U7_rL, UlSU
SCRIPTUM
CASPINGIUM
Blad IJOOrj eugti en geschiedenis Lo:sse nummer fflijill:1 150 cent , ••., , ' ..,, l f I .,i ~ \ '!I t '!~..,'- ~·· \..~
voor eer, goed ·, ; Gasthuisstraat 31 fa. A.B. v.d. NADORT boek of reisgids Langendijk 42 fa. N.H. STEIN naar: Westwagenstraat 7
Verf en Kleur ..... Wilt u goede boeken of platen VINDEN WE DOOR ALLE EEUWEN. voor een spotprijs kopen, dan naar: OOK DE MODERNE :MENS WEET HET de PLATENJAGER TE VINDEN.
HANDEL IN GEBRUIKTE GRAMMEFOONPLATEN VERF BEHANG PLAATJESARTIKELEN HANDENARBEID FEESTARTIKELEN ~ De prijzen liggen ver beneden de helft van de nieuwprijs! Kruisstraat 7 Gorinchem slijterij A.A. van OEFFEL
'lUYLTJE Rijksgediplomeerd HORLOGER - JUWELIER GASTHUISSTRAAT 23 GORIBCHEM
Tel. 23702 Sohoutetraat 43 Piazza Centel Dranken worden gratis thuisbesorgd Tel. 22236 Gorinchem . ' . ��...... _._.___._._.· ...... ,_!11 �'·,�1� ' ' 11.1:..i..,...;...u -'-'--i 1,..:-..u...:,..,��...... i lv1 UW van ARKEL GOR! NCHEM ¾� ...,.,....,. ll.WJ 1 11ITTlIlI.,.,.,..,.,, ..,..,..,.,.,..• . 1 . . -L. �-l
\.______\l..-----
SCRIPTUM CASPINGIUM JRG. 2 - NR. 5 INHOUDSOPGAVE se V pag. HoofdredakteUJ'.': VOORWOORD ...... � 5 R.evan Acquoy, Lijsterbeslaan 5,ee redaktie SC V Gorinchem. Tel. 23240ee INLEIDING ...... , ...... 7-12ee Redaktie SC V:ee Mr. J.W. Groesbeek B.W. Nater en D. de Vriesee DE PERIODE 1227 - 1272 ...... 12-15ee Eindredakteur se V:ee Hoe kwam Gorcum aan Arkel? 12 Mr. J.W. Groesbeek, van Eedenstraat 1, Herbaren II v.d. Lede 13 Haarlem.ee Jan I; heer van_A�kel 13-15 Mednwerkers SC V:ee D.eede Vriesee H.F. van Pner, voorzitter hist. ver.ee DE PERIODE 1269 - 1360ee 14-19 "Oud Gorcu m".ee Jan II, heer van Arkelee 14 R.eStamkot, geschiedkundig sekretarisee Jan III, heer van Arkelee 15 der NJBG afd. Gorinchem eo.ee Jan IV, heer van Arkelee15-19 R. van Acquoy Lay-out: R. van Acquoy 1 -21ee Tekeningen: R. Stamkot en R,v. Acquoy DE GRAFTOMBE DER ARKELSee 9 R.evan Acquoy Technische verzorging: 21-24ee B.W. Nater en R. van Acquoy DE BURCHTEN DER ARKELS ...... R.eStamkotee HOEKSE EN KABELJAUWSE TWISTENee 24ee D.ede Vriesee Dit nummer kost f 1,50 DE PERIODE 1360-- 1401 25-27ee Te verkrijgen door storting van dit Otto vcu1 .Arkel 25 bedrag op girorek. 2 3 0 4 2 0 0 Jan V, heer van Arkel 26 t.n.v. penningm. NJBG afd. Gorinchemee D.ede Vriesee onder vermelding van: SC V.ee DE ARKELSE OORLOGEN ...... 27-32 of bij boekhandel Stein, Westwagen B.W. Nater straat 7, Gorinchem.ee \i,ILLEM CONTRA JACOBA ...... 32-34 1:l.W. Nater OUD - STOUT - STERK .•...... ee. 34-37 H.F. van Peer S.C. is het orgaan van de Nederland OVERZICHT PERIODE 1227 - 1418 37-39 se Jeugdbond ter Bestudering van deee R.. van Acquoy Geschiedenis� afd. Go�inchem enee LITERATUURLIJST +·NOTEN 39-41 omstreken.ee Mr. J.. W. Groesbeek / ,•
Óinslag ontwer-p: C.B,/-'van.'KU:iJ.�értburg
Tekeningen R., S tamkot en: R. Vari Acquoy
'\,..; ·,'• I • ', ,' ...... ,·
i ,
, . , ',. :'
'/, ·,
te 1 � oplage: december 1972 200 Druk: NJBG bureau te Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm of op welke andere wijze dan_ ook, zonder voorafgaande schrifteliJke toestemming van de uitgever.- No par t of thi s book may be reproduced in any form by p:r!'ifr::t, photoprin t , .microfilm or any other means without wri tten permission fr9rir the publisher.
€) 1972·--..N.J.B.G. afd. Gorinchem e.o. te Gorinchem. 1111111 :::::::::::::::::1■r���������•■■ ��,______
zoo JAAR GELEDEN ...•...•.•..•..••..ee stierf, volgens de Gorcumse geschied Het resultaat heeft u nu voor u, schrijvers, Jan van Arkel I, bijge na veel speurwerk tot stand gekomen. naamd "de Sterke", Natuurlijk kan de redaktie niet vol De redaktie heeft deze gebeurtenis ledig instaan voor dó waarheid van aangegrepen om een speciaal nu@mer het vermelde, maar er is naar zoveel van Scriptum Caspingium over de He mogelijk nauwkeurigheid gestreefd, ren van Arkel uit te brengen. Di.t is echter pas gebeurd na lang Misschien vindt u de stof soms een aarzelen. Immers over deze periode weinig saai of een opsomming van fei van Gorinchems geschiedenis is vrij ten, dan moet u zich realizeren dat wel niets met zekerheid bekende1 om we hebben getracht zoveel mogelijk dat de gegevens ontbreken. 0 ja, de de stof op een populair-wetenschap� oude Gorcumse geschiedschrijvers pelijke wijze te brengen en dus alle, hebben genoeg over deze periode ge soms erg lezenswaardige, verzinsels schreven, maar fantasie en waarheid weggelaten hebben, zijn moeilijk uit elkaar te houden Waar in het blad gezegd wordt: "Kemp',' in deze kronieken en vaak is het een dan wordt bedoeld: Abraham Kemp vermenging van beiden. "Leven der doorl. heeren van Arkel De redaktie stond dan ook voor een ende jsarbeschrijving der stad Gorin moeilijke taak, toen eenmaal beslo chem" 1656. ten was een nummer van S.C, over Hopelijk heeft u na het doorlezen dit, wel degelijk buitengewoon in van dit nummer een beter inzicht ver teressante, onderwerp uit te brengen. kregen in de toestanden en gebeurte Nadat een speciale S.C. - van Arkel nisse� in Gorinchem tijdens het zgn. redaktie was geformeerd, waaraan Arkelse Tijdva]:c. naast de vaste redaktie van S.C., Tenslotte danken wij Mr. J.W. Groes waren toegevoegd: beek voor het vele werk, dat hij ver Mr. J.W. Groesbeek, rijksarchivaris zet heeft voor dit nummer in zijn voor de prov, Noord Holland áls Äin� funktie als eindredakteur en de vele Ï'"ldakteur All Dç.ciwe de· Vries als me persongn, die aan het tot stand de werker, de heer H.F. van Peer komen van dit nummer hebben meege schrijft over de sterke verhalen; werkt werd begonnen met een uitgebreid literatuuronderzoek voor dit nummer.
Gorincheme1 december 1972, De redaktie 1972 van S.C.
van Arkel Gorinchem t-y'�� 1 l l r - .--,) \ i 7 \ : il ,- l '. l i l , lt .J �: .___) __J _j ._J J J "�' ._._, --·
doo� Mr. J.W. G�oe�beek Rijksar�hivari□ �oor Nci0rd Holland
Met bijzanrler veel gen0egen �ildoe ik aan het verzoek van de Nederl. Jeugdbond ter =estudering van de Geschiedenis. �fd. Go�inchem, om een b�ndel in te lei- dan ara� het onderwerp: de hel'en van Arkel. 1n de e0rcte pla�ts verheugt het wij, dat er onder de hedendaagse jeugd nog steeds b9lang□t 0 lling vooi dit onderwerp be�taat. Ifi dè tweede plaats voert Ji c ,,oject c-,.:.j ·cel'ug 11a2.1: r:ü�in e.igen joU&d, P_.ls jo:c.gen van 14 jaar verslond il: he< l,oek "Do le,atote dffr ·:.rkelsddn geschreYe:1 doo.r Huf van Bueren. Ik las io�-: l�,"rJ ss het on -m:".c· scl,j un heeft o.eze liiE,dtorische rom.an wel de richting van raijn j�jero locpl•�an be�aal! Maa� �.aten o nu niet sentimenteel word�n en �1.1 ,3 11� 80 gi-i.an be"ighoudsn fü8 �: allei:lei bespiegelingen.
We laten de n�chtere feiten ijpreken: Volkomen ½ekerheid is hier niet te ge lléL'.Lt Du 1 "van .A.rlzel" wcrèt ï"n do nu vt:!n. We hebben de keus tussen Folpert oe en"le oo;:,kond::,n niet vèrmcJ.è. -_ocir va� de Lede (1204-�214) en Floris van >,,-"; jaél:::- 1�:47. Eeha\ve Jan I, �1ee�c::- de Lede (1204-1207), Zij worden beide :11 !1 -:LeJ, die van î 253--î 264 verr11eld ieLoemd in verband met het slot te ��c� �o�ót de naam van Arkel 66� Asperen. Aangezien Asperen in het be �a�r 2 gan door zijn broeL; Ot�o van zit var de Arkelse tak komt, zou 6f
·.1::.e .. , he-2r .7an Heukelom en Aspe:-.:en Folpert of Floris1 een directé voorva 'vQ-meld 1269-1272) en ó6k doo� eendd cier van de Arkelds geweest kunnen zijn. '0ne·c.n:• b��oer, Hugo Botter van Arl,<:el Aangezien de naam Folpert în geen tak (-er�c:d 1247-1284)..dd van �e Lede-Arkel groep verder voor _- -�'Ü7: 1 mcgeD vr:ij wil afleiden, dç1,tdd komt, de naam Floris echter weld1 gaat l11.:,1 ·1a,è.e:c 1:'eedr; de heerlijkheid Ar- onze voorkeur uit naar Floris .van de kn: te��t. rie vade�, oerie echterdd LedA ils vader van Herbaren Il-van de ·•,ie·(; ûe n2.a"t1. ''·m,n Arkel" 1 me.,a� heet Lede. Ook deze Floris moet een goed te �3�barsn (I) 7an fe Lede, vermelddd huwelijk: gedaan hebben. Het is name- i::::,2�--124�1, D0 s�amvade:r' V8..n de vandd ···· lijk --1�i.J zeker, dat hij gehuwd wasdd .·.TÎ:,é'l I G was ch:s een "vart de Leaèn.dd lliet een e�fdochter van Hugo Botter,dd De,,e :qè:"'bareB w,?s e;eeD "l1ee:r ,·a:1 dudd heer van Sohoonhov�n. ::,:,d,e", war_ de'.3e heèr:lijkheid beho,�r-- OnzE;')_ nieuwsgie.r:'...gheid richt zich dan de toe aa� zijn ��oer;· Jan:; heerdd �eer op de vraag, wie de iader van ·E:'.1 rîe L-:r1e en 2 choor.è1ov m ( ver:ne.ir1dd Flo�ie v�1 de Lede geweest kap zijn,d
·247-�255). N� hit•uits�srv�n1 van de j� enige figuur, �ie als vader in aan z� vsn } r-�Jirds, is 13 heerlijk merking komt, is Rerbaren Ivan de Le- �A�d �a7 fie na�m sokomen aan de he ·de, die vermeld wordt in een oorkondedd --� 1 ·va.::. Jl :� �-=GJ_ ,, van·1143. Prof. Oppermans houdt dezedd De Gsno0mde Herbiren v�n de Lede oorkonde vöor onec�t� Aangezien mendd (1227-·;243) mo0� een aanzi�nlijk man zich bij het maken van een valse oor �.}3\'ir3est zi.jn, ,i!ie ?.;i�c·h behal.,.re hèer konde bediende van namen, die werke- 'T8,Yl A:r.k2J óói:: 1.1eer v2,n· 3ergern oacn"c, 1iDk in die tijd voorkwamen (anders Pe .. ;.�eJ.om en Asyersn moc;YL n0Gme1.1, l:'...e men de kans dat het bedrog al tedd � ,:=( ,riJ hi,:: geG:2.:im,,rd \:él:3 1 lezen .-re gauw aan het licht zou komen) kan Her rid� in de oorkonden: Tiet is echte� )J3,ren I yan de Lede in. 1143 toch weldd 'r__J ·,; OffJO[','el:: jlr, d3."t z,ijn v:.:c,rw A�_-• bestaan hebben en de vader van Folpertdd v���ae 'an Heusden heette, gcspr0�en en Floris van de Lede geweest zijn. t�G uit Gen oud en aan�ienlijk ge- Misschien is hij getrouwd geweest metdd een dochter-van Willem, heer yan Al "hnzelfsprekenri in+èresseel: c ons dan tena. Een zwak argument hiervoor is,dd 'T -:,y, de Vré,,.'ë:..[;, ·.rie do ��ader va:i· m:· .. dat zijn klei�zoon heer Willem vandd o�- or II .a� de Lede g-weest ka� z�n.dd Wijffliet (1246-1255) de heerlijkheiddd
7 van Arkel ij Gorinchem
Wijfflie� in het land van Altena bezat. Het komt mij eerder voor, dat derge Aanvankelijk heb ik deze heerlijkheid lijke praatjes rondgestrooid zijn om gezocht op Noord-Beverland in Zeeland, het gedrag van hertog Willem van 1 maar vèel,logischer is het Wijffliet Beijeren tegenover de van Ark�1es te vereenzelvigen met Wijffliet in een schijn van rechtvaardiging te ge het land van Altena. ven. We moeten niet vergeten, dat Jan van Arkel door zijn huwelijk vrij ze We kunnen ons de afstamming van de heren van Arkel aldus voorstellen: ker hertog van Gelre geworden zou zijn. Dit kon hertog Willem, dus graaf van I �Grbaren Ievan de Lede, 1143 Holland, niet dulden. Bovendien had (gehuwd met een dochter van Wil Jan van Arkel de partij van hertog Jem, heer van Altena) Zijn zoon: Albrecht (hertog Willem's vader) ge II Floris van de Lede (1204-1207). kozen en hertog Willem zelfs belegerd (gehuwd met een dochter van Hugo op het slot Altena. Jan van Arkel was Botter, heer van Schoonhoven). hierdoor een tegenstander geworden Zijn zoon: van hertog Willem, die tot elke prijs vernietigd moest worden. Er zullen III Herbaren II van de·Lede (1227- betere bewijzen, dan nu voorhanden 1243), (gehuwd met Alverade van zijn, bijeengebracht moeten worden om Heusden). Zijn zoon: "schuld" van Jan van Arkel aan de gang IV Jan I heer van Arkel (1253-1264), van zaken vast te stellen. Zelfs het gehuwd met Bertha van Ochten Ri accepteren van vernederende voorwaar coldsdochter. Stamvader van de den door de van Arkel's, kon de woede Arkel's. Zijn zoon: van ·hertog Willem niet tot bedaren brengen. V Jan II heer van Arkel (1269-1296). Onder de van Arkel's is Gorinchem�t Overleden 27 maart 1297. De naam grote bloei gekomen en de Gorkummers van zijn vrouw is onbekend. waren de van Arkel's t9ch over het Zijn zoon: ·eal�emeen weliezind. Speelt de rivdli VI Jarr III van Arkel (1297-1326). teit van Dordrecht soms ook nog eenee Eerst gehuwd met Mabeliä van Voor rol in het gedrag van hertog Willem?ee ne en daarna met Cunegonde van X Willem van Arkel (1400-1417), ge- Virnenburg. Zijn zoon: sneuveld 1 dec. 1417. Hij is niet VII Jan IV, heer van Arkel (1322-1359), gehuwd geweest, doch liet wel (on overleden in mei 1360. Gehuwd met wettige) afstammelingen na. Tijdens Margaretha (volgens de traditie: zijn leven nog gingen de stad Gorin Ermgard) van Cleve. Zijn zoon: chem en de heerlijkheid Arkel, met nog vele andere bezittingen voor VIIIOtto, heer van Arkel (1360-1396), zijn geslacht verloren. De heer overleden 26 maart 1396. In 1360 W.F. Emck merkt in zijn"Kroniek gehuwd met Elisabeth van Bar, van Gorinchem", 1929, op dat Willem .vrouwe van Pierpont. Zijn zoon: nog drie korte periodes baas in Go IX Jan V, heer van Arkel, geb. 1362, rinchem is geweest, n.l.• 14 sept. overl. aug. 1428. Hij was in 1376 1406-6aug. 1409; 26 juli 1412-24 gehuwd met Johanna van Gulik, erf aug. 1412; 21 nov. 1417-1 dec. 1417, dochter van Gelre. Heer van Arkel Tot slot willen we nog enige aandacht (en Gorinchem) Was hij van 1396- 1402. schenken aan de vraag of er nog af In navolging van Kemp wordt hij stammelingen van het oude geslacht in :hovaardig en trots genoemd en leven zijn. Ik ben geneigd die vraag wordt vermeld, dat hij weigerde met ja te beantwoorden. In de eerste rekening en verantwoording aan de plaats begrijp ik daaronder de afstam graaf af te leggen. Het komt mij melingen in vrouwelijke lijn. voor, dat dit oordeel onjuist is. Arkel-dochters huwden met leden van Er is geen enkele reden om te ver andere geslachten, die zich voortge onderstellen, dat Kemp gel�k heeft. plant hebben. 8 van Arkel��� Gorinchem '(
BQvendien produceerden de adellijke Uit hem stammen families, die de na heren in de. middeleeuwen vaak een be men "van Asperen" en "van Heukelom" hoorlijk aantal bastaarden. Op de droegen, doch in wettige lijn wel uit door mij gepubliceerde stamboom zult gestorven schijnen te zijn. Ook de u daar verscheidene onwettige afstam "van Slingeland's" behoren tot de Ar melingen terugvinden en daar ontbre kel-clan, Deze familie behoort thans ken zelfs nog enige Gorkumse rege nog tot de Nederlandse adel, al is ringsfamiliese9 die wel hoogstwaar pas vrij recent aangetoond, dat deee schijnlijk uit de van Arkel's voort afstamming via een bastaard loopt. komen, maar waarvan de afstamming Na het uitsterven van de hoofdtak niet aan te tonen is, Vaak dragen de hebben leden van de familie "van Heu ze afstammelingen andere familienamen,ee kelom" de naam "van Arkel" weer opge waardoor de afstamming uit Arkel niet nomen, en zijn zich "van Arkel van dadelijk blijkt. In �rabant en el Heukelom" gaan noemen, of "van Arkel"ee ders komt nog steeds een uitgebrei- zonder deze toevoeging. Ook zij lie de familie "van Grevenbroek" voor, ten soms weer bastaarden na, die zichee die afstamt (onwettig) van Robbertee eenvoudig "van Arkel" noemden. van Arkel, heer van Bergambacht C-î338-1347). Voorzover mij bekend is echter geen enkele hedendaagse "van Arkel" er in Ik herinner verder aan Otto van Ar geslaagd, zijn afstamming uit de oudeee kel, heer van Heukel.om en Asperen Arkel-groep te bewijzen, (1269-1272), een weitige broer van Jan I, heer van Arkel,
De volgende 2 pagina's tonen een doo:;::: mij in de "Nederlandsche Leeuw" gepu bliceerde stamboom van de Heren van Arkel.
