken een gezondheidsrisico Wethouder Van der Neut ziet zo’n lobby- vormen. De daken verweren, waarbij missie wel zitten. Het Interbestuurlijk pro- asbestvezels zich kunnen verspreiden. En gramma Vitaal Platteland en de organisatie verzekeraars willen geen gebouwen met van grote plattelandsgemeenten P10 zijn asbestdaken meer verzekeren, waardoor volgens hem daarvoor geschikte vehikels. schuren onverkoopbaar worden.

Wethouder Maikel van der Neut.

34 BEwerken | juni 2020 Omgevingswet: overleg met gemeenten

Omdat het digitaal informatiesysteem Toch zijn er ook ervaren juristen op dit vak- (DSO) een jaar voor de geplande invoering gebied die zich afvragen of de nieuwe wet van de Omgevingswet niet startklaar was, niet meer werk voor advocaten betekent. zien het Rijk, de VNG, het IPO, de UvW Van den Broek vindt dat een vreemd argu- en de G40 het uitstel als een verstandige ment. Alsof advocaten en andere juridische ingreep. Naar verwachting zal de invoe- adviseurs nu niet veel werk zouden hebben ringsdatum nu 1 juli 2021 zijn, maar als om het complexe systeem aan hun cliënten gevolg van de corona-crisis zou dat ook uit te leggen. zomaar 1 januari 2022 kunnen worden. Een enkeling, zoals Friso de Zeeuw, emeritus- Lokale beleidsvrijheid hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft, Meer beleidsvrijheid was destijds voor de bepleit het uitstelbesluit te benutten om VNG de belangrijkste reden om het idee nog eens kritisch te kijken naar nut en van de Omgevingswet te ondersteunen. noodzaak van deze wet, maar de regering Vooral voor gebiedsontwikkeling heeft die heeft al aangegeven dat het niet meer beleidsvrijheid het voordeel dat gemeen- de vraag is of de Omgevingswet er gaat ten meer maatwerk kunnen leveren. komen, maar op welk moment. Van den Broek: “Die beleidsvrijheid zal je overigens niet in de wet zelf vinden, Een mening die mr. dr. Jan van den Broek, maar de wet maakt het mogelijk om de senior legal counsel bij VNO-NCW en MKB- nieuwe omgevingsplannen – er komen 360 Nederland, gepromoveerd op de bundeling van die plannen in plaats van de 50.000 van omgevingsrecht, deelt. “De ontwik- bestemmingsplannen nu - flexibeler te kelingsgeschiedenis van deze wet voert maken. Of en in hoeverre gemeenten die “De ontwikkelingsgeschiedenis van deze wet voert al terug tot het jaar 2013. Daar zit enorm vrijheid benutten, is aan de lokale poli- al terug tot het jaar 2013. Daar zit enorm veel werk in dat je op de valreep niet even overboord veel werk in dat je op de valreep niet even tiek. Het bedrijfsleven in de vorm van zet," stelt mr. dr. Jan van den Broek. overboord zet. En vergeet niet dat deze ondernemersverenigingen, maar ook bran- wet voor ondernemers keihard nodig is. cheorganisaties, kunnen daar invloed op dan wel gepaard met meer overlast voor de Onder het huidige regime hebben zij met uitoefenen. En die rol moeten zij ook naar bewoners in de directe omgeving.” zo’n 30 verschillende wetten en tientallen zich toetrekken. Daar waar het huidige AMvB’s te maken. Verreweg de meeste beleid veelal wordt bepaald door een wet- In recycling van bouwen sloopafval deskundigen zijn het er dan ook over eens houder ruimtelijke ordening en milieu, zal gespecialiseerde bedrijven, waarvan een dat het huidige stelsel niet functioneert. onder het regime van de Omgevingswet toenemend aantal ook over een eigen Het is te complex geworden,” geeft Van ook de wethouder economische zaken zijn betoncentrale beschikt, zijn bij voorkeur den Broek als zijn mening. inbreng moeten hebben. Hij of zij is dan gevestigd aan het water. De komende De Omgevingswet, zoals deze nu voorligt, ook de belangrijke ‘linking pin’ om invloed jaren zal er een inhaalslag op het gebied kenmerkt zich juist door meer flexibiliteit. op het omgevingsbeleid uit te oefenen.” van woningbouw plaats dienen te vinden, Dat maakt hem ook minder complex. Van wil er aan de behoefte worden voldaan. den Broek: “Daar is iedereen bij gebaat. Vinger aan de pols Wonen aan het water is echter ook aan- Dat we in de tijd hebben leren werken Uitgangspunt van de Omgevingswet is, trekkelijk. “Daarin ligt een latente bedrei- met complexe weten regelgeving wil niet dat het huidige beschermingsniveau wordt ging voor deze bedrijven verscholen. Ook zeggen dat het niet beter moet. In mijn gehandhaafd. Ondernemers klagen, dat er hier is het dus zaak dat ondernemers, dan optiek is de Omgevingswet dan ook een in het Besluit activiteiten leefomgeving ten wel hun belangenbehartigers, toekomstige enorme stap voorwaarts. De gedachte om onrechte strengere eisen worden gesteld ontwikkelingen op het gebied van ruimte- het huidige uitstel te gebruiken voor een aan puinbrekers. Die lijken namelijk uitslui- lijke ordening in gemeenten nauwlettend heroverweging, vind ik dan ook een slecht tend nog in een overdekte hal toegestaan volgen. De woningbouwopgave moet niet idee. Daar sta ik bepaald niet alleen in. Een te worden. Van den Broek: “Een terechte ten koste gaan van de milieu- en fysieke door de minister ingestelde onafhankelijke klacht. Het is niet de bedoeling, dat het ruimte die bedrijven toegemeten hebben adviescommissie, waarin nagenoeg alle Besluit activiteiten leefomgeving strengere gekregen,” waarschuwt Van den Broek, betrokken partijen, waaronder hooglera- eisen gaat stellen dan het huidige Activi- “betoncentrales zijn hard nodig voor het ren en advocaten, participeerden, zijn van teitenbesluit, dat nog niet zo oud is. Het realiseren van woningen en infrastructuur. mening dat de Omgevingswet, zeker voor stellen van zware eisen bemoeilijkt ook het Samen met het Betonhuis hebben we dit de praktijk, vele malen beter is dan het noodzakelijke herstel na de corona-crisis. probleem aangekaart bij het kabinet.” huidige stelsel van weten regelgeving. Bovendien zou dit ertoe kunnen leiden dat Ook in het parlement is er veel draagvlak het op locatie mobiel breken van puin een voor de nieuwe wet.” nog grotere vlucht gaat nemen. Dat gaat

BEwerken | juni 2020 35 “De geest van de Omgevingswet gaat over gedrag,” hield psycholoog Arend Ardon Verandering gedrag tijdens het op 6 maart 2020 gehouden Top- congres Omgevingswet de deelnemers voor. Hoe breng je als leidinggevende de grootste opgave voor geest van de Omgevingswet tot leven bij je collega’s? De wet roept bij Ardon begrip- Omgevingswet pen op als open, uitnodigend, innovatief, ruimte voor initiatief en vertrouwen. Als je die waarden wil overbrengen moet je Gedrag is besmettelijk waar het nog niet goed gaat. Ga op zoek consistent te werk gaan. Een fysieke sessie Om een beweging te creëren die de geest naar waar in je organisatie de vlammetjes doet iets met het gedragspatroon, daar zal van de Omgevingswet verder brengt is het al branden. De eerste positieve ervaringen je rekening mee moeten houden. volgens Ardon belangrijk om je persoon- zijn goud waard. Uit onderzoek is gebleken lijke verhaal te vertellen. “Waar droom je dat ‘peer to peer influence’ beter werkt We creëren volgzame mensen van, waar word je warm van? Dat werkt dan ‘boss to employee’.” Dat komt volgens Ardon signaleert dat er veel over de Omge- beter dan je energie ergens in te steken Ardon omdat je sneller iets overneemt van vingswet wordt gepraat en geschreven, iemand met wie je je identificeert. “Gedrag maar dat nog lang niet iedereen ernaar is besmettelijk, we noemen dat sociale handelt. “Een klein groepje mensen maakt infectie, en dat geldt ook voor negatief plannen voor een grote groep. Vervolgens gedrag. Denk maar aan klagen. Kortom, wordt er draagvlak gecreëerd en worden gewenst gedrag is het startpunt om de de plannen uitgevoerd. Dat klinkt prima, geest van de Omgevingswet te verspreide. maar deze methode gaat uit van volgzaam- Je eigen gedrag is dus heel belangrijk. En heid. En dat willen we eigenlijk niet. Heb misschien is dat wel de grootste opgave die je in een vacature wel eens gezien dat een voor ons ligt.” organisatie op zoek is naar volgzame collega’s? Nee, we willen juist mensen die initiatief nemen, ondernemerschap tonen.” Arend Ardon ‘Forse krimp’ in bouw verwacht

De coronacrisis heeft grote impact op de Volgens de Rabobank zal de Nederlandse Naast een tekort aan mankracht kunnen Nederlandse economie. Samen met de land- economie dit jaar 0,2 procent krimpen. ook toeleveringsproblemen de bouw parten bouw, horeca en vervoersector is de bouw De bouw en de horeca worden met naar gaan spelen. Voor sommige producten, zoals een van de sectoren waar, ten gevolge van verwachting een krimp van 4 procent het zonnepanelen, is de sector afhankelijk van het virus, een forse krimp wordt verwacht. hardst getroffen, gevolgd door de sectoren de aanvoer uit China. Ook door de pande- Dat zegt de Rabobank in een op 20 maart 'vervoer en opslag' en de 'landbouw, bos- mie kunnen bouwvergunningen en nieuwe 2020 gepubliceerde sectorprognose. bouw en visserij'. De grootste daling vindt projecten langer op zich laten wachten. waarschijnlijk plaats in het tweede deel van Voor de uitbraak van corona liep de ver- dit jaar. Verwacht gunningaanvraag al vertraging op door wordt dat in 2021 de stikstofcrisis. Het aantal bedrijven met de meeste secto- oponthoud door PFAS en stikstof nam juist ren weer groeien, af, meldde het Economisch Instituut voor al zal dat de krimp de Bouw (EIB) op 17 maart 2020: van één van 2020 niet volop zestien in december naar één op negen ledig compense- in januari. ren. ABN Amro Beide banken geven aan dat de voorspel- prognotiseerde lingen in grote mate afhankelijk zijn van een week later dat de vraag hoe het coronavirus zich ontwik- de bouwproductie kelt. Bij vorenstaande voorspellingen gaan dit jaar met 4,5 ze ervan uit dat het virus in het tweede procent zal dalen kwartaal onder controle raakt, waarna de en dat de effecten economie zich in de maanden daarna en in ook volgend jaar 2021 stabiliseert. nog merkbaar zullen zijn.

36 BEwerken | juni 2020 Veel onveilige producten bij webwinkels

Online shoppen bij webwinkels buiten Europa levert onverantwoorde risico’s op. Dat blijkt uit een steekproef, die de Consumentenbond samen met vijf Europese zusterorganisaties onlangs uitvoerde. Twee derde van de onderzochte producten zou niet in de winkel mogen liggen.

De onderzoekers bestelden online 250 producten in verschillende categorieën, waaronder consumentenelektronica. De bestellingen plaatsten ze bij popu- laire webwinkels, zoals AliExpress, Wish, Amazon, Light in the Box en eBay, die als platform tussen verkoper en koper dienen. Gesmolten powerbank. goederen voldoen per definitie niet aan Met 165 van de producten bleek iets mis. de EU-veiligheidsvoorschriften en -normen Ze bevatten meer schadelijke stoffen dan brand vliegen. Ook bleek een aantal rook- omdat niet vastgesteld kan worden dat het toegestaan of zijn ronduit gevaarlijk. De in melders niet af te gaan bij brand en geen namaakproduct volgens die voorschriften Europa voor veel producten voorgeschre- van de CO-melders waarschuwde voor te ontworpen en gemaakt is. ven CE-markering, waarmee producenten hoge concentraties koolmonoxide. aangeven dat een product ontworpen Terugsturen van uit de handel genomen Nieuwe import en vervaardigd is volgens de EU-veilig- producten blijkt geen optie. Veelal komen controleverordening heidsregels en -normen, wordt gewoon deze producten langs verschillende kanalen Deze situatie, gekoppeld aan de snelle aangebracht maar komt geen enkele als E-waste bij een non-profitorganisatie als groei van het aantal online aankopen via betekenis toe. De Chinezen hebben het Wecycle terecht, die het elektronisch afval de genoemde wereldwijd opererende web- logo nagemaakt. Dat noemen zij het China door WEEELABEX-gecertificeerde recy- shops, is ook door de Europese Commissie Export-logo, maar het heeft helemaal niks clingbedrijven laat verwerken. De kosten onderkend. In 2019 is een nieuwe Europese te maken met toezicht of kwaliteit. voor inzameling en recycling komen zo verordening vastgesteld die tot doel heeft De Consumentenbond raadt consumenten uiteindelijk voor rekening van producenten om het toezicht aan de buitengrenzen van aan om bij internetshoppen elektronica en importeurs die zich wel aan de voor- de EU op de veiligheid van ingevoerde van een Europese winkel van een Euro- schriften houden. producten te verbeteren. Deze verordening pese fabrikant te kopen. De bond adviseert zal in 2021 in werking treden. alleen elektronica te kopen waarbij op de Statistieken Deze nieuwe importcontrole verordening verpakking staat door wie het geprodu- Uit statistieken blijkt al jaren dat het schept een nieuw raamwerk voor toezicht ceerd is en te letten op keurmerken zoals merendeel van de onveilige producten op goederenstromen die de EU binnen- die van het Duitse GS, TÜV-Rheinland of die op de EU-markt worden aangetrof- komen en de verplichting voor lidstaten de Britse standaard BS. Ook is het advies fen, geproduceerd is in Zuid-Oost Azië. om de controle op de veiligheid van geen elektronica zonder CE-markering aan Daarnaast neemt het aantal aankopen geïmporteerde producten daadwerkelijk te schaffen. van consumentenproducten via niet-EU vorm te geven. Primair komt die verant- webwinkels of platforms sterk toe: alleen woordelijkheid bij de douane te liggen, Smelten, branden en al tussen 2013 en 2018 was sprake van een maar iedere lidstaat mag ook (een) andere elektrocuteren verdubbeling. toezichthouder(s) aanwijzen. Bijna driekwart van de powerbanks, usb- Deze problematiek houdt sterk verband laders en reisadapters kwam niet door met de stroom namaakgoederen die nog de veiligheidstest. Ze kunnen een schok altijd (meestal) uit Zuid-Oost Azië op de geven, oververhit raken, smelten en zelfs in Europese markt terechtkomt. Namaak-

BEwerken | juni 2020 37 Stikstofregistratiesysteem trekt bouw vlot

Sinds 24 maart nemen de pro- Sinds 16 maart geldt een snelheidsver- Vergunningverlening bouw weer op gang. vincies vergunningaanvragen laging op een groot aantal Nederlandse wegen. De depositieruimte die vrijkomt, Beperkt effect in voor woningbouwprojecten in zal voor 70 procent ten goede komen aan andere provincies behandeling op basis van het woningbouw. De overige 30 procent is In Flevoland levert de snelheidsverlaging stikstofregistratiesysteem. De bedoeld voor de natuur zelf. ruimte om een aantal woningbouwpro- Eerder stelde tijdelijk minister Stientje van jecten in Almere door te kunnen laten verlaging van de maximumsnel- Veldhoven (Milieu en Wonen) al dat extra gaan, maar van een definitieve oplossing heid naar 100 kilometer per uur vergunningsruimte naar verwachting flink is geen sprake. Ook elders is extra ver- en bijbehorende vrijkomende bij zou dragen aan de realisatie van 75.000 gunningsruimte beperkt. In Zuid-Holland woningen in 2020. De vergunningaanvra- bijvoorbeeld gold op veel plekken al een stikstofdepositieruimte maken gen worden door de provincies op volgorde maximumsnelheid van 100 km per uur, in een aantal provincies groot van binnenkomst behandeld. Uitzondering wat het effect van de maatregel marginaal verschil. Andere provincies zijn daarbij zijn projecten die onderdeel zijn maakt. De provincies Utrecht, Zeeland en van de Woondeals en projecten met 100 of Noord-Holland geven ook aan maar weinig terughoudender en roepen meer woningen. Deze krijgen de komende extra ruimte voor woningbouw te verwach- op tot meer landelijk beleid. zes weken voorrang. ten en roepen op tot meer landelijk beleid. In Noord-Brabant gaan naar verwachting 15 stilliggende projecten alsnog door. Effect op infraprojecten Het gaat hierbij om enkele honderden nog onduidelijk woningen, die relatief dicht bij Natura Naast ruimte voor woningbouw moet de 2000-gebieden liggen. Ook Overijssel en snelheidsverlaging ruimte bieden voor Drenthe spraken de verwachting uit dat zeven grote infrastructuurprojecten. Of ‘een groot deel’ van de projecten alsnog deze ook doorgang kunnen vinden, is door kan gaan. vooralsnog onduidelijk. In bijvoorbeeld Noord-Brabant gaat het om projecten bij de wegen A58 Tilburg-Eindhoven, A27 Houten-Hooipolder en A58 Annabosch– Galder. Over het mogelijk maken van deze projecten zijn het Rijk en de provincie nog in overleg.

38 BEwerken | juni 2020 PFAS-problematiek raakt ook recyclingbranche

Het nieuws loog er niet om PFAS vallen en welke niet.” Daarmee wordt Eind 2018 zijn er Kamervragen gesteld over de afgelopen maanden. meteen het probleem duidelijk waar de PFAS in de waterbodem, terwijl tegelijker- sector mee kampt: er zijn vooralsnog geen tijd ook bekend was dat de antwoorden er De Nederlandse GWW- en bouw- eenduidige antwoorden op de vragen niet waren, noch oplossingen. Vele kennis- sector had -ineens- te kampen omtrent PFAS en geen oplossingen voor de sessies later was er nog steeds geen duide- met CO en PFAS. Projecten daarmee samenhangende problematiek. lijkheid en de hoofdvraag, zeer van belang 2 voor de recyclingbranche, ‘Hoe kunnen we zouden gevaar lopen en men Tijdelijke handelingskaders het reinigen?’ bleef - en blijft - onbeant- was bang voor grote verliezen, Gezien het feit dat de recyclingbranche en woord. Op 8 juli 2019 kwam het ‘Tijdelijk van zowel geld als banen. de bouwsector nauw met elkaar verbon- Handelingskader 1’ in beeld, gevolgd door den zijn, raakt het PFAS-probleem ook de ‘Tijdelijk Handelingskader 2’, op 29 novem- Binnen de totale problematiek recyclingbranche rechtstreeks. Waar PFAS ber 2019. In dit kader heeft de overheid speelt PFAS een cruciale rol. mondiaal vooral een waterprobleem blijkt, de waardes aangehouden voor grond AW is het in Nederland ook een (water)bodem- (Achtergrondwaarden wonen en industrie) De OESO (Organisatie voor Economische probleem. We leven nu eenmaal in een land op basis van PFAS, door van alle ingezonden Samenwerking en Ontwikkeling) heeft vast- dat voor een substantieel deel onder de resultaten een factor 80% te nemen. Dit gesteld dat er ruim 4.000 PFAS’en bestaan, zeespiegel ligt en hebben hierdoor relatief komt uit op PFOS 0,9 ug/kg ds en PFOA 0,8 maar mogelijk zijn het er meer. Er circuleren veel waterbodem tot onze beschikking. Het ug/kg ds en overige 0,8 ug/kg ds. Aangezien zelfs aantallen van meer dan 6.000. Binnen (water)bodemprobleem is al decennialang dit 80% van de ingezonden waardes betreft de wetenschap is er nog geen duidelijkheid bekend, er is echter nog geen partij ter en voor grond klasse Wonen/Industrie de over welke stoffen precies onder de noemer wereld die PFAS-vervuiling kan reinigen. norm 3-7-3 gehandhaafd blijft, betreft het hier slechts marginale uitzonderingen, waarbij de grond NT (Niet Toepasbaar) is op basis van PFAS (PFOA, PFOS, GenX).