SCRIPTUN CASPINGIUl\1 V 9 \'8fl Ark•l § Gorinch•m
Tabel I V~ r t a k k în g en v a n he t g eslacht van A rk el.
Habmcn nm ,]er Lede, \·rrmd ,Tan I heer ttm Arkel. llrrborrn 1253-126,1, het'r t•an de11 Ber!Jhf, X 12:il, .llerfh(l ,• nn Ochten 1 ----7 Ja,i· II, heN Arnoud I, Arnoud ,Jan I, heer va11 Arkel, ht·er t:an /\"oordeloos, 1:an Liesrelà, t·a11 Ileukclom, t 1297 12S9-J;{Oï, heer JW3, X ,nn den Ilr ri:ht>, .•1leid 121,-1:rno, Jan III, heer llerl, orfl-n, lir<'r· Roelof. T.ico ,ul Jan I, het>r I!el'baren, Otto ll, t·an A1kcl, nm rlc ·Grote dood t ]321 t'an Zot1PH~ lt!'Cr ht>cr 1:a;, ]2!)7-1326, \YaaTd, 1358 1312--1 332. um df'1t Hn,l.f.lom, X 1305--1321, Bcrghr. J;lll-1:145. 1. ,lfrtl!elfo X 131i-J:JJ9. van Vcorne; EliRauetl, t . Cuncgonda. ,,an Vimenb1.1rg ·-1 Jm, I T", heer Jan, Bol,crt, b. · Jan, Arnolld H. ,lnn II, .lieN van À r1:d, hi! Jan J', het'r HEREN Ottv, hNir ,fan ITI, h•·c>r Hïll~m, Di,:k, 111•<>1· v;,n Arkel, van wrn Zoden nm J!cul.:l'lom, nh1, Hili ,. 1:rn2, Gt-evenhrock t uon t 14G5, 14:lJ-'IG. 's-G r;,t•c 11 11;crr!. l 1428, )( 14;~5 î t H 74-'75. X 13i6 -· Bft/1,11 wn Joluurna C11!c111/Jur:7 t'. Gnlil: Willem, mmEJ"t. Gij.tliu l, sncu,·eldc Yaîl 1475-1-HW. 1417. HEUI{ELOl\l ,·erlrnt'.11 1 (I.Î(' t;ib<·l H). '~-Gr~\'Cll ,,-c"rt. 10 van Arkel Gorinchem --·-··-···------·---- i 0 tt o .l h t'<"î 1Hrn ll · Bott 41.ivm e,1 .fape?C'll, J_t ·- !?S 5 i:'69·-127:?., ------..., O!to, lttu lnw!d, h,•11 "t, Lèyct1t11ng Tl t·r iwre1i rnit .-l&/Jercn 131 336, lfrtrk'!lcm, t'BH.'45. X 1 G,:c:trni(?. rnn TV(i{fliet; X 2. M.a,htdd Agri '8l van Jfir!acr Kok (l'ji /fc, !'den.1,,u-g :�,-l -- -----7 .)U� bl't'r Gerrit, . a Otfo, b. --i- Rf�;,nrn, 1;1111 ckuy, l,a-u 01-- t J145, en 't Wa.il -'8 1329-13"9. )1,. t ± 80, X 8 °lqa, h. • X \{�, t ll o,.t,:<'71,� J::Hs" t·::Ht ·t r1t.,:····m.. JJ':�h1ttlht:m_ C,tijek � r· ______J _____..,, OHo!, llnuli it;), H b. 1�56-136:) 303 40! BrustijÎt., t;crrit" E ,El,U;r "':R{H X , l 1102-'21. -,· !Ja/cm 3.1 �1ohanna SCHO :\ ï�r:N "t'll"n dt: Vg"J. N1, k)\l , I'la.th-ari "Jf, f/( uit-- " 1 h Otto, I Otro, 1 /(t, r.. 1366---1407, I:3'.59 •lû7, :-< Oi clu1n, {142 î) { 140:l- ','!l. il' t t--'- (t • . ;4 l' ,Tutte v,m Culemborg] van REUI'i.Cl,OM 11 van Arkel� Gorinchem f({;[ Kwa;n Volgens Aart Kemp, een oude Gorcumse In een tweetal charters is sprake van kroniekschrijver, heeft heer Jan een geschil tussen de abdij van Middel (Herbaren II v.d. Lede) van Arkei, burg en Henricus en Balduinus, filii toen hij nog jong was op aanraden Marinae. Henricus heet ook nobilis van van zijn vader en door hulp van zijn Ochten. ?alduinus zou genoemd kunnen schoonvader van Vernenbu:rgh, Wolfe zijn naar Boudewijn van Bentheim. Het ren gekocht van graaf Otto van Bent volgende versterkt dit vermoeden. In hem (Wolferen was een plaatsje, gele het hierboven genoemde geschil wordt naast het huidige Gorinchem. Bij de op 10 maart 1242 te Middelburg uit opbouw van Gorinchem werd Woferen spraak gedaan door Willem II, graaf afgebroken). van Holland, en .... Balduinus, graaf Dit is echter onwaarschijnlijk, want van Bentheim. Men zal dus niet ver van er bestaat een oorkonde uit 1224 de waarheid zijn door aan te nemen, dat (toen was Otto van Benthem al dood!), de aan beide graven bekende en daarom waarin melding wordt gemaakt van(ver niet nader aangeduide Marina de zus taald): "mannen van de graaf van ter van de Bentheimse graaf was en dat Benthem aan de Lingemonding". Wolfe zij gehuwd was geweest met de nobilis ren was toen nog in het bezit van Bal Ricolt I van Ochten. Het is aanneme duinus (Boudewijn), die Otto in het lijk, dat deze Marina behalve haar zo graafschap opvolgde. nen een dochter een Bertha van Ochten Van Goch trekt de conclusie, dat de heeft gehad; haar broer(?) Boudewijn koop plaats gehad moet hebben na 1224 had immers ook een dochter Bertha. en voor 1227, omdat Jan IX (Herbaren Bij de dood van Boudewijn van Bent I v.d. Lede) nog bij zijn leven Jan X hem in 1248 is het Hollandse deel van (Herbaren II v.d. Lede) de koop aan zijn bezittingen gedeeltelijk aan de ried. tak_ van zijn zuster Marina toegevallen, Men veronderstelt ook wel, dat de wier dochter Bertha, gehuwd met Jan van Arkels door afstamming aan het van Arkel toen of later de stad Go gebied van Gorinchem zijn gekomen. rinchem kan hebben verkregen (onge De heer de Groot deed in 1937 in de veer 1253). "Nederlandsche Leeuw" de volgende Uit onderstaande tabel kan men afle heel aannemelijke veronderstelling. zen, dat de van Arkels afstammen van de Hollandse graven! Dirk VI, graaf van Holland X Sophia, erfdochter van Bentheim ( t 1176) (1134 - 1157) Floris III, graaf van Holland Otto IV, graaf van Bentheim X Bertha? (1157 - 1190) (1177 - 1204) 1 1 Boudewijn, graaf v. Bentheim Marina? (1204 - 1247) X Ricolt I van 0chten 1 ' 1 ' Bertha v. Ochten Hendricus Balduinus X Jan van Arkel I (1253 - 1272?) De theorie van de heer de Groot is erg kundig opgezet en uitgewerkt, alleen ik geloof er niet erg in. - DOUWE DE VRIES - 12 · van Arke1 fi.;1..fd. Gorinchem---·n ------ t;J"\.1-u]...... ,..,, H E R· .8-A R E I\J il V.D. L E.O E 1227-�43. •· '._ ,.. ,�· Men heeft,-Herbären 11·n· van de Lede aan Van deze Herbareri wordt nog verteld vaard als stamvader van de neren van dat hij op bede van Paus Gregorius XI Arkel. Als_ "·:rio.bilis". -wordt hij in 1227 optrok naar Stadingerland, om de af het eers,t ':ge:nèiernd, Vervolgens treedt vallig gew9rden Christenen te doen hij op als�idder bij een-vdrzoening boeten voor hun ketterij. Hij sneu tussen Diri, heer ya��Altena en ande- velde in een gevecht tegen hen op 16 ren. . juli 1234, Dit wordt·ve�meld_ in:van Hij was wwarschî"jnlijk getrouwd met Goch. In sept. 1243 erkent deze Her Aleid (of Alveiade) van Heusden. baren echter, dat hij ·goederen van Uit dit huwelijk is o.a. Jan I, heer ·het Domkapittel in �eukelom ontvangen van Arkel geboren. heeft, zodat het waarschijnlijker isnn Herbaren II van de Lede is waarschijn dat hij kort na 1243 is overleden.nn lijk gelijk te stellen aan Jpn X,nni d.:j-�n Dez�_Herhar�n heeft zich waarschijn de oude kr îek hrij ers ,a:i-,? cJ'.e \�- lijk re.eds !bïj zijr.\ lèvert· "van Arkel"nn 1 _nn9� t3? ': j st���12.t�.E,�._ VaJ:L .• Gorinchem _ be sbhouw.f.!n�-, genoemd·;·- daar geert ènkêle van zijnnn Wanneer wij echter rekening houden zoons de naam "van de Lede" meer ge met de moderne theorie, dat Gorinchem dragen heeft.nn omstreeks 1253 aan de van Arkels �s gekomen·, is dit onmogelijk. Ik voel er daar�m meer voor Jan I, de Sterkenn ali-sti6h�er van ·Gorinchem te noemen. JAN I V.A l\l ARKEL, de s1-erke Om.streeks 1253 kwam Jan I door koop· De betekenis van Jan Invan Arkel, of afstamming in•het bezit van de ook wel genoemd Jan, de Sterke, v�or landerr·rond Gorinchem::Hij steeg· Gorinchem is bijzonder groot geweest. hi�r�oor natuurlijk in aanzien. Het Onder deze Jan breidde de stad ziGh is dan ook begrijpelijk_dat wij pas sterk-�it. Zelfs w�s er sprake van van 1253 af zijn naàm regelmatig te- een aarden omwalling om de stad. In gekomen in oorkonden. deze tijd waren er nog-vrijwel geen In de akte ian 17 maart 1253 treedt stenen gebouwen, alles was nog van hijnr heer van Arkel en ridder genoemd, hout. op al:s getuige voor de heer Jan van Hij i's de bouwheer van de "Keizerlij de Lede, In het volgende jaar (25 ju ke_.burcht". en .de St. Janskerk geweest. ni 1254) vinden wij hem met -zijn broe Het is overi·nngens twijfelachtig of hij ders Otto en Hugo vermeld in de oor bij de bouw van de St. J2,nskerk de fun kond_e, waarin heer Jan van de Le.de damenten van het vroegere kasteeltje en.zijn _neef Hugo van 'Arkel, Floris van de Bentheims, dnt ongeveer op de van Dalem belenen,me.t een derde van ze pla2-ts heeft gestaan, heeft ge Daiem.· Op 29 okto�er 1263 beleent hijn bruikt. Abraham Kemp veronderstelt zij'ri "cognatus" btto met het bedijk van wel,_Aart Kemp, zijn kleinioon, te iand, SCRIPTUM CASPINGIUM V 13 ___ ·::: ... L.. . .. ------van.' Ä°rkeT '/lf · Gorinchem------�1:.l"lr"' ... -y-' · ... Het was in 1267 n9g ·bewoond.- Volgens de bronnen moe-t de"Ketzerlijke Burcht" voor 18 april 1290 zijn vbltooid, Voor verJere informatie over dit onderwerp, zie het artikel over de burchten van de van Arkels. Jan van Arkel regeerde·zijn heerlijk heid als een.koninkrijkje-in mtnia� tuur; ook hield hiJ grootse feesten.· Jan I, de S"terke, stierf vermeode lijk in 1j12 en werd mis�chien be graven in de St-. Janskerk. Gevelsteen i� de Waterpoort te Ant dam Zijn vrouw- Bertha van Ochten hertrouw de in 1280 met Johan Wolft. - DOUWE DE VRIES - Over de 3 hei�n�an A�kel, die in deze tijd over G6�inchem regeerden is, even� als de overige vàn Ar·kels tr_ouwens, niet zo heei veel bekend. Veelal m9eten· we afgaan op gissingen en ·onwaarheden van de_ oudere kroniekschrijver�, hier Dp door i_s het niet,n1 onwaarschijnlijk dat ik_ er e:rkele (misschien wel vel�)n plaatse�·enigszins naastzit, ; / i,i-' � .. Bentheim (Boudewijn), in' het bezit Il \/. A.rket der van .Arkels cekomen kan zijn. In Jan een artikel hiervoor is naar een op Op 24 -juli 1269 wordt ZlJn naam voor lossing gezocht voor het probleem of het eerst vermeld. Dan is Jan nog Gorinchem·door koop of door afstam knape, pas ·in- 1281 iè hij ridder ming in h�t bezit is gekomen der ·Ar Van· deze . Gor inche mse · he-er •war d t go-- kels. z egd, dat hiJ een vroom hee:r was,r:, grootmoedig·en wijs, �ltijd trachten� In -1287 (4 juli) krijgen de burgers d� om zijn onderzaier welvaar� te van Gorinchem ook tolvrijdom van Jan bezorgen �n �oor �en privil�gi�n te vann_B�abant ,voor diens gebied, door verwerven, d2:t -Jari II hem bijgestaan had in z:ijn Op 2-3 februari 1282 'verklaart Floris· �trijd tegen Reinoud van Gelder �m · V, dat hij aa� die van Gorinchem, Limburg. mannen van de- heer van Arkel, dezelf In 1296 wérd Floris V door de èdelen de tolvrijheid �al geven die zij nu genieten, indien ''villam predictam" vermoord. Jan II koos de zijde van Floris, ·want na de gevangenneming van ten gevolge van een overstroming of Floris neemt Jan diens twee neven var een dijkdoorbraak naar elders zou Henegouwen mee naar zijn kasteel. Ook · moeten worden verlegd. Gorinchemnn · maakt hij later deel �it van h�t ge ··nnwo:tdt hier niet met de latijnse naamnn z·�schap dat aan de koning van Enge "oppidum" of "civitas" (= stad, plàatsnn land de dood van Floris V gaat melden, met stqdrecht), maar slechts metnn In 1297 {27 maart) sneuvelde Jan in "villa_·_ (=: dorp, pllats zonder st.ad de slag bij Vronen (bij Alkmaar) tegen recht) aangeduid. Dit wijst erop.dat de in opstand gekomen Frieze'n, Hij Gorinchem op die.datum nog geen stadnn werd begraven in de St. Janskerk. was.nn Met wie Jan getrouwd is geweest is Deze oorkonden heeft aanleiding gege onbekend. Van Goch noemt Bertha, doch ven tot tal van beschouwingen overnn ter van heer Gerrit van Sterkenburg, de wijze waarop Gorinchem, da� innn anderen noemen Ermgard van Voorne, 1224 nog toebehoorde aan de heren vannn doch beiden zijn onjuist, 14 Gorinchem•--·n·------ JA 1\J Ill ") H e.·e r v. .A r k- e 1 1297-1326 Jan II werd_ opgevolgd door zijn zoon eerste vrouw Mabelia van Voorn (ver Jan III. meld 1293-1305 overl. 1318?) heette. Hoewel de kruistochten naar het Hèi Op 27 oktober 1321 wordt voor het lige Land aan het einde van de 13de eerst melding gemaakt van de tweede eèuw reeds veel van hun aantrekkeltjk vrouw van Jan III. Zij he�tte Cunegmn heid voor de adel verloren hadden, de van Virnenburg. schijnt deze Ján toch nog zo onder Er blijkt veel verwarring te bestaan nemend geweest te zijn om fte reis naar over het feit of Jan IV nu een zoon het Saraceen�e land te wagen. Of hij van Mabelia of van Cunegonda is. dit gedaan heeft voor of na de dood Verschillende schrijvers nemen aan dat van zijn vader blijkt niet. Kemp weet Jan IV van Arkel identiek is met Jan over deze reis nog een gebeurtenis van de Lede, de oudste zoon van Cune te �ertellen, die thuishöórt bij de gonda. Dit is echter geheel onjuist. afdeling sterke verhalen. Jan IV was de zoon van Mabelia van Onder de heeTschappij van Ja� van Ar Voo�ne en Jan van de Lede, de latere kel III werd West_Europa in het begin bisschop Jan van Arkel, is de oudste der 14de eeuw bezocht door hangers- zoon uit het huwelijk met Cunegonda. - nood en pest, de twee grote boosdoe ners uit dié dagen. Ook Gorinchem zounn De laatste oorkonde, waaruit nog in de:ellende van de hongersnood delennn blijkt dat Jan III in.leven is, da .en voor�l onder de armen van de stadnn teert van 12 juni 1323n. Hieruit konklu werd _vreselijk geleden. Uit deze tijd deerden enkele oudere schrijvers is het sterke verhaal bekend van denn (t.w. Paulinen Kam�), dat hij vriJ -.