Opslaan in plaats van recyclen Ondertussen is baggerspecie en alle toepassing die zich 1 meter onder het maaiveld bevinden blijven steken op de ongekend lage norm van 0,1 ug/kg ds. Binnen de gehele problematiek staat iedereen die met PFAS te maken heeft spreekwoordelijk ‘met de rug tegen de muur’, doordat er beleid geïmplementeerd wordt dat niet af is (beroepen op zorgplicht et cetera), doordat beloftes niet worden nagekomen en alles continue lijkt te veranderen. Reinigen is nog lang niet in beeld. Wat kan er dan wel? Immobiliseren is een optie, maar of dit wenselijk is? Er is simpelweg nog geen duurzame oplossing. Grond NT op basis van waardes kleiner dan 3-7-3 ug/kg ds mag dus wel naar een vergunde inrichting, alwaar het op een vloeistofdichte ondergrond en overkapt dient te worden opgeslagen en bij voorkeur zelfs afgedekt, omdat PFAS diffuus is. Het is afwachten tot er nieuwe besluiten genomen worden en welke gevolgen deze op hun beurt zullen hebben. Geraadpleegde bronnen: Recyclepro nr 1-2020 en RIVM

BEwerken | juni 2020 39 Asbest onschadelijk maken met restzuren uit de industrie

De Nederlandse startup Afvalzuren erge variant, bestaan, maar dat het ook Asbeter is hard op weg om Het circulaire in de toegepaste techniek procenten van bruine of blauwe asbest komt voort uit het gebruik van afvalzu- bevat. Deze zijn zeer schadelijk voor de binnen tien jaar het asbest- ren van de industrie. Asbeter pakt in één gezondheid. Asbeter ontwikkelde daarom probleem op te lossen. En klap twee problematische afvalstromen er een extra processtap om ook het bruine tegelijkertijd draagt de inge- mee aan: asbest dakplaten en industriële en blauwe asbest te kunnen vernietigen. restzuren. En dat komt goed uit, aangezien door de zette technologie bij aan een Als de fabriek in 2021 operationeel zal zijn, toegenomen stikstofdepositie in de Lage

forse CO2-reductie én hoeven kunnen hier 100.000 ton aan asbestcemen- Landen niet alleen de bodem verzuurt, zure industriële reststro- ten dakplaten per jaar worden verwerkt maar ook de afbraak van asbestdakpla- met behulp van 500.000 ton aan beschik- ten versneld plaatsvindt, waardoor meer men niet meer geloosd te bare zure industriële reststromen uit de asbestvezels zullen vrijkomen. worden. De techniek levert Botlek en Delfzijl. Die reststromen worden nu nog met CO -rijke kalk of natronloog Drinkwaterleidingen daarnaast grondstof voor 2 geneutraliseerd om vervolgens te worden Met het tempo van 100.000 ton per jaar schone bouwmaterialen geloosd. Bij het neutraliseren, komt ook kan Asbeter het asbestprobleem in tien

zoals gips op. Eind vorig jaar weer heel veel CO2 vrij. Door die reststro- jaar oplossen. Er ligt namelijk nog een mil- ontving het bedrijf om die men te gebruiken, vermijdt Asbeter dus joen ton aan asbest op Nederlandse daken. een flinke CO2-uitstoot. Na het proces Daarna zouden ook de 30.000 kilometer reden al de Rabo Duurzame blijven er herbruikbare grondstoffen over aan asbesthoudende drinkwaterleidingen Innovatieprijs, in de cate- zoals silica en gips. gesaneerd kunnen worden. gorie Circulaire Economie. Asbeter wil tussen 2021 en 2025 de vleugels Zuur-basereactie in Europa uitslaan door de technologie Asbestcementen dakplaten bestaan voor te leveren aan klanten om installaties ongeveer tien procent uit asbest en voor te kunnen bouwen in België, Duitsland, Asbest is niet het eerste waar je aan denkt negentig procent uit cement. Het verwer- Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. wanneer het over de circulaire economie kingsproces heeft in de kern een simpele gaat. Technieken om dit kankerverwek- zuur-basereactie: cement reageert met kende materiaal zo te bewerken dat er een zuur en hierbij wordt het afvalzuur ‘als schone bouwstof overblijft, bleken om uit- vanzelf’ geneutraliseerd. Een extra uit- eenlopende redenen lange tijd niet haal- daging was dat uit analyses bleek dat de baar. Het is de Nederlandse startup Asbeter platen niet alleen uit witte asbest, de minst echter gelukt om een techniek te ontwikkelen waarmee verschillende problemen in één keer worden aangepakt. In 2018 testte dit bedrijf een manier om asbest chemisch te kunnen afbreken en de resultaten waren zo veelbelovend dat er een testlocatie bij het Rotterdamse Plant One werd ingericht. Ondertussen wordt hard gebouwd aan een permanente fabriek in het Botlekgebied. Deze moet in 2021 zijn deuren openen. Het Asbeter-proces saneert asbest op een veilige manier met behulp van industriële restzuren. Zo kan op basis van een circulaire inzet van zout¬zuur zeventig procent

C02-emissie wor-den bespaard doordat neu-

tralisatie van de afvalzuren met C02-rijke kalk wordt vermeden. Het proces heeft zelf een neu¬traliserende werking dankzij het cement uit de golfplaten. De silica die uiteindelijk vrijkomt, is zuiver en kan weer worden gebruikt als bouwstof.

40 BEwerken | juni 2020 Vervolgaanpak asbestdaken

Tijdelijk minister Stientje van Veldhoven ondertekende op 2 maart 2020 samen met provincies, gemeenten, brancheverenigingen, Milieu Centraal en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Samenwerkingsverklaring aanpak asbestdaken. Deze partijen zetten gezamenlijk de schouders onder een volgende stap voor een asbestdakenvrij Nederland. De opgave om asbest uit onze omgeving te verwijderen, blijft voor al deze partijen onverminderd relevant, ook zonder wettelijk verbod.

Van Veldhoven: “Het gezondheidsrisico van cies en gemeenten dit fonds verder vullen. kan groot zijn en longkanker veroorzaken. asbest wijkt niet vanzelf. Het is dus niet de Daarnaast is het de bedoeling dat ook Nadat een voorstel om asbestdaken verplicht vraag of maar hoe we met elkaar voor een voor bedrijven die eigenaar zijn van een te verwijderen niet door de Eerste Kamer is veilige, schone en asbestvrije omgeving asbestdak, veelal boeren, een fonds wordt gekomen, is besloten om met de partijen kunnen zorgen. Ik ben blij dat hiervoor met opgericht. die dat wél willen samen op te trekken om al deze betrokken partijen een volgende zoveel en zo efficiënt mogelijk asbestdaken stap is gezet. De daken waar dit nog in zit, Samenwerken te verwijderen. Deze samenwerkingsverkla- zijn oud en verweren steeds verder. We Naast het oprichten van het fonds wordt ring is daar een uitkomst van. willen mensen helpen hun asbestdak te samengewerkt aan meer en gerichte com- verwijderen.” municatie om dakeigenaren bewust te Ondertekenaars maken van het feit dat het beter is hun De Samenwerkingsverklaring werd op 2 Fonds asbestdak te verwijderen. Gemeenten maart 2020 ondertekend door de provincies Om particuliere dakeigenaren te helpen bij worden geholpen met de uitwisseling van Utrecht, Drenthe, Noord-Holland, Gelder- het verwijderen van hun asbestdak, wordt best practices. Monitoring zorgt voor een land, Overijssel en de gemeenten Almere, een fonds opgericht waaruit leningen ver- goed beeld van de opgave en helpt bij een Lelystad, Hof van Twente, Nieuwegein, strekt kunnen worden. De overheid draagt doelgroepgerichte aanpak. Ook wordt inge- Assen en Borger-Odoorn. Tevens hebben de 12 miljoen euro bij aan dit fonds. Het verwij- zet op vereenvoudiging van de uitvoering bouwen asbestverwijderingsbranche Veras, deren van een asbestdak kan zeker vanuit van de asbestdakensanering, waar dit veilig VVTB, Bouwend Nederland, SGS Search, RPS, het perspectief van de eigenaar gedoe zijn. en verantwoord kan. Hierdoor kunnen Expertise Centrum Asbest & Vezels, Stichting Bijvoorbeeld wanneer eigenaren hiervoor kosten mogelijk worden verlaagd. European Asbestos Forum en consumen- geen lening bij een bank kunnen krijgen tenorganisatie Milieu Centraal hun hand- omdat ze onvoldoende draagkrachtig zijn. Gezondheidsschade tekening gezet, net als het ministerie van Dit fonds biedt hier uitkomst voor. Lenin- Uit het advies van de Gezondheidsraad uit Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het gen kunnen worden verstrekt; de overheid 2010 bleek dat asbest gevaarlijker is dan ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. staat garant. Op deze manier wordt vrijwel voorheen werd gedacht en dat asbestdaken Naast deze koplopers die nu met elkaar aan iedere dakeigenaar die zijn asbestdak wil de laatste grootste bron van asbestvezels de slag gaan, zijn andere partijen welkom verwijderen, in staat gesteld een lening af zijn. Asbest is inmiddels al meer dan 25 jaar om aan te sluiten, ook in de toekomst. te sluiten. De volgende stap is dat provin- verboden. De gezondheidsschade van asbest

BEwerken | juni 2020 41 Criteria niet-recyclebaar bepalend voor verbranding

Het Rijksbrede programma Circulaire Eco- nomie pleit voor een verbrandingsverbod van recyclebaar afval. Of en hoeverre dat tot de mogelijkheden behoort, moet een nadere verkenning uitwijzen. Een van de te onderzoeken vragen bij zo’n verkenning is natuurlijk ‘wanneer is afval niet meer recyclebaar’? BRBS Recycling heeft samen met Rijkswa- terstaat een studie laten verrichten naar hiervoor te hanteren criteria. De uitkomsten van deze studie zullen Rijkswaterstaat en het Ministerie van I&W betrekken bij de verdere verkenning van zo’n verbod. Ook voor BRBS Recycling zijn die uitkomsten van belang. De studie biedt namelijk de dat bijvoorbeeld het geval als er één deel- een invulling van die BBT is in de studie nodige handvatten om de kwaliteit van tje groter is dan de limiet-diameter? Zo’n een voorzet gedaan. Let wel: een voorzet. het sorteren beter te kunnen beoordelen. criterium is weinig flexibel. Het stelt dat De exacte invulling kan nog nader worden van een bepaald materiaal alles boven bekeken en dat gebeurt wellicht ook in Het afval, dat in Nederland wordt verbrand, een bepaalde afmeting gesorteerd moet de verkenning inzake een verbrandings- bestaat voornamelijk uit gemengd afval. worden, maar wat als er geen afzetmarkt verbod. Om nog wat preciezer te zijn met name is voor dat materiaal? Het begrip BBT vraagt in dit kader om uit huishoudelijk afval, grof huishoude- Er zijn ook andere suggesties gedaan voor een nadere nuancering. Het roept immers lijk afval, bedrijfsafval, sorteerresidu en een meetlat, maar deze vielen om soort- al snel het beeld op dat het om ‘echte’ ‘brandbaar afval’ (Euralcode 19.12.10). gelijke redenen af. Vervolgens is de vraag techniek zou gaan. Daarmee doen we Door de bank genomen is dit zo’n 90 tot gesteld: wanneer is er nu feitelijk goed de voorzet te kort. BBT kan namelijk ook 95 procent van al het afval dat in ons land gescheiden? Scheiden kan plaatsvinden betrekking hebben op een werkwijze. Bij wordt verbrand. aan de bron of achteraf in een sorteerin- goed sorteren is bijvoorbeeld nagedacht Gemengd afval is sowieso niet te recyclen, stallatie. We zouden kunnen zeggen dat over te behalen rendementen, dat het ren- al kan het wel recyclebare materialen (gemengd) afval niet verbrand mag worden dement met regelmaat wordt bepaald en bevatten. Idealiter zouden deze eerst uit wanneer aan de bron, of achteraf in een dat wordt nagegaan hoe het rendement gesorteerd moeten worden. Dat roept de sorteerinstallatie, er niet alle redelijke te verbeteren is. Die ‘ijkpunten’ zouden als vraag op tot hoever je daarin moet gaan? moeite gedaan is om recyclebare materi- BBT vastgelegd kunnen worden. Of anders gezegd: ‘wanneer is gemengd alen terug te winnen. In die benaderings- afval niet meer sorteerbaar’? wijze is het woord ‘redelijk’ van essentieel Niet-sorteerbaar belang. Met andere woorden: waar trekken De uitwerking van ‘niet-sorteerbaar’ in BBT, Verschillende meetlatten we de grens? Duidelijk moge zijn dat er zoals in de studie is gedaan, levert geen Er zijn verschillende meetlatten, of criteria geen eindeloze moeite en energie in het hindernissen op voor de sorteerbranche, als u wilt, denkbaar om niet-recyclebaar scheiden van gemengd afval moet worden eerder kansen. De gegeven uitwerking is aan af te meten. Je zou bijvoorbeeld de gestoken, maar wel dat van ontdoeners gebaseerd op input uit de sorteerbranche grootte van deeltjes als criterium kunnen en sorteerders mag worden verwacht dat en derhalve als haalbaar te definiëren. Een nemen. Tot een bepaalde afmeting kan er binnen het redelijke alles aan wordt van de kansen voor de branche is het mede sorteren soelaas bieden. Wat dan resteert gedaan. invulling geven aan een verbod op basis is niet-sorteerbaar. Klinkt simpel, maar de van eigen BBT en borging van een goed praktijk zal weerbarstiger blijken. Een van Best beschikbare techniek onderscheid tussen ‘sorteerbaar’ en ‘niet- de obstakels waar je tegenaan loopt, is dat Om die grens te definiëren is in de studie sorteerbaar’. Met het Ministerie van I&W je van elk materiaal dat in het gemengd onderzocht welke methoden en werkwij- zal BRBS Recyling de handschoen oppakken afval voorkomt een minimale afmeting zen bij bronscheiding en bij sorteerders hoe dit onderscheid kan bijdragen aan een moet definiëren. Die afmeting moet in zwang zijn om vergaande scheiding verbrandingsverbod. bovendien nog eens goed te bepalen zijn. mogelijk te maken. Er is dus nagegaan wat Daar elk deeltje driedimensionaal is, is dat er nu in de praktijk al goed haalbaar is. De bepaald geen sinecure. Hoe ga je dat doen werkwijze die daarbij past, is omschreven en waar trek je de grens voor afkeur? Is als ‘best beschikbare techniek’ (BBT). Voor

42 BEwerken | juni 2020 De industrie, waaronder de afval- en bouwsector, kan een De circulaire grote rol spelen in het verduur- zamen van Nederland. Circulair grondstoffenhub gebruik van elkaars energie- en grondstoffensysteem biedt inte- beton- en asfaltbedrijven wordt samenge- Overwegingen ressante nieuwe economische werkt. Als een afvalstroom bruikbaar is voor de pro- samenwerkingsvormen voor ductie van asfalt en beton zijn ook andere Hergebruik overwegen aspecten van belang om het te laten slagen, beide sectoren. Kan een circulaire Veel deelnemers van de Verkenningstafel zoals: logistieke stromen, ruimte voor opslag, grondstoffenhub een basis vormen Afval waren het met elkaar eens: grondstof- het vroegtijdig scheiden van de desbetref- voor een nieuw eco-industrieel fen zou je vooral moeten hergebruiken als fende stroom en het handhaven van de kwali- zelfstandige grondstoffen. De gedachte is dat teit. Het is soms lastig om een afvalstroom van systeem met geïntegreerde ketens de grondstoffen zelfstandig een veel hogere de juiste kwaliteit in handen te krijgen. Een van grondstoffen en diensten? waarde hebben dan wanneer het als input voorbeeld hierbij is dat de houtstroom die bin- gebruikt wordt voor de productie van asfalt nenkomt via de afvalbakken van huishoudelijk Een circulaire grondstoffenhub is een plek en beton. Een veel gehoorde opmerking: “Je afval uit ongeveer 80 procent geperst hout waar verschillende grondstoffen worden kunt alles wel in het beton en asfalt gooien, bestaat, afkomstig van bijvoorbeeld IKEA of verzameld, verwerkt en opgewerkt om ver- maar levert dat ook extra waarde op?”. Voor Leenbakker-meubels. Dergelijke materiaal- volgens te vervaardigen tot nieuwe hoog- de productie van asfalt en beton zouden we stromen zijn niet van de juiste kwaliteit en waardige materialen en producten. Vanuit ons dan niet rücksichtlos moeten richten op zijn lastig om als bruikbare materiaalstroom circulair perspectief ligt er een aantal grote het bijmengen met beschikbare grondstoffen, in te zetten in een circulaire samenwerking. kansen voor procesoptimalisatie, materiaalin- zolang onduidelijk is of het materiaal dan ook novatie, logistieke en ruimtelijke optimalisa- in een derde- of vierde cyclus hergebruikt kan Mogelijke matches tie. Daarnaast kunnen de diverse reststromen worden. Anders is het gevaar aanwezig dat De mogelijke matches die naar voren kwamen van de bedrijven (materiaal, water, energie, een asfalt- of betonstroom vervuild wordt. tijdens de groepsdiscussie zijn in onder- e.d.) optimaal gebruikt en uitgewisseld staaande tabel weergegeven. Groen voor ‘ja, worden. Geconcludeerd werd dat het toevoegen van een goede match’, oranje voor ‘twijfel’ en Met een schuin oog heeft de op 3 maart een materiaalafvalstroom alleen interessant rood voor ‘nee, geen goede match’. Hoe don- 2020 georganiseerde Verkenningstafel Afval, is als: kerder de kleur, hoe meer groepen de match waaraan 23 deelnemers vanuit de markt, (1) het materiaal niet verder vervuild wordt, of op die manier hebben beoordeeld. overheid en kennisinstellingen deelnamen, (2) de materiaalmengingen eventueel weer uit voor de opgeworpen vragen rond een nieuw elkaar te halen zijn, of Gemaakte opmerkingen eco-industrieel systeem gekeken naar hoe er (3) het een nieuwe positieve eigenschap toe- en conclusies vanuit een circulair economisch model door voegt aan het materiaal. Er zijn nu nog heel veel ‘grote’ afvalstromen die door vervuiling en vermenging laagwaar- dig worden ingezet of zelfs verbrand. Betere bron en nascheiding (industrieel) kan hoogwaardiger grondstoffen opleveren die ook weer hoger in de keten van de materiaallad- der kunnen worden toegepast. Voor de productie van beton kan heel veel: geopolymeren, maar ook organische stoffen als algen, houtstof, papier en gras zijn interessant. Slib is een interessante tussenvorm die zowel bio-based-materiaal heeft als zand.

BEwerken | juni 2020 43 Circulaire producten hipdoenerij uit de Randstad?

Onlangs confronteerde MVO Nederland Marc Pruijn, pro- grammaleider ‘Nederland Circulair in 2050’, met vragen als dat circulaire producten niets mee is dan hipdoenerij uit de Randstad. Dat het een mode- woord is dat wordt gebruikt voor greenwashing. En dat het wellicht teveel gevraagd is om van een ondernemer te vergen dat hij in het licht van circulair ondernemen zijn hele businessmodel moet omgooien. Pruijn reageerde daarop als volgt.

“We putten de aarde uit, dat is een Marc Pruijn gegeven. We móeten onze manier van produceren en consumeren dan ook echt Als je je bedrijf in het juiste tempo circulair naar een circulaire economie betreft? veranderen om die aarde te redden. Laat maakt, verdien je het in de toekomst terug. “Overgaan naar de circulaire economie is het dan maar hip zijn, dat geeft alleen maar Daar ben ik van overtuigd.” een grootschalige transitie. Dat betekent aan dat er vraag is vanuit de markt. Ik heb dus ook dat het moeilijk is, lang duurt er niet zo’n moeite mee als bedrijven zich- Oude wijn in nieuwe zakken? en dat er veel betrokkenen zijn. Iedereen zelf op de borst slaan omdat ze hiermee Is circulair ondernemen niet gewoon een moet aan de bak, dus niet alleen de over- bezig zijn. Maar dan moeten ze wel echt nieuw woord voor iets wat al veel langer heid. Maar natuurlijk is het veranderen van het goede doen, en niet het slechte iets bestaat? “Tuurlijk. Waar het geld oplevert, weten regelgeving essentieel en heeft minder slecht zoals bedrijven die verpak- bestaat circulair al heel lang. Stalen voor- de overheid invloed met het inkoopbe- kingen verkopen die recyclebaar zijn maar werpen repareren en oud ijzer omsmelten leid. Door als overheid richting te geven zich niet druk maken dat een gedeelte van doen we tenslotte al sinds mensenheugenis. en samen te werken met de milieubewe- die verpakkingen de zee in waait. Dat zou Onze hoogovens verdienen daar geld mee. ging en het bedrijfsleven kom je tot een ik dan wel onder de noemer greenwashing Maar we gaan niet met alle grondstoffen systeemverandering. Maar zo’n transitie is scharen.” zo om. Tegenwoordig kopen we steeds wel ingewikkeld omdat bestaande gewoon- En wat betreft het moeten omgooien van meer spullen die we snel weer afdanken. tes en markten verdwijnen. Overal staan het businessmodel: “Dat hoeft helemaal De aanslag die dat doet op onze planeet bijvoorbeeld nog installaties die lineaire niet. Je kunt je bedrijf ook stap voor stap is onhoudbaar. We moeten dus spullen producten maken. En afvalverbranding veranderen. Dan staat je vakmanschap gaan maken die herbruikbaar zijn en die hoort niet bij een circulaire economie maar voorop. Als je stoelen maakt, kun je stoelen je kunt repareren. We hebben innovatieve levert nu warmte op waarmee we steden blijven maken. Dat doe je dan alleen op een en creatieve concepten nodig om produc- verwarmen. Als je daar ineens mee stopt, andere manier, bijvoorbeeld door andere ten langer mee te laten gaan en ze ook hebben veel mensen er last van. Dus je kunt grondstoffen te gebruiken of door een ont- na gebruik weer beschikbaar te krijgen. deze ombouw niet in één keer doen. Maar werp te maken dat je makkelijk repareert. Gelukkig gebeurt er al veel. Het geeft veel we moeten het wel doen.” Je kunt er ook voor kiezen om die stoelen nieuwe kansen voor ondernemers.” niet te verkopen, maar ze na een tijd weer terug te nemen. Maar het moeten ook Voorbeeldfunctie Bron: Nieuwsbrief MVO Nederland gewoon goede en mooie stoelen zijn. Elke Zou de overheid niet als eerste het goede maart 2020 ondernemer weet dat je moet innoveren. voorbeeld moeten geven wat de overstap