�edu�e Elizabeth Hendriks. _vlug hierna wel overleden zou zijn, en wel· op 24 dec. 1324. Gorinchem .was ïn die tijd een plaats Hï'ermede in strijd is echter de oor van vnl. vissers en kooplieden, Te konde d.d. 18 aug. 1326, waarin Jan genover Gorinchem lag (en iigt nog) van Arkel nog optreedt. Van deze oor �� stad �oudrichem, waarvan de bevol konde is het orgineel verloren gegaan king _ook vnl. leefde van de visser-ij en we bezit�en alleen nog een vidimus in handel, Er was al meerdere keren (lett.: wij hebben het gezien) van onenigheid geweest ove� het feit. wi_e 1396. waar mocht vissen. Dii leidde in 1322 Het is niet bekenà wanneer Jan stierf, (2 feb,) tot een ove;eenkomst tussen maar de oorkonde van 1326 in aanmer de heer v�n_Arkel en Willem van Hoorn, king genomen is het aannemelijk dat he�r van het land van Altena en Wou hij tussen 1$-23 aug. is overleden. drichem. De hE:er van Arkel kreeg "al le �isseryen en water aan beyden zey De graftombe in de St. Janskerk. den der·Merwe van den halven Lingen (zoals zal blijken uit het artikel tot Schelluinersloot toe". Verder wer hierna) is aan hem en zijn eerste derr de Gorinchemse bugers vrijgesteld vrouw Mabelia van Voorne gewijdt; van �e Woudrichemse tol, terwijl de en door Jan IV omstreeks 1328 in de Woudrichemmers hetzelfde privilege ver (oude) kerk geplaatst. kregen voo_r de Gorinchemse tol. JJoor de��, en nog andere faciliteiten, ont Jan TIZ- v. Arkel stond �rneen betere verstandhouding tussen beide steden. Hij wordt voor het eerst genoemd in Jan III was tweemaal getrouwd. Hoewel een oorkonde, gedateerd 29 maart 13n22. er geen oorkonde bestaat waarin dit Jan IV raakte in conflict met zijn feit vermeld staat, zijn er toch be stiefmoeder Cunegonde (de vrouw van wijsgronden genoeg om met grote ze Jan III). Waarschijnlijk was Jan IV kerheid te kunnen zeggen, dat zijn ontevreden over het feit dat de heer- SCRIPTUM CASPINGIUM V 15 -----_--____-_-__-__-._-.._------,. v-an Arkel f��j Gorinchêm ·ee -.,,.-✓ lijkheid van den Berghe door graaf van die taak op aan heer Jan,,die hem Willem was toegewezen aan zijn half bel9ofde hiervan goede rekening te broer Jan �.d. Lede (de latere bis zullen doen. schop JaL van Arkel). Op aug. 23 1326 Tijdens zijn r�gering komen verschil deed graaf Willem uitspraak over deze lende on�aregeldheden voor. kwestie ten gunste van Jan van de Le- Op 16 april 1355 doet graaf Willem deo uitspraak in het geschil van heer Jan Hoe van Goch e� bij komt dat Jan IV van Arkel met Willem va'n Oosterhout al in 1314 in Keulen (tijdens een en Roelof van Dalem, waarbij Willem .. toeI·noöi) trouwde met de erfdochter in �et bezit wordt gesteld van alle 7an graaf Otto van Cleef, Irmengard goederen, waarop heer Jan tot heden =-s een raadsel (blz. 125; "Van Ar beslag had gelegd. :.:e2.G Oude Veste). ?as in 1327 wordt er voor het eerst De moeilijkheden van Jan·rv met her �elding gemaakt van de vrouw van Jan, i_óg Al brech t over de heerli "kheid Fij is daarom waarschijnlijk pas om van der Lecke door Mr. J.W. Groesbeek) st��eeks dit jaar getrouwd met Irmen Hertog Willem IV verkocht in de t2:a:tl van Cleve (het is nog de vraag 1342 ;f ,:;e wel Irmengard of Ermgard heette, heerlijkheid van der Lecke aan Jan van Polanen, doch deze viel bij de aangezien in een akte van 1408 wordt ;esproken van Margariet of Margaretha graaf in ongenade en zo viel het her van Cleve; en geen van haar kinderen tog Willem V niet moeilijk om op 21 april 1351 te erkennen, dat zijn lie L:.m5ard heette� zoals gebruikelijk was) o· ve neve, die here van Arkel, op grond van handvesten, die deze bezat, recht Uit dit �îuwelijk blijkt wel hoe zeer had op (een deel) van de goederen van de van Arkels in aanzien gestegen zfjn, der Lecke, te weten Streveland, Nie�w S dert dit huwelijk worden de van Ar kels door de Hollandse graven "onsen Leckerland, Brandwijk, Ghibeland en lieven neven genoemd. Bleskensgrave aan beide zijden van de Grave. Onder zijn bewind woedde er in 1334 De g::2,::,,,f was zo overtuigd van de juist een storm, waardoor veel me�sen en heid van de aanspraken van de heer van vee omkwamen in het water. Kemp weet Arkel op deze goederen, dat hij deze ons te berichten dat de stad steeds er op genoemde datum mede beleende. dichter bebouwd werd. Hoewel er steeds Maar: op 5 dec. 1356 verzoende de meer hui:en kwamen was het overgrote hertog zich weer met Jan van Polanen deel nog van hout gemaakt. Daarom e� d�� bracht met zich mee, dat de stond de stad ook vaak in brand, Zo hertog lang niet zo overtuigd meer ook in 1348, toen er 8 huizen langs was van de aanspraken van de heer van de haven afbrandden. In 1342 was er Arkel en van de heer van Culemborg hier zelfs een aardbeving en in 1348 (die ook een deel van de heerlijkheid bezoch·t de pest Gorinchem en rukte van der Lecke gekregen ijad). ongeveer 400 inwoners weg. De mensen Beide heren r�akten daarop in con hadden het in die �ijd wel zwaar te flict met heer Jan van Polanen. Her verduren. tog Albrecht besliste dit geschil Onder deze Jan braken ook de Hoekse door op 19 sept. 1358 vast te stellen, dat heer Jan van Polanen méér recht en Kabeljauwse twisten uit (deze had op de heerlijkheid van der Lecke worden in een volgend artikel be Gproken). Politiek gezien trad Jan dan de beide andere heren. Hij mocht hier echter niet aankomen zolang de "1.Ïet op de voorgrond, daar hij de Ka-· mogelijkheid bestond, dat deze op kor beljauwse partij toegedaan was. Hij te termijn een beter bewijs voor hun· �oos de zijde van Willen IV. 1 Toen graaf Willem IV heer Janes broer aanspraken aanbrachten. Hertog Al brecht was dus kennelijk geneigd om op de Utrechtse bisschopszetel bracht de En zelf mombaer en voogd van het goederen van der Lecke aan heer Jan van Po1anen terug te geven. Sticht werd: droeg hij de uitoefening 16 ------· van Arke 1 Gorinche,ie .... .e. .. . 9e._ee Dit namen de anderen niet en Jan heer �oesten worden aangeboden, voor zJj van Arkel raakte met hertog Albrecht verder gezonden mochten worden, ten in conflict. Op 29 mei 1359 verzoende zij de koopman de verplichting af hij zich weer met de hertog, waarbij kocht. bepaald werd, dat hun geschil over de Dit-privilege werd Dordrecht in 1299 goederen van der Lecke onderworpen door Graaf Jan Ivan Holland verleend. zou worden aan de uitspraak van de ar In deze fraaie constructie was het biters. nu zo, dat bijv. een Gorcumse schipper De arbiters hadden kennelijk weinig met wijn of ·andèr goed geladen, de moeite met het constateren van het Merwed& afkomende, eerst naar Dordrecht feit, dat de heer van Arkel volkomen moest varen, daar het goed op de kant het gelijk aan4 ZlJn·zijde had, want moest zetten om het daar te verkopen. zij deden op juli î359 reeds hun Lukte dit niet, dan moest hij aan Dor uitspraak. drecht het zgn. recht van makelaardij Toch wilden zij heer Jan van Polanen betalen en vervolgens een "volger" niet geheel afvallen en daaroc beslis (deze moest in de gaten houden of de ten zij, dat Streefkerk en Nieuw Leck goederen wel naar de thuishaven ge erland aan de heren van Arkèl toebe bracht werden) aan boord nemen, be hoorden, doch dat deze genoemde goede talen en de-kost geven, om dan aldus ren in leen moesten geven aan heer Jan met deze door hem zelf betaalde spion van Polanen,. wiens voorvaderen altijd naar Gorinchem ts varen en daar dan al leenmannen van de heren van Arkel definitief te lossen en te verkopen. gweest waren. Het geschil tussen heer Jan heer van Arkel en hertog Albrecht In 1355 verkreeg Dordrecht een nieuw over dit onderwerp was hiermede weer privilege, waarin de invloedssfeer ten einde. van Dordrecht naar alle kanten werd ) ui.tgebreid. Over deze onenigheid is uitgeweid;e Vooral Gorinchem en Schoonhoven wa omdat het een goed voorbeeld is van ren,door hun ligging, de slachtoffers de gebruikelijke -gang van· zak1n in van deze regeling. die tijd bij een onenigheid (vreedza me). In 1359 had een heer van Arkel er ge noeg van en hij liet in het ruim van een schip een aantal soldaten plaats In hetzelfde jaar, op 27 april 1359, nemen. Bij de tol in Dordrecht aange belooft de hertog Albrecht aan de stad komen sloegen zij de tollenaar dood. Dordrecht, dat hij met de heer van Deze daad, gevoegd bij het vele dat Arkel geen dading zal aangaan voordat reeds gepasseerd was, deed de heer deze alle schade vergoed heeft, die hU van Arkel bij Albrecht in ongenade de stad heeft aangedaan. vallen, zo zelfs dat hij de oorkonde Over deze oorkonde bestaan �ogal enige van 1359 uitvaardigde. misverstanden, Zo staat in "<'ud Gor cum Varia",1962,in een artikel van Nu is de vraag, welke heer van Arkel wijlen dhr. van Hoogdalem (blz. 12), nu bedoeld werd. dat niet Jan IV, maar Otto van Arkel Mr. J.W. Groesbeek zegt in "Nederland deze "berisping" kreeg van hertog sche Leeuw" (1954, blz. 180) dat her Albrecht, We zullen nu eerst eens tog Albrecht in zijn oorkonde Jan IV gaan kijken hoe hertog Albrecht tot bedoelde, terwijl dhr. van Hoogdalem deze strenge opmerking aan het adres zegt dat het heer Otto (de 2de zoon van de van Arkels is gekomen. van Jan IV) bedoeld wordt. Een nog andere lP.zing van het gebeur Controverse Dordrecht - Gorinchem de verkondigd dhr v. Goch in "Van Dordrecht, de in die dagen reeds zo Arkels Oude Veste" (blz. 128-129), belangrijke en machtige koopstad, be die het gebeuren na 1363 laat plaats zat het stapelrecht van alle koopwaren, vinden (onder Otto van Arkel) en waar die de Rijn, de Maas, de Merwede, de bij hertog Albrecht alleen maar lacht IJssel en de Lek afgevoerd werden, als hij van het gebeurde hoort. Van d.w.z. dat de waren daar ontscheept enee Goch zegt echter zelf al, dat hij niet enige dagen opgestap�d en te koopee weet wat hiervan waar is. SCRIPTUM CASPINGIUM V 17 van Arkel ê Gorinchem Het aannemelijkst is wel de verkla veronts�huld�gen, dat hij de uit ring dat dit voorval plaatsvond on vaart van zijn vader niet bij heeft der Jan IV van Arkel. Pas op 7 mei kunnen wonen. 1360 komt de Paam van Otto voor het Heer Jan. IV werd niet opgevolgd door eerst voor, terwijl Jan IV op 12 DOV. werd 1359 nog zegelde. zijn oudste zoon Jan (deze in een toernooi te Dordrecht zo zwaar Heer Jan moet begin mel 1360 overle gekwetst, ·dat hij aan zijn wonden over leeó, volgens Kemp), maar door zijn den zijn, daar op 11 mei· 1360 graafee · tweede zoon Otto. Jan v. Bloys zich bij heer Otto doet - ROLF VAN ACQUOY - DEN STERKEN JAN Abraham Kero.p . Den sterken Jan, wiens daad dees uyr noch leeft, Dat hij een grooten·Henghst van d'aard geheven h�eft, 9 de beenen toe-genepen De handen om een baike 1 En soo het"beest heel lqs van d ·eir,cie opgegrepen. Dit is dan het beroemde verhaal over Jan van Arkel de Sterke, zo sterk, d�t hij rijdende dcior ,,. de Laag-Arkelpoört, zich optrok aan een poortbalk en het paard tussen zijn knieên mee. om hoog lichtte. 11 "dattet peert luyde creet van grooter pijne • (D.·F. 'Pauw) Is het te verwonderen,.dat de spreuk onder het Gcrclimse wapen vandaag nog is: FORTUS CRE.ANTUR FORTIBUS - Sterken.brengerr sterken voort 0· 18 van Arkel �i'��- Gorinchem------ ..... ,.,.... In de St. Janskerk kan men in een hoek van de kerk in het uitgebeitelde dek stuk van een tombe de afbeelding herkennen van een riêder en zijn vrouw. Op het schild, dat de ridder bij zich heeft, kunnen we het wapen van de van Arkels duidelijk herkennen, We hebben dus klaarblijkelijk te doen met één van de heren van dit eens zo machtige geslacht, en zijn gemalin. Wie dit nu eigenlijk zijn laten we voorlopig nog in het midden, hierop zal ik later een antwoord gevene1 maar eerst zal ik proberen uit de doeken te doen hoe de�e oude beelden hier terecht zijn gekomen. In de oude kerk (de huidige dateert De balk met dit riJmpje is te zien uit de vori&e eer=:.w) bevond zich voor in het museum "Dit is in Bethlehem tt het jaar 1603 in het O.L.V. de graf van de vereniging "Oud Gorcum". kelder der Heeren van Arkel. Deze kel der was in het begin een gewone door Toen de oude kerk in 1845 werd afge een zerk gedekte holte onder de kerk broken vond men in deze graftombe vloer, waarin men afdaalde langs een slechts enige beenderen en drie sche kleine wenteltrap.e dels, die in een ruimte van 82 cm. Volgens Kemp ("Leven der doorluchtigee breed en 1.24 m diep waren opgeborgen. heeren van Arkel ende jaarbeschrijvinge Voor het jaar 1603 lagen deze been der stad Gorinchem") lagen op die zerk, deren in een grafkelder, in 1603 vol waarin het geslachtswapen der van Ar stond echter een tombe, omdat de kels gebeiteld was, twee beelden, uit laatste van Arkel (die over Gorinchem arduin gehouweri e1: voorstellende Jan regeerde) in 1417 overleden was. van Arkel, de sterke en ijn vrouw Omdat men de resta1ll'atie van de vrij z niet kon betalen Bertha van Ochten. Dit zouden dus de beschadigde deksteen beelden kunnen zijn die nu in de kerk (door de bouw van de nieuwe kerk), liggen.e werd deze onder de vloer van de kerk Boven deze kelder had men een wapen begraven. bord opgehangen met daarop de 8 kwar In 1916 kwam men op de gedachte deze tieren van deze van Arkel. Deze kel verborgen kustschat weer te voorsch�n der bleef in deze toestand aanwezig te brengen. Spoedig was eon comit� gavormd, en al in 1917 lag de tombe tot 1603 1 toen men de beenderen der edele Heeren en Vrouwen verzamelde en volledig gerestaureerd in de kerk te pronken. opnieuw bijzette in de nieuwee7 toen vervaardigde verheven tombe, Lang is 7erondersteld (zoals ook Abraham Kemp, die ooggetuige was van vermeld steat �p het bord boven deze die ontgraving vertelt over de beende-- tombe) dat de beelden heer Ja:r;i van ren van Jan van Arkel de Sterke dat Arkel àe Sterke en zijn vrotiw Bertha deze ,isoo langh uytstekende (waren) van Ochten voorstellen. Jan zou ge- tegen d'andre als groote-mans-gebeen- regeerd hebbep (volgens hetzelfde ten, tegen die van kinderen". bord) van 1234-1272. De zerk met de beelden werd weer als Zijn deze gegevens nu eigenlijk wel dekstuk op de tmube gelegd en op het juist? wapenbord dat erboven werd opgehangene Na vele onderzoekingen, o.a. van .dr. schilderde 1 men het volgende rijmpje:. J, Kalff in 1917 en Jhr. dr, W.A. -·, ' ..... , .. \ort'f:W•'·...