44 BEwerken | juni 2020 Recyclegips kan in leemte voorzien

In opdracht van Rijkswaterstaat heeft Jurgen cementindustrie een potentiële afnemer. Met Ooms, adviseur Circulaire Economie en Duur- gips is namelijk de snelheid waarmee beton zaamheid bij Tauw bv onderzoek verricht uithardt te sturen. naar mogelijkheden om het afzetten van Voor de productie van recyclegips vormen secundaire grondstoffen en recyclestromen uit bouwen sloopafval afkomstige gipspla- te verbeteren. Daarbij richtte hij zijn scope op ten en cellenbeton, naast productieafval, de onder meer gips, tapijt en papier. Met name inputmaterialen. Van belang is cellenbeton gips is voor de lezerskring van BEwerken en gipsplaten alvorens te recyclen goed van interessant, daar als gevolg van het sluiten elkaar te scheiden daar zij elkaar negatief van kolencentrales rookgasontzwavelings- beïnvloeden. Ooms: “Bij voorkeur zou dit al len in de bouwstoffen kunnen daar mogelijk gips als secundaire grondstof voor de pro- aan de bron moeten gebeuren. Bij volumes een oplossing voor zijn. Uiteraard zonder de ductie van gipsplaten schaarser zal worden. van meer dan 1 m3 verplicht het Bouwbesluit veilige marges voor werken met asbest zoals ook daartoe. Vaak zijn gipsplaatwanden ver- gesteld in de wet uit het oog te verliezen. “Als je aan het verbeteren van afzetmo- bonden met andere materialen, zoals wand- gelijkheden van secundaire grondstoffen tegels, en wordt dit als gemengd bouwen Aanbevelingen denkt, ben je gauw geneigd te kijken naar sloopafval aangeboden. Ga je dit sorteren Een van de aanbevelingen uit het onder- generieke maatregelen als een stortbelas- dan treedt er al snel kwaliteitsverlies op. Het zoek is een betere scheiding aan de bron. Het ting of een verlaging van de btw. Maar dat lijkt dan ook zaak om samen met andere Bouwbesluit biedt de mogelijkheid daartoe. is juist niet de insteek van dit onderzoek, partijen in de keten aanvullend onderzoek te Wat is er nu simpeler om bij een sloopaan- dat inhaakt in op het programma ‘Meer en doen naar methodieken waarbij verbonden vraag aan te geven hoeveel gips (en andere Betere Recycling’. In dit ketenonderzoek richt materialen gemakkelijker van elkaar zijn te verplicht gescheiden te houden materialen) de scope zich met name op het in kaart bren- scheiden. Een andere uitdaging is dat bij er naar verwachting vrijkomt. Met een minus- gen van de problemen en eventuele oplos- het produceren van recyclegips papier en cule aanpassing van het aanvraagformulier singen die specifiek in de gipsketen spelen” karton vrijkomt dat lastig is af te zetten. Dat voor een sloopvergunning is dat al te reali- trapt Ooms af. In het licht van de circulaire werkt al snel kostenverhogend. Je zou dit seren. Naar verwachting zal zo’n aanpassing economie is een overstap op natuurgips door kunnen compenseren door aan de poort een alle betrokkenen triggeren meer aandacht te producenten van cellenbeton, gipsplaten en hoger innametarief te vragen, maar dat zal schenken aan het op locatie scheiden houden anhydriet vanzelfsprekend minder gewenst er waarschijnlijk voor zorgen dat er minder van gipshoudende materiaalstromen. Ooms: als er met ‘urban mining’ grote hoeveelheden gips wordt aangeboden. “Daarmee ben je er natuurlijk nog niet. Op gips uit gebouwen valt te halen. Ooms: “Dat Een oplossing zou kunnen zijn om kwali- papier heb je het dan wel afgedekt, maar moet dan natuurlijk wel op een zodanige teit van het materiaal in de gehele keten naleving valt of staat met handhaving. Met manier worden bewerkt dat zo min mogelijk te verbeteren. Een zuiverder en kwalitatief het vermelden van de gescheiden te houden kwaliteitsverlies optreedt en ook nog eens hoogwaardiger eindproduct levert meer op. materialen in de sloopaanvraag dat heb je tegen aanvaardbare kosten. Prijstechnisch De gebruikswaarde neemt toe en dus zal dat ook veel gemakkelijker gemaakt. Een gezien zou recyclegips moeten kunnen naar verwachting de vraag naar recyclegips handhaver weet waar hij op moet letten.” concurreren met natuurgips, dat van nature toenemen. En er is nog een aspect om reke- Ook het sorteerproces verdient specifieke meer onzuiverheden bevat dan rookgasont- ning mee te houden: de wijze van opslag. aandacht. Residustromen blijken soms meer zwavelingsgips. Het in gipsplaten gebruikte Producenten van gipshoudende producten gips te bevatten dan technisch gezien reali- rookgasontzwavelingsgips kent een zuiver- hanteren strenge eisen aan het vochtgehalte seerbaar is. “Hoewel niet de gemakkelijkste heidsgraad van zo’n 96 tot 98 procent. De van het recyclegips. Een te hoog vochtgehalte opgave, kan aanpassing van normen een uitdaging bij het recyclen van oude gips- doet afbreuk aan de kwaliteit en brengt aan positieve impact hebben op de leveringsze- producten is dan ook die zuiverheidsgraad de voorkant van de keten extra productiekos- kerheid van recyclegips qua volume.” ver- zoveel mogelijk te benaderen.” ten met zich mee.” wacht Ooms. Als mogelijke bedreiging voor recyclegips En ‘last but not least’ pleit Ooms voor een Uitdagingen ziet Ooms asbest. Het is immers nooit voor verplichte hoeveelheid recyclegips in nieuwe Ons land telt momenteel drie bedrijven die 100% te garanderen dat uit bouwen sloop- gipsproducten. Hoe hoog de lat gelegd kan zich hebben toegelegd op het recyclen van afval gegenereerde secundaire grondstof- worden is een zaak van nader onderzoek. gips. De door hen geproduceerde secundaire fen asbestvrij zijn. Er zijn producenten van De hoeveelheid vrijkomende gipshoudende grondstof is niet alleen van betekenis voor gipsplaten die asbest met argusogen bekijken materialen en de markt voor nieuwe gipsen de gipsplatenproducenten, maar wordt ook en daarom recyclegips mogelijk willen gaan producten moeten hiervoor beide in kaart in kleine hoeveelheden in de landbouw toe- weren. Producentenverantwoordelijkheid en zijn. gepast als grondverbeteraar. Daarnaast is de minimale percentages gerecyclede materia-

BEwerken | juni 2020 45 Greenwashing vaak niet meer dan ‘een likje verf’

Greenwashing is het zich groener is dat een producent beweert dat iets duur- Voorbeelden of maatschappelijk verantwoorder zaam is zonder dat dit te controleren valt. Greenwashing gebeurt in vrijwel elke sector: Dikwijls worden met claims ook producten producenten van etenswaren verpakken hun voordoen dan een bedrijf of orga- aanbevolen die eigenlijk helemaal niets - onveranderde - producten plotseling in nisatie daadwerkelijk is. Men doet betekenen omdat het geen beschermde karton, reisbureaus adverteren met zoge- alsof men weloverwogen met het termen zijn. Een probaat middel is eveneens naamd duurzame vliegreizen naar de andere dat logo’s of tekst op een verpakking of kant van de wereld en vervoersbedrijven milieu en/of andere maatschap- website de indruk wekken dat een derde roepen trots biobrandstof te gebruiken pelijke thema's omgaat, maar dit partij het product aanbeveelt of goedkeurt, zonder erbij te vermelden dat het slechts blijkt vaak niet meer dan 'een maar de logo’s of tekst zijn van een niet om een klein deel van de brandstof gaat. bestaande instantie. Soms wordt een pro- Een fastfoodgigant veranderde zelfs de likje verf' te zijn waar marketeers duct aangeprezen met een claim waar je logokleur van rood naar groen voor een mili- gretig gebruik van maken. weinig aan hebt, omdat dit al een wettelijk eubewuster imago. Allemaal schone schijn. vereiste is, of omdat het voor alle producten Een branche waar in de marketing nog altijd Greenwashing vindt op verschillende uit die categorie geldt. Ook het uit twee veel greenwashing voorkomt, is de energie- manieren plaats. Bijvoorbeeld door het kwaden promoten van de minst slechte is sector. Zo denkt twee derde van de Neder- benadrukken van een duurzaam aspect van een door marketeers veel toegepast trucje. landers groene stroom te hebben, terwijl een product, terwijl de andere aspecten En ‘last but not least’ zijn er claims waarbij nog geen 20% van deze energie in ons land helemaal niet zo duurzaam zijn. Nog erger ronduit gelogen wordt. duurzaam wordt opgewekt. Hoe kan dat?