�••rN '·,',�·.,,111, ,11o,1' .. , ...... ,1,,,."fl''" /'1!''1!1'•/'''I" w·�""·,··t4,',11'. ï'Ct''iill''lll1i ' .,.,.,.,... ,,..,.•. ,,n 'lljJ'!!llf' 'l.1JI''\'.\ ' .. , . ),�.,.-� ... ,n,, m1•�•lt;l·.�•r.••�rw,ó,t1c ,,,,,,..•. ,. JWIJlll••ll''"'t11;.ww1•!11f"�·,·'·.;1:r,,:,t11n,•,,··,..•i'1,','1c'm,',,'l•fW'tljllUlf1iJllii!U':'I..·,.�. Î Johan van Ankel de negenste Heer wilt dit volgède Cronijke onthouwe;ee i - Heeft anno 1212 tot slants eer de staat. Gorcom en dese kerkcke doen bouwen.,. Hierbij dient opgemerkt te worden dat Beelaerts van Blokland, is geblekene men dit rijmpje uit de toen nog onuit dat deze beelden onmogelijk genoemde gegeven aantekeningen van Aart Kempe personen kunnen voorstellen. heeft gehaald, en deze was de meninge Dr. J, Kalff kwam na zijn onderzoe toegedaan dat Gorcum in het jaar 1212 kingen (di�ect na het plaatsen van gesticht was. de tombe in 1917) tot de vage conclusie SCRIPTUM CASPINGIUM V 19 ------:-wn Arkfl Gorinch•m9 • IlH H 11Il ..�� " ::i::1 IV), ,J:n· • 1re t C'.J- land ?"' tijd naast van de Oude kerk bov�t me w ev� te. Ee.r 3, '"t_;htt-:-1 �· _ . inde over haar ma.n h� �tro1rttd � vader de bel"l Inrlien het monum"1nt di zi sti�fmo�- oen beitê e:1. oher d�t naast Jan ilI, Ï'iB, van en z we ? van /trke1 tw<>emaa.1 ...... � . J SCHRIJFTvlA.CHINES reec1s vanaf :t, 175, -- (incl. J3TW) ., . ' , .. f._ ' met volledige garantie. • TELMACHINES FOTO-COPIEERMACHINES vanaf f 225, -- (incl. BT'w') alles voêJr kanroorschoo1·hLriSI en rekenkamer • \ f bij: BOEK- en KANTOORBOEKHANDEL: G . .JAI\JS SEl\J PEULENSTE.AAT 239, I-IA.RDINXVELD-GIESSENDAM ., . TELE:)!'OON: 01846 - 3051, · ·bgg 2520 l -� voor al lJ\N baby- en . (g_?�d gesorte_erd in merkartikelen) naar-:- R.�BY EN SPEELGOEDHUIS -. i .. 'kon. Wilhe J;mihalaan 72 tel. 2 36 37 -�� QOrillC-hern KENT U HET ADRES VOOR UW MATERIALEN EN GEREEDSC-HAPPEN' ?? \ '. O.a: hOlJ l- -- ti E'ha no --verf_ c�e h.: {? _, - r·eed s·c ...... , � �, ... ,.., .... .�- , lt ..., :.,, .. •• . � ✓ L- i N w� . 'k.l 1 ..,.., t• � -: /¼ - - .,._.. r f HUBO IN OOK BOORMACH::::NES DEALER ALLE ALLE TUINGEREEDSCHAP MOGELIJKE: KLEUREN ETC. VARIATIES! VOOR UWt AUTO .•. HET IS: Uli< TJ-(a !?1J l'l Schoutstraat 21 - 27 tel. 21 ij4 Gildenweg 121 �el. 24595 ,..,:_.;...;� ··--.:,J-"' ",Jr. - ... ,, ' ...... �··" ,,.._.-;.-!....-. ,. :t B d n ke � Bakker�i i .. BIJ·: Hetd:<\S ·-•· ...,, ' : '-,, :,,1-n l ,_ 'l · �\_. � - HA \/Ë R··Ko-R t S (h1 k k.el p_�::-1l S e :: ,3 11 e e r) d.. e b e s � e \ , 1 � : K' \vv ., / AL' _ J.·:_.�:: Î ,_ ·-./_ '. I ) Schotdeur.en 50, ·Arkel C�-·tT t 1' i ,______,:__ i ------' __,· 1.. ; � _ /:�\�: •i�---, • �;,.:{���l\. VOOR BETERE ..:S:tARYS:ItZ/i)RG ING NAAR: i l •i Sl1J�er1J ; ·i l DAMES HEREN: ' kapsator·). .•. 1-'; _.,•·-�> I' r HEEFT ALTIJD WEL IETS GOEDS va,, HA "TTl;M ONDER DE KURK Kon. Wilhelminalaan 48, Gorinchem" J. Feith - Kon. Wilhelmirialaan 56 tel. �}731 Raad11U ,sp IE'ln 6 _Arkel t-E'1 lefc)or·1. 01831--14�18 (staat geschreven in het oude hek boven qp de toren van Gorkum) ' 1 1 ,.. • Vc3n Oe:r Sh�1ys c;n V 13n IJijk \-e Har .. :di;n·x\:eld .. . . -' 1 . rrc)rS da,.zii·cje.,, rC)re.n en __ _ ., éie· ÓLJdè cJoelen 1-e Gorkurr, h:e:efr n1oge_r1 reslaLirer et1 : ...... ·� _,·'.N.V. VAI\J DER .S-Ll}.YS l�N 'VAN-�OIJK··· Ke-rkw�g. :)1 'H·a�di n xvel d. .-- ':_ r·e1: o.1·846 ·--� 2579. · ·. '.: · .,. \' - ·::. · .,. . . : .. . "�... .. �- ,., : ·,�_'.:�._,-:�-' : -· . .. -�, .. . • � L��.. � -�··. �: .. -�-�;:!: ,.., ...... � ------van Arkel Gorinchemnn R��--.,✓ De Door R. Starnk'.)t, G.S. van de afdeling van de Onderweg, danwel ten noórden of ten zuiden van de HaE:,rweg/Kerk ·De koninklijke Burcht te Arkelnn stoep gelege� heeft. /" Indien het ten westen van de On_derweg · 1. Stichtingnn gelegen heeft, dan zou men via lucht Het is niet bekend, wanneer er t.enn I ° foto s en eventuele bodemverkleuri;11� Arkel een eerste burcht, of in iedernn gen, aanwezige fundamenten aan kunnen. geval de koninklijke burchtn1 gesticht zal zijn. Mogelijk kende Arkel :reedsnn tonen, Er wordt hier echter hoçh van in de tijd· dat het deel uitmaaktenn onderzoek noch van vondsten melding gemaakt. •ran het gouw Teisterbant een sterkte.nn Meer waarschijnlijk is het echter, dat Ande�zijds kan dit ook voor de he�ennn het kasteel ten oosten van de Onder van der Leede (leerdam), de stamva weg (en ten zuiden van de Kerkstoep) ders der Van Arkels, gelden. Mocht het kasteel dooi de Arkels ge gelegen heeft, daar het desbetreffende terrein hoger is, en hier ook de sticht zijn, dan zal de oer waarschijn·- .. kerk (misschien ontstaan als slotka lijk Herbaren van Arke1 1\J �r De ClJ- 11)) r pel staat. fe"•tjes ver,Jijzen naar de notenn Mi11deleeuwse vo_ndsten heb.}:ien aange� ·op hlad7.;ijdè 4n), ::l':! , •'stenn toond dat deze plaats een hoge _ouder .,·�rkolse heer, te beurt '3ijn gev2.llen.nn dom heeft, Verhalen over onderaardse I� dat geval is een Arkelse konin gangen �er plekke·zull�� eohter tot klijke b�cht-geen lang leven bescho de legenden moeten worden gerekend. :0 on geweest, �r zijn echter ook nog andere theo 2.nPlaatsbepaling riën over de vermoedelijke plaats De juiste plaats van de Koninklijke van het kasteel: . Burcht is nog steeds niet precies .. a)nIn de Vrouwe"rihuiswaard ( dus, tennn bekend. Kemp 2) beJchrijft de plaatsnn '"" 3)i oosten van .·de kerk en de dijk), �. van het kasteel als volgt deze uiter�aard van de Linge gaat, 'Een sterke steenen kamer (=kisteel), ook wel met de naam "Arkelsb�g" ,;el omgraven (=omgeven ducir ·�ennn door het leven 12). gracht), westwaard va�__ ae·Arkelsenn b)nNabij het voormalige kloosternn Kerk aan de Poelstriüi:t.nn î558) Oudenhage (tot onder Riet Ile plaats vali d.8 Arkelse Ke:rk is be- veld 13). kend 4) (reeds van het jaar 1267 wordtnn c)nBij de t"gw. woning van Gorkumsnn vermeld, dat de ke�k door Folperd vannn 5)) .. ·eerstenburger, een oude boerderij ds Leode werd Yerwoest Ee_n oudenn a8.n de Onderweg, die door 2 (recht strategische plaats, op een �oogte, hoekige) s]otenstelsels wordt om hetzij ontstaan als oeverw11.1 van eennn geven {welke dan de resten-van e�1: oude Lingeloop, hetzij als donk (met of twee grachten zouden moeten z1Jn). ?-and gevulde bedding, die door in 3.nnOmschrijving klinking boven het omringende landnn Een omschrijv.ing van de burcht isnn uitsteekt) Deze oude Linge-loop 6). moeilijk te geven, en moet (bij ge- of ·-bedding treeft :q_estaan, ze lbr,nn _. brek aan andere bronnen) beperkt bl1J ·nvan de Linge ter ho�gte7) van de Arkel ven tot de eerder geciteerde beschrij se kerk, via de Haar -en de· :Nol B) ving van Kemp 14), Deze beschrijving :-iaar Schelluinen en Avelingeh 9). slaat .op de burcht in het tijdvak waar Jok de naam Poelstraat (=m.i. denn de oude Arkelse burcht werd"afge H2,arweg) zou hiermede verband kunnennn in broken en gedeeltelijk tot bewoning houden.nn diende, wegens de bouw van de Keizer strategisch is deze plaats ooknn1 omdatn _ 10)) lijkl"_ è;JJ':.cht. in :het Wijdschild. divers8n (Voegt e.a, via Ark�l's.nn ', Dez� 15))'ste�nen'Kä�er'i zou (aldus van onderweg een Romeinse,·heir•wËt�-----';;erug Goch mogel,ijk �é'.:P. 'fragment van geprojekteerd hebben;nn het voormalige Aikelse slot zijn, Niet duidelijk is nu9 of het kasteelnn ·n·wwarvan in, de historie geen beschrij dan wel ten westen, ofwffl te::1 o 'Bten ·nn ving wordt gegeven.nn SCRIPTUM CASPINGiill. V 21 ----�----.----- van Ar.keltvu,0 Gr'îrinchemee --!. � •• _ .:.__ •• De Keizerlijke Burcht --in. ·•·t- \-ii',1a-�·ch-iTd W.F.- Emck 5) h.9119-t_ het laatste jaar {ái aan, daar ... hem reeds-· 1.eeStichting van de ·nieuwe bur·chtee 1267 bij twijfèlé zijn gerezen o�e! de juiste Daar Arkel•uitgebreidt werd met deee heerlijkheid Wolferen 1), achtten deee datum van overname. De heer H.vanee Hoogdalem �ericht in een schrijvenee Heren van Arkel hun oude burcht teee van dat de A:rkels niet eer gering voor hun in waarde en aanzienee 4-7-67, der te Gorinchem �aren gevestigd danee gestegen gebied 2). Zij begonnen na 1247 en voor 1254,ee daarom met de bouw van een nieuweee 1 - 1 �- Plaat�bepaling Keizerlijke -btircht, oostwaards van .. In tegenstelling tot. de burqht teee Gorinchem in het Wijdschild. Ove� het Arkel, is de plaats van de kèizer stichtingsjaar bestaan verschillende theoriën, die echter allen gezocht lijke burcht wel precies aan te geven, er bestaat zelfs een kaart, waarop moeten worden tussen de jaren 1230 en Deze verschillen zijn ont een gedeelte van de fundamenten staat 1267, aangegeven De burcht lag daar, staan, daar er twijfel·bestaat_over 6). waar nu da Dalemse dijk de eerste het jaar van overname van Wolferen knik van zuid-oost naar oost maakt door de �rkels, die pas na deze over 7). name met de bouw van hun kasteel Aan de rand van de oostelijke ves aanvingen. tingwerken (glacis) van Gorkum, Toch lag oorspronkelijk de burcht ta -Volgens Kemp 3) 'timmerde desen Heeree melijk ver van de .stad verwijderd .Jan d'elfde aan 't Oosten buyten byee ( de M.E. stad reikte niet verder dan Gorinchem een Keyserlijk Paleys ''.ee de tgw. Kalkhaven/Keizerstraat). Heer Jan regeerde van tot 1227 1234, Volgens drs. W.A. van der Donk werd de bouw werd voortgezet door zijnee de burcht ten oosten van een oude zoon Jan de Sterke XII, (1234-1272) Linge-loop, gescheiden van de stad, en zou rond zijn beëindigd. Ookee 1267 gesticht. Hij' ging er hierbij vanuit, de Gorkumse geschiedschrijver vanee dat de Lingeh�ven nog niet (geheel) Goch houdt deze jaartallen aan,ee 4} waso 1' /i-".:lt,..,./f -� ..'ii,!J,:':14�� D N kA./4 R.\ $C\-lAAl P,üEDéN R; 'R.= W" /0 0 1. .2. 3.-,, J 8') "92illili�!!D&.--l �-z.,. lal::twi 1.��.J l?I t;;I iD::�mll&E' t··1 22 ------van Arkel ij Gorinchem------ Aangezien er op een kaart uit 1460 I_ 4, Afbraak_en verwoesting in 1412 ) . 9 _ ten OQsten van h�t Wijdschild Op 26 · juli \,:_ordt het Land van Arkel, (·lus t:efr oóste:6. v'an,dti stado1 maaroo met Goit�che�, overgedragen door Rei nog vobi D�lem) nog �en Linge�1obp noud van Ge.lder aan Willem van Beyeren, getekend staat, kunnen we aannemen,oo -iia1doo± de heeilijkheid 'onderdeeloo dat het Wijdschild in vroeger tij� wordt van het graafschap-Holland. den geheel do6� water werd omgeven,oo Deze Willem van Beyeren wilde de na--·oo en aldus uitermate geschikt wi�o. alsoo gedachtenis, welke met name _de bUJ'.'chtoo natuurlijke- verdedigin,_g va� !'let kas-: aan de van Àrkels ga,f, volledig uit - . roeien. Hij gaf reeds in 1412 op . 3, Omschrijving . "!, dracht het kasteel tot op de funda-;-.oo 'Hoe 6...:ootz, hoe pI'atz; hoe trotz, ,·, men.ten af te branden en. af te brekeri.oo dat ;men hiet de Bïi'.i:'g. . , , Me::1 wil 'Op deze braakt Hertogh Willem zijn seggen· datter·oo in gant� Duytsland _ · �arnschap,-doet se uyt den Grond op diesgelijks geen en was: Een Peirel graven, de toornen en muyren onderoo ·o·· aan de Kroon van Gorinchem, zob ·oo uythouwen, en al 't getimmer onder kley:nen Stadt te brallen met een schoven met groote bakken en blokken,oo cieraad dat 't wijd-vermaarde Duyts- toens een groot vuur daar onder ge 12,. ei d'.Loogen uyt stak. Het hooge Hof stookt .•• De stutsels vernield,· sto� had in 't omga2,n seven onwinlijke ten Muyren, Zalen, Kapelllenoo1 Toornen,o toornen, met een hoogs lange wijde e:n voo�cts al de gebouwen in de gracht,oo zaal, en een �choori Kapel ••. op S.Jacobsdagh' 11). 1 t Middelste Hof had vier groote In de plaats van het oude, 150 jaar zwa�e Toornen, en dees beyde Hoven bud gewordene kasteel, bouwde Willemoo ·e1i? een groote wijde omgaande Grach c: ten zuiden van Gorinchem, aan de Mer Maa._,r_'t ; nedèrst SCRIPTUM CASPilîGIUM ::· V 23 ------...-..-. _-__-__-__ �-_v�na}�-_l:'.keI��] .Gorinchema------. . ·-v- De .Hoekse Kabeljauwse Pluhderehde soldaten tijdens één van de �wisten. ·V.o.0r .-een beter begrip voor de moeilijkheden in deze tijd eerst een algemene inleiding. ' over het ontstaan van de Hoekse en Kabeljauwse moeilijkheden.a Al onder Floris V bestond er een Hoek- leende 1 zoals gezegd, in 1350 het sta . ··se en eeti Kabeljauwse stroming. De pelrecht aan Dordrecht, maar joeg hier Kàbèljauwen probeerden zich als meer door andere edelen, waaronder de heren derheid te ontworstelen aan de onder van Arl::el en Egmond tegen zich in het drukking van de min_derheid, de Hoe- harnas. Toen de Duitse keizer sti&rf, ·aken, die-al sinds eeuwen een bevaar- s�on� zij niet sterk �eer en moest zij - rechte stand waren.a een concessie doen aan de oppositie, Tot _de Kabeljauwen. behoorden de poor waarin ian V (1322-1359),een hoofdrol ters der steden, die langzamerhand speefJe. Margaretha stond haar rechten in aanzien en rijkdom stegen, en en aan haar zoon Willem af na de beruchte kele mensen van de adel. De behouden scheepsstrijd op de Maas, op voorwaar de partij der Hoeken bestond uit ha.ta de dat.voor· haa� een jaargeld van 6000 merendeel der edelen. Buskruit wasa florentinse go:tidgu1dens en een gift een belangrijk wapen in handen vana van 15,000 :goudguldens ineens door de poorters tecen de adel.a haar zoon werden.opgebracht. Delft was het middelpunt van de Ka Wil1e,m begunstigde nu echtèr de onte beljauwse beweging. Dordrecht wasa vredenen rijk;elijk, waaronder de heer een bolw,erk der·a Hoeken, dat van Mar van Arkei, ru'aar .kon zo het jaargeld gare�ha, de Hoekse zuster van de Hol riiet opbrengen en :kwam dus in conflict landse graaf Willem III, dan ook ve-: met Margaretha. Zo ontbrandde er een le privileges kreeg. In 1350·a verleen burgeroorlog tussen Margaretha en haar de zij Dordrecht stapelrecht.a aanhang_(de Hoiken) en Willem en zijn Deze verwikkelingen waren het gevolga aanhang (de Kab�ljauwen). Willem be van een opvolgingskwestie in Hene- •·a sliste, in 1)54, de strijd in zijn gouwen, Holland, Zeeland en Friesland.a voordeèl·. Margaretha behield Henegouwen. Willem III, een Hollandse graif uita Will.em van· Beyeren werd nu erkend als het Henegouwse huis, was kinderloos·a graaf Willem V uit het huis van Beye gestorven. Zijn zusters Margarethaa reri, waar lang plezier ervan had hij en Filippa waren respectievelijk ge-. ·niet. Een paar jaar later werd hij huwd met de D�itse keizer en de En krankzinnig· en kon niet langer regeren. gelse koning. De Duitse keizer zettea Zijn jongere broer Albrecht werd doora de opvolging door van Margaretha ina de Hoeken als regent aangesteld en de zowel Holland, Zeeland en Friesland.a ze trad krachtig tegen de Kabeljauwena De Engelse koning verzette zich hiera op. Waarschijnlijk was· Jan IV geen natuurlijk fel tegen.a principieel aanhanger van de Kabel Margaretha begunstigde enkele edelena jauwse beweging, getuige een open briefa om ze op haar hand te brengen on ver- aan Albrecht op 29 mei 1359,a 24a ----.. van Arkal ��� G-nrinch'°'m n_a t.• �... .,,-... 0 T TC1 ' Heer V. Arket Ott"o van Arkel volgde omstreeks 1360 a'1deren wisten· door de hulp van een zijn vader op. Hoewel hij net als z�n schipper zwaargewond naar Gorinchem vader- Kabeljauwsgezind was, propeerdq te 'ontkomen. Heer Otto stelde onmid hij de geschillen tussen Hoeken en Ka� dellijk.de heer van· Vianen van-het belja.uwen bij te leggen. Hij o_rgani- geval in kennis, met het verzoek de seerde op vastenavond .1363 een toer schuldigen te straffen. Hij voegde nooi, wairaari ook hertog Albrecht deel hieraan toe, dat als hier geen gevolg ná.m'. Bij deze g8le·genheid werden Al aan gegeven zou worden, hij de da- brecht twee zeer grote snoeken a13,.nge ders zelf zeu komen str_affen. Deze bo�en, waarmee hij erg in zijn schik laatste woorden vatte de heer van was. Vianen als een belediging_ op en hij weigerde daarom iets ·uit te voeren. Otto's bewind heeft Gorinèhem econo misch voorde8l gebracht. Een belang Hierop trok de zoon van Otto, Jan, rijke bijdrage hiertoe heeft ook een op naar het land van Vianen, stak charter uit 1382 gelever� (ee� charter Meerkerk in brand en vernietigde en ..i.s e-en- stuk, wáa-rin ·d·e verhouding kele andere omliggende dorpen, De tussen heer. en s�ad geregeld wo�dt). schuldigen wisten echter te ontkomen ••• Het, is de oudste charter (of privilege Na Vianen met vuurkogels in brand te bri�f?), die wij uit het Arkelse tijd-· hebben geschoten� trok hij zich terug. vak kennen. Ook Ottoat s bestuur heeft Heer Otto, die het blijkbaar nog niet eêhter zijn schaduwzijde gekend. genoeg.avond, trok met een sterk le- . In 1388 was het om een onbenullige re ger naar Ameide, dat hij in brand den mèt de vrede gedaan. stak, Hij sloeg het beleg op voor het slot. De heer van Vianen riep de hulp De oorlog met Vianen in van Willem van Beyeren, de zoon van de r�gerende Hollandse graaf Al Vier Gorcumse kooplui, die met hun brecht van Beyeren. Deze_slaagde erin goederen naar de Utrechtse markt ge ·a voor twee jaar een bestand .tot stand weest waren, stapten op hun t·erugreis in Vianen een herberg binnen. Hier te.. brengen tussen Arkel en Vianen.. ontmoetten zij een rijke. landbouwer Om een simpele meiboom war.en tal van uit Meerkerk, die op zijn landertjen, dorpen platgebrand-, hadden vele men zoals de Gorcummers wisten, vele sen het leven verloren en waren hon mooie bomen had staan. Omdat het Mei derden beroofd van hun bezittingen •.• a�ond was, vroegen zij•aan de Meerker Tot overmaat van ramp brak er op ker, of zij een boom mochten omhakken 14 september .1388 nog een felle brand om die in Gorinchem te planten. Deze uit in de stad, waardoor een groot vq_nd dat best en hij gaf zelfs tqe gedeelte van de uit hout opgetrokken stemming om er meer dan één om te hak huizen in as werden gelegd. ken. Toen de Gorcummers te Meerkerk kwamen, vertelden zij de vrouw vàn de Toen het bestand tussen de van Arkels landman, dat het hen was toegestaan �m Vianen na twee jaar afgelopen was, namen de Gorcummers het recht in ei een paar bomen te kappen. De vrouw gen hand en trokken het land van Via verbood echter het kappen. Toch hak nen binnen. Door àfwezigheid van Otto ten de Gorcummers een paar mooie bo men om, omdat zij zich sterk voelden liep dit voor de G·orcummers op een nederlaag uit bij Lakerveld. door de toestemming van haar man. Kort hiern� werd de vrede gesloten De vrouw begon hierop moord en brand tussen Arkel en Vianen. te schreeuwen en hitste de buren te gen de Gorcummers op, met het gevolg Ondanks deze schermutselingen liet dat dezen met de wapens in de hand· Otto bij zijn·adood op paasavond 1396 tot de aanval overgingen. een welvarende stad achter aan zijn Bij het gevecht dat hierop volgde wer zoon Jan. Arkel was op het toppunt den twee Gorcummers gedood en de twee van zijn macht gekomen. SCRIPTUM CASPINGIUM V 25 . �,·· J A 1\1 IL , 1--1e e r v. Dit artikel is, evenals de twee vorigé,geschreven door D. de Vries -- • Arkel 1 39E,-1401-,.,.1 , Al op 14 jarige leeftijd, in 1377, Volgens vele auteurs weigerde Jan trouwt deze Jan met Johapna, de doch ·van Arkel dit, omdat_ de grafelijke ter van de hertog van' Gelre en Gulik. raad uit Hoeken bestond. De�e weige Hieruit blijkt wel hoezeer de A"rkele(;:l ring zou, volgens dezelfde auteurs,e in macht een aanzien_waren gestegen, de aanleiding-geweest zijn�tot de Ar Jan V noemde zich zich nu behalve kelse oorlogen, Zoals al eerder ver heer van Arkel en Pierrepont, ook meld is hier�oor geen enkel bewijs, heer van Meèhelen. Hoewel men ge veeleer speelt �e haat van de Hoeke schreyen heeft dat hij deze heerltjk Willem van Oostervant tegen de Kabel heid nooit bezeten heeft, is geble jauwse Arkel en de bedreiging diee ken dat hij wel degelijk het land Willem in de machtige positie van dee van Mechelen in zijn bezit heeft ge van Arkels zag een grote rol.e had, In 1389 wordt hij door hertog Al Het ontstaan van de Arkelse oorlogene brecht benoemd tot stadhouder en ont De gelden, die Jan naar Den Haag hade vanger-generaal van het graafschap gezonden wegens zijn belening mef dee Hblland� Deze plotselinge Kabeljauw stad, he:t cSl:Qt. en het land v�n Heus se'gezindheid van Albrecht is te den en>A1tena, werden t8ruggezonden. verklaren door zijn verhouding met f De Arkelse bezittingen werdeh i�con Aleida van �o�lgeest, dochter van fee fisceerd en heer Jan uit Holland ge Kabeljauw Jan van Poelgeest. bannen (1401). Heer Jan zond "schuym Uit jaloezie vermoordden de Hoeken bekkende als een verwoeden beyr" ont daarom Ale-ida op 21 september 1390 zegbrieven aan hertog Albrecht ene op het Buitenhof in Den Haag. diens zoon. Di� betekendè dat hij Volgens Blok was 'zoon Willem van de zich niet meer �ls le8nman van Hol samenzwering qp de hoogte, maar heeft land beschouwde.e zijn vader Albrecht niet naar hem Zo begon de oorlog tuss-en Albrechte willen luisteren (Willem was Hoeks). en Jan van Arkel.e De onenigheid tussen Willem en Al brecht, die hierop volgde, duurde Gorcum was in de veertiende eeuw aane zes jaar, gedurende welke periode de Hollandse kant versterkt door tiene Willem in het buitenland vertoefde torens. De ka�telen in het Wijdschild, en de Kabeljauwen het heft in handen bij Hagestein,.bij Everdingen en Leer hadden. dam war�n ook hèt eigendom van Jan V.e Nog steeds_ 'W;!;l,reri de Arkels geduchte De veldtochten in 1396, 1398 en 1399 tegenstanders van de Hollandse gra tegen de Friezen, om de dood van ven.e graaf Willem IV in 1345 te wreken, bracAten Yerand�ring in de situatie. Albrecht ha,d·tot deze _;eldtochten de oproep gegeven, het opperbevel was in handen van zoon Willem. Hier door nam de invloed van Willem op zijn vader toe. Hij drong er bij ztjn vader op aan, dat Jan van Arkel, die volgens Kemp aan alle Friese veld tochten heeft deelgenomen, rekening en verantwoording zou afleggen van zijn ontvanger-generaalschap van Holland in verband met de hoge kos ten van de Friese expedities. 26 FI van Arke 1: y Gorinchem . f'-"''' 11"·\ !J._._\ De oorlog van Otto vau Arkel tegen Jan verklaarde hierop Albrecht etr·la Vianen was.11 slechts een irileiding tot ter Willem de oorlog en sloeg direkt de zgn. Arkelse oorlog''", die nu spoe- het beleg vöor O�dewater op. Oudewater, dig volgde. een der sterkste grensvestigingen van Jan van Arkel volgde zijn vader Otto Holland, kon hij echter niet overmees op als 6de heer over Gorinchem. Otto teren, waarop hij "maar" het slot te had zijn zoon Jan vele gunstige omstan Giessenburg bemachtigde en in Alblas digheden nagelateno1 zoals rijkdom, serdam de br;::a,nd stak... Hi_erop trok hij m�cht en aanzienlijkheid. Het was ech met buit beladen weer terug naa� Go ter allemaal een beetje veel voor Jan rinchem. en zijn benen konden dan ook deze Willem van Oostervant had intussen niet w32lde niet dragen. stilgezeten en had een inval gedaan in '.Jok het aanzienlijke.ambt van Stad 't Land van Arkel en daar vele dorpen houder en Ontvanger-generaal van Hol platgebrand. land was deze Arkel, nog tijdens h�t In 1401 kwam het tot een gevecht tussen leven van zijn vader door de Holland�e Jan en Willefu tussen Hoornaar en Blok 6raaf Albrecht toevertrouwd. Deze gaf land. Jan versloeg een gedeelte van �ie��ee zijn instemming met de Kabel-· het i��er én voerde vele gevangenen mee jauws·e pEi::o.j..ij, waartoe de van Arkels naar Gorinchem. behoorden, blijk. Zowel de Hollande.rs als de Arkelseri Jan van Arkel wókte natuurlijk door deden nog enige uitvallen in elkaars rleze positie nogal wat afgunst bij de gebied, waarbij het krijgsgeluk meer Hoekse edelen. Deze verenigd n sich aan de zijde van de. Arkelsen dan aan en vonden een bondgenoot in Albrechts de kant yan de Hollanders was geweest. zoon: Willem, graa-f A._:an Oostervant. AlbrBcht, die vroeger de heer van·Ar D ze Willem ging omstreeks 1399 (voor kel zo goed gezind was, was nu zo ver al �aozijn gelukkig bevechten der bitterd; dat hij in 1403 zijn zoon �riezen en ook omdat-Albxecht oud Willem opdracht gaf het beleg op te perd) zich meer met de regeringszaken slaan voor Gorinchem. oemoeien. Het leger was bijeen verzameld uit �!j zette zijn vader Albrecht aan om Holland, Zeeland, Friesland(!) en Jan van Arkel ter verantwoording te �oepen.voor zjjn beleid als Ontvanger Henegouwen en versterkt door Utrechtse, Engelse en Kleefse hulptroepen. generaal van.Ho:J,.land. Albrecht had, Heer Jan had echter niet stilgezeten na zijn kostbafe. ö•orl.og met· de Friezen, en had de hulp ingeroepen van vele Gel geld nodig en��� dus we� genegen om derse en Duitse edelen. Hij had zich de raad van zij� zoon op 1e volgen. teven·s verbonden met de abt van Ma- Vo}gens de oude kron�ekschrijvo�s zou .fan van A:"'kel nu weige;ren afrekening r�ënwaard. Heer Ján concentreerde zijn gehele te doen, ua t tot gevolg had, d.at Al- macht binnen zijn kastelen en te Go - echt zijn.zoon Willem gelastte Jano rinchem, waardoor hij het platteland an Arkel tot de orde te roepen. voorlopig vrijs had g�geven. it �s echter niet de eigenlijke.oor �aak van het ontstaan van de Arkelse D§ strijd rond Gorindhem �orlog, De reden is vee::ieer te zoeken Door de he�ige beschieting van de stad .n de haat van de Hoek Willem van Oos- was al spoedig de grote toren van de ervant te�en de Kabeljauwse Arkel, ".keizerlijke burcht" vernield en werden bovendi�n de bedreigin�·die eerst in de stad yele huizen kipot g�scho ncemde zag in de machtige positie, ten en vele poorters gewond. ie de van �rkels irt9 men. a De bezetting van de stad deed zoveel .il:i.em bego:n met het'·ver,b_eurd verklà geslaag SCRIPTUM CASPINGIUM V 27 Ar.. el t'--nn..-r.-,rl.r Gori . nc h e�e -----.