46 BEwerken | juni 2020 Energiebedrijven kopen bijvoorbeeld groene Zo zijn er ook veel bedrijven die slechts één Financiële sector energie certificaten van waterkrachtcen- elektrische auto aanschaffen, wat slechts een De vraag naar ‘groene’ beleggingen neemt trales in Scandinavië en leveren vervolgens bescheiden bijdrage levert aan het terugdrin- toe. Daardoor is het steeds aantrekkelijker grijze stroom uit kolencentrales aan de con- gen aan de milieubelasting, maar vervolgens voor ondernemingen, die eigenlijk helemaal sument. Maar als nietsvermoedende bezoe- hier goede sier mee maken door de indruk te niet zo duurzaam zijn, om hun projecten ker op de websites van grote leveranciers als wekken dat het gehele wagenpark ‘groen’ is. toch als duurzaam te presenteren. Dat is ris- Vattenfall (in ons land tot voor kort NUON), kant, zowel voor de onderneming als voor Engie en E.ON zie je vooral windmolens, Reclame Code Commissie de belegger. De onderneming loopt een zonnepanelen en informatie over energie In ons land leidt greenwashing met enige reputatierisico: de maatschappij zal veront- besparen. Het woord kolen kom je niet regelmaat tot het indienen van de klachten waardigd reageren als aan het licht komt dat tegen. Daarvoor is de term ‘sjoemelstroom’ bij de Reclame Code Commissie (RCC). Zo het bedrijf helemaal niet zo groen is als het bedacht. Een term die in combinatie met maakte Papierkarton.nl de kwestie Stone- zegt te zijn. De belegger loopt het risico dat software in de automotive industrie in 2015 paper aanhangig bij de RCC. Op het gebied zij (onbewust) belegt in projecten die zij – om voor een schandaal zorgde. En laten we eer- van recycling, ontbossing en CO2-emissies zou wat voor reden dan ook – liever had verme- lijk zijn: de steenkoolindustrie is nog altijd Stonepaper gebruik hebben gemaakt van den. Niet zo gek dus, dat meer dan 120.000 de meest vervuilende tak van de energiesec- misleidende claims. Europeanen de leiders van de EU middels tor en voor bijna 70% verantwoordelijk voor Stonepaper bestaat uit mineralen en plas- een petitie opriepen om hard op te treden de wereldwijde uitstoot van CO2. tic. Gevolg: het mag niet terechtkomen in tegen greenwashing. Die oproep resulteerde Een ander voorbeeld is van Shell. Onze eigen het papierrecyclingsysteem. Plastic en steen in een op 7 maart 2019 aangenomen ver- Nederlandse oliemaatschappij kwam in april verstoren het recyclingproces van houtvezels ordening waarin minutieus is vastgelegd in 2019 met groot nieuws met de lancering van en leveren derhalve schade op aan dit sys- welke gevallen je een duurzaamheidsclaim een campagne die consumenten opriep op teem. Het feit dat op de website niet wordt mag maken voor een economische activi- vrijwillige basis een cent extra per getankte vermeld dat gebruikt Stonepaper niet bij teit. De regels komen op het volgende neer: liter brandstof aan de pomp te betalen om het oudpapier hoort, is als een passieve bij- de activiteit moet bijdragen aan een van met die opbrengst bomen aan te planten. drage aan misleiding van de burger op te de zes klimaat- en/of milieu-gerelateerde

Die zouden dan de CO2-emissie compen- vatten. Immers, Stonepaper lijkt op papier duurzaamheidsdoelen van de EU; mag geen seren. en gebruikers zullen denken dat het product schade opleveren aan een van de andere Ook KLM doet zich groener voor dan ze met het oudpapier kan worden gerecycled. duurzaamheidsdoelen; moet voldoen aan zijn. Niet door bomen te planten, maar door Recycling van Stonepaper vereist echter een de standaarden van de International Labour het vliegen op uit organische grondstoffen apart recyclingsysteem, dat er op dit moment Organization en aan verschillende technische geproduceerde bio-kerosine in campagnes niet is. Stonepaper mag ook niet bij kunst- beoordelingscriteria. Eigenlijk heel simpel te benadrukken. Wat er niet bij wordt ver- stof-inzamelingspunten (of PMD) worden dus: voldoe je aan deze criteria, dan mag je teld, is dat in de luchtvaart bio-kerosine ingeleverd omdat het geen verpakking is. De de duurzaamheidsclaims uit de verordening nooit puur wordt gebruikt, maar altijd wordt RCC oordeelde dan ook dat de claims van het gebruiken. Voldoe je niet, dan mag je deze gemengd met gewone kerosine (95%). bedrijf strijden met de Milieu Reclame Code. niet gebruiken.

MRPI(r)

MRPI(r) staat voor Milieu Relevante Product Informatie. MRPI(r) is een set van gevalideerde informatie over de duurzaamheid van bouwproducten. Deze informatie wordt vastgelegd in de Nationale Milieudatabase (NMD).

De stichting Milieu Relevante Product Informatie (MRPI(r)) beheert dit erkende systeem in samenwerking met de rijksoverheid en is opgericht om eenduidig en helder te com- municeren over de milieuaspecten van bouwproducten. Dit gebeurt op basis van de methodiek van de levenscyclusanalyse (LCA), die in nationale en Europese normen is vastgelegd. Met een LCA worden op wetenschappelijke wijze duurzaamheidsaspecten van product geanalyseerd. De stichting MRPI(r) vereist dat door fabrikanten aangedragen LCA's worden getoetst en gecontroleerd door daarvoor erkende toetsers. Na goedkeuring kunnen de data in de NMD worden opgenomen. Met de NMD data kunnen betrouwbare milieuprestatieberekeningen worden uitgevoerd van gebouwen of werken. De NMD kan dienen voor verschillende soorten milieuprestatieberekeningen zoals voor de CO2 prestatieladder en de Milieuprestatie Gebouwen.

BEwerken | juni 2020 47 Student Recycling Award 2020

Voor studenten van universiteiten negende editie van het Recyclingsympo- Award zorgt ervoor dat jouw idee de volle en hogescholen is de Recycling sium, die ook dit keer weer in de Evene- aandacht krijgt van zowel de Nederlandse mentenhal te Gorinchem wordt gehouden, recyclingindustrie als van beleidsmakers. Award, met ingang van dit jaar zal op 18 november 2020 plaatsvinden. In Daarnaast krijgt de uitreiking ook de Student Recycling Award genoemd, de afgelopen jaren is dit evenement uit- nodige aandacht in de media. wellicht de langstlopende prijs voor gegroeid tot de belangrijkste conferentie Wil je meedingen naar de Student Recy- waar de Nederlandse recyclingindustrie cling Award 2020, zend dan je afstudeer- of afstudeerprojecten op het gebied elkaar ontmoet. stagescriptie vóór 1 november 2020 in aan van recycling. Gestart als prijs BRBS Recycling (E: [email protected]). Uit de voor projecten, die zich met name Uitdaging inzendingen zal een vakkundige jury drie De circulaire economie is een uitdaging nominaties selecteren en op het Recycling- richtte op bouw en sloopafval, is de voor Nederland. De overheid heeft als doel- symposium krijgen de genomineerden mid- scope de afgelopen jaren verbreed stelling geformuleerd dat onze economie dels een korte pitch de gelegenheid hun en richt deze zich meer dan ooit op in 2050 circulair moet zijn. De recycling- idee te promoten. Alle inzenders krijgen industrie zal hier in belangrijke mate aan sowieso gratis toegang tot het Recycling- recycling, hergebruik van grond- bij moeten dragen. Dit opent wegen naar symposium en de gelijktijdig gehouden stoffen en de circulaire economie. nieuwe methodes en businessmodellen, Recyclingbeurs. waarin innovatieve technologie een sleutel- Studenten, die aan innovatieve projec- rol speelt. De prijs richt zich op alle facetten Meer informatie ten werken, worden gevraagd om hun van deze transitie, kan een verschillende Voor meer informatie zie: afstudeerproject aan te melden. Projecten disciplinaire achtergrond hebben en zelfs www.recyclingsymposium.nl of kunnen het hele jaar ingediend worden multidisciplinair zijn. neem contact op met BRBS Recycling. en de prijsuitreiking vindt plaats tijdens Jouw afstudeerproject kan bijdragen aan Voor contactgegevens: zie colofon. het nationale Recyclingsymposium dat de transitie naar een circulaire economie. elk najaar wordt gehouden. De inmiddels Meedingen naar de Student Recycling NU HET NOG KAN

Bij uitgeverij De Bezige Bij ver- prikkelend, dan weer aangrijpend en soms scheen onlangs het boek ‘Nu ook provocerend. In het eerste deel gaat het vooral om bewustmaking. Deel twee ademt het nog kan’. Het boek bevat meer de sfeer uit van een aanklacht richting bijdragen van meer dan 30 schrij- een tekortgeschoten politiek, die kramp- vers, klimatologen, filosofen, achtig een neoliberale economie overeind probeert te houden en net doet of er niets hoogleraren, opiniemakers en aan de hand is. De auteurs houden dan ook andere specialisten uit binnen- en een vurig pleidooi voor het creëren van buitenland onder redactie van Eva wetgeving die de ecocide een halt toeroept. Wat daar onder meer voor nodig is, geeft Rovers gewijd aan de klimaatcri- een aantal auteurs in deel 3 aan. Daarbij sis en de ecologische ramp die dichten zij een grote rol toe aan de burgers ons voortbestaan bedreigen. als het gaat om een rechtvaardige transitie, want lastig beleid wordt nu eenmaal meer De bundel maakt op indringende wijze de aanvaard naarmate er meer mensen bij de lezer bewust van de noodzaak voor een besluitvorming zijn betrokken. grootschalige verandering. Dat verande- ringsproces moet snel op gang komen, want Verkrijgbaar Aan het boek werkten onder andere mee: cruciale omslagpunten in het klimaatsys- Uitgeverij De Bezige Bij geeft dit boek (ISBN: René ten Bos, David Van Reybrouck, prof. teem komen akelig dichtbij. En eenmaal in 978 94 031 0031 9) zonder winstoogmerk Klaas van Egmond, Tim Fransen, Jan Ter- gang komen onbeheersbare situaties op de uit. De meeste auteurs hebben afgezien van louw, Bahah Tarawally, Kate Raworth, Van- mensheid af. een vergoeding om de prijs (€ 10,00) laag te dana Shiva, Generaal Tom Middendorp, De bundel, opgebouwd in drie delen, laat houden en het boek toegankelijk te maken Marjan Minnesma, Eva Rovers en Jelmer zich als een ‘page turner’ lezen. Nu eens voor iedereen. Mommers

48 BEwerken | juni 2020 Provincie Groningen ondersteunt investering in circulair bouwen

C+M+B Ontwikkeling uit Groningen krijgt bruiken. We willen daarom 40.000 euro subsidie voor de doorontwik- woningen en kantoren ont- keling van een bouwsysteem voor passieve wikkelen die 100 procent cir- huizen. Deze woningen zijn zo goed geïso- culair, aardbevingsbestendig leerd dat ze geen verwarmingssysteem meer én comfortabel zijn", zegt nodig hebben. Edwin Abee, directeur van C+M+B Ontwikkeling. Het bureau heeft een eenvoudig kliksysteem "Een mooi voorbeeld van een ontwikkeld om snel en luchtdicht te kunnen investering die bijdraagt aan bouwen. Bovendien zijn de bouwonderde- een vernieuwend en duur- len geschikt voor hergebruik. De investering zaam midden- en kleinbedrijf, levert op korte termijn vijf tot acht nieuwe met ook nog eens een positief banen op en mogelijk in de toekomst nog effect op de werkgelegenheid eens 50. en de circulaire economie", Het bouwbedrijf gaat hun bouwsysteem in aldus gedeputeerde Tjeerd van Dekken. 2023 van de provincie Groningen. Het doel de praktijk testen bij drie kantoren. Bijzonder hiervan is om de regio economisch te ver- is dat bij de bouw geen schroeven, spijkers Groningen@Work sterken en daarmee zoveel mogelijk mensen of lijm gebruikt worden. Daardoor is een De subsidie komt uit de subsidieregeling aan het werk te helpen. Het programma gebouw eenvoudig groter en kleiner te Innovatief en Duurzaam MKB Groningen, omvat projecten, subsidieregelingen en maken. "Ook in de bouw moeten we zuiniger onderdeel van Groningen@Work, het pro- revolverende fondsen waar ondernemers omgaan met grondstoffen en meer herge- gramma Economie en Arbeidsmarkt 2019- een beroep op kunnen doen.