------van � h,-;r. •:;__✓- -- ·,, Goch 12 of 22 weken), dat beide par te Hagestein, Everstein en Gasperden tijen naar het einde verlangden. bezat, �e vernietigen. Jan van Beieren, elect van Luik en Nadat Willem het benodigde geld bij zoon van Albrecht, wist een ve!drag elkaar verzameld had, sloeg hij het te ,�uiten, waarbij Jan de Hollandse beleg op voor Gasperden en Hagestein. graaf .en diens zoon op zijn knieën De Utrechters, de bondgenoten van om vergiffenis zou moeten smeken. Willem, sloegen het beleg op voor Oqk-�ou de banier van Albrecht een Everstein. dag van de burcht in het Wijdschild Willem liet Gasperden en Hagestein moeten wapperen. omgraven met een gracht en sloot ze geheel in met een dichte haag van De oorlog is nog niet voorbij twijgen, zodat de belegerden geheel afgesloten waren van de buitenwereld. Hiermee werd de vete echter niet be slist, zoals zou blijken na de dood De bisschop deed het even grondig met Everstein, als Willem met de andere van de oude Albrecht in 1404. sloten. De bisschop had Everstein ge De hoekse partij juichte, toen Wil heel afgesloten d.m.v. op het land lem van Oostervant, als Willem VI, na de dood van Albrecht, de grafe sterke aardwerken aan te leggen en de lijke regering had aanvaard. Lek met paalwerk af te dammen. Het gevolg van deze keer van zaken Intussen hield Jonker Willem van Ar was het oplaaien van de partijtwis kel (de zoon van Jari �an Arkel) een ten. Er ontstonden heftige botsin� strooptocht door Hollands gebied, gen, vooral in Dordrecht. Dit leid vernielde Werkendam en-trok rijk be de hem af van de lastige Kabeljauw laden terug naar Gorinchem, waar htj se van.Arkel. Onze van Arkel nam en zijn vader hun macht hadden samen hierdoor nu zelf het heft in handen getrokken. en wist in 14n4, door een list, eni geei rijke; kooplieden te bevrijden uit Het komt tot een uitbarsting Woudrichem, die daar door heer Wil lem opgesloten waren. Zodra de hollandse graaf dit hoorde viel hij plunderend en brandstich tend het land van Arkel binnen, maar Jan van Arkel deed hetzelfde in Hol land. Dit was echter pas het begin! In de 28 Het was een grote vernederi: g geweest De twist werd voorlopig bijgelegd; de voor Jan van Arkel ·om te zien hoe zijn ontevredenen gingen echter door en sterke en dapper verdedigde burchten Willem ging weer rustig meed�en. Zo verloren gingen. Hij gaf echter de ging er een missie naar Den Haag, die strijd nog niet op, vooral niet omdat de heerlijkheden en het Land van Ar h�j vertrouwde op de steun van zijn kel opdroeg aan de Hollandse graaf te zwager de Gelderse hertog Reinout. gen een gezamelijke beloning van 80.000 Franse kronen en bescherming tegen de Jonker Willem speelt een vreemd 'spel'' van Arkels. Jonker Willem was alleen verteld, dat De zoon van Jan van Arkel: jonker vil de Hollandse graaf zich wel met hem, lem, wilde echter, onder invloed van maar nooit zich met zijn vader zou de ontevreden poorters, ook uit eigen verzoenen en dat hij er dus verstan belang, stoppen met de oorlog, dig aan deed - ter voorkoming van Jonker Willem veranderde nog weleens voortzetting van de oorlog - zijn va van partij, nu luisterde hij nartr zijn der uit het bestuur van het Arkelse vader, dan �eer naar diens tegenstan gebied te zetten. ders. Dit zou voor de van Arkels van Voorts was hot zeer verstandig een noodlottige invloed zijn. definitieve vrede met graaf Willem te De groot-grondbezitters en de vermo sluiten. Jonker Willem wist echter genda kooplieden waren de oorlogen niet met welk doel deze missie naar van Jan beu en trachtten nu, n�dat ze Den Haag was gegaan. Het gevolg van hun heer vergeefs op andere gedachten dit alles was dat Willem zich tijdens hadden kunnen brengen, zijn zoon Jon afwezigheid van zijn vader zich open �er Willem aan h�n kant te krijgen; lijk tot zijn vijand verklaarde (1406) �etgeen ze geluk�e. on de touwtjes in handen nam. Jonker Walraven van Brederode, een hoeks gezinde edelman, die gevangen Jonker Willem regeer� Gorinchem ·.rerd gehouden te Gorinchem, hield dee Hollandse graaf uitstekend op de hoog·· Jonker Willem zette de Jan van Arkel te van de stand van zaken,e trouw gebleven (kabeljauwse) schepe Als edelman was Brederode niet opge nen af en verving ze door (hoekse) sloten, doch had hij zijn onderkomene magistraten, in een her erg en mocht hij, op zijn Toen Jan van Arkei uit Gelderland erewoord de stad verlaten. Brederodee (waa hij hertog Reinout bezocht had) was dus zeer nuttig voor dt Hollandsee terugkeerde vond hij de poorten van graaf on kon van dienst zijn bij hune Gorinchem, de burcht en Leerdam voor plannen o� hot Land van Arkel in be hem gesloten. Hij was daarom genood1 zit van de Bollandse 6rraaf te laton J.co- zaak� teru� te keren naar Reinoutes men< hof. Jonker WiJlem zal dit laatste wel niet Jonker Willem, die zich nogal eens hebben ge�eten, aan&ezien hij, als 1 erg vlug liet ompraten en vlug van er�zoon van de van Arkelese1 nooit mee inzich� veranderde, kreeg berouw en gewerkt zou hebben om zijn erfgoed uit verzoende zich weer met zijn vader. 1-'andcn te geven. Daarom is het aanne-· Dit echter zonder.dat zijn medesamen melijk �a� de kooplui hem voorgelogen zwèerders hier iets van af wisten. hebben, en all8en gezegd hebben dat De anti-Arkelsgezinde partij had de �e een definitieve vrede met de Hol macht geheel in handen en toen zij landse graaf Willem wilden. merkten da� Jonker Willem zich tegen WiJlem sloot daarom, buiten Jun om, hen had gekeerd, droegen zij de stad oen verèrag met de Hollandse gr-:1,af en over aan de Hollandse graaf Willem. de Ctrechtse B�sschop. Dit bestand Men voerde hiermee dus het plan uit, liep echter af in Pinksteren 1406, en ��t men van begin af aan reeds gekoes- voo--c deze tijd moest J;:.,n dus ;ütge-- terd had. schakeld wo�den. Wille� �ilue zijn In het voorjaar van 1407 gingen Gorin- vader gevangen neme:1 in de St. Jans- chem, Leerdam on het land van Arkel kerk� maar dit plan werd verraden (1405).een verdrag aan met graaf Willem, dat SCRIPTUM CASPil"Giü!"I V 29 ------•·- van Arkel rej Gorinchem·e ' ê\.,-)' voor de leden van de partij die hem _Go_ r_ i_ n_ _c_h_em__he_ r_ o_ _ve_ _rt_e _ o_p..__d_ e_ ---"H_o_ l_ l_an_ d---'- e_ _r___s Arkel's gebied in handen gespeeld h�d den, amnestie en schadevergoeding in In de denke.re en ruwe nacht van de· 14e september 1407 stond Jonker Wil hield. lém voor de poort en ging met 8nige De Heren yan Arkel plus aanhangers voorvechters h�imelijk de si�d iri. werden voor eeuwig verbannen uit hun Zodr� bekend was dat Arkel binnen de eigen land en uit het land vah de poorten was, sloeg de bezetting in graaf en al hun goederen werden v�r pan_iek op de vlucht en verliet in beurd verklaard. grote getalen door de Kanselpoort de st_ad, De wacht was kennelijk niet al' Gorinchem in Hollandse handen te best en al te dapper waren d� Hol Op 7 april 1407 werd graaf Willem in landers ook niet. Leerdam en Gorinchem gehuldigd als Jonker Willem had ondertussen de poort de nieuwe heer, nadat op 31 maart de voor zijn mannen geopend en mede door belofte was afgelegd de Hollandse de steun van de poorters, die nog graaf als wettige landsheer te ont steeds Arkelsgezind bleken, was Go vangen en te huldigen; rinchem binnen enkele uren weer Enige dagen later schonk hij Gorin Arkels bezit. chem en Leerdam een handvest, waarin De burcht in het Wijdschild was ech hij de poorters enige nieuwe .voorredh .ter nog in handen van de Hollanders, ten en vrijheden schonk. en Willem slaagde er ook de volgende Hijzelf·beloofde veel in het handvest, dag niet in, zelfs niet door beschie maar de magistraat personen vonden ·ting, de burcht te veroveren.e het wel zo veilig om die gelofte ook De Hollandse graaf, die hierop direkte uit te strekken tot zijn nakomelingen. zijn troepen verzamelde, ontving op De Hollandse graaf maakte hiertegen 23 september 1407 een oorlogsverkla geen bezwaar; hij was immers in een Opperbest htimeur! ring van hertog Reinout van Gelder.e Na dus, op vorstel�jke manier, vrij Te0t een treffen tussen de Hollandsee graaf en hertog Reinout kwam het ech �eden en schadever�oedingen naar al ter niet, omdat'Reinout zich .terug le k�nten uitgestrooid te hebben, trok naar zijn 8igen land. Op dezee verliet graaf Willem zijn nieuw ge terugtocht moest het p�atteland hete wonnen heerlijkheid. Het bezit zou voo� de zoveelsté kéer ontgeldin.e echter nog niet verzGkerd zijn, Onze Luikse Elect Jan van Beierene De Gelderse graaf Reînout, die zijn werd weer van stal gehaald en er kwame zwager en neef Jan en Wiliem van Ar een bestand op 29 april 1408 tussene kel steeds heimelijk tegen Holland Holland en Gelre; dat zou duren tote gesteund had, wo,s het helemaal niet 2 februari 1410.e naar zijn zin, dat het sterke Gorin 't Gehele Arkelse land, met uitzon chem en omgeving thans Hollands waren. dering van Gorinchem, was nog in hete Zijn huwelijk was kinderloos gebleven bezit van de Hollandse graaf gebleven.e en als naaste erfgenaam voor het Gel derse-Gulikse gebied zou bij zijn o Jan en Willem d�agen Gorinchem overe verlijden zijn neef Willem van Arkel Van het begin van de î5e eeuw was ere geroepen zijn. Ook dit was een over nu oorlog gevoerd om het bezit van'e wegende reden voor de hertog om de het Arkelse land. Nu het bestand be Arkels te steunen in hun poging het gon af te lopen, zagen Jan van Arkele ontnomen goed te herwinnen. en zoon Willem wel in, dat zij hete Zodra men er in Gorinchem lucht van Arkelse land niet meer terug zoudene kreeg, dat Willem van Arkel in Gulik krijgen.e en Gelre een leger verzamelde, zond Zij gunden het echter heer Reinoute men bericht aan graaf Willem, en deze mGer dan de Hollanders en daarom gF.-·e stuurde hulptroepen. ven zij, bij verdrag, op 6 augustw�e 30 ------van 1409 het recht op hun heerlijkheid zijn erfgenamen van zijn rechten op over aan hertog Reinout. Gorinchem en haar schependom t.b.v. Jan en Willem kregen als schadevergoe Willem van Beyeren. ding van de hertog het slot en de De koopsom bedroeg 100.000 Franse kro heerlijkheid Oyen met het dorp en de nen, waarvan 29.000 direkt bij de over tai. Voorts zou Reinout aan goederen, gifte betaalà moesten worden. landerijen of renten nog zoveel geven, ·zo was dan G6rinchem met het Land vane .dat de jaarlijkse inkomsten ve� boven Arkel na lange en hardnekkige strijd de "welvaal:'ts grens" kwamen. . Op 25 augustus d.a.v� liet Reinout aan.het gebied van de Hollandse graaf toegevoegd en hiermee eindigde dee zich als heer huldigen. Gorinchem was nu dus een -Gelderse stad geworden, ech heerschappij van de heren uit het ge slacht Arkel over het Arkelse Land.e ter voor niet zo lang. Nog is echter de geschiedenis niete Hollands - Gelderse oorlog afgelopen waarin een Arkel een role speelt.e Met nieuwe heftigheid werd de Hollands Gelderse oorlog hervat. Het gehele Nedersticht mengde zich in deze oor GORCUM IN OORLOGSGLOED log en het voornaamste oorlogsveld was gelegen bij Amersfoort, dat sinds Jacob van Paffenrode: Rey van Gorcum- lang door de Gelderse hertog werd be se burgers legerd. Er werden weer diverse strooptochiGn Wat twist en tweespalt van de Vorsten gehouden; de Hollandse graaf hield Dikmael1 onnoosel bloed vermorsten; huis op de Veluwe en Will�m van Arkel, Hoe s heeren misslag wierd geboet als veldoverste van hertog Reinout, Met storting van onschuldig bloedt ging op zijn beurt alles rondom Amers V2"n sijn getrouwe onderdanen foort plat branden en vervolgens zijn Blijkt aan dees speel-pop van geweld stroop- en plundertochten tot· Wagenin· - Soo .dikmaals door de kling ge stelt gen toe. In bloed-bad, en in borger tranen. De Hollanders waren weer aan zet en ze liepen deze kE!'er de Tielerwaard. afi Wat ramp sit ons weer op de hilen! waarop1 d_e Geldersen een in.val deden in De tijand dekt de stroom met kilen t Land van.Heusden. En heeft de bloed-vlag weer ontrolt! Van dit alles werden de boeren de du Sal Gorcum nu soo lang gesolt pe. Van dit rampsalige krakeelen Veel succes leverde de oorlog voor de Weer sacken in een oorlogsgloed? Geldersen echter niet op, zodat her_ Sijn wallen sijn noch klam van bloed, tog Reinout reeds ,in het begin van 1412 En moet het weer de treurrol spelen! niet ongenegen was om met de Holland se graaf vrede te �luiten. De van Ar Indien de groote heerên wisten kels waren hier natuurlijk op tegen, Op hoe veel ramp dat hare twisten waarop Reinout op 15 maart 1412 het Den armen ingeseten staen militair gezag over Gorinchem over Hoe bitter, 't geen dat sy begaen droeg aan Jan en. W�llem van Arkel. Den trouwen borger moet besuren, Het burgelijk bewind bleef daarentegen En hoe dat haer oneenigheyd berusten bij hertog Reinout en zijn Bij wees en weduw- werd beschreyt vertegenwoord�gers. -. Sy wacht.en haer van oorlogsvuren. De overdra,eht hielp kennelijk niet vol doende en .juli werd de vre OR 26 1412 Uit dit gedicht blijkt wel hoe zwaar de geslote�·iu�seh.�ertog Reinout en de bevolking van de stad te lijden Willem,e de Eollands13 graaf. . had van de vele oorlogen rond Gorcum. Bij het sluiten Yati ��t verdrag tussen 11 Dit gedicht staat in .e Ik zing van Reinout. en Wi.llem v.an Beyeren was Wil mijn Gorcum" van dhr. H.F. van Peer. lem van Arkel ook aanwezig (Jan was bui ten gesloten). tî'il1em bezegelde het - BOB NATER - verdr�d��n-died afii�nd voor zich en SCRIPTUM CASPINGIUM V 31 Wllllfr( Het heeft lang geduurd, maar nu heeft De slag in de Revetsteeg graaf Willem van Beyeren dan eindelijk de stad Gorinchem -in zijn bezit. Op 1\ december werd er tussen beidee Hij wilde de stad voorgo�d he�ben en legers heftig in de stad gestreden. zag gevaar in de burcht van de van Ar Jacoba's troepen behaalden door hun kels in het Wijdschild. Hij liet het nummerieke meerderheid de overwinning. kasteel dan ook tot de grond toe af Meer dan 1000 man moeten er in dat branden (volgens van Goch); Kemp is gevecht aan de zijde van van Arkel en - echter de mening toegedaan dat dee Egmond gesneuveld zijn. Ook Jonker haat van Willem van Beyeren tegen dee WilÏem sneuvelde in de strijd, Jan van Arkels zo groot was, dat hij dite van Egmond en andere Gelderse edelen trotse symbool van de eens zo machti werden gevangen genomen. ge van Arkels niet meer wil zien, ene Aan Hollandse zijde was de legeraan het dààrom liet afbreken.e voerder, Walraven van Brederode, ge Het kasteel,was in ieder geval verdwe sneuveld. nen en eeri·n·ië.�w kastèê·t"verrees aane ·eHet lichaam van Jonker Willem werd ine de zuidzijde van de stad aan de Mer de grafkelder van zijn familie in hete wede, Ook ontnam graaf Willem de stade O.L.V. kàor van de St. Janskerk bij �aar eerste wapen en beval dat voor gezet. Later onthulde men op de plaatse taan de stad zijn wapen zou voeren.e waar men vermoedde dat Willem gesneu Als gràaf Willem in 1417 sterft, gaat veld was, een gedenksteen. de stad over aan Jacoba van Beyeren. In 1549 onthulde Philips II een nieu Haar oom, Jan van Beyeren, bevalt dite we steen en deze kan men heden tene echter hèlemaal niet en hij probeert dage nog bewonderen in de Revetsteeg.e de stad in handen te krijgen. Aan zijn zijde hebben zich direkt Willem vane Arkel en Jan van Egmond geschaard.e ·De strijd rond Gorincheme Op 21 november 1417 kwam Jan van Eg mond voor de stad Gorinchem m�1 zijn leger. Het gelukte hem, door hulp vanuit Gorinchem, bin_nen te komen ene de stad, behalve het kasteel a�n dee Merwede, te veroveren. Willem van Ar kel ha9 ook een Gelders-Luiks leger tje weten samen te stellen en troke enige tijd later de stad binnen.e De Hoekse partij van Jacoba zat on d�rtussen ook niet stil en Jacobae scheepte zich in met 6000 man, ondere aanvoering van Willem van Brederode,e ter herovering van de stad.e Doordat het slot aan de Merwede nog i-n•handen was van de Holla11.ders, kost te het haar geen moeite zie� te ont� ·e schepen. Willem van Arkel �ad onder�e tussen een gracht laten graven tussene het slot en de stad. Veel hielp date niet, want zodra er een bres.geslagen,e geschoten was in de stadsmuur door dee poorters van Utrecht en Amersfoort,e stroomden zo de stad binnen, gevolgd door de Hollandse troepen.e 32 ·...... Tw0e Gorcumse geschiedschrijvers Leerdam en met hêm stierf het oude en 9:ys·, .9.2_ze__ period_� machtige geslaqh;t de·r Gorcumse Arkèls. Over de handelingen van Jan en Wil De Arkels leefden echter voort in de leCT in de.Arkelse oorlogen bestaan Heukelumse Arkels .• verschillende meningen. Doo:� een oude schrijver (Pauw) wor den zij als edele en goede He�en af I c·rschilde:I"d, · die steeds het beste .ARKEL - UW TROTS WAS NIET TE TEUG LEN met Gorinchem voor hadden, maar die door de omstandigheden er wel eens H.A. van Goch �oe gedwongen werden tegen _de stad te handelen. Velen hebben-Pauw een Kabeljauwse schrijver genoemd, die een ·subjectieve mening (ten gunste O, Arkel, sto�t geslacht, van dr-1 Kabeljauwen en de van Arkels) Uw trots was niet te teug'len! verkondigde. Verlamd zijn nu uw vleug'len, Kemp �chter, noemt heer Jan V van Ve.rnietigd is uw macht. Arkel een "opgeblasen, hooveerdighen. en -·ongenadigen q_uast" en ook Jonker Zpo, stort een arend, �rotsch, Will�m komt er bij hem niet zo best Die,.�lind door eerzuchts droomen, ei,;. Mee:rdere keren beticht Kemp hem Tracht tot de zon te komen, o�v�n dat hij een overloper, verra Verpletterd op de rots. ier en een letigenaar is.n Zo�ls in veel ge�allen zal ook hiern do waarheid wel in het midden liggen. Geen Arkel zal nu meer Jan en Willem zullen misschien nietn Nu 't zwaard is bot gestreden altijd goed en eerlijk gehandeld heb In �rkel's land en.steden ben i 'ma·ar toch zullen ze zich zekern Gehuldigd zijn als Heer .. ::_:rigespa:rmen hebben om Gorinchem voorn 0e Ark�ls te behouden,n Aan Holland hecht zich thans, Wat Arkel eertijds hoorde: ng beievenissen van Jan V van Arkel Waar eens uw roemzon gloorde, ·o, We hebben nu gezien wat er met Jon Arkel, doft haar glans.n :-:e� Wil.lem is geb�urd, maar waar is Jan V V3n Arkel gebleven? Dit is een deel uit een cantate, met Jan V was in 1415 gevangen genomen muziei �an J. Paardekopei jr.,· die door de_ heer van Zevenbergen en nog de ondergang van de Van Arkel's in enige Hollandse edelen. Dit gebeur 1417 tot onderwer� heeft, uitgevoerd ,._l,s toen hij terugkwam uit Brussel 1 op 14 oktober 1903 in De Doelen te waar hij de uitvaart van hertog An Gorinchem door het Mannenkoor Ca.eci ·co:::ie van Brabant haël bijgewoond. lia •. Van 21 sept.-3 juni 1417 �at hij ge \ a:1ge.n in 's,-Gravenhage. Zijn Hol- Uit: Ik zing van mijn Gorcum, liedjes J andse en Utrechtse goederen werdenn verzameld door: H.F. van Peer (1971). vorbeu�d verklaard. Van 's-Gravenhage we1·L1 nij naar het slöt te Gouda ver - B.W. N.ATER - "ï □erd 1 waar hij ,opgesloten zat totn 1425, toen hij door Philips de Goeden -.12n Bourgondië in vrijheid werd ge-. Et üd.n r� Leerdam en Schoonrewoerd, beiden niet begrepen in het koopcontract vann 14-12 1 werd hij weer ingehuldigd (in 1428). In aug. 1428 overleed �ij inn SCRIPTDM CASPINGIDM V 33 ______..______vaJir A k.:_� 9 Gorinchem I --�· door H.F. van Peer verliefd', vlucht met hem in Vranck rijck, daer hyse trouwt, en vier Als dJ Go;ciums; kroniekschrijvers kinq'ren aan haar wan', en als u dan Pauw en Kemp het bij het juiste eind ook nog weet, dat dit nu de beroemde zouden hebben gehad, waren de Van vier Heemskinderen zijn, wel, dan is Arke],s.. van. bij zonder gewicht, gespro uw Arkels geluk toch wel compleet. t,=m yan· ) edel. geslachten'. Nou ��bben {.;-t'f zachtjes aan wel ge DE ARKELSE ZWAAN lee�d die kró�iekschrijvers met kri Al aan het begin van de zevende eeuw tische blik tegemoèt te treden en zo moet een van Arkel het Arkelse Land nu �m dan eens te glimlachen of zelfs in cultuur hebben gebracht, maar on- te schateren om wat ze ons durfden ze Jan vlucht met zijn gezin en ge voor te zetten. Maar vergeet niet, zij zellen voor de Friezen, Denen en schreven eeuwen geleden in een andE:.:re Noormannen naar Pierlepont in Fran- tijd en hun opdracht of intentie was krijk. vooral de glorie van hun HerEn te be Zijn kleinzoon Jan kwam door de merk zingen en ze zo edel�oedig en krijgs waardige Arkelse drift in moeilijk haftig mogelijk te maken, vaak ook heden en moest Frankrijk ontvluchten. godvruchtig en rechtvaardig. Daarnaast Toen 'werdt hij denckende op dat on van hoge ouderdom, omringd met rijkdom bewoonde landt van Arckel' en hij en ·deftigheid. zette met 'w.Îjf ende kijnderen ende Bij de Van Arkels is het niet anders alle sijn huysgesine1 koers naar zijn en je �ut�oert vaak als je al die goe grootvaders gebied.· de eigensch.appen leest. Voeg er voor Als hij dan voer op de Alm in de onze Heren dan nog een grote dosis Heerlijkheid Altena geschiedde het stoutheid en sterkte aan toe en ze wonder: 'een schoone swaan. komt snor- staan hoog boven de gewone mens van -ren, over langhs, over dwars, dane toen verheven en ook wij mogen in on voor, dan achter, dan aan d'een, dane derdanigheid naar hen opzien. aan d'ander zy van de Schepen, alse of sy desen aankomende Heer wilde be TROYANEN groeten en geleydene? daald end'licke Na deze inleiding zult u begrijpen, in 't watere1 en swemt vooruyt'.e dat ik wat speels de kroniekschrijvers Kemp spreekt van 'dien lang-gehalsden hanteer en ik laat het graag aa� uw leydsman met sijnen witten Wapenrock'e fantasie of realiteitszin over hoe u en vindt u het nu vreemd, dat Jan vane dit alles wilt taxeren. Arkel de zwaan volgde en daar waare Over de oudheid van ons geslacht hoeft deze edele vogel aan wal ging eene ueniet meer te twijfelen nadat Dircke nederzetting stichtte? Dat was aane Franckenszoon Pauw heeft gezegd� de Linge bij de Arkelse Dam!e 'Die edele heeren van Arckel zijn Die zwaan ontging de Arkelse danke waarachtige Troyanen van den edelene niet en vandaag nog is hij de trotsee heeren van Troyen ••. 'e schildhouder van het Arkelse wapen. Bn wie gelooft er notabene niet in hune En ••.. terecht!e stoerheide? Zij waren 'stout endee sterck van leden als gyganten endee KONINKLIJK EN KEIZERLIJKe 1 reusen'. Trouwens, dat zal het vervolge Machtig rijck van Goud, en Silver',e van tl�t verhaal u nog wal leren.e dat waren zij. Is het te verwonderene En het moeten ook nog knappe jongense dat er daarom in Arkel een sterktee zijn geweest, want Kemp komt al heele kwam zo s1hoon dat hij de Koninklij vroeg in de geschiedenis met een zeke ke Burcht werd genoemd. re lleyman van Arkel voor het voetlichte Maar ••. dat was nog niet genoeg ene die 'brald met schoonheyd en klem van zo onstond in het begin van de der armen'. Vrouwe Verana kwam onder zijn tiende eeuw,1 nadat Jan van Arkel Gor bekoring en 'door hittige herts-tochten cum had gesticht', in het Wijdschilde 34 ------van Arke l Gorinchem ------ De Arkelse zwaan ten oosten van de stad een nog trot opgegraven en in de verheven Tombe ser kasteel , dat zijns ge lijke niet geleyd wierden ', zegt Kemp . had - de Ke i zerlijke Burcht. Kemp, d i e later zijn been deren heeft En dan komt in het midden v an de der aanschouwd ' soa langh uytstekendè tiende eeuw de meest beroemde Jan tegen d ' and 're · als groot e - mans- ge naar voren: JAN DE STERKE . beenten , tegen die van Kinderen '. ' Om sijn grootte van lichaam , armen U behoeft dus niet aan die ste~ke Jan en beenen , eer een machtigh Reus, te twijfelen. En mocht dat toch nog als een bovenmaten groot man gilijk, het geval zijn , dan volgt voor deze . s~o i k selfs met oog- sienlijkheid ten zwakke twijfelaars zond er echte Ar deele kan betuygen over het aanschou kelse ruggegraat hieronder het vol wen van de gebeenten der Heere van ledig waarheidsgetrouwe verhaal . Arkel , i n ' t jaar 1604 , doe de selve SCRIPTUM CASPINGIUl'J: V 35 •·•vah Ark81 �ru·� Gorinchem------ t-.,l/1.ru-- JAN DE STERKE licham war� �nde �lsoo sterck daer- 'Hy, sittende. OP, eehe:rt,' gezadelden bij, ende dat. z\j soo stout ware om Hengst, sloegh·, sijn hé;i.nden en armen . voor int.vrees�elijckste van de strijt om eenen balk, 't pt:ierd, met sijn:· voor te strijden,' ende dat elcken van dieen (dijen) van d'aard met alle hen_aten' 'wèl twee mannen spijsen, vier de voeten opheffende, dat het ontfinck hem ende nam.hem aen'. deur den drangh van pijn ·overluyd C;e schreette: Een·groote kracht, Sterke Kijk, als j;. zo groot �n zo sterk bent, dan mag je ook·wel voor twe�e mannenkracht verr' te boven gaande'. kerels eten!. Als u dat geen krachttoer vindt, weet ik het niet meer. Jan de Sterke trok zich aan een balke van de Laag-Arkelpoort (aan het einde van de 11.rkelstra.at) omhoog, klemde zijn paard tussen zijn dijen en til de het edele dier zo van de grond. �at was nog e�ns kracht, zo 'dattet peert luyde creet van grooter pijne' Het deed onze Kemp zingen: 'Den sterken J'an, wiens daad deese uyr noch leeft, Dat hij een grooten Henghst van d'aard geheven heeft, De handen om een balk, de beenen toe genepen, En soo het beest heel. los van det eirdee opgegrepen' Door de loop van de eeuwen werd hete verhaal van Jan de Sterke verteld en uitgebeeld. Zo·staat het in een cartouchesteen van de Gorcumse Water poort, thans nog te zien in de tuine van het Rijksmuseum te.Amsterdam. En luidt Gorcums wapenspreuk niet: 'Fortes creantur fortibus.' - 'Ster ken brengen sterken voort'? In de hele geschiedenis komen de Van Arkels er steeds weer uit als Jan van Arkel de Sterke stoer en sterk: ·eEgmond de oudste STERKE VERHALEN · Arkel de· stoutste Brederode de edelste Och ja, het zijn sterke verhalen, Wassenaar de wijste. maar mooi zijn Z€ en om zo nu en dane eens te le zen, tussen alle zware ver En het was met Jan de Sterke heus halen door, is ook wel eens prëttig, nie� afgelopen. In het begin van de want van altijd maar droge documentene 14e eeuw waren het nog·echte mannet wordt je op den 'duur zo stoffig. jesputters: Wilt u uitvoeriger sterke Arkelse 'Den grave (Guijdo van Vlaenderen), verhalen en ook andere Gorcumse ver aensiende de heer van Arckel ende telsels lezen, neem dan eens mijn alle zijn volck, merckende dat die boekje 'Sterke Gorcumse verhalen' heer van Arckel ende dat volck dat met weinig waarheid en veel fantasie,e hij bij hem had, alsoo groot van maar wat is het leven zonder wat fan tasie. 36 J,..1 _,-1 j �r .r.t j -r van de gebeurtenissen in Gorinchem e.o. tijdens de heerschappij van de Heren van Arkel (1253�1417). blz. 1227 Herbaren .van der Lede, stamvader .der heren van Arkel voor het eerst genoemd. 