Utrecht bouwt aan grondstoffenbank voor hergebruik van sloop afkomstige mateialen

Utrecht werkt aan een grootscha- dit een sterke impuls zullen geven”, aldus lige grondstoffenbank op bedrijven- wethouder Verschuure bij de presentatie van de plannen. terrein Lage Weide. De stad heeft Onderwijs is een ander speerpunt van de zich tot doel gesteld om in 2050 gemeente. Zo steekt Utrecht bijna zeven volledig circulair en dus afvalvrij te miljoen euro in vmbo-scholen om leerlin- gen voor nieuwe beroepen in de kringloop- zijn. De centrale plek voor de over- economie op te leiden. Bovendien werkt ze slag van bouwen sloopafval dat sterk samen met diverse onderwijsinstituten wordt hergebruikt, moet hieraan in Utrecht – van basisscholen tot de universiteit – om kennis te delen en jongeren te bijdragen, zo maakte D66-wethou- enthousiasmeren voor dit vakgebied. der Klaas Verschuure (circulaire eco- De Domstad investeert de komende periode nomie) op 6 maart 2020 bekend. jaarlijks ruim 500.000 euro in de plannen. gebundeld de stad in naar kleine en grote Een groot deel gebruikt ze om circulaire bouwprojecten waarvoor ze zijn bedoeld. bedrijven te trekken en om in koplopers Op een centrale plek aan het Amsterdam- Hierdoor hoeven er bovendien minder te investeren. Rijnkanaal en nabij de snelweg A2 moeten vrachtwagens de stad in en uit. bouwmaterialen en van sloop afkomende Utrecht hoopt dat zo veel mogelijk nieuw- Bron: anp materialen worden verzameld. De opge- bouwprojecten circulair worden gebouwd. slagen en geregistreerde stalen balken, “Het is nu nog niet mogelijk om alle onge- dakpannen, bakstenen en diverse andere veer zeshonderd ruimtelijke projecten materialen wachten hier om te worden volwaardig circulair te bouwen. Vandaar hergebruikt. Schone voertuigen brengen de dat wij voor nu twintig gebiedsontwik- (gebruikte, maar ook nieuwe) materialen kelingen en projecten kiezen waarbij we

BEwerken | juni 2020 49 Locaties leden BRBS Recycling

breken sorteren breken en sorteren

Donateurs BRBS Recycling Bedrijfsnaam Adresgegevens Postcode Plaats Telefoonnummer Website Craco Nederland Groenoord 424 2401 AP Alphen a/d Rijn 0172 - 42 30 50 www.craco.nl Demarec De Hork 32 5431 NS Cuijk 0485 - 44 23 00 www.demarec.nl Duim Techniek Gildetrom 12 3905 TC Veenendaal 0318 - 52 96 38 www.duimtechniek.nl Geha Laverman Distributieweg 31 2404 CM Alphen a/d Rijn 0172 - 47 51 53 www.geha-laverman.com IFE Bulk Benelux Groot Overeem 7 3927 GH Renswoude 0318 - 74 57 40 www.ife-bulk.nl Jager Meng- en Recyclingtechniek Nobelstraat 40a 3846 CG Harderwijk 0341 - 42 45 33 www.jager-mrt.nl Lubo Systems B.V. Phileas Foggstraat 85 7825 AW Emmen 0591 - 66 80 80 www.lubo.nl M-Tech Nederland BV Produktieweg 1G 6045 JC Roermond 0475 - 42 01 91 www.m-tech-nederland.nl MILON bv Rembrandtlaan 4 5462 CH Veghel 073 - 547 72 53 www.milon.nl C. van der Pols & Zn. B.V. Stationsweg 36 3214 VK Zuidland 0181 - 45 88 45 www.pols.nl Pon Equipment B.V. Rondebeltweg 41 1329 BP Almere 088 – 737 75 44 www.pon-cat.com Saes International B.V. Lozerweg 10-14 6006 SR Weert 0495 - 56 19 29 www.saes.nl Van der Spek Vianen BV De Limiet 14 4131 NR Vianen 0347 - 36 26 66 www.vanderspek.nl Van Iersel Luchtman Advocaten Meerendonkweg 21 5216 TZ ‘s-Hertogenbosch 088 - 908 08 00 www.vil.nl Verhoeven Grondverzetmachines B.V. Den Engelsman 2 6026 RB Maarheeze 0495 - 59 66 66 www.verhoevenbv.nl Wirtgen Nederland B.V. Velsenstraat 1 4251 LJ Werkendam 0183 - 44 92 37 www.wirtgen.nl Ledenlijst