7/8/12 1253 Omstreeks deze tijd verkreeg J�n van Arkel I, de sterke, "Gorinchem" (d.m.v. koop .of afstamming). 12 1267 Stichting van de "keizerlijke burcht" in het Wijdschild door Jan 22/23 1264 (23 aug;) Jan van Arkel I wordt voor de laatste maal vermeld. Hij sterft, volgens de oude söhrijvers, in 1272 (15 mei). 8/13/22 1282 (23 feb.) Floris verklaart,11 d�t hij aan "de mannen van de heer van Arkel te Gorinchem dezolfde tolvrijh�id zal geven, die zij nu genieten- indien "villam predictam" t.g.v. overstromingen verplaatst zou moeten worden. 1'4 1287 (4 juli) De h�rtog van Brabant schenkt aan de stad tolvrijdom door zijn landen voor bewezen diensten. 15 1297 (27 maart) Jan van Arkel· II sneuvelt in de slag bij.Vronèn. 8/14 1297 (12 aug.) Jan van Arkel III voor het eerst genoemd. 8/15 1316 pe stad door hongersnood geteisterd. 15 1326 (18-23 aug.) Jan van Arkel III gestorven. 15 1327(?)Jan van Arkel IV trouwt met Ermgard (?) van Cleve. 15/20 1334 (23 nov.) Hevige storm, waardoor veel mensen en vee verdrinken, 16 1350 De Hoekse en Kabeljauwse twisten ontstaan. Gorinchem aari·de zijde der Kabeljauwen . 24/26/270 1359 (27 april) Hertog Albrecht belooft aan de stad Dordrecht, dat hij met de heer van Arkel geen dading zal aangaan voordat deze alle schade vergoed heeft, die hij de stad heeft aangedaan. i7 1360 (begin mei?) Heer Jan van Arkel IV overleden. 8/18 1360 (7 mei) Otto van Arkel komt voor het eerst ·als heer van Arkel voor. 25 1361 De kerktoren door de bliksem getroffen, gedeeltelijk afgebrand. 1363 (vastenavond) Otto van Arkel geeft een tournooispel te Gorin chem, waarbij. Albrecht van Beyeren tegenwoordig is. 25 1365 De oude Wolpherensche dijk gemaakt. 1382 (11 nov.) Otto van Arkel schenkt do stad het eerste(?) hand vest. 25 1388 Oorlog tussen Heer Otto en de Heer van Vianért ( de meiboomoor� log). De_Gorcummers verbranden en verwoesten het land van Vianen. 25 1388 (14 .september) De stad, nog grotendeels bestaande uit houten gebouwen, bijna geheel afgebrand. 25 1389 (24 juli) De bi�schop van Utrecht-en hertog Albrecht doen uit� spraak in de geschillen tussen Heer Otto van Arkel en de Hi�r van Vianen. 25 1390(?)De Gorcummers trekken, tijdens afwezigheid van Otto van Arkel, opnieuw het land vrm Vianen binnen, maar worden bij Lakerveld ver s·lagen. 25 1392 (21 ·juni) De heer van Vianen sluit, ook namens de hertog van Gelre, een bestand .met Heer Otto van Arkel en diens zöön. 25 1396 (26 maart) Heer Otto overleden en te Gorinchem in de St. Jans k;erk begraven. 8/25 1402 De stad Utrecht belooft Al�recht van Beyeren te zullen bij� staan om Jan van Arkel Veaan te tasten, 26/27 1402 (29 juni) De stad door Albrecht van Beyeren eµ Utrechtenaren belegerd . • 27/28 SCRIPTU:M CASPINGIUM V 37 \ jaart. Omschrijving van de gebeurtenis blz. î402 (29 aug.) Albrecht van �eyeren, die in het beleg der. stad reeds 10.000(?) man verloren heeft zonder haar te veroveren3 �telt Jan van Arkel voor, dat d_eze1 een voetval zal doen èn dm genade j bidden. Ook moet Alb±echtes vlag een dag vam de burcht �apt·e ren. Jan van Arkel accepteert deze voorwaarden en de vrede keert weer. Jan blijft �n het bezit van Gorinchem. 28 1405 Willem van Arkel· (zoon van Jan V). bevrijdt 33 rijke (}orcumse burgers(?) ·door.-graaf Willem van Beyeren (zoon en opvolger van Albrecht) te Woudrichem gevangen gehouden en verbrandt de stad. 28 1405 Twist tussen Jan van Arkel en zijn zoon Willem. De laatste wil zijn va�er gevangen nemen in de St. Janskerk, doch zijn voor nemen, verraden zijnde, •mislukt. 29 1406 (1 ap�il) Wille� Yan Arkel belooft de stad getrouw bij te staan en(7 te. beschermen tegen zijn vader en diens aanharig, op zijn eer. -29 1406 dec.) Bestand·evan de bisschop van Utrecht en de graaf van· Holland met Willem van Arkel van 20 dec. tot Pinkster daarop. 29 1407 (16 april) Willem van Beyeren door verraad in de stad gekomen, wordt tot heer van Gorinchem gehuldigd. 30e 1407 (14 sept.) Willem van Arkel herneemt de stad, vanaf de Robberts toren, behalve de burcht, die Hollands blijft. 30 1407 (23 sept.) Hértog Reinoud van G�lder verklaart Willem van Beyeren de oorlog. 30 1408 (29 april) Bestand tussen Reinoud van Gelder en Willem van Beyeren tot 2 feb. 1409 gesloten. 30e 1409 (6 aug.) Jàn van Arkel en zijn zoon Willem dragen de stad over aan Reinoud van Gelder. De stad wordt daardoor Gelders gebied. 30/31 1412 ( 1 5 maart)· Verdrag tussen Reinoud van Gelder -en Jan en Willem van Arkel, waarbij de laatsten zich verplichten de stad vart eerstg�npemde aan te nemen, on oorlog te voeren tegen Willem van Beyeren. 3î 1412 ( 26 juli) Reinoud . van Geld er, draagt de stad en haren heerli.jk heden ·op aan Will�m van Arkel. Deze verkoopt haa� aan Willem van Beyeren.voor 100000 Franse kronen (f 300,000), waardoor Gorinchem en het land van Arkel aan het gebied van de Holland se graaf wordt toegevoegd. 11 31 1412 (26 juli) Willem van Beyeren brandt de keizerlijke burcht" der Arkels aan de oo:etzijde der stad tot de grond toe af en ont neemt de stad haar eerste wapen. Voortaan zal het zijn wapen voeren. 23/32 1417 Willem van Beyeren sterft, Jacoba van Beyeren wordt tot Lands vr·ouwe gehuldigd. 32 1417 (21 nov.) Johan van Egmond overrompelt de stad t.b.v. zijn z�a ger Willem van Egmond, die de stad, behalve het kasteel aan de Merwede, in bezit neemt. 32 1417 (1 dec.) Jacoba van Beyeren komt met haar moeder Margaretha van Bourgondiê en 6000 g�wapenden onder aan�oering van Walr�ven van Brederode op het kasteel aan de Merwede aan, ter herovering van de stad. 32 1417 ( 1 dec.) Willem van .Arkel sneuvelt i_n een gevecht tegen de krijgs lieden van Jacoba van Beyeren in de Revetsteeg, en wordt in de grafkelder der Arkels in de kerk begraven. Ook Walraven van. Bre derode; aanvoeder van Jacoba's troepen, sneuvelt. 32 1428 (Aug.) Jan van Arkel V sterft te Leerdam. 8/33 Samengesteld door R. van Acquoy 38 door Mr. J.W. Groesbeek Onde�staande literatuurlijst is in tweeën gesplitst, vóór en na 1940, Wegge laten zijn handschriften, aantekeningen in c6llecties, ciorkondeboeken, ·reges tenlijsten, etc. He� is ondoenlijk er deze ook nog alle bij te geYèn. Oudire·nliteratuur over de van Ark2ls en Gorinchem, chronologisch gerangschikt 1.nW. van Gouthoeven: "D'oude1 Chronyke ende historien van Holland, Zeela;ndn ende Utrecht", 2e druk, s-Gravenhage 1636.n 1 2.nS. van Leeuwen:11 "Batavia Illustrata", s-Gravenhage 1685,n 3.n A. Kemp: Leven der doorl. he eren van Arkel ende jaarbeschrijving dern stad Gorinchem", 1656.n . ... -· 4, Antonius Mi:J.tthaeus: "de vita et rebus gestis dominorum de Arkel". In "Veteris aevi analeita", 1e druk, deel V p.201, 1738, · 5, Mr. C. van Zomeren: "Beschrijvinge der staat Gorinchem en landen van Arke 1 " , 1 7 5 5 • 11 J. , 6.n Kok: "Vaderlandsch Woor·denboek Amsterdam, deel 4 p. 1227 e.v., 178611,' 7.n Mr. J. van Lennep en W .J. Hofdijk: "Merkwaardige kasteelen in Nederland , .. Amsterdam· 1854, · deel 1 p. 101 "het kaste'èl van Arkel'1. 8.nH.A. van Goch: "Van Arkel's oude Veste", 1898.n 9, J.C. Ramaer: Geografische geschiedenis van Holland bezuiden de Lek en de·n Nieuwe Maas in de ·M.E." in de Verhandelingen van de Koninkl. Akademie van Wètensch�ppen, 1900. 10.nDr. J.F.D. Blöte: In "Bijdragen voor Vad. Geschiedenis en Oudheidkunde",n 4e reeks, VI, 1907, pag. 1, "over de oorsprong der Arkels".n 11 11.nDezelfde: das Arkelse .Helmze·ichen"� in "Zei t�chrift· ffu deutsche Al ter-·n turn 1Ïl.nd Literatur", Band 48, p. ·371.'. .. . ·n î 2. Jh:r:.• dr � W.A. Beelaerts van Blokland: ·"De graftombe der Arkels in de kerk te Go��nchem", in "de Ned. Leeuw", 1928 p. '.)8. · 13, W.F. Emèk: "Kroniek van Gorinchem", 1929·, uitgave J. Noorduyn eri Zn. 14, Drs. W.A� van der Donk: "Iets over Gorcum's ouderdom en eerste stadrecht", fa. A.H. v. Andel Jzn., Gorinchem 1930; en "Iets11 ov�r Gorcum's oudste stadrecht (1287)", zelfde uitgave 1)32; en Gorcumse Oudheden I e.n II' (1933) en III (1938)". 15, Dr. H.�Bruch: "Dirk Frankensz. Pauw, Kronycke des lants van Arkel ende der stede van Gor cum", diss � ·1931·. Nieuwere literatuur over de van Arkels en Gorinchem, chronologisch gerangschikt 11 1. Mr. J.W. Groesbeek: "Iets over de afkomst der heren van Arkel • In "Nerderlands archief voor genealogie en heraTdiek", 3e jrg. afl. 2, 1940, 2. Dr. H. Bruch: "Middeleeuwse rechtsbronnen van Gorinchem", uitgave dr. H. Bruch in de serie: "Oud Vaderl. rechtsbronnen", 3e reeks, no. 8, ... 1�40. 3. J. de Groot: "Arkeliana Vetera" in "Nederl. Leeuw", dec, 1941: ·n 4. Drs. W.A. van der Donk: "Gorcumse Oudheden", dee,l IV t./m X 1941-19.65.n 5. Mr. J .W. Groesbeek: "Arkeliana Vetera", in "Ned. L�euw", juni 1942:··n· 6. H.nvan Hoogdalem: in "Oud Gor cum", Varia, 1962, :pag. 10 e.v. "Controver sen ende differenten tusschen die van Dordrecht ende die van Gorinchem".n 7. Dr. O. Merckens, mr. J.W. Groesbeek, kolonel J.P. de Man:n "Arkeliana Vete.ra" in de "Ned. Leeuw", 1943.n 8. Mr. J .W. Groesbeek: "De genealogie en de bouwgeschiedenis van-het..-ki,i:'s teel" in "Heemschut", 30e jrg. juni 1953, no. 3,n 11 9 . Mr. J.W. Groesbeek: "De Heren van Arkel" in dE.l Ned. Leeuw", 1954,n SCRIPTUM CASPINGIUM V 39 ' ' .\ ) ! vervolg nieuwere lite:ra t,;.UF- ., \ .. , ,• 10.aH. v2.n Hoogdalem: in "Oud Gorcum Varia 1965", p. 42, "Het twe.ede Arkelsea Tijdvak". 11.aMr. A. Telders in "Oud Gorcum Varia 1965", pag. 53: "Het e-inde van heta eerste Arkelse tijdvak". 12. _H. ván Hoogdalem: "De· graftoip.be der van .Arkels in de Ned. Herv. kerk''' in het "Nieuwsblad van Gorinchem eo", 12 febr. 1969, 13.a Dr. C.A. Rutgers: "Jan van Arkel, bisschop van Utrecht" in "Bijdragen XXXIV van het instituut voor M,E. Geschiedenis der R.U. te Utrecht", 1970.a 14.a Mej. dr. A. Johanna Maris: "De�-s-te--rfàata van heer Jan III· van Arkel en .. : - zijn eerste echtgenote Mabelia van Voorne" in de, "Ned. Leeuw", 1971.a Bronvermeld�rig ill�straties -;_,-:,,g." 14 Oud Gorcum Varia 1961 pag. 39. (getekend door R. Btamkot) 20 Artikel in NiE::mW!Sbl1,d voor Gorinchem eo door dhr. van Hoogdalem op 2 feb. 1969. Il 1 " 22 Kaart uit 1815, aanwezig in het gemeente archief (get. R. Stamkot)'. 24 "Geschüidenis van de Lage landen" door Jaap ter Haar blz .• "367 · ·11 (get •. R. ·van Ac::quoy). 28 Onze Streekhistoriea9 deel •i, "Onze H__E:3reri ïn de M.E." door G.B. Pel' " likaan blz.· 12 b (get.� ,R. van Acquoy). Il 32 Oud Gorcum Varia 1961 pag. 4:0· (get. R. Stam.kot). .." .. 35 Gorinche�se Sterke Verhalen (get.�- van Acquoy). y;· Onze Streekhistorie, deel 1, "Het sprookje eri de waarheid" door H.F. van Peer blz. 29 (get. R. Stamkot). Noten, behorende bij . het .artikel over de burchten der Arkels, blz. 21-23 1. Stichting 1 ) Herbaren (1227-1264), zoon van Flor�s v.d. ·Leede (1204,1207) 2.aPlaa:tsbepalinga1) Abraham Kemp "Leven der doorluchtige Heeren van Arkel ende jaarbeschrijving der stad Gorinchem" 1656. "K B .A 2) Kemp pag. 37./38 -· O ua ra 3) Zie �ijn aitikel in de schoolkrant van de O.B.S. Arkel· n r k r ' over de Arkelse kerk 1971; i c· è 4) Volgens v. ·Goch "Van Arkels Oude Veste" 1898, blz. 61 n h 1 5) Zie drs. W.A. v.d. Dónk: Gorcumse Oudheden VII,- 1955, k t" 6) Haara= hoger gelegen terrein 1 7) Nola= overblijfsel van dijk, ·verhevenheid in weiland. ij t 8) Avelingen = stuk grond langs dijk, tot steun dienende. k e 9) Zie: ·'.'.O�_d___Go:rcum Vari�" 1963 e 10) Vergelijk bijv. Hillegersberg 11) Zie drs. W.A. v.�. Donk: Gorcumse Oudheden V 1.2) Volgens Kemp 3. Om.schr�jvinga 1 ) Kemp pag. 37/38 2) v.aGoch pag. 61a 1 1 . Stichti-riga 1 ) Door overname van de heren van Benthem ,2) v.a Goch pag. 61a "Keizerlij,ke 3) Kemp pag. 37/38 Burcht'' 4) v.a Goóh pag. 61a 5. W.F. Emck "Kroni�k van Gorinchem'.' 123D-19Q.7, 1929a 2a0 Plaatsbepaling 1 ) Kaart aanwezig in het geme:ente archie;f Gorinchem,a 2) D�s. W.A. v.d. Donk: Gorcumse Oudheden VIIa 3) idema 4) Abnwezig iri het gemeente arbhief Gorinchema 3.aOmschri,4vinga 1 ) Kemp pag 37/38" 40 TEUNIS VAN ANDEL N.V. GORKUM * olieproduk~en HAARDOLIE - HUISBRANDOLIE - GASOLIE BEZID - MOTOROLIE - SMEERMIDDELEN - enz. * herl i -chemie ZUINIGE, ZELFWERKENDE INDUSTRIELE REINIGINGSPRODUKTEN VO R ELK VERVUILINGSPROBLEEM impor~ - expor~ - groo~ & kleinhandel Havendijk 74A - Tel. 24944 radio UURSTEEN ~elevi sie HANDEL muziek V.de Groo~& Zn. 8 SPECJAALZAKEN Handelskade 5 GORINCHEM DORDRECHT Gorinchem SLIEDRECHT WERKENDAM Tel. 22815 LAAT uw I' I B T S 1 IET U I T R U S T E N ••••••• MAAR RUST UIT OP UW FIETS Koop een nieuwe fiets, of laat uw oude goed nazien bij: HAGEMEYER bromfie~sen rijwielen GILDENWEG 1:57 - GORINCHEM Tel. 240:56 Als speciaalzaak in bedrijfskle ding brengen wij ------VOOR IEDER VAK HET JUISTE PAK Ook voor byoutiek - kunstnijverheid - · luxe VERPLEEGSTERSUITZETTEN huishoudelijk - posters MAGAZIJN de werkman" ~~ Piazza center 31-39 Gorinchem Langendijk 10 - Gorinchem -Tel 22789 tel. 25155 Uw voordeel in dranken SHERRY 2 .1 l 9.95 ., ~PAANSE TAFELWIJN 2 .1 l 9.95 m□~UI ~ ~p~~r~t~-~-~ r pentekeni~gen affiesj~s t' ·- van GOOL 's ' ~V~\J BBRT STAMICOT : SLIJTIRIJ - WIJIHAIDEL Sohepenenatl'.2' 'lv1Jndel'ebaat 3 tel. 24266 Gorinchem lonnenTeld 10 tel. 22685 WillTIQ Tel. 24662