1 l ATM - Part of Renewi 20 l Gebr. van den Brand en van Oort B.V. 40 l Recycling Den Helder l Renewi Wateringen, Wateringveld- Vlasweg 12 4782 PW Moerdijk Koperslagerstraat 17 Oostoeverweg 41, seweg 1, 2291 HE Wateringen t. 0168-389289 5405 BS Uden t. 0413-273033 1786 PS Den Helder l Renewi Weert, Graafschap Hornelaan Locatie t. 0224-541844 207, 6004 HN Weert l 2 Attero B.V. l Oss Locatie l Renewi Weert Postbus 40047 7300 AX Apeldoorn l Den Helder: t. 0223-637584 Lozerweg 58, 6006 SR Weert l t. 088-551000 21 Gebr. van der Heiden B.V. l Renewi Zeewolde l Locaties Eemweg 31A, 3755 LC Eemnes 41 Recycling Dongen B.V. Baardmeesweg 36, 3899 XS Zeewolde l Landgraaf: t. 088-5502585 t. 035-5382182 De Slof 36, 5107 RJ Dongen l Renewi Zierikzee l Montfort: t. 088-5502652 Locaties t. 0162-372554 Deltastraat 39, 4301 RC Zierikzee l l Tilburg: t. 088-5502523 Almere: t. 036-5328997 Locatie l Renewi Zoetermeer l l l Venlo: t. 088-5502401 Eemnes: t. 035-5382182 Waalwijk: t. 0416-333064 Radonstraat 231, 2718 SV Zoetermeer l l Wijster: t. 088-5501000 Nieuwegein: t. 035-5382182 l Renewi Zoeterwoude, Industrieweg l l 42 Renewi Nederland B.V. Wilp-Achterhoek: Markelo: t. 0547-362430 24c, 2382 NW Zoeterwoude t. 088-5501000 Flight Forum 240, 5657 DH Eindhoven l 22 GipsRec.nl B.V. t. 0800-0130 43 l Rewinn B.V. l 3 AVG Recycling Heijen B.V. Metaalpark 7, 9936 BV Farmsum Locaties Amerikahavenweg 12, 1045 AD l Postbus 160 6590 AD Gennep t. 06-54313091 Renewi Acht, Achtseweg Noord 33, Amsterdam t. 020-7371387 t. 0485-551260 5651 GG Eindhoven l 23 Grondstoffencentrum Nederland BV l Renewi Amersfoort 44 l Rotie l 4 Baars Recycling B.V. Zuidhavenweg 16, 4004 JJ Tiel Lindeboomseweg 15 Hornweg 61, 1044 AB Amsterdam Havenweg 30A, 6101 AB Echt t. 088-0887788 3825 AL Amersfoort t. 020-2606060 t. 0475-481103 l l Renewi Bergentheim Van Royensweg 24 H.H. van Egmond B.V. 45 l Rouwmaat Groep 5 l Baetsen Recycling B.V. Postbus 89 2230 AB Rijnsburg 15, 7691 BP Bergentheim l Renewi Breda Den Sliem 93, 7141 JG Groenlo Locht 100, 5504 RP Veldhoven t. 071-4024241 t. 0544-474040 t. 040-2054480 Mijkenbroek 34-40, 4824 AC Breda 25 l Hartog Containers B.V. l Renewi Burgerbrug Locaties Locaties l Nijverheidsweg-Noord 135 Parallelweg 2, 1754 EC Burgerbrug Groenlo: t. 0544-474040 l Echt: t. 0475-350990 l 3812 PL Amersfoort l Renewi Den Haag Hengelo: t. 074-2420541 l Son: t. 0499-320660 l t. 033-4617180 Zonweg 13, 2516 AK Den Haag Losser: t. 053-5381914 6 l BBZ Recycling l Zutphen: t. 0575-519844 l l Renewi Den Haag – HMS Van Konijnenburgweg 80, 26 Herman van der Heiden Puinrecycling B.V. Plutostraat 1, 2516 AL Den Haag 46 l Semler 4612 PL Bergen op Zoom l Renewi Den Helder, Nagelklinker- Ockhuizenweg 3 5691 PJ Son t. 0164-254751 Randweg 4, 1272 LZ Huizen t. 035-5257453 sweg 4, 1786 RB Den Helder t. 0499-475012 l l Renewi Drachten 7 Beekmans Recycling B.V. Locatie 47 l Sinke Groep l De Hemmen 97, 9206 AG Drachten Hurkske 28, 5469 PJ Erp Blaricum: t. 035-5257453 l Nishoek 38a, 4416 PE Kruiningen t. 0413-212322 Renewi Drachten (Containerpl.) 27 l Hoogeboom Raalte Stuurboord 1, 9206 BK, Drachten t. 0113-382160 8 l Bentum Recycling Centrale B.V. Boeierstraat 5, 8102 HS Raalte l Renewi Drachten (only sorting) Locaties Vondelingenplaat 17, 3196 KL t. 0572-352250 De Lier 2, 9206 BH Drachten l Goes: t. 0113-382160 Vondelingenplaat Rt. Locaties l Renewi Drachten (Puinrecycling), l Middelburg: t. 0113-382160 l t. 010-4724080 Raalte: t. 0572-352250 Stuurboord 9, 9206 BK Drachten 48 l Sortiva B.V. l l Locaties Zwolle: t. 038-4539608 Renewi Ede Postbus 72, 1800 AB Alkmaar l Recycling Kombinatie REKO B.V. Max Planckstraat 17, 6716 BD Ede l t. 088-4721600 Vondelingenplaat Rt. 28 Julianahaven Recycling B.V. l Renewi Geldrop (CCD) Postbus 8198 3301 CD Dordrecht Locaties t. 010-4724080 Spaarpot 6, 5667 KX Geldrop l Alkmaar: t. 088-4721600 l t. 078-6179596 l BRC Heerenveen t. 0513-615127 Renewi Groningen, Duinkerkenstraat l Harlingen: t. 088-4721700 l De Zaanse Puin Recycling Zaandam 29 l Kunststof Recycling 50, 9723 BT Groningen l l Haarlem: t. 088-4721600 t. 075-6847150 Van Werven B.V. Renewi Heerle l Middenmeer: t. 088-4721600 Boerenweg 8a, 4726 SJ Heerle 9 l BituRec B.V. Biddingringweg 23, 8256 PB Biddinghuizen t. 0321 - 330573 l Renewi Heerlen, De Koumen 134, 49 l Ten Brinke Recycling B.V. Metaalweg 14, 5804 CG Venray 6433 KE Hoensbroek Noordermorssingel 19, 7461 JP t. 0478-546527 30 l Langezaal Afvalverwerking B.V. l Renewi Hellevoetsluis, Marconiweg Rijssen t. 0548-538685 10 l Bork Recycling B.V. Industriestraat 3-5, 7482 EW 12a, 3225 LV Hellevoetsluis Haaksbergen t. 053-5735800 l Renewi Hemweg Amsterdam, Nieu- 50 l Theo Pouw Groep Zwartschaap 46, 7934 PC Postbus 40329, 3504 AC Utrecht Stuifzand t. 0528-331225 l we Hemweg 10, 1013 BG Amsterdam 31 L'Ortye Transport en Milieu l Renewi Hengelo t. 030-2425262 Locaties De Koumen 72 Industrienummer: Locaties l Zirkoonstraat 3, 7554 TT Hengelo Assen: t. 0528-331225 Parkstad 8602, 6433 KE l Akkrum: t. 0566-650332 l Groningen: t. 050-2030001 l Renewi Hilversum Hoensbroek t. 045-5212358 1e Loswal 9, 1216 BA Hilversum l Eemshaven: t. 0596-548900 11 l Bottelier Sloophandel B.V. Locaties l l Lelystad: t. 0320-236966 l Renewi Hoek van Holland Postbus 9545 2003 LM Haarlem Maastricht: t. 043-3632808 l Utrecht: t. 030-2425262 l Nieuwe Oranjekanaal 45 t. 023-5319443 Stein: t. 046-4331880 3151 XL Hoek van Holland l Weert: t. 0495-583330 l l Mobiel Puinrecycling: l 32 l M. van Happen Sorteer & Overslag B.V. Renewi Hoogeveen, Fokkerstraat 12 BPS Recycling en Bouwstoffen B.V. 14-16, 7903 AP Hoogeveen t. 030-2425262 Ankerkade 14, 6222 NM Weijerbeemd 10, 5651 GN Eindhoven t. 0499-470500 l Renewi Kajuitweg Amsterdam 51 l Twee "R" Recycling Groep B.V. Maastricht t. 043-6011295 Kajuitweg 1, 1041 AP Amsterdam Locatie Locaties Welbergweg 71, 7556 PE Hengelo l l Renewi Lansingerland, l Maastricht: t. 043-6011295 Moerdijk: t. 0499-470500 t. 074-2558010 l Panningen: t. 0499-470500 Bosland 51, 2661 DV Bergschenhoek Locaties 13 l Brabant BreCom B.V. l Renewi Maarheeze, Den Engelsman l 33 l Maltha Glasrecycling Almelo: t. 0546-581555 Nieuwkuijkseweg 2, 5268 LE 4-6, 6026 RB, Maarheeze l Emmen: t. 0591-630033 Helvoirt t. 0411-641997 Glasweg 9 7-9, 4794 TB Heijningen l Renewi Mijdrecht, Groot Mij- l t. 0167-529529 Groningen: t. 050-3182818 Locaties drechtstraat 31-35, 3641 RV Mijdrecht l Hengelo: t. 074-2558010 l TOP de Kragge Bergen op Zoom: Locaties l Renewi Moerdijk (CCD), l l Veendam: t. 0598-626439 t. 0411-642905 Columbus 20, 7825 VR Emmen Middenweg 24, 4782 PM Moerdijk l l l TOP de Hoef Cromvoirt: 34 l Milieu Service Brabant B.V. Renewi Molenvliet, Molenvliet 4, 52 Van Dalen Huissen B.V. t. 0411-641997 Postbus 143 5280 AC Boxtel 3076 CK Rotterdam Postbus 26, 6850 AA Huissen l t. 0411-650000 Renewi Nieuwegein t. 085-0640004 14 l Cementbouw Recycling B.V. Grote Wade 45, 3439 NZ Nieuwegein Locatie Postbus 408 4900 AK Oosterhout 35 l Mineralz - Part of Renewi l Renewi Noordwijk l Looveer 1d: t. 085-0640004 t. 085-1116800 Van Hilststraat 7, 5145 RK Waalwijk Heerenweg 13, 2222 AM Katwijk l Locaties t. 040-7514692 l Renewi Oss 53 Van der Bel Recycling B.V. l Helmond: t. 085-1116800 Locaties Dommelstraat 46-48, 5347 JL Oss Agriport 231, 1775 TA l Lelystad: t. 085-1116800 l Loswalweg 50 3199 LG l Renewi Oss Middenmeer t. 0229-581327 l Nieuw-Vennep: t. 085-1116800 Maasvlakte Rotterdam Maaskade 23 5347 KD, Oss 54 l VLK Recycling B.V. l 15 l Cirwinn t. 0181-363099 Renewi Pijnacker De Hooge Krocht 151, 2201 TS l Pontonweg 10, 1332 CA Almere Middenweg 15, 4782 ## Moerdijk Ambachtsweg 56, 2641 KT Pijnacker Noordwijk t. 071-4014105 l t. 036-5326433 t. 0168-327220 Renewi Purmerend l Doesburgseweg 16D, Contact 1-3, 1446 WB Purmerend 55 l Van Nieuwpoort 16 l Coolrec - Part of Renewi 6902 PN Zevenaar l Renewi Renesse Bouwgrondstoffen B.V. Van Hilststraat 7 t. 0316-340181 Duinzoom 7, 4325 HA Renesse Postbus 120, 2800 AC Gouda 5145 ## Waalwijk t. 088-7003500 l Renewi Ridderkerk, Touwslagerstraat 36 l Orgaworld - Part of Renewi 56 l Van Werven Recycling B.V. Locaties 1, 2984 AW Ridderkerk Zuiderzeestraatweg 74, 8096 CB l Lindeboomseweg 15 l Grevelingseweg 3, Dordrecht Renewi Rotterdam Oldenbroek t. 0525-631441 3800 BM Amersfoort Vareseweg 127, 3047 AT Rotterdam l Locaties 17 Dura Vermeer Reststoffen B.V. t. 088-9086110 l Renewi Rucphen Postbus 96, 2130 AB Hoofddorp Locaties l Balkbrug: t. 0523-656464 Rijksweg-Zuid 91, 4715 TA Rucphen l Harderwijk: t. 0341-743843 t. 023-7529000 l Hornweg 63 l Renewi Soesterberg, Verlengde l Hattemerbroek: t. 038-3761449 Locaties 1044 AN Amsterdam Tempellaan 1, 3769 CG Soesterberg l l l Oldebroek: t. 0525-633323 Nijmegen: t. 024-3738595 Zeeasterweg 40 l Renewi Stadskanaal, Industriestraat l Vijfhuizen: t. 023-5332319 8219 PN Lelystad 10, 9502 EZ Stadskanaal 57 l Venus Containers | l Karperweg 20 18 l Dusseldorp Infra, l Renewi Tilburg Stichtse Vecht Recycling 8221 RB Lelystad Heieinde 8, 5047 SX Tilburg Gageldijk 83, 3602 AJ Maarssen Sloop en Milieutechniek B.V. l Stuurboord 11 Postbus 55 7130 AB Lichtenvoorde l Renewi Tubbergen t. 030-2611866 9206 BK Drachten Galvanistraat 6, 7651 DH Tubbergen t. 0544-488488 58 l Vink l l Renewi Twello Locaties 37 PARO Amsterdam B.V. Aannemingsmaatschappij B.V. l Leigraaf 55, 7391 AE Twello Borne: t. 0544-488488 Sicilieweg 38, 1045 AS Amsterdam Postbus 99, 3770 AB Barneveld l l Renewi Velp Deventer: t. 0544-488488 t. 020-3344322 t. 0342-406406 l Gildestraat 6, 6883 DB Velp Doetinchem: t. 0544-488488 Locatie l 38 l Putman Recycling B.V. l Renewi Venlo Eibergen: t. 0544-488488 l Barneveld: t. 0342-406406 l Zutphen: t. 0544-488488 Postbus 27 6930 AA Westervoort Ampèrestraat 10-12, 5928 PE Venlo t. 026-3112151 l Renewi Vijfhuizen 59 l Wolfs Aannemingsbedrijf B.V. l l Vijfhuizerdijk 240, 2141 BL Vijfhuizen Sprendlingenstraat 29, 19 GBN 39 R.M.B. B.V. l Postbus 19172 3501 DD Utrecht Van Roijensweg 15, Renewi Vlaardingen 5061 KM Oisterwijk t. 013-5282258 Kreekweg 80, 3133 AZ Vlaardingen t. 030-2966485 7691 BP Bergentheim l Locaties t. 0523-238017 Renewi Vlissingen l Hoorn: t. 030-2966485 Polenweg 8, 4455 SX Nieuwdorp l Roosendaal: t. 030-2966485 l Weert: t. 030-2966485 LEVERINGSPROGRAMMA

Hardox

Aanbouwdelen voor grondverzetmachines

Scheidingstechniek

Reparatie, service en nieuwbouw

Verkleiningstechniek

Transporttechniek

Zeeftechniek

Malen, mengen en mixen

Slijtoplossingen BEKIJK DE VIDEO

www.youtube.com/watch?v=2qeEpPyjBq4

Grote Tocht 27, 1507 CG Zaandam, T +31 75 653 98 00 Distributieweg 31, 2404 CM Alphen a/d Rijn, T +31 172 47 51 53

geha-laverman.com E [email protected] 52 BEwerken | juni 2020

201908-047_Geha_Laverman_advertentie_A4.indd 1 09-09-